15 minute read
Bever biedt
kort
Advertisement
Voor de vierde keer in vijf jaar tijd kampten we afgelopen zomer met extreme droogte.
Vennen, beken, poelen en sloten kwamen droog te staan. Vooral in het oosten en zuiden van het land kreeg de natuur flinke klappen: vissen stierven, heidestruiken verdorden, knoflookpad en kamsalamanders verdwenen, het aantal vlinders en libellen bij vennen was aanzienlijk minder. Daar waar nog wel water te vinden was, was op veel plaatsen sprake van overmatige bloei van de giftige blauwalgen, veroorzaakt door een hoog gehalte aan meststoffen. De negatieve effecten van droogte stapelen zich jaar na jaar op. We hebben daarom de overheden opgeroepen om onmiddellijk aan de slag te gaan met de verbetering van het watersysteem in ons land. De natuur kan niet langer wachten. De Baakse Beek viel, net als zoveel beken, droog. De burcht van de bever die zich onlangs heeft gevestigd op landgoed Hackfort, dreigde ook droog te vallen. Om dat te voorkomen bouwde het knaagdier op enige afstand een dam. Het waterpeil in het afgedamde stuk stond daardoor zo hoog, dat de ingang van de burcht onder water bleef staan. Dit deel van de beek waarin nog water stond, was ook de redding voor vissen (snoeken, voorntjes en stekelbaarsjes), salamanders en kikkers. Enkele weken geleden stond de beek nog steeds grotendeels droog. Het neerslagtekort in de Achterhoek bedroeg meer dan 300 millimeter.
BEVER BIEDT HELPENDE HAND
Bloemkampen gaan weer bloeien
Honderd hectare grasland dat vol staat met gele dotterbloemen, lila pinkersbloemen en roze koekoeksbloemen.
Om dat voor elkaar te krijgen, is dit najaar begonnen met de herinrichting van de Bloemkampen, gelegen aan de Veluwemeerkust tussen Harderwijk en Hierden. Graafmachines graven 5 tot 25 centimeter van de grond af, omdat daarin te veel meststoffen zitten. Ook worden enkele beken ondieper gemaakt. Daardoor kunnen de planten die kenmerkend zijn voor de natte, schrale hooilanden terugkeren. Om de ontwikkeling van die planten een duw in de rug te geven, gaan de boswachters zaad uit natuurgebieden in de buurt winnen en uitzaaien in de Bloemkampen. Over drie jaar is het werk klaar. Door het project, dat we met de provincie en het waterschap uitvoeren, verbeteren we de biodiversiteit en maken we het gebied mooier.
De een duikt naar afval en plastic, de ander onderzoekt de biodiversiteit. Samen komen zij op voor de belangen van de natuur in en op zee.
TEKST: Petra Strijdhorst BEELD: Martin Dijkstra
Bioloog, Plastic Soup Surfer, kunstenaar en activist
“Weet je dat er elke ochtend vijf miljoen bekers worden weggegooid? Als je die achter elkaar legt heb je de afstand BrusselAmsterdam. Daar moet wat aan veranderen. Want hoe kartonachtig die bekers er ook uitzien, aan de binnenkant zit altijd een laagje plastic. Er komt wel wetgeving die het gebruik moet ontmoedigen, maar die is niet strikt genoeg. Ik kom in actie om daar aandacht voor te vragen. Dat deed ik eerder als Plastic Soup Surfer tegen de grote hoeveelheid plastic in zee en op de stranden. En samen met anderen voerden we strijd voor statiegeld op kleine flesjes. Bewustwording van het probleem is niet genoeg. Er is echt een gedragsverandering nodig. Van consumenten en van fabrikanten. Nu er statiegeld zit op flesjes stappen sommigen over op drankenkartons. Die zie ik steeds vaker terug in de natuur. Wil je hier ook iets tegen doen, download dan onze app Plastic Avengers. Met de app vragen we mensen foto’s te maken van specifieke typen zwerfafval. Wat we fotograferen verschilt per campagne. Dit half jaar vragen we om foto’s van op straat zwervende drankkartons. Als we tienduizenden foto’s hebben, confronteren we producenten en verkopers met het probleem. Dat helpt echt. Oh ja, en neem voortaan je eigen beker mee.”
Kunstenaar, maakte onder meer een kunstwerk van vier meter hoog van vispluis
“De blauwe draadjes was ik al wel een keer tegengekomen op het strand, maar ik wist niet wat het was. Tot Erik van Uffelen van een culturele stichting in Zierikzee me vroeg of ik er iets mee kon maken. Hij is echt het brein achter het vispluisproject. Het eerste idee was om zes handen te maken, maar drie bleken al genoeg voor het effect. Je kunt er nu tussendoor lopen. Voor mij is het alsof ze uit zee komen en om hulp vragen. Vispluis is een groot probleem. Het komt van visnetten. Er is ook biologisch afbreekbaar pluis beschikbaar, maar dat is een stuk duurder. De overheid moet het gebruik daarvan verplicht stellen. Zelf woon ik met mijn gezin echt naast de Noordzee. We gaan regelmatig wandelen over het strand. Wat we vinden, nemen we mee. Een deel gaat de vuilnisbak in, maar wat ik interessant vind gaat mee naar mijn atelier. Duurzaamheid is volgens mij heel actueel. Als kunstenaar zie ik het als mijn taak om mensen bewust te maken. Daarom hoop ik dat het kunstwerk van de drie handen blijft reizen en niet bij iemand in een schuur of tuin verdwijnt. Het hoort op een plek te staan waar het impact maakt.”
“In de Noordzee liggen zo’n tienduizend scheepswrakken. Die wrakken zijn eigenlijk een soort kunstmatige riffen. Er groeit van alles op en vissen verstoppen zich erin of erbij. Dat weten vissers ook. Die zetten hun netten maar wat graag bij zo’n wrak. Maar een net komt daar ook heel gemakkelijk vast te zitten. Van de 500 meter die ze plaatsen, komt dan maar 300 meter uit het water. De rest blijft achter. Vissen, kreeften, krabben en andere dieren zwemmen zich vast in zo’n spooknet. Dat gaat soms jarenlang door. Met stichting Duik de Noordzee Schoon organiseren we expedities om die netten en ander afval uit zee te halen. Ik duik al meer dan vijftig jaar. Ik heb wel het idee dat het aantal netten langzaamaan minder wordt. Maar het afval in de zee neemt zeker nog niet af. In de wrakken vinden we veel rotzooi. Soms is het dertig jaar geleden overboord gegooid en hangt het er nog steeds. Het is onverwoestbaar. Ik ga de wereld niet redden. Mijn doel is om de Noordzee schoner achter te laten dan het was toen ik begon met duiken.”
Ecoloog bij Stichting De Noordzee, duikt regelmatig op wrakken voor haar hobby
“Op de basisschool had je paardenmeisjes en dolfijnenmeisjes. Ik was duidelijk het tweede. Al van jongs af aan wilde ik zeebioloog worden. Toen ik jaren later in Nederland leerde duiken, ontdekte ik hoe mooi het hier eigenlijk is. We boffen echt met de Noordzee. Het is een ondiepe zee die daardoor relatief goed beduikbaar is. De meeste Nederlanders weten weinig af van onze zee. En dat terwijl bijna 60 procent van Nederland Noordzee is. Ze zien het als een grote grijze bak met water, maar er leven echt veel verschillende dieren. Niet alleen bruinvissen en zeehonden, maar ook prachtige wormen en naaktslakken. Als een van de weinige biologen die in de Noordzee aan wrakduiken doet, kom ik op voor deze dieren. Af en toe vind ik nieuwe soorten voor Nederland, zoals de vertakte zeespriet of de vierstip zakpijp. Al is het altijd de vraag of het echt een nieuwe soort is, of dat hij gewoon nog niet gezien is. De Noordzee is zo dichtbij, maar ook zo onbekend. Stichting De Noordzee komt op voor het belang van de natuur, omdat die zelf geen stem heeft. Hierbij kijk ik voornamelijk hoe we windparken zo natuurvriendelijk mogelijk kunnen plaatsen in de Noordzee. Het wordt tijd dat mensen evenveel liefde en waardering krijgen voor onderwaternatuur als voor natuur op land!”
Boswachter bij Natuurmonumenten en enthousiast strandjutter
“Voor mij is dit het echte strandseizoen. Wat is er nou lekkerder dan een paar uur struinen over het strand en na afloop een kop warme chocolademelk? Ik zocht al naar strandvondsten toen ik jong was. Gewapend met een schepje en een zeef gingen mijn broer en ik het strand van Zeeuws-Vlaanderen op. We hebben echt potten vol met haaientanden. Ik mocht het zelfs een keer laten zien in Ko de Boswachtershow. De haaientanden zijn over het algemeen van witte haaien. Ze zijn miljoenen jaren oud, toen was de Noordzee subtropisch. De tanden zijn zo goed bewaard gebleven omdat ze de meeste tijd diep in het zand lagen. Tegenwoordig is de kans om iets te vinden het grootst na een flinke storm. Toen ik jong was, was vooral het zand dat opgespoten werd om de kust te verstevigen een mooie vindplaats. Nu wordt op andere plekken zand gewonnen, waar minder fossielen in zitten. Naast haaientanden vind je soms stukken mammoetbot en de mooiste stenen en schelpen. Je vindt helaas ook veel afval. Spullen die zijn achtergelaten op het strand, of dingen die zijn aangespoeld uit zee. De echte strandjutter heeft tegenwoordig naast een schep en een zeefje dan ook een zak mee om rommel op te ruimen.”
Echte jager
Op zijn kop heeft de zeekat twee goed ontwikkelde ogen, waarmee hij in het donker naar prooien (kreeften, vissen en andere inktvissen) speurt. Met de twee langste vangarmen grijpt hij z’n prooi vast en brengt die naar z’n bek. Door de zuignappen op de tentakels houdt hij hem in een stevige houdgreep. Vervolgens verbrijzelt hij het slachtoffer met zijn enorme kaken en transporteert hij de resten met zijn rasptong richting zijn maag.
Verwarring
Pijlsnel schiet hij door het ijskoude zeewater. Nog maar net ontsnapt aan een gulzige roofvis. Zijn belager laat hij in verwarring achter in een pikzwarte inktwolk.
Kameleon van de zee
De gewone zeekat, Sepia officinalis, is een inktvis van ongeveer 30 centimeter lang. Geen kat om zonder handschoenen aan te pakken, zo blijkt.
Camouflage
Een van zijn doeltreffendste verdedigingstechnieken is camouflage. In een flits kan de zeekat zich aan de ondergrond aanpassen. Dat doet hij door de pigmentcellen in zijn huid razendsnel van kleur te veranderen, net als een kameleon. In zijn huid ligt ook nog een speciale laag, die lichtstralen kan weerkaatsen en breken.
Schild
De zeekat is een inktvissensoort. Net als slakken en schelpen hoort hij daarom bij de groep van weekdieren. Om ze wat stevigheid te geven hebben ze een ellipsvormig rugschild. Dit ‘zeeschuim’ bestaat vooral uit kalk en vind je vaak op het strand.
Zwemkunsten
Onderaan zijn lijf heeft de zeekat een soort trechter. In deze naar voren gerichte holte liggen de kieuwen en de uitgang van de darmen. Door water in en uit de trechter te persen, kan de zeekat supersnel achteruitschieten. Dat doet hij met zoveel kracht, dat hij soms zelfs boven het water uitkomt. Heel handig als je aangevallen wordt door een grote vis of een zeehond.
Paaien
In het voorjaar trekken zeekatten naar rustiger water om te paaien, bijvoorbeeld in de Oosterschelde. Bij de balts maakt het mannetje met een indrukwekkende lichtshow het vrouwtje het hof. Als ze ingaat op zijn avances, brengt hij met een speciaal daarvoor ontwikkelde tentakel zijn sperma over in de trechter van het vrouwtje. Zij zet de bevruchte eieren af op waterplanten.
NATUURMAKERS
Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woonomgeving te beschermen.
Van weiland tot natuurparadijs
Of hij interesse heeft in een kaal weiland van 3 hectare in zijn Friese geboortedorp Oldeholtpade. Natuurfotograaf en filmer Ruurd Jelle van der Leij twijfelt geen moment en tovert het om tot zijn eigen natuurgebiedje. Een half jaar later stikt het er van nieuw leven.
Zijn doel? Zoveel mogelijk soorten in zijn ‘achtertuin’. Met een bevriende kraanmachinist groef Ruurd Jelle in zes weken de smalle sloot uit tot meanderende beek met kraakhelder water, flauwe oevers en een stroomversnelling op zonne-energie. Hij plantte tientallen soorten inheemse struiken en plaatste een boswal. “Ik had niet verwacht dat het zo idioot snel succesvol zou zijn. Binnen een half jaar spotte ik de eerste otter, boomkikker en de helft van de libellesoorten die in Nederland voorkomen.” Onlangs had hij veertien boeren te gast, die niet meer van zijn land weg waren te slaan. “Dit is het levende bewijs dat boeren en natuur echt samen kunnen gaan. Dat is hoopvol in deze stikstofcrisis. Ik heb nu alles wat ik ooit wilde. Mijn natuur maakt me echt gelukkig.”
TIP 1 Maak een goed plan
Bedenk je plan niet in een dag. Ik maakte eerst dronefoto’s en heb vervolgens acht maanden lang geschetst. Gaandeweg krijg je steeds meer inzicht.
TIP 2 Onderzoek de omgeving
Onderzoek welke planten en soorten in jouw omgeving passen en of je bijvoorbeeld toegang hebt tot vers water. Pas je plan daarop aan.
TIP 3 Zet je netwerk in
Oude voetbalvrienden uit het dorp hielpen mij met graven, het plaatsen van zwerfkeien en met een ingang bij het waterschap. Nico Minnema, vriend en ecoloog, is mijn klankbord; de paarden van mijn broer helpen af en toe bij de begrazing.
TIP 4 Begin gewoon
Ik had geen zin om op subsidie te wachten. Natuur kan in een jaar veel doen, dus ieder jaar is winst. Zelfs in een kleine tuin kun je verschil maken. Hoe gevarieerder je tuin, hoe meer soorten je aantrekt.
TIP 5 Kijk en geniet
Alles wat ik zie gebeuren is mooi. Ik kan hier de hele dag rondlopen met mijn camera. Het leukste was een spraakberichtje van de buurman: ‘Wat schreeuwt hier?’ Het bleek een boomkikker. Fantastisch!
Snacken maar
Tim (7), Merel (7), Luuk (8), Tom (7), Vesper (5) en Naelle (5) maken vogelsnacks op Hoeve Lichtenberg in Maastricht.
In hun winterjassen schuiven Tim, Luuk, Tom, Merel, Vesper en Naelle aan bij boswachter Lilian. Zij heeft een tafel vol gezet met vogelzaadjes, dennenappels, pindakaas en kopjes. “Wat gezellig dat jullie de vogels deze winter komen helpen”, verwelkomt ze de kinderen. “We gaan vandaag drie verschillende vette vogelsnacks maken, voor in je tuin.”
De kinderen beginnen met de vetbol, maar dan eentje in een gezellig kopje uit de kringloopwinkel. Tom moet erom lachen: “Mijn oma heeft ook zulke kopjes.” Op een vuurtje wordt de kokosolie gesmolten, daarna gaat het vogelvoer erdoor en kan het mengel in het kopje. Tim trekt z’n neus op als hij klaar is: “Hmm, heel lekker ziet dit zadensoepje er niet uit.” “En het smaakt ook naar niks”, vindt Merel nadat ze een zonnebloempit heeft geproefd.
Gaatjes prikken
Tijd voor de pindaslinger. Lilian deelt plankjes uit waar een grote spijker uitsteekt: “Hiermee maak je gaatjes in je pinda’s en rozijnen, en kun je ze aan het ijzerdraad rijgen.” Luuk en Tom werken keihard. Eén pinda voor aan de slinger en voor henzelf. Merel smakt met volle mond: “Dit voer is al beter, het smaakt naar pindakaas.”
Kliederen
De laatste vogelsnack wordt een lekkere kliederboel. Naelle en Vesper smeren met veel geduld alle gaatjes van een enorme dennenappel vol met vogelpindakaas. Daarna rollen ze het kleverige ding door de vogelzaadjes. “De mijne lijkt op een ijsje”, zegt Naelle lachend. Lilian: “De vogels zijn er ook net zo dol op als wij op ijs. Bij mij in de tuin hing er al een specht aan.”
IS JOUW (KLEIN)KIND AL OERRR?
Voor € 2,25 per maand krijg je: •Een welkomstcadeau • Elk seizoen post vol inspiratie en acties • Kalender met de leukste buitentips • Korting op activiteiten in de natuur Meld je aan via OERRR.nl
Help de vogels in de winter
Wil je ook vogelsnacks maken met de boswachter? Kom dan naar de Vette Vogeldagen van OERRR. Check OERRR.nl/vettevogeldagen voor data en locaties én extra tips voor hoe je zelf een lekkere snack maakt.
Natuurkracht
Met donderend geweld raasde het water in de zomer van 2021 door de beken van ZuidLimburg. Na dagen met hevige regens kwamen huizen en bedrijven onder water te staan. Zulke regenval gaan we vaker krijgen door het veranderende klimaat. Hoe kun je dan toch schade voor mensen en gebouwen voorkomen? Door het landschap te herstellen. Laat de beken weer door het landschap kronkelen, en plant bomen en struiken aan. Laat de bodem werken als een spons, zodat die water vasthoudt en heel gedoseerd laat afstromen. Planten en bodemdieren kunnen als geen ander van de bodem een spons maken. Dat is Natuurkracht! Natuurmonumenten en andere organisaties nodigen iedereen in Geul en Gulpdal uit om met ideeën te komen die deze Natuurkracht vergroten: natuurkracht.org. Voor de uitvoering van de beste ideeën stelt de Nationale Postcode Loterij een miljoen euro beschikbaar. We danken alle deelnemers aan de Postcode Loterij voor hun steun om het ZuidLimburgse landschap veilig en mooi te maken.
