Za 26 mei 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Strijkkwartetten
Cuarteto Latinoamericano Latijns-Amerikaanse strijkkwartettraditie Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Strijkkwartetten Za 26 mei 2018 20.15 - 21.50 uur
Cuarteto Latinoamericano Latijns-Amerikaanse strijkkwartettraditie Cuarteto Latinoamericano: Saúl Bitrán viool Arón Bitrán viool Javier Montiel altviool Álvaro Bitrán cello
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
VOORPROGRAMMA Entreehal 19.45 - 20.00 uur Cheng String Quartet Hui-Wen Winnie Cheng viool Wan-Ru Cheng viool Shih-Hsien Sam Tsai altviool Sheng-Chiun Rick Lin cello Anton Webern (1883 - 1945) 6 Bagatellen op. 9 (1910/1913) Ludwig van Beethoven (1770 - 1827) uit Strijkkwartet nr. 15 op. 132 in a (1823/1825) I. Assai sostenuto Dit concert wordt opgenomen door de NTR voor uitzending op een later moment op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Julián Orbón (1925 - 1991) Cuarteto de Cuerdas (1951) I. (Poco allegro, non troppo, quasi moderato) II. (Molto allegro) III. (Lento molto) IV. (Allegro) Heitor Villa-Lobos (1887 - 1959) Strijkkwartet nr. 6 (1938) ·· Poco animato ·· Allegretto ·· Andante, quasi adagio ·· Allegro vivace Pauze Silvestre Revueltas (1899 - 1940) Música de Feria (1932) Allegro - Lento - Allegro giocoso - Allegro (tempo 1) Alberto Ginastera (1916 - 1983) Strijkkwartet nr. 2 op. 26 (1958) ·· Allegro rustico ·· Adagio angoscioso ·· Presto magico ·· Libero e rapsodico ·· Furioso
3
Toelichting Het Mexicaanse Cuarteto Latinoamericano legt zich toe op strijkkwartetten van LatijnsAmerikaanse componisten. De werken in dit concert komen uit vier verschillende landen: Argentinië, Brazilië, Cuba en Mexico. Zo geeft het kwartet een beeld van de rijkdom en diversiteit van de muziek die op het continent geschreven wordt. De componisten die op het programma staan, horen tot de eerste generatie van de nationalistische school, aldus eerste violist Saúl Bitrán van Cuarteto Latinoamericano. Volgens Bitrán was het een van de consequenties van de Mexicaanse revolutie, een opstand van het volk tegen de gevestigde macht die begon in 1910 en tien jaar duurde. ‘Het was de eerste beweging vanuit de gewone mensen’, zegt hij. ‘Ze kregen een gevoel van eigenwaarde, bepaalden hun eigen identiteit waarin ze zich niet spiegelden met het kolonialistische Europa. Met Mexico als startpunt breidde die golf zich uit over andere landen in Latijns-Amerika. Het resultaat was dat ze een identiteit bouwden met elementen uit inheemse culturen, zoals de reusachtige muurschilderingen van de Mexicaanse schilder Diego Rivera.’
plaatsten elementen uit de volksmuziek in een eigentijdse context. ‘Julián Orbón is een buitenbeentje in dit programma, omdat hij in Spanje geboren is’, zegt Bitrán. ‘Toen hij dertien was verhuisde hij met zijn familie naar Cuba. In zijn muziek laat hij Spaanse elementen, zoals melodieën vol versieringen, samenkomen met complexe Afro-Cubaanse ritmes. Met andere woorden, een echte verklanking van mestizocultuur (mengcultuur).’ Op die nationalistische school is later overigens weer een reactie gekomen van volgende generaties componisten, die zich meer zien als wereldburgers. ‘Componisten die in de jaren vijftig en zestig geboren werden, hebben verdere stappen gezet. Zij werken wel weer met inheemse elementen, maar ook met rock en elementen uit minimal music. Wat wij in dit concert spelen is slechts één stroming in het veelkleurige palet dat Latijns-Amerika te bieden heeft.’
Latijns-Amerikaanse componisten plaatsten elementen uit de volksmuziek Julián Orbón in een eigentijdse context In de muziek uitte die nationalistische stroming zich als een reactie op een muziekleven dat georiënteerd was op ontwikkelingen in Europa. Met Igor Stravinsky, Béla Bartók en Aaron Copland als voorbeelden gingen componisten putten uit de volkstradities in eigen land. Ze 4
Cuarteto de Cuerdas Toen Julián Orbón dit kwartet schreef, voegde hij er de aanduiding ‘Nr. 1’ aan toe. Blijkbaar was hij indertijd van plan om er meer te componeren. Zo ver is het nooit gekomen; het bleef bij dit ene werk.
Toelichting
Het is een jeugdwerk vol bravoure. Orbón nummerde de vier delen, al zijn er wel globale tempo-aanduidingen. In dit kwartet grijpt hij terug op de Cubaanse son, die een Spaans gevoel voor melodie combineert met ritmes van Afrikaanse origine. Orbón gaf er een heel eigen draai aan, met ritmepatronen die beginnen bij de cello en overgenomen worden door de andere instrumenten. Na de eerste twee snelle, dansende delen volgt een klaagzang in langzame, meer naar binnen gekeerde muziek, die soms neigt naar weerbarstige bitterheid. Als er al sprake is van danspassen, dan zijn die traag alsof de dansers bij elke stap even aarzelen. In het laatste deel wisselen uitbundigheid en introspectie elkaar aanvankelijk af, om uiteindelijk samen te smelten in een dans vol overmoedige levenslust. Het Cuarteto Latinoamericano verzorgde de eerste opname van dit werk, onder supervisie van Orbón zelf.
Heitor Villa-Lobos Strijkkwartet nr. 6 Bij het componeren van dit strijkkwartet (het zesde in een reeks van zeventien) had Villa-Lobos de woestijnachtige vlakten in het Braziliaanse noordoosten in gedachten. Koortsachtige dansen uit die streek inspireerden hem in het eerste deel tot onregelmatige ritmes en tempowisselingen. In het tweede deel heeft de cello de hoofdrol in een zangerige melodie, terwijl violen en
altviool aanvankelijk een tegenmelodie spelen in pizzicato. De melodie van de cello keert later terug in de eerste viool, nu met pizzicato-begeleiding van de andere musici. Het Andante, quasi adagio is een duistere, peinzende treurzang met een bitterzoet karakter en akkoorden zonder opsmuk. Net als het eerste deel is het afsluitende Allegro vivace ritmisch complex. Na de rouw van het derde deel mag de muziek weer dansen, in heldere texturen, voortgedreven door opgewonden pizzicato’s en krachtige streken in de begeleiding.
Silvestre Revueltas Música de Feria Música de Feria is het vierde en laatste strijkkwartet van de Mexicaanse componist Silvestre Revueltas. Met negen minuten is dit het kortste werk op het programma, maar in die korte tijd schildert het uitbundige taferelen. In het onderwerp van deze compositie toont Revueltas een schatplichtigheid aan Igor Stravinsky, met name diens ballet Petroesjka. Net als Stravinsky’s werk speelt het strijkkwartet zich af op een drukke markt. De titel Música de Feria verwijst naar de Mexicaanse straatmarkten met hun felle kleuren, de levendige activiteit en lichaamstaal van de mensen die er rondlopen, de geuren en smaken van het voedsel dat in de kramen te koop ligt – taco’s, fruit en groenten. Dit alles overgoten door een 5
Toelichting
hete zon die de kleuren doet gloeien en het temperament van de bezoekers doet opvlammen. Het Spaanse woord Feria duidt ook op feesten en naamdagen van heiligen. De sterk verschillende onderdelen van deze compositie worden aaneensluitend uitgevoerd. In elk heeft Revueltas ritmes en melodische structuren verwerkt die karakteristiek zijn voor Mexico. Het stuk sluit af met een uitgelaten dans, die de componist heeft gemarkeerd met frenetico, razend. Al heeft Revueltas altijd ontkend dat hij letterlijke citaten gebruikte in zijn muziek, in het tweede deel duikt de melodie op van het bekende mariachi-liedje Cocula.
Alberto Ginastera Strijkkwartet nr. 2 In zijn composities verwerkte Alberto Ginastera elementen uit de tradities van zijn geboorteland Argentinië, maar deed dat in drie opeenvolgende stijlperiodes op steeds meer abstracte wijze. Hij schreef dit Tweede strijkkwartet aan het begin van de derde ‘neo-expressionistische’ periode. Hij maakt gebruik van polytonaliteit, zoals hij eerder ook al deed, maar ook van microtonale intervallen. Het eerste en het laatste deel lijken met hun hoge tempo geënt op de malambo, een levendige en energieke Argentijnse volksdans. Het tweede en het vierde deel zijn meer naar binnen gekeerd. Ze roepen in troosteloze, verbrokkelde melodieën de verlatenheid op van de 6
pampa’s, de uitgestrekte grasvlakten van het land. Het Adagio angoscioso (‘angstig adagio’) is intens treurig. Het vierde deel biedt in cadenza’s elk lid van het kwartet de gelegenheid voor een solo. In klanken die met speciale technieken als sul ponticello (dicht bij de kam strijken) en col legno (met het hout van de strijkstok) gespeeld worden schildert het middendeel Presto magico een wereld vol bovennatuurlijke verschijnselen en magische wezens. Tekst toelichting: René van Peer
Biografieën Componisten Julián Orbón
Julián Orbón (1925 - 1991) is als enige componist in dit programma niet geboren in Latijns-Amerika maar in Spanje. Al vroeg vergezelde hij zijn vader op diens reizen naar Cuba, waar het gezin zich in 1940 vestigde. Zijn vader, Cubaan van geboorte, stichtte daar een conservatorium in Havana. Op zijn twintigste ging Orbón voor een jaar naar de Verenigde Staten om
te studeren bij Aaron Copland. Daar maakte hij kennis met geestverwanten als Alberto Ginastera en Leonard Bernstein. Copland noemde hem ‘de meest getalenteerde Cubaanse componist van de nieuwe generatie.’ Na de dood van zijn vader werd hij directeur van het conservatorium in Havana. Hij verliet Cuba als gevolg van de revolutie. Tot zijn dood in 1991 was hij actief als docent compositie, voornamelijk in de Verenigde Staten. In zijn muziek zijn invloeden te vinden van de geestverwanten die hij tijdens zijn studie bij Aaron Copland had leren kennen, en van bevriende componisten Heitor VillaLobos en Carlos Chávez uit Mexico.
Heitor Villa-Lobos
Heitor Villa-Lobos (1887 1959), geboren in Rio de Janeiro, was een ongekend productief componist, met honderden werken op zijn naam die in omvang variëren van kamermuziek tot symfonieën, opera’s en filmmuziek. Al op jonge leeftijd was Villa-Lobos, die uitstekend gitaar en cello speelde, actief als muzikant. Vanaf zijn twaalfde speelde hij gitaar in cafés en was hij cellist in de begeleiding van opera’s en zarzuela’s, theatrale 7
Biografieën
muziekavonden waarin liederen en gesproken woord elkaar afwisselden. Voor hij twintig was trok hij de Braziliaanse binnenlanden in, gefascineerd door de muziek van de inheemse bevolking. Ook was hij geïnteresseerd in Afrikaanse invloeden op de muziek van zijn land. Vanaf 1924 was hij zes jaar in Europa met financiële ondersteuning van pianist Arthur Rubinstein. In Parijs verkeerde hij in vooruitstrevende artistieke kringen, en ontmoette hij Edgard Varèse, Pablo Picasso, Leopold Stokowski en Aaron Copland. VillaLobos schreef zeventien strijkkwartetten. Vooral in de vroegste zijn elementen van de Braziliaanse tradities verwerkt.
Silvestre Revueltas
Componist en violist Silvestre Revueltas (1899 1940) werd geboren in een familie van kunstenaars in verschillende disciplines: schilders, acteurs en schrijvers. Hij volgde muziekstudies in zijn vaderland Mexico en in de Verenigde Staten. In 1929 werd hij assistent van dirigent (en componist) Carlos Chávez bij het Orquesta Sinfónica de México, om zes jaar later chef-dirigent te worden van het National Symphony
8
Orchestra. Dat zei hij na twee jaar vaarwel om zich in te zetten voor de tegenstanders van generaal Franco in de Spaanse Burgeroorlog. Na de overwinning van Franco keerde Revueltas berooid terug naar Mexico en raakte verslaafd aan alcohol. Hij bleef componeren tot zijn overlijden, waaronder muziek voor film. Terwijl andere Mexicaanse componisten elementen van muziek uit inheemse tradities en populaire stijlen in hun stukken verwerkten, probeerde Revueltas in zijn werk eerder een beeld te geven van het karakter van zijn land zonder terug te vallen op dergelijke citaten, al duiken die toch hier en daar op in zijn composities.
Biografieën
Alberto Ginastera
Geboren in Buenos Aires geldt Alberto Ginastera (1916 - 1983) als een van de meest vooraanstaande Argentijnse componisten. Hij verwierf al op 21-jarige leeftijd nationale roem met zijn ballet Panambí. In de jaren veertig studeerde hij bij Aaron Copland. In zijn zoektocht naar inheemse inspiratiebronnen moest Ginastera concluderen dat er van die cultuur nauwelijks iets overgebleven was, mede door gewelddadige onderdrukking en doordat
inheemse volken uit hun leefgebieden verdreven werden. De componist creëerde volgens Saúl Bitrán een eigen idee van Argentijnse folklore, die hij grotendeels baseerde op de gaucho’s, koeienherders op de uitgestrekte graslanden van de pampa’s in Patagonië. Hij verwerkte elementen uit hun muziek in zijn composities. Daarin onderscheidde hij drie periodes waarin die elementen een steeds abstractere vorm aannamen: objectief nationalisme, subjectief nationalisme en neo-expressionisme. Zijn tweede strijkkwartet dateert uit die laatste periode. Hij gebruikte er seriële technieken in, maar deed dat zo geraffineerd, dat die nauwelijks als zodanig herkenbaar zijn. Als docent compositie gaf Ginastera onder meer les aan Ástor Piazzolla en Waldo de los Ríos.
9
Biografieën
foto: Sergio Yazbek
Uitvoerenden Cuarteto Latinoamericano Opgericht in 1982 is de bezetting van Cuarteto Latinoamericano door de jaren heen nooit veranderd. Het kwartet mag zonder overdrijving de meest prominente voorvechter 10
van Latijns-Amerikaanse muziek genoemd worden. Hun repertoire omvat een eeuw aan composities, ook heel recente. Op meer dan tachtig cd’s heeft het vrijwel het complete repertoire van dat continent voor strijkkwartet opgenomen, waaronder alle zeventien composities van Heitor VillaLobos voor strijkkwartet op zes cd’s. Cuarteto
Latinoamericano heeft diverse Grammy’s op zijn naam staan; de zesde cd uit de serie die aan Villa-Lobos gewijd was, werd voor twee Grammy’s genomineerd. Daarnaast speelt het kwartet regulier (Europees en Noord-Amerikaans) repertoire. Het heeft over de hele wereld opgetreden en is twintig jaar lang ‘quartet in residence’ geweest op de Carnegie Mellon
Biografieën
University in Pittsburgh. In de Venezolaanse hoofdstad Caracas heeft het de Academia Latinoamericana de Cuartetos de Cuerda (Latijns-Amerikaanse Academie voor Strijkkwartetten) opgericht. Ze hebben meer dan honderd werken in première gebracht die speciaal voor hen geschreven werden.
Cheng String Quartet De vier leden van het in 2014 opgerichte Cheng String Quartet hebben elkaar ontmoet in Taiwan. Momenteel studeren zij aan het Conservatorium van Amsterdam.
masterclasses bij de violisten van het Ysaÿe Quartet (Luc-Marie Aguera en Vera Martinez), bij Cuarteto Casals en bij Eberhard Feltz, de professor van de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’ in Berlijn.
Vanaf oktober 2014 neemt het kwartet deel aan de opleiding van de Nederlandse Strijkkwartet Academie, waar zij reeds les hebben gehad van professor Marc Danel, Gilles Millet, Vlad Bogdanas, Yovan Markovitch, Stefan Metz, Dimitry Ferschtman en Kees Koelmans. Ze volgden 11
Seizoen 2018-2019 Serie Strijkkwartetten Internationaal is deze serie een begrip. Dit seizoen zijn vier kwartetten te gast die al decennia tot de top behoren: Arditti, Brodsky, Artemis en Emerson. En drie jongere kwartetten die zich daar nadrukkelijk bij scharen. Voeg daarbij de spannende programmering en het is duidelijk: wie op de hoogte wil blijven van het strijkkwartet moet in het Muziekgebouw zijn. za 29 sep 2018 Arditti Quartet Première Birtwistle za 13 okt 2018 Artemis Quartett Haydn, Brahms en Bartók za 24 nov 2018 Dudok Quartet Amsterdam Eerherstel voor componist Hans Pfitzner za 26 jan 2019 Brodsky Quartet In Memoriam za 23 mrt 2019 Emerson String Quartet Brittens laatste en Verdi’s enige za 11 mei 2019 Schumann Quartett Chiaroscuro
12
Verwacht
Serie Strijkkwartetten Za 29 sep 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Arditti Quartet Première Birtwistle Het Derde strijkkwartet van Brian Ferneyhough én de Nederlandse première van het meest recente grote strijkkwartet (2015) van Harrison Birtwistle. Het fameuze Arditti Quartet laat hiermee de belangrijkste en meest compromisloze Engelse componisten van nu horen, met schijnbaar het grootste gemak. De muziek van Ferneyhough en Birtwistle is minstens zo vérstrekkend als dat van Webern en Berg aan het begin van de 20e eeuw. Berg, Webern, Ferneyhough en Birtwistle in één programma: dat kan alleen maar het Arditti Quartet. Dit ensemble van primarius Irvine Arditti vormt al meer dan 40 jaar hét strijkkwartet van de hedendaagse muziek. Al die tijd met een ‘verbazingwekkende virtuositeit en bereidheid de grenzen op te rekken van wat je van een strijkkwartet mag verwachten’ aldus The Guardian. De allergrootste componisten van de 20e en 21e eeuw schreven voor het viertal, van Andriessen tot Xenakis. Wat dat betreft zijn Ferneyhough en Birtwistle in goed gezelschap.
Harrison Birtwistle foto: S. Harsent
Programma: Alban Berg Strijkkwartet op. 3 / Anton Webern Fünf Sätze op. 5 / Brian Ferneyhough Derde strijkkwartet / Harrison Birtwistle The Silk Houses Sequences (Nederlandse première)
13
Verwacht
Juli wo 4 jul / 19.30 uur Spr!tzl Tage 2018 I/O + Stopcontact + Teddy’s Last Ride
Mei zo 27 mei / 15.00 uur Ntjam Rosie Wat is het geheim van zingen? (8+) di 29 mei / 20.30 uur Kleine Zaal Hailu Mergia Lala Belu
Juni za 2 jun / 19.30 uur Pierre-Laurent Aimard De vogels van Messiaen zo 3 jun / 15.00 uur Cappella Amsterdam Boetepsalmen - De verfijnde details van Lassus
Holland Festival 7 juni t/m 1 juli
Zie voor meer informatie www.hollandfestival.nl / www.muziekgebouw.nl
14
Augustus Dekmantel Festival wo 1 t/m do 2 aug
do 13 sep / 20.15 uur Asko|Schönberg The Garden vr 14 sep / 19.30 uur Angela Hewitt Das wohltemperierte Klavier I zo 16 sep / 15.00 uur Angela Hewitt Das wohltemperierte Klavier 2
wo 1 aug / vanaf 12.00 uur Four Tet + Tangerine Dream
do 20 sep / 20.15 uur Herz Ensemble Night of the Tarantula
do 2 aug / vanaf 13.00 uur James Holden & The Animal Spirits, John Maus, Yasuaki Shimuzi, Dazion, Khidja
vr 21 sep / 20.15 uur Orange Blossom + MEDFest Ensemble MEDfest
September za 8 sep / 20.15 uur Reinbert 80 Barbara Hannigan, Asko|Schönberg en anderen zo 9 sep / 12.00 uur Muziekgebouw Park Picknick do 13 sep / 12.30 uur Lunchconcert ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15