WO 3 APR 2019 A mind expanding transcendental trip
11.00 uur / Grote Zaal Ralph van Raat Franssens, Martynov, Otte 12.15 / Entreehal Horizonkwartet Simeon ten Holts Incantatie IV 12.30 uur / Kleine Zaal Van stam tot snipper 4+ Uniek teken- en luisterconcert 13.00 uur / Atriumzaal Workshop SoundLAB Minimal Music Special, voor kinderen (7+) met volwassenen 14.00 uur / Kleine Zaal Van stam tot snipper 7+ Uniek teken- en luisterconcert 15.00 uur / Grote Zaal Ives Ensemble Feldmans Tweede Strijkkwartet 16.00 uur / BIMHUIS Terry Riley & Gyan Riley 17.00 uur / Foyerdeck 1 Lyckle & Friends MMF x Subbacultcha
2
Ralph van Raat
en subtiel verrassende catalogus van klanken.
Franssens, Martynov, Otte
Vruchtbare samenwerking Wederzijdse bewondering en respect, dat is volgens Franssens de formule van zijn vruchtbare samenwerking met Ralph van Raat. Eerder wist Van Raat hem ervan te overtuigen tóch een Pianoconcert (2015) te schrijven, en nu lukte het de pianist hem zijn ideeën te laten herzien over een genre waarmee Franssens op het eerste gezicht geen enkele affiniteit heeft: de etude. Maar het schrijven van Three Etudes is Franssens erg goed bevallen. Sterker: het idee om werk van beknoptere omvang te maken heeft zijn componeermotivatie weer aangewakkerd. ‘Ze zijn bijna therapeutisch geweest,’ zegt Franssens over de etudes. ‘Ze hebben mijn accu weer opgeladen.’
11.00 – 12.05 uur / Grote Zaal Ralph van Raat piano Programma Hans Otte (1926 - 2007) Das Buch der Klänge (delen I, VIIII, X) (1979/1982) Joep Franssens (1955) Three Etudes (2019; wereldpremière) Vladimir Martynov (1946) Spaces of Latent Utterance (1992, rev. 2000) Dit concert wordt live uitgezonden door de NTR op NPO Radio 4.
Bij etudes denk je al snel aan techniek en virtuositeit, maar daar ligt niet Franssens prioriteit. Franssens ontdekte dat hij ook zijn eigen muzikale fascinaties in etudevorm kon onderzoeken. Een van die fascinaties, prominent aanwezig in alle drie de stukken, is wat hij ‘dynamisch decor’ noemt: het gelijktijdig optreden van verschillende dynamische sterktes, bijvoorbeeld in de binnen- en buitenstemmen. Daarnaast zijn er grote onderlinge verschillen. Zo klinkt de eerste etude heel kaal, en heeft de tweede juist een orkestraal karakter.
Toelichting De meditatieve minimal van de Nederlandse componist Joep Franssens (1955) geniet internationaal succes. Al bijna twintig jaar voert meesterpianist Ralph van Raat deze muziek uit en in dit solorecital speelt hij de wereldpremière van Three Etudes. Van Raat combineert dit nieuwste werk van Franssens met twee andere grootmeesters van bezwerende pianocomposities: de Rus Vladimir Martynov en de Duitser Hans Otte. Hypnotiserend Hans Otte behoorde tot de eerste generatie minimal-componisten en speelde als chef van Radio Bremen bovendien een belangrijke rol bij de introductie van Amerikanen als Terry Riley en La Monte Young in Duitsland. Hij onderhield een jarenlange vriendschap met John Cage. Das Buch der Klänge is een van Ottes bekendste werken. Hierin creëert hij met extreem gereduceerde middelen een hypnotiserende
Creëren van ruimtes De loopbaan van Vladimir Martynov kent allerlei stadia – hij was een Sovjetdissident, maakte avant-gardistische muziek, werkte in een studio voor elektronische muziek, componeerde een rockopera voor zijn eigen rockband. Als musicoloog verdiepte hij zich in de folklore van Kaukasische volkeren en in muziek uit de middeleeuwen en renaissance. Geen voorgeschiedenis die je 3
verwacht bij een componist die zich heeft teruggetrokken uit de wereld en zich als een kluizenaar, in totale afzondering, toelegt op het scheppen van uitgebeende, spiritueel geladen minimal.
in 1970 de studie compositie en in 1971 de studie piano aan het Conservatorium van Moskou. Hij raakte geïnteresseerd in het minimalisme dat zich in de SovjetUnie ontwikkelde in de late jaren 1970: een statische, spiritueel geïnspireerde stijl zonder de puls van het Amerikaanse minimalisme. Zijn compositie The Beatitudes, uitgevoerd door het Kronos Quartet, was te horen in de film La grande bellezza.
Scheppen is overigens geen woord dat Martynov zelf zou gebruiken: volgens Martynov voegt hij niets toe, maar herschikt hij bestaande klanken. De titel Spaces of Latent Utterance is tekenend voor Martynovs tastende tred: hij creëert ruimtes waar sluimerende uitingen zich kunnen manifesteren. Het pianowerk ontvouwt zich dan ook als een ontluikende bloem, langzaam maar gestaag en met een opmerkelijke, vervoerende kracht.
De Nederlandse pianist Ralph van Raat (1978) won prijzen bij onder andere de Internationale Ferienkurse für Neue Musik te Darmstadt (1998), het Internationale Gaudeamus Vertolkers Concours (1999) en de VSCD Klassieke Muziekprijs (2005). Hij bracht verschillende cd’s uit en heeft sinds 2006 een exclusief contract met Naxos. Hij is als docent hedendaagse pianomuziek verbonden aan het Conservatorium van Amsterdam.
Biografieën Hans Otte (1926 - 2007) is een Duitse componist, pianist en presentator van Radio Bremen. Hij studeerde compositie bij Paul Hindemith en piano bij Walter Gieseking. Hij richtte het festival Pro Musica Nova in Bremen op, waar hij veel muziek programmeerde van componisten als John Cage, Terry Riley en La Monte Young met wie hij zich zeer verwant voelde. Zijn repertoire bestaat uit ruim honderd werken.
www.ralphvanraat.com
Joep Franssens (1955) studeerde compositie bij Louis Andriessen in Den Haag en bij Klaas de Vries in Rotterdam. Hij is een vertegenwoordiger van de ‘Nieuwe Spiritualiteit’ in Nederland. In 2015 ontving hij Het Gouden Viooltje, een prijs voor muzikaal talent uit Noord-Nederland. Hij componeerde de muziek bij de gelauwerde dans-opera film Symmetry van Ruben van Leer. Vladimir Martynov (1946, Moskou) is componist, filosoof, schrijver en specialist in moderne en oude muziek. Hij voltooide
Ralph van Raat foto: Simon van Boxtel
4
Horizonkwartet
Het Horizonkwartet bestaat uit vier jonge, enthousiaste pianostudenten van het ArtEZ conservatorium. Zij voerden in 2014 het werk Horizon van Simeon ten Holt uit en doen dit nog steeds. Het kwartet gaf sindsdien verschillende concerten op uiteenlopende locaties en in verschillende settings.
Simeon ten Holts Incantatie IV 12.15 - 14.45 uur / Entreehal Marte Gerritsma piano Gan Sun piano Riëtte Olthof piano Ruben Tekelenburg piano
horizonkwartet.nl
Programma Simeon ten Holt (1923 - 2012) Incantatie IV (1990) Toelichting Vanmiddag klinkt Incantatie IV van Simeon ten Holt. Minder bekend dan zijn pianocompositie Canto Ostinato, maar eveneens gedrenkt in melancholie en minstens zo betoverend. Bijzonder aan Incantatie IV is dat de uitvoerenden veel beslissingen zelf, deels ter plekke, moeten nemen. Zo beweegt het werk zich in het spannende gebied tussen compositie en improvisatie. Zoals bij veel van zijn werken zijn zowel de instrumentatie als de tijdsduur deels onbepaald. Daarnaast moeten de uitvoerenden keuzes maken over elementaire zaken als toonhoogte en ritme. Incantatie IV wordt in een ruimtelijke opstelling uitgevoerd.
Horizonkwartet
Biografieën Simeon ten Holt (1923 - 2012) studeerde bij Jakob van Domselaer. Zijn bekendste werk, Canto Ostinato, beschouwde hij zelf als breekpunt in zijn oeuvre. De uitvoerenden kunnen het werk naar eigen inzicht eindeloos rekken waarmee de kracht van de repetitie alsmaar toeneemt. Die vrijheid was uitzonderlijk. www.simeontenholt.com
5
Van stam tot snipper
instrumenten. In projecten met makers van nu reflecteren ze op de nieuwste ontwikkelingen.
Uniek teken- en luisterconcert
www.slagwerkdenhaag.nl
12.30 - 13.30 uur (4+) / Kleine Zaal 14.00 - 15.00 uur (7+) / Kleine Zaal Gerard de Bruyne tekenaar Marcelle van der Velden actrice/begeleiding Slagwerk Den Haag: Noè Rodrigo Gisbert Jennifer Heins Marianna Soroka
Workshop SoundLAB Minimal Music Special, voor kinderen (7+) met volwassenen
In dit meditatieve teken- en luisterconcert nemen tekenaar Gerard de Bruyne en drie muzikanten van Slagwerk Den Haag kinderen mee op een visuele reis door minimal music. Iedereen neemt plaats achter grote vellen papier op de grond en tekent samen met Gerard aan een gezamenlijk kunstwerk, geïnspireerd door zich herhalende klanken, ritme of patronen van de muziek die klinkt. Zonder woorden, met alleen papier, krijtjes en klanken van een boomstam, claves, marimba’s en uiteindelijk papiersnippers.
13.00 - 14.30 uur / Atriumzaal Deze workshop staat in teken van minimal music, een muziekstijl waarin vaak eenvoudige ritmes en akkoorden gebruikt worden, die steeds herhaald worden en langzaam veranderen. Componisten maken hiervoor soms ook hun eigen geluidsopnames, zogenaamde field recordings. En dat is precies wat we in deze workshop ook gaan doen. De workshop begint met het maken van opnames. Je gaat het gebouw in en neemt (onverwachte) geluiden op. Op basis van deze fragmenten maak je jouw eigen Minimal Music muziekstuk!
Gerard de Bruyne (1958) doorliep de kunstacademie van Kampen, in de discipline schilderen en tekenen. Hij ontdekte het muziektheater en werkte samen met o.a. het Rotterdams Philharmonisch, het Gelders Orkest, het Nederlands Philharmonisch Orkest, Janine Jansen, Kees van Kooten, barokensemble La Primavera en Frank Groothof. Zijn specialisme is penseeltekenen. Slagwerk Den Haag is gefascineerd door alles wat te maken heeft met geluid, puls en materialen als klankbron. De slagwerkers spelen op het traditionele instrumentenarsenaal, maar ook op porselein, paardenkaken, glas of 3D-geprinte
SoundLAB 6
Ives Ensemble
Feldman componeerde aan het eind van zijn leven steeds langere werken, vaak opgedragen aan bevriende kunstenaars: For Bunita Marcus (kleine anderhalf uur), For Christian Wolff (drie uur) en For Philip Guston (vier uur). Maar zijn Tweede strijkkwartet sloeg alles. Bij het Kronos Quartet, voor wie Feldman het schreef, duurde een uitvoering maar liefst zes uur. Kronos nam het stuk echter nooit op. In 2002 bracht het Ives Ensemble de allereerste opname van het Tweede strijkkwartet uit: een mijlpaal in alle opzichten. Pitchfork gaf de cd een 9,5 en onderstreepte dat het veel meer was dan een hype of een rariteit: ‘this is a terrific performance of a fascinating work that rewards all the time you can give it.’ In het geval van het Ives Ensemble is dat ongeveer vijf uur.
Feldmans Tweede Strijkkwartet 15.00 – 20.00 uur / Grote Zaal Josje ter Haar viool Emma Breedveld viool Heleen Hulst altviool Job ter Haar cello Programma Morton Feldman (1926 - 1987) String Quartet (II) (1983) Toelichting Tijdens het Minimal Music Festival speelt het Ives Ensemble het betoverende, ruim vijf (!) uur durende Tweede strijkkwartet van de Amerikaanse componist Morton Feldman. Samen met onder meer John Cage wordt Feldman tot de experimentele New York School gerekend, die grote invloed had op het ontstaan van minimal music. Het Tweede strijkkwartet – een van de langste strijkkwartetten ooit geschreven – is een trance-opwekkend meesterwerk. Feldman componeerde het in 1983, vijf jaar voor zijn dood. Live is het zeer zelden te horen. Op 3 oktober 2012 speelde het Ives Ensemble het werk al eens in de Grote Zaal van het Muziekgebouw: een onvergetelijke ervaring.
En daarin gebeurt er bijna niets, zou een cynicus zeggen. De muziek is overwegend zacht en onnadrukkelijk, al is de klankhuid bij Feldman altijd ruw, stekelig – zeker in het Tweede strijkkwartet, dat voor late-Feldmanbegrippen extreem dynamische en zelfs agressieve momenten kent. Strikte herhaling komt amper voor. Eerder is er sprake van een continue, tastende variatievorm. Vergelijk het met luisteren naar een eindeloze zonsondergang, naar het opkomen van de vloed. Het ging Feldman in deze late werken om de duur zelf; de duur is een manier om de tijd te ervaren als een haast tastbare, ademende ruimte.
Staat van zen De Volkskrant concludeerde na die uitvoering dat Feldman met zijn Tweede strijkkwartet ‘een nieuwe luisterdimensie’ blootlegt: ‘Zo moet ten minste de conclusie luiden als in Amsterdam na 295 minuten nog geen bilspier protesteert.’ Volgens de recensent lag er na anderhalf uur een kritische grens: je hersenen kunnen de informatie nauwelijks nog verwerken, je gaat anders luisteren. ‘Na twee uur en drie kwartier merk je iets vreemds. Je ademt muziek.’ En na vijf uur bevind je je in ‘een staat van zen.’
Rondom de musici Het publiek zit bij dit concert rondom de musici. Er is gelegenheid om in en uit te lopen (zo rustig mogelijk en op kousenvoeten, om de magie niet te doorbreken). Ook voor de musici is Feldmans Tweede strijkkwartet geen klus die je lichtzinnig opneemt. David Harrington van het Kronos Quartet vergeleek het uitvoeren ervan jaren later eens met 7
Het Ives Ensemble is in 1986 opgericht door pianist John Snijders. Het ensemble bestaat uit een vaste pool van dertien musici die in verschillende samenstellingen concerten geven. Het ensemble richt zich op het werk van Charles Ives, John Cage, Morton Feldman, Stefan Wolpe en hedendaagse componisten die in de geest van deze twintigste-eeuwse grootheden schrijven.
het lopen van een marathon: ‘Zelfs nu nog, als ik alleen maar dénk aan het Tweede Strijkkwartet, krijg ik een stekende pijn in mijn rug.’ Maar, zou hij toegeven, het stuk is iedere minuut waard. Biografieën De Amerikaanse componist Morton Feldman (1926 - 1987) groeide uit tot een van de belangrijkste en meest vooruitstrevende componisten van zijn tijd. Hij maakte deel uit van de New Yorkse School van componisten, die een alternatief boden voor het academisme dat in de jaren vijftig en zestig heerste in de Verenigde Staten en kwamen met innovaties als toevalsmuziek, grafische partituren en meer. Feldman gaf jarenlang compositieles aan de University in Buffalo.
Ives Ensemble foto: Maarten Jüngen
Morton Feldman foto: William Gedney - Duke University Library
8
Terry Riley & Gyan Riley
Indiase muziek of jazz of klassiek of wereldmuziek. Maar Gyan is een van intuïtiefste musici met wie ik ooit heb gewerkt,’ zei vader Riley onlangs in een interview. Dat gevoel is wederzijds, aldus zoon Gyan in hetzelfde interview: ‘We kennen elkaar zo goed dat er een element van instinct en verbinding is dat verschilt van wat ik met andere mensen heb.’
16.00 – 17.15 uur / BIMHUIS i.s.m. Terry Riley piano, synthesizer, melodica, stem Gyan Riley elektrische en akoestische gitaar Toelichting Alsof Bach bebop speelt, zo klonk volgens de Britse krant The Guardian een recent optreden van Terry Riley en zijn zoon Gyan. Minimal-legende Riley heeft een bijzondere connectie met het Minimal Music Festival, waar hij in 2015 eregast was. Gyan Riley is een gitaarvirtuoos die de muzikale erfenis van zijn vader duidelijk niet als een last ervaart. Samen verkennen vader en zoon Riley in intieme setting de grenzen van minimal, jazz en wereldmuziek.
Gyan Riley & Terry Riley foto: Scott Crowley
Biografieën Terry Riley (1935) behaalde zijn Master in compositie aan de Universiteit van Californië - Berkeley. Tijdens zijn opleiding ontmoette hij La Monte Young (1935), die een grote impact had op zijn muziek en met wie altijd contact bleef houden. Zijn belangrijkste mentor was Pandit Pran Nath (1918 - 1996), een expert op het gebied van Indiase klassieke zang. Zijn muziek wordt gekarakteriseerd door improvisaties over series modale figuren van verschillende lengtes, bijvoorbeeld te horen in zijn bekende werk In C (1964).
Terry Riley’s pionierswerk uit de jaren 60 en later vormt nog altijd een bron van inspiratie voor musici wereldwijd. Zijn invloed klinkt door in het werk van Steve Reich en Philip Glass tot en met de jongste generatie componisten, evenals in de popmuziek van The Who, David Bowie, The Velvet Underground en Sonic Youth. Maar Riley is zich altijd blijven vernieuwen. Vanmiddag laat hij zijn vrije geest los op de Steinway, synthesizer en melodica, én zingt hij Indiase raga’s. Gyan Riley voelt zijn vaders improvisaties feilloos aan en geeft ze reliëf met zijn elektrische gitaar. Daarnaast speelt Gyan Riley werk van zijn nieuwste album met zinsbegoochelende akoestische gitaarsolo’s, Sprig uit 2018.
www.terryriley.net
Gyan Riley (1977) is een Amerikaanse gitarist en componist en zoon van minimalistische componist Terry Riley. Hij studeerde aan het Conservatorium in San Francisco. Hij bracht in 2013 zijn soloalbum Stream of Gratitude uit op John Zorn’s Tzadik Records. Hij trad op met onder anderen Zakir Hussain, Dawn Upshaw en de San Francisco Symphony. Zijn nieuwste album Sprig was in de race voor een Grammy Award for Best Classical Instrumental Solo.
Kenmerkend voor Terry Riley’s muziek is de interactie tussen compositie en improvisatie. Die luistert nauw en maakt samenspelen heel kwetsbaar en intiem. ‘Iedereen met wie ik werk, kan doorgaans erg goed improviseren en heeft een gemeenschappelijke achtergrond in
gyanriley.com
9
Lyckle & Friends MMF x Subbacultcha 17.00 - 21.00 uur / Foyerdeck 1 Programma Lyckle de Jong nodigt uit: Koen van Bommel / Gijsje Heemskerk Rimer Veeman / Kim David Bots Annelies van Veen / Elias Elgersma Jaap van der Velde / Reza Manzu
tekening: Lyckle de Jong
Na afloop: Arif (DJ) Het Minimal Music Festival en Subbacultcha presenteren een zondagspecial, met hart en ziel samengesteld door Lyckle de Jong, bekend van Waterlelyck, Barry Slee, de witte kunst, Lamellen en Yuko Yuko (de lijst is eindeloos). Deze keer nodigt de ongeëvenaarde keyboard pop-polymath zijn muzikale bondgenoten uit voor een kalmerende, hypnotiserende zondagmiddag als afsluiter van Minimal Music Festival. Biografieën Lyckle de Jong (1990) studeerde in 2014 af aan het Conservatorium van Amsterdam met als hoofdvak Pop Keys. Hij is multiinstrumentalist en speelt in diverse bands. Met Rimer London vormt hij het duo Lamellen dat onlangs de EP Monty Roberts uitbracht op Dekmantel Records. Arif Kornweitz rondde in 2013 zijn master Conflict Resolution & Governance af aan de Universiteit van Amsterdam. Kornweitz is actief als organisator van evenementen op het raakvlak van beeld en geluid. Hij is oprichter van het online radiostation Ja Ja Ja Nee Nee Nee en partner bij Non-fiction. Kornweitz is daarnaast DJ en maker van elektronische muziek, en vormt zowel een duo met Oceanic als met Cosime.
DJ Arif 10
Installatie #73
Eten en drinken
Joost Rekveld 09.00 - 23.00 uur / Entreehal / gratis
Foyerdeck 1 / 4’33 grand café / BIMHUIS In het Festivalcafé kun je dagelijks terecht voor een lekkere festivalsnack. Ook zijn 4’33 grand café en het BIMHUIS café open voor lunch, diner en drankjes. Speciaal voor het MMF heeft 4’33 grand café een menu samengesteld.
Regenbogen en halo’s worden in veel culturen gezien als een manifestatie van de onderliggende structuur van de wereld. Ze worden uitgelegd als goddelijke tekens, als het zichtbaar worden van gekleurde lichtdeeltjes of, meer recent, als het resultaat van quantum-interacties tussen licht en water. #73 is een monumentale installatie die is geïnspireerd door deze geschiedenis. De beeldcompositie is gebaseerd op de natuurkunde achter atmosferische optica.
Openingstijden 4’33 grand café 10.00 - einde programma Festivalcafé 12.00 - 21.00 uur BIMHUIS café 15.00 - 19.00 uur
Installatie #73
Minimal Music leestafel i.s.m. OBA 4’33 grand café Strijk neer aan de gezellige leestafel en duik in literatuur over meditatie, trance en minimal music. 11