Do 10 mei 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Joseph Puglia Music and Movement
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Do 10 mei 2018 Grote Zaal 20.15 - 21.50 uur
Joseph Puglia Music and Movement
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Joseph Puglia viool Kate Moore compositie en elektronica Frank van der Weij elektronica Rombout Willems elektronica
Foyerdeck 1 19.15 – 19.45 uur
Inleiding
RenĂŠ van Peer in gesprek met Joseph Puglia, Kate Moore en anderen
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Henk Badings (1907 - 1987) Capriccio voor viool en twee klanksporen (1959) Kaija Saariaho (1952) ...de la Terre (1991) Jan van de Putte (1959) For Joe (2015) Pauze Luciano Berio (1925 - 2003) Visage (1961) Kate Moore (1979) Synaesthesia Suite (2014) * *in opdracht van Stichting Ben Remkes Cultuurfonds en met dank aan Stichting Huygens Fokker
3
Toelichting Als zielsverwant van het Muziekgebouw heeft violist Joseph Puglia dit seizoen het podium gedeeld met een keur aan muziekvrienden. Uiteraard trad hij op met Asko|Schönberg, het ensemble waarvan hij concertmeester is, maar ook met vioolstudenten, met amateurs en kinderen, en met een grootheid als Pierre-Laurent Aimard, pianist en Ligeti-specialist. Vanavond staat Puglia er echter alleen voor. Ogenschijnlijk althans: want in dit laatste Zielsverwantenconcert van het seizoen kruist hij zijn viool op allerlei manieren met een onzichtbare, maar daardoor niet minder aanwezige elektronische tegenspeler.
eeuw. Al in 1959 plaatste Henk Badings als een van de eersten een violist tussen twee soundtracks – of ‘twee elektromagnetische klanksporen, samengesteld met 12 sinusgeneratoren’, zoals de partituur vermeldt.
Viool en elektronica vormen geen alledaags koppel. Waar de gitaar en het klavier de elektronische klankmogelijkheden volledig omarmd hebben, blijft de viool doorgaans een akoestisch instrument. Dat geldt zelfs in de context van eigentijdse muziek. Joe Puglia brengt in dit programma werken samen waarin die combinatie telkens opnieuw wordt onderzocht, met ‘beweging’ als rode draad. Twee stukken, van Jan van de Putte en Kate Moore, zijn speciaal voor Puglia geschreven. Deze nieuwe stukken verbindt hij met ouder werk van Kaija Saariaho en Henk Badings en een iconisch tape-stuk van Luciano Berio.
Badings, die door musicoloog Leo Samama tot de grootste meesters van de twintigste eeuw wordt gerekend, was van alle markten thuis en componeerde opera, symfonieën, blaasmuziek en nog veel meer. Hij was ook niet bang om te experimenteren. In de periode na de oorlog hield Badings zich intensief bezig met elektronische muziek en werkte hij met pioniers als Dick Raaijmakers en Tom Dissevelt samen in het Philips Natuurkundig Laboratorium (van 1956 tot 1963).
Henk Badings Capriccio Hoewel nog altijd weinig courant heeft de combinatie van viool en elektronica inmiddels een traditie van ruim een halve 4
Badings Capriccio is toekomstmuziek uit het verleden, maar staat nog altijd als een huis. De twee geluidsbanden vormen een stereobeeld van galmende, hamerende klanken, alsof we in een elektronische smidse zijn beland. Daartussen zoekt de lyrischatonale viool zijn weg. Gaandeweg treedt er steeds meer interactie op tussen beide elementen, waarbij de behandeling van de elektronica nadrukkelijk ‘muzikaal’ blijft; geen abstracte soundscape maar een driegesprek tussen de viool en de tape-partijen. Ook al
Toelichting
was hij steevast op zoek naar vernieuwing, Badings’ stijl bleef gekenmerkt door een klassieke vormgeving, met herkenbare melodie, harmonie en ritmiek.
Kaija Saariaho …de la Terre Kaija Saariaho werd geboren in Helsinki, maar sinds 1982 woont en werkt ze in Parijs. Saariaho’s muziek heeft op het eerste gehoor dan ook minder te maken met die van haar beroemde landgenoot Sibelius dan met de fijnzinnige klankkleurschakeringen die als typisch Frans te boek staan. De zinnelijkheid van Saariaho’s timbres is fenomenaal; toch kenmerkt haar werk zich ook door een gevoel voor ruimte en ruimtelijkheid waarvan je de wortels best naar de Scandinavische natuur zou kunnen traceren. Hoewel Saariaho’s oeuvre uitgestrekt en divers is, oogstte ze vooral roem met haar opera’s, zoals L’amour de loin (2000) en Adriana Mater (2005). Onder invloed van haar ervaringen in het muziektheater heeft Saariaho’s latere werk een grote dramatische vertelkracht, ook wanneer het instrumentale muziek betreft. …de la Terre uit 1991 is een relatief vroeg werk, afkomstig uit het ballet Maa dat Saariaho in 1991 maakte voor de Finse Nationale Opera. Het ballet heeft geen narratief en is opgebouwd uit, in de
woorden van de componist, ‘thematische archetypes als deuren, poorten, reizen en het oversteken van water’. Door het gebruik van ‘endless reverb’, de suggestie van eindeloze nagalm, blijven noten heel lang doorklinken, vertelt Puglia: ‘Ik kan daardoor veel zachter spelen dan gewoonlijk.’ Met … de la Terre creëerde Saariaho een uniek droomlandschap, dat Puglia treffend omschrijft als ‘nat’, als ‘een druipende jungle.’
Jan van de Putte For Joe For Joe van Jan van de Putte ging, toen nog titelloos, in première in het festival November Music in 2015. Voor wie erbij was, was het een onvergetelijke ervaring; Van de Putte is een componist die extremiteit niet schuwt als zijn visioen daarom vraagt. En For Joe is absoluut extreem. Maar het is ook een magische melodische trip die de luisteraar meesleept en verpletterd achterlaat. De elektronica van For Joe bestaat uit een stapeling van opnames van Puglia’s viool, waarvoor hij indertijd twee dagen lang in de studio uiterst langzame glissandi heeft gespeeld. Alleen aan het slot voegt Van de Putte ondertonen toe, die een heel akkoord van bastonen laten klinken in registers waarin een viool zich normaliter niet begeeft. Die vorm heeft wel iets weg van Van de Puttes pianoconcert 5
Toelichting
Kagami‑Jishi (2012), eveneens één groot crescendo, dat steeds sneller gaat en zich geleidelijk van ruis naar toon beweegt. Puglia noemt For Joe ‘heel uitdagend’ om te spelen, vooral doordat hij nauwelijks tijd krijgt om adem te halen en ondertussen wel een grote spanningsboog van ruim twintig minuten moet optrekken. ‘For Joe is een heel melodisch stuk, het gáát zelfs over melodie, maar niet op een traditionele manier,’ zegt Puglia. Hij speelt voortdurend glissandi, de melodie gaat steeds door, zodat hij aan ‘traditionele’ frasering en toonvorming niet toekomt. Puglia: ‘Het stuk voelt als één groot crescendo en het einde is van een gewelddadige gekte.’
Luciano Berio Visage Joe Puglia speelt niet mee in Visage. Maar Luciano Berio is een cruciale componist voor hem – Puglia noemde de Italiaan ooit zijn ‘gateway-drug’ naar de moderne muziek. Niet voor niets begon Puglia zijn seizoen als zielsverwant van het Muziekgebouw met een spetterende interpretatie van Berio’s notoir moeilijke solostuk Sequenza VIII. Ook voerde hij met een grote groep violisten, onder wie kinderen, de Duetten van Berio uit. Visage is een van de eerste stukken van Berio die Puglia leerde kennen en voor hem een onwankelbaar ijkpunt. 6
Visage is eigenlijk een radioprogramma, aldus Berio, en in ieder geval een eerbetoon aan het medium radio. Het werk bestaat alleen op geluidband en werd in 1960 vervaardigd in de RAI-studio’s in Milaan, waar Berio lange tijd werkte. Het gaat over de ‘schaduw van betekenis’ die altijd om vocale klanken heen hangt, ook al is er, zoals in Visage, geen sprake van een betekenisvolle tekst. De stem van Cathy Berbarian, Berio’s toenmalige vrouw en muze, klinkt omlijst door een elektronisch landschap in alle mogelijke gedaantes, van pruttelend via lachend tot declamerend. Veelzeggend is parole (Italiaans: ‘woorden’) het enige woord dat tweemaal te horen is.
Kate Moore Synaesthesia Suite Hier is sprake van een symbolische aflossing van de wacht: Kate Moore, geboren in Australië en werkzaam in Den Haag, is namelijk volgend seizoen de zielsverwant van het Muziekgebouw. Een constante in het werk van Moore is haar fascinatie voor de natuur, die zich onder meer uit in een zoektocht naar alternatieve klankbronnen en instrumenten van natuurlijke materialen. Zo vervaardigde ze eerder instrumenten van glas en van porselein. In het geval van de Synaesthesia Suite vormen exotische en geneeskrachtige planten haar uitgangspunt en gebruikt ze een wiskundig model van organische groei.
Toelichting
Moore noemt haar Synaesthesia Suite ‘een visioen van de werkelijkheid dat het duister van de aanstaande ondergang overstijgt, in een zoektocht naar een glimp van utopisch licht.’ Moore betrok Puglia al in een vroeg stadium bij het compositieproces en liet hem schetsen van het werk te spelen, zodat hij de ontstaansgeschiedenis van dichtbij heeft meegemaakt. Het was Puglia die na een uitvoering vorig jaar in het Amsterdamse Orgelpark opperde dat de Synaesthesia Suite geweldig tot zijn recht zou komen op het Fokker-orgel van het Muziekgebouw. De 31-toons-stemming van dit orgel sluit namelijk goed aan bij de microtonale klankwereld van de geluidsinstallatie. Puglia’s viool wordt ingebed door een bewegende elektroakoestische sculptuur. ‘Voor mij voelt het alsof ik in mijn eentje door de toekomst van donkere kleuren dwaal,’ zegt Puglia. Tekst toelichting: Joep Stapel
7
Biografieën Componisten Henk Badings
Het oeuvre van Henk Badings (1907 - 1987) varieert van opera tot elektronische muziek en van filmmuziek tot veertien symfonieën, werken voor blaasorkest en voor kamerensemble. Badings studeerde mijnbouw aan de Technische Hogeschool in Delft en ontwikkelde zich intussen, hoofdzakelijk autodidactisch, tot componist. Zijn eerste succes als componist was 8
de uitvoering in 1931 van zijn eerste Celloconcert in Het Concertgebouw in Amsterdam. Hij volgde compositielessen bij Willem Pijper en werd aangesteld als leraar compositie aan het Muzieklyceum Amsterdam en aan het Rotterdams Conservatorium. Tijdens de oorlog was hij enige tijd directeur van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en lid van de Nederlandsche Kultuurraad. Vanwege zijn lidmaatschap van de Nederlandsche Kultuurraad kreeg Badings na de Tweede Wereldoorlog een beroepsverbod, dat in 1947 werd ingetrokken. Na de oorlog hield Badings zich intensief bezig met elektronische muziek. Hij was docent in de akoestiek en informatica aan de Rijksuniversiteit in Utrecht en hoogleraar compositie aan de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst in Stuttgart, Duitsland. In 1972 ontving hij voor zijn gehele oeuvre de Sweelinck-Prijs..
Kaija Saariaho
De Finse componiste Kaija Saariaho (1952) studeerde in Helsinki aan de Sibelius Academie bij de Finse pionier Paavo Heiningen. Ze was medeoprichter van de progressieve groep Ears Open waarvan ook componist Magnus Lindberg en dirigent/ componist Esa-Pekka Salonen deel uitmaakten. Ze vervolgde haar studie in Freiburg waar ze compositielessen volgde bij onder anderen Brian Ferneyhough, maar haar uiteindelijke plek vond ze in
Biografieën
Parijs, de Franse stad waar ze ook tegenwoordig nog woont. Bij het Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique ontdekte ze de kracht van de computer als hulp bij het componeren en maakte ze kennis met de zegeningen van de elektronische muziek. Bovendien ontdekte ze in de Franse spectralisten geestgenoten die haar klankideaal verder vormgaven. Saariaho leerde er met behulp van de computer het complete klankspectrum beheersen en toe te passen in werken als Verblendungen (1984), Du Cristal (1989) en …à la Fumée (1990) waarin instrumentale klanken en elektronica zich vermengen. Sindsdien geldt ze internationaal als een veelgevraagd componiste met een eigen geluid.
Jan van de Putte
Jan van de Putte (1959) studeerde enige tijd muziekwetenschap en sonologie in Utrecht. Daarnaast studeerde hij computermuziek bij Floris van Manen en compositie bij Joep Straesser en Ton Bruynèl. Hij rondde zijn studie af bij Klaas de Vries in Rotterdam.
Stockhausen, Helmut Lachenmann, Wolfgang Rihm en traditionele muziek uit Indonesië en Japan. Sinds 1996 woont hij in Parijs. In 2013 ontving Jan van de Putte uit handen van de directeur van het Fonds Podiumkunsten de Matthijs Vermeulenprijs voor KagamiJishi, een compositie voor piano en orkest die in het Holland Festival van 2012 haar première beleefde. In 2016 voltooide hij na tien jaar een omvangrijke cyclus op gedichten van de Portugees Fernando Pessoa. De cyclus verscheen op cd uit in november 2017, uitgevoerd door Asko|Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw, de solisten Barbara Hannigan (sopraan), Barbara Kozelj (mezzosopraan), Keren Motserii (sopraan), Katharine Dain (sopraan) en Cappella Amsterdam.
Van der Putte heeft een bescheiden oeuvre opgebouwd. Hij is beïnvloed door de componisten Gustav Mahler, Claude Debussy, Anton Webern, Edgar Varèse, Karlheinz 9
Biografieën
Luciano Berio
Luciano Berio (1925 - 2003) was een Italiaans componist. Hij was van 1950 tot 1964 getrouwd met de Amerikaanse sopraan Cathy Berberian, voor wie hij een aantal stukken gecomponeerde, waaronder Circles, Sequenza III, Visage en Récital. Berio richtte in samenwerking met Bruno Maderna in Milaan de Studio di Fonologia Musicale op voor elektronische muziek. Later werd hij professor aan de befaamde Juilliard School in New York. Zijn 10
oeuvre omvat een breed scala aan vormen en vormexperimenten. Hij schreef zowel kamermuziek, composities voor groot orkest en vocalisten als elektronische muziek. Hij werkte zijn leven lang aan een reeks Sequenzas voor soloinstrumenten. Het gebruik van muzikale en literaire citaten en het incorporeren van allerlei soorten volksmuziek is kenmerkend voor zijn werk. Grote populariteit kreeg hij met zijn Folk Songs in 1964 en zijn voor de Swingle Singers gecomponeerde Sinfonia in 1968.
Kate Moore
foto: Thanasis Deligiannis
De Australische componiste Kate Moore (1979) maakt klankwerelden voor akoestische en elektroakoestische media. Ze houdt zich vooral bezig met scenario’s waarin virtuoze instrumentalisten en musici in ongewone en ongebruikelijke omstandigheden spelen. Moore werd geboren in Engeland en woont en werkt in Nederland. Ze studeerde aan het Conservatorium van Sydney, de School of Music
Biografieën
Canberra en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Haar werk wordt inmiddels internationaal uitgevoerd en klonk in onder meer Carnegie Hall, Het Concertgebouw, Sydney Opera House en op diverse festivals zoals The Bang on a Can Marathon, ISCM World Music Days - Sydney, Gaudeamus Muziekweek, November Music, The Sonic Festival NY, MATA Festival, Carlsbad Music Festival en het Canberra International Chamber Music Festival. Ze heeft met een groot aantal ensembles gewerkt, waaronder Slagwerk Den Haag, Amsterdam Sinfonietta, Nieuw Ensemble, Alarm Will Sound, Bang on a Can All-Stars, Calder Quartet, Offspring en Asko|Schönberg. Er vielen haar al diverse prijzen ten deel zoals De Komeet Cultuurprijs en de compositieprijs van het Carlsbad Music Festival. Kate Moore is zielsverwant van het Muziekgebouw in seizoen 2018-2019.
Uitvoerenden Joseph Puglia Viool Joseph Puglia (1984), vaste violist bij Asko|Schönberg, studeerde aan The Juilliard School bij Robert en Nicholas Mann en aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Vera Beths, waar hij in 2008 met de hoogste onderscheiding afstudeerde. Sindsdien treedt Puglia vaak op als solist, als orkestmusicus en in kamermuziekverband. Zijn solodebuut in Het Concertgebouw in 2009
(Holland Festival) met Asko|Schönberg werd door de pers jubelend ontvangen. Hij speelde in grote zalen over de hele wereld, zoals de Carnegie Hall en het Lincoln Center (New York), de Queen Elizabeth Hall (Londen), Cité de la Musique en Salle Pleyel (Parijs) en in Australië op het Melbourne International Arts Festival. Puglia is een fervent pleitbezorger van hedendaagse muziek. Zo werkte hij nauw samen met enkele van de meest vooraanstaande componisten van onze tijd als Pierre Boulez, John Adams, Peter Eötvös, Jörg Widmann, Oliver Knussen en Louis Andriessen. Voor het Attacalabel nam hij een cd op met muziek van Luciano Berio. 11
BiografieĂŤn
Kate Moore Elektronica Zie biografie pag. 10
Frank van der Weij Elektronica
Na zijn studie werkte hij als geluidstechnicus met onder anderen Johan Watts, Mathilde Santing en theatergroep Orkater. Hij produceerde albums van onder andere Claw Boys Claw en Hallo Venray. Daarnaast was hij als supervisor betrokken bij het maken van film- en tv-muziek en theatervoorstellingen, onder andere voor Antonia, Abeltje en Loenatik de Movie. Sinds 1997 heeft een eigen studio in Amsterdam.
als componist en werkte sinds 1978 vaak als dirigent en gitarist met diverse theatergezelschappen en muziekensembles in Nederland.
Rombout Willems Elektronica
Frank van der Weij (1962) studeerde contrabas aan het conservatorium in Hilversum. Tijdens zijn studie speelde hij in uiteenlopende popbandjes en werkte als geluidstechnicus voor locale bands. 12
Rombout Willems is muzikant, componist en maakt sound installaties. Hij leeft en werkt in Haarlem. Hij doceert aan de Gerrit Rietveld Academie en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, afdeling MTD. Rombout Willems volgde van 1971 tot 1977 een opleiding voor gitaar en orkestdirectie aan het conservatorium van Tilburg. Hij ontplooide zich
In 1985-1986 was hij dirigent van het Kaalslagproject, in samenwerking met Reinbert de Leeuw en Roland Kieft. Tussen 1987 en 1992 zette hij meerdere muziektheaterproducties op, waarvoor hij tevens de muziek schreef. Sinds 1991 is hij verbonden aan Needcompany in verschillende hoedanigheden, zowel als componist, muzikaal dramaturg en repetitor.
Verwacht
Donderdag avondserie Do 17 mei 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Asko|Schönberg (De)constructie Deconstructie: een muzikaal detail isoleren en de schoonheid van de uitvergroting tonen. Dat is ook het thema dat Yannis Kyriakides, Rebecca Saunders, Hugo Morales en Helmut Lachenmann ieder op een eigen manier ontleden in hun muziek. Door in te zoomen op één aspect leren we hun muziek in haar kleinste details kennen. Een verrassend programma van vier toonaangevende componisten, uiteenlopend in leeftijd, stijl en nationaliteit. Yannis Kyriakides legt minieme fragmenten gesproken tekst onder de microscoop, Rebecca Saunders volgt het grillige verloop van haar associaties bij het woord ‘skin’ en Helmut Lachenmann bestudeert een tot stilstand komende beweging (‘als een kever die op zijn rug ligt’). Een nieuw werk van de Mexicaanse componist Hugo Morales completeert dit bijzondere programma.
Hugo Morales
Programma: Yannis Kyriakides Der Komponist (première ensembleversie) / Rebecca Saunders Skin (Nederlandse première) / Hugo Morales On Floating Ground (opdracht Asko|Schönberg, wereldpremière)* / Helmut Lachenmann Mouvement * mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten
13
Verwacht
Mei vr 11 mei / 20.15 uur Das Cabinet des Dr. Caligari (1920) New European Ensemble za 12 mei / 20.15 uur Hannes Minnaar Winnaar Nederlandse Muziekprijs 2016 zo 13 mei / 11.00 uur Kleine Zaal Ere Lievonen + Anne Veinberg Laboratonium 3 zo 13 mei / 15.00 uur Nederlands Kamerkoor + Maarten Engeltjes + Lavinia Meijer Bernsteins Chichester Psalms wo 16 mei / 20.15 uur Véronique Gens + Susan Manoff Licht op de Franse mélodie do 17 mei / 20.15 uur Asko|Schönberg (De)constructie 14
vr 18 mei / 20.15 uur Scottish Chamber Orchestra + Piotr Anderszewski Piotr Anderszewski terug als dirigent en solist wo 23 mei / 19.00 + 21.30 uur Earth Diver B’Rock + Muziektheater Transparant + ChorWerk Ruhr do 24 mei / 12.30 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
do 24 mei / 20.15 uur Sinfonietta Riga De Christina Cyclus van Klas Torstensson vr 25 mei / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Cut Circle Josquins Missa Faisant regretz za 26 mei / 14.15 uur De IJ-Salon Tannhäuser light
za 26 mei / 20.15 uur Cuarteto Latinoamericano Latijns-Amerikaanse strijkkwartettraditie
zo 27 mei / 15.00 uur Ntjam Rosie Wat is het geheim van zingen? (8+) di 29 mei / 20.30 uur Kleine Zaal Hailu Mergia Lala Belu
Juni za 2 jun / 19.30 uur Pierre-Laurent Aimard De vogels van Messiaen zo 3 jun / 15.00 uur Cappella Amsterdam Boetepsalmen - De verfijnde details van Lassus
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15