DANKA FIRFOVA

Данка ФИРФОВА Живот посветен на му зиката

Дирекција за култура и уметност на Скопје, 2009 год.

Данка ФИРФОВА Живот посветен на му зиката

МИРЈАНА ПАВЛОВСКА - ШУЛАЈКОВСКА

Данка Фирфова

Ј

живот посветен на музиката

а познавав Данка Фирфова, но не ја знаев како уметник. На оперската сцена не успеав да ја видам и да ја слушнам, ја знаев од кажувањата на моите родители. И тогаш во мојата детска фантазија ја замислував како нешто многу „силно“ и „уметничко“, зашто кажувањата на моите „...како Данка пееше, каков волуминозен глас и како пее ’пијано‘, да го однесе човека до една далечина...“, ги сфаќав како едно големо звучно пространство, обоено, исполнето со разни колори и „валери“. Дури и кога во текот на моето школување свирев соло-песни, некако звучната слика за самата обоеност на композициите ја сфаќав според мојата формирана звучна слика на изведбата на Фирфова. Тогаш ја слушнав плочата на Фирфова. Можеби желбата да го обработам делото на Данка Фирфова потекнува уште од тогаш. Соработката со оваа оперска певица започна за време на моите „телевизиски“ денови. Честопати таа ми беше гостин во документарните емисии од областа на оперската уметност, за формирањето на Операта, за музичкиот уметник. Тогаш ја согледував од еден друг агол: како уметник кого можам да го разберам, анализирам, разговарам со неа и да дискутирам. Таа секогаш беше подготвена да одговори искрено, со една љубов и со една речиси детска чистина за уметноста и за изведбите, но и отворено за целиот нејзин уметнички пат. И токму кога започнаа овие наши разговори таа си замина. Едноставно, не стигнав навреме да ги забележам сите разговори и интервјуа. Останаа артефактите и остварената уметност. А потоа, имајќи ја сета документација пред мене, Фирфова како повторно да се отвори. И повторно ја гледав и разбирав од нови агли. Сега тука беа сите настапи, фотографии, патувања, гостувања, лични писма. А во нив, покрај сите Аиди, Леонори, Дездемони, Турандоти како реализирани улоги, најнапред прашањето: „... Живко, како е Миле...“. Сега ја согледав Данка Фирфова со сета нејзина величина и како уметник и како музички деец:

4

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

5

како прва школувана оперска певица во Македонија, како една од основоположниците на Македонската опера, како учесник во првата оперска претстава на македонски јазик, како првата македонска Аида, Тоска, Дездемона, како уметник со остварени врвни креации, како уметник со фантастично пијанисимо во изведбите, како уметник со остварена значајна интернационална кариера... Меѓу сите многубројни артефакти, наидов и на еден печатен документ и на прашање од новинар: „Што им препорачувате на младите кои се интересираат за сериозната музика“, и одговорот на Фирфова:„...Не знам што да кажам. Патот на уметникот е тежок. Нека работат. Успехот нема да изостане...“. А с¢ понатаму... во овој текст е израз на една голема почит кон уметноста на великата оперска певица Данка Фирфова... *** Им изразувам благодарност на повеќе луѓе кои на различни начини ја поддржаа мојата работа за оваа монографија: најнапред изразувам благодарност до семејството Фирфови за довербата со која ми ги отстапија сите артефакти од личната архива на певицата Данка Фирфова. Особена благодарност до проф. Милан Фирфов кој секогаш ми беше достапен за консултации околу материјалот и за помошта околу расветлувањето и толкувањето на фотографиите. Исто така изразувам благодарност на проф. Димитрије Бужаровски кој од самиот почеток на работењето го поддржуваше овој материјал и ме воведе во досега за мене нови хоризонти во областа на научното истражување и методологијата. Му благодарам на проф. Фимчо Муратовски за соработката, на проф. Милка Ефтимова и г. Гога Трајанов кои безрезервно се согласија и говореа за дејствувањето на Данка Фирфова. Исто така изразувам благодарност до г-ѓа Лили Дуковска од Нови Сад која ми помогна во собирањето материјали од Српскиот народен театар во овој град. На крајот им благодарам и на моите најблиски за постојаниот интерес и моралната поддршка.

6

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

УВОД

И

ако македонската музичка култура, како и воопшто културата на почвата на Македонија како ретко каде во светот има еден континуитет од првобитните цивилизации до денес (за што сведочат многубројните археолошки наоди почнувајќи од палеолитот па наваму), втората половина на дваесеттиот век се издвојува како период во кој македонската музика се трансформира од претежно ориентална во оксидентална. Од денешен аспект, периодот по Втората светска војна го карактеризираме како формообразувачки во поглед на развитокот на сите професионални и институционални форми на културниот, а со тоа и музичкиот живот во Македонија: Македонското радио, Институтот за фолклор, Македонската филхармонија, Македонскиот народен театар со Операта и Балетот, друштва на музички (продуктивни и репродуктивни) уметници, музичкото образование и на крајот и Факултетот за музичка уметност. Кон ова недвосмислено придонел и новиот политички систем во кој новата културна политика сесрдно го помагала ваквиот развиток. Ова создало многу погодни услови за развитокот и за работата на првите генерации на македонските музички уметници, композитори и теоретичари, образувани во духот на западната музичка традиција во периодот пред Втората светска војна. Така во новите услови овие дејци дале фундаментален удел во обликувањето и во развојот на денешната музичка култура, односно на музичкиот живот во Македонија. Првите генерации македонски музиколози кои се наедно и современици и на настаните и на личностите кои учествувале во нив, имале релативно едноставна задача во испишувањето на историјата на македонската музичка култура, бидејќи можеле да се потпрат и на своето искуство, и на директните контакти со овие личности, и на поголемиот број артефакти кои биле лесно достапни. Со текот на времето оваа задача станува се посложена, и заради заминувањето на овие личности, но и заради постепеното исчезнување на документираното сведоштво

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

7

за нивниот живот и дејност. Една од најмаркантните личности во вокалната практика на музичката историја на Македонија - певицата Данка Фирфова, спаѓа во редот на првите драмски сопрани кај нас и уметник кого критиката ја карактеризира со глас кој наликувал на инструмент кој пее. Животниот и уметничкиот пат на Данка Фирфова, се одвивале во услови на многубројни радикални промени во македонското и глобалното политичко, економско, културно и музичко милје. Во текот на нејзиниот живот (родена на 2 февруари 1918 година во Велес, а почината на 2 јуни 2003 година во Скопје) таа ги доживеала распаѓањата на Кралството на СХС, а потоа и на СФРЈ, живеејќи во три општествено-политички системи. Уште од мала имала допир со музиката преку песните кои ги пеела нејзината мајка. Развивањето на овој субјективен импулс не води до една школска приредба за време на основното образование во Велес, кога Фирфова пеејќи била забележана од пратеник на тогашното Министерство за просвета од Белград. Така со писмена препорака Фирфова заминала на школување во Белград, каде што во 1938 година ја завршила Музичката школа, со главен предмет соло-пеење, момент од каде што започнало нејзиното професионално уметничко развивање. Токму во таа музичка школа се школувала и првата генерација македонски музичари, во периодот од 1926 до 1938 година: Стефан Гајдов, Живко Фирфов, Тодор Скаловски, Трајко Прокопиев и Петре Богданов Кочко, кои се основоположници на музичката професија во Македонија, по Втората светска војна. Меѓу нив, на Данка Фирфова ќе и припадне местото на првата македонска оперска пејачка. По низа наставнички служби во Земун, Велес и Скопје, во 1947 година Фирфова ќе биде една од основоположниците на македонската оперска уметност и носител на главната улога во првата опера испеана на македонски јазик, улогата на Сантуца во операта„Кавалерија Рустикана“. Од 1947 година па натаму, Данка Фирфова се реализирала како истакнат солист, носител на низа оперски улоги од областа на драмскиот сопрански фах. Така, таа е првата македонска Тоска, првата Леонора од„Трубадур“, првата македонска Ева од „Никола Шубиќ Зрински“, Шарлота во Маснеовиот „Вертер“, првата македонска Аида, Елеонора во„Фиделио“ (за која ја добила 11 Октомвриската награда во 1962 година), потоа улогите на Амелија во„Бал под маски“, Елизабета во„Дон Карлос“, Дама на ноќта во„Волшебната флејта“, Дездемона во „Отело“, Лејди Билоуз во„Алберт Херинг“, Марженка во„Продадена невеста“, Мадлен во „Андре Шение“, Микаела во „Кармен“. Данка Фирфова гради успешна интернационална кариера: во периодот

8

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

од 1956/59 година настапувајќи на сцената на Српскиот народен театар во Нови Сад; добитник е на Гран-при на Интернационалниот оперски натпревар во Белгија во 1957 година, а реализирала и повеќе солистички концерти и гостувања во Хрватска, Бугарија, Полска, Чехословачка, Турција, Грција, Белгија и Италија. Публиката и денес со посебен пиетет говори за нејзините остварени улоги. Во 2006 година беше изработен труд во кој го разгледавме проблемот за реконструкција на уметничкиот пат на македонските музички уметници, преку каталогизација и дигитализација на артефактите и перспективите на компјутерската технологија при употреба на компаративните анализи, практично применет врз легатот на Данка Фирфова. (Павловска-Шулајковска 2006). Во оваа книга, реконструкцијата на уметничкиот пат на Данка Фирфова преку хронолошкиот приказ на настаните, укажува на нашиот интерес да го обезбедиме континуитетот во претставувањето на уметничката дејност на избраниот уметник, да ги издвоиме сите случувања, настани и појави, кои придонеле и влијаеле на развојниот пат на Данка Фирфова, односно да го проследиме сложениот заемен причинско-последичен однос на историскиот период и уметникот или уметникот во историјата.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

9

„Песната, детството и дождот“

В

о Велес, градот со богата културна и историска традиција, на 2 февруари 1918 година е родена Данка Северова, подоцна Фирфова, како најмало дете во семејството Северови, покрај сестрите Султана и Родна и братот Јован. Нејзините родители Цанда и Ристо биле луѓе се ретка музичка дарба. Мајката Цанда и нејзините поблиски и подалечни роднини биле прочуени како интерпретатори на македонски народни песни. Нејзиниот глас нашироко одекнувал низ пределите, така што кога чивчиите барале работна рака за жниење, прашење или грозјеберење, аргатите им поставувале единствен услов: „Ќе дојдеме на работа само ако Цанда биде со нас!“. Таткото Ристо се занимавал со самарџиски занает, а како извонредно вреден и работлив човек поседувал ан во центарот на Велес и бил акционер во првиот хотел во овој град. Свирел на тамбура и бил еден од најпрочуените играорци во околијата, човек „кој во погледот имаше нешто чудно кога беше во контакт со музиката и особено убаво ја пееше ’Песната за Евда‘“ (интервју со проф. Милан Фирфов). Тука ги бараме и ги наоѓаме почетоците и зародокот на убаво испеаната фраза, на чувството за лиричност, драматичност и изразена музикалност, како едни од главните карактеристики на уметноста на Фирфова. „...Особено се чувствував среќна кога ќе врнеше дожд. Тогаш ќе ги отворев прозорците на мојата балконска соба и ќе почнев да пеам. Капките на дождот и нивното одѕвонување од олуците, како да ми беа некоја невидлива придружба, а јас пеев, пеев понесена од некоја невидлива убавина и маѓепсано чувство што може да се има само во детството...“, се искажувањата на Фирфова. Фирфова уште како ученичка во Велешката гимназија била солистка во Гимназискиот хор. Кон крајот на учебната 1933/34 година, бил приреден свечен концерт на кој таа настапила. На концертот бил присутен и пратеник на тогашното Министерство за просвета од Белград. По негов совет и по советот на наставниците, со писмена препорака таа заминува на стручно школување во Белград.

10

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

11

Едукацијата ја започнува во 1934 година во Музичката школа „Стеван Мокрањац“. Фирфова во оваа средина како ученик е негувана и развивана под закрила на врвни музички имиња во тогашното Кралство на СХС, а подоцна и водечки музички имиња во СФР Југославија: др. Милоје Милојевиќ, Јосип Славенски, Миховил Логар, педагогот по пеење Наталија Илиќ, Иван Зорко, Н. Рендл. Тоа што во поглед на научноистражувачката мисла на полето на музикологијата денес го издвојуваме како мошне битен момент е токму професионалната едукација на Фирфова. Имено, во овој период во овие музички школи своето образование го стекнуваат и Тодор Скаловски, Петре Богданов Кочко, Живко Фирфов, Трајко Прокопиев и Стефан Гајдов, односно првите македонски школувани музичари. Тоа се личности, доајени, кои по Втората светска војна ќе го понесат на своите плеќи големиот товар за развојот на севкупната музичка култура во Македонија. Престојот во Белград бил место за остварување на соништата од детството, за кои Фирфова во подоцнежните години изјавувала „јас отсекогаш сакав да пеам“. Најнапред многу неизвесно во поглед на новата средина, престојот, сместувањето, колегите, но потоа мошне сигурно во поглед на совладаниот материјал, изучувањето на тајните на музичката

12

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

уметност и навлегувањето во светот на професионалното занимавање со музиката. Дипломира на 5 јуни 1939 година како „педагог - наставник по музика со главен предмет соло-пеење“ со одличен успех, оценета со највисока оценка за педагошка способност и признаена подготвеност за наставник по музика во средни и стручни училишта. Овие документи и го даваат местото на Данка Фирфова како првата школувана македонска оперска певица и припадник на првата генерација македонски школувани музичари. За време на овој престој во Србија, Фирфова во 1935/36 год. положила и „нижи течајни испит“ во Првата мешовита гимназија во Земун. Истовремено од 1936/39 година била во состав на Академскиот хор во Земун како пејач и солистка; од септември 1938 до крајот на 1940 година била секретарка во Музичката школа во Земун; била приватен наставник по пијано; од 1941 година па се до окупацијата работела како наставник по пеење во Домот на слепите во Земун и го школува својот глас кај проф. Медведова-Шкерјанц. Во овој период таа го запознава Живко Фирфов, со кого подоцна стапува во брак. Во почетокот на април, поради воените околности таа се вратила во Македонија. Педагошката дејност ја продолжува во гимназијата „Кочо Рацин“ во Велес, а потоа во Женската гимназија и во Музичката школа во Скопје, каде што предава музика, пеење, солфеж а го води и гимназискиот хор. (Министерство на народна просвета, 1945. „Уверење“). Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

13

14

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

15

Во „Ревизиониот лист“, што го поседуваме како артефакт, Фирфова за својата педагошка дејност била оценета како „…учителка со одлични познанија по својата специјалност... работи со увеличаније и љубов... изцело предадена на учителската должност и изванредно точна и трудољубива...“ (Гимназија „Кочо Рацин“, 1945. Велес, „Ревизионен лист“). Нејзината педагошка дејност во гореспоменатите училишта во овој период завршува во 1948 година, кога со формирањето на Македонската опера, Фирфова преминува да работи како солист во оваа институција. (МНТ, 1948. Заповед).

И како што настаните во течението на еден животен циклус се менуваат, надополнуваат и модифицираат едни со други, така детството и дождот се претопија во сцена, во оркестар и во ансамбл, а песната... таа се претопи во култните креации на носечките оперски улоги во областа на драмскиот сопрански фах.

16

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

ЧЕКОРЕЊЕ НИЗ ИСТОРИЈАТА

С

о сценска дејност Фирфова почнува да се занимава во 1947 година. Таа е веднаш ангажирана како солист и носител на главната улога во историската прва оперска претстава на македонски јазик, „Кавалерија Рустикана“ од Пјетро Маскањи, изведена на 9 мај 1947 година. Таа била поставена во организација на Друштвото на музичарите на Македонија. Во седумнаесетте изведби на операта во текот на годината учествувале солистите: Елисавета Савченко, Данка Фирфова во главната женска улога Сантуца, Милка Гушевска, Петре Богданов Кочко, Стефан Рустјаков, Ганка Атанасова, диригент: Тодор Скаловски, режија: Бранко Поморишац, корепетитор: Лилјана Костиќ Топаловска, инспициент: Стефан Гајдов, суфлер: Живко Фирфов, Симфонискиот оркестар на Радио Скопје, Студентскиот хор и Хорот на Радио Скопје. Тоа била првата оперска претстава во слободно Скопје, по Втората светска војна, поставена осум месеци пред официјалното основање на Операта при МНТ во 1948 година. Според либретото, а со тоа и костимите и сценографијата, оваа опера била блиска до публиката: дејството се случува кон крајот

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

17

на 19 век во едно село во Сицилија, а Сантуца е главниот женски лик околу која се одвива одбраната на селската чест. Од друга страна, во овој период постоел музички кадар, бидејќи операта „Кавалерија Рустикана“ уште во 1938 година била изведена во Македонија во организација на тогашното Скопско музичко друштво. Дел од солистите, Елисавета Савченко и Стефан Рустјаков кои учествувале на изведбата во 1938, учествувале и

18

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

на премиерата во 1947 година. И уште еден мошне значаен момент: појавата на Данка Фирфова, која во овој период веќе била школувана оперска певица, дејствувала во Македонија и била првата македонска Сантуца. За овој настан Фирфова истакнала: „...Тоа беа возбудливи денови не само за нашата национална култура, туку и за секој поединец кој директно учествуваше во создавањето на нашата музичка историја. Се чини најубаво е што остануваат чувствата на достоинство дека сме учествувале во создавањето на вредности и како цел колектив и како поединци...“ Премиерата на операта доживеала огромен успех. Од зачуваните артефакти го издвојуваме и искажувањето на диригентот Скаловски: „...Со месеци не можеше да се дојде до билет, цело Скопје ја пееше ’Кавалерија‘“. На сцената на МНТ, оваа опера доживеала уште една премиерна обнова во 1962 година, повторно со Фирфова во главната улога. Како еден од втемелувачите на Македонската опера, за Фирфова говориме и во годините што следуваат. Во јуни 1948 година Фирфова ја пее Пучиниевата Тоска. Таа е првата певица која ја толкувала оваа улога на сцената на Македонскиот народен театар. По Сантуца во „Кавалерија Рустикана“, Флорија Тоска е втората оперска улога на Фирфова, реализирана на нашата оперска сцена. Режиското видување во оваа претстава припаѓа на Димитар Ќостаров, со ансамблот раководи диригентот Тодор Скаловски, Марио Шименц настапува во улогата на Марио Каварадоси, Јован Стефановиќ-Курсула ја толкува улогата на баронот Скарпија, а во оваа претстава настапуваат и Јордан Митровски, Боро Ацевски, Јанко Зембра, Александар Миловановски и Евдокија Медведова. Веќе формираниот Македонски народен театар во Скопје, во април 1945 година, и изведбата на операта „Кавалерија Рустикана“ во организација на Друштвото на музичарите на Македонија и успешноста на оваа претстава, се услови кои создале клима за формирање на Македонска народна опера во 1948 година. Уште

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

19

од самиот почеток на работата на оваа оперска куќа, Фирфова станува нејзин постојан член. Во прилог на ова сведочи и документот за нејзино стапување во редовен работен однос: „... Денес, на 1 февруари 1948 година, во градот Скопје е составен акт за стапување на должност на гореназначената Данка Фирфова од град Скопје, со заповед бр. 29 од 25 јануари 1948 година, на правникот на Народниот театар за солистка при Државната опера Скопје“. Ова биле почетоците на еден повеќедецениски од на Македонската опера и почетоците на повеќедеценискиот растеж на Данка Фирфова како вокален уметник. Всушност, овој период е период на крајот на нејзината педагошка дејност. А потоа, започнува ткаењето на ткивото во делокругот на вокалната уметност, растеж и работа, кои ќе ја прикажат Фирфова како една од најмаркантните оперски певици кај нас. Судбинската среќна околност за нејзино праќање во Белград, тамошната едукација, која од денешен аспект и го дава пиететот на првата школувана оперска певица кај нас, води и кон уште една поволност и временско поклопување: формирањето на Македонската опера и учеството на Фирфова во овој историски момент, а со тоа и можности за искажување и желби за целосно реализирање како уметник. Работата во Театарот и големиот ентузијазам (соодветно на политичкиот систем) го согледуваме и од текстовите кои се однесуваат на реализацијата на истата: „...Новото кај нас стана секојдневје... секојдневно ние гледаме како нашата земја расте, се развива. Секојдневно чувствуваме дека заедно со неа растеме и се развиваме... меѓу тие настани спаѓа и отворањето на нашата прва Македонска државна опера. Пред некој ден ние ја слушавме и втората премиера на нашата опера. И овој пат се потврди брзиот

20

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

растеж на нашиот живот, брзиот напредок што го постигнале нашите млади оперски уметници, во периодот од само неколку месеци. И музички и драмски, Тоска е изведена на нашата опера не само уметнички коректно, но и со уметничка свежина и искреност во изразот. Особено пријатно изненадување со својот постигнат успех остави Данка Фирфова, која ја носеше насловната партија на операта. Фирфова располага со сочен драмски сопран, полн, светол и заокруглен, што го овозможи јасното изразување на Тоска. Фирфова беше надеж на нашата млада опера. Сега веќе таа е една позитивна сила за нејзиниот понатамошен развој.“ (Ј.К.

1948. „Успешни чекори на нашата Државна опера“, Нова Македонија, бр.

1084:6).

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

21

По веќе поставените опери „Кавалерија Рустикана“, „Палјачи“, „Тоска“, „Орфеј и Евридика“, „Травијата“ и „Грабнувањето од сарајот“, репертоарната политика на Операта се насочува и кон поставување на дела од таканаречените „национални школи“. Така во 1949 година на сцената на Македонскиот народен театар била поставена операта „Продадена невеста“ од Беджих Сметана. Данка Фирфова во оваа опера ја толува улогата на Марженка.

22

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Во меѓувреме во 1951 година, Фирфова ја остварува и улогата на Микаела во операта „Кармен“ од Ж. Бизе, Дамата на кралицата на ноќта во Моцартовата „Волшебна флејта“ и улогата на Ева во операта „Никола ШубиќЗрински“ од композиторот Иван Зајц во 1952 година. Тука ја истакнуваме соработката со низа вокални солисти, учесници во растежот и градењето на Македонската опера: Благоја Петров Караѓуле, Ана Липша Тофовиќ, Васил Ќортошев, Петре Богданов Кочко, Павлина Апостолова, Коста Шуваковиќ, Димче Георгиевски, Фанка Икономова, Методија Илиевски, Стеван Демиров, Артур Сурмејан, Јордан Митровски, Томче Грнчаровски, Евдокија Медведова, Боро Ацевски, Јосип Фишер, Стефан Русјаков, Васил Јаневски, Михо Христовски и други.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

23

Новите оперски улоги и нивните изведби на сцената на нашата опера, настапите, сериозноста кон работата ја рангираат Фирфова на врвот на водечките личности во културниот живот во Македонија. Работата на новите оперски претстави и нивното изучување значело целосно посветување на нотниот запис, работа на интерпретацијата и на креацијата. Сето ова доведувало до стекнување на искуство, сигурност во испеаната фраза, целосност во донесувањето на улогите. Тие, една по друга говорат за постоењето на историскиот континуитет во Македонската опера во реализацијата на првите улоги за драмскиот сопран. Поставувањето и реализацијата на т.н. „железен репертоар“ е политика кон која оваа куќа се придржува и во годините што следат. Вердиевата опера „Трубадур“ на сцената на Македонскиот народен театар била поставена во 1951 година. Главната женска улога, улогата на Леонора, Фирфова и во следните години честопати ќе ја изведува и на скопската сцена и на сцената на Народниот театар во Сараево, потоа во Србија, и во Бугарија во градовите Пловдив и Стара Загора.

24

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

25

Во текот на уметничкиот развој Фирфова континуирано продолжува со специјализациите. Најнапред работи со Христо Брмбаров, а во 1952 година во Италија, кај проф. Аделаида Сарачени, истакната вокална уметница - сопран, солист во Миланската скала. Оваа специјализација била реализирана со помош на Македонскиот народен театар. Во тоа време Советот за просвета, наука и култура на Македонија, со желба да помогне на повеќе млади оперски пејачи во нивното гласовно оформување, овозможува специјализации кај познати музички педагози. Во Загреб заминуваат Данчо Митровски и Томчо Грнчаровски, во Љубљана Благој Петров Караѓуле и Гого Костовски, а Данка Фирфова во Италија. По мислењето на Аделаида Сарачени, „работата на природно убавиот глас на Фирфова се одвивал кон заокружување на регистрите и уедначувањето на гласот од највисокиот до најнискиот тон“. Овој седуммесечен престој во Италија на Фирфова и овозможува и изучување на оперите: „Трубадур“, „Тоска“, „Аида“ и „Вертер“ на италијански јазик. (Т.Л. „Театарски и други културни вести од нашата република.“) Фирфова во Скопје е дочекана со голем интерес. За впечатоците од престојот во Италија и тамошниот музички живот, Фирфова кажува во списанието „Просветна жена“. „... Бев среќна што ми се даде можност да го школувам мојот глас кај прочуената Аделаида Сарачени, како и да се запознаам со прочуените пејачи од Миланската скала. Покрај моето усовршување на гласот, јас редовно ги следев претставите на Миланската скала, ја слушав Гркинката Калас и другите познати пејачи. Пред крајот на моето школување имав две аудиции во Скалата, од кои едната во големата сала... Позната е вистината дека италијанскиот народ е распеан. Насекаде се пее... Но, едно паѓа в очи. Тие не пеат само обични песни, но многу добро ја разбираат и оперската музика. Таа кај нив е толку популарна како кај нас народната. Знаат цели арии, зачудува познавањето на текстовите на оперите... Миланската скала е огромна. Во неа има 3600 седишта. Таа постојано е полна со публика...“ („Наш разговор со Данка Фирфова“ во Просветна жена, 1953.) Рим, Адела Сарачени, Миланската скала, претставите во кои учествува Марија Калас, аудициите, часовите, италијанската музичка средина, се нови придобивки во музичката наобразба на Фирфова.

26

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Истовремено оперите „Тоска“ и „Трубадур“ биле на постојаниот репертоар на Македонската опера. Со враќањето во Скопје, Фирфова за изведбата на Леонора во „Трубадур“ добива мошне позитивна критика: „...овие денови имавме прилика да чуеме една успешна претстава на нашата опера. Во операта ’Трубадур‘ од Верди за прв пат по враќањето од Италија настапи Данка Фирфова во ролјата на Леонора, а како гостин учествуваше баритонот Станоје Јанковиќ од Белград во ролјата на гроф Луна. Манрико го пееше Артур Сурмејан. Првенката на нашата опера, Данка Фирфова која беше испратена на седуммесечно школување на гласот има раскошен драмски сопран. Нејзиниот - со густина на звукот обоен глас - го исполни и последното катче на салонот на МНТ и кај публиката често предизвикуваше срдечен аплауз на отворена сцена...“ (Македонски Кирил, 1953. „Една успела претстава“ во Нова Македонија 14.6.1953).

По враќањето од оваа специјализација, Фирфова имала закажан вокален рецитал, кој не се реализирал од институционални причини. Специјализацијата на Фирфова се совпаѓа и со поставувањето на операта „Вертер“ од Жил Масне во јули 1953 година на сцената на Македонската опера. Премиерата се случува на 10 јули 1953 година. Диригент бил Тодор Скаловски, а како солисти настапиле: Артур Сурмејан, Стефан Рустјаков, Методија Илиевски, Јосип Фишер, Васил Јаневски, Милош Петков, Евгенија Бишкуп, Ганка Марковиќ. Шарлота, ќерката на кметот, ја толкува Данка Фирфова.

28

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

29

А за публиката и срдечните аплаузи сведочат и многубројните честитки: „По Вашиот повраток од Италија, Ви пожелуваме многу големи успеси на сцената, верувајќи во Вас и Вашиот талент“. Посебно реализираните улоги ќе бидат синоним за висок квалитет на уметноста на Фирфова. Потврда за сето ова е мислењето на рецензентите за изведбата на улогата на Флорија Тоска, претстава во која Фирфова настапува со тенорот Дино Де Коста како гостин, исто така непосредно по враќањето од Италија: „... Сметаме дека не ќе постапиме праведно, ако не ја споменеме и Тоска на Данка Фирфова. А тоа ќе го сториме со тоа што ќе повториме неколку карактеристики што се слушаат меѓу публиката и од стручната јавност. За овој импозантен сопран, не постојат проблемите на тон, дијапазон, вокален материјал и музичка сигурност. Тоа е глас што можеби многу ретко го слушаме и од плочите, и со тоа им припаѓа на големиот број висококвалитетни сопрани и надвор од нашата земја...“. (Т.А. 1953. „Дино Де Коста гостин на нашата Опера“, Нова Македонија.) Во големиот број артефакти од легатот на Данка Фирфова наидовме и на размислување околу изборот на улогите: „...Мојот глас е типичен (белканто) драмски сопран, така што природно е да сум ориентирана главно кон Вердиевото и Пучиниевото оперско творештво...“, изјавила Фирфова.

30

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

31

Веќе во јули 1954 година во МНТ се одржува премиерата на операта „Аида“ од Ѓ. Верди, со Фирфова во главната улога. Претставата ја раководи диригентот Даворин Жупаниќ, а покрај Фирфова како Аида, настапуваат и: Артур Сурмејан во улогата на Радамес, Ана Липша Тофовиќ како Амнерис, Енцо Серини во улогата на етиопскиот цар Амонасро, Коста Шуваковиќ во ролјата на кралот Рамфис, Методија Илиевски, Јордан Тодоровски. Всушност и сите гореспоменати опери се премиерни оперски претстави поставени на сцената на Македонската опера. Фирфова е главниот носител на улогите кои припаѓаат на сопранско-драмскиот фах на репертоарот на МНТ. Фирфова особено успешно ја толкувала улогата на Аида, и на сцената на МНТ, а потоа и надвор од неа. Оваа оперска улога, покрај Тоска и Леонора, а подоцна и Турандот и Дездемона, е една од нејзините највпечатливи креации, пред с¢ поради добро осмислената улога, поради нејзе својственото пијанисимо, гласовните предиспозиции и волуменот на гласот на Фирфова. Честопати Фирфова ја нарекувале и„македонска Аида и Тоска“. За настапот во Скопје пишува рецензентот од весникот„Политика“, но и рецензентот Драган Хаџи Бошков кој пред с¢ ја истакнува гласовната зрелост и музичката концепција во изведбата. (Д.Х.Б. 1954. „Аида“, Нова Македонија). Тој забележал:

32

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

33

„... Во насловната улога на оваа опера пред скопската публика се појави гласовно зрелата првенка Данка Фирфова. Првиот чин во втората слика ’Милост о, боже!‘, беше испеан сугестивно и сочно во една музикална концепција и во еден психички амбиент на суштество што го раскинуваат две чувства: љубовта кон Радамес и желбата нејзината татковина да биде победник над Египјаните. Нилската сцена за Фирфова претставува афирмација на една класна певица. Пасусот ’Моја татковино, веќе нема да те видам‘ и посебно високото ’ц‘ беше сигурно постирано, пијано и долче. Таа поседува еден изразито драмски малон - Вагнеров глас со голем дијапазон...“ (Д.Х.Б. 1954. „Аида“, Нова Македонија). Меѓутоа за изведбата на Аида во легатот на Фирфова сретнавме една несекојдневна рецензија - рецензија инспирирана од самиот изведувач и целосно посветена нему. Овој момент е една значајна индикација за создаденото високо реноме на Данка Фирфова како дел од македонската музичка култура. Како таква таа веќе е препознатлива и надвор од границите на Македонија. „Нашите уметнички средби со драмскиот сопран Данка Фирфова, првенка на Операта во Скопје, се одвиваа од Леонора во ’Трубадур‘, по повод гостувањето на Операта на Македонскиот народен театар во Белград, преку солидната креација на Аида на премиерата во Скопје, до извонредно музикално и вокално-технички отпеаната арија од Дворжаковата ’Русалка‘ на неодамна репрезентативната ревија на млади југословенски репродуктивни уметници во Големата сала во Домот на синдикатите. Како што се гледа, овие повремени средби бележеа етапи на постепен вокално-техничко и уметничко растење на Данка Фирфова,

34

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

35

која денес претставува оперска уметница со определен изведувачки лик во врвните партии на драмскиот сопрански фах. Нешто слично се случи на претставата на Аида каде што Данка Фирфова заменувајќи ја оболената Злата Сесрдиќ, ја креираше насловната улога. На големата сцена, свесна на одговорноста и значењето на моментот, Данка Фирфова почна, сосема природно и разбирливо, со трема... Но, во текот на претставата како ште се смируваше и доаѓаше до поседувањето на своите најдобри изведувачки сили, нејзината креација на Аида постепено растеше, па во сцената на Нил достигна врв. Тука во централната сцена на ’Аида‘ дојдоа до израз изведувачките квалитети на Данка Фирфова: изразитата македонска музикалност, солидна вокална техника, поставена на принципите на италијанската пеачка школа, чувствително пеани фрази на италијанско белканто, сигурно поставени и до крај метрички издржани високи тонови, звучен пијано и мецо-воче. Интерпретацијата на сцената на Нил на Данка Фирфова имаше еден изведувачки ниво кој мора да се респектира“. (Б.М.Д. 1954.„Аида Данке Фирфове“). Во овој период Фирфова настапува и како гостин во Народниот театар во Сараево во улогата на Леонора во „Трубадур“, а во Домот на Југословенската народна армија во Белград, заедно со колегите Васка Биџова и Артур Сурмејан реализираат Вокален концерт.

36

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

И во следната 1955 година, Фирфова на сцената на Македонскиот народен театар настапува со улогите на Аида и Тоска, со различни солисти. Во мај 1955 година Фирфова настапува во „Аида“ заедно со италијанскиот тенор Барди Кокољос. И покрај постигнатото завидно ниво од репертоарски аспект, на сцената на МНТ биле поставувани нови премиерни оперски претстави. Македонската премиера на Вердиевата опера „Бал под маски“ се случува во 1955 година. Данка Фирфова во оваа опера го толкува ликот на Амелија. Покрај неа на премиерата настапуваат диригентот Даворин Жупанич и солистите: Артур Сурмејан, Анте Жмикиќ, Теа Ловренчиќ, Методија Илиевски, Коста Шуваковиќ, Васка Биџова, Михо Христовски, Јордан Тодоровски и Миле Поповски. Во овој период Фирфова настапувала и како гостин во Народниот театар во Сараево во улогата на Леонора во „Трубадур“.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

37

Во мај 1955 година во Солун македонските уметници настапуваат со балетите„Копелија“ и„Заспаната убавица“ со четири претстави и доживеан голем прием од публиката. За време на гостувањето на Скопскиот балет во Солун, бил одржан и„Симфониски концерт на југословенските уметници“ со настап на баритонот Енцо Серини, на Методија Илиевски, Васка Биџова и Данка Фирфова. Забележувајќи го овој настан солунскиот дневен весник „Неа“ мошне поволно се изразил и забележал: „...Фирфова на овој концерт предизвика френетични аплаузи и ја одушеви културната јавност и публика на Солун за кои ова беше засебен културен настан...“ (А. 1955. „Скопскиот балет се врати од Грција“, Нова Македонија, 28.4.1955:4). Првите странски гостувања Фирфова ги остварува со креациите на Аида. Имено, премиерата на првата реприза на„Аида“ во СНП во Нови Сад, критиката ја оценила како најголемо достигнување на Новосадската опера. „На репризата Аида ја толкуваше Данка Фирфова... Нејзиниот глас наликува на инструмент кој пее. Нејзината креација на Аида претставува значајно и заокружено дело кое спаѓа во редот на одлични остварувања...“ ( Ѓуриќ Хранислав, 1955. „Највеќе достигнуќе Новосадске опере“ во Дневник). Во едно известување за работата на Новосадската опера забележуваме: „...Со ангажирањето на Данка Фирфова, првакиња на операта во Скопје, Новосадската опера доби одлична сопранистка од драмскиот фах...“ (Бељански Б. 1955. „Новосадско позориште у новој сезони“ во Дневник).

38

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

39

„ЗАСЛУЖЕН АПЛАУЗ“

М

еѓутоа размислувањата за понатамошниот развој на нејзината иднина и во меѓувреме настанатите „нималку благопријатните“ професионални недоразбирања, ја водат Фирфова кон освојување на нови оперски сцени. Така доаѓа до престојот на Фирфова во Нови Сад, како солист на Српскиот народен театар, театар со долга традиција, кој ја негува музиката уште од неговото формирање во 1861 година. Повторното обновување на Операта при Српскиот народен театар се случува во 1947 година. Во периодот кога Фирфова започнува дејност на сцената на СНП, Операта имала реализирано 30 оперски дела. Во оваа средина Фирфова мошне успешно ќе напредува, ќе се надградува, ќе го прошири репертоарот со подготовки на нови оперски улоги и ќе биде примена „на голема врата“ во мошне интелектуално-културната новосадска средина и од страна на стручната јавност и од страна на пробирливата публика.

40

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

41

Веќе во 1956 година престојот на Фирфова во Нови Сад и овозможил изучување на нови оперски улоги. Во јануари на сцената на Српскиот народен театар во Нови Сад е поставена операта „Свадбата на Фигаро“ во чест на двестегодишнината од Моцартовото раѓање. Фирфова ја остварува улогата на Грофицата Алмавива. За оваа креација рецензентот Хранислав Ѓуриќ забележал: „... Грофицата Алмавива на премиерата ја толкуваше Данка Фирфова. Според либретото на Лоренцо да Понте, грофицата ја вознемируваат две чувства: љубовта и љубомората. Фирфова има извонредни гласовни можности. Поседувајќи длабоки градни тонови и прекрасен пијанисимо во највисокиот регистар, Фирфова има примерно импостиран глас во сите регистри, глас кој станал инструмент со кој таа технички може да си игра... Аријата на грофицата Алмавива Фирфова ја отпеа беспрекорно, простудирајќи ја притоа секоја психолошка нијанса на музичката фраза. На нејзиното пеење на овие арии би можеле да и позавидат и многу европски примадони. И артистички Фирфова беше убедлива. Уверливо ја прикажа прикриената чувствителност, достоинственост и одмереност на грофицата...“. (Ѓуриќ Хранислав, 1956.„Фигарова женидба“, 18. 1. 1956). Освен Фирфова, во оваа претстава учествувале солистите на Новосадската опера: Мирко Хаднаќев, кој го реализирал ликот на Фигаро, Драгутин Дујиќ во улогата на грофот Алмавива и солистката Зденка Николиќ. Режисерското видување на Јосип Кулунџиќ довело до една интересна и динамична претстава. На сцената на МНТ оваа претстава е поставена во 1958 година.

42

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

43

Еден од особено истакнатите концерти е концертот на Данка Фирфова и колегата од Српскиот народен театар во Нови Сад, басот Мирко Хаднаќев, реализиран во Коларчевиот универзитет во Белград, како Седми концерт со претплата на Плав абонман, во организација на Концертната дирекција на Србија (Република, 1956. „Концерт Данке Фирфове и Мирка Хаднаќева“). Програмата на овој концерт била составена од соло-песни и арии. За овој настап Фирфова добила две позитивни рецензии во дневните весници „Борба“ и „Република“. „...Фирфова има мек, звучен и добро школуван сопран. Нејзиниот глас и изедначен во сите регистри и динамички мошне еластичен. Фирфова умее пластично да развие мелодиска линија. Ариите од Страдела и Хендл, со кои го започна концертниот програм ги интерпретираше музикално со изразит смисол за стил. Во креациите на соло-песните на Волф, Шуберт и нашите композитори Милојевиќ и Кунц, Фирфова внесе топол лирски штимунг...“ (Чолиќ Д. 1956. „Концерт Данке Фирфове и Мирка Хаднаќева“).

Веќе другиот месец, на 30.4.1956, Фирфова повторно реализира вокален концерт насловен како „Вечер на италијанска музика“, со колеги солисти, со кој речиси редовно настапува на Новосадската оперска сцена со: диригентот Гаетано Чила, тенорот Озрен Бингулац и баритонот Влада Поповиќ (Radio Novi Sad, 1956. „Vece talijanske muzike“). Овој концерт бил еден од повеќето концерти во организација на Радио Нови Сад, кое како институција со свои редовни емисии и преноси на концерти учествува во музичкиот живот на градот. Покрај учеството на новосадските уметници и ансамбли, на овие концерти учествуваат и голем број солисти од други градови и земји: Симфониски, Камерен оркестар, Хор на Унгарското радио, Камерен ансамбл на Радио Белград, плејада на диригенти како Арво Аираксинен, Силвио Бомбардели, Јарослав Војтеховски, Тодор Скаловски и други истакнати солисти, Мирјана Вукдраговиќ, Људевит Пап, Властимир Шкарка итн. Овие еминентни уметници ги освојувале домашните и странските концертни сцени. Во овој состав настапува и Данка Фирфова. Контактот со публиката непрекинато се остварува по којзнае кој пат. Постојани се честитките за секој нов настап во кои честопати стои испишано: „...Драга госпоѓо Данка, среќни сме што повторно Ве гледаме и слушаме во нашата средина. Сите многу Ве сакаме и се радуваме на сите Ваши успеси...“.

Одличниот прием и кај стручната музичка јавност резултира и со покана од Управата на Средната музичка школа „Исидор Бајиќ“ од Нови Сад, за примање на членство во стручното жири, за соло-пеење на II Натпревар на ученици, во април, 1957 година.

Мадалена ди Куањи е уште една„новосадска“ улога во дејноста на Данка Фирфова. Операта „Андре Шение“ од композиторот Умберто Џордано била обновена на новосадската сцена. И овде Данка Фирфова ја толкува главната женска ролја, заедно со уметници од ансамблот на Новосадската опера: Озрен Бингулац, Драгутин Дујиќ, Мирјана Врчевиќ, Љубица Јаковиќ. Со претставата раководел диригентот Гаетано Чила.

„...Насловната улога, пејачки многу тешка ја оствари Озрен Бингулац, гласовно впечатливо, посебно на драмски акцентираните места во улогата. Мадалена ди Куањи ја толкуваше Данка Фирфова, пејачка со голем и звучен гласовен орган. Таа успеа во целосност да одговори на барањата на оваа драмски нагласена улога и да оствари и гласовно и во смисла на динамиката и фразирањето една целосна ролја...

Диригентот Гаетано Чила покажа не само висок квалитет на знаење и познавање на Ѓордановата партитура, туку и ентузијазам... Гаетано Чила диригираше без партитура...“, е дел од записот на рецензентот Грба.

46

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

47

Во 1957 година Сојузот на музичките уметници на Југославија и Управниот одбор за музички прашања при Комисијата за културни врски со странство одржува состанок на кој е извршен избор на предложени кандидати за учество на странски музички конкурси. Врз основа на предлогот од Друштвото на музичките уметници на Македонија, одбрана е Данка Фирфова. Таа во мај 1957 година, зема учество на Меѓународниот фестивал во Вервие, Белгија. Според упатствата од повисоката инстанца - Сојузот на музичките уметници на Југославија следело проучување на репертоарот на избраните кандидати во однос на обемните програми на странските конкурси, нивните услови на работа, по потреба растеретување на кандидатите во нивната служба, а во периодот на подготовките, и консултација со еминентни југословенски педагози. И во поглед на пејачкото искуство, и во поглед на споменатиот репертоар, и во поглед на уметничката интерпретација, Фирфова однапред ги исполнува сите услови за учество на овој конкурс. Таа е професионална и самопрегорна во работата, инспиративна и креативна во изведбите, уметник кој владее солиден репертоар во фахот на драмски сопран. Седумчленото интернационално жири е составено од вокални педагози, директори на конзерваториуми од Франција, Белгија, Германија, Австрија, Југославија и Италија. Во конкуранција на сто и педесет истакнати вокални уметници од шеснаесет земји, Фирфова се натпреварува со концертна програма составена од арии од оперите: „Трубадур“, „Аида“, „Русалка“ и „Тоска“, а ја изведува и композицијата „Јапан“ од композиторот Милоје Милојевиќ. Желбите за остварување на уште еден голем успех стануваат реалност, Фирфова ја освојува првата награда во групата сопрани. Во опсежната рецензија за сите наградени натпреварувачи забележуваме: „...Данка Фирфова од Нови Сад, Југославија, не е само импозантна фигура, туку нејзиниот сопран е исто така развиен и манипулиран од една совршена интерпретаторка, која извонредно ја следи мелодијата. Тоа можеше веднаш да се види уште во првите тактови во аријата на Русалка од Дворжак, која ја интерпретираше како многу голема уметница. Исто така со голем сјај ја испеа и Нилската арија од Аида од Верди, во која ја потврди извонредната пејачка школа. Одличната изведба на оваа артистка би можела бескрајно да се продолжи да се слуша без да се напушти аудиторијата...“ пишува весникот „Le Jour“ од 27 мај 1957 по повод настапот на Фирфова на овој Меѓународен конкурс.

48

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

49

И повторно, креативниот импулс е поривот кон настапите и кон сцената. По повод десетгодишнината од обновувањето на Операта при Српскиот народен театар во Нови Сад, Фирфова учествува во оперите „Тоска“ и „Аида“. Со улогата на Аида таа гостува и на скопската сцена, најнапред со тенорот Озрен Бингулац од Нови Сад во улогата на Радамес а потоа и со Илија Жижак, солист на Сплитската опера. Повторните настапи во Скопје се проследени и забележани со голем интерес од стручната јавност. Рацензентот на Радио Скопје, проф. Драгослав Ортаков креацијата на Фирфова ја оценил: „...Настапот на Фирфова во операта ’Аида‘ ги потврди високите оценки за нејзината пејачка уметност. Покрај одамна веќе признатиот извонредно богат гласовен материјал, треба да се одбележи и постојаниот растеж на музичко-интерпретативните елементи во настапот на оваа наша уметница. Нејзината Аида беше прочувствено и интонативно чисто изведена, музички остварена со богата скала на динамичко нијансирање...“. (Ортаков Драгослав, 2007. „Гостување на Данка Фирфова во Аида“, De Musicis, Скопје).

50

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Рецензентот од весникот „Нова Македонија“ се изјаснил: „...Иако и порано сме ја слушале Данка Фирфова на скопската сцена во ролјата на етиопската робинка ’Аида‘, нејзината вистинска вредност и убавина на гласот ја откривме, изгледа, дури на оваа претстава. Просто е неверојатно колку оваа наша оперска уметница напредувала за ова кратко време. Нејзиниот глас со својата феноменална звучност и изразни можности лебдеше така прозрачно и топло во широката Нилска сцена и во моментот кога ја излева тагата на несреќна робинка и во моментот кога се напојува со љубовта на херојот Радамес. Пеаната фраза на Фирфова ја има сета онаа убавина на динамичното сенчење, звучен занес, топлина и кристалност, градирајќи еднакво, беспрекорно и рамномерно и во регистарот на пијанисимото, каде што нејзиниот глас се претворува во тивко шумолење на Нил, и во регистарот на фортисимото, кога со својата продорна звучност упорно го заглушува својот ужас на несреќната робинка...“, е дел од рецензентскиот суд на Бранко Каракаш. (Каракаш Б. 1957. „Данка Фирфова во Аида“, во Нова Македонија, 30.06.1957:6). Но, во овој случај не смее да остане непотенцирана и забелешката дека: „... Би биле секако многу задоволни кога би имале можности почесто да се сретнуваме со Данка Фирфова, чиј недостиг во Скопската опера с¢ уште изразито се чувствува...“. (Каракаш Б. 1957.„Две гостувања во Аида“, во Нова Македонија, 10.11.1957).

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

51

Како постојана опера на репертоарот, Фирфова Тоска ја пеела на сцената на Македонскиот народен театар и на сцената на Српскиот народен театар во Нови Сад. И по десетгодишно опстанување на „Тоска“ на репертоарот на Македонската опера, Фирфова повторно предизвикува интерес кај публиката и кај критиката, и покрај тоа што настапува како солист на Новосадската опера. „Ретко на оперските претстави се случило публиката по успешно отпеаната арија да го примора пејачот со својот долготраен спонтан бис да ја прекине претставата и одново да се врати на истоимената арија. Кога вакво нешто ќе се случи, тогаш обично се вели дека уметникот сосема ја освоил публиката. Оваа слика се одигра прексиноќа во преполнетата сала на Македонскиот театар, каде што како гостин настапи нашата стара омилена познаница Данка Фирфова која не знам веќе по кој пат на истава оваа сцена го доловува ликот на Тоска од Пучини...“. (Каракаш Б.

1958. „Освоена публика“, 15.2.1958).

52

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Во април 1958 година на новосадската сцена Фирфова ја реализира мошне значајната улога - Пучиниевата Турандот. Со оваа улога таа ќе настапува и во Полска и на Сплитските летни приредби во Хрватска. Оваа оперска претстава не била поставена на сцената на Македонскиот народен театар. Затоа и сите текстови кои се однесуваат на оваа оперска улога на Фирфова имаат странско потекло. Операта при Српскиот народен театар од Нови Сад со премиерата на операта„Турандот“ во 1958 година, се приклучила кон светската прослава на стогодишнината од раѓањето на италијанскиот композитор Џакомо Пучини. Поставувањето на операта „Турандот“ е оценета како несомнено значаен успех за оваа млада оперска куќа. Во претставата учествувале: Озрен Бингулац, Иван Кнежевиќ, Ирена Давосир, Драгутин Дујиќ, Радивој Ѓуриќ, Владан Цвејиќ, Фрањо Кнебл и диригентот Гаетано Чила. Всушност, Фирфова била и првата Турандот на сцената на Нови Сад. „...Турандот несомнено е една од најтешките партии за драмски сопран и од изведувачот изискува максимално залагање и познавање на пејачките величини. Во тој поглед Фирфова постигнала несомнен успех...“ (Стеин. Б. 1958. „Пучинијева опера Турандот на Новосадској сцени“, во Дневник, 29.4.1958:7).

Ова е период кога Фирфова престојува во Нови Сад, во подолги временски периоди, особено за подготовките на оперските претстави. Во Нови Сад, нејзин ментор е Теодор Дињашки, истовремено и пријател на нејзиниот сопруг Живко Фирфов. Тие биле во постојани дописи за работата на Фирфова во новосадската средина и за гостувањата во странство. Меѓу повеќето писма, едно е со особено значајна содржина и се однесува на секојдневните работни обврски на Фирфова:

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

53

Со оваа улога во подоцнежниот период таа остварува повеќе гостувања во странство. Едно од нив е и гореспоменатиот настап во Полска. Таа, во градовите Познањ и Вроцлав настапила со оперите “Аида” и “Турандот” и за Варшавското радио снимила соло-песни од југословенски автори. Настапот во Полска бил сесрдно прифатен од публиката и од критиката. За гостувањето на Фирфова во Полска, весникот „Позњанска арфа“, од 29.1.1959 година пишува: Музикалниот живот на Познањ под знак на вокалистката

Нови Сад, 20.1.1959 Драги Живко, Денес го добив твоето писмо, па како што гледаш итам, веднаш да ти одговорам... Значи: Данка стигна во Варшава (гостување н.з.). Според возниот ред требаше да стигне во понеделник во 8 часот наутро. Пред поаѓањето Данка имаше голема гужва. Секој ден „Југоконцерт“ ја бомбардираше со телеграми од Полската концертна агенција за поаѓање на 16, 17 па 18, па на крајот бараа да тргне на 17 овој месец... Тоа, вака, кога се раскажува, не изгледа ништо, но да беше овде, тогаш ќе видеше како тоа изгледа. На сето ова додади ја и секојдневната работа со мене, како и со Стулар (Душан Стулар, диригент, н.з.). Освен тоа поради недостаток на време Данка мораше и секој ден да оди кај шнајдерката на проба. Плус, на сето ова минатиот четврток ја повикаа да ја пее „Аида“... Бевме во полн ек на работа. Еден ден порано со полн глас го пееше „Турандот“. Беше и Чила присутен (Гаетано Чила, диригент, н.з.). Ги запрепасти сите, а најмногу себе. Цел ден ми говореше: знаеш како лесно и убаво пеев. Ти знаеш тоа не е нејзин обичај. Ова работење, необично и користеше... деновите донесуваа драгоцени плодови. Сега по кој зане кој пат се увери колку знае и вреди. Сакав и ти да беше овде да се увериш во моите тврдења. Отиде полна со верба во себе, а тоа е најважно.... Што се однесува до белградската критика: сметам дека е стручна и објективна. Овде критиката е примена мошне поволно и кај сите постои мислење дека тоа е неоспорен успех... Ти приложувам исечок од Унгарски весник - бараа да ја интервјуираат. Велат: читателите се прашуваат зошто не пее во Нови Сад (веќе во 1959 година Фирфова се вратила во Скопје, со постојан ангажман во Операта при МНТ, н.з.). Палфи ќе ти преведе буквално... Тебе и Миле срдечно ве поздравува Теодор Дињашки

54

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Познањските љубители на музиката минатата недела имаа несекојдневно доживување. Во четвртокот во „Аида“ од Верди, и во саботата во „Турандот“ од Пучини, во насловните партии пееше југословенската уметница Данка Фирфова. Главната ролја во „Турандот“, изгледа како да е напишана за Данка Фирфова. Нелесната партија најде во неа извонредно добро остварување. Со слобода, што кај вокалистите е многу важно, Фирфова ги совладала тешкотиите што се коренат пред с¢ во долните фрази така што покажа прекрасна пејачка техника. Во високиот регистар на гласот Фирфова има драматичен сопран од оној тип за кој високите тонови не претставуваат проблем за исполнување. Певицата пееше без напор остварувајќи пријатен колорит. Ми се чини дека подвлекувам, добриот висок регистер на Фирфова нешто отстапува во споредба со ниски тонови од нејзината скала на ниски тонови што ги има како што ми се чини необично благородно обоени. Диригентот Здислав Горински како диригент је држеше целата претстава во непринудена дисциплина со својата совршена диригентска уметност. Нему исто така му припаѓа особено признание за честото оживување на Позњанската сцена со оперски настапи на странски артисти кои репрезентираа многу различни вокални правци како што можеше да се констатира споредувајќи ги неодамнешните гостувања на Зинаида Пали и Данка Фирфова.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

55

Овие гостувања се одвивале во рамките на работата на Југословенската концертна агенција. Размената со Полската концертна агенција во оваа 1959 година била реализирана со повеќе разнородни музички уметници, диригенти, виолинисти, пијанисти соло-пејачи. Тоа бил избор на едни од најистакнатите уметници во тогашна Југославија. Освен Фирфова во оваа сезона на државно ниво гостувале и уметници Само Хубад, Младен Позајиќ, Владимир Ружѓак, пијанистката Мелита Лорковиќ, вокалниот солист Миодраг Чангаловиќ. Гостувањето во Сплит, Фирфова го реализира за време на VI Сплитски летни приредби, фестивал кој во 1959 година броел 35 фестивалски денови и прикажани повеќе од 25 драмски, концертни, оперски и балетски претстави, со голем број реномирани уметници: глумицата Марија Данир, диригентот Деметри Жербо, пијанистката Мирјана Вукдраговиќ, пејачите Бисерка Цвејиќ, Вилма Буковец, Атилио Планиншек и др. За овој настап во Галеријата Мештровиќ, во весникот „Слободна Далмација“ ја забележуваме и следнава рецензија: „...Насловната улога во ’Турандот‘ ја толкуваше Данка Фирфова од Скопје. Таа во оваа комплицирана партија покажа дека е комплетна и искусна пејачка, со наполно оформен глас и разработена интерпретација...“. (Ж.Р. 1959.„Риголето и Турандот“, во Слободна Далмација, 4.8.1959). Уште еден концертен настап Фирфова остварува во оваа 1958 година, во организација на Концертна пословница на Србија и Управата на Големата сала на Домот на синдикатите во Белград. Овој концерт бил организиран по повод прославата на 15-годишнината на II заседание на АВНОЈ, насловен како „Голем свечен концерт на југословенските уметници“. На овој настан учествуваат околу дваесетина музички уметници од Загреб, Љубљана, Сараево, Титоград, Нови Сад, Белград. Данка Фирфова и Снежана Органџиева биле единствените учесници од Скопје.

56

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

57

Во ноември истата година на сцената на МНТ Фирфова реализира повторно нова улога - Дездемона во Вердиевиот „Отело“. Веќе во 1959 година Македонската опера и балет оствариле гостување во Загреб и Белград со оперите„Марта“ и„Отело“. Овој настан предизвикал голем интерес кај тамошната публика и печатените медиуми. Рецензиите кои ги поседуваме во легатот Фирфова се однесуваат на овој настап: „...прекрасните гласовни квалитети на Данка Фирфова, високиот степен на пејачка култура (какви ли само звучни пијанисима на високите тонови) и музикалната интерпретација - с¢ ова претставуваше врвни достигнувања на претстава достојна на големите оперски сцени...“ (Вукдраговиќ Михајло, 1959. „Марта и Отело у извоѓењу Скопске опере“, во Борба, 10.5.1959). Гостувањето се одвивало во текот на месец мај во 1959 година. Операта и Балетот на Народниот театар од Скопје на ова гостување се претставиле со оперите „Марта“ и „Отело“, и настап на Балетот со неколку балетски фрагменти. Ова гостување е реализирано во чест на десетгодишниот јубилеј на Народниот театар од Скопје и е едно од највпечатливите гостувања на Фирфова, настап кој ретко се доживува и долго се раскажува: „... Тоа беше во Загреб во 1959 година. Настапив во оперите ’Тоска‘ и ’Отело‘. Бев враќана 17 пати пред завесата. Публиката беше задоволна, а јас уште повеќе. Тој настап нема да го заборавам, бидејќи за мене беше особено доживување...“, изјавила Фирфова. По повод овој настан, првото гостување на Македонската опера и балет во Загреб, рецензентот Синиша Хрестак забележал: „...Големо изненадување на претставата беше првенката на Скопската опера Данка Фирфова како Дездемона, која се претстави како голем уметник со прекрасен драмски сопран, со голема носивост, заобленост и топлина. Веќе долго време на загребската сцена не сме чуле така убаво испеана последна слика од операта Отело. Звучните копф тонови и необично долгите дишења уште повеќе придонесоа Фирфова да добие прави овации...“. (Хрестак Синиша, 1959.„Прво гостовање Македонске опере и балета“, Студентски лист, 18.5.1959).

58

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

59

На прешањето за нејзините најсакани улоги во едно интервју Фирфова одговорила: „... Најмногу успех сум постигнала во главните драмско-сопрански партии во оперите ’Тоска‘, ’Трубадур‘, ’Аида‘, ’Отело‘, ’Бал под маски‘, а особено во ’Турандот‘, една од најтешките улоги воопшто. Секоја насловна драмско-сопранска партија во споменатите опери има нешто свое, нешто неповторливо, поради што не сум во состојба да се определам за која било од овие улоги без извесна резерва. Во овој однос би навела дека при моето неодамнешно гостување во Полска еден германски диригент ме уверуваше дека мојот глас е типично вагнеријански, па дека Леонора во ’Лоенгрин‘ (Р. Вагнер) би ми била извонредна партија...“ (Т.С. „Разговор со Данка Фирфова Секоја улога има нешто неповторливо“). Кај Фирфова постоел интерес за изучување на Вагнеровите опери. Најнапред првите сугестии произлегле од соработката со маестро Ловро Матачиќ, за време на неговиот престој во Скопје, но подоцна тоа биле сугестии од повеќе странски и домашни музички педагози. За остварување на оваа желба било потребно и усовршување во Германија. Затоа Фирфова се обраќа до Лили Матачиќ и оперскиот певец Аспарух Велев, првенец при операта во Штутгарт. Но, во легатот на Фирфова не наидовме на одговори од гореспоменатите личности.

Во мај 1959 година, Данка Фирфова учествува и на концертната изведба на Бетовеновата IX Симфонија. Овој настан бил организиран во чест на „Стеријно позорје“. Освен Данка Фирфова настапиле и Јелена Јечменица - мецосопран, Владан Цвејиќ - тенор, Иван Кнежевиќ - бас, хорот на Операта на Српско народно позориште од Нови Сад. Диригент бил Живојин Здравковиќ од Белград.

Во прилог на работата, на настапите и на ангажманот во Нови Сад, Фирфова е во постојан контакт со тамошната опера. Постојани се допишувањата за термини на претстави, писма и одговори до солистот Влада Поповиќ, во кои се вели: Нови Сад, 28.11.1959 год. „Драга Данка,

Еве како стојат работите. Ние би ја извеле првата претстава на ’Турандот‘ на 8 ноември, а втората веднаш потоа, за два-три дена. Те молам веднаш да ми јавиш дали овие термини ти одговараат. Се надевам дека во Скопската опера се готови плановите за овие први месеци (во новата концертна сезона, н.з.), па веднаш да ми одговориш дали во овој период си слободна. Наедно извести ме за пробите кои ти се потребни. Се подразбира дека ќе учествуваш во една заедничка (проба) со оркестар. За понатамошните претстави ќе се договориме потоа кога ќе дојдеш овде. Тебе, Живко и Вашиот син ве поздравува Влада Поповиќ“. Скопје, 28.11.1959 год. „Драги Владо, Го добив твоето писмо и ги прифаќам предложените термини за ’Турандот‘. Покрај пробите со оркестар, сметам дека ќе ми бидат потребни и некои проби со корепетитор. Всушност, тоа ќе го видиме кога ќе дојдам на 4 ноември. Прими срдечни поздрави од сите нас, одговорила Фирфова.

60

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

61

Успехот и новите гостувања се постојани. Овој пат тоа е гостување во Народниот театар во Сараево, во почетокот на 1960 година. Во Сараево, Фирфова настапува во претставата „Аида“, заедно со Ана Липша Тофовиќ, како гости и со членовите на Сараевската оперска куќа: диригентот Иван Штајцер, солистите Пашко Дупланчиќ, Максо Савин, Леополд Поленц и други. Настапите со оваа оперска улога продолжуваат и во текот на март во Нови Сад, а големиот број честитки и благодарници се постојани. „Како во земјава - така и во странство, и во оваа пригода многу успеси во Вашата светска уметничка кариера. Ви посакуваат Вашите искрени пријатели“, е честитка упатена до Фирфова во Нови Сад, на 5 март 1960 година. Новосадската сцена за Фирфова претставувала континуитет во уметничката кариера, период кога била член на Новосадската опера, период во кој таа уште еднаш се докажува како мошне професионален, инспиративен и високореномиран уметник. Таа остварува капитални улоги во претстави оценети од стручната јавност како најголеми достигнувања на оваа оперска сцена. Во 1960 година Југословенската концертна агенција потпишува договор за размена на гостувања на уметници од Југославија и Чехословачка. Во Чехословачка во овој период гостуваат видни имиња од Југословенската музичка сцена: првенката на Љубљанската опера - Вилма Буковец, баритонот Владимир Ружѓак од Загрепската опера, познатиот словенечки октет од Љубљана, диригентот Милан Хорват, првенецот на Белградската опера - Мирослав Чангаловиќ и Данка Фирфова, во овој период повторно првенка на Македонската опера. Не запоставувајќи ги концертните настани, во 1961 година Фирфова реализира концерт во Домот на Југословенската армија во Скопје. Овој настан бил насловен како „Концерт на вокални солисти на Скопската опера“. Покрај Васка Биџова, Димитар Маринов, Ана Липша-Тофовиќ, Марио Ѓуранац, Павлина Апостолова, Методија Илиевски, Енцо Серини, настапува и Фирфова со арија од операта „Тоска“. Уметниците на пијано ги придружувал Ино Перишиќ. Оваа 1961 година е јубилејна година во постоењето на Српскиот народен театар во Нови Сад. Театарот славел сто години од постоењето. Во чест на овој јубилеј, Фирфова во Нови Сад гостува во Пучиниевата „Турандот“. Искрената почит кон уметноста на Фирфова и нејзиниот придонес и работа на оваа оперска сцена, била искажана со Спомен-повелба изработена по повод овој стогодишен јубилеј. Според документацијата во Легатот на

62

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

63

Данка Фирфова, таа со истоимената улога во операта„Турандот“ настапила и во 1964 година, што всушност било и нејзино последно гостување во Нови Сад. Интернационалната кариера на Фирфова продолжува и во почетокот на концертната сезона 1960/61. Во овој период, во ноември 1960 година, Фирфова остварува турнеја во Бугарија, во софиската Народна опера, во Пловдив и во Народната опера во Стара Загора, толкувајќи ги улогите на Аида и Леонора од „Трубадур“. Исто вакво гостување Фирфова реализира и во 1962 година. Оваа турнеја реализирана во четири бугарски оперски куќи значи освојување на нови оперски сцени, пред преполни сали и оставање на силен впечаток кај слушателите. По Полска, Чешка и настапите на новосадската сцена, гостувањето низ Бугарија претставува значаен момент во уметничката кариера на Фирфова, повторно реализирано на државно ниво (со посредство на Југословенската концертна агенција).

Впрочем, ова е период на нејзина целосна уметничка зрелост, период кога изведбите се на ниво на висока и зрела уметничка креација. Со овие остварувања Фирфова се претставува како достоен репрезент на музичката уметност на нашата земја. Токму за овие креации и за заедничките настапи говори проф. Милка Ефтимова: „Мојот прв настап на сцената на Македонскиот народен театар беше реализацијата на улогата на Ацучена во ’Трубадур‘ ( во 1961 година), заедно со целиот колектив и Данка Фирфова како Леонора во истоимената опера. Оваа улога јас комплетно ја имав изработено во Љубљана и бев многу подготвена. Но, првиот чекор во Македонската опера јас го направив со неа. Тоа за мене беше голема гордост, бидејќи Фирфова беше примадона во нашата Опера. Јас бев млада, а Фирфова во самите подготовки ми даде голема поддршка, за која и денес сум и благодарна. Мојата професорка по глума Цирила Шкерл Медведова, специјално за овој настап дојде од Љубљана и посебно беше задоволна што настапувам со така искусни солисти. Данка Фирфова беше еден голем глас. Во Македонската опера таа беше носителот на целиот драмски репертоар. Фирфова беше прав драмски сопран, имеше прекрасни висини и немаше никакви гласовни проблеми. Таа беше извонредна. И кога го употребувам овој збор, стојам зад целото мое искуство и личност, која многу настапувала и слушала многу солисти и уметници и кај нас и во странство. Тоа е резултат на талент и на голема работа. Диригентот Ловро Матачиќ често зборуваше: ’Таа е вашата Калас и треба да се негува‘.“

64

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

65

Постојаното усовршување и проширувањето на репертоарот кај Фирфова продолжува. Во 1961 година таа ја реализира Леонора од Бетовеновиот „Фиделио“. Во премиерната поставка на „Фиделио“ во Македонскиот народен театар во 1962 година, покрај Фирфова настапуваат и: Станко Липша, Спирос Куфојанакис, Марио Ѓуранац, Методија Илиевски, Павлина Апостолова и Фанка Икономова. Со претставата диригирал Тодор Скаловски. Оваа опера во 1961 година концертно била изведена во Прилеп. Улогата на Леонора е креација за која Данка Фирфова како солист на Скопската опера во 1962 година ја добива престижната 11 Октомвриска награда. Со оваа награда, таа влегува во тесниот избор на наградени автори за најдобри годишни научни и уметнички остварувања заедно со: книжевникот Димитар Митрев, писателот Ташко Георгиевски, проф. Илија Децковски, уметниците Василије Поповиќ Цицо и Димче Тодоровски и диригентот Ванчо Чавдарски, автори кои се неодминлив дел од македонската култура.

66

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

67

Поставувањето на првата премиерна обнова на операта „Кавалерија Рустикана“ на сцената на Македонскиот народен театар се случува во 1962 година кога Фирфова ја започнува и соработката со диригентот Фимчо Муратовски. „Мојата прва средба со Данка Фирфова беше негде кон крајот на 1959 или на почетокот на 1960 година. Нашата прва заедничка соработка беше во операта ’Кавалерија Рустикана‘. Такаречено јас ’влетав‘ и ја презедов претставата која претходно веќе одеше на репертоарот, така што со неколку проби се договоривме и заеднички ’одработивме‘ доста претстави на оваа опера. Данка Фирфова пееше улоги од драмскиот фах, а јас пак бев ориентиран кон опери од лирскиот репертоар, така што почести средби на соработка немавме. Меѓутоа, мислам дека неколку претстави, а за ’Аида‘ сум сигурен, заедно сме ги изведувале. Знам дека соработувавме и во операта ’Хофманови приказни‘ - втората приказна. Инаку Фирфова беше уметник со кој лесно се соработува, уметник што лесно и без отпор ги прифаќа интенциите на диригентот, иако во времето кога јас, како млад диригент дојдов на работа во Операта, таа беше певица со поголемо искуство, така што не само со неа туку и со сите други солисти, со кои во првите години соработував, јас повеќе учев од нив отколку што се обидував нешто повеќе да им покажам. Знаете, тоа е проблем на секој млад диригент кога ќе дојде во една оперска куќа меѓу постари колеги со подолг уметнички стаж и искуство, како да ги оствари своите интерпретациски барања, а при тоа да не ја наруши концепцијата на улогата која дадениот солист претходно ја имал совладано и усвоено. Такво искуство јас имав со повеќето наши солисти (Ана Липша-Тофовиќ, со Енцо Серини кој не отстапуваше од некои манири на италијанското белканто, потоа со Зина Креља, Марија Скаловска, Фанка Икономова и други). Со Данка Фирфова немавме таков судир на различни концепции. Во главни црти јас на пробите се приспособував кон тоа што од порано е научено, но секако коригиравме некои работи. Таа беше природно музикална, со искуство и беше веќе со еден ’багаж‘ од отпеани улоги и кај нас и во Нови Сад и со познати диригенти, така што ги имаше совладано сите елементи на италијанското белканто. На сцената, во однос на сценските движења, со оглед на тоа дека таа толкуваше улоги од драмскиот фах, тоа беа повеќе статични улоги, но Данка ги исполнуваше дисциплинирано и доследно барањата на режисерот. Инаку како глас тоа беше еден чудесен богомилен глас. Таков сопран (со исклучок на помладата Анастасија Димитрова), прав драмски сопран мислам дека досега не сме имале. Она што беше посебно вредно во нејзината интерпретација беше едно пијанисимо кое таа знаеше прекрасно да го направи, особено во висините. Тоа нејзино пијанисимо не

68

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

се заборава, долго ќе се памети и до ден-денес ми звучи во ушите. Со Данка Фирфова имавме направено снимки и на МРТВ, пред с¢ аријата на Сантуца од операта ’Кавалерија Рустикана‘, улога која таа ја имаше исполнувано многупати во првите претстави на новоформираната Македонска опера 1947 година. Така и таа снимка, што е снимена одамна, е вклучена во компакт-дискот на книгата ’Волшебниот Орфеј‘ што ја издадовме со проф. Ортаков, а во кое ЦД се наоѓаат и арии, исполнувани од наши истакнати вокални уметници - столбови на нашата вокална уметност во речиси шестдецениската историја на Македонската опера. Секогаш сум стоел на становиштето дека помладите генерации во нашата музичка историја - диригенти, пејачи, музичари, го наследувале создаденото од постарите, учеле од нив, стоеле така да се каже на нивни плеќи, за да го продолжат и збогатат со нови вредности нивното дело. Ова може да се примени и на односот на помладите генерации на пејачи кон уметноста на Данка Фирфова“, изјави проф. Фимчо Муратовски.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

69

Поставувањето на Вердиевата опера „Дон Карлос“ во 1963 година, било уште еден чекор напред во репертоарната политика на Македонскиот народен театар. Данка Фирфова и во оваа опера ја толкува главната женска улога - креацијата на Елизабета Валуа. Во реализацијата на оваа претстава учествуваат постојаните солисти на Операта: Гога Трајанов, Марио Ѓуранац, Марија Скаловска, Методија Илиевски, Енцо Серини, Стефан Демирев, Станко Липша, Благоја Петров, Ана Липша-Тофовиќ, Милка Ефтимова, Марија Кристо, Филомена Јакобовиќ, Фанка Икономова, Марица Василева и Артур Сурмејан. Диригент на претставата бил Ино Перишиќ. За заедничките настапи и за заедничките реализации со Данка Фирфова воопшто и во операта „Дон Карлос“, еден од доајените на Македонската опера г. Гога Трајанов истакнува: „Во тоа време се пееја и изведуваа многу претстави. Целиот колектив многу се почитувавме и сите присуствувавме на претставите кои ги изведувавме... По школувањето во Љубљана во 1951 година веднаш почнав да работам во Македонскиот народен театар. Заедно соработувавме во ’Дон Карлос‘ во ’Кавалерија Рустикана‘, а Фирфова беше партнер со големо искуство. Кај неа никогаш не видов двоумење на сцена и гласовно и текстовно. Од сценски аспект беше култна. Преку нејзиниот однос на сцената ја отсликуваше улогата. Кога ќе ја прашавме за совет, таа одговараше : ’... Секогаш ќе ја кажам вистината, ако ласкам јас само правам лоша услуга...‘. Данка Фирфова беше еден таков глас што скоро никаде го немаше, таа беше барана секаде да пее и како постојан соработник и како гостин. За постојани ангажмани во странство нејзиниот одговор беше: ’...не, мене ми е убаво тука, тука сум меѓу своите...‘.

70

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

71

Таа имаше не само еден прекрасен и голем глас, туку и една голема музикалност. Имаше една прекрасна боја на гласот и немаше никакви проблеми во високиот или нискиот регистар на гласот. И како појава таа беше забележителна. Данка Фирфова сите ја сакаа и почитуваа и сите сакаа да одат на нејзините претстави. Тоа е Данка Фирфова. Гостите од странство кои настапуваа кај нас не отскокнуваа од нашите пејачи, ние во тој период имавме навистина големи пејачи, тоа беше време на големи гласови, време на големи таленти...“

72

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Во концертната дејност на Фирфова забележуваме и концерти со други музички македонски уметници. Во 1963 година во Палатата на поморскиот и историскиот музиј во Риека, Фирфова заедно со виолинистот Зоран Димитровски и пијанистот Бранко Цветковиќ реализирааат концерт во корист на настраданите од земјотресот во Скопје. Таа соработува и со тенорот Благоја Николовски на концерт организиран од Музичката младина на Битола, како и со флејтистот Киро Божиновски, кларинетистот Ратко Спасовски и пијанистката Лили Копачкова. Според содржината на репертоарот, Фирфова изведувала: соло-песни од стари мајстори, солопесни од германски автори од романтичниот период од музичката историја, црнечки спиритуали, соло-песни од македонски и југословенски автори и арии од опери.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

73

74

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

75

Самостоен рецитал Фирфова реализирала на фестивалот„Охридско лето“ во 1964 година. Ова е концертен настап кој рецензентот Владо Чучков ќе го оцени како еден од најзабележителните концерти на Фирфова: „Данка Фирфова - една од кариатидите на нашата оперско-сценска уметност, пејач и музичар која во своето повеќегодишно уметничко дејствување успешно создала низа комплексни сценско-музички ликови, на својот рецитал во рамките на годинашниве музички допири ’Охридско лето‘ го покажа своето репродуктивно внимание и кон концертантните вокални искажувања. Не впуштајќи се по непознатите интерпретаторски патишта на толкување на концертантнтата литература што излегува вон рамките на таканаречениот ’железен репертоар‘, репродуктивното внимание на Данка Фирфова беше насочено пред с¢ кон такви дела што со своите изразити музичко-содржински напнатости даваат можности нејзината драмско-сопранска вокална конфигурација да дојде до максимален израз. Таквата ориентација донесе реализации произлезени од самата музичко-акустичка содржина. Тие се: вокално-драмска напнатост во креативното формирање, естетичкиот здив во односот кон музичката содржина, а со тоа и вжештени пулсации на емотивни зафати. Токму низ таа насоченост ќе мораме да ги согледаме концертантните заангажираности на Данка Фирфова, токму низ изведувачкиот проблем на ефектното и целисходноста на драмските соопштувања и третмани. А тоа е уште еден знак дека Данка Фирфова и приоѓа на концертантната мошне обусловена музичка материја со репродуктивен респект...“. (Чучков Владо, 1964. „Емотивни искажувања вокален рецитал на Данка Фирфова“).

76

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Нова улога забележуваме и во 1965 година во „Хофмановите приказни“ на сцената на МНТ, како и во 1968 година со подготовките на „Норма“, исто така на сцената на МНТ. Реализацијата на Лејди Билоуз од Бритновата опера „Алберт Херинг“ во февруари 1970 е последната оперска улога во нејзиниот репертоар. Оваа претстава била одржана во 1970 година. Со претставата диригирал Оджих Пипек, а учествувале и солистите: Славка Михајлова, Васка Биџова-Гајдова, Димитри Мариновски, Гога Трајанов, Георги Божиков, Илија Црвенов, Јордан Тодоровски, Ана ЛипшаТофовиќ, Анастазија Низамова, Јармила Јанова, Гергана Јанкулова и Јоана Петрова.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

77

Една од нејзините најголеми желби; настап со нејзиниот син Милан Фирфов се остварува истата 1970 година. Изнедрен од музичко семејство, школуван на Музичката академија во Белград, со завршени повеќе отсеци - во тој период пијано, а подоцна и соло-пеење и диригирање, Данка Фирфова настапува со Милан Фирфов на концерт насловен како„Музички портрет“. Тоа бил концерт со интересна содржина, конципиран со тројца учесници Данка Фирфова сопран, Милан Фирфов пијано и проф. Петар Бингулац од Белград, кој во овој настан учествувал со свои коментари за изведувачите и програмата („Музички портрет“, 14.12.1970). Овој настап е последниот вокален концерт на Данка Фирфова, но и единствен заеднички настап со Милан Фирфов. И како едно циклично повторување од една генерација на друга, животот предаден на музиката отвора една нова патека и почеток на една нова уметничка кариера преку дејствувањето на Милан Фирфов. Веќе во 1975 година со пензионирањето Фирфова се простува од оперската сцена. Сè уште присутни се музиката, уметноста, впечатоците од настапите, моментите доживеани како сонувани и како лично мнение (од кое Фирфова не отстапи до крајот на животот)„…дека можело да се создаде уште повеќе“. Блескавите остварувања се вреднувани и со наградата „11 Октомври“, но овој пат за животно дело во 1976 година. Кон Предлогот на Македонскиот народен театар со потпис на познатиот диригент Александар Лековски, како тогашен директор на Операта и Балетот, за оваа престижна награда свое мислење и поддршка даваат и Перо Коробар, Тодор Скаловски, Драгослав Ортаков и Тома Прошев, во тоа време еминентни културни општественици и музички дејци, а денес вреднувани како едни од носечките личности на теоретската, композиторската и севкупната македонска музичка култура. Поради нивната историска вредност овие искази ги претставуваме во целина.

78

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

79

80

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

81

Обемното пејачко искуство Фирфова го пренесува на младите уметници работејќи како вокален педагог при Оперското студио на МНТ с¢ до 1980 година. Одличната пејачка школа, вокалната техника, дисциплинирано заведуваните часови и проби, мислењата за работата на одржаните часови, пренесувањето на знаењето се составен дел од секојдневјето на Фирфова. Музиката е постојано присутна и во дејноста на нејзиниот син пијанист, вокален уметник, диригент и педагог Милан Фирфов, а потоа и во дејноста на нејзиниот внук, виолончелистот Живко Фирфов. А спомените и изведбите се трајно забележани во интервјуата, во плочата како аудиоматеријал и низата музичко-документарни емисии реализирани с¢ до нејзиното физичко заминување на 2 јуни 2003 година во Скопје. *******

Кога уметникот физички заминува остануваат спомените за него и за неговото битисување. Но, како факти засекогаш остануваат делата и животот посветен на музиката, кои на Данка Фирфова како однапред да и беа одредени: таа е првата македонска оперска певица, учесник во формирањето на Македонската опера и на првата оперска претстава на македонски јазик, уметница која ги реализираше и беше носител на првите главни оперски улоги во областа на сопранскиот драмски фах, уметник со реализирана интернационална кариера, уметник чии креации и достигнувања оставаат трајни рефлексии и се нераскинлив дел од македонската музичка култура.

82

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

83

ПРИЛОЗИ

84

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

85

Остварени оперски улоги 1947

Сантуца во „Кавалерија Рустикана“, П.Маскањи

1948

Флорија Тоска во„Тоска“, Ѓ. Пучини

1949

Марженка во „Продадена невеста“, Б. Сметана

1951 Микаела во „Кармен“, Ж. Бизе Дама на кралицата во „Волшебната флејта“, В.А. Моцарт Леонора во „Трубадур“, Ѓ. Верди 1952

Ева во „Никола Шубиќ Зрински“, И. Зајц

1953 Шарлота во „Вертер“, Ж. Масне Ѓула во „Еро од оној свет“, Ј. Готовац 1954

Аида во „Аида“, Ѓ. Верди

1955

Амелија во „Бал под маски“, Ѓ. Верди

1956

Грофицата Алмавива во „Свадбата на Фигаро“, В.А. Моцарт

1957

Магдалена ди Куањи во„Андре Шение“, У. Џордано

1958 Турандот во „Турандот“, Ѓ. Пучини Дездемона во „Отело“, Ѓ. Верди

86

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

1961

Леонора во „Фиделио“, Л.В. Бетовен

1963

Елизабета Валуа во „Дон Карлос“, Ѓ. Верди

1965

Џулиета во „Хофманови приказни“, Ж. Офенбах

1970

Лејди Билоуз во „Алберт Херинг“, Б. Бритн

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

87

Концертен репертоар

Арии од опери

Соло-песни L. Rossi: Se mi toglierio N. Matteis: Caro viltopoli oleto A. Perti: Io son ritela A.Caldara: Alma del core Come caggio di sol G. Caccini: Amarili C. Monteverdi: Laseiate mi morire G. Giordani: Caro mio ben G. Pergolezi: Tre gorni san che Nina To gliete mi la vita ancor Se tu ma mi Stabat mater A. Stradella: Pieta signjore G.F. Handel: Armida Ario Ombra mai fu A. Scarlatti: Ocessate gi piaodorni B. Marcello: Il mio bel foco Ch. Gluck: Aria na Orfeus G. Paisiello: Chi vuolla zingarella O. Respighi: Nebbie Magli

88

Д А Н К А

W.A. Mozart: Canzone aus„Figaro“ (Boi che sa peta) Cavatina aus „Figaro“ (Torgia mor) Arie der grafin Cavatina Figaro - So perdita Aria der Donna Anna - Crudele Don Huan - Aria Herline - Vedroi Arien aus Figaro (non so pui ciza son) Berseuse G. Verdi: REKQIEM F. Schubert: Wigenlied - schlafe, schlafe An die music Wohin Der laiermann Standchen Ihr Bild Keidenrorslein Ave Maria Der Tod und Medchen Der Lendenbaum Wasserflut Aufenflut

Ф И Р Ф О В А

П. Маскањи: „Кавалерија рустикана“ - Сантуца Ѓ. Пучини: Тоска I и II арија Арија на Мадам Батерфлај Б. Сметана: „Продадена невеста“ I и II арија Ѓ. Верди: „Трубадур“ I и II арија „Отело“ - арија на врбата и молитвата La Forsa del Destina A. Дворжак: Арија на Русалка В. Белини: Арија на Норма Бородин: „Кнез Игор“ - арија на Јарославна П.И. Чајковски: Арија на Лиза Арија на Паулина Глинка: „Руслан и Људмила“

L.V. Beethoven: Fidelio Ah Perfido L. Cherubini: Ave Marija E. Grieg: Solovejes lied J. Brahms: Madchen lied Das Modhen lied spricht Wigwn lied H. Wolf: 4 pesni Negro Spiritual М. Рајзер: Успаванка К. Барановиќ: Успаванка А. Лепин: После боја Н. Диклиќ: Друже Ж. Фирфов: Ленка М. Милојевиќ и Б. Кунц

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

89

Остварена концертна дејност 1936 1950 1954

1955

1956

1957 1959 1961 1963

1964

1968

1970

Пеела во составот на Академскиот хор во градот Земун, како пејач и како солист. Учество на фестивалот: Денови на македонската национална култура во Охрид. Гостување во Белград, заедно со Васка Биџова и Артур Сурмејан. Гостување во Земун. Гостување во Панчево. Гостување на Скопскиот балет во Грција со „Копелија“ и „Заспаната убавица“ и Симфонискиот концерт со учество на Фирфова. Вокален концерт со Озрен Бингулац - тенор и Влада Поповиќ - баритон од Нови Сад. Концерт во Коларчев универзитет, Белград, организиран од „Концертна пословница“ на Србија. Учествувале: Фирфова, Мирко Хаднаќев - бас од Нови Сад, Душан Столар пијано. Реализирано преку „Концертна пословница“, Србија. Вокален концерт на југословенски уметници во Белград со учество на Фирфова. Освоена прва награда на Меѓународниот конкурс во Вервие, Белгија. Учествувала во изведбата на 9-та Симфонија од Бетовен со ансамблот на СНП. Вокален концерт со солисти на Скопската опера. Вокален концерт во Риека, со Зоран Димитровски - виолина и Бранко Цветковиќ - пијано. Вокален концерт во Задар. Вокален концерт во Шибеник. Вокален концерт во Сплит, реализиран преку „Концертна пословница“ на Хрватска. Рецитал на Охридско лето, пијано Бранко Цветковиќ. Вокално-инструментален концерт со Киро Божиновски - флејта, Ратко Спасовски кларинет и Лили Копачкова - пијано, во Скопје. Настап на Свечаната академија во Прилеп. Музички портрет - концерт со Милан Фирфов - пијано и Петар Бингулац во Скопје.

Без дата Концерт со Благоја Николовски - тенор, Ратко Спасовски - кларинет.

90

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Уметници со кои Данка Фирфова настапувала Босна и Херцеговина Штајцер Иван, Сараево

Оркестри од: Македонски народен театар, Македонија Народен театар, Варна, Бугарија Народен театар, Познањ, Полска Народен театар, Пловдив, Бугарија Народен театар, Сараево Народен театар, Софија, Бугарија Народен театар, Стара Загора, Бугарија Српски народен театар, Белград Српски народен театар, Нови Сад

Италија Бомбардели Силвио, Рим Полска Горињски Здислав Србија Бута Лазар, Нови Сад Бабиќ Богдан, Белград Жупаниќ Даворин, Нови Сад Здравковиќ Живојин, Белград Миладиновиќ Душан, Белград Милошевиќ Предраг, Нови Сад Перлдиќ Ладислав, Нови Сад Перишиќ Ино, Белград Пипек Олджих, Белград Чила Гаетано, Нови Сад

Диригенти: Домашни: Лековски Александар Матачиќ Ловро (во период на престојот во МНТ) Муратовски Фимчо Прокопиев Трајко Скаловски Тодор Спировски Кирил Шурев Анѓел

Вокални солисти Домашни: Апостолова Вера, Апостолова Павлина, Атанасова Ганка, Ацевски Боро, Биџова Васка, Бишкуп Евгенија, Богданов Петре Кочко, Божиков Георѓи, Божикова Анастасија, Василев Илија,

Странски: Бугарија Марев Крсто, Софија Најденов Аспарух, Софија Христов Светозар, Стара Загора

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

91

Василева Марица, Гагов Никола, Галева Нада, Георгиевски Димче, Грнчаровски Томче, Гушевска Милка, Демиров Стефан, Доброхотова Евдокија, Зембра Јанко, Ѓуранац Марио, Ефтимова Милка, Иванова Ерна, Икономова Фанка, Илиевски Методија Креола, Јаневски Васил, Јанова Јармила, Јанкулова Гергана, Јовановиќ Ѓоко, Јакобовиќ Филомена, Креља Зина, Кристо Марија, Крстиќ Стеван, Куфојанакис Спирос, Лекиќ Марија, Липша Тофовиќ Ана, Липша Станко, Манова Милица, Мариновски Димитри, Марковиќ Ганка, Мартиновски Тома, Миловановски Александар, Милошевска Калина, Митровски Данчо, Митровски Јордан, Михајлова Славка, Мушицка Нада, Низамова Анастасија, Николовски Благој, Петкова Калина, Петков Милош, Петров Благоја Караѓуле, Петрова Јоана, Поповски Миле, Русјаков Стефан, Серини Енцо, Симонова Јелена, Скаловска Марија, Ставриќ Миодраг, Сурмејан Артур, Тодоровски Јордан, Трајанов Гога, Ќортошев Васил, Фишер Јосип, Христовски Михо, Црвенов Илија, Шуваковиќ Коста. Странски: Босна и Херцеговина Сараево Заратиќ Вјекослав, Дупланчиќ Пашко, Поленц Леополд, Кулари Трифона, Мартиновиќ Љубиша, Савиќ Максо

92

Д А Н К А

Бугарија Варна Димитров В., Дјолгеров Р., Ѓоров Ж., Карбов Р., Сколуфанова Т., Циганчев Пловдив Андреев Аврам, Бошков Т., Дервенски В., Маринова С., Николов Ст., Тодоров Георги., Хамерник С. Софија Афејан Н., Виташка Тр., Диков Н., Димитров Д., Динева С., Сапунџиев Г., Христов Б. Стара Загора Боруџиева Катја, Бунарџиев Вернер, Господинов Стојан, Димитрова Марија, Златков Петар, Стоилов Николај

Оскар, Ловренчиќ Теа, Крстиќ Стеван, Плантишек Атилио, Цвејиќ Бисерка, Цвејиќ Жарко, Чакаревиќ Ѓурѓевка Нови Сад Балтиќ Душан, Бингулац Озрен, Бручи Олга, Врчевиќ Марјана, Давосир Матановиќ Ирена, Дујиќ Драгутин, Јанковиќ Љубица, Јечменица Јелена, Керац Александра, Кнебл Фрањо, Кнежевиќ Иван, Кошар Владимир, Куцулпвиќ Војислав, Молдовановиќ Ѓорѓе, Немет Рудолф, Несков Викетија, Николиќ Зденка, Поповиќ Влада, Срефановиќ Јован Курсула, Хаднаѓев Мирко, Цвејиќ Владан, Чипе Јован Унгарија Дели Роже, Будимпешта

Грција Кокољос Барди

Хрватска Жижак Илија, Сплит

Италија Де Коста Дино

Други музички уметници

Полска Мисковска Јадвига, Пали Зенаида, Коуба Марјан Србија Белград Глигоријевиќ Јован, Ѓурѓевиќ Георѓе, Зораниќ

Ф И Р Ф О В А

Бингулац Петар, музиколог Божиновски Киро, обоа Димитровски Зоран, виолина Копачкова Лили, пијано Милошевиќ Предраг, пијано Спасовски Ратко, кларинет Фирфов Милан, пијано Цветковиќ Бранко, пијано

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

93

Аудио изданија И ВИДЕОМАТЕРИЈАЛИ Аудио изданија

Видеоматеријали

1. Данка Северова-Фирфова (плоча) Издавач: Југотон Тон-мајстор: Јордан Цаневски Продуцент: Љубомир Бранѓолица Текст: Тома Прошев Ликовно обликување: Димитар Кондовски

1. „Да се живее за музиката“ (портрет) Уредник: Татјана Грковска Режија: Ѓорѓи Стојановски МТВ

2. Волшебниот Орфеј (ЦД) Издавач: Македонски народен театар, 2003 Автори: Драгослав Ортаков и Фимчо Муратовски

2. „Мајски оперски вечери“ Сценарио: Мирјана Павловска-Шулајковска Режија и монтажа: Венцислав Војдановски ТВ Сител, 1997 3. „Мајски оперски вечери“ Сценарио: Мирјана Павловска-Шулајковска Монтажа: Бане Поповиќ МТВ, 1998 4. „За музичкиот репродуктивен уметник“ Сценарио: Мирјана Павловска-Шулајковска Режија: Виолета Џолева МТВ, 1999 5. „La Donna e mobile“ Сценарио: Весна Малјановска, Ирина Димовска Режија: Томислав Алексов МТВ, 2001

94

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Календар на настаните

1918 2 февруари Родена во Велес.

1934 Заминува во Белград на школување во Музичката

школа „Стеван Мокрањац“.

1935 Паралелно полага „Нижи течајни испит“ во

Првата мешовита гимназија во Земун.

1936 Пеела во состав на Академскиот хор во градот

Замун, како пејач и солист.

1939 5 јуни Дипломирала како: педагог-наставник,

со главен предмет соло-пеење.

1940 Од 1938 до 1940 Фирфова била секретар на Музичката школа во

Земун. Таму учи соло-пеење кај директорот

на школата, кај проф. Медведова-Шкерјанц во

музичката школа „Станковиќ“, и е приватен

наставник по пијано.

1941 1 февруари Хонорарен наставник по соло-пеење во

Домот за слепи, Земун.

април Се враќа во Велес поради воената состојба.

29 ноември Посетува курс за учители во Бугарија и работи

со Христо Брмбаров.

1942-45 Наставник во Велешката месна гимназија,

по заповед на Министерството за народна просвета.

Наставник во Женската гимназија во Скопје.

Наставник во Велешката гимназија.

Наставник во Средната музичка школа во Скопје.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

95

1947 9 мај Премиера на „Кавалерија Рустикана“, во Скопје.

1948 1 февруари Солист во Македонската опера.

18 јуни Флорија Тоска во „Тоска“, премиера во МНТ.

1949

Марженка во „Продадена невеста“, МНТ.

1950 јули Учество на фестивалот „Денови на македонската

национална култура“, во Охрид.

1951 4 март Микаела во „Кармен“.

28 јуни Дами на кралицата во „Волшебната флејта“, премиера во МНТ.

29 декември Леонора во „Трубадур“, премиера во МНТ.

1952 11 април Ева во „Никола Шубиќ Зрински“, премиера во МНТ.

јули - јануари Специјализација во Италија, кај Аделаида Сарачени.

1953 10 јули Шарлота во„Вертер“, премиера во МНТ.

23 ноември Ѓула во „Еро од оној свет“, премиера во МНТ.

1954 5 февруари Писмо до ЗМУМ за предвидениот концерт по враќањето од

специјализацијата во Италија, кој не се реализирал.

23 февруари Гостување во Сараево, во „Трубадур“, со Артур Сурмејан.

6 март Гостување во Белград, заедно со Васка Биџова и Артур Сурмејан.

7 март Гостување во Земун.

8 март Гостување во Панчево.

16 јули Аида во „Аида“ премиера во МНТ.

јули „Аида“ во МНТ, дир. К.Спировски.

21 јули Веќе поднесени четири оставки, кои не се прифатени од Управата

на МНТ поради „...вашите квалити се огледаат од репертоарот кој

Вие го носите во нашата опера и условите кои Вие ги создавате со

вашето уметничко развитие...“.

19 септември „Аида“ во МНТ.

28 декември Леонора во „Трубадур“.

1955 април Гостување на Скопскиот балет во Грција со „Копелија“ и

„Заспаната убавица“ и Симфонискиот концерт, со учество на Фирфова.

19 мај „Аида“ во МНТ, заедно со Барди Кокољос - тенор од Рим.

21 мај „Тоска“ во МНТ, заедно со Барди Кокољос.

26 јуни Амелија во „Бал под маски“, премиера во МНТ.

96

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

1956

1957

1958

1959

јануари Грофица Алмавива во „Фигарова женидба“ во СНП. март Обраќање до оперската и музичката публика во Скопје и до

внатрешноста на Македонија.

30 април Вокален концерт со Озрен Бингулац - тенор и Влада Поповиќ баритон од Нови Сад.

22 мај Концерт во Коларчев универзитет, Белград, организиран од

„Концертна пословница“ на Србија. Учествувале: Фирфова, Мирко

Хаднаќев - бас од Нови Сад, Душан Столар - пијано.

Реализирано преку „Концертна пословница“, Србија.

1 септември Договор за стален ангажман во Српскиот народен театар,

како солист на Операта во Нови Сад. ноември Вокален концерт на југословенските уметници во Белград,

со учество на Фирфова.

2 февруари Магдалена ди Куањи, од „Андре Шение“ во СНП, Нови Сад.

3 март Член на жири-комисијата на Натпреварот во Средната музичка школа

„Исидор Бајиќ“ во Нови Сад.

5 март Решение за Меѓународен натпревар во Белгија, одобрено од

Сојузот на музичките уметници на Југославија.

30 мај Меѓународен конкурс во Вервие - Белгија, освоена

Прва награда во група сопрани.

7 јуни „Тоска“ во СНП, дир. Лазар Бута.

29 ноември „Аида“ во СНП, дир. Гаетано Чила

(по повод 10 години обновена работа на СНП). февруари „Аида“ во МНТ, со Роже Дели, Будимпешта,

како партнерка на Фирфова. февруари „Тоска“ во МНТ, со Ѓино Бонели - тенор, Италија. април Турандот во„Турандот“, премиера во Нови Сад.

1септември Акт за стапување на должност во МНТ со звање: солист на Операта.

29 ноември Дездемона во „Отело“, премиера но МНТ.

8 јануари „Аида“ во Народниот театар во Белград, со Атилио Плантишек

од Љубљана, дир. Душан Миладиновиќ.

22 јануари Гостување во Познањ, Полска со „Аида“.

24 јануари Гостување во Познањ, Полска со „Турандот“,

остварени преку Југоконцерт.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

97

4,5,6, мај мај

мај

2 август

7 август

8 октомври

10 октомври

1960

7 февруари

5 март

21 октомври

25 октомври

27 октомври

2 ноември

4 ноември 1961 9 февруари

4 март

12 ноември 1962 4 мај

6 мај

11 октомври

6 ноември 1963 30 март

30 мај

22 октомври

98

Гостување на Скопската опера со „Отело“ во Белград и Загреб. Во чест на Стерииниот театар, Фирфова учествувала во изведбата на 9-та Симфонија од Бетовен, со ансамбл на СНП. Гостување на Македонската опера и балет во Загреб, со балетски фрагменти од оперите „Марта“ и „Отело“. Фирфова ја толкувала улогата на Дездемона. Гостување со „Турандот“, на Сплитските летни приредби. Писмо до Аспарух Велев, првенец на Операта во Штудгарт, за тамошен престој на Фирфова и изучување на Вагнеровите опери. Настап со „Турандот“ во СНП. Настап со „Турандот“ во СНП. Гостување во Полска со „Аида“ и „Турандот“, и остварени снимки во Варшавското радио. Гостување во Чешка преку размена на уметници од Југославија и Чешка. Гостување во „Аида“ во Народниот театар во Сараево, заедно со Ана Липша, дир. Иван Штајцер. „Аида“ во СНП. Гостување во Народна опера, Варна со „Аида“. Гостување во Русе. Гостување во Пловдив. „Аида“ во софиската Народна опера. Гостување во Стара Загора со „Трубадур“, преку Југоконцерт. Вокален концерт со солисти на Скопската опера. Гостување со „Турандот“ во СНП. Леонора во „Фиделио“, премиера во МНТ. Гостување во Народна опера, Варна со „Аида“. Гостување во Народна опера, Варна со „Аида“, со Ана Липша и Марио Ѓуранац, дир. Ино Перишиќ. Награда за остварена улога во „Фиделио“. Гостување во Стара Загора со „Трубадур“. Елизабета Валуа во „Дон Карлос“, премиера во МНТ. Добива Спомен повелба по повод 100 години СНП. Вокален концерт во Риека, со Зоран Димитровски - виолина

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

и Бранко Цветковиќ - пијано.

23 октомври Вокален концерт во Задар.

24 октомври Вокален концерт во Шибеник.

25 октомври Вокален концерт во Сплит, реализиран преку

„Концертна пословница“ на Хрватска.

1964 8 август Рецитал на „Охридско лето“, пијано Бранко Цветковиќ 1965 8 април „Аида“ во МНТ.

23 декември Џулиета во „Хофманови приказни“, премиера во МНТ 1968 1 март Вокално-инструментален концерт со Киро Божиновски - флејта,

Ратко Спасовски - кларинет и Лили Копачкова - пијано, во Скопје.

20 мај Премиера на „Норма“ во МНТ.

21 декември Вокален концерт со повеќе солисти.

1970 19 февруари Лејди Билоуз во „Алберт Херинг“, премиера во МНТ.

10 октомври Настап на Свечаната академија во Прилеп.

14 декември Музички портрет - концерт со Милан Фирфов - пијано

и Петар Бингулац во Скопје.

1975 ноември Пензија.

1976 11 октомври Награда за животно дело.

23 декември Радиоемисија со новинарката М. Андреевска.

1977/80 Вокален педагог во Оперското студио на МНТ.

1979/80 Член на жири-комисијата на натпреварот на младите оперски

надежи „Томче Грнчаровски“, во рамките на Мајските оперски вечери, МНТ.

„Да се живее за музиката“, портрет на Фирфова, МТВ.

1997 Учество во музичко-документарната емисија

„За Мајските оперски вечери“, ТВ Сител.

1998 Учество во музичко-документарната емисија

„Мајски оперски вечери“, МТВ.

1999 Учество во музичко-документарната емисија

„За музичкиот репродуктивен уметник“, МТВ.

2001 Учество во музичко-документарната емисија „La Donna e mobile“, МТВ.

2003 Починала во Скопје.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

99

СПОМЕНИ

100

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

101

102

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

103

SUMMARY

104

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

105

The Macedonian music culture has been continuously growing, since the primitive civilizations till nowadays. Many archeological discoveries starting from paleolite till nowadays confirm this fact. Macedonian music has been transformed from oriental into oxidental in the second half of twenty century.

The development of all professional as well as institutional forms of cultural and musical life in Macedonia have been established after Second World War. We would like to point out the following ones : the Macedonian radio, Folklore Institute, Macedonian Phillharmony, Macedonian Public Theatre with Opera and Ballet, Musician association for productive and reproductive artistic, schools for musical education and Music Art University.

The new political system in Macedonia had great contribution in musical life development. The first generation of young Macedonian musicians, composers, critics, theoreticians were given opportunities to start their careers in their own country. They were educated according to the West countries music tradition before Second World War. They had played very important role in music culture establishment as well as the music life in Macedonia.

Danka Firfova belongs to the first group of drama soprano singers and is one of the most remarkable person with the vocal experience of Macedonian music history. The critics have noted that her voice was like a singing instrument.

Great radical changes in Macedonian global, political, economic and cultural music life had taken place during Danka Firfova artistic career.

She was born on February 2nd 1918 in Veles and died on June 2nd 2003 in Skopje. She had experienced disintegration of Slovenia, Croatia and Serbia kingdom, the Yugoslavia disintegration latter on as well, living in three different political systems during her life time.

Music has been my greatest love since my early childhood. This hasn’t been by chance since I had been born in a family given a special music talent. My mother Canda born in some of Ovce Pole area villages and her relatives were well known as Macedonian folk songs interpreters. Her beautiful voice was famous through Ovce Pole area. Many young workers seeking for a field jobs during summer were asking a request "we will accept the jobs if Canda comes with us.My father Risto with a nickname Severot, was one of the most famous oro dancers (oro is a Macedonian national dance) from Veles". These were her notes about her music devotion and beginnings of the lyrical and dramatic strongly expressed music feelings, the main music characteristics of Firfova's artistic nature.

She was solo singer in High school choir as a student. Firfova had an appearance during the High School celebration at the end of her education period from (1933-1934). The Ministry of Education Deputy from Belgrade was present

106

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

at school celebration. Written recommendation was given by the Deputy and the professors board, so Firfova started her further professional music career in Belgrade in 1934 at Music school. The first Macedonian musicians were also professionally educated at this famous school in Belgrade as: S. Gajdov, Z.Firfov, T. Skalovski, T. Prokopiev and P.B. Kocko.

Her main subject was solo singing at professor Natalija Ilic class. She was attending classes at very famous names of music area signed at her diploma as: M. Miloevic, N. Rednel, J.Slavenski, M. Logar, N.Ilic and N.Petrovic. Firfova has passed "law course test" at the Fist mixed High School in Zemun from 1935 till 1936 during her stay in Serbia. She has been attending an academy choir in Zemun from 1936 till 1939 participating at the choir and also as a solo singer.

She graduated in June 6th 1938 as a pedagogue - Music teacher with excellent score ten, qualified to teach Music at special Music High schools.

She had professional arrangements as a teacher and as a solo singer at The Institution for Disabled children in Zemun, Serbia. She was also attending classes at professor Medvedeva - Skrenjac at music school Stankovic during 1941. She returned to Macedonia during April 1941 when the Second War had started.

Danka Firfova assumed to be the first educated Macedonian Opera singer and the one belonging to the First Generation of Macedonian Educated musicians.

Further musical development has been followed continuously with professional promotions at Prof. Hristo Brmbarov in Bulgaria, also at the famous vocal soprano solo singer Prof. Adelaida Saraceni at Milan Opera scale in Italy.

This promotion has been supported and sponsored by the Educational board, science and culture of People's Republic of Macedonia. Very famous four Operas learned on Italian language were taught by Firfova such as: "Tosca", "Aida", "Verther" and "Troubadour". The same were introduced as repertoire at the Macedonian Public Theatre stage. An arrangement for vocal recital has been on the agenda after she had returned home, but unfortunately hadn’t been realized.

Firfova had working arrangements with Opera artist Hristo Brmbarov. Her career proceed at Veles High School, latter on at Female High School and Music School in Skopje teaching music solo singing and was in charge of High school choir. Her educational work had been valued as: "Teacher with excellent training abilities, totally devoted to her job with great love, correct, punctual and hard working person".

Her educational work has been finished in 1948. The Macedonian Opera had been established in that period and Firfova has been employed in this institution as a solo singer. Documents with facts about her career during 1950 till 1954 were given for pension system control. Firfova has been working as

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

107

a vocal educator from 1977 till 1980 in Macedonian National Theatre Opera studio after she had been retired.

Firfova had finished her education in 1938 but she has started her stage work in 1947. She was the one bearing the first Opera performance in Macedonian language "Cavalleria rusticana" held on May 9th 1947. "Tosca" Opera was sung

by Firfova on the MNT stage in June 1948, as well as the role of Leonora in "Troubadour" Opera in December 1951. This two operas were also performed

by Firfova abroad. Her career continued with the role of Mihaella in "Carmen" Opera in 1951. The next year 1952 the role of Marzenka in "Solled bride", Night Queen in "Magic flaute" and the role of Eva in "Nikola Shubic Zrinski" were performed by Firfova.

Regarding her stay in Italy at professor Adelaida Seraceni and the performance of Leonora in "Troubadour" held on afterwards, positive critics were received: " the Prime Opera singer of our opera house sent on seven month promotional education of her voice, has luxurious dramatic soprano. Her colored with tickness voice has filled the very last space of the Macedonian Public theatre and the audience was spontaneously applauding on the open stage".

This was quoted by Kiril Makedonski in 1953. ("One very successful performance article", written in newspaper Nova Makedonia from June 14th 1953).

Tosca and Leonora were the roles sung by in "Tosca" and "Troubadour" Operas, roles that were promoted during her specialization in Italy and were on regular Macedonian National Theatre repertoire. "Verther" was also one of those promoted Operas and was on a stage in July 1953. Sharlota the role played by Firfova was promoted during her specialization in Italy. Some notes regarding roles selection were given by her: " My voice is belconto dramatic soprano, so obviously I like to sing Verdi and Puccini Operas".

The Grand opening of "Aida" Opera was held on July 1954 at Macedonian National Theatre and the prime role was given to Firfova. All the above mentioned Operas were the first performances set up on the Macedonian National Theatre stage. The main role of "Aida" Opera was given again to Firfova at the Grand Opening in July 1954. This was very creative role as well as latter on Tosca, Turandot and Desdemona roles, because of her pianissimo voice qualities and great voice range.

Most of the critics were written about Aida role. The critics for the performance held in Skopje noted: "Specially High C was imposed, piano and dolce. She has extremely dramatic Malone - Vagner's voice with great scope". ( P.H.B. 1954. "Aida" in Nova Makedonia) Firfova made efforts in learning Vagner's operas. The great opening of the first Aida repetition was in Serbian National Theatre in Novi Sad and the fol-

108

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

lowing notes were given by critics: "The most distinguished accomplishment of Novi Sad Opera House. The first Aida repetition was song by Danka Firfova". Her voice remains of a singing instrument. Her Aida performance is very important role and belongs to her excellent performances". ( Djuric Hranislav. 1955. "The greatest accomplishments of Novi Sad Opera house" in Dnevnik newspaper.)

Firfova had performance at Sarajevo Opera House singing Leonora the main role of "Troubadour" Opera. The role of Amelia in "Un Ballo in Maschera" “opera has been realized by Firfova on Macedonian National Theatre stage in June 1955. Firfova had learned many new Opera roles next year during her stay in Novi Sad. The critics about Novi Sad Opera House wrote in an article: "Novi Sad opera house has won excellent soprano singer from dramatic field with this arrangement made with Danka Firfova first lady at Skopje Opera House and Novi Sad Opera House ( Beljanski B.1955. "Novi Sad Opera house in new season" in Dnevnik).

Firfova realized The Duchess Almaviva role in "Figaro's wedding" by Mozart at Serbian Public Theatre in Novi Sad in January. It has been noted " The Duchess Almaviva was played by Danka Firfova and many prima donnas could envy her on the melody singing". ( Gjurikj Hranislav. 1956. "Figaro's wedding". 18.01.

1956). This performance was played on Macedonian National Theatre stage in 1958. Firfova has been solo singer in employed at Novi Sad Opera house, but has been constantly arranged at Skopje Opera House.

The role of Madalena di Quonji from the Opera "Andre Shenie" was realized by Firfova at Novi Sad stage in 1957 ( Grba. "Reopening of Andre Senie at Novi Sad Opera house stage"). Very important role has been played by Firfova "Turandot" in April 1958 on Novi Sad Opera House. Many tours had been realized with this role abroad latter on such as: Split Summer Festival in 1959 and tour in Poland in the same year.

Polish concert agency and the musicians from Yugoslavia had made an agreement so many conductors, violinists, piano players and solo singers participated in concerts held in both countries. Besides Firfova other musicians such as : Samo Hubat, Mladen Pozaic, Vladimir Rudzakj, the piano player Melita Lorkovic, vocal solo singer Miodrag Changalovic also took part in these concerts.

A new role was realized by Danka Firfova on the Macedonian National Theatre stage in November 1958, Desdemona in "Otello" Opera by Verdi. Tours in Croatia and Serbia were made by this performance. One of the most remarkable performances at Zagreb stage given by Firfova, was noted as it follows: "Equal with her qualities to experience to Otello singer, long term deserving applause has been received after impressive played scene in Act 4". ( Tomasek A. "Deserved applause" in Vjesnik. 4.5.1959).

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

109

Firfova has given an answer in an interview regarding her most preferable roles: "The most successful were the main dramatic Soprano melodies in Operas like: "Tosca", "Troubadour", "Aida", "Otello", " Un Ballo in Maschera", "Turandot" one of the most difficult roles. Each of the main dramatic Soprano parts in the mentioned Operas has something special for me I can make no preference. One German conductor during my visit to Poland said that I have vagniriant type of voice so that Leonora in "Loengreen" Opera would be the suitable part". ( T.S an interview with the Firfova – "Each role has something unrepeatable").

She took part in Beethoven's 9th Symphony performance in honor of Sterijin Theatre during 1959 with solo singers and the choir of Serbian Public Theatre.

In 1961 she has realized Leonora role in Beethoven's "Fidelio". She has been awarded October 11th prize for this role in 1962. Firfova had very active year during 1959 visiting Belgrade, Novi Sad, Poland. Aida and Turandot had been sung in Poznjan and Vrotslav and solo songs by Yugoslavian musicians had been recorded in Poland. She has been accepted by critics and public as well. An article in Polish Kurir has been pointed out: "She proved herself as an artistic with great vocal abilities. Her soprano voice sounds clearly colored, her Turandots roles was fulfilled with great dramatic expression" ( Nova Makedonija.

27.02. 1959). During the concert season in 1960 till 1961 Firfova has realized tour in Bulgaria in Sofija precisely in November 1960, Plovdiv and Stara Zagora Opera houses. Aida and Leonora roles from "Troubadour" were performed. The same tour has been realized again in 1962.

The Yugoslavian concert agency has signed an agreement between Yugoslavia and Chekoslovakia for Musicians exchange programs. Many outstanding Yugoslavian musicians visited Chekoslovakia like: Prime Opera singer of Ljubljana Opera house, Vilma Bukovec, Bariton Vladimir Rudzakj from Zagreb Opera house, the famous Slovenian Octete from Ljubljana, the conductor Milan Horvat, from the Belgrade Opera House, Prime Opera singer Miroslav Changalovich and Danka Firfova the Prime Opera singer of Macedonian Opera house.

Elizabeth Valua in Verdi's "Don Carlos" Opera was performed by Danka Firfova in 1963. Latter on in 1965 a new role in "Hoffman's tales" as well as role in "Norma" Opera in 1968 had been perfomed at Macedonia National Theatre stage. Her last role was Lady Belouz in "Albert Herring" Opera in February 1970.

Solostic and team performances and Opera roles were performed by Firfova on the concert stage at the same time. The music critics had given an opinion regarding her performances "as very thoughtful reproductive performed roles that came out from the Still Repertoire. Her attempts were made to such Opera that gave her a chance that prove her qualities and work under pressure, so that her dramatic Soprano vocal interpretation can be successfully expressed".

110

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

This opinion was given by critic Vlado Cuckov.

We can also include Firfova's vocal participation at international competition in Vervie, Belgium in 1957. The competition was performed at state level by the Yugoslavian Music Artist Association and the Macedonian Music Artist Association. At this competition with outstanding 150 vocal musicians from 60 countries, Firfova won Grand Pri in the Soprano group. "Danka Firfova from Novi Sad, Yugoslavia was not only a remarkable figure but her Soprano voice has been developed and lead by an excellent interpreter following the melody.

This could be noticed at the First written of the melody Rusalka, written by Dvorak, sang by Firfova as a great interpreter. The Nil melody written by Verdi has been performed with a great success. The excellent performance by this artist could go on listening endlessly without leaving the hole" written by "Le Jour" in May 27th 1957, regarding the International Competition Performance.

Firfova's repertoire contains of : Old authors Solo songs, Solo songs written by German musicians from the Romantic period of Music history, Negro spirituals, Solo songs written by Macedonian and Yugoslavian authors and Opera melodies.

The most distinguished concert was held at Colarcev University in Belgrade by Danka Firfova and Mirko Hadnakev, organized by Concert Association in Serbia.

(Republika. 1956. Concert of Danka Firfova and M. Hadnakeva). Two positive critics were written in Daily newspapers Borba and Republika: "Firfova has soft clear voice well educated, equal in all records very dynamic and flexible one. The melodies she had started her concert programe with were with a great style, showing an extraordinary talent for music performance. The solo performances written by Wolf, Schubert and our composers Milojevic and Kunc, Firfova has shown very clear, warm lyric feeling". ( Colic D. 1956. "Concert of Danka Firfova and Mirko Hadnakev").

During May 1959, D Firfova participated in concert performance of Beethoven's 9th Sympfony. This was organized in Honor of " Sterino Pozorje".

Besides Firfova's participation, the following musicians took place such as Jelena Jecmenica - Mezzo Soprano, Vladan Cvejic - Tenor, Ivan Knezevic - Basi, choir of Serbian Public Theatre from Novi Sad. The conductor was Zivoin Zdravkovic from Belgrade.

Firfova had concerts with other Macedonian musicians. She has realized Humanitarian Concert with violinist Zoran Dimitrovski at the Navy Historical Museum Palate in Rijeka for the people hit by the earthquake in Skopje in 1963.

She also had performance with Tenor Blagoja Nikolovski from Skopje, at the Concert organized by the Musical Youth in Bitola, with the flutist Kiro Bozinovski, clarinetist Ratko Spasovski and the pianist Lili Kopackova.

Firfova has realized Solo recital at the Ohrid Summer Festival in 1964.

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

111

This concert was noted by theoretic Vlado Cuckov to be the most remarkable one sung by Firfova. "This feeling was realized by the music and acoustic quality as vocal and dramatic tension in her creative act, estetic attitude regarding music context, giving some Fast Pulses in Emotional expression.

This is one sign again given by Firfova confirming her strong ability to accept the concert melodies with strong reproductive respect". ( Vlado Cuckov vocal recital by Danka Firfova).

The concert with a name musical portrait performed in 1970 has an interesting concept. It was realized with three participants as Danka Firfova soprano singer, Milan Firfov piano and Petar Bingulac who gave some comments on performance as well as the programe. This was the last vocal concert of Danka Firfova.

The memories as well as the performances had been noted forever in the interviews, in the records as an audio evidence, and many musical and documental movies during her lifetime until she passed away on June 2nd 2003 in Skopje.

When the artist has gone forever only memories for her life still remains.

Her great career, her roles, her devotion to her music remains forever. Danka Firfova has been gifted by a great music talent. She was the first Macedonian educated Opera singer, participant in the Macedonia Opera establishment, as well as the First Macedonian Opera performed on the Macedonian language.

She was the artist who has realized and had many roles in the Opera performances regarding the Soprano dramatic part, one with the international career.

Her performances had left permanent and remarkable part in Macedonian Music Culture.

112

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

РЕЦЕНЗИИ

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

113

КОН МОНОГРАФИЈАТА „ДАНКА ФИРФОВА - ЖИВОТ ПОСВЕТЕН НА МУЗИКАТА“ Книгата на Мирјана Павловска-Шулајковска „Данка Фирфова - живот посветен на музиката“, претставува обид сеопфатно да се обработи животот и дејноста на една музичка личност која оставила трајни траги во музичката култура на Македонија од дваесеттиот век. Веќе со изборот на темата авторот Павловска-Шулајковска направила значаен чекор за македонската музичка историографија во која за жал с¢ уште недостасуваат трудови кои на еден систематски начин би ги собрале податоците за значајните личности и настани дури и од најблиското минато. Избирајќи ја Данка Фирфова како тема најнапред на своето изтражување, а потоа и во изработката на магистерскиот труд кој успешно го одбрани на Факултетот за музичка уметност и кој всушност е основа за изработката на оваа монографија, авторот Мирјана Павловска-Шулајковска, се осврнува на личноста која недвосмислено е основоположник на македонската професионална вокална практика. Иако за постарите генерации Данка Фирфова значи сеќавање и сентиментална врска со воведувањето и првите доживувања на оперската уметност во Македонија, со изработката на ваквата монографија се остава еден траен документ кој ќе воспостави континуитет во одржувањето на македонските културни вредности и традиција. Од друга страна може да се очекува дека оваа монографија неминовно не само што го расветлува животниот пат и делото на Данка Фирфова, туку и фрла светлина врз цела низа настани и личности кои го сочинуваат јадрото на македонската музичка култура од втората половина на дваесеттиот век. Нема дилеми дека ваквите трудови се од посебно значење за реставрацијата и пополнувањето на многуте делови од извонредно богатиот македонски музички мозаик. Основата за изработката на овој труд ја чини огромниот број артефакти односно податоци за животот и дејноста на Данка Фирфова кои се

114

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

систематизирани преку дигитални каталози, така што покрај текстуалниот дел во трудот, тој содржи и голем број фотографии и скенирани материјали од програми, плакати, рецензии итн. Ова е видно и во прилозите кои недвосмислено укажуваат на длабочината на истражувањето на проблемот на авторот Павловска-Шулајковска.

Од друга страна преку овој зафат на авторот Мирјана ПавловскаШулајковска се добива труд кој го реставрира и фрла светлина на културното минато од еден период за кој до пред извесно време с¢ уште имаше поголем број на современици, со што се формираше привиден впечаток дека е познат. Денес кога тие генерации веќе ги нема постои опасност да се изгубат многу податоци кои се клучни за негово разбирање.

Стилистиката која авторот Мирјана Павловска-Шулајковска ја избрала за претставувањето за истражуваниот предмет, ја прави книгата читлива и интересна за еден најширок круг на читатели, кои преку неа ќе дознаат многу детали за културниот живот и традицијата на Македонија.

Оваа книга во иднина покрај тоа што ќе остави еден прецизен увид во животот и дејноста на доајенот на македонската музичка култура Данка Фирфова, ќе претставува појдовна основа и инспирација за натамошните истражувања од повеќето области на кои таа се однесува. Проф. д-р Димитрије Бужаровски Скопје, 6 август, 2008

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

115

УШТЕ ЕДЕН ВРЕДЕН ПРИЛОГ ЗА ЗАПОЗНАВАЊЕТО СО ЖИВОТОТ И ДЕЈНОСТА НА ИСТАКНАТИ ЛИЧНОСТИ ОД НАШЕТО ПОБЛИСКО МУЗИЧКО МИНАТО Во последно време, во нашиот книжевен простор с¢ почеста е појавата на изданија на разни книги, монографии и други публикации за животот и дејноста на наши истакнати музички уметници. Во оваа околност нека бидат спомнати само неколку: Павлина Апостолова со својата автобиографска книга„Мојот пат во оперската уметност“, Снежана Анастасова-Чадиковска со обемната монографија за певицата Милка Ефтимова „Светот на еден глас“, магистерскиот труд на Трена Јордановска за пијанистот Ладислав Палфи како и некои други помали публикации и текстови во разни весници и списанија. Овој тренд радува и треба да бида поздравен и поддржан зашто пополнува една празнина во историјата на нашата музичка култура, се остварува еден долг кон повеќе генерации музички уметници кои во минатото со својата активност дале ценет придонес во развојот и во афирмацијата на музичката уметност во нашата земја. На тој начин се сочувани од заборав, стануваат достапни за јавноста многу значајни настани од нашето поблиско и подалечно музичко минато, се следи животот и дејноста, подемите и уметничките резултати на доајените на нашата музичка репродуктивна уметност. Истовремено овие публикации даваат богат материјал на музиколозите, историчарите на уметноста и на сите оние кои се бават со проучување на нашата музичка историја и стануваат предизвик за натамошни иследувања и нови сознанија.

116

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Кон овој, засега скромен список, се приклучува уште една публикација Монографијата за нашата истакната певица Данка Фирфова, првенка и една о основоположниците на Македонската опера во далечната 1947 година. Дипломираниот пијанист и музиколог и магистер по музиколошки науки, Мирјана Павловска-Шулајковска се зафатила со сериозна и одговорна задача да го осветли животниот и уметничкиот пат на една од доајените на нашата вокална уметност. Без никакво двоумење и резерва може да се констатира дека таа задача М.П. Шулајковска ја извршила во наполност и многу успешно. Секако, за пошироката читателска публика најинтересен е првиот дел во кој е изложена биографијата - школувањето, првите чекори на оперската сцена, настапите со богатиот и стилски разновидниот оперски и концертен репертоар, многубројните гостувања во земјата и во странство, проследени со позитивни рецензии, критики и искажувања на еминентни партнери - солисти, диригенти, потоа добиените награди и признанија, педагошката дејност и на крајот како посебен прилог „Спомени“ со лични и семејни фотографии. Читателот може низ прилозите во овој дел со интерес да го следи уметничкиот развој на Д. Фирфова низ околу дваесетина остварени, во голем дел главни и носечки оперски улоги од првата Сантуца во Масканијевата „Кавалерија Рустикана“ во 1947 г. до последната Лејди Билоуз во операта „Алберт Херинг“ од Б. Бритн во 1970г.; да ги следи нејзините настапи и гостувања на оперските сцени и на концертните подиуми во главните музички центри на поранешна Југославија како и во Бугарија, Полска, Грција, Белгија, Италија и Чехословачка; со нескриено задоволство и возбуда да ги чита одѕивите во суперлативи на многубројните критичари кои го истакнуваат нејзиниот богат и волуминозен драмски сопран, но пред с¢ нејзиното фантастично pianissimo во сигурно отпеаните висини. Во делот означен како „Прилози“ кој има повеќе информативен карактер, авторката става увид на читателот голем број прецизни податоци - остварени улоги, соработката со разни оркестри, домашни и странски солисти, диригенти и други музички уметници и на крајот детален календар на сите случувања и настани во приватниот и уметнички живот на Данка Фирфова. И овој дел може да биде многу корисен како материјал за натамошни иследувања и проучувања. На крајот треба да се истакне необично богатиот прилог на фотографии и други документи од легатот на семејството Фирфови, досега непознати и необјавени. Иако еден дел од фотографиите, особено оперските претстави, имаат извесни оштетувања поради поодминатиот временски период кога

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

117

се направени, сепак тие несомнено имаат историска вредност.

Со оглед на сето погоре изнесено, може да се констатира дека авторот на оваа монографија, Мирјана Павловска-Шулајковска, вложила огромен труд да прибере, обработи и систематизира и да му презентира на читателот многубројни податоци и артефакти кои од повеќе страни ја осветлуваат личноста и животниот и уметничкиот пат на една од најеминентните наши вокални уметници. И уште еднаш да повторам - тоа М.П. Шулајковска го направила со многу љубов и со стручен и професионален ангажман.

Затоа топло ја препорачувам оваа публикација, за да стане достапна на музиколошката научна јавност, достојност на многубројните поклоници и љубители на оперската уметност и пред се на почитувачите и вљубениците во уметноста на големата певица - примадоната Данка Фирфова.

БИБЛИОГРАФИЈА

Проф. Фимчо Муратовски 8 август, 2008

118

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

119

БИБЛИОГРАФИЈА: 1. Личната архива на Данка Фирфова 2. Архивата на Македонскиот народен театар Енциклопедии: 1. Ризаов, Ерол, 2006.„Фирфова Данка“, Британика - енциклопедиски речник, Скопје, Топер.

2. Ortakov, Dragoslav, 1971. „Firfova Danka“, Muzička enciklopedija, Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod.

3. Kresimir Kovakevikj(ur), 1984. „Firfova Danka“, Leksikon jugoslovenske muzike, Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod. Весници и списанија: 1. Нова Македонија, 1947. „При Македонскиот народен театар ќе се организира Државна опера“, Нова Македонија, бр. 822:6.

2. Нова Македонија,1948. „Паљачи - прва премиера на нашата опера“, Нова Македонија, бр. 985:6.

3. М. 1948. „Пред втората премиера на државната Македонска опера во Скопје“, Нова Македонија, бр. 1006:6.

4. Ј.К., 1948. „Успешни чекори на нашата опера“, Нова Македонија, бр. 1084:6.

5. Нова Македонија, 1848. „Свечена академија во Скопје по повод седумгодишнината на Југословенската армија“, Нова Македонија, бр. 1233:1.

6. Н.Т., 1948. „Македонски народни театар иде путем пуног уметничког развоја“, Политик, 21.11.1948.

7. П.К., 1950. „Сестран развој на МНТ“, Нова

120

Д А Н К А

Македонија, бр. 1654:3.

8. Нова Македонија, 1950. „Зошто Операта сè уште нема премиера“, Нова Македонија, бр. 1850:4.

9. Херцигоња, Никола, 1950. „Музичке приредбе у оквиру Недеље македонске националне културе“, 19.7.1950.

10. Нова Македонија, 1951. „Кармен прва премиера на Операта при МНТ“, Нова Македонија, бр. 1916:2.

11. Нова Македонија, 1951. „Операта ја приготвува Чаробна флејта“, Нова Македонија, бр. 2004:2.

12. Нова Македонија, 1951. „Скопската опера во внатрешноста“, Нова Македонија, бр.

2023:2.

13. Зафировски, Митко, 1951. „Волшебната флејта“, Нова Македонија, бр. 2033:2.

14. Нова Македонија, 1952. „Трубадур“, Нова Македонија, бр. 2133:2.

15. Нова Македонија, 1952. „Од премиерата на Трубадур“, Нова Македониja, бр. 2198:6.

16. Т.Л., 1952. „Театарски и други културни вести од нашата република“, Театарски гласник.

17. М.М., 1952. „Гостување на прваците од Скопската опера во Битола“, Нова Македонија, бр. 2231:2.

18. Шафранек, В., 1952. „На Скопската опера и е нужен мајстор-педагог по пеење“, Нова Македонија, бр. 2250:6.

19. К.Д., 1952. „Кога Кармен се дава за ученици“, Нова Македонија, бр. 2260:4.

20. Нова Македонија, 1952. „Скопската опера ќе даде претстави во Белград“, Нова Македонија, бр. 2273:4.

21. Нова Македонија, 1952. „Нова премиера на Скопската опера“, Нова Македонија, бр.

2285:2.

Ф И Р Ф О В А

22. Нова Македонија, 1952. „Вчера замина во Белград нашата Опера“, Нова Македонија, бр. 2324:3.

23. Нова Македонија, 1952. „Белградскиот печат за гостувањето на Скопската опера во Белград“, Нова Македонија, бр. 2334:2.

24. Нова Македонија, 1952. „Неколку дена во прегратките на Белград“, Нова Македонија, бр. 2338:5.

25. Херцигоња, Н., 1952. „Впечатоци од гостувањето на Македонската опера“, Нова Македонија, бр. 3343:5.

26. Нова Македонија, 1952. „192 претстави на МНТ во оваа сезона“, Нова Македонија, бр.

2349:4.

27. Ј., 1952. „Што ќе гледаме во идната театарска сезона“, Нова Македонија, бр.

2349:2.

28. Нова Македонија, 1952. „Солисти на Скопската опера гостуваа во Охрид“, Нова Македонија, бр. 2359:4.

29. Нова Македонија, 1952. „Во Струга гостуваа солисти и Балетот на Скопската опера“, Нова Македонија, бр. 2381:2.

30. Нова Македонија, 1952. „Вечер на оперски арии, песни и балет“, Нова Македонија, бр.

2399:5.

31. Разгледи, 1953. „Гостување“, Разгледи, бр.

5:20.

32. Разгледи, 1953. „Гостување на членови на Скопската опера и Балетот во внатрешноста“, Разгледи, бр. 7:28.

33. Разгледи, 1953. „Македонски народен театар“, Разгледи, бр. 11:44.

34. Разгледи, 1953. „Македонски народен театар“, Разгледи, бр. 16:64.

35. 1953. „Данка Фирфова се врати во Скопје“.

36. Сабљиќ, Младен, 1953. „Вертер - нова премиера на Скопскиот театар“, Нова

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

Македонија, бр. 2684:6.

37. Разгледи, 1953. „Оперска премиера во Скопје“, Разгледи, бр. 25:100.

38. Хаџи Бошков, Драган, 1953. „Пред репризата на Вертер“, Нова Македонија, бр.

2780:7.

39. Нова Македонија, 1953. „Дино де Коста гостин на нашата Опера“, Нова Македонија, 26.10.1953.

40. Т.А., 1953. „Еро од оној свет - нова премиера на Македонската опера“, Нова Македонијa, бр. 2812:4.

41. Нова Македонија, 1954. „Зрински во обнова“, Нова Македонија, бр. 2920:5.

42. Нова Македонија, 1954. „Скопскиот театар на летната сцена“, Нова Македонија, бр.

2979:5.

43. Нова Македонија, 1954. „Заврши сезоната на МНТ во Скопје“, Нова Македонија, бр.

2994:4.

44. Т.А., 1954. „Аида“, Нова Македонија, бр.

2995:5.

45. Хаџи Бошков, Драган, 1954. „Аида“, Нова Македонија. бр. 3025:5.

46. Драгутиновиќ, Б., 1954. „Аида на сцени Македонског театра“, Политика, 25.7.1954:7.

47. А.Е., 1954. „Меѓу луѓето што живеат туѓи животи“, Нова Македонија, бр. 3057:5.

48. Арсовски,Т., 1955. „Репертоарот и културната политика на Скопската опера“, Нова Македонија, бр. 3283:4.

49. Нова Македонија, 1955. „Верди и неговиот Бал под маски“, Нова Македонија, бр.

3289:5.

50. Хаџи Бошков, Драган, 1955. „Бал под маски“, Нова Македонија, бр. 3295:5.

51. К.М.И., 1955. „Скопскиот театар во идната сезона“, Нова Македонија, бр. 3314:4.

М У З И К А Т А

121

52. Бељански, Г., 1955. „Новосадско позориште у новој сезони“, Дневник.

53. А., 1955. „Скопскиот балет се врати од Грција“, Нова Македонија, 28.4.1955:4.

54. Арсовски, Т., 1955. „Во јубиларна сезона“, Нова Македонија, бр. 3351:5.

55. М.Ј., 1955. „Десетгодишен биланс“, Нова Македонија, бр. 3445:4.

56. И. Емин, 1956. „Дали Скопската опера доживува криза“, Нова Македонија, бр.

3732:4.

57. Борба, 1956. „Фигарова женидба на Новосадској сцени“, Борба, 20.1.1956.

58. П., 1956. „Концерт Данке Фирфове и Мирка Хајднакева“, Република, 29.5.1956.

59. Каракаш, Бранко, 1957. „Данка Фирфова во Аида“, Нова Македонија, бр. 3980:4.

60. Бруна, Ж., 1957. „Обновљени Андре Шение на сцени Новосадске опере“, 14.2.1957.

61. Танјуг, 1957. „Успех југословенских певача у Белгији“, Политика, 1.6.1057.

62. К.Б., 1957. „Аида - прва претстава на Скопската опера во оваа сезона“, Нова Македонија, бр. 4059:4.

63. Каракаш, Б., 1958. „Маринковиќ и Фирфова во Аида“, Нова Македонија, бр. 4196:4.

64. Каракаш, Б., 1958. „Скопската опера во минатата сезона“, Нова Македонија, бр. 4349:4.

65. Каракаш, Б., 1958. „Скопската опера во новата сезона“, Нова Македонија, бр. 4396:4.

66. Нова Македонија, 1958. „Премиера на операта Отело“, Нова Македонија, бр. 4457:4.

67. Каракаш, Бранко, 1958. „Особена публика“, Нова Македонија, 15.2.1958.

68. Нова Македонија, 1959. „Заврши оперската сезона во Скопје“, Нова Македонија, бр.

4635:4.

69. Каракаш, Бранко, 1958. „Роже Дели на Скопската сцена“, Нова Македонија,

122

Д А Н К А

18.2.1958:4.

70. Плавша, Душан, 1958. Нови Сад, „Пучинијева Турандот“, Нин, бр. 384:8.

71. Стејин, Б., 1958. „Пучинијева опера Турандот на Новосадској сцени“, Дневник, 29.4.1958.

72. Корен, Антон, 1958. „Премијера опере Турандот у Новом Саду“, Политика.

73. Нова Македонија, 1959. „Данка Фирфова гостуваше во Полска“, Нова Македонија, 27.2.1959:4 74. Вукдраговиќ, Михјло, 1959. „Марта и Отело у извоѓењу Скопске опере“, Борба, 10.5.1959.

75. Хрестак, Синиша, 1959. „Прво гостовање Македонске опере и балета“, Студентски лист, 18.5.1959.

76. Вјесник, 1959. „Гости из Скопља“, Вјесник.

77. Слободна Далмација, 1959. „Напредак према прошлој години“, Слободна Далмација, 18.8.1959.

78. Политика, 1960. „Потписан уговор о размени гостовање уметника Југославије и Чехословачке“, Политика, 17.2.1960.

79. М.Ка., 1960. „Данас у Српском народном позоришту“, Дневник, 5.3.1960.

80. С.С., 1961. „Новина на Скопската оперска сцена“, Нова Македонија, бр. 5404:4.

81. Нова Македонија, 1961. „Фиделио втора премиера на Операта“, Нова Македонија, бр. 5415:4.

82. Д.Д., 1962. „Концертна изведба на Фиделио“, Нова Македонија, 5471:4. Борба. 1962. „Награѓени истакнути научници и уметници“, Борба, 10.10.1962.

83. Г.К., 1963. „Дон Карлос нов Верди на Скопската сцена“, Нова Македонија, бр. 5908:4.

84. Чучков, Владо, 1963. „Операта Дон Карлос“, Нова Македонија, бр. 5916:8.

Ф И Р Ф О В А

85. Трпковски, Пепи, 1963. „Талентот и работата доведуваат до успех“, Народна просвета, 11.2.1963:6.

86. Чучков, Владо, 1964. „Емотивни искажувања“, Нова Македонија, 7.7.1964.

87. Механџиски, Ѓорѓи, 1965. „Песната, детството и дождот“, Нова Македонија, 7.3.1965.

88. Ан.В., 1967. „Прваците - последни на списокот за наградување“, Нова Македонија, 3.6.1967:4.

89. Павловска-Шулајковска, Мирјана, 2003. „Чекорење низ историјата“, Утрински весник. Книги: 1. Андоновски, Верољуб, 1994. Печат на времето, Скопје, Нова Македонија.

2. Анастасова-Чадиковска, Снежана, 2002. Светот на еден глас, Скопје, Дирекција за уметност и култура.

3. Бужаровски, Димитрије (уред.), 2000. Од природни до компјутерски звуци и тонови, Скопје, ИРАМ.

4. Бужаровски, Димитрије, 2002. Основи на дигиталното архивирање, Скопје, ИРАМ.

5. Бранѓолица, Љубомир, 2000. Музика 50 години со вас, Скопје.

6. Голабовски, Сотир, 1999. Историја на македонската музика, Скопје, Просветно дело.

7. Еден век музички живот, 1998. Велес, Графичар.

8. Илиевски, Дарко, 2005. Дигитализација на легатот Никола Бадев, Скопје, ФМУ.

9. Каракаш, Бранко, 1970. Музичките творци во Македонија, Скопје, Македонска книга.

10. Каталог на Здружението на музичките уметници на Македонија, 1986. Скопје, КИЦ.

11. Стефановски, Ристо и Славољуб

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

Маринковиќ, 1995. Летопис 1945 – 1995, Скопје, МНТ.

12. 20 години Мајски оперски вечери, 1991. Скопје, МНТ.

13. МБУЦ, Скопје 1945 – 1995, Скопје, НИП Нова Македонија.

14. Митевска, Ирена, 2005. Проблеми на дигитализација на мелограми (магистерски труд), Скопје, ФМУ.

15. Новаковска, Елени, 2005. Методологија на дигитализација на легати на македонските музички дејци (магистерски труд), Скопје, ФМУ.

16. Старделов, Георги, Драгослав Ортаков, Димитрије Бужаровски, 2004. Музиката на почвата на Македонија од Атанас Бадев до денес, Скопје, МАНУ.

17. Ортаков, Драгослав, 1982. Музичката уметност во Македонија, Скопје, МАНУ.

18. Ортаков, Драгослав, 2007. De Musicis, Скопје, Проарт.

19. Ортаков, Драгослав и Фимчо Муратовски, 2003. Волшебниот Орфеј, Скопје, МНТ.

20. 15 години Охридско лето, 1975. Охрид.

21. 25 години Охридско лето, 1985. Охрид.

22. 40 години Охридско лето, 2000. Охрид.

23. Павловски, Јован, 2002. Личности од Македонија, Скопје.

24. Крчмар, Весна, Миодраг Милановиќ, Душанка Радмановиќ, 1997/98, Педесет година Опере Српског народног позоришта, Нови Сад, Српско народно позориште.

25. Петрова, Нада, 1951. Македонска библиографија од ослободувањето до крајот на 1949, Скопје, Народна библиотека.

26. Павловска-Шулајковска, Мирјана, 1996. Музичката публицистика во Македонија (дипломска работа), Скопје, ФМУ.

27. Павловска-Шулајковска, Мирјана, 2006.

М У З И К А Т А

123

Методологија за реконструкција на уметничкиот пат на македонските музички уметници, Данка Фирфова - првата македонска оперска певица (магистерски труд), Скопје, ФМУ.

28. Петрова, Нада, 1962. Македонска библиографија за 1954 и 1955 год., Скопје, Народна и универзитетска библиотека.

29. Петрова, Нада, 1965. Македонска библиографија за 1958 и 1959 година, Скопје, Народна и универзитетска библиотека.

30. Петрова, Нада, 1966. Македонска библиографија за 1960 и 1961 година, Скопје.

31 Петрова, Нада, 1968. Македонска библиографија за 1964 и 1965 година, Скопје, Народна и универзитетска библиотека.

32 . Сто македонски години 1903-2003, 2004. Скопје, МИ-АН.

33 Стефановски, Ристо, 1995. Театарот во Македонија - од Партизанскиот до Младинскиот, Скопје, Унија.

34. Четириесет години на Македонскиот народен театар 1945-1985, 1986. Скопје.

1. Buzharovski, Dimitrije, 2001. The digitization of the Firfov collection in Reflections on Macedonian music, past and future: 11-21, Skopje, IRAM. 2. Buzharovski, Dimitrije(ed), 2002b, Contemporary trends in musicology and ethnomusicology, Skopje, IRAM. 3. Buzharovski, Dimitrije(ed), 2003a. Contemporary trends in musicology and ethnomusicology, Skopje, IRAM. 4. Buzharovski, Dimitrije(ed), 2003b. IRAM in its second year in Reflections on Macedonian

124

Д А Н К А

music, past and futurе: 2-15, Skopje, IRAM. 5. Buzharovski, Dimitrije(ed), 2005a. Cultural policy and music education, Skopje, IRAM. 6. Buzharovski, Dimitrije, 2005. IRAM phenomenon - IRAM in it`s fifth year in Reflection on Macedonian Music, past and future, IV London Conference.

7. Flere, Sergej, 1989. Uvod u sociologiju, Beograd, Naučna knjiga.

8. Hauser, Arnold, 1986. Sociologija umjetnosti, Zagreb, Školska knjiga.

9. Maljanovska, Vesna, 2005. Cataloguing Music TV Programs in Contemporary Trends in musicology and ethnomusicology, Skopje, IRAM. 10. Novakovska, Eleni, 2004. Analysis of the Secondary Database Archived Audio at the National and University Library „St. Clement of Ohrid“ – Skopje in Contemporary trends in musicology and ethnomusicology: 112 – 120, Skopje, IRAM. 11. Novakovska, Eleni, 2005b, The methodology of digitizing legacies-digitizing Vasil Hadjimanov legacy in Reflections on Macedonian Music, Past and Future: 36-45, Skopje, IRAM. 12. Pavlovska-Shulajkovska, Mirjana, 2006. The Influence of the Cultural Policy on the Development of Classical Music Vocal Practice in Macedonia 1944-1964 in Cultural Policy and Music Education, XI IRAM International Conference.

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

125

СОДРЖИНА

Данка Фирфова живот посветен на музиката ......................................5 УВОД .........................................................................................7 „Песната, детството и дождот“ ............................... 11 ЧЕКОРЕЊЕ НИЗ ИСТОРИЈАТА ............................................ 17 „ЗАСЛУЖЕН АПЛАУЗ“ ........................................................ 41 ПРИЛОЗИ .............................................................................. 85 Остварени оперски улоги ......................................................87 Концертен репертоар ..................................................................88 Остварена концертна дејност ...........................................90 Уметници со кои Данка Фирфова настапувала ..91 Аудио изданија И ВИДЕОМАТЕРИЈАЛИ ............................94 Календар на настаните ............................................................95 СПОМЕНИ ........................................................................... 101 SUMMARY ........................................................................... 105 РЕЦЕНЗИИ .......................................................................... 113 КОН МОНОГРАФИЈАТА „ДАНКА ФИРФОВА - ЖИВОТ ПОСВЕТЕН НА МУЗИКАТА“ ....................................... 114 УШТЕ ЕДЕН ВРЕДЕН ПРИЛОГ ЗА ЗАПОЗНАВАЊЕТО СО ЖИВОТОТ И ДЕЈНОСТА НА ИСТАКНАТИ ЛИЧНОСТИ ОД НАШЕТО ПОБЛИСКО МУЗИЧКО МИНАТО ........................................................................ 116 БИБЛИОГРАФИЈА ............................................................. 119

126

Д А Н К А

Ф И Р Ф О В А

Ж И В О Т

П О С В Е Т Е Н

Н А

М У З И К А Т А

127