Do 8 nov 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Klangforum Wien Furie en stilte
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Do 8 nov 2018 Grote Zaal 20.15 - 21.45 uur
Klangforum Wien Furie en stilte
ca. 30 minuten voor de pauze ca. 25 minuten na de pauze
Bas Wiegers dirigent Aleksander Gabryś contrabas
Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur
Beat Furrer (1954) still (1998)
Inleiding
Door Thea Derks
Rebecca Saunders (1967) Fury II (2009) Pauze Jan van de Putte (1959) Cette agitation perpétuelle, cette turbulence sans but (2018; wereldpremière)* Beat Furrer linea dell’orizzonte (2012) * met steun van Ammodo
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting ‘Deze onafgebroken opwinding, deze doelloze onrust.’ Zo kun je de titel vertalen die Jan van de Putte zijn nieuwe werk meegegeven heeft, dat vanavond zijn wereldpremière beleeft. Deze zinsnede klinkt als een motto voor deze tijd, waarin elektronische boodschappen over en weer flitsen, nieuwsberichten verschijnen om vervolgens afgedaan te worden als onzin, waarin zoveel lawaai zonder inhoud opklinkt. Van de Putte kijkt in dit werk inderdaad met een scheef oog naar het huidige tijdsgewricht. De woorden zijn afkomstig uit een Frans krantenartikel uit het midden van de negentiende eeuw. Onderwerp was pantomime, stil theater vol beweging. Die beweeglijkheid kenmerkt niet alleen Cette agitation perpétuelle, cette turbulence sans but van Jan van de Putte, maar ook linea dell’orizzonte van Beat Furrer en Fury II van Rebecca Saunders. In Saunders’ stuk welt de woede op uit stilte. De muziek in dit programma lijkt naarstig op zoek naar een rustpunt. Dat wordt wel bereikt in still van Furrer, maar onrust woedt nog steeds onder de spaarzame noten waarmee het naar het einde toe werkt. De rust in Cette agitation perpétuelle, cette turbulence sans but, dat het begin van een nieuwe cyclus vormt, blijft vooralsnog buiten handbereik. Een toekomstig tweede deel van de cyclus belooft een ademloze, wrijvingsloze glijvlucht te worden.
Beat Furrer still In still lijkt Beat Furrer – naast componist ook artistiek leider en vaste dirigent van Klangforum Wien – met beperkte middelen zoveel mogelijk beweging te willen genereren. Terwijl de veertien instrumenten
lijnen om elkaar heen weven, weet hij die toch doorschijnend te houden. Het is beweging zonder puls, maar de inzetten van de verschillende instrumenten zijn gecoördineerd: de ene inzet lokt de andere uit. Halverwege het stuk zet hij dit onregelmatig draaiende mechanisme plotseling stil, om vervolgens de leden van het ensemble geleidelijk aan weer op gang te brengen. In dit tweede deel is de ritmische samenhang groter, en na een onrustige dans dunt de muziek uit. Een tikje hier, een schuiver van het koper daar, en het is gedaan. Zelf schrijft hij: ‘Een hoge toon van de trompet die zich over een lange periode vanuit het ‘niets’ ontwikkelt; een veld van grenzeloos geladen energie (gekleurde ruis); het beeld van een metalen schijf die geruisloos razendsnel ronddraait. Bewegingen, ‘gedistilleerd’ uit elementaire klankgebeurtenissen, rangschikken zich tot structuren die processen doorlopen. Geluiden die in verschillend tempo veranderden worden over elkaar heen gelegd. Een geluid dat een proces afsluit, blikt al vooruit naar het einde. Elkaar opvolgende gebeurtenissen verdichten zich tot klankvelden die in veel lagen bewegen. Filters veranderen doorlopend dan wel abrupt, waarmee ze zowel de harmonische als de ritmische structuur bepalen, maar ook de manier waarop de muziek in zijn geheel zich ontvouwt.’ 3
Toelichting
Rebecca Saunders
Jan van de Putte
Fury II
Cette agitation perpétuelle, cette turbulence sans but
Fury II is een uitwerking voor contrabas en ensemble van een compositie die Rebecca Saunders in 2005 voor contrabas solo geschreven had. In dat eerste stuk onderzocht ze de mogelijkheden van het instrument, in de uitersten van zijn bereik, de rijkdom aan timbres en de contrasten in klank en volume. Die mogelijkheden wilde ze in de context van een ensemble plaatsen. De muzikale bewegingen van de spelers vertrekken vanuit de contrabas en komen daar ook weer bij terug. De contrabassist zwengelt hen aan en zet hen stil. Technieken als plukken en slaan op de bas worden overgenomen door cello en slagwerk. ‘Fury betekent woede’, schrijft Saunders. ‘Een woede-uitbarsting. Het streven een uiterste uithaal van energie op te wekken. In een oogwenk. Vaste vorm gegeven vanuit een diepe fascinatie voor de contrabas, betoverd door de pulserende klanken in het onderste register en de percussieve mogelijkheden. Maar ik werd ook aangetrokken door de breekbaarheid van het instrument in de expressieve hoge noten. Het ensemble versmelt met de solopartij tot een vervlochten complex klankpalet.’ Fury II doet denken aan een vulkaan die in onregelmatige tussenpozen lava en roodgloeiende rotsblokken om zich heen smijt, maar tenslotte weer inslaapt. 4
Zoals de titel al aangeeft, is dit nieuwe werk van Jan van de Putte een en al beweging. Het is een voortzetting van Razende stilte, een werk dat hij vorig jaar voor het Stolz Quartet schreef. Daarin liet hij de leden volgens instructies in de partituur verschillende kanten op kijken. ‘Muziek gaat over geluid’, zegt hij. ‘Maar ook de afwezigheid van geluid, een dreiging van geluid kan muzikaal zijn.’ Dat principe van gecomponeerde bewegingen paste hij al veel eerder toe, meer dan twintig jaar geleden in een pauksolo waarin de slagwerker veel slagen inhoudt voor zijn stokken het vel van de trommel raken. Zo begint Cette agitation perpétuelle, cette turbulence sans but met een gestileerde opkomst van het ensemble, aanvankelijk snel, om vervolgens te vertragen. In sommige passages kijken de musici verschillende kanten op, ze slaan ritmisch bladzijden van de partituur om. De muziek zelf begint in een hoog tempo. Die snelheid zit vooral in harmonische wisselingen. Van de Putte gebruikt tertsen en drieklanken als basis. Niet alleen wisselt hij steeds tussen grote en kleine terts, hij pakt de drieklanken telkens in andere zettingen. Er is een voortdurende onrust in het ensemble. Versnelling en
Toelichting
vertraging in opeenvolging en in lagen over elkaar heen geven uitdrukking aan de onophoudelijke rusteloosheid, waar de titel naar verwijst. In al die dwangmatige beweging is stilstand het uiteindelijke resultaat. Inderdaad, doelloze onrust. Die zinloosheid krijgt extra nadruk in teksten die de musici uitspreken. Het zijn monologen en dialogen zonder diepgang, geroddel over banale onderwerpen, waarin de zeven hoofdzonden op de achtergrond meespelen. Eindeloos gekakel, aldus Van de Putte.
Jan van de Putte: ‘Ook een dreiging van geluid kan muzikaal zijn.’ Hij heeft enkele passages ingebouwd die boven dat tumult uitsteken. Een hoboïst staat op en speelt een A. Die wordt door andere instrumenten overgenomen, maar net niet precies, waardoor een heftig zwevende samenklank ontstaat. Vervolgens gaat het ensemble van de A naar de C. ‘Een terts’, zegt Van de Putte. ‘De essentie van het stuk.’ Daarna zorgt een gitaarsolo even voor rust. Ook is er het ‘god-moment’, zoals Van de Putte het noemt, waarop het hele ensemble omhoog kijkt. Het is net alsof de musici marionetten zijn, die ineens in de gaten krijgen wie hen bespeelt, wie de touwtjes in handen heeft. In dit geval is dat degene die in de partituur geschreven heeft, dat ze omhoog moeten kijken: componist Jan van de Putte.
Beat Furrer linea dell’orizzonte In een commentaar bij linea dell’orizzonte beschrijft Furrer de muziek als ‘een vervormen van een schaduwbeeld, dat ontstaat doordat partijen elkaar doorsnijden tijdens processen die ze doorlopen’. De titel van dit werk duidt op de verre einder. Wanneer niets in de weg staat tussen de beschouwer en het einde van diens blikveld, is dat inderdaad een lijn. Maar vaak tekenen zich in die verte contouren af, van heuvels of bergen, bossen, bebouwing, windmolens. Of schepen, mocht je over de zee uitkijken. Ook in dit stuk werkt Furrer toe naar een moment van schijnbare onbeweeglijkheid, alsof hij even een vrij perspectief biedt op de horizon. Hij doet dat in grillige lijnen, die dwars door het ensemble springen en trippelen. Open neergaande lijnen en glissandi van de elektrische gitaar, omlaag lopende frases van blazers en piano. Nerveus heen en weer kaatsende noten op gitaar, piano en de twee strijkers. Als die passage van stilstand bereikt wordt, is dat geen rustpunt. Het zijn lange lijnen vol spanning die al snel weer overgaan in jachtige melodische flarden en uitkomen bij spaarzame, geladen klanken. Die ontladen zich meer en meer, tot de stilte erop volgt. Onverwachts, ondanks tekenen die naar zo’n slot vooruitwijzen. Tekst toelichting: René van Peer
5
Biografieën Componisten Beat Furrer
foto: Dimitri Papageorgiou
Geboren in het Zwitserse Schaffhausen (1954), kreeg hij daar zijn eerste pianolessen. In 1975 verhuisde hij naar Wenen, waar hij directie en compositie studeerde aan de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst. In 1985 richtte Furrer Klangforum Wien op. Hij was tot 1992 artistiek leider van het ensemble, en is er nog steeds aan verbonden 6
als dirigent. Sinds de jaren tachtig heeft Furrer zeer uiteenlopende werken geschreven, van solostukken en muziek voor kleine bezettingen tot composities voor orkest en koor. Ook schreef hij opera’s, waaronder Die Blinden (1989), Narcissus (1994) en La bianca notte (2013). Momenteel werkt hij aan de opera Violetter Schnee, die januari 2019 in première moet gaan. In 1991 werd hij aangesteld aan de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst in Graz als professor compositie. Met violist Ernst Kovacic heeft hij het International Ensemble and Composers Academy for Contemporary Music ‘impuls’ opgericht. Hij heeft diverse prijzen ontvangen, meest recentelijk in 2018 de Ernst von Siemensprijs voor zijn hele oeuvre.
Rebecca Saunders Componiste Rebecca Saunders (Londen, 1967) studeerde compositie bij Nigel Osborne in Edinburgh en bij Wolfgang Rihm in Karlsruhe. Haar belangstelling bij het
componeren gaat uit naar de sculpturele en ruimtelijke eigenschappen van georganiseerd geluid.
foto: Klaus Rudolph
Zo schrijft Saunders werken die het midden houden tussen compositie en installatie, vaak in de vorm van een collage die over meerdere ruimten verdeeld is. Voor Musikfabrik schreef ze Yes, een ruimtelijk werk van tachtig minuten dat speciaal bedoeld was voor de Philharmonie in Berlijn en de Parijse Église SaintEustache. Sinds 2013 heeft Saunders een serie solo’s en duetten geschreven voor musici met wie ze jarenlang
Biografieën
nauw samengewerkt heeft. Bij enkele composities zijn ook choreografieën gemaakt. Dat gebeurde onder meer met Fury II, in een serie concerten van Ensemble Modern. Haar muziek wordt uitgevoerd door vooraanstaande ensembles als Musikfabrik, Klangforum Wien, Asko|Schönberg, het Arditti Quartet en Quatuor Diotima. Ze ontving meerdere prijzen voor haar muziek, waaronder de Ernst von Siemens aanmoedigingsprijs in 1996 en de Mauricio Kagel Musikpreis in 2015. Sinds 2012 is ze professor compositie aan de Hochschule für Musik, Theater und Medien in Hannover.
Jan van de Putte Jan van de Putte (1959) studeerde enige tijd muziekwetenschap en sonologie in Utrecht. Daarnaast studeerde hij computermuziek bij Floris van Manen en compositie bij Joep Straesser en Ton Bruynèl. Hij rondde zijn studie af bij Klaas de Vries in Rotterdam.
In 2016 voltooide hij na tien jaar een omvangrijke cyclus op gedichten van de Portugees Fernando Pessoa. De cyclus verscheen op cd in november 2017, uitgevoerd door Asko|Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw, de solisten Barbara Hannigan (sopraan), Barbara Kozelj (mezzosopraan), Keren Motseri (sopraan), Katharine Dain (sopraan) en Cappella Amsterdam. foto: Patricia Werner
Van der Putte heeft een bescheiden oeuvre opgebouwd. Hij is beïnvloed door de componisten Gustav Mahler, Claude Debussy, Anton Webern, Edgar Varèse, Karlheinz Stockhausen, Helmut Lachenmann, Wolfgang Rihm en traditionele muziek uit Indonesië en Japan. Sinds 1996 woont hij in Parijs. In 2013 ontving Jan van de Putte uit handen van de directeur van het Fonds Podiumkunsten de Matthijs Vermeulenprijs voor KagamiJishi, een compositie voor piano en orkest die in het Holland Festival van 2012 haar première beleefde. 7
Biografieën
Uitvoerenden Bas Wiegers Dirigent Bas Wiegers (1974) studeerde aan de conservatoria van Amsterdam en Freiburg. Na een carrière als violist, waarin hij een gebied bestreek van historische uitvoeringspraktijk tot en met de nieuwste noten, heeft hij zich als dirigent ontwikkeld met dezelfde brede muzikale fascinatie en ondogmatische blik die hem als violist kenmerkt. Wiegers leidde vele ensembles en orkesten, waarbij het hedendaagse alsook het vroeg romantische repertoire een belangrijke rol speelt. Zo werkt Wiegers met grote regelmaat bij het Oostenrijkse ensemble Klangforum Wien, waarbij hij werken van onder anderen Harrison Birtwisle, Rebecca Saunders, Karl Amadeus Hartmann en Arnold Schönberg dirigeerde. In 8
foto: Paz Guillen
september werd hij benoemd tot vaste gastdirigent van het ensemble. Hij maakt zijn debuut bij de Vocalsolisten Stuttgart en het Noorse asamisimasa tijdens Wien Modern. Verder keert hij onder andere terug bij Het Gelders Orkest, philharmonie zuidnederland, het Württembergisches Kammerorkester en Asko|Schönberg. Tijdens de NJO Summer Academy dirigeerde Wiegers een productie van Così fan tutte.
Biografieën
Aleksander Gabryś Contrabassist De Poolse componist en contrabassist Aleksander Gabryś (1974) doorliep academische muziekopleidingen in Katowice en Basel. In Basel sloot Gabryś zich in 2001 aan bij het ensemble Phoenix. Daarnaast speelt hij in ensembles als Klangforum Wien, Ensemble Modern en Musikfabrik. Hij is medeoprichter van een Poolse bond voor contrabassisten. Verscheidene componisten hebben solowerken voor hem geschreven. In het orkestwerk Angelus Novus III (déja-vu/entendu) van Helmut Oehring trad hij op als solist en verteller. Hij schrijft zijn eigen composities zowel voor contrabas solo als voor kamermuziekensembles. Bovendien houdt hij zich bezig met computermuziek. Hij ziet de toekomst als een versmelting van een veelheid aan media met een nieuwe levensvorm, de ‘homo electronicus’.
foto: Christoph Bösch
9
Biografieën
Klangforum Wien Klangforum Wien is in 1985 in Wenen opgericht door de componist Beat Furrer. Hij wilde een muzikantencollectief dat midden in de gemeenschap stond en dat de hedendaagse muziek weer terugbracht naar de bevolking. Het ensemble bestaat uit een kern van 24 musici met solistische kwaliteiten die allen evenveel zeggenschap hebben over de uit te voeren muziek. Het gezelschap heeft ook geen chef-dirigent en artistiek leider. Sinds september van dit jaar is Bas Wiegers de vaste gastdirigent. Klangforum Wien heeft inmiddels zo’n vijfhonderd werken in première gebracht, meer dan zeventig cd’s opgenomen en diverse prijzen ontvangen. Daarnaast zijn de musici zowel gezamenlijk als afzonderlijk nauw betrokken bij de educatie van de jongere generatie musici. Sinds 2009 vervult Klangforum Wien als ensemble een 10
rol als ‘professor’ aan de Hogeschool voor Muziek in Graz. Vera Fischer fluit Markus Deuter hobo Bernhard Zachhuber klarinetten Olivier Vivarès klarinetten Gerald Preinfalk saxofoon Christoph Walder hoorn Anders Nyqvist trompet Andreas Eberle trombone Joonas Ahonen piano Björn Wilker slagwerk Alex Lipowski slagwerk Krassimir Sterev accordeon Vincent Buffin harp Yaron Deutsch elektrische gitaar Gunde Jäch-Micko viool Annette Bik viool Dimitrios Polisoidis altviool Benedikt Leitner cello Aleksander Gabryś contrabas Klangforum Wien wordt gesponsord door Erste Bank
foto: Lukas Beck
BiografieĂŤn
11
Verwacht
Donderdag avondserie Do 15 nov 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Ensemble Resonanz De verdwenene Het Duitse strijkorkest Ensemble Resonanz verbindt op verrassende wijze klassiek repertoire en de allernieuwste werken. In dit programma combineert het muziek van Janáček met een commentaar op het huidige Europese vluchtelingendrama van de Griekse-Franse componist Georges Aperghis (1945). Het resultaat is een indringend concertprogramma dat de ‘verdwijningen’ van onze tijd aankaart en waarin muziek van honderd jaar geleden een nieuwe betekenis krijgt. De ontmoeting met zijn veel jongere muze Kamila inspireerde de oude Janáček tot de liedcyclus Dagboek van een verdwenene, waarin een jongen alles achterlaat voor een zigeunermeisje. Componist Johannes Schöllhorn bewerkte de liedcyclus speciaal voor Ensemble Resonanz, dat wordt geleid door zijn artist in residence Emilio Pomàrico. In zijn commentaarstuk Migrants reageert Aperghis op Janáček, maar geeft hij tegelijkertijd uitdrukking aan de brute realiteit van Europa anno nu: lichamen die aanspoelen aan de kusten, naamloze vluchtelingen die van hun identiteit beroofd rondzwerven. Door hun woorden op muziek te zetten geeft Aperghis hen een stem. Programma: Leoš Janáček Dagboek van een verdwenene (arr. Johannes Schöllhorn) Georges Aperghis Migrants (op tekst van Joseph Conrad en tekstfragmenten van vluchtelingen / Nederlandse première) 12
Georges Aperghis foto: Xavier Lambours
Steun het Muziekgebouw
Met een schenking of nalatenschap helpt u het Muziekgebouw bijzondere artistieke programma’s te realiseren én projecten mogelijk te maken op het gebied van educatie en talentontwikkeling.
foto: Adam Mork
Vriendschap Iedere bijdrage is van harte welkom; u kunt eenmalig doneren of structureel, door middel van een Vriendschap. Vanaf een jaarbijdrage van € 50,= bent u Vriend van het Muziekgebouw en ontvangt u verschillende tegenprestaties, zoals uitnodigingen voor speciale evenementen en de Vriendennieuwsbrief. Nalatenschap Het is ook mogelijk het Muziekgebouw op te nemen in uw testament. Dankzij de ANBI-status is het Muziekgebouw volledig vrijgesteld van erfbelasting, waardoor de schenking vanuit een erfenis volledig aan de doelstelling ten goede komt. Wilt u hierover meer weten, neem dan a.u.b. contact met ons op. Informatie? Meer informatie vindt u op www.muziekgebouw.nl/steunons. Neem voor vragen contact op met ons kantoor via vrienden@ muziekgebouw.nl of 020-7882010. 13
Verwacht
November vr 9 nov / 19.00 uur college + 20.15 uur concert PRJCT Amsterdam Vergeten aria’s vr 9 nov / 20.30 uur / Bimhuis ICP Orkest + Nieuw Amsterdams Peil Patsboem! za 10 nov / 20.15 uur Josef Špaček De uitdaging van Ysaÿe zo 11 nov / 11.00 uur / Kleine Zaal Ere Lievonen Het Euler-orgel van Fokker
di 13 nov / 20.00 uur / Paradiso Nederlands Blazers Ensemble Bach en Soefi wo 14 nov / 20.15 uur BL!NDMAN [sax] Steamboat Bill, Jr. (1928)
do 15 nov / 12.30 uur Lunchconcert ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds do 15 nov / 20.15 uur Ensemble Resonanz De verdwenene vr 16 nov / 20.15 uur David Kadouch Révolution za 17 nov / 14.15 uur De IJ-Salon Oostenwind
zo 11 nov / 15.00 uur Sweelinck Barokorkest De vroegklassieke symfonie
za 17 nov / 20.15 uur Florian Boesch + Malcolm Martineau Boesch brengt Winterreise
zo 11 nov / 20.15 uur Ladysmith Black Mambazo Legendarische a capellagroep
za 17 nov / 20.30 uur / Bimhuis FIRE! Orchestra The Rest is Noise @ Bimhuis
14
zo 18 nov / 12.00 uur / Entreehal Muziekgebouw Park Picknick wo 21 nov / 20.15 uur Holland Baroque Molière et Moi, magnifique do 22 nov / 20.15 uur icon LOD muziektheater + Asko|Schönberg za 24 nov / 20.15 uur Dudok Quartet Amsterdam Eerherstel voor componist Hans Pfitzner
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15