Gaz 61

¹ 2 (61) 2015

1

¹ 61 2015 ð³ê

Сторінки альбому гортаю, Історію роду вивчаю...

2

¹ 2 (61) 2015

Îñòàííÿ øàíà ................ 2 Виховна година

"Çàïîâ³äü ëþáîâ³" ......... 4 10 ïîìèëîê ïðî øêîëó. Áàòüêè ³ â÷èòåë³: êîíôë³êò ÷è ñï³âïðàöÿ? ................ 6 Ùî ÷èòàòè ìàëåíüêèì áîÿãóçêàì ........................ 9 Ìåä³à-îñâ³òà òà ìåä³àãðàìîòí³ñòü: îñâ³òí³ êàòåãî𳿠òà âèêëèêè ÷àñó ................................. 10 Ñï³âïðàöÿ øêîëè ç ãðîìàäñüêèìè òà ðåë³ã³éíèìè îðãàí³çàö³ÿìè â ïðîöåñ³ âèõîâíî¿ ä³ÿëüíîñò³ ...................... 11 Відверта розмова

Äîðîñëà ðîçìîâà ......... 12 ß ³ ìàìà âèéøëè çàì³æ àáî Êîëè ç'ÿâëÿºòüñÿ íîâèé òàòî... ................. 14 Основи Православ’я

Ç êîõàíèìè íå ðîçëó÷àéòåñÿ! ......... 16 9 çàïèòàíü ïðî ñìåðòü .................... 20 Áóòòÿ ñâ³òó .................... 22 ×îìó òàê áàãàòî ³êîí Áîãîðîäèö³? .................. 25 Ñèðîòà ............................ 28 ß æäó... ........................... 28

Êîæí³é ëþäèí³ îäíîãî äíÿ äîâåäåòüñÿ, íåçàëåæíî â³ä ¿¿ áàæàííÿ, çðîáèòè ïîäîðîæ ³ íåáåçïå÷íó, ³ äèâíó. гçí³ êíèãè ïî-ð³çíîìó îïèñóþòü ¿¿ òðèâàë³ñòü: òðè äí³, ñîðîê äí³â, á³ëüøå. Âèðóøàþ÷è â öþ äîðîãó, ïîòð³áíî áóäå îáîâ'ÿçêîâî ï³äêð³ïèòèñÿ ¿æåþ. ² îñê³ëüêè äîðîãà íåçâè÷àéíà, ¿æà ìຠáóòè îñîáëèâà ³ â³äïîâ³äàòè äèâîâèæíîñò³ ïîäîðîæ³. ²ëë³ÿ ïåðåä òèì, ÿê éòè íà ãîðó Õîð³â äëÿ çóñòð³÷³ ç Ãîñïîäîì, äîâãî ñïàâ. Ïîò³ì áóâ ðîçáóäæåíèé Àíãåëîì, áóëà äàíà éîìó ¿æà ³ áóëî ñêàçàíî: «Âñòàíü, ¿æ ³ ïèé». Â³í ¿â, ïèâ ³ ïîò³ì çðîáèâ òðèâàëó ïîäîðîæ, óêð³ïëåíèé ö³ºþ ¿æåþ. Ìè òàêîæ ïîäîðîæóâàòèìåìî äëÿ çóñòð³÷³ ç Ãîñïîäîì. Âè âæå çäîãàäàëèñÿ, ùî éäåòüñÿ ïðî áåçïåðå÷íèé ôàêò íàøîãî ìàéáóòíüîãî æèòòÿ — ïðî íàøó ñìåðòü. Òàê îò, ¿æà, ùî ìîæå íàñ óêð³ïèòè äëÿ äîâãî¿ ³ íåâ³äîìî¿ äîðîãè, — öå Ò³ëî Õðèñòîâå ³ Êðîâ Éîãî. ***

Ïåðåä ñìåðòþ íàì âñ³ì òðåáà áóäå ïðè÷àñòèòèñÿ. Ó êîëèøí³ åïîõè öå íàçèâàëîñÿ «Âèêîíàòè îáîâ’ÿçîê». Âñå á³ëüøå ïîºäíàííÿ ç³ ñâ³òîì õðèñòèÿíñüêîãî ñóñï³ëüñòâà ³ â³äõ³ä áàãàòüîõ òèñÿ÷ ëþäåé â³ä öåðêîâíîãî æèòòÿ íå â 1917-ìó ðîö³ ïî÷àëèñÿ. Ñòîë³òòÿìè äî öüîãî áàãàòî õðèñòèÿí áóâàëè â Öåðêâ³ òðè÷³ çà æèòòÿ: íà õðåùåíí³, íà â³í÷àíí³ ³ íà âëàñíîìó â³äñï³âóâàíí³. Ïîñò³éíî íàìàãàþ÷èñü ïîâåðíóòè ëþäåé äî áëàãî÷åñòÿ, Öåðêâà âñå æ íå áóäóâàëà ³ëþç³é ùîäî «çàãàëüíîãî âèïðàâëåííÿ». ² òîä³ ¿¿ òóðáîòè áóëè ñïðÿìîâàí³ íà òå, ùîá íå â³äïóñòèòè ëþäèíó ç öüîãî ñâ³òó íå ïðèìèðåíîþ ç Áîãîì. Õðåùåííÿ íåâ³ä'ºìíå, íàçàâæäè óòâîðþº çâ'ÿçîê ëþäèíè ç Õðèñòîì. Çìèòè Õðåùåííÿ ç ñåáå íåìîæëèâî. À çíà÷èòü, ëþäèíà, íàâ³òü ÿêùî ïðîæèëà æèòòÿ íåäáàéëèâî, çàêîïàëà â çåìëþ ñâ³é òàëàíò, íå âèðîñëà â ì³ðó ïîêëèêàííÿ, âñå æ äî ê³íöÿ Áîãîâ³ íå ÷óæà. Íå âñ³ íèòêè ïîðâàí³. ² âîíà ìîæå áóòè âðÿòîâàíà, íàâ³òü òàê, ÿê í³áèòî âèõâà÷åíà ç ïîëóì’ÿ. Íà öå íàïðàâëåí³ ³ äëÿ öüîãî ³ñíóþòü ïåðåäñìåðòíà ñïîâ³äü ³ ïðè÷àñòÿ. Àäæå ìè ïàì'ÿòàºìî ðîçá³éíèêà, ÿêèé ìà-

Ñëîâî ïàñòèðÿ ëèìè ñëîâàìè óìîëèâ Ãîñïîäà. Ïàì'ÿòàºìî ³ ïðî òå, ùî ïîðÿòóíîê çä³éñíþºòüñÿ íå â³ä ñïðàâ, àëå ïî ìèëîñò³. ² â ö³é ïåðåäñìåðòí³é ×àø³ ìîæóòü âæå ï³ä çàâ³ñó æèòòÿ îìèòèñÿ âñÿ íåïðàâäà ³ áåççàêîííÿ ëþäèíè, ÿêà ñòàëà â³äðàçó ìàëåíüêîþ ³ áîÿçêîþ, òàêîþ, ùî â³ä÷óâàº, ùî ¿¿ ÷åêຠÑóä.  öüîãî îñòàííüîãî, «ðîçñóäëèâî-ðîçá³éíèöüêîãî» ñïîñîáó âðÿòóâàòèñÿ º íåìàëî âîðîã³â. Íàïðèêëàä, çâè÷à¿ ñâ³òó. Ñâ³ò æàõëèâî áåçáîæíèé, öå âèÿâëÿºòüñÿ íàâ³òü ñåðåä õðèñòèÿí. Âàðòî ñâÿùåíèêîâ³ â ðÿñ³ ïðèéòè äî êîãîñü äîäîìó — ³ âæå ìîæóòü äçâîíèòè ñóñ³äè ç ïèòàííÿì: õòî ó âàñ ïîìåð? Ðåàëüí³ñòü ìàéáóòíüîãî æèòòÿ é ³ëþçîðí³ñòü íèí³øíüîãî ïîì³íÿëèñÿ ì³ñöÿìè â ãîëîâàõ ëþäåé. Ìè òàê ÷³ïëÿºìîñÿ çà öþ íóäíó çåìëþ. «×îìó âè íå ïðè÷àñòèëè áàòüêà (ìàò³ð, áàáóñþ) ïåðåä ñìåðòþ?» — çàïèòóþòü ðàç ó ðàç ñâÿùåíèêè. «Ìè áîÿëèñÿ, ùî â³í (âîíà) äóìàòèìå, ùî ÷àñ âìèðàòè. Ìè õîò³ëè, àáè âîíà ùå ïîæèëà. Ìè äóìàëè, ùî ùå º ÷àñ». Ìè õîò³ëè, ìè äóìàëè. ² â ðåçóëüòàò³ — àáî çâóòü äî õîëîäíîãî òðóïà íà ïàíàõèäó, àáî çâóòü, êîëè ëþäèíà íå ãîâîðèòü, íå ¿ñòü, íå ï'º, à ëèøå õðèïêî äèõàº, ãîòîâà ç êîæíèì õðèïîì ðîçïðîùàòèñÿ ç ò³ëîì. ³äïîâ³äíî äî ñë³â Õðèñòà «ïðèéì³òü, ÿä³òü» ïîòð³áíî äîáðîâ³ëüíî ïðèéìàòè ³ ¿ñòè. À çíà÷èòü, ïîòð³áíî çàçäàëåã³äü äóìàòè ïðî öþ óðî÷èñòó ãîäèíó, â³ä ÿêî¿, ÿê í³ â³ä ÿêî¿ ³íøî¿, çàëåæèòü â³÷í³ñòü. Àäæå îñòàííº ñëîâî òóò — öå ïåðøå ñëîâî òàì. ***

Çâè÷àéíî, áàãàòî ùî çàëåæèòü â³ä òîãî, ÿê ïðîæèòî æèòòÿ, â³ä òîãî, â ÿêîìó ñòàí³ ñåðöå. Ñåðöå — íàéì³öí³øà ôîðòåöÿ: ÿêùî â íüîìó íåìຠâ³ðè ³ íåìຠâîãíèêà ïîêàÿííÿ, òî âñ³ íàìàãàííÿ ìàðí³. «ß â³ðþ â Õðèñòà ÿê â ³ñòîðè÷íó Îñîáó, àëå ïðè÷àñòÿ ïðèéìàòè íå áóäó», — ãîâîðèëà îäíà ãîðäà ñòàðåíüêà. Ç òèì ³ ï³øëà, õî÷à ðîäè÷³ ¿¿ áóëè íàáîæí³ ³ ìîëèëèñÿ ñòàðàííî ïðî ¿¿ ïîêàÿííÿ.

3

¹ 2 (61) 2015

Íàâïàêè, ³íøà ëþäèíà — îô³öåð, ïîëêîâíèê, ÿêèé ïðîæèâ âñå æèòòÿ, øâèäøå çà âñå, áåç Áîãà, ïåðåä ñìåðòþ ïîêëèêàâ ñâÿùåíèêà. Ïîêëèêàâ, íàïèñàâøè çàïèñêó, îñê³ëüêè õâîð³â íà ðàê ãîðëà ³ âæå íå ãîâîðèâ. Ó çàïèñö³ ïîïðîñèâ õðåùåííÿ. Ñâÿùåíèê éîãî ³ õðåñòèâ, ³ ïðè÷àñòèâ (ìàëåíüêîþ êðèõòî÷êîþ Ñâÿòèõ Äàð³â). Íîâîõðåùåíèé çàïëàêàâ ³, íà ïîäèâ îòî÷óþ÷èõ, çàãîâîðèâ. ³í òèõî ñêàçàâ «ñïàñèá³» ³ òèõî â³ä³éøîâ íàñòóïíîãî äíÿ, îáìèòèé ³ î÷èùåíèé, ãîòîâèé äî Çóñòð³÷³. Òàêèõ ³ñòîð³é íåçë³÷åííà ê³ëüê³ñòü, ³ áóäü-ÿêèé ñâÿùåíèê ìîæå ðîçïîâ³äàòè ¿õ äåñÿòêàìè. Îñîáëèâî ö³íí³ ò³ ç íèõ, â ÿêèõ ëþäè äèâëÿòüñÿ íà ñìåðòü ïèëüíî ³ áåç áîÿçêîãî òðåìò³ííÿ. Àäæå íàì ÷àñòî äîâîäèòüñÿ áà÷èòè, ÿê äîðîñë³ ïðè÷àùàþòü ä³òåé, ÿê³ ïëà÷óòü ³ êàïðèçóþòü. Äîðîñë³ óìîâëÿþòü ¿õ, ãîâîðÿòü, ùî áàòþøêà «ñìà÷íå äàñòü», ³ òðåáà æ — ïåðåä ñìåðòþ ëþäåé âñå òàê ñàìî òðåáà óìîâëÿòè ïðè÷àñòèòèñÿ. Ìîâëÿâ, íå á³éñÿ, òè âèäóæàºø, âñå áóäå äîáðå, ³ òàêå ³íøå. Àëå º ëþäè, ÿê³ äèâëÿòüñÿ íà æèòòÿ, ÿê îðåë íà ñîíöå, — íå áëèìàþ÷è. «ß äóæå äàâíî õâîðà ³ ïîâèííà áóëà á ïîìåðòè íàáàãàòî ðàí³øå», — ãîâîðèëà îäíà æ³íêà ñâî¿ì ä³òÿì, ÿê³ ñþñþêàëè ïðî ¿¿ îäóæàííÿ. Âîíà ïðè÷àùàëàñÿ òàê, ÿê ñîëäàò áåðå â ðóêè çáðîþ ïåðåä àòàêîþ, ³ áóëî âèäíî, ùî âîíà äî Ïåðåõîäó ãîòîâà. Áåç çóõâàëîñò³, áåç ñàìîâïåâíåíîñò³, àëå ³ç ñïîê³éíîþ íà䳺þ ³ òâåðäîþ ð³øó÷³ñòþ. ϳñëÿ òàêèõ ïðè÷àùàíü ñâÿùåíèêîâ³ òðåáà óñàì³òíþâàòèñÿ

íà äåê³ëüêà ãîäèí, àáè îáäóìàòè ³ â³ä÷óòè îòðèìàíèé äîñâ³ä. Öüîìó íå íàâ÷àòü â ñåì³íàð³¿, öå âàðòî áàãàòüîõ ðîê³â ñèä³ííÿ íàä êíèãàìè. ²íêîëè äîâîäèòüñÿ áðàòè â³äïîâ³äàëüí³ñòü íà ñåáå ³ ïðè÷àùàòè òèõ, õòî íå ñïîâ³äàâñÿ æîäíîãî ðàçó, à òåïåð õî÷å, àëå âæå íå ìîæå. «Äàéòå ÿêèéñü çíàê, ùî âè õî÷åòå ïðèéíÿòè Ò³ëî Õðèñòîâå», — ïðîñèòü òîä³ ïàñòèð âìèðàþ÷îãî. Îñòàíí³é ìîæå ñëàáî êèâíóòè àáî ìîðãíóòè î÷èìà, ìîæå íàñèëó â³äêðèòè ðîò, ÿêèé ñï³êñÿ, ç êóòêà îêà ìîæå âèêîòèòèñÿ ñëüîçà. ² òîä³ ñâÿùåíèê çîáîâ'ÿçàíèé ãàðÿ÷å çà íüîãî ìîëèòèñÿ. Íåäîâãî, òîìó ùî ÷àñó íåìàº, àëå äóæå ãàðÿ÷å, òîìó ùî éäåòüñÿ ïðî áåçö³ííó äóøó ëþäèíè. ² ïîò³ì — ïðè÷àùàòè. ² ö³ âèïàäêè ÷èñëåíí³. Ïðî íèõ âàì ðîçïîâ³ñòü áàãàòî õòî. Âàðòî ëèøå çäîãàäóâàòèñÿ, ÿê çàñìó÷åíèé â ö³ ñåêóíäè äèÿâîë, ³ ÿê òð³óìôóº àíãåëüñüêå âî¿íñòâî. Âàðòî ïîìîëèòèñÿ, ùîá ñâÿùåíèêè çàâæäè âñòèãàëè, ³ ùîá Áîã ¿õ çáåð³ãàâ â³ä á³ñ³âñüêî¿ çëîñò³, òîìó ùî ñïðàâà ¿õ âåëèêà. ***

Ç îáëàñò³ ïàñòèðñüêî¿ ïðàêòèêè ïîâåðíåìîñÿ â òåïëèé ³ ð³äíèé ñâ³ò ãàðíî¿ ë³òåðàòóðè. Ðîìàíè Ô. Ì. Äîñòîºâñüêîãî ïîâí³ ñìåðòÿìè. Öå ÷àñòî âáèâñòâà ³ ñàìîãóáñòâà, ð³äøå — ñìåðòü ÷åðåç õâîðîáè àáî â³ä ñòàðîñò³. ² ìàéæå íåìຠ«õðèñòèÿíñüêî¿ êîí÷èíè, áåçáîë³ñíî¿, íåãàíåáíî¿, ìèðíî¿». Ëèøå äâà ãåðî¿ Äîñòîºâñüêîãî ïðè÷àñòèëèñÿ ïåðåä ñìåðòþ — Ìàðìåëàäîâ ³ Âåðõîâåíñüêèé-ñòàðøèé.

«— Ñâÿùåíèêà! — ïðîìîâèâ â³í (Ìàðìåëàäîâ. — À.Ò.) õðèïêèì ãîëîñîì. Êàòåðèíà ²âàí³âíà â³ä³éøëà äî â³êíà, ïðèòóëèëàñÿ ëîáîì äî â³êîííî¿ ðàìè ³ ç â³ä÷àºì âèãóêíóëà: — Î òðèêëÿòå æèòòÿ!

— Ñâÿùåíèêà! — ïðîìîâèâ çíîâó âìèðàþ÷èé ï³ñëÿ õâèëèííîãî ìîâ÷àííÿ. <...> Ñïîâ³äü òðèâàëà äóæå íåäîâãî. Âìèðàþ÷èé íàâðÿä ÷è äîáðå ðîçóì³â ùî-íåáóäü; âèìîâëÿòè æ ì³ã ëèøå óðèâèñò³, íåÿñí³ çâóêè». Ìàðìåëàäîâ ïîãàíî ðîçïîðÿäèâñÿ ñâî¿ì æèòòÿì, àëå ï³ñëÿ íüîãî çàëèøèëàñÿ Ñîíÿ, òà ñàìà, ÿê³é íà êàòîðç³ â ïîÿñ êëàíÿëèñÿ àðåøòàíòè. «Ìàò³íêà, Ñîô³ÿ Ñåìåí³âíà, ìàòè òè íàøà, í³æíà, ìèëîñåðäíà!»

— ãîâîðèëè âîíè ¿é. Âîíà ³ ìîëèòèìåòüñÿ çà áàòüêà, ³ ìîëèòâà ¿¿ íå áóäå áåçïë³äíà. Ñòåïàí Òðîôèìîâè÷ Âåðõîâåíñüêèé ³ æèâ, ³ âìèðàâ ³íàêøå. ³í åêçàëüòîâàíèé, çàõîïëåíèé ³… äàðåìíèé. Àëå ³ â³í ñêóøòóâàâ â³ä Äæåðåëà áåçñìåðòÿ, à ñêóøòóâàâøè, âèñîêèì ñêëàäîì âèãîëîñèâ íàñòóïíå: «Ìîº áåçñìåðòÿ âæå òîìó íåîáõ³äíå, ùî Áîã íå çàõî÷å çðîáèòè íåïðàâäè ³ ïîãàñèòè çîâñ³ì âîãîíü ëþáîâ³, ÿêà îäíîãî ðàçó çàéíÿëàñÿ äî Íüîãî, â ìîºìó ñåðö³. <...> ßêùî º Áîã, òî ³ ÿ áåçñìåðòíèé!» Îáîº âñòèãëè. Ò³ñí³ áðàìè, ùî âåäóòü â Öàðñòâî, çàêðèëèñÿ íå ïåðåä íîñîì, à çà ñïèíîþ. Ö³ áðàìè ÷åêàþòü ³ íàñ, ³ íàøèõ áëèçüêèõ. Ïðî â³ëüíå ïðîõîäæåííÿ êð³çü íèõ âàðòî äóìàòè çàçäàëåã³äü. Îäí³ âîðîòà â³äêðèâàþòüñÿ ï³ñëÿ çàïîâ³òíîãî ñë³âöÿ, íà çðàçîê «Ñ³ì-ñ³ì, â³äêðèéñÿ». ²íø³ — íàïðèêëàä, âîðîòà îáëîæåíèõ ì³ñò, — â³äêðèâàþòüñÿ çàâäÿêè â³ñëþêó, íàâ'þ÷åíîìó çîëîòîì. Ò³ Âîðîòà â³äêðèþòüñÿ ëèøå ïîêàÿííÿì ³ íåëèöåì³ðíîþ â³ðîþ. Õðèñòîñ òîä³ øóêàòèìå Ñåáå â íàñ. Íå íàøèõ äîáðèõ ñïðàâ ³ íå ÷óäåñ, íàìè ñòâîðåíèõ, à Ñåáå Ñàìîãî. «Ò³ëî Òâîº ³ Êðîâ ïðèõîâàí³ â ìåí³. Çàðàäè öüîãî ïîìèëóé ìåíå», — ìîëèâñÿ ñâÿòèé ªôðåì. ßêùî íàâ³òü âñå æèòòÿ õòîñü õðåùåíèé äèâíî ïðîæèâ áåç öüîãî Æèâîãî Õë³áà, òî ïåðåä ñìåðòþ ó íüîãî º ìîæëèâ³ñòü âèïðàâèòè ïðîãàÿíå. Âñ³ì òðåáà äóìàòè ïðî öå çàçäàëåã³äü. Ïðîò. Àíäð³é ÒÊÀ×Π(æ-ë «Îòðîê»)

4

¹ 2 (61) 2015

«ÇÀÏβÄÜ ËÞÁβ» Òåìà. Çàïîâ³äü ëþáîâ³ Ìåòà: ïðèãàäàòè äâ³ ãîëîâí³ çàïîâ³ä³ ëþáîâ³; äîïîìîãòè ó÷íÿì çðîçóì³òè Çàïîâ³äü ëþáîâ³ òà óñâ³äîìèòè, ùî ëþáèòè Áîãà íåìîæëèâî, êîëè íå ëþáèø áëèæíüîãî; ðîçâèâàòè ëîã³÷íå ìèñëåííÿ, âì³ííÿ àíàë³çóâàòè, àðãóìåíòóâàòè, óçàãàëüíþâàòè, ðîáèòè âèñíîâêè; âèõîâóâàòè ïðàãíåííÿ äîòðèìóâàòèñü Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³ òà ðîáèòè ä³ëà ìèëîñåðäÿ. Îáëàäíàííÿ: Ñâÿòå Ïèñüìî, òàáëèöÿ «Äîðîãà äî Öàðñòâà Íåáåñíîãî», «Ïîðàäè ìàòåð³ Òåðåçè». Êëþ÷îâèé á³áë³éíèé â³ðø: «Ëþáè Ãîñïîäà Áîãà ñâîãî âñ³ì ñåðöåì ñâî¿ì, ³ âñ³ºþ äóøåþ ñâîºþ, ³ âñ³ºþ ñèëîþ ñâîºþ, ³ âñ³ì ñâî¿ì ðîçóìîì, ³ ñâîãî áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå!”» (Ëê. 10:27). Õ²Ä ÂÈÕÎÂÍί ÃÎÄÈÍÈ ². ÎÐÃÀͲÇÀÖ²ÉÍÈÉ ÌÎÌÅÍÒ.

II. ÀÊÒÓÀ˲ÇÀÖ²ß ÎÏÎÐÍÈÕ ÇÍÀÍÜ.

1. Áåñ³äà çà çàïèòàííÿìè.

1. Ùî âè âêëàäàºòå ó çì³ñò ñëîâà «ëþáèòè»?

2.  ÷îìó ïðîÿâëÿºòüñÿ âàøà ëþáîâ äî áëèçüêèõ ëþäåé?

3.  ÷îìó ïðîÿâëÿºòüñÿ ëþáîâ äî Áîãà?

III. ÌÎÒÈÂÀÖ²ß ÍÀÂ×ÀËÜÍί IJßËÜÍÎÑÒ². Ñüîãîäí³ ìè ç âàìè ïðîàíàë³çóºìî äâ³ çàïîâ³ä³ ëþáîâ³, ÿê³ ïðèí³ñ íàì ²ñóñ Õðèñòîñ, à ñàìå ëþáîâ³ äî Ãîñïîäà ³ ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî.

IV. ÏβÄÎÌËÅÍÍß ÒÅÌÈ ÂÈÕÎÂÍί ÃÎÄÈÍÈ. Ñâÿòå Ïèñüìî êàæå: «Ëþáè Ãîñïîäà Áîãà ñâîãî âñ³ì ñåðöåì ñâî¿ì, ³ âñ³ºþ äóøåþ ñâîºþ, ³ âñ³ºþ ñèëîþ ñâîºþ, ³ âñ³ì ñâî¿ì ðîçóìîì, ³ ñâîãî áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå!» (Ëê. 10:27). Ñüîãîäí³ ìè çíàéäåìî â³äïîâ³ä³ íà âàæëèâ³ äëÿ êîæíî¿ ëþäèíè çàïèòàííÿ: 1. ×îìó ëþáîâ äî áëèæíüîãî º âîäíî÷àñ ëþáîâ’þ äî Áîãà?

2. Ùî îçíà÷ຠëþáèòè áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå?

3. Ó ÷îìó ñèëà õðèñòèÿíñüêîãî ìèëîñåðäÿ?

V. ÂÈÂ×ÅÍÍß ÍÎÂÎÃÎ ÌÀÒÅвÀËÓ. Â÷èòåëü. Ó Ñâÿòîìó ïèñüì³ äâ³ çàïîâ³ä³ ëþáîâ³ ïåðåäàþòü ºâàíãåë³ñòè Ëóêà òà Ìàðêî (â÷èòåëü çà÷èòóº Ëê. 10: 27 òà Ìê.12: 30-31).

1.1. ×îìó ëþáîâ äî áëèæíüîãî º âîäíî÷àñ ëþáîâ’þ äî Áîãà? Á³áë³éíà ³ñòîð³ÿ À îäèí ³ç òèõ êíèæíèê³â, ùî ÷óâ, ÿê âîíè ñïåðå÷àëèñü, òà áà÷èâ, ÿê äîáðå

³í â³äïîâ³äàâ ¿ì, ïðèñòóïèâ òà é ñïèòàâ Éîãî: “Êîòðà çàïîâ³äü ïåðøà ç óñ³õ?” ²ñóñ â³äïîâ³â: “Ïåðøà: “Ñëóõàé, ²çðà¿ëþ: íàø Ãîñïîäü Áîã – Áîã ºäèíèé”. ²: “Ëþáè Ãîñïîäà, Áîãà ñâîãî, óñ³ì ñåðöåì ñâî¿ì, ³ âñ³ºþ äóøåþ ñâîºþ, ³ âñ³ì ñâî¿ì ðîçóìîì ³ ç ö³ëî¿ ñèëè ñâ!” (Öå çàïîâ³äü ïåðøà!) À äðóãà (îäíàêîâà ç íåþ): “Ëþáè ñâîãî áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå!” Íåìà ³íøî¿ á³ëüøî¿ çàïîâ³ä³ íàä îö³!” ² ñêàçàâ Éîìó êíèæíèê: “Äî6ðå, Ó÷èòåëþ! Òè ïîïðàâä³ ñêàçàâ, ùî “Îäèí ³í, ³ íåìà ³íøîãî, îêð³ì Íüîãî”, ³ ùî “Ëþáèòè Éîãî âñ³ì ñåðöåì, ³ âñ³ì ðîçóìîì, (³ âñ³ºþ äóøåþ), ³ ç ö³ëî¿ ñèëè”, ³ ùî “Ëþáèòè ñâîãî áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå”, – öå âàæëèâ³øå çà âñ³ ö³ëîïàëåííÿ é æåðòâè!” ²ñóñ æå, ïîáà÷èâøè, ùî ðîçóìíî òîé â³äïîâ³äü äàâ, ïðîìîâèâ äî íüîãî: “Òè íåäàëåêî â³ä Áîæîãî Öàðñòâà!” (Ìð. 12:28-34) Ïîÿñíåííÿ â÷èòåëÿ Ìàëÿòêî íàðîäæóºòüñÿ íà ñâ³ò. Âîíî ñëàáêå ³ áåçïîì³÷íå. Àëå éîãî ïåñòÿòü ìàìèí³ ðóêè, ö³ëóþòü âóñòà – ³ âîíî âïåðøå â³ä÷óâຠòåïëî ìàòåðèíñüêî¿ ëþáîâ³. Äèòèíà ïðèõîäèòü äî öåðêâè, ñêëàäຠðó÷êè ó áëàãîãîâ³éí³é ìîëèòâ³, ³ ñòຠ¿é ëåãêî é çàòèøíî – âîíà â³ä÷óâຠòåïëî Áîæî¿ Ëþáîâ³. ϳäë³òîê çâåðòຠïîãëÿä íà ñâîþ îäíîêëàñíèöþ ³ ðàïòîì áà÷èòü ó í³é òå, ÷îãî ÷îìóñü íå ïîì³÷àâ ðàí³øå, – ó éîãî ñåðö³ çàðîäæóºòüñÿ òåïëî ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî. Ìîëîäà ïàðà ïðèéìຠâàæëèâå ð³øåííÿ ïîºäíàòè ñâî¿ ñåðöÿ ³ ïðîñèòü Áîæîãî áëàãîñëîâåííÿ âñòóïèòè ó øëþá – ñåðöÿ ìîëîäèõ íàïîâíþþòüñÿ òåïëîì ïîäðóæíüî¿ ëþáîâ³. Ëþáîâ çàâæäè ç íàìè, âîíà ñòàíîâèòü çì³ñò íàøîãî æèòòÿ, ïîðîäæóº ãàðìîí³þ â íàâêîëèøíüîìó ñâ³ò³, íàáëèæຠíàñ äî Ãîñïîäà, ßêèé Ñàì º Ëþáîâ. Îäíàê ëþäè äîâîë³ ÷àñòî ïðèì³òèâ³çóþòü ëþáîâ, çâîäÿòü ¿¿ äî äð³á’ÿçêîâîñò³, à òîìó íå â³ä÷óâàþòü ùàñòÿ ëþáîâ³. Íàâ÷èòèñÿ ëþáèòè ïî-ñïðàâæíüîìó íàâ÷àþòü íàñ äâ³ Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³. ¯õ ïðîãîëîñèâ Áîæèé Ñèí íà çàïèòàííÿ îäíîãî ç êíèæíèê³â, ÿê³ íàìàãàëèñÿ çâèíóâàòèòè Õðèñòà ó ïîðóøåíí³ ìîðàëüíîãî Çàêîíó, òîáòî Áîæèõ Çàïîâ³äåé, ÿê³ Ãîñïîäü äàâ ëþäÿì ÷åðåç ïðîðîêà Ìîéñåÿ. ²ñóñ ïîÿñíèâ Áîæ³ Çàïîâ³ä³ ÷åðåç Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³. Ïåðøà ç íèõ – «Ëþáè Ãîñïîäà, Áîãà ñâîãî...» – â³äîáðàæຠïåðøó ñêðèæàëü äóõîâíî-ìîðàëüíèõ îáîâ’ÿçê³â ëþäèíè: âèçíàâàòè ³ ëþáèòè ªäèíîãî Áîãà, íå òâîðÿ÷è ñîá³ êóìèð³â; íå íàçèâàòè Éîãî ²ìåí³ íàäàðåìíî; ñâÿòèé äåíü íà ÷åñòü Ãîñïîäà ñâÿòêóâàòè. Äðóãà – «Ëþáè ñâîãî áëèæíüîãî...» – çàñâ³ä÷óº äðóãó ñêðèæàëü Áîæèõ Çàïîâ³äåé: øàíóâàòè áàòüêà é ìàò³ð; íå âáèâàòè; íå ÷èíèòè ïåðåëþáó; íå êðàñòè; íå ñâ³ä÷èòè íåïðàâäèâî; íå ïîæàäàòè

ÂÈÕÎÂÍÀ ÃÎÄÈÍÀ ÄËß 8-9 ÊËÀÑÓ æ³íêè áëèæíüîãî ñâîãî òà òîãî, ùî º éîãî âëàñí³ñòþ. Íàéâèùîþ ïîòðåáîþ êîæíî¿ ëþäèíè º ïðàãíåííÿ äî Áîãà: «Áîæå – Òè Áîã ì³é, ÿ øóêàþ â³ä ðàííÿ Òåáå, äóøà ìîÿ ïðàãíå äî Òåáå, òóæèòü ò³ëî ìîº çà Òîáîþ» (Ïñ. 62(63):2). Ëþáèòè Áîãà îçíà÷ຠñëàâèòè Éîãî ÿê Òâîðöÿ, áà÷èòè Ãîñïîäà ó êîæíîìó ÷óäîâîìó êóòî÷êó ïðèðîäè, ó êîæí³é ëþäèí³, ó êîæíîìó äí³ íàøîãî æèòòÿ. Ñëàâèìî Ãîñïîäà ìîëèòâîþ ³ äîáðèìè ä³ëàìè, ïðàâåäíèì æèòòÿì. Ëþáèòè Áîãà îçíà÷ຠäîâ³ðÿòè Éîìó, äÿêóâàòè çà Éîãî Ìèëîñåðäÿ, ïðîñèòè ïðî äîïîìîãó ³ áëàãîñëîâåííÿ. Ëþáèòè Ãîñïîäà îçíà÷ຠñëóæèòè Éîìó – ïîñò³éíî â³äâ³äóâàòè õðàì Áîæèé, áóòè ñâ³äîìèì ó÷àñíèêîì Áîæåñòâåííî¿ Ë³òóð㳿, ÷èíèòè â æèòò³, ÿê ðîáèòü Âñåâèøí³é. Ïðèêëàä òàêîãî æèòòÿ ïðîäåìîíñòðóâàâ íàì Ñèí Áîæèé ²ñóñ Õðèñòîñ. Éîãî çåìíå ñëóæ³ííÿ îçíà÷àëî ïîñò³éíó äîïîìîãó áëèæíüîìó: ïîðàäó, ï³äòðèìêó, óò³õó, íàâ÷àííÿ, îçäîðîâëåííÿ, âîñêðåñ³ííÿ ç ìåðòâèõ, æåðòâó âëàñíèì æèòòÿì íà õðåñò³. Òîìó-òî ëþáèòè Ãîñïîäà é îçíà÷ຠëþáèòè áëèæíüîãî. Õðèñòîñ íàçèâຠäâ³ Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³ îäíàêîâèìè (Ìò. 22:40). Ëþáèòè Ãîñïîäà çàâàæàþòü íàì íàø³ ãð³õè, çàçäð³ñòü, ãí³â ³ íåíàâèñòü ùîäî áëèæíüîãî. Äóæå ÷àñòî âáà÷àºìî ó áëèæíüîìó ñóïåðíèêà ³ íå áà÷èìî â íüîìó òâîð³ííÿ Ãîñïîäíüîãî, îáðàçó ³ ïîäîáè Áîæî¿. Îñê³ëüêè âñ³ ìè ïîõîäèìî â³ä îäíèõ ïðàðîäè÷³â, òî º áðàòàìè é ñåñòðàìè, à õ³áà ìîæíà íå ëþáèòè áðàòà ÷è ñåñòðó? Òîæ íàøèì áëèæí³ì º íå ëèøå ìàòè ÷è áàòüêî, äðóã ÷è ñóñ³ä. Öå ³ òîé, êîãî âèïàäêîâî çóñòð³ëè â ìàðøðóòö³ ÷è íà ðèíêó, ³ òîé, õòî â÷èíèâ íàì çëî, âäàðèâ íàñ ïî ïðàâ³é ùîö³ ñâîºþ íàñì³øêîþ ÷è òèì, ùî âèïåðåäèâ íàñ ó ÷îìóñü. Òà ïîòð³áíî çàïàì’ÿòàòè: ò³ëüêè ïîëþáèâøè áëèæíüîãî, ïîëþáèìî Ãîñïîäà ³ çàñëóæèìî íà Éîãî ëþáîâ.

1.2. Âïðàâà «Ïîì³ðêóé ³ äàé â³äïîâ³äü»: 1. ×îìó Õðèñòîñ ïðîãîëîñèâ äâ³ Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³?

2. Ùî ïîîá³öÿâ Ñèí Áîæèé êíèæíèêîâ³, ÿêèé â³äðàçó çðîçóì³â ³ ïðàâèëüíî ïîòðàêòóâàâ Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³?

3. ßê Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³ ïîâ’ÿçàí³ ç äåñÿòüìà Áîæèìè Çàïîâ³äÿìè?

4. Ùî îçíà÷ຠëþáèòè Ãîñïîäà?

5. ×îìó ëþáîâ äî Ãîñïîäà íåìîæëèâà áåç ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî?

6. ×è ëåãêî òîá³ âèêîíóâàòè Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³?

2. 1. Ùî îçíà÷ຠëþáèòè áëèæíüîãî, ÿê ñàìîãî ñåáå? Íàâ÷àþ÷è ëþáèòè áëèæíüîãî, Õðèñòîñ çàêëèêຠíàñ ïîëþáèòè ñåáå. Õ³áà ìè ëþ-

5

¹ 2 (61) 2015 áèìî ñåáå, ÿêùî âñå æèòòÿ â³ääàºìî ðîçâàãàì ³ íå çàìèñëþºìîñÿ ïðî æèòòÿ â³÷íå? Ïîëþáèòè ñåáå îçíà÷ຠïîáà÷èòè â ñîá³ Îáðàç ³ ïîäîáó Áîæó, òâîð³ííÿ Âñåâèøíüîãî, â³äïîâ³äàëüíå çà ñâîþ ³ äîëþ ñâ³òó, ïàíóâàòè íàä ÿêèì Ãîñïîäü ïîñòàâèâ ëþäèíó. «Òè âèòêàâ ìåíå â óòðîá³ ìàòåð³ ì, – ïðîñëàâëÿþ Òåáå, ùî ÿ äèâíî óòâîðåíèé! Äèâí³ ä³ëà Òâî¿, ³ äóøà ìîÿ â³äຠâåëüìè ïðî öå!» (Ïñ. 138 (139): 13-14). Ìàºìî óñâ³äîìèòè ñâîþ ö³íí³ñòü ó Áîæîìó Ïðîìèñë³: «... òè ñòàâ äîðîãèé â Ìî¿õ î÷àõ, øàíîâàíèé ñòàâ, ³ ß òåáå ïîëþáèâ...» (²ñ. 42:4). ² ö³íí³ñòü íàøà ó áëèçüêîñò³ äî Áîãà («... íà äîëîíÿõ Ñâî¿õ òåáå âèð³çüáèâ ÿ...», ²ñ. 49:16), ó ÷èñòîò³ ñåðöÿ ³ ïîìèñë³â, ó ïðàâåäíîñò³ æèòòÿ, äî ÿêèõ çàêëèêຠíàñ Íåáåñíèé Îòåöü. Ëþáèòè ñåáå îçíà÷ຠö³íóâàòè Áîæ³ Äàðè íàì – õðèñòèÿíñüê³ ÷åñíîòè, ³íäèâ³äóàëüí³ çä³áíîñò³ é òàëàíòè. Ëþáèòè ñåáå – öå é ïðèéíÿòè ñâî¿ ô³çè÷í³ íåäîë³êè (íèçüêèé çð³ñò, êàë³öòâî, çà¿êàííÿ ³ ò.ï.), óñâ³äîìèòè, ùî ëþäèíó ò³ëüêè çóñòð³÷àþòü çà çîâí³øí³ñòþ, à ïðîâîäæàþòü çà ðîçóìîì ³ ìîðàëüíèìè ÿêîñòÿìè. Òîìó ëþáèòè ñåáå – öå ùîäåííî â³äêðèâàòè äóõîâíå áàãàòòÿ, æèòòÿ Áîãà â íàø³é äóø³. ßêùî íàâ÷èìîñÿ ïîâàæàòè â ñîá³ âàðò³ñíó, ñàìîäîñòàòíþ îñîáèñò³ñòü, äóõîâíî áàãàòó ³ â³äïîâ³äàëüíó ïåðåä Ãîñïîäîì, â³äêðèþòüñÿ íàì î÷³ íà òå, ùî òàêèì æå Áîæèì òâîð³ííÿì º é êîæåí áëèæí³é, ÿêèé çàñëóãîâóº íà íàøó ëþáîâ ³ ïîâàãó äî éîãî ã³äíîñò³, ÿêèõ áè íåäîë³ê³â â³í íå ìàâ, ÿê áè íå ñòàâèâñÿ äî íàñ. (Ïðîñëóõîâóâàííÿ òà îáãîâîðåííÿ ïîâ÷àëüíèõ îïîâ³äàíü) Ïîâ÷àëüí³ îïîâ³äàííÿ 1. ϳäë³òêè íàñì³õàëèñÿ íàä ñâî¿ì óáîãî âäÿãíåíèì òîâàðèøåì: «Òè æ õðèñòèÿíèí, – êïèëè. – ßêùî Áîã òåáå ëþáèòü, ÷îìó íå çàîï³êóºòüñÿ òîáîþ? ×îìó íå ñêàæå êîìóñü, ùîáè äàâ òîá³ ÿêèéñü ïðèñòîéíèé îäÿã». Ö³ ñëîâà äóæå âðàçèëè õëîïöÿ,àëå â³í ç ã³äí³ñòþ â³äïîâ³â: «ß äóìàþ, ùî ³í ñàìå òàê ³ êàæå ëþäÿì ðîáèòè, àëå âîíè Éîãî íå ñëóõàþòü».

2. Þíàêè ñïîñòåð³ãàëè, ÿê â³ñ³ìäåñÿòèë³òí³é ä³äóñü ñàäèâ àáðèêîñîâå äåðåâî. Âîíè çàïèòàëè ñòàðîãî: «Âè ùå ñïîä³âàºòåñÿ ¿ñòè ç íüîãî ïëîäè?» Ñòàðèé, ñïèðàþ÷èñü íà ëîïàòó, â³äïîâ³â: «Ïåâíî, ùî í³. Àëå ö³ëå æèòòÿ ÿ ¿â àáðèêîñè ç äåðåâ, ÿêèõ íå ñàäèâ. ² ìåí³ äîñòàòíüî òîãî, ùî ö³ àáðèêîñè áóäåòå ¿ñòè âè» (Ïîëü Âîðòîí).

2.2. Âïðàâà «Ïîì³ðêóé ³ äàé â³äïîâ³äü»: 1. Ùî îçíà÷ຠïîëþáèòè ñåáå?

2. ßê íàâ÷èòèñÿ ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî?

3. ×îìó ï³äë³òêè, ÿê³ çíóùàëèñÿ íàä óáîãî âäÿãíåíèì õëîïöåì, íå ÷óþòü Ãîëîñó Áîæîãî?

4. ßêèé óðîê ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî äàâ þíèì ä³äóñü, ÿêèé ñàäèâ àáðèêîñîâå äåðåâî?

4.1. Ó ÷îìó ñèëà õðèñòèÿíñüêîãî ìèëîñåðäÿ?

Ëþäèíà, ÿêà äóìêàìè ³ ä³ÿìè çäàòíà ïîñï³â÷óâàòè áëèæíüîìó, âæå íå â³ä÷óâຠñåáå ñàìîòíüîþ, âîíà øâèäêî äîëຠáàð’ºðè çàçäðîñò³, íåïîðîçóì³ííÿ, íåíàâèñò³. Ìèëîñåðäÿì ìè íàñë³äóºìî Ñàìîãî Õðèñòà. Ñàìå Ñèí Áîæèé íàâ÷àâ ëþäåé ñåìè ä³ëàì ìèëîñåðäÿ ùîäî ò³ëà ³ ñåìè ä³ëàì ìèëîñåðäÿ ùîäî äóø³. Ïðèêìåòíèìè ðèñàìè ìèëîñåðäÿ º áåçêîðèñëèâ³ñòü, ùèð³ñòü, òàºìí³ñòü. Ìèëîñåðäÿ, çà ñëîâàìè ²îàííà Çîëîòîóñòîãî, î÷èùóº áóäü-ÿêèé ãð³õ. Ìèëîñåðäÿ ðîáèòü æèòòÿ ëþäèíè ìèðíèì, ñïîê³éíèì, ðàä³ñíèì. Õòî º ìèëîñåðäíèì ó çåìíîìó æèòò³, çàñëóæèòü ó Âñåâèøíüîãî ùàñòÿ â æèòò³ ³÷íîìó.

4.2. Âïðàâà «Ïîì³ðêóé ³ äàé â³äïîâ³äü»: 1. ×îìó íåáåçïå÷íî áóòè áàéäóæèì?

2. ßê ìè ìîæåìî äîïîìîãòè ñâî¿ì áëèæí³ì?

3. ×îìó ìèëîñåðäÿ íåìîæëèâå áåç äîáðèõ ñïðàâ?

4. Ùî îçíà÷ຠáåçêîðèñëèâå ìèëîñåðäÿ?

V.

ÁÅѲÄÀ ÇÀ ÇÀÏÈÒÀÍÍßÌÈ.

1. Ùî äîïîìàãຠëþäèí³ çì³íèòè ñâîþ äóøó? (Ëþáîâ: «Ëþáîâ, îòæå, – âèêîíàííÿ çàêîíó» (àïîñòîë Ïàâëî)).

2. ×è çàïåðå÷óþòü Çàïîâ³ä³ ëþáîâ³ Çàïîâ³ä³ Áîæ³, îòðèìàí³ Ìîéñåºì? (ͳ. ²ç ïåðøî¿ Çàïîâ³ä³ ëþáîâ³ âèïëèâຠòðè ïåðøèõ Çàïîâ³ä³ Áîæèõ, à ³ç äðóãî¿ – ñ³ì íàñòóïíèõ; õòî âèêîíóº Çàïîâ³ä³ ëþáîâ³, òîé âèêîíóº Çàïîâ³ä³ Áîæ³).

3. ×è ìîæíà ñêàçàòè, ùî òîé, õòî ëþáèòü áëèæíüîãî, òîé âèêîíóº îáèäâ³ çàïîâ³ä³ ëþáîâ³, à îäíî÷àñíî é ³íø³?

– Òàê. Àäæå, êîëè ìè ëþáèìî áëèæíüîãî, òî â êîæí³é ëþäèí³ áà÷èìî Îáðàç Áîæèé ³ öèì ñàìèì ëþáèìî Éîãî.

– Íàøà ëþáîâ äî áëèæíüîãî ïðîÿâëÿºòüñÿ â ä³ëàõ ìèëîñåðäÿ, â äîáðèõ â÷èíêàõ äî íèõ, à öå ìຠíàéá³ëüøó ö³íí³ñòü â Áîæèõ î÷àõ.

– ßêùî âàì âàæêî â ïåâí³ ìîìåíòè ïðîÿâèòè ìèëîñåðäÿ, ëþáîâ äî áëèæíüîãî, ïðîñòèòè áëèæíüîãî, ñêîðèñòàéòåñÿ ïîðàäàìè áëàæåííî¿ Òåðåçè Êàëüêóòòñüêî¿: «Ëþäè áóâàþòü íåðîçóìí³, íåëîã³÷í³ òà åãî¿ñòè÷í³ – âñå îäíî ïðîùàéòå ¿õ».

– ßêùî âè ïðîÿâèëè äîáðîòó, à ëþäè çâèíóâà÷óþòü âàñ ó òàºìíèõ êîðèñëèâèõ ìîòèâàõ – âñå îäíî ïðîÿâëÿéòå äîáðîòó.

– ßêùî âè äîñÿãëè óñï³õó, òî ó âàñ ìîæå ç’ÿâèòèñÿ âåëèêà ê³ëüê³ñòü óäàâàíèõ äðóç³â ³ ñïðàâæí³õ âîðîã³â – âñå îäíî äîñÿãàéòå óñï³õó.

– Òå, ùî âè áóäóâàëè ðîêàìè, ìîæå çðóéíóâàòèñÿ â îäèí ìîìåíò – âñå îäíî áóäóéòå.

– ßêùî âè áóäåòå ÷åñíèìè ³ â³äâåðòèìè, òî ëþäè áóäóòü îáìàíþâàòè âàñ, – âñå îäíî áóäüòå ÷åñíèìè ³ â³äâåðòèìè.

– ßêùî âè çäîáóëè áåçòóðáîòíå æèòòÿ, âàì áóäóòü çàçäðèòè, – âñå îäíî áóäüòå ùàñëèâ³.

– Äîáðî, çðîáëåíå âàìè ñüîãîäí³, ëþäè çàáóäóòü çàâòðà – âñå îäíî òâîð³òü äîáðî.

– Âðåøò³-ðåøò, âè ñàì³ ïåðåêîíàºòåñü, ùî öå âñå ì³æ âàìè ³ Áîãîì, ùî âñå öå í³êîëè íå áóëî ì³æ íèìè ³ âàìè.

VI². ϲÄÑÓÌÎÊ ÂÈÕÎÂÍί ÃÎÄÈÍÈ.

1. Ðîçãëÿíüòå ñõåìó. Ñïðîáóéòå âñòàíîâèòè ¿¿ ñèìâîë³÷íå çíà÷åííÿ..

Äîðîãà – øëÿõ äî Öàðñòâà íåáåñíîãî. Ðåéêè – öå äâ³ Çàïîâ³ä³ Ëþáîâ³. Øïàëè – 10 Çàïîâ³äåé Áîæèõ.

2. Çàïàì’ÿòàé! Ëþáèòè Áîãà íåìîæëèâî áåç ëþáîâ³ äî áëèæíüîãî, à ëþáèòè áëèæíüîãî íåìîæëèâî áåç ìèëîñåðäÿ. ÑÏÈÑÎÊ ÂÈÊÎÐÈÑÒÀÍÈÕ ÄÆÅÐÅË: 1. Ëóê’ÿíåöü Ë.². Ìèëîñåðäÿ ³ äîáðîòà – íàéá³ëüø³ ëþäñüê³ ö³ííîñò³ / Ë. ². Ëóê’ÿíåöü // Ïîçàêëàñíèé ÷àñ. – 2008.-¹8. – Ñ.63-67.

2. Ñòåëüìàõîâè÷ Ì. Ã. Óêðà¿íñüêà ðîäèííà ïåäàãîã³êà / Ì. Ã. Ñòåëüìàõîâè÷. – Ê.: ²ÑÄÙ, 1996. – 288 ñ.

3. Ñóõîìëèíñüêèé Â. Î. Âèáðàí³ òâîðè : Â 5 ò. / Â. Î. Ñóõîìëèíñüêèé. – Ê.: Ðàä. øêîëà, 1997. – Ò. 4. – 546 ñ.

4. Ñó÷àñíà åíöèêëîïåä³ÿ. //Slovarionline.ru/…/ 0.htm 5. Àïðåñÿí Ð.Ã. «Â³ä “Äðóæáè” ³ “ëþáîâ³” – äî “ìîðàë³”: ïðî îäèí ñþæåò â ³ñòî𳿠³äåé ». Ñåêòîð åòèêè ²íñòèòóòó ô³ëîñîô³¿ ÐÀÍ. Åòè÷íà äóìêà. – Ùîð³÷íèê-Ì.: ²Ô ÐÀÍ. 2000.

6. Áàëàøîâ Ë.ª. Åòèêà. Íàâ÷àëüíèé ïîñ³áíèê – Ì., 2003. – 137 ñ.

7. Äåìèäîâ À.Á. Íàçâà Ôåíîìåíè ëþäñüêîãî áóòòÿ. 1999.

8. Åòèêà: Åíöèêëîïåäè÷íèé ñëîâíèê/ ϳä ðåä. Ð.Ã. Àïðåñÿíà, À.À. Ãóñåéíîâà. Ì.: Ãàðäàð³êè, 2001.

9. Ïîëü Äæ. Âîðòîí. “²ñòî𳿠òà ïðèò÷³”. Ëüâ³â, “Ñâ³÷àäî”, 1998 10. http://bibliya.in.ua/ 11. http://bible-lessons.in.ua/dorogovkaz/ zapovidi.html 12. http://www.credo-ua.org/2013/10/ 103287.

13. http://improvisus.com/ua/biblia/ biblia.html 14. http://www.rozdum.org.ua/?cat=7 15.http://samorozvytok.info/content/ poradi-materi-terezi

ÏÀÒвÌÀÍ Í.Ã., â÷èòåëü ã³ìíà糿 ¹ 9

6

¹ 2 (61) 2015

10 ПОМИЛОК ПРО ШКОЛУ «Øêîëà ìàéæå í³÷îìó íå ó÷èòü, ëèøå ïñóº äèòèíó! Êðàùå íàâ÷àòè ¿¿ âäîìà!» «Íàâ³ùî ìåí³ çàéìàòèñÿ ä³òüìè? Øêîëà äëÿ öüîãî ³ ïðèäóìàíà! Õàé âîíà ¿õ ó÷èòü ³ âèõîâóº!» Òàê³ ïðîòèëåæí³ òî÷êè çîðó íà øê³ëüíó îñâ³òó ìè çóñòð³÷àºìî äîñèòü ÷àñòî. ² íàñò³ëüêè æ ÷àñòî âîíè çàñíîâàí³ íå íà ôàêòàõ, à íà ñòðàõàõ, òðèâîç³, ³ëþç³ÿõ ³ íàä³ÿõ. Ìè âèð³øèëè ïðèäèâèòèñÿ äî íàéïîøèðåí³øèõ áàòüê³âñüêèõ ÷åêàíü â³ä øêîëè ³ çðîçóì³òè, íàñê³ëüêè âîíè ñïðàâåäëèâ³ ³ ðåàë³ñòè÷í³. ×ÀÑÒÈÍÀ 1. ØÊÎËÀ  ×ÅÊÀÍÍßÕ

×åêàííÿ ïåðøå: «Í³÷îãî, àáè íå òèíÿâñÿ» Áàòüêè, ÿê³ í³÷îãî íå ÷åêàþòü â³ä øêîëè, – öå çîâñ³ì íå îáîâ'ÿçêîâî ìð³ÿ â÷èòåëÿ. Öå, íàïåâíî, ã³ðøèé âàð³àíò ñòàâëåííÿ äî øêîëè – êîëè âîíà ñïðèéìàºòüñÿ ëèøå ÿê êàìåðà ñõîâó äëÿ ä³òåé, àáè íà âóëèö³ íå òèíÿëèñÿ, ïîêè áàòüêè íà ðîáîò³. Öüîãî âàð³àíòó ÷àñòî äîòðèìóþòüñÿ òàòà: òàê òðåáà, ³ âñå, õàé õîäèòü äî øêîëè, ÿ òåæ õîäèâ, – à ÿê³ âàð³àíòè? Äóðíÿ âàëÿòè? Íó òàê, ÿ òàêîæ ïîãàíî â÷èâñÿ, àëå ìåíå áàòüêî â³äøìàãàâ ïàðó ðàç³â, ÿ çà ðîçóì âçÿâñÿ.

×åêàííÿ äðóãå: «Í³÷îãî, àáè ìåíå íå ìó÷èëè» Ìàìè, ÿê³ í³÷îãî íå ÷åêàþòü â³ä øêîëè, çàçâè÷àé íå ÷åêàþòü â³ä íå¿ í³÷îãî õîðîøîãî. Âîíè äóæå ñòàðàþòüñÿ ³ âêëàäàþòü â íàâ÷àííÿ äèòèíè áàãàòî ÷àñó ³ íåðâ³â – àëå âæå çíåâ³ðèëèñÿ äàòè ä³òÿì íîðìàëüíó îñâ³òó, ¿ì çäàºòüñÿ, ùî ³ äèòèíà í³÷îãî íå ðîáèòü, ³ â÷èòåë³ ó÷àòü íå òîìó, ³ ñèë í³ íà ùî íåìàº, ³ ä³ñòàëà öÿ øêîëà ç³ ñâî¿ìè äóðîùàìè, ÷îìó ÿ ïîâèííà çà öå âñå â³äïîâ³äàòè? ×îìó ÿ ïîâèííà ñèä³òè ³ îï³âíî÷³ ìàëþâàòè ç äèòèíîþ ïëàí ñâ âóëèö³ ³ âèòðà÷àòè ñâ³é âèõ³äíèé íà ïîøóêè ï³âòîðà ìåòð³â îäíîòîííî¿ òêàíèíè äî óðîêó äîìîâåäåííÿ? Ö³ ìàìè ðîáëÿòü ç ä³òüìè óðîêè ³ç ñêàíäàëàìè ³ êðèêàìè, ðèäàþòü ÷åðåç äèòÿ÷³ äâ³éêè ³ ò³ëüêè ùå íå íåïðèòîìí³þòü íà áàòüê³âñüêèõ çáîðàõ, ïî÷óâøè ïðî ÷åðãîâ³ áîðãè ³ äâ³éêè. ¯ì çäàºòüñÿ, ùî ñòàðàííÿ ¿õ àáñîëþòíî áåçïë³äí³ – ñê³ëüêè íå âêëàäàé, ðåçóëüòàò íóëüîâèé. ² òðåáà íàéìàòè ðåïåòèòîð³â ³ øóêàòè ï³äãîòîâ÷³ êóðñè, ³ âñå îäíî ç öüîãî í³÷î-

çåìíó ìîâó. Çàïèòè òàêèõ áàòüê³â ñòâîðèëè ñòðàøíèé òèñê íà ñèñòåìó îñâ³òè â äåâ'ÿíîñò³ ðîêè. ×àñòêîâî ñàìå ö³ çàïèòè ç áîêó ñóñï³ëüñòâà ³ ïðèçâåëè äî òîãî, ùî ÷è íå êîæíà øêîëà, ÿêà ñåáå ïîâàæàº, îãîëîñèëà ñåáå øêîëîþ ç ïîãëèáëåíèì âèâ÷åííÿì ÷îãî-íåáóäü, ïðîãðàìà íàâ÷àííÿ ñêàæåíî ðîçáóõëà, à ä³òè âèÿâèëèñÿ ñòðàøíî ïåðåîáòÿæåí³, ³ âñå öå âèðîñëî äî ìàñøòàáó äåðæàâíî¿ ïðîáëåìè – áî íå ìîæíà îá³éíÿòè íåîñÿæíå, à ðîáî÷èé äåíü ó äèòèíè íå ìîæå òðèâàòè 24 ãîäèíè íà äîáó 7 äí³â íà òèæäåíü.

×åêàííÿ ï'ÿòå: «Îñîáëèâ³ çàïèòè»

ãî íå âèéäå, îêð³ì íåðâîâîãî çðèâó. Öå äóæå â³äïîâ³äàëüí³, òðèâîæí³ ìàìè-ïåðôåêö³îíèñòêè, ÿê³ ùèðî ïðàãíóòü äàòè ñâî¿ì ä³òÿì õîðîøó îñâ³òó – àëå âæå çíåìàãàþòü â íåð³âí³é ñóòè÷ö³ ç ñèñòåìíîþ êðèçîþ â³ò÷èçíÿíî¿ øêîëè ³ äóæå áîÿòüñÿ â÷èòåë³â, ÿê³ ïðè êîæí³é ñëóøí³é íàãîä³ ðîçïîâ³äàþòü ¿ì, ùî âîíè ïîãàí³ ìàòåð³ é íåïðàâèëüíî âèõîâóþòü ñâî¿õ ä³òåé. Òðåáà ï³äêðåñëèòè, äî ðå÷³, ùî ñàìå ó òàêèõ â³äïîâ³äàëüíèõ ìàì âèðîñòàþòü ä³òè, òî÷íî âïåâíåí³ â òîìó, ùî ¿õ îñâ³òà – â³äïîâ³äàëüí³ñòü ìàìè. ²íêîëè áàòüêè äî òàêî¿ ì³ðè íå ÷åêàþòü â³ä øêîëè í³÷îãî õîðîøîãî, ùî âçàãàë³ â³ä íå¿ â³äìîâëÿþòüñÿ, ³ òîä³ ç íèõ âèõîäÿòü àíñêóëåðè – ïðèá³÷íèêè ðîäèííîãî íàâ÷àííÿ.

×åêàííÿ òðåòº: «Òî÷íà êîï³ÿ» Áàãàòî áàòüê³â ñïèðàþòüñÿ íà ñâ³é øê³ëüíèé äîñâ³ä. Øêîëà ïîâèííà íàâ÷èòè ¿õ ä³òåé òîìó, ÷îìó âîíè ñàì³ íàâ÷èëèñÿ ñâîãî ÷àñó. Ìè õîäèëè íà ëèæàõ – ÷îìó ä³òè íå õîäÿòü íà ëèæàõ? Ó íàñ íà õ³ì³¿ áóëè äîñë³äè – ÷îìó âè íå ðîáèòå äîñë³äè? ×îìó ó âàñ ä³òè íå â÷àòü â³ðø³ íàïàì'ÿòü? Îñâ³òà ìຠáóòè òðàäèö³éíîþ – òàêîþ, ÿê âîíà áóëà â ðàäÿíñüê³é øêîë³, êðàùîþ â ñâ³ò³, òàêîþ, ÿêó îòðèìàëè ñàì³ áàòüêè.

×åêàííÿ ÷åòâåðòå: «Ïîêðàùóâàíà êîï³ÿ» ×àñò³øå, ïðàâäà, áàòüêè ðîçóì³þòü, ùî âîíè, ìîæëèâî, çäîáóëè íå êðàùó â ñâ³ò³ îñâ³òó, ³ áà÷àòü â í³é ä³ðè ³ ïðîïóñêè. Òîìó âîíè çíàþòü, ùî âæå ¿õ-òî äèòèíà ïîâèííà îòðèìàòè âñå òå æ ñàìå, àëå íàáàãàòî êðàùå. ²ñòîð³þ ìèñòåöòâ, íàïðèêëàä, ³ ðèòîðèêó, ³ ô³ëîñîô³þ, ³ àíãë³éñüêó ñ³ì ðàç³â íà òèæäåíü, ³ äðóãó ³íî-

Áàòüêè, ÿê³ ï³äõîäÿòü äî îñâ³òè ñåðéîçíî, çàçâè÷àé òî÷íî çíàþòü, ÷îãî ñàìå âîíè õî÷óòü â³ä ñèñòåìè îñâ³òè. Ñêàæ³ìî, º áàòüêè, ïåðåêîíàí³ â òîìó, ùî ìàòåìàòèêà – îñíîâà âñüîãî, à çíà÷èòü, â øêîë³ ìຠáóòè áàãàòî ñèëüíî¿ ìàòåìàòèêè. ª áàòüêè, ÿê³ òî÷íî çíàþòü, ùî ¿õ äèòèí³ íå ïîòð³áíà ë³òåðàòóðà (ëèøå â³äáèâàòè ³íòåðåñ äî ÷èòàííÿ), ïîòð³áíî ñò³ëüêè-òî ãîäèí ïîãëèáëåíî¿ õ³ì³¿ ³ òàêàòî ïðîãðàìà ç á³îëî㳿. Ö³ áàòüêè âèêðóòÿòü ðóêè áóäü-ÿêîìó çàâó÷åâ³, âèìàãàþ÷è íàäàòè ðîáî÷³ ïðîãðàìè ç óñ³õ ïðåäìåò³â, ³ âèìîòàþòü íåðâè áóäü-ÿêîìó â÷èòåëåâ³, çàïèòóþ÷è, ÷îìó òåì³ êîíãðóåíòíîñò³ ô³ãóð â³äâîäèòüñÿ òàê ìàëî ÷àñó ³ íàâ³ùî ä³òè ÷èòàþòü äàâíî çàñòàð³ëîãî Íåêðàñîâà. ×àñòî òàê³ áàòüêè ñàì³ ùîñü êîëèñü âèêëàäàëè, àëå çì³íèëè ðîáîòó.

×åêàííÿ øîñòå: «Âñüîãî ³ á³ëüøå» Áàòüêè, ÿê³ áàæàþòü â³ä øêîëè âñüîãî ³ á³ëüøå, çàçâè÷àé â³äøòîâõóþòüñÿ â³ä ÿêî¿ñü ìîäåë³ ³äåàëüíî¿ øêîëè, ÿêà ³ñíóº â ¿õ óÿâ³. Îò ÿê áîãîñë³â'ÿ áóâຠàïîôàòè÷íå, à áóâຠêàòàôàòè÷íå – îäíå íàìàãàºòüñÿ âèçíà÷èòè Áîãà ÷åðåç ÿêîñò³, ÿêèìè ³í íå âîëî䳺, à ³íøå – ÷åðåç ÿêîñò³, ÿêèìè ³í âîëî䳺, – òàê ³ áàòüêè ñòàâëÿòüñÿ äî ïèòàííÿ ïðî øêîëó êàòàôàòè÷íî àáî àïîôàòè÷íî. Áàòüêè ç àïîôàòè÷íèì ï³äõîäîì – öå òàê³ ñêåïòèêè, ïåñèì³ñòè, ÿê³ íå ÷åêàþòü â³ä øêîëè í³ ì³öíèõ çíàíü, í³ åðóäèö³¿, í³ ðîçâèòêó òâîð÷îãî ìèñëåííÿ , – ¿ì ãîëîâíå, àáè â øêîë³ äèòèí³ ïî ìîæëèâîñò³ íå â³äáèëè áàæàííÿ ïðî ùîñü ä³çíàâàòèñü, íå ïðèùåïèëè â³äðàçè äî ïîå糿, àáè ¿¿ íå áèëè îäíîêëàñíèêè, àáè ¿¿ íå òåðçàëè ùîòèæíåâèìè ãåíïðèáèðàííÿìè, íå ïðèíèæóâàëè, íå... íå... íå..., âñå ³íøå ìè ñàì³ ¿é äàìî, äîáåðåìî äîäàòêîâèìè çàíÿòòÿìè ³ ðîçóìíèìè ðîçìîâàìè. À îñü áàòüêè ç êàòàôàòè÷íèì ï³äõîäîì – öå áàòüêè, ÿê³ çíàþòü, ùî ³äåàëüíà øêîëà ïîâèííà âèêîíàòè ñïèñîê ç

7

¹ 2 (61) 2015 ñîòí³ ïóíêò³â. Òóò çíàéäåòüñÿ ì³ñöå ñîö³àë³çàö³¿, ïîáóäîâ³ ñòîñóíê³â â êîëåêòèâ³, òèì-á³ëäèíãó; òóò çíàéäåòüñÿ ì³ñöå ðîçâèòêó êðåàòèâíîñò³; òóò áóäå ïðèä³ëåíî óâàãó ãëèáîêèì ì³æíàî÷íèì çâ'ÿçêàì ³ íàóêîâèì ïðîåêòàì; òóò ãîâîðèòèìóòü ïðî âèÿâëåííÿ òàëàíò³â ³ ñèëüíèõ ñòîð³í, ïðî ïðîôîð³ºíòàö³þ ³ ïðîô³ëüíå íàâ÷àííÿ; òóò çàäóìàþòüñÿ ïðî ³íäèâ³äóàëüíó óâàãó òà ³íäèâ³äóàëüí³ îñâ³òí³ òðàºêòîð³¿. Ö³êàâî, ùî ç òàêèõ áàòüê³â ìîæå âèéòè ùî çàâãîäíî. Âîíè ìîæóòü ñòàòè çàñíîâíèêàìè ö³êàâèõ íîâèõ øê³ë (êðàù³ øêîëè, ùî ç'ÿâèëèñÿ â åïîõó ïåäàãîã³÷íèõ øóêàíü äåâ'ÿíîñòèõ, ÷àñòî âèíèêàëè ³ç ñïðîá ïîáóäóâàòè ñâîþ ³äåàëüíó øêîëó). Âîíè ìîæóòü ñòàòè âò³ëåíèì êîøìàðîì â÷èòåë³â ³ øê³ëüíî¿ àäì³í³ñòðàö³¿. À ìîæóòü ñòàòè àíñêóëåðàìè, òîìó ùî æîäíà øêîëà âñå îäíî í³êîëè íå â³äïîâ³äàòèìå ³äåàëó.

äèñòàíö³ÿ âèïàðîâóºòüñÿ. ²ñòèíà, ÿê çàâæäè, äåñü ïîñåðåäèí³.

×åêàííÿ âîñüìå: «Âèõîâàííÿ ³ ³äåîëîã³ÿ» Â³ä «âàøà ñïðàâà – â÷èòè äèòèíó, à âèõîâóâàòè ¿¿ ìè áóäåìî ñàì³» äî «øêîëà ïîâèííà çàêëàñòè îñíîâè äóõîâíîåòè÷íîãî âèõîâàííÿ íàö³¿». Çàãàëîì, âñ³ ö³ ïåðåðàõóâàííÿ, çâè÷àéíî, íå ïðåòåíäóþòü íà ïîâíîòó îáõâàòó – øâèäøå, êîðîòêî çìàëüîâóþòü, ÿê âñ³ëÿê³ áàòüê³âñüê³ ïåðåêîíàííÿ íà òå, ÿêîþ ìຠáóòè øêîëà, ³ ÿê âàæêî øêîë³ â³äïîâ³äàòè ÷åêàííÿì ñóñï³ëüñòâà, êîëè ëþäè â íüîìó íå ìîæóòü äîìîâèòèñÿ îäèí ç îäíèì. Îñòàíí³ìè ðîêàìè íàéíåïðèºìí³ø³ íîâîââåäåííÿ â øêîëàõ ç'ÿâëÿþòüñÿ ñàìå òîä³, êîëè íîñ³¿ îäí³º¿ êðàéíüî¿ òî÷-

×åêàííÿ ñüîìå: «Äèñöèïë³íà» Òóò òåæ º ö³ëèé ñïåêòð ð³çíèõ ÷åêàíü – â³ä «â øêîë³ ìຠáóòè ïîðÿäîê» äî «â øêîë³ ìຠáóòè ñâîáîäà ñàìîâèðàæåííÿ». Îäí³ áàòüêè â³ðÿòü â ï³äíÿò³ ðóêè ³ øê³ëüíó ôîðìó, ³íø³ – â ñâîáîäó äèñêóñ³é ³ îäÿãó. ßêùî â÷èòåëü â çàïàë³ îáãîâîðåííÿ âàæëèâîãî ïèòàííÿ ñÿäå íà ñò³ë, îäí³ âèçíàþòü öå ôîðìåíèì íåïîäîáñòâîì, à ³íø³ – ïðèðîäíîþ ïîâåä³íêîþ. Îäí³ ï³äõîäÿòü äî â÷èòåëÿ ñêàçàòè «ÿêùî íàø áóäå áîðç³òè, âè äàéòå éîìó ïî âóõàõ», à ³íø³ ïèøóòü ñêàðãó äèðåêòîðîâ³, ÿêùî â÷èòåëü çàïèòຠó äèòèíè, ðîçñåðäèâøèñü – «òè ùî – äóðåíü?» Âëàñíå, öå âæå ³íøå ïèòàííÿ – ïèòàííÿ ïðî ã³äí³ñòü äèòèíè ³ áàòüêà. Áàãàòî áàòüê³â òàê çâèêëè áîÿòèñÿ øêîëè â äèòèíñòâ³, ùî äî öèõ ï³ð êîæí³ áàòüê³âñüê³ çáîðè ñïðèéìàþòü ÿê ïîõ³ä äî ñòîìàòîëîãà – áðèäêî, ñòðàøíî, áîëÿ÷å. ¯ì âàæêî íàâ÷èòèñÿ áà÷èòè ó â÷èòåëÿõ ñîðàòíèê³â ³ ñï³âðîá³òíèê³â â ñïðàâ³ âèõîâàííÿ äèòèíè – â÷èòåë³ äëÿ íèõ øâèäøå íà÷àëüíèêè, ³ íà÷àëüíèêè îñîðóæí³, çë³ ³ íåðîçóìí³ (íåõàé íàâ³òü â÷èòåë³ ³íêîëè ³ äàþòü ïðèâ³ä òàê äóìàòè). Íàéñòðàøí³øå, ùî, êîëè äèòèí³ â øêîë³ ïîãàíî – îáðàæຠâ÷èòåëü, îáðàæàþòü ä³òè, íå äàºòüñÿ ÿêèéñü ïðåäìåò, – òàê³ áàòüêè íå çàõèùàþòü ¿¿ ³ çàâæäè ñòàþòü íà á³ê øêîëè. Äèòèíà ñàìà âèííà, òà ùå ÷åðåç íå¿ ó áàòüê³â íåïðèºìíîñò³. Ìàëî ÷èì êðàù³ ³ ìàòåð³-âîâ÷èö³, ãîòîâ³ âñ³õ ïîðâàòè çà ñâîº ÷àäî: âè ïðîñòî íå ó쳺òå éîãî â÷èòè. Âè â÷èòåëü – îñü âè ³ â÷³òü, âàì çà öå ãðîø³ ïëàòÿòü, ùî âè íà ìåíå ñâîþ ðîáîòó ïåðåâàëþºòå? Íà ³íøîìó ïîëþñ³ – áàòüêè ³ â÷èòåë³, ÿê³ ôðåíäÿòü îäèí îäíîãî â ñîöìåðåæàõ ³ îáãîâîðþþòü íîâ³ ñóìî÷êè; íåîáõ³äíà

êè çîðó (íàïðèêëàä, «ó âñ³õ øêîëàõ ïîòð³áíà øê³ëüíà ôîðìà») øëÿõîì àäì³í³ñòðàòèâíîãî òèñêó íàâ'ÿçóþòü ¿¿ âñ³ì áåç âèêëþ÷åííÿ â ìàñøòàáàõ êðà¿íè.

×åêàííÿ äåâ'ÿòå: «Áàòüê³âñüêèé êîíòðîëü» Äåÿêèì áàòüêàì äóæå âàæëèâî òðèìàòè ðóêó íà ïóëüñ³ ùîõâèëèíè. Ó íèõ íà ðîáî÷îìó êîìï'þòåð³ â³äêðèòèé åëåêòðîííèé æóðíàë, ³ âîíè â ðåæèì³ ðåàëüíîãî ÷àñó ñòåæàòü çà òð³éêàìè ³ ï'ÿò³ðêàìè, ùî âèíèêàþòü â íüîìó. ßêùî â÷èòåëü íå çàïîâíþº åëåêòðîííèé æóðíàë ñâîº÷àñíî, íà íüîãî ñêàðæàòüñÿ, òîìó ùî â³í íå äຠáàòüêàì çâîðîòíîãî çâ'ÿçêó. ²íøèì áàòüêàì äîñèòü ðàç íà ì³ñÿöü îòðèìóâàòè çâåäåííÿ ïðî óñï³øí³ñòü – âîíè âçàãàë³ ââàæàþòü, ùî çà öèì ïîâèííà ñòåæèòè ñàìà äèòèíà, à îö³íêà âçàãàë³ í³÷îãî íå çíà÷èòü, êð³ì òîãî, ùî öåé êîíêðåòíèé â÷èòåëü çàðàõóâàâ àáî íå çàðàõóâàâ öþ êîíêðåòíó ðîáîòó. Ó á³ëüøîñò³ øê³ë íåìຠâ³äïîâ³ä³, äî ÿêî¿ ì³ðè áàòüêè ìîæóòü âòðó÷àòèñÿ â òàê³ çîíè â³äïîâ³äàëüíîñò³ øêîëè, ÿê ëîã³êà êóðñó, òåìè, ùî âèâ÷àþòüñÿ, ðîáî÷³ ïðîãðàìè â÷èòåë³â, îá´ðóíòîâàí³ñòü ³ îá'ºì çàâäàíü, ùî çàäàþòüñÿ. Áàòüêè íå ðîçó-

ì³þòü, çà ùî øêîëà â³äïîâ³äຠ³ ÷è ãàðàíòóº âîíà õî÷ ùîñü íà âèõîä³, â÷èòåë³ îáðàæàþòüñÿ ³ çàïèòóþòü, ÿê ìîæíà õî÷ ùîñü ãàðàíòóâàòè, ÿêùî áàòüêè ïîñò³éíî âòðó÷àþòüñÿ â ïèòàííÿ, ÿê³ çíàõîäÿòüñÿ ó ñôåð³ êîìïåòåíö³¿ â÷èòåëÿ.

×åêàííÿ äåñÿòå: «Â³äïîâ³äàëüí³ñòü» ² íàéõâîðîáëèâ³øå ïèòàííÿ – õòî â³äïîâ³äຠçà íàâ÷àííÿ ä³òåé? Çã³äíî çàêîíó ïðî îñâ³òó, â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà çäîáóòòÿ äèòèíîþ ñåðåäíüî¿ îñâ³òè íåñóòü ¿¿ áàòüêè. À çà ùî íåñå â³äïîâ³äàëüí³ñòü øêîëà? À äèòèíà? À ÿêùî äèòèíà çà äåñÿòü ðîê³â íàâ÷àííÿ â øêîë³ í³÷îìó íå íàâ÷èëàñÿ ³ îòðèìàëà äâ³éêó íà âèïóñêíèõ åêçàìåíàõ – öå ÷èÿ â³äïîâ³äàëüí³ñòü? Øêîëà ñõèëüíà ââàæàòè, ùî îñâ³òà ä³òåé – â³äïîâ³äàëüí³ñòü ¿õ áàòüê³â. Áàòüêè ïîâèíí³ ðîáèòè ç äèòèíîþ óðîêè. Áàòüêè ïîâèíí³ çàáåçïå÷èòè, àáè äèòèíà ïðî÷èòàëà âåñü ñïèñîê îáîâ'ÿçêîâî¿ ë³òåðàòóðè. Áàòüêè ïîâèíí³ ë³êâ³äîâóâàòè â³äñòàâàííÿ ç ïðåäìåò³â ³ çàáåçïå÷èòè óñï³øí³ñòü. Ïðè öüîìó âèÿâëÿºòüñÿ, ùî ó äèòèíè íåìຠ÷àñó ïðî÷èòàòè âåñü ñïèñîê, ùî áàòüêè ïîíÿòòÿ íå ìàþòü, ùî äèòèíà íå çðîçóì³ëà ÿê³ñü äâ³ òåìè ç ìàòåìàòèêè ³ òåïåð áåçíàä³éíî â³äñòàëà, ùî áàòüêè ïðèõîäÿòü ç ðîáîòè ëåäü æèâ³ ï³çíî óâå÷åð³ ³ âçàãàë³ íå â çìîç³ çàéìàòèñÿ óðîêàìè. «Ðîáèòè óðîêè ç äèòèíîþ – âàøà ãîëîâíà ñïðàâà», – ïîÿñíèëà â÷èòåëüêà îäí³é ìî¿é çíàéîì³é, ìàì³ ïåðøîêëàñíèöè. Âñå á í³÷îãî, àëå æ ìàìà öÿ – ë³êàð «øâèäêî¿ äîïîìîãè», ³ ãîëîâíà ñïðàâà ó íå¿ – ðÿòóâàòè ëþäåé. Îäíà ç ãîëîâíèõ ïðåòåíç³é áàòüê³â äî øêîëè – øêîëà ïåðåêëàäຠíà íàñ ñâîþ â³äïîâ³äàëüí³ñòü. Ó øêîëè ³íøà ïðåòåíç³ÿ äî áàòüê³â: áàòüêè çäàëè äèòèíó øêîë³ ³ äóìàþòü, ùî øêîëà ñàìà âñå çðîáèòü ³ âñüîìó íàâ÷èòü. Àëå âñ³ì â³äîìî, ùî êîíÿ ìîæíà ïðèâåñòè äî ñòðóìêà, àëå íå ìîæíà çìóñèòè ïèòè; çìóñèòè â÷èòèñÿ äèòèíó, ÿêà â÷èòèñÿ íå õî÷å, ïðàêòè÷íî íåìîæëèâî. «À âè ïîâèíí³ çàö³êàâèòè». – «À âè ñàì³ íàìàãàëèñÿ ¿¿ çàö³êàâèòè íàâêîëèøí³ì ñâ³òîì? Âè äî øêîëè íàâ÷èëè ¿¿ òîìó, ùî ä³çíàâàòèñü ïðî ùîñü íîâå – ö³êàâî? ×è ñàäèëè ¿¿ ïåðåä òåëåâ³çîðîì, êîìï'þòåðîì, ñóíóëè ¿é â ðóêè ïëàíøåò – àáè ò³ëüêè âîíà äî âàñ íå ïðèñòàâàëà? Ìè â÷èòåë³, à íå ÷àð³âíèêè, ìè íå ìîæåìî çðîáèòè íåâìîòèâîâàíó äèòèíó ìîòèâîâàíîþ, öå âàøå çàâäàííÿ, à íå íàøå». Â÷èòåëü, â ÿêîãî â êëàñ³ òðèäöÿòü îñ³á, äàëåêî íå çàâæäè â çìîç³ ïðîñòåæèòè, õòî ïðîïóñòèâ ÷è íå çàñâî¿â

8 êîíêðåòíó òåìó. Â÷èòåëü ïåðåîáòÿæåíèé ðîáîòîþ ³ çâ³òí³ñòþ. ³í ïðîôåñ³îíàë, àëå íå ìàã.

×ÀÑÒÈÍÀ 2. ØÊÎËÀ  ÐÅÀËÜÍÎÑÒ² Íàéñóìí³øå, ùî ïðàâèëüíèõ â³äïîâ³äåé íà âñ³ ö³ ïèòàííÿ ïðî òå, ùî ïîâèííà ³ íå ïîâèííà, ìîæå ³ íå ìîæå øêîëà, íåìàº. Íà äåÿê³ – íåìຠâçàãàë³, à íà äåÿê³ – íåìຠó â³ò÷èçíÿí³é ñèñòåì³ îñâ³òè. Ñêàæ³ìî, òàì, äå â ³íøèõ êðà¿íàõ º ñèñòåìà ï³äòðèìêè òèõ, õòî íàâ÷àºòüñÿ, – òà ñàìà ñëóæáà, ÿêà ç'ÿñîâóº, ÷îìó öåé êîíêðåòíèé ó÷åíü íå ìîæå â÷èòèñÿ ÿê âñ³, ÷îìó â³í â³äñòàº, ÷îìó éîìó íå äàºòüñÿ ìîâà àáî ìàòåìàòèêà, ÷îìó â³í êèäàºòüñÿ íà îäíîêëàñíèê³â àáî ñèäèòü ï³ä ïàðòîþ ³ ùî ç öèì âñ³ì ðîáèòè, – íà ì³ñö³ ö³º¿ ñëóæáè ó íàñ âàêóóì. Àäæå ñàìå â ¿¿ êîìïåòåíö³¿ – ïèòàííÿ ïðî òå, ÿê ³íòåãðóâàòè â êëàñ ³ âçàãàë³ âêëþ÷àòè â çàãàëüíèé ïîò³ê ä³òåé, äëÿ ÿêèõ ìîâà íàâ÷àííÿ íåð³äíà, ³ ä³òåé ç ïðîáëåìàìè çäîðîâ'ÿ ³ ðîçâèòêó; ÿê âèó÷óâàòè äèñëåêòèê³â ³ äèñãðàô³ê³â; ÿê äîïîìàãàòè òèì, õòî â³äñòàº; ÿê äîïîìàãàòè ä³òÿì ç ïðîáëåìàìè ïîâåä³íêè, ä³òÿì ç ñ³ìåé ç âàæêèì ñîö³àëüíî-åêîíîì³÷íèì ñòàíîì, ä³òÿì ç êðèçèñíèõ ñ³ìåé; ÿê äîäàòêîâî çàéìàòèñÿ ç îáäàðîâàíèìè ³ ìîòèâîâàíèìè. Ó íàñ öå í³÷èÿ çîíà â³äïîâ³äàëüíîñò³ – øê³ëüíèé ïñèõîëîã òóò çàçâè÷àé ìàëî ùî ìîæå, òà ³ ¿õ ñêîðî÷óþòü, ñîö³àëüíèé ïåäàãîã òåæ, ëîãîïåäè ³ äåôåêòîëîãè ç øê³ë äàâíî çâ³ëüíåí³; õ³áà ùî îáäàðîâàíèõ ³ ìîòèâîâàíèõ çàáèðàþòü â òîïîâ³ øêîëè, òà ³ ò³ íå äóæå âïåâíåí³ â çàâòðàøíüîìó äí³.

Òîìó áàòüêè ³ øêîëà íàìàãàþòüñÿ ïåðåêëàñòè öþ â³äïîâ³äàëüí³ñòü îäèí íà îäíîãî – ìè çà öå íå â³äïîâ³äàºìî, – öå âàøà ñïðàâà..., – í³, âàøà..., – í³, âàøà..., – í³ âàøà... Êîíñòðóêòèâíå ð³øåííÿ – çîâñ³ì â ³íø³é îáëàñò³ ëåæèòü: ïîêè íåìຠñèñòåìíèõ ïåðåòâîðåíü, çàëèøàºòüñÿ êîæí³é ç òðüîõ ñòîð³í ïðîÿâèòè äîáðó âîëþ ³ âçÿòè íà ñåáå ÷àñòèíó öèõ äîäàòêîâèõ, í³÷èéíèõ îáîâ'ÿçê³â. Íàïðèêëàä, áàòüêàì – ïî äîáð³é âîë³ çíàéòè ôàõ³âöÿ, äèòèí³ – ç öèì ôàõ³âöåì çàéìàòèñÿ, â÷èòåëåâ³ – íå ñòàâèòè äâ³éêè êîæíîãî óðîêó ³ ï³ñëÿ óðîê³â äîäàòêîâî ïîÿñíþâàòè íåçðîçóì³ëå. Íà æàëü, â ðåàëüíîñò³ îáîâ'ÿçêó óñåðåäèí³ òðèêóòíèêà «øêîëà – áàòüêè – äèòèíà» çàçâè÷àé ðîçïîä³ëÿþòüñÿ òàê: â÷èòåëü çîáîâ'ÿçàíèé äàòè ïðîãðàìó, äèòèíà çîáîâ'ÿçàíà ¿¿ âèâ÷èòè áëèçüêî äî òåêñòó, à áàòüêè ïîâèíí³ ¿¿ çìóñèòè öå çðîáèòè.

¹ 2 (61) 2015 Êð³ì òîãî, ä³òè íàø³ â÷àòüñÿ çàðàç çîâñ³ì íå òàê, ÿê â÷èëèñÿ ìè, ³ äîïîìîãè ¿ì â³ä íàñ òðåáà êóäè á³ëüøå. Õî÷à âîíè ³ â÷àòüñÿ íà ð³ê á³ëüøå, í³æ ìè, âîíè ïåðåîáòÿæåí³ ³íôîðìàö³ºþ. Øê³ëüíà ïðîãðàìà âùåíò íàáèòà â³äîìîñòÿìè ç ð³çíèõ ãàëóçåé çíàíü; ¿õ äóæå áàãàòî, ³ âåëèêó ÷àñòèíó ç íèõ âèïóñêíèêè íàçàâæäè çàáóâàþòü, ïîêèíóâøè øêîëó. Àëå âèëó÷èòè ùîñü ç øê³ëüíî¿ ïðîãðàìè – öå ñâÿòîòàòñòâî ³ îáîëâàíþâàííÿ íàö³¿, à äîäàòè ùîñü â øê³ëüíó ïðîãðàìó – çíóùàííÿ íàä ä³òüìè. ßê ïðîïëèñòè ì³æ öèìè Ñöèëëîþ ³ Õàð³áäîþ, íå çíàº, çäàºòüñÿ, í³õòî. Ïåðåä íèí³øíüîþ øêîëîþ ñòî¿òü çàâäàííÿ âïèõíóòè ä³òÿì â ãîëîâè ÿêîìîãà á³ëüøå íàî÷íèõ â³äîìîñòåé çà ÿê ìîæíà ìåíøèé ÷àñ ³ ìåíø³ ãðîø³. Öå îçíà÷ຠ– âåëèê³ êëàñè, ìàëî â÷èòåë³â, áàãàòî ïðåäìåò³â, áàãàòî ³íôîðìàö³¿ çà îäèí óðîê, ìàëî ñèñòåìè. Ìàëî ÷àñó íà ïîâòîðåííÿ, çàñâîºííÿ, îáãîâîðåííÿ, çàêð³ïëåííÿ. Îòæå – áàãàòî äîìàøíüî¿ ³ ñàìîñò³éíî¿ ðîáîòè. Òîìó ïîòð³áíî äóæå áàãàòî äîïîìîãè â³ä áàòüê³â, à ³íêîëè ³ äîäàòêîâî¿ äîïîìîãè, òîìó ùî í³ äàòè ïðåäìåò íà äóæå âèñîêîìó ð³âí³, í³ ï³äòÿãíóòè ä³òåé, ÿê³ â³äñòàþòü, çâè÷àéíà øêîëà, ÿê ïðàâèëî, íå â çìîç³. Âîíà ðîáèòü ñâîþ êîíâåºðíó ðîáîòó. ßê ò³ëüêè âèíèêàþòü ÿê³ñü â³äõèëåííÿ, îñîáëèâ³ ïîòðåáè, îñîáëèâ³ ïîáàæàííÿ ³ óñòðåìë³ííÿ – âèíèêຠêîíôë³êò, ÿêèé ð³äêî õòî çíຠÿê âèð³øèòè. Ó ö³é ñèñòåì³ âñ³ì äóæå âàæêî – ³ â÷èòåëÿì, ³ ä³òÿì, ³ áàòüêàì. Ïðè öüîìó ñòàâêè äóæå âèñîê³ (ïðîâàë íà ÇÍÎ – âòðà÷åíèé ð³ê; íåâñòóï íà áþäæåò – óäàð ïî áàòüê³âñüêîìó ãàìàíöþ), à íàïðóãà âåëè÷åçíà. Öå ïðîñòî ñòàðòîâ³ óìîâè, â ÿêèõ ìè ³ñíóºìî ³ íàìàãàºìîñÿ â÷èòè ä³òåé. Âñ³ì äóæå âàæêî.

ÙÎ ÄÎÏÎÌÎÆÅ Òðîõè ëåãøå – ÿêùî â÷èòåë³, ó÷í³ ³ áàòüêè ìîæóòü ðîçìîâëÿòè îäèí ç îäíèì. ßêùî ïðîáëåìó ìîæíà îïèñàòè ñïîê³éíî, áåç îö³ííèõ äóìîê ³ ÿðëèê³â. Íà æàëü, â øêîë³ äóæå áàãàòî ùî ðîáèòüñÿ çà óìîâ÷àííÿì ³ ìàëî ðåãóëþºòüñÿ äîãîâîðàìè. Øêîëà ³ áàòüêè âçàãàë³ ìàëî äîìîâëÿþòüñÿ – îäí³ ââàæàþòü çà êðàùå ñòàâèòè ïåðåä ôàêòàìè, ³íø³ – ñêàðæèòèñÿ â ³íñòàíö³¿. ßêùî â÷èòåëü íå ðîáèòü ñòðàøíî¿ òàºìíèö³ ç³ ñâ àâòîðñüêî¿ ïðîãðàìè, à áàòüêî íå âèìàãຠéîãî îçíàéîìèòè ç êîíêðåòíèìè ïëàíàìè óðîê³â (â÷èòåëü íå éîãî, à çàâó÷à ïîâèíåí ç íèìè îçíàéîìèòè), – âîíè ñïîâíà ìîæóòü äîìîâèòèñÿ. Òðîõè ëåãøå, ÿêùî øêîëà ïîÿñíþº áàòüêàì, ÷îìó ñàìå ³ ÿê ñàìå âîíà çáèðàºòüñÿ íàâ÷èòè ä³òåé òà ÿêî¿ ó÷àñò³ õî÷å â³ä áàòüê³â. ßêùî äëÿ ä³òåé ³ñíóþòü ÷³òê³ ïðàâèëà, ÿê³ íå ìîæíà ïîðóøóâàòè. ßêùî ä³òè ðîçóì³þòü, ÷îìó âîíè â÷àòüñÿ ³ íàâ³ùî, à øêîëà ³ áàòüêè íå â³äìàõóþòüñÿ â³ä ¿õ çàïèòàíü «íàâ³ùî ìåí³ öå?», à çíà-

þòü íà íèõ â³äïîâ³ä³ ³ ãîòîâ³ öèìè â³äïîâ³äÿìè ä³ëèòèñÿ. Òðîõè ëåãøå ìîæå áóòè, ÿêùî áàòüêè, ä³òè ³ â÷èòåë³ óñâ³äîìëþþòü, ùî âîíè ð³âíîïðàâí³ ó÷àñíèêè îäíîãî ³ òîãî æ ïðîöåñó. Ùî â÷èòåëü – öå íå ìó÷èòåëü ³ íàãëÿäà÷, à ëþäèíà, ç ÿêîþ ñ³ì'ÿ äîìîâèëàñÿ ïðî ðîáîòó. Ùî áàòüêî – íå øê³äíèê, ùî ³ãíîðóº âñ³ ïðîáëåìè ñâ äèòèíè, à ëþäèíà, ÿêà öþ äèòèíó çíàº, ëþáèòü ³ äîïîìîæå ¿¿ âèâ÷èòè. Ðîáîòà ñï³ëüíà: äèòèíà â÷èòüñÿ, â÷èòåëü ó÷èòü, áàòüêî îðãàí³çîâóº, êîíòðîëþº ³ äîïîìàãàº. ßêùî âèíèêຠïðîáëåìà – ãðàòè â ïîøóêè âèíóâàòîãî áåçãëóçäî: âàðòî âñ³ì ðàçîì, âñ³ì òðüîì ñòîðîíàì, í³êîãî íå çâèíóâà÷óþ÷è, ç'ÿñóâàòè, â ÷îìó ïðè÷èíà ïðîáëåìè, ïðîäóìàòè, ÿê ¿¿ âèð³øèòè, ñêëàñòè çàãàëüíèé ïëàí, ÿêèé âñ³õ çàäîâîëüíèòü, ïîçíà÷èòè êîíòðîëüí³ òî÷êè ³ òåðì³íè, ðåçóëüòàò, äî ÿêîãî âñ³ ïðàãíóòèìóòü, ³ â³äïîâ³äàëüí³ñòü êîæíî¿ ³ç ñòîð³í. Òðîõè ëåãøå, ÿêùî çóñòð³÷³ áóäóòü ðåãóëÿðíèìè ³ ðîáî÷èìè – íå «Áîæå, ùî â³í ùå ïðîâàëèâ?», à «ùî çì³íèëîñÿ ç íàøî¿ ìèíóëî¿ çóñòð³÷³, êóäè ìè ðóõàºìîñÿ, ÷è º ïðîãðåñ, ùî çàâàæàº?». Ñêàçàòè «ÿ íå ðîçóì³þ, ÿê ïîáóäîâàíèé âàø êóðñ, íå ìîãëè á âè ïîÿñíèòè» – êðàùå, í³æ ãîâîðèòè «âè íåïðîôåñ³éí³ ³ â÷èòå ÷îìó ïîïàëî». Ñêàçàòè «ÿ íå ðîçóì³þ, ÿê îá÷èñëþâàòè ïëîùó òðèêóòíèêà» – êðàùå, í³æ âîëàòè «ÿ í³÷îãî íå ðîçóì³þ» ³ êèäàòèñÿ ïðåäìåòàìè. ѳñòè ³ ðàçîì ïîøóêàòè, ÿê îá÷èñëþþòü ïëîùó òðèêóòíèêà – êðàùå, í³æ ì³ðêóâàòè ïðî ³ä³îòèçì ñâ äèòèíè ³ ñâîþ áåçìåæíó ìàòåðèíñüêó ïðèðå÷åí³ñòü çàéìàòèñÿ âñÿêèìè äóðîùàìè. Äîïóñòèòè, ùî îïîíåíò ìຠïðàâî äóìàòè ³íàêøå, – êðàùå, í³æ íàâ'ÿçóâàòè âñ³é êðà¿í³ ñâ³é êàòåõ³çèñ. Âèñëóõàòè â÷èòåëÿ, äèòèíó, áàòüêà, íåõàé íàâ³òü êðèêè éîãî äóø³ çäàþòüñÿ âàì îáðàçëèâèìè, – êðàùå, í³æ â³äðàçó ñòàâèòè éîãî íà ì³ñöå. Òà ³ êðèêè äóø³ íå îáîâ'ÿçêîâî ìàþòü áóòè îáðàçëèâèìè.

Êîíêðåòèêà êðàùà çà óçàãàëüíåííÿ. Íå «âàøà äèòèíà íåàäåêâàòíà», à «âàøà äèòèíà óäàðèëà ä³â÷èíêó ïî îáëè÷÷þ, êîëè âîíà ¿¿ îá³çâàëà». Íå «â³í âçàãàë³ í³÷îãî íå çíົ, à «â³í íå âïîðàâñÿ ç ï'ÿòüìà çàâäàííÿìè ç øåñòè â êîíòðîëüí³é ïî îñòàíí³é òåì³». Öå âñå ÿê³ñü ïðîñò³ ³ñòèíè íà çðàçîê «êîí³ ¿äÿòü îâåñ ³ ñ³íî», àëå â ÷àñè, êîëè âñ³ îäèí ç îäíèì âîðîãóþòü, ïðî íèõ âàðòî íàãàäàòè ùå ðàç. Ìè âñ³ â îäíîìó ÷îâí³, íàì í³êóäè ç íüîãî íå ïîä³òèñÿ. Öå íàäîâãî. Äîâåäåòüñÿ äîìîâëÿòèñÿ. ²ðèíà ËÓÊÜßÍÎÂÀ (æ-ë "Ôîìà")

9

¹ 2 (61) 2015

Ìàáóòü, íå âàðòî äîâãî ðîçïîâ³äàòè ïðî òîé âåëè÷åçíèé âïëèâ, ÿêèé ìຠíà ëþäñüêó äóøó õóäîæíÿ ë³òåðàòóðà. ² ÿê ó áóäü-ÿêîãî ÿâèùà, ó öüîãî ÿâèùà º äâ³ ñòîðîíè: òâ³ð ìîæå ³ óøëÿõåòíèòè, ïðîñâ³òëèòè ëþäèíó, ³ óâåðãíóòè ¿¿ â áåçîäíþ æàõó ³ áåçâèõîä³. Òîìó, âèáèðàþ÷è äèòÿ÷³ êíèãè, íå ïîë³íóéòåñÿ çàéâèé ðàç ïåðåãîðíóòè ¿õ, àáè îñâ³æèòè â ïàì'ÿò³ âì³ñò ³ ñïðîãíîçóâàòè ðåàêö³þ âðàçëèâî¿, áîÿçêî¿ äèòèíè. ¯é íå âàðòî ðàíî ÷èòàòè ñòðàøí³ êàçêè òèïà "Ñèíüî¿ áîðîäè" ³ "Êàðëèêà Íîñà" àáî ñóìí³ òèïó "Ðóñàëî÷êè", "Ñò³éêîãî îëîâ'ÿíîãî ñîëäàòèêà" ³ "ijâ÷èíêè ç ñ³ðíèêàìè" Ã-Õ. Àíäåðñåíà. Íàðîäí³ êàçêè ìàþòü áóòè ë³òåðàòóðíî îáðîáëåí³ ³ ñàìå äëÿ ä³òåé, îñê³ëüêè â "íåïðè÷åñàíîìó" âàð³àíò³ íàäòî áàãàòî àðõà¿÷íî¿ æîðñòîêîñò³. Ùå îáåðåæí³øå ñë³ä ï³äõîäèòè äî ëåãåíä ³ ì³ô³â. ¯õ êðàùå çàëèøèòè ðîê³â äî 911, à â äîøê³ëüíîìó â³ö³ ÷èòàòè á³ëüøå âåñåëèõ òâîð³â íàøèõ ³ çàðóá³æíèõ êëàñèê³â äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè. "Áóðàò³íî", "׳ïîëë³íî", "³íí³-ïóõ", "Ìàëþê ³ Êàðëñîí", êíèãè Âîëêîâà, Äðàãóíñüêîãî, Óñïåíñüêîãî, Íîñîâà, Ìàðøàêà, ̳õàëêîâà, "Áàðàíê³í, áóäü ëþäèíîþ!", "Ñòàðèê Õîòòàáè÷" ³ áàãàòî ³íøèõ íå ëèøå ðîçâàæàþòü, àëå ³ áàãàòî ÷îìó ó÷àòü. Ó òîìó ÷èñë³ é ñì³ëèâîñò³. À â "Ïðèãîäàõ æîâòî¿ âàë³çêè" Ñ. Ïðîêîôüºâî¿ òåìà âèõîâàííÿ ñì³ëèâîñò³ âçàãàë³ êëþ÷îâà, ³ ç ä³òüìè, ÿêèì òåàòðàë³çàö³ÿ äî äóø³, ìîæíà ï³äãîòóâàòè íà îñíîâ³ öüîãî ñþæåòó ö³ëèé ëÿëüêîâèé ñïåêòàêëü. ijòè äîøê³ëüíîãî ³ ìîëîäøîãî øê³ëüíîãî â³êó ëþáëÿòü ðîçïîâ³ä³ ïðî òâàðèí, àëå äîðîñë³ íå ïîâèíí³ çàáóâàòè ïðî òå, ùî â ïðèðîä³ ïàíóº íåùàäíèé ïðèðîäíèé â³äá³ð, ³, âðàõîâóþ÷è ïñèõîëîã³÷í³ îñîáëèâîñò³ ä³òåé, àáî îïóñêàòè êðèâàâ³ ïîäðîáèö³, àáî òèì÷àñîâî óòðèìàòèñÿ â³ä ÷èòàííÿ äåÿêèõ ïîâ³ñòåé ³ ðîçïîâ³äåé. Ñêàæ³ìî, ÿ á íå ñòàëà ÷èòàòè ïÿòè- àáî íàâ³òü ñåìèð³÷íèì áîÿãóçêàì ïîâ³ñòü Â.Á³àíêè ïðî ïðèãîäè ìèøåíÿòè ϳêà. Ç íå¿ ìîæíà, çâè÷àéíî, ïî÷åðïíóòè áàãàòî â³äîìîñòåé ïðî çâè÷êè ìèøåé, ïòàõ³â òà ³íøèõ "áðàò³â íàøèõ ìåíøèõ", àëå ö³ëêîì ³ìîâ³ðíî, ùî â äèòÿ÷ó ïàì'ÿòü çàïàäå, íàïðèêëàä, òàêà êàðòèíà: "óëêè öüîãî êóùà áóëè óñàäæåí³ äîâãèìè ãîñòðèìè êîëþ÷êàìè. Íà êîëþ÷êàõ, ÿê íà ñïèñàõ, ñòèð÷àëè ìåðòâ³, íàïîëîâèíó ç'¿äåí³ ïòàøåíÿòà, ÿù³ðêè, æàáåíÿòà, æóêè ³ êîíèêè. Òóò áóëà ïîâ³òðÿíà êîìîðà ðîçá³éíèêà." Àáî îñü òàêà: "ϳê ïîãëÿíóâ, íà ÷îìó â³í ëåæèòü, ³ âðàç ï³äõîïèâñÿ. Ëåæàâ â³í, âèÿâëÿºòüñÿ, íà ìåðòâèõ ìèøàõ. Ìèøåé áóëî äåê³ëüêà, ³ âñ³ âîíè çàêëÿêíóëè: âèäíî, ëåæàëè òóò äàâíî." Äóæå çâàæåíî òðåáà ï³äõîäèòè ³ äî ÷èòàííÿ äèòÿ÷èõ êíèã ïðèãîäíèöüêîãî àáî ³ñòîðè÷íîãî æàíðó. Ïðèïóñòèìî, ðîçâèíåí³é ñåìèð³÷í³é äèòèí³ ï³ä³éäóòü "Ïðèãîäè Òîìà Ñîéºðà", àëå ÿêùî âîíà ìó÷èòüñÿ ñòðàõàìè òåìíîòè, ñàìîòè, ñìåðò³ òà áàíäèò³â, ¿¿ í³÷í³ êîøìàðè çáàãàòÿòüñÿ ùå ³ îáðàçîì ³íä³éöÿ Äæî. ² âæå òèì á³ëüøå ñë³ä â³ääàëèòè çíàéîìñòâî ç "Ïðèíöåì ³ æåáðàêîì". Äîðîñë³ çàçâè÷àé ïàì'ÿòàþòü

ëèøå çàáàâíó ³íòðèãó ç ïåðåîäÿãàííÿì ³ áåçãëóçäèìè ñèòóàö³ÿìè, â ÿê³ ïîòðàïëÿº Òîì Êåíò³, ÿêèé íå çíຠïðèäâîðíîãî åòèêåòó, àëå ïîâí³ñòþ çàáóâàþòü îáòÿæëèâ³ òà ñòðàøí³ ïîäðîáèö³ æèòòÿ á³äíÿê³â, à òàêîæ òîðòóð ³ ñòðàò, ÿê³, ñë³äóþ÷è ³ñòîðè÷í³é ïðàâä³, îïèñóº â ñâî¿é êíèç³ Ìàðê Òâåí. Ïåðåõ³ä äî ùå ñåðéîçí³øî¿, äîðîñë³øî¿ ë³òåðàòóðè òåæ ìîæå âèÿâèòèñÿ õâîðîáëèâèì. Ïîäîðîñë³øàâøè, êëàñ³ â ÷åòâåðòîìó-ï'ÿòîìó ³, íàâ³òü, â ñüîìîìó, áîÿçê³ ä³òè ÷àñòî â³äìîâëÿþòüñÿ ÷èòàòè êíèãè, "ÿê³ ïîãàíî çàê³í÷óþòüñÿ". Àëå æ öå ëåâîâà ÷àñòêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðíî¿ êëàñèêè! Áàòüêàì êðàùå çä³éñíþâàòè öåé ïåðåõ³ä ì'ÿêî, âðàõîâóþ÷è ïðèðîäí³ ñõèëüíîñò³ òà ³íòåðåñè äèòèíè. Äîíüêà ëþáèòü ïîìð³ÿòè, ¿¿ íå â³ä³ðâàòè â³ä òåëåâ³çîðà, êîëè òàì ïîêàçóþòü ñåíòèìåíòàëüí³ ëàòèíî-àìåðèêàíñüê³ ñåð³àëè? Çàïðîïîíóéòå ¿é ðîìàíòè÷í³ òâîðè òèïó "Äæåéí Åéð", "ßñêðàâî-÷åðâîíèõ â³òðèë" ³ òîìó ïîä³áíå. Öå âæå ³ íå êàçêè, àëå ùå ³ íå "ñóâîðà ïðàâäà", ÿêà, áóäó÷è â³äêðèòîþ çàâ÷àñíî, ìîæå ïîðîäèòè â äóø³ ä³â÷èíêè ñòðàõ ïåðåä äîðîñëèì æèòòÿì, â ÿêîìó ñò³ëüêè íåùàñòÿ. Ñèí âèÿâëÿº ö³êàâ³ñòü äî ñâ³òó òâàðèí (íàïðèêëàä, ïðèñòຠäî âàñ, àáè âè êóïèëè éîìó ñîáàêó)? Îñü òåïåð íàñòàâ ÷àñ äëÿ ðåàë³ñòè÷íèõ ðîçïîâ³äåé ³ ïîâ³ñòåé Ñåòîíà-Òîìïñîíà, äå äàëåêî íå âñå çàâæäè ê³í÷àºòüñÿ áëàãîïîëó÷íî, ðîìàí³â Äæ. Ëîíäîíà òà ³íøèõ. À äèòèíà, ÿêà çàö³êàâèëàñÿ ³ñòîð³ºþ, â 11-12 ðîê³â âæå áåç øêîäè äëÿ ïñèõ³êè ïðî÷èòຠ³ "Ïðèíöà ³ æåáðàêà", ³ "Ëåãåíäó ïðî Ò³ëå Óëåíøï³ãåëÿ", ³ "Ñïàðòàêà". Âàæëèâî âðàõîâóâàòè ùå ³ òå, ùî áàãàòî ä³òåé âæå â ìîëîäøîìó øê³ëüíîìó â³ö³ ïî÷èíàþòü ïðèì³ðÿòè äî ñåáå îáðàçè ãåðî¿â óëþáëåíèõ êíèã. ², ïîáà÷èâøè íåïðîõ³äíó ïð³ðâó, ìîæóòü â³äðåàãóâàòè õâîðîáëèâî. Äáàéëèâ³, ëþáëÿ÷³ áàòüêè ïîñòàðàþòüñÿ âðàõóâàòè ³ öþ îáñòàâèíó. Çâè÷àéíî, ìîæå òðàïèòèñÿ, ùî âàøà äèòèíà "ïñåâäîáîÿãóçêà", ³ ñòðàõ áóâ ó íå¿ îçíàêîþ ÿêîãîñü ³íøîãî äóøåâíîãî êîíôë³êòó: íåâãàìîâàíîãî æàäàííÿ ë³äåðñòâà, ðåâíîù³â, ñòðàæäàííÿ ÷åðåç â³ä÷óòòÿ ñâ íåïîòð³áíîñò³, çàíåäáàíîñò³. Ó ïñè-

õîëîã³÷íèõ ³ãðàõ öå âñå øâèäêî âèÿâèòüñÿ, ³ òîä³ òå, ïðî ùî ï³äå ìîâà äàë³, âàñ íå ñòîñóºòüñÿ. Àëå ÿêùî âàøà äèòèíà â³ä ïðèðîäè áîÿçêà ³ áîÿçëèâà, íå ïðàãí³òü çðîáèòè ç íå¿ ñóïåðìåíà. Ïñèõîëîã³÷í³ ³ãðè, à ãîëîâíå, äáàéëèâå, òàêòîâíå ñòàâëåííÿ äîðîñëèõ äîïîìîæóòü ¿é ïîçáàâèòèñÿ ïàòîëîã³÷íèõ ñòðàõ³â, àëå íå ñïîêóøàéòåñÿ, â³ä÷àéäóøíèì ñì³ëèâöåì ³ ç³ðâè-ãîëîâîþ â³í, íàé³ìîâ³ðí³øå, íå ñòàíå. ², îð³ºíòóþ÷è òàêó äèòèíó íà ïîä³áí³ ïðèêëàäè, âè ëèøå çàéâèé ðàç çíèçèòå ¿¿ ñàìîîö³íêó, à âðåøò³-ðåøò ñôîðìóºòå êîìïëåêñ íåâäàõè. ßê æå áóòè? Ó êîæíî¿ ëþäèíè º ñâîº êîëî ìîæëèâîñòåé. Âîíè íå áåçìåæí³, àëå â ðàìêàõ öüîãî êîëà ìîæíà äîìîãòèñÿ äóæå áàãàòî ÷îãî. Òðåáà ëèøå ïðàâèëüíî âèçíà÷èòè, ùî ëþäèí³ îðãàí³÷íî âëàñòèâî, à ùî – í³. Ìè ç ². ß. Ìåäâåäåâîþ ââàæàºìî, ùî ïðàêòè÷íî áóäü-ÿêèé íåäîë³ê ëþäèíè ìîæíà ï³äâèùèòè äî ð³âíÿ ã³äíîñò³. Áîÿãóçêîþ áóòè, çâè÷àéíî, ïîãàíî, àëå ÿêùî, çäîëàâøè õâîðîáëèâ³ ñòðàõè, äèòèíà ñòàíå ïðîñòî îáåðåæíîþ ³ îáà÷íîþ, øêîäè â³ä öüîãî í³êîìó íå áóäå, à áóäå ëèøå êîðèñòü. Òèì á³ëüøå, ùî â³ä ïðèðîäè áîÿçêà äèòèíà òåæ çäàòíà ïðîÿâèòè ÷óäåñà ìóæíîñò³, àëå íå íà òîìó ïîë³ áèòâè, íà ÿêîìó ïåðåìàãàþòü ãåðî¿ ïðèãîäíèöüêèõ ðîìàí³â ³ áîéîâèê³â. ¯¿ ñôåðà – ³íòåëåêòóàëüíà: íàóêà, ìèñòåöòâî, ë³òåðàòóðà. Òîìó äàâàéòå ¿é ÷èòàòè á³ëüøå êíèã ïðî â÷åíèõ, ïèñüìåííèê³â, õóäîæíèê³â (ñóäÿ÷è ç òîãî, äî ÷îãî ó íå¿ ñàìî¿ º ñõèëüíîñò³). Ó íèõ âîíà çíàéäå çðàçîê äëÿ íàñë³äóâàííÿ, ñï³âçâó÷íèé ç îñîáëèâîñòÿìè ñâ íàòóðè. À ïðèãîä ³ ïîäâèã³â, ÿêèõ òàê æàäຠï³äë³òîê, â öèõ êíèãàõ òåæ áóäå íåìàëî. Îäíà ³ñòîð³ÿ Êîïåðíèêà àáî Ãàë³ëåÿ ÷îãî âàðòà! Íàïîëåãëèâî â³äñòîþâàòè ñâî¿ ïîãëÿäè, ñò³éêî âèíîñÿ÷è íàïàäêè âîðîã³â, òî õ³áà öå íå ïîäâèã? Íàâ³òü ìîíîòîííå ç ïåðøîãî ïîãëÿäó æèòòÿ êàá³íåòíîãî â÷åíîãî ìîæå áóòè íàïîâíåíå ìóæí³ìè, â³äâàæíèìè ïîøóêàìè, àëå öå áóäóòü ïîøóêè íàóêîâî¿ ³ñòèíè, à íå ñêàðá³â Âåñò-²í䳿. Äî ðå÷³ ïðî ñêàðáè. Íàâðÿä ÷è âàðòî íàö³ëþâàòè âðàçëèâèõ, ðàíèìèõ ä³òåé íà çàíÿòòÿ á³çíåñîì. Ïåðø çà âñå òîìó, ùî öÿ ñôåðà çàðàç äóæå êðèì³íàë³çîâàíà, ³ ëþäèíà ç òîíêîþ äóøåâíîþ îðãàí³çàö³ºþ íå çìîæå â³ä÷óâàòè ñåáå â í³é ñïîê³éíî ³ âïåâíåíî, à îòæå, íå äîá'ºòüñÿ âåëèêèõ óñï³õ³â. Àëå íàâ³òü ÿêùî á âñ³ íàø³ á³çíåñìåíè ñòàëè â³äðàçó ïîðÿäíèìè, êóëüòóðíèìè ëþäüìè, ÿê³ ñâÿòî äîòðèìóþòüñÿ çàêîí³â, òâîð÷èì îñîáàì – ó áîÿçêèõ ä³òåé, ÿê ïðàâèëî, âåëèêèé òâîð÷èé ïîòåíö³àë – ðîçóìíî ïîøóêàòè ö³êàâ³øó îáëàñòü ðåàë³çàö³¿ ñâî¿õ òàëàíò³â. Êîðîòøå, íå âèìàãàéòå â³ä Çàé÷èêàáîÿãóçêè, ùîá â³í ñòàâ Âîâêîì, àëå ïîñòàðàéòåñÿ, ùîá â³í ïîñòóïîâî ïåðåòâîðèâñÿ íà çäîðîâîãî, óïåâíåíîãî â ñîá³, êðàñèâîãî Çàéöÿ. ² íå ïàí³êóâàâ ïðè äóìö³ ïðî âîâê³â. ØÈØÎÂÀ Ò. Ë.

10

Çàâäÿêè ³íòåíñèâíîìó ðîçâèòêó ³íôîðìàö³éíî-êîìóí³êàòèâíèõ òåõíîëîã³é â îñâ³òíüîìó ïðîñòîð³ ñó÷àñíîñò³ ç'ÿâèëèñü íîâ³ íàïðÿìêè îñâ³òíüî¿ ä³ÿëüíîñò³ – ìåä³à-îñâ³òà òà òàêå ïîíÿòòÿ ÿê ìåä³à-ãðàìîòí³ñòü. Ìàëî õòî çàïåðå÷óâàòèìå àêòóàëüí³ñòü òàêîãî íàïðÿìêó îñâ³òíüî¿ ä³ÿëüíîñò³. Àëå õî÷åòüñÿ çóïèíèòèñü íà òîìó, ùî ìåä³à-îñâ³òà ÿê ÿâèùå ´ðóíòóºòüñÿ íà îñâ³÷åíîñò³ âçàãàë³. Êîðèñòóâà÷³ ìåðåæ³ ²íòåðíåò, íàïðèêëàä, ìàþòü, çâè÷àéíî, ð³çíèé îñâ³òí³é ð³âåíü, òîáòî îñâ³òí³ êàòåãî𳿠– â³ä ìîëîäøèõ øêîëÿð³â äî ëþäåé ïîõèëîãî â³êó. Òàêå ñòàíîâèùå ðå÷åé íàêëàäຠâ³äáèòîê íà ñòèëü êîðèñòóâàííÿ ²íòåðíåòîì, ïîâåä³íêó â íüîìó ³, çâè÷àéíî, íà îñâ³òí³ çàïèòè, ÿê³ ìàþòü ð³çí³ êàòåãî𳿠êîðèñòóâà÷³â. Ç öüîãî âèò³êຠòå, ùî øêîëà, ÿê íàâ÷àëüíî-âèõîâíà ³íñòèòóö³ÿ äåðæàâè, ìຠáðàòè áåçïîñåðåäíþ ó÷àñòü â ìåä³à-îñâ³ò³ òà ï³äâèùóâàòè ìåä³à-ãðàìîòí³ñòü ó÷í³â øê³ë. Ìåä³à-îñâ³òà – ÷àñòèíà îñâ³òíüîãî ïðîöåñó, ñïðÿìîâàíà íà ôîðìóâàííÿ â ñóñï³ëüñòâ³ ìåä³à-êóëüòóðè, ï³äãîòîâêó îñîáèñòîñò³ äî áåçïå÷íî¿ òà åôåêòèâíî¿ âçàºìî䳿 ³ç ñó÷àñíîþ ñèñòåìîþ ìàñ-ìåä³à, âêëþ÷àþ÷è ÿê òðàäèö³éí³ (äðóêîâàí³ âèäàííÿ, ðàä³î, ê³íî, òåëåáà÷åííÿ), òàê ³ íîâ³òí³ (êîìï'þòåðíî– îïîñåðåäêîâàíå ñï³ëêóâàííÿ, ²íòåðíåò, ìîá³ëüíà òåëåôîí³ÿ) ìåä³à ç óðàõóâàííÿì ðîçâèòêó ³íôîðìàö³éíî-êîìóí³êàö³éíèõ òåõíîëîã³é. Òîáòî, ìåä³à-îñâ³òà ìຠíà ìåò³ âèõîâàííÿ ìåä³à-ãðàìîòíîñò³. Ùå 1984 ðîêó ÞÍÅÑÊÎ òàê âèçíà÷èëà ñóòü ìåä³à-îñâ³òè: «Íàâ÷àííÿ òåî𳿠³ ïðàêòè÷íèõ óì³íü äëÿ îâîëîä³ííÿ ñó÷àñíèìè çàñîáàìè ìàñîâî¿ êîìóí³êàö³¿, ùî ðîçãëÿäàºòüñÿ ÿê ÷àñòèíà ñïåöèô³÷íî¿ é àâòîíîìíî¿ ãàëóç³ çíàíü ó ïåäàãîã³÷í³é òåî𳿠³ ïðàêòèö³. ¯¿ âàðòî â³äð³çíÿòè â³ä âèêîðèñòàííÿ Ç̲ ÿê äîïîì³æíèõ çàñîá³â ó âèêëàäàíí³ ³íøèõ ãàëóçåé çíàíü». «Ðîñ³éñüêà ïåäàãîã³÷íà åíöèêëîïåä³ÿ» âèçíà÷ຠìåä³à-îñâ³òó ÿê íàïðÿì ïåäàãîã³êè, ùî çàáåçïå÷óº âèâ÷åííÿ çàêîíîì³ðíîñòåé ìàñîâî¿ êîìóí³êàö³¿ (ïðåñè, ÒÁ, ðàä³î, ê³íî, â³äåî òîùî). Îñíîâí³ çàâäàííÿ ìåä³à-îñâ³òè: ï³äãîòóâàòè íîâå ïîêîë³ííÿ äî æèòòÿ â ñó÷àñíèõ ³íôîðìàö³éíèõ óìîâàõ, äî ñïðèéíÿòòÿ ð³çíî¿ ³íôîðìàö³¿, íàâ÷èòè ëþäèíó ðîçóì³òè ¿¿, óñâ³äîìëþâàòè íàñë³äêè ¿¿ âïëèâó íà ïñèõ³êó, îïàíîâóâàòè ñïîñîáè ñï³ëêóâàííÿ íà îñíîâ³ íåâåðáàëüíèõ ôîðì êîìóí³êàö³¿ çà äîïîìîãîþ òåõí³÷íèõ çàñîá³â. Õî÷ó çóïèíèòèñü íà òîìó, ùî, íå çàïåðå÷óþ÷è íåîáõ³äí³ñòü ìåä³à-ãðàìîòíîñò³ â ñó÷àñíîìó ñóñï³ëüñòâ³, íåîáõ³äíî ï³äí³ìàòè ö³íí³ñòü çíàíü òà îñâ³òè âçà-

¹ 2 (61) 2015

ãàë³, ³ ðîáèòè öå ïîòð³áíî â çàãàëüíîäåðæàâíîìó ìàñøòàá³. Îñê³ëüêè íà ñüîãîäí³ â íàøîìó ñóñï³ëüñòâ³ ìè ìàºìî çíà÷íå ïàä³ííÿ ð³âíÿ çíàíü ó÷í³â ñåðåäíüî¿ øêîëè ïîð³âíÿíî, íàïðèêëàä, ç ïî÷àòêîì íåçàëåæíîñò³. Ïðî öå êðàñíîìîâíî ãîâîðÿòü ³ öèôðè ðåçóëüòàò³â ÇÍÎ 2014 ðîêó. Òîæ ³ ïåðåòâîðþþòüñÿ ïîñòóïîâî íàø³ øêîëè â çàêëàäè, äå îäí³ ðîáëÿòü âèãëÿä, ùî íàâ÷àþòü, à ³íø³ – ùî íàâ÷àþòüñÿ. Ñàìà ïî ñîá³ ìåä³à-îñâ³òà íå çðîáèòü ó÷í³â ðîçóìí³øèìè òà çä³áíèìè àíàë³çóâàòè ³íôîðìàö³þ, ïîð³âíþâàòè ¿¿, ðîáèòè âèñíîâêè. Ìåä³à-îñâ³òà íå ïîâèííà çàïåðå÷óâàòè òðàäèö³éíó îñâ³òó, äå â÷èòåëü, âñå æ òàêè, ãîëîâíèé. Öå ÿê â ñ³ìåéíîìó âèõîâàíí³ – áàòüêè ãîëîâí³ â ðîäèí³, à íå ð³âí³ ïî ñòàòóñó äèòèí³, ùî á íå ãîâîðèëè ç öüîãî ïðèâîäó íàäñó÷àñí³ ôàõ³âö³ ç ñ³ìåéíîãî âèõîâàííÿ çàõ³äíîãî ´àòóíêó. ² íå ïîòð³áíî êèäàòèñü â êðàéíîù³, ïåðåòâîðþþ÷è çâè÷àéí³ óðîêè íà ìåä³éí³ çàõîäè, äå â÷èòåëü íà ð³âí³ ç ó÷íÿìè (ùîñü íà çðàçîê òðåíåðà â òðåí³íãó). Ìåä³à-îñâ³òà, ÿêîþ á íåîáõ³äíîþ âîíà íå áóëà, ëèøå äîïîâíþº çâè÷àéí³ çíàííÿ, à çâè÷àéí³ çíàííÿ ó÷í³ îòðèìóþòü íà çâè÷àéíèõ óðîêàõ. Äóæå ÷àñòî, ïðî öå ñâ³ä÷èòü íàâ³òü äóæå áëèçüêà äî íàñ ³ñòîð³ÿ, â îñâ³òíüîìó ïëàí³, íàïðèêëàä, ³ñíóº ïðàêòèêà, êîëè íîâ³òí³ìè ³äåÿìè òàê çàõîïëþþòüñÿ, ùî íåõòóþòü ïðîñòî çäîðîâèì ãëóçäîì. Öå ñòîñóºòüñÿ ³ ï³äðó÷íèêîòâîð÷îñò³, êîìï'þòåð³çàö³¿, ³ âàëåîëîã³÷íèõ çíàíü, ³ ³íòåðàêòèâíèõ ôîðì ðîáîòè íà óðîêàõ. Öå íàãàäóº ðàäÿíñüê³ ÷àñè, êîëè â áóäü-ÿê³é ðîáîò³, ÷îãî á âîíà íå ñòîñóâàëàñü, áóëè íåîáõ³äí³ ïîñèëàííÿ íà ìàòåð³àëè ïàðò³éíèõ ç'¿çä³â, êëàñèê³â ìàðêñèçìó-ëåí³í³çìó, òà é çàðàç éäå âèêîðèñòàííÿ «ïîïóëÿðí³õ» ñë³â – ìåä³à, ³íòåðàêòèâí³ñòü, êîìï'þòåðíà ãðàìîòí³ñòü, îñîáèñò³ñí³ êîìïåòåíö³¿, òîëåðàíòí³ñòü, ãëîáàë³çàö³ÿ…Ñüîãîäí³ ÿê ³ äå ò³ëüêè íå âèêîðèñòîâóþòü ñëîâî «ìåä³à-îñâ³òà»! Äî ðå÷³, áðàê ïðàêòèêè óõâàëåííÿ óïðàâë³íñüêèõ ð³øåíü çà ðåçóëüòàòàìè ãëèáîêîãî âèâ÷åííÿ òà ïðîôåñ³éíîãî àíàë³çó ñèòóàö³¿ — öå çàñòàð³ëà ³, çäàºòü-

ñÿ, íåâèë³êîâíà õâîðîáà óêðà¿íñüêèõ ÷èíîâíèê³â â³ä îñâ³òè. Ïðàêòè÷íî âñ³ «îñâ³òí³ ðåôîðìè», ùî âïðîâàäæóâàëèñÿ îñòàíí³ìè ðîêàìè, íå ìàëè íàóêîâîãî é åêñïåðèìåíòàëüíîãî îá´ðóíòóâàííÿ, à ôîðìóâàëèñÿ ï³ä âïëèâîì ÿêèõîñü åêîíîì³÷íèõ àáî ïîë³òè÷íèõ ÷èííèê³â, ñâ³òîãëÿäíèõ àáî ìåðêàíòèëüíèõ ïîçèö³é ëþäåé, íàä³ëåíèõ ïðàâîì óõâàëþâàòè óïðàâë³íñüê³ ð³øåííÿ. Çàïðîâàäæåííÿ ³ ñêàñóâàííÿ 12-ð³÷êè â çàãàëüíîîñâ³òí³é øêîë³; çàïðîâàäæåííÿ íîâîãî Äåðæàâíîãî ñòàíäàðòó â ïî÷àòêîâ³é ëàíö³ çàãàëüíî¿ ñåðåäíüî¿ îñâ³òè; çàïðîâàäæåííÿ âèâ÷åííÿ äâîõ ³íîçåìíèõ ìîâ; çàïðîâàäæåííÿ âèâ÷åííÿ ³íôîðìàòèêè ó ïî÷àòêîâ³é øêîë³... Öåé ïåðåë³ê ìîæíà ïðîäîâæóâàòè ùå äîâãî. Àäæå óêðà¿íñüêà ³ñòîð³ÿ íå çíຠïðèêëàäó, êîëè á ÷èíîâíèê àáî ÷èíîâíèêè, êîòð³ ³í³ö³þâàëè ò³ ÷è ³íø³ «ðåôîðìè», íåñëè â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ¿õí³é ïðîâàë. Àëå çäîðîâèé ãëóçä ïîâèíåí áóòè ïîíàä óñå!  òàêèõ ïåðåâàíòàæåíèõ øê³ëüíèõ íàâ÷àëüíèõ ïëàíàõ, äå â âàð³àòèâí³é ñêëàäîâ³é ÷îãî ò³ëüêè íåìຠ(òóò ³ îñíîâè ñïîæèâàöüêèõ çíàíü, ³ âèäàòí³ ïîñòàò³ óêðà¿íñüêî¿ ³ñòîð³¿, ³ ðèòîðèêà, ³ òàêå ³í.) ì³ñöå äëÿ îêðåìèõ óðîê³â ç ìåä³à-îñâ³òè ìîæíà çíàéòè ëèøå çà ðàõóíîê óù³ëüíåííÿ ³íâàð³àòèâíî¿ ñêëàäîâî¿ ïðîãðàìè. À íàâ÷àëüíèé ïëàí íå ãóìîâèé! ² öå òÿãíå çà ñîáîþ ùå á³ëüøå ïàä³ííÿ åëåìåíòàðíî¿ ãðàìîòíîñò³. Îñê³ëüêè îäíå ç îñíîâíèõ çàâäàíü ìåä³à-îñâ³òè – ï³äãîòîâêà íîâîãî ïîêîë³ííÿ äî æèòòÿ â ñó÷àñíèõ ³íôîðìàö³éíèõ óìîâàõ, äî ñïðèéíÿòòÿ ð³çíî¿ ³íôîðìàö³¿, âì³ííÿ àíàë³çóâàòè, ïîð³âíþâàòè öþ ³íôîðìàö³þ, ðîáèòè âèñíîâêè, – òî ä³ÿòè òàêèì ÷èíîì ìîæå ëèøå äèòèíà, ëþäèíà, ÿêà ìຠáàçîâ³ çíàííÿ ç îñíîâíèõ ïðåäìåò³â. Çâè÷àéíî, æèòòÿ íå ïîâåðíóòè íàçàä, ³ îñâ³òí³é ïðîöåñ â³äáóâàºòüñÿ â ñó÷àñíèõ óìîâàõ. Äî ò³º¿ ìåòè, ÿêó ñòàâèòü ìåä³à-îñâ³òà, ïðî ùî ãîâîðèëîñü íà ïî÷àòêó ðîçäóì³â, ïîòð³áíî ï³äí³ìàòèñü îñâ³òí³ìè ñõîäèíêàìè ïîñòóïîâî òà ïîñò³éíî. À êîëè ì³ñöÿìè ñõîäèíêè â³äñóòí³, çëàìàí³, òî ñÿãíóòè âåðõó ö³º¿ äðàáèíè âàæêî, ³íîä³ íåìîæëèâî.

P.S Äî ðå÷³, â ñó÷àñí³é ñèòóàö³¿ ñïðàâæíüî¿ ³íôîðìàö³éíî¿ â³éíè â íàøîìó ñóñï³ëüñòâ³ íå òàê âæå é áàãàòî ö³ëêîì äîðîñëèõ ëþäåé, çäàòíèõ àíàë³çóâàòè, ïîð³âíþâàòè ³íôîðìàö³þ òà ðîáèòè âèñíîâêè. Òîìó ùî ðåçóëüòàòîì àíàë³çó òà ïîð³âíÿííÿ ñòàëè á äóæå íåâò³øí³ âèñíîâêè äëÿ ìåä³à-ïðîäóêö³¿ íàéð³çíîìàí³òí³øîãî ´àòóíêó! Ñâ³òëàíà ÎÂÑßÍͲÊÎÂÀ, ïåäàãîã

11

¹ 2 (61) 2015

СϲÂÏРÀЦЯ ШКÎËИ Ç ГРÎМÀÄСÜКИМИ ТÀ РЕË²Г²ЙНИМИ ÎРГÀН²ÇÀЦ²ЯМИ Â ÏРÎЦЕС² ÂИХÎÂНÎЇ IJЯËÜНÎСТ² Âèõîâíèé ïðîöåñ â øêîë³ âïëåòåíèé â íåïðîñòå æèòòÿ â êðà¿í³, â³í îðãàí³÷íî ïîºäíàíèé ç óñ³ì, ùî â³äáóâàºòüñÿ íàâêîëî. Âèõîâàííÿ – áàãàòîãðàííèé, áàãàòîð³âíåâèé ïðîöåñ, äî ÿêîãî âõîäÿòü âåëè÷åçíà ê³ëüê³ñòü ëþäåé òà ð³çíî¿ ³íôîðìàö³¿. Ñó÷àñíèé ïðîãðåñ ñòàâ êàòàñòðîô³÷íèì, òîìó ùî ðîçó÷èâñÿ ðîçð³çíÿòè ò³ îáëàñò³, â ÿê³ ìîæíà òåõíîëîã³÷íî âòðó÷àòèñü, òà ò³, ÿê³ íàëåæèòü â³ääàòè òðàäèö³¿, çäîðîâîìó ãëóçäó òà ñòèõ³éíîìó ïëèíó. Íåîáõ³äí³, – ÿê ïèøå ñó÷àñíèé ô³ëîñîô À. Ïàíàð³í (äî ðå÷³ çà ïîõîäæåííÿì óêðà¿íåöü ç Äîíå÷÷èíè), – ïðåçóìïö³ÿ äîâ³ðè äî òðàäèö³¿, íàðîäíîãî äîñâ³äó ³ ñàìîãî æèòòÿ. «Íè÷òî â òàêîé ñòåïåíè íå ðàçðóøàåò ÷åëîâåêà, íå âûçûâàåò îáùåñòâåííîé àíåìèè, êàê íàñèëüñòâåííîå âòîðæåíèå â åãî ñèñòåìó öåííîñòåé, â åãî ïîâñåäíåâíûé æèçíåííûé ìèð. Íóæíî çàùèùàòü ìàëûé ìèð. Èñïûòàíèÿ áîëüøîãî ìèðà ìîæåò âûíåñòè ëè÷íîñòü, çàáîòëèâî âûïåñòîâàííàÿ â ìèðå ìàëîì, ýëåìåíòû êîòîðîãî îòëè÷àþòñÿ âåëè÷àéøèì ïîñòîÿíñòâîì è ñîïðè÷àñòíîñòüþ ê ÷åëîâåêó» – ââàæຠïðîôåñîð À. Ïàíàð³í. Òîìó, íà ìîþ äóìêó, çàâäàííÿì äóõîâíî-ìîðàëüíîãî îíîâëåííÿ ñó÷àñíîãî ñóñï³ëüñòâà (³ âçàãàë³, éîãî ³ñíóâàííÿ) º äóõîâíî – îð³ºíòîâàíå âèõîâàííÿ ï³äðîñòàþ÷îãî ïîêîë³ííÿ â øêîë³. Ñàìå çàõèñò òîãî ìàëîãî, äèòÿ÷îãî ñâ³òó. Òîìó ùî ï³äâèùåííÿ ÿêîñò³ æèòòÿ íå ìîæëèâå áåç âëàøòóâàííÿ äóõîâíî-ìîðàëüíèõ çàñàä â ïåðøó ÷åðãó â ñàì³é ëþäèí³, à ÷åðåç íå¿ ³ â ñóñï³ëüñòâ³. Íà æàëü, çà ðîêè íåçàëåæíîñò³ â íàøîìó ñóñï³ëüñòâ³ íå áóëî ñôîðìîâàíî ãîëîâíî¿ ³äå¿ éîãî ðîçâèòêó, ãîëîâíî¿ âèõîâíî¿ êîíöåïö³¿. Çâè÷àéíî, öå ìîÿ ïðèâàòíà äóìêà, ìîæíà ïîñïåðå÷àòèñü! Òîìó ÿ, ÿê ïðàâîñëàâíà õðèñòèÿíêà, çâåðíóëà óâàãó íà òå, ùî ìîæíà âèêîðèñòàòè ïîòåíö³àë Óêðà¿íñüêî¿ Ïðàâîñëàâíî¿ Öåðêâè, ¿¿ äóõîâíó òðàäèö³þ, ìîðàëüíî-åòè÷í³ çàñàäè, Á³áë³éí³ çàïîâ³ä³, ÿê³ º íåçì³ííèìè äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â, à â êóëüòóð³ íàøîãî íàðîäó âæå ïîíàä 1025 ðîê³â. Õðèñòèÿíñòâî º êóëüòóðîóòâîðþþ÷îþ ðåë³ã³ºþ íàøî¿ êðà¿íè. À äåñÿòü çàïîâ³äåé Ìîéñåÿ – öå ìîðàëüíèé õðåáåò ëþäñòâà. Îñòàíí³ ðîêè, òîáòî çà ÷àñ íåçàëåæíîñò³, â³äáóâàþòüñÿ çì³íè ö³íí³ñíèõ îð³ºíòèð³â, ðóéíàö³ÿ àâòîðèòåò³â, çíåâàæàííÿ ³ñòîð³¿, ìèíóëîãî. Âñå ðàäÿíñüêå ñïàïëþæåíå, îáïëüîâàíå, à ùî íà çàì³íó? Ñõèëÿííÿ ïåðåä çàõ³äíèìè ³äåàëàìè, ÿê³ º íåïðèéíÿòíèìè íàøîìó êóëüòóðíîìó êîäó. À ó âèõîâíîìó ïðîöåñ³ îñîáëèâî âàæëèâî ñïèðàòèñü íà ñòàë³ àâòîðèòåòè, ÿêèìè º Á³áë³ÿ, Ñâÿòå Ïèñüìî. ² òîìó ê³ëüêà ðîê³â ïîñï³ëü ÿ çàïðîøóþ ïðàâîñëàâíèõ ñâÿùåíèê³â íà âèõîâí³ çàõîäè äî øêîëè, â³äâ³äóþ ðàçîì ç ó÷íÿìè ç åêñêóðñ³ÿìè õðàìè ì³ñòà òà îáëàñò³, ìîíàñòèð³. Ìè áåðåìî ó÷àñòü

â ð³çíîìàí³òíèõ áëàãîä³éíèõ àêö³ÿõ, âåäó ïðîñâ³òíèöüêó ä³ÿëüí³ñòü ñåðåä ó÷í³â ùîäî ïðàâîñëàâíèõ ñâÿò. À òåïåð äîêëàäí³øå ïðî âñå, ùî ÿ ïîâ³äîìèëà. Âèõîâí³ ãîäèíè ç³ ñâÿùåíèêàìè. Íàïðèêëàä, â ìèíóëîìó íàâ÷àëüíîìó ðîö³ ç êàäåòñüêèì 8-á êëàñîì ïðàöþâàâ ïðîòðåé Ñåðã³é Òêà÷åíêî, ÿêèé ìຠïåäàãîã³÷íó îñâ³òó, âèêëàäà÷ ìàòåìàòèêè òà ³íôîðìàòèêè, à çàðàç íàñòîÿòåëü õðàìó Ñâÿòîãî Àôàíàñ³ÿ Àôîíñüêîãî, áàòüêî ø³ñòüîõ ä³òåé. Òåìàòèêà ñï³ëêóâàííÿ áóëà çàçäàëåã³äü óçãîäæåíà, öå áóëè ðîçïîâ³ä³ ç ö³êàâèìè â³äåî ïðî ñâÿòèõ ïîêðîâèòåë³â âî¿íñòâà, ïðî âèäàòíèõ ïîëêîâîäö³â, ïðî òðàäèö³¿ ïðàâîñëàâíî¿ öåðêâè. Ñâÿùåíèê Ñåðã³é Íîâàê çà ôàõîì ñâ³òñüêî¿ ä³ÿëüíîñò³ âèêëàäà÷ ³ñòîð³¿, íàñòîÿòåëü õðàìó Óñï³ííÿ Ïðåñâÿòî¿ Áîãîðîäèö³, âèñòóïàâ äâà ðîêè ïåðåä ó÷íÿìè ñåðåäí³õ òà ñòàðøèõ êëàñ³â ç ìîðàëüíîåòè÷íî¿ òåìàòèêè: «Ìèëîñåðäÿ», «Øàíóé îòöÿ òà ìàò³ð», «ßêîþ ïîâèííà áóòè æ³íêà?», «ßêèì ïîâèíåí áóòè ÷îëîâ³ê», «Ëþáîâ ÷è çàêîõàí³ñòü?» ïðî ñèëó äóõó ëþäåé-³íâàë³ä³â ç ô³ëüìîì «Öèðê Áàòòåðôëÿé» òà ³í. Òðèâàëèé ÷àñ ó÷í³ ìîëîäøî¿ øêîëè ñï³ëêóþòüñÿ ç îòöåì ªâãåí³ºì Æàáêîâñüêèì, â³äâ³äóþ÷è õðàì Ìàêñèìà ñïîâ³äíèêà â ñåë³ Ñóáîòö³.  ðàìêàõ óðîê³â åòèêè ïðîâîäèëèñü óðîêè-åêñêóðñ³¿ íà òåìè «Ïðàâîñëàâí³ ñâÿòèí³ Ê³ðîâîãðàäùèíè», «Òðàäèö³¿ áëàãîä³éíèöòâà â íàøîìó ì³ñò³». Ó÷í³ ñåðåäí³õ òà ñòàðøèõ êëàñ³â â³äâ³äóâàëè Ñâÿòî-Áîãîÿâëåíñüêèé æ³íî÷èé ìîíàñòèð â ñåë³ Äèê³âêà, Ñâÿòî-ªëèñàâåòèíñüêèé ÷îëîâ³÷èé ìîíàñòèð â ʳðîâîãðàä³, ¿çäèëè â ñåëî Ðîçóì³âêà, äå â³äâ³äàëè ìóçåé ãåíåðàëà Ðàºâñüêîãî òà ñòàðîâèííèé Õðåñòîâîçäâèæåíñüêèé õðàì. Òàê³ ïîäîðîæ³ âèõîâóþòü â ó÷í³â ëþáîâ äî ìàëî¿ Áàòüê³âùèíè, çàö³êàâëåí³ñòü â ï³çíàíí³ ³ñòî𳿠íàøîãî êðàþ, âîíè çíàéîìëÿòüñÿ ç ïðàâîñëàâíèìè òðàäèö³ÿìè íàðîäó. Ïðî òàêîãî ðîäó ïî¿çäêè òà ¿õ çíà÷åííÿ äëÿ âèõîâàííÿ ó÷í³â ÿ çàâæäè ïèñàëà äî íàøîãî ÷àñîïèñó «Áëàãîâ³ñò». ßê ñîö³àëüíèé ïåäàãîã òà ÷ëåí òîâàðèñòâà «Ïðàâîñëàâíà ïðîñâ³òà» âæå ÷îòèðíàäöÿòü ðîê³â âåäó ïðîñâ³òíèöüêó ä³ÿëüí³ñòü ñåðåä ó÷í³â ìîëîäøî¿ øêîëè. ß ðîçïîâ³äàþ ïðî ïðàâîñëàâí³ ñâÿòà, äî äåÿêèõ, íàïðèêëàä, Äíÿ Ñâÿòîãî Ìèêîëàÿ, Ïîêðîâà Ïðåñâÿòî¿ Áîãîðîäèö³, гçäâà Õðèñòîâîãî, Âîäîõðåùà ïîêàçóþ â³äåî, ïðîâîäæó â³êòîðèíè íà çíàííÿ ³ñòî𳿠òà òðàäèö³é ñâÿòà, íàïðèê³íö³ ä³òè îòðèìóþòü ñîëîäîù³ â³ä òîâàðèñòâà «Ïðàâîñëàâíà ïðîñâ³òà». Òðèâàëèé ÷àñ ó÷í³ íàøî¿ øêîëè áåðóòü ó÷àñòü â áëàãîä³éíèõ àêö³ÿõ «Ç äîëîíüêè â äîëîíüêó», «Ð³çäâÿíèé àíãåë», «Ñâÿòî Á³ëî¿ Êâ³òêè».  íàøîìó çàêëàä³ ñòàëî òðàäèö³ºþ îðãàí³çîâóâàòè çá³ð ³ãðàøîê, êíèã, ôðóêò³â, ñîëîäîù³â äëÿ ä³òåé ïðèòóëêó «Íàä³ÿ» íà

Ñâÿòîãî Ìèêîëàÿ òà гçäâî, òàêèì ÷èíîì çàëó÷àþ÷è ó÷í³â äî ñïðàâ áëàãîä³éíèöòâà, ìèëîñåðäÿ. Ó÷í³ íà ñâÿòà îòðèìóþòü ïîäàðóíêè òà ñîëîäîù³, à ñàì³ ïðîäîâæóþòü ðîáèòè äîáðî ³íøèì. Ìàéæå äåñÿòü ðîê³â ó÷åíèö³ ñòàðøèõ êëàñ³â íà óðîêàõ ïðàö³ øèëè ï³æàìè, øîðòè, ïàíàìêè, ôàðòóøêè äëÿ äîøê³ëüíÿò ç ìàòåð³àë³â, íàäàíèõ òîâàðèñòâîì «Ïðàâîñëàâíà ïðîñâ³òà».  ê³íö³ ðîêó ìè ðàçîì ç ó÷åíèöÿìè â³äâ³äóâàëè ìîëîäø³ ãðóïè äèòÿ÷îãî áóäèíêó «Áàðâ³íîê», ïðèòóëîê «Íàä³ÿ», äå íàø³ þí³ øâà÷êè äàðóâàëè òà îäÿãàëè ä³òÿì ñâî¿ âèðîáè, ñï³ëêóâàëèñü ç íèì, ðîáèëè âèñíîâêè ïðî òå, ùî ¿õ ìàéáóòí³ ä³òè í³êîëè íå îïèíÿòüñÿ â òàêèõ óìîâàõ. Íà æàëü, ãîäèíè óðîê³â ïðàö³ ñêîðî÷åíî, ³ ÷àñó íà ïîøèòòÿ âèðîá³â íà óðîêàõ íå âèñòà÷àº. Ó÷àñíèêè âîêàëüíîãî ãóðòó «Äàðèíêà» âïðîäîâæ ê³ëüêîõ ðîê³â â³äâ³äóþòü ç êîíöåðòàìè ðåàá³ë³òàö³éíèé öåíòð «Äîáðóäæà», äàðóþòü õâîðèì ä³òÿì òà ¿õ áàòüêàì ðàä³ñòü òà õîðîøèé íàñòð³é, ñëóõàþòü ðîçïîâ³ä³ ñâÿùåíèê³â ïðî ñâÿòà, ñï³âàþòü òàêîæ äëÿ ä³òåé ç ïðèòóëêó «Íàä³ÿ», áåðóòü ó÷àñòü â ð³çíîìàí³òíèõ çàõîäàõ Óñïåíñüêîãî òà Áëàãîâ³ùåíñüêîãî õðàì³â. Òàêèì ÷èíîì ³ â³äáóâàºòüñÿ ñï³âïðàöÿ ç ðåë³ã³éíèìè òà ãðîìàäñüêèìè îðãàí³çàö³ÿìè. ßêùî âè íå çíàºòå, ç ÷îãî ðîçïî÷àòè, òî ìîæíà çâåðíóòèñü äî ºïàðõ³àëüíîãî â³ää³ëó ç ïèòàíü ðîáîòè ç ñ³ì'ºþ òà ìîëîääþ. ª Ðåã³îíàëüíå ãðîìàäñüêî-ïðîñâ³òíèöüêå òîâàðèñòâî «Ïðàâîñëàâíà ïðîñâ³òà», ÿêå äîïîìîæå îðãàí³çóâàòè çóñòð³÷³ ç ö³êàâèìè ëþäüìè, áåñ³äè, íàäàñòü ïåâí³ ìàòåð³àëè. Àëå, çâè÷àéíî, ç ñàìîãî ïî÷àòêó âè ïîâèíí³ ìàòè ïåâíèé ïëàí, óçãîäæåíèé ç ïëàíîì ðîáîòè øêîëè òà îð³ºíòîâíó òåìàòèêó, óñíó çãîäó àäì³í³ñòðàö³¿ âàøîãî íàâ÷àëüíîãî çàêëàäó íà òàêîãî ðîäó ä³ÿëüí³ñòü òà, çâè÷àéíî, âåëèêå áàæàííÿ çàéìàòèñü òàêîãî ðîäó ðîáîòîþ. Ìîþ ä³ÿëüí³ñòü ñïðÿìîâàíî íà ïîâåðíåííÿ äî òðàäèö³éíèõ êóëüòóðíèõ ö³ííîñòåé íàøîãî íàðîäó, äî òðàäèö³éíî¿ ìîðàëüíîñò³, òîìó ùî ìè çàðàç ìàºìî ïðîñòî êàòàñòðîô³÷íå ïàä³ííÿ ìîðàëüíîñò³ â äåðæàâ³, íàñë³äêîì ÿêîãî º âñ³ ò³ íåãàòèâí³ ÿâèùà, ÿê³ êîæåí ç íàñ ìîæå ñïîñòåð³ãàòè ùîäíÿ ÿê â åêîíîì³ö³, òàê ³ â øêîë³, ÿê â ïîë³òèö³, òàê ³ â ïðèâàòíîìó æèòò³. Àëå, ùî á íå â³äáóâàëîñü íàâêîëî, ïîòð³áíî çáåð³ãàòè ñïîê³é ³ ðîáèòè òå, ùî ìàºø ðîáèòè. ³äîìî, ùî «×àñ ðîçêèäàòè êàì³ííÿ, ³ ÷àñ çáèðàòè êàì³ííÿ, ÷àñ îá³éìàòè òà ÷àñ óõèëÿòèñü â³ä îá³éì³â….» Íà âñå ñâ³é ÷àñ. Àëå ÿ âïåâíåíà, ùî ÷àñ âñå ðîçñòàâèòü íà ïðàâèëüí³ ì³ñöÿ! À çåðíÿòêà, ïîñ³ÿí³ ìíîþ íà äóõîâí³é íèâ³, ïðîðîñòóòü òà äàäóòü äîáð³ ïëîäè! Öå äóæå âàæëèâî ùå é òîìó, ùî ñüîãîäí³ – ä³òè, à çàâòðà – öå íàðîä! Ñâ³òëàíà ²ÂÀÙÅÍÊÎ, ñîö³àëüíèé ïåäàãîã øêîëè³íòåðíàòó ì. ʳðîâîãðàäà

12

Êñþøåíüêî, ñîíå÷êî ìîº, ïî÷åêàé. Ñÿäü, áóäü ëàñêà, îñü ñþäè ³ ïîñëóõàé ìåíå. Òè íå äóìàé, ùî ÿ ç³áðàâñÿ ÷èòàòè òîá³ íîòàö³þ. ßê áè òîá³ öå ïîÿñíèòè. Ðîçó쳺ø, ìè ç ìàìîþ äóæå ëþáèìî òåáå. ² ñåðöå ó íàñ áîëèòü, êîëè ìè áà÷èìî, ÿê òè ïîâîäèøñÿ ³íêîëè. ² ÿê³ òâî¿ â÷èíêè. Ìè ñâàðèìî òåáå ³ êàðàºìî, àëå ñàìå òîìó, ùî ëþáèìî, òîìó, ùî õî÷åìî, àáè òè áóëà äîáðîþ, ÷óéíîþ ³ ìèëîñåðäíîþ ëþäèíîþ. ² ìè çíàºìî, ùî òè òàêà ³ º. Àëå íå çàâæäè. Îòæå, ïîñëóõàé, ùî ÿ òîá³ õî÷ó ñêàçàòè – ÿê äîðîñë³é ëþäèí³, ç ÿêîþ âæå ìîæíà ãîâîðèòè ñåðéîçíî. Äîíå÷êî ìîÿ, çðîçóì³é îäíó ïðîñòó ð³÷: òà ïðàâîñëàâíà â³ðà, ÿêó ñïîâ³äóº íàøà ñ³ì’ÿ, – öå íå ãðà ÿêà-íåáóäü, íå ïîêàçóõà, íå âèäèì³ñòü îäíà, ÿê òîá³ çäàºòüñÿ, ìîæëèâî, ³íêîëè. Ïîâ³ð, ÿêáè öå áóëî òàê, ÿ á çíÿâ ºïèòðàõèëü ³ â õðàì á³ëüøå âæå íå ï³øîâ, òîìó ùî ÿ íå õî÷ó í³÷îãî çîáðàæóâàòè ³ âæå òèì á³ëüøå íå õî÷ó «ãðàòè ó â³ðó». Ïðàâîñëàâ’ÿ – öå ñàìå æèòòÿ ïî ïðàâä³ Áîæ³é, ïî Éîãî çàïîâ³äÿõ. ² ìè ïðàãíåìî òàê æèòè, õî÷ öå ³ ïîãàíî ó íàñ äåêîëè âèõîäèòü. Îñü ãîâîðÿòü ³íêîëè, ùî ëþäèíà – öå òà æ òâàðèíà, ò³ëüêè ùî ãîâîðèòü. Àëå öå íå òàê, äîíå÷êî. Òå, ùî íàñ îá’ºäíóº ç òâàðèíàìè, – öå ò³ëåñíå ³, ìîæëèâî, äóøåâíå æèòòÿ. Ò³ëåñíå æèòòÿ çðîçóì³ëå: ïîñïàâ, ïî¿â, âìèâñÿ, çóáè ïî÷èñòèâ. Äóøåâíå æèòòÿ ñêëàäí³øå: öå ³ ³íòåðåñè òâî¿, ³ äðóç³, ³ ³ãðè, ³ ñï³ëêóâàííÿ, ³ ìð³¿. Âñå öå º ³ ó òâàðèí, ³ íàâ³òü ³íêîëè ñêëàäí³øå ³ òîíøå öå æèòòÿ ó íèõ âëàøòîâàíå, í³æ ó äåÿêèõ ëþäåé. Ïîãëÿíü íà ïàïóæîê íàøèõ, ÿê âîíè øóìëÿòü ³íêîëè, ñêà÷óòü ïî êë³òö³, ðîçìîâëÿþòü, ñâàðÿòüñÿ, ìèðÿòüñÿ. ëîïîòóòü ñâîºþ – ïîïóãà÷îþ – ìîâîþ. Çâè÷àéíî, äóøà òâàðèí, ÿêùî ¿¿ âçàãàë³ ìîæíà òàê íàçâàòè, â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä ëþäñüêî¿, àëå âñå-òàêè áàãàòî º ³ ñõîæîãî. Ùîñü æå ó íèõ â³äáóâàºòüñÿ â äóø³ çîâñ³ì íå ïðîñòå, ÿê çäàºòüñÿ. Ñîáàêè ÿê³ áóâàþòü ³ ðîçóìí³, ³ â³ðí³ – íåìîâ ïðèêëàä íàì ïîäàþòü. Àëå îäíîãî íåìຠó òâàðèí, ³ öå – òå, ùî ðîáèòü íàñ ëþäüìè. Íàñ ñòâîðèâ Áîã çà Îáðàçîì Ñâî¿ì ³ çà Ïîä³áí³ñòþ Ñâîºþ. Òîáòî ìè ïîêëèêàí³ áóòè Éîãî ä³òüìè ³ ó â³÷í³é ðàäîñò³ æèòè ó çãîä³ ç Íèì. Î, ÿêáè òè ëèøå ìîãëà çðîçóì³òè, ÿêà öå íåçâè÷àéíà, âèùà ðàä³ñòü! Áëàãàþ Áîãà ïðî òå, àáè ³í äàâ òîá³ öå â³ä÷óòè. ² öå, äîíå÷êî ìîÿ, íàçèâàºòüñÿ æèòòÿì äóõîâíèì. Äî öüîãî æèòòÿ ïîêëèêàíà êîæíà ëþäèíà áåç âèíÿòêó, êèì áè âîíà íå áóëà. Àëå îäíà ñïðàâà, ùî Áîã ñòâîðèâ íàñ äëÿ öüîãî æèòòÿ, ³ çîâñ³ì ³íøà – íàñïðàâä³ öèì æèòòÿì æèòè. Öå íåçáàãíåííå, âåëèêå æèòòÿ ïî÷èíàºòüñÿ íå ³íàêøå, ÿê â Òà¿íñòâ³ Õðåùåííÿ. Îòæå ëþäèíà íåõðå-

¹ 2 (61) 2015

ùåíà, õî÷ ³ ñòâîðåíà çà Îáðàçîì ³ Ïîä³áí³ñòþ Áîæîþ ³ ïîêëèêàíà äî äóõîâíîãî æèòòÿ, àëå ïî-ñïðàâæíüîìó âîíà æèòè öèì æèòòÿì ùå ³ íå ïî÷èíàëà, íàâ³òü ÿêùî âîíà ëþäèíà õîðîøà ³ äîáðà. Ïðî öå Ñàì Ãîñïîäü ñêàçàâ òàêèìè ñëîâàìè: «ßêùî õòî íå íàðîäèòüñÿ â³ä âîäè ³ Äóõó, òîé íå ìîæå óâ³éòè äî Öàðñòâà Íåáåñíîãî». À óâ³éòè äî Öàðñòâà Íåáåñíîãî – öå ³ îçíà÷ຠæèòè îäíèì æèòòÿì ç Áîãîì, â ò³é ïîâíîò³, ÿêó ³í äàðóº ïî Ñâî¿é ëþáîâ³ äî íàñ ³ ïî Ñâî¿é äîáðîò³. Àëå ùî ÿ õî÷ó òîá³ ñêàçàòè – ³ öå äóæå âàæëèâî. Ïîñëóõàé, áóäü ëàñêà, óâàæíî. Çà äóøó êîæíî¿ ëþäèíè íà öüîìó ñâ³ò³ éäå â³éíà. Äàäà, ñïðàâæíÿ â³éíà – ùî íàçèâàºòüñÿ, íå íà æèòòÿ, à íà ñìåðòü. Òîìó ùî äóõè ï³òüìè ï³äíåáåñí³, ÿê ¿õ íàçèâຠÖåðêâà, ïðàãíóòü âñ³ìà ñèëàìè ïîãó áèòè ëþäèíó äëÿ â³÷íîñò³ ³ óâåðãíóòè ¿¿ ó â³÷íó ìóêó. Îñü òè çàïèòóºø: õòî âîíè òàê³, ö³ äóõè, ³ äëÿ ÷îãî ¿ì ãóáèòè ëþäåé? ² öå äóæå ïðàâèëüíå, ïîòð³áíå çàïèòàííÿ. Áîã íå ñòâîðèâ çëà. Àëå ùå äî òîãî, ÿê áóâ ñòâîðåíèé ìàòåð³àëüíèé ñâ³ò, äî òîãî, ÿê áóâ ñòâîðåíèé êîñìîñ, Ãîñïîäü ñòâîðèâ àíãåë³â – ³ îäèí ç íèõ, âèùèé, ïîçàçäðèâ Áîãîâ³, çàõîò³â áóòè ïåðøèì ³ çðîáèâñÿ çà çëèì ñâî¿ì íàì³ðîì Áîãîâ³ âîðîãîì. À çà íèì ³ áàãàòî ³íøèõ ç àíãåë³â âòðàòèëè ñâîþ ã³äí³ñòü, ç äîáðèõ çðîáèëèñÿ çëèìè. ² áóëà â³éíà íà íåá³ – òàê ïðî öå ãîâîðèòü Ïèñàííÿ – ³ áóëè ö³ êîëèøí³ àíãåëè âèãíàí³ ãåòü ³ ñêèíóò³ â ïåêëî, ³ ñòàëè âîíè ç òîãî ÷àñó íàçèâàòèñÿ çàíåïàëèìè àíãåëàìè, àáî äóõàìè ï³òüìè, àáî ïðîñòî á³ñàìè. Òàê îò, âæå êîëè ö³ á³ñè áóëè âèãíàí³ ç³ ñâ³òó äóõîâíîãî, âèùîãî, Ãîñïîäü ñòâîðèâ ëþäèíó, ³ ñòâîðèâ Â³í ¿¿ äëÿ ðàäîñò³, äëÿ ëþáîâ³, äëÿ â³÷íîãî áëàãîäàòíîãî æèòòÿ, ÿê ìè ïðî öå ç òîáîþ âæå ãîâîðèëè. Á³ëüøå òîãî, Öåðêâà íàñ ó÷èòü, ùî ñàìå ëþäè, ÿê³ ëþáëÿòü Áîãà, æèâóòü ïî ïðàâä³ Éîãî, ïîâèíí³ çàïîâíèòè ÷èñëî â³äïàëèõ àíãåë³â. ² òå, ùî ëþäèíà â ïðåìíîãèõ ïðàöÿõ ³ ñêîðáîò³, äîëàþ÷è ¿õ ïî-äîáðîìó, íàáóâຠáëàãîäàòíîãî â³÷íîãî æèòòÿ, ñëóæèòü âèêðèòòÿì á³ñ³â, ÿê³, áóäó÷è àíãåëàìè, íå çíàëè ñêîðáîòè ³ õâîðîá, íå ïðàöþâàëè ó ïîò³ ÷îëà äëÿ äîñÿãíåííÿ Öàðñòâà Áîæîãî, – ³ íå ö³íóâàëè, íå çáåðåãëè òîãî, ùî áóëî äàíî ¿ì áåñïëàòíî. Àëå ³ ëþäèíà ñïî÷àòêó íå çíàëà í³ òÿãàðÿ ïðàö³, í³ ñêîðáîòè, í³ õâîðîá. Îòæå, Áîã ñòâîðèâ ëþäèíó çà Îáðàçîì Ñâî¿ì ³ çà Ïîä³áí³ñòþ Ñâîºþ. Ñòâîðèâ ÷îëîâ³êà ³ æ³íêó – íàøèõ ïðàáàòüê³â: Àäàìà ³ ªâó. Àëå á³ñè ïîçàçäðèëè ëþäèí³ ³ ç íåíàâèñò³ äî Áîãà ñïîêóñèëè ëþäèíó íà ãð³õ. Âîíè ¿é íàâ³ÿëè òó æ äóìêó, ÷åðåç ÿêó ñàì³ â³äïàëè â³ä Áîãà: ùî ëèøå ñåáå

ñàìîãî ïîòð³áíî ñëóõàòèñÿ ³ ââàæàòè íà öüîìó ñâ³ò³ ïåðøèì ³ ãîëîâíèì. ² íå îáîâ’ÿçêîâî ñëóõàòèñÿ Áîãà. Òàêà äóìêà, òàêèé íàñòð³é ñåðöÿ íàçèâàºòüñÿ ãîðä³ñòþ, ³ öå º ïî÷àòîê âñüîãî çëà. Íà æàëü, ëþäèíà ïîñëóõàëà òîä³ íå Áîãà, à çàíåïàëîãî àíãåëà, äîñëóõàëàñÿ äî éîãî ïîðàä, ïîãð³øèëà ³ âòðàòèëà áàãàòî ÷îãî ç òîãî, ÷èì îáäàðóâàâ ¿¿ Ãîñïîäü ïðè òâîð³íí³. Ñàìå ÷åðåç ãð³õ, ãîâîðèòü Öåðêâà, ç’ÿâèëèñÿ â ñâ³ò³ õâîðîáè, ñòðàæäàííÿ ³ ñàìà ñìåðòü. À îñê³ëüêè âñ³ ìè ï³øëè â³ä ïåðøèõ ëþäåé, òî âñ³ ìè, ëþäè, ñõèëüí³ äî ö³º¿ äóõîâíî¿ õâîðîáè – ñõèëüíîñò³ äî ãð³õà. ² á³ñè, çíàþ÷è öå, âæå ç äèòèíñòâà ïðèäèâëÿþòüñÿ äî êîæíî¿ ëþäèíè ³ ïðàãíóòü çðîçóì³òè, äî ÿêîãî ãð³õà ó íå¿ º îñîáëèâà ñõèëüí³ñòü. Ñâÿò³ îòö³ ãîâîðÿòü, ùî â êîæí³é ëþäèí³ Áîãîì çàêëàäåíî òðè ñèëè: ñèëà äóìêè, ñèëà áàæàííÿ ³ ñèëà äðàò³âëèâîñò³. Ñèëà äóìêè ïîêëèêàíà äîïîìîãòè íàì ï³çíàâàòè Áîãà «âñ³ì ðîçóì³ííÿì ñâî¿ì», ñèëà áàæàííÿ äîïîìàãຠëþáèòè Éîãî «âñ³ì ñåðöåì», à ñèëà äðàò³âëèâîñò³ äàíà íàì äëÿ òîãî, ùîá ìè ð³øó÷å â³äêèäàëè â³ä ñåáå âñÿêèé ãð³õ. Ö³ ñèëè ò³ñíî ïåðåïëåòåí³ â ëþäèí³, àëå â êîæíîìó âîíè ìàþòü â³ä ïðèðîäè ð³çíó ñèëó.  îäíîìó á³ëüøå ðîçâèíåíà ñèëà äóìêè, â ³íøîìó – áàæàííÿ, â òðåòüîìó – äðàò³âëèâîñò³. Á³ñè æ, áóäó÷è õèòð³ ³ ï³äñòóïí³, íàìàãàþòüñÿ ö³ ñèëè â ëþäèí³ ïåðåêðóòèòè òàê, ùîá âîíè ñëóæèëè íå ïîðÿòóíêó, à ¿¿ çàãèáåë³. Çàì³ñòü ëþáîâ³ äî Áîãà âîíè âñåëÿþòü ëþäèí³ ëþáîâ äî âñüîãî, ùî äîñòàâëÿº ãð³õîâíó íàñîëîäó. Çàì³ñòü ïîê³ðëèâîãî ï³çíàííÿ Áîãà á³ñè âñåëÿþòü ãîðäîâèòó äóìêó, ùî ³ñíóº ëèøå òå, ùî ìîæå âì³ùàòè ëþäñüêèé ðîçóì. Âîíè ó÷àòü äðàòóâàòèñÿ ³ ãí³âàòèñÿ íà âñ³õ, îêð³ì ñåáå. Âîíè ñïîêóøàþòü ëþäèíó íà ãð³õ ³ òàê

13

¹ 2 (61) 2015 ïðàãíóòü ïîãóáèòè. Òîìó ùî ÷èì á³ëüøå ëþäèíà ãð³øèòü – òèì á³ëüøå âîíà â³ääàëÿºòüñÿ â³ä Áîãà. À íàñë³äîê ãð³õ³â – çàïàì’ÿòàé! – öå çàâæäè ñëüîçè, ðîç÷àðóâàííÿ ³ á³ëü, à ÿêùî ëþäèíà íå îäóìàºòüñÿ, òî ³ ñàìà ñìåðòü – ñìåðòü ò³ëà, à ïîò³ì ³ äóø³, ÿêà çàì³ñòü ðàäîñò³ â³÷íî¿ éäå ó â³÷íó ìóêó. Ñòðàøíî öå, àëå òàêà ö³íà æèòòÿ, äîíå÷êî ìîÿ, òàêå ñàìå æèòòÿ. ² îñü òîìó êîæíà ëþäèíà ìຠáóòè äóæå óâàæíîþ äî ñåáå, äî ñâîãî âíóòð³øíüîãî æèòòÿ, òîìó ùî êîæåí ãð³õ ïî÷èíàºòüñÿ â ñåðö³, ïî÷èíàºòüñÿ ç ãð³õîâíîãî ïîìèñëó àáî â³ä÷óòòÿ. ² ÿêùî ëþäèíà íå îïèðàºòüñÿ öüîìó â³ä÷óòòþ àáî ïîìèñëó, ÿêùî ïîãîäæóºòüñÿ ç íèìè – òî ïî÷èíຠãð³øèòè íàñïðàâä³ ³ ïîñòóïîâî, óñå á³ëüøå â³ääàëÿþ÷èñü â³ä Áîãà, ñòຠçëîþ. ² âèïðàâèòèñÿ ïîò³ì áóâຠäóæå ³ äóæå ñêëàäíî. Ó êîæíî¿ ëþäèíè ÷åðåç ¿¿ áåçòóðáîòí³ñòü º ñâî¿ ãð³õîâí³ ñõèëüíîñò³. Îäèí á³ëüøå ñõèëüíèé äî ãîðäîñò³. ³í óïåðòèé, ãîðäîâèòèé, ëåãêî îáðàæàºòüñÿ. ²íøèé – ãí³âëèâèé, äðàòóºòüñÿ ç áóäü-ÿêîãî ïðèâîäó, êðè÷èòü, ñâàðèòüñÿ. Òðåò³é – ëàñîëþáíèé, ëþáèòü ëèøå òå, ùî äîñòàâëÿº íàñîëîäó, ùî ïðèºìíî. ×åòâåðòèé ëåäà÷èé ³ íå ëþáèòü ïðàöþâàòè. Ï’ÿòèé ëþáèòü ãðîø³, äîðîã³ ³ êðàñèâ³ ðå÷³. Ñëîâîì, õî÷ ³ ð³çíèìè ãð³õàìè ãð³øàòü ëþäè, àëå ó êîæíî¿ ëþäèíè º ãð³õè, ç ÿêèìè ¿é ïîòð³áíî áîðîòèñÿ îñîáëèâî ñòàðàííî. Òè çàïèòóºø: ÿê áîðîòèñÿ ç ãð³õîì? ² öå òåæ äóæå õîðîøå ³ ïðàâèëüíå çàïèòàííÿ. Äëÿ òîãî ÿ ³ ðîçïî÷àâ öþ ðîçìîâó – ùîá â³äêðèòè òîá³ íàéãîëîâí³øó òàºìíèöþ íàøîãî æèòòÿ. À òàºìíèöÿ öÿ ïîëÿãຠâ òîìó, ùî âñ³ ìè, íåçàëåæíî â³ä â³êó ³ õàðàêòåðó, íåçàëåæíî â³ä òîãî, õëîï÷èê òè ÷è ä³â÷èíêà, – âñ³ ìè ìàºìî áóòè âî¿íàìè, ùîá ç äîïîìîãîþ Áîæîþ áîðîòèñÿ ç ãð³õîì ³ ïðèºäíóâàòèñÿ äî Áîæî¿ ëþáîâ³ ³ ïðàâäè. Öÿ â³éíà ïîâèííà ïðîäîâæóâàòèñÿ âñå æèòòÿ. ² îñü òîá³ ãîëîâíèé çàêîí ö³º¿ áîðîòüáè, ãîëîâíèé çàêîí äóõîâíîãî æèòòÿ. ß õî÷ó, ùîá òè çàïàì’ÿòàëà éîãî íà âñå ñâîº æèòòÿ: ³äâåðíèñÿ â³ä çëà ³ ñòâîðè áëàãî. Àëå ÿê æå íàì â³äâåðòàòèñÿ â³ä çëà? À òàê, ÿê ó÷èòü íàñ Ãîñïîäü. Ñòåæèòè óâàæíî çà ñâî¿ì ñåðöåì. ² ÿê ò³ëüêè âèíèêຠâ íüîìó ùîñü ïîãàíå, íåõîðîøå – ãîâîðèòè ð³øó÷å, íåõàé íàâ³òü íå âãîëîñ, à ïðî ñåáå: «Â³ä³éäè â³ä ìåíå, ñàòàíî!» ² ì³öíî ìîëèòèñÿ Áîãîâ³, ùîá ³í òåáå çàõèñòèâ, ùîá äîïîì³ã çðîáèòè äîáðî, à íå çëî. Îñü õî÷åòüñÿ òîá³ â³äïîâ³ñòè ð³çêî, òîìó ùî õòîñü òåáå îáðàçèâ, – à òè ìîâ÷è. Ìîâ÷è ³ ìîëèñÿ: «Ãîñïîäè, ïîìèëóé!» Ïîâòîðþé öþ ìîëèòâó ïðî ñåáå ÿê ìîæåø äîâãî äî òîãî ÷àñó, ïîêè äóøà íå çàñïîêî¿òüñÿ. Ëèøå ïîâòîðþé ç â³ðîþ, âñ³ºþ äóøåþ ñïðÿìîâóþ÷èñü äî Áîãà ³ ïðîñÿ÷è Éîãî ïðî äîïîìîãó. Ó òåáå âñå êèïèòü â äóø³, à òè ìîâ÷èø ³ ìîëèøñÿ. Ìèíå äåÿêèé ÷àñ, íåõàé íàâ³òü ï³âãîäèíè àáî á³ëüøå, âñå âëàäíàºòüñÿ, ³ òè

ïîäóìàºø: «Ãîñïîäè, ÿê äîáðå, ùî ÿ íå ðîçëþòèëàñÿ, ùî íå ñòàëà â³äïîâ³äàòè çóõâàëî ³ ãí³âíî íà çàóâàæåííÿ!» ² ÿêà òèøà, ÿêà ðàä³ñòü îñåëèòüñÿ òîä³ â ñåðö³. Öå òîìó, ùî òè ðàçîì ç Ãîñïîäîì ïåðåìîãëà ãð³õ. ² íàâïàêè: ÿêùî íå ïîì³òèø öåé ïåðøèé ìîìåíò, êîëè â ñåðö³ íàðîäæóºòüñÿ ïðèñòðàñòü, ³ ï³ääàñèñÿ ¿é – ìèòòþ çàáóäåø ñåáå, íàãîâîðèø ãèäîò, çóõâàëîñòåé, ³ çàê³í÷èòüñÿ âñå ñêàíäàëîì, êðèêàìè, ñâàðêîþ ³ ñëüîçàìè. ² òàê âàæêî, òàê ã³ðêî áóäå ïîò³ì íà ñåðö³, òîìó ùî òè íå âñòóïèëà â áîðîòüáó ç ãð³õîì, à ï³ääàëàñÿ, ñòàëà éîìó ñëóãîþ. À ÷åðåç ãð³õ, ÿê ÿ âæå òîá³ ãîâîðèâ, â ñâ³ò³ ïîøèðþºòüñÿ âñÿêå çëî, òîæ òè ÷åðåç ñâîþ íåóâàæí³ñòü ñòàëà – ñòðàøíî ñêàçàòè! – ñëóæèòåëåì çëà. Àëå íàâ³òü ÿêùî ñòàíåòüñÿ òàêå, à ñòàíåòüñÿ íåîäì³ííî ³ íå ðàç, òîìó ùî òà áîðîòüáà, òà â³éíà, ïðî ÿêó ìè ç òîáîþ ãîâîðèìî, – äóæå âàæêà, àëå ³ òîä³, êîëè ïîãð³øèø, – í³êîëè íå çíåâ³ðÿéñÿ ³ íå ñóìóé, à ïîñï³øè ³ç ñëüîçàìè âèëèòè ñâîþ ïå÷àëü, ñâîþ ã³ðêîòó â ìîëèòâ³ äî Ãîñïîäà. Ïðèá³æè äî Íüîãî ç³ ñêðóøíèì ñåðöåì ³ ñêàæè: «Ãîñïîäè, ïðîáà÷! ͳ÷îãî ó ìåíå íå âèéøëî äîáðîãî öüîãî ðàçó, àëå ÿ âñå îäíî äóæå, äóæå õî÷ó áóòè ç Òîáîþ! ß øêîäóþ ïðî òå, ùî ÷åðåç íåóâàãó ñâîþ ñòâîðèëà çëî, ³ äóæå õî÷ó âèïðàâèòèñÿ. Äîïîìîæè ìåí³, Ãîñïîäè!» ² ÿêùî òè òàê ìîëèòèìåøñÿ, òî Ãîñïîäü îáîâ’ÿçêîâî òîá³ äîïîìîæå âèïðàâèòèñÿ. Òîìó ùî ³í çíàº, ÿê íåïðîñòî áîðîòèñÿ ç ãð³õîì, ³ ëþäèíó, ÿêà ïîãð³øèëà, æà볺 ³ ÷åêຠâ³ä íå¿ ïîêàÿííÿ. À ïîêàÿííÿ – öå ³ º âèçíàííÿ ñâîãî ãð³õà ³ç ñëüîçàìè æàëþ ³ ç òâåðäèì íàì³ðîì âèïðàâèòèñÿ. Â÷èñÿ, â÷èñÿ âæå ç äèòèíñòâà ðîçï³çíàâàòè â ñîá³ ä³þ çëèõ ïðèñòðàñòåé ³ â³äñòîðîíþâàòèñÿ â³ä íèõ âñ³ìà ñèëàìè, çâåðòàþ÷èñü çà äîïîìîãîþ äî Áîãà. Õàé öå ñòàíå ïðàâèëîì äëÿ òåáå, äîáðîþ çâè÷êîþ, òâîºþ ïîñò³éíîþ çáðîºþ. ßê ò³ëüêè â³ä÷óëà ùîñü õóäå â äóø³ – íå çâîë³êàé, à â³äêèíü â³ä ñåáå öå ãð³õîâíå â³ä÷óòòÿ ç ð³øó÷³ñòþ ³ ãí³âîì, ñêàçàâøè â äóø³: «Öå íå ÿ òàê äóìàþ (àáî â³ä÷óâàþ), à òè, ñàòàíî. ³ä³éäè â³ä ìåíå!» ² òóò æå ìîëèñÿ ì³öíî-ì³öíî Áîãîâ³, ùîá ³í çáåð³ã òåáå, ïîìèëóâàâ, äîïîì³ã òîá³ âñòîÿòè â äîáð³. ²íøî¿ äîðîãè ó íàñ íåìàº. ² òàê áîðþ÷èñü âñå æèòòÿ ç ãð³õîì â ñîá³ ñàì³é, óíèêàþ÷è ãð³õà ñâ³äîìî, çâåðòàþ÷èñü çà äîïîìîãîþ äî Áîãà ³ æèâó÷è, ïîñòóïàþ÷è ïî Éîãî ïðàâä³, òè ïîñòóïîâî ðîçâèíåø â ñîá³ òîé äàð, òó îñíîâó äóõîâíîãî æèòòÿ, ÿêà äàíà òîá³ ïðè õðåùåíí³. Òè òîä³ ä³éñíî ³ äîñë³äíî â æèâîìó â³ä÷óòò³ ³ ðàäîñò³ çðîçó쳺ø, ùî îçíà÷ຠ– æèòè äóõîâíèì æèòòÿì, ³ öå æèòòÿ áóäå äëÿ òåáå íàéá³ëüøèì ³ ãîëîâíèì áàãàòñòâîì. Òè çàïèòóºø: ÿê æå ä³çíàòèñü, ùî º äîáðî, à ùî º çëî? â³ä ÷îãî ñàìå ïîòð³áíî â³äâåðòàòèñÿ ³ âò³êàòè, à ùî ïîòð³áíî òâîðèòè, íàâ³òü ÿêùî öå íåçðó÷íî ³ âàæêî? Ïî-ïåðøå, â êîæí³é ëþäèí³ º ñîâ³ñòü. Öå ãîëîñ Áîãà â äóø³. Îòæå áåç âñÿêèõ êíèã òè çàâæäè çíàºø, ùî çðîáèëà äîá-

ðî, ç ò³º¿ ÷èñòî¿ ðàäîñò³, ÿêà âèíèêຠâ äóø³, êîëè òè öå äîáðî çðîáèëà. ², íàâïàêè, çàâæäè çíàºø, ùî çðîáèëà ïîãàíèé â÷èíîê, ç ò³º¿ ñìóòè, òóãè ³ ã³ðêîòè, ÿêà âèíèêຠâ äóø³, êîëè òè ñòâîðèø çëî. Îòæå, ñîâ³ñòü – ïåðøèé ïîðàäíèê â òâî¿é áîðîòüá³. Àëå öüîãî ìàëî. ²ñíóº ùå Çàêîí Áîæèé, âò³ëåíèé â ñëîâàõ ³ ïðàâèëàõ, ÿê³ çàïèñàí³ â ãîëîâí³é íàø³é êíèç³, – â ªâàíãå볿. ² ïðî íüîãî ãîâîðÿòü âñ³ ñâÿò³ ëþäè. Á³ëüøå òîãî, ö³ ëþäè òîìó ³ íàçèâàþòüñÿ íàìè ñâÿòèìè, ùî âîíè äîñÿãëè óñï³õó â áîðîòüá³ ç ãð³õîì ³ ó òâîð³íí³ äîáðà. Íàâ÷èëèñÿ äîñë³äíî â³äêèäàòè çëî ³ òâîðèòè áëàãî. ² ïðèêëàä ¿õ æèòòÿ, ¿õ ñëîâà ³ â÷èíêè ó÷àòü íàñ äóõîâíîìó æèòòþ. Îñü ÷îìó òàê âàæëèâî ÷èòàòè ³ çíàòè çì³ñò ªâàíãåë³ÿ, ä³çíàâàòèñÿ á³ëüøå ïðî æèòòÿ ñâÿòèõ îòö³â ³ íàñë³äóâàòè ¿õ ïðèêëàä. ͳêîëè íå äèâèñÿ íà ïîãàí³ â÷èíêè ³íøèõ ëþäåé. Íå äèâèñÿ íà òå çëî, ÿêå òâîðèòüñÿ äîâêîëà òåáå. Äèâèñÿ íà òå, ÿê ó÷àòü òåáå æèòè ³ ïîñòóïàòè Ãîñïîäü ³ Éîãî ñâÿò³. ² ñòàðàéñÿ âñ³ ñâî¿ â÷èíêè, ñëîâà ³ íàâ³òü äóìêè çâ³ðÿòè ç öèì äîáðèì ÷èíîì æèòòÿ. Ñò³é â öüîìó òâåðäî, òîìó ùî ëèøå öå ³ º ä³éñíà ³ íàä³éíà îñíîâà òâîãî æèòòÿ. Êð³ì òîãî, äóæå âàæëèâî áðàòè ó÷àñòü â òà¿íñòâàõ Öåðêâè, ³ â ïåðøó ÷åðãó – ñïîâ³äàòèñÿ ³ ïðè÷àùàòèñÿ. Íå ÷åêàé, ïîêè äîðîñë³ – ìàìà àáî òàòî, áàáóñÿ àáî ä³äóñü – ïî÷íóòü òåáå óìîâëÿòè ñïîâ³äàòèñÿ ³ ïðè÷àñòèòèñÿ, ï³òè â õðàì íà âñåíîøíó ³ ë³òóðã³þ. Ñàìà øóêàé öüîãî, ïðàãíè äî Áîãà, ïðîñè ïðî òå, ùîá òîá³ ïîëþáèòè öåðêîâíå æèòòÿ. Ëþáîâ – öå äàð Áîæèé, ³ Ãîñïîäü ïîäຠéîãî òîìó, õòî éîãî øóêàº. Ìè ãîâîðèëè ç òîáîþ, ùî ÿêùî ñòàíåòüñÿ òîá³ ïîãð³øèòè, òî òóò æå ïîòð³áíî ïîêàÿòèñÿ ïåðåä Áîãîì, âèáà÷èòèñÿ ïåðåä Íèì. Àëå Ñàì Áîã âñòàíîâèâ òàê, ùî ³í ïîâí³ñòþ î÷èùຠàáî çâ³ëüíÿº íàñ â³ä òèõ ãð³õ³â, â ÿêèõ ìè êàºìîñÿ, ëèøå êîëè ìè ïðèñòóïàºìî äî òà¿íñòâà ñïîâ³ä³. Êîëè òè íàçèâàºø ñâ³é ãð³õ ïåðåä ñâÿùåíèêîì, à â³í ÷èòຠíàä òîáîþ äîçâ³ëüíó ìîëèòâó. À â òà¿íñòâ³ Ïðè÷àñòÿ ìè ÷åðïàºìî ñèëè äëÿ íàøîãî äóõîâíîãî æèòòÿ, á³ëüøå òîãî – ìè ÷åðïàºìî Ñàìå æèòòÿ, ç’ºäíóºìîñÿ ç Áîãîì, æèâåìî Éîãî æèòòÿì, à öå ãîëîâíå, çàïàì’ÿòàé. Çàðàäè öüîãî ³ ïîòð³áíà âñÿ òà áîðîòüáà, ïðî ÿêó ìè ãîâîðèìî. Äî öüîãî ìè ³ ïîâèíí³ ïðàãíóòè âñ³ºþ äóøåþ, äëÿ öüîãî ³ ïîâèíí³ ïðàöþâàòè âñå íàøå çåìíå æèòòÿ. Òîìó ùî ëèøå òîä³ ìè ìîæåìî íàçèâàòèñÿ õðèñòèÿíàìè, ÿêùî, â³äêèäàþ÷è â ñîá³ çëî, ìè áóäåìî äåíü çà äíåì, êðîê çà êðîêîì, ïîñòóïîâî ³ òåðïëÿ÷å ïðàãíóòè çðîñòàòè â äîáð³. Òîáòî äóìàòè, â³ä÷óâàòè, ãîâîðèòè ³ æèòè òàê, ÿê çàïîâ³äàâ íàì Õðèñòîñ. Çàïàì’ÿòàé öå, äîíå÷êî, íà âñå ñâîº æèòòÿ, ³ íåõàé áëàãîñëîâèòü òåáå Ãîñïîäü äîñÿãòè ò³º¿ â³÷íî¿ ³ íåïðîðå÷åíî¿ ðàäîñò³ Íåáåñíîãî Öàðñòâà, äî ÿêî¿ Â³í âñ³õ íàñ ïðèçâàâ. Ñâÿùåíèê Äìèòðî ØÈØʲÍ

14 Ïðî òàêèé øëþá ðàí³øå ãîâîðèëè: «óçÿâ æ³íêó ç äèòèíîþ», íàãîðîäæóþ÷è ÷îëîâ³êà äåÿêèì îðåîëîì ðÿò³âíèêà ñàìîòíüî¿ æ³íêè â³ä âàæêèõ æèòòºâèõ îáñòàâèí. Àäæå íåëåãêî, íàñïðàâä³, îäí³é ðîñòèòè ³ çàáåçïå÷óâàòè äèòèíó. Ó ñó÷àñíèõ ðåàë³ÿõ ñèòóàö³ÿ ìຠçîâñ³ì ³íøèé âèãëÿä. Ñîö³àëüíèé ñòàòóñ ìàòåð³îäèíà÷êè íå êîðåëþº ç ìàòåð³àëüíèì äîáðîáóòîì àáî ñòàíîâèùåì æ³íêè â ñóñï³ëüñòâ³. À ïîãëÿä íà ñ³ì'þ ÿê íà ñèñòåìó ³ çîâñ³ì ñòàâèòü ïèòàííÿ àáñîëþòíî â ³íøîìó êëþ÷³: ÷îëîâ³ê, ÿê ãëàâà ñ³ì'¿, áåðå ï³ä ñâîº çàñòóïíèöòâî äâîõ îñ³á ÷è, íàâïàêè, ïðèºäíóºòüñÿ äî âæå ³ñíóþ÷î¿ ñ³ì'¿? Ó ïîøóêó â³äïîâ³ä³ áàãàòî ñ³ìåé ïðîõîäÿòü ö³ëèé ðÿä òðóäíîù³â: âñòàíîâëåííÿ íîâèõ ïîðÿäê³â, íåãàòèâ³çì äèòèíè, â³äñóòí³ñòü äîâ³ðè ³ çãóðòîâàíîñò³ ì³æ ïîäðóææÿì. ßê ðîç³áðàòèñÿ ç ïåðåæèâàííÿìè ³ ñêëàäíîùàìè êîæíîãî ÷ëåíà òàêî¿ ñ³ì'¿?

¹ 2 (61) 2015

õâîðîáëèâèé äîñâ³ä, ³ æ³íêà ìîæå ùå äîâãî ï³äñâ³äîìî ÷åêàòè êàâåðçè â³ä ñâîãî ÷îëîâ³êà. Òóò âàæëèâî íå ïóñêàòè ñèòóàö³þ íà ñàìîïëèâ ³ ðîçáèðàòèñÿ ïðî ñâî¿ â³ä÷óòòÿ ³ êîëèøí³ îáðàçè ç ïñèõîëîãîì, à íå äîãðàâàòè ¿õ â Ùå â÷îðà â³í ëèøå óâ³éøîâ äî êîëà çíàéîìèõ íîâîìó øëþá³. äèòèíè, à ñüîãîäí³ æèâå ç íåþ ï³ä îäíèì äàõîì Ƴíö³ â ïîâòîðíîìó ³ âèäຠçàáîðîíó çà çàáîðîíîþ. Íà ÿê³é ï³äñòàâ³? øëþá³ âàæëèâî ïàì'ÿòàòè Òîìó, ùî òàê çàõîò³ëà ìàìà. Ðåâíîù³, êîíïðî íàñòóïí³ ìîìåíòè.

• Áóäü-ÿê³ ñêëàäíîù³ â êóðåíö³ÿ, ïðèéíÿòòÿ â³ò÷èìà â áàãíåòè – öå æ³íî÷î-÷îëîâ³÷èõ ñòîñóíùå íå ïîâíèé ïåðåë³ê ïðîáëåì, ç ÿêèìè ñòèêàõ, çðàäó ³ ðîç÷àðóâàííÿ êàºòüñÿ ñàìîòíÿ ìàìà, ÿêà âèð³øèëà çíîâó êðàùå ïðîïðàöþâàòè ç âèéòè çàì³æ. Àëå ÷è òàê âæå âñå áåçíàä³éíî? ïñèõîëîãîì, à íå ç ÷îëîâ³êîì. ßê ò³ëüêè äðóæèíà ïîì³÷àº, ùî ¿¿ ðåàêö³¿ íå àäåêâàòí³ ñèòóàö³¿ ³ àäðåñîâàí³ íå äðóãîìó, à ïåðøîìó ÷îëîâ³êîâ³, êðàùå çâåðíóòèñÿ äî ôàõ³âöÿ.

• Ƴíö³, ÿêà ïåðåæèëà äðàìàòè÷í³ ñòîñóíêè ç áàòüêîì äèòèíè, äîâîäèòüñÿ áóêâàëüíî çàíîâî â÷èòèñÿ äîâ³ðÿòè ÷îëîâ³êîâ³ ³ áóòè ùàñëèâîþ. ßêùî ó âñüîìó áà÷èòüñÿ êàâåðçà ³ òàºìíèé ñåíñ, öå çíîâó ïðèâ³ä ïðèéòè äî ïñèõîëîãà íà ïðèéîì.

• Âàæëèâî âèçíà÷èòè, ƲÍÊÀ: ÇÓ̲ÒÈ ÙÎ æ³íêà ãîòîâà äîðó÷èÑÒÀÒÈ ÄÐÓÆÈÍÎÞ òè ÷îëîâ³êîâ³ ó âèõîâàíí³ Îòæå, æ³íêà çàëèÑÓÑϲËÜÑÒÂÎ ² ÌÎÐÀËÜͲÑÒÜ äèòèíè, ßÊÎÞ áà÷èòü øàºòüñÿ îäíà ç äèòèíîþ. éîãî ó÷àñòü. Äâ³ êðàéÑòàòèñÿ öå ìîæå ç ñàìèõ ð³çíèõ ïðè÷èí: ó÷àñò³ ó âèõîâàíí³ äèòèíè, àëå íå äຠíîù³ – «öå ìîÿ äèòèíà!» ³ «íó íàðåøò³ áàòüêî äèòèíè çàãèíóâ, ï³øîâ äî ³íøî¿, ìåí³ òàêî¿ ìîæëèâîñò³. Êîëè äðóæèíà òâî¿ì âèõîâàííÿì çàéìåòüñÿ áàòüêî!» ç íèì äîâåëîñÿ ðîçëó÷èòèñÿ ÷åðåç æîðíå ñïðàâëÿºòüñÿ, âîíà ïðîñèòü âïëè– îäíàêîâî íååôåêòèâí³. «Ðîçïîä³ë ñòîê³ñòü àáî ïèÿöòâî, à ìîæå, â³í ³ íóòè íà ñèíà. Òà âàðòî ìåí³ ð³çêî ïîïðàö³», ÷àñò³ ðîäèíí³ íàðàäè ³ âèâåçîâñ³ì íå áðàâ ó÷àñòü â æèòò³ ñ³ì'¿. Âñ³ ãîâîðèòè ç íèì, çàæàäàòè ïðèáðàòèñÿ äåííÿ çàãàëüíèõ äëÿ ïîäðóææÿ ïðèíö³ ³ñòî𳿠äóæå ð³çí³, àëå â íèõ º îäíà â ê³ìíàò³ ³ çðîáèòè óðîêè – äðóæèíà öèï³â ó âèõîâàíí³ ñèíà àáî äîíüêè äîçàãàëüíà ðèñà: ñâîãî ÷àñó æ³íö³ áóëî ñòຠíà éîãî ñòîðîíó, â³äáóâàºòüñÿ çâîëÿòü ì'ÿêî, íå êâàïëÿ÷è ïî䳿, äóæå âàæêî, ³ âèòÿãóâàòè ñåáå çà êîñó ç ñâàðêà». Ó ñòîñóíêàõ ç ÷îëîâ³êîì äðóâêëþ÷èòè â³ò÷èìà â áàòüê³âñüêó ðîëü. áîëþ, ã³ðêîòè, ñàìîòè âîíà ìóñèëà çàæèíà ïðîÿâëÿº ñåáå íå ÿê æ³íêà, à ÿê Íå âàðòî ëàìàòè ³ ì³íÿòè ñòîñóíêè ìàðàäè äèòèíè. ìàòè, ÿêà çàõèùຠñâîº äèòèí÷à òåð³ é äèòèíè, ÿê³ ñêëàëèñÿ, àëå ïîãëÿä Íà öüîìó ôîí³ ñïðàöüîâóº äåê³ëüêà (íàâ³òü ÿêùî öå «äèòèí÷à» áóâຠâæå â³ò÷èìà «ç³ ñòîðîíè» ìîæå âèÿâèòèñÿ ïñèõîëîã³÷íèõ çàõèñíèõ ìåõàí³çì³â. Òóò çðîñòîì ç áàòüê³â). ñâ³æèì ³ êîðèñíèì. ³ çëèòòÿ (ìè âèæèâåìî, ìè áóäåìî ùàñÒóò âàæëèâèé ùå îäèí ìîìåíò: ÄÈÒÈÍÀ: ÐÎDzÁÐÀÒÈÑß ëèâ³), ³ ïðîåêö³ÿ – ìàòè ïåðåíîñèòü âåñü æ³íêà çâèêëàñÿ áóòè ãîëîâíîþ â ñâî¿é Ç ÏÐÎÒÈв××ßÌÈ ñâ³é á³ëü ³ íà äèòèíó – «¿é òàê ñàìî âàæñ³ì'¿, ¿é íàëåæàòü âëàäà ³ êîíòðîëü â ¿¿ êî». ª ³ â³ä÷óòòÿ ïðîâèíè, àäæå ç ÿêî¿ñü «Äèòèíà» – çâó÷èòü äóæå óçàãàëüíåìàëåíüêîìó êîðîë³âñòâ³, âîíà çâèêëàïðè÷èíè ìàòåð³ íå âäàëîñÿ ñòâîðèòè íî, ðîçïëèâ÷àòî. Öå ìîæå áóòè ³ çîâñ³ì ñÿ æèòè òàê. ² êîëè ç'ÿâëÿºòüñÿ íîâèé àáî çáåðåãòè ïîâíó ñ³ì'þ àáî ðîçãëåä³ìàëÿ, ³ ï³äë³òîê, õëîï÷èê àáî ä³â÷èíêà – ïðåòåíäåíò íà ïðåñòîë, âîíà ìîæå íàòè â ñâîºìó îáðàíöåâ³ ò³ ñàì³ ðèñè, ÿê³ ïîºäíàííÿ â³êó ³ ñòàò³ çàáàðâèòü ñèòóàìàãàòèñÿ çáåð³ãàòè ñâîº î÷îëþþ÷å ïîïîñëóæèëè ïðè÷èíîþ ðîçëó÷åííÿ. Ïðîö³þ ñâî¿ìè ôàðáàìè, ðîáëÿ÷è ¿¿ ïðîëîæåííÿ. Àäæå äîâãèé ÷àñ æ³íêà áóëà âèíà, çëèòòÿ, ïðàãíåííÿ çàõèñòèòè ñâîþ ñò³øå àáî ñêëàäí³øå. Çàãàëüíèì çàëèìàìîþ, ³ º â³ðîã³äí³ñòü, ùî ³ ç ÷îëîâ³äèòèíó â³ä æèòòºâèõ íåçãîä ïðèõîäÿòü øèòüñÿ îäíå: äèòÿ ïåðåæèâàòèìå àìá³êîì âîíà ïîâîäèòèìåòüñÿ ÿê ³ç ñòàðøèì ðàçîì ç æ³íêîþ â íîâ³ ñòîñóíêè. âàëåíòí³ ïî÷óòòÿ ïî â³äíîøåííþ äî ìàñèíîì. Äåÿê³ æ³íêè òàê ³ ãîâîðÿòü ïðî Òîìó êîëè â³ò÷èì ïî÷èíຠâèõîâóòåð³ ³ ¿¿ îáðàíöÿ, îñîáëèâî ÿêùî ð³äíèé ñâîãî ÷îëîâ³êà: «Ó ìåíå äâ³ äèòèíè: âåâàòè äèòèíó çà ñâî¿ì ðîçóì³ííÿì, ìàòè áàòüêî ï³äòðèìóº çâ'ÿçîê ç ñ³ì'ºþ. ëèêà ³ ìàëåíüêà». ÷àñòî ñòຠíà á³ê ñèíà àáî äîíüêè, â Íîâà ëþäèíà â ñ³ì'¿, ÿêà ïðåòåíäóº Âèçíà÷àëüíó ðîëü ãðàòèìå çäàòí³ñòü í³é ïðîáóäæóºòüñÿ «ìàòè-çàõèñíèöÿ». íå ëèøå íà ðîëü ÷îëîâ³êà ìàìè, àëå ³ æ³íêè ïåðåìêíóòèñÿ ç ðîë³ ðîäèííîãî ³äáóâàºòüñÿ òèïîâèé ðîçêîë ñ³ì'¿ íà íà ðîëü áàòüêà, ñïðèéìàºòüñÿ äâîÿêî. ëîêîìîòèâó íà ðîëü äðóæèíè, ÿêà ñòî¿òü äâà êîíôë³êòóþ÷³ òàáîðè. ² ïñèõîëîã ³í ïðèõîäèòü íà ì³ñöå òàòà, àëå â³í àáçà ÷îëîâ³êîì. Ñêëàäíî áóâຠäîâ³ðèòè÷óº â³ä ÷îëîâ³êà: «Âîíà ÷åêຠì ñîëþòíî ÷óæèé. ³í âõîäèòü â ñ³ì'þ ³ç ñÿ ÷îëîâ³êîâ³ òîìó, ùî áóâ êîëèøí³é

Я ² МÀМÀ ÂИЙШËИ ÇÀМ²Ж àáî Êîëè ç'ÿâëÿºòüñÿ íîâèé òàòî...

15

¹ 2 (61) 2015 ñòàëèìè ñòîñóíêàìè ³ ïîðÿäêàìè, ÿê³, ìîæëèâî, íåïðîñòî äàëèñÿ äèòèí³ ³ ¿¿ ìàòåð³, ³ òóò æå ïî÷èíຠâñòàíîâëþâàòè ñâî¿. Òî, íà ùî ìàòè ìîãëà çàêðèòè î÷³: í³÷í³ ïîñèäåíüêè á³ëÿ êîìï'þòåðà àáî ïîêóïêà áóäü-ÿêî¿ âïîäîáàíî¿ ³ãðàøêè, – â³ò÷èìîâ³ çäàºòüñÿ íåäîïóñòèìèì, â³í ïî÷èíຠíàïîëÿãàòè íà ñâî¿é äóìö³. ²íøèìè ñëîâàìè, ùå â÷îðà â³í ëèøå óâ³éøîâ äî êîëà çíàéîìèõ äèòèíè, à ñüîãîäí³ æèâå ç íåþ ï³ä îäíèì äàõîì ³ âèäຠçàáîðîíó çà çàáîðîíîþ. Íà ÿê³é ï³äñòàâ³? Òîìó, ùî òàê çàõîò³ëà ìàìà. Òîìó ³ äî ìàìè âèíèêàþòü ïèòàííÿ ³ ïðåòåí糿. Êð³ì òîãî, âîíà ï³êëóâàòèìåòüñÿ òåïåð íå ëèøå ïðî äèòèíó, àëå ³ ïðî ñâîãî ÷îëîâ³êà, ³ âæå íå ëèøå ñèí àáî äîíüêà áóäóòü ãîëîâíèìè â ¿¿ æèòò³. Ðåâíîù³, êîíêóðåíö³ÿ, ïðèéíÿòòÿ â³ò÷èìà â áàãíåòè ìîæóòü çðîñòàòè ñàìå ç öèõ ïåðåæèâàíü.  òîé æå ÷àñ ìàòè çàëèøàºòüñÿ çíà÷èìîþ ëþäèíîþ, òà ³ ç â³ò÷èìîì õî÷åòüñÿ íàëàãîäèòè â³äíîñèíè. Îñîáëèâî òèì ä³òÿì, â ÿêèõ íå áóëî ñïðàâæíüîãî áàòüêà: çäàòíîãî çàõèñòèòè, íàâ÷èòè êàòàòèñÿ íà âåëîñèïåä³, âèñòîÿòè â äâîðîâ³é êîëîòíå÷³ ç õëîï÷èñüêàìè ç ñóñ³äíüîãî áóäèíêó... Çàëåæíî â³ä â³êó äèòèíè íîâèé ÷ëåí ñ³ì'¿ ñïðèéìàòèìåòüñÿ ïî-ð³çíîìó. Ïðîòå äóìêà, ùî íàéñêëàäí³øå ç ï³äë³òêàìè, ïîìèëêîâà. Ç îäíîãî áîêó, þíàê àáî ä³â÷èíà ìîæóòü áóòè ðàä³ òîìó, ùî ìàìà çíàéøëà ñîá³ íîâèé îá'ºêò äëÿ òóðáîòè ³ îï³êè ³ ìîæíà ç³òõíóòè â³ëüí³øå. Ç ³íøîãî áîêó, ³ äîøê³ëüíÿòà çäàòí³ ïåðåòâîðèòè çóñòð³÷³ ìàéáóòíüî¿ ñ³ì'¿ íà êîøìàð. «Õîëîäíà â³éíà» ç áîéêîòàìè, ³ñòåðèêàìè ³ ñëüîçàìè ìîæå áóòè ðóéí³âíîþ äëÿ ñòîñóíê³â. Äëÿ òîãî, ùîá çíàéîìñòâî ³ ðîçâèòîê ñòîñóíê³â ì³æ äèòèíîþ ³ â³ò÷èìîì ïðîõîäèëî ÿêîìîãà ãëàäøå, âàæëèâî âðàõóâàòè íàñòóïí³ ðåêîìåíäàö³¿.

• Äëÿ äèòèíè áóäü-ÿêîãî â³êó ïîÿâà íîâîãî ÷ëåíà ñ³ì'¿ íå ïîâèííà â³äáóâàòèñÿ «ðàïòîì». Ìàéáóòíüîãî áàòüêà ñ³ìåéñòâà âàæëèâî ïîçíàéîìèòè ç äèòèíîþ ÿêîìîãà ðàí³øå. Íå âàðòî ïîçèö³þâàòè ÷îëîâ³êà ÿê «òàòà», ñïåðøó ìîæíà ¿çäèòè çàãàëüíîþ êîìïàí³ºþ íà ï³êí³ê àáî ðàçîì õîäèòè â ê³íî, íà êàòîê, ïðîñòî â êàôå ³ íà ïðîãóëÿíêè. Ïîñòóïîâ³ñòü ³ ñâîº÷àñí³ñòü – öå îñíîâà õîðîøèõ ñòîñóíê³â ì³æ ÷ëåíàìè ìàéáóòíüî¿ ñ³ì'¿.

• ²äåÿ êîæíîãî ðàçó ïðèõîäèòè äî äèòèíè ç ïîäàðóíêîì çäàºòüñÿ âäàëîþ. Ïðîòå íå âàðòî ïðèâ÷àòü ìàéáóòíüîãî â³ò÷èìà äî òîãî, ùî â³ä äèòèíè ìîæíà â³äêóïèòèñÿ. Íå ñåêðåò, ùî ³ ä³òè øâèäêî ðåàãóþòü íà «ï³äêóï» ìàí³ïóëÿö³ºþ: îáäàðîâóéòå ìåíå, àáè ÿ äîáðå ïîâîäèâñÿ! Ñàì³ êðàù³ ïîäàðóíêè – ò³, ÿêèìè ìîæíà çàéíÿòèñÿ ðàçîì. Íàïðèêëàä, ìîäåëü ë³òàêà, ö³êàâèé ïàçë, ãðà äëÿ ïðîãóëÿíîê íà ñâ³æîìó ïîâ³òð³ àáî ïîõ³ä àáèêóäè. Ïðèíöèï «ïðèéøîâ – ïîäàðó-

âàâ – ðàçîì ïîãðàëè» – êðàùèé â óñ³õ â³äíîøåííÿõ.

• Ïðî ìàìó, ÿêà çíàéøëà ñâîº êîõàííÿ, ãîâîðÿòü: «âîíà ìຠïðàâî ëþáèòè ³ áóòè êîõàíîþ». Àëå âàæëèâî íå çàáóòè, ùî ³ äèòèíà ìຠïðàâî âèðàæàòè ñâî¿ â³ä÷óòòÿ ùîäî òîãî, ùî â ñ³ì'¿ ç'ÿâèëàñÿ íîâà ëþäèíà. ßêîþ á íå áóëà öÿ ðåàêö³ÿ, ïîòð³áíî ïðèéíÿòè ¿¿ ³ íå âèíèòè äèòèíó â òîìó, ùî ¿é áóâຠâàæêî íà òë³ ùàñòÿ ìàìè. Ïðèéäå ÷àñ, ³ âîíà ñàìà çðîáèòü ñâî¿ âèñíîâêè ùîäî â³ò÷èìà, âñòàíîâèâøè ç íèì ñâî¿ âëàñí³ ñòîñóíêè. ×ÎËβÊ: ÍÅ ÇÐÓÉÍÓÂÀÒÈ, À ÄÎÁÓÄÓÂÀÒÈ ×îëîâ³ê – íàéñò³éê³øà ³ ñòàá³ëüí³øà ä³éîâà îñîáà ö³º¿ ³ñòîð³¿. Ƴíêà ç äèòèíîþ – öå éîãî ãðàôà «äàíî» â íåïðîñòîìó çàâäàíí³ ñòâîðèòè íîâó ñ³ì'þ. ßêùî íà ä³ëÿíö³ âæå º íåâåëèêèé, àëå äîáðîòíèé áóäèíî÷îê, éîãî, ÿê ïðàâèëî, íå çíîñÿòü, à äîáóäîâóþòü. ² ÷îëîâ³êîâ³, ÿêèé ïîëþáèâ æ³íêó ç äèòèíîþ, íå ïîòð³áíî ðóøèòè, ì³íÿòè, ïåðåðîáëÿòè. Éîãî áóä³âíèöòâî ñâ ñ³ì'¿ â äàíîìó âèïàäêó âåäåòüñÿ íà äåÿê³é îñíîâ³, ÿêà áóëà ñòâîðåíà äî íüîãî. Öå íå îáìåæóº éîãî ñâîáîäè, òâîð÷îãî ï³äõîäó äî ñâ ñ³ì'¿, àëå âèìàãຠäáàéëèâîñò³ ïî â³äíîøåííþ äî äðóæèíè ³ äèòèíè, óâàãè äî òîãî, ÿê³ òðàäèö³¿ âæå ñêëàëèñÿ ó íèõ, ÿê³ ïðàâèëà ³ñíóþòü. Ó íàïîðèñòèõ ä³ÿõ ÷îëîâ³êà äðóæèíà áà÷èòü äîê³ð («ïîãàíà ìàòè!»), à ñèí àáî äîíüêà – íåñïðàâåäëèâå îáìåæåííÿ ñâîáîäè. ² íà ÷îëîâ³êà îáðóøóºòüñÿ õâèëÿ îïîðó, íàâ³òü ÿêùî â³í ä³éñíî ïðîïîíóâàâ ÿê³ñü ðîçóìí³ ³äå¿. À ìîæëèâî, ö³ ³äå¿ áóëè á ñïðèéíÿò³ ³íàêøå, ÿêáè ÷îëîâ³ê ñïî÷àòêó ïîðàäèâñÿ ç äðóæèíîþ: «Òè, çâè÷àéíî, êðàùå çíàºø, ÿê âèõîâóâàòè ñèíà. À ÿ ïîì³òèâ îñü ùî.», «Ùî òè äóìàºø ³ç öüîãî ïðèâîäó?», «ßê òè ââàæàºø, ùî ñêàæå ñèí?». ² äëÿ æ³íêè áóäå äóæå ö³ííî ³ ïðèºìíî, ùî ¿¿ êîõàíèé áåðå ó÷àñòü ó âèõîâàíí³ äèòèíè ³ ïðè öüîìó ç ïîâàãîþ ñòàâèòüñÿ äî íå¿, äî òîãî â³äð³çêó æèòòÿ, ÿêèé âîíà ïðîéøëà äî íüîãî. Òîä³ ³ â³äïîâ³äü äðóæèíè áóäå ïî ñóò³, à ñàìà ðîçìîâà âèÿâèòüñÿ êîíñòðóêòèâíîþ. À äëÿ òîãî, ùîá ð³çí³ ïåðåêîñè íå ïåðåòâîðèëèñÿ íà ñóâîð³ áóäí³, ÷îëîâ³êîâ³ çãîäÿòüñÿ íàñòóïí³ ðåêîìåíäàö³¿.

• ßêùî ó ³íøèõ ìîëîäîæîí³â âåñ³ëëÿ çì³íþº ìåäîâèé ì³ñÿöü, òî â äàíîìó âèïàäêó öå – çàíóðåííÿ â ñóâîð³ áóäí³, íåâ³ä'ºìíà ÷àñòèíà ÿêèõ – ïîõìóðèé ï³äë³òîê àáî ìàëþê, ÿêèé ïîñò³éíî âèìàãຠóâàãè. Ùî íå ìîæå âèêëèêàòè ðàä³ñòü â äóø³ ÷îëîâ³êà. Íàâ³òü ó ð³äíèõ òàò íå â³äðàçó ïðîáóäæóºòüñÿ â³ä÷óòòÿ áàòüê³âñòâà. Âàæëèâî áóòè ÷åñíèì ç ñîáîþ ³ äèòèíîþ: ñòîñóíêè ëèøå ïî÷èíàþòü âèøèêîâóâàòèñÿ, ³ í³ â³ò÷èì, í³ äèòèíà íå çîáîâ'ÿçàí³ ïî÷àòè äðóæèòè ç ïåðøî¿ çóñòð³÷³. ßêùî äàòè ÷àñ ñîá³ é äèòèí³, ïðîÿâèòè äî

íå¿ ïîøàíó, çíàéòè çàãàëüí³ ³íòåðåñè, âñå îáîâ'ÿçêîâî âèéäå.

• ˳í³ÿ âèõîâàííÿ ìຠáóòè çàãàëüíîþ, à âñ³ ïðàâà ³ îáîâ'ÿçêè, ÿê³ äåëåãóþòüñÿ ñèíîâ³ àáî äîíüö³, ïîâèíí³ âèõîäèòè â³ä îáîõ ÷ëåí³â ïîäðóææÿ îäíàêîâî. Öå íå ëèøå íå çàëèøèòü ÷îëîâ³êîâ³ ³ äðóæèí³ ïðèâîä³â äëÿ ñâàðîê, àëå ³ äèòèíà íå çìîæå âåðò³òèñÿ äçè´îþ, ïîñèëàþ÷èñü íà òå, ùî «ìàìà âèð³øóº». Õîðîøèé âàð³àíò – çàãàëüí³ ðîäèíí³ íàðàäè, â ÿêèõ äèòèíà çìîæå âèñëîâèòè ñâîþ äóìêó ³ â³ä÷óòè ñâîþ çíà÷óù³ñòü.

• Ãðàìîòíî ñïëàíîâàíå æèòòÿ ñ³ì'¿ äîçâîëèòü ïîäðóææþ ïðîâîäèòè ÷àñ ³ îäèí ç îäíèì, ³ ç äèòèíîþ (ðàçîì àáî ïî ÷åðç³). Ñüîãîäí³ âñÿ ñ³ì'ÿ éäå â çîîïàðê, à çàâòðà äèòèíà ðîáèòü óðîêè ó áàáóñ³, äîêè äîðîñë³ äèâëÿòüñÿ óëþáëåíèé ô³ëüì âäîìà àáî âèðóøàþòü íà ðîìàíòè÷íó ïðîãóëÿíêó. ϳñëÿçàâòðà – ðèáàëêà äëÿ ÷îëîâ³÷îãî ñêëàäó ñ³ì'¿ àáî òâîð÷èé ìàéñòåð-êëàñ – äëÿ æ³íî÷îãî. Òàêèé ðîçêëàä íà òèæäåíü äîçâîëèòü óíèêíóòè îäí³º¿ ç íàéñåðéîçí³øèõ ïðîáëåì – ðåâíîù³â ì³æ äèòèíîþ ³ â³ò÷èìîì. À æ³íêà íå îïèíèòüñÿ ì³æ äâîõ âîãí³â, ïðàãíó÷è äîãîäèòè âñ³ì ñâî¿ì áëèçüêèì îäíî÷àñíî.

• Íàâ³òü ï³ä ÷àñ ñâàðîê íå ïîâèííî çâó÷àòè îáðàçëèâå «ß óçÿâ òåáå â ñâ³é áóäèíîê» ó á³ê äèòèíè àáî «ß òåðïëþ òâîãî íàùàäêà» ó á³ê äðóæèíè. Çà âåëèêèì ðàõóíêîì, äèòèíà ïðî öå íå ïðîñèëà, à æèëà ñâî¿ì æèòòÿì ³ ñàìà ò³ëüêè çâèêຠäî çì³í â íüîìó. Ñàì ÷îëîâ³ê ïðèéíÿâ ð³øåííÿ ïîâ'ÿçàòè ñâîþ äîëþ ñàìå ç ö³ºþ æ³íêîþ. Òîìó ÿêùî â ìîìåíòè ðîçäðàòóâàííÿ ³ ïðîñêàêóº äóìêà ïðî òå, ùî ÷îëîâ³ê îáëàãîä³ÿâ ñâî¿õ äîìàøí³õ, ïîòð³áíî ãíàòè ¿¿ ãåòü. Ñàìîìó ÷îëîâ³êîâ³ áóëî âàæëèâî ³ ïîòð³áíî ñòâîðèòè ñ³ì'þ ñàìå ç öèìè ëþäüìè, ³ öå íå ÿêèéñü áëàãîðîäíèé ïîäâèã, à ðåàë³çàö³ÿ éîãî âëàñíîãî áàæàííÿ áóòè ðàçîì ç óëþáëåíîþ æ³íêîþ. ² çàðàäè íå¿ ïðèéíÿòè ³ ¿¿ äèòèíó.

• Íå ñåêðåò, ùî æ³íêè ñõèëüí³ äî ìàí³ïóëÿö³¿, õàé ³ íåóñâ³äîìëåíî¿. Òîìó, ÿêùî â ñâàðêàõ âîíà ïî÷èíຠçãàäóâàòè äèòèíó, ¿¿ âàðòî ïîâåðíóòè â ðåàëüí³ñòü: ñòîñóíêè ì³æ ÷îëîâ³êîì ³ äðóæèíîþ – öå ñòîñóíêè âèêëþ÷íî ¿õ äâîõ. À ó â³ò÷èìà ³ äèòèíè – ñâî¿ âëàñí³ ñòîñóíêè. Ñâàðêè ç ïåðøèì íå ïîâèíí³ ïåðåõîäèòè â êîíôë³êòè ç äðóãèì, ³ íàâïàêè. ×îëîâ³ê áåðå íà ñåáå â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ð³äíèõ ëþäåé, ñòຠãëàâîþ ñ³ì'¿, ³ â òîé æå ÷àñ â³í ñòâîðþº ¿¿ íà îñíîâ³ âæå ³ñíóþ÷î¿ ñèñòåìè. ² òóò äáàéëèâå ñòàâëåííÿ îäèí äî îäíîãî, òåðï³ííÿ, ºäí³ñòü ñ³ì'¿ ïðè ïîâàç³ äî ³íäèâ³äóàëüíîñò³ êîæíîãî ¿¿ ÷ëåíà, ùèð³ñòü ç ñîáîþ ³ äîìàøí³ìè êðîê çà êðîêîì ðîáëÿòü ñâîþ ÷àð³âíó ñïðàâó. ² ñ³ì'ÿ ñòຠùàñëèâîþ, íàâ³òü ÿêùî ¿¿ ³ñòîð³ÿ ìຠòðîõè íåñòàíäàðòíèé ïî÷àòîê. Ìàð³ÿ ÏÅÒÐÓÑÜ (æ-ë "Âèíîãðàä")

16 ÕÂÈËÈÍÀ ÌÎÂ×ÀÍÍß Ïîìèíàòè ïîìåðëèõ ìîæíà ëèøå êîëè â³ðèø, ùî âîíè – æèâ³. Öÿ ïàðàäîêñàëüíà, íà ïåðøèé ïîãëÿä, äóìêà ï³äòâåðäæóºòüñÿ, ïðîòå, íàâ³òü íå öåðêîâíèì â÷åííÿì, à çâè÷àéíîþ ëþäñüêîþ ³íòó¿ö³ºþ. “Âñ³ òàì áóäåìî…”, – òàê çâó÷èòü íàéïîøèðåí³øà â íàøîìó íàðîä³ ôîðìóëà ïîìèíàííÿ ïîìåðëèõ. ² ïîòð³áíî ñêàçàòè, ùî öå äóæå ãëèáîêå ñòàâëåííÿ – äèâëÿ÷èñü íà ÷óæó ñìåðòü, ïàì'ÿòàòè ïðî ñâîþ âëàñíó. Àëå º äóæå âàæëèâèé ìîìåíò, ÿêèé â öüîìó ôîðìóëþâàíí³ í³ÿê íå ïîçíà÷åíèé: à, âëàñíå, äå öå – “òàì”? Ùî çíàõîäèòüñÿ çà ìåæåþ, ÿêó âæå ïåðåéøîâ ïîìåðëèé, ³ ÿêó ðàíî ÷è ï³çíî íàëåæèòü ïåðåñ³êòè êîæíîìó ç íàñ? ßêùî çà íåþ ëèøå ïîðîæíå÷à, íåáóòòÿ ³ ïîâíå çíèùåííÿ ëþäñüêî¿ ñàìîñâ³äîìîñò³, òîä³ ñàìà ôðàçà “âñ³ òàì áóäåìî…” ïîçáàâëÿºòüñÿ âñÿêîãî ñåíñó, îñê³ëüêè æîäíîãî “òàì” â öüîìó âèïàäêó ïðîñòî íåìຠ³ áóòè íå ìîæå. Âèõîäèòü, ùî, ïîìèíàþ÷è íàøèõ ïîìåðëèõ íàâ³òü òàêîþ ïðîñòîþ ôðàçîþ, ìè ñïîâ³äàºìî ñâîþ â³ðó â³äðàçó â òðè ñåðéîçí³ ôàêòè: 1. Á³îëîã³÷íà ñìåðòü íå çíèùóº ëþäñüêó îñîáèñò³ñòü.

2. ϳñëÿ ñìåðò³, ïîçáóâøèñü ò³ëà, ëþäèíà ïîòðàïëÿº â ³íø³é, íåâ³äîìèé íàì ïîêè ùî, àëå àáñîëþòíî ðåàëüíèé ñâ³ò.

3. Ïåðåõ³ä â öåé ñâ³ò – îá'ºêòèâíî íåìèíó÷èé äëÿ âñ³õ ëþäåé, íåçàëåæíî â³ä ¿õ îñîáèñòîãî áàæàííÿ. Êîëè áëèçüêà ëþäèíà ïîòðàïëÿº äî ë³êàðí³, ìè â³äâ³äóºìî ¿¿, íîñèìî ¿é êíèãè, ôðóêòè ³ êóðÿ÷èé áóëüéîí â áàíî÷ö³, ðîçïîâ³äàºìî îñòàíí³ íîâèíè ³, ïðîùàþ÷èñü, ãîâîðèìî, ùî çàâòðà îáîâ'ÿçêîâî ïðèéäåìî äî íå¿ çíîâó. ßêùî õòîñü ç äîðîãèõ íàì ëþäåé çíàõîäèòüñÿ â óâ'ÿçíåíí³, ìè òàêîæ çíàºìî, ÿê ïðîÿâèòè ñâîþ ëþáîâ äî íüîãî, íàì â³äîìî, ÷îãî â³í ïîòðåáóº, ìè çáèðàºìî éîìó ïåðåäà÷³ ³ íàäñèëàºìî ïîñèëêè, ïèøåìî ëèñòè, ¿çäèìî íà ïîáà÷åííÿ, êîðîòøå – ðîáèìî âñå, ùî ìîæå äîïîìîãòè éîìó ïåðåíåñòè òÿãîòè ïîçáàâëåííÿ âîë³. Àëå êîëè ð³äíà ëþäèíà ïîìèðàº, öå çàâæäè ñòàâèòü íàñ ó ÿêóñü áåçâèõ³äü. ͳ, ìè, çâè÷àéíî, íå ñòàëè ëþáèòè ¿¿ ìåíøå, ã³ðêîòà ðîçëóêè íàâ³òü ï³äñèëèëà íàøå ïî÷óòòÿ ³ äîïîìîãëà çðîçóì³òè – íàñê³ëüêè äîðîãèé íàì òîé, êîãî ñìåðòü ó íàñ â³ä³áðàëà. Àëå ùî ðîáèòè äàë³, ÿê öþ íàøó ëþáîâ âèðàçèòè, ÿê çðîáèòè, ùîá âîíà ä³éøëà äî ëþäèíè, ÿêó ìè ëþáèìî, ³ äîïîìîãëà ¿é, ùîá ïîðàäóâàëà ¿¿ òàì, äå âîíà îïèíèëàñÿ – öüîãî ìè íå çíàºìî. Ó íàñ ïðîñòî íåìຠäîñâ³äó áóòòÿ òàì – çà ìåæåþ çåìíîãî æèòòÿ, ìè íàâ³òü óÿâèòè ñîá³ íå ìîæåìî, ùî æ â³äáóâàºòüñÿ ç ëþäèíîþ ï³ñëÿ ñìåðò³. À êîëè íå âèñòà÷ຠñâîãî îñîáèñòîãî äîñâ³äó, òî ðîçóìíî çâåðíóòèñÿ çà äîïîìîãîþ òóäè, äå ïîä³áíèé äîñâ³ä º – çâåðíóòèñÿ äî Öåðêâè, ÿêà âæå ìàéæå äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â ïîìèíຠñâî¿õ ïîìåðëèõ ³ ìຠâåëè÷åçíó ê³ëüê³ñòü ñâ³ä÷åíü 䳺âîñò³ ìîëèòîâíîãî ïîìèíàííÿ ïîê³éíèõ. Òîìó äóæå ÷àñòî ñìåðòü áëèçüêî¿ ëþäèíè ïðèâîäèòü â Öåðêâó íàâ³òü òèõ, äëÿ êîãî äóìêà Öåðêâè í³êîëè íå áóëà àâòîðèòåòíîþ ó âñ³õ ³íøèõ ïèòàííÿõ ¿õ æèòòÿ. Âçàãàë³, áåç â³ðè â æèòòÿ ï³ñëÿ ñìåðò³ ïîìèíàòè ïîìåðëèõ – äîñèòü áåçãëóçäå çàíÿòòÿ. Ó ðàäÿíñüêèé ïåð³îä ³ñòî𳿠íàøî¿ êðà¿íè áóëà òàêà òðàäèö³ÿ – âøàíîâóâàòè ïàì'ÿòü çàãèáëèõ ó Âåëèê³é ³ò÷èçíÿí³é ³éí³ õâèëèíîþ ìîâ÷àííÿ. Äëÿ àòå¿ñòè÷íî¿ äåðæàâè öå áóâ äóæå ëîã³÷íèé ðèòóàë. Ñåðöå ëþäèíè âèìàãàëî: “Ïîäÿêóé öèì ëþäÿì. Çà òâîº ñïîê³éíå ³ ìèðíå ³ñíóâàííÿ âîíè â³ääàëè íàéäîðîæ÷å, ùî ó íèõ áóëî – ñâîº æèòòÿ. Òè íàçàâæäè ó áîðãó ïåðåä íèìè, ïîäÿêóé ¿ì”. Àëå ðîçóì çàïåðå÷óâàâ: “ßê ìîæíà äÿêóâàòè òèì, êîãî íåìàº? ßê³ ñëîâà ìîæíà ñêàçàòè òîìó, êîãî íå ïðîñòî íåìຠïîðÿä ç òîáîþ – âçàãàë³ í³äå íåìàº, ÿê íå áóëî òåáå ñàìîãî äî òâîãî íàðîäæåííÿ?”. Äî íåáóòòÿ áåçãëóçäî çâåðòàòèñÿ ç áóäü-ÿêèìè ñëîâàìè, òóò ä³éñíî çàëèøàºòüñÿ îäíå ëèøå ñêîðáîòíå ìîâ÷àííÿ. ßê ÿêèéñü óðî÷èñòèé âèðàç íåâ³ðóþ÷îþ ëþäèíîþ ñâîãî áåçñèëëÿ ïåðåä ôàêòîì ñìåðò³ áëèçüêèõ ëþäåé. Äëÿ àòå¿ñòè÷íî¿ ñâ³äîìîñò³ ìîæëèâ³ ëèøå áåçñëîâåñí³ ôîðìè ïîìèíàííÿ ïîìåðëèõ, áóäü òî õâèëèíà ìîâ÷àííÿ ÷è ïîìèíàëüíà ÷àðêà – ìîâ÷êè ³ íå öîêàþ÷èñü. Àëå ÿêùî ëþäèíà â³äìîâëÿºòüñÿ ââàæàòè, ùî ¿¿ áëèçüê³, âìèðàþ÷è, ðîç÷èíèëèñÿ áåç ñë³äó â ñâ³òîâîìó ïðîñòîð³, ÿêùî

¹ 2 (61) 2015 âîíà â³ðèòü, ùî âîíè æèâ³, ³ ñïîä³âàºòüñÿ íà ìàéáóòíþ çóñòð³÷ ç íèìè (íåõàé íàâ³òü ï³ñëÿ âëàñíî¿ ñìåðò³), òîä³ òàê³é ëþäèí³ äëÿ âèðàçó ñâ íà䳿, â³ðè ³ ëþáîâ³ ïðîñòî íåîáõ³äí³ ñëîâà. ² ïðîñòîãî, êèíóòîãî ìèìîõ³äü “âñ³ òàì áóäåìî…” òóò âæå ÿâíî íåäîñòàòíüî. Ïîòð³áí³ ³íø³ ñëîâà – òî÷í³ø³ é êðàñèâ³ø³, ïîòð³áíî çðîçóì³òè – â ÷îìó ñåíñ òàêîãî ïîìèíàííÿ, ïîòð³áíî ðîç³áðàòèñÿ, íàðåøò³, – ùî æ â³äáóâàºòüñÿ ç ëþäèíîþ â öüîìó íàéçàãàäêîâ³øîìó “òàì“, äå âñ³ ìè, âðåøò³-ðåøò, ïîâèíí³ áóäåìî îïèíèòèñÿ. ×ÎÃÎ ÁÎßÒÜÑß Â²ÐÓÞײ? ³ðìåíñüêèé ïîåò X ñòîë³òòÿ Ãð³ãîð Íàðåêàö³ (øàíîâàíèé ó ³ðìåí³¿ ÿê ñâÿòèé) ïèñàâ: Ìíå âåäîìî, ÷òî áëèçîê äåíü Ñóäà È íà Ñóäå íàñ óëè÷àò âî ìíîãîì… Íî Áîæèé Ñóä íå åñòü ëè âñòðå÷à ñ Áîãîì? Ãäå áóäåò Ñóä? ß ïîñïåøó òóäà! ͳõòî ó ñâ³ò³ íå ìîæå ïåðåäáà÷èòè ç ïîâíîþ óïåâíåí³ñòþ ïîñìåðòíó äîëþ ò³º¿ ÷è ³íøî¿ ëþäèíè. Àëå Öåðêâà ç óïåâíåí³ñòþ ãîâîðèòü ïðî íåìèíó÷ó äëÿ âñ³õ ëþäåé ïîä³þ: ï³ñëÿ ñìåðò³ êîæåí ç íàñ îáîâ'ÿçêîâî çóñòð³íåòüñÿ ç Áîãîì.

ÎÑÍÎÂÈ ÏÐÀÂÎÑËÀÂ'ß

– ×îìó ïðàâîñëàâí³ õðèñòèÿíè ìîëÿòüñÿ çà ñâî¿õ ïîìåðëèõ?

– Ùî â³äáóâàºòüñÿ ç ëþäèíîþ ï³ñëÿ òîãî, ÿê âîíà âìèðàº, ³ ÷è ïîòð³áí³ ¿é íàø³ ìîëèòâè? Àëå ÷è ñòàíå öÿ çóñòð³÷ äëÿ ëþäèíè äæåðåëîì â³÷íî¿ ðàäîñò³, ÷è âèÿâèòüñÿ äëÿ íå¿ áîë³ñíîþ ³ íåñòåðïíîþ – çàëåæèòü âæå â³ä òîãî, ÿê ñàìà âîíà ïðîæèëà ñâîº æèòòÿ. ßêùî âîíà ãîòóâàëà ñåáå äî ö³º¿ âàæëèâî¿ çóñòð³÷³, ïðàãíóëà äî íå¿, ÿêùî âñå æèòòÿ ãîëîâíèì êðèòåð³ºì îö³íêè ñâî¿õ â÷èíê³â, ñë³â ³, íàâ³òü, äóìîê äëÿ íå¿ áóëî ïèòàííÿ: “À ÷è ñïîäîáàºòüñÿ öå Áîãîâ³?”, òî âìèðàòè òàê³é ëþäèí³ âæå íå äóæå ³ ñòðàøíî. ͳ, çâè÷àéíî, ìàéáóòíÿ çóñòð³÷ ç Ãîñïîäîì âèêëèêຠ⠿¿ ñåðö³ õâèëþâàííÿ ³ òðåïåò. Âîíà êðàùå, í³æ õòîñü ³íøèé, çíàº, ÿê ÷àñòî ¿¿ ïðàãíåííÿ æèòè ïðàâåäíî ðîçáèâàëèñÿ îá ¿¿ æ âëàñíó ë³íü, æàä³áí³ñòü, ïèõàò³ñòü, íàñê³ëüêè íåâäàëîþ áóëà ìàéæå êîæíà ¿¿ ñïðîáà çðîáèòè ùîñü çàðàäè Áîãà, à íå çàðàäè âëàñíèõ ïðèñòðàñòåé ³ êàïðèç³â. Àëå âîíà çíຠòàêîæ ³ ³íøå. Íàìàãàþ÷èñü æèòè çà çàïîâ³äÿìè Áîæèìè, âîíà ³ç çäèâóâàííÿì ³ ðàä³ñòþ ïîáà÷èëà, ùî Áîã ëþáèòü ¿¿ íàâ³òü òàêîþ ñëàáêîþ ³ íåçàâåðøåíîþ, íå çäàòíîþ, ïî ñóò³, í³ íà ùî äîáðå. Öå ðåàëüíå ïåðåæèâàííÿ Áîæî¿ ëþáîâ³ – ãîëîâíà, íàéäîðîæ÷à ö³íí³ñòü â æèòò³ êîæíî¿ â³ðóþ÷î¿ ëþäèíè. Âîíà íàâ÷èëàñÿ áà÷èòè, ç ÿêîþ çâîðóøëèâîþ òóðáîòîþ ³ óâàãîþ áðàâ ó÷àñòü Ãîñïîäü â ¿¿ çåìíîìó æèòò³. ² ¿é çäàºòüñÿ áåçãëóçäèì íàâ³òü ñàìå ïåðåäáà÷åííÿ, ùî ï³ñëÿ ñìåðò³ Áîã â³äâåðíåòüñÿ â³ä íå¿ ³ çì³íèòü öþ ëþáîâ íà áåçäóøíó ³ õîëîäíó ñïðàâåäëèâ³ñòü. ³ðó-

17

¹ 2 (61) 2015 þ÷ó ëþäèíó õâèëþº çîâñ³ì ³íøå ïèòàííÿ: “À ÷è íå â³äâåðíóñÿ ÿ ñàìà â³ä Áîãà ïðè çóñòð³÷³? ×è íå âèÿâèòüñÿ ðàïòîì, ùî äëÿ ìåíå º íà ñâ³ò³ ùîñü äîðîæ÷å, í³æ Áîã?” Îñü öüîãî â³ðóþ÷à ëþäèíà áî¿òüñÿ ïî-ñïðàâæíüîìó. Àëå òàêèé ñòðàõ ðîç÷èíåíèé íà䳺þ. Áîã, ßêèé çàïîâíþº íàø³ íåäîë³êè ³ ßêèé äîïîìàãຠíàì â çåìíîìó æèòò³, ìîæå ³ ï³ñëÿ íàøî¿ ñìåðò³ çàïîâíèòè íàøó íåì³÷ Ñâîºþ Âñåìîãóòí³ñòþ. Ñàìå ïðî òàêå õðèñòèÿíñüêå ñòàâëåííÿ äî ñåáå ³ äî Áîãà ãîâîðèâ Áîðèñ Ãðåáåíùèêîâ â îäí³é ç³ ñâî¿õ ðàíí³õ ï³ñåíü: …Íî ìû èäåì âñëåïóþ â ñòðàííûõ ìåñòàõ, È âñå, ÷òî åñòü ó íàñ, ýòî – ðàäîñòü è ñòðàõ. Ñòðàõ çà òî, ÷òî ìû õóæå, ÷åì ìîæåì, È ðàäîñòü î òîì, ÷òî âñå â Íàäåæíûõ Ðóêàõ. ËÜÎÒ×ÈÊ, ßÊÈÉ ÇÀÁËÓÊÀ ³äâåðíóâøèñü â³ä ñâ³òëà, ìè ðèçèêóºìî îïèíèòèñÿ â ï³òüì³ âëàñíî¿ ò³í³. ßêùî ëþäèíà çðîáèëà ãîëîâíèì âì³ñòîì ñâîãî æèòòÿ íå ïðàãíåííÿ çì³íèòèñÿ íà êðàùå, íå ï³äãîòîâêó äî ö³º¿

íåïîäàë³ê, òàê ùî ðÿòóâàëüíèêè ëåãêî çìîæóòü éîãî â³äøóêàòè. Àëå êîëè ëüîò÷èê ëåòèòü íàâìàííÿ, ñâ³ò çà î÷³, áåç îð³ºíòèð³â ³ ö³ëåé ³ íàâ³òü íå çàìèñëþºòüñÿ, ùî ç íèì áóäå ³ äå â³í îïèíèòüñÿ, êîëè â áàêàõ çàê³í÷èòüñÿ ïàëüíå... Øâèäøå çà âñå, òàêèé ãîðå-ï³ëîò îñòàòî÷íî çàáëóêàº, ïðèçåìëèòüñÿ çîâñ³ì âæå êàçíà-äå, òà òàì ³ çãèíå áåç â³ñò³, òîìó ùî íåçðîçóì³ëî, äå øóêàòè òîãî, õòî ëåò³â íåâ³äîìî êóäè. À ï³øêè éîìó çâ³äòè âæå íå âèáðàòèñÿ. Ãîñïîäü ñêàçàâ ïðî öå ãðàíè÷íî ÿñíî: “Ó ÷îìó çàñòàíó, â òîìó ³ ñóäèòèìó”. Öå çîâñ³ì íå îçíà÷àº, í³áè Áîãîâ³ áàéäóæå, ùî òàì ç ëþäèíîþ áóëî ïåðåä ñìåðòþ, ³ â ÿêîìó ñòàí³ âîíà ïîìåðëà. Íàâïàêè, Öåðêâà ãîâîðèòü, ùî Ãîñïîäü çàêëèêຠëþäèíó íà ñóä â íàéñëóøí³øèé äëÿ ¿¿ ïîñìåðòíî¿ äîë³ ìîìåíò. Êîæåí ç íàñ âìèðຠàáî íà ñàìîìó ï³äéîì³ ñâîãî äóõîâíîãî ðîçâèòêó, àáî êîëè Áîã áà÷èòü, ùî ïîäàëüøå æèòòÿ çì³íþâàòèìå éîãî äóøó ëèøå â ã³ðøó ñòîðîíó. À îñü óçÿòè ïðàâèëüíèé êóðñ ³ âèâåñòè ñåáå íà öåé ñâ³é äóõîâíèé ìàêñèìóì – ëþäèíà ïîâèííà âæå ñàìà. ² í³õòî çà íå¿ íå çìîæå âèêîíàòè öþ ðîáîòó, íàâ³òü Áîã. Àëå ùî æ ìîæóòü çðîáèòè áëèçüê³ äëÿ òàêîãî ëüîò÷èêà, ÿêèé çàãóáèâñÿ, ÷èì âîíè ìîæóòü äîïîìîãòè éîìó? Âîíè ìîæóòü áàãàòî ùî – ðîçæàðèòè äî ÷åðâîíîãî òåëåôîí íà÷àëüíèêà àåðîäðîìó, äî ÿêîãî íå çì³ã äîëåò³òè çíèêëèé ï³ëîò, çàñèïàòè ëèñòàìè ì³í³ñòåðñòâî, ñòóêàòè êóëàêàìè ïî ñòîëó â ð³çíèõ êàá³íåòàõ ³ – âèìàãàòè, âèìàãàòè, âèìàãàòè îðãàí³çàö³¿ íîâèõ ðÿòóâàëüíèõ ³ ïîøóêîâèõ åêñïåäèö³é. Ïðàâî íà òàêó íàïîëåãëèâ³ñòü äຠ¿ì ëþáîâ äî çíèêëîãî. À íàøà ëþáîâ çìóøóº íàñ çâåðòàòèñÿ äî Áîãà ç ïðîõàííÿìè ïðî ïðîùåííÿ ãð³õ³â íàøèì áëèçüêèì ³ ïðî òå, ùîá Ãîñïîäü “óïîêî¿â ¿õ ç³ ñâÿòèìè”. Ó öüîìó ³ ïîëÿãຠîäèí ç ñåíñ³â ìîëèòîâíîãî ïîìèíàííÿ ïîê³éíèõ â Ïðàâîñëàâí³é Öåðêâ³. ÐÓÊÀ ÌÀÌÈ Ñâÿòèòåëü ²ãíàò³é Áðÿí÷àí³íîâ íàçèâàâ ³ñíóâàííÿ äóø³ â ïåêë³ – áóòòÿì áåç áóòòÿ, äèâíîþ ôîðìîþ æèòòÿ ïðè â³äñóòíîñò³ æèòòÿ. Öþ íåçäàòí³ñòü ãð³øíî¿ äóø³ äî 䳿 ìè âñ³, ÿê íå äèâíî, â ð³çí³é ì³ð³ âèïðîáóâàëè âæå çàðàç, çà æèòòÿ. Íàïåâíî, áóäü-ÿêà ëþäèíà õî÷ áè îäíîãî äíÿ ïåðåæèâàëà ñòàí ãëèáîêî¿ äåïðåñ³¿, ñìóòêó. Êîëè ëåæèø íà äèâàí³, â³äâåðíóâøèñü äî ñò³íè, ³ í³êîãî íå õî÷åø í³ áà÷èòè, í³ ÷óòè. Êîëè íàâ³òü ñîíÿ÷íå ñâ³òëî çàâàæຠæèòè, ³ òè á³æèø â³ä íüîãî, çàøìîðãóºø øòîðè, õîâàºøñÿ ç ãîëîâîþ ï³ä êîâäðó, ò³ëüêè á íå áà÷èòè ìîðîêó, ùî çàâîëîä³â òâîºþ äóøåþ. Òè ùå íå ïîìåð, àëå ñèë ³ áàæàííÿ æèòè äàë³ ó òåáå âæå íåìàº, ³ çäàºòüñÿ, ùî òàê òåïåð áóäå çàâæäè. ² òóò äî òâ òåìíî¿ ê³ìíàòè óâ³éäå ìàìà. Âîíà íå çàïèòóâàòèìå, ùî ç òîáîþ ñòàëîñÿ, ³ íàâ³òü íå ñòàíå òåáå óò³øàòè. Âîíà ïðîñòî ñÿäå íà êðàº÷îê äèâàíà, â³çüìå òåáå çà ðóêó, ïîãëàäèòü ïî ãîëîâ³, ïî÷íå ãîâîðèòè ïðî ùîñü çîâñ³ì íåâàæëèâå í³ äëÿ íå¿, í³ äëÿ òåáå. Çàãàëîì, íå çðîáèòü í³÷îãî îñîáëèâîãî. Àëå òè ðàïòîì â³ä÷óºø, ùî ÷îðíèé ì³øîê ñìóòêó, â ÿêîìó òè ïðîâ³â äåê³ëüêà äí³â, ðîçïîâçàºòüñÿ ïî øâàõ, ³ òè çíîâó çäàòíèé æèòè. Âèÿâëÿºòüñÿ, ëþáîâ äîçâîëÿº íàì ä³ëèòèñÿ ç áëèçüêèìè íàéãîëîâí³øèì – æèòòºâîþ ñèëîþ, ñàìîþ ìîæëèâ³ñòþ áóòòÿ. Íà öüîìó ïðèíöèï³ Öåðêâà ³ çàñíîâóº íåîáõ³äí³ñòü ïîìèíàííÿ ïîê³éíèõ ³ ìîæëèâ³ñòü çì³íè ïîñìåðòíî¿ äîë³ òèõ, êîãî ìè ëþáèìî ³ çà êîãî ìîëèìîñÿ. Òàê, äóøà ï³ñëÿ ñìåðò³ íå ìîæå ñàìà çì³íèòè ñåáå. Àëå âîíà ìîæå çì³íèòèñÿ çàâäÿêè çóñèëëÿì òèõ, õòî çàëèøèâñÿ íà çåìë³ ³ ïàì'ÿòຠïðî íå¿. Ñïðàâà ó òîìó, ùî Öåðêâà – öå íå ïðîñòî ôîðìàëüíå îá'ºäíàííÿ ëþäåé, â³ðóþ÷èõ â Áîãà. Õðèñòèÿíè ñêëàäàþòü â Öåðêâ³ ºäèíèé îðãàí³çì, â ÿêîìó ñòàí îäíîãî îðãàíó âèçíà÷ຠñàìîïî÷óòòÿ âñ³õ ³íøèõ. Âñ³ ìè æèâ³ êë³òèíêè æèâîãî Ò³ëà Õðèñòîâîãî. Àïîñòîë Ïàâëî íàïèñàâ ïðî öå äèâí³ ñëîâà: “...Âè – ò³ëî Õðèñòîâå, à ïîð³çíî – ÷ëåíè...”, ùå: “...Íå ìîæå îêî ñêàçàòè ðóö³: òè ìåí³ íå ïîòð³áíà; àáî òàê ñàìî

ÍÅ ÐÎÇËÓ×ÀÉÒÅÑß! ïîñìåðòíî¿ çóñòð³÷³ ç³ ñâî¿ì Òâîðöåì, ÿêùî âîíà ðîçì³íÿëà ñâîº æèòòÿ íà äåøåâ³ àáî äîðîã³ ðîçâàãè, íà ïåðåíàñè÷åííÿ âëàäîþ, ãðîøèìà ÷è âëàñíîþ ãåí³àëüí³ñòþ, òîä³ ó íå¿ âèíèêàþòü ñåðéîçí³ ïðîáëåìè. Íå íàâ÷èâøèñü ëþáèòè Áîãà, íå ïîáà÷èâøè Éîãî ëþáîâ³ äî ñåáå çà æèòòÿ, íàãëóõî çàìêíóâøèñü â øêàðàëóïó âëàñíèõ ïðèñòðàñòåé ³ áàæàíü, ëþäèíà íå çìîæå ³ íå çàõî÷å áóòè ç Áîãîì ³ ï³ñëÿ ñâ ñìåðò³. Àäæå ãð³õ òèì ³ ñòðàøíèé, ùî íàñîëîäæóâàòèñÿ íèì ëþäèíà ìîæå ëèøå äîêè âîíà æèâà. Ïðèçíà÷åííÿ äóø³ – óïðàâëÿòè ò³ëîì, ³ ëèøå â ¿õ ñóêóïíîìó ³ñíóâàíí³ ëþäèíà ìîæå ïîâíîö³ííî æèòè, ä³ÿòè ³ çì³íþâàòè ñåáå ÿê â êðàùó, òàê ³ â ã³ðøó ñòîðîíó. Ñìåðòü â³äí³ìຠò³ëî ó äóø³ ³ ðîáèòü ¿¿ íåçä³áíîþ äî áóäü-ÿêî¿ ä³¿, à çíà÷èòü, ³ äî çì³íè. Äóøà íå ìîæå á³ëüøå í³ ãð³øèòè, í³ êàÿòèñÿ; ³ ÿêîþ âîíà ñòàëà äî ìîìåíòó ñìåðò³ ëþäèíè, òàêîþ ³ ïåðåáóâàòèìå ó â³÷íîñò³. Ùîá öå áóëî çðîçóì³ë³øå, ìîæíà óÿâèòè, ùî íàøå æèòòÿ – àâ³àðåéñ, ò³ëî – ë³òàê, à äóøà — ëüîò÷èê, ÿêèé çíàº, ùî çàïàñ ïàëèâà ó íüîãî îáìåæåíèé ³ äîçâîëÿº ïðîëåò³òè, ñêàæ³ìî, ï'ÿòü òèñÿ÷ ê³ëîìåòð³â äî ïóíêòó ïðèçíà÷åííÿ. ßêùî â³í íå âòðà÷ຠçâ'ÿçîê ç äèñïåò÷åðîì ³ òðèìຠâ³ðíèé êóðñ, òî, íå äèâëÿ÷èñü íà íåëüîòíó ïîãîäó, ïîãàíå ñàìîïî÷óòòÿ ³ íåïîëàäêè â äâèãóí³, â³í âñå æ äîòÿãíå äî àåðîäðîìó. Àáî çðîáèòü àâàð³éíó ïîñàäêó äå-íåáóäü

18 ãîëîâà íîãàì: âè ìåí³ íå ïîòð³áí³...”. Ô³çè÷íà ñìåðòü íå â³äðèâຠëþäèíó â³ä Ò³ëà Õðèñòîâîãî. Àëå ò³ äóõîâí³ õâîðîáè, ÿê³ âîíà íå äîë³êóâàëà çà æèòòÿ, òåïåð âèë³êîâí³ ëèøå çóñèëëÿì âñüîãî îðãàí³çìó, ñàìà äëÿ ñåáå âîíà âæå í³÷îãî çðîáèòè íå â çìîç³. ßê æå îäíà ëþäèíà ìîæå äóõîâíî äîïîìîãòè ³íø³é, òèì á³ëüøå – ïîê³éí³é? Òî÷íî òàê, ÿê ³ â îðãàí³çì³ îäíà êë³òèíà äîïîìàãຠ³íø³é, óðàæåí³é çàõâîðþâàííÿì. Àáè ïîäàâèòè çàïàëüíèé ïðîöåñ â îäí³é ÷àñòèí³ ò³ëà, îðãàí³çì âêëþ÷ຠ³ìóíí³ ïðîöåñè, ÿê³ âñ³ ñèëè îðãàí³çìó êèäàþòü íà áîðîòüáó ³ç çàõâîðþâàííÿì. Çäîðîâ³ êë³òèíè áåðóòü íà ñåáå äîäàòêîâå íàâàíòàæåííÿ, àáè äîïîìîãòè õâîðèì. Òàê íà â³éí³ á³éö³ íå êèäàþòü ïîðàíåíîãî òîâàðèøà, à äáàéëèâî âèíîñÿòü éîãî ç-ï³ä âîãíþ, ðèçèêóþ÷è ïðè öüîìó ñîáîþ. Òàê â ïîõîä³ âàíòàæ ëþäèíè, ùî ï³äâåðíóëà íîãó, ðîçïîä³ëÿºòüñÿ íà âñ³õ. Àëå äîïîìîãòè õâîðîìó ìîæå ëèøå çäîðîâèé. Öå ãîëîâíèé ïðèíöèï äóõîâíî¿ äîïîìîãè. Ó öüîìó ñóòü ìîëèòâè çà ³íøó ëþäèíó, æèâó àáî ïîê³éíó, – íåâàæëèâî. Äëÿ òîãî, ùîá äîïîìîãòè áëèæíüîìó, ìè ñàì³ ïîâèíí³ çàéíÿòèñÿ ñâî¿ì äóõîâíèì çäîðîâ'ÿì, àáè ìàòè ìîæëèâ³ñòü ïîä³ëèòèñÿ íèì ç óëþáëåíîþ ëþäèíîþ. Ïðèïóñòèìî, íàø áëèæí³é áóâ çà æèòòÿ ãí³âëèâèé, ëþáèâ ëèõîñëîâèòè, ïèÿ÷èâ ³ îáæèðàâñÿ, áóâ æàä³áíèì. Çíà÷èòü, ìè ïîâèíí³ íàâ÷èòèñÿ óòðèìóâàòèñÿ â³ä ãí³âó, óòðèìóâàòè ñâîþ ìîâó â³ä çëèõ ñë³â, äîòðèìóâàòè ïîñòè, ðîçäàâàòè ìèëîñòèíþ ³ òàêå ³íøå. Ïðîñò³øå êàæó÷è, ïîòð³áíî ñàìîìó ïî÷àòè æèòè ïî-õðèñòèÿíñüêè ³ òèì ñàìèì îòðèìàòè ìîæëèâ³ñòü ä³ëèòèñÿ öèì æèòòÿì ç íàøèìè ïîê³éíèìè ÷åðåç ìîëèòâó. Ëþáîâ ðåàë³çóº ñåáå â æåðòâ³. ² ÿêùî íàøå ïîìèíàííÿ áóäå çàñíîâàíî íà òàê³é õðèñòèÿíñüê³é ñàìîïîæåðòâ³, âîíî ñòàíå äëÿ äóø³ ïîìåðëî¿ ëþäèíè òèì ñàìèì äîòèêîì ëþáîâ³, ÿêèé çäàòíèé âëèòè â íå¿ ÷àñòèíó íàøîãî æèòòÿ ó Õðèñò³. ÁÀÃÀÒÈÉ ÐÎÄÈ× Ó ðîçìîâ³ ïðî ïîìèíàííÿ ïîê³éíèõ äóæå ÷àñòî óïóñêàºòüñÿ âàæëèâå ïèòàííÿ: à êîìó, âëàñíå, á³ëüøå ïîòð³áíå òàêå ïîìèíàííÿ – ¿ì, ÷è íàì ñàìèì? Áóëî á áåçê³íå÷íîþ ñàìîâïåâíåí³ñòþ ³ çóõâàë³ñòþ ñòâåðäæóâàòè, ùî õòîñü ç íàøèõ ïîìåðëèõ áëèçüêèõ ïîòðàïèâ ó ïåêëî, ïîòðåáóº äîïîìîãè ³ éîãî íåîáõ³äíî âèìîëþâàòè. Ó õðèñòèÿí º çàïîâ³äü íå ñóäèòè áëèæíüîãî çà æèòòÿ. Òèì á³ëüøå áåçãëóçäî çàñóäæóâàòè òîãî, õòî âæå çàê³í÷èâ ñâîþ çåìíó ïîäîðîæ ³ ç'ÿâèâñÿ ïåðåä ñóäîì Áîæèì. Ìè ìîæåìî òóðáóâàòèñÿ çà íüîãî, ÿê áàòüêè òóðáóþòüñÿ çà ñèíà, ÿêèé âè¿õàâ â÷èòèñÿ â äàëåêå ì³ñòî. Àëå ìè íå ïîâèíí³ çàáóâàòè, ùî ó íàñ º â öüîìó ì³ñò³ áàãàòèé ³ ëþáëÿ÷èé íàñ ðîäè÷. Ïðè÷îìó, íå ïðîñòî áàãàòèé – â³í â öüîìó ì³ñò³ íàéãîëîâí³øà îñîáà ³ âèð³øóº òàì âñ³ ïèòàííÿ, ÷îãî á âîíè íå ñòîñóâàëèñÿ. ² ìè íå «Áîãîãëàãîëèâûå àïîñòîëû, îñâÿùåííûå ó÷èòåëè è äóõîâíûå îòöû, ïî äîñòîèíñòâó èõ, áóäó÷è èñïîëíåíû Áîæåñòâåííîãî Äóõà è ïî ìåðå âìåñòèìîñòè âîñïðèíÿâøèå èñïîëíèâøóþ èõ âîñòîðãà ñèëó Åãî, áîãîäóõíîâåííûìè óñòàìè áîãîóãîäíî ó÷ðåäèëè ëèòóðãèè, ìîëèòâû è ïñàëìîïåíèÿ è ãîäè÷íûå âîñïîìèíàíèÿ îá óñîïøèõ, êàêîâîå îáûêíîâåíèå áëàãîäàòèþ ×åëîâåêîëþáèâîãî Áîãà äàæå äîíûíå óñèëèâàåòñÿ è ðàñïðîñòðàíÿåòñÿ îò âîñòîê ñîëíöà äî çàïàä, íà ñåâåðå è þãå, â ÷åñòü è ñëàâó Ãîñïîäà ãîñïîäñòâóþùèõ è Öàðÿ öàðñòâóþùèõ». Ñâÿòîé Àôàíàñèé Âåëèêèé «Ó÷àñòü îòøåäøèõ íå ñ÷èòàåòñÿ ðåøåííîþ äî âñåîáùåãî ñóäà. Äîòîëå ìû íèêîãî íå ìîæåì ñ÷èòàòü îñóæäåí-

¹ 2 (61) 2015 ïîâèíí³ ðâàòè ñîá³ ñåðöå ïåðåæèâàííÿìè – öåé ðîäè÷ ïîêëîïî÷åòüñÿ ïðî íàøîãî ñèíà íàáàãàòî êðàùå, í³æ ìè ñàì³. Àëå öÿ òóðáîòà íå çàâàæຠíàì ïîñèëàòè éîìó ëèñòè, ïîñèëêè ç³ âñÿêîþ ñìàêîòîþ ³ ãðîø³ íà êèøåíüêîâ³ âèòðàòè. Ñèí ìîæå í³ â ÷îìó íå ìàòè ïîòðåáè, àëå íàø áàãàòèé ðîäè÷ äóæå äåë³êàòíèé, â³í íå ïîçáàâëÿº íàñ ìîæëèâîñò³ ïðîÿâëÿòè ñâîþ ëþáîâ òàê ñàìî. ² êîëè ìè äçâîíèìî ³ ïðîñèìî éîãî: “Òè âæå íå çàëèøàé òàì íàøîãî õëîï÷èêà, áóäü ëàñêà! Íàãëÿäàé çà íèì, äîïîìàãàé, à òî ìè òóò õâèëþºìîñÿ!”, öå çîâñ³ì íå îçíà÷àº, ùî áåç íàøîãî äçâ³íêà ñèí çàëèøèâñÿ á áåç ï³äòðèìêè ³ óâàãè. Ïðîñòî ìè ëþáèìî éîãî, à â³í âè¿õàâ ³ òåïåð äàëåêî. ² ùî ìè ìîæåìî çðîáèòè ùå, àáè âèðàçèòè ñâîþ ëþáîâ ³ òóðáîòó? Ëèøå äçâîíèòè ³ ñëàòè ëèñòè ç ïîñèëêàìè. Òàê ³ ìîëèòâà äî Õðèñòà çà íàøèõ ïîê³éíèõ ïîòð³áíà íàì ñàìèì íå ìåíøå, í³æ òèì, ïðî êîãî ìè ìîëèìîñÿ. Òîìó ùî ó âñ³õ íàñ º òàêèé áàãàòèé ðîäè÷. Öå – Õðèñòîñ, ßêèé ³ âò³ëèâñÿ ó ëþäèíó äëÿ òîãî, ùîá çðîáèòè íàñ Ñâî¿ìè ðîäè÷àìè ïî ïëîò³. À ðîäè÷³â íå ñóäÿòü óïåðåäæåíî, ¿õ ñóäÿòü – ç ëþáîâ’þ. Éîãî ñóä – íå íàø ñóä. Äîñèòü ïðèãàäàòè, ñê³ëüêè ðàç â ªâàíãå볿 Õðèñòîñ âèïðàâäîâóº ³ çàõèùຠòèõ, êîãî ëþäè çàñóäèëè, ïðè÷îìó ç íàéñïðàâåäëèâ³øèõ ì³ðêóâàíü. ÍÀز ÌÅÐÒ² ÍÀÑ ÍÅ ÇÀËÈØÀÒÜ Â Á²Ä² Áóâàº, ùî ñèí, ÿêèé âè¿õàâ, â³äïðàâëÿº áàòüêàì áàãàò³ ïîñèëêè ³ ïåðåêàçè. Ó ³ñòî𳿠Öåðêâè áàãàòî ïðèêëàä³â, êîëè ìîëèòîâíå ñï³ëêóâàííÿ ç ïîê³éíèìè äîïîìàãàëî æèâèì âèð³øèòè ñâî¿ çåìí³ ïðîáëåìè. Îñü äåê³ëüêà ïðèêëàä³â. Ó îäíîãî ñâÿùåíèêà ïîìåðëà äðóæèíà, ÿêó â³í äóæå ëþáèâ. óðêîòà âòðàòè âèÿâèëàñÿ äëÿ íüîãî íåïîñèëüíîþ, ³ â³í ïî÷àâ ïèòè. Ùîäíÿ â³í ïîìèíàâ ¿¿ â ñâî¿õ ìîëèòâàõ, àëå âñå ãëèáøå ³ ãëèáøå çàíóðþâàâñÿ â òðÿñîâèíó àëêîãîë³çìó. Îäíîãî äíÿ äî öüîãî ñâÿùåíèêà ïðèéøëà ïðèõîæàíêà ³ ðîçïîâ³ëà, ùî óâ³ ñí³ äî íå¿ ç'ÿâèëàñÿ éîãî ïîìåðëà äðóæèíà ³ ñêàçàëà: “Íàëèé ìåí³ ãîð³ëêè”. “Àëå æ òè çà æèòòÿ í³êîëè íå ïèëà”, – çäèâóâàëàñÿ ïðèõîæàíêà. “̳é ÷îëîâ³ê ïðèâ÷èâ ìåíå äî öüîãî ñâî¿ì íèí³øí³ì ïèÿöòâîì”, – â³äïîâ³äàëà ïîìåðëà. Öÿ ðîçïîâ³äü íàñò³ëüêè ïîòðÿñëà ñâÿùåíèêà, ùî â³í íàçàâæäè êèíóâ ïèòè. Çãîäîì â³í ïðèéíÿâ ÷åðíåöòâî. Ïîìåð â ñàí³ ºïèñêîïà. Çâàëè éîãî – Âëàäèêà Âàñèë³é (Ðîäçÿíêî). ²íøèé âèïàäîê. Ñòóäåíò äóõîâíî¿ àêàäå쳿 éøîâ íà ³ñïèò, íåäîñòàòíüî äîáðå çíàþ÷è ìàòåð³àë. Ó êîðèäîð³ íà ñò³í³ âèñ³ëè ïîðòðåòè ó÷åíèõ ³ áîãîñëîâ³â, ÿê³ â ð³çí³ ðîêè âèêëàäàëè â àêàäå쳿. Ñòóäåíò ìîëèòîâíî çâåðíóâñÿ äî îäíîãî ç äàâíî ïîê³éíèõ âèêëàäà÷³â ç ïðîõàííÿì – äîïîìîãòè éîìó ñêëàñòè ³ñïèò. ² íà âñå æèòòÿ çàïàì'ÿòàâ, íàñê³ëüêè ÿâíîþ áóëà öÿ äîïîìîãà. ²ñïèò â³í ñêëàâ íà “â³äì³ííî”, âåñü ÷àñ â³ä÷óâàþ÷è ñïîê³éíó, äîáðîçè÷ëèâó ï³äòðèìêó òîãî, äî êîãî â³í çâåðíóâñÿ. íûìè îêîí÷àòåëüíî; è íà ñåì îñíîâàíèè ìîëèìñÿ, óòâåðæäàÿñü íàäåæäîþ íà áåçìåðíîå ìèëîñåðäèå Áîæèå. Ó îòøåäøèõ ñêîðî íà÷èíàåòñÿ ïîäâèã ïåðåõîäà ÷åðåç ìûòàðñòâà. Òóò íóæíà åé (äóøå) ïîìîùü! Ñòàíüòå òîãäà â ýòîé ìûñëè, è âû óñëûøèòå âîïëü å¸ ê âàì: "Ïîìîãè!" – âîò íà ÷òî âàì íàäëåæèò óñòðåìèòü âñ¸ âíèìàíèå è âñþ ëþáîâü ê íåé. ß äóìàþ, ñàìîå äåéñòâèòåëüíîå çàñâèäåòåëüñòâîâàíèå ëþáâè áóäåò, åñëè ñ ìèíóòû îòõîäà äóøè âû, îñòàâÿ õëîïîòû î òåëå äðóãèì, ñàìè îòñòðàíèòåñü è, óåäèíÿñü ãäå ìîæíî, ïîãðóçèòåñü â ìîëèòâó î íåé â íîâîì å¸ ñîñòîÿíèè è íîâûõ íåîæèäàííûõ íóæäàõ. Íà÷àâ òàê, áóäüòå â íåïðåñòàííîì âîïëå ê Áîãó – åé î ïîìîùè â ïðîäîëæåíèè øåñòè íåäåëü, äà è äàëåå…». Ñâÿòèòåëü Ôåîôàí Çàòâîðíèê

19

¹ 2 (61) 2015 Ñòóäåíò òåæ ñòàâ ÷åíöåì, à ïîò³ì – ºïèñêîïîì. Öå – âëàäèêà ªâëîã³é, àðõ³ºïèñêîï Âîëîäèìèðñüêèé ³ Ñóçäàëüñüêèé. À íà ïîðòðåò³ áóâ çîáðàæåíèé âèêëàäà÷ ÌÄÀ ìèòðîïîëèò Ô³ëàðåò (Äðîçäîâ), çãîäîì, êàíîí³çîâàíèé ÿê Ñâÿòèòåëü Ô³ëàðåò Ìîñêîâñüêèé (äî ðå÷³, ³ñòîð³þ öþ âëàäèêà ªâëîã³é ðîçïîâ³â, êîëè Ñèíîä çáèðàâ ìàòåð³àëè äëÿ êàíîí³çàö³¿ ñâò. Ô³ëàðåòà). Äèâíèé âèïàäîê ìîëèòîâíîãî ñï³ëêóâàííÿ ç ïîê³éíèìè îïèñóº ìèòðîïîëèò Ñóðîæñüêèé Àíòîí³é. Îäíîãî äíÿ äî íüîãî çâåðíóâñÿ ÷îëîâ³ê, ÿêèé ï³ä ÷àñ â³éíè âèïàäêîâî çàñòðåëèâ óëþáëåíó ä³â÷èíó, ñâîþ íàðå÷åíó. Îäíèì ïîñòð³ëîì â³í çðóéíóâàâ âñå, ïðî ùî âîíè òàê áàãàòî ðàçîì ìð³ÿëè. Ùàñëèâå æèòòÿ ï³ñëÿ â³éíè, íàðîäæåííÿ ä³òåé, íàâ÷àííÿ, óëþáëåíó ðîáîòó. Âñå öå â³í â³äíÿâ íå ó êîãîñü, à ó íàéáëèæ÷î¿ ³ íàéäîðîæ÷î¿ ëþäèíè íà çåìë³. Öåé íåùàñíèé ïðîæèâ äîâãå æèòòÿ, áàãàòî ðàç êàÿâñÿ â ñâîºìó ãð³õó ïåðåä ñâÿùåíèêàìè íà ñïîâ³ä³, íàä íèì ÷èòàëè äîçâ³ëüíó ìîëèòâó, àëå í³÷îãî íå äîïîìàãàëî. ³ä÷óòòÿ ïðîâèíè íå ïîêèäàëî, õî÷à ç ÷àñó òîãî íåùàñëèâîãî ïîñòð³ëó ïðîéøëî ìàéæå ø³ñòäåñÿò ðîê³â. ² Âëàäèêà Àíòîí³é äàâ éîìó íåñïîä³âàíó ïîðàäó. ³í ñêàçàâ: “Âè ïðîñèëè âèáà÷åííÿ ó Áîãà, ÿêîìó íå çàïîä³ÿëè øêîäè, êàÿëèñÿ ïåðåä ñâÿùåíèêàìè, ÿêèõ íå âáèâàëè. Ñïðîáóéòå òåïåð âèáà÷èòèñÿ â ñàìî¿ ö³º¿ ä³â÷èíè. Ðîçêàæ³òü ¿é ïðî ñâî¿ ñòðàæäàííÿ, ³ ïîïðîñ³òü, ùîá âîíà ñàìà ïîìîëèëàñÿ çà âàñ Ãîñïîäåâ³”. Çãîäîì öåé ÷îëîâ³ê ïðèñëàâ Âëàäèö³ ëèñò, äå ðîçïîâ³â, ùî çðîáèâ âñå, ÿê â³í âåë³â, ³ êðèæàíà çàíîçà ïðîâèíè, ùî ñèä³ëà â éîãî ñåðö³ äîâã³ ðîêè, íàðåøò³ ðîçòàíóëà. Ìîëèòâà óáèòî¿ íèì íàðå÷åíî¿ âèÿâèëàñÿ ñèëüí³øîþ çà éîãî âëàñí³ ìîëèòâè. Òà ³ ñàì ìèòðîïîëèò Àíòîí³é ðîçïîâ³äàâ, ÿê â ñêðóòí³ õâèëèíè ñâîãî æèòòÿ â³í çâåðòàâñÿ äî ñâ ïîê³éíî¿ ìàìè ç ïðîõàííÿì ïîìîëèòèñÿ çà íüîãî ³ áàãàòî ðàç îòðèìóâàâ î÷³êóâàíó äîïîìîãó. Êîëèñü Âîëîäèìèð Âèñîöêèé ñï³âàâ: “…Íàøè ì¸ðòâûå íàñ íå îñòàâÿò â áåäå, íàøè ïàâøèå – êàê ÷àñîâûå”... ²äó÷è ç öüîãî æèòòÿ, íàø³ áëèçüê³ ñòàþòü áëèæ÷èìè äî Ãîñïîäà ³ ìîæóòü êëîïîòàòè çà íàñ ïåðåä Íèì. Òîìó ìè ³ ìîëèìîñÿ ñâÿòèì, ÿê³ êàíîí³çîâàí³ Öåðêâîþ. Àëå íå ìîæíà çàáóâàòè, ùî ñâÿòèìè Öåðêâà ââàæຠíå ëèøå âíåñåíèõ äî ñâÿòö³â ïðîñëàâëåíèõ óãîäíèê³â Áîæèõ. Ñâÿòèìè â Öåðêâ³ íàçâàí³ âñ³ õðèñòèÿíè, ÿê³ îñâÿ÷óþòüñÿ Ïðå÷èñòèì Ò³ëîì ³ Êðîâ'þ Õðèñòîâèìè â òà¿íñòâ³ ªâõàðèñò³¿. ² ÿêùî íàø áëèçüêèé çà æèòòÿ áóâ ÷ëåíîì Öåðêâè, ñïîâ³äàâñÿ ³ ïðè÷àùàâñÿ ñâÿòèõ Õðèñòîâèõ Òà¿í, òîä³ ó íàñ íå ìîæå áóòè äîñòàòí³õ ï³äñòàâ ââàæàòè, ùî ï³ñëÿ éîãî ñìåðò³ â³í ïîòðåáóº íàøîãî ïîìèíàííÿ á³ëüøå, í³æ ìè éîãî ìîëèòîâ çà íàñ. Ñâÿòèòåëü Êèï-

ð³àí Êàðôàãåíñüêèé ïèñàâ: “...Íå âàðòî îïëàêóâàòè áðàò³â íàøèõ, ÿê³ íà çàêëèê Ãîñïîäà â³äìîâëÿþòüñÿ â³ä òåïåð³øíüîãî ñâ³òó. Ìè ïîâèíí³ ñïðÿìîâóâàòèñÿ çà íèìè ëþáîâ’þ, àëå í³ â ÿêîìó ðàç³ íå íàð³êàòè çà íèõ: íå ïîâèíí³ îäÿãàòè òðàóðíîãî îäÿãó, êîëè âîíè âæå âäÿãëèñÿ â á³ë³ ðèçè”. ÑËÜÎÇÈ, ÙÎ ËÅÒßÒÜ ÄÎ ÍÅÁÀ ³ä÷óòòÿ, ÿê³ çàõîïëþþòü íàñ, êîëè âìèðຠóëþáëåíà ëþäèíà, ïðåêðàñíî âèñëîâèâ â ñâî¿é “Áàëàä³ ïðî ïðîêóðåíèé âàãîí” ïîåò Îëåêñàíäð Êî÷åòêîâ: Êàê áîëüíî, ìèëàÿ, êàê ñòðàííî Ñðàñòÿñü ëèñòâîé, ñïëåòÿñü êîðíÿìè, Êàê áîëüíî, ìèëàÿ, êàê ñòðàííî Ðàçäâàèâàòüñÿ ïîä ïèëîé… Íå çàðàñòåò íà ñåðäöå ðàíà, Ïðîëü¸òñÿ ÷èñòûìè ñëåçàìè, Íå çàðàñò¸ò íà ñåðäöå ðàíà, Ïðîëü¸òñÿ ïëàìåííîé ñìîëîé… Ñìåðòü çàâæäè ðîáèòü çàìàõ íà íàéäîðîæ÷å – íà ºäí³ñòü íàøî¿ ëþáîâ³. Âîíà íàìàãàºòüñÿ â³ä³ðâàòè â³ä íàñ òèõ, õòî ä³ëèâ ç íàìè ñóì ³ çíåãîäè, õòî íàïîâíþâàâ íàøå æèòòÿ ìåòîþ ³ ðàä³ñòþ. Ìè äàâíî çðîñëèñÿ ç íèìè, âîíè ñòàëè íåâ³ää³ëüíîþ ÷àñòèíîþ íàñ ñàìèõ. ² òåïåð, êîëè ìè ìîëèìîñü çà ïîê³éíèõ, ìè ïðîòåñòóºìî, ìè ïðîñòî â³äìîâëÿºìîñÿ âèçíàòè çàêîíí³ñòü öüîãî ðîçä³ëåííÿ óëþáëåíèõ ëþäåé íà æèâèõ ³ ìåðòâèõ. Áîã íå ñòâîðþâàâ ñìåðò³, ³ âîíà íå ìàº í³ ñèëè, í³ ïðàâà íà íàøèõ áëèçüêèõ, òîìó ùî ó Áîãà – âñ³ æèâ³. Âîãíèêè ñâ³÷îê, ÿê³ ìè çàïàëþºìî íà ïàíàõèä³, íàãàäóþòü çà ôîðìîþ ñëüîçè. Àëå ñëüîçà êàïຠíà çåìëþ, à ïîëóì'ÿ ñâ³÷êè çàâæäè ïðàãíå âãîðó. Ìè õîâàºìî íàøèõ áëèçüêèõ â ìîãèëè, à ñåðöÿ ñâî¿ ñïðÿìîâóºìî â íåáåñà, äî Õðèñòà, ³ ïðîñèìî Éîãî, ùîá ³í ïîòóðáóâàâñÿ ïðî òèõ, õòî íàì òàêèé äîðîãèé. À âîíè, ìàáóòü, ïðîñÿòü Áîãà ïîòóðáóâàòèñÿ òóò ïðî íàñ. Öå ºäí³ñòü âçàºìíî¿ ëþáîâ³ ó Õðèñò³ ïîìåðëèõ ³ æèâèõ ëþäåé ³ º – Öåðêâà Õðèñòîâà. Ó òîìó æ â³ðø³ Îëåêñàíäðà Êî÷åòêîâà º ùå òàê³ ñëîâà: Ñ ëþáèìûìè íå ðàññòàâàéòåñü, Ñ ëþáèìûìè íå ðàññòàâàéòåñü, Ñ ëþáèìûìè íå ðàññòàâàéòåñü, Âñåé êðîâüþ ïðîðàñòàéòå â íèõ! Ïðàâîñëàâí³ õðèñòèÿíè íå ðîçëó÷àþòüñÿ ç³ ñâî¿ìè ëþáèìèìè íàâ³òü ï³ñëÿ ¿õ ñìåðò³. Ùîäíÿ, ïîìèíàþ÷è ïîê³éíèõ â ñâî¿õ ðàíêîâèõ ³ âå÷³ðí³õ ìîëèòâàõ, ìè âïèñóºìî ¿õ â êîëî íàøîãî æèòòÿ. ͳáèòî âîíè ðàïòîì âè¿õàëè â äàëåêèé êðàé, ³ ìè ïðîñòî äàâíî ¿õ íå áà÷èëè. Àëå ïðè öüîìó ìè ñïîä³âàºìîñÿ, ìè äóæå â³ðèìî, ùî êîëè-íåáóäü îáîâ'ÿçêîâî çóñòð³íåìîñÿ ç òèìè, êîãî ìè òàê ëþáèìî, ³ õòî òàê ëþáèòü íàñ. Òîìó ùî âñ³õ íàñ ëþáèòü Áîã. Îëåêñàíäð ÒÊÀ×ÅÍÊÎ (æ-ë "Ôîìà")

ÄͲ ÎÑÎÁËÈÂÎÃÎ ÏÎÌÈÍÀÍÍß ÏÎʲÉÍÈÕ Ñóáîòà òðàäèö³éíî ïðèñâÿ÷åíà â Öåðêâ³ ïîìèíàííþ ñâÿòèõ ³ ïîìåðëèõ. ª ñóáîòè, ó ÿê³ ïîìèíàííþ ïîê³éíèõ ïðèä³ëÿºòüñÿ îñîáëèâà óâàãà. Ö³ ñóáîòè íàçèâàþòüñÿ áàòüê³âñüêèìè: • Âñåëåíñüêà ïîìèíàëüíà ñóáîòà (Çà òèæäåíü äî Âåëèêîãî ïîñòó); • Áàòüê³âñüêà ñóáîòà (2-èé òèæäåíü Âåëèêîãî ïîñòó); • Áàòüê³âñüêà ñóáîòà (3-èé òèæäåíü Âåëèêîãî ïîñòó); • Áàòüê³âñüêà ñóáîòà (4-èé òèæäåíü Âåëèêîãî ïîñòó); • Ðàäîíèöÿ. ³âòîðîê äðóãîãî òèæíÿ ï³ñëÿ Ïàñõè.

• Òðî¿öüêà ïîìèíàëüíà ñóáîòà (äåíü íàïåðåäîäí³ äíÿ ñâ. Òð³éö³).

• Ñâÿòî ñâ.Òð³éö³, àáî Ï'ÿòäåñÿòíèö³ – öå äåíü óòâîðåííÿ Öåðêâè Õðèñòîâî¿, ñï³âòîâàðèñòâà â³ðíèõ, ÿê³ ó âçàºìí³é ëþáîâ³ ìîæóòü íàäàâàòè îäèí îäíîìó ìîëèòîâíó äîïîìîãó íå ëèøå çà æèòòÿ, àëå ³ ï³ñëÿ ñìåðò³. ²ñíóº òàêîæ äðåâí³é õðèñòèÿíñüêèé çâè÷àé îñîáëèâî ïîìèíàòè ïîìåðëîãî íà: Òðåò³é äåíü. Ïîìèíàííÿ ïîê³éíîãî â òðåò³é äåíü ï³ñëÿ ñìåðò³ çä³éñíþºòüñÿ íà ÷åñòü òðèäåííîãî âîñêðåñ³ííÿ ²ñóñà Õðèñòà ³ íà ÷åñòü Ïðåñâÿòî¿ Òð³éö³. Äåâ'ÿòèé äåíü. Ïîìèíàííÿ ïîìåðëîãî öüîãî äíÿ áóâຠíà ÷åñòü äåâ'ÿòè ÷èí³â àíãåëüñüêèõ, ÿê³ êëîïî÷óòü ïåðåä Áîãîì ïðî ïîìèëóâàííÿ ïîìåðëîãî. Ñîðîêîâèé äåíü. Öå òåæ çíàêîâå ÷èñëî â Öåðêîâí³é ³ñòî𳿠Ñòàðîãî ³ Íîâîãî Çàïîâ³òó. Ñîðîêàäåííèé ïåð³îä âåëüìè çíàìåííèé â ³ñòî𳿠³ ïåðåäàíí³ Öåðêâè ÿê ÷àñ, íåîáõ³äíèé äëÿ ïðèãîòîâëåííÿ, äëÿ ïðèéíÿòòÿ îñîáëèâîãî Áîæåñòâåííîãî äàðó áëàãîäàòíî¿ äîïîìîãè Îòöÿ Íåáåñíîãî. Ïðîðîê Ìî³ñåé óäîñòî¿âñÿ ðîçìîâëÿòè ç Áîãîì íà ãîð³ Ñèíàé ³ îòðèìàòè â³ä Íüîãî ñêðèæàë³ çàêîíó ëèøå ï³ñëÿ ñîðîêàäåííîãî ïîñòà. ²çðà¿ëüòÿíè äîñÿãëè çåìë³ îá³òîâàííî¿ ï³ñëÿ ñîðîêàë³òí³õ ìàíäð³â. Ñàì Ãîñïîäü íàø ²ñóñ Õðèñòîñ âîçí³ññÿ íà íåáî íà ñîðîêîâèé äåíü ï³ñëÿ Ñâîãî Âîñêðåñ³ííÿ. Ïðèéìàþ÷è âñå öå çà ï³äñòàâó, Öåðêâà âñòàíîâèëà çä³éñíþâàòè ïîìèíàííÿ â ñîðîêîâèé äåíü ï³ñëÿ ñìåðò³, àáè äóøà ïîìåðëîãî ç³éøëà íà ñâÿòó ãîðó Íåáåñíîãî Ñèíàÿ, óäîñòî¿ëàñÿ ñïîãëÿäåííÿ Áîæîãî, äîñÿãëà îá³òîâàíîãî íåþ áëàæåíñòâà ³ óäîñòî¿ëàñÿ áóòè â íåáåñíèõ ñåëèùàõ ç ïðàâåäíèìè. Òàêîæ ïðèéíÿòî â³äçíà÷àòè ð³÷íèöþ ñìåðò³. Ó òàê³ äí³ õîðîøîþ äîïîìîãîþ äëÿ ïîìåðëîãî ââàæàºòüñÿ ìèëîñòèíÿ çà íüîãî ³ ìîëèòâà â õðàì³.

20

¹ 2 (61) 2015

Âñ³ ìè îáîâ'ÿçêîâî ïîìðåìî, ðàí³øå àáî ï³çí³øå. Öå, ìàáóòü, ºäèíå, ùî çð³âíþº àáñîëþòíî âñ³õ ëþäåé, ÿê³ æèâóòü íà Çåìë³, íåçàëåæíî â³ä ¿õ íàö³îíàëüíîñò³, ñîö³àëüíîãî ñòàíó ³ ìàòåð³àëüíîãî äîñòàòêó. Àëå ùî æ â³äáóâàºòüñÿ ï³ñëÿ ñìåðò³ ç äóøåþ ëþäèíè? Ðîçïîâ³ñòè ïðî ïðàâîñëàâíå ðîçóì³ííÿ öüîãî íåïðîñòîãî ³ âàæëèâîãî ïèòàííÿ ìè ïîïðîñèëè ïðîôåñîðà ÌÄÀ À. ². Îñèïîâà. Ùî òàêå ñìåðòü? Áóëî á äîáðå, ÿêáè õòîñü ì³ã â³äïîâ³ñòè íà öå çàïèòàííÿ! Ïàì’ÿòàþ ùå ç äèòèíñòâà, ó íàñ âäîìà íàä äâåðèìà â ê³ìíàòó âèñ³ëà êàðòèíà «Ñüîãî í³õòî íå óíèêíå», íà ÿê³é áóëà çìàëüîâàíà âîíà, ê³ñòëÿâà ç êîñîþ. Öå áóëî ³ ö³êàâî, ³ ñòðàøíóâàòî. Àëå âæå òîä³ öåé íåõèòðèé ñþæåò çàêëàäàâ â ï³äñâ³äîì³ñòü äèòèíè íàéâàæëèâ³ø³ äëÿ ëþäèíè çàïèòàííÿ: ùî òàêå ñìåðòü, íàâ³ùî ÿ æèâó? ßê õðèñòèÿíñòâî â³äïîâ³äຠíà íèõ? Âîíî ãîâîðèòü ïðî äâîñêëàäîâ³ñòü ëþäèíè. Íàéâàæëèâ³øîþ ¿¿ ÷àñòèíîþ, òîíêî ìàòåð³àëüíîþ, ÿê ïðî öå ïèøóòü íàø³ ñâÿòèòåë³ ²ãíàò³é (Áðÿí÷àí³íîâ) ³ Ôåîôàí Çàòâîðíèê , º äóøà, ùî ìຠòðè ð³âí³. Âèùèé ð³âåíü, âëàñòèâèé ëèøå ëþäèí³, – äóõ (àáî ðîçóì), íîñ³é ñàìîñâ³äîìîñò³, îñîáèñòîñò³. ³í áåçñìåðòíèé. ²íø³ äâà ð³âí³ – ÷óòòºâèé òà ðîñëèííî-ïîæèâíèé – çàãàëüí³ ç òâàðèííèì òà ðîñëèííèì ñâ³òîì ³ ÷àñòî ðàçîì ç ò³ëîì íàçâàí³ ïëîòòþ, àáî äóøåâíèì ò³ëîì, ÿê ïèñàâ àïîñòîë Ïàâåë: ª ò³ëî äóøåâíå, º ò³ëî ³ äóõîâíå (1 Êîðè 15:42–44). Öå äóøåâíå ò³ëî, àáî ïëîòü, âìèðຠ³ ðîçêëàäàºòüñÿ ðàçîì ç ò³ëîì á³îëîã³÷íèì. Ñìåðòü º ðîçðèâ ì³æ äóõîì ³ ïëîòòþ, àáî ïðîñò³øå – ì³æ äóøåþ ³ ò³ëîì. ² ëèøå â³ðà â áåçñìåðòÿ äຠïîâíîö³ííó â³äïîâ³äü íà çàïèòàííÿ: íàâ³ùî ÿ æèâó? Äîñòîºâñüêèé îñîáëèâî ï³äêðåñëþâàâ çíà÷åííÿ äëÿ ëþäèíè â³ðè â áåçñìåðòÿ: «Ëèøå ç â³ðîþ â ñâîº áåçñìåðòÿ ëþäèíà îñÿãຠâñþ ðîçóìíó ìåòó ñâîþ íà çåìë³».

Ùî â³äáóâàºòüñÿ ç äóøåþ ëþäèíè â ïåðø³ ñîðîê äí³â ï³ñëÿ ñìåðò³? ϳñëÿ ñìåðò³ ïëîò³ äóøà ëþäèíè ïåðåõîäèòü â ñâ³ò â³÷íîñò³. Àëå êàòåãîð³ÿ â³÷íîñò³ íåâèçíà÷íà â ïîíÿòòÿõ ÷àñó, âîíà â³äíîñèòüñÿ äî òèõ ïðîñòèõ ðå÷åé, ïðî ÿê³ ùå ñòàðîãðåöüêèé ô³ëîñîô Ïëàòîí ïèñàâ, ùî «ïðîñò³ ðå÷³ íå ï³ääàþòüñÿ âèçíà÷åííþ». Òîìó íà äàíå çàïèòàííÿ öåðêîâíà òðàäèö³ÿ âèìóøåíà â³äïîâ³äàòè íà ìîâ³ ñòîñîâíî íàøî¿ ñâ³äîìîñò³, çàíóðåíî¿ â ïîò³ê ÷àñó. Ó öåðêîâíîìó ïåðåäàíí³ º ö³êàâà â³äïîâ³äü àíãåëà ïðï. Ìàêàð³þ Îëåêñàíäð³éñüêîìó (IV ñò.) ïðî òå, ùî â³äáóâàºòüñÿ ç äóøåþ â ö³ äí³: «... Âïðîäîâæ äâîõ äí³â äîçâîëÿºòüñÿ äóø³, ðàçîì ç àíãåëàìè, ÿê³ çíàõîäÿòüñÿ ïðè í³é, õîäèòè ïî çåìë³, äå õî÷å.., ÿê ïòàõ, øóêàþ÷è ãí³çäà ñîá³... Ó

òðåò³é æå äåíü... âîçíåñòèñÿ âñÿê³é õðèñòèÿíñüê³é äóø³ íà íåáåñà äëÿ ïîêëîí³ííÿ Áîãîâ³. Ïîò³ì ïîâåë³âàºòüñÿ â³ä Íüîãî ïîêàçàòè äóø³... êðàñó ðàþ. Âñå öå ðîçãëÿäຠäóøà ø³ñòü äí³â... ϳñëÿ ðîçãëÿäó... âîíà çíîâó âîçíîñèòüñÿ àíãåëàìè íà ïîêëîí³ííÿ Áîãîâ³. ϳñëÿ ïîâòîðíîãî ïîêëîí³ííÿ Âëàäèêà âñ³õ ïîâåë³âຠâ³äâåñòè äóøó â ïåêëî ³ ïîêàçàòè ¿é ì³ñöÿ ìóê... Ïî öèõ ð³çíèõ ì³ñöÿõ ìóê äóøà íîñèòüñÿ òðèäöÿòü äí³â... Ó ñîðîêîâèé äåíü çíîâó âîíà âîçíîñèòüñÿ íà ïîêëîí³ííÿ Áîãîâ³; ³ òîä³ âæå Ñóääÿ âèçíà÷ຠïðèñòîéíå ¿é ïî ¿¿ ñïðàâàõ ì³ñöå». Ó ö³ äí³ äóøà í³áè ñêëàäຠ³ñïèòè íà äîáðî ³ çëî. ² âîíè, ïðèðîäíî, ìîæóòü áóòè çäàí³ ïî-ð³çíîìó.

Ìèòàðñòâà – ùî öå òàêå, ³ ÷îìó âîíè òàê íàçèâàþòüñÿ? Ñëîâî «ìèòíèöÿ» îçíà÷ຠì³ñöå, äå ñòÿãóâàëîñÿ ìèòî, áðàëèñÿ ïîäàòêè, øòðàôè. Íà öåðêîâí³é ìîâ³ ñëîâîì «ìèòàðñòâà» âèðàæàºòüñÿ ñâîãî ðîäó ñë³äñòâî ó ñïðàâ³ çåìíîãî æèòòÿ ïîìåðëî¿ ëþäèíè, ÿêå ïðîõîäèòü ç äåâ'ÿòîãî ïî ñîðîêîâèé äåíü ï³ñëÿ ¿¿ ñìåðò³. Ìèòàðñòâ çàçâè÷àé íàçèâàþòü äâàäöÿòü. Âîíè ðîçïîä³ëÿþòüñÿ ïî ïðèñòðàñòÿõ, â êîæíó ç ÿêèõ âõîäèòü áàãàòî â³äïîâ³äíèõ ãð³õ³â. Ó æèò³¿, íàïðèêëàä, ïðåïîäîáíîãî Âàñèë³ÿ Íîâîãî áëàæåííà Ôåîäîðà ðîçïîâ³äຠïðî íèõ â íàñòóïíîìó ïîðÿäêó: 1) ïðàçäíîñë³â’ÿ ³ ëèõîñë³â’ÿ, 2) áðåõíÿ, 3) çàñóäæåííÿ ³ íàêëåï, 4) îá’ÿä³ííÿ ³ ïèÿöòâî, 5) ë³íîù³, 6) êðàä³æêà, 7) ñð³áëîëþáñòâî ³ ñêóï³ñòü, 8) ëèõâàðñòâî (õàáàðíèöòâî, ëåñòîù³), 9) íåïðàâäà ³ ïèõàò³ñòü, 10) çàçäð³ñòü, 11) ãîðä³ñòü, 12) ãí³â, 13) çëîïàì’ÿòñòâî, 14) ðîçá³éíèöòâî (áèòòÿ, âäàðåííÿ, á³éêè), 15) ÷àêëóíñòâî (ìàã³ÿ, îêóëüòèçì, ñï³ðèòèçì, âîðîæ³ííÿ), 16) ðîçïóñòà, 17) ïåðåëþá, 18) ñîäîìñòâî, 19) ³äîëîñëóæ³ííÿ ³ ºðåñü, 20) íåìèëîñåðäÿ, æîðñòîêîñåðäÿ. Âñ³ ö³ ìèòàðñòâà îïèñóþòüñÿ â æèò³¿ â ÿñêðàâèõ îáðàçàõ ³ âèðàçàõ, ÿê³ ÷àñòî ñïðèéìàþòüñÿ çà ñàìó ä³éñí³ñòü, ïîðîäæóþ÷è ñïîòâîðåí³ óÿâëåííÿ íå ëèøå ïðî ìèòàðñòâà, àëå ³ ïðî ðàé ³ ïåêëî, ïðî äóõîâíå æèòòÿ ³ ïîðÿòóíîê, ïðî Ñàìîãî Áîãà. Òîìó ñõè³ãóìåí ²îàíí Âàëààìñüêèé ïèñàâ: «Õî÷ ³ ïðèéíÿëà íàøà Ïðàâîñëàâíà Öåðêâà ðîçïîâ³äü ïðî ìèòàðñòâà Ôåîäîðè, àëå öå áà÷åííÿ ïðè-

âàòíå ëþäñüêå, à íå Ñâÿòå Ïèñàííÿ. Á³ëüøå çàãëèáëþéñÿ â ñâÿòå ªâàíãå볺 ³ Àïîñòîëüñüê³ ïîñëàííÿ». À ³ºðîìîíàõ Ñåðàôèì (Ðîóç) ïîÿñíþº: «Âñ³ì, îêð³ì ä³òåé, ÿñíî, ùî ïîíÿòòÿ «ìèòàðñòâà» íå ìîæíà áðàòè â áóêâàëüíîìó ðîçóì³íí³; öå ìåòàôîðà, ÿêó ñõ³äí³ Îòö³ âèçíàëè â³äïîâ³äíîþ äëÿ îïèñó ðåàëüíîñò³, ç ÿêîþ äóøà ñòèêàºòüñÿ ï³ñëÿ ñìåðò³. Àëå ñàì³ ðîçïîâ³ä³ – öå íå «àëåãî𳿻 ³ íå «áàéêè», à ïðàâäèâ³ ðîçïîâ³ä³ ïðî îñîáèñòèé äîñâ³ä, âèêëàäåí³ íàéá³ëüø çðó÷íîþ äëÿ îïîâ³äà÷à ìîâîþ... Ó ïðàâîñëàâíèõ ðîçïîâ³äÿõ ïðî ìèòàðñòâà íåìàº í³ ÿçè÷åñòâà, í³ îêóëüòèçìó, í³ «ñõ³äíî¿ àñòðîëî㳿», í³ «÷èñòèëèùà». Ïðî ïðè÷èíó íàñò³ëüêè íåàäåêâàòíîãî îïèñó òîãî ñâ³òó ñâò. ²îàíí Çëàòîóñò çàóâàæóº, ùî «ãîâîðèòüñÿ òàê äëÿ òîãî, ùîá íàáëèçèòè ïðåäìåò äî ðîçóì³ííÿ ëþäåé ãðóá³øèõ». Ó çâ’ÿçêó ç öèì ìèòðîïîëèò Ìîñêîâñüêèé Ìàêàð³é (XIX ñò.) ïîïåðåäæàº: «...íåîáõ³äíî òâåðäî ïàì’ÿòàòè ïîâ÷àííÿ, ÿêå çðîáèâ àíãåë ïðåïîäîáíîìó Ìàêàð³þ Îëåêñàíäð³éñüêîìó… ïðî ìèòàðñòâà: “çåìí³ ðå÷³ ñïðèéìàé òóò çà íàéñëàáøå çîáðàæåííÿ íåáåñíèõ ðå÷åé”. Ïîòð³áíî óÿâëÿòè ìèòàðñòâà íå â ñåíñ³ ãðóáîìó, ïëîòñüêîìó, à íàñê³ëüêè äëÿ íàñ ìîæëèâî â ñåíñ³ äóõîâíîìó, ³ íå ïðèâ’ÿçóâàòèñÿ äî ÷àñòêîâîñòåé, ÿê³ ó ð³çíèõ ïèñüìåííèê³â ³ â ð³çíèõ îïîâ³äÿõ ñàìî¿ Öåðêâè, ïðè ºäíîñò³ îñíîâíî¿ äóìêè ïðî ìèòàðñòâà, ïðåäñòàâëÿþòüñÿ ð³çíèìè». Ö³êàâå ïîÿñíåííÿ òîãî, ùî â³äáóâàºòüñÿ íà ìèòàðñòâàõ ïðîïîíóº ñâÿòèòåëü Ôåîôàí (Ãîâîðîâ): «...ìèòàðñòâà óÿâëÿþòüñÿ ÷èìîñü ñòðàøíèì; àëå ìîæëèâî, ùî á³ñè, çàì³ñòü ñòðàøíîãî, ïðåäñòàâëÿþòü ùîñü ÷àð³âíå. Ñïîêóñëèâî-÷àð³âíå, ç óñ³õ âèä³â ïðèñòðàñòåé, ïðåäñòàâëÿþòü âîíè îäíå çà îäíèì äóø³, ÿêà ïðîõîäèòü. Êîëè ç ñåðöÿ âïðîäîâæ çåìíîãî æèòòÿ âèãíàí³ ïðèñòðàñò³ òà íàñàäæåí³ ïðîòèëåæí³ ¿ì äîáðî÷èííîñò³, òîä³ ùî íå ïðåäñòàâëÿé ÷àð³âíîãî, äóøà, ÿêà íå ìຠæîäíîãî ñï³â÷óòòÿ äî ò³º¿ ïðèñòðàñò³, ìèíå ¿¿, â³äâåðòàþ÷èñü â³ä íå¿ ç îãèäîþ. À êîëè ñåðöå íå î÷èùåíå, òîä³ äî ÿêî¿ ïðèñòðàñò³ íàéá³ëüø â³ä÷óâຠâîíà ñï³â÷óòòÿ, íà òå äóøà ³ êèäàºòüñÿ òàì. Á³ñè ³ áåðóòü ¿¿ í³áè äðóç³, à ïîò³ì âæå çíàþòü, êóäè ¿¿ ä³âàòè... äóøà ñàìà êèäàºòüñÿ â ïåêëî».

21

¹ 2 (61) 2015 Àëå ïîíåâ³ðÿííÿ íå º ùîñü íåìèíó÷å. ¯õ ìèíóâ (çà ñëîâîì Õðèñòà: íèí³ æ áóäåø ç³ Ìíîþ â ðàþ – Ëê. 23:43) ðîçñóäëèâèé ðîçá³éíèê, òàê ñàìî ñõîäèëè íà íåáî äóø³ ñâÿòèõ. ² áóäü-ÿêèé õðèñòèÿíèí, ÿêèé æèâå ïî ñîâ³ñò³ ³ ùèðî êàºòüñÿ, çâ³ëüíÿºòüñÿ çàâäÿêè Æåðòâ³ Õðèñòîâ³é, â³ä öüîãî «³ñïèòó». Áî Ñàì Ãîñïîäü ñêàçàâ: òîé, õòî ñëóõຠñëîâî Ìîº ³ â³ðóº â Òîãî, Õòî ïîñëàâ Ìåíå, íà ñóä íå ïðèõîäèòü (²â. 5:24).

Íàâ³ùî ïîòð³áíî ìîëèòèñÿ çà ïîìåðëèõ? Àïîñòîë Ïàâëî íàïèñàâ äèâí³ ñëîâà: âè – ò³ëî Õðèñòîâå, à ïîð³çíî – ÷ëåíè. Òîìó, êîëè ñòðàæäຠîäèí ÷ëåí, ñòðàæäàþòü ç íèì âñ³ ÷ëåíè; êîëè ñëàâèòüñÿ îäèí ÷ëåí, ç íèì ðàä³þòü âñ³ ÷ëåíè (1 Êîðè 12:27, 26). Âñ³ â³ðóþ÷³, âèÿâëÿºòüñÿ, ñêëàäàþòü îäèí æèâèé îðãàí³çì, à íå ì³øîê ãîðîõó, â ÿêîìó ãîðîøèíè øòîâõàþòüñÿ ì³æ ñîáîþ, òà ùå áîëÿ÷å óäàðÿþòü îäèí îäíîãî. Õðèñòèÿíè – êë³òèíè (æèâ³, íàï³âæèâ³, íàï³âìåðòâ³) â Ò³ë³ Õðèñòîâîìó. ² âñå ëþäñòâî – îäíå ò³ëî. Àëå ÿê íà âñüîìó îðãàí³çì³ ³ íà áóäü-ÿê³é éîãî êë³òèíö³ â³äãóêóºòüñÿ êîæíà çì³íà ñòàíó îêðåìîãî îðãàíó àáî êë³òèíè, òàê ³ â ëþäñüêîìó ñóñï³ëüñòâ³. Öå óí³âåðñàëüíèé çàêîí íàøîãî áóòòÿ, ÿêèé â³äêðèâຠçàâ³ñó ³ íàä òàºìíèöåþ ìîëèòîâ çà ïîìåðëèõ. Ìîëèòâà çà ñâîºþ 䳺þ º äâåð³ äëÿ âõîäæåííÿ â äóøó áëàãîäàò³ Õðèñòîâî¿. Òîìó ìîëèòâà, ÿêà çä³éñíþºòüñÿ ç óâàãîþ ³ áëàãîãîâ³ííÿì (à íå áåçãëóçäèì ¿¿ âè÷èòóâàííÿì), î÷èùàþ÷è òîãî, õòî ìîëèòüñÿ, ìຠçö³ëþþ÷ó ä³þ ³ íà ïîê³éíîãî. Àëå îäíà çîâí³øíÿ ôîðìà ïîìèíàííÿ, íàâ³òü áîãîñëóæáîâà, áåç îñîáèñòî¿ ìîëèòâè òîãî, õòî ìîëèòüñÿ, áåç éîãî æèòòÿ ïî çàïîâ³äÿõ, º íå á³ëüø, ÿê ñàìîîáìàíîì, ³ çàëèøຠïîê³éíîãî áåç äîïîìîãè. Ñâÿòèòåëü Ôåîôàí â³äâåðòî ïèñàâ ïðî öå: «ßêùî í³õòî [ç áëèçüêèõ] íå ç³òõíå â³ä äóø³, òî ìîëåáåíü ïðîòð³ùèòü, à ìîëèòâè ïðî õâîðîãî íå áóäå. Òî æ ³ ïðîñêîì³ä³ÿ, òî æ ³ îá³äíÿ... Òèì, õòî ñëóæèòü ìîëåáåíü, ³ íà ðîçóì íå ñïàäå áîë³òè ïåðåä Ãîñïîäîì äóøåþ ïðî òèõ, êîãî ïîìèíàþòü íà ìîëåáí³... Òà ³ äå ¿ì íà âñ³õ íàáîë³òèñÿ?!» Ìîëèòâà îñîáëèâî 䳺âà, êîëè âîíà ïîºäíóºòüñÿ ç ïîäâèãîì. Ãîñïîäü ó÷íÿì, ÿê³ íå çóì³ëè âèãíàòè á³ñà, â³äïîâ³â: Öåé ð³ä âèãàíÿºòüñÿ ëèøå ìîëèòâîþ ³ ïîñòîì (Ìò. 17:21). Öèì ³í âêàçàâ íà äóõîâíèé çàêîí, çà ÿêèì çâ³ëüíåííÿ ëþäèíè â³ä ðàáñòâà ïðèñòðàñòÿì ³ äåìîíàì âèìàãຠíå ëèøå ìîëèòâè, àëå ³ ïîñòó, òîáòî ïîäâèãó ³ ò³ëà, ³ äóø³. Ñâÿòèé ²ñààê Ñèð³í ïèñàâ ïðî öå: «Áóäü-ÿêà ìîëèòâà, â ÿê³é íå óòðóäíÿëîñÿ ò³ëî ³ íå òóæèëî ñåðöå, ñòàâèòüñÿ çà îäíå ç íåäîíîøåíèì ïëîäîì ÷ðåâà, òîìó ùî òàêà ìîëèòâà íå ìຠâ ñîá³ äóø³». Òîáòî 䳺â³ñòü ìîëèòâè çà ïîê³éíîãî ïðÿìî îáó-

ìîâëåíà ì³ðîþ æåðòîâíîñò³ ³ áîðîòüáè ç³ ñâî¿ìè ãð³õàìè ñàìîãî òîãî, õòî ìîëèòüñÿ, ì³ðîþ ÷èñòîòè éîãî êë³òèíêè. Òàêà ìîëèòâà çäàòíà âðÿòóâàòè óëþáëåíó ëþäèíó. Ðàäè öüîãî, àáè çì³íèòè ïîñìåðòíèé ñòàí ëþäèíè, âîíà ³ çä³éñíþºòüñÿ Öåðêâîþ ç ñàìîãî ïî÷àòêó ñâîãî ³ñíóâàííÿ!

Ùî òàêå – Áîæèé ñóä, ÷è ìîæíà íà íüîìó âèïðàâäàòèñÿ? Âè çàïèòóºòå ïðî Îñòàíí³é ñóä, ÿêèé ÷àñòî íàçèâàºòüñÿ Ñòðàøíèì? Öå îñòàíí³é àêò â ³ñòî𳿠ëþäñòâà, ÿêèé â³äêðèâຠïî÷àòîê éîãî â³÷íîãî æèòòÿ. ³í íàñòàíå ï³ñëÿ çàãàëüíîãî âîñêðåñ³ííÿ, â ÿêîìó â³äáóäåòüñÿ â³äíîâëåííÿ âñ³º¿ äóõîâíî-ò³ëåñíî¿ ïðèðîäè ëþäèíè, ó òîìó ÷èñë³ ³ ïîâíîòè âîë³, à, îòæå, ³ ìîæëèâîñò³ îñòàòî÷íîãî ñàìîâèçíà÷åííÿ ëþäèíè – áóòè ¿é ç Áîãîì ÷è íàçàâæäè ï³òè â³ä Íüîãî. Ç ö³º¿ ïðè÷èíè Îñòàíí³é ñóä íàçèâàºòüñÿ Ñòðàøíèì. Àëå Õðèñòîñ íà öüîìó ñóä³ íå áóäå ãðåöüêîþ Ôåì³äîþ – áîãèíåþ ïðàâîñóääÿ ç çàâ’ÿçàíèìè î÷èìà. Íàâïàêè, ïåðåä êîæíîþ ëþäèíîþ ó âñ³é ñèë³ òà î÷åâèäíîñò³ â³äêðèºòüñÿ åòè÷íà âåëè÷ Éîãî õðåñíîãî ïîäâèãó, Éîãî íåçì³ííà ëþáîâ. Òîìó, ìàþ÷è ñóìíèé äîñâ³ä çåìíîãî æèòòÿ ³ «ùàñòÿ» áåç Áîãà, äîñâ³ä «³ñïèò³â» íà ìèòàðñòâàõ, âàæêî ïåðåäáà÷èòè, àáè âñå öå íå ÷³ïàëî, òî÷í³øå, íå ïîòðÿñëî ñåðäåöü âîñêðåñëèõ ëþäåé ³ íå âèçíà÷èëî ïîçèòèâíîãî âèáîðó çàíåïàëîãî ëþäñòâà. Ó öüîìó, ïðèíàéìí³, áóëî ïåðåêîíàíî áàãàòî Îòö³â Öåðêâè: Àôàíàñ³é Âåëèêèé, Ãðèãîð³é Áîãîñëîâ, Ãðèãîð³é ͳññüêèé, ²îàíí Çëàòîóñò, ªï³ôàí³é ʳïðñüêèé, Àìô³ëîõ³é ²êîí³éñüêèé, ªôðåì Ñèð³í, ²ñààê Ñèð³í òà ³íø³. Âîíè ïèñàëè ïðî òå æ, ùî ÷óºìî ó Âåëèêó Ñóáîòó: «Öàðþº ïåêëî, àëå íå â³÷íå âîíî íàä ðîäîì ëþäñüêèì». Öÿ äóìêà ïîâòîðþºòüñÿ â áåçë³÷³ áîãîñëóæáîâèõ òåêñò³â Ïðàâîñëàâíî¿ Öåðêâè. Àëå, ìîæëèâî, çíàéäóòüñÿ ³ òàê³, îçëîáëåííÿ ÿêèõ ñòàíå ºñòâîì ¿õ äóõó, ³ ï³òüìà ïåêëà – àòìîñôåðîþ ¿õ æèòòÿ. Áîã íå ïîðóøèòü ³ ¿õ ñâîáîäè. Áî ïåêëî, íà äóìêó ïðåïîäîáíîãî Ìàêàð³ÿ ªãèïåòñüêîãî, çíàõîäèòüñÿ «â ãëèáèí³ ñåðöÿ ëþäñüêîãî». Òîìó äâåð³ ïåêëà ìîæóòü áóòè çàìêíóò³ ëèøå çñåðåäèíè ñàìèìè éîãî ìåøêàíöÿìè, à íå çàïå÷àòàí³ àðõàíãåëîì Ìèõà¿ëîì ñ³ìîìà ïå÷àòêàìè, àáè çâ³äòè í³õòî íå çì³ã âèéòè. Ïðî öå ÿ äîñèòü äåòàëüíî ïèøó â ñâî¿é êíèç³ «Ç ÷àñó â â³÷í³ñòü: ïîñìåðòíå æèòòÿ äóø³».

Ùî òàêå ðàé, â ÿêîìó áóäóòü ò³, õòî âðÿòóâàâñÿ? À ùî â³äïîâ³ëè á âè íà çàïèòàííÿ: ùî òàêå ñåìèì³ðíèé ïðîñò³ð? ϳêàññî, íàïðèêëàä, ñïðîáóâàâ íàìàëþâàòè ñêðèïêó â ÷îòèðèâèì³ðíîìó ïðî-

ñòîð³ ³ âèéøëà àáðàêàäàáðà. Òàê ³ âñ³ ñïðîáè çîáðàæåííÿ ðàþ (³ ïåêëà) çàâæäè áóäóòü òàêîþ æ ñêðèïêîþ ϳêàññî. Ïðî ðàé ëèøå îäíå äîñòîâ³ðíî â³äîìî: íå áà÷èëî òîãî îêî, íå ÷óëî âóõî, ³ íå ïðèõîäèëî òå íà ñåðöå ëþäèí³, ùî ïðèãîòóâàâ Áîã òèì, õòî Éîãî ëþáèòü (1 Êîð. 2:9). Àëå öå íàéçàãàëüí³øà õàðàêòåðèñòèêà ðàþ â ïåðåäà÷³ íàøî¿ òðèâèì³ðíî¿ ìîâè. À ïî ñóò³ âñ³ éîãî îïèñè º ëèøå íàéñëàáê³øèìè çîáðàæåííÿìè ðå÷åé íåáåñíèõ. Ìîæíà ëèøå äîäàòè, ùî íóäíî òàì íå áóäå. ßê çàêîõàí³ ìîæóòü íåñê³í÷åííî ñï³ëêóâàòèñÿ îäèí ç îäíèì, òàê â íåâèì³ðíî á³ëüø³é ì³ð³ âðÿòîâàí³ â ðàþ ïåðåáóâàòèìóòü ó â³÷í³é ðàäîñò³, íàñîëîä³, ùàñò³. Áî Áîã º Ëþáîâ!

Ùî òàêå ïåêëî, â ÿêå ïîòðàïëÿþòü çàãèáë³? Ñëàâà áîãó, ÿ éîãî äîêè íå çíàþ ³ çíàòè íå õî÷ó, áî á³áëåéñüêîþ ìîâîþ çíàííÿ îçíà÷ຠºäíàííÿ ç ï³çíàâàíèì. Àëå ÷óâ, ùî â ïåêë³ äóæå ïîãàíî, ³ ùî âîíî òåæ çíàõîäèòüñÿ «â ãëèáèí³ ñåðöÿ ëþäñüêîãî», ÿêùî â íüîìó íåìຠðàþ. Ç ïåêëîì ïîâ’ÿçàíå ñåðéîçíå çàïèòàííÿ: ê³íöåâ³ ÷è áåçê³íå÷í³ ïåêåëüí³ ìóêè? Ñêëàäí³ñòü éîãî ïîëÿãຠíå ëèøå â òîìó, ùî òîé ñâ³ò çàêðèòèé â³ä íàñ íåïðîíèêíîþ çàâ³ñîþ, àëå ³ â íåìîæëèâîñò³ âèðàçèòè íàøîþ ìîâîþ ïîíÿòòÿ â³÷íîñò³. Çíàºìî, çâè÷àéíî, ùî â³÷í³ñòü – öå íå áåçê³íå÷íà òðèâàë³ñòü ÷àñó. Àëå ÿê öå çðîçóì³òè? Ïðîáëåìà óñêëàäíþºòüñÿ ùå òèì, ùî Ñâÿùåííå Ïèñàííÿ, ñâÿò³ Îòö³, ë³òóðã³éí³ òåêñòè ãîâîðÿòü ÿê ïðî â³÷í³ñòü, òàê ³ ïðî ê³íöåâ³ñòü ìóê íåðîçêàÿíèõ ãð³øíèê³â. Ïðè öüîìó Öåðêâà íà ñâî¿õ ñîáîðàõ í³êîëè íå çàñóäèëà æîäíîãî ç Îòö³â í³ ò³º¿, í³ ³íøî¿ òî÷êè çîðó. Òèì ñàìèì âîíà çàëèøèëà öå ïèòàííÿ â³äêðèòèì, âêàçàâøè íà éîãî òàºìíèöþ. Òîìó ïðàâèé áóâ Áåðäÿºâ, êîëè ñêàçàâ, ùî ïðîáëåìà ïåêëà «º ãðàíè÷íà òàºìíèöÿ, ùî íå ï³ääàºòüñÿ ðàö³îíàë³çàö³¿». Çâè÷àéíî, âàæêî íå çâåðíóòè óâàãó íà äóìêó ñâÿòîãî ²ñààêà Ñèð³íà: «ßêùî ëþäèíà ãîâîðèòü, ùî ëèøå äëÿ òîãî, ùîá ÿâëåíå áóëî äîâãîòåðï³ííÿ Éîãî, ìèðèòüñÿ ³í ç íèìè [ãð³øíèêàìè] òóò, ç òèì, àáè áåçæàë³ñíî ìó÷èòè ¿õ òàì – òàêà ëþäèíà äóìຠíåâèìîâíî áëþçí³ðñüêè ïðî Áîãà... Òàêà ëþäèíà îáìîâëÿº Éîãî». Àëå ³í æå ³ ïîïåðåäæàº: «Ïîñòåðåæåìîñÿ â äóøàõ íàøèõ, óëþáëåí³, ³ çðîçó쳺ìî, ùî õî÷à ãåºíà ³ ï³äëÿãຠîáìåæåííþ, âåëüìè ñòðàøíèé ñìàê ïåðåáóâàííÿ â í³é, ³ çà ìåæàìè íàøîãî ï³çíàííÿ – ì³ðà ñòðàæäàííÿ â í³é». Àëå îäíå áåçïåðå÷íî. Îñê³ëüêè Áîã º ëþáîâ ³ ïðåìóäð³ñòü, òî âî÷åâèäü, ùî äëÿ êîæíî¿ ëþäèíè â³÷í³ñòü â³äïîâ³äàòèìå ¿¿ äóõîâíîìó ñòàíó, ¿¿ â³ëüíîìó ñàìîâèçíà÷åííþ, òîáòî áóäå äëÿ íå¿ íàéêðàùîþ.

22

¹ 2 (61) 2015 ×è ìîæå çì³íèòèñÿ ïîñìåðòíà äîëÿ ëþäèíè?

ßêáè òàì íåìîæëèâà áóëà çì³íà äóõîâíîãî ñòàíó äóø³, òî Öåðêâà íå çàêëèêàëà á ç ñàìîãî ïî÷àòêó ñâîãî ³ñíóâàííÿ ìîëèòèñÿ çà ïîê³éíèõ.

Ùî òàêå – çàãàëüíå âîñêðåñ³ííÿ? Öå âîñêðåñ³ííÿ âñüîãî ëþäñòâà äî â³÷íîãî æèòòÿ. Ó ïîñë³äóâàíí³ óòðåí³ Ñòðàñíî¿ Ï’ÿòíèö³ ÷óºìî: «ïîçáàâèâ âñ³õ â³ä óç ñìåðòíèõ âîñêðåñ³ííÿì Òâî¿ì». Â÷åííÿ ïðî öå º íàéãîëîâí³øèì â õðèñòèÿíñüê³é ðåë³ã³¿, áî ëèøå âîíî âèïðàâäîâóº ñåíñ æèòòÿ ëþäèíè ³ âñ³º¿ ¿¿ ä³ÿëüíîñò³. Àïîñòîë Ïàâëî íàâ³òü òàê ïèøå: ßêùî íåìຠâîñêðåñ³ííÿ ìåðòâèõ, òî ³ Õðèñòîñ íå âîñêðåñ, à ÿêùî Õðèñòîñ íå âîñêðåñ, òî ³ ïðîïîâ³äü íàøà ìàðíà, ìàðíà ³ â³ðà âàøà. ² ÿêùî ìè â öüîìó ëèøå æèòò³ ñïîä³âàºìîñÿ íà Õðèñòà, òî ìè íåùàñí³ø³ çà âñ³õ ëþäåé (1 Êîð. 15:13–14, 19). ³í ïîâ³äîìëÿº ³ ïðî òå, ÿê âîíî ñòàíåòüñÿ: ðàïòîì, ìèòòþ, ïðè îñòàíí³é òðóá³; áî çàñóðìèòü, ³ ìåðòâ³ âîñêðåñíóòü íåòë³ííèìè, à ìè çì³íèìîñÿ (1 Êîð. 15:52). À îñü ùî ïèøå â ñâî¿õ çíàìåíèòèõ «Ñëîâàõ ïîäâèæíèöüêèõ» ïðî ñèëó âîñêðåñ³ííÿ ñâÿòèé ²ñààê Ñèð³í: «Ãð³øíèê íå â çìîç³ é óÿâèòè ñîá³ áëàãîäàòü âîñêðåñ³ííÿ ñâîãî. Äå ãåºíà, ÿêà ìîãëà á çàñìóòèòè íàñ? Äå ñòðàæäàííÿ, ÿêå áàãàòîîáðàçíî íàñ ñòðàøèòü ³ ïåðåìàãຠðàä³ñòü ëþáîâ³ Éîãî? ² ùî òàêå ãåºíà ïåðåä áëàãîäàòòþ âîñêðåñ³ííÿ Éîãî, êîëè âèâåäå íàñ ç ïåêëà, çðîáèòü, ùî òë³ííå âñå âäÿãàòèìåòüñÿ â íåòë³ííÿ, ³ çàíåïàëîãî â ïåêëî ï³äí³ìå â ñëàâ³?... ª â³äïëàòà ãð³øíèêàì, ³ çàì³ñòü âîçäàÿííÿ ïðàâåäíîãî âîçäàº Â³í ¿ì âîñêðåñ³ííÿì; ³ çàì³ñòü òë³ííÿ ò³ë, ùî çíåâàæèëè Éîãî çàêîí, âäÿãຠ¿õ â äîñêîíàëó ñëàâó íåòë³ííÿ. Öÿ ìèë³ñòü – âîñêðåñèòè íàñ ï³ñëÿ òîãî, ÿê ìè ïîãð³øèëè, – âèùå çà ìèë³ñòü ïðèâåñòè íàñ â áóòòÿ, êîëè ìè íå ³ñíóâàëè».

Áëàãîñëîâè, äóøå ìîÿ, Ãîñïîäà! Ãîñïîäè, Áîæå! Òè äèâíî âåëèêèé, Òè âäÿãíóâñÿ ñëàâîþ ³ âåëè÷÷þ; Òè îäÿãàºøñÿ ñâ³òëîì, ÿê ðèçîþ, ðîçêèíóâ íåáåñà, ÿê øàòðî; ñòâîðþºø íàä âîäàìè ãîðí³ ïàëàòè Òâî¿, ðîáèø õìàðè Òâîºþ êîë³ñíèöåþ, ïðîñòóºø íà êðèëàõ â³òðó. Òè ñòâîðþºø ï³òüìó ³ áóâຠí³÷: ï³ä ÷àñ íå¿ áðîäÿòü âñ³ ë³ñîâ³ çâ³ðè; ëåâè ðèêàþòü ïðî âèäîáóòîê ³ ïðîñÿòü ó Áîãà ïîæèâó ñîá³. Çàñÿº ñîíöå, ³ â ëîæàõ ñâî¿õ ëÿæóòü; âèõîäèòü ëþäèíà íà ñïðàâó ñâîþ ³ íà ïðàöþ ñâîþ äî âå÷îðà. Âñå ïðåìóäð³ñòþ Òè ñòâîðèâ; çåìëÿ çàïîâíèëàñÿ òâîð³ííÿìè Òâî¿ìè. Öå — ìîðå âåëèêå ³ ïðîñòîðå: òàì ð³êè, ÿêèì íåìຠ÷èñëà, òâàðèíè ìàë³ ç âåëèêèìè; òàì ïëàâàþòü êîðàáë³, òàì òîé ëåâ³àôàí, ÿêîãî ñòâîðèâ Òè, ùîá áàâèòèñÿ éîìó â ìîð³. Âñ³ âîíè â³ä Òåáå ÷åêàþòü, ùîá Òè äàâ ¿ì ¿æó ¿õ ó ñâ³é ÷àñ. Äàºø ¿ì — ïðèéìàþòü, â³äêðèâàºø ðóêó Òâîþ — íàñè÷óþòüñÿ áëàãîì; ïðèõîâàºø Îáëè÷÷ÿ Òâîº — ìåòóøàòüñÿ, â³äí³ìåø äóõ ¿õ — âìèðàþòü ³ â ïåðñòü ñâîþ ïîâåðòàþòüñÿ; ïîøëåø äóõ Òâ³é — ñòâîðþþòüñÿ, ³ Òè îíîâëþºø îáëè÷÷ÿ çåìë³. Íåõàé æå áóäå Ãîñïîäåâ³ ñëàâà ó â³êè.

(103-é ïñàëîì Äàâèäà «Ïðî ìèðñüêå áóòòÿ»). Ñâîþ ïåðøó âóäêó Õåì³íãóåé îòðèìàâ ó ïîäàðóíîê â³ä áàòüêà, êîëè éîìó âèïîâíèëîñÿ 3 ðîêè. Äî âîñüìè â³í âæå çíàâ âñ³ äåðåâà, âñ³ êâ³òè, âñ³õ ïòàõ³â ³ çâ³ð³â, ÿê³ ëèøå âîäèëèñÿ íà ñåðåäíüîìó çàõîä³, àëå, ìàáóòü, á³ëüø çà âñå â³í ëþáèâ ðèá. Ðèáàëêîþ â³í áóâ â³äì³ííèì, â³í íå ðàç âèãðàâàâ ñïîðòèâí³ çìàãàííÿ, à îäíîãî äíÿ íàâ³òü âèëîâèâ íàéá³ëüøó ëåòþ÷ó ðèáó ç³ âñ³õ áóäüêîëè ñï³éìàíèõ â Àòëàíòèö³. ³í ââàæàâ ðèáîëîâëþ ïîºäèíêîì, ³ àáè ïîºäèíîê áóâ ÷åñíèì – ñèëè ëþäèíè ïðîòè ìå÷-ðèáè – íå âèêîðèñòîâóâàâ ñó÷àñí³ ñíàñò³, ëèøå ãà÷îê. Êóáèíñüê³ ðèáàëêè, à â³í ïîëþâàâ ó Ãîëüôñòð³ì³, êóäè ïðèõîäèëà âåëèêà ðèáà, ãîâîðèëè, ùî â³í áóâ ñïðàâæí³ì á³éöåì. Øê³ïåð éîãî ÿõòè Ãðåãîð³î Ôóåíòîñ çãàäóâàâ, ç ÿêîþ ðàä³ñòþ «ïàïà», – òàê âñ³ éîãî íàçèâàëè, ï³äí³ìàâñÿ íà áîðò.

– Êàï³òàí, – êîìàíäóâàâ â³í, êîëè âîíè òðîõè â³äïëèâàëè, – à òåïåð çàéì³òüñÿ åòèëîâèì äåïàðòàìåíòîì! ßêîñü âîíè ïîáà÷èëè ÷îâåí, ÿêèé òÿãëà íåâèäèìà ñèëà. Âåëè÷åçíà ðèáà òÿãëà éîãî íà ë³ñö³ – â ÷îâí³ ñèä³ëè ñòàðèé ³ õëîï÷èê. Êîëè êàòåð Õåì³íãóåÿ íàáëèçèâñÿ, ñòàðèé íàêèíóâñÿ íà íèõ ç ëàéêîþ – â³í íå õîò³â, àáè éîìó çàâàæàëè. Õåì³íãóåé âåë³â â³ä³éòè ³ ùå ï³â äíÿ çäàëåêà âîíè ñïîñòåð³ãàëè çà ñóòè÷êîþ ðèáàëîê ç ìàðë³íîì, ïîò³ì ç³áðàëè ¿ì çãîðòîê: ðîì, áóòåðáðîäè ç øèíêîþ, íàçäîãíàëè ÷îâåí, ñòàðèé ëèöàð çíîâó ñòàâ ñâàðèòèñÿ, òîä³ âîíè ïîêëàëè õàð÷³ éîìó íà êîðìó ³ çàëèøèëè ñåðäèòîãî ðèáàëêó ó ñïîêî¿. Ñòàðèé ðèáàëèâ îäèí íà ñâîºìó ÷îâí³ â Ãîëüôñòð³ì³. Îñü âæå â³ñ³ìäåñÿò ÷îòèðè äí³ â³í õîäèâ â ìîðå ³ íå çëîâèâ æîäíî¿ ðèáè. Ïåðø³ ñîðîê äí³â ç íèì áóâ õëîï÷èê. Àëå äåíü çà äíåì íå ïðèíîñèâ óëîâó, ³ áàòüêè ñêàçàëè õëîï÷èêîâ³, ùî ñòàðèé òåïåð óæå ÿâíî «ñàìèé ÿê òàì íå º íåâäàõà», ³ íàêàçàëè õîäèòè â ìîðå íà ³íøîìó ÷îâí³.

Ñòàðèé áóâ õóäèé ³ âèñíàæåíèé, ïîòèëèöþ éîãî ïðîð³çàëè ãëèáîê³ çìîðøêè, à ùîêè áóëè âêðèò³ êîðè÷íåâèìè ïëÿìàìè áåçïå÷íîãî øê³ðíîãî ðàêó, ÿêèé âèêëèêàþòü ñîíÿ÷í³ ïðîìåí³, â³äáèò³ ãëàä³ííþ òðîï³÷íîãî ìîðÿ. Íà ðóêàõ âèäí³ëèñÿ ãëèáîê³ øðàìè, ÿê³ ïðîð³çàí³ ëèíâîþ, êîëè â³í âèòÿãóâàâ âåëèêó ðèáó. Âîíè áóëè ñòàð³, ÿê òð³ùèíè â äàâíî âæå áåçâîäí³é ïóñòåë³. Âñå ó íüîãî áóëî ñòàðå, îêð³ì î÷åé, à î÷³ áóëè êîëüîðîì ñõîæ³ íà ìîðå, âåñåë³ î÷³ ëþäèíè, ÿêà íå çäàºòüñÿ. ³í áóâ äóæå ïðîñòîäóøíèé, àáè çàäóìàòèñÿ ïðî òå, êîëè ïðèéøëî äî íüîãî ñìèðåííÿ. Àëå â³í çíàâ, ùî ñìèðåííÿ ïðèéøëî, íå ïðèí³ñøè ç ñîáîþ í³ ãàíüáè, í³ âòðàòè ëþäñüêî¿ ã³äíîñò³ (Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå»). Âïåðøå ñþæåò ïðî ñòàðîãî, ÿêèé çëîâèâ ðèáó, à ¿¿ ç'¿ëè àêóëè, Õåì³íãóåé íàïèñàâ ùå â 36-ìó ðîö³ â íàðèñ³ «Íà áëàêèòí³é âîä³». Òîä³ ó íüîãî âèéøëè «Ñí³ãè ʳë³ìàíäæàðî» – âàð³àíò «Ñìåðò³ ²âàíà ²ëë³÷à», äå ãåðîé, âìèðàþ÷è, çàìèñëþºòüñÿ ïðî ñåíñ æèòòÿ. ϳñëÿ öüîãî õîò³ëîñÿ çàìàõíóòèñÿ íà ïðèò÷ó ïðî ñìèðåííÿ, ëþáîâ, ïðî òå, ÿê òðåáà áóëî á æèòè, Àëå, ÿê ãîâîðèâ ñàì Åðíåñò, çíàäîáèëîñÿ 15 ðîê³â, àáè â³äòâîðèòè ñïðàâæíüîãî ñòàðîãî ³ ñïðàâæíüîãî õëîï÷èêà. Âì³ñò ìî¿õ ðîìàí³â ïî÷åðïíóòèé ç ãëèáèí ñåðöÿ ³ îñîáèñòîãî äîñâ³äó, àëå ÿ íå çàäîâîëüíÿþñÿ òèì, àáè ëåãêî é áåçòóðáîòíî âèïóñêàòè ¿õ â ñâ³ò. Ìî¿ ïèñüìåííèöüê³ çâè÷êè ïðîñò³: äîâã³ ïåð³îäè îáäóìóâàííÿ, êîðîòê³ ïåð³îäè çàïèñóâàííÿ. «Ñòàðèé ³ ìîðå» – êíèãà, ÿêîþ ÿ õîò³â óâ³í÷àòè ïðàöþ âñüîãî æèòòÿ. Ïðàöþâàòè íàä íåþ áóëî âàæêî, äî ìåíå ï³äêðàäàëàñÿ ñòàð³ñòü, íå íàïèñàíî ùå õîðîøî¿ êíèãè, â ÿê³é áè ñèìâîëè íàðîäèëèñÿ çàçäàëåã³äü, àëå ÿêùî ÿ çðîáèâ ñïðàâó äîáðå ³ äîñèòü ïðàâäèâî – âîíè áóäóò îçíà÷àòè äóæå ³ äóæå áàãàòî (Åðíåñò Õåì³íãóåé).

23

¹ 2 (61) 2015

Õëîï÷èêà çâóòü Ìàíîë³í. Öå ëàñêàâå ³ñïàíñüêå ñêîðî÷åííÿ ºâàíãåëüñüêîãî ³ìåí³ Õðèñòà Åììàíó¿ë, ùî îçíà÷ຠ«Ç íàìè Áîã», à ñòàðîãî çâóòü Ñàíòüÿãî – íà ÷åñòü ñâÿòîãî ðèáàëêè àïñòîëà ²àêîâà. ³í éäå â ìîðå, ñïîä³âàþ÷èñü çíàéòè Ëåâ³îôàíà, ³ â òîé æå ÷àñ â³í âèõîäèòü íà ïðàöþ. «ß çàâæäè â³ðèâ, – ïèøå Åðíåñò, – ùî ëþäèíà, ÿêà ïî÷àëà ñåðéîçí³øå âíóòð³øíº æèòòÿ, ïî÷èíຠ³ çîâí³ æèòè ïðîñò³øå. ß õîò³â ïîêàçàòè ñâ³òó, íàñê³ëüêè ìàë³ íàø³ ñïðàâæí³ ïîòðåáè. Ñàíòüÿãî ëþáèâ çâ³ð³â ³ ðèá, ÿê áðàò³â, ÿê òâîð³ííÿ éîãî Îòöÿ, à õëîï÷èê ëþáèâ éîãî». Éîìó âàæêî áóëî äèâèòèñÿ, ÿê ñòàðèé ùîäíÿ ïîâåðòàºòüñÿ í³ ç ÷èì, ³ â³í âèõîäèâ íà áåðåã, àáè äîïîìîãòè éîìó â³äíåñòè äîäîìó ñíàñò³ àáî áàãîð, ãàðïóí ³ îáåðíóòå äîâêîëà ùîãëè â³òðèëî. ³òðèëî áóëî âñå â ëàòêàõ ç ì³øêîâèíè ³, çãîðíóòå, íàãàäóâàëî ïðàïîð íàãîëîâó ðîçáèòîãî ïîëêó («Ñòàðèé ³ ìîðå»). Áóâàëî, íà âóëèöÿõ ðèáàöüêîãî ñåëèùà Ñàí Ôðàíöèñêî äå Ïàóëî, äåñü ïîðÿä ç ïåðóêàðíåþ, ñåðåä á³ëîãî äíÿ ðàïòîì ïî÷èíàëè ðâàòèñÿ ïåòàðäè, í³áè ñòðî÷èâ êóëåìåò, ê볺íòè âàëèëèñÿ íà ï³äëîãó, à ïîò³ì, ï³äíÿâøè ãîëîâè, áà÷èëè âåëèêó ëþäèíó, ÿêà âò³êຠ³ çà ÿêîþ ì÷àâ ãóðò õëîï÷èê³â. «Çíîâó Õåì³íãóåé ðàêåòè âèñàäæóº». Íà íüîãî íå ñåðäèëèñÿ, éîãî ëþáèëè, òîìó ùî â³í í³êîëè íå â³äìîâëÿâ ó äîïîìîç³, à ä³òè òàê ïðîñòî â íüîìó äóø³ íå ÷àÿëè. ³í ó÷èâ ¿õ áîêñó, â³í ñòâîðèâ áåéñáîëüíó êîìàíäó ³ âîçèâ ¿õ íà çìàãàííÿ íà ñâîºìó ï³êàï³. Îäíîãî äíÿ â ñåëèùå ïðè¿õàâ öèðê ç ëåâàìè. Åðíåñò ïðèéøîâ ïîãëÿíóòè íà çâ³ð³â, õòîñü ïóñòèâ ñëóõ, ùî «ïàïà» çáèðàºòüñÿ ¿õ ïðèáîðêóâàòè, ³ äèðåêòîð öèð-

êó, íå áóäü äóðíèì, çðàçó íàïèñàâ ïðî öå â ïðîãðàìö³. Çðîçóì³ëî, íà íàñòóïí³é âèñòàâ³ áóâ àíøëàã. Õåì³íãóåé ä³éñíî ïðèéøîâ, óçÿâ áàò³ã, òàáóðåò ³ ãîäèíè äâ³ ïðîâîçèâñÿ â êë³òö³ ç ëåâàìè. Íàñòóïíîãî äíÿ â³í çàïðîñèâ äèðåêòîðà äî ñåáå.

– Çíàºòå, ÷îìó ÿ âèñòóïèâ â÷îðà? Òîìó, ùî ÿ íå ëþáëþ ðîç÷àðîâóâàòè ëþäåé. Ùî ñòîñóºòüñÿ ãîíîðàðó – íå òóðáóéòåñÿ, ÿ ñïîâ³ñòèâ ìî¿õ àäâîêàò³â ó Íüþ-Éîðêó, ³ âîíè çâ'ÿæóòüñÿ ç âàìè. Êîæåí ì³é âèñòóï îá³éäåòüñÿ âàì â äåñÿòü òèñÿ÷ ïåñî. Äèðåêòîðîâ³ ñòàëî çëå: – Òà ÿ íå òå, ùî äåñÿòü, ÿ òèñÿ÷ó í³êîëè â æèòò³ íå áà÷èâ. Õåì³íãóåé ñêàçàâ, ùî öüîãî ðàçó ïðîùຠéîãî, àëå ïîïåðåäèâ: – Ñïîä³âàþñÿ, âè á³ëüøå í³êîëè íå ñêîðèñòàºòåñÿ ìî¿ì ³ì'ÿì áåç ìîãî äîçâîëó. Éîìó íàñíèëàñÿ äîâãà æîâòà ì³ëèíà, ³ â³í ïîáà÷èâ, ÿê ó ñóò³íêàõ íà íå¿ âèéøîâ ïåðøèé ëåâ, à çà íèì éäóòü é ³íø³. ³í ñïåðñÿ ï³äáîð³ääÿì îá áîðò êîðàáëÿ, ùî ñòî¿òü íà ÿêîð³, éîãî îáâ³âຠâå÷³ðí³ì â³òðîì ç ñóø³, â³í ÷åêàº, ÷è íå ç’ÿâëÿòüñÿ íîâ³ ëåâè, ³ àáñîëþòíî ùàñëèâèé. Ñòàðîìó òåïåð óæå á³ëüøå íå ñíèëèñÿ í³ áóð³, í³ æ³íêè, í³ âåëèê³ ïî䳿, í³ âåëè÷åçí³ ðèáè, í³ á³éêè, í³ çìàãàííÿ â ñèë³, í³ äðóæèíà. Éîìó ñíèëèñÿ ëèøå äàëåê³ êðà¿íè ³ ëåâåíÿòà, ùî âèõîäÿòü íà áåðåã. Íåìîâ êîòåíÿòà, âîíè ïóñòóâàëè â ñìåðêîâ³é ³ìë³, ³ â³í ëþáèâ ¿õ òàê ñàìî, ÿê ëþáèâ õëîï÷èêà. Àëå õëîï÷èê éîìó í³êîëè íå ñíèâñÿ. ×îìó ëåâè – ïîäóìàâ â³í – öå íàéêðàùå, ùî ó ìåíå çàëèøèëîñÿ? (Åðíåñò Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå») Íå òðåáà äóìàòè, ñòàð÷å, – ãîâîðèòü ñîá³ Ñàíòüÿãî, êîëè ïåðåä íèì âñòຠöå ïèòàííÿ. Àëå ñåðöå éîãî ñàìî ïàì'ÿòàº, ùî âíî÷³ ëåâè ïðîñÿòü ó Áîãà ¿æó ñîá³, ÿê âñ³ ñòâîð³ííÿ âåëèê³ ³ ìàë³, ÿê â³í ñàì, à ãîëîâíå – ëåâ â³ä êîë³íà ²óäèíîãî, êîð³íü Äàâèä³â, ÿê ãîâîðèòü ïðî Õðèñòà îäèí ³ç ñòàðö³â Àïîêàë³ïñèñó – öå ñèìâîë ïåðåìîãè. «Áëàæåíí³ ïîê³ðëèâ³, – ñêàçàâ Ãîñïîäü, – òîìó ùî âîíè óñïàäêîâóþòü çåìëþ». Éäå ãðàíä³îçíà áèòâà çà íàøó ïëàíåòó äîáðà ç³ çëîì, ³ ïåðåìîæöÿìè â í³é ñòàíóòü ïîê³ðëèâ³. «Òîé, õòî ïåðåìàãàº, óñïàäêîâóº âñå, ³ ß áóäó éîìó Áîãîì, ³ â³í áóäå Ìåí³ ñèíîì. Áîÿçëèâèõ æå äîëÿ â îçåð³, ùî ãîðèòü âîãíåì…» Òîáòî, ïîê³ðëèâèé ³ áîÿçêî ïîê³ðíèé, – öå àíòîí³ìè. Ïîê³ðëèâèé â Á³á볿 – öå âî¿í, áåçòðàøíèé

ïîáîðíèê ïðàâäè (Åðíåñò Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå»). Êîëè ñîíöå çàéøëî, ñòàðèé, àáè ï³äáàäüîðèòèñÿ, ïî÷àâ çãàäóâàòè, ÿê îäíîãî äíÿ â òàâåðí³ Êàñàáëàíêè â³í çìàãàâñÿ ç ìîãóòí³ì íåãðîì, íàéñèëüí³øîþ ëþäèíîþ â ïîðòó. Âîíè ïðîñèä³ëè ö³ëó äîáó îäèí ïðîòè îäíîãî, íå çãèíàþ÷è ðóê ³ ì³öíî ç÷åïèâøè äîëîí³. Äîâêîëà òðèìàëè ïàð³, ëþäè âõîäèëè ³ âèõîäèëè ç ê³ìíàòè, òüìÿíî îñâ³òëåíî¿ ãàñîâèìè ëàìïàìè, à â³í íå çâîäèâ î÷åé ç ðóêè ³ ë³êòÿ íåãðà ³ ç éîãî îáëè÷÷ÿ. Ç-ï³ä í³ãò³â îáîõ ñóïåðíèê³â ñî÷èëàñÿ êðîâ, à âîíè âñå äèâèëèñÿ îäèí îäíîìó â î÷³, ³ íà ðóêó, ³ íà ë³êîòü. Âñþ í³÷ áåçïåðåðâíî ïåðåâàãà ïåðåõîäèëà â³ä îäíîãî äî ³íøîãî, íåãðà ïî¿ëè ðîìîì ³ çàïàëþâàëè éîìó ñèãàðåòè. Âèïèâøè ðîìó, íåãð ðîáèâ â³ä÷àéäóøíå çóñèëëÿ, ³ îäèí ðàç éîìó óäàëîñÿ ïðèãíóòè ðóêó ñòàðîãî – ÿêèé òîä³ íå áóâ ñòàðèì, à çâàâñÿ Ñàíòüÿãî ×åìï³îíîì – íà òðè äþéìè. Àëå ñòàðèé çíîâó âèïðÿìèâ ðóêó. ϳñëÿ öüîãî â³í âæå á³ëüøå íå ñóìí³âàâñÿ, ùî ïåðåìîæå ³ óäîñâ³òà, êîëè ëþäè ñòàëè âèìàãàòè, àáè ñóääÿ îãîëîñèâ í³÷èþ, ñòàðèé ðàïòîâî íàïðóæèâ ñâî¿ ñèëè ³ ñòàâ ïðèãèíàòè ðóêó íåãðà âñå íèæ÷å ³ íèæ÷å, äîêè âîíà íå ëÿãëà íà ñò³ë (Åðíåñò Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå»).

– Íåïåðåëèâêè òîá³ òåïåð áóäå, ðèáî, – ñêàçàâ â³í ³ ïåðåñóíóâ ëèíâó íà ñïèí³.

– ß íå äóæå ðåë³ã³éíèé, àëå ÿ ïðî÷èòàþ äåñÿòü ðàç³â «Îò÷å íàø» ³ ñò³ëüêè æ ðàç³â «Áîãîðîäèöþ», àáè çëîâèòè öþ ðèáó. ß ï³äó íà áîãîì³ëëÿ äî ijâè Ìèëîñåðäÿ, ÿêùî ³ íàñïðàâä³ çëîâëþ. Äàþ ñëîâî. Ñòàðèé ïî÷àâ ÷èòàòè ìîëèòâè ³ â ê³íö³ äîäàâ – «Ïðåñâÿòà ijâî, ïîìîëèñÿ, ùîá öÿ ðèáà ïîìåðëà. Õî÷à âîíà ³ òàêà ÷óäîâà». Ö³ äèòÿ÷³ ñëîâà áóëè ñïðàâæíüîþ ìîëèòâîþ, ³ â³í â³äðàçó â³ä÷óâ ñåáå íàáàãàòî êðàùå, õî÷à á³ëü í³ñê³ëüêè íå çìåíøèâñÿ, à ìîæëèâî, íàâ³òü ñòàâ ñèëüí³øèì. Âîãíèê â³ðè íå äóæå ñèëüíî æåâ𳺠ó ñòàðîìó, àëå òðè äí³ ³ òðè íî÷³, íà ÿê³ íàñ çâ³â Õåì³íãóåé, ìîæóòü äîïîìîãòè âñ³ì ïåðåæèòè âîñêðåñ³ííÿ. ³í ïðèãàäàâ, ÿê îäíîãî äíÿ çëîâèâ íà ãà÷îê ñàìêó ìàðë³íà. Ëþòà ³ â³ä÷àéäóøíà áîðîòüáà øâèäêî ¿¿ âèñíàæèëà, à ñàìåöü, í³ íà êðîê íå â³äñòàþ÷è, ïëàâàâ ³ êðóòèâñÿ ðàçîì ç íåþ. ³í ïëèâ òàê áëèçüêî, ùî ñòàðèé áîÿâñÿ, ùîá â³í íå ïåðåð³çàâ ë³ñó õâîñòîì. Êîëè ñòàðèé çà÷åïèâ ñàìêó áàãðîì ³ ñòóêíóâ ïàëèöåþ, ³ êîëè ïîò³ì â³í çà äîïîìîãîþ õëîï÷èêà âòÿãóâàâ ¿¿ â ÷îâåí, ñàìåöü çàëèøàâñÿ ïîðó÷. Ïîò³ì, êîëè ñòàðèé ñòàâ çìîòóâàòè ë³ñó, ñàìåöü âèñîêî ï³äñòðèáíóâ â ïîâ³òðÿ á³ëÿ ÷îâíà,

24 ùîá ïîäèâèòèñÿ, ùî ñòàëî ç éîãî ïîäðóãîþ, à ïîò³ì ï³øîâ ãëèáîêî ó âîäó, ðîçêèíóâøè ñâ³òëî-áóçêîâ³ êðèëà ãðóäíèõ ïëàâö³â. Ñòàðèé íå ì³ã çàáóòè, ÿêèé â³í áóâ êðàñèâèé. ² â³í íå ïîêèíóâ ñâîþ ïîäðóãó äî ê³íöÿ. «Æîäíîãî ðàçó â ìîð³ ÿ íå áà÷èâ í³÷îãî ñóìí³øîãî, – ïîäóìàâ ñòàðèé.

– Õëîï÷èêîâ³ òàêîæ ñòàëî ñóìíî, ³ ìè âèáà÷èëèñÿ ó ñàìêè ³ øâèäêî îáðîáèëè ¿¿ òóøó».

— Øêîäà, ùî ç³ ìíîþ íåìຠõëîï÷èêà, — ñêàçàâ â³í âãîëîñ («Ñòàðèé ³ ìîðå»). Ëþáîâ, ïðî ÿêó â³í ïèñàâ, ïðè¿õàëà íà Êóáó â æîâòí³ 50-ãî ðîêó ç ìàìîþ. Öå áóëà ÷àð³âíà ä³â÷èíà ³ç çíàòíîãî ³òàë³éñüêîãî ðîäó Àäð³àíà ²âàí÷è÷. Ñòîñóíêè ì³æ íèìè áóëè äèâíî çâîðóøëèâ³, òàê³, ùî íàâ³òü äðóæèíà Åðíåñòà Ìåð³ íå ðåâíóâàëà, à ãîâîðèëà Àäð³àí³, ÿêîþ âàæëèâîþ º ¿õ äðóæáà äëÿ ¿¿ ÷îëîâ³êà. ³í íàçèâàâ ¿¿ «äî÷êà», à âîíà éîãî, ÿê âò³ì, ³ âñ³, «ïàïà». «Äóæå ïðèºìíîþ áóëà ãðàôèíå÷êà – ç³òõàâ Ãð³ãîð³î – ÿ â³äðàçó íà íå¿ îêî ïîêëàâ. Íàâ³òü ïî-³ñïàíñüêè âîíà ÿêîñü òàê ãîâîðèëà, ùî âñå óñåðåäèí³ çàâìèðàëî, àëå ÿ, çâè÷àéíî, íàâ³òü âèãëÿäó íå ïîêàçóâàâ, òîìó ùî âîíà áóëà ãîñòåþ «ïàïè». Îäíîãî ðàçó Õåì³íãóåé ïîêëèêàâ Àäð³àíó óâå÷åð³ íà ìîðå.

– À ùî ÿ ïîâèííà ðîáèòè?

– ͳ÷îãî! Òè ïîâèííà ïîãëÿíóòè íà îêåàí ðàçîì ç³ ìíîþ, ìåí³ òðåáà ïîãëÿíóòè íà îêåàí ðàçîì ç òîáîþ. ³í ñòâîðþâàâ «ñòàðîãî» – âîíà ìàëþâàëà. Âçèìêó Ìåð³ ïîëåò³ëà ïîêàçóâàòè ñâî¿ì ãîñòÿì Ôëîð³äó, ³ «ïàïà» óñë³ä íàä³ñëàâ «äî÷ö³» ëèñò: «ßêùî ÿ çóì³þ äîáðå íàïèñàòè, òî ïðî òåáå ³ ïðî ìåíå ãîâîðèòèìóòü ñîòí³ ðîê³â, òîìó ùî ìè âàæêî ³ äîáðå ïðàöþâàëè ðàçîì. Äåÿê³ äóìàòèìóòü âñå, ùî çàâãîäíî, àëå ëèøå òè ³ ÿ çíàºìî ïðàâäó ³ ç íåþ ïîìðåìî. Ëþäè çàâæäè çàçäðÿòü ÷óæîìó ùàñòþ, ëþäè çàâæäè çàçäðÿòü òèì, õòî ïðàöþº ñåðéîçíî ³ äîáðå. Ïàì'ÿòàé, äîíå÷êî, êðàùà çáðîÿ ïðîòè áðåõí³ – öå ïðàâäà. Êîëè âèõîäèòü äîáðå, ìåí³ ïî÷èíຠçäàâàòèñÿ, ùî öå ÿ ó êîãîñü âêðàâ, à ïîò³ì ÿ çãàäóþ, ùî í³õòî ³íøèé íå ì³ã öüîãî çíàòè, ³ ùî íàñïðàâä³ öüîãî í³êîëè íå áóëî, à çíà÷èòü, ÿ ïîâèíåí áóâ âñå ïðèäóìàòè ñàì, ³ òîä³ ÿ â³ä÷óâàþ ñåáå ùàñëèâèì. Ìîæëèâî, ÿ íàäì³ðíî âïåâíåíèé â êíèç³ ïðî ñòàðîãî ³ ìîðå. Ùîäíÿ, ó ì³ðó òîãî, ÿê ÿ ïèñàâ ¿¿, ÿ ïðèãîëîìøóâàâñÿ òèì, ÿê çäîðîâî ó ìåíå âèõîäèòü, ³ ñïîä³âàâñÿ, ùî íàçàâòðà çìîæó âèãàäóâàòè òàê ñàìî ïðàâäîïîä³áíî. Ìåð³ ïåðå÷èòóº òå, ùî ÿ íàïèñàâ, ³ ÿ âèçíà÷àþ, ÷è çà÷åïèëî ¿¿ öå çà

¹ 2 (61) 2015 æèâå, ïî òîìó, âêðèâàºòüñÿ ó íå¿ øê³ðà ïóïèðèøêàìè ÷è í³. Ñèìóëþâàòè «ãóñÿ÷ó øê³ðó» âîíà íå ó쳺 (Õåì³íãóåé). Çíàéòè ñêàðá áóëî íå òàê âæå é âàæêî, â³í çàâæäè ëþáèâ âèïèòè, à ó ï'ÿíèöü, õî÷ òðîõè çíàéîìèõ ç ïèñàííÿì, íà âñ³ äîêîðè â³äïîâ³äü îäíà: Öàð Äàâèä ãîâîðèòü, ùî «âèíî âåñåëèòü ñåðöå ëþäèíè». ² öå ÿêðàç ³ç ïñàëìó ïðî ìèðñüêå áóòòÿ, ñòî òðåòüîãî. Õåì³íãóåé ì³ã â³äêðèòè öå ì³ñöå ç ö³êàâîñò³ é â³äðàçó çðîçóì³òè, ùî ó íüîãî íà ãà÷êó íàéá³ëüøà òåìà, ÿêó â³í ëèøå â çìîç³ ï³äíÿòè. Çàðàäè íå¿ áóëè âñ³ éîãî ðàíè, â³éíè, öå ¿¿ â³í çàõèùàâ â³ä àêóë áàãàòñòâà. «Ñí³ãè ʳë³ìàíäæàðî» – öå ùå ³ ðîçêàÿííÿ ãåðîÿ â òîìó, ùî â³í ïðîäàâ ñâ³é òàëàíò, à ñàìå ç öüîãî âñå ³ ïî÷àëîñÿ. Ìîæëèâî, ãð³øíî áóëî âáèâàòè ðèáó. Äóìàþ, ùî ãð³øíî, õî÷ ÿ ³ óáèâ ¿¿ äëÿ òîãî, ùîá íå ïîìåðòè ç ãîëîäó ³ íàãîäóâàòè ùå áàãàòî ëþäåé. «Òè óáèâ íå ëèøå äëÿ òîãî, ùîá ïðîäàòè ¿¿ ³íøèì ³ ï³äòðèìàòè ñâîº æèòòÿ. Òè âáèâ ¿¿ ç ãîðäîñò³ é òîìó, ùî òè — ðèáàëêà.» Ñïðàâè ìî¿ éøëè äóæå äîáðå. Äîâøå òàê íå ìîãëî ïðîäîâæóâàòèñÿ. Õîò³â áè ÿ, àáè âñå öå áóëî ñíîì: ÿ íå çëîâèâ æîäíî¿ ðèáè, à ñïëþ ñîá³ îäèí íà ë³æêó, çàñòåëåíîìó ãàçåòàìè.

– Àëå ëþäèíà íå äëÿ òîãî ñòâîðåíà, ùîá òåðï³òè ïîðàçêè, – ñêàçàâ â³í âãîëîñ. – Ëþäèíó ìîæíà çíèùèòè, àëå ¿¿ íå ìîæíà ïåðåìîãòè (Åðíåñò Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå»). ²íîä³ Åðíåñò âèðóøàâ ó ìîðå ç äðóêàðñüêîþ ìàøèíêîþ. Óñàì³òíåíèé îñòð³âåöü ñëóæèâ éîìó êàá³íåòîì, äå â³í ì³ã ïîáóòè íå ìèëèì ãåðîºì, ÷àð³âíèì äëÿ æ³íîê, ïðî ÿêèõ â³í çàâæäè ïèñàâ, à ñòàðèì, ÿêèé óñâ³äîìëþâàâ ñâîþ ñëàáê³ñòü.

– Íà ìîð³ â øòèëü áóäü-õòî – ëîöìàí, – ãîâîðèâ â³í, – àëå ñîíöå áåç õìàð ³ ðàä³ñòü áåç ãîðÿ – öå çîâñ³ì íå æèòòÿ. Ó ñêîðáîò³ é ïîçáàâëåííÿõ ëþäè ñòàþòü ñàì³ ñîáîþ, ëèøå êîëè ìè ï³çíàºìî ³ âèïðîáóºìî ñåáå, ³ íå ðàç ïåðåêîíàºìîñÿ, ÿê, íà øêîäó ñîá³ æ, ïåðåîö³íþâàëè ñâî¿ ìîæëèâîñò³, äîñâ³ä íàâ÷èòü íàñ ïðàâèëüíî ñóäèòè ïðî ñâî¿ ñèëüí³ ³ ñëàáê³ ñòîðîíè, à öå ³ º ñïðàâæíº óïîêîðþâàííÿ. Æàëêóâàòè ïðî ñâî¿ ïîìèëêè äî òàêî¿ ì³ðè, àáè íå ïîâòîðþâàòè ¿õ – îçíà÷ຠðîçêàþâàòèñÿ ïî ñïðàâæíüîìó. Ó æèòò³ ³ ðîáîò³ êóäè âàæëèâ³øå íå çä³áíîñò³, à õàðàêòåð, íå ðîçóì – à ñåðöå. ßê íå áèâñÿ ñòàðèé, à ìàðë³íà îá’¿ëè, ³ îäíà ñèòà ïàðà ïðèéíÿëà éîãî ê³ñòêè çà àêóëó, àëå âñ³, õòî ëþáèâ «ïàïó» – âñ³ çðîçóì³ëè ÿê íàëåæèòü. ³í ñïàâ, êîëè âðàíö³ â õàòèíó çàãëÿíóâ õëîï÷èê. ³í ïåðåêîíàâñÿ â

òîìó, ùî ñòàðèé äèõàº, àëå ïîò³ì ïîáà÷èâ éîãî ðóêè ³ çàïëàêàâ.

— Âîíè çäîëàëè ìåíå, Ìàíîë³í, âîíè ìåíå ïåðåìîãëè.

— Àëå æ ñàìà âîíà íå çìîãëà òåáå çäîëàòè! Ðèáà æ òåáå íå ïåðåìîãëà!

— ͳ. Ùî â³ðíî, òî â³ðíî. Öå âæå ïîò³ì ñòàëîñÿ.

— Òåïåð ìè çíîâó ðèáàëèòèìåìî ðàçîì.

— Ìåí³ á³ëüøå íå òàëàíèòü.

— Òà íàïëþâàòè íà öå âåç³ííÿ! — ñêàçàâ õëîï÷èê. — ß òîá³ ïðèíåñó ùàñòÿ. Òè ïîâèíåí ñêîð³øå âèäóæàòè, òîìó ùî ÿ ùå áàãàòî ÷îìó ïîâèíåí ó òåáå íàâ÷èòèñÿ, à òè ìîæåø íàó÷èòè ìåíå âñüîìó íà ñâ³ò³. Òîá³ áóëî äóæå áîëÿ÷å?

— Äóæå, — ñêàçàâ ñòàðèé. «Ñòàðèé ³ ìîðå» Ïîâ³ñòü âïåðøå áóëà îïóáë³êîâàíà â æóðíàë³ «Ëàéô» ó âåðåñí³ 1952 ðîêó.

– Éîãî êðàùèé òâ³ð – ñêàçàâ Ôîëêíåð. – Ìîæëèâî, ÷àñ ïîêàæå, ùî öå íàéêðàùå ç³ âñüîãî íàïèñàíîãî íàìè – éîãî ³ ìî¿ìè ñó÷àñíèêàìè. Öüîãî ðàçó â³í çíàéøîâ Áîãà, Òâîðöÿ. Çà «Ñòàðîãî ³ ìîðå» Õåì³íãóåé îòðèìàâ ïðåì³þ Ïóë³òöåðà, ÷åðåç ð³ê Íîáåëÿ, â Ãàâàí³ âëàøòóâàëè òîðæåñòâà – ïèñüìåííèêà òóò ââàæàëè êóáèíöåì, ³ ñàì Åðíåñò ñêàçàâ: «Ïðåì³ÿ íàëåæèòü Êóá³, òîìó ùî ì³é òâ³ð áóâ çàäóìàíèé ³ íàïèñàíèé â ö³é êðà¿í³. Ìåíå íàäèõàëè äðóç³ ³ç Êîõ³ìàðè, ì³ñöå, ÿêå ÿ ââàæàþ ñâîºþ äîì³âêîþ». Íîáåë³âñüêó ìåäàëü â³í ïîäàðóâàâ õðàìó, äå çáåð³ãàºòüñÿ ³êîíà Ïðå÷èñòî¿ Ä³âè Ìèëîñåðäÿ – Ïîêðîâèòåëüêè îñòðîâà. Ó õàòèí³ ñòàðîãî Ñàíòüÿãî áóëà ¿¿ êîëüîðîâà ë³òîãðàô³ÿ. Ó ïåðåðâàõ ì³æ ïðåì³ÿìè Õåì³íãóåé âèð³øèâ çíîâó â³äâ³äàòè Àôðèêó ³ ëåâ³â, àëå íå äóæå âäàëî – áóëè äâ³ àâ³àêàòàñòðîôè, â ïåðø³é â³í âèâèõíóâ ðóêó ³ â³äáèâàâñÿ â³ä äèêî¿ ñëîíèõè, â äðóã³é òàê ñèëüíî ðîçáèâ ãîëîâó, ùî íà ÿêèéñü ÷àñ âòðàòèâ ñëóõ. ˳òàê ãîð³â, äâåð³ çàêëèíèëî – â³í âèáèâàâ ¿õ. Âèéøëî áàãàòî ãàçåò ç íåêðîëîãàìè.

– Á³ëüø³ñòü ç íèõ, – ãîâîðèâ ïîò³ì Åðíåñò – ÿ ñàì íå çì³ã áè òàê äîáðå íàïèñàòè. Êîëè âèéøîâ ñïðàâæí³é íåêðîëîã, ðèáàëêè Êàõ³ìàðè ïðèéøëè äî ñêóëüïòîðà.

– ß íå óçÿâ áè í³÷îãî çà ðîáîòó, àëå áðîíçè íåìຠ³ ä³ñòàòè ¿¿ íåìîæëèâî – Êóáà â åêîíîì³÷í³é áëîêàä³. Òîä³ ðèáàëêè çíÿëè õîäîâ³ ãâèíòè ç³ ñâî¿õ ÷îâí³â. Ó ñåëèù³, äå «ïàïà» ñòâîðèâ ïîåìó ïðî áóòòÿ ñâ³òó – ïîâèíåí ñòîÿòè éîãî áþñò. Âãîð³, â ñâî¿é õàòèí³, ñòàðèé çíîâó ñïàâ. ³í çíîâó ñïàâ îáëè÷÷ÿì âíèç, ³ éîãî ñòåð³ã õëîï÷èê. Ñòàðîìó ñíèëèñÿ ëåâè (Åðíåñò Õåì³íãóåé «Ñòàðèé ³ ìîðå»).

25

¹ 2 (61) 2015

²êîíîïèñí³ òðàäèö³¿

гçíîìàí³òí³ñòü ³êîí Áîãîðîäèö³ ïðèãîëîìøóº óÿâó. ×èñëî øàíîâàíèõ ³êîí, çà ï³äðàõóíêàìè ôàõ³âö³â, äîñÿãຠñåìèñîò. Çâ³äêè âçÿëàñÿ òàêà áåçë³÷ îáðàç³â ³ ÿê â íèõ îð³ºíòóâàòèñÿ, íàì ïîÿñíèëà ìèñòåöòâîçíàâåöü ²ðèíà ßçèêîâà, çàâ³äóâà÷êà êàôåäðîþ õðèñòèÿíñüêî¿ êóëüòóðè â á³áëåéñüêî-áîãîñëîâñüêîìó ³íñòèòóò³ Ñâÿòîãî àïîñòîëà Àíäð³ÿ, àâòîð êíèã ïðî ðóñüêó ³êîíó.

ÎÑÎÁËÈÂÅ ÇÀÑÒÓÏÍÈÖÒÂÎ Â ³ñòî𳿠õðèñòèÿíñòâà º êðà¿íè ³ íàðîäè, ÿê³ â³ä÷óâàëè ñâ³é ò³ñíèé çâ'ÿçîê ç Áîãîðîäèöåþ. Ó ¿õ ÷èñë³, íàïðèêëàä, Ãðóç³ÿ — çà ïåðåêàçàìè, öÿ çåìëÿ âèïàëà ijⳠÌà𳿠çà æåðåáîì äëÿ ïðîïîâ³ä³, ³ Áîæà Ìàòè íàçàâæäè îá³öÿëà Ãðó糿 ñâîº çàñòóïíèöòâî. Íà Àôîí³ Áîãîðîäèöÿ âøàíîâóºòüñÿ ÿê ³ãóìåíÿ Ñâÿòî¿ ãîðè. Ó Çàõ³äí³é ªâðîï³ Âîíà ³ìåíóâàëàñÿ Êîðîëåâîþ Ïîëüù³. À â ñåðåäí³ â³êè ˳âîí³ÿ (÷àñòèíà Ëàò⳿) íàçèâàëàñÿ «Òåðà Ìàð³àíà» — çåìëÿ Ìàð³¿. Àëå âñå æ íà Ðóñ³ Áîãîðîäèöþ ïî÷èòàëè îñîáëèâî. Îäíà ç ïåðøèõ öåðêîâ ó Êèºâ³ — Äåñÿòèííà, ïîáóäîâàíà ùå ïðè êíÿç³ Âîëîäèìèð³, áóëà ïðèñâÿ÷åíà Áîãîðîäèö³ (ñâÿòó ïåðøî¿ Ïðå÷èñòî¿). Ó XII ñòîë³òò³ êíÿçü Àíäð³é Áîãîëþáñüêèé íàâ³òü ââ³â â ðîñ³éñüêèé öåðêîâíèé êàëåíäàð íîâå ñâÿòî — Ïîêðèâ Ïðåñâÿòî¿ Áîãîðîäèö³, îô³ö³éíî ïîçíà÷èâøè òèì ñàìèì ³äåþ çàñòóïíèöòâà Áîæî¿ Ìàòåð³ ðóñüêèõ çåìåëü. Çà äåñÿòü ñòîë³òü õðèñòèÿíñüêî¿ êóëüòóðè íàïèñàíà áåçë³÷ ã³ìí³â Áîæ³é Ìàòåð³ ³ ñòâîðåíà ïðèãîëîìøëèâà ê³ëüê³ñòü ³êîí, áàãàòî ÿê³ ç íèõ ïðîñëàâèëèñÿ ÿê ÷óäîòâîðí³, áàãàòî ÿê³ ç íèõ áóëè ñâ³äêàìè ³ ó÷àñíèêàìè íàøî¿ ³ñòîð³¿. ßñêðàâèé òîìó ïðèêëàä — Âîëîäèìèðñüêà ³êîíà Áîãîðîäèö³, ÿêà ñóïðîâîäæóâàëà íàøó êðà¿íó âïðîäîâæ âñ³º¿ ¿¿ ³ñòîð³¿. ²êîíà íà Ðóñ³ áóëà ³ îáðàçîì äëÿ ìîëèòâè, ³ êíèãîþ, çà äîïîìîãîþ ÿêî¿ íàâ÷àþòüñÿ îñíîâàì â³ðè, ³ ñâÿòèíåþ, ³ ãîëîâíèì áàãàòñòâîì, ÿêå ïåðåäàâàëè â ñïàäîê ç ïîêîë³ííÿ â ïîêîë³ííÿ. Âåëèêà ê³ëüê³ñòü ³êîí â öåðêâàõ ³ áóäèíêàõ â³ðóþ÷èõ äî öüîãî äíÿ äèâóº ³íîçåìö³â. ²êîíè Áîãîðîäèö³ òèì á³ëüøå óëþáëåí³, ùî ¯¿ îáðàç, áëèçüêèé íàðîäí³é äóø³, çäàºòüñÿ äîñòóïí³øå, éîìó â³äêðèâàºòüñÿ ñåðöå, ìîæëèâî, íàâ³òü ëåãøå, í³æ Õðèñòó. «² ïðè âñ³é äîñòóïíîñò³ öüîãî îáðàçó êðàù³ ³êîíè ì³ñòÿòü ÿêíàéãëèáøèé áîãî-

ñëîâñüêèé ñåíñ, – ãîâîðèòü ìèñòåöòâîçíàâåöü ²ðèíà ßÇÈÊÎÂÀ, çàâ³äóâà÷êà êàôåäðîþ õðèñòèÿíñüêî¿ êóëüòóðè â á³áëåéñüêî-áîãîñëîâñüêîìó ³íñòèòóò³ Ñâÿòîãî àïîñòîëà Àíäð³ÿ, – Îáðàç Áîãîðîäèö³ ñàì ïî ñîá³ íàñò³ëüêè ãëèáîêèé, ùî áîãîðîäè÷í³ ³êîíè âèÿâëÿþòüñÿ îäíàêîâî áëèçüêèìè ³ ïðîñò³é áåçãðàìîòí³é æ³íö³, ÿêà ó ëþáîâ³ ñâî¿é äî Ìàòåð³ Áîæî¿ ñïðèéìຠêîæíó áîãîðîäè÷íó ³êîíó ÿê ñàìîñò³éíó îñîáó, ³ ³íòåëåêòóàëîâ³áîãîñëîâó, ÿêèé âáà÷ຠíàâ³òü â íàéïðîñò³øèõ êàíîí³÷íèõ îáðàçàõ ñêëàäíèé ï³äòåêñò».

²ÐÍÀ ËÎÖ²ß Â÷åííÿ Öåðêâè ïðî Áîãîìàò³ð áåçïîñåðåäíüî ïîâ'ÿçàíå ç õðèñòîëîã³÷íèì äîãìàòèçìîì ³ çàñíîâàíå ïåðø çà âñå íà òàºìíèö³ Áîãîâò³ëåííÿ. «×åðåç ³êîíîïèñíèé îáðàç Áîãîðîäèö³ ðîçêðèâàºòüñÿ ãëèáèíà áîãîëþäñüêèõ ñòîñóíê³â, — ïîÿñíþº ²ðèíà ßçèêîâà. – ijâà Ìàð³ÿ äàëà æèòòÿ Áîãîâ³ â Éîãî ëþäñüê³é ïðèðîä³ — òâîð³ííÿ âì³ñòèëî Òâîðöÿ, ³ ÷åðåç öå ïðèéøîâ ïîðÿòóíîê äî Íå¿ ³ äî âñüîãî ëþäñüêîãî ðîäó. Õðèñòîöåíòð³÷íîñòü ³êîí Áîãîðîäèö³ — òàêîæ ³ â³ðíà ëîö³ÿ, ÿêà äîïîìàãຠðîç³áðàòèñÿ â ìîð³ ð³çíèõ ³êîíîãðàô³é». Íà á³ëüøîñò³ ³êîí Áîæî¿ Ìàòåð³ Âîíà çìàëüîâàíà ç Íåìîâëÿì. ¯õ ñòîñóíêè, ùî ïðåäñòàâëåí³ íà ³êîí³, ìîæíà ðîçä³ëèòè çà òðüîìà õðèñòèÿíñüêèìè ÷åñíîòàìè — â³ðà, íàä³ÿ, ëþáîâ — ³ òàê çàïàì'ÿòàòè òðè òèïè ³êîíîãðàô³¿. Îòæå: ³ðà – ³êîíîãðàô³ÿ, ùî îòðèìàëà íàçâó ÇíàìÅííÿ àáî Îðàíòà. Áîãîðîäèöÿ ïðåäñòàâëåíà â ïîç³ Îðàíòè (ãðåöü. «ùî ìîëèòüñÿ»), ³ç çä³éíÿòèìè äî ï³äíåáåññÿ ðóêàìè, íà ¯¿ ãðóäÿõ ðîçòàøîâàíèé ìåäàëüéîí (àáî ñôåðà) ³ç çîáðàæåííÿì Ñïàñà Åììàíó¿ëà. Ìåäàëüéîí ñèìâîë³çóº ³ ï³äíå-

³äïîâ³äíî äî ñõ³äíî-õðèñòèÿíñüêî¿ òðàäèö³¿ Áîãîðîäèöþ ïðèéíÿòî çìàëüîâóâàòè ó âèøíåâîìó ìàôî𳿠(ñóêí³), ñèí³é òóí³ö³ ³ áëàêèòíîìó ÷³ïö³. Íà ìàôî𳿠çàçâè÷àé çîáðàæàþòüñÿ òðè çîëîò³ ç³ðêè – ñèìâîë ä³âóâàííÿ «äî гçäâà, â гçäâ³ ³ ï³ñëÿ гçäâà» ³ ñèìâîë Ñâÿòî¿ Òð³éö³. Ó áàãàòüîõ ³êîíàõ ô³ãóðà Áîãîíåìîâëÿòêà çàêðèâຠñîáîþ îäíó ³ç ç³ðîê, ñèìâîë³çóþ÷è òèì ñàìèì Âò³ëåííÿ äðóãî¿ ³ïîñòàñ³ Ñâÿòî¿ Òð³éö³ – Áîãà Ñèíà. Êàéìà íà ìàôî𳿠– çíàê ¯¿ ïðîñëàâëÿííÿ. Íàïðèêëàä, íà ìàôî𳿠Áîãîìàòåð³ Äîíñüêî¿ äîñë³äíèêè ïîáà÷èëè íàïèñ ³ ðîçøèôðóâàëè éîãî, ³ â íüîìó ä³éñíî ïðî÷èòóºòüñÿ ïðîñëàâëÿííÿ Áîãîðîä³ö³.

Ó ³êîíîãðàô³¿, ùî îòðèìàëà íàçâó ÇíàìÅííÿ àáî Îðàíòà, Áîãîðîäèöÿ ïðåäñòàâëåíà â ïîç³ Îðàíòè (ãðåöü. «ùî ìîëèòüñÿ») ³ç çä³éíÿòèìè äî ï³äíåáåññÿ ðóêàìè, íà ¯¿ ãðóäÿõ ðîçòàøîâàíèé ìåäàëüéîí (àáî ñôåðà) ³ç çîáðàæåííÿì Ñïàñà Åììàíó¿ëà. Ìåäàëüéîí ñèìâîë³çóº ³ ï³äíåáåññÿ, ÿê îáèòåëü Áîãà, ³ ëîíî Áîãîìàòåð³, â ÿêîìó âò³ëþºòüñÿ Ñïàñèòåëü.

26

¹ 2 (61) 2015 áåññÿ, ÿê îáèòåëü Áîãà, ³ ëîíî Áîãîìàòåð³, â ÿêîìó âò³ëþºòüñÿ Ñïàñèòåëü. Õðèñòîñ âò³ëèâñÿ ÷åðåç Áîãîðîäèöþ, Áîã ñòàâ ëþäèíîþ — â öå ìè â³ðèìî. Íàéâ³äîì³ø³ ³êîíè öüîãî òèïó: «Êóðñüêî-êîð³ííà», «Çíàìåííÿ», «ßðîñëàâñüêà Îðàíòà», «Ì³ðîæñüêà», «Íåóïèâàºìà ×àøà», «Í³êîïåÿ». Íàä³ÿ – ³êîíîãðàô³ÿ íàçèâàºòüñÿ Îä³ã³òð³ÿ (ãðåöü. «äîðîãîâêàæ÷èöÿ»). Íà öèõ ³êîíàõ Áîãîðîäèöÿ òðèìຠÍåìîâëÿ Õðèñòà ³ íà Íüîãî ïîêàçóº ðóêîþ, íàïðàâëÿþ÷è òèì ñàìèì óâàãó òèõ, õòî ñòî¿òü ³ ìîëèòüñÿ, íà Ñïàñèòåëÿ. Íåìîâëÿ Õðèñòîñ ïðàâîþ ðóêîþ áëàãîñëîâëÿº Ìàò³ð, à â ¯¿ îñîá³ ³ âñ³õ íàñ, â ë³â³é ðóö³ òðèìຠçãîðíóòèé ñóâ³é — ñèìâîë ªâàíãåë³ÿ. Õðèñòîñ ñêàçàâ ïðî ñåáå: «ß äîðîãà, ³ ³ñòèíà, ³ æèòòÿ» (²í. 14: 6), à Áîãîðîäèöÿ — Òà, Õòî äîïîìàãຠéòè öèì øëÿõîì, — âîíà íàøà õî-

²êîíîãðàô³ÿ Óìèë³ííÿ àáî ªëåóñà “ìèëóþ÷à”, ÿê ¿¿ íàçèâàþòü ãðåêè – öå íàéá³ëüø ë³ðè÷íèé ³ç âñ³õ òèï³â ³êîíîãðàô³¿. Ô³ãóðè Áîãîðîäèö³ é Äèòèíè Õðèñòà çîáðàæåí³ ïðèòóëåíèìè îäèí äî îäíîãî îáëè÷÷ÿìè. Ãîëîâà ijâè Ìà𳿠ñõèëåíà äî Ñèíà, à ³í îá³éìຠÌàò³ð ðóêîþ çà øèþ.

Ó îñíîâó ñþæåòó ³êîíè «Íåîïàëèìà Êóï³íà» ïîêëàäåíå òëóìà÷åííÿ ñâ. Ãðèãîð³ºì ͳññüêèì ³ ñâ. Ôåîäîðèòîì áà÷åííÿ ïðîðîêîâ³ Ìî³ñåþ òåðíîâîãî êóùà, ùî ãîðèòü ³ íå çãîðຠ(êóïèíè). Ñâÿò³ áîãîñëîâè òðàêòóþòü êóïèíó, ùî íå çãîðàº, ÿê ñèìâîë-ïðîîáðàç Áîãîìàòåð³-Ïð³ñíîä³âè, ßêà íåîïàëèìî âì³ùຠâ ñåáå âîãíåííå ºñòâî Ñèíà Áîæîãî.

äàòà¿öÿ, ïîì³÷íèöÿ, íàøà íàä³ÿ. Íàéâ³äîì³ø³ ³êîíè öüîãî òèïó: «Ò³õâ³íñüêà», «Ñìîëåíñüêà», «Êàçàíñüêà», «Ãðóçèíñüêà», «²âåðñüêà», «Ï³ìåí³âñüê à», «Òðîºðó÷èöÿ», «Ñòðàñíà», «×åíñòîõîâñüêà», «Ñïîðó÷íèöÿ ãð³øíèõ». Ëþáîâ — ³êîíîãðàô³ÿ «Ðîç÷óëåííÿ» («Óì³ëºí³º») àáî «ªëåóñà» – «òà, ùî ìèëóº», — ÿê ¿¿ íàçèâàþòü ãðåêè. Öå íàéá³ëüø ë³ðè÷íèé ç³ âñ³õ òèï³â ³êîíîãðàô³¿, â³äêðèâàþ÷èé ³íòèìíó ñòîðîíó ñï³ëêóâàííÿ Ìàòåð³ Áîæî¿ ç³ Ñâî¿ì Ñèíîì. ²êîíîãðàô³÷íà ñõåìà ïðåäñòàâëÿº ô³ãóðè Áîãîðîäèö³ òà Íåìîâëÿòêà Õðèñòà îáëè÷÷ÿìè, ùî ïðèãîðíóëèñÿ îäèí äî îäíîãî. Ãîëîâà ijâè Ìà𳿠ñõèëåíà äî Ñèíà, à ³í îá³éìຠÌàò³ð ðóêîþ çà øèþ. Ó ö³é çâîðóøëèâ³é êîìïîçèö³¿ âèðàæåíà ãëèáîêà áîãîñëîâñüêà ³äåÿ: òóò Áîãîðîäèöÿ ïðåäñòàâëåíà

íå ëèøå ÿê Ìàòè, ßêà ïåñòèòü Ñèíà, àëå ³ ÿê ñèìâîë äóø³, ÿêà çíàõîäèòüñÿ â áëèçüêîìó ñï³ëêóâàíí³, â ëþáîâ³ ç Áîãîì. Íàéâ³äîì³ø³ ³êîíè öüîãî òèïó: «Âîëîäèìèðñüêà», «Äîíñüêà», «Êîðñóíñüêà», «Ôåäîð³âñüêà», «Ïî÷à¿âñüêà», «Ïîøóêè çàãèáëèõ».

Ѳ×ÊÀ ѲÒËÎÏÐÈÉÌÀËÜÍÀ Ó öåðêîâí³é ïîå糿 Áîãîðîäèöÿ âøàíîâóºòüñÿ «÷åñòíåéøåé õåðóâèì è ñëàâíåéøåé áåç ñðàâíåíèÿ ñåðàôèì», (øàíîâàíîþ á³ëüø çà õåðóâèì³â ³ íåçð³âíÿííî ñëàâåòí³øîþ, íèæ ñåðàôèìè), «íåâåñòîé íåíåâåñòíîé» (òîáòî, íàðå÷åíîþ, ÿêà íå áóëà çàì³æíüîþ), «Ìàò³ð'þ Ñâ³òëà» (Ìàò³ð'þ Õðèñòà). ³çàíò³éñüê à ã³ìíîãðàô³ÿ ç'ºäíàëà â ñîá³ ðèñè ïèøíî¿ ñõ³äíî¿ ïîå糿 ³ ãëèáîêî¿ ãðåöüêî¿ ìåòàôîðèêè. Íà Ðóñ³ â òîíêîù³ áîãîñë³â'ÿ òîä³ íå äóæå âíèêàëè, àëå øàíóâàííÿ Áîãîìàòåð³ íîñèëî íå ìåíø âèñîêèé ³ ïîåòè÷íèé õàðàêòåð, í³æ ó ³çàíò³¿. Îáðàç Áîãîðîäèö³ çíàéøîâ ðèñè Çàñòóïíèö³ ³ Õîäàòà¿ö³, Ïîêðîâèòåëüêè ³ Óò³øèòåëüêè. ×åòâåðòèé òèï ³êîíîãðàô³¿ Áîãîðîäèö³ – àêàô³ñòíèé – çàñíîâàíèé íà ã³ìíîãðàô³¿. ¯¿ ³êîíîãðàô³÷í³ ñõåìè áóäóþòüñÿ çà ïðèíöèïîì ³ëþñòðàö³¿ òîãî ÷è ³íøîãî åï³òåòà, ÿêèì Áîãîðîäèöÿ âøàíîâóºòüñÿ â àêàô³ñò³ àáî ³íøèõ òâîðàõ. Íàïðèêëàä, êîìïîçèö³ÿ ³êîíè «Áîãîìàò³ð – Ãîðà íåðóêîñ³÷íà» áóäóºòüñÿ çà ïðèíöèïîì íàêëàäåííÿ íà çîáðàæåííÿ Áîãîìàòåð³ ç Íåìîâëÿì Õðèñòîì (ßêèé çàçâè÷àé ñèäèòü íà òðîí³) ð³çíèõ ñèìâîë³â, ùî ³ëþñòðóþòü åï³òåòè àêàô³ñò³â – ñòàðîçàâ³òí³ ïðîîáðàçè Áîãîðîäèö³: ðóíî çðîøåíå, ëåñòâèöÿ ²àêîâëüîâà, êóïèíà íåîïàëèìà, ñâ³÷êà ñâ³òëîñïðèéìàëüíà, ãîðà íåðóêîñ³÷íà – (îäèí ç ñèìâîë³÷íèõ îáðàç³â Áîãîìàòåð³, çàñíîâàíèé íà ñòàðîçàâ³òíîìó ïðîðîêóâàíí³ Äàíè³ëà — ðîç’ÿñíåíí³ ñíó Íàâóõîäîíîñîðà ïðî êàì³íü (äèâ. Äàí 2: 34). Öàð áà÷èâ ³ñòóêàíà, ÿêèé ðîçëåò³âñÿ â ïðàõ â³ä óäàðó êàìåíÿ, ÿêèé ðàïòîâî ñàì â³äâàëèâñÿ â³ä ãîðè. Êàì³íü — ïðîîáðàç Õðèñòà, ßêèé çðóéíóº âñ³ ïîïåðåäí³ öàðñòâà, âåëè÷ ÿêèõ òðèìàëàñÿ íà áàãàòñòâ³, âëàä³ òà ïðèãíîáëåíí³. Òå, ùî êàì³íü áåç ñòîðîííüîãî âòðó÷àííÿ â³ä³ðâàâñÿ â³ä ãîðè, ñòàëî ïðîîáðàçîì íàðîäæåííÿ Õðèñòà â³ä ijâè: “Êàìåíü íåðóêîñå÷íûé îò íåñåêîìûÿ ãîðû Òåáå, Äåâî, êðàåóãîëüíûé îòñå÷åñÿ, Õðèñòîñ…”. Ïðèêëàä³â ³êîí àêàô³ñò³â — âåëèêà ê³ëüê³ñòü (“Íåîïàëèìà Êóï³íà”, “Íåî÷³êóâàíà ðàä³ñòü”, “Áîãîìàò³ð — Ƴâîíîñíå Äæåðåëî” òà ³íø³), ³ â á³ëüøîñò³ ñâî¿é öå ï³çí³ ³êîíîãðàô³¿, ñòâîðåí³ íå ðàí³øå

27

¹ 2 (61) 2015 XVI-XVII ñòîë³òü, â òîé ïåð³îä, êîëè áîãîñëîâñüêà äóìêà âòðà÷àëà ñâîþ ãëèáèíó é îðèã³íàëüí³ñòü, ³ ¿¿ íàïðÿìîê á³ëüøå ðîçëèâàâñÿ ïî ïîâåðõí³, í³æ ³øîâ âãëèá».

ÏÐÎÒÎÒÈÏ ª ïåðåäàííÿ ïðî òå, ùî íàéïåðøó ³êîíó íàïèñàâ àïîñòîë Ëóêà, ïðè÷îìó º íàâ³òü òàêà ³êîíîãðàô³ÿ, äå àïîñòîë ïèøå, à Áîãîðîäèöÿ éîìó ïîçóº. Ó ³ñòîðèê³â â öüîìó º ñóìí³âè, àëå Ïåðåäàííÿ âèíèêëî íå íà ïîðîæíüîìó ´ðóíò³. «Ìè çíàºìî ç Íîâîãî Çàïîâ³òó, ùî àïîñòîë Ëóêà áóâ ë³êàðåì, îñâ³÷åíîþ ëþäèíîþ, àëå ïðî òå, ùî â³í áóâ õóäîæíèêîì, â Ïèñàíí³ íå ñêàçàíî, — ãîâîðèòü ²ðèíà ßçèêîâà, — äî òîãî æ ³êîíîïèñàííÿ ÿê òðàäèö³ÿ âèíèêëî íå ðàí³øå IV ñòîë³òòÿ. Àëå ñàìå â ªâàíãå볿 â³ä Ëóêè á³ëüø çà âñå ãîâîðèòüñÿ ïðî Áîãîðîäèöþ, ³ ñàìå àïîñòîë Ëóêà ñòâîðèâ äëÿ íàñ îáðàç Áîãîðîäèö³. À îñê³ëüêè ªâàíãå볺 â äàâíèíó íàçèâàëè ñëîâåñíîþ ³êîíîþ, ÿê ³ ³êîíó íàçèâàëè æèâîïèñíèì ªâàíãå볺ì, òî â öüîìó ñåíñ³ ìîæíà ñêàçàòè, ùî àïîñòîë Ëóêà áóâ ïåðøèì ³êîíîïèñöåì, õî÷à ïðÿìî ïåíçëèêîì ïî äîøö³, øâèäøå çà âñå, íå âîäèâ». ²ñíóº ùå îäíå ïåðåäàííÿ ïðî ïðîòîòèï: êîëè ñâÿò³ àïîñòîëè Ïåòðî ³ ²îàíí Áîãîñëîâ ïðîïîâ³äóâàëè â ˳ää³, íåäàëåêî â³ä ªðóñàëèìó, òàì áóâ ñïîðóäæåíèé äëÿ íîâîíàâåðíåíèõ õðàì. Ïðèéøîâøè äî ªðóñàëèìó, àïîñòîëè ïðîñèëè Ìàò³ð Áîæó â³äâ³äàòè ³ Ñâîºþ ïðèñóòí³ñòþ îñâÿòèòè ³ áëàãîñëîâèòè õðàì. Ïðå÷èñòà ijâà â³äïîâ³ëà, ùî áóäå òàì ç íèìè. ², ïðèéøîâøè â õðàì, àïîñòîëè ïîáà÷èëè íà îäíîìó ç îïîðíèõ ñòîâï³â ÷óäîâî¿ êðàñè íåðóêîòâîðíèé îáðàç Ïðåñâÿòî¿ Áîãîðîäèö³. Öÿ ³êîíà — ˳ääñüê Áîæî¿ Ìàòåð³ — øàíóºòüñÿ äî öüîãî ÷àñó. Àëå, çà ñëîâàìè ²ðèíè ßçèêîâî¿, ¿¿ ä³éñíó ³ñòîðè÷íó äîðîãó ïðîñë³äêóâàòè íàâðÿä ÷è ìîæëèâî. Ó íàóêîâîìó ñï³âòîâàðèñòâ³ íàéðàí³øèìè çîáðàæåííÿìè Áîãîðîäèö³ ââàæàþòüñÿ æàíðîâ³ ñþæåòè ç æèâîïèñó êàòàêîìá — ñöåíè Áëàãîâ³ùåííÿ (êàòàêîìáè Ïð³ñê³ëè II ñò.) ³ ñöåíè гçäâà Õðèñòîâà (êàòàêîìáè ñâ. Ñåáåñòüÿíà III-²V ñò.). Àëå âñå öå øâèäøå ïðîòî³êîíè, ïåðø³ æ ³êîíè, ó âëàñíîìó ðîçóì³íí³ öüîãî ñëîâà, ç'ÿâëÿþòüñÿ ëèøå ï³ñëÿ Åôåññüêîãî ñîáîðó 431 ðîêó, äå áóëî çàòâåðäæåíî øàíóâàííÿ ijâè Ìà𳿠ÿê Áîãîðîäèö³.

Ñ˲ÄÈ ²ÑÒÎв¯ ßê ç ÷îòèðüîõ òèï³â ³êîíîãðàô³¿ ìîãëè âèíèêíóòè 700 ð³çíèõ ³êîí, êîæíà ç ÿêèõ âîëî䳺 ñâîºþ ³íäèâ³äóàëüí³ñòþ, àëå ïðè öüîìó âñå ùå ï³äïàäຠï³ä îïèñ ñâîãî òèïó? «Ç ïåðøèõ ãðåöüêèõ ³êîí ðîáèëèñÿ ñïèñêè, — ïîÿñíþº ²ðèíà ßçèêîâà, — âîíè ïîøèðèëèñÿ ïî âñüîìó ñâ³òó ³ “çàæèëè” ñâî¿ì æèòòÿì. Ïî ìîëèòâàõ â³ðóþ÷èõ ïåðåä öèìè ³êîíàìè òðàïëÿëèñÿ ÷óäîòâîð³íèÿ òà çö³ëåííÿ, ùî ³ ïðàãíóëè çáåðåãòè, çàô³êñóâà-

òè íàñòóïí³ ³êîíîïèñö³, ðîáëÿ÷è íîâ³ ñïèñêè. Âîíè õîò³ëè «ïðèâ'ÿçàòè» ³êîíó äî ñâ ì³ñöåâîñò³, ðîçïîâ³ñòè ðåàëüíó ³ñòîð³þ ïåðåáóâàííÿ ö³º¿ êîíêðåòíî¿ ³êîíè íà ¿õ çåìë³. Íàïðèêëàä, òðåòÿ ðóêà â ³êîíè «Òðîºðó÷èöÿ» äîäàíà ñâÿòèì ²îàíîì Äàìàñê³íèì íà çãàäêó ïðî äèâî, ÿêå ñòàëîñÿ ç íèì ñàìèì. Çà ÷àñ³â ³êîíîáîðñòâà (VIII ñò) çà ñâî¿ âèñëîâëþâàííÿ íà çàõèñò ³êîí ñâ. ²îàíí áóâ ï³ääàíèé ñòðàò³ çà íàêàçîì Äàìàñüêîãî õàë³ôà — éîìó â³äñ³êëè ïðàâó ðóêó. ³í ìîëèâñÿ Áîãîðîäèö³ ïåðåä ¯¿ ³êîíîþ, ³ Ïðå÷èñòà â³äíîâèëà â³äðóáàíó ðóêó, òàê ùî âåëèêèé ñâÿòèé ³ äàë³ ì³ã ñëàâèòè Õðèñòà ³ Áîæó Ìàò³ð â ñâî¿õ ïèñàííÿõ. Ïîò³ì íà çíàê ïîøàíè ³êîíó ïåðåïèñóâàëè âæå ç òðüîìà ðó÷êàìè, ³ öÿ ³êîíîãðàô³ÿ çàêð³ïèëàñÿ. Ðàíêà, ùî êðîâîòî÷èòü íà ùîö³ «²âåðñüêî¿», — òàêîæ ñâ³äîöòâî ³êîíîáîð÷èõ ÷àñ³â, êîëè ³êîíà ï³ääàëàñÿ íàïàäó ³êîíîáîðö³â, ùî â³äêèäàëè ñâÿùåíí³ çîáðàæåííÿ: â³ä óäàðó ñïèñà ç ³êîíè âèòåêëà êðîâ, ùî ïîâåðãíóëî íàïàäàþ÷èõ â æàõ. Òàêó æ ðàíó ìîæíà áà÷èòè ³ íà ³êîí³ «×åíñòîõîâñüêî¿», ÿêà çàçíàëà íàïàäó â XV ñòîë³òò³: ðîçá³éíèêè, ÿê³ ïîãðàáóâàëè ßñíîãîðñüêèé ìîíàñòèð, âèâåçëè é ³êîíó. Àëå êîí³, çàïðÿæåí³ â îáîç ç íàãðàáîâàíèì, âñòàëè; ðîçëþ÷åí³ ãðàá³æíèêè âèð³øèëè «ïîêàðàòè» ³êîíó ³ óäàðèëè ïî í³é ìå÷åì — ç ðàíè íà ùîö³ Áîãîðîäèö³ çíîâó âèòåêëà êðîâ. Ñâÿòîòàòö³ çàâìåðëè â³ä æàõó, à â öåé ÷àñ ¿õ íàçäîãíàëè ÷åíö³ é ïîâåðíóëè ñâÿòèíþ â ìîíàñòèð.»

ÐÓÁËÜÎÂÈ Íîâ³ ïðèéíÿò³ Öåðêâîþ ³êîíîãðàô³¿ íàäèõàëèñÿ äðåâí³ìè çðàçêàìè, àëå ç ðîçóìîì ³ ñåðöåì ïåðåðîáëåí³ ³êîíîïèñöåì â ñâî¿é ³íòåðïðåòàö³¿. «ßêùî ïîð³âíÿòè, íàïðèêëàä, Ðóáëüîâñüêó «Âîëîäèìèðñüêó» ³êîíó ç îðèã³íàëîì XII ñòîë³òòÿ — òî öå àáñîëþòíî ð³çí³ ³êîíè, — â³äçíà÷ຠ²ðèíà ßçèêîâà. — «Âîëîäèìèðñüêèé» îáðàç XII ñòîë³òòÿ — öå àðèñòîêðàòè÷íèé òâ³ð æèâîïèñó òîãî ÷àñó: ÿêíàéòîíø³ íþàíñè, ãëèáîêèé ïîãëÿä, ïîâíèé ñêîðáîòè, ÿêèé âàñ ïðîíèçóº. Àëå â Ðóáëüîâà Áîãîðîäèöÿ çîâñ³ì íå äèâèòüñÿ íà òîãî, õòî ìîëèòüñÿ, Âîíà àíãåëüñüêà, ïðîçîðà, Âîíà àáñîëþòíî â ³íøèõ ñâ³òàõ. Òóò çáåðåæåíà ³êîíîãðàô³÷íà ñõåìà, ìè âï³çíàºìî, ùî öå «Âîëîäèìèðñüêà» ³êîíà, àëå ÿêùî ¿õ ïîð³âíÿòè — ïîáà÷èìî, íàñê³ëüêè ïîð³çíîìó ñïðèéìàëè îáðàç Áîãîðîäèö³ ãðåöüêèé ìàéñòåð XII ñòîë³òòÿ ³ ðóñüêèé ìàéñòåð XV ñò.» Íîâà ³êîíà ïîâèííà íàðîäèòèñÿ çñåðåäèíè Öåðêâè, ñîáîðíî. Íàïðèêëàä, â 1917 ðîö³ âëàäèêà Àôàíàñ³é Ñàõàðîâ â³äíîâèâ ñâÿòî Âñ³õ ñâÿòèõ, ÿê³ ïðîñÿÿëè â çåìë³ Ðóñüê³é (÷îìóñü âîíî áóëî çàáóòå ï³ä ÷àñ íèêîí³âñüêèõ ðåôîðì). Âëàäèêà øóêàâ ³êîíîïèñöÿ, ÿêèé áè ì³ã íàïèñàòè ³êîíó ñâÿòà. Çíàéøîâ, àëå íå

áóâ çàäîâîëåíèé ðåçóëüòàòîì. ² ëèøå ÷åðåç äâàäöÿòü ðîê³â íàðîäèëàñÿ öÿ ñêëàäíà ³êîíîãðàô³ÿ — êîëè âëàäèêà çóñòð³â Ìàð³þ Ìèêîëà¿âíó Ñîêîëîâó, ÿêó ìè òåïåð çíàºìî ÿê ÷åðíèöþ ²óë³àí³þ. Âëàäèêà Àôàíàñèé ïðîäóìàâ öþ ³êîíó ç áîãîñëîâñüêî¿ òî÷êè çîðó, íàïèñàâ ñëóæáó ñâÿòó ³ ïåðåäàâ ñâîº áà÷åííÿ ³êîíîïèñöåâ³, ³ ëèøå òîä³ Ìàð³ÿ Ìèêîëà¿âíà, ñïèðàþ÷èñü íà ³íòåðïðåòàö³þ âëàäèêè, ñòâîðèëà õóäîæí³é îáðàç áîãîñë³â'ÿ ñâÿòà». Íå çàâæäè íîâ³ ³êîíè áóâàþòü áåçäîãàíí³. Çà ñëîâàìè ²ðèíè ßçèêîâî¿ º äâ³ îñíîâí³ ïîìèëêè, ÿê³ äîïóñêàþòü áàãàòî ñó÷àñíèõ ³êîíîïèñö³â: îäí³ áåçäóìíî ìíîæàòü êîﳿ, íå âêëàäàþ÷è â íèõ ñâ³é âëàñíèé ìîëèòîâíèé äîñâ³ä ³ ïåðåæèâàííÿ, à ³íø³, íàâïàêè, ïèøóòü àáñîëþòíî íîâ³ îáðàçè «â³ä â³òðó ãîëîâè ñâ», í³ñê³ëüêè íå îçèðàþ÷èñü íà öåðêîâí³ òðàäèö³¿. «Âçÿòè, íàïðèêëàä, ñó÷àñíó ³êîíó, íàïèñàíó ï³ñëÿ çàãèáåë³ ï³äâîäíîãî ÷îâíà “Êóðñüê”, — ðîçïîâ³äຠ²ðèíà ßçèêîâà. — Õóäîæíèê ñêîðèñòàâñÿ äðåâíüîþ ³êîíîãðàô³ºþ Êóðñüêî¿ ³êîíè — â öåíòð³ Áîãîðîäèöÿ, äîâêîëà Íå¿ çìàëüîâàí³ ïðîðîêè. Àëå æ â³í äîâêîëà Áîæî¿ Ìàòåð³ íàïèñàâ çàãèáëèõ ìîðÿê³â! Öå æ ïîâíå íåðîçóì³ííÿ ñóò³, ³êîíà — öå íå ìåìîð³àëüíà äîøêà, äå íàïèñàí³ ³ìåíà çàãèáëèõ ³ òèì á³ëüøå ¿õ ïîðòðåòè. ²êîíà — öå â³êíî â íåâèäèìèé ñâ³ò. ²êîíà — öå ïåðø çà âñå ëèê, öå ñï³ëêóâàííÿ. Ìè ìîæåìî ïîìèíàòè öèõ ëþäåé, àëå äîêè âîíè íå êàíîí³çîâàí³ — ìè íå ìîæåìî ìîëèòèñÿ ïåðåä íèìè. Òàêèì ÷èíîì, õóäîæíèê ñòâîðèâ ñâ³òñüêèé íåöåðêîâíèé òâ³ð. Àëå â òîé æå ÷àñ ÿ âæå á³ëüøå äâàäöÿòè ðîê³â ñïîñòåð³ãàþ çà òâîð÷³ñòþ äåê³ëüêîõ ñó÷àñíèõ ìàéñòð³â, ÿê³, ÿê ìåí³ çäàºòüñÿ, ïðàöþþòü äóæå ñåðéîçíî, òâîð÷î. Ç îäíîãî áîêó — êàíîí³÷íî, ç ³íøîãî — ³äâàæíî. ² ÿ, çíàþ÷è ¿õ æèòòÿ, ðîçóì³þ, ùî âîíè ìàþòü íà öå ïðàâî. Îäèí ³êîíîïèñåöü ìåí³ ÿêîñü ñêàçàâ, ùî ³êîíà — öå äîðîãà, ³ âîíà ñàìà òåáå âåäå. ³í çàéíÿâñÿ ³êîíîïèñîì â 16 ðîê³â, áàãàòî êîï³þâàâ â ïåð³îä ó÷í³âñòâà, ³ ïåðø³ éîãî ðîáîòè áóëè äóæå ñêóò³, àëå â³í ïèñàâ-ïèñàâ-ïèñàâ, æèâ öåðêîâíèì æèòòÿì, à ïîò³ì óçÿâ ³ íàïèñàâ ÷óäîòâîðíó ³êîíó «Íåóïèâàºìà ÷àøà». Öåé îáðàç çàðàç â³äîìèé ó âñüîìó ñâ³ò³. Öå â³äòâîðåíà ³êîíîãðàô³ÿ, ÿêó íàïèñàâ íàø ñó÷àñíèê, Îëåêñàíäð Ñîêîëîâ. Ó ¿¿ îñíîâó áóâ ïîêëàäåíèé îáðàç, ùî êîëèñü ³ñíóâàâ â Ñåðïóõîâñüêîìó ìîíàñòèð³, àëå âòðà÷åíèé â äâàäöÿò³ ðîêè, â³ä ÿêîãî çàëèøèëèñÿ ëèøå ñïèñêè ³ ñëîâåñíèé îïèñ. Âñ³ äóìàþòü, ùî öå äðåâíÿ ³êîíà, òîìó ùî âîíà ÷óäîòâîðíà. Àëå º ñâî¿ Ðóáëüîâè ³ ó íàø ÷àñ!» Êàòåðèíà ÑÒÅÏÀÍÎÂÀ (æ-ë "Íåñêó÷íûé ñàä")

28

¹ 2 (61) 2015

Øàíîâí³ ÷èòà÷³! Ñüîãîäí³ ìè ïîçíàéîìèìî âàñ ç þíîþ ïîåòåñîþ Ìàð³ºþ ²âàíîâîþ. Íàðîäèëàñÿ âîíà ó ʳðîâîãðàä³ â 2002 ðîö³, íàâ÷àºòüñÿ ó ÍÂÊ ¹26. ³ðø³ ïèøå ç 8 ðîê³â. Çàðàç ¿é òðèíàäöÿòü, ³ çà öåé ÷àñ â íå¿ ç³áðàëîñÿ â³ðø³â íà íåâåëèêó ïîåòè÷íó çá³ðêó. Çà ö³ ðîêè ¿¿ ðîáîòè íå ðàç â³äçíà÷àëèñÿ íà ð³çíîìàí³òíèõ êîíêóðñàõ: âîíà âîëîäàðêà Ãðàí-ïð³ ²² ì³ñüêîãî êîíêóðñó õóäîæíüîãî ñëîâà òà àêòîðñüêî¿ ìàéñòåðíîñò³ «Òåàòðàëüíà ìîëîäü êðåàòèâíîãî ì³ñòà» ó íîì³íàö³¿ «õóäîæíº ñëîâî» (âëàñíèé òâ³ð), âîëîäàðêà áàãàòüîõ ãðàìîò â êîíêóðñàõ «Øêîëà ìຠòàëàíòè» çà çàéíÿò³ ïåðø³ ì³ñöÿ, âîíà òàêîæ º ëàóðåàòîì ² ñòóïåíÿ öüîãî êîíêóðñó. Ó 2010 ðîö³ Ìàð³ÿ îòðèìàëà ãðàìîòó çà ïåðøå ì³ñöå ó øê³ëüíîìó òóð³ ̳æíàðîäíîãî äèòÿ÷îãî êîíêóðñó çíàâö³â óêðà¿íñüêî¿ ìîâè ³ìåí³ Ï. ßöèêà. Íàïèñàííÿ â³ðø³â òà ïîåì º íàéóëþáëåí³øîþ ñïðàâîþ Ìàð³éêè ó â³ëüíèé ÷àñ. Òåìè äëÿ ñâî¿õ òâîð³â âîíà áåðå ç æèòòÿ – òàêîãî ïðåêðàñíîãî ³ ³íîä³ òàêîãî æîðñòîêîãî. ijâ÷èíêà äóæå ëþáèòü ÷èòàòè ð³çíîìàí³òíó õóäîæíþ ë³òåðàòóðó, ÿêà ÷³òêî ôîðìóº ¿¿ ïîãëÿäè íà æèòòÿ. Ñïîä³âàºìîñü, ùî òâîð÷³ñòþ Ìà𳿠çàö³êàâëÿòüñÿ ïðîôåñ³éí³ ë³òåðàòîðè ³ çìîæóòü çàïðîïîíóâàòè ¿é äîïîìîãó ó ñòàíîâëåíí³ ¿¿ ïîåòè÷íîãî òàëàíòó.

ÑÈÐÎÒÀ

Êàê âêóñíî, ñëàäêî, íåæíî ïàõíåò ñäîáà! Çàøëà äåâ÷óøêà â õëåáíûé ìàãàçèí È ñàìîé íèçêîé ïîïðîñèëà ïðîáû Êóñî÷åê õëåáóøêà, íî æàëü, âñåãî îäèí.

Ðàññûïàëñÿ ìóêîþ áåëîñíåæíîé, Íàêðûë, óêðûë ïåðèëà ó ìîñòà, Ïî óëèöàì ðàçí¸ññÿ ïåíîé íåæíîé Ïðîøëà ãäå ïî äîðîãå ñèðîòà. Äðîæàëè íîæêè, êîãäà ñíåã êîëþ÷èé Âîíçàë èãîëêè ëåäÿíûå â êðîâü, Óäàð ïîãîäû, ðåçêèé è áîëþ÷èé, Âäðóã çàìîðîçèë âîëîñû è áðîâè.

Ï ß ÆÄÓ… Ïîñûëàåò ñûíà íà âîéíó, Çàáèðàåò ñûíà, çàáèðàåò… È ïðîðâàâ ïóñòóþ òèøèíó, Ìàòü ñåäàÿ ñ ãîðå÷üþ ðûäàåò: «Òû êóäà!? Çà÷åì!? Ñîâñåì þíöà!.. Îòïðàâëÿþò âîåâàòü ñ òîáîé Ñåðäöå ïîãðóñòíåâøåãî îòöà, Ñë¸çû, áîëè ìàòåðè ñåäîé…» Ñèíåãëàçûé ìàëü÷èê ìîëîäîé Îòïðàâëÿþò âäàëå÷ü óìèðàòü! «Ñòîé! Êóäà!? Ïîåäó ÿ ñ òîáîé!» Âñ¸ íèêàê íå îòïóñêàåò ìàòü. Íåæíî óëûáíóëñÿ å¸ â ãëàçà: «Ìàìà, ìèëàÿ ìîÿ, òû íå ãðóñòè, Ïóñòü è íà ãëàçà ñòà¸ò ñëåçà, Äîëã çîâ¸ò ìåíÿ, òû îòïóñòè» Íåæíî-íåæíî ðóêó îòïóñòèë È âñêî÷èë íà áåëîãî êîíÿ. Íî, óæå ñêàêàÿ, çàâîïèë: «Ìàìà, äîðîãàÿ, æäè ìåíÿ!» Îïóñòèëàñü óæ â äîðîãå ïûëü, Íó à ìàòü âñ¸ ñìîòðèò âäàëü îïÿòü, À â ãëàçàõ ñëåçà, íåìàÿ áîëü – Êàê æå òðóäíî, êàê æå äîëãî æäàòü! «Íè÷åãî, âåðí¸òñÿ ñêîðî îí, Ìû åãî îäåíåì, ïîäêó¸ì, È ïîä êîëîêîëüíûé ïåðåçâîí Ïîä âåíåö ñ Íàòàëüåé ïîâåä¸ì. Êóïèì åìó äîì, æèâîòíûõ ñòàäî, Ðàçâåä¸ì îãðîìíûé îãîðîä. Íàì áû ëèøü âíó÷êîâ ïîáîëüøå íàäî, Íó à çîëîòî – îíî åù¸ ïðèä¸ò». Óòåøàëà ñåáÿ ìàòü, òîñêóÿ, Òåðåáèëàñü âåòðîì ñåäèíà, À îíà, ïëàòîê åãî öåëóÿ, Âûøèâàëà ìàëüâû ó îêíà…

Îíà áûëà êðàñèâîé è íåâèííîé, Îíà áûëà áóòîíîì áåëîé ðîçû, Ïî ÷üåé æå âîëå çëîáíîé, äèêîâèííîé Çàñòûëè íà ãëàçàõ ëåäûøêè-ñë¸çû? Ïî ëîêîíàì, êàê çîëîòî áëåñòÿùèì, Áåæàëà âíèç õîëîäíàÿ âîäà. È â æèçíè òóñêëîé îãîíüêîì ìàíÿùèì Îíà ñâåðêàëà á, ÿðêàÿ çâåçäà!

Åãî â ðóêàõ äåðæàëà åù¸ ò¸ïëûé, Íî ýòîé ñíåæíîé è õîëîäíîþ ïîðîé Ïî óëèöå óñòàëûé è ãîëîäíûé Ìàëü÷èøêà áð¸ë åäâà-åäâà æèâîé. Êîëüíóëà â ãðóäü äåâ÷óøêó ýòó æàëîñòü È ïîëîâèíó õëåáà îòäàëà, Íî äîëÿ òà, ÷òî äëÿ íå¸ îñòàëàñü, Áûëà óæàñíî, êðîøå÷íî ìàëà… Íåò ñèë èäòè, óïàëà íà êîëåíè È çàñìîòðåëàñü â ñèíèé íåáîñâîä. Ñêîëüçèëè ïî äîìàì ãóñòûå òåíè, À â îêíàõ – ïðàçäíèê, ñêîðî – Íîâûé ãîä…

Òàêóþ áû â ìàðêèçû èëü â ãðàôèíè! Ñ òàêîþ ÷èñòîé ëàñêîâîé äóøîé Îíà ãîäèëàñü â ðèìñêèå áîãèíè! Íî íå ñîãëàñåí ñ ýòèì ìèð áîëüøîé. Íåò äîìà, ãäå îáíÿëè è ñîãðåëè á, Íåò ìàìû èëè ïàïû ó áîêà, Áûâàëî ðåäêî, ÷òî å¸ ïðèãðååò Ëèøü íà ìèíóòó æàëîñòè ðóêà.

Íà õîëîäå, ñèäÿ â ñóãðîáå ñíåãà, Îíà çàñíóëà è ñìîòðåëà ñíû. Îíà, óñòàâ îò õîëîäà è áåãà, Êàçàëîñü, òàê æäàëà ñâÿòîé âåñíû! Ÿ õîëîäíîé è áåëåå ìåëà Áðîäÿãà ñòàðàÿ è äîáðàÿ íàøëà. Êàçàëîñü, åé îäíîé è áûëî äåëî, Òî, ÷òî äóøà äåâ÷óøêè îòîøëà.

Ðàçëåãëàñü, êàê ìîðå, ñòåïü øèðîêàÿ, Ãîðäàÿ, êðàñèâàÿ, ðóìÿíàÿ, Êðàé ïóòè – ïå÷àëüíàÿ, ãëóáîêàÿ Çäåñü ñòîèò ìîãèëà áåçûìÿííàÿ. Âûðûòàÿ íàñïåõîì ñîëäàòàìè Òàì, ãäå âåòåð ìàøåò ÷åðåìõîé, Êòî æå âñïîìíèò, ÷òî ïîë¸ã èç ëàòàìè Ìàëü÷èê ñèíåãëàçûé ìîëîäîé???...

Îíà óæå äàâíî, òðè äíÿ, íå åëà È åëå-åëå ïî äîðîãå øëà. Äî ñèðîòû êîìó êàêîå äåëî??? Íî âîò ìîíåòó, ñåðåáðÿê îíà íàøëà.

Ÿ ñïîêîéíî, òèõî õîðîíèëè, Íàä ãîðîäîì ñòîÿë ñåäîé òóìàí. Íà ïîõîðîíàõ òîëüêî äâîå áûëèÒà áàáóøêà è òîò æå ìàëü÷óãàí.

Ìàòü ñåäàÿ æä¸ò, ñëåçó ïóñêàÿ, Âåòåð âûøèâàíêó óâîëîê, À îíà âñ¸ æä¸ò, ëèøü øåï÷åò òèõî: «Ãäå æå òû, ÿ æäó òåáÿ, ñûíîê…»

ì. ʳðîâîãðàä /ªëèñàâåòãðàä/

Çàñíîâíèê ³ âèäàâåöü – ðåã³îíàëüíå ãðîìàäñüêî– ïðîñâ³òíèöüêå òîâàðèñòâî

“Православна просвіта”

ãîëîâà òîâàðèñòâà –

ªâãåí³é Áàõìà÷ Ñâ³äîöòâî ïðî äåðæàâíó ðåºñòðàö³þ ñå𳿠Êà ¹ 0211– Ó â³ä 14.12.1998 Набір і верст а видавничо о центр това– риства “Православна просвіта”. Надр – овано приватним підприємцем О.Калічем. На лад 3000 прим.

ÐÅÄÀÊÖ²ÉÍÀ ÊÎËÅÃ²ß До с лад ред оле ії входять педпрацівнии, священи и УПЦ, а тивісти ромадсь их ор анізацій. Всі члени ред оле ії працюють безоштовно (на ромадсь их засадах).

³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê – Àíòîí³íà Ïàâëîâñüêà Ëèñòóâàííÿ ç ÷èòà÷àìè – ëèøå íà ñòîð³íêàõ ãàçåòè. Ïîãëÿäè àâòîð³â íå çàâæäè çá³ãàþòüñÿ ç ïîãëÿäàìè ðåäàêö³¿. Ïðè âèêîðèñòàíí³ ìàòåð³àë³â ãàçåòè â ³íøèõ âèäàííÿõ ïðîñèìî ïîñèëàòèñÿ íà íå¿.

***

***

Ïîøòîâà àäðåñà: 25006, ì. ʳðîâîãðàä-06, à/ñ 1/20 òåë.: (0522) 24-37-82 (ç 10 äî 17 ãîä.)

E-mail: prosvitap@homenet.kr.ua www.pravoslavna-prosvita.org.ua Øàíîâíèé ÷èòà÷ó! Ïðîñèìî íå âèêîðèñòîâóâàòè íàø ÷àñîïèñ äëÿ ïîáóòîâèõ ïîòðåá. ßêùî Âè âæå éîãî ïðî÷èòàëè, ïåðåäàéòå, áóäü ëàñêà, éîãî âàøèì ðîäè÷àì àáî ñóñ³äàì. Çàçäàëåã³äü âäÿ÷í³ Âàì!