9 minute read
saqarTvelos megobrebi
from My World 29
Hans Kamstrup Vogt
saqarTvelos Soreuli megobari hans fugti
Advertisement
nino axvlediani
norvegieli enaTmecnieri, qarTvelologi da kavkasiologi hans kamstrup fugti daibada 1 903 wlis 1 ivniss q. fredrikstadSi. 1 921 -1 928 wlebSi swavlobda oslos (im dros – qristiania) universitetSi. 1 924-1 925 wlebSi parizSi gaemgzavra, sadac im drois yvelaze cnobili frangi lingvistebis leqciebs eswreboda. 1 928 wels ki oslos universitetSi Seudga laTinuris swavlas. Tumca, rogorc Cans, hanss yvelaze metad parizSi frang lingvistebTan swavla moswonda, radgan 1 929 wels osloSi, magistraturis dasrulebis Semdeg, nansenis fondis stipendiiT parizSi dabrunda somxuri filologiis Sesaswavlad da yvelaferi iq daiwyo.
im dros parizSi cxovrobda hansis mamida, maia fugti, romelic cnobili qarTveli mecnieris, politikosis, erovnul-demokratiuli partiis damfuZneblis – zurab avaliSvilis meuRle iyo. rogorc Cans, maia Zalian gonebagaxsnili da progresuli adamiani iyo, colad gahyva kacs Soreuli qveynidan, cxovrebis umetesi nawili sazRvargareT gaatara da Zalian dramatul politikur procesebSic miiRo monawileoba. oslos nacionalur biblioTekaSi, fritiof nansenis arqivSi, inaxeba werili, romelic maia fugt-avalovma 1 922 wels aSS-Si myof nansens gaugzavna norvegiidan. nanseni im dros ruseTSi SimSilobis daZlevis sakiTxze muSaobda da amerikelebisagan didi raodenobiT marcvleulis mopoveba moaxerxa moSimSileebisTvis gasagzavnad.
hans fugti
zurab avaliSvili (1 874 (an 1 876)-1 944) – gamoCenili qarTveli iuristi, istorikosi, literaturaTmcodne, diplomati, publicisti, politikuri da sazogado moRvawe. 1 91 8 wlis saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqtisa da 1 921 wlis saqarTvelos konstituciis avtori, saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis erT-erTi fuZemdebeli (1 91 7). monawileobda saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenaSi, didi wvlili miuZRvis qarTuli universitetis daarsebaSic. ganaTleba miiRo peterburgsa da parizSi. zurab avaliSvili, romelmac SesaniSnavad icoda rusuli da evropuli enebi (franguli, inglisuri, germanuli) iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis diplomatiis uSualo Semoqmedi – saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebis Semdeg dainiSna saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis mTavar mrCevlad sagareo politikis dargSi. ruseTis mier saqarTvelos okupaciisa da faqtobrivi aneqsiis (1 921 wlis Teberval-marti) Semdeg zurab avaliSvili politikuri emigranti gaxda. moRvaweobda safrangeTsa (1 921 -1 940) da germaniaSi (1 940-1 944). 1 922 wlis 6-1 2 ianvars kanSi antantis umaRlesi sabWos wevri qveynebis Sekrebaze qarTulma delegaciam, sadac zurab avaliSvilic Sedioda, Sekrebas gadasca saqarTvelos mTavrobis nota, romliTac saqarTvelodan ruseTis jarebis gayvanasa da eris samarTliani uflebebis aRdgenas moiTxovda. diplomatiur saqmianobasTan erTad z. avaliSvili aqtiur politikur da sazogadoebriv saqmianobasac eweoda. monawileoba miiRo safrangeTSi gatanili erovnuli saganZuris gadarCenaSi. igi eqvTime TayaiSvilsa da ioseb eligulaSvils marselSi daxvda mTavrobis saqmeTa rwmunebul andria dekanoziSvilTan erTad da ganZis marselis bankSi dabinavebaSi daexmara. zurab avaliSvils ekuTvnis qarTul, rusul, inglisur, frangul da germanul enebze gamocemuli ramdenime fundamenturi gamokvleva saqarTvelos istoriisa da Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebze, agreTve, uamravi werili Tu SeniSvna qarTul emigrantul Jurnal-gazeTebSi. 1 940 wels zurab avaliSvili da misi norvegieli meuRle, maia fugti, sacxovreblad miunxenSi gadavidnen. maT STamomavloba ar darCeniaT. meuRlis gardacvalebis Semdeg zurab avaliSvili al. nikuraZis ojaxSi cxovrobda da iqve gardaicvala 1 944 wels. is daasaflaves qalaq SvandorfSi. 1 993 wlis 22 maiss zurab avaliSvilis neSti saqarTveloSi gadmoasvenes da 25 maiss mweralTa da sazogado moRvaweTa didubis panTeonSi dakrZales.
maia wers, rom misi meuRlec (zurab avaliSvili) vaSingtonSia da sTxovs nansens, rom mas herbert huverTan SexvedraSi daexmaros, raTa marcvleulis raRac nawilis gagzavna saqarTveloSic moxerxdes. aqve is madlobas uxdis did mogzaursa da filanTrops saqarTvelosa da misi damoukideblobis mxardamWeri sityvisaTvis JenevaSi 1 920 wels da gamoTqvams imeds, rom nanseni amjeradac gamoucxadebs Tanadgomas am patara da mamac ers.
swored avaliSvilebis saxlSi moxvda hans fugti qarTveli emigrantebis wreSi da aqve daiwyo qarTuli enis Seswavlac.
fugti Tavis mogonebebSi wers: „mamaCemis biZaSvili, maia avalovi (avaliSvili), nils kolet fugtis – norvegieli poetis da gaxldaT qarTveli emigrantis, Zveli Taobis gamorCeuli didgvarovnis, Tavad zurab avalovis (qarTulad – avaliSvili) meuRle. avaliSvilebis ojaxSi gavicani qarTvel emigrantTa wre da bevri megobaric gaviCine: babeta erisTavi, eka CerqeziSvili (romelic inglisSi cxovrobda, mogvianebiT qarTulinglisuri leqsikonis avtori), vera faRava (SemdgomSi cnobili mxatvari. im wlebSi Tavs qsoviT irCenda), agreTve RambaSiZeebisa da nikolaZeebis ojaxebi, viqtor nozaZe. babeta erisTavi gaxda qarTuli enis Cemi pirveli maswavlebeli. swored am dros gavecani akaki SaniZis pirvel qarTul gramatikas da gerhard deetersis SesaniSnav naSroms `Das Kartwelische Verbum“.
amis Semdeg hans fugts SesTavazes stipendia, raTa samxreT kavkasiaSi kavkasiuri enebi Seeswavla. gansakuTrebuli aqcenti iyo qarTuli enis kvlevaze. man miiRo es SeTavazeba da 1 932 wels TbilisSi gaemgzavra.
saqarTvelos megobrebi
vera faRava (1 907-1 988)
babeta erisTavi
TbilisSi hans fugtma gaicno Tbilisis universitetis lingvistebi, romlebsac umaRlesi donis profesionalebad moixseniebda. mis maswavleblebs Soris iyvnen gamoCenili qarTveli mecnierebi: ilia abulaZe, akaki SaniZe da varlam Tofuria. fugtis sadoqtoro disertacia ‘Grammaire de la lang Géorgien’ SemdgomSi ramdenjerme gamoica frangulad da qarTuladac iTargmna. 1 971 wlis mniSvnelovnad Sevsebuli gamocema man Tavisi megobrisa da maswavleblis – ilia abulaZis xsovnas miuZRvna.
mogonebebSi hans fugti wers, rogori mZime dro iyo saqarTveloSi, rogor uWirdaT, rogori deficiti iyo yvelafris. aRwers purisa da navTis rigebs da aRniSnavs, rom zamTarSi paltoTi Zili uxdeboda. TbilisSi igi filosofos kita megreliZis ojaxSi cxovrobda. fugti ise dauaxlovda Tavis maspinZlebs, rom maTi patara Svilis naTliac gaxda. urTierToba naTlulsa da naTlias Soris mTeli cxovreba gagrZelda. werilebs da baraTebs erTmaneTs qarTulad swerdnen. cota xnis Semdeg fugti dimitri SevardnaZis wreSi Sevida. SevardnaZes xelovnebis muzeumis sardafSi hqonda bina. swored iq ikribebodnen qarTveli inteleqtualebi yovel kviras. fugti wers, rom Tavisuflad laparakobdnen yvelaferze, magram cdilobdnen Tavi aeridebinaT politikisTvis. am saRamoebze sagangebod aravis epatiJebodnen, SeiZleboda erTi-ori megobris miyvanac. karze yoveli dakakunebis eSinodaT, magram Sekrebebs ar wyvetdnen.
akaki SaniZe (1 887-1 987)
1 932 wlis SobisTvis, saqarTveloSi Camosvlidan sami
Tu oTxi Tvis Semdeg, fugts SeeZlo azris gamoTqma qarTulad da esmoda, rasac sxvebi eubnebodnen, Tu pirdapir mas mimarTavdnen. erTi wlis Semdeg ki ukve Tavisuflad flobda qarTuls.
enaTmecnieri da filologi, akademikosi mzeqala SaniZe (akaki SaniZis qaliSvili) ixsenebs: „me maSin Zalian patara viyavi, is rom Camovida, sul eqvsi wlis. maxsovs misi saxe rogori iyo, Zalian keTili gamometyveleba hqonda, xSirad modioda CvenTan da yovelTvis vamCnevdi, rogori pativiscemiT da rogori siyvaruliT ekideboda mamaCems da, sazogadod, qarTvel megobrebs. wynari da Zalian simpaTiuri kaci iyo. erTxel alaverdobaze wavidnen kaxeTSi da SuaRamisas daikarga kaci. Sewuxdnen Zalian, dauwyes Zebna. maSin urmoba iyo kidev, Cardaxiani urmebiT iyo xalxi Camosuli soflebidan. bolos romeliRaca aseT Cardaxian uremSi ipoves, xalxSi Camjdari laparakobda“.
hans fugti
mzeqala SaniZe (dab.1 926)
megobrebTan erTad saqarTvelos bevri cnobili adgili moinaxula. gadaiRo Zalian bevri foto. samoyvarulo kinokamerac hqonda da TavisTvis saintereso movlenebs asaxavda. am kamerasTan dakavSirebiT hqonda problema sabWoTa sasazRvro jarebTan, rodesac sabWoTa kavSirs tovebda. mesazRvreebma SeniSnes, rom qveyanaSi Semosvlisas foto da kinoaparatura Semoitana, ukana gzaze ki Tan ar hqonda. fugtma upasuxa, rom aparatura TbilisSi mopares da qurdobis yvela detali dawvrilebiT gaacno. mas ar daujeres, CaTvales, rom gayida. sinamdvileSi es aparati man muzeumis fotografis asistents, elo erisTavs dautova – fotografs fotoaparati unda hqondeso.
devid langi, levan menabde da hans fugti rusTavelis kabinetSi
elo erisTavi
dimitri SevardnaZe (1 885-1 937) – qarTveli fermweri, Teatrisa da kinos mxatvari, sazogado moRvawe, erovnuli samxatvro galereis fuZemdebeli. didi muSaoba gaswia xelovnebis saxelmwifo muzeumisa da samxatvro akademiis daarsebisTvis. gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis XVIII-XIX saukuneebis qarTuli portretuli mxatvrobis nimuSebis da niko firosmanis suraTebis TavmoyraSi, gamofenaSi, Seswavlasa da popularizaciaSi. misi TaosnobiT 1 91 6 wels daarsda „qarTvel xelovanTa sazogadoeba“, romelic mxatvarTa pirveli profesiuli organizacia iyo saqarTveloSi. aqtiurad monawileobda saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis saqmianobaSi. Seewira sabWoTa represiebs – daxvrites 1 937 wlis dekemberSi.
saqarTvelos megobrebi
1 933 wlis Semodgomaze hans fugtma vizis gagrZeleba iTxova, razec sabWoTa xelisuflebam uari uTxra da dekemberSi iZulebuli gaxda saqarTvelodan norvegiaSi dabrunebuliyo.
bevri nivTis waReba mouxda – wignebi, Canawerebi, maT Soris qeTevan maRalaSvilis daxatuli misi ferweruli portreti, romelic mxatvarma, ukve CarCoSi Casmuli, swored matarebelSi asvlisas miurbenina sadgurze. ase, iRliaSi amodebuli naxatiT gaiara mTeli evropa. es portreti dResac kidia misi vaJis – piter fugtis saxlSi, dramenSi.
didi xani ar iyo gasuli, rodesac hansma SeamCnia, rom visac ki saqarTveloSi werili miswera, baraTi an mokiTxva gaugzavna, yvelas, uklebliv, didi Tu patara problema
qeTevan maRalaSvili (1 894-1 973) – cnobili qarTveli mxatvari portretisti, dimitri SevardnaZis meuRle. saSualo ganaTleba TbilisSi miiRo. 1 91 1 wels Sevida saxviTi xelovnebis wamaxalisebeli kavkasiis sazogadoebis skolaSi, sadac mas aswavlidnen mose ToiZe da iakob nikolaZe. 1 91 5 wels swavla ganagrZo moskovis ferweris, Zerwvisa da xuroTmoZRvrebis skolaSi. 1 91 7 wels dabrunda samSobloSi da muSaoba daiwyo biblioTekarad. aq igi Sexvda dimitri SevardnaZes, romlis rCeviTac dainteresda qarTvel moRvaweTa portretebis SeqmniT. 1 923 wels saqarTvelos ganaTlebis komisariatma safrangeTSi gaagzavna mxatvruli xelovnebis dasaxvewad. 1 926 wels qeTeven maRalaSvili samSobloSi dabrunda da muSaoba daiwyo xelovnebis muzeumSi, sadac saqarTvelos sxvadasxva taZarSi Zveli qarTuli freskebis da mozaikebis pirebs iRebda. qeTevan maRalaSvili iTvleba pirvel qarTvel portretist qalad.
qeTevan maRalaSvili da elene axvlediani
Seeqmna. kita megreliZe da misi meuRle Soreul aRmosavleTSi, gulagSi, gadaasaxles, saidanac kita aRar dabrunebula. sxvebi, zogi metad, zogi naklebad, magram evropuli gadmosaxedidan friad sagulisxmo Seviwroebas ganicdidnen. da hans fugtma, ziani rom aravisTvis mieyenebina, yovelgvari urTierToba gawyvita qarTvel megobrebTan.
1 930-iani wlebis Semdeg, mxolod e.w. „ottepelis“ (stalinizmis periodis Semdgomi daTbobis) pirobebSi, 1 960-ian wlebSi gaxda SesaZlebeli zogierTi kontaqtis aRdgena. erT mSvenier saRamos hans fugtis saxlSi gaisma telefonis zari, rekavda fugtis qarTveli naTluli manana megreliZe, romelic osloSi turistul jgufTan erTad iyo Casuli. sul raRac saaT-naxevriT miirbina manana megreliZem Tavis naTliasTan stumrad. fugtis Svilebi ixseneben am stumrobas. saqarTveloSi am ambis sxva mxares gviamboben. yvela sabWoTa turistul jgufs uTuod axlda sus-is warmomadgeneli. mananas megobarma Turme es sus-is warmomadgeneli kinoSi dapatiJa da amiT misca megobars dro – saaT-naxevari – naTliasTan stumrobisTvis.
qarTvel lingvistebTan hans fugtis pirveli kontaqti 1 960 wels aRdga, rodesac moskovSi orientalistebis kongress daeswro. am kongresis Sesaxeb swerda ilia abulaZes, uxaroda, rom bolos da bolos Sexvdeboda Tavis „oxCumos da maswavlebels“ (erTerT werilSi, sadac abulaZes mimarTavs „Cemo oxCumo“, bolos wers „Tu sityva oxCumi ar iciT, rac warmoudgenelia, waikiTxeT griSaSvilis wigni saiaTnovas Sesaxeb (Tbi
hans fugti da akaki SaniZe kongresze moskovSi
hans fugti
lisi 1 91 8)!)“ /oxCumi = Zmadnafici/ ilia abulaZe moskovSi ar Cavida. etyoba, ar gauSves. qarTvelma kolegebma hans fugts SesTavazes konferenciis Semdeg ori kviriT saqarTvelos stumroboda, magram sabWoTa xelisuflebam hans fugts 1 960-ian wlebSic uari uTxra vizis gagrZelebaze.
1 966 wels saqarTveloSi da mTel sabWoTa kavSirSi SoTa rusTavelis 800 wlis iubiles aRniSnavdnen. hans fugti, rogorc oslos universitetis reqtori, sagangebod miipatiJes sazeimo dReebze TbilisSi. ilia abulaZis STamomavlebi yvebian, rom rodesac hans fugtma mis Sesaxvedrad misuli ilia abulaZe dainaxa, qarTulad dauZaxa: „iliko, Sen isev is qudi gaxuravs?!“
fugti am dReebs aRwerda, rogorc Tavisi cxovrebis Zalian mniSvnelovan movlenas. rusTavelis TeatrSi iyo didi sxdoma, sadac sxvadasxva qveynis warmomadgenlebi gamodiodnen sityviT. mis gamosvlamde yvela, sul yvela, rusulad laparakobda. arc erTi sityva ar iyo naTqvami qarTul enaze. hansma ki sityva qarTulad Tqva. didxans absoluturi siCume iyo da bolos taSma iquxa. meore dRes hans fugtis sityva gazeT „komunistSi“ daibeWda. man qarTulad misca interviu qarTul radios da, rogorc misi Svili ambobs, Sexvda „pionerfilmis“ wevrebs.
„Cven saxlSi gvqonda qarTuli wignebi, Zalian ucnauri asoebiT. me da Cems das saqarTvelo zRaprul qveynad warmogvedgina“, – ambobs hans fugtis vaJiSvili, piter fugti. misi da, eli, misgan gansxvavebiT, arasdros yofila saqarTveloSi. ambobs, ar mivdiodi, zRaprad mindoda darCeniliyoo.
hans fugti gardaicvala1 986 wlis seqtemberSi.
nekrologSi, romelic gazeT „samSoblos“ 1 986 wlis dekembris nomerSi fugtis gardacvalebis Semdeg daibeWda, avtors mohyavs misi sityvebi:
„dxs vicxovre safngeT, guliTa gi v gaviCine; riT cota xs vicxovre saqTvo, griT gavmdr, c ki a, qTvi xalx dbunovn un ewos“.