Puur Natuur Zomer 2024

4X ZOMERSE RONDJES

Luidruchtig

“De stad is niet alleen multicultureel, maar ook ‘multispecieel’: je vindt er soorten uit de hele wereld. Onder hen is de halsbandparkiet, een opvallende knalgroene en luidruchtige vogel. Het zijn de nazaten van enkele ontsnapte of losgelaten exemplaren uit de jaren zestig. De halsbandparkiet komt oorspronkelijk uit India en Centraal Afrika. Inmiddels zijn er zo’n 3.000 broedparen en in totaal circa 22.000 individuen in Nederland. Ze broeden graag in natuurlijke holen of oude spechtenholen in loofbomen. Bij voorkeur in tuinen en stadsparken. De hoogste dichtheden vinden we in Den Haag en Amsterdam, maar ook in andere plaatsen in de Randstad

is de parkiet steeds vaker te zien. Voor hun voedsel zijn ze, zeker in de wintermaanden, afhankelijk van mensen. De maaltijd bestaat uit zaden en vruchten, met name ongebrande pinda’s zijn geliefd. Bij het eten gaan ze nogal ruw te werk, waarbij veel maar deels wordt opgegeten of op de grond valt. Daarmee maken ze zich niet bij iedereen geliefd.”

Maurice Kruk

Boswachter Rotterdam en Nieuwkoop facebook.com/ middendelfland

Biodiversiteit de cijfers

Op de wereld leven naar schatting zo’n 12 miljoen soorten planten en dieren, daarvan zijn er ongeveer 2 miljoen soorten bekend / In Nederland komen circa 45.000 soorten planten en dieren voor, waaronder 23.000 soorten insecten, 10.000 schimmels, 3.600 wieren en algen, 1.570 vaatplanten, 190 broedvogels, 106 wilde zoogdieren en 1 mens / Als je het gewicht van alle zoogdieren in de wereld bij elkaar optelt, bestaat 62% uit vee (koeien, varkens, schapen, geiten etc.), 34% uit mensen en 4% uit wilde dieren / Het grootste organisme op aarde is een groep van 47.000 ratelpopulieren die uit één en hetzelfde wortelstelsel zijn voortgekomen; de bomen beslaan een oppervlakte van 43 hectare en hebben een gewicht van 6 miljoen kilo / Het kleinste organisme is een bacterie met een diameter van 0,292 micrometer (een micrometer is een miljoenste deel van een meter) en een volume van 0,006 tot 0,024 kubieke micrometer / In de Marianentrog ligt het diepste punt van de aarde, zo’n 11 kilometer onder zeeniveau; daar leven botten en schollen met lengtes tot 30 centimeter / De Rüppells gier, die in Afrika voorkomt, bereikt vlieghoogtes van 11 kilometer; dat is ver boven het hoogste punt van de aarde (Mount Everest, 8.849 meter) / Nederland kent 8 landschapstypes: maritiem landschap, duin- en strandwallenlandschap, zeekleilandschap, rivierenlandschap, veenlandschap, zandlandschap, heuvellandschap en antropogeen (menselijk) landschap / En 6 bodemsoorten: duin, rivierklei, zeeklei, veen, zand en löss / De wereldwijde biodiversiteit daalde sinds 1970 met 69 procent, blijkt uit de Living Planet Index / Op de Rode Lijst van de International Union for Conservation of Nature staan ruim 44.000 planten- en diersoorten die met uitsterven worden bedreigd; dat is 28 procent van de 157.190 soorten die zijn beoordeeld / In Nederland staat 40 procent van de planten- en diersoorten op de Rode Lijst.

doeners

In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om natuur en erfgoed te beschermen. Zoals deze deelnemers van Vieka met een leer- en werkplek op De Slotplaats (Fr).

“Of het nou goed of slecht weer is, ik vind het altijd leuk in het bos! Het is misschien wel zwaar werk, maar ik krijg er ook energie van.”

“Ik vind het fijn om afwisselend werk te doen, lekker buiten in de natuur. Als het aan mij ligt, ga ik nooit meer wat anders doen.”

“Met dit werk krijgen de deelnemers de kans zich te ontwikkelen. Daarnaast leveren ze een bijdrage aan natuurbehoud. Een win-win situatie.”

“Ik ga graag aan de slag met de bladblazer en vind het super dat ik zo mijn steentje kan bijdragen.”

“Ik doe allemaal verschillende dingen. En ik heb net mijn bosmaaidiploma gehaald. Het is fijn om buiten te zijn, daar is het niet te koud en niet te warm.”

“Het liefst ben ik aan het maaien, samen met mijn collega. Lekker rustig in het bos, met niet te veel mensen om me heen.”

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuurmonumenten. Vragen over je lidmaatschap? Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111. Opzeggen van je lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl

ISSN:2213_218X

Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, Kirsten Dorrestijn, Robert Ketelaar, Wilco Meijers, Rody van der Pols (Maters en Hermsen) Joke van Rooyen (Maters en Hermsen), Astrid Schoenmaker, Petra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters en Hermsen) en de boswachters Jerome van Abbeve, Gaby Bollen, Gijs Clements, Annette den Dulk, Gidion Kok en Maurice Kruk Art direction & vormgeving Anke Revenberg, Kaisa Pohjola, Marjolijn Schoonderbeek (Maters en Hermsen). Foto omslag Getty Images

Prepress Studio Boon

Productiebegeleiding EMP grafimedia

Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Mix Credit papier. Indien nodig (met een folder erbij) verpakken we Puur Natuur in biofolie. Werp deze wikkel bij het restafval. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO 2 -uitstoot hiervan.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

WORD VRIJWILLIGER

Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Jouw contributie en/of gift kun je overmaken op rekeningnummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR

Door deze qr-code te scannen kun je de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

facebook.com/ natuurmonumenten

381.000 fans twitter.com/ natuurmonument

56.200 volgers instagram.com/ natuurmonumenten

205.000 volgers

Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

zomer 2024 nummer

Regina Oors: ‘Beter imago voor wespen’

4 ZOMERSE RONDJES

Zon en water

12 Schelpen zoeken met OERRR

14 Vragen aan Frans

21 Pim, hoe zit dat?

24 Het heideblauwtje ontleed

26 Natuurliefde van een mtb’er

33 Beeldcolumn Jip: spannende Veluwe

37 Natuurrijke oase voor jongeren

41 Ledenraad zet in op duurzame delta

42 Guusje de Vries: tegenwicht bieden

43 Foto van de maand

44 Uit de regio: Barsbekerbinnenpolder

46 Tien jaar samenwerken met Natuurbegraven Nederland

48 Canon: Eerder Achterbroek

49 Naar buiten

54 Webwinkel

Biodiversiteit, een immens netwerk van relaties

koninginnenpages en grote centaurie

Bloemen hebben vlinders nodig. En omgekeerd. Zo is de biodiversiteit een gigantisch netwerk van relaties tussen planten en dieren. Soms één op één, andere keren werken meerdere soorten met elkaar samen.

Maar steeds vaker gaan relaties kapot. De boswachter treedt dan op als relatietherapeut, zoals we zien op de Sint­Pietersberg.

TEKST: Frans Bosscher

oven D’n Observant dansen koninginnenpages op en neer. Mannetjes trekken zo de aandacht van vrouwtjes. Hilltopping wordt het fenomeen meestal genoemd, maar het

Duitse Gipfelbalz geeft beter weer waar het om draait: een baltsvlucht op het hoogste punt in de omgeving. Ook parelmoervlinders, zandoogjes en blauwtjes doen aan hilltopping. Vooral bij de grote, fraai gekleurde koninginnenpages ziet het er spectaculair uit.

D’n Observant is het hoogste punt van de Sint-Pietersberg. Het is een bult van zo’n 70 meter die op de Pietersberg – die 100 meter hoog is – ligt. Het is dus een bult op een bult, gemaakt van grond die is weggegraven om bij de mergel te komen. De hoogte, de hogere temperaturen, de kalkrijke bodem en het gevarieerde landschap maken dat de Sint-Pietersberg een van de twee vlinderbolwerken in ons land is,

de Hoge Veluwe is de andere. 40 van de 53 soorten dagvlinders zijn op de berg te vinden. “Het is een triple A-gebied”, zegt Herman Peeters, die er al dertig jaar vlinders telt, “met vlinders als bruin dikkopje, dambordje, klaverblauwtje, veldparelmoervlinder, boswitje, sleedoornpage en staartblauwtje. De meest bijzondere is wat mij betreft de braamparelmoervlinder, een soort die vanuit het zuiden langs de Maas naar het noorden trekt. Overal in ons land gaat de vlinderstand achteruit, maar hier gaat het goed, vooral wat betreft het aantal soorten.”

Plantenliefje

De Sint-Pietersberg is nu vooral aantrekkelijk voor vlinders die het moeten hebben van graslanden, bosranden en bossen. Maar de ENCI-groeve is teruggegeven aan de natuur, zal er een kalkmoeras tot ontwikkeling komen, een leefgebied voor weer andere vlinder-

rups van een koninginnenpage smult van wilde peen

groentje zoekt nectar op wilgenkatje

braamparelmoervlinder op kruidvlier

soorten. Het is een complex spel van omstandigheden waardoor zoveel vlinders het zo goed doen hier bij de Limburgse hoofdstad. Dankzij de warmte en de kalkrijke bodem zijn er graslanden met de hoogste diversiteit aan planten per vierkante meter. Hier bloeien soorten met tot de verbeelding sprekende namen als bleke hoornbloem, smal fakkelgras, kandelaartje, goudhaver, grasklokje, grote centaurie, kleine bevernel, knikkende distel en rode ogentroost. Al die planten zijn trekpleisters voor vlinders. Ze eten de nectar en zetten hun eitjes erop af. In de loop van de evolutie hebben vlinders de boel daarbij verdeeld. Elke vlindersoort heeft z’n eigen plantenliefje of -liefjes. Je hebt dus alleen veel vlindersoorten als er ook veel plantensoorten zijn.

Alle vormen van leven

Sommige soorten zijn zelfs muzikaal en gedragen zich sirenen. Zo verleidt het groentje, die tot de familie van de blauwtjes behoort, mieren in bij de voortplanting. De pop – het stadium waarin de rups verandert in een volwassen vlinder – trekt de aandacht

van mieren met een geluidje. Die nemen de pop mee in hun nest. Na overwintering komt de vlinder uit de pop en gaat zijns weegs. Er zijn aanwijzingen dat er van de piepjes die de poppen maken, dialecten bestaan.

De vlinderrijkdom op de Sint-Pietersberg kan er alleen maar zijn dankzij de vele relaties: tussen vlinders en planten, tussen planten en de bodem, tussen de bodem en het landschap, tussen het landschap en het klimaat. Het illustreert dat biodiversiteit zoveel meer is dan een optelsom van planten- en diersoorten. Letterlijk betekent biodiversiteit: verscheidenheid van leven. Daar horen alle vormen van leven bij, van de Marianentrog tot de Mount Everest, van de evenaar tot de polen, van de kleinste micro-organismen tot de grootste walvissen. Hoeveel soorten dat zijn, is nog een raadsel. Er zijn nu 1,9 miljoen bekend; daarvan komen er 40.000 in ons land voor. Maar wetenschappers schatten dat er meer dan 10 miljoen soorten op aarde zijn. En dan tellen ze bacteriën niet mee. Van de soorten die tot nu toe zijn ontdekt, zijn 1 miljoen insecten, 310.000 planten en 62.000 gewervelde dieren (vissen,

amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren). Vooral van insecten en bacteriën is maar een klein deel bekend. Al die individuen leven niet op zich. Ze kunnen alleen bestaan dankzij de anderen. Bloemen hebben bijen nodig voor de bestuiving, veel bomen kunnen niet zonder schimmels, verschillende walvissoorten zijn nergens zonder plankton, veel vogels overleven alleen dankzij insecten, mensen functioneren niet zonder planten, ga zo maar door.

Variatie aan ecosystemen

Die miljoenen planten- en diersoorten hebben zich in de loop van vele duizenden jaren aangepast aan de omgeving waarin ze leven. De een weet te overleven in de woestijn, de ander in zee, en alles wat ertussen zit. Klimaat, bodemtype, luchtkwaliteit en aanwezigheid van water (zoet of zout) zijn factoren die bepalen hoe een omgeving eruitziet. Of het gaat om regenwouden, koraalriffen, hoogvenen, rivierbossen, beekdalen, elk landschapstype heeft z’n eigen verzameling aan soorten die zich daar helemaal thuis voelen. Een landschap vormt samen met z’n bewoners een eigen samen-

knikkende distel is favoriet bij distelvlinder

grasklokje is waardplant voor enkele nachtvlindersoorten

kleine bevenel is waardplant voor koninginnenpage en icarusblauwtje

goudhaver is een van de waardplanten voor het groot dikkopje

kandelaartje vind je op de randen van mergelgroeves

De ENCI-groeve is na honderd jaar teruggegeven aan de natuur.

leving: een ecosysteem. De grote variatie aan ecosystemen is daarom ook deel van de biodiversiteit.

De aanpassing van al die planten en dieren aan hun omgeving geeft ze een eigen set aan eigenschappen. Die hebben ze in de loop van de tijd verankerd in hun DNA. Van een afstandje lijken de ruim twintig muizensoorten in ons land best veel op elkaar. Toch is de een groter dan de ander, heeft de één een bruine vacht, de ander een grijze, kan de een zwemmen, de ander klimmen. Bij de 360 wildebijensoorten eenzelfde verhaal. Daar komt nog bij dat mannetjes en vrouwtjes van dezelfde bijensoort er ook flink verschillend kunnen uitzien. Een wilde appel in het bos heeft een ander DNA dan de elstar in de boomgaard. Ook dat is verscheidenheid van leven, ook dat is biodiversiteit.

Onontdekte soorten verdwijnen

Die aanpassing aan de omgeving ging in de 4,5 miljardjarige geschiedenis van de aarde niet van een leien dakje. Het eerste leven ontstond zo’n 3,5 miljard jaar geleden en bestond uit bacteriën en eencelligen. 1,5 tot 2 miljard jaar later ontstond een groep

organismen waar planten en dieren bijhoren. Daarna kwamen en gingen soorten. In zes perioden stierven er extreem veel soorten uit. Een bekende periode is die van 65 miljoen jaar geleden, toen onder meer dinosauriërs van de aardbodem verdwenen. We zitten nu middenin de zesde uitstervingsgolf. De snelheid waarmee soorten momenteel uitsterven ligt hoger dan tijdens de golf die de dino’s de das omdeed. Het natuurlijke uitsterftempo is een tot twee soorten per tien jaar. Dat gaat nu honderden, mogelijk duizenden, keren sneller. In belangrijke mate is dat het gevolg van het succes waarmee de mensen zich over de aarde hebben verspreid. Een droevige constatering: overal waar de mens opduikt, verdwijnen planten en dieren. Met name grote en langzame dieren leggen het loodje door vernietiging van leefgebieden en jacht. Zij zijn de bekende en zichtbare verliezers, maar met het verdwijnen van hun leefgebieden verdwenen ook duizenden soorten die nog niet eens zijn ontdekt. Wetenschappers maakten een reconstructie van de omvang van de achteruitgang. Voor de hele wereld was in 2010 nog 70 procent van de

sleedoornpage op sleedoorn

dambordje op marjolein

oorspronkelijke biodiversiteit over, voor Europa was dat bijna 50 procent en voor Nederland 15 procent.

Specialisten zijn kwetsbaar

De afname gaat nog altijd door. Met name de specialisten onder planten en dieren zijn kwetsbaar. Zij hebben het meeste last van bekende bedreigingen van de natuur, zoals verdroging, vervuild water, overmatig veel meststoffen en isolement. Als in een hoogveengebied honderden fitissen broeden omdat er door verdroging een bos groeide, kun je dat moeilijk biodiversiteitswinst noemen als tegelijkertijd de laatste grauwe klauwieren en tureluurs verdwijnen. Zo zijn de planten en dieren die zich aanpasten aan bepaalde omstandigheden, in het nadeel ten opzichte van soorten die met een grotere variatie aan omstandigheden kunnen omgaan. De specialisten leggen het af tegen de opportunisten, zou je kunnen zeggen. Vogels als kraaien en reigers zijn zulke opportunisten, weidevogels niet. Die vind je in gebieden met natte bodems, omdat ze daar hun voedsel (bodemdieren) uit kunnen halen. Het moeten ook open gebieden zijn,

want ze broeden op de grond en willen niet gevonden worden door rovers die vanuit bomen of andere hoge posities hun nesten kunnen opsporen. In die natte en open gebieden zijn dan ook nog eens veel bloeiende planten een vereiste, want dat betekent dat er insecten zijn. En weidevogels eten alleen en uitsluitend insecten.

Schapen als pakketbezorgers

Ook de diverse vlindersoorten stellen vaak ook heel specifieke eisen aan hun leefomgeving, zien we op de Sint-Pietersberg. Het plaatst de beheerder voor de nodige uitdagingen, vertelt ecoloog Gaby Bollen van Natuurmonumenten. “We moeten die bijzondere graslanden bijvoorbeeld in goede conditie houden, zodat de planten zich optimaal kunnen ontwikkelen. Dan blijft de diversiteit behouden. Maar ook hier hebben we te maken met stikstofneerslag. Als je niet oppast, gaan planten als witbol en brandnetel overheersen. De meeste planten hier zijn aangepast aan de extreme omstandigheden die we soms hebben: voedselarm, droog en warm. ’s Zomers is het een bakplaat.”

Biodiversiteit en mensen

Planten en dieren kunnen alleen bestaan dankzij de anderen. Dat geldt net zo goed voor mensen. Wij kunnen niet zonder biodiversiteit. Soorten en ecosystemen zorgen bijvoorbeeld voor de productie van zuurstof, afbraak van dode dieren en planten, bestuiving van planten (waaronder landbouwgewassen), waterzuivering en het beheersen van plagen. Biodiversiteit betekent voor de mens bouwmateriaal, brandstof (hout), grondstoffen voor kleding (zoals katoen en bamboe), medicijnen en voedsel. Maar liefst 75 procent van onze voedselgewassen is afhankelijk van insecten. In ons land zijn er inmiddels al niet meer genoeg insecten om planten te bestuiven, blijkt uit onderzoek van Universiteit Leiden. Daardoor verdwijnen er planten en wordt onze voedselproductie bedreigd.

boswitje op wilde peen

mergellandschaap

Om die planten te beschermen, zetten de boswachters maaimachines en schapen in. “Maaien kun je heel gericht doen, op het juiste moment op de goede plek. Ook op plekken waar de schapen niet komen. Het voordeel van de schapen is dat ze via hun vacht zaden verspreiden. Ze zijn als het ware de pakketbezorgers van planten. Met hun getrappel maken ze open plekjes, waar zaden kunnen kiemen. En doordat ze her en der keutels achterlaten, krijg je variatie in schrale en wat minder schrale stukken. Het is echter van belang dat er het hele jaar door voedsel beschikbaar is voor vlinders. Daarom zetten we hekken rondom stukken waar niet gegraasd mag worden. Daar blijven dan bloemen staan waar vlinders van kunnen eten en waar ze hun eitjes op kunnen afzetten.”

Structuur intact

Van groot belang is ook dat vlinders zich kunnen verplaatsen van het ene naar het andere leefgebied. Daarom maken de boswachters corridors door het gebied. “In die corridors moeten ze kunnen opwarmen en nectar kunnen vinden”, zegt Gaby. “We maken er glooiende zones, waarin bloeiende

planten en struiken groeien. Daarvoor kappen we wat bomen weg. Dat ziet er even heftig uit, maar al vrij snel krijg je een mooie schuine structuur langs het bos, met veel zonlicht en dus een afwisselende laag met bloeiende planten.” Daarmee zijn nog niet alle vlinders bediend. Het eerdergenoemde groentje heeft voor z’n voortplanting mieren nodig. Gaby: “Door ervoor te zorgen dat de structuur in graslanden intact blijft, kunnen mieren er hun nesten maken.”

Voor de verdere toekomst is Natuurmonumenten met verschillende partijen in overleg om verbindingen te maken naar natuurgebieden die wat verder weg liggen, zoals het Belgische deel van de SintPietersberg het Jekerdal. “Als zich dan in een van die gebieden een calamiteit voordoet, zoals een grote droogte of een brand, kunnen vlinders uit de andere gebieden er een nieuwe populatie beginnen.”

Zo zijn boswachters dus steeds bezig om de relaties tussen planten, dieren en hun omgeving te herstellen en te versterken. Zo beschouwd zou je boswachters de relatietherapeuten van de natuur kunnen noemen.

• Zet veel verschillende planten in je tuin of op je balkon. Als je een groot deel van het jaar bloeiende planten hebt, is er altijd voedsel voor insecten, vlinders en vogels, en dus ook voor wormen, egels en andere dieren.

• Let er bij de aankoop van planten op dat het om inheemse soorten gaat. Insecten kennen die soorten. Ze eten ervan en leggen hun eitjes erop.

• Maai en snoei niet te vaak. Insecten gebruiken planten en struiken ook als plek om te schuilen en voor hun nesten.

Nog veel meer tips om je tuin biodivers te maken vind je op nm.nl/tuin

SCHELPEN ZOEKEN

Geen zomervakantie zonder een dagje strand.

Met je haren in de wind, zand op je boterhammen en blote voeten in het zand speur je de vloedlijn af naar de mooiste schelpen.

Weetje over KOKKELS

van boswachter Jerome

Wist je dat veel schelpen op het strand van weekdieren zijn die lang geleden zijn overleden? Een kokkel of halfgeknotte strandschelp is vaak honderden tot duizenden jaren oud. Sommige kunnen wel 100.000 jaar oud zijn. Echte fossielen!

Kokkel

Behoorlijk dikke, geribbelde schelp. Hoe zouter het water, hoe meer ribbels de kokkel heeft. Favoriete snack van veel vogels en vissen.

Nonnetje

Een rond-driehoekig schelpje met heldere kleuren. Door zich tien of twintig centimeter in het zand in te graven, proberen ze te ontsnappen aan vogels.

Halfgeknotte strandschelp

Samen met de kokkel is dit onze meest voorkomende schelp. Halfgeknot betekent: één kant van de schelp is ronder dan de andere.

schelp bij elkaar met een sluitspier. Dat lukt bij de strandgaper niet helemaal. Ze ‘gapen’, vandaar de naam. lang worden en wel 30 jaar oud.

Een schelpenhanger maken van de schelpen die je hebt gevonden?

Kijk hier hoe je dat doet. En vraag een volwassene je te helpen met boren.

Dit heb je nodig:

▯ schelpen, bijvoorbeeld 20 (voor 4 rijen van 5 schelpen)

▯ een klosje garen

▯ een mooie stok

▯ een boormachine

▯ een boortje van 3 mm

Elke schelp heeft een gaatje nodig om het garen doorheen te rijgen. Leg de schelp met de ronde kant op een houten ondergrond (waarin geboord mag worden). Boor heel voorzichtig, met een langzaam draaiende boor.

Extra tip: Verf de schelpen

Schelpen zijn prachtig, maar het kan ook leuk zijn ze een kleurtje te geven.

Leg de stok neer met daaronder de schelpen in de volgorde die jij wilt. Knip voor elke rij een ruim stuk garen af. Knoop het garen aan de stok en rijg het door de eerste schelp. Maak een dubbele knoop, zodat de schelp niet naar beneden glijdt. Rijg de schelpen aan het garen. Klaar? Maak een koordje aan de stok en je schelpenhanger is klaar om te hangen.

Is jouw (klein)kind al OERRR?

Voor € 2,50 per maand krijg je:

Een welkomstcadeau

Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips

Korting op activiteiten in de natuur

Meld je aan via OERRR.nl

Vragen

aan Frans

Frans Bosscher van Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuurgebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

Hoe komt die muurhagedis hier?

Jack Pijnenburg uit Tienhoven aan de Lek zag tot zijn verrassing een muurhagedis naast zijn voordeur. Hij had het vlugge beestje wel eens gezien tijdens een vakantie in Frankrijk, waar het veel warmer is. Is het dankzij het opwarmende klimaat dat de hagedis nu bij mij thuis opduikt? vraagt hij. Het is inderdaad opvallend. In ons land leven alleen in Maastricht muurhagedissen. Het is een populatie van enkele honderden dieren die groeit dankzij herstelmaatregelen én klimaatverandering. Als je op waarneming.nl kijkt, zie je dat de muurhagedis ook elders in Nederland wordt gezien, tot in NoordGroningen. Die muurhagedissen zijn uitgezet, wat niet is toegestaan. Het gaat vaak om dieren uit Midden- en Zuid-Europa.

Hebben zeevogels geen last van zout?

Je kunt eenden in de stadsvijver beter geen brood voeren, is het advies, want er zit te veel zout in. Maar hoe zit dat met meeuwen en zee-eenden, vraagt Arnold Visser uit Kampen zich af. Daar komt Darwin weer om de hoek kijken: je overleeft als soort als je je weet aan te passen aan je omgeving. Als dieren – en ook mensen – zout binnenkrijgen, neemt hun lichaam vocht op om de zoutconcentratie binnen de perken te houden. De nieren spelen in dat proces een sleutel rol. Het overtollige zout plassen ze uit. Bij vogels werkt het anders. Zij hebben geen urineblaas,

hun urine is minder vloeibaar. Daardoor hebben ze meer moeite om van zout af te komen, waardoor er kans op zoutvergiftiging bestaat. Zeevogels vormen

Ook een vraag?

Stuur die naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl. Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

WAT IS DIT?

Peter Bark uit Almere kwam in een weiland een zwam tegen. “Aan mijn schoenmaat (41) kun je goed zien hoe groot deze ‘omelet’ is”, schrijft hij. Maar om welke zwam gaat het? Het is een zwavelzwam. De zwam heeft een voorkeur voor eiken, maar hij komt ook voor op wilgen, eucalyptussen, tamme kastanjes en fruitbomen. Je ziet ze eigenlijk alleen op bomen die verouderd of beschadigd zijn. Ze veroorzaken bruinrot in de kern van boomstammen. De zwavelzwam die Peter vond, stond niet bij een boom. Onder het gras zit vermoedelijk een oude stronk. Het vruchtlichaam van een zwavel-

zwam kan wel 10 kilo zwaar worden. Engelsen noemen het Chicken of the woods, omdat de structuur en smaak doen denken aan kip. Het is evenwel twijfelachtig of de zwavelzwam eetbaar is. Vooral het eten van jonge zwavelzwammen kan leiden tot misselijkheid en duizeligheid.

Wat is er aan de hand met… ...

loslopende katten?

Minister Piet Adema van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wil een landelijke chip- en registratieplicht voor katten invoeren.

Waarom wil de minister deze maatregel invoeren?

In Nederland zijn zo’n 2,9 miljoen huiskatten. Daarnaast leven er honderdduizenden, en mogelijk zelfs een miljoen, verwilderde katten in ons land. Als katten gechipt zijn, kunnen de 60.000 katten die jaarlijks als vermist worden opgegeven vaker met hun eigenaar herenigd worden. Ook kunnen verwilderde katten die niet gechipt zijn, beter als ‘verwilderd’ geïdentificeerd worden.

Wat vindt Natuurmonumenten hiervan?

De vereniging is groot voorstander van een chipplicht, vooral omdat dat betere mogelijkheden geeft om verwilderde katten in natuurgebieden aan te pakken.

Zijn die een probleem dan?

Nou en of! Katten zijn roofdieren. Huis- en verwilderde katten doden jaarlijks vele miljoenen andere dieren. Daaronder zijn ook bedreigde diersoorten. Katten zijn dieren die door mensen in de Nederlandse natuur worden gebracht. Ze zijn hier niet uit zichzelf gekomen. Met hun jachtgedrag verstoren ze de natuurlijke balans, die in duizenden jaren ontstond tussen roof- en prooidieren die hier van nature voorkomen.

Wie heeft die slakkenhuisjes stuk gemaakt?

Je hebt het misschien wel eens zien liggen: een hoopje kapotte slakkenhuisjes in een bosrand of op een grasveld. Als je even verder kijkt, zie je er waarschijnlijk ook een steen of een tegel bij liggen. Die heeft een zanglijster, want dat is de boosdoener, gebruikt om de huisjes kapot te maken. Zo’n steen wordt smidse of aambeeld genoemd. De zanglijster slaat een slakkenhuisje ertegen kapot om vervolgens de slak te verorberen.

Welke dieren zijn zoal slachtoffer?

Niet alleen vogels en muizen, maar ook andere soorten zoals amfibieën, reptielen en insecten.

Maakt een chipplicht hier een einde aan?

Nee, maar het helpt wel bij de aanpak. In meerdere

natuurgebieden gebruiken boswachters vangkasten als bedreigde diersoorten in het geding zijn door jagende katten. In het uiterste geval kunnen ze, met ontheffing van de provincie, tot afschot overgaan. Als ze straks gechipte dieren vangen, kunnen de eigenaren worden achterhaald en aangesproken.

Zijn er nog extra maatregelen

Het ’s nachts binnenhouden van katten kan helpen om het aantal slachtoffers te verminderen. Dat geldt ook voor het aanbrengen van speciale, opvallende halsbandjes of een belletje.

Wanneer gaat de chipplicht in?

Dat is nog niet bekend, maar wat Natuurmonumenten betreft zo snel mogelijk.

K ROON OP HETWER K

Je hebt van die planten en dieren die met hun aan­ of afwezigheid vertellen of een leefgebied in orde is.

Als deze soorten er zijn, is de kans groot dat de biodiversiteit er op peil is.

Het is een succesverhaal: de herovering van ons land door de otter. Jacht, visserij, water vervuiling en versnippering van leefgebieden maakte in de jaren tachtig een eind aan de populatie. In 2002 werden er 7 Oost-Europese otters uitgezet in Nationaal Park Weerribben-Wieden. Twintig jaar later komen ze weer in het grootste deelvan ons land voor, tot in de Biesbosch en Kempen-Broek. Dat is te danken aan een betere bescherming én het herstel van natte natuurgebieden. Als er een otter in een gebied leeft, gaat het er ook goed met andere dieren. Inmiddels komen er vanuit Duitsland ook otters naar ons land. Auto’s blijven een grote vijand: van de naar schatting ruim 500 otters komt jaarlijks een derde om in het verkeer.

TEKST: Frans Bosscher

Klokjes-gentiaan

De intens blauwe bloemen van de klokjesgentiaan fleuren natte graslanden, heide en moerassen op. De plant heeft een innige relatie met een andere blauwe verschijning, het gentiaanblauwtje. De vlinder zet haar eitjes af op de bloemen en bladeren van de klokjesgentiaan. De rupsen die daaruit kruipen, laten zich op de grond vallen, in afwachting van adoptieouders. Alleen knoopmieren komen daarvoor in aanmerking. Die nemen de rupsen mee naar hun nest en verzorgen ze een jaar lang in ruil voor wat zoetigheid. De volgende zomer verpopt de rups tot vlinder en vliegt hij de wijde wereld in. Door verdroging en stikstof krijgt de klokjesgentiaan het steeds moeilijker. En daardoor zijn partner, het gentiaanblauwtje.

De panda van de delta wordt hij genoemd. Als je dat etiket krijgt opgeplakt, weet je dat het vijf voor twaalf is. Het gaat inderdaad niet goed met de zandhommel. Een eeuw geleden kwam hij nog overal in ons land voor. Nu alleen nog op de Zuid­Hollandse eilanden, zoals in de Korendijkse Slikken en Tiendgorzen. Daar komen de favoriete planten van de zandhommel in overvloed voor, zoals smeerwortel, witte dovenetel, rode en witte klaver. Eigenlijk doodgewone planten. Om hem een beter perspectief te geven, werken ze in de Hoekse Waard aan bloemrijke dijken, akkerranden, wegbermen en slootkanten, zodat de zandhommel letterlijk zijn vleugels kan uitslaan.

Als je in het voorjaar kemphaanmannen met hun opgezette witte kragen schijngevechten ziet voeren om vrouwtjes te imponeren, weet je dat het met de biodiversiteit op die plek goed zit. Dan zijn er graslanden met slootjes en poelen met modderige randen én hogere stukken land die geschikt zijn als toernooiveld. Er zijn genoeg insecten en larven waarmee de kemphanen en hun jongen zich kunnen voeden. Als een weidegebied geschikt is als leefgebied voor de kemphaan, is het dat ook voor andere weidevogels.

Vijftig jaar geleden waren er nog zesduizend broedparen in ons land. Door verlaging van het grondwaterpeil, overmatige bemesting en intensieve maaiwerkzaamheden is de kemphaan als broedvogel zo goed als verdwenen. Ook tijdens de vogeltrek mijden ze ons land meer en meer.

Als je in het bos een vliegend hert tegenkomt, weet je dat je in een oud, gevarieerd bos bent. Dat deze grootste kever van Europa nog maar op 4 plekken voorkomt in ons land (Twente, Veluwe, Nijmeegse stuwwal en Zuid­Limburg), zegt dan ook veel over de kwaliteit van onze bossen. Oude eiken, daar houden vliegende herten van. In hun korte leven als volwassen kever voeden ze zich met de suikerrijke sappen. De vrouwtjes zetten hun eitjes af op wortels van bomen die zijn aangetast door eikenrot of witrot. De larven kruipen dieper weg in het vermolmde, vochtige hout. Daar zitten ze 4 tot 8 jaar om dan te verpoppen tot volwassen vliegend hert.

In een leefgebied dat goed is voor het vliegend hert zie je vaak ook geelgorzen, braamsluiper en insecten, zoals de andoornbij en de tuinbaldakijnspin.

Pim,

hoe

zit dat?

Bij de laatste verkiezingen werden veel rechtse partijen groter. Verschillende leden uitten hun zorgen over de verkiezingsuitslag. Valt er met deze partijen te praten over het belang van natuurherstel, of moet Natuurmonumenten een andere koers gaan varen?

“Ons basisprincipe is: we praten met iedereen. Wij moeten de stem van de natuur overal laten horen. Onderzoek onder Nederlandse kiezers laat zien dat 64 procent van de stemgerechtigden vindt dat zijn partij meer moet doen om natuur te beschermen. Ook 63 procent van de achterban van de partijen BBB, PVV, NSC en VVD vindt dat. De wens om natuur te beschermen is niet links of rechts.

De liefde voor de natuur is breed gedragen. Niet alleen houden veel mensen van de natuur, zij beseffen ook dat de natuur de basis is voor gezonde lucht, voor schoon en voldoende water en voor hun welzijn. De natuur zelf kan niet naar Den Haag gaan. Daarom stonden wij in november 2023 met 200 boswachters op het Malieveld. We vroegen mensen hun beterschapswens voor de natuur op te sturen. Afgelopen april trokken we weer naar Den Haag om de ingestuurde beterschapswensen te overhandigen aan Tweede Kamerleden. Namens al die mensen roepen wij de politiek op: voer de plannen uit die zijn afgesproken, zoals het verbinden van natuurgebieden en de doelen voor water. En het kán: we kunnen Nederland een mooier land maken waarin voor iedereen een duurzame toekomst is.

Ons doel als Natuurmonumenten is de natuur en biodiversiteit te versterken. Daarover gaan wij in gesprek. Blijkt dat die gesprekken nergens toe leiden? Dan zit er soms niets anders op dan naar de rechter te gaan. Zoals bij de Waddenzee en natuurcompensatie voor de Tweede Maasvlakte, nu blijkt dat de overheid de bescherming van Natura 2000-gebieden niet voldoende borgt en afspraken daarover niet nakomt. De gang naar de rechter is niet onze voorkeursroute, ook omdat het vaak langer duurt. Maar als het nodig is, dan doen we dat wel – voor de natuur. Als beheerder van 110.000 hectare natuurgebied hebben we veel buren. In gesprek met elkaar kunnen we tot oplossingen komen. Zoals in het Eemland, waar we samen met boeren een paradijs voor weidevogels beschermen. En in de Grensmaas waar we samen met Rijkswaterstaat, gemeenten, waterschappen en waterbouwbedrijven grind winnen uit de Maas. Er komt 1.000 hectare natuur bij en de rivier krijgt meer ruimte, waarmee de kans op overstromingen afneemt. Tot slot het prachtige project Rotterdam de Boer op: in samenwerking met lokale ondernemers produceren we hier duurzaam voedsel voor de mensen in de stad en versterken we tegelijkertijd de natuur. Zo zetten wij ons dagelijks in om samen met vele anderen van Nederland een mooier, duurzamer en natuurrijker land te maken. Een kans die we niet moeten laten lopen.”

Directeur Pim van der Feltz gaat in elke Puur Natuur in op een lezersvraag. Heb je ook een vraag? Stuur ‘m naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl

Kamerlid Ines Kostić (Partij voor de Dieren) luistert naar de ingesproken petitie.

‘Zo veel mooie berichten van jong en oud’

Maar liefst 81.497 persoonlijke beterschapswensen voor de natuur zijn door onze boswachters op 23 april aangeboden aan Tweede Kamerleden.

Zij namen plaats op de ‘zetel voor de natuur’ en luisterden via een koptelefoon naar een greep uit alle ingestuurde beterschapswensen. Ines Kostić (PvdD): “Ik ben echt onder de indruk en een beetje geëmotioneerd ook. Zo veel mooie berichten van jong en oud over hoe belangrijk onze natuur is.”

Het aanbieden van al deze persoonlijke beterschapswensen vormt het sluitstuk van de Beterschapscampagne. Die begon vorig jaar met de overhandiging van een manifest door boswachters aan Kamerleden, vanuit hun zorgen om de staat van de natuur. Tijdens de Boswachtersmars op het Haagse Malieveld deden tweehonderd boswachters opnieuw een dringende oproep aan de politiek.

OP DE HOOGTE BLIJVEN?

Wil je op de hoogte blijven van het nieuws over ons beheer en beleid? Abonneer je dan gratis op onze maandelijkse nieuwsbrief Van Nature: nm.nl/vno

GROENE TOEKOMST

In de serie Groene Toekomst spreken we jonge mensen over natuur en klimaat. Wat vinden zij belangrijk? Hoe moeten we het land anders inrichten?

Elian Yahje (26) wilde als kind bioloog worden, maar werd schrijver en journalist. Ook vertegenwoordigde hij twee jaar lang de Nederlandse jongeren bij de VN. Hij zat er aan tafel met diplomaten en leiders van de toekomst om zich sterk te maken voor jongeren. “Het is belangrijk de argwaan aan te kaarten.”

TEKST: Joke van Rooyen BEELD: Lars van den Brink

Was je als kind begaan met de natuur?

“Ik groeide op in een Arnhemse achterstandsbuurt en woonde in een flat. Geen jeugd in het groen dus, maar ik was gek op dieren en ging graag naar de Veluwe. Ik wilde zelfs bioloog worden. Toen ik ouder werd, raakte de liefde voor de natuur op de achtergrond. Ik ging Internationale Betrekkingen studeren in Leiden en op mijn achttiende werd ik jongerenvertegenwoordiger voor de Verenigde Naties. Zo kwamen de groene thema’s terug in mijn leven.”

Hoe kwamen natuur en klimaat bij de Verenigde Naties op je pad?

“Officieel hield ik me bezig met mensenrechten en veiligheid. Maar via de jongerenvertegenwoordigers met klimaat en natuur in hun portefeuille, kreeg ik meer kennis over de harde feiten rondom die thema’s. En ik zag in dat mensenrechten en veiligheid nauw samenhangen met klimaat en natuur en elkaar beïnvloeden. Ook raakte ik onder de indruk van de zeer betrokken klimaatbewuste jongeren die ik ontmoette.”

Wat betekent die ervaring bij de VN?

“Het leverde me een groter bewustzijn op van de omvang van de klimaatcrisis en hoe dit wereldwijd raakt aan ongelijkheid en mensenrechten. En daarnaast: hoe ontzettend belangrijk het is de stem van jongeren

daarin te laten horen. Het viel me op hoe technisch en wetenschappelijk de klimaatcrisis wordt benaderd. In Nederland gaat het bijvoorbeeld vaak over de CO2-uitstoot, met bijbehorende cijfers en feiten. Zo’n benadering maakt het abstract en een vervan-je-bed-show, met vooral oog voor de nadelen. Terwijl er juist zoveel voordelen zijn te behalen: een fijner, groener en biodiverser Nederland. Dat beeld sneeuwt onder, maar juist dat moeten we laten zien. Dat probeer ik in de artikelen die ik schrijf.”

Hoe ziet een fijne leefomgeving eruit?

“Een groene omgeving waar biodiverse natuur nabij is en voor iedereen toegankelijk. Ik ben echt een stadsmens, maar heb het groen wel nodig. Gelukkig is er een park in

Elian Yahye schrijft over jongerenbewegingen en internationale betrekkingen, voor onder meer Nederlands Dagblad, Vice Versa, NRC en De Correspondent. Tussen 2016 en 2018 was hij de Nederlandse jongererenvertegenwoordiger in de Verenigde Naties. Hij richtte zich vooral op de positie van vluchtelingen en het tegengaan van radicalisering. Hij deed de master International Relations: Culture & Politics aan Universiteit Leiden.

de buurt. Voor mijn werk ben ik momenteel in Nairobi, Kenia. Middenin miljoenenstad Nairobi ligt Karura Forest, een prachtig bos dat het stadsleven zoveel leefbaarder maakt. Een bos in de stad is niet overal haalbaar, dat realiseer ik me. Maar groene wijken en parken wel. Bij bouwprojecten, maar ook voor individuele burgers, is woon- en onderhoudsgemak vaak het uitgangspunt. Terwijl er zoveel woonwinst te behalen is uit een groenere omgeving.”

Ben je hoopvol over de toekomst?

“Ik ben minder optimistisch dan voorheen. Het lijkt wel of sinds de coronacrisis de fut uit de groene beweging is en minder mensen zich ervoor inzetten. Corona zette de verhouding tussen burger en politiek op scherp en leidde tot argwaan tussen mensen onderling en richting de politiek, instituties en organisaties. Dat maakt me soms pessimistisch. Ook andere wereldproblemen eisen veel aandacht op, zoals oorlogen en economie. Tegelijkertijd houd ik mijzelf voor dat er al veel in gang is gezet en dat de klimaatcrisis als onderwerp wel in beeld blijft. Volgens mij is het belangrijk de argwaan aan te kaarten en te verminderen. Dan verbetert het draagvlak en kun je meer mensen mobiliseren voor natuur en klimaat. Wat daarbij helpt: een schijnwerper zetten op groene ontwikkelingen die écht bijdragen en laten zien welke winst dat oplevert.”

Boven

De bovenkant van de vleugels van het mannetje is helderblauw met langs de rand een brede zwarte band en witte franje.

Onder

De onderkant van de vleugels van het mannetje is lichtblauw. Op de achtervleugel zie je een oranje band langs de rand met zwarte vlekken die zilverkleurig bestoven zijn.

JUWEEL VAN DE HEIDE

Het heideblauwtje fladdert vanaf juni op de heide. Voor de voortplanting is het vlindertje, dat een spanwijdte van nog geen 3 centimeter heeft, afhankelijk van mieren en heideplanten.

Dat maakt dit blauwtje kwetsbaar.

TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Vrouwtje

De bovenkant van de vleugels van het vrouwtje zijn donkerbruin. Langs de rand van de bovenkant zitten wat oranje vlekjes en een bruine franje. In de baltstijd is ze eenkennig. Zo gauw ze is bevrucht, weert ze mannetjes die willen paren. Ze keert ze de rug toe. Als dat niet werkt, trommelt ze met haar voorpoten op de kop van de mannetjes.

Eitjes

Het vrouwtje zet haar eitjes af op een lage plek op jonge, gezonde heideplantjes. Dat kan struikheide en dopheide zijn. Daarna is het snel afgelopen voor de vlinders. De rups overwintert als eitje. In het voorjaar komen de rupsjes uit het ei.

2 Liefde

De mannetjes komen net iets eerder dan de vrouwtjes uit de pop. Ze wachten ze geduldig op. En dan kan de paringstijd beginnen. De mannetjes speuren de omgeving af naar vrouwtjes en jagen andere vlinders weg. Bij wederzijdse interesse begint de balts en vindt de paring plaats.

Op de heide

Heide en mieren, met name zwarte wegmieren en akkermieren, zijn bepalend voor de voortplanting van het heideblauwtje. Maar door de neerslag van stikstof en verdroging maken heidestruiken plaats voor grassen. Er zijn steeds minder verse heideplantjes, waardoor er geen voedsel meer is voor de rups. Het heide blauwtje staat dan ook op de Rode Lijst met beschermde soorten.

Verhuizer

De jonge rupsen eten zich van maart tot juni vol met de verse uitlopers en bloemknoppen van heideplanten. De rups heeft een honingklier, die een zoetige vloeistof afgeeft. Mieren zijn er dol op en nemen de rupsen mee naar hun nest. Ook de rupsen profiteren ervan: ze zitten veilig in het mierennest. Pas na de verpopping verlaten ze als vlinder het nest.

Onder de grond

Niet alle rupsen worden meegenomen door een mier. Er zijn ook rupsen die op de voedselplant blijven en zelf de grond inkruipen om daar te verpoppen. Dat gebeurt in juni. De vleugels zien er dan nog klein en frommelig uit. Door kleurloos bloed (hemolymfe) in hun vleugels te pompen, kunnen ze die uitvouwen. Als ze niet lang daarna zijn opgedroogd, is het tijd voor de eerste vlucht.

natuur sport

MOUNTAIN BIKEN

“T‘Ik baal van het slechte imago van mountainbikers’

André Deunhouwer zou maar wat graag iets doen aan het slechte imago dat mountainbikers bij veel Nederlanders hebben. Op zijn YouTube-kanaal MTB Challenge, bekend bij mountainbikend Nederland, benoemt hij niet alleen de schoonheid van een route, maar ook hoe mooi én kwetsbaar de omliggende natuur is.

egen niet-mountainbikers zou ik het liefst zeggen: ‘Ga eens mee. Ga het eens proberen.’ Dat mountainbikeroutes in de natuur liggen, maakt het zo tof: actief bezig zijn in een omgeving die rust geeft. Ik rijd ook op andere plekken, zoals op een vuilnisbelt waar een MTB-route is uitgezet. Maar dan mis ik de natuur. Er is toch niks mooiers dan een groot bos, zoals de Veluwe? Als ik een eekhoorn of een kudde Schotse hooglanders zie, stop ik. Op de paden blijven en je respectvol gedragen is voor mij vanzelfsprekend. Uiteraard zijn er ook horken onder mountainbikers, daar gaat het nieuws over. Helaas. Met mijn YouTube-kanaal vind ik dat ik een voorbeeldfunctie heb, met meer dan 20.000 volgers.

Vorig jaar heb ik verschillende acties opgezet om geld op te halen voor Trees for All

Ik begrijp heel goed dat de natuur beschermd moet worden. Het belang van een MTBvignet ondersteun ik volledig. De paden en omliggende natuur worden onderhouden door enthousiaste vrijwilligersgroepen. Die zijn echt goud waard! Hopelijk komt er meer begrip voor dat mountainbikers ook genieten van de natuur. Van de paden af gaan of ’s nachts rijden is bij echte mountainbikers een absolute no go.”

Routes Natuurmonumenten

Bij de aanleg van recreatieve voorzieningen in onze gebieden bekijken boswachters wat waar kan. Omdat het op veel plekken steeds drukker wordt, willen we de natuurgebieden in Nederland beschermen en uitbreiden, met daarin ook ruimte voor recreatie.

Langs verleidelijke

4 ZOMERSE RONDJES

Even de natuur in en beginnen met een inspirerend startpunt? Verken een korte wandelroute vanuit onze bezoekerscentra. We lichten er vier uit. Wandelroute Goorven bijvoorbeeld in de Oisterwijkse bossen, met onderweg zicht op vijf verschillende vennen.

TEKST: Wilco

Meijers

4,2 km

Goorven, Oisterwijkse Bossen en Vennen

Startpunt: Bezoekerscentrum Oisterwijk. Gemarkeerd met gele pijltjes

In Bezoekerscentrum Oisterwijk schieten rietvoorns heen en weer in hun aquarium. Prachtige beesten, met hun glanzende schubben en felrode staart. “Een inheemse vis die hier van oudsher in de vennen rondzwemt”, vertelt boswachter Annette den Dulk. “Ze hebben veel last van een allesverslindende vis, de zonnebaars uit Noord-Amerika. Die zijn door dumping uit aquariums en vijvers in de vennen terecht gekomen en bedreigen alle soorten die kleiner zijn dan zijzelf. Daarom zijn er speciaal gekweekte snoeken uitgezet om te onderzoeken of zij de zonnebaarzen kunnen uitroeien.” Zo leren we iets van de onderwaterwereld van de Oisterwijkse vennen, waarin ook bijzondere sieralgen leven. Ook die kun je in het bezoekerscentrum zien, al is dat in een andere vorm. De kleurrijke lampen in de ruimte zijn geïnspireerd op de vorm van deze eencellige micro-organismen van zoete, stilstaande wateren. Maar de buiten-

wereld trekt. We gaan op stap, eerst eventjes langs het fietspad, maar dan komt het bos met zijn verleidelijke vennen.

Van ven naar ven

Het Voorste Goorven is de eerste op de route. Schoon om te zien, al doet de naam anders vermoeden. Goor betekende vroeger moeras. Hier werd vroeger turf gestoken en zo ontstond dit ven. Langs de oevers wordt gewerkt. “Boompjes worden gekapt zodat het zonlicht de waterkanten weer bereikt. Gunstig voor allerlei libellen, kikkers en salamanders. Er leven in de Oisterwijkse vennen veel soorten, ook omdat de samenstelling van het water in elk ven net weer anders is.” We kronkelen verder langs de oevers, turen over het Achterse Goorven en pakken een pad door licht golvend bos waarvan de bodem is bedekt met bosbes. Het volgende ven dient zich alweer aan: het Witven. Langs de oever leidt Annette me naar een heus natuurmonument: de oudste boom van het gebied. Een grove den van meer dan 350 jaar oud, zo bleek uit onderzoek. Z’n bast is

door de hoge leeftijd wat gladder geworden. De boom, niet eens zo groot, oogt vitaal en gaat hopelijk nog heel wat jaren mee. Van het Witven wandelen we naar het Van Esschenven, om vervolgens aan de andere kant van het Witven weer uit te komen. Een bankje nodigt ons uit, met zicht op het ven en wuivende gagelstruiken langs de oever. Bankjes bij de vennen vind je overal. “Toch krijgen we daar wel eens opmerkingen over”, lacht Annette. “Ze zijn namelijk vaak bezet.” Logisch, wie eenmaal op zo’n bank neerstrijkt, heeft geen zin om op te staan. Zicht op het water, op vogels, op weerspiegelende bomen, gagel en bloeiend Moerashertshooi. Dat mag best even duren. 3

1

Bezoekerscentrum met winkel en horeca. Aan de achterzijde ligt Speelnatuur van OERRR, waar kinderen kunnen spelen in het bos. Aan de voorzijde ligt een grote picknickweide.

2

Oude boswachterswoning uit circa 1913, waar de vrouw des huizes destijds al versnaperingen verkocht. Nu een authentiek eetcafé met groot terras. Het bruine houten gebouwtje ernaast is de oude boerderij Venkraai.

Oisterwijk

3

Groot, fotogeniek ven met enkele eilandjes en schiereilandjes. Pleisterplaats voor een den, ganzen, meerkoeten en futen.

4

Staat via een smalle verbinding in contact met het Voorste Goorven. In het water en op de oevers zijn berken en struiken verwijderd, zodat er leefruimte ontstaat voor zonminnende planten en dieren.

5

Vanaf het bankje kijk je over het Witven dat dankzij een herstelproject in de jaren negentig weer een zanderige, witte bodem heeft. In het water staan gagelstruiken en bloeit moerashertshooi, een groene waterplant met gele bloemetjes.

6

Fraaie pauzeplek, deze monumentale bank met zicht op het Van Esschenven. De bank is vernoemd naar Pieter van Tienhoven, natuurbeschermer van het eerste uur en van 1905 tot 1953 bestuurslid van Natuurmonumenten. Hij zette zich in voor de aankoop van de Oisterwijkse Bossen en

fers over het wateroppervlak. Het verschil? Libellen houden hun vleugels gespreid als ze gaan zitten, juffers vouwen ze meestal op.

8

Voor vroege vogels: vanaf de stenen bank op het heuveltje kun je de zon prachtig zien opkomen. Een fotogenieke plek.

9

Aan de andere kant van de Bosweg ligt het Heiven. Wie goed kijkt, ziet dat dit ven een hoger waterpeil heeft dan het Voorste Goorven. Dat komt door een ondoordringbare laag in de bodem. Het Voorste Goorven had ook zo’n laag, maar die raakte in de jaren vijftig lek door werkzaamheden.

Bosweg

Tienhovenlaan

Van Swinderenlaan

2,3 km

Laarzenpad, De Wieden

Startpunt: Bezoekerscentrum

De Wieden, Sint-Jansklooster

De naam zegt het al, hier loop je door vochtige natuur. Op veel plekken voel je het land onder je voeten zelfs heen en weer gaan. Oogstrelend zijn de hooilandjes, barstensvol bloemen, met ertussen af en toe een sloot die je met trekpontjes oversteekt.

1

Aan de overkant zie je een paaltjasker, een kleine molen die je vroeger veel in deze omgeving zag. Ze werden gebouwd om land te ontwateren, zodat afgestoken turf kon drogen.

2

Hier zie je het riet bijna groeien. Met vochtig en zonnig weer groeit riet in mei of juni wel 7 cm per dag. ’s Winters wordt het riet gesneden en verkocht.

3

Een groot deel van de route bestaat uit kraggen: pakketten van gevlochten water-

plantwortels. Die zijn op een gegeven moment zo dicht dat je erover kunt lopen. Door intensief gebruik slijten ze. Daarom zijn hier speciale matten neergelegd.

4

Je hoort ze vast om je heen: rietvogels zoals de kleine karekiet, rietzanger, snor, blauwborst en baardman. Ze broeden vooral in overjarig riet (riet dat niet jaarlijks wordt gemaaid).

5

Vanaf het bankje kijk je uit over de Beulakerwijde, een grote plas die door vervening is ontstaan. Eeuwenlang werd hier turf gewonnen, met steeds meer trekgaten tot gevolg. Daar kregen stormen vat op. In deze ‘wijde’ verdween zelfs een heel dorp in de golven: Beulake.

6

Hier zie je een kleine windmolen van staal, die op veel plekken in De Wieden staan. Ze pompen water op het rietland, omdat riet veel water nodig heeft om te groeien.

7

Dit moerasbosje ontstond doordat de riet- en hooilandjes niet meer werden gemaaid. Dat gebeurde op meer plekken, waardoor het aantal meters bos in De Wieden de afgelopen dertig jaar toenam. Dieren als spechten en boommarters profiteren daarvan.

8

Links zie je in de verte het Hoge Land van Vollenhove liggen, een stuwwal uit de voorlaatste ijstijd die als enige hoge en droge plek in de omgeving al vroeg werd bewoond. De watertoren markeert de grens tussen de stuwwal en het kraggenlandschap.

9

Ook de hooilanden in De Wieden drijven op water, waardoor er bijzondere planten groeien. Vanaf het voorjaar staan ze vol met pinksterbloemen, dotterbloemen, orchideeën, kruiden en grassen. Een trekpleister voor vlinders en weidevogels. Rondom de sloten leven duizenden libellen en juffers.

4,5 km

Beverroute, Tiengemeten

Startpunt: Bezoekerscentrum Tiengemeten, Zuid-Beijerland

Hier wandel je door het leefgebied van de bever, sinds 2011 vaste bewoner van natuureiland Tiengemeten in het Haringvliet. Vanaf het bezoekerscentrum naar de Vliedberg, heb je zicht op een beverburcht.

1

Eerst kennismaken met de bever? Neem dan een kijkje in het bezoekerscentrum, waar je onder meer een beverfilm kunt zien en aan een beverhuid kunt voelen.

2

Verderop in de waterplas zie je een grote beverburcht. De dieren zitten er al jaren en hun onderkomen groeide uit tot een enorme takkenberg. De ingang van een beverburcht ligt altijd onder water.

3

Deze heuvel is opnieuw opgeworpen op de plek waar ooit een vluchtheuvel lag. Hier kon

het vee naartoe in tijden van hoogwater. Je kijkt hier uit over een kommoeras waar het barst van de vogels.

4

Je komt ze ongetwijfeld tegen: Schotse hooglanders die hier het hele jaar door in alle vrijheid rondstruinen. Hun graaswerk zorgt voor openheid en gevarieerde begroeiing.

5

Aan de overkant zie je de Irenehoeve. Deze vervallen boerderij is nu de woning van de kerkuil, vleermuizen en allerlei insecten. Naast de ruïne zie je in het water een flinke beverburcht. De knaagdieren bereikten het eiland op eigen kracht.

6

Verderop ligt de volgende ruïne: een voormalige aardappelloods die nu dient als uitkijkpunt. Eromheen staan grote populieren. Dat betekent uitkijken naar knaagsporen. Bevers eten graag wilg en populier.

7

Via het heen-en-weer-paadje kom je bij het schafthuisje dat tot voor kort nog door mensen werd bewoond. Nu is het gekraakt door zwaluwen, muizen, spinnen en insecten.

8

Ook hier kun je knaag- of sleepsporen van de bever tegenkomen. Boswachters zijn blij met de bevers. Ze houden de boomgroei in toom en zorgen voor variatie. Door de dammen die ze bouwen ontstaan kleine meertjes die leefruimte bieden aan kikkers, libellen, paaiende vissen en waterplanten. Kortom, de bever is een echte natuurbouwer.

9

Uitgewandeld? Breng een bezoekje aan Speelnatuur Tiengemeten, waar kinderen kunnen klimmen en net als een bever dammen en dijken kunnen bouwen.

Meer te weten komen over de bever? Boek een beverexcursie op Tiengemeten. Info: nm.nl/tiengemeten/agenda

4,7 km

Nationaal Park Dwingelderveld

Startpunt: Bezoekerscentrum

Dwingelderveld, Ruinen

Drenthe in het klein; deze route met kleinschalige akkers, bossen op zandgronden, wat vennetjes en heide die door Drentse heideschapen wordt begraasd.

1

Je loopt hier langs golvende graanvelden met akkerbloemen langs de randen. Het midden van de akkers is licht bolvorming dankzij de eeuwenlange bemesting met heideplaggen en schapenmest.

2

Dit was vroeger een open heidegebied dat geleidelijk door bomen en grassen is veroverd. Op sommige plekken is die vegetatie verwijderd, met een gevarieerd heidelandschap als resultaat.

3

Bij deze oude afwateringssloot zie je veel grillig uitgegroeide eiken.

Ze zijn ooit aangeplant als eikenhakhout. De schors werd als grondstof gebruikt om leer mee te looien. Tegelijkertijd boden de eiken bescherming tegen het oprukkende zand.

4

Na de Tweede Wereldoorlog werden op het zand veel dennen aangeplant. Langzamerhand worden die bossen steeds natuurlijker. Dode bomen blijven liggen en op open plekken ontkiemen loofbomen en struiken.

5

Links ligt een voormalig heideveld dat rond 1900 is ontgonnen voor de landbouw. Bij de rij eiken stond destijds een boerderij.

6

Het Dwingelderveld is het grootste aaneengesloten natte heidegebied van Noordwest-Europa, met talrijke vennen. Dat houden we graag zo. Daarom staat hier een stuw waarmee het waterpeil kan worden geregeld.

7

Op de hei kun je de schaapskudde ontmoeten die elke ochtend vertrekt vanuit de schaapskooi. De Drentse heideschapen eten de grassen weg en houden de heidestruikjes gezond.

8

Bij de kruising kan je afslaan naar de uitkijktoren die weids uitzicht biedt. Voor mensen met een rolstoel of kinderwagen is er een uitkijkplatform op drie meter hoogte.

Vertrekpunt

De zomerse rondjes vertrekken vanaf onze bezoekerscentra die dit jaar een nieuw jasje krijgen. Naast informatie over de natuur en activiteiten kun je er duurzame producten kopen; de opbrengst gaat naar de natuur. Ook is een deel speciaal ingericht voor kinderen. Meer info: nm.nl/ bezoekerscentra.En kijk voor meer zomerse rondjes op nm.nl/wandelroutes-met-terras.

DE WERELD VOLGENS

In haar beeldcolumns neemt Jip van den Toorn, winnaar van de Inkspotprijs, de wereld en ons gedrag op de hak.

DE VORSER

Met je neus tussen de wespen

IJseters opgelet, de ‘limonadewesp’ zoemt weer rond. Oppassen dus, denken veel mensen. De angst voor deze angeldragers zit er goed in. Volgens Regina Oors is dat volkomen onterecht. Wespen steken niet zomaar en vervullen een cruciale rol in de natuur. ‘Het is de hoogste tijd voor een beter imago van wespen.’

TEKST: Wilco Meijers

2024 is uitgeroepen tot Jaar van de Wesp. Dat moest er echt eens van komen, vindt Regina Oors, voorzitter van de sectie Hymenoptera (Vliesvleugeligen) van de Nederlandse Entomologische Vereniging en vrijwilliger van de Wespenstichting. “Heel graag help ik wespen van hun negatieve imago af. Veel mensen zijn bang om gestoken te worden, maar dat doen wespen hoogst zelden. Ze kunnen steken als hun nest wordt aangevallen of als ze beklemd raken. Ja, twee soorten zijn nieuwsgierig en komen op zoetigheid af. Maar als je ze met rust laat, laten ze jou ook met rust. Ik zit al jaren letterlijk met mijn neus

tussen de wespen en ben nog nooit gestoken. Het zijn hele nuttige dieren, ook voor ons. Ze jagen op muggen, vliegen, bladluizen, spinnen, kevers, enzovoort. Ze voorkomen daarmee het ontstaan van plagen en zorgen voor balans in de natuur. Als larven zijn het voedselbronnen voor vogels en veel soorten helpen met de bestuiving. Van schermbloemen bijvoorbeeld, waarbij de nectar ondiep zit. Wespen hebben een korte tong.”

Regina begint vanzelf te stralen als ze over wespen praat. “Wist je dat er in Nederland meer dan zesduizend soorten wespen bestaan? Het is de grootste groep onder de vliesvleugeligen, waartoe ook de circa 370

soorten wilde bijen behoren. Iedereen kent de gewone wesp (ook wel limonadewesp genoemd), maar de veelvormigheid van wespen is enorm. Alleen al binnen de groep van parasitaire wespen bestaan duizenden soorten in allerlei kleuren, maten en vormen. En dan heb je ook nog de bladwespen.”

Flinke voelsprieten

Regina toont een foto van een van haar favorieten, de Rhogogaster chlorosoma, een bladwesp met groene en zwarte tinten en flinke voelsprieten. “Mooi hè? Helaas heeft deze net als talrijke andere soorten nog geen Nederlandse naam. De bladgroen­

BEELD: René Koster

bladwesp lijkt mij een goede optie”, zegt ze met een glimlach.

Nog spannender dan het uiterlijk vindt

Regina de levenswijze van wespen. “Sommige soorten leggen hun eitjes in een prooi, weer andere nemen een verlamde prooi mee voor het broed. Ook heb je wespen met een legboor in de vorm van een zaag. Daar maken ze een bladsnede mee in een plant om daar hun eitjes in te leggen. De evolutie binnen de wespen is echt fascinerend.”

Geleidelijk aan is Regina steeds dieper in de wereld van de vliesvleugeligen gedoken. Op de eettafel van haar woning in Nuenen liggen vuistdikke determinatiegidsen

van wespen, bijen en aanverwante insectengroepen. Zelfs een in het Tsjechisch, vanwege de duidelijke foto’s. “Gelukkig kan ik met Google Translate de tekst nu ook lezen. Maar het belangrijkste boek is voor mij toch ‘Gasten van bijenhotels’ van Pieter van Breugel. Hij heeft bij mij het vuurtje voor vliesvleugelen ontstoken.”

Insectenveldjes

Toch is de directe aanleiding voor haar fascinatie minder positief. “Ik hield altijd al van de natuur, maar tot mijn schrik zag ik dat de gemeente Nuenen (NB) in 2015 allerlei bosjes en struiken weghaalde

Perilampus aeneus, legt haar eitjes in een snuitkever, bladwesp, bladroller en twee sluipvliegen.

BEELD: PIETER

VAN BREUGEL

vanwege bezuinigingen. Daar kwamen gazons voor terug. Een regelrechte aanslag op de biodiversiteit. Talrijke planten en dieren raakten hun leefomgeving kwijt.”

Regina protesteerde tevergeefs, maar het leidde wel tot de oprichting van IVN-werkgroep BijenVlinder dat een veld in beheer mocht nemen. De werkgroep toverde het om tot bloemrijke berm waar het wemelt van de insecten. Het bleek het startsein voor een ommezwaai in haar woonomgeving. Regina inspireerde talrijke dorpsbewoners en van de ene vlinderberm kwam de andere. Inmiddels telt Nuenen 27 veldjes die door omwonenden zelf worden beheerd.

Aanwinst voor de wijk

We gaan op insectensafari langs de veldjes die elk hun eigen karakter hebben. “Heel leuk om te zien hoe enthousiast de mensen zijn en hoe ze hun veldje hebben vormgegeven.” Dat blijkt direct. Van zonnige veldjes met zandige heuveltjes tot schaduwplekjes rondom een boomstronk, de variatie is groot, hoe klein van omvang sommige veldjes en bermen ook zijn. Overal barst het van de bloemen.

Regina somt talrijke soorten op en staat de beheerders met raad en daad bij. “Ik heb ontzettend veel leuke mensen leren kennen met dit project. Iedereen voelt zich betrokken en ervaart de bloemrijke veldjes als een aanwinst voor de wijk. De gemeente is ook helemaal om en omarmt dit project.

Ecologisch beheer van de openbare groene ruimte is nu het uitgangspunt. En gezamenlijk leren we nog steeds bij over het beheer van onze veldjes. De eerste keer werd zo’n plek gefreesd, maar dat zorgde voor meer gras. Nu wordt er geplagd, met veel bloemen als resultaat.”

Af en toe schudt Regina aan een struik en houdt haar klopnet daaronder. “Kijk, een bladwesplarve en een gaasvlieg. Er leeft hier zoveel, en zo dichtbij. Ik vind het mooi om te zien dat steeds meer mensen dat ontdekken. Ik hoop ook dat die kennis en waardering de desinformatie over wespen vermindert. Op internet zie je nog steeds plaagdierbestrijders die over wespen totaal verkeerde informatie geven. Die voorspellen dan geheel ongegrond een overlastjaar voor wespen, of hanteren termen als ‘terrorwesp’ of ‘agressieve wesp’ voor soorten die geen kwaad

‘Plaagdierbestrijders geven verkeerde informatie over wespen’

kunnen. Media nemen dat vaak weer over. De bestrijders gebruiken soms middelen op een manier die niet is toegestaan, of bestrijden wespen op plekken waar ze helemaal geen overlast veroorzaken. En dan is er vaak ook nog verwarring met andere insecten die veel op wespen lijken, zoals zweefvliegen. Dat gebeurt allemaal op grond van ongefundeerde angst. Koester de wesp juist. Als je bijvoorbeeld last hebt van veel muggen in je tuin, zijn er eigenlijk te weinig wespen. Zelf heb ik een voederplekje voor insecten in mijn tuin waar wespen op afkomen. Daar leg ik dagelijks een appelkroostje (Brabants voor appelklokhuis) neer. Daar zie ik vaak wespen, want ze zijn heel plaatstrouw. En zo hou je ze ook weg van je terras.”

Meer info over het Jaar van de Wesp vind je op jaarvandewesp.nl

De larve van een bladwesp.

Beemdkroon bevat veel nectar voor bijen, wespen en hommels.

Insectenhotel op een van de 27 bijenveldjes in Nuenen.

rhogogaster chlorosoma

NATUURMAKERS

Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woonomgeving te beschermen.

Natuurrijke oase in de Krimpenerwaard

Kees en Birgitte Beaart kochten in 1977 een weiland en toverden dat eigenhandig om tot een natuurparadijs. Om de toekomst van hun ‘Natuurrijk’ veilig te stellen, richtten ze een stichting op en betrekken ze jongeren.

Altijd met een schepnetje langs de sloten, zo’n jongetje was Kees Beaart. De liefde voor de natuur zat er al jong in, maar ook de zorg om de verwoesting ervan. “Vooral de inzet van gif onder het mom van ‘gewasbeschermingsmiddelen’ maakte me verdrietig”, vertelt Kees. In plaats van bij de pakken neer te zitten, besloten Kees en zijn vrouw een daad te stellen:in 1977 kochten ze ruim een hectare grasland in het hart van de Zuid-Hollandse Krimpenerwaard, doopten het ‘Natuurrijk’ en lieten zien dat je ook zonder mest en bestrijdingsmiddelen natuur kunt beheren én laten floreren. Bijna vijftig jaar later is het voormalige weiland een groene oase van bomen, struiken en planten die onderdak biedt aan honderdduizenden dieren en insecten. “Daaronder zijn interessante en zeldzame soorten, zoals als de heikikker, veenmol, oranjetipje en talloze soorten libellen.”

Tip 1

Richt een stichting op

Dat deden we in 2019, zodat Natuurrijk doordraait als wij een stapje terugdoen. En zorg dat er jonge mensen in het bestuur zitten.

Tip 2

Betrek jonge vrijwilligers

Wij werken samen met Fair Future Generators van Milieudefensie. Zo konden we jonge trainees aantrekken. Wat

ook helpt: creatieve manieren verzinnen om hulpkrachten te werven. Wij houden nature workouts: werken in de natuur en tegelijkertijd lekker bewegen.

Tip 3

Richt je op natuureducatie

Hoe kun je verwachten dat toekomstige generaties de natuur beschermen als ze die nauwelijks uit eigen ervaring kennen? Bij

ons krijgen kinderen een echte natuurbeleving.

Tip 4

Zoek (financiële) ondersteuning

Er zijn allerlei organisaties die je kunnen helpen met kennis of geldelijke steun. Wij ontvingen financiële ondersteuning van

De Groene Motor en de Rabobank. Rabo ClubSupport geeft ook een-op-een ondersteuning.

Overal in het land herstellen onze boswachters de natuur. Het geld voor deze kostbare projecten komt van overheden, bedrijven en van jullie, onze leden.

Banisveld, van mais naar teer guichelheil

Twintig jaar geleden kreeg de natuur het weer voor het zeggen op Banisveld, aan de zuidoostkant van de Kampina (NB). In juni zie je grote roze vlekken: teer guichelheil. Inmiddels heeft ook de boomkikker het gebied ontdekt.

TEKST: Frans Bosscher

Nog niet zo lang geleden keek je hier uit over uitgestrekte maïsakkers. Nu is Banisveld een en al kleur. De metamorfose die zich hier voltrok, vat boswachter Gijs Clements in één woord samen: waanzinnig. “Al die roze bloemen die je ziet… Teer guichelheil, elders een zeldzaam plantje, hier vullen ze vele vierkante meters.”

Dat geldt voor veel zogenoemde pioniersoorten, planten en dieren die je als eerste ziet in een vrijwel leeg gebied. Kleine zonnedauw, zanddoorntje, klein warkruid (duivelsnaaigaren), gevlekte orchis en dwergviltkruid vergezellen het teer guichelheil tussen de brem, gaspeldoorn en galigaan. In de grote open ruimte broeden wulp, boomleeuwerik, veldleeuwerik, kievit en nachtzwaluw, in de ruigtes en groepjes bomen zanglijster en roodborsttapuit. “De vlaggendrager van deze

biodiversiteit is toch wel het heideblauwtje”, aldus Gijs. “Het is echt een hotspot van deze vlindersoort. Het zijn er duizenden.” (red: kijk voor de bijzondere levenscyclus van het heideblauwtje op pagina 24.)

Boomkikker

Een nieuwe bewoner is de boomkikker. Die is overgekomen uit De Mortelen, een natuurgebied ten oosten van Banisveld. Via de brede corridor die beide gebieden verbindt, kon het felgroene kikkertje de oversteek maken. “Hij was een aantal jaren geleden al eens gezien. Vorig jaar vond ik hem in een braamstruik”, zegt Gijs. “Toen zijn we maar eens goed gaan kijken en bleek hij al op meerdere plekken te zitten.” Dertig jaar geleden was de verspreiding van deze amfibie met tachtig procent afgenomen. Dankzij gerichte maatregelen, zoals herstel van vennen en aanleg van poelen, is de boomkikker op steeds meer plaatsen in

Zuid­ en Oost­Nederland te vinden. Nu dus ook in Banisveld. Ondanks z’n felle kleur valt het niet mee om hem te zien. Maar in het voorjaar is het gekwaak van de mannetjes tot op een kilometer afstand te horen.

Nat heidegebied

Banisveld ligt aan de zuidoostkant van natuurgebied Kampina. Vóór de ontginningen was het een nat heidegebied waar een beek doorheen stroomde. Toen die werd afgedamd, is vermoedelijk het Scheiendsven ontstaan. In de negentiende eeuw werd voor het eerst geprobeerd het gebied droog te leggen en geschikt te maken voor land­ en bosbouw. Er is zelfs een sterrenbos aangeplant. Gijs: “Na het afgraven van de bovenlaag waren de patro nen van dit bos op een luchtfoto heel goed te zien.” Bij de ruilverkavelingen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw is fors ingegrepen in de waterhuishouding en

kon er van Banisveld landbouwgrond worden gemaakt. Het Scheiendsven verdween van de kaart. Het lukte evenwel niet er een goed landbouwgebied van te maken. Daarvoor bleef het waterpeil te hoog. Dertig jaar geleden kon Natuurmonumenten het grootste deel van Banisveld aankopen. Tussen 2004 en 2006 is het gebied vervolgens flink onder handen genomen. Gemiddeld dertig centimeter overbemeste grond is afgegraven op een oppervlakte van 90 hectare. Doordat

er zo veel water is – gedurende de winter staat vrijwel het hele gebied blank – blijft de zogeheten pionierssituatie in stand. Dat helpt om de opslag van bomen en struiken in toom te houden. Desondanks grazen runderen en schapen er in de droge maanden nog veel weg.

Sterker systeem

Dat het water zich zo laat gelden, heeft te maken met een leemlaag die onder dit deel van Brabant ligt. “De Kampina is eigenlijk een geïsoleerde heuvel op een groot gat in die leemlaag’, schetst Gijs. “Die heuvel gaat bij de Rosep, een beek aan de westflank, omhoog en komt hier bij de Beerze, aan de oostelijke flank, weer omlaag. Door de toevoeging van Banisveld dertig jaar geleden is het natuurlijke systeem weer wat completer, ook omdat er een verbinding kwam met De Mortelen, Scheeken en de Geelders. Er is een grote afwisseling aan

omstandigheden – hoog en laag, nat en droog, schraal en voedselrijk – en daardoor een grote afwisseling aan landschappen: heide, vennen, nat en droog bos, blauwgraslanden, hooilanden. Op plaatsen waar het leem dicht aan de oppervlakte ligt, en het dus nat is, kun je ook nog soortenrijke bossen krijgen. Met de toevoeging van Banisveld hebben we een sterker systeem voor de planten en dieren die we willen beschermen.”

Meer diversiteit

Daar waar de Kampina overgaat in Banisveld is de Heiloop, een sloot die ooit is gegraven om voedselrijk landbouwwater af te voeren, weer gedempt. Blauwgrasland krijgt daardoor de kans om zich te herstellen. Het natte, schrale grasland dankt zijn naam aan de blauwe zegge, een kenmerkende plant. De verwachting is dat het grondwaterpeil door het dempen van de sloot een meter omhoog gaat. “Dat voedselarme grondwater gaat zich mengen met zuur regenwater,” vertelt Gijs. “Daardoor krijgen we de komende jaren de ontwikkeling van vochtige heide, heischraal grasland en dotterbloemhooiland. Ik kijk daar enorm naar uit.” Want een grotere diversiteit aan landschapstypes betekent een grotere verscheidenheid aan planten en dieren. Een opmerkelijk deel van Banisveld is een afgedekte vuilstort die nu als een heuveltje in het landschap ligt. Hier handhaven bomen en struiken zich wel. Daarvan maken vogels als gramus en zwartkop dankbaar gebruik om er hun eieren te leggen en jongen groot te brengen. Bovenop de heuvel staat de Tour de Frans, een uitkijktoren die boswachter Frans Kapteijns kreeg bij zijn pensionering. Vanaf de toren kun je uitgebreid genieten van de natuur die weer bezit heeft kunnen nemen van Banisveld.

100 jaar Kampina

Het is dit jaar 100 jaar geleden dat Natuurmonumenten de Kampina kocht van de familie Van Tienhoven. Piet van Tienhoven, een van de zoons en 48 jaar bestuurslid (penningmeester en voorzitter) van Natuurmonumenten, is van grote betekenis geweest voor de natuur in Nederland.

Zo wist hij al in 1913 de naastgelegen Oisterwijkse Bossen en Vennen te redden uit handen van projectontwikkelaars. Het is aan hem te danken dat het familielangoed Kampina als een van de laatste restanten van het Kempische heidelandschap bewaard is gebleven.

Feestdag

Deze mijlpaal in de bescherming van de Kampina vieren we op zondag 8 september van 10 tot 16 uur met informatieve wandelingen, natuurstands en leuke activiteiten voor kinderen. Kijk voor het volledige programma op nm.nl/Kampina100jaar.

Eeuwwandeling

Vanaf half juni kun je een afwisselende eeuwwandeling maken over de Kampina met leuke weetjes over 100 jaar natuurbeheer van dit gebied. Je kunt de route downloaden op nm.nl/routes

Jubileumboek

Over het ontstaan, de cultuurhistorie en een eeuw natuurbescherming van de Kampina verschijnt een boek, dat vanaf 8 september verkrijgbaar is. Het geeft een compleet beeld van de Kampina met haar heide, vennen, bossen en beekdalen en laat zien hoe Natuurmonumenten in de afgelopen eeuw bedreigingen afwendde en kansen greep om de natuur te versterken. De aankoop van Banisveld is hiervan een mooi voorbeeld.

Het boek is te bestellen bij picturepublishers.nl. Tot en met 1 juli a.s. kun je het boek kopen voor € 34,95 (in plaats van € 39,95 euro).

WERKGROEP LANGE TERMIJN NATUUR SCHRIJFT VISIEDOCUMENT

‘Maak nu je keuzes voor natuur van de toekomst’

De Ledenraad werkt aan een visie op de langetermijnnatuurdoelen van Natuurmonumenten. “Onze droom is een duurzame delta, waar het fijn wonen en werken is.”

Invloed uitoefenen op de koers van de vereniging doet de Ledenraad normaal gesproken door kritisch te zijn op het beleid van Natuurmonumenten. “Maar invloed uitoefenen kan ook anders”, stelt Marieta Oomen, voorzitter van de werkgroep Lange Termijn Natuur van de Ledenraad. “Door zelf een statement te maken en ons af te vragen: welke visie hebben we voor de lange termijn?”

De Ledenraad ging met deze vraag aan de slag tijdens een sessie met Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij Wageningen University & Research en auteur van Only Planet – Klimaatgids voor de 21ste eeuw, waarin hij zeven routes schetst naar een hoopvolle toekomst.

Positieve energie

Marieta: “Dat het niet goed gaat, is duidelijk, de toekomst lijkt somber. Maar Tim benadrukt dat er kansen zijn voor verandering. Verandering die wij zelf teweeg kunnen brengen als we die kansen zien en grijpen. Daar is visie voor nodig. Hoe willen wij dat de wereld er over honderd jaar eruitziet? Als je daar een beeld bij hebt, kun je nu de keuzes maken waarmee je de toekomst positief beïnvloedt.”

Tijdens de sessie ging de Ledenraad in drie groepen uiteen om te dromen over de toekomst voor de natuur. “Het enthousiasme en geloof van Tim in onze eigen kracht was zo aanstekelijk dat de leden met positieve energie de droomsessies in gingen”, aldus Marieta. Dat bleek uit de resultaten. De gemene deler van de beelden die het dromen opleverden, was een duurzame delta waarin het fijn wonen en werken is. Een groene omgeving met goed watermanagement en volop natuur in de stad. Deze visie presenteerde de Ledenraad aan het bestuur van Natuurmonumenten.

Speerpunten

Ook de regionale ledencommissies dromen mee. Geïnspireerd door het boek en de zeven routes vroeg de werkgroep alle ledencommissies om voor hun regio te bepalen welke kansen er liggen. “Deze voorbeelden gebruiken we om nader te onderzoeken hoe we als Natuurmonumenten kunnen bijdragen aan het realiseren van onze gedroomde toekomst.”

Ook de Ledenraadbijeenkomst van begin juni ging hierover. Inmiddels is de Ledenraad aan de slag om de opgehaalde voorbeelden te vertalen in beleidsspeerpunten die de raad gaat voorstellen aan het bestuur.

‘We moeten de natuur blijvend aandacht geven’

GULLE GEVER

Guusje de Vries uit Friesland geeft een periodieke schenking aan Natuurmonumenten. Door financiële steun te bieden, hoopt ze dat Natuurmonumenten tegenwicht kan bieden aan de terugtrekkende overheid als het gaat om natuur, stikstofdepositie en klimaat.

“M

ijn hele leven voel ik me al betrokken bij de natuur. Mijn ouders namen me al jong mee naar de Noord­Hollandse Duinen en we hebben altijd veel gekampeerd. De laatste jaren maak ik me zorgen om de natuur. Het zit niet in mijn aard om te gaan somberen en piekeren, liever wil ik iets doen. Daarom geef ik naast een financiële bijdrage, ook hulp als vrijwilliger.

’s Zomers werk ik in het informatiecentrum van Natuurmonumenten op Schiermonnikoog.

Natuurmonumenten staat al heel lang in mijn testament. Maar ik bedacht: nú moet er iets gebeuren. Als het financieel kan, wil ik ook bij leven iets doen. Doordat het een periodieke schenking is, kan ik het aftrekken van de belasting.

Ik koos bewust voor Natuurmonumenten omdat het een grote organisatie is die wat in de melk te brokkelen heeft. Dat de organisatie onafhankelijk van de overheid opereert, vind ik belangrijk. Het is nodig om aandacht te blijven houden voor de natuur – wat er qua politiek ook in het land gebeurt. Ik voel ontspanning in de natuur na drukke werkdagen. Na een dag buiten, dan kan ik er weer tegen. Ik heb zelf geen kinderen, maar ik hoop dat de aarde voor de volgende generaties overeind blijft met een prettige leefsfeer.”

FOTO van de maand

Vlinders zijn kleurrijk, zitten vaak op bloemen en hebben fascinerende details. Maar ze zijn ook schuw en beweeglijk. Foto 1 is een citroenvlinder op kattenstaart bij tegenlicht. Het camerastandpunt is van belang: voor scherpte op de hele vlinder fotografeer je de vleugels recht van opzij (vleugels gesloten) of recht van boven (vleugels geopend).

Foto 2 ▯ Het is heel leuk om een vlinder recht van voren te fotograferen. De vleugels zijn dan onscherp, maar de symmetrie , én de fascinerende ogen die je aankijken maken de foto heel boeiend.

Foto 3 ▯ Let ook eens op details. Dat harige kopje van een oranjetipje op een pink-

sterbloem is prachtig. Bij vlinderfoto’s is scherpte op de ogen meestal een must. Bij zulke extreme macrofoto’s is een macrolens onontbeerlijk. Handmatig scherpstellen kan het beste door de camera minimaal naar voor of achter te bewegen.

Foto 4 ▯ Let ook eens op nachtvlinders zoals deze glasvleugelpijlstaart. Omdat ze zich gedragen als een kolibrievlinder zijn ze vliegend goed te fotograferen als ze zich voeden met de nectar van buisvormige bloemen als vlinderstruik, kamperfoelie en slangenkruid.

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Dan vind je het misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uitvergroting van z’n ingezonden foto. Kijk voor meer info op: nm.nl/foto-van-de-maand

Nat grasland voor weidevogels

Goed nieuws voor de weidevogels in de Overijsselse Barsbekerbinnenpolder: zij beschikken sinds dit voorjaar over 160 hectare nat grasland dankzij verhoging van het waterpeil. Ideaal voor opgroeiende kuikens.

De Barsbekerbinnenpolder grenst aan Nationaal Park Weerribben­Wieden in de Kop van Overijssel. Het is een plek waar van oudsher veel weidevogels opgroeien, maar de laatste jaren vlogen er steeds minder uit. Op de droge percelen waren er voor de kuikens te weinig insecten en voor de ouders te weinig bodemdiertjes.

Dankzij de verhoging van het waterpeil door het waterschap ligt 160 hectare van de Barsbekerbinnenpolder er nu glinsterend bij. De wolkenlucht weerspiegelt in de ondiepe plassen en drassige stukken land die hier overal zijn ontstaan. “Dat geeft een flinke impuls aan de biodiversiteit in de polder”, vertelt gebiedsmanager Gidion Kok. “Eenden, watersnippen en weidevogels zoeken in de drassige graslanden naar waterbeestjes en andere hapjes. Dankzij de verhoogde vochtigheid zijn er veel meer insecten, het hoofdvoedsel voor de weidevogelkuikens. Ik ben heel benieuwd hoe het broedseizoen dit jaar gaat uitpakken.”

Overijsselse primeur

Dankzij deze peilverhoging is er ook een Overijsselse primeur: het is de eerste locatie in de provincie met een zogeheten Valuta voor Veen­project. “Dat is in de kern een extra verdienmodel voor boeren op agrarische veengrond”, licht Gidion toe. “De peilverhoging is namelijk niet alleen goed voor de biodiversiteit, maar vermindert ook de bodemdaling en zorgt voor een lagere uitstoot van CO2 Dat vertegenwoordigt een bepaalde waarde. Stichting Nationale Koolstofbank (SNK) geeft daarvoor CO2­certificaten uit. Voor ons als grondeigenaar biedt dat kansen. PlatformCO2neutraal zoekt voor ons kopers die hieraan willen meewerken. Dan gaat het echt om

bedrijven die het belangrijk vinden om CO2 vast te leggen en bodemdaling te verminderen. De opbrengsten van de CO2­certificaten levert Natuurmonumenten terug aan de pachters. Zo kunnen zij hun bedrijf blijven runnen, ondanks de hogere waterstand. Die is voor agrariërs wel lastiger werken. Ze kunnen bijvoorbeeld niet met zware machines het land op.”

Navolging

Het is voor Gidion een van de mooiste projecten die hij heeft meegemaakt. “Vooral dankzij de samenwerking met alle partijen. Binnen twee jaar kwamen we tot goede afspraken met de pachters, de erfpachter, de provincie, het water schap, SNK, PlatformCO2neutraal en Stichting Natuur en Milieu Overijssel. Een koploperproject dat op meer plekken navolging verdient.”

BARSBEKERBINNENPOLDER

Met het project Valuta voor Veen kunnen boeren in veenweidegebieden 300 tot 700 euro per hectare verdienen als ze hun CO2-uitstoot verminderen door het waterpeil te verhogen.

Meer info: natuurenmilieu overijssel.nl

‘We proberen besluitvorming te beïnvloeden’

Marike van Ringen (34) zet haar communicatievaardigheden in voor de ledencommissie Overijssel van Natuurmonumenten. Ze maakt de nieuwsbrief om leden te informeren.

“Ik wilde me al een tijdlang inzetten voor de natuur. Omdat ik veel over de natuur lees, weet ik dat het niet goed gaat. Ik wil iets terugdoen. Door de nieuwsbrief van de ledencommissie te maken, kan ik met mijn expertise in de communicatie een bijdrage leveren aan Natuurmonumenten.

De ledencommissie is de schakel tussen wat er gebeurt in de Overijsselse natuur en de leden. Goede communicatie is heel belangrijk. Zo vernamen we dat er voor IJsselvizier, dat vlakbij natuurgebied Vreugderijkerwaard ligt, een ontwikkelplan ligt voor woningbouw. Het is belangrijk dat onze leden dit weten, want wat betekenen deze plannen voor ons natuurgebied? We volgen het kritisch en proberen de besluitvorming te beïnvloeden. In de nieuwsbrief plaatsten we een oproep om leden de kans te geven aan te sluiten bij de gesprekken over de ontwikkelingen. Daar kwamen leuke reacties op. Omdat ik de onderwerpen waar de ledencommissie zich mee bezighoudt interessant vind, voelt het niet als werk. Ik vind het alleen maar mooi dat ik me op deze manier onbezoldigd kan inzetten.”

Natuurbegraven Nederland & Natuurmonumenten

Winst voor de natuur

Er zijn 6 natuurbegraafplaatsen gerealiseerd: Heidepol (1), Maashorst (2), Schoorsveld (3), Landgoed Mookerheide (4), Huis ter Heide (5) en Christinalust (6). Samen hebben ze een oppervlakte van 200 hectare.

Sinds 2014 werken Natuurbegraven Nederland en Natuurmonumenten samen aan het ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen. Daarmee komen ze tegemoet aan de wens van steeds meer mensen voor een eeuwigdurende rustplaats in de natuur, die voor altijd natuur blijft. Door de samenwerking krijgt de natuur meer ruimte en de biodiversiteit neemt toe. Een greep uit de resultaten.

ILLUSTRATIES: Annemarie Gorissen

Al 2 jaar op rij broedt de grauwe klauwier op Landgoed Mookerheide. Deze bedreigde vogelsoort, met ruim 1000 broedparen in ons land, leeft in halfopen landschappen waar hij zich voedt met grote insecten.

In totaal is 49 hectare productiebos omgevormd naar natuurlijk bos, heide en kruidenrijk grasland.

Op Landgoed Christinalust heeft de heikikker binnen een jaar na de aanleg van de poelen zijn plekje weer gevonden.

Op Heidepol zijn 53 vogelsoorten waargenomen (tussen 2012-2019). 9 van deze soorten zijn kwetsbaar of bedreigd. Van 35 (66%) is zeker dat ze in het gebied hebben gebroed.

Het aantal soorten libellen en juffers nam op Schoorsveld toe van 2 naar 21. Dankzij de aanleg van 2 vennen met flauwe oevers zijn er verschillende milieus ontstaan, die de overlevingskansen van larven vergroten.

Ook op Schoorsveld nam in 5 jaar tijd het aantal plantensoorten toe van 57 naar 83. Waaronder de gewone brunel, gewone margriet, knoopkruid, kamgras en klein blaasjeskruid.

30 soorten wilde bijen zijn waar genomen op Schoorsveld. Twee daarvan zijn de kleine sachembij grote harsbij, waarvan in 2018 werd gedacht dat ze uit ons land waren verdwenen.

Op Natuurbegraafplaats Maashorst nam het aantal krekel- en sprinkhaansoorten met 9 toe, waaronder de blauwvleugelsprinkhaan. In de duinen komt deze sprinkhaan nog volop voor,in het binnenland is hij zeldzaam.

tussen 2017 en 2022 groeide het aantal van 15 naar 20, waaronder de kleine parelmoervlinder.

Begraven in de natuur

Met een eigen plek in de natuur draag je bij aan de ontwikkeling en versterking van de natuur op een natuurbegraafplaats. Natuurbegraven Nederland zorgt voor de inrichting en het dagelijkse natuurbeheer, begraven in de natuur en ondersteuning rondom het afscheid. Een eigen plek zorgt niet alleen voor het behoud van de natuur nu, maar ook voor de generaties na ons. In de toekomst neemt Natuurmonumenten de zorg en bescherming van het gebied over.

Op deze manier blijft de natuur voor altijd natuur en is eeuwigdurende grafrust gegarandeerd. Kijk voor meer informatie op natuurbegravennederland.nl.

Voorleesboek van boswachter Mathiska

In het prachtig geïllustreerde voorleesboek van boswachter Mathiska Lont beleven Sen en Emiel spannende avonturen met Toos de grote spinnende watertor, Tim de Tuimelaar en Randi de geelgerande waterkever. ‘Pas op voor de tenenbijters’ is een informatief boek over ons rijke, maar bedreigde onderwaterleven. Het is voor € 18,95 verkrijgbaar in onze bezoekerscentra en bij anoda.nl.

Het eerste landschapsreservaat

De geschiedenis van Natuurmonumenten samengevat in vijftig historische momenten, personen en gebeurtenissen. Aflevering 10: het Eerder Achterbroek veiliggesteld.

“Het gebied, dat door de heer Van Pallandt wordt aangeboden, kan men eerder een landschapsmonument dan een natuurmonument noemen”, aldus directeur Hans Gorter na een bezoek in 1948 aan het Eerder Achterbroek in Overijssel. Een jaar later kocht Natuurmonumenten het gebied van Philip Dirk baron van Pallandt. Hij was al jarenlang actief als bestuurslid bij Natuurmonumenten. Daarnaast was hij een bevlogen mens die zijn landgoed en kasteel openstelde voor de scouting en de theosofische beweging van Krishnamurti.

MEER LEEFGEBIED VOOR NOORDSE WOELMUIS

Bij Tienhoven (Ut.) hebben de boswachters 5 hectare grond ingericht voor noordse woelmuizen en moerasvogels. De voedselrijke bovenlaag is eraf geschraapt, oevers zijn glooiend gemaakt en er is een windmolentje geplaatst om het waterpeil te kunnen verhogen. “Deze maatregelen zorgen uiteindelijk voor een meer voedselarme en natte omgeving waarvan noordse woelmuizen afhankelijk zijn”, zegt boswachter Dirk-Jan van Roest. “De leefgebieden van deze dieren staan steeds meer onder druk door het ontbreken van een wisselende waterstand in de polder.”

Noordse woelmuizen zijn vrij zeldzaam in Nederland, omdat ze

Gedwongen door financiële problemen moest hij delen van zijn bezit verkopen. Het mooiste deel was volgens de baron het Eerder Achterbroek, een kleinschalig cultuurlandschap met boerderijen, houtwallen, akkers en hooilanden langs de beek. Dit eeuwenoude landschap zag de baron graag bewaard voor de toekomst. Natuurmonumenten was het daarmee eens, want het was “… van het grootste belang, dat althans een enkel oud cultuurlandschap behouden blijft”, aldus een fondsenwervende folder van de vereniging. Het Eerder Achterbroek was het eerste landschapsreservaat van Nederland. Later verwierf Natuurmonumenten ook de rest van landgoed Eerde.

Meer weten over de canon? Kijk op nm.nl/canon

de concurrentiestrijd met andere woelmuizen verliezen.

Het is een endemische soort, wat betekent dat het een unieke ondersoort is die alleen in Nederland voorkomt. “Onlangs zijn er drie noordse woelmuizen ontdekt in de braak ballen van een kerkuil aan de Dwarsdijk, hemelsbreed nog geen 1,5 kilometer van het gebied”, vertelt Dirk-Jan. “Het is heel fijn om de bevestiging te krijgen dat ze nog steeds leven in dit gebied en dat wij met dit project kunnen bijdragen aan hun leefgebied.”

buiten

Met onze boswachters maakten we een selectie uit de vele activiteiten die we deze zomer hebben, ook voor de kinderen van OERRR. Ga voor meer info en aanmelden naar nm.nl/agenda.

Drenthe

Wildspotwandeling

15,22,29 juni, 6,13,20,27 juli

Ga mee op zoek naar reeën en andere dieren die zich nu laten zien. Wie weet horen we kraanvogels trompetteren of zie je een haas wegsprinten.

Zomers wandelen

Elke zondag

Wandel mee met de boswachter naar de mooiste plekjes van het Dwingelderveld. Voor het hele gezin.

Moerasgeheimen

7 juli

Wil jij weten wat de geheimen zijn van het moeras in De Onlanden? Ga mee met de boswachter. De waterberging in De Onlanden is een doorstroommoeras waar het water vanuit de Drentse beken een unieke natte natuur heeft gevormd.

Huifkartocht

9,16,23, 30 juli

Ga mee met de huifkar, getrokken door twee Belgische trekpaarden over het Dwingelderveld, het grootste natte heidegebied van West-Europa.

Workshop vachtvilten 13,27 juli

Vachtvilten is de oudste manier van textiel maken. Tijdens deze workshop maak je van een vers geschoren vacht van het Drentse of het Schoonebeker heideschaap je eigen kleed.

Ontdek De Onlanden 21 juli

De Onlanden bewijzen dat de natuur een grote bondgenoot is voor ons als mens. De boswachter kan je veel vertellen over het succes van De Onlanden, als natuurgebied en waterberging

Akoestische avond

In Arboretum Poort

Bulten in De Lutte kunnen bezoekers op zaterdag 6 juli tot zonsondergang genieten van akoestische muziek in een bijzonder bomen park. Vanaf ongeveer 20.30 uur zijn de eerste klanken te horen en kun je op eigen gelegenheid wandelen langs de verschil lende optredens. Vooraf aanmelden loont!

Poepende pieren

9,16,23,30 juli, 6,13,20,27 augustus

De boswachter neemt je mee op een modderige wandeling over de bodem van de Waddenzee. Verwonder je over poepende pieren, zich ingravende kokkels, Japanse oesters en kribbige krabben.

Schapendag

11,18,25 juli

Kom naar de OERRRschapendag en ontdek alles over schapen, lammetjes en wol.

Flevoland

Ontdek de waterwerken

16,29 juni

Wandel mee langs unieke waterloopkundige modellen. In het Waterloopbos liggen restanten van ruim 30 modellen van grote waterwerken uit de hele wereld.

Varen naar Vogeleiland

28 juni, 7,20 juli, 4,24 augustus, 8 september

Vaar mee over het Zwarte Meer naar de jungle van het Vogeleiland waar tientallen vogelsoorten broeden, vlinders vliegen en zelfs reeën leven.

Gelderland

Nachtzwaluwen

20,27 juli

’s Avonds in de schemering worden nachtzwaluwen actief. Onder begeleiding van een gids wandel je in natuurgebied

Planken Wambuis en ontdek je meer over de nachtzwaluw en zijn kenmerkende geluid.

Wolventocht

15 juni, 7,20 juli

De wolf is na 150 jaar terug in ons land. Kom naar het bezoekerscentrum Veluwezoom en loop mee met de Wolventocht.

Friesland

Kampvuurfeest

14 augustus

Waterdiertjes zoeken

22, 29 juli

Kom in de vakantie waterbeestjes zoeken in natuurgebied Weteringse Broek. Met schepnet, loeppotjes en zoekkaarten ga je 2 uur op zoek naar kikkervisjes en andere waterdiertjes.

700 jaar

6,7 juli

Landgoed Hackfort bestaat

700 jaar! Dat gaan we vieren. Kom eens binnen spieken in het magische kasteel. Meer info en aanmelden: nm.nl/hackfort

Kom een stoere maaltijd bereiden boven het vuur. Broodjes en marshmallows op stok, soep uit de grote ketel, pannenkoeken, popcorn, tosti’s en lekkere drankjes.

Tijdreis

20,27 juli, 3,10,17 augustus Maar weinig mensen verwachten kliffen te vinden in Friesland. Het Oudemirdumerklif is één van de eerste natuurgebieden van Natuurmonumenten.

Zuid-Holland

In de eendenkooi

14 juli, 11 augustus, 8 september

Neem een kijkje in de eeuwenoude eendenkooi Het Aalkeetbuiten aan de Aalkeetbuitenpolder. Samen met de kooiker wandelen we rond de eendenkooi.

Purperreigers spotten

14,22,30 juni

Met de fluisterboot vaar je langs prachtige plekjes op de Nieuwkoopse Plassen om purperreigers te spotten. Ook kom je er achter wat de leefgewoontes van deze bijzondere broedvogels zijn.

Stiltewandeling

13 juli

Wil jij je hoofd eens écht leeg maken en ultieme rust ervaren?

Wandel dan mee met onze stiltewandeling op Tiengemeten.

Op een onbewoond eiland

10 augustus

Wat normaal niet mag, mag nu wel: ’s nachts kamperen middenin de natuur van Tiengemeten. Schrijf je snel in, want er zijn maar een paar plekken.

Noord-Holland

Duindetective

24,25 juli, 15 augustus

Wie woont, loopt en eet in het bos en de duinen? Ga mee met de boswachter en word duindetective.

Oorlogsverhalen

14 juli, 11 augustus

Ga mee met onze Tweede Wereldoorlog-expert naar Duin en Kruidberg, Midden-Herenduin en Heerenduinen en hoor meer over de geschiedenis van de bunkers en de land verdediging.

Vleermuizen kijken

23 augustus

Met de gids en zijn batdetector gaan we op zoek naar vleermuizen in en om het Zwanenwater.

Insectenhotel bouwen

15 juni

Ga mee insecten zoeken in ‘s Graveland en bouw samen een insectenhotel.

Watersafari

22 juni

In 1,5 uur ontdek je wat er allemaal leeft in het water. De boswachter in ‘s Graveland laat zien hoe je met een schepnetje kleine waterdiertjes kunt vangen.

Vogels kieken

23 juni

De boswachter neemt je mee de weidse Harger- en Pettemerpolder in. Een eeuwenoude polder vol bijzondere vogels, bloemen en planten, oude dijken, karakteristieke weidemolens en het echte ‘kadetjeslandschap’.

22 juli

Beleef de bijzondere natuur en verhalen van het Noordlaarderbos en maak kennis met shinrin yoku, de uit Japan afkomstige kunst van het bosbaden.

Beleef het Uithuizerwad

3 augustus

Tussen Noordpolderzijl en Delfzijl bevindt zich het Uithuizerwad. Met de boswachter wandel je over het kwelderpad terwijl hij je alles vertelt over de natuur hier.

Zwoele zomeravondwandeling

6 juli

Ervaar een magische zomeravond in de natuur van de Ankeveense Plassen (NH) en maak kennis met de dieren en planten die in dit gebied leven. Tijdens de wandeling kom je verschillende boswachters tegen die je meer over specifieke nachtdieren en planten vertellen, laten zien, horen en ruiken. Een avontuur voor het hele gezin. De wandeling van 6 kilometer is geschikt voor kinderen.

Beklim de Watertoren

15,22,29 juni

Vanaf de watertoren in Sint Jans klooster heb je een prachtig uitzicht op Nationaal Park WeerribbenWieden: Helemaal bovenin bevindt zich het uitkijkpunt.

Overijssel

Kasteel Eerde

29 juni

Kasteel Eerde is alleen te bezichtigen tijdens een rond leiding met onze gidsen. Maak gebruik van deze unieke kans om dit Rijksmonument van binnen te bekijken.

Utrecht

Zeeland

Smakelijke wandeling

1 september

Ga mee op avontuur langs de Koudekerkse Inlaag en proef de zilte natuur tijdens een smakelijke excursie.

Slikkentocht

22 juni, 6 juli, 17 augustus, 7 september

Wandel samen met een gids over de bodem van de Oosterschelde en maak kennis met de vogelrijkdom van het grootste en natste nationale park van Nederland. Er zijn themaexcursies met de zonsopgang, een avondwandeling, zoeken naar bodemdieren en vogels kijken in de trekperiode.

Tipikamp

16 augustus

Ben je niet bang om vies te worden? Kom een dag mee op tipikamp in de Zwaakse Weel.

Verdronken Land

21 juli, 18 augustus, 7 september

Wandel mee door geulen en over schorren en ontdek het grootste schorrengebied van de Oosterschelde en de bijzondere zoute planten en kustvogels die er voorkomen.

Zomeravondwandeling

Kaapse Bossen

21 juni, 3,19,30 juli

Ga met onze gids mee op pad en ervaar de stilte en ruimte van een zwoele zomeravond in de Kaapse Bossen.

Sporen uit het verleden 16 juni, 14 juli

Op landgoed Haarzuilens wonen en werken al duizenden jaren mensen. Boeren, kasteelheren, handelaren, geestelijken; al deze mensen hebben zo hun sporen achtergelaten in het landschap. Zichtbaar, maar ook onzichtbaar. Ga mee met deze boeiende excursie over landgoed Haarzuilens en ga op zoek naar sporen uit het verleden.

Geheimen van de eendenkooi

7 juli, 1 september

Ontdek het ambacht en het leven met de natuur van de kooiker en zijn hondje in de eendenkooi van landgoed Haarzuilens.

Noord-Brabant

Nachtvlinders en vleermuizen

17 augustus

Tijdens een avondtocht ga je op zoek naar nachtvlinders en vleermuizen in de Dintelse Gorzen.

Lange afstandswandeling

20 juli

Trek je wandelschoenen aan voor deze pittige wandeling in Grenspark Kalmthoutse Heide en beleef de weidsheid van de heide, het open zand en de stuifduinen.

Fotografieworkshop bloeiende heide

17 augustus

Tijdens deze workshop op landgoed Visdonk in Roosendaal proberen we de eerste zonnestralen en mistflarden op de bloeiende heide vast te leggen.

Vlinders vlinders vlinders 10 augustus

Beleef de vliegende kleurenpracht van Huis ter Heide bij Tilburg. Dit natuurgebied is het thuis voor vele vlindersoorten, zoals de kleine parelmoervlinder, distelvlinder en oranje luzernevlinder.

Limburg

Heimansdag

3 augustus

Bezoek de grootse publieksdag ter ere van Eli Heimans met excursies, demonstraties en een nieuwe tentoonstelling in de Volmolen.

Fossielen zoeken

21 juli, 11 augustus

Fossielen zijn de versteende resten van planten en dieren die miljoenen jaren oud zijn.

Tijdens deze middag leer je de bijzonderheden over het ontstaan en vinden van fossielen.

In de groeve

16,21,28,30 juni, 5,7,12,14 juli

Groeve De Schark is een ondergronds gangenstelsel waar Amerikaanse soldaten in 1944 een kerstnachtdienst hielden. Nu is de groeve een bijzonder vleermuizenparadijs. Om de vleermuizen niet te verstoren is de groeve maar enkele weken per jaar toegankelijk.

Varen door het leefgebied van de otter

15, 22 en 29 juni

In Nationaal Park Weerribben Wieden leven nu ruim 100 otters. Tijdens deze vaarexcursie bekijken we De Wieden door de ogen van de otter. Je leert van alles over dit grote zoogdier, dat van kop tot staart 1 tot 1,2 meter lang is. De gids vertelt over voedsel en gedrag van de otter. Je hoort over zijn bijzondere terugkeer en wat hiervoor nodig was.

Lezing van beroepsvogelaar

Natuurmonumenten organiseert op vrijdagmiddag 5 juli een interactieve lezing met vogelfanaat Arjan Dwarshuis bij Stayokay in Den Burg op Texel. Arjan is wereldrecordhouder ‘vogel spotten’ door in een jaar tijd 6.852 verschillende vogelsoorten waar te nemen. Over dit avontuur zal hij vertellen en daar op verschillende momenten de link met Texel leggen.

Waterbeestjes zoeken 30 juni, 7,14,17,21,24 juli

Waterbeestjes vangen hoort bij de 50 dingen die je gedaan moet hebben voor je twaalfde! Ga mee met de boswachter mee en ontdek het verborgen onderwaterleven van De Wieden. Voor gezinnen met kinderen van 4 t/m 12 jaar.

winkel Web

Insecten in je tuin

Insecten zijn onmisbaar in de natuur. Zo helpen bijen bij de bestuiving van planten, kruiden en fruitbomen. Door dit insectenhotel te plaatsen help je ze van daaruit hun nuttige werk te doen. Hang het insectenhotel bij voorkeur op een warme plaats en in de buurt van bloeiende planten.

Lekker badderen

Dit trendy ronde vogelbad biedt vogels twee keer plezier. Het bad verschaft hen een drinkplaats, maar tegelijkertijd is het een badgelegenheid. Plaats het bad op een goed zichtbare plek. Ververs het water regelmatig en maak het bad dan schoon.

Zomervoer

Ledenprijs € 17,54

Nomale prijs € 19,49

Bekijk de vogels

Ga je vaker de natuur in om vogels te kijken? Dan is de Stern II- serie perfect voor jou: waterdicht, zeer handzaam, betrouwbaar en met een uitstekende beeldkwaliteit.

Ledenprijs € 224,10

Normale prijs € 249,00

ART.NR.962470174

Ledenprijs

€ 25,19

Normale prijs

€ 27,99

ART.NR. 921050190

Drinkschaal voor bijen en vlinders

Deze set bestaat uit een drinkschaal en stenen zodat de bijen niet kunnen verdrinken (bijen kunnen niet zwemmen) en dus gemakkelijk toegankelijk voor vlinders.

Ledenprijs € 19,79

Normale prijs € 21,99

ART.NR.131440119

Dit voer is ideaal om tijdens de lente en zomer te voeren. ZomerVitaal strooivoer bevat meelwormen en calcium. Het bevordert namelijk de aanmaak van eieren en is uitermate geschikt als voer voor jonge, opgroeiende vogels.

Ledenprijs € 8,99

Normale prijs € 9,99

ART.NR. 110290119

Deze wespenverschrikker is eigenlijk een namaak wespennest. Wespen zijn bijzonder territoriale insec ten. Ze bouwen hun nest meestal niet binnen een straal van 60 m van een ander nest. Wanneer ze een bestaand nest opsporen, verlaten ze het gebied.

€ 4,04

Normale prijs € 4,49

ART NR.131640119

Acrobaat

“De stad heeft wel wat van een rotslandschap, een plek waar de gierzwaluw graag broedt. Met name in oude gebouwen in de binnenstad met veel holtes. Je vindt de nesten onder dakpannen en dakgoten. Gierzwaluwen zijn goed herkenbaar aan hun halvemaanvormig silhouet, maar vooral aan hun hoge ‘gierende’ geluid. Het geluid van de zomer! In Nederland zijn ze maar kort om te broeden. Rond Koningsdag arriveren de eerste gierzwaluwen uit hun winterkwartieren in centraal­ Afrika, begin augustus zijn de meeste alweer vertrokken. Het zijn ware luchtacrobaten. Een groot deel van hun leven bevinden ze zich in de lucht. Daar vangen ze

ook hun voedsel, allerlei vliegende insecten, in volle vlucht. Nieuwe woningen en gebouwen zijn tegenwoordig te netjes voor deze soort, ze bieden geen nestruimte meer. Ook door isolatie verdwijnen er geschikte broedplekken. Gelukkig zien we steeds meer dat bouwers bij renovaties en nieuwbouw rekening houden met de gierzwaluw door kunstmatige nestgelegenheid aan te brengen.”

Maurice Kruk Boswachter Rotterdam en Nieuwkoop facebook.com/ middendelfland

Dankzij jouw steun krijgt ons werk vleugels

De natuur in ons dichtbevolkte land heeft onze zorg nodig. Die zorg kost geld. Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar. De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn partners sinds 1990. Met een structurele bijdrage aan natuur en erfgoed krijgt ons werk vleugels. De jaarlijkse bijdrage van € 13,7 miljoen is zeer welkom, ons werk stopt nooit.

De natuur staat onder grote druk, elke mogelijkheid om haar te beschermen grijpen we aan. Naast de jaarlijkse bijdrage doet de Postcode Loterij vaak een extra donatie voor een bijzonder project.

Daardoor konden we Marker Wadden aanleggen in het Markermeer, de natuur in en langs het Haringvliet herstellen en de waterkwaliteit in het Naardermeer verbeteren. En met 24 andere partijen geven we met Rotterdam De Boer Op! vorm aan het platteland van de toekomst.

Dat is allemaal mogelijk dankzij al die deelnemers aan de Postcode Loterij.

Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.

Dankzij jouw steun krijgt ons werk vleugels

De natuur in ons dichtbevolkte land heeft onze zorg nodig. Die zorg kost geld. Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar. De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn partners sinds 1990. Met een structurele bijdrage aan natuur en erfgoed krijgt ons werk vleugels. De jaarlijkse bijdrage van € 13,7 miljoen is zeer welkom, ons werk stopt nooit.

De natuur staat onder grote druk, elke mogelijkheid om haar te beschermen grijpen we aan. Naast de jaarlijkse bijdrage doet de Postcode Loterij vaak een extra donatie voor een bijzonder project.

Daardoor konden we Marker Wadden aanleggen in het Markermeer, de natuur in en langs het Haringvliet herstellen en de waterkwaliteit in het Naardermeer verbeteren. En met 24 andere partijen geven we met Rotterdam De Boer Op! vorm aan het platteland van de toekomst.

Dat is allemaal mogelijk dankzij al die deelnemers aan de Postcode Loterij. Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.