Serie Piano
Wo 24 apr 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Alexandre Kantorow Jonge pianosensatie
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Piano Wo 24 apr 2019 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Alexandre Kantorow Jonge pianosensatie
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Alexandre Kantorow piano Sofia Goebaidoelina (1931) Chaconne (1962) Sergej Rachmaninov (1873 - 1943) Sonate nr. 1 in d op. 28 (1907) ·· Allegro moderato ·· Lento ·· Allegro molto Pauze Johannes Brahms (1833 - 1897) Sonate nr. 2 in fis op. 2 (1852) ·· Allegro non troppo, ma energico ·· Andante con espressione ·· Scherzo. Allegro – Trio. Poco più moderato ·· Finale. Sostenuto - Allegro non troppo e rubato - Molto sostenuto Igor Stravinsky (1882 - 1971) Uit L’oiseau de feu (1910) ·· Danse infernale ·· Berceuse ·· Finale Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting In hoeverre zijn vroege werken van gevierde componisten nog vroege werken te noemen? Het is waarschijnlijk eerder zo, dat de vroege werken die repertoire hebben gehouden al een blauwdruk zijn van alles waar de componist in kwestie voor staat. Dat bewijst de jonge Franse pianist Alexandre Kantorow met zijn pianorecital dat bestaat uit vier min of meer vroege werken van Sofia Goebaidoelina, Sergej Rachmaninov, Johannes Brahms en Igor Stravinsky. Alleen de Eerste pianosonate van Rachmaninov is misschien geen echt vroeg werk meer – de componist had zijn Eerste symfonie al geschreven en was inmiddels midden dertig. Toch staat ook dit werk voor het begin van de ware stem van de componist. Hij moest zichzelf immers heruitvinden na de hevige kritiek op de première van diezelfde Eerste symfonie.
Sofia Goebaidoelina Chaconne Dat de Russische componiste Sofia Goebaidoelina een groot bewonderaar is van het werk van Johann Sebastian Bach is allang geen geheim meer. Dat ze vanaf haar eerste werken de kunst afkeek van de barokke grootmeester, blijkt uit een van haar vroegst gedocumenteerde werken, de Chaconne uit 1962. Goebaidoelina schreef het stuk voor de pianiste Marina Mdivani – die in dat jaar de vierde prijs behaalde bij de Tsjaikovski Competitie – terwijl ze nog een student was aan het Conservatorium van Moskou. Pas in 1966 gaf de pianiste de eerste uitvoering van het werk. Goebaidoelina raakte naar eigen
zeggen geïnspireerd door ‘het krachtige akkoordspel en het levendige temperament’ van de pianiste, maar het was vooral het werk van Bach en in het bijzonder de Chaconne uit de Partita in D BWV 1004 voor viool solo die als model diende. Met een basthema van acht maten dat steeds terugkeert, refereert ze aan de barokke chaconne. Het eerste motief, waar het merendeel van de compositie aan ontspruit, is een chromatische eigen interpretatie van het Folia-motief, een bekend chaconnethema uit de barok, dat ook in Bachs Chaconne een rol speelt. De statische Chaconne verandert onderweg in een toccata en zelfs in een fuga, waar Bach even letterlijk langskomt alvorens weer terug te keren naar de herkenbare basis van het werk.
Sergej Rachmaninov Sonate nr. 1 Hoewel de Sonate nr. 1 van Sergej Rachmaninov geschreven is in 1908, staat het werk dichter bij de romantische traditie van Chopin en Liszt dan bij de ontwikkelingen in de eerste decennia van de twintigste eeuw. 3
Toelichting
Rachmaninov combineert in deze Sonate de toetsenacrobatiek van de salonvirtuozen met zijn Russisch gevoel voor muzikaal drama en de vorm van de klassieke driedelige sonate. Ook past Rachmaninov het cyclische principe toe; de thema’s die in het eerste deel gepresenteerd worden, keren in het langzame middendeel en in het furieuze slotdeel gewijzigd terug. Rachmaninov componeerde zijn Eerste pianosonate in Dresden. Hij was het drukke Moskou met zijn gezin ontvlucht om bij te komen van de desastreuze ontvangst van zijn Eerste symfonie. ‘We leven als kluizenaars en ik werk het grootste gedeelte van de tijd’, schreef de componist. Dat werk kwam desondanks maar moeizaam op gang. In eerste instantie wilde Rachmaninov zijn Eerste pianosonate als een soort programmamuziek baseren op de Faustlegende, Liszts Faustsymfonie indachtig. Later verwierp hij dat idee, maar sporen ervan, zoals de recht tegenover elkaar staande thema’s in het eerste deel en de duivelse furie van het laatste deel, zijn nog wel aanwezig. Na de première door de Russische virtuoos Konstantin Igumnov op 17 oktober 1908 in Moskou bleven de reacties lauw. Critici noemden het werk ‘ondanks de interessante details en de innovatieve structuur droog en repetitief’. Hoewel deze sonate tegenwoordig ten onrechte in de schaduw van Rachmaninovs Tweede pianosonate staat, vormde het werk – net als de ook rond die tijd geschreven Tweede symfonie – het begin van de ware Rachmaninov; een componist die ondanks 4
zijn twijfel geheel zijn eigen weg ging in de geschiedenis van de twintigste eeuw.
Johannes Brahms Sonate nr. 2 Bij Johannes Brahms waren de bijzondere kwaliteiten al vroeg duidelijk; in ieder geval voor Robert en Clara Schumann. Toen de twintigjarige Brahms zich in 1853 schuchter bij het echtpaar meldde – destijds de boegbeelden van de muzikale ontwikkelingen in Duitsland – had hij zijn eerste twee pianosonates onder zijn arm. Uit de Sonate voor piano nr. 2 in fis op. 2, die hij nog voor de eerste schreef, blijkt allereerst zijn doorwrochte klassieke training. De vormbeheersing is voor zo’n jonge componist opvallend. Maar wat vooral doorschemert, zijn de romantische melodische gaven van Brahms, doorgaans geïnspireerd door volksliederen. Het zijn deze elementen die de basis vormen van al zijn werk. In die zin is deze Tweede pianosonate een blauwdruk van alles wat nog komen zou. Met een stemmig eerste deel, waarin Liszt niet ver weg lijkt, een Andante dat zich ontvouwt als een serie vrije variaties op het middeleeuwse minnelied Mir ist Leide (een van Brahms’ eerste pogingen met de variatievorm waarin hij later zou uitblinken), een stormachtig Scherzo en een knappe Finale in sonatevorm wist Brahms in elk
Toelichting
geval de Schumannen te overtuigen. Met een zwaarwegende aanbevelingsbrief toog Brahms naar uitgever Breitkopf & Härtel en zijn carrière kon beginnen.
Igor Stravinsky Delen uit L’oiseau de feu Het feit dat Igor Stravinsky zijn prominente plek in de geschiedenis van de twintigste eeuw in kon nemen, dankt hij naast zijn eigen talent vooral aan Sergej Diaghilev, de visionaire leider van Ballets Russes. In 1909 hoorde Diaghilev twee werken die Stravinsky onder de vleugels van zijn leermeester Nicolaj Rimsky-Korsakov had geschreven en hij was zo onder de indruk van het orkestratietalent van de jonge componist, dat hij hem meteen vroeg om enige werken van Chopin te orkestreren voor het ballet Les Sylphides. Toen Diaghilev in 1910 vanwege de grote tijdsdruk bot ving bij Anatoli Lladov met de vraag muziek te schrijven voor een ballet naar het Russische sprookje De Vuurvogel, besloot hij de in het Westen nog onbekende Stravinsky voor de leeuwen te werpen. Stravinsky schreef een partituur waarin, naar pas later bleek, de rauwe Russische volksmuziek, zoals ook later in Petroesjka en de Sacre, nadrukkelijk aanwezig was en maakte grote indruk met zijn opzwepende ‘nieuwe’ taal. Het werd zijn internationale doorbraak en later volgden diverse suites en transcripties uit dit ballet.
De Italiaanse pianist en pianodocent Guido Agosti presteerde daarbij het onmogelijke door de kleurrijke partituur van drie delen uit De Vuurvogel terug te brengen tot twee handen en één piano. En het werkt. Zozeer zelfs, dat het meer nog dan de orkestpartituur, de nadruk legt op de kracht van de jonge Stravinsky. In de Helledans (Danse infernale) van koning Kastsjei denderen de Russische ritmes over elkaar heen, de Finale begint met een letterlijk citaat van een Russisch volksliedje en ook de prachtige Berceuse is geïnspireerd op de volksmuziek. Dat Stravinsky in woord en geschrift nimmer de nadruk legde op zijn Russische achtergrond, kwam voornamelijk omdat in deze tijd de politieke lading van het begrip nationalisme de culturele leek te overschaduwen. In een roerige tijd vol oorlogen en revoluties zag Stravinsky in, dat juist de omarming van de muziek van vele nationaliteiten meer een culturele daad van verbroedering was dan een middel om zich te onderscheiden. Wat dat aangaat was deze componist, die net zo makkelijk een Russisch wiegeliedje en een Amerikaanse spiritual als een Frans chanson of een barok orkestdeuntje gebruikte, vooral ook iemand die zich van jongs af aan handig boven alle partijen stelde. Tekst toelichting: Paul Janssen
5
Biografieën Componisten Sofia Goebaidoelina
Sofia Goebaidoelina (1931) is een van de meest gezaghebbende componisten uit het hedendaagse Rusland. Hoewel ze al decennia in Duitsland woont en werkt, is haar werk doordrongen van de Russische geest. Goebaidoelina kreeg haar opleiding aan het Conservatorium van Moskou en ze manifesteerde zich vanaf 1963 als componiste. 6
In 1975 richtte ze met collega-componisten het Astreja-Ensemble op dat zich bezig hield met zeldzame Russische en Kaukasische volksmuziek. Vanaf de jaren tachtig van de twintigste eeuw dringt het werk van Goebaidoelina dankzij Gidon Kremer en Reinbert de Leeuw tot het Westen door. Met werken als Offertorium en Stimmen…verstummen vestigde zij haar naam. In 2011 kreeg Goebaidoelina ook in Nederland veel aandacht vanwege haar tachtigste verjaardag. Hoewel ze sinds 1992 in Duitsland leeft als een kluizenaar en weinig in de openbaarheid komt, prijst ze het Nederlandse publiek regelmatig. Vorig jaar nog ging haar Über Liebe und Hass in Nederland in première.
Sergej Rachmaninov Sergej Rachmaninov (1873 - 1943) geldt als de laatste vertegenwoordiger van de laatromantische Russische pianistiek en als de laatste componist die de romantisch WestersRussische stijl van
componeren tot ver in de twintigste eeuw bracht.
Rachmaninov kreeg zijn opleiding aan het Conservatorium van Moskou en won er de gouden medaille voor zijn opera Aleko uit 1892. De slechte ontvangst van zijn Eerste symfonie in 1895 stortte Rachmaninov in een diepe depressie. Na de Revolutie van 1917 verliet Rachmaninov zijn vaderland om zich te vestigen in de Verenigde Staten. Hij werd geplaagd door heimwee en zijn compositorische arbeid nam zienderogen af, maar hij bleef wel concerten geven. Als pianist kreeg hij mede
Biografieën
dankzij zijn fabelachtige techniek en de grote spanwijdte van zijn handen een legendarische status.
Johannes Brahms
verzamelaar van volksmuziek. Op zijn twintigste werd hij als componist ontdekt door het echtpaar Robert en Clara Schumann die hem omarmden als de nieuwe stem van Duitsland. Hij schreef een omvangrijk oeuvre bijeen met vier symfonieën, twee pianoconcerten een vioolconcert, koorwerken, liederen, kamermuziek en werk voor piano solo. Met zijn hang naar de muziek van onder anderen Beethoven en Bach werd hij beschouwd als een conservatief componist en een tegenpool van de ‘nieuwlichters’ Liszt en Wagner.
zoals Petroesjka en Sacre du Printemps sloeg Stravinsky onder invloed van de Russische volksmuziek nieuwe wegen in.
foto: Milken Family Foundation
Igor Stravinsky De Duitse componist, dirigent, organist en pianist Johannes Brahms (1833 1897) begon zijn leven in een sloppenwijk van Hamburg. Zijn muzikale kwaliteiten werden al snel onderkend door zijn vader die freelance musicus was. Brahms ontwikkelde zich tot een begenadigd pianist en een hartstochtelijk
Igor Stravinsky (1882 - 1971) wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke componisten van de twintigste eeuw. Hij werd in Rusland opgeleid door Nicolaj Rimsky-Korsakov en zijn eerste werken klinken in de geest van zijn leermeester.
Na de jaren twintig werd zijn werk soberder met onder andere de opera Oedipus Rex en de Symphony of Psalms en na de jaren vijftig hield hij zich onder andere met de Requiem Canticles bezig met twaalftoonstechnieken. De Russische volksmuziek en de ritmische energie blijven de constante factoren in zijn werk.
Met revolutionaire partituren voor Les Ballets Russes 7
Biografieën
Uitvoerdende Alexandre Kantorow Piano De Franse pianist Alexandre Kantorow (1997) geldt als een van de jongste sensaties in de pianowereld. Het Amerikaanse tijdschrift Fanfare noemde hem al de ‘reïncarnatie van Liszt.’ Al voor zijn twintigste verjaardag had Kantorow al een contract bij het prestigieuze label BIS en twee goed ontvangen cd’s uitgebracht. Zijn album À la Russe werd bekroond met een CHOC Award. Kantorow, de zoon van de violist en dirigent Jean-Jacques Kantorow, wist al jong dat hij pianist wilde worden. Hij studeerde bij onder anderen Pierre-Alain Volondat en aan de Schola Cantorum bij Igor Lazko alvorens hij aan het Parijse conservatorium zijn studie vervolgde. Al op 16-jarige leeftijd maakte Kantorow, die ondertussen diverse prijzen won bij gezaghebbende competities, 8
foto: Jean-Baptiste Millot
zijn internationale debuut in Polen met Rachmaninovs Variaties over een thema van Paganini. Sindsdien is hij een veelgevraagd pianist.
Seizoen 2019-2020 Serie Piano De serie Piano is een absolute must voor de ware pianoliefhebber. Internationaal gerenommeerde pianisten spelen repertoire dat elders nauwelijks te beluisteren is. En ook de jongere garde laat zich van zijn avontuurlijkste kant horen. za 14 sep 2019 Abdel Rahman El Bacha De revolutie van Chopin wo 6 nov 2019 Alexandre Tharaud Versailles wo 4 dec 2019 Pavel Kolesnikov De romantische kant van Beethoven vr 7 feb 2020 Angela Hewitt Bachs Goldbergvariaties zo 1 mrt 2020 Ronald Brautigam Schubert volgens Brautigam vr 27 mrt 2020 Leif Ove Andsnes Dvořåk en Schumann za 2 mei 2020 Pierre-Laurent Aimard + Tamara Stefanovich De liefde van Messiaen za 23 mei 2020 Ralph van Raat Tour de force
9
Verwacht
April do 25 apr / 20.15 uur Asko|Schönberg + SWR Vokalensemble Die Hamletmaschine-oratorio vr 26 apr / 20.15 uur Michael Schade + Malcolm Martineau Die schöne Müllerin
Mei wo 1 mei / 20.15 uur Prijswinnaarsconcert 2019 Winnaars Nederlands Vioolconcours + Nationaal Cello Concours + YPF Pianoconcours do 2 mei / 12.30 uur Rubens Consort Kamermuziek Lab Lunchconcert i.s.m. Prinses Christina Concours do 2 mei / 20.15 uur Nederlands Kamerorkest Piazzolla door Vincent van Amsterdam do 2 mei / 20.30 uur / Bimhuis Irreversible Entanglements The Rest is Noise @ Bimhuis 10
vr 3 mei / 20.15 uur Collegium Vocale Gent Madrigalen van Monteverdi zo 5 mei / 18.30 uur Vrije Noten Componistendiner
wo 8 mei / 20.15 uur Camerata Salzburg + Alexander Lonquich Pianist en dirigent do 9 mei / 20.15 uur Nieuw Ensemble Première Georges Aperghis Lost Connections vr 10 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Anthony Marwood + Alexander Melnikov Wonderkinderen za 11 mei / 14.15 uur De IJ-Salon Klezmer & Co za 11 mei / 20.15 uur Schumann Quartett Chiaroscuro zo 12 mei / 11.00 uur / Kleine Zaal Carolina Eyck + Ere Lievonen + Wouter Snoei The Theremin Stories
zo 12 mei / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Café Zimmermann wo 15 mei / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Paul Van Nevel De schatkamer van Paul Van Nevel do 16 mei / 12.30 uur Artem Trio Lunchconcert ism NMF do 16 mei / 20.00 uur / Paradiso Nederlands Blazers Ensemble Bach en Soefi
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11