Željko Rohatinski, Vrijeme i ekonomija: Koncept funkcionalnog vremena

Željko Rohatinski VRIJEME I EKONOMIJA Koncept funkcionalnog vremena

Biblioteka POSEBNA IZDANJA

Recenzenti prof. dr. sc. Mato Crkvenac prof. dr. sc. Marijana Ivanov

Za hrvatsko izdanje Š Željko Rohatinski i Naklada Ljevak, 2020.

Knjiga je objavljena uz potporu Ministarstva znanosti i obrazovanja Republike Hrvatske.

Željko Rohatinski

VRIJEME I EKONOMIJA Koncept funkcionalnog vremena

Zagreb, rujan 2020.

Za Leonu

Sadržaj

Predgovor · 9 UVOD · 13 I. DIO – HIPOTEZA O FUNKCIONALNOM VREMENU Poglavlje 1 – Vrijeme kao objektivna kategorija · 24 Poglavlje 2 – Vrijeme kao subjektivna kategorija · 36 II. DIO – STRUKTURA I OBILJEŽJA EKONOMSKE AKTIVNOSTI DRUŠTVA Poglavlje 3 – Povijesni karakter · 53 Poglavlje 4 – Kružni karakter · 58 Poglavlje 5 – Komponente i tok · 65 Poglavlje 6 – Kauzalni odnosi · 71 Poglavlje 7 – Strukturni odnosi · 78 Poglavlje 8 – Ravnotežni odnosi · 92 Poglavlje 9 – Modeliranje ekonomske aktivnosti · 105 III. DIO – ODVIJANJE EKONOMSKE AKTIVNOSTI U VREMENU I KARAKTER TOG VREMENA Poglavlje 10 – Funkcionalno vrijeme · 117 Poglavlje 11 – Relativni karakter funkcionalnog vremena · 137 Poglavlje 12 – Ročnost ekonomske aktivnosti · 152 ZAKLJUČNO RAZMATRANJE · 179 BILJEŠKE · 193

PRILOZI 1. Transformacijski problem · 205 2. Uvjeti ravnomjernog rasta u dvosektorskom sustavu · 213 3. U vjeti za normalnu reprodukciju u dvosektorskom sustavu · 231 4. U vjeti ravnoteže dvosektorskog sustava u funkcionalnom vremenu · 239 Bibliografija · 247 O autoru · 251

Predgovor

P

rije više od trideset godina, kao mlad ekonomist sa širim interesom za prirodne i humanističke znanosti, bio sam uvje­ ren kako u ekonomiji još postoji širok prostor za fundamentalna istraživanja – ne samo u području njezine primjene nego i u pod­ ručju osnovnih ideja. Posebno kada se te ideje sagledaju u kontek­ stu dostignuća na drugim znanstvenim područjima koja mogu biti relevantna i za analizu ekonomskih procesa. Zato sam s puno entuzijazma počeo proučavati temelje ekonomske znanosti formi­ rane u okviru klasične političke ekonomije, prije svega njezina fundamentalog djela Marxova Kapitala. Pritom nisam bio optere­ ćen ideološkim pretpostavkama i posljedicama koje proizlaze iz radne teorije vrijednosti, nego sam pozornost usmjerio na kon­ strukciju modela reprodukcije kapitala koju Marx nije matema­ tički formalizirao, ali je deskriptivno označio sve njegove bitne odrednice.

Iako je taj model bio isključivo teorijskoga karaktera bez čvrste empirijske zasnovanosti, jasno je ukazao na suštinu kauzalnih, strukturnih i (ne)ravnotežnih odnosa koji se uspostavljaju između ekonomskih kategorija u stvarnom ekonomskom životu.

U vezi s tim posebno me zanimalo pitanje vremena u kojem se uspostavljaju ti odnosi i može li se na njih primjeniti neka od teo­ rija koja tumači vrijeme kao relativnu, a ne apsolutnu kategoriju.

Drugim riječima, može li se govoriti o „ekonomskom vremenu“ kao faktoru koji izravno utječe na modalitete odvijanja ekonomske aktivnosti pojedinaca i društva u cjelini. Rezultat tih promišljanja 9

vr ijeme i ekonomija

bila je i doktorska disertacija koju sam obranio na Ekonomskom fakultetu u Zagrebu 1988. godine1 i nakon toga zaboravio.

Naime, rad u državnoj administraciji, ekonomskom institutu, poslovnom bankarstvu i u centralnoj banci koji je sačinjavao moju profesionalnu karijeru makroekonomista i koji je zahtijevao izna­ laženje operativnih rješenja svakodnevnih ekonomskih problema, potpuno me udaljio od tema i istraživačkih preferencija iz dana moje mladosti.

Istodobno, ekonomska znanost ostvarila je u tom razdoblju ogromne promjene u metodološkom, analitičkom i teorijskom po­gledu. Ekonomija ponude, nova neoklasična sinteza, teorija racionalnih očekivanja, teorija realnih poslovnih ciklusa, hipoteza efikasnih tržišta, moderna monetarna teorija i druge samo su neke od prevladavajućih teorija koje su bitno utjecale na oblikovanje suvremene ekonomske znanosti. Tome je znatno doprinio razvoj informatičke tehnologije koji je omogućio egzaktnu provjeru eko­ nomskih hipoteza i izgradnju odgovarajućih parcijalnih i integral­ nih modela. Usporedno s tim, stvarni ekonomski život prolazio je kroz fazu „great moderation“, pa se činilo da je ekonomska zna­ nost našla vjerodostojne odgovore na gotovo sva ključna ekonom­ ska pitanja modernoga društva.

Međutim, financijska kriza iz 2008. godine i događaji koji su uslijedili, uključujući sekularnu stagnaciju, pokazali su da to nije tako. Ne samo zbog kompleksnosti ekonomskih procesa i njihovih neekonomskih determinanti koje je teško ugraditi u modele nego i zbog simplifikacije pojedinih idejnih pa i ideoloških premisa na kojima su ti modeli zasnovani.

Na prvi problem ekonomska znanost reagira preispitivanjem i redizajniranjem postojećih modela i konstrukcijom novih, ugra­ đujući u njih nove premise i varijable te redizajnirajući veze iz­­ među njih; ograničavanjem aplikativnosti pojedinih modela na 1 U integralnom obliku disertaciju je objavio Institut za javne financije, Zagreb, 1990., pod naslov „Vremenska dimenzija ekonomske aktivnosti društva“.

10

pr edgovor

specifične slučajeve, a ponekad tek jednostavnom tvrdnjom da događaji iz stvarnog života predstavljaju – iz različitih ekonom­ skih i neekonomskih razloga – samo svojevrstan „eksces“ koji ne dovodi u pitanje opću validnost tih modela.

Drugi problem mnogo je teže prirode jer zadire u suštinu „ekonomske filozofije“ i kategorijalnog aparata (kvalitativnog i kvantitativnog) koji je ekonomska znanost izgrađivala tijekom svog povijesnog razvoja postupno ga uzdižući na razinu aksioma.

Preispitivanje tog aparata znači ponekad vraćanje na same početke formiranja ekonomske znanosti i utvrđivanje utjecaja spoznaja iz drugih znanstvenih područja na njezino oblikovanje – što mnogi ocjenjuju suvišnim ako nema izravnu aplikativnu vrijednost. Čitajući s tog aspekta disertaciju napisanu prije mnogo godina, čini mi se da u njoj ima razmišljanja koja još uvijek mogu biti aktualna, odnosno da u reinterpretaciji početnih premisa i ključ­ nih postavki klasične političke ekonomije ima elemenata poticaj­ nih i za buduća istraživanja. To me je motiviralo da, u znatno sažetom i modificiranom obliku, pokušam podijeliti ta razmiš­ ljanja sa širim krugom čitatelja. Posebno s aspekta relativizacije nekih od „aksioma“ koji izvučeni iz šireg povijesnog i sadržajnog konteksta njihova izvornog formuliranja dovode ponekad do pretjerane simplifikacije i na području suvremenih ekonomskih teorija. Jedno od pitanja relevantnih za to područje je i uloga vre­ mena u odvijanju i percipiranju ekonomske aktivnosti pojedinaca i društva u cjelini.

Dodatni poticaj u tom smislu pružila su mi dva u međuvremenu objavljena rada vrlo uglednih autora. „The Theory of Interstellar Trade“ Paula Krugmana (2010.) i „On Time – lectures on models of equilibrium“ Petera A. Diamonda (1994.). U njima se na poti­ cajan način razmatraju fenomeni dilatacije vremena i kontrakcije troškova u sustavima koji se relativno kreću (Krugman) te moda­ liteti uspostavljanja mikroekonomskih i makroekonomskih ravno­ teža u razdobljima različite dužine trajanja (Diamond), što su teme koje imaju središnje mjesto i u ovom radu.

11

Uvod

Jedan od razloga zbog kojih je suvremeni život postao tako neudoban jest to što smo postali svjesni stvari koje su se nekad uzimale zdravo za gotovo. joan robinson, economic philosophy, p. 1, penguin books, 1962.

T

ijekom gotovo 250 godina samostalnog postojanja, ekonom­ ska znanost prešla je značajan razvojni put od deskripcije pojavnih oblika i etičkih načela ekonomskog djelovanja pojedina­ ca i društvenih zajednica do organiziranog skupa znanstvenih spoznaja i teorija o suštini karaktera, organizaciji i modalitetima funkcioniranja složenih ekonomskih sustava. Time je ona ujedno postala i „aktivan sudionik“ u kreiranju tih sustava.

Da bi to postigla, ekonomska znanost trebala je izgraditi i pri­ mijeniti složen instrumentarij kvalitativne i kvantitativne analize ekonomskih pojava i procesa, koji će joj pružiti potreban stupanj egzaktnosti, a time otvoriti i mogućnost generalizacije i modelira­ nja tih procesa.

U tom smjeru, posebno u posljednjih sedamdesetak godina, dolazi do intenzivne primjene matematičkih metoda u analizi ekonomskih sustava, što u sve većoj mjeri prate i pokušaji iz­­na­ laženja određene analogije između funkcioniranja tih sustava i sustava na nekim drugim područjima, posebno u fizici i kiber­ netici. Istodobno, nastojanja ekonomske znanosti da prodre u 13

vr ijeme i ekonomija

bit određenih pojava i procesa, odnosno da ukaže na njihovu genezu i evoluciju, dovode je u bližu vezu i s određenim područ­ jima filozofije i psihologije, tako da ona sve izraženije počinje za svoje potrebe koristiti dostignuća drugih znanosti i znanstvenih disciplina.

Zbog toga, objektivno jača i utjecaj što ga paradigme2 ili pro­ mjene paradigmi na tim znanstvenim područjima imaju (ili bi ga trebale imati) na ekonomsku znanost, odnosno na promjene nje­ zinih paradigmi. Taj je utjecaj to intenzivniji što je neka „neeko­ nomska“ paradigma dublje ugrađena u kategorijski i metodološki aparat ekonomske znanosti, odnosno što je ona više uključena u „ekonomske“ paradigme.

Međutim, proces interdisciplinarnog širenja utjecaja promjena paradigme na jednom znanstvenom području na ostala s njime povezana područja obično je dug i mukotrpan, čak i ako nepo­ sredno omogućuje potpuniju analizu i sagledavanje nekih aspe­ kata pojava i procesa na tim područjima, upravo iz razloga što to često iziskuje promjene u sferi njihova kategorijskog i metodološ­ kog aparata zasnovanog na određenoj internoj logici i „potreba­ ma prakse“.

Svrha je ovog rada ukazati na jedan od problema takve vrste koji, po autorovu mišljenju, postoji u području ekonomske teorije i analize, a odnosi se na pitanje određenja vremenske dimenzije ekonomske aktivnosti društva.

Suštinu problema moguće je najjednostavnije prezentirati ova­ ko: moderna ekonomska znanost analizira tijek i modalitete od­­ vijanja ekonomske aktivnosti društva s njihovog kratkoročnog i dugoročnog aspekta. U okviru prvog pristupa, ona prvenstveno razmatra modalitete uspostavljanja ravnoteže ponude i potražnje na parcijalnim tržištima proizvoda, kapitala i rada te modalitete uspostavljanja opće ravnoteže sustava, dok u okviru drugog pri­ 2 Pojam „paradigma“ označuje „disciplinarnu matricu“ općeprihvaćenih uvjerenja u određenoj znanosti, koja sadržava i „model-probleme“ i „model-rješenja“ (Kuhn, T. S., The Structure of Scientific Revoulutions).

14

u vod

stupa prvenstveno razmatra pitanja gospodarskog rasta, alokacije faktora proizvodnje i zadovoljavanja ključnih ekonomskih prefe­ rencija društva. Na osnovi toga se i ekonomska politika obično dijeli na kratkoročnu ili stabilizacijsku, čiji je osnovni zadatak stvaranje uvjeta za ostvarivanje pune zaposlenosti, stabilnosti cije­ na i povoljnih odnosa u platnoj bilanci, te na dugoročnu ili struk­ turnu čiji su zadaci stvaranje uvjeta za dinamičan i ravnomjeran rast proizvodnje, stabilno zadovoljavanje potreba u sferi potrošnje, uspostavljanje funkcionalnih odnosa u raspodjeli dohodaka, rav­ nomjeran regionalni razvoj i drugo.

Navedena podjela u području ekonomske analize i politike za­snovana je na određenoj klasifikaciji vremenskih razdoblja raz­ ličite dužine trajanja ovisno o modalitetu odvijanja tokova repro­ dukcije u pojedinim od njih, a ova pak na određenom shvaćanju prirode i karaktera vremena i, otuda, načina odvijanja ekonomske aktivnosti u vremenu.

Međutim, to shvaćanje uglavnom polazi od stavova klasične fizike o apsolutnom karakteru vremena, prostora i kretanja, dok glavnina modernih fizikalnih i filozofskih teorija definira vrijeme kao funkcionalnu i relativnu kategoriju.

U takvoj situaciji postavlja se, s aspekta ekonomske znanosti, nekoliko pitanja: 1. Može li se shvaćanje vremena formulirano u okviru moder­ ne fizike i filozofije primijeniti i na razmatranje vremenske dimenzije ekonomske aktivnosti društva?

2. Omogućava li takav pristup potpunije sagledavanje oblika i modaliteta odvijanja ekonomske aktivnosti društva?

3. Utječe li tako shvaćeno vrijeme neposredno na uspostavljanje i promjenu modaliteta odvijanja te aktivnosti i na koji način?

4. Kako se očituje to vrijeme i što mu je mjerna jedinica?

5. Može li se u skladu s posebnom teorijom relativnosti i Lo­rentzovim transformacijama govoriti u ekonomiji o fenomenima analognim dilataciji vremena i kontrakciji dužina u fizici?

15

vr ijeme i ekonomija

6. Kakav je odraz navedenog shvaćanja vremena, odnosno vremenskog tijeka ekonomske aktivnosti društva, na razma­ tranje „ročnosti“ te aktivnosti?

Traženje odgovora na tako postavljena pitanja zahtijeva da se paralelno sagledaju osnovne postavke fizikalno-filozofskih shva­ ćanja prirode i karaktera vremena te sadržaj, obilježja i modaliteti odvijanja ekonomske aktivnosti društva, kako bi se „križanjem“ tih dvaju sagledavanja izvukli elementi bitni za utvrđivanje vre­ menske dimenzije ekonomske aktivnosti.

S tim u vezi, u prvom dijelu ovog rada razmatraju se razvoj i osnovne postavke značajnijih fizikalnih i filozofskih teorija o pri­ rodi, karakteru i načinu spoznaje vremena, s ciljem da se na osno­ vi njih utvrde polazne hipoteze s kojih će se u nastavku rada sagledati obilježja i utjecaj vremenske komponente na odvijanje ekonomske aktivnosti društva. U tom smjeru, u njemu se prvo na sažet način prezentiraju dvije osnovne skupine teorija o vremenu koje se međusobno prvenstveno razlikuju prema „karakteru“ koji pridaju kategoriji vremena. Tretiraju li ga kao objektivnu kategori­ ju definiranu zakonitim svojstvima kretanja i razvoja materije, neovisnu o percepciji „promatrača“ (Aristotel, Descartes, Newton, Bošković, Einstein, Whitehead, Bloch i drugi) ili kao „obzorje“ percepcije i spoznaje bitka (Plotin, Augustin, Leibnitz, Kant, Heidegger, Husserl, Marleau-Ponty i drugi).

U okviru toga, detaljnije se razmatra i pitanje apsolutnog (Newton) ili relativnog (Einstein, Whitehead) karaktera vremena, čija se suština svodi na dvojbu je li vrijeme „neaficirano“ događa­ jima i procesima koji se u njemu zbivaju, odnosno univerzalno – koje ravnomjerno protiče ili upravo ti događaji i procesi bitno utječu na formiranje i tijek vremena, čime ono poprima diferenci­ ran karakter.

Unatoč bitnim razlikama između navedenih teorija na osnovi tih i ne samo tih pitanja, na kraju ovog dijela daje se određena sinteza elemenata koji oblikuju shvaćanje vremena kao funkcio­ 16

u vod

nalne kategorije, predstavljena na način koji omogućuje njezinu aplikaciju u razmatranju vremenske dimenzije ekonomske aktiv­ nosti društva, uvažavajući specifičnosti te aktivnosti u odnosu na prirodne i posebno fizikalne događaje i procese.

Drugi dio sadržava razradu pitanja prirode, strukture, obilježja i načina odvijanja ekonomske aktivnosti društva u zavisnosti od kojih se formira i vremenska dimenzija te aktivnosti. U njemu se posebno analiziraju dva pitanja, i to „funkcionalna“ struktura i kružni tok odvijanja ekonomske aktivnosti društva. U okviru pr­­ vog pitanja razmatraju se sadržaj i međusobni odnos ekonomskih događaja, procesa i ekonomske aktivnosti pojedinih subjekata sa svrhom utvrđivanja osnovnih elemenata (entiteta) te aktivnosti i načina njihove funkcionalne „ugradnje“ u ekonomsku aktivnost društva u cjelini. U okviru drugog pitanja naglasak je na sagleda­ vanju periodičnosti odvijanja te aktivnosti, odnosno uzastopnosti ponavljanja njezinih osnovnih entiteta kao sredstva i oblika repro­ dukcije ekonomskih kategorija, a time i ekonomskih subjekata u društvu.

Središnji dio ovog dijela odnosi se na razmatranje modaliteta odvijanja kružnog toka reprodukcije ekonomskih kategorija, odnosno modaliteta funkcioniranja ekonomskog sustava, pri čemu su navedeni modaliteti shvaćeni kao oblik, vrsta i način uspostavljanja složenog skupa kvalitativnih i kvantitativnih veza (odnosa) između ekonomskih kategorija u kružnom toku njihove reprodukcije.

Nakon kritičkog preispitivanja uobičajenih definicija te shvaća­ nja uloge i sadržaja kauzalnih, strukturnih i ravnotežnih odnosa između ekonomskih kategorija što se uspostavljaju tijekom eko­ nomske aktivnosti pojedinih subjekata i društva u cjelini, u nas­ tavku se analitički razmatraju svojstva (posebno kvantitativna) koja te veze trebaju imati da bi se reprodukcija ekonomskih kate­ gorija u određenom sustavu normalno odvijala.

S tim u vezi, izrađen je strukturno raščlanjen model odvijanja reprodukcije u dvosektorskom ekonomskom sustavu, odnosno u 17

vr ijeme i ekonomija

sustavu s dva sektora reprodukcije, čiju osnovu predstavlja modifi­ cirani oblik Marxovih shema jednostavne i proširene reprodukcije.

Modifikacija se odnosi na izbor funkcionalne jedinice promatra­ nja toka reprodukcije u pojedinom sektoru i sustavu u cjelini. Dok je u Marxovu primjeru to obrt ukupno predujmljenih kapitala u prvi odnosno drugi sektor uz pretpostavku o jednakosti dužina njihova trajanja, u ovom modelu jedinica je promatranja jedan kružni tok reprodukcije tih kapitala, što otvara veće analitičke mogućnosti u pogledu sagledavanja toka reprodukcije ekonom­ skih kategorija i samog ekonomskog sustava.

Kod toga, sukladno Marxovu primjeru, ta jedinica promatra­ nja nije još vremenski određena, odnosno nisu određeni njezini vremenski atributi i dužina trajanja, tako da se u modelu ana­ liziraju samo ravnotežne vrijednosti relevantnih ekonomskih kategorija, odnosno kauzalni i strukturni odnosi između tih kate­ gorija koji udovoljavaju kriteriju uspostavljanja ravnoteže eko­ nomskog sustava.

Na kraju tog dijela razmatraju se pitanja karaktera i načina dje­ lovanja općih pravila funkcioniranja ekonomskog sustava i repro­ dukcije ekonomskih kategorija u njemu te sustav informacija putem kojeg ekonomski subjekti usmjeravaju aktivnost prema realizaciji svojih preferencija i motiva ekonomskog djelovanja.

Time su ujedno naznačeni i svi bitni elementi ekonomske aktivno­ sti društva (osnovni entiteti, periodičnost odvijanja, modaliteti normalnog funkcioniranja ekonomskog sustava i informacijska osnova) koje treba uzeti u obzir prilikom razmatranja vremenske dimenzije te aktivnosti.

Objedinjavanjem stavova o prirodi i karakteru vremena pre­ zentiranih u prvom dijelu te o bitnim elementima i svojstvima ekonomske aktivnosti društva prezentiranih u drugom dijelu, u trećem dijelu ovog rada analizira se vremenska dimenzija eko­ nomske aktivnosti pojedinih subjekata i društva u cjelini. Pritom se posebno razmatraju njezina dva osnovna aspekta, i to: priroda, karakter i utjecaj „ekonomskog“ vremena na modalitete odvijanja 18

u vod

ekonomske aktivnosti, odnosno reprodukcije ekonomskih katego­ rija i ekonomskih sustava, te ročnost navedene aktivnosti ovisno o modalitetu njezina odvijanja u jedinicama, odnosno razdobljima, „ekonomskog“ vremena.

Vezano za prvi aspekt razmatranja, analizira se vremenski tijek (vremenski atributi) funkcioniranja pojedinačnog ekonomskog sustava ili podsustava u sastavu složenijeg ekonomskog sustava te definira pojam funkcionalnog vremena reprodukcije ekonomskih kategorija sadržanih u promatranom sustavu. Zatim se, korište­ njem modela odvijanja reprodukcije u sustavu s dva podsustava, analizira međusobni odnos funkcionalnih vremenskih tijekova reprodukcija ekonomskih kategorija u tim podsustavima kao i utjecaj što ga konstelacija tih vremenskih tijekova ima na obliko­ vanje kauzalnih i strukturnih odnosa između ekonomskih katego­ rija u cijelom sustavu, pri kojima će on biti u ravnoteži. U okviru toga, posebno se analizira i dužina vremenskog razdoblja, izražena u jedinicama funkcionalnih vremena podsustava ekonomskog sustava, koje je potrebno za uspostavljanje ravnoteže sustava.

Na osnovi tih analiza, naznačen je i problem različite efikasno­ sti podsustava i cijelih sustava u jedinicama funkcionalnog vre­ mena, s čime se u vezi analitički razmatra pitanje relativnosti ekonomskog vremena, odnosno pojava dilatacije vremena i kon­ trakcije troškova ekonomskih sustava koji se međusobno kreću.

U pogledu ročnosti ekonomske aktivnosti društva, kritički su sagledani postupci i kriteriji klasifikacije vremenskih razdoblja raz­ličite dužine trajanja u zavisnosti od obilježja i modaliteta odvi­ janja ekonomske aktivnosti u pojedinom od njih koje su u svojim radovima primijenili predstavnici klasične političke ekonomije A. Marshall i J. M. Keynes, a koji su u određenoj mjeri prisutni i u modernoj mikroekonomskoj i makroekonomskoj analizi i teoriji.

Analizom elemenata koji predstavljaju ograničenja u operativnoj primjeni navedenih postupaka i kriterija, nastojalo se ukazati na potrebu da se pitanje ročnosti ekonomske aktivnosti društva raz­ matra s aspekta kompleksnih kvantitativno-kvalitativnih obilježja 19

vr ijeme i ekonomija

te aktivnosti, odnosno promjena tih obilježja u vremenskom slije­ du njezina odvijanja.

Na osnovi toga, prezentirana je (funkcionalna) klasifikacija vremenskih razdoblja i predloženi kriteriji određivanja ročnosti ekonomske aktivnosti društva koji u sebi sadržavaju i funkcional­ no shvaćanje prirode i karaktera „ekonomskog“ vremena i uvaža­ vanje kompleksnosti sadržaja i modaliteta odvijanja ekonomske aktivnosti u tom vremenu.

Sintezom navedenih stavova, u zaključnom razmatranju poku­ šala se dati zaokružena slika prirode, sadržaja i uloge vremenske dimenzije ekonomske aktivnosti društva.

20

Željko Rohatinski VRIJEME I EKONOMIJA Koncept funkcionalnog vremena Nakladnik Naklada LJEVAK d.o.o.

Kopačevski put 1c, Zagreb www.ljevak.hr Za nakladnika Ivana Ljevak Lebeda Urednice Nada Brnardić Mirna Dumičić Jemrić Lektura i korektura Jakov Lovrić Dizajn naslovnice Lucija Gudek, Ram Oblikovanje i prijelom Ana Pojatina, Ram Tisak Feroproms CIP zapis je dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 001062667.

ISBN 978-953-355-287-3