Do 17 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Calefax Wind Waves
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Do 17 jan 2019 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Calefax Wind Waves
ca. 50 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Calefax: Oliver Boekhoorn hobo Ivar Berix klarinet Raaf Hekkema saxofoon Jelte Althuis basklarinet Alban Wesly fagot
Grote Zaal 19.15 - 19.45 uur
Inleiding
Door Michel Khalifa
Johann Sebastian Bach (1685-1750) Die Kunst der Fuge BWV 1080 (1742/46, rev. 1748/50) arr. Raaf Hekkema ·· Contrapunctus I ·· Contrapunctus II ·· Contrapunctus III ·· Contrapunctus IV ·· Contrapunctus inversus XIII, rectus et inversus ·· Contrapunctus VIII ·· Canon alla Duodecima in Contrapunto alla Quinta ·· Contrapunctus VI, in Stylo Francese ·· Contrapunctus VII, per Augmentationem et Diminutionem ·· Contrapunctus XI ·· Contrapunctus IX ·· Contrapunctus V Pauze Georges Aperghis (1945) Wind Waves (2015/2018)
2
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
Toelichting Twee grote werken op één concert, dat zien we wel vaker. Maar twee werken die ruim tweehonderdvijftig jaar uit elkaar ontstonden, dat is toch een zeldzaamheid. Calefax gaat de uitdaging aan om twee grote en zeer complexe werken op één concert uit te voeren: Bachs mysterieuze Kunst der Fuge en het recente werk Wind Waves van de Grieks-Franse wever van klanktapijten, Georges Aperghis. Eerst een paar feitjes, ter tijdsbepaling, en om inzicht te geven in wat er soms bij komt kijken om een concert als dit van vanavond van de grond te krijgen. Negentien jaar geleden nam Calefax Die Kunst der Fuge op, voor een cd die in het Bachjaar 2000 uitkwam bij het label MDG. Een kleine negen jaar geleden, op 4 februari 2010, woonden twee leden van Calefax een concert bij in deze zaal, ook in de Donderdagavondserie, door het Weense gezelschap Klangforum Wien. Hoogtepunt voor hen was een uitvoering van Seesaw van de hand van Georges Aperghis. De Calefacieden spraken Aperghis na afloop en gaven hem enkele cd’s cadeau, waaronder die van de Kunst der Fuge. De interesse in een samenwerking werd hierna wederzijds, maar het zou nog jaren duren voordat Wind Waves ontstond.
componist tegen inhoudelijke problemen op: Calefax en Musikfabrik lagen qua bezetting te dicht bij elkaar om tot een inspirerend betoog te komen dat recht zou doen aan de identiteit van beide ensembles. Pas toen in 2015 de beslissing viel om voor Calefax alléén te schrijven, raakte Aperghis goed op stoom en ontstond Wind Waves in relatief korte tijd. Een groot voordeel van de keuze voor bezetting van rietkwintet (zonder anderen erbij) is dat Calefax dit stuk de komende jaren in eigen projecten kan programmeren. Daarnaast is het zo dat er – in navolging van Calefax – wereldwijd steeds meer rietkwintetten ontstaan, en enkele daarvan staan te popelen om zich ook onder te dompelen in de wondere klankwereld van Georges Aperghis.
Het eerste plan was een groot stuk voor Calefax en het Nederlands Kamerkoor (NKK). Dat bleek echter onhaalbaar voor de drukke agenda van Aperghis – toen het NKK en Calefax in 2014 samen het podium beklommen, klonk er een groot nieuw werk van een jongere componist, de IJslander Daníel Bjarnason. Voorts heeft Aperghis lang nagedacht over een gecombineerd stuk voor Calefax en het Duitse Ensemble Musikfabrik, ook een goede bekende van de Donderdagavondserie. Maar dit keer liep de
Johann Sebastian Bach Kunst der Fuge Aan geen muziekstuk heeft Calefax zo lang en grondig gewerkt als aan Die Kunst der Fuge. Vanaf 1991 werkte Calefax, met hulp van barokspecialisten als Frans Brüggen, Kees van Houten en Barthold Kuijken, aan het begrijpen en leren uitvoeren van deze doorwrochte contrapuntische vlechtwerken. 3
Toelichting
Vanaf 1994 werden op verschillende concerten gedeeltes uitgevoerd, maar het heeft tot 1999 geduurd voor Calefax een integrale uitvoering programmeerde. In al die jaren is Die Kunst der Fuge de groep steeds dierbaarder geworden en werd de instrumentatie veelvuldig verfijnd zodat er tenslotte door vijf muzikanten in totaal tien instrumenten worden bespeeld. Deze muziek is, zoals veel van Bachs grote werken, geliefd bij zowel muziekliefhebbers als wetenschappelijke muziekvorsers. Bach bezat de unieke gave om mathematische en vormtechnische middelen in te zetten voor een emotioneel betoog. Met andere woorden: zijn muziek is een lust voor het oor en het hart, maar tegelijkertijd kunnen musicologen en zelfs wiskundigen tijdens het analyseren er hun vingers bij aflikken. Bach was de bouwmeester van muzikale kathedralen, geniaal geconstrueerde bouwwerken in een tijd dat muziek, religie en wiskunde nog dicht bij elkaar lagen. Hoe kun je nou spreken van een bouwwerk, of zelfs een kathedraal, terwijl er alleen maar muzieknoten worden genoteerd? Dat laat zich begrijpen als je weet dat er in de barokmuziek allerlei regels golden, waaraan een componist zich diende te houden. Er bestonden uitgangspunten voor een kloppende harmonie, waarboven een melodie kon gedijen – een beetje zoals een architect uitgekiend de steunmuren van zijn huis moet plaatsen voor hij kan gaan denken aan een elegant dak of een imposante pronkgevel. En daarin schuilt het genie van Bach: dat zijn 4
steunmuren en pronkgevels één organisch geheel vormen. Misschien heeft er wel nooit een componist geleefd die met zo veel gemak inzicht had in welke melodieën bij welke harmonie passen, en omgekeerd. Als Bach een melodie werd voorgelegd, leek het wel of hij op datzelfde moment alle harmonische implicaties van die melodie doorgrondde.
Georges Aperghis Wind Waves Aperghis wordt al decennia geroemd om zijn muziektheatrale benadering van kamermuziek, waarbij hij steevast intensief samenwerkt met de musici voor wie hij componeert. Hij schreef veelvuldig voor zangers, maar ook in zijn instrumentale werk valt op dat hij de uitvoerders vrijwel altijd vocaal benadert en ‘in het Aperghis’’ laat spreken, murmelen, schreeuwen en reflecteren. Aperghis schreef Wind Waves in opdracht van Calefax. Over het stuk zegt de componist: ‘Rond een simpel tonaal akkoord ontstaat iets wat ik een magnetische veld noem dat de harmonische en polyfone ontwikkeling van het stuk stuurt. Dit resulteert in één groot muzikaal wezen: de vijf instrumenten creëren gezamenlijk klanktapijten. Eén ademtocht uit vijf paar longen, waarbij kleurrijke structuren ontstaan die doen denken aan windvlagen. Plotseling komen uit deze windvlagen monologen naar
Toelichting
voren, intieme momenten, ‘bekentenissen’, solo’s, duo’s en aanvaringen tussen de muzikale karakters. De compositie ontvouwt zich tijdens een permanent heen en weer bewegen tussen de ‘abstracte’ klankweefsels en ‘gesproken’ taal, waarbij de musici acteren als enigmatische figuren.’ Op verzoek van de componist wordt Wind Waves vanavond gecombineerd met een selectie uit Bachs Kunst der Fuge. Tekst toelichting: Alban Wesly
5
Biografieën Componisten Johann Sebastian Bach Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) was afkomstig uit een oud muzikantengeslacht van organisten, cantors en stadsmuzikanten. Als jongen leerde hij viool en orgel spelen en zong hij in het kerkkoor van zijn geboorteplaats Eisenach. Op negenjarige leeftijd verloor Bach beide ouders en zijn oudste broer ontfermde zich over hem. Van hem leerde hij klavier spelen, en in die tijd begon hij te componeren. Op zijn zeventiende begon zijn leven als professional waarbij de aanstellingen elkaar in vrij snel tempo opvolgden: Weimar, Arnstadt, Mühlhausen, Köthen en tenslotte Leipzig. Terwijl in Köthen de nadruk lag op de wereldlijke muziek, was hij vanaf 1722 in Leipzig als cantor van de Thomaskirche gefocust op de kerkmuziek volgens de Lutherse liturgie. 6
Bach wordt algemeen beschouwd als een van de grootste componisten aller tijden. Hij was in staat een synthese te maken van de belangrijkste stijlen en vormen van voorgaande generaties. Opvallend is zijn meesterlijke beheersing van harmonie en contrapunt. Bachs reputatie ging in zijn latere jaren als componist en
na zijn dood achteruit. Pas met de uitvoering van de verkorte Matthäus Passion door de toen twintigjarige Felix Mendelssohn Bartholdy in 1829, begon de Bachrenaissance.
Biografieën
Georges Aperghis De Griekse componist Georges Aperghis (1945) groeide op met een vader die beeldhouwer was en een moeder die actief was als kunstschilder. Aperghis vertrok op achttienjarige leeftijd naar Parijs waar hij een compositieleerling werd van zijn landgenoot Iannis Xenakis. Al snel vond hij een eigen weg voorbij het naoorlogse serialisme en in 1976 richtte hij het Atelier Theatre et Musique (ATEM) op om een plek te creëren voor zijn muziektheatrale werken. Aperghis maakte naam met geëngageerde composities en een even complexe als kleurrijke toontaal. Het leverde hem in 2011 de eerste Maurico Kagel Muziekprijs op. In 2015 onderstreepte de Biënnale van Venetië Aperghis’ belang voor de hedendaagse muziek door het toekennen van de oeuvre-prijs ‘Golden Lion for Lifetime Achievement’.
foto: Xavier Lambours
7
BiografieĂŤn
foto: Jochem Sanders
Uitvoerenden Calefax Calefax is een hechte formatie van vijf rietblazers die een grote passie delen. Al meer dan drie decennia houden ze in binnen – en buitenland een reputatie hoog op basis van virtuoos spel, briljante arrangementen en frisse podiumpresentatie. 8
Ze gelden als de uitvinders van een nieuw genre: het rietkwintet. Daarmee inspireren zij jonge blazers die overal in de wereld in hun voetsporen treden. Het repertoire van Calefax bestaat uit arrangementen en nieuwe composities. Kamermuziek uit vele eeuwen, van 1100 tot nu, wordt door hen zelf bewerkt voor de unieke bezetting van hobo, klarinet, saxofoon, basklarinet en fagot.
Componisten uit de hele wereld schrijven speciaal voor hen. Dankzij de talloze reizen en samenwerkingen met andere musici staan ze daarbij open voor invloeden uit de wereldmuziek, jazz en improvisatie. Calefax werkt veelvuldig samen met collega-musici en kunstenaars uit andere disciplines. Daarbij zoeken ze steevast naar verrassend repertoire en vernieuwende presentaties.
Verwacht
Donderdag avondserie Do 31 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Nederlands Blazers Ensemble Symmetries Harmonie en symmetrie zijn dĂŠ ingrediĂŤnten voor schoonheid. Het Nederlands Blazers Ensemble zoekt in Fearful Symmetries van de Amerikaan John Adams naar ultieme schoonheid, op het grensvlak van passie en precisie. Op het podium ontstaat een spectaculaire en fantasierijke ontmoeting tussen dans, muziek en beeld, waarbij dansers uit verschillende disciplines elkaar tot grote hoogten brengen. Fearful Symmetries werd op maat bewerkt voor de Blazers in grote bezetting. Dit dynamische werk uit 1988 van een van de grootste levende componisten van de VS brengt regelmaat, spannende riffs en kleurrijke bigbandfragmenten: een wereld van angstaanjagende schoonheid.
John Adams
Programma: John Adams Fearful Symmetries
9
Verwacht
Januari vr 18 jan / 20.15 uur Score Collective Insecten za 19 jan / 20.15 uur The Cardinall’s Musick Oorlog en Vrede zo 20 jan / 13.00 uur Aïta, de stem van de liefde Matinée Marocaine met Khadija Margoum en Khadija El Bidaouia di 22 jan / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor Duister Rusland wo 23 jan / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Pygmalion Stravaganza d’Amore do 24 jan / 20.15 uur Pygmalion Monteverdi’s Mariavespers vr 25 jan / 20.15 uur Elisabeth Leonskaja Beethovens laatste pianosonates 10
za 26 jan / 14.15 uur De IJ-Salon Mysterie van de tango
za 26 jan / 20.15 uur Brodsky Quartet In Memoriam
Kijk Muziek! zo 27 jan 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Maya zingt de wereld rond (2-4) Samba Salad 13.30 + 15.30 uur Flamenco 4 Kids: El Árbol con Alas | De Boom met Vleugels (5+) Compañía Anabel Veloso wo 30 jan / 20.30 uur Insomnio Zappa’s Yellow Shark
do 31 jan / 20.00 uur / Muziekgebouw aan de Ring Jerusalem In My Heart + discourse (fwd: gher space)
do 31 jan / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Symmetries
Februari Flamenco Biënnale Nederland vr 1 t/m za 3 feb Zie voor de volledige programmering: www.muziekgebouw.nl/ flamenco wo 6 feb / 20.15 uur Holland Baroque + Dorothee Mields + Marco Ambrosini Barok met een Zweeds tintje + COLLEGE
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11