Puur Natuur lente 2024

Voorjaar: naar buiten!

Natuurbeheer anno nu

Vogelboulevardje

Lente

Sneller groeien

“Een prachtvlieg koestert zich in de warmte op de stengel van jong riet. Riet dat zo kenmerkend is voor De Wieden. Elk voorjaar maaien we een deel van het eenjarige riet. Het zicht wordt opener, de eerste dotterbloemen staan mooi in bloei. De afwisseling van gemaaid en ongemaaid overjarig riet zorgt voor veel biodiversiteit in het laagveenmoeras. In De Wieden beheren we zo’n 200 hectare overjarig riet en dat doen we niet voor niets. Dit type vegetatie is zeer belangrijk voor karakteristieke moerasvogels als de roerdomp, waterral, blauwborst, baardmannetje, snor en bruine kiekendief. Door jaarlijks te maaien en percelen rietland een jaar of vier te laten staan, ontstaat een geschikt leefmilieu voor deze kwetsbare vogels. Riet is een snelle groeier en kan wel 3 meter hoog worden. De rietplanten vermeerderen zich op drie manieren: via zaad, uitlopers en wortelstokken. Behalve voor rieten daken gebruiken we riet ook voor mondstukken van instrumenten als de hobo, klarinet en saxofoon.”

Ronald Messemaker Boswachter De Wieden facebook.com/ beleefdewieden

‘En dan: wat is natuur nog in dit land?/Een stukje bos, ter grootte van een krant./Een heuvel met wat villaatjes ertegen.’ (J.C. Bloem, 1945, in: De Dapperstraat) / ‘Het Hegewiersterfjild zit nu stampvol broedvogels. Een paar jaar geleden broedden zelfs de grote mantelmeeuw, grootste meeuw van Europa, en de dwergmeeuw vlak bij elkaar. Het werkt gewoon.’ (boswachter Simon de Winter, p38) /

‘We proberen nog steeds de wildheid van de natuur te bestrijden. Zie de wolf, die door velen niet gewenst wordt. Terwijl het juist goed is om af en toe overweldigd te worden door de natuur, de controle los te laten.’ (Martin Drenthen, filosoof, 2019, in: magazine Down to Earth) / ‘Welkom op een van de mooiste plekken op de aarde. Dit landschap van oude inlagen en karrevelden is zo ontzettend mooi. Hier zie je vogels heen en weer vliegen, van hun broedplek op het land naar de zandplaten in zee om te eten.’ (boswachter Otto de Kat, p30) / ‘Dit is een spannende tijd, de klimaatscenario’s zijn dreigend. Maar ik kies voor hoop en optimisme door het landschap op de kaart te zetten. Wij zijn de generatie die het moet doen.’ (Lise de Groen (21), ledencommissie Noord-Brabant, p28) / ‘Denk bijvoorbeeld aan de plantsoendiensten die een onafgebroken strijd voeren tegen het onkruid tussen de tegels. Of neem andere wildernistendensen waar de stad zich tegen verweert, van wateroverlast of ongedierte tot criminaliteit en vandalisme. En dan zie je: de wildernis roert zich overal als datgene dat zich continu tegen onze beheerspogingen verzet. (Norbert Peeters, botanisch filosoof, 2021, in: De Correspondent) / ‘En toen gebeurde het ineens. Ze sprongen bij tientallen tegelijk boven het water uit. Grote zilverkleurige gepen. Ik schrok ervan. Want het waren geen dartele sprongen boven dat zoute water uit. Het leek wel of ze door een enorme angst gedreven hun element wilden ontdekken. Wild en onbeheerst.’ (Jan Wolkers, schrijver, 1971, in: Groeten van Rottumerplaat)

doeners

In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om natuur en erfgoed te beschermen. Zoals deze doeners die actief zijn op de buitenplaatsen van Gooi en Vechtstreek (NH).

“Mijn natuurkennis is sinds ik vrijwilliger ben flink uitgebreid. Ik draag bij aan de continuïteit van het bezoekerscentrum in ’s-Graveland en vooral de afwisseling van activiteiten vind ik leuk. Na begeleiding van een activiteit, geniet ik graag zelf nog even van de buitenplaats.”

“Dagelijks ben ik met mijn hond in het bos of op de hei te vinden. Bij het bezoekerscentrum leef ik me uit als gids en in het klusteam. We onderhouden de natuur en maken het aantrekkelijk. Het is bovendien heel gezellig.”

“We houden de natuur in stand voor degenen die na ons komen. Daarom is het zo belangrijk om kinderen enthousiast te maken voor de natuur. Ik vind het leuk om als vrijwilliger hieraan een bijdrage te kunnen leveren.”

“Op de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen stuur ik vrijwilligersgroepen aan voor de siertuin van Gooilust en de boomgaarden met fruitmuren. Na diverse opleidingen en ervaring met werken in het groen, is mijn belangrijkste taak nu het overbrengen van kennis.”

“Mensen een gezellige dag bezorgen en kennis overdragen. Je samen verwonderen over de geheimen van de natuur. Dat is waarom ik me 33 jaar geleden, na mijn pensionering, aanmeldde als gids op de buitenplaatsen. Ook op mijn 93ste ga ik hier vrolijk mee door.”

“Ik werk op de timmerwerkplaats van Gooilust. Samen met collega-vrijwilligers maken en onderhouden wij banken, hekken en bruggetjes op de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen. Dit sluit perfect aan op mijn passie voor houtbewerking. Bovendien kom ik op de mooiste plekjes!”

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuurmonumenten.

Vragen over je lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111.

Opzeggen van je lidmaatschap

Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties:

puurnatuur@natuurmonumenten.nl

ISSN:2213_218X

Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, Kirsten Dorrestijn, Marcel Gansevoort (Maters en Hermsen), Robert Ketelaar, Wilco Meijers, Joke van Rooyen (Maters en Hermsen), Astrid Schoenmaker, Petra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters en Hermsen) en de boswachters Otto de Kat, Ronald Messemakers, Jeroen Waanders, Simon de Winter en Wilco Zwaneveld.

Art direction & vormgeving

Anke Revenberg, Kaisa Pohjola, Marjolijn Schoonderbeek (Maters en Hermsen). Foto omslag Getty Images

Prepress Studio Boon

Productiebegeleiding EMP grafimedia

Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck

GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Mix Credit papier. Indien nodig (met een folder erbij) verpakken we Puur Natuur in biofolie. Werp deze wikkel bij het restafval. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO 2 -uitstoot hiervan.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID?

Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

WORD VRIJWILLIGER

Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

CONTRIBUTIES EN GIFTEN

Jouw contributie en/of gift kun je overmaken op rekeningnummer

NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

LUISTEREN NAAR PUUR

NATUUR

Door deze qr-code te scannen kun je de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

facebook.com/ natuurmonumenten 381.000 fans twitter.com/ natuurmonument 56.700 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 203.000 volgers

Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

Natuurmonumenten

heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

BEELD: RENE DEN ENGELSMAN

nummer lente 2024

6

Natuur in vele gedaantes

38 Eldorado voor

16 NIEUWS UIT DE KRAAMKAMER

28

‘Betrek jongeren meer bij de natuur’

Lise de Groen, jongste lid ledencommissie

47

14 Vragen aan Frans

21 Pim, hoe zit dat

25 Beeldcolumn Jip: Vreemde vogels

26 Onmisbare regenworm

30 Over de vogelboulevard van SchouwenDuiveland

35 Al joggend wild spotten

36 Wroeten in de grond met OERRR

41 Natuurmakers: pluktuin voor de buurt

42 Ellen Schut laat haar huis na

43 Canon: Jac.P. Thijsse

44 Uit de regio:

Witte Veen

53 Foto van de maand

54 Webwinkel

55 De glazenmaker en de soldaat

Duizenden jaren rommelt de mens in zijn omgeving. Landschappen verdwenen en er kwamen nieuwe bij. Het planten- en dierenleven is daardoor ingrijpend veranderd. Natuurmonumenten wil de natuur in al haar gedaantes beschermen. Maar hoe kies je daarin je weg?

TEKST: Frans Bosscher

God schiep de aarde, behalve Nederland, want dat deden de Nederlanders zelf.” Deze uitspraak wordt nogal eens aangehaald om te onderstrepen welke geweldige prestatie onze voorouders leverden om dit stukje van de wereld bewoonbaar te maken. Dat hebben ze grondig gedaan. Een delta die om de haverklap onder water stond, is omgevormd tot een zeer productief land. Van de oorspronkelijke landschappen en de planten en dieren die er woonden, is door die ijver niet veel over. Maar dankzij de inspanningen van mensen om hun omgeving in meer of mindere mate naar hun hand te zetten, ontstonden er nieuwe landschappen. Kleinschalige boerenlandschappen en parken, maar

ook heidevelden, zandverstuivingen, laagveenmoerassen en bossen. In die nieuwe landschappen vonden ook weer planten en dieren een geschikte leefomgeving. Voor een deel zijn die planten en dieren er door de mens naartoe gebracht, zoals stinsenplanten en bomen in parken en productiebossen. Maar het merendeel van die nieuwe flora en fauna vestigde zich er geheel spontaan. Simpelweg omdat ze er voedsel vonden en zich konden voortplanten. De oorspronkelijke landschappen mogen dan vervangen zijn, er is nog steeds natuur.

Eigentijdse bedreigingen

Met die erfenis krijg je te maken als natuurorganisatie. Dan is de vraag: hoe ga je te werk in zo’n waaier aan landschap­

pen, als je weet dat je soortenrijke landschappen die zijn ontstaan door menselijk ingrijpen, alleen kunt behouden als je blijft ingrijpen. Natuurmonumenten hanteert een driedeling, afhankelijk van de mate waarin de mens zich heeft laten gelden en van de omvang: natuurrijke cultuurlandschappen, halfnatuurlijke landschappen en nagenoeg natuurlijke landschappen. Wat ze gemeen hebben, is dat boswachters in alle landschappen de schade van eigentijdse bedreigingen proberen te repareren, zoals vervuiling met meststoffen en pesticiden, verdroging, geïsoleerde ligging, klimaatverandering, en woekerende uitheemse planten en dieren. Maar er zijn flinke verschillen in de uitgangspunten bij het beheer van die drie typen landschappen.

landgoed

Kozijnen en deuren van gebouwen, zoals kastelen, worden geschilderd, het hang- en sluitwerk gesmeerd.

In cultuurlandschappen is de hand van de mens duidelijk zichtbaar. Houtwallen aan de rand van ruige graslanden, hooilanden langs beken, bloemrijke akkers, poelen, hakhoutbosjes, ze zijn allemaal door de mens aangelegd. Omdat de omstandigheden in elk deel van ons land anders zijn, hebben die landschappen in de loop der eeuwen allemaal hun eigen gezicht gekregen. Het is een eigenheid waarmee de bewoners zich verbonden voelen. Ze beschouwen het als onderdeel van wie ze zijn. En samen vertellen al die cultuurlandschappen het geschiedenisverhaal van Nederland. De landschapselementen zijn er door toedoen van de mens gekomen, de planten en dieren die er leven niet. Die hebben zich daar ooit spontaan gevestigd omdat ze er de goede leefomstandigheden vonden. De drassige weilanden vol bloemen in Friesland en West­Nederland

Heggen en hagen worden regelmatig gesnoeid.

waren precies wat de grutto nodig heeft om eieren uit te broeden en kuikens groot te brengen. Zo voelde de hazelmuis zich helemaal thuis in de stroken met bramen, varens, hazelaars en kamperfoelies langs boshellingen in Zuid­Limburg.

Die bijzondere mix van cultuur en natuur is het behouden waard. Daarom is de insteek bij het beheer van deze landschappen om er zo weinig mogelijk in te (laten) veranderen. De boswachters fixeren ze als het ware in de tijd en doen wat nodig is om de historische patronen te behouden.

Brug naar het verleden

Dat betekent werk aan de winkel: akkers inzaaien, gewassen oogsten, hooilanden maaien, hakhout afzetten, weilanden laten begrazen, heggen en hagen snoeien,

Op

Hackfort onderhouden boswachters hakhoutwallen.

BEELD:

Het schonen van poelen staat op de jaarlijkse lijst van werkzaamheden, zodat ze niet dichtgroeien.

historische boerderijen onderhouden. Eigenlijk dezelfde dingen die boeren in het verleden ook deden in deze kleinschalige landschappen. Bij veel van dat werk schakelen de boswachters boeren uit de omgeving in. Die pachten weilanden en akkers. Samen maken ze afspraken over de wijze waarop de boeren het land bewerken. De insteek is dat dat zo wordt uitgevoerd, dat het cultuurhistorische karakter bewaard blijft en de natuurwaarden verbeteren.

Dat wil niet zeggen dat er niks verandert. Op een boerderij met minder dan tien hectare grond, vijf koeien, twee varkens en een handvol kippen is geen droog brood te verdienen. Daarom is het aantal boeren dat een bedrijf heeft op een landgoed in de loop der jaren aanzienlijk verminderd. Op landgoed Hackfort bij Vorden (Gld) is het aantal bijvoorbeeld

Graslanden worden gemaaid, akkers geploegd en ingezaaid.

afgenomen van 25 naar 7. De vrijgekomen boerderijen werden woonhuizen of zorgcentra. In het kasteel zijn vakantie­appartementen gemaakt, in het koetshuis is een restaurant gevestigd. Bij die veranderingen is er zorgvuldig voor gewaakt dat de historische uitstraling behouden blijft. Het was de adellijke familie Van Westerholt gedurende zes eeuwen gelukt om het landgoed als eenheid in stand te houden. Natuurmonumenten, die het landgoed vijftig jaar geleden door een erfenis verkreeg, ziet het als haar plicht om dat voort te zetten. Niet alleen omdat het een voorwaarde bij de erfenis was. De brug die dit landschap naar het verleden slaat, inclusief de planten en dieren die er leven, is voor de vereniging ook een reden om de eenheid van het landgoed zo goed mogelijk te bewaren.

Voor kwetsbare soorten, zoals de gevlekte witsnuitlibel, nemen boswachters maatregelen om te voorkomen dat het water dichtgroeit.

Voor het behoud van de karakteristieke laagveengebieden worden petgaten opnieuw uitgegraven.

De mens heeft ook flink de hand gehad in halfnatuurlijke landschappen, ook al lijken ze op het eerste gezicht natuurlijker. Het zijn gebieden die van oudsher minder intensief werden benut. Ze waren vaak in gemeenschappelijk eigendom en werden daarom niet of nauwelijks in percelen opgedeeld, bijvoorbeeld heidevelden, duingebieden, hoogvenen en laagveenmoerassen. Het zijn landschappen die we kennen van negentiende­eeuwse schilders als Israëls, Mauve, Mesdag, Roelofs en Bilders.

Voor al deze landschappen geldt dat ze alleen behouden blijven door vrij actief ingrijpen. Niks doen betekent dat ze onherroepelijk veranderen in bossen. Dat is niet wat we willen. Ook deze landschappen koesteren we omdat ze deel uitmaken van

ons geschiedenisverhaal. Het is fascinerend om te zien en horen hoe onze voorouders moesten ploeteren om het hoofd, soms letterlijk, boven water te houden in de delta die Nederland is.

Bovendien kennen al deze landschappen hun eigen biodiversiteit. In randen van hoogvenen groeien bijzondere planten, je vindt nachtzwaluwen en veldleeuweriken op heidevelden, middelste bonte spechten in bossen en sierlijke witsnuitlibellen in petgaten in moerassen. Mede door de geleidelijke overgangen in deze landschappen is er een grote variatie aan planten­ en dierenleven. Om die variatie in stand te houden, werken de boswachters aan het behoud van landschappelijke patronen. Dus halen ze in de duinen bomen en bramen weg, zodat het zand kan blijven stuiven. Ze laten

BEELD:

Hooilanden worden jaarlijks, als de planten zijn uitgebloeid, gemaaid.

Om de openheid van het duingebied te behouden, grazen schapen en pony's de vegetatie kort.

Door stikstof groeien kale plekken weer dicht. Door ze af te plaggen kan het zand weer stuiven.

schaapskuddes rondtrekken over eindeloze heidevelden. Om natuurontwikkeling op gang te brengen, halen ze soms de bovenlaag van de grond weg als daarin te veel meststoffen zitten. Daarna is het aan de natuur. Die mag naar hartenlust het landschap vormgeven. En dan kan het gebeuren dat duinen na een storm zijn verplaatst.

Grotere biodiversiteit

Ook op de heide wordt opslag van bomen – vaak dennen, berken en Amerikaanse vogelkersen – verwijderd. Dat gebeurt als het even kan met schapen en koeien, net als in het historische gebruik. Maar anders dan in het verleden toen herders dat bepaalden, kunnen die schapen en koeien nu grazen waar ze willen. Om de afwisseling van bossen groter te maken, kappen de

boswachters kleine vakken. Een enkele keer planten ze wat terug, meestal wachten ze rustig af wat er spontaan aan nieuwe bomen op die open plekken gaat groeien. Een bos met veel verschillende loofbomen – in soorten en leeftijden – betekent meer andere flora en fauna. Want elke boomsoort leeft samen met een eigen gezelschap aan schimmels, insecten, mossen en vogels. Dode bomen blijven liggen of staan, zo lang ze geen risico zijn voor wandelaars en fietsers. Het zijn miniatuurnatuurgebiedjes, die daardoor ook bijdragen aan een grotere biodiversiteit.

Zo krijgt de natuur in halfnatuurlijke landschappen meer ruimte om zich spontaan te ontwikkelen dan in cultuurlandschappen, ook al blijft de boswachter een sturende kracht.

Vanwege de regelmatige overstromingen zijn er alternatieve wandelroutes gemaakt.

Door herstel van het beeksysteem zijn er weer grote overstromingen langs de Leuvenumse Beek.

In grote natuurgebieden laten boswachters de teugels vieren. Wat ze wel doen, is ervoor zorgen dat de basis op orde is. Om de waterhuishouding te herstellen, dempen ze sloten en greppels, en graven ze dijken af. Ze ruimen hekken op, zodat dieren vrijelijk door het gebied kunnen trekken. Ze zetten zich in om gebieden met ecoducten en andere passages te verbinden.Een belangrijk deel van het werk is ook het overleg met overheden, omwonenden, boeren en andere belanghebbenden. In een vol land als het onze is hun medewerking nodig om de beginsituatie voor de natuur op orde te krijgen. Als dat is gelukt, zorgen de dynamiek van wind, overstromingen, omgewaaide bomen, hitte, ziektes, eb en vloed ervoor dat planten en dieren, en hun onderlinge relaties, zich zonder bemoeienis van de

mens kunnen ontwikkelen. De natuur is dan aan zet, met alle onvoorspelbaarheid die daarbij hoort.

Nieuwe kades

Hoe dat uitpakt, is mooi te zien bij de Leuvenumse Beek, met 17 kilometer de langste beek op de Veluwe. Een deel van de beek heeft z’n oude loop teruggekregen. Bij veel neerslag verandert het kabbelende beekje van 2 meter breed in een watervlakte die op sommige plekken honderden meters breed is. Langs de beek ontstaan moerasjes en poeltjes. Door alle regen van afgelopen winter, ontstonden er zelfs in het nabijgelegen Hulshorsterzand, nota bene een stuifzandgebied, kleine meertjes. Een ander voorbeeld is het Fochteloërveen. Omdat dit hoogveengebied hoger ligt dan z’n omgeving, stroomt er

BEELD: NATUURMONUMENTENJACOB KAPTEIN, ANP

De hooglanders op de Veluwezoom leven zelfstandig. Wel beoordeelt de dierenarts hun conditie.

Vrijwilligers trekken wekelijks door de gebieden om te kijken welke planten en dieren er voorkomen.

De bodem wordt met rust gelaten: van maaien of plaggen is geen sprake.

water weg. Gevolg is dat het veen verdroogt en afsterft. Om dit te voorkomen, worden er nieuwe kades om het gebied gelegd. Meer water betekent dat veenmossen zich weer kunnen uitbreiden. Omdat veenmossen de eigenschap hebben om veel water vast te houden, kan het gebied op de lange duur z’n eigen waterhuishouding reguleren.

Wildernis

Sinds de jaren tachtig grazen er Schotse hooglanders op de Veluwezoom. Samen met een dierenarts houden de boswachters de gezondheid van de dieren in de gaten. Bij langdurige droogte of vorst zorgen ze ervoor dat de dieren toch water hebben. Verder blijven de boswachters op afstand. De runderen kunnen zich

volledig natuurlijk gedragen. De vestiging van enkele wolvenroedels heeft dat een extra dimensie gegeven; de hooglanders kregen er een roofdier bij dat ze serieus moeten nemen. Bij de herten op de Veluwe is al te zien dat ze meer in groepen optrekken. Dat heeft gevolgen voor de ontwikkeling van het bos. Welke gevolgen dat zijn, is niet te voorspellen. Zo gaat dat in een wildernis in wording. Op dezelfde manier kan de natuur in duingebieden, langs en in rivieren en beken, in moerassen en bossen tot wasdom komen. Van natuur maken is geen sprake, maar je verleidt de natuur als het ware om zich in al haar spontaniteit te uiten. De wildernis zoals die er eeuwen geleden was, komt op die manier weer tot leven. Niet als een kopie van wat was, maar als een natuur die het landschap steeds weer van uiterlijk doet veranderen.

Frans Bosscher van Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuurgebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

Wat doet een vogel als het stormt?

Eerst was er Pia, gevolgd door Gerrit en Henk. Afgelopen winter trokken weer de nodige stormen over en langs ons land. Wij kruipen dan veilig weg in onze huizen. Maar hoe overleven vogels een storm?

Bij een naderende storm gaat de luchtdruk omlaag. Vogels zijn in staat om dat te signaleren. Dat geeft ze tijd om een schuilplek op te zoeken. Ze kruipen bijvoorbeeld weg op luwe plekken in heggen, rietkragen of

bomen. Daar wachten ze tot de storm overwaait. Tegen de regen zijn ze goed beschermd door hun veren. Die zijn vettig, waardoor ze geen water opnemen. Bovendien zorgen die laagjes veren ervoor dat ze warm blijven.

Wat is dit?

Wat is dit?

De kleindochter van Gea Rosendaal vond een aparte eikel langs het voetbalveld van VV De Weide in Hoogeveen. De vergroeiing op de eikel riep verbazing op. Want wat had het meisje daar nou toch gevonden? De vergroeiing is een woekering, die ontstaat als een parasiet – meestal gaat het

om een insect – eitjes in een plant legt. Dat wordt een gal genoemd. Elke parasiet veroorzaakt z’n eigen galvorm. In dit geval is het een knoppergal, veroorzaakt door de knoppergalwesp. In het begin is de gal groen en relatief zacht, later in het jaar wordt hij hard en bruin. De gallen vallen in de herfst met de eikel uit de boom, in het voorjaar daarop komen de jonge galwespjes tevoorschijn.

René van Weeghel vond bij zijn vijver “deze geleiachtige substantie”. Hij had het nooit eerder gezien en vroeg zich af wat het was. De substantie is sterrenschot, ook wel heksensnot genoemd. Het is slijm, afkomstig van een vrouwtjeskikker of -pad. In het voorjaar komen die dieren uit hun winterslaap. Voor reigers en andere roofdieren betekent dat dat er weer voedsel is. Maar de buiken van vrouwtjeskikkers en -padden zitten dan vol met eitjes, verpakt in een gelei. Als de gelei in contact komt met het maagvocht van een roofdier, zwellen de eitjes enorm op. Het roofdier krijgt hier buikpijn van en braakt de gelei uit. Daarom kun je hier en daar hoopjes tegenkomen van witachtig gelei. Vroeger dachten mensen dat de klonten afkomstig waren van vallende sterren, vandaar sterrenschot. Ook werd gedacht dat het snot was van overvliegende heksen.

Wat is er aan de hand met… ...de huismus?

2024 is door Vogelbescherming en Stichting Vogelonderzoek Nederland (Sovon) uitgeroepen tot het Jaar van de Huismus, een van de bekendste en talrijkste vogels van ons land.

Gaat het niet goed met de huismus?

Nee. Je ziet ze nog veel, toch is het aantal huismussen in ons land de afgelopen 50 jaar afgenomen met minstens 60 procent. Van de circa 2 miljoen broedparen zijn er nog 800.000 over. Vooral in de steden is de achteruitgang groot. De laatste jaren lijkt de afname gestopt te zijn.

Hoe is dat zo gekomen?

In stedelijke gebieden vinden ze minder nestgelegenheden en minder voedsel. Omdat we geen ouderwetse pannendaken meer hebben, kunnen mussen geen nesten meer onder de dakpannen maken. Tegelijkertijd zijn veel tuinen vol tegels gelegd; minstens 60 procent van de tuinen bestaat uit verharding. Ook in de openbare ruimte zijn steeds minder bloemen, struiken en bomen. In ruim de helft van de buurten in de 32 grootste gemeenten is te weinig ruimte voor openbaar groen.

Minder openbaar groen betekent minder zaden, bloemknoppen en insecten voor mussen. Ook buiten de steden gaat het niet goed. Door afname van de graanteelt, betere oogstmethoden en gebruik van bestrijdingsmiddelen is ook daar minder voedsel voor mussen.

Wat gaat er gebeuren in het Jaar van de Huismus?

Vogelbescherming en Sovon willen meer te weten komen over de broedplaatsen van huismussen. Waar zit de mus het liefst? Meer kennis daarover maakt het mogelijk om de huismussen beter te beschermen.

Hoe kunnen we helpen?

Door mee te doen aan de Jaarrond Tuintelling. Elke week voer je op jaarrondtuintelling.nl in welke vogelsoorten in welke aantallen je in je tuin ziet. Zo ontstaat een beter beeld van de favoriete nestelplekken van huismussen. Intussen kun je planten en struiken in de tuin zetten, waar insecten op afkomen. Laat ook een stuk van het grasveld wat verwilderen, zodat er bloemenzaden beschikbaar komen. En hang nestkasten voor mussen op, liefst een paar, want de vrolijke kwetteraars leven in groepen.

Hoe komt een mol weer boven de grond?

Mollen graven onder de grond uitgebreide gangenstelsels. Leg je ze achter elkaar, dan kunnen die gangen een kilometer lang zijn. Maar hoe komen mollen weer boven de grond, vraagt Hennie van Velzen zich af. Gaan ze achteruit of draaien ze zich om?

De mol is gemaakt voor het graven van gangen: een kokervormig rond lichaam, korte poten en grote klauwen. Hij graaft met zijn grote “handen” en werkt de grond met z’n kleinere voeten naar achteren. De gangen zijn zo’n 5 centimeter breed, daar past een mol precies in. Het stelsel zit zo in elkaar dat er altijd een afslag is naar een gang naar boven. Vrijwel altijd kan een mol vooruitlopend komen waar hij wil zijn. Vrijwel altijd. Er zijn momenten dat de mol wat anders moet verzinnen. Als ie bijvoorbeeld in de gang van een buurmol terechtkomt. Dat accepteert die buurmol niet. Vooruitlopen kan niet, omdraaien lukt niet. Dan rest er maar één ding: achteruit rennen. Handig is dat de haartjes kunnen kantelen, waardoor een mol geen last krijgt van een vacht vol zand.

Ook een vraag? Stuur die naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl. Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

jonkies Welkom

De natuur verandert deze maanden weer in een kraamkamer. Een nieuwe generatie dieren komt ter wereld. Elke soort doet dat op zijn eigen manier.

TEKST: Frans Bosscher

AANTAL EIEREN

3-4 per nest

LENGTE

VOLWASSEN VOGEL 42-45 cm

GEWICHT

VOLWASSEN VOGEL 225-400 gram

AANTAL BROEDPAREN ca. 6.200

Net op eigen pootjes en meteen moet dit kluutje al z’n eigen kostje bij elkaar scharrelen. Zo gaat dat als je uit een nest komt dat op de grond lag. In ondiep water probeert hij een zeeduizendpoot, worm, garnaal, slak of ander beestje dat in het slib zit te pakken te krijgen. Z’n twee of drie broertjes en zusjes zitten in de buurt voedsel te zoeken. Dat neemt het grootste deel van de dag in beslag. In dit stadium heeft de kluut een bruine rug. Over een paar maanden krijgt hij de kenmerkende zwart-witte tekening en die lange, omhoog wijzende snavel.

Zo ruig als hun moeder eruitziet met die borstelige vacht, zo aandoenlijk ogen de biggen in hun gestreepte pyjamaatjes. De kleine zwijntjes zijn geboren in een nest dat moeders heeft gemaakt. Zo’n nest, dat ketel wordt genoemd, is een paar decimeter diep en bedekt met gras, loof, mos en twijgen van een den of spar. Daar worden de zwijntjes geboren, het zijn er gemiddeld zeven. De biggen blijven ongeveer anderhalf jaar bij de moeder, die haar kroost agressief verdedigt. Tegen mannetjes, die wel een jong zwijntje lusten, maar ook tegen mensen. Afstand houden dus.

AANTAL BIGGEN

3-12

ZOOGTIJD

2 maanden

DONKERE VACHT

na 6 maanden

GEWICHT

VOLWASSEN ZWIJN

vrouw tot 128 kilo, man tot 135 kilo

Met een speciaal eitandje ritst een jonge zandhagedis het ei open. Zo’n ei heeft geen harde schaal, het is een dik vlies dat aanvoelt als latex. Het vrouwtje heeft haar eieren een paar maanden eerder op een zonnig plekje in de grond gestopt. Heeft ze een goede keus gemaakt, dan zijn de eieren na twee maanden uitgebroed. Was de keus toch niet zo gelukkig, dan kan de broedtijd oplopen tot drie maanden. Als de jonge zandhagedis uit het ei komt, moet hij zich meteen zelf redden. Hij eet eigenlijk alle insecten die op z’n weg komen: spinnen, sprinkhanen, kevers, vliegen, cicaden, wantsen, vlinders en rupsen.

AANTAL EIEREN

3-12 per legsel

GROOTTE EI

13 x 9 mm

OPTIMALE BROEDTEMPERATUUR 21-24 graden

LENGTE JONGE

ZANDHAGEDIS 5-6 cm (incl. staart)

Ze zijn met veel, die kikkervisjes. Heel veel. De bruine kikker, de eerste kikkersoort die in het voorjaar aan de voortplanting begint, legt een eiklomp in ondiep water tussen waterplanten. Die eitjes zitten verpakt in een geleiachtige substantie. Na een paar weken komen daar kikkervisjes uit, die zich met algjes voeden. Als ze niet worden opgegeten, groeien de kikkervisjes langzaam maar zeker uit tot kikkers en klimmen het water uit. Dat doen ze ’s nachts of als het regent met zoveel tegelijk dat we spreken van een kikkerregen. Eenmaal op het land zoeken ze hun eigen plek.

AANTAL EIEREN

1.000 tot 2.500

GROOTTE EI 2 mm

DUUR EIERFASE

1-4 weken

LENGTE VOLWASSEN

KIKKER man tot 10 cm, vrouw tot 11 cm

LENGTE RUPS

5 cm

DUUR COCONFASE

tot enkele jaren

SPANWIJDTE

VOLWASSEN

VLINDER

18-22 mm

VLIEGTIJD

half mei-half juli

Je komt het vaker tegen bij nachtvlinders: de rupsen zijn oogverblindend, de volwassen vlinders grauw en grijs.

Zo is het ook bij de helmkruidvlinder. De rups heeft gele banden en zwarte stippen, maar na een verblijf als cocon in de grond ontpopt hij zich als onopvallende bruine vlinder. De rups is te vinden op helmkruid, toorts, maar ook in de vlinderstruik. De vlinder kun je zien in bosranden en open plekken in het bos, waar hij zijn eitjes afzet op onder meer helmkruid, zo genoemd vanwege de helmvorige bloemen.

Pim, hoe zit dat?

Ron Sierhuis woont naast Polder Westzaan (NH) en ziet de polder in de loop der jaren veranderen. Grutto’s verdwijnen, ganzen komen. Ondertussen is het natuurbeheer er inten sief. “Is er nog wel sprake van echte natuur? Wat is de definitie van natuur? Hoe wordt bepaald welke flora en fauna ergens thuishoren en waarom laten we de natuur niet gewoon zijn gang gaan?”

“Wij willen Nederland natuurrijker maken, het vergroten van de biodiversiteit is daarbij ons hoofddoel. We kijken daarbij verder dan onze eigen natuurgebieden, want natuur houdt zich niet aan beleidsmatige of eigendomsgrenzen, ze is overal. Idealiter laten we op veel meer plekken de natuur haar gang gaan, zodat er via die weg weer oorspronkelijk leefgebied ontstaat. Maar dat is in Nederland moeilijk, omdat de ruimte beperkt is. Veel van onze Nederlandse natuurgebieden zijn gevormd als gevolg van menselijk handelen. Dieren en planten zijn van oorsprong niet gebonden aan die gebieden. Ze waren er vaak al lang voor de komst van de mens. Zo leefde onze nationale vogel de grutto van oorsprong in hoogveengebieden. Door de enorme afname van hun oorspronkelijke leefgebieden zijn de nieuwe landschappen, die door toedoen van de mens zijn ontstaan, voor veel soorten, waaronder de grutto, nu een belangrijk toevluchtsoord. Behoud van die landschappen betekent dan ook behoud van een verscheidenheid aan leefgebieden en daarmee van veel plant- en diersoorten.

1,9 hectare bloemenzee gered

De Gelderse Vallei was tot de Tweede Wereldoorlog in het voorjaar en de zomer een zee van onder meer orchideeën, parnassia, gele ratelaar, echte koekoeksbloem en blauwe knoop. Dat was te danken aan de regen die op de Veluwe viel en soms honderden jaren later als schoon water in de vallei aan de oppervlakte kwam. Maar toen kwam de intensieve landbouw en moest al dat water zo snel mogelijk het gebied uit. De bloemenzee veranderde in strakke, egaal groene graslanden. Behalve op een paar perceeltjes in Zwartebroek. Gered door Joke de Bondt en Koos Vos. Hun natuurgebiedje van

2 hectare, dat ze De Bondte Vos noemden, mocht Natuurmonumenten vijftien jaar geleden van ze kopen. De bloemenweelde heeft ook hier te lijden onder de verdroging en bijzondere planten verdwijnen. Onlangs kwam een voormalige boerderij met wat grond te koop naast De Bondte Vos. Natuurmonumenten slaagde erin het te kopen. De boerderij met het erf ging weer in de verkoop, de grond niet. Dankzij deze aankoop kan De Bondte Vos met 1,9 hectare worden uitgebreid. Dat niet alleen. Het grondwaterpeil kan omhoog, zodat verdwenen planten kunnen terugkeren.

Voor echt biodiversiteitsherstel is het echter noodzakelijk dat ook de gevolgen van verdroging en vervuiling van bodem, water en lucht verminderen. Het helpt ook als natuurgebieden groter en met elkaar verbonden worden, bijvoorbeeld door het Natuurnetwerk Nederland af te maken. De plannen liggen er, we blijven de politiek aansporen om ze ook uit te voeren.

Op sommige plekken lukt het overigens wél om natuur meer haar gang te laten gaan: met het programma Ruimte voor de Rivier krijgen rivieren weer de ruimte om buiten hun oevers te treden.

De natuur langs die oevers is gebaat bij de natuurlijke afwisseling van droog en nat. Tegelijkertijd zorgt die ruimte voor natuur ervoor dat we in omliggende steden en dorpen de voeten drooghouden bij hoog water.

Kortom, geef je de natuur overal meer ruimte dan geven we vele plant- en diersoorten (weer) een leefgebied. Bovendien geeft de natuur ons schoon water, schone lucht en gezond voedsel terug. We blijven daarom werken aan een natuurrijker Nederland.

Directeur Pim van der Feltz gaat in elke Puur Natuur in op een vraag van een lezer. Heb je ook een vraag? Stuur ‘m naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl

OP DE HOOGTE

Wil je op de hoogte blijven van het nieuws over ons beheer en beleid? Meld je dan gratis aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief, Van Nature: nm.nl/vno

De volmaakte symmetrie van de sieralg

Hij was jarenlang docent natuurkunde in het voortgezet onderwijs en elektrotechniek in het hoger beroepsonderwijs. Na zijn 63ste verjaardag besloot Marien van Westen met vervroegd pensioen te gaan om zich helemaal op sieralgen te kunnen storten.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Roelof Bos

‘Die heldergroene kleur raakte me’

e koopt een goede microscoop om mossen en paddenstoelen beter te bekijken, en voor je het weet gaat het over niks anders meer dan sieralgen. Het overkwam Marien van Westen.

“We hadden die nieuwe microscoop gekocht en voor de aardigheid legde ik er wat water uit de tuinvijver onder. Daar zag ik sieralgen. Die mooie, heldergroene kleur en volmaakte symmetrie raakten me. Daarna is het wat uit de hand gelopen.” Dat kun je wel zeggen. In de afgelopen twaalf jaar bracht Marien de sieralgen in vrijwel de hele provincie Drenthe in kaart. Later dit jaar verschijnen de resultaten in een atlas.

Sieralgen zijn eencellige organismen die

voorkomen in zoet, stilstaand water. Dat kan gaan om water in natuurgebieden, maar ook om een vijver in de achtertuin. De grootste sieralgen zijn bijna een millimeter, de kleinste komen niet aan de 0,01 millimeter. De grotere kun je nog net zien met het blote oog, voor de andere is een microscoop onmisbaar. Omdat we pas sinds 1800 beschikken over deugdelijke microscopen, weten we nog maar betrekkelijk kort van het bestaan van sieralgen af. Nederlandse namen hebben ze dan ook niet.

Hoe de algen in plasjes en vijvertjes terechtkomen is nog een raadsel. Mogelijk spelen watervogels een grote rol en nemen ze sieralgen mee als ze vliegen van het ene water

naar het andere. “Het is ook mogelijk dat de wind de druppels water waarin ze zitten, meeneemt.” Net als met sporen van paddenstoelen waarmee Mariens avontuur met sieralgen begon.

Flinke puzzel

Het onderzoek naar sieralgen begint met het nemen van monsters, vertelt Marien. “Het is een beetje plannen, want ik wil die monsters vrij snel onder de microscoop bekijken. Binnen een week of twee is het mooie er wel af. Ik ga dan naar een gebied met vennen, poelen, plassen of vijvers, haal er waterplanten uit en knijp die uit. Sieralgen zitten namelijk verborgen tussen waterplanten als veenmos,

blaasjeskruid en vederkruid. Het water met de algen vang ik op in een potje. Thuis leg ik een druppel water onder de microscoop en probeer ik de algen op naam te brengen. Ik maak er foto’s van en registreer ze in een database.”

Dat klinkt als een gesmeerde operatie, toch is het dat niet altijd. Omdat er nog maar betrekkelijk kort onderzoek naar sieralgen wordt gedaan door weinig mensen, zijn ze lang niet allemaal bekend. “Het is soms een flinke puzzel om te achterhalen om welke soort het gaat”, zegt Marien. “Ik vind soorten die volgens buitenlandse flora’s alleen hoog in de bergen of in poolstreken voorkomen. Dat klopt natuurlijk niet als ik ze hier in de wijk

vind.” Het gebeurt ook dat hij sieralgen vindt die nog nergens beschreven zijn. Zo’n dertig heeft hij er intussen gevonden. Die heeft hij zelf een naam gegeven.

Sinds kort kan Marien sieralgen bekijken met de scanning electronic microscope van Rijkswaterstaat, waarmee vergrotingen tot 100.000 keer mogelijk zijn. Het apparaat maakt de kleinste details van heel kleine sieralgen zichtbaar. “Gaatjes in de celwand worden dan bijvoorbeeld zichtbaar. Sieralgen maken zelf zulke gaatjes. Daar duwen ze slijm doorheen om een laag op de celwand te leggen, als bescherming tegen aanvallen van bacteriën en schimmels. Andere hebben stekels om vijanden af te weren. Ook andere details worden zichtbaar met deze microscoop. In combinatie met DNA­onderzoek kunnen we sieralgen zo beter indelen in families en geslachten.”

Waterkwaliteit

Het prettige van sieralgen is dat ze bijna overal voorkomen. Wat water en voldoende licht is wat ze nodig hebben om zich te vermenigvuldigen. Dat wil niet zeggen dat ze overal in dezelfde mate voorkomen. De kwaliteit van het water is daarvoor een doorslaggevende factor, aldus Marien. “Wat ik in de afgelopen vijftien jaar heb gezien, is dat de bijzondere soorten hard achteruitgaan of zelfs al zijn verdwenen zijn. De algemene soorten blijven aanwezig. Het is te vergelijken met wat je ziet bij planten: brandnetels en bramen woekeren,

terwijl kwetsbare planten het onderspit delven. Ik zie ook dat de aantallen van veel soorten achteruitgaan. Dat kun je vergelijken met wat er bij insecten en vogels gebeurt: ze zijn er nog wel, maar het zijn er veel minder.” Driekwart van de sieralgen vindt hij naar eigen zeggen in vennen, poelen en plassen in natuurgebieden. Buiten de natuurgebieden is de waterkwaliteit door verzuring, meststoffen en pesticiden slechter. “In de kanalen in het oosten van de provincie vind ik zelfs helemaal niks. Natuurgebieden zijn voor sieralgen heel belangrijk. Er zijn meer soorten en de aantallen zijn groter. In het Drents­Friese Wold en het Dwingelderveld vond ik bijvoorbeeld sieralgen die alleen daar voorkomen. In een nieuw petgat in de Onlanden vond ik een soort – Cosmarium jelskii – die in 1920 in

‘In natuurgebieden zijn meer sieralgen dan erbuiten’

Polen was gevonden en daarna niet meer. In het Eexterveld vond ik ook een bijzondere soort, de Xanthidium basidentatum. Daarvan was een eeuw geleden één gezien, maar in dit gebied waren ze rijkelijk aanwezig.”

Brongebieden

Elk jaar stuurt Marien een verslag van zijn vondsten naar de boswachters van de betreffende gebieden. “Dat is een voorwaarde om een vergunning te krijgen voor het onderzoek. Maar wat ik merk is dat ze nieuwsgierig zijn. Er is niet veel kennis over sieralgen en de boswachters willen graag weten wat ze moeten doen om goede omstandigheden voor sieralgen te creëren. Als ik adviseer om bomen aan de rand van een ven te kappen, komen ze natuurlijk wel eens voor een dilemma te staan. Als het gaat om het opschonen van een dichtgegroeid ven, pakken ze dat meestal op. Zo behouden we in ieder geval de wateren in natuurgebieden als bronnen van sieralgen, van waaruit ze zich hopelijk weer kunnen verspreiden buiten natuurgebieden.”

BEELD:

DE WERELD VOLGENS

In haar beeldcolumns neemt Jip van den Toorn, winnaar van de Inkspotprijs, de wereld en ons gedrag op de hak.

Afval verwerker

We noemen hem regenworm, omdat hij bij regen boven de grond komt. Diep in de grond verricht hij zijn noeste arbeid. Massa’s afval verwerkt hij tot heerlijk voedsel voor andere dieren en planten. Maak kennis met de gewone regenworm.

TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

roodborstje

Eiwitbron

Roodborstjes houden wel van een eiwitrijk wormenhapje. Met hun snavels trekken ze de regenworm uit de grond. Die verzet zich en verankert zich met zijn afgeplatte achterlijf in de grond. Met de borstels op zijn huid zet hij zich schrap tegen de wand van zijn gang.

30 soorten regenwormen. De meest voorkomende is de gewone regenworm, Lumbricus terrestris Andere namen voor deze soort zijn grote regenworm, grote blauwkopworm of dauwpier. Hij kan wel 30 cm lang worden.

Recycling

Bladresten worden in het wormenlijf omgetoverd tot vruchtbare wormenpoep. Het zand in de gespierde maag van de gewone regenworm maalt als een molensteen grote stukken fijn.

2 meter diep

De gewone regenworm graaft verticale gangen in de bodem en leeft tot op een diepte van twee meter onder de grond. ’s Nachts komt hij uit zijn gangen om bladeren te verzamelen. Er zijn ook soorten die vrijwel nooit boven de grond komen. Andere soorten leven tussen de bladeren en hebben een roodbruine schutkleur.

Man en vrouw

Een regenworm is man en vrouw tegelijkertijd. Maar om zich voort te planten heeft de regenworm wel een andere regenworm nodig. De gewone regenworm komt ’s nachts boven de grond om te paren. Voor de veiligheid houdt hij een deel van zijn lijf als anker in de grond. De paring kan uren duren. Het sperma wordt opgeslagen in een speciaal zakje en pas maanden later gebruikt om een eitje te bevruchten.

Trillingen

Tijdens een regenbui komen regenwormen massaal naar boven. Al die vallende druppels lijken namelijk op de trillingen van een mol. De wormen vluchten naar de oppervlakte. Meeuwen maken hier graag misbruik van. Je ziet ze dan verwoed staan trappelen op het gras.

‘Ik kies voor ’

GROENE TOEKOMST

In de serie Groene Toekomst spreken we jonge mensen over natuur en klimaat. Wat vinden zij belangrijk? Hoe moeten we het land anders inrichten?

Lise de Groen (21) doet haar naam eer aan en houdt hartstochtelijk van het buitenleven. Ze maakte er haar beroep van en werkt nu bij Waterschap de Dommel. Daarnaast is ze het jongste lid van de ledencommissie van Natuurmonumenten in Noord-Brabant.

TEKST: Joke van Rooyen BEELD: Lars van den Brink

Je zet er vaart achter: na je studie direct aan de slag bij een waterschap. Wat drijft je?

“Mijn liefde voor het buitenleven. Ik groeide buiten op en woon nog steeds in landelijk gebied. En ook mijn studie gaat over buiten. Na de havo studeerde ik Management van de Leefomgeving aan de HAS green academy in Den Bosch. De combinatie van water, natuur en landbouw vind ik superinteressant. Als planvormer bij het waterschap ben ik daar volop mee bezig.”

Wat doe je precies als planvormer Landelijk Gebied?

“Bij het waterschap ben ik voor externe partijen aanspreekpunt voor projecten en initiatieven in het landelijk gebied. Samen met gemeenten, provincies, natuurorganisaties en agrariërs werken we aan voldoende en schoon water en aan droge voeten. Om veilig en duurzaam bij te dragen aan een natuurlijke, gezonde en mooie leefomgeving.”

Hoe begon jouw liefde voor het buitenleven?

“Mijn vader was boomverzorger van beroep en van jongs af aan mochten mijn broertje en ik met hem mee op pad als hij moest werken. Ook gingen we vaak met OERRR op avontuur in de natuur: slootjespringen, waterdiertjes

uit de sloot vissen. Dat wakkerde mijn liefde voor de natuur verder aan. Ik woon nu op een hectare grond, anti­kraak, dichtbij natuurgebied de Stippelberg. Ik geniet van de bijzondere vogels en eekhoorns die onze tuin bezoeken. Pas zag ik een wilde kat. Er gaat niets boven de stilte die je buiten ervaart.”

Hoe gaan we in Nederland om met natuur en biodiversiteit?

“De huidige landschapsinrichting maakt een transitie door, naar een systeem waarbij water­ en bodemeigenschappen leidend worden gemaakt. Dat betekent bijvoorbeeld dat je niet langer overal kunt bouwen of intensieve landbouw kunt bedrijven.

De inrichting van onze leefomgeving is een constante puzzel, waarin je steeds belangen moet afwegen. Mijn streven is een robuust, toekomstbestendig systeem waarin water, natuur en landbouw duurzaam samengaan.”

Van OERRR bracht je het tot de ledencommissie. Wat hoop je te bereiken?

Lise de Groen (21) is het jongste lid van de ledencommissie van Natuurmonumenten in Noord-Brabant. Ze begon als OERRR-lid en werd daarna lid van Natuurmonumenten. Lise studeerde Management van de Leefomgeving aan de HAS green academy in Den Bosch. Bij Waterschap De Dommel in Midden-Brabant werkt ze dagelijks aan de toekomst van het landelijk gebied: water, natuur, en landbouw.

“In 2021 deed ik mee aan Het Groen Traineeship dat jongeren tot 30 jaar de kans biedt te werken aan duurzame projecten. Voor Natuurmonumenten gingen we aan de slag met het project ‘Nieuwe natuurbeschermers’ waarin we onderzoek deden naar de bekendheid van Natuurmonumenten onder jongeren en hoe we deze kunnen vergroten. Ik was toen veel bezig met social media, om natuurgebieden als Marker Wadden, de Veluwe en De Wieden onder jongeren te promoten. Dat maakte mijn verbinding met de natuur nog sterker. Om het geluid van jongeren beter te vertegenwoordigen en om jongeren meer te betrekken bij de natuur, werd ik vervolgens lid van de ledencommissie in Noord­Brabant.

Dit is een spannende tijd, de klimaatscenario’s zijn dreigend. Maar ik kies voor hoop en optimisme door het landschap op de kaart te zetten. Wij zijn de generatie die het moet doen.”

Fietsen tussen de vogels

In Zeeland fiets je zelden alleen. Hier vliegen de vogels met je mee, zeker in de trektijd langs de vogelboulevard van Schouwen-Duiveland. Op de pedalen vertelt boswachter Otto de Kat over de talloze vogels die hier dagelijks neerstrijken in nieuwe natte natuur. TEKST: Wilco Meijers BEELD: Rene Koster

Natuurlijk starten we met tegenwind. Met frisse zin, dat wel. Boswachter Otto de Kat heeft een e­bike geregeld waarop het prettig koersen is, uit welke richting de wind ook waait. Het wordt een vogelrijke fietstocht, belooft Otto. Dat blijkt direct bij uitkijkpunt Koekeloere, met 360 graden zicht op vogelvolk.

Opvliegende goudplevieren schitteren in de zon, kieviten dartelen in de lucht, smienten fluiten om ons heen.

De massaliteit overvalt zelfs Otto een beetje. “Het is bizar, zoveel natuur,

zo dichtbij. Ik heb in Afrika gewerkt en ben daar verwend met natuur, maar deze zuidkust doet daar niet voor onder. Al die vogels om me heen, de zeenaalden waartussen je kunt zwemmen, de bruinvissen die je met zonsondergang kunt spotten, dat ik dit gebied als boswachter een stem mag geven is onbeschrijfelijk.”

Zeker in de trektijd komt Otto ogen tekort. “Dan landen hier dagelijks wel 150.000 vogels, vooral om bij te tanken. Uitrusten, eten, veren poetsen, slapen, ze komen hier echt even op adem. Ook als broedgebied is dit gebied

zeer in trek. Niet voor niets noemen we de zuidkust de vogelboulevard op Schouwen­Duiveland.”

Wegrestaurants

De ontelbare vogels komen af op de rijk gesorteerde ‘wegrestaurants’ die ze hier vinden. Bijna langs de hele zuidkust liggen inlagen (natte gebieden tussen een hoofddijk en oude achterliggende dijk) waar steltlopers volop bodemdiertjes vinden. “Nieuwe hotspots voor vogels dankzij de uitvoer van Plan Tureluur (1999­2015)”, licht Otto toe. “Door de aanleg van de Deltawerken

verdwenen in Zeeland duizenden hectares aan slikken, schorren en zandplaten. Dat natuurverlies is grotendeels goedgemaakt door een revolutionair plan van Thijs Kramer, de geestelijk vader van Plan Tureluur. Hij bedacht een landinrichtingsproject waarbij natuur en recreatie hand in hand gaan. Voormalige landbouwgronden langs de kust die veel last hadden van zoute invloed, zijn omgezet in nieuwe natte natuur. Het zoute water dringt hier onder de dijk door in de kuststrook. Die brakke omstandigheden zorgen voor een rijk bodemleven, een tafeltje­dek­je voor vogels. Tegelijkertijd kan iedereen volop van de natuur genieten zonder die te verstoren. Langs de randen liggen paden en uitkijkpunten met een wijds zicht op de vogelgebieden.” Vlak voor de kust ligt nog een aantal wegrestaurants voor vogels,

zoals de Galgenplaat en de Roggenplaat. Die laatste is eind 2019 opgehoogd, omdat deze voedselrijke plaats door vermindering van de natuurlijke kustdynamiek dreigde te verdwijnen. Dankzij die ingreep blijft de Roggenplaat de komende 25 jaar bestaan. “Zo kunnen vogels zoals de kanoet en rosse grutto ook bij hoogtij uitrusten en voedsel zoeken. Voor veel trekvogels is dat echt van levensbelang. Velen van hen hebben er duizenden kilometers opzitten als ze hier landen. Ze moeten in korte tijd weer op gewicht komen om door te kunnen vliegen naar hun broed­ of overwinteringsgebieden.”

Zeeuwse bolus

De vele vogels onderweg geven ons ook vleugels. Hun gekrijs werkt als aanmoediging, we zijn hier kennelijk te gast en dienen wel door te trappen. We zien kluten en kleine zilverreigers, tureluurs en lepelaars, grauwe, brand­ en kolganzen, zaagbekken en bergeenden, zwarte zwanen, overal wulpen en een eenzame waterral.

Bovenop de monumentale Plompe Toren zien we ook zeehonden uitrusten op de Roggenplaat. We eten er een Zeeuwse bolus die Otto van de bakker meenam. Wat een gewel­

dige pitstop voor fietsers. Ik tureluur over de Oosterschelde, Otto overziet de historische inlagen en karrevelden. “Welkom op een van de mooiste plekken op aarde”, lacht hij. “Hier merk ik dat ik Zeeuws bloed heb. Een Zeeuw kijkt liever naar het land. En dit landschap van oude inlagen en karrevelden is zo ontzettend mooi. Hier zie je de vogels heen en weer vliegen, van hun broedplek op het land naar de zandplaten in zee om te eten.”

Migratieroute

In de toren zelf zien we ook expositiebeelden van de onderwaternatuur, want behalve voor vogels, is de Oosterschelde ook voor vissen een migratieroute. Dat trekt weer veel bruinvissen, kleine tandwalvissen die graag in de Zeeuwse Delta komen. Terug op de fiets stoppen we bij een van de beste plekken om bruinvissen te kunnen spotten, het einde van het havenhoofd bij Zierikzee. “Om zuurstof te happen komen ze even boven water en zie je ze spuiten”, vertelt Otto. Maar vandaag is het water te ruw, de zeezoogdieren laten zich niet zien. Otto ontdekt wel een andere verrassing door zijn kijker. Een groepje alken, echte zeevogels die hier als wintergast opduiken. Het verveelt nooit, de Zuidkust van Schouwen.

5 7

Zuidkust van Schouwen

ROUTE

46 km

De fietsroute staat ook op nm.nl/ fiets-schouwen en volgt de bekende fietsknooppunten. Starten kan in Zierikzee of in Burgh-Haamstede.

Renesse

Noordwelle

Burgh-Haamstede

Burgh

Legenda

Bos

Bebouwing

Heide

Zand

Water

Verharde weg

Fietsroute

Uitkijkpunt

Noordzee

Ellemeet

Scharendijke

Grevelingenmeer

Fietsknooppunten

Start vanaf de Zuidhavenpoort in Zierikzee: 8-90-89-81-71-7273-74-78-77-83-82-88-91-92-8

Start vanaf Burgh-Haamstede: 72-73-74-78-77-83-82-88-9192-8-90-89-81-71-72

Brouwershaven

Routepunten onderweg

1

Stap even af en loop naar dit uitkijkpunt, met zicht op de Oosterschelde en talloze vogels. De lepelaar bijvoorbeeld, die je hier het hele jaar kunt zien.

2

Als een dijk langs de Zeeuwse kust vroeger geen standhield, werd er landinwaarts een nieuwe (inlaag)dijk aangelegd. Hiervoor werd de grond tussen de oude en nieuwe dijk afgegraven. Zo’n strook heet een karreveld. Inlagen en karrevelden werden steeds lager, natter en zouter. Dat is ideaal voor stelt­ en kustvogels.

3

Deze kleine getijdehaven werd vroeger gebruikt voor

de afvoer van Zeeuwse landbouwproducten.

4

De Flaauwers­ en Weversinlagen langs het pad zijn trekpleisters voor moeras­ en kustvogels. Dicht opeengepakt rusten ze, in

8

afwachting van een gunstig tij of juiste wind.

5

In deze voormalige polder groeien veel plantensoorten dankzij de afwisseling van zout en zoet water en natte en droge stukken. In het voorjaar bivakkeren hier tienduizenden vogels.

6

Dit is een overblijfsel van de watersnoodramp in 1953, toen de zee hier een enorm gat in de dijk sloeg. Met caissons, grote betonnen bakken, is het gat gedicht. Op een ervan staat nu een uitkijktoren.

7

Monument met geweldig uitzicht over de Oosterschelde en de Koudekerkse Inlaag. Binnen hoor je

de legende over de zeemeermin van Westenschouwen en over de rijke Oosterscheldenatuur.

8

Middeleeuws slot, met torens, slotgracht en ommuurd slotbos. Alleen te bezoeken op Open Monumentendag en tijdens speciale excursies.

9

Net als het iets verderop gelegen uitkijkpunt Tuurgat een ideale pauze­ en vogelkijkplek. Het omringende Gasthuisbevang is ingericht voor vogels, met plassen en drassige graslanden.

10

De 62 meter hoge Sint­Lievensmonstertoren in Zierikzee heet in de volksmond Dikke Toren. Boven heb je een fraai zicht over de historische binnenstad.

natuur sport

‘We doen altijd zo zachtjes mogelijk’

Het begon als een rondje hardlopen met een vriend. Steeds vaker gingen anderen mee. Inmiddels is Safari-Joggen alweer vijftien jaar de organisatie die je meeneemt om hardlopend wild te spotten op de Veluwe. Medeoprichter Rob Heusinkveld is één van de gidsen, met wie je op pad kunt.

“Bij Safari-Joggen is hardlopen niet het doel, maar een middel om de natuur in te gaan. Het voordeel van hardlopen ten opzichte van wandelen is dat we een groter gebied verkennen, waardoor de kans om wild te zien groter is. We doen altijd zo zachtjes mogelijk, dragen donkere kleding en blijven op de paden. Zodra we ergens wild zien, nemen we echt even de tijd om het te bekijken. Er zijn ook altijd verrekijkers mee. Doordat ik dit al jaren doe, ken ik het gebied en heb ik een geoefend oog voor het spotten. Wel is de dynamiek in de natuur veranderd sinds er wolven zijn. Het wild verspreidt zich meer. Edel- of damherten zien we nog wel vaak, wilde zwijnen steeds minder. Als we geluk hebben, zien we ook een boommarter

of das. Ik geniet ook van de omgeving. De natuur brengt me rust. In alle hectiek die bij het dagelijks leven hoort, geeft het wat balans. Daar neem ik anderen graag in mee. De schoonheid van de natuur verrast me iedere keer weer. Heel mooi is het als de zon net op is, je ziet de heide met een klein beetje nevel en er trekken wat edelherten voorbij. Toch besef ik ook dat de natuur in Nederland overal beheerd wordt. Daar is geld voor nodig. Het is mooi dat we met SafariJoggen per deelnemer geld doneren aan een natuurbeherende organisatie. Zo kan ik wat terugdoen. Het is een mooie hobby naast mijn werk. Het hardlopen en enthousiasmeren van mensen voor de natuur blijven leuk om te doen.”

Bloemen en planten groeien het beste op gezonde grond. Wil je weten hoe de grond in jouw tuin eraan toe is? Dat kun je gemakkelijk zelf testen. Hoe? Met een oude onderbroek!

Op de bodem en rondom bomen in het bos groeit en bloeit van alles. Til wat bladeren en takken op en je ziet ze krioelen van de insecten, zoals pissebedden, mieren en kevers. Ze eten het dode hout, verstoppen er hun larven in of gebruiken het om er een nest mee te maken. Stap naar buiten en ga

Dat zijn rupsen van verschillende soorten nachtvlinders. Houden van wortels van planten.

huisjesslakken. Dat is bij sommige nog goed te zien omdat zij een kalkbultje op hun rug hebben zitten. Ze kunnen tot wel 5 cm onder de grond kunnen zitten.

Een pissebed vind je onder een bloempot, boomschors of stoeptegel. Zijn de opruimers van de tuin.

Is de larve van de meikever. Ze eten o.a. plantenwortels. Ze blijven één tot meerdere jaren onder de grond voordat ze naar boven komen als meikever.

Heeft geen duizend, maar tussen de twintig en driehonderd poten. Is een vleeseter en heeft gifkaken waarmee hij zijn prooi verdooft.

1 Pak een onderbroek uit je kast. Check of deze gemaakt is van 100 procent katoen.

2 Graaf een gat van ongeveer 20 centimeter diep in je tuin of in het perkje om de hoek.

3 Leg de onderbroek op de bodem en gooi het gat weer dicht met de aarde.

4 Markeer de plek, bijvoorbeeld met een vlaggetje of bordje.

Wil je extra voedsel maken voor je tuin of grond verbeteren, maak dan je eigen compost met een wormenbak. Scan de QR-code voor de instructie.

5 Wacht 2 maanden en graaf de onderbroek weer op. Is je onderbroek nog heel? Dan kun je hem wassen en weer dragen. Maar dan is je grond duidelijk toe aan een opfrisbeurt en meer voeding. Dat kan door er compost aan toe te voegen. Is er alleen nog een rand van elastiek over? Dan hebben regenwormen en andere kriebelbeestjes je onderbroek opgegeten. Goed nieuws! Want hoe meer er leeft onder de grond, hoe meer er groeit boven de grond.

Is jouw (klein)kind al OERRR? Voor € 2,50 per maand krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips Korting op activiteiten in de natuur Meld je aan via OERRR.nl

Overal in het land herstellen onze boswachters de natuur. Het geld voor deze kostbare projecten komt van overheden, bedrijven en van jullie, onze leden.

Alles voor de weidevogels

In 2001 werd Natuurmonumenten beheerder van het Hegewiersterfjild, net onder Harlingen (Fr.). Twintig jaar later broeden grutto’s, kieviten en tureluurs er bijna schouder aan schouder. ‘Dit is waarvoor ik boswachter ben geworden’, zegt Simon de Winter.

TEKST:

Frans Bosscher

Het voorjaar is met afstand het favoriete seizoen van Simon de Winter. Eerst strijken de kieviten neer, gevolgd door de grutto’s. In een paar weken tijd zit een gebied als het Hegewiersterfjild dan vol met broedende weidevogels. “Daar doe je het voor. Weidevogels zijn onze corebusiness. Ik krijg altijd kippenvel als ik ze zie. De balts, het broeden, het opgroeien van de kuikens, en al die geluiden… Het werk wat we het hele jaar doen, staat in het teken van het broedseizoen van vier maanden. Daarvoor ben ik boswachter geworden.”

Dat het gebied aan de rand van de Waddenzee, pal onder Harlingen, is uitgegroeid tot een weidevogel­eldorado was geen vanzelfsprekendheid. Nadat Natuurmonumenten beheerder werd van zo’n 80 hectare door een ruil met Staatsbosbeheer, is volop ingezet om het geschikt te maken

voor weidevogels, vertelt Simon. “We hebben het gebied kunnen vergroten tot de huidige omvang van 130 hectare. Vanaf 2014 hebben we de inrichting aangepakt. Elke vierkante meter ging op de schop. De teelaarde ging eraf, waarna de klei eronder is weggegraven. We verhoogden dus niet het grondwaterpeil, maar brachten de grond naar het waterpeil. De klei is weer gebruikt bij versterking van de Afsluitdijk en kadeverhogingen in de buurt.”

Oude kaarten

Dat resulteerde in het gebied waar we vanaf de uitkijktoren over uitkijken: bloemrijk grasland met hoogteverschillen, waar slenken en ondiepe greppels doorheen lopen, met verspreid kleine en

grote plassen met modderige oevers en rietkragen. “Het gebied was vlak, zoals je dat overal ziet in het huidige agrarische landschap. Maar kijk nu eens”, zegt Simon, terwijl hij om zich heen wijst. “Bij de herinrichting bekeken we oude kaarten om te zien hoe het historische greppel­ en kavelpatroon was.”

Een bijzonder hoekje is het Heuveltjesland. Het pokdalige terreintje herinnert aan de tijd dat hier klei werd afgegraven voor steenbakkerijen en aardewerkfabrieken, onder meer in Makkum. “Daar begon men rond 1600 mee. Zo’n tachtig jaar geleden kwam er een einde aan, het terrein is zo achtergelaten.”

Zo is er in het Hegewiersterfjild meer afwisseling dan je op het eerste oog ziet. Een afwisseling waar vogels veel baat bij hebben.

Als de weidevogels in het voorjaar terugkomen uit hun overwinteringsgebieden in Zuid­Europa en Afrika, kunnen ze weer op krachten komen met de wormen, pieren en ander bodemleven dat op de modderige oevers voor het grijpen ligt. De boterbloemen en pinksterbloemen zorgen ervoor dat de kuikens, zo gauw ze uit het ei komen, meer dan voldoende insecten hebben.

Ouderwets boeren

Al net zo belangrijk is de rust. “Het gras wordt gemaaid door acht boeren uit de omgeving. Maar dat doen ze pas als de laatste kuikens weg zijn. Vanaf eind juni, begin juli hebben we daarom veel contact. De laatste jaren waren er tot in augustus jonge vogels. Dat betekent laat maaien. Daarna lopen er tot in november jonge koeien te grazen, zodat het gras kort de winter in

gaat. Het is in feite ouderwets boeren wat we hier doen. We bemesten ook niet veel en dan alleen met stalmest. De kieviten vinden het stro erin fijn. Het is bovendien goed voor het bodemleven.”

Op hun beurt zijn zoveel weidevogels op een kluitje aantrekkelijk voor roofdieren als de vos. Afschot is dan ook onontkoom baar, zegt Simon. “Zo’n reservaatje in een omgeving waar minder en minder te halen is voor roofdieren, is in feite een tafeltje dek­je voor ze. Gemakkelijker kunnen ze het niet krijgen. De afgelopen vijf jaar hebben we er in het gebied zelf vier moeten afschieten, in de omgeving een paar meer. Niet fijn, maar daardoor houden we het verlies aan weidevogelkuikens beperkt.” Wat je zo vaak ziet, gebeurt ook hier. Zo gauw je zorgt voor goede omstandigheden, veert de natuur op. Simon omschrijft het zo: “Het Hegewiersterfjild zit nu stampvol

Weidevogels, de cijfers

broedvogels.” Weidevogels zoals kieviten, grutto’s, tureluurs en scholeksters, maar ook kluten, verschillende eendensoorten, en zelfs een steltkluut. In de rietkragen broeden roerdompen, waterrallen en baardmannetjes. “Een paar jaar geleden broedden zelfs de grote mantelmeeuw, grootste meeuw van Europa, en de dwergmeeuw vlak bij elkaar. Het werkt gewoon.”

Schelpenstrandje

Ook kokmeeuwen hebben het Hegewiersterfjild gevonden. “We hadden het afgelopen jaar ruim zesduizend broedparen”, vertelt Simon. “Die komen af op een schelpenstrandje dat we hebben aangelegd voor grote sterns. Maar de sterns zijn hard geraakt door de vogelgriep en hoeven we niet meer te verwachten. De aantallen kokmeeuwen gaan landelijk al jaren achteruit. Dan is het mooi om te zien dat ze hier een geschikte broedplek vinden.

De andere kant van de medaille is dat de weidevogels er wel last van gaan krijgen.” Ook in de wintermaanden weten vogels het gebied te vinden. Dan zijn het onder meer wulpen uit Noord­Europa die in het waddengebied overwinteren. Bij laag water zoeken ze voedsel langs de Waddenzee, bij hoog water slapen ze aan de andere kant van de dijk. “Het is één van de grootste, zo niet de grootste slaapplaats in ons land”, zegt Simon. “Zo is hier het hele jaar wat te zien.”

Bij het succes plaatst Simon ook een kanttekening. “Wij gaan hiermee de weidevogels niet redden. Ook in onze gebieden Skrok en Skrins broeden hoge aantallen. Doordat we die twee gebieden vrijwel met elkaar hebben verbonden en boeren in de omgeving zich ook inzetten voor weidevogels, krijg je een schaal die ergens op begint te lijken. Hier in het Hegewiersterfjild gaat dat niet. We kunnen het gebied nauwelijks nog vergroten, het zit ingeklemd tussen de Waddenzee, Harlingen en een akkergebied. Maar je hebt grote aaneengesloten weidegebieden van een paar duizend hectare nodig voor het voortbestaan van weidevogels. In onze reservaten kunnen wij laten zien wat ervoor nodig is om er een succes van te maken. We bewerken het land zoals boeren dat in het verleden deden. Daarnaast kunnen we het waterpeil zelf regelen. Al met al veel werk. Maar kijk eens wat je ervoor terugkrijgt!”

NATUURMAKERS

Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woonomgeving te beschermen.

Snoepen uit de pluktuin

Bewoners van de Tilburgse wijk St. Anna legden in het Frater Mattheusbos een pluktuin aan, met bloemen, kruiden en eetbare planten. Wist je dat de Oost-Indische kers naar radijsjes smaakt?

Het had wat voeten in de aarde voordat de Tilburgse pluktuin er kwam. “De voorbereidingen duurden een paar jaar”, zegt Sandra van den Hoek, samen met Evelien de Kluys initiatiefnemer. “Je moet vergunningen regelen, vrijwilligers mobiliseren en bodemonderzoek laten uitvoeren door een expert. In een pluktuin staan eetbare planten, dan mag de grond niet vervuild zijn.” Naast eetbare planten zorgt de pluktuin voor verbinding tussen de wijkbewoners. Zij worden gevraagd als vrijwilliger en of

ze planten over hebben voor de tuin. Het buurtinitiatief bleef niet onopgemerkt: in 2023 werd de tuin bekroond als beste bewonersinitiatief van de provincie NoordBrabant.

TIP 1

Richt een stichting op

In het begin wilde Sandra en Evelien geen vereniging of stichting oprichten. Dan moet je langs de notaris. Zonde van het geld, dachten ze. Maar organisaties doneren gemakkelijker geld aan een officiële rechtsvorm

dan aan een particulier. Er is inmiddels een stichting opgericht.

TIP 2

Gebruik de media Heb je iets nieuws te melden over de tuin? Schrijf erover in de wijkkrant en andere lokale media. Zo trek je de aandacht van sponsors en vrijwilligers.

TIP 3

Verdeel het werk Verzamel een grote groep mensen om je heen. Niet iedere vrijwilliger die zich

opgeeft, zet door, en gedurende het project haken er ook mensen af. Maak een Facebook-pagina waarop je oproepen kunt plaatsen, bijvoorbeeld voor een tuinklusdag.

TIP 4

Leer schoolkinderen over de tuin

Groepen kinderen van de naschoolse opvang en basisscholen uit de buurt komen langs voor een les over bloemen en bijen door stadsimker Marcel Horck, die ook in de wijk woont.

‘Ik laat mijn huis na  aan de natuur’

GULLE GEVER

Bij Ellen SchutWildschut viel na het lezen van Puur Natuur het kwartje: ze wil haar huis nalaten aan Natuurmonumenten. Sindsdien loopt ze anders door de natuur.

“Mijn man en ik hebben geen kinderen en maar een kleine familie. Dan ga je toch denken: aan wie of wat laat je het huis na? We stelden het alsmaar uit. Uiteindelijk moest mijn man worden opgenomen in een verpleeghuis. Vanaf dat moment ben ik me gaan verdiepen in levenstestamenten, legaten en codicillen. Mijn buurvrouw doet altijd Libelle’s bij mij in de bus, daar zat Puur Natuur ook wel eens bij. Ik vond dat zo interessant. Ik las dat je belastingvrij kunt nalaten aan

Natuurmonumenten. Mariëtte Flipse van Natuurmonumenten is hier thuis geweest en heeft me alles uitgelegd. Ik woon een paar honderd meter van natuurgebied Montferland (Gld). Ze stelde voor om met een boswachter op pad te gaan. Dat vond ik zo’n geweldige gebeurtenis! Het was een prachtige sightseeing, alsof ik in het buitenland was. De boswachter vertelde over de aankopen die Natuurmonumenten wil doen om verbindingen met andere natuurgebieden te maken. Ik zag het helemaal voor me. Mijn hart maakte een sprongetje. Dat mijn huis naar Natuurmonumenten gaat, maakt mij duizend keer blijer dan als het naar een mens zou gaan. Het gaat naar de natuur. Achteraf dacht ik: dat ik daar niet eerder op ben gekomen.”

AC N ON VAN N ATUURMO N NETNEMU Nederlands bekendste natuurbeschermer

De geschiedenis van Natuurmonumenten samengevat in vijftig historische momenten, personen en gebeurtenissen. Aflevering 9: Jac. P. Thijsse.

Hij was een echte BN’er: Jacobus Pieter Thijsse (1865-1945). Als onderwijzer nam hij z’n leerlingen mee naar buiten. Naast zijn werk schreef hij veel over de natuur. Zo publiceerde hij vele boeken, artikelen en columns. In 1904 vroeg hij als een van de eersten aandacht voor de bedreigingen van het Naardermeer. Niet verwonderlijk dat hij in 1905 tot de oprichters van Natuurmonumenten

behoorde. Als secretaris zou hij een grote rol spelen in de vereniging. Maar ondertussen schreef hij ook de teksten voor de plaatjesalbums van koekfabrikant Verkade. Generaties groeiden met deze albums op.

Zo werd Thijsse een bekende Nederlander, die net zo makkelijk prins Bernard rondleidde in het Naardermeer als correspondeerde met zijn bewonderaars.

Tot het eind van zijn leven bleef Thijsse, optimistisch als hij was, werken aan de bescherming van de natuur die hem zo lief was.

Meer weten over onze canon? Kijk op nm.nl/canon-van-natuurmonumenten

Paspoort voor archeologische monumenten

Vloeiweiden erkend   als werelderfgoed

Een middeleeuwse techniek om graslanden te bevloeien is door Unesco uitgeroepen tot immaterieel erfgoed. Onze boswachters passen deze techniek nog altijd toe op de Pelterheggen in natuurgebied De Plateaux (NB). Ook op landgoed Het Lankheet (Ov.) bestaat de methode nog.

Op de Pelterheggen werd met een uitgebreid stelsel van aan- en afvoersloten, sluizen en greppels water uit de Maas aangevoerd. Met dat water kwamen er meststoffen op de graslanden, waar door ze een hogere hooi-opbrengst kregen en een enorme bloe menrijkdom. In het voorjaar staat het er vol met sleutelbloem, pinksterbloem, brede orchis, addertong en rode ogentroost, ter wijl herfsttijloos in het najaar het gebied kleur geeft.

43 archeologische monumenten in de gebieden van Natuurmonumenten hebben het predikaat ‘rijksmonument’. Het gaat daarbij om grafheuvels, kasteelterreinen, raatakkers, urnenvelden en zelfs verdwenen dorpen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed overhandigde voor elk van die monumenten een paspoort waarin het monument gedetailleerd wordt beschreven. Met de paspoorten wil de dienst eigenaren ondersteunen bij het behoud van monumenten in hun terreinen. In Nederland zijn zo’n 1.500 archeologische rijksmonumenten. Onze boswachters maken waar mogelijk de verhalen zichtbaar. Dat kan met een informatiepaneel, maar ook met het uitzetten van de contouren van een verloren gegaan gebouw, zoals de Romeinse villa op de SintJansberg (NB).

De kamsalamander, hoogveenglanslibel, nachtzwaluw, boomkikker, kraanvogel én de recreant, allemaal profiteren ze van de opknapbeurt die het Witte Veen in oostelijk Twente ondergaat. Boswachter Jeroen Waanders licht het herstelplan toe.

Het is een bekend verhaal, de overmaat aan stikstof in de natuur die ten koste gaat van zeldzame planten en dieren. In het Witte Veen is dat niet anders. De karakteristieke veenplanten zijn niet opgewassen tegen deze vorm van overbemesting. Ze worden overwoekerd door bramen, grassen en berken die door de neerslag van stikstof juist extra hard groeien. Met de veenplanten verdwijnen ook de typische dieren van het veen, zoals bepaalde soorten kevers en nachtvlinders die weer op het menu staan van de nachtzwaluw.

Toch ziet boswachter Jeroen de toekomst van ‘zijn’ Witte Veen weer zonnig in. “Dit is van oudsher een hoogveengebied met zo’n dertig hectare levend hoogveen als kern. Dat leed ernstig door jarenlange verdroging en een overdaad aan stikstof. Maar ik verwacht dat het hoogveen hier weer gaat groeien. Dankzij de herstelmaatregelen wordt het gebied weer ouderwets nat. En in natte omstandigheden kunnen veenmossen goed groeien. Die vormen de basis van hoogveen. Het zijn kleine sponsjes die samen heel veel water vasthouden. Gunstig voor de planten en dieren die in het hoogveen thuishoren, en daarnaast ook goed voor het klimaat. Hoogveen houdt van nature veel CO₂ vast. Met speciale meetapparatuur kan die CO₂­vastlegging nauwgezet worden vastgesteld.”

Natte heide

De nieuwe natheid van het Witte Veen is te danken aan een reeks werkzaamheden die vanaf december ’22 zijn uitgevoerd. Een belangrijke ingreep was het afgraven van de fosfaatrijke toplaag rondom de vennen in het gebied en op enkele voormalige landbouwpercelen. “De schrale grond komt zo weer aan de oppervlakte. Daar zitten zaden in van planten die hier vroeger groeiden. Ervaringen uit andere gebieden

leren dat soorten als dopheide, heidekartelblad en welriekende nachtorchis terugkeren. In een vochtig heidelandschap is het ook goed toeven voor kamsalamanders. De bestaande vennen zijn ontdaan van vegetatie die de vennen deels overwoekerde. Ik verwacht dat de boomkikker daar zeker baat bij heeft.”

Kraanvogel

Rondom de hoogveenkern zijn dennen en berken gekapt. “Bomen onttrekken veel water. Om het hoogveen nat te houden, is 19 hectare bos gerooid. Het gebied heeft nu zijn openheid terug, tot vreugde van velen. Ook is een damwand hersteld, zijn restanten van oude greppels gedicht en enkele stuwen vernieuwd om het water binnen het Witte Veen te houden.” Het werk nadert dit voorjaar z’n einde. Jeroen kijkt belangstellend vooruit. “Persoonlijk vind ik het project nu al geslaagd. Het typerende veenlandschap is terug en sluit perfect aan bij de Duitse hoogveengebied over de grens. Wie weet herontdekt ook de kraanvogel het Witte Veen. Er is wel eens een broedpoging gedaan, maar die mislukte. Hopelijk proberen ze het straks opnieuw.”

Samenwerken

Het herstelwerk in het Witte Veen is een project in het kader van Ontwikkelopgave Natura 2000, waarin we samenwerken met de provincie Overijssel en de gemeente Haaksbergen. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit draagt bij via het programma Versneld Natuurherstel. De Europese Unie subsidieert het natuurherstel vanuit het LIFE Multi Peat project.

Meer info: nm.nl/natuurherstelwitteveen

Els Boerrigter vindt het belangrijk dat leden van Natuurmonumenten betrokken zijn bij de gebieden en het beheer. Ze zet zich als lid van ledencommissie Overijssel in als schakel tussen de landelijke vereniging en de leden.

“Als vrijwilliger wil ik in de ledencommissie een steentje bijdragen met mijn netwerk, kennis en ervaring. Ik werk bij een waterschap en ben opgeleid als bioloog. In 2023 organiseerden we als ledencommissie een webinar en excursies rondom het thema water, onder andere naar het Witte Veen. Boswachter Jeroen Waanders legde uit wat Natuurmonumenten doet om de natuur te herstellen. Dat kan tot op zekere hoogte met maatregelen in het gebied. Verder ben je afhankelijk van de omliggende gebieden. Na de excursies kregen we veel aanmeldingen van leden die betrokken willen zijn bij de gebiedsprocessen voor het landelijk gebied. Zo benutten we de kwaliteiten van leden. Daarmee activeer je leden en vormen we samen een beweging.”

VACATURES

De ledencommissie Utrecht en Vechtplassen zoekt nieuwe leden. Ben je geïnteresseerd? Stuur een mail naar lcutrechtenvechtplassen@ natuurmonumenten.nl

LEDENRAAD

Zaterdag 1 juni vergadert de ledenraad op ons hoofdkantoor in Amersfoort.

Natuurkracht

Zo hevig als in de zomer dan 2021 was het niet, maar afgelopen winter kwam het water weer hoog in Zuid-Limburg. Langdurige regenval is iets waar we vaker mee te maken krijgen door het veranderende klimaat. Hoe kun je dan schade voor mensen en gebouwen voorkomen? Door het landschap te herstellen. Dat is wat Natuurkracht doet in de dalen van de Geul en de Gulp door graften met dichte hagen van struiken te herstellen, en beken te verbreden en weer te laten meanderen. Daarmee wordt de afvoer van water vertraagd, de bodem gaat weer werken als een spons. Gedoseerd stroomt het water dan weg richting de Maas. Natuurmonumenten en andere organisaties nodigen iedereen in Zuid-Limburg uit om met ideeën te komen die deze Natuurkracht vergroten: natuurkracht.org. Mede dankzij de Nationale Postcode Loterij kan Natuurkracht een miljoen euro beschikbaar stellen voor de uitvoering van de beste ideeën. We danken daarom alle deelnemers aan de Postcode Loterij voor hun steun om het Zuid-Limburgse landschap veilig en mooi te maken.

buiten

Met onze boswachters maakten we een selectie van de vele activiteiten die we deze lente hebben, ook voor de kinderen van OERRR. Ga voor meer informatie en aanmelden naar nm.nl/agenda

Drenthe

Vilt een versiering

23,28 mrt

Vilt van echt schapenwol een mooie paascreatie in bezoekerscentrum Dwingelderveld. Hiermee maak je een nog mooiere paastak of paasversiering in je huis.

Veldnamen

13 apr

Per fiets ga je mee op een tocht langs plaatsen met bijzondere veldnamen in het Dwingelderveld. Fascinerende verhalen over de geschiedenis passeren de revue.

Paaswandeling

31 mrt, 1 apr

Trek je wandelschoenen aan en wandel mee met de boswachter in het Dwingelderveld.

Flevoland

Ontdek de waterwerken

17,29 mrt, 1,14,28 april, 4,20,26 mei

Wandel mee langs unieke waterwerken en luister naar de bijzondere verhalen over het voormalig Waterloopkundig Laboratorium.

Friesland

Actief in mijn regio 25 mrt

Ledenbijeenkomst in Leeuwarden over de Wadden, aanmelden: lcfriesland@ natuurmonumenten.nl

Volle maan

6 apr

Eén nacht per maand staat de aarde precies tussen de zon en de maan: het is volle maan. Ga jij met onze boswachter mee op pad om dit mystieke natuurverschijnsel op De Slotplaats te bewonderen?

VIER MEE Hackfort 700 jaar!

Hoera! Hackfort bestaat 700 jaar. Onze boswachters maakten een bruisend programma. Kom dwalen door het kasteel op de Open Dagen op 13 en 14 april en op 6 en 7 juli, loop de kunstroute of spiek binnen bij de 300 jaar oude watermolen. Kijk op nm.nl/hackfort voor alle festiviteiten.

Bloeiend hooiland

18,25 apr, 7,14,21,28 mei

en vaar mee langs de wilde bloemen van De Wieden. Het drijvende land met een waar paradijs voor wilde bloemen,

De vogelzang is in het voorjaar uitbundig. Maar welke vogels horen we? We leren tijdens deze ochtendwandeling op De Slotplaats trucjes om de zang van al die vogelsoorten van elkaar te onderscheiden.

Onbewoond eiland

17,29 mrt, 1,5,14,21 apr, 5,9,29 mei

Middenin het Zwarte meer ligt het Vogeleiland, een echte jungle waar tientallen vogelsoorten broeden, vlinders vliegen en zelfs reeën leven. Op het eiland lopen we naar de vogelkijkhut. En misschien vliegt de zeearend langs.

Overijssel

Lammetjesfeest

17 mrt

Voor jong en oud is er op deze dag van alles te beleven op de Sprengenberg. Lammetjes zullen uiteraard niet ontbreken op deze feestelijke dag.

Op zoek naar reeën

20 apr

Altijd al eens in de schemering op zoek willen gaan naar reeën? Dit is je kans! Ga met de boswachter op pad naar het Eerder Achterbroek en kom alles te weten over reeën.

Kijkje in het kasteel

28 apr, 18 mei

Geniet van historie en cultuur tijdens deze rondleiding op Landgoed Eerde. Kom binnen en laat je verrassen in het prachtig gerestaureerde Kasteel Eerde.

Speuren naar sporen

1 mei, 8 juni

Wie woont er in het bos? En stapt, hupt, vliegt of kruipt tus-

sen de bomen door? Elk dier laat zijn eigen spoor achter en daar gaan we eens goed naar kijken. Ga mee op avontuur op de Sprengenberg (1 mei) of landgoed Eerde (8 juni)

Gelderland

Dageraad

23 mrt

Loop mee met onze gids in de vroege ochtend en ontwaak samen met de bomen en de dieren in het bos. Wat horen we zo vroeg in het bos, wat is er te zien, wat ruiken we?

Knutselen voor bijen

Bekijk samen met de boswachter het prachtige insectenhotel op landgoed Oud Groevenbeek. Knutsel mee en verwen de bijen in jouw tuin.

Utrecht

Paaseieren zoeken

23,24 mrt

Met Pasen verstopt de Paashaas eieren van verschillende vogels op Landgoed Haarzuilens. Want, zoals je allerlei paaseieren hebt (melk, wit en puur), heb je ook verschillende vogeleieren. Ga met een speurkaart op pad en vind de juiste vogels bij de eitjes.

Weidevogelspektakel

13,14,15,17,18 mei

In het voorjaar barst het weidevogelspektakel weer los in Eemland, een van de belangrijkste weidevogelgebieden in het land. Ontdek het zelf tijdens de Nationale vogelweek .

Noord-Holland

Van boerderij tot buitenplaats

16 mrt, 14 apr

Heb je je wel eens afgevraagd waar die speciale structuur van ’s-Graveland vandaan komt? Hoe is die rij buitenplaatsen ontstaan en wie woonden ooit in de prachtige huizen van Boe kesteijn en Schaep en Burgh?

Duindetective

29 mrt, 1 apr

Ga mee met de boswachter en word duindetective! Wie woont, loopt en eet hier? Ontdek tijdens deze wandeling welke dieren er leven in de duinen van Nationaal Park Zuid-Kennemerland.

Vogelsafari

31 mrt, 21 apr

Voordat de drukte op de buitenplaatsen losbarst, ga je op pad met de boswachter in ’s-Graveland. Er zijn verschillende soorten vogels: zangvogels, roofvogels, eenden... Maar wat doen ze eigenlijk de hele dag? Leven ze alleen, in groepen of juist samen?

Huis en tuinen Beeckestijn

Diverse data

Geniet iedere eerste en derde zondag van de maand van de rijke cultuurhistorie van buitenplaats Beeckestijn tijdens een rondwandeling door huis en

Rust in de kraamkamer

Overal is jong leven. Leven dat vertedert, maar ook kwetsbaar is. Om veilig te kunnen opgroeien heeft dat jonge leven allereerst rust nodig. Dat lukt als we ons tijdens een wandeling aan de huisregels houden: blijf op de paden en houd de hond aan de lijn. Aan poezenbezitters doen we de dringende oproep om je huisdier binnen te houden. Katten struinen kilometers van huis en eten onderweg alles wat ze tegenkomen, ook jonge vogels. Help je mee? Samen kunnen we de jonkies zo beter beschermen. nm.nl/kraamkamer-van-moeder-natuur

Dagenlang zwerven over de Veluwe

Je kunt dit jaar weer driedaagse wandeltochten maken op de Veluwe. In de driedaagse struintocht tussen Wolfheze en Rheden wandelen we door Wolfheze, Planken Wambuis, het Deelerwoud en de Veluwezoom. Overnachten doen we op bijzondere kampeerplekken middenin de natuur.

Data: 1 t/m 3 mei en 26 t/m 28 juni. Ga voor meer info en reserveren naar nm.nl/eindelozeveluwe.

Zuid-Holland

Voorjaarsbloeiers

24 mrt

Tijdens de wandeling vertellen onze boswachters over de stinsenplanten op Buitenplaats De Tempel.

Varen naar Paaseiland 29 mrt, 1 apr

Tijdens de paasdagen is eiland De Geitenkamp omgetoverd tot Paaseiland. Ga je mee eieren zoeken?

Speciaal geopend

14 apr, 9 juni

Een paar keer per jaar krijg je de kans om een kijkje te nemen in de eeuwenoude eendenkooi Het Aalkeetbuiten. De kooiker vertelt je alles over de werking en geschiedenis.

Leer overleven 1 mei

Wat kun je doen om niet op te vallen voor de dieren? Wat kun je eten? Hoe blijf je warm? Wat doe je als je gewond bent? Hoe vind je de weg? Je moet het allemaal kunnen als je per ongeluk eens vast komt te zitten op een natuureiland als Tiengemeten.

Zeeland

Vogels van de duinen 14 apr

We gaan vroeg op pad om de vogels op landgoed Slot Haamstede te horen fluiten.

Slikken en schorren 21 apr, 26 mei Wandel mee over de bodem van de Oosterschelde en maak kennis met de vogelrijkdom van het grootste nationale park van het land.

Noord-Brabant

Help de Paashaas

1 apr

Help! De paashaas kan niet bij zijn eieren, want de dieren in de Loonse en Drunense Duinen hebben ze verstopt in een kist met een slot. Tweede Paasdag gaan we de ‘sleutel’ zoeken. Kom je helpen?

Limburg

Kraamvisite

1 apr

Kom op bezoek bij de pasgeboren lammetjes in de schaapskooi op de Brunssummerheide.

Paaseieren zoeken

1 apr

Op Tweede Paasdag kun je paaseieren zoeken op de Sint-Pietersberg. Deze zijn niet van chocolade, maar lijken op de eieren van echte vogels. Met een leuke speurkaart ga je op pad.

Ontdek de vesting

20, 21 apr

Tijdens een wandeling door vesting Maastricht breng je een bezoek aan Fort SintPieter, oude stadsmuren, ondergrondse gangenstelsels, kanonnen, poorten en torens.

De mooiste vlinders

18 mei, 8 juni

Dankzij de warmte en de mergel groeien er veel planten op de Sint-Pietersberg. De bloemenrijkdom is een grote trekpleister voor vlinders. We gaan ze vandaag zoeken.

Slapen bij de Brabantse vennen

Beleef een onvergetelijk verblijf in de Oisterwijkse Bossen en Vennen en de Kampina (NB). Slapen doe je comfortabel in een knusse cottage in de bossen bij Oisterwijk. Onze boswachters kennen de natuur hier als hun broekzak. ’s Avonds laat en in de vroege ochtend nemen ze je mee de natuur in naar bijzondere plekken. Dit speciale natuurweekeind sluit je af met een uitgebreide excursie en luxe picknick op de Kampina. Het is dit jaar honderd jaar geleden dat we dit natuurgebied kochten. Data van de weekenden zijn: 23/24 aug, 13/14 sep, 27/28 sep en 11/12 okt (2e overnachting gratis bij elk weekend). Ga voor meer informatie en boeken naar nm.nl/agenda (locatie: bezoekerscentrum Oisterwijk).

Gi Ga Groen Kamp

Het Gi Ga Groen Kamp is hét zomerkamp voor kinderen die graag op avontuur gaan in de natuur. Ga in week 29, 31 of 33 op pad met een echte boswachter in de natuur van het Montferland en ontdek alles over bomen, planten, dieren en insecten. Durf jij te roetsjen van de tokkelbaan en een vlot te bouwen? ‘s Avonds kun je bijkomen van je avonturen bij een knis perend kampvuur. Bij je aanmelding krijg je één jaar lang een gratis lidmaat schap van OERRR. Kijk voor meer info een aanmelden op summercamps.nl/nl/ kinderkampen/gi-ga-groen-kamp

Vergaderen in de natuur

Heb jij er wel eens aan gedacht dat vergaderen in de natuur heel goed kan worden gecombineerd met een excursie? Bijvoorbeeld varen met de boswachter in de Wieden, een cultuurhistorische route in Oud Groevenbeek of vogels spotten bij de Ackerdijckse Plassen of op Tiengemeten. Zo heb je niet alleen een doeltreffende maar ook een inspirerende dag. Bekijk alle locaties of boek deze excursies gemakkelijk via onze website: nm.nl/vergaderen

Het is hier prinsheerlijk overnachten

Op het Landgoed Hackfort bloeien in het voorjaar duizenden stinzenplanten

Trek gekregen na het wandelen? In het koetshuis is het heerlijk lunchen en dineren

Kasteel Hackfort

heeft 5 prachtige suites voor in totaal 18 personen

Meer informatie of boeken? Scan de QR code

Buitenleven Vakanties is een samenwerking tussen LandschappenNL Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer

buitenlevenvakanties.nl

FOTO

van de maand

In de lente komt het leven weer op gang en verandert alles razendsnel: planten, landschappen, de lengte van de dag, het licht. Jonge dieren zijn een heel leuk onderwerp, zeker als het je lukt om ze in interactie met hun ouders te fotograferen. Het is wel een uitdaging, want ze zijn beweeglijk en schuw. Een telelens én een snelle sluitertijd zijn belangrijk.

Foto 2 ▯ Bloemenweiden vormen ook een geweldig onderwerp. Een laag standpunt waarbij je door de bloemen heen kijkt met de scherpte precies op de goede plek levert fantastisch beeld op, zoals deze grutto in een boterbloemenveld.

Foto 3 ▯ In een frisse lenteochtend zijn insecten nog onderkoeld en minder actief. Liefst fotografeer je met een groot diafragma (onscherpe en daardoor rustige achtergrond), snelle sluitertijd (geen bewegingsonscherpte) en een lage ISO-waarde (minder ruis).

Foto 4 ▯ Zonnige dagen en koele, windstille nachten komen regelmatig voor in dit seizoen. Ideaal voor de vorming van grondmist. Om dat te fotograferen moet je voor zonsopgang op je bestemming zijn. Met tegenlicht maak je dan de mooiste foto’s.

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Dan vind je het misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uitvergroting van z’n ingezonden foto. Kijk voor meer info op: nm.nl/foto-van-de-maand

winkel Web

Veilig eten uit de voersilo

Deze voedersilo is speciaal ontworpen om tuinvogels op een comfortabele en vooral veilige manier te voeren. Bovendien is hij eenvoudig schoon te maken. De vier zitringen zorgen ervoor dat de vogels in een gemakkelijke houding kunnen eten.

BIJ WEER EN WIND

Deze Travelin’ Konstanz laars voor dames en heren is geschikt voor alle seizoenen onder alle weersomstandigheden. De leren laars is waterdicht en daardoor geschikt voor alle weersomstandigheden.

Ledenprijs

vanaf € 143,10

Normale prijs vanaf € 159,00

Onderdak voor de eekhoorn

Door het plaatsen van dit huis in je tuin help je de eekhoorns een handje. Steeds meer leefgebieden van deze dieren verdwijnen namelijk.

Ledenprijs € 62,99

Normale prijs € 69,99

ART.NR. 914550190

EGELVOER

Ledenprijs

€ 17,09

Normale prijs

€ 18,99

ART.NR. 190360119

Ledenprijs € 26,99

Normale prijs € 29,99

ART.NR. 310990119

Voedzame maaltijd

VOGELVOER

Ledenprijs

€ 9,89

Normale prijs

10,99

ART.NR. 111540175

Wist je dat egels tijdens hun winterslaap tot 40 procent van hun lichaamsvet kunnen verliezen? Wanneer ze wakker worden, hebben ze dringend behoefte aan een calorierijke, voedzame maaltijd om op krachten te komen. Met dit vogelvoer kun je de vogels in je tuin het hele jaar door gezond houden.

TAPAS VAN DE

Dit natuurproduct heeft een warme, chique uitstraling en kan worden gebruikt voor het stijlvol serveren van allerlei lekkernijen, tapas en andere maaltijden.

Ledenprijs € 26,99

Normale prijs € 29,99

ART.NR. 987050119

Watersoldaat

“Een groene glazenmaker kom je alleen maar tegen op krabbenscheer. Alleen op die waterplant zet de libel eitjes af. Krabbenscheer heeft schoon en niet al te voedselrijk water nodig. In De Wieden, een groot laagveengebied in de kop van Overijssel, is water van die kwaliteit aanwezig. Krabbenscheer dankt zijn geslachtsnaam Stratiotes (Oudgrieks voor soldaat) aan de scherpe zwaardvormige bladeren die fier boven het water uitsteken. Van mei tot juli bloeit de krabbenscheer en houdt een ‘krabbenschaar’ de bloem denk-

beeldig vast. In de winter zinkt de plant naar de bodem van de sloot om in het voorjaar door middel van gascellen weer boven te komen drijven.

Hele sloten kunnen met krabbenscheer bedekt zijn, zodat andere planten zich er niet tussen kunnen vestigen. Zo ontstaat verlanding en kun je na zeventig jaar over deze sloten lopen. Een deel van die zeventig jaar vormen de resten van krabbenscheer en andere planten een slappe ondergrond, trilveen genoemd, waarop onder meer orchideeën groeien. In ons land is nog maar 40 hectare trilveen.”

Ronald Messemaker

Boswachter