Auschwitz Bulletin, 1965, nr. 01 Januari

nederlands auschwitz comité

twintig jaar bevrijd HERDENKINGSNUMMER januari-

1965

secr. voorlopig: v. Walbeeckstraat 9hs, amsterdam-w., postgiro 29 30 87 bankrek.. amsterdamsche bank nr 106540, bijk.: van baerlestraat amsterdam z.

Oplage 20.000 ex.

NA TWINTIG JAREN *•?

S>

* * -

NA TWINTIG JAREN Geen hemel, maar de hel als oord van leven is wat de mensch zijn medemensch kan geven.

In Auschwitz deed hij het. — Wie, daar geweest, kan, wat hij nooit vergeten kan, vergeven? — A. Roland Holst

auschwitz-herdenkingen AMSTERDAM: 26 januari, 8 uur, Concertgebouw, grote zaal.

Jewgeni Mogilewski, piano; Kunstmaandorkest o.l.v. Anton Kersjes; Herman Schey; ROTTERDAM: 27 januari, Rijnhotel, 8 uur.

Jewgeni Mogilewski, . piano.

DEN HAAG:

De groep ,,Concentratiekamp", een onderdeel van het monument in Enschedé van de beeldhouwer Mari Andriessen.

Foto Hans Sibbelee.

28 januari in „Op gouden wieken", 8 uur.

Jewgeni Mogilewski, piano; Max Croiset.

Zie verder pag. 12.

Zondag 24 januari zal bij het Auschwitz-graf op de Oosterbegraafplaats .te Amsterdam een boompje geplant worden. Verzamelen om 11.30 uur bij de hoofdingang.

twintig jaar bevrijd A

LS er iets voor zichzelf spreekt is het dit herdenkingsn u m m e r . Toelichting is eigenlijk overbodig, of het m o e s t zijn, dat dit vijfvoudige blad ook tien- of honderdvoudig had kunnen zijn, evenals d e reeks v a n h e n , die in geschrift, w o o r d of daad m e t ons i n s t e m m e n of meew e r k e n . D e z e uitgave is in zijn s o o r t een nationale manifestatie g e w o r d e n , zoals ook, naar het zich laat aanzien, de Auschwitz-herdenkingen. O o k daarin schatten wij het hoogst het harmonisch s a m e n s p e l van het eigene in vele schakeringen m e t dat van v e r r e e n nabije herkomst.

D e z e bladzijden herdenken w a t g e b e u r d is, maar zij zijn ook een gebeurtenis vandaag, een die zich afspeelt in een w e r e l d , waar, o m m e t opperrabbijn Pereira te spreken, „zulk gevaar voor d e g e m e e n s c h a p blijft voortbestaan."

Gevaar van d e misdadigers, die nooit vervolgd of w e e r losgelaten zijn of spoedig onachterhaalbaar dreigen te w o r d e n . Het nog onheilspellender gevaar ook, dat generaals, b e s c h e r m h e r e n , geestverwanten e n opvolgers van de SS-chefs het wapentuig bemachtigen, dat hun in staat stelt niet m e e r miljoenen, maar honderden miljoenen slachtoffers te maken, tot o n g e b o r e n e n toe.

Niet alleen de in onze ervaring diep geëtste verschrikking verbindt de woorden e n b e e l d e n , die U voor U ziet, maar nog iets machtigers: d e v e r b o n d e n h e i d van allen, die de roep ,nooit meer A u s c h w i t z ! ' hebben verstaan — al voor m e n w e t e n kon wat die plaatsnaam zou betekenen of s i n d s d i e n .

H e t is niet enkel een terugblik, dit j a n u a r i n u m m e r 1965, het is een w e k r o e p e n meer nog h e t s a m e n r o e p e n v a n de m e n s e n van g o e d e n wille. W i j hebben iets g e l e e r d . . . ten koste van hoeveel? Het besef, dat d e „ t o e k o m s t gemaakt zal w o r d e n ook door ons, dat wij onder bepaalde omstand i g h e d e n (de .Pruisische') niet zullen kunnen a d e m e n en dat dus in ieder ogenblik van denken e n handelen d e beslissing over d e toekomst v a l t " is sterker g e w o r d e n dan toen M e n n o ter Braak enkele dagen v o o r d e Duitse inval e n zijn zelfgekozen d o o d deze w o o r d e n schreef. En een w e r e l d o o r l o g , e e n koude dito e n e e n a l o m b e w o g e n periode sloegen een bres in het „ v e r t r o u w e n , dat het o n mogelijke zich altijd o p andermans terrein zal afspelen, juist als in de r o m a n " , dat dezelfde ter Braak enkele weken eerder had waargenomen bij d e Scandinaviërs, maar

evenzeer bij onze landgenoten. Hij „kan zich niet al te veel illusies maken over de fantasie van o n s publiek."

Die fantasie is vlak daarop wakker geschud door rauwe feiten — voor velen te laat. Een kwart e e u w na h e t neerdalen van de nazilaars o p Europa e n twintig jaar na zijn verplettering is er m e e r zin voor realiteit g e g r o e i d . D e volken h e b b e n een gruwelijke tol betaald voor d e kans o m verder te leven zonder A u s c h w i t z e n uitsluitend door hun gezamenlijke inspanning hebben zij deze vrijheid geschapen. Verschillende v o l k e n , verschillende s a m e n l e v i n gen e n e v e n verschillende milieu's daarbinnen, v e r e n i g d in hun verzet, hun afwijzing van d e barbarij, die gelijkelijk kooplui v a n het A m s t e l v e l d e n s t e p p e b o e r e n , N o o r s e e n Siciliaanse vissers, Joodse- e n Zigeunerbaby's, dichters en talmoedisten v e r m o r z e l d e .

Een o n g e h o o r d potentieel v a n O o s t e n W e s t , v a n N o o r d tot Zuid, de mankracht van gehele bevolkingen, m e i s j e s en g r o o t m o e d e r s inbegrepen, bleek nodig o m het nazigedrocht e n zijn fascistische spitsbroeders d e nek te breken. A l s een a n t w o o r d o p de al in 1933 i n Leipzig door een moedige Bulgaar gestelde vraag: „In welk land is het fascisme niet barbaars e n w o e s t ? " Twee jaar nadien had D i m i t r o w trouwens in Nederland het w e d e r w o o r d kunnen opvangen, alweer v a n M e n n o ter Braak: „ h e t anti-fascisme ( i s ) voorwaarde voor alle cultuur, . . . die ik e e n verdediging waard acht." V o o r alle cultuur, dat is, zo h e b b e n wij uit d e bitterste ondervinding g e l e e r d , voor het leven als m e n s . D e w e r e l d m o g e een geheel andere zijn dan in die tijd, waarin de e e r s t e militaire barakken van het onbekende Poolse stadje O s wiecim w e r d e n g e b o u w d , de waakzaamheid m o g e door wat wij nu w e t e n zijn gescherpt, elk der v o l g e n d e bijdragen lijkt een commentaar op Brechts w a a r s c h u w i n g : „ d e schoot is vruchtbaar nog waaruit dit k r o o p " . . .

Zo zien wij in dit blad niet alleen o m , maar ook o m ons heen. W a n t niet slechts wie in A u s c h w i t z was, maar niemand van de thans levenden mag „ w a t hij niet v e r g e v e n kan, v e r g e t e n . " Daarvoor spant het Nederlands A u s c h witz C o m i t é zich, n u wij twintig jaar zijn bevrijd, m e e r dan ooit in en het vraagt voor zijn vele taken niet m i n d e r grootscheepse m e d e w e r k i n g dan voor dit twintigste herdenkingsnummer.

hinderlijk A USCHWITZ ligt in het buitenland, dat mogen we nooit vergeten.

Het is ver met de trein. En het ligt ver in het verleden. En het ligt in de politiek.

Geen zinnig mens gelooft dat zo iets verschrikkelijks zich ooit herhalen zal. Het is niet reëel te beweren dat Auschwitz een waarschuwing moet zijn.

Auschwitz was uniek. Alleen fanatici denken daar anders over. Dient men de zaak van de Vrede door het Auschwitz-monument door te drijven?

Neen immers! Het is jammer om het te moeten zeggen maar men dient ten hoogste zijn wraakgevoelens. Auschwitz is voorbij. We zeggen het met Mededogen, maar we mogen de Toekomst nooit uit het oog verliezen.

De doden hebben hun offer gebracht, laten wij dankbaar zijn voor hun offer en in hun geest voortwerken aan de constructie van een Nieuw Europa, ja, van een Nieuwe Wereld. De Nieuwe Wereld

is het mooiste monument, dat we voor de doden kunnen oprichten.

Nietwaar?

Niet waar. De doden hebben geen offer gebracht.

De doden wilden leven.

De doden wilden gewoon in de wereld blijven. De doden wilden zichzelf niet verbranden voor de toekomst.

De doden wilden zelf de toekomst zijn. Het mededogen is een vorm van verraad.

Achter dit mededogen voor de dode Joden wordt de voldoening over het zelfbehoud verborgen. Men hoeft met Joden geen mededogen te hebben. Men brengt hen er niet mee tot leven.

Men hoeft geen krampachtig beroep te doen op de nieuwe wereld, want veel erger is, dat men een oude wereld verloor. \ USCHWITZ is ^een jaartal.

Auschwitz •** is geen geschiedkundig feit. Auschwitz is een verschrikkelijk verlies en als ik aan het Auschwitz-monument denk,

dan denk ik niet aan de stompzinnige beulen, maar ik denk aan het verlies. En geen mooie toespraken kunnen mij ooit met dat verlies verzoenen.

Als ik intens geloof, dat er een Auschwitz-monument moet komen, heb ik zelfs niet de vaagste gedachte aan de SS of aan de Bundeswehr.

Ik denk alleen maar aan mensen, die door andere mensen van het leven werden beroofd.

En ik denk alleen maar dat die roof maar al te zeer voor herhaling vatbaar is, vooral als we voortdurend spreken over een soort positieve dood, de offerdood, waar een ander beter van werd. Wij zijn niet beter geworden van de slachtoffers, de slachtoffers hebben geen „historische zin", ze zijn dood. En daarom geloof ik, dat huti monument in Auschwitz moet komen. Ik geloof niet dat dat monument ooit weer kan geven wat er gebeurde.

Ik geloof wel, dat het monument een van de hinderlijke tekens kan zijn om te zorgen dat we ons verlies niet vergeten.

Hinderlijk.

Pierre

H E B T U D I T NUMMER DUBBEL, G E E F H E T A A N E E N V R I E N D

Janssen

het

auschwitz en de

-

proces getuigenis

J - J E T Auschwitz-proces is niet het eerste proces in zijn soort. Het wordt veelal op één lijn gesteld met de processen tegen oorlogsmisdadigers. D i t is een grote misvatting. Deze genocide is niet een gevolg v a n de oorlog maar van een idee, een systeem geweest, dat in vredestijd net zo goed tot ontwikkeling zou zijn gekomen. D e oorlog heeft mogelijkerwijze de uitvoering verhaast.

In F r a n k f o r t staan dan ook niet slechts misdadigers terecht, die alleen of i n samenwerking weerloze joodse vrouwen, kinderen en m a n n e n vermoordden. M a a r daar bovenuit wordt een systeem aan de kaak gesteld, dat in zijn inhumaniteit absoluut is.

Vele mensen zien of ondervinden dit niet. Het gaat hen om de n a m e n en enige van hen komen dan n a a r voren als aparte voorbeelden van misdadigheid. M e n is veelal blind voor het feit, dat zij tevens exponenten zijn van een systeem, dat zij klassieke voorbeelden zijn van fascisme.

D e rechterlijke m a c h t is qua zijn structuur en kenmerk niet bij machte dit facet als overheersend te belichten. D a t is ook haar taak niet, omdat het hier gaat om een politiek systeem en zijn voedingsbronnen. Ik geloof dat het de taak van de pers en de schrijvers is deze facetten van het proces zeer duidelijk te belichten.

Het publiek leest de verslagen van het proces en leert daaruit dat een beklaagde een bepaalde misdaad heeft begaan.

M a a r zo verstaat men de getuigen verkeerd. Zij verhalen van misdaden, die illustratief zijn voor de konsekwenties van het systeem. Beklaagde A heeft ze begaan, m a a r als hij er niet geweest was, dan had het systeem beklaagde X geproduceerd. pASCISME wordt i n encyclopedieën en gesprekken steeds belicht als een vorm van politieke organisatie met bepaalde economische opvattingen. Nog steeds schijnt de wereld in zijn totaliteit niet te begrijpen waar het fascisme zijn eindpunt heeft. U i t het proces echter kunnen wij leren dat fascisme een georganiseerde vorm van onderdrukking, vervolging en moord is en dat zijn kenmerk is 's mensens grootste tekortkoming: de inhumaniteit.

Ook de beklaagden leggen hiervan getuigenis af. Hier ligt, hoe absurd het ook bij een eerste beschouwing moge lijken, hun grote waarde. D e beklaagden zijn de limietgangers van het fascisme. H u n waarde ligt hierin dat zij, zonder het te beseffen, het systeem a a n de kaak stellen. Zij zien zelfs niet in, dat zij zich hiermede zelf aanklagen. Hun verdediging is: de gehoorzaamheid a a n de dragers van een perfide idee, die zij zelf hartstochtelijk aanhingen en, gezien hun houding, nog aanhangen. L a a t hen daarom spreken, laten hun verdedigers maar trachten hen te verschonen. E l k woord van hen is als een spade die i n de belt van het fascisme wordt gestoken en de inhoud bloot legt.

M a a r fascisme is op zich zelf weinig zeggend. H e t is een verzamelnaam, het is een stelsel, het heeft zijn componenten. F a s c i s m e veroordelen en de constituerende elementen over het hoofd zien zal ertoe leiden, dat m e n vandaag of morgen als wereldgemeenschap weer struikelt over deze hinderpalen op de weg n a a r een betere toekomst.

O o k hier zijn de verslagen met de vragen en de antwoorden belangrijk.

Hoor Boger, een der beklaagden,: „ I k heb geslagen tot het bloed uit de broek liep. D a t was voorschrift. Zodra er

bloed vloeide hield ik op. Ik heb n i e m a n d vermoord noch doodgeslagen". D i t is niet Boger die daar spreekt. Neen, voor degene, die horen k a n en wil, dit is de „ U n t e r t a n " in optima forma. W i j h e b b e n ze nog bij bosjes rondlopen. Het zijn de mensen zonder individualiteit. M e n s e n die geleid willen worden, die al hun activiteit ontlenen a a n het „ B e f e h l " . Individuen voor wie elke daad geheiligd is, als hij maar zijn oorsprong vindt i n de autoriteit. D e n k niet dat dezulken gewone misdadigers zijn, want de laatsten bezitten nog originaliteit en zelfstandigheid naast hun verwerpelijke eigenschappen. D e „ U n t e r t a n " is van een lager allooi, hij is gebiologeerd door macht en is zijn slaaf.

Hoor uit de getuigenissen hoe het proces v a n likwidaüe toeging, h o e men joodse kinderen, vrouwen en m a n n e n op een beestachtige wijze ombracht. Hoor uit de getuigenissen hoe de Nazi's de Joden bejegenden, hoe zij meenden niet-Joden niet dieper te kunnen kwetsen dan door hen voor Joden uit te schelden. M a a r leert men daar ook uit, dat deze dragers v a n de rassenidee dit nodig hadden om zich zelf hun superioriteit te bewijzen? Realiseert m e n zich dat elke groep zo reageert, die zich superieur waant en het

Kolonel A. F . van Velsen, wiens optreden als Nederlands getuige in het Auschwitz-proces grote indruk maakte, zond ons uit Californië dit artikel.

niet is ? E n dit is vooral wat men daaruit dient te verstaan.

Zulke groepen zullen altijd trachten de „ U n t e r m e n s c h " te creeëren. Alleen bij de gratie van de existentie van de „ U n t e r m e n s c h " k a n hij een supermens, een „ H e r r e n v o l k " zijn, niet i n de eerlijke concurrentie met andere groepen. E l k e groep, elke natie, die zich op zijn ras laat voorstaan, m a n keert het a a n andere eigenschappen om waarlijk groot te zijn.

Rassentheorie is zwakte, rassendiscriminatie de poging deze zwakte te verbergen. E e n redelijk mens verafschuwt r a s sendiscriminatie. D e lijders a a n de rassen-hallucinatie zijn geëmotioneerd door afgunst en angst, daardoor per definitie niet redelijk en doen zodoende afstand van datgene, wat de mens van het dier onderscheidt, de rede.

L a a t het voorts vooral duidelijk zijn dat de getuigen a a n klagen i n n a a m der mensheid. Het gaat niet om h u n eigen leed, kommer en lijden. Zij zijn de woordvoerders voor de miljoenen wier as de moerassige grond van Auschwitz bedekt en met wie zij i n h u n hart één zijn, met wie zij zich hebben vereenzelvigd. zijn enige van de problemen, die het Auschwitz-proces in al zijn felheid naar voren brengt voor hem die wil verstaan. D i t is de ware betekenis van het proces.

Met velen ben ik van mening, dat het Auschwitz-proces te lang op zich heeft moeten laten wachten. T o c h heeft dit late exposé van 's mensens onvergeeflijke dwaling zijn goede zijde, want het dwingt onze generatie zich weer te herinneren; wij moeten namelijk met ontsteltenis constateren dat dit nodig is. Bovenal echter wordt de mens van morgen van aangezicht tot aangezicht gesteld met de konsekwenties van gedragspatronen, die ook heden in de wereldsamenleving nog aanwezig zijn.

D a t hij hore, dat hij denke, dat hij lere en dat hij nooit moede zal worden de strijd ertegen aan te binden.

J^IT

Er zijn door vóór- en tegenstanders van een verlenging van de verjaringstermijn een aantal zuiver juridische argumenten voor hun resp. standpunten aangeroerd.

Aan het volkenrecht kan naar mijn m e ning in dit opzicht geen enkel argument noch in de ene noch in de andere richting worden ontleend.

de VERJARING in het strafrecht |_|ET feit dat in 1965 in West-Duitsland het recht tot strafvordering van de zwaarste tijdens de oorlog begane misdaden, volgens de thans geldende wetgeving zouden verjaren, heeft allerwege verontrusting gewekt. Deze verontrusting was te groter omdat juist in de laatste jaren de berechting van deze misdaden in Duitsland op gang is gekomen en omdat daarbij is gebleken hoe vele oorlogsmisdadigers niet onbelangrijke posten in het overheidsapparaat en in het bedrijfsleven bekleden. Als gevolg hiervan is er zowel binnen als buiten Duitsland op aangedrongen het nodige te doen om tot verlenging van de verjaringstermijn te geraken. Deze actie vindt zijn bron in de eerste plaats in emotie, emotie over het verschrikkelijke wat tijdens de oorlogsjaren is geschied.

Deze emotionele bron diskwalificeert de actie tegen deze verjaring allerminst, waardevol menselijk handelen wordt vrijwel steeds door emotie bepaald. Deze emotionele onderstroom ontslaat echter niet van plicht om alle feiten, die in dit verband relevant zijn bij de beoordeling te laten meespelen. De emotie behoeft een bedding, zij mag geen bandjir worden. Derhalve lijkt het nuttig deze beschouwing in te leiden met een aantal algemene opmerkingen over de verjaring.

Wij kennen in het Nederlandse strafrecht en het strafrecht van de meeste andere staten, twee soorten van verjaring: verjaring van het recht van strafvordering en verjaring van de straf. De verjaring van het recht van strafvordering verhindert het instellen van een strafvervolging voor een feit dat voorafging aan de verjaringstermijn. De verjaring van de straf betekent dat een straf, die na het verstrijken van de verjaringstermijn nog niet is ten uitvoergelegd, ook niet meer ten uitvoergelegd kan worden.

Het probleem dat ons thans in verband met Duitsland bezig houdt is niet het probleem van de verjaring van de straf, doch veeleer het probleem van de verjaring van strafvordering.

'TOWEL

i

n

n

e

t

Nederlandse als in het

^ Duitse recht is de duur van de verjaring afhankelijk van de ernst van het begane delict. In Duitsland is de duur voor de ernstigste delicten twintig jaar, in Nederland — althans voor wat betreft het commune recht — achttien jaar. Als grond voor deze verjaring worden in het algemeen twee hoofdargumenten gebezigd. In de eerste plaat» het argument dat door het verstrijken van de tijd de door het delict in de maatschappij t e -

weeg gebrachte onrust is verdwenen en dat in verband daarmede een berechting niet meer noodzakelijk is en zelfs ongewenste nieuwe onrust teweeg zou kunnen brengen; in de tweede plaats het a r gument dat na een lange termijn de juiste toedracht van de feiten niet of nauwelijks meer is vast te stellen. Deze a r gumentatie wordt niet algemeen aanvaard. Niet elk rechtstelsel kent de verjaring voor ernstige delicten (een dergelijke verjaring is bij voorbeeld in het Engelse recht onbekend) en bovendien wordt ook in de landen die verjaring voor ernstige delicten wel kennen de wenselijkheid van deze verjaring wel bestreden.

Een derde argument vóór de verjaring dat men meestal niet in de handboeken vindt, maar dat mij wel in overeenstem-

\ / A N de zijde van de Duitse regering * is ter motivering van haar besluit om niet tot een verlenging van de verjaringstermijn over te gaan een beroep gedaan op het strafrechtelijk beginsel: geen delict, geen straf, zonder een voorafgaande wettelijke strafbepaling. De Duitse regering heeft betoogd dat zij op grond van juridische beginselen niet tot een verlenging van de verjaringstermijn zou kunnen besluiten. Ook dit juridische betoog is niet concludent. Het strafrechtelijk beginsel „geen delict- en geen straf zonder een voorafgaande wettelijke strafbepaling" heeft met de vraag van de verjaring niets te maken, zeker niet voor zover het delicten betreft die nog niet verjaard zijn. Dit is zoals blijkt uit het ontwerp van het eerder genoemde nieuwe Duitse wetboek van strafrecht ook het standpunt van de Duitse regering geweest. Blijkens de toelichting op dit ontwerp wordt immers de verlenging van de verjaringstermijn voor delicten die nog niet verjaard zijn, geenszins in strijd geacht met enig juridisch beginsel. De motivering die van de zijde van de Duitse regering thans voor haar weigering de verjaringstermijn te verlengen wordt aangevoerd — strijd met juridische beginselen — moet dan ook als hypocriet en onhoudbaar ter zijde worden geschoven.

Zo blijkt thans de weg vrij te liggen voor een open en uitsluitend naar materiële criteria uit te voeren beoordeling

door prof. mr. ming lijkt met het levensgevoel van onze tijd is de veranderlijkheid van de mens, van de verdachte, van de dader.

Een mens is na twintig jaar niet meer dezelfde die hij twintig jaar vroeger was.

Bij veel mensen zal de kijk op het leven en de benadering daarvan na twintig jaar diepgaand zijn gewijzigd. Gewijzigd omdat men zelf en omdat ook de samenleving veranderd is. Een bestraffing voor feiten die zover in het verleden liggen zal licht als een bestraffing van een „ander" kunnen worden ervaren.

Ik vermeldde zoeven dat de verjaringstermijn voor de ernstigste delicten in het Duitse recht op het ogenblik twintig jaren bedraagt. In dit verband is echter nog een ander feit van bijzonder belang, Duitsland is op het ogenblik doende een geheel nieuw wetboek van Strafrecht in te voeren en een ontwerp daartoe is reeds in 1960 bij het Duitse parlement ingediend. In dit ontwerp wordt de verjaringstermijn voor de ernstigste delicten niet onaanzienlijk verlengd en gesteld op dertig in plaats van op twintig jaar. Hiermede heeft de Duitse regering in overeenstemming met het gevoelen van de meeste Duitse strafrechtsgeléérden te kennen gegeven dat zij zelfs voor ernstige commune delicten een termijn van dertig jaren wenselijk acht. Dit nieuwe element zullen wij bij de beoordeling van de situatie niet uit het oog mogen verliezen.

L. H. C.

Hulsman

van het voor en tegen van een verlenging van de verjaringstermijn.

Tegen die verlenging blijft in zekere mate pleiten dat na verloop van lange tijd de feiten moeilijk kunnen worden vastgesteld. Tegen de verlenging van de verjaringstermijn pleit ook dat de dader na twintig jaar niet meer dezelfde is als degene die hij was toen hij het feit pleegde. Uit de krantenverslagen van de recentelijk gevoerde processen heb ik echter niet de indruk gekregen dat dit existentiële probleem voor het merendeel van de verdachten in die processen een wezenlijke rol speelde, zij lijken zichzelf op een merkwaardige wijze gelijk te zijn gebleven; ook dit argument lijkt derhalve niet beslissend. Het meest belangrijke argument tegen een verlenging van de verjaringstermijn lijkt mij nog dat de reactie van onze onvolkomen menselijke justitie tegen het kwaad dat werd bedreven zo hopeloos inadequaat, onvolkomen en onbevredigend blijft. Deze gebrekkigheid van onze menselijke justitie wordt duidelijker zichtbaar en pregnanter naarmate het gebeurde verder in het verleden ligt. \TOOK verlenging van de verjarings* duur pleit een argument dat in de regel juist voor het invoeren van een verjaringstermijn wordt aangevoerd.

Een van de hoofdargumenten voor de zie verder

pag. 5

VERJARING vervolg

van

pag.

4

verjaring is immers dat de onrust in de maatschappij over het begane delict is verdwenen of is verminderd. Ten aanzien van de delicten die hier hebben plaats gevonden dient deze onrust echter juist niet te verminderen. Wij dienen hierover juist grote onrust te blijven gevoelen, temeer omdat in de laatste jaren sterke met het fascisme verwante tendenzen in Europa wederom de kop opsteken. Juist in het feit dat onze onrust levend blijft ligt een van de voornaamste argumenten vóór een verlenging van de verjaringstermijn.

Een ander argument voor die verlenging is hierin gelegen — en dit geldt speciaal voor Duitsland — dat uit de recentelijk gevoerde processen is gebleken dat velen die schuldig zijn aan ernstige oorlogsmisdrijven thans nog belangrijke posten bekleden. Ook als men er vrede mee kan hebben dat oorlogsmisdadigers ongestraft door een aardse justitie hun leven verder slijten — geen vrede kan men ermee hebben dat deze mensen verder ook gezag over hun medemensen iouden kunnen uitoefenen en — zij het

dan ook in beperkte mate — het lot van de mensheid zouden kunnen bepalen. Een verjaring van het recht tot strafvordering zou het zeer moeilijk maken om dergelijke figuren uit leidende posities te verwijderen.

Voor de Duitse regering geldt dan nog als derde argument voor een verlenging van de verjaringstermijn dat deze regering blijkens het ingediende nieuwe wetboek van strafrecht een verjaring van dertig jaren voor ernstige misdrijven wenselijk heeft geacht. Met dit standpunt valt niet te rijmen dat men voor de ernstigste misdrijven die denkbaar zijn van een verlenging van die verjaringstermijn afstand zou doen.

• T E N S L O T T E pleit nog voor verlenging * van de verjaringstermijn dat zonder die verlenging een aantal hoogst ongewenste, thans in Zuid-Amerika, de Arabische landen en Spanje verblijvende, elementen naar Duitsland zouden terugkeren en daar de fascistische elementen zouden versterken. Mijn afweging van de argumenten pro- en contra verlenging van de verjaringstermijn valt derhalve in het voordeel van die verlenging uit en niet zozeer omdat ik bestraffing als wel omdat ik de berechting wenselijk acht.

De gerechtigheid gebiedt echter niet met

deze conclusie te besluiten. Zij zou te zeer de indruk wekken dat wij ermee volstaan Duitsland een verwijt te maken dat het deze verjaringstermijn niet heeft verlengd of althans geaarzeld heeft dat te doen. Wij dienen echter te erkennen dat wij hier niet met „schone handen" staan, we moeten het bijbelwoord „wie zonder schuld is werpe de eerste steen" niet vergeten. Ik doel hier niet zozeer op het feit dat wij zelf onze verjaringstermijnen met betrekking tot deze delicten niet hebben verlengd, er zijn geen aanwijzigingen dat leden van onze maatschappij die in dienst van fascistische regimes ernstige delicten hebben gepleegd, door het ongewijzigd handhaven van de verjaringstermijnen de dans zullen ontspringen. Ik denk veeleer aan de vanuit onze maatschappij in de strijd met de Indonesische republiek begane oorlogsmisdrijven waarvan slechts weinige aan het oordeel van de rechter werden onderworpen.

Anderzijds dienen wij te erkennen dat de West-Duitse staat in de laatste jaren een prijzenswaardige openheid heeft opgebracht in het te „recht" wijzen van zijn oorlogsmisdadigers. Wij moeten toegeven daarin te hebben gefaald zelfs al ging het dan bij ons om splinters en bij hen om balken.-

HET

PARGDL

lééédiekrant!

REPA RADIO

N . V . D r u k k e r i j Levisson Hofwijckstraat

5-23

D e n Haag

T e l e f o o n 11 18 75

alles voor Uw woning

alle drukwerken ook in Iwrieth

Javaplein 22 tel. 56244 Pretoriusstraat 8 tel. 946388 Amsterdam

BOEKHANDEL

voor een lekker kopje koffie

Robert Premsela van Baerlestraat 7 8 Telefoon

in een aangename sfeer naar

Gup reóóo

Amsterdam

724266

H. H. M I C H A E L I S N.V.

K a l verstraat

MICRO

142

Amsterdam

NED. DASSENFABRIEK

PROVENIERSSINGEL 62-66, ROTTERDAM TELEFOON 282595 Specialiteit in Exclusieve Zelfbinders en Sjaals

j J I J de twintigste jaardag van de bevrijding v a n Auschwitz wil ik een enkel woord zeggen en wel naar aanleiding v a n het streven, dat in de laatste jaren naar voren i s gekomen om a a n de vier Duitse oorlogsmisdadigers, aan wie indertijd reeds gratie v a n de doodstraf werd geschonken, n u opnieuw gratie te schenken van de rest van h u n levenslange gevangenisstraf.

waarom geen bis' §

Ik k a n hierop verwijzen naar de algemeen aanvaarde rechtsregel: „non bis in i d e m " , niet tweemaal straf voor een zelfde vergrijp. Ik wil een vraag stellen: „ W a a r o m geen , b i s ' voor de straf en waarom wel , b i s ' voor de gratie?

E n n u zegge men niet: „ D a t is weer een uiting van de oudtestamentische h a r d h e i d " . M e n vergeet gauw. E n gelooft m e n in werkelijkheid, door een dubbele gratie ertoe mede te werken, dat er nooit meer een Auschwitz (waaronder ik alle sadisme, uitmoording, genadeloosheid enz. s a m e n v a t ) zal kunnen voorkomen?

V a n de zijde, die zo ijvert voor een gratie ten tweede male, is geschreven: „ G e e n mens wordt levenslang uit de maatschappij verwijderd, tenzij overtuigend is komen vast t e . staan, dat zijn agressie een voortdurend gevaar voor de gemeenschap blijft v o r m e n . " E r zijn miljoenen, die inderdaad menen, dat zulk gevaar voor de gemeenschap blijft voortbestaan. E n daarom is het voortbestaan van het Auschwitz Comité wenselijk en noodzakelijk.

S. Rodrigues Pereira

voor de straf?

bescherming D e wereld heeft aanspraak op bescherming tegen het nog steeds onverminderde gevaar van besmetting door het gif van het nationaalsocialisme. Binnen nog maar korte tijd, n.l. op 8 mei 1 9 6 5 , dreigt de voorgenomen verjaring van oorlogsmisdaden in West-Duitsland tot stand te komen.

Verschillende rechtsgeleerden zouden verlenging van die termijn wettig achten, omdat in dat land eerst op 5 mei 1 9 5 5 — na opheffing van het bezettingsstatuut — de rechtbanken ten aanzien van de berechting van oorlogsmisdadigers volledige bevoegdheid hebben gekregen.

M a a r een recent opinie-onderzoek heeft uitgewezen, dat een aanzienlijke meerderheid van het volk deze afrekening met het verleden niet wenst.

Dit is echter evenmin een uitsluitend Westduitse aangelegenheid als de vorige wereldoorlog dit was. Het is integendeel een zaak die de hele mensheid betreft en aangaat.

Niet uit zucht naar vergelding, m a a r terwille van het recht en de rechtvaardigheid, en van een leefbare samenleving overal in de wereld, acht ik het dringend noodzakelijk, dat de duizenden nog onberechte oorlogsmisdadigers — zij die hoge functies

comité van

aanbeveling

a u s c h w i t z - h e r d e n k i n g 1965 Greet

van

S.

Beeri

Amstel —

H.

M . Bleich

dr.

P. A. H. de

ds.

J. J.

-

-

berg L.

prof. mr.

Jaffê

dr.

T.

J.

man

—

Kroon H.

de

-

prof.

Cees

-

Jong

—

Enny

Averink

J.

dr.

Ph.

-

prof.

J.

van

prof.

dr.

-

Janssen

—

Kuenen

dr.

Theo

Olof

prof.

dr.

Fred.

Jan

K.

— prof.

—

dr. dr.

Coelingh E.

H. Nagel A. van L. Polak

BELANGSTELLING EN SYMPATHIE

H. Rud.

— prof.

—

dr. J. Presser — prof. dr. A. J. Rasker — J. Renes — S. Rodrigues Pereira — A. Roland Holst — dr. A. S. Rijxman — dr. B. H. Sajet — dr. W. H. J. B. Sandberg — prof. dr. R . Schippers — A. Schuster — J. Slagter — dr. J. M. Snethlage — R . Swelheim — de Boer drs.

E. Tas K. Toornstra kol. A. F. van Velsen — Matthijs Vermeulen — Thea Vermeulen —Diepenbrock ~ L. Vorst - Robert de Vries — Theun de Vries — dr. Victor E. van Vriesland — Lex van Weren — prof. mr. W. F . Wertheim — G. Wijsmuller — Meijer.

Koop-

Minnaert—

W. -

J. ds.

Lataster

Leeuwe

—

—

— drs.

Milikowski M.

FonGold-

laffê-Freem

Pierre

Ger

—

M.

mr.

—

Kraan

D. J. —

Mols — de -

Szymon

Kok

der

— dr.

West Nobel

P. F.

-

Schouwenburg

dr.

H.

E. —

van

dr.

Minnaert

dr.

— prof.

drs.

Kuhlmeyer

— pro/.

Cammelbeeck

Huckriede

Jansma

W.

M. van

Haas

Jan -

— prof.

J.

Meyer

de

de

—

-

—

Bomans

G. J. P.

S. Bresden

—

Belinfante

Bloemendal

— mr.

G.

Andriessen D.

— Godfried

R. Gerstenfeld

C.

Kassies

H.

Boer

dr.

Hoeven

H.

A.

dr.

— dr.

der

Mari

mr.

— dr.

Buskes

prof.

taine

—

prof.

Muller -

lezen

wij in

een

brief

uit

Amsterdam:

— Felix

Ommeren-

t r e f f e n wij a l l e r w e g e n .

Zo

burgemeester sympathie

van

m e t de

Hall

betuigt

gaarne

zijn

Auschwitz-herdenking.

prof.

RUD CHEVAL OVERLEDEN Na een langdurig ziekbed is onze secretaris Rud Cheval op 25 december van ons heengegaan.

In ons februari-nummer zullen) wij uitvoerig op de betekenis van dit verlies terugkomen.

Het bestuur van het N.A.C. uitoefenen evenzeer als de onbekende — worden berecht.

Schande over de regering die dat verhindert of tegenwerkt; schande over de regeringen die daartegen niet protesteren.

Victor E . van Vriesland

Te R o t t e r d a m uitte de grote sympathie v o o r d e t w i n t i g s t e h e r d e n k i n g z i c h in e e n comité van aanbeveling, waarin zitting n a m e n J . W . d e B o e r , m e v r . L. M. v a n E e k M a a s , F . A. v a n d e r H o e v e n , B . P. M. M. Hoogewegen, dr. H. K a k e s , dr. F . J . K r o p , m r . M a r t i n L e v i e , d r s . G . T h . H . C. P i e c k , d r s . P. M. R o o s , m r . A . S t e m p e l s , P . V o o r w i n d e , L V o r s t , R. d e V r i e s e n m r . G. E. van Walsum.

BOUWT MEE AAN HET MONUMENT Stort Uw gift op postrek. 157000 t.n.v. Nederlands Comité Monument te Auschwitz.

NRC NIEUWE ROTTERDAMSE COURANT

gezaghebbend landelijk dagblad

H E M A DOE

M É É R

MET

MINDER

GELD

MANTEAUX — TAILLEURS FRANS VAN MIERISSTR. 6 3 Telefoon 7 1 . 2 3 . 7 6

Amsterdam Wij nodigen U uit om geheel vrijblijvend onze prachtige Voorjaars- en Zomercollectie te komen bekijken.

Originele Amerikaanse en Engelse dumpgoederen verkoopt alléén

S P EIJ E R

Ernst

Houtkopersburgwal 2 b'd Oude Schans - Telefoon

241717

Gans C V .

Amsterdam Zaterdags t o t 6 uur open Ook uw adres voor alle soorten werkkleding, zoals: Overalls, Broeken,

Keizersgracht 820 tel. 24.48.36

Amsterdam

Meer

hèt

Overhemden Sport-, Regen- en Motorkleding

dan

40 jaar

voeringstoffen kleermakers

Gereedschappenhandel

Gebr. Tertaas Oude Schans 73 Amsterdam tel. 237123

en

voor

adres

voor

bontwerkers,

damesconfectie

M. V e r d o n e r van Baerlestraat 84 Telefoon 7 2 2 6 0 8 Amsterdam Handschoenen - Damestassen Parapluies - Reisartikelen Alle luxe lederwaren

„ausctiwitz" en net nederlandse geschiedenisonderwijs ¥ A A T ik v o o r a f zeggen, dat ik m e t „ g e *schiedenisonedrwijs" het geschiedenisonderwijs v.h.m.o. ( v . w . o . ) bedoel, en m e t „ A u s c h w i t z " niet alleen het b e r u c h te v e r n i e t i g i n g s k a m p , m a a r ook alle g r u welen die de nazi's i n de periode 1933— 1945 tegen de m e n s h e i d en tegen de menselijkheid hebben bedreven.

Allereerst is „ A u s c h w i t z " d a n , hoe n u c h t e r het o o k k l i n k t , een s t u k leerstof, d a t in de les k a n w o r d e n o n d e r w e z e n en op de e i n d e x a m e n s g e v r a a g d . D e feiten, m e t name de m o o r d op zes m i l j o e n joodse mensen, z i j n v a n meer d a n voldoende i m p o r t a n t i e o m o o k i n een streng g e s e lecteerde l e e r s t o f een plaats te v i n d e n ; m e n k a n i m m e r s n i e t zeggen, dat een e i n d e x a m i n a n d u s v o l d o e n d e is g e v o r m d als hij n i m m e r v a n deze w a n d a d e n heeft v e r n o m e n . A l s leerstof m o e t dit o n d e r w e r p v o l d o e n aan de regels die geldig z i j n v o o r alle historische leerstof: het v e r b a n d m e t de o v e r i g e delen v a n de stof m o e t klaarblijkelijk zijn, de stof rïjoet d o o r s t r u c t u u r en o n d e r v e r d e l i n g d u i d e l i j k z i j n , er m o g e n niet zoveel d e tails z i j n , dat d a a r d o o r de beslissende feiten onzichtbaar worden.

M a a r elke l e r a a r die deze stof o n d e r wijst, e r v a a r t d a t „ A u s c h w i t z " , als l e e r stof, nog w a t a n d e r s is d a n het W e n e r C o n g r e s of de v e r d r a g e n v a n B i s m a r c k .

De r e d e n d a a r v a n is n i e t zozeer, d a t we deze p e r i o d e „ z e l f hebbe-.n m e e g e m a a k t " .

E r z i j n heel w a t s t u k k e n v a n de „ z e l f beleefde" contemporaine geschiedenis, die m e n m e t dezelfde d i s t a n t i e "behandelen k a n als zo m e n i g s t u k v r o e g e r e g e schiedenis. „ A u s c h w i t z " d a a r e n t e g e n is een v a n de meest emotionele d e l e n v a n de hele geschiedenis.

J

W a n n e e r m e n zich d a a r m e t een klas i n v e r d i e p t , d a n w o r d t w a k k e r wat scheen te s l a p e n : v e r o n t w a a r d i g i n g , o n t s t e l t e nis, s m a r t . M e n spreekt over „ A u s c h w i t z " op een a n d e r e t o o n d a n o v e r het W e n e r Congres. M a a r er is m e e r , en v o o r onze grote l e e r l i n g e n is dat v a n veel b e l a n g : „ A u s c h w i t z " is ook een m o r e e l v r a a g s t u k . H o e is het mogelijk, d a t d i t alles o n d e r onze ogen h e e f t k u n n e n g e b e u r e n ? H o e is h e t mogelijk, dat een d u i s t e r e o n d e r w e r e l d zich v a n de m a c h t over D u i t s l a n d eerst en v a n de m a c h t over E u r o p a d a a r n a heeft meester g e -

REIS NAAR AUSCHWITZ IN APRIL V e l e n gaven zich al (vrijblijvend) o p o m i n - a p r i l d e eerste steenlegging v a n het m o n u m e n t te A u s c h witz bij te w o n e n . Kosten v a n e e n volledig v e r z o r g d e 10-daagse vliegreis vanaf A m s t e r d a m , prijs tussen ƒ 3 5 0 , — e n ƒ 4 5 0 , — . A a n m e l d i n g bij J. Slagter, Valeriusstraat 240 , A m s t e r d a m Z. 1

m a a k t ? H o e is het mogelijk, ,dat m e n sen zo onmenselijk zijn, dat zij over het „ e n t j u d e n " v a n E u r o p a s p r a k e n als over het o n t r a t t e n v a n een schip? E n ook, w a a r o m is de mensheid zich v a n d a t a l les pas goed e n wel bewust g e w o r d e n , n a d a t alles al geschied was, na de o o r log d u s ?

H e t scherpe probleem v a n het falen v a n alle instanties m e t m o r e e l gezag is d o o r H o c h h u t h gesteld i n z i j n „ D e r S t e l l v e r t r e t e r " , e n al is de l i t t e r a i r e w a a r d e v a n z i j n s t u k g e r i n g , z i j n v r a a g is er niet m i n d e r scherp o m . j l / j E T al deze v r a g e n w o r d t een conscientieus geschiedenisleraar g e c o n f r o n t e e r d , als hij z i j n taak t e n aanzien v a n „ A u s c h w i t z " goed v e r v u l l e n w i l . E r z i j n i n de geschiedenis vele v r a a g s t u k ken, en vaak is het zo erg niet, als de h i s t o r i o g a f i e geen eensluidend a n t w o o r d geeft. H e t k a n geen k w a a d , als g r o t e l e e r l i n g e n l e r e n beseffen, d a t vele p r o b l e m e n moeilijk zijn, dat er m e e r d e r e oplossingen v o o r bestaan en dat een a n t w o o r d vaak afhankelijk is v a n de o p v a t t i n g e n en de l e v e n s e r v a r i n g van de wetenschapsbeoefenaar. M a a r bij „ A u s c h w i t z " gaat dat niet op. H e t z o u v o o r de v o r m i n g v a n de leerlingen t o t volwassen mensen en v e r a n t w o o r d e l i j k e w e r e l d b u r gers goed zijn, wanneer zij een helder i n z i c h t in d i t hele complex k o n d e n k r i j gen.

M a a r dat heldere i n z i c h t bestaat n i e t : de hele s t r i j d o m de m o t i e v e n v a n Pius X I I bewijst dat. H e t is niet v o l doende te z e g g e n , dat het g e b e u r e n a f schuwelijk was. D a t weet ieder m e n s v a n goede w i l , en dat w e t e n ook onze leerlingen zonder dat hen dat wordt voor gehouden. r\E pedagogische taak v a n de leraar is * ^ hier m i n d e r eenvoudig d a n het lijkt.

Ter wille v a n de morele, menselijke v o r m i n g v a n z i j n leerlingen m o e t hij w e r kelijk i n z i c h t bieden, terwijl de d e n k e n de mensheid eigenlijk nog m a a r net de volle o m v a n g v a n het v r a a g s t u k is b e g i n n e n te zien. D i e situatie eist v a n de leraar veel eigen reflectie; hij m o e t , als iedereen, t r a c h t e n klaar te k o m e n m e t „ A u s c h w i t z " . E r is al veel g e w o n n e n , wanneer de leerlingen h u n leraar i n dit t r a c h t e n k u n n e n v o l g e n ; or is veel g e w o n n e n , wanneer zij zien, d a t het hier niet gaat o m een „ g e w o o n " s t u k j e g e schiedenis, m a a r o m een p e r t i n e n t e eis aan ieder mens v a n goede w i l i n deze tijd. Zij k u n n e n v a n h u n leraar l e r e n , d a t het n i e m a n d k o u d m a g laten, dat na zovele eeuwen c h r i s t e n d o m en h u m a n i s m e z u l k e g r u w e l e n tegen ,de m e n s h e i d m o g e l i j k w a r e n ; ' z i j m o e t e n zich l e r e n . a f v r a g e n welke lacunes onze beschaving v e r t o o n t . H e t is niet genoeg de n a z i m i s d a d i g e r s te v e r o o r d e l e n , h e t e r n s t i g t r a c h t e n v a n h u n leraar, m o e t hen doen begrijpen, d a t er ook ten a a n z i e n v a n onszelf een g r o o t v r a a g s t u k bestaat.

P R

is iets, dat de b e h a n d e l i n g van „ A u s c h w i t z " nog moeilijker m a a k t .

De geschiedenisleraar k a n v a n vele k a n ten h o r e n , dat de uitgebreidste b e h a n deling nog niet u i t g e b r e i d genoeg is. D a n m o e t e n de „Hoekse en K a b e l j a u w s e t w i s ten" m a a r weg . . . W a n n e e r h e t de b e doeling is, dat de leraar de g r u w e l e n u i t v o e r i g v e r h a a l t , d a n v e r z e t ik m e m e t alle k r a c h t d a a r t e g e n . H e t is n l . v o l s t r e k t niet zeker, d a t al onze l e e r l i n g e n psychisch g e z o n d z i j n ; het is heel goed mogelijk, dat s o m m i g e n v a n hen „ p o t e n tieel fascist" z i j n . E e n leraar m e t een weinig mensenkennis k a n weten, dat o n der z i j n l e e r l i n g e n z i c h n e u r o t i c i en g e f r u s t r e e r d e n b e v i n d e n , die t o t „ n a z i ' s " kunnen uitgroeien. Waarschijnlijk zullen zulke l e e r l i n g e n a n d e r s r e a g e r e n op de g r u w e l v e r h a l e n d a n wenselijk is en de Ieraar bedoelt. K w a a d is besmettelijk.

Mensen doen vaak k w a a d o m d a t andere mensen het doen. H e t is niet p e d a g o gisch aan de v e r b o r g e n v e r k e e r d e n e i g i n g e n v a n onze l e e r l i n g e n voedsel te geven. M i j d u n k t d a t de l e r a a r alleen v e r a n t w o o r d is, als hij ten a a n z i e n v a n eigenlijke g r u w e l e n „ a a n de b u i t e n k a n t " blijft. Soberheid is hier een dringende? eis. / " \ F de leerling het j u i s t e s t a n d p u n t ten opzichte v a n „ A u s c h w i t z " gaat i n n e m e n , h a n g t ten slotte niet alleen v a n de leraar, m a a r ook v a n h e m zelf af. E e n aantal l e e r l i n g e n zal ook de meest c o n s ciëntieuze, m o r e e l v e r a n t w o o r d e b e h a n deling zien als gewoon s c h o o l w e r k ; aan hen die er niet r i j p v o o r z i j n , z a l o o k d i t v o o r b i j g a a n zoals zoveel. N a a r a a n l e i d i n g v a n de s t u d e n t B., die indertijd „ A u s c h w i t z " speelde m e t g r o e n e n , is v a n vele zijden o p g e m e r k t , d a t h e t d r i n g e n d noodzakelijk is, dat de geschiedenisl e r a r e n de periode v a n h e t fascisme en de tweede w e r e l d o o r l o g g r o n d i g b e h a n delen. H e t m e r k w a a r d i g e daarbij is, dat m e n stilzwijgend v e r o n d e r s t e l t , d a t i e dere leerling u i t die behandeling het juiste profijt zal trekken.

W e l n u , de s t u d e n t B. h a d de nodige l e s sen d a a r o v e r gehad. H i j h a d k u n n e n w e ten wat „ A u s c h w i t z " z e g g e n w i l , m a a r aan h e m was het v o o r b i j g e g a a n .

T V A T de leraar op het s t u k v a n „ A u s c h * ^ w i t z " een v e r a n t w o o r d e l i j k e taak heeft, d a a r v a n ben ik t e n diepste o v e r t u i g d . M a a r zelfs de beste leraar is geen w o n d e r d o e n e r . N i e t alle zaad o n t k i e m t : het v a l t o o k tussen de d o o r n e n en op de r o t s . H i j k a n er echter t r o o s t u i t p u t t e n , d a t j u i s t de rijpste e n beste leerlingen door zijn „ A u s c h w i t z " - o n d e r richt betere, meer verantwoordelijke mensen z u l l e n w o r d e n . dr. P. F. M .

FONTAINE

DE KRANT WAARU ACHTER STAAT

Firma M E S M A N

GUN

HAVENTRANSPORT EN VERVOER VAN HEIMACHINES EN DRAGLINES VERHUUR VAN KRAANWAGENS

ZELF

Kattenburgerkade 27 Amsterdam tel. 224688—224689, na 18 uur 946061

DROGISTERIJ EN

-

PARFUMERIE

FOTOHANDEL

HEYMANS Sarphatistraat 5 0 - Amsterdam - T e l .

57649

voor al U w geschenken en . . .

ZONDAGS

DE K R A N T DIE ACHTER U STAAT

Tok Lavino LADIES

AND

'GENT

OPEN

Leest naast Uiv krant

TAILOR

Vrij Nederland

Moderne Coupe en prima afwerking Keuze uit de beste binnen- en buitenlandse stoffen Kribbestraat 31', A m s t e r d a m - Z .

Tel.

7 1 6 0 48

B.G.G.

12 3 1 2 3

J

menko TISSU •

porcelein en glaswerken

voor inlichtingen:

STOF

menko-mode-informatie,

N. J. M E N K O N.V., postbus 2 1 , enschede, tel. 05420 —

8141

WEBA J. Evertsenstraat 43 hoek Admiralengracht Amsterdam

Telefoon 83515

ALGEMEEN HANDELSBLAD ü w krant natuurlijk!

bewaart het recht

.. . ,,Aan mijn zonen, mijn vrienden en aan hen, die mijn opvattingen delen vermaak ik: mijn liefde voor de Vrijheid, en het Ware; mijn haat tegen leugen en tirannie ..." uit het testament Garibaldi—1882.

van

en doet gerechtigheid HPlEN jaren eerder dan het bovenstaande citaat, op zijn 65ste * verjaardag, de 4e juli 1872, had de Italiaanse Vrijheidsheld in het Voorwoord tot zijn „Herinneringen" van zichzelf getuigd: . . . een vijand van de heerschappij door middel van geweld en leugen, in de vaste overtuiging, dat hierin de voornaamste oorzaak van de euvelen en het verderf van het menselijke geslacht ligt . . . " Velen hadden het vóór hem en hebben het na hem verstaan.

Groten, wier namen en daden met eerbied, met dankbare bewondering genoemd werden en bewaard bleven, ook, ja vooral na verguizing, verraad, moord: Willem van Oranje, Mateotti, Jaurés, Rathenau, Kennedy en zovele vele anderen. Kleinen ook en ongenoemden, naamlozen, die vochten tegen tirannie en zwegen bij de verhoren; die leden en zuchtten en stierven onder de mishandelingen, gebeden prevelend en gezangen zingend de dood in de gaskamers tegemoet gingen; die met de kreet „Vrijheid" op de lippen vielen voor het vuurpeleton. De stillen ook, de onbekenden, die hielpen en steunden in het verborgene: een stuk brood uit eigen mond gespaard, voor een hongerende, een stille handdruk voor een bedroefde, een zwijgende groet aan eên gestorv.ene. Die een veilige schuilplaats boden aan de gevluchten, verjaagden, zwervenden; die eigen, toch nog beschutte leven niet telden terwille van hen, die alles verloren — alleen nog nèt niet het naakte bestaan. Die hun moedige woord spraken van de kansels, schreven in de blaadjes van de illegaliteit en die anderen, die ze verspreidden en doorgaven, opdat zij hun opbeurend, aanvurend werk zouden doen. Die het vervoer ontwrichtten, gevangenen bevrijdden, distributiebureaux plunderden en bevolkingsregisters verbrandden.

Helden? Och, wat zoeken wij grote woorden? Zij allen, zij stonden voor hun in Vrijheid aanvaarde opdracht, roeping, als eens Luther op de Rijksdag van Worms, zij kónden niet anders, gedreven door de Liefde tot de Vrijheid, haat tegen leugen, geweld, tirannie; en ieder van hen op zijn wijze, naar zijn vermogen, op zijn eigen plaats, in zijn eigen situatie en vanuit zijn eigen overtuiging; ieder naar zijn „hart, dat het niet laten kon."

Zó, zij het telkens anders, maar in wezen gelijk, is het geweest de hele mensheidsgeschiedenis door — de wereldlitteratuur is er vol van. Zó was het in de jaren na 1933.

TPOT — keren wij terug tot onze dagen — de bevrijding werd *• bevochten in het onvergetelijke voorjaar van 1945.

In dankbaarheid mogen wij, nu, na 20 jaren, herdenken! Twintig jaren is lang genoeg om de eerste tranen te drogen en de eerste wonden te helen, zó milddadig is ook het leven den ongelukkigen mens. Maar de littekens blijven en veroorzaken bij wijlen stekende pijn. Onweerstaanbaar kan de smart zich naar boven dringen. Vergeten kunnen wij niet. Niemand, die het mee beleefde, niemand zelfs, die er „maar" zijdelings deel aan had, kan het vergeten. Er moge, ja er móet veel vergeven worden terwille van onszelf, terwille ook van de anderen. „Ik heb een zwaar leven gehad. God schenke mij en mijn verdrukkers vergiffenis", laat Ernst Wiechert een van zijn personen zeggen in zijn roman „Gij zult het recht niet buigen".

Veel moet er vergeven worden. Vergeten zijn kan het niet.

Vergeten is uit de tijd raken, verdwijnen. Maar het is niet verdwenen. Het staat levensgroot vóór ons in al zijn verschrikkelijkheid gegroepeerd rond het Monument van Auschwitz, in de herinnering aan Mauthausen, Buchenwald, Sachsenhausen en honderd andere oorden der verschrikking: Westerbork, Vught, Amersfoort Vergiffenis schenken kan, wellicht beter nog dan (overigens onvermijdelijke) processen het hart sterken tot voortgezette strijd voor recht en vrijheid, als haat tegen de verdrukkers wordt omgezet in „liefde tot de Vrijheid en het Ware" en h a a t tegen verdrukking, geweld, leugen.

A L S van de klok uit Schillers lied het woord klinkt: de levenden roep ik, de doden beklaag ik, de bliksemen breek ik", dan mogen wij — hoop ik — dat hier en nu verstaan als een woord van herdenking van hen, die vielen; als een oproep aan ons om waakzaam te zijn, aan ons, die nog leven mogen en strijden kunnen.

Maanwoord, Herdenking, Belofte en Hoop!

Het is alles nodig, nu en in de toekomst. Nodig voor ons en voor het toekomstige geslacht. Want nog altijd zijn de Vrijheid en het Ware in gevaar! Veraf misschien voor velen, die zich gaarne verbeelden (uit gemakzucht of uit angst!), dat alles zo erg niet is, zolang het hen persoonlijk niet raakt.

Voor hen verliezen dan misschien de concentratiekampen, de apartheidswijken, de discriminatie, de leugencampagnes hun scherpe kanten: „bij óns zal het zo'n vaart niet lopen" — weet U nog van de jaren vóór 1940? Een slaapliedje toen met het afschuwelijke ontwaken daarna! Nochtans is dat alles in onze „bevrijde" wereld van vandaag een stuk schrikkelijke r e aliteit. En wie daarvoor de ogen sluit dreigt te vergeten dat het gevaar en het geweld, dat in de nacht van 9 op 10 mei 1940 over ons kwam, ons opnieuw van buitenaf of van binnen uit kan besluipen en harten, zielen en geesten kan vergiftigen.

Ieder van ons persoonlijk moge het manende woord van de klokken, die de doden beklagen en de levenden roepen verstaan! En het doorgeven aan de jeugd van vandaag, het volk van morgen. De ouderen kunnen het nog uit hun ervaringen en directe herinnering. De jongeren moeten het leren. In twintig jaren zijn er generaties opgegroeid voor wie het gebeurde „geschiedenis" is, voor zover het hun dan al verteld of meegedeeld is. Geschiedenis-sec, zonder levend verband met het tegenwoordige. Tenzij . . . , tenzij wij er voor zorgen, dat de lijnen, die hun bloedige spoor trekken van de voormalige Hollandse Schouwburg in Amsterdam over Westerbork naar Auschwitz levende werkelijkheid voor hun geestesoog worden. /"^UDERS, opvoeders, onderwijzers, leraren, schrijvers van schoolboeken mogen bedenken, dat de jeugd er recht op heeft, onderwezen te worden in de werkelijkheden der historie. In mijn oude, versleten leerboek der Algemene geschiedenis staat in de eerste alinea van de Inleiding onderstreept: „Het doel van de wetenschap, die zich bezig houdt met de geleidelijke ontwikkeling der mensheid is na te gaan hoé deze heeft plaats gegrepen en welke invloeden op haar hebben ingewerkt, om daardoor te komen tot een beter begrijpen der tegenwoordige toestanden."

Zonder dat verband wordt geschiedenis waardeloos verbalisme.

Zonder dat verband wordt de gifbeker van Socrates, wordt het woord van Jesaja „bewaart het recht en doet gerechtigheid", is de moed van Mucius Scaevola, de Wetgeving van de Gracchen, zijn de geloofshelden der Albigezen en Waldenzen, de brandstapel van Jeanne d'Arc, van Johannes Hus en oneindig veel andere slechts woorden zonder wezenlijke inhoud.

Maar als actieve realiteiten moeten zg in de geesten leven en werkzaam zijn, de namen en daden dergenen, die het „recht bewaarden", die „stonden in de Vrijheid" naar het woord van Paulus, die hun stem verhieven tegen leugen, geweld, bedrog, onderdrukking. En wie anders dan wij, de volwassenen van nu, zijn geroepen zó, in diep gevoelde verantwoordelijkheid, het jonge gelacht te wapenen in de strijd voor de Vrijheid!

Pas dan kan Herdenken positieve inhoud krijgen. Want dan wijst Herdenken vooruit en zal het woord van de klokken over heel de wereld worden verstaan als oproep tot waakzaamheid, als hoopgevende belofte, dat de Vrijheid zal zegevieren en het Ware bestaan in smartelijk maar dankbaar gedenken van wie daarvoor hun leven lieten.

Amsterdam Allerzielen 1964

K.

TOORNSTRA

voor

ons

nog

geen

vrijheid 17

januari

1945

A L

de uit de blokken s t r o m e n d e m a n n e n stuwden t o t een c o m p a c t e m a s s a , w a a r g e e n b e w e g i n g in s c h e e n t e k o men, n a a r d e - p o o r t . T o c h na lang geschuif, bereikten w e de uitgang, w a a r we uit volgeladen wagens mondvoorraad ontvingen. W e kregen 1/3 pond m a r g a r i n e , een bus o s s e n - of varkensvlees en twee verse heerlijke hardgebakken kuchen.

M e t d e z e r i j k d o m g i n g e n wij v o o r h e t l a a t s t o n d e r h e t t e r g e n de opschrift, w a a r m e e de p o o r t v e r s i e r d was, door. De ons b e s p o t t e n d e s p r e u k bij h e t n a a r h e t w e r k g a a n : „ A r b e i t m a c h t f r e i ! " D e h o o n , a l s wij b i n n e n k w a m e n n a d e „ n u t t i g e a r b e i d " , die o n s 12 u u r bezig hield, w a a r n a wij d a n als m a k k e s c h a p e n d e k o o i in g e d r e v e n w e r d e n . D e b i j b e h o r e n d e h a t e l i j k h e i d , d e marsmuziek, ontbrak nu gelukkig. De muzikanten, de t r o e t e l kinderen der kampoverheid, de muzikale illustrators van onze binnenkomst, gingen nu zelf op m a r s .

A l s u i t e e n b a n k e t b a k k e r s s p u i t d e r o o m , zo w e r d e n wij h e t k a m p uit en een m e t prikkeldraad a f g e r a s t e r d e weg o p g e p e r s t .

S t e e d s o p d r i n g e n d s l o t e n z i c h t e l k e n s n i e u w e p l o e g e n bij o n s aan. — Het bleek wel, d a t het gehele k a m p o n t r u i m d werd.

Veel levensmiddelen lagen w e g g e s m e t e n langs de weg. R a u w e a a r d a p p e l s , s p l i t e r w t e n e n nog v e l e a n d e r e w a r e n , die o p de z w a r t e m a r k t i n h e t k a m p g e k o c h t w e r d e n . Z e l f h a d ik m i j wat mondvoorraad, voor de paarden bestemd, weten te vers c h a f f e n . Op h e t w e r k k a u w d e n wij, o n g e m e r k t natuurlijk, op gedroogde en geschaafde suikerbiet (Zuckerrüben). Daar had ik e n i g e p o n d e n v a n v e r z a m e l d e n n u m e e g e n o m e n . G r a a g h a d ik h e t v o e d s e l , d a t n u v o o r h e t g r i j p e n lag, o p g e r a a p t . M a a r p l a a t s g e b r e k e n d a t in d e k o m e n d e d a g e n g e e n k o o k g e l e g e n heid w a s t e v e r w a c h t e n , w a r e n d e r e d e n e n , d a t ik die k o s t b a a r h e d e n m o e s t laten liggen. Hoewel, later op reis hadden ons rauwe bonen zoet gemaakt.

j _ l E T werd donker terwijl we nog steeds buiten stonden te * * w a c h t e n , zij h e t d a t wij d o o r d e n i e u w e g r o e p e r i n g e n o p g e s t u w d en v o e t j e v o o r v o e t j e v a n de k a m p p o o r t verwijderd w e r d e n . Ik s c h o p t e d a a r d o o r t e g e n i e t s h a r d s . Ik d a c h t e e n kei, m a a r mijn verantwoordelijkheidsgevoel v o o r mijn v e r z a melaars-instinct deed mij e r n a a r duiken. Geen parelvisser

Fragment uit een onuitgegeven verslag „Tien dagen. Transport van Auschwitz naar D a c h a u " door J . Furth

k w a m m e t s c h o n e r e v a n g s t b o v e n w a t e r d a n ik, t o e n ik mij w e e r o p r i c h t t e . De v e r o n d e r s t e l d e kei w a s een halve kuch. M e t ons vieren werd het stuk brood natuurlijk onmiddellijk o p g e g e t e n . — E e n l a n g e c o l o n n e S S - e r s t r o k o n s v o o r b i j . O o k zij gingen verdwijnen. Z e w a r e n in volle u i t r u s t i n g . H e t waren e r wel 'n d u i z e n d , die v o o r d e b e w a k i n g v a n h e t k a m p g e d i e n d hadden en nu voor het front vrijkwamen.

E r b e g o n w a t m e e r b e w e g i n g in o n z e rijen t e k o m e n , 't Zal o n g e v e e r '8 u u r zijn g e w e e s t e n al flink d o n k e r . O n z e s t o e t , een gezelschap van vele duizenden, w a s niet te overzien. Toch w e r d e r alle m o e i t e g e d a a n o m o n s in r i j e n v a n 5 t e w r i n g e n .

Het „Vordermann und Seiterichtung" zwiepte langs onze hoofden o m ons a l s ' g e k l i n k n a g e l d e rijen m o d e l t e laten a f m a r c h e ren.

W e lieten eindelijk h e t k a m p a c h t e r o n s . De s n e e u w lag dik buiten. Omringende k a z e r n e s en e n t r e p o t - g e b o u w e n staken z w a r t l u g u b e r a f t e g e n h e t v a a l w i t t e s n e e u w v e l d . Op h e t e m placement stonden de g o e d e r e n w a g o n s duister en eenzaam.

Een donker vooruitzicht, dat ons allesbehalve op ons g e m a k bracht. Het vroor enige graden, m a a r het was toch mooi weer en windstil. De s n e e u w k r a a k t e o n d e r de v o e t e n en het klonk als het malen van koffie.

De p o s t e n s c h a a r d e n zich in g r o e p j e s v a n d r i e e n v i e r l a n g s d e r i j . Z e w a r e n z e e r g e m o e d e l i j k . W a a r s c h i j n l i j k o m d a t z e al s t e v i g de fles h a d d e n a a n g e s p r o k e n . E r l a g e n al heel w a t v a n die als h a n d g r a n a t e n w e g g e w o r p e n f l e s j e s l a n g s d e w e g . D a t ze niet m e t V i c h y w a t e r g e v u l d g e w e e s t w a r e n , m e r k t e n wij, die e r alleen d e r e u k , e e n p a r f u m a c h t i g e s p i r i t u s l u c h t , van k r e g e n , wel. M a a r e e n S S - e r is al e v e n m i n v a n s t e e n e n zij w a r e n o o k de sjlemiel o m b e p a k t m e e m o e t e n lopen, de s t a k k e r s !

L a n g z a m e r h a n d k r e g e n wij e e n r u i m e r u i t z i c h t . D e m a a n k w a m t e v o o r s c h i j n . N a a r g e l a n g h e t l i c h t e r w e r d r a a k t e n wij d e spanning w a t kwijt en gingen w e p r a t e n d v e r d e r .

Geen van ons wist waarheen.

Ik o n t h i e l d t r o u w e n s d e n a m e n d e r p l a a t s e n t o c h niet, m i n s t d a c h t ik d e b e l e v e n i s s e n n o g e e n s n a t e v e r t e l l e n . seling w e r d ons g e c o m m a n d e e r d t e stoppen.

allerPlot-

r\E

beleefdheid m o e s t in a c h t g e n o m e n w o r d e n . De v r o u w e n uit Auschwitz' nieuwe v r o u w e n k a m p passeerden ons, dus m o e s t e n wij h e n v o o r l a t e n g a a n . H e t w e r d e e n o p o n t h o u d v a n e n i g e tijd. Op e e n t w i n t i g m e t e r a f s t a n d liepen z e o n s luid k w e t t e r e n d voorbij. H u n u i t r u s t i n g w a s gelijk d e o n z e . Als a l t i j d h a d d e n zij e r v e e l m e e r d e m o e d in d a n d e m a n n e n .

L u i d r i e p e n zij o n s g r o e t e n t o e e n i n f o r m e e r d e n n a a r b e k e n den.

Boven alles uit klonk h e t m e t a a l a c h t i g e s t a c c a t o der H o n g a ren. Die w a r e n h e t m e e s t v e r t e g e n w o o r d i g d , w a n t de H o n gaarse Joden waren de laatste naar Polen getransporteerden.

E r k w a m een a f d e l i n g v r o u w e n v o o r b i j , die e v e n a l s wij in h e t commando „de nieuwe wasserij" gewerkt hadden. Hun witte hoofddoeken, een privilege v a n die „ w a s v r o u w t j e s " , konden wij o n d e r s c h e i d e n . Z e d e d e n z o a a n e e n k o p p e l g a n z e n d e n ken, vliegend en g a k k e n d b o v e n b e v r o r e n w a t e r l a n d . — E e n v a n de H o l l a n d e r s t r o f h e t m e i s j e a a n , d a t hij s t e e d s o p h e t w e r k o n t m o e t h a d . Hij v r i j d e e v e n m e t h a a r e n o n t v i n g zo t e r l o o p s liefde, w a r m t e en een b o t e r h a m m e t w o r s t .

auschwitz wordt herdacht: vervolg TE

van

pag. 1

AMSTERDAM:

Toegangsprijs dium

zaal

en

balcon

ƒ 2,50,

po-

ƒ1,50.

K a a r t e n v e r k r i j g b a a r bij h e t voorlopig secretariaat: de Z w a r t e , v.

Walbeecks t r a a t 9hs., A m s t e r d a m W., tel. 83622.

P e n n i n g m e e s t e r D. v a n G e e n s , O r t e l i u s s t r a a t 1761, A m s t e r d a m W., tel. 85572.

Mevr. L. de Vries, van Speijkstraat 92, A m s t e r d a m W., tei. 63668.

Mevr. E. F u r t h , D i e m e r k a d e 43, Diemen, tel.

58842.

Nederlands T h e a t e r Centrum, Singel 186, tel.

230201.

Joachimsthal's Boekhandel, van Wous t r a a t 1 2 4 Z. Nieuwe Muziekhandel, Leidsestraat 50.

Hoofdstadboekhandel, Kalverstraat 108.

Op 22, 25 en 2 6 jan., v a n 10 — 3 u u r a a n het Concertgebouw, w a a r tevens geleg e n h e i d is t o t p l a a t s b e s p r e k i n g a ƒ 0 . 2 0 p. p . e n ' s a v o n d s a a n d e z a a l .

TE

ROTTERDAM:

K a a r t e n a 2,50, studerenden ƒ 1 , verkrijgbaar bij: Ned. Isr. Gemeente, P a e t s s t r a a t 40, R o t terdam-4.

Muziekhandel Lichtenauer, Korte Lijnbaan 26.

Muziekhandel Snoek, H o o g s t r a a t 156.

Fa. Stam, Schieweg 29d.

Fa. Simonis, Beijerlandse laan 29, R o t t e r d a m Z. v.

Bentveld, Henegouwerlaan 18a, tel.

125513.

Wondergem, Dordtse laan 240c en 's a v o n d s a a n de zaal.

TE DEN

HAAG

K a a r t e n a ƒ 2,50 verkrijgbaar bij: Ned. Isr. G e m e e n t e , Nieuwe M o l s t r a a t 13.

Alg. boekhandel B o u c h e r , Noordeinde 39.

Boekhandel Koens, Bankastraat 8/10.

Techn. boekhandel Verwijs, Prinsesseg r a c h t 2.

Muziekh. Albersen & Co, Gr. H e r t o g i n n e laan 182.

Fa. Mouwes, Ged. G r a c h t 85 en a a n de zaal, tel. 543488.

NOG NA 20 JAAR Y\ERHAALDELIJK kom ik • ze tegen in mijn praktijk", vertelt dr. G. de Haas ons, „mensen die het vernietigingskamp ondanks alles hebben overleefd, nazi-slachtoffers, die nu aan hun lot zijn overgelaten.

Er is geen instantie, die zich met hun specifieke belangen bezighoudt.

De mensen, die wegens verzetsdaden in een kamp hebben gezeten, kunnen terecht bij de Stichting 40—45.

De mensen uit de Vernichtungslager, de wegens „ras" vervolgden, niet. En het ziet er ook niet naar uit, dat dit in de toekomst zal veranderen.

Detail v a n e e n ontwerp voor het A u s c h w i t z - m o n u m e n t

vergeten kampslachtoffers \7ERSCHILLENDE van deze patiënten * zijn invalide, o o k v a a k psychisch.

Maar men krijgt niets voor hen gedaan.

Z o heb ik e e n e c h t p a a r , beiden uit een k a m p , d e m a n is h e l e m a a l n i e t g o e d , d e v r o u w t a m e l i j k e n zij is h e t die u i t w e r ken gaat. Joods Maatschappelijk werk k a n n i e t v e e l v o o r h e n d o e n . W a t zij n o dig h e b b e n — e n al d e r g e l i j k e m e n s e n — is e e n p e n s i o e n , o p g r o n d v a n verblijf in het kamp.

Nu k u n n e n ze alleen n a a r een vrij o n b e tekende afdeling van Sociale Zaken, DBVO heette dat vroeger, nu afd. o o r logsslachtoffers en die verleent pas s t e u n , a l s is a a n g e t o o n d , d a t m e n zijn slechte gezondheid door het kamp heeft o p g e d a a n . E n d e beslissing is hier s t e r k afhankelijk v a n de instelling v a n de k e u rende arts. Niet vaak kan overtuigend d o o r een a r t s w o r d e n v a s t g e s t e l d , of de ziekteverschijnselen van de patiënt voor, in ai n a d e o o r l o g z i j n o n t s t a a n . B i j a f keuring r e s t e n dan die kanalen waarlangs iedere staatsburger geholpen kan w o r d e n , o o k b.v. o u d - N S B - e r s en d a t b e t e k e n t geen erkenning als k a m p s l a c h t offer.

E n d a t l a a t s t e is h a r d nodig. J o d e n , die

KL AUSCHWITZ: ALBUMS EN DIA'S Een onmisbaar d o c u m e n t is het f o to-album KL Auschwitz, vooral in v e r b a n d m e t het Auschwitz-proces te Frankfort. R u i m 100 pag. authentieke, vaak door d e S S gemaakte o p n a m e n v a n h e t kamp. Prijs ƒ 1 0 .

D e o p b r e n g s t k o m t ten goede aan het m o n u m e n t te Auschwitz.

Een serie dia's negatief-positief o v e r het kamp, zeer geschikt v o o r vertoning d o o r organisaties e.d. is verkrijgbaar a ƒ 25. Bestellingen bi] D. v a n G e e n s , Orteliusstraat 176 , A m s t e r d a m - W . ; t e l . 020—85572.

1

in D u i t s l a n d h e b b e n g e w o o n d of d e D u i t se nationaliteit bezeten, krijgen allen als zodanig uitgekeerd, ongeacht hun financiële s t a t u s .

M a a r d e s l a c h t o f f e r s , d i t ik b e d o e l , k o men nergens voor in aanmerking, zij worden niet eens erkend. Een zieke m a n s t a a t o p d e m a r k t , h o e w e l hij d a t , m e disch bezien, niet m e e r m a g . Men kan die m e n s e n niet vrijstellen v a n de strijd o m h e t b e s t a a n , zij k u n n e n z i c h i m m e r s o p g e e n e n k e l r e c h t b e r o e p e n , zij h e b b e n a l l e e n m a a r in A u s c h w i t z g e z e t e n ....

M e n v i n d t h e n m o e i l i j k e m e n s e n \_ z i j w o r den niet begrepen en voelen dat vaak zelf o o k . Zij l i g g e n s o m s m e t iedereen o v e r h o o p , m a a r n i e m a n d wil h e n z i e n in hun eigen situatie, als mensen, die alles verloren hebben en het a m p e r o v e r l e e f den. N i e m a n d heeft begrip v o o r hen en o o k zijzelf hebben g e e n inzicht in h u n toestand.

E n n u z i t t e n d e m e n s e n w e l bij d e t . v . t e huilen o v e r de bezetting en de kampen, m a a r de slachtoffers van de ergste k a m pen m o e t e n nog altijd z o n d e r hulp z w o e gen o m hun weg te vinden en worden vergeten.

T e g e n de patiënten, die v a n h u n w e r k m o e t e n leven, k a n m e n moeilijk z e g g e n : houd er m e e op, doe h e t w a t kalmer a a n , U m a g n i e t z o v e e l z o r g e n e r n o g bij h e b b e n . W i j , m i j n c o l l e g a ' s e n ik, p o g e n d a n w a t los t e krijgen, b.v. e e n i n v a l i d i teitsrente. E n een m a n wordt dan g e k e u r d op allerlei afwijkingen d o o r s p e c i a l i s t e n , i e d e r o p zijn g e b i e d . M a a r é é n ding vinden ze nooit, d e g r o n d v a n de z a a k : d a t de m a n een k a m p s l a c h t o f f e r is.

H e t feit, d a t i e m a n d in e e n k a m p h e e f t gezeten, is een voldoende grond voor r e c h t o p g e r e g e l d e uitkering. Bij m e d i s c h e k e u r i n g b e h o o r t verblijf in e e n k a m p opzichzelf t e gelden als schade aan de gezondheid, zeker aan de geestelijke, t o e g e b r a c h t , z o n d e r d a t d i t in elk o n d e r deel behoeft t e worden gespecificeerd.

In deze gevallen behoorde m.i. t e w o i den a a n g e t o o n d , dat een afwijking géén k a m p s c h a d e is.

De

geestelijke

schade

alleen

al,

zo

is

vastgesteld, geeft aanleiding tot verschijnselen van vroegtijdige veroudering.

N u s t a a n mijn c o l l e g a ' s e n ik m a c h t e l o o s , bij d e e l l e n d e v a n d e z e m e n s e n , d i e m e n als „ n o r m a l e " z i e k e n wil b e s c h o u w e n . Zij w o r d e n n i e t g e a c c e p t e e r d , z o a l s zij z i j n , o o k n i e t i n h u n g e v o e l s w e r e l d .

W a t ze m i s s e n is e e n e e n e i g e n i n s t a n t i e waartoe ze zich kunnen wenden."

Wij v r o e g e n dr. de H a a s d a a r o p , w a t e r kan worden gedaan. „ N o d i g is e e n s t i c h t i n g in d e t r a n t v a n d e S t i c h t i n g 4 0 — 4 5 v o o r h e n , d i e zijn teruggekomen uit de vernietigingskampen. Ik s c h a t h e t a a n t a l v a n hen, die d r i n g e n d s t e u n , in de v o r m v a n e e n p e n sioen, nodig hebben, op enige h o n d e r d e n .

Die s t i c h t i n g k a n d e i n s t a n t i e zijn, w a a r artsen, juridisch geschoolden en maatschappelijke w e r k e r s s a m e n deze mensen o p v a n g e n en p l a a t s e n in h u n t o t a l e s i t u a t i e , n.1. a l s s l a c h t o f f e r v a n h e t k a m p e n n i e t b.v. a l l e e n m a a r a l s h a r t p a t i ë n t , s u i k e r p a t i ë n t , of lijder a a n geestelijke d e pressie.

De stichting kan t o t s t a n d komen, o m t e b e g i n n e n al d o o r d e g e n e n , die z i c h a l lang v o o r deze b r a n d e n d e kwestie • i n t e r e s s e r e n . D e e e r s t e t a a k is e e n overzicht te maken van het aantal gevallen, d a t h e t b e t r e f t ; e r k u n n e n in d e t o e k o m s t n o g s t e e d s m e n s e n bij k o m e n , d i e de geestelijke gevolgen nog kunnen o n d e r g a a n , zich u i t e n d in v o o r t i j d i g e o u derdomsverschijnselen.

Een dergelijke stichting kan de mensen al dadelijk m e t r a a d e n d a a d bijstaan.

De bedoeling is natuurlijk e e n w e t of r e g e l i n g v o o r s o c i a l e b i j s t a n d , in d e v o r m v a n , bijv., e e n v a s t e u i t k e r i n g . E n d a a r voor m o e t eerst de groep van kampslachtoffers als zodanig w o r d e n erkend.

D a t kan, z o d r a e r e e n s t i c h t i n g is, al b e schikt die n o g niet o v e r g e l d . " Wij m e r k e n op, d a t e r nog s t e e d s e n o r m e k a p i t a l e n a a n d o o r d e b e z e t t e r in b e slaggenomen zg. J o o d s e v e r m o g e n s .bev r o r e n ' zijn. W a a r o m k a n d e overheid niet . . . M a a r d a t is een volgend h o o f d stuk.

E.

T.

|N DE BLASIUSSTRAAT 130 twee h o o * in A m s t e r d a m w e r d f e e s t g e v i e r d . D e jongste dochter was op die dag getrouwd. Twee en twintig j a a r oud en de laatste van zeven kinderen. Vier docht e r s en een z o o n w a r e n al veel e e r d e r de weg v a n het huwelijk g e g a a n , terwijl de oudste d o c h t e r voorbeschikt leek o m nooit te trouwen.

LEESER

9

Het bruidje was een nakomertje.

Ze w e r d g e b o r e n in 1 9 1 7 . T o e n d e j o n g s t e t w a a l f en d e o u d s t e d o c h t e r al vijf en twintig j a a r oud was.

De zeven en veertig-jarige m o e d e r had daar niet m e e r op gerekend, m a a r zoals alle k i n d e r e n in h e t g e z i n w a s o o k d i t kleintje weer welkom.

Het late zusje werd dan ook vertroeteld en m e t zorg o m r i n g d . V o o r a l d o o r h a a r grijze vijftig j a r i g e v a d e r . H e t w a s ook wel een héél k l e i n t j e ! R o z a h e e t t e ze, m a a r ze werd vanzelfsprekend R o ' t j e genoemd.

1 9 1 7 w a s e e n m o e i l i j k j a a r H e t w a s in d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g z o a l s in i e d e r e oorlog, h e t volk leed gebrek.

E n v o o r a l in dit a r b e i d e r s g e z i n m e t z'n opgroeiende kinderen en een, v a a k w e r k loze vader.

In h e t b e g i n l e e d R o ' t j e h o n g e r . Haatmoeder had geen borstvoeding en melk of babyvoeding w a s niet t e krijgen of onbetaalbaar.

Urenlang sjouwde haar vader van de e n e w i n k e l n a a r d e a n d e r e t o t hij t e n slotte o m de dag m o c h t meerijden m e t een paard en w a g e n v a n de A m s t e l b r o u werij naar W o r m e r v e e r , naar de m e e l f a b r i e k e n . D a a r h a a l d e hij g o e d k o o p b u s jes gecondenseerde melk en pakjes kind e r m e e l , v o o r z'n j o n g s t e weg. E n zó w e r d R o ' t j e , zijn R o ' t j e e e n R o z a . E e n leuk meisje met een rond gezichtje, mooie tanden, zachte grijsgroene ogen, die rustig glimlachend de w e r e l d i n k e ken en alles omlijst door dik d o n k e r blond golvend haar.

E n o p e e n d a g in o k t o b e r 1 9 3 9 t r o u w d e ze. M e t een b a k k e r s b e d i e n d e , J o n a s E r w t e n m a n h e e t t e hij.

Ze w a r e n enige j a r e n verloofd geweest e n z e h a d d e n a l l e s n e t j e s v o o r e l k a a r in h u n w o n i n g a a n d e L e p e l s t r a a t bij d e Achtergracht.

Het was een mooi bruidspaar.

Hij s l a n k , e e n g o e d g e z i c h t , zij k l e i n e r d a n hij, lief l a c h e n d a l s altijd.

De o u d e r s van het p a a r t j e , allen bej a a r d e mensen van o m de zeventig, k e ken toe hoe de j o n g e r e n zich a m u s e e r den. E r w e r d m u z i e k g e m a a k t op een guitaar en een a c c o r d e o n , er w e r d g e danst, gelachen en gezongen.

De z u s t e r s en de b r o e r v a n R o ' t j e d a n s ten om beurten m e t h a a r en s o m s legden ze een wang t e g e n h a a r gezichtje a l s o f z e h a a r t e g e n i e t s in b e s c h e r m i n g wilden n e m e n H e t w a s z o a l s d a t in de sfeer van de m o d e r n e arbeidersbeweging veel v o o r k w a m een bruiloft z o n d e r a l c o hol.

H e t g e z e l s c h a p b e s t o n d in h o o f d z a a k u i t sociaal-democraten en communisten. Een m a a n d t e v o r e n w a s de tweede w e r e l d oorlog uitgebroken tussen Engeland en Frankrijk enerzijds en het fascistische Hitlerduitsland anderzijds, rondom het conflict Dantzig.

E n h o e w e l e r g e f e e s t w e r d in h e t g e z i n W . liet d e e r n s t i g e s i t u a t i e in d e w e r e l d niet n a zijn s p o r e n t e d r u k k e n o p d e z e , bijna z o n d e r u i t z o n d e r i n g politiek bewust denkende mensen.

B E T O V E R E N D

AMSTERDAM

J O N G E

M O D E

DEN H A A G

E r viel d a n o o k een duidelijke o n d e r toon van ernst waar te nemen, hoewel er helemaal niet politiek gediscussieerd werd. E r was een, niet-uitgesproken stille overeenstemming gekomen tussen m e n s e n die e l k a a r v o o r h e e n zo n u en dan politiek hun mening wel gezegd h a d den. M a a r uit het fascistische Duitsland waren vanaf 1933 zowel sociaal-democ r a t e n als c o m m u n i s t e n n a a r Nederland g e v l u c h t . V a a k n a m i s h a n d e l d t e zijn g e w o r d e n d o o r H i t i e r s S.A. t r o e p e n .

In h e t g e z i n W . h a d d e n z e a l l a n g b e g r e p e n , d a t t e g e n h e t n a z i s m e in e e n heid m o e s t w o r d e n o p g e t r e d e n . E n de jodenprogrom v a n de H i t l e r b e n d e n in 1938, die nog niet e e n s e e n j a a r g e l e d e n was, had de r e s t gedaan. E r w a r e n op R o z a ' s bruiloft z e k e r wel vijftig m e n s e n .

Allemaal v a n j o o d s e a f k o m s t , allen bij-

een avond in oktober 1959 na zonder uitzondering arbeiders. Diamantbewerkers, kleermakers, typo's en een paar kantoorbedienden. Na het aan de m a c h t k o m e n van Hitier en vooral o n d e r invloed g e k o m e n v a n de h e l d h a f t i g e G e o r g e D i m i t r o f in h e t Leipziger Rijksdagbrandproces waren sommige v a n d e z e m e n s e n o f w e l lid g e w o r d e n v a n de C o m m u n i s t i s c h e Partij of ze s y m p a tiseerden m e t het c o m m u n i s m e . De l a s t e r van v e r w o e d e a n t i - c o m m u n i s t e n als zou c o m m u n i s m e en f a s c i s m e hetzelfde zijn, h a d in d e z e k r i n g g e e n e n k e l g e hoor meer.

Men bleef bijeen t o t n a m i d d e r n a c h t . In de woningen v a n de l e O o s t e r p a r k s t r a a t w a a r m e n van de a c h t e r k a n t op uitkeek,

waren de lichten gedoofd. De mensen sliepen.

Van binnen w a a r gefeest w e r d klonk g e zang. Vast, m a a r een beetje weemoedig: Ik h o u v a n H o l l a n d , Het L a n d j e a a n de Zuiderzee, Dat kleine landje, N e e m ik in m ' n h a r t s t e e d s m e e .

Wat voorvoelden deze mensen in die oktobernacht ?

Deze onschuldige sappelaars ?!

In 1 9 4 3 in m a a r t w e r d e e n d o c h t e r t j e g e b o r e n , h e t kind v a n R o ' t j e e n J o n a s . In j u l i 1 9 4 3 , bij é é n v a n d i e v e r s c h r i k k e lijke j o d e n r a z z i a ' s w e r d e n z e met z'n drieën weggesleept, naar Auschwitz.

Van de héle bruiloft hebben zes mensen de oorlog overleefd.

T w e e n i c h t j e s die in b e g i n v a n 1 9 4 0 g e mengd g e t r o u w d zijn, e e n • z w a g e r die v a n 1 9 4 2 a f in c o n c e n t r a t i e k a m p e n gez e t e n h e e f t e n die d o o r h e t v e r l i e s v a n z'n v r o u w en z'n enige kind v o o r de r e s t v a n z'n leven g e k r e n k t is.

En tenslotte een zuster m e t haar twee k i n d e r e n die g e r e d zijn d o o r de illegale Communistische Partij.

Alle anderen v a n de o u d s t e n t o t de j o n g s t e n , hebben h u n l e v e n g e l a t e n in A u s c h w i t z . Z e zijn g e s t o r v e n a l s d i e r e n in e e n a s y l o n d e r de g a s w o l k e n v a n E i c h m a n n , v a n Borm a n n e n h o e die m a s s a m o o r d e n a a r s nog meer heten mogen. En n u ? Hebben we nu, na t w e e verloren oorlogen m e t een ander Duitsland te m a k e n ? Als er geen révanchisten waren, ja, dan zouden we met een ander West-Duitsland te maken hebben. Dan zou er nu ook niet g e ijverd w o r d e n voor een multilaterale kernmacht. De M.L.F. I e d e r z i n n i g m e n s z o u bij d a t begrip r é v a n c h i s m e e v e n m o é t e n blijven n a d e n k e n , al is h e t m a a r k o r t !

W a n t als de verdierlijkte moordenaars uit Auschwitz na 1945 niet de kans g e k r e g e n h a d d e n o m vrij in d e w e r e l d t e grasduinen, dan zouden we nu niet m e t het révanchisme te maken hebben in West-Duitsland.

H e t w a p e n , d a t d e z e l i e d e n in h u n m i s dadige, n a a r gas en mensenbloed stink e n d e k l a u w e n w i l l e n h e b b e n , d a t is die multilaterale kernmacht.

L a a t ons nooit v e r g e t e n , w a t die k l a u wen reeds hebben teweeggebracht. Twintig j a r e n lijken l a n g in e e n m e n s e n l e v e n , m a a r h e t l e e d is e r n o g s t e e d s , o m d a t zij d i e o n s l i e f w a r e n , n i e t u i t o n s l e v e n w e g t e d e n k e n zijn. M a a r die wij wél h e b b e n die g e b o r e n zijn n a al d a t leed, d i e h e b b e n r e c h t o p o n s , d i e moeten wij e n d i e zullen wij b e s c h e r m e n .

Nooit m e e r A u s c h w i t z ! Geen M.L.F. of welk v e r n i e t i g i n g s w a p e n d a n qok in h a n den van de m o o r d e n a a r s van Auschwitz.

E.

Muller

v.

West

W A T W I L HET NEDERLANDS A U S C H W I T Z COMITÉ?

Nooit meer Auschwitz!

Wat doet het Nederlands Auschwitz Comité?

Dat ziet U uit dit blad.

Hoe steunt U het Nederlands Auschwitz Comité?

Door Uw adres en dat van anderen op te geven aan

het secretariaat N.A.C., van Walbeeckstraat 9hs., Amsterdam W. Door een bedrag te storten op postrekening N.A.C., Amsterdam, 29 30 87.

Stel het niet uit! Draag snel Uw steentje bij!

auschwitz en de oorlog ÏN

het

Duitse

tijdschrift

„Wehrkunde",

het

officierentijd-

* s c h r i f t d a t in M ü n c h e n v e r s c h i j n t , is o n l a n g s e e n a r t i k e l opgenomen van generaal Friedrich von Boetticher: „Feldherrnt u m und Generalstab: Grundsatze und Geist" ( J a a r g a n g XIII, No. 9, s e p t e m b e r 1 9 6 4 , blz. 4 5 3 — 4 5 9 ) . E r k o m e n m e r k w a a r d i g e u i t s p r a k e n in v o o r , w a n t h e t is é é n g r o t e l o f z a n g o p d e v e l d heer en de oorlog. „ F e l d h e r r n t u m ist Offenbarung höchsten M e n s c h e n t u m s " , zo s t a a t op blz. 458. E n e e n bladzijde v e r d e r leest m e n : „ l m Kriege offenbart sich G o t t den Menschen".

Het artikel eindigt m e t de zin: „Es ist A u f g a b e der Generalstabserziehung, das heilige Feuer in der Brust der O f f i z i e r e zu enttachen, damit sie d e m Krieg, der höchsten Steigerung des menschlichen Lebens. gewachsen sind und die Schwache ihrer Zeit ttberw i n d e n " (blz. 4 5 9 ) .

M e n z o u m i n d e r g e s c h o k t zijn d o o r d e z e ontboezemingen van een heel oude generaal, als de redactie van het tijdschrift niet in e e n b e g e l e i d e n d e k a n t t e k e n i n g o p m e r k t e : „ W i r glauben, dasz der Autor, der noch die volle Friedensausbildung d e s preuszischen Generalstabes erfuhr, v o n d e s s e n G e i s t gepragt w u r d e und stets als sehr m o d e r n denkender Offizier mit eigenen A n s c h a u u n g e n galt, aus der Fülle seiner Erfahrungen auch d e m heutigen S o l daten manches zu sagen h a t " (blz. 4 3 3 ) .

D e z e o p v a t t i n g is b e p a a l d e l i j k e e n s l e c h t s p l a a t s e l i j k e e i g e n a a r d i g h e i d . O v e r i g e n s b e s t a a t , lijkt mij, h e t a l g e m e n e inzicht d a t de oorlog, d o o r h e t feit d a t h e t gehele volk erbij w e r d betrokken en door de m o d e r n e wapentechniek, een weerzinw e k k e n d e n ondraaglijk g e b e u r e n is, w a a r m e d e m e n eerder duivelse d a n goddelijke k r a c h t e n z o u in v e r b a n d b r e n g e n .

• F\E

T w e e d e W e r e l d o o r l o g zal in de h e r i n n e r i n g voortleven door de g a s k a m e r s en door de t e r r e u r b o m b a r d e m e n t e n , c u l m i n e r e n d in d e a t o o m b o m m e n o p H i r o s h i m a en N a g a s a k i .

H e t lijkt mij j u i s t , o m n a a s t de g a s k a m e r s d e t e r r e u r b o m b a r d e m e n t e n t e n o e m e n . M e n z o u g e n e i g d k u n n e n zijn de g a s k a m e r s s l e c h t s t e zien als een uiting v a n de duivelse m i s d a digheid van de Hitier-regering en h a a r aanhang. M a a r de o o r log k a n e r n i e t v a n l o s g e m a a k t w o r d e n . D e o o r l o g is e r e e n wezenlijk b e s t a n d d e e l v a n g e w e e s t . D a a r o m is h e t b e t e r t e g e lijk t e n o e m e n w a a r t o e d e o o r l o g o o k a a n o n z e z i j d e l e i d d e : de s y s t e m a t i s c h e aanvallen op steden, op burgerbevolking.

De oorlog w e r d e e n t o t a l e oorlog, v a n volk t o t volk, m e t alle k r a c h t e n g e v o e r d , in h a a s t a b s o l u t e v i j a n d s c h a p , o m totale u i t k o m s t : de onvoorwaardelijke capitulatie van de misdadigers w a a r t e g e n m e n v o c h t . De m e n s o n t e r e n d e w a n d a d e n waartoe men daarbij kwam, werden door deze ontwikkeling bevorderd, pasten daarin, konden daardoor voor menigeen het misdadig en onmenselijk a s p e c t verliezen.

duidelijkst

komt

deze laatste

• I J E T t e r r e u r b o m b a r d e m e n t is g a a n b e h o r e n t o t h e t m o d e r n e oorlogsrecht. De onmenselijkheid en de m e n s o n w a a r d i g heid s t a a n o n s n i e t m e e r z o h e l d e r v o o r d e g e e s t ) . D a t is wel het geval m e t de bijzondere misdadigheid w a a r t o e de v e r s l a genen k w a m e n : de volksuitroeiing. Het wangedrag van de v e r slagene werd m o d e r n oorlogsmisdrijf, misdaad t e g e n de m e n s heid, g e n o c i d e .

1

Op h e t o g e n b l i k g e d e n k e n w e A u s c h w i t z , d e k a m p e n , d e g a s k a m e r s . M e t a f s c h u w e n o n t z e t t i n g , d a t dit k o n g e b e u r e n in h e t h a r t v a n E u r o p a , in e e n c e n t r u m v a n o n z e c u l t u u r . E r is d e n e i g i n g bij m e n i g e e n d i t w a l g e l i j k g e b e u r e n w e g t e d r i n g e n , t e v e r s t o p p e n , t e v e r g e t e n . Die neiging is begrijpelijk, t e m é é r b e g r i j p e l i j k n a a r m a t e m e n d i c h t e r bij d i t g e b e u r e n h e e f t g e s t a a n . D u i t s e r s zullen e r e e r d e r t o e k o m e n dan wij, o m d e h e r i n n e r i n g t e v e r d r i n g e n . De g e d a c h t e is d a n o o k h a a s t o n d r a a g l i j k . Zij m a a k t h e t v o o r t l e v e n h a a s t o n m o g e l i j k .

T o c h , v e r g e t e n m o e t e n wij niet. N o c h Duitsland, n o c h E u r o p a , n o c h de a n d e r e n , die t o t de c u l t u u r b e h o r e n , w a a r i n dit g e schiedde. V e r g e t e n is geen oplossing. N o c h v o o r individuen, n o c h v o o r v o l k e n , n o c h v o o r c u l t u r e n . D a a r b i j is d e v e r b i n d i n g tussen g a s k a m e r s en terreurbombardementen een te innige.

Het w a s feitelijk mogelijk o m de m a s s a l e verdelging v a n de J o d e n in D u i t s l a n d t e v e r w e r k e l i j e n , n a d a t j a r e n v a n p e r f i d e propaganda het mens-zijn van de Joden had ontkend. De m o derne wapens m e t massale werking zullen een dergelijke p r o p a g a n d a , e r v o o r of erna, behoeven, o m feitelijk t e k u n n e n w o r den gebruikt.

Geen verdringing van vroegere on-menselijkheid!

Erkenning ervan, en innerlijk herstel door positieve houding en actie.

D a a r l i g t d e e n i g e a a n v a a r d b a r e m o g e l i j k h e i d . Zij b e t e k e n t h e t oprechte streven naar uitbanning van de oorlog, n a a r uitbanning — in de g e h e l e w e r e l d — v a n d e m e n s o n t e r e n d e w a p e n s , n a a r verheffing van het menselijk bestaan — w a a r ook — tot menswaardige existentie. Zo betekent Auschwitz-herdenking een noodzakelijk v r e d e s - s t r e v e n en wil t o t o p b o u w v a n de w e r e l d in g r o t e r g e r e c h t i g h e i d .

Prof.

Mr. B. V . A .

Róling

1) De vertroebeling van het ethisch besef wordt in de hand gewerkt door het feit, dat „counter city" wapens defensieve wapens zijn, slechts te gebruiken als de ander de oorlog is begonnen, en als zodanig een middel zijn van vredeshandhaving. De „counter force" wapens zijn in overeenstemming met de traditionele opvattingen, en dus eerder ethisch aanvaardbaar. Maar zij kunnen offensief worden gebruikt.

NOG EENS: HET

MONUMENT

R E G E R I N G , V E R V U L EEN EREPLICHT! P^VENALS d e regering-de

• L I E T

Deze situatie t e k e n t h e t d i l e m m a v a n de tijd: een c u l t u u r die zich steeds m e e r richt op de w a a r d e van de m e n s als zodanig, de positie v a n de m e n s als zodanig g a a t e r k e n n e n „zonder o n derscheid n a a r r a s , geslacht, t a a l of g o d s d i e n s t " , z o a l s h e t V.N. H a n d v e s t voorschrijft. M a a r tegelijkertijd de officiële b e reidheid miljoenen mensen te verdelgen als een regering zich zou m i s d r a g e n . Op die m i l j o e n e n s t a a n d e n u c l e a i r e w a p e n s gericht, die vernietigen, inderdaad, z o n d e r onderscheid naar r a s , g e s l a c h t , t a a l of g o d s d i e n s t . Die w a p e n s m a k e n o o k g e e n onderscheid tussen militairen en burgers, nauwelijks ( w a t b e treft de radioactieve fall-out) tussen belligerenten en n e u tralen, zelfs niet tussen levende generatie en het nageslacht.

Quay

heeft d e

regering-Marij-

n e n g e w e i g e r d een bijdrage te v e r l e n e n voor de opwerking

tot

uiting

in

de

* * terreurbombardementen, die hun a p o t h e o s e v o n d e n in H i r o s h i m a en N a g a s a k i . Dergelijke b o m b a r d e m e n t e n w a r e n ïn f l a g r a n t e strijd m e t h e t t r a d i t i o n e l e o o r l o g s r e c h t , in strijd ook m e t de traditionele militaire eer, die niet toeliet t e v e c h t e n tegen vrouwen en kinderen. Maar na de Tweede Wereldoorlog is m e n o p d e i n g e s l a g e n w e g v o o r t g e g a a n . D e o f f i c i ë l e , d o o r beide p a r t i j e n in d e K o u d e Oorlog a a n v a a r d e s t r a t e g i e o m v a t de „counter-city s t r a t e g y " : raketten m e t kernwapens gericht op eikaars bevolkingscentra. Tientallen, zo niet honderdtallen miljoenen zullen w o r d e n gedood als deze w a p e n s w o r d e n g e bruikt, als dus de afschrikking die e r m e d e w o r d t b e o o g d , zou falen. M i l j o e n e n b u r g e r s zijn o p d e z e wijze gijzelaar g e w o r d e n voor het goed (vreedzaam) gedrag van hun regering. Het betekent een democratisering van het gijzelaarschap, een uitbreiding e r v a n t o t het miljoenvoudige, op een tijdstip w a a r o p z o j u i s t h e t n e m e n v a n g i j z e l a a r s p l e c h t i g , bij v e r d r a g , was verboden en strafbaar verklaard (art. 34, Geneva Convention r e l a t i v e t o t h e p r o t e c t i o n of civilian p e r s o n s in t i m e of w a r , august 12, 1 9 4 9 ) .

richting v a n het internationale m o n u m e n t te Auschwitz.

En zulks niet o p g r o n d van nieuwe a r g u m e n t e n , maar o n der

het

herhalen

van

het argument, dat d e

regering-de

Q u a y voor haar w e i g e r i n g bezigde, n.1. dat in „analoge g e v a l l e n " g e e n bijdragen w o r d e n v e r l e e n d .

Dat a r g u m e n t —

ik heb het al eerder betoogd —

heeft

g e e n enkele kracht, is onwaarachtig e n huiveringwekkend.

Er bestaan i m m e r s — vallen"

in

de

G o d zij dank —

wereldgeschiedenis,

t

g e e n „analoge ge-

nog

daargelaten,

dat

het begrip „ g e v a l l e n " o p geen enkele wijze in v e r h o u d i n g staat tot het m e n s o n t e r e n d e e n gruwelijke g e b e u r e n , waaraan dit A u s c h w i t z - m o n u m e n t

tot in lengte v a n dagen

de

herinnering wil b e w a r e n : tot bezinning e n ter waarschuwing.

Regering, bezin U e n vervul e e n ereplicht.' m r . G . J. P. C a m m e l b e e c k

999 OLYf^PIC HORLOGES iedere seconde precisie

HORLOGERIE

Fa. I. ARBEID KEIZERSGRACHT

260,

ENGROS PENDULES

AMSTERDAM-CENTRUM,

VOOR EEN BETROUWBAAR

De Groene

Amsterdammer

Nederlands oudste opinieweekblad streeft er naar in zijn artikelen o v e r velerlei o n d e r w e r p e n niet t o e te g e v e n aan waan o f angst v a n d e dag, maar p o o g t hij, z o kalm e n eerlijk mogelijk, het h e d e n te analyseren m e t o p e n o o g v o o r het voorbije e n het k o m e n d e .

In deze opzet past dat hij speciale aandacht vraagt v o o r n i e u w s en opinies die elders niet of nauwelijks aan hun trekken k o m e n , o p dat zijn lezers m e t m e e r zekerheid e e n m e n i n g kunnen v o r m e n o v e r al die zaken die een b e w u s t l e v e n d m e n s h o r e n te i n t e r e s s e r e n .

In deze w e r e l d vol doctrines e n taboes die het non-conformistische denken b e l e m m e r e n r u s t b r e n g e n , betekent de wapens aandragen w a a r m e d e de a n g s t e n d e redeloosheid kunnen w o r d e n b e s t r e d e n . Een logisch g e v o l g hiervan is dat D e G r o e n e d e kat de bel aanbindt z o dikwijls als zijn taak h e m dit voorschrijft. O n g e a c h t w i e d e kat is.

D a t D e G r o e n e als é é n v a n zijn taken ziet het b e s c h e r m e n v a n d e democratie tegen o u d e n nieuw fascisme, b e h o e f t in dit h e r d e n k i n g s n u m m e r nauwelijks te w o r d e n gesteld.

A b o n n e m e n t e n / 25 per jaar, f 6.75 per kwartaal. Studenten I 1213.50.

De Groene, Westeinde 16, Amsterdam.

DAT TEVENS S I E R A A D IS

TELEFOON

2 2 1 2 95

HORI O G F r

,

W

r

EEN

V

I

_

W

FRAAI

•2

O

D

GUTMAN

horlogerie Camperstraat

Tel.

68

EEE 1

B.

BOUMAN

56969

AMSTERDAM

De betaling

kunt U

desgewenst

het exclusieve

modehuis

altijd m e t o n s regelen. Ook v o o r VERLOVINGSRINGEN

ook voor bont

De auto voor iedereen

TRABANT vanaf

f 3575.Hoofddealer voor Amsterdam en omstr.

Garage LEEH l e J a c . v. C a m p e n s t r a a t 31 tel. 7 2 6 4 2 6 en 7 2 6 5 4 5

Lijnbaan 7 5 Rotterdam telefoon 119310

HET GROTE NEDERLANDSE FAMILIEBLAD Iedere week een rijk gevarieerde inhoud!

Kostelijke ontspannings

lectuur voor het hele gezin. Interessante reportages,

boeiende documentaires, spannende verhalen en

schitterende kleurenfoto's.

Als unicum in Nederland: een parade van voetbalelftallen uit de ere-divisie op een uitklap van maar liefst vier grote Revue-pagina's!

Vraag eens een proefnummer van REVUE, het grote Nederlandse familieblad.

EEN UITGAVE VAN DE GEÏLLUSTREERDE PERS N.V., STADHOUDERSKADE 8 5 , AMSTERDAM.

DE ZAAK VOOR AL UW VERWARMINGSPROBLEMEN

MAX NE BIG mode pour dames mantels, mantelcostuums, rokken

KOL

Nu ook particuliere verkoop Ook voor U is er iets bij

HEMONYSTRAAT

Komt U eens kijken in onze mooie showrooms

Tel. 020 - 72.23.31; Kantoor:

N.Z. Kolk 6, Amsterdam, St. Jacobsstraat 9

tel.

52—54 71.79.04

Butaanweg

2,

23.27.16—24.37.72 AMSTERDAM

tel. 246179

Waar mode een lust voor het oog is MANTELS

-

JAPONNEN

DEUX PIÈCES SUEDE

-

NAPPA

MANTEL-COSTUUMS

oto enj ï I m studio's

STOFFEN

Modehuis

De Vries en Lampie Kalverstraat 3 - 5 , bij de D a m , T e l . 0 2 0 Amsterdam

23.76.34

Jlenk Booms

utrechtsestraat 2 0 • tel. 243210 bij heb rembrandtsplein vanwoustr 2 4 2 tel: 7 2 0 6 6 6 amsterdam-

zuid

15-daagse geheel verzorgde

vertrek:

22 december 1964 19 januari

f 930.-

prijs vanaf

9 februari

vliegreizen

9 maart

1965

1965

13 april

1965

1965

11 mei

1965

vraagt inlichtingen bij:

passage- en reisbureau v.c.k. koningsplein 15 — amsterdam c — telefoon 248303

Kohier

Firma

S.J.Hi

ZIG Z A G f 465.—

Kohier

Machines

met

100 jaar

reputatie brengt voor ieder kledingstuk

Een naaimachine kopen is een kwestie van vertrouwen — koop daarom een merkmachine!

ZIG Z A G f490.—

een passende knoop

Singel

Naumann

122

Amsterdam

Tel. 24.37.59

llaumann

met Een

ZIM

**** ** *

droomreis

per

schip

israel!

Vraag Inlichtingen bij Uw Reis- of Passagebureau, ef bl|: Zim Israel Navlgation Co Ltd.. Amsterdam. Dam 6. Tel. 24.81.74. Rotterdam. Vasteland 10. Tel 14.38.0U

Twee belangrijke d o c u m e n t a i r e

E X'A CLM USEIVE*HEZREE N K LA ED N ITG20 A D L I S T R A JAN EVERTSENSTRAAT 102

werken:

SS im Einsatz Een nieuwe druk van deze uitgebreide documentatie over de S S . G e ïllustreerd m e t vele foto's en facsimile's.

Een boek, dat in W e s t d u i t s l a n d meerdere malen w e r d verboden.

585 blz.

Geb. ƒ 12.— Heinz Brüdigam

kalter Ladies-Furshop

—

Der Schosz ist früchtbar noch . . .

Neonazistische, militaristische, nationalistische de Bondsrepubliek.

Een zakelijke maar v e e l z e g g e n d e documentatie.

212 blz.

Verkrijgbaar bij

BOEKHANDEL Leidsestraat 25 — Hoogstraat 143 —

Amsterdam Rotterdam

literatuur

en

pers

in

Paperback ƒ 8 . 5 0

PEGASUS

voor

al

bontwerken

Ferd. Bolstraat 21 Amsterdam-Z Tel. 726522

uw

Spring tour

16-2-1965— 9-3-1965 16-3-1965— 6-4-1965 13-4-1965— 4-5-1965

ISRAËL GROEPSREIZEN 1965

Pourim tour Tour o.l.v. het echtpaar Hinlopen—Nanninga Pesach tour

13-4-1965—11-5-1965

Tour o.l.v. Rabbijn Dr. J. Soetendorp

27-4-1965—18-5-1965

Vliegretour per EL A L Boeing Jet. Minimum

Voor prijzen, brochures en nadere

Reisbureau

deelname

30 personen.

In de navolgende hotels hebben wij onze cliënten kamers geblokkeerd:

inlichtingen:

NET

Tel A v i v : D a n , S a m u e l , Ramat A v i v , D e b o r a h , A s t o r en Narciss; Herzlia: Sharon en Accadia.

Rokin 9—15, Amsterdam, telefoon 243350* Wij verzorgen

al uw reizen over de gehele

Ook

wereld

alle

inlichtingen

bootverbindingen

PRIMEURS

naar

Televisie,

ROTTERDAM

Comestibles

-

Chocolaterie Verzorging

van

Groenten -

-

Delicatessen

Diepvriesproducten

Fruitmanden Nederland

door

een huis vol

geheel

apparaten

Algemeen Technisch I. R A F A L O W I T C H , Telefoon

Bureau

R i j n s t r a a t 158

713597-792067

Amsterdam

STAD

manufacturen

1e Middellandstraat 6 Telefoon 32147 Hoogstraat 142 Telefoon 116534 Rotterdam

Een horloge of uurwerk vol fit, koopt men alleen bij

B O N E WIT HORLOGERIE PH. BONEWIT Albert Cuypstraat 166

Tel. 790978

I

Burg. de Vlugtlaan 200

Tel. 132371

Kinkerstraat 338

Tel. 129602

|

P. Calandlaan 79a

Tel. 154782

AMSTERDAM

van en

RAF

21b

TEL. 12.55.03

Beleefd aanbevelend P. H. M .

J. BOS

trein/-

Radio

electrische

1e M I D D E L L A N D S T R A A T G I R O 47224

Bllderdijkstraat 69 Tel. 129465 Amsterdam

diverse

Alles op het gebied

fruitpaleis

CEES TAK

voor Israël.

WIJNEN

STAD's gratis voetonderzoek en vakkundige behandeling

voor

DE

WAARHEID

sinds 23 november 1940

DE KRANT VOOR VREDE DEMOCRATIE HOGER LEVENSPEIL

toennumorgen-

abonnementsprijs 67 ct. per week abonnement of verzoek voor gratis proefabonnement kunt aan:

u opgeven

De Waarheid, Keizersgracht 324, Amsterdam Telefoon (020) 62 56 5

Daarom De Waarheid Uw krant

>viki=iriii:gv/iM^riii:gv/iki=i;iii:in| Voor heel aparte stoffen

u

'/ufo

»MUIS II« W i l t U goede voorlichting en advies, dan is C A R U S O U w zaak v o o r gramofoonplaten, m e t zijn e n o r m e voorraad op elk gebied.

O n z e prachtige v e r b o u w i n g is zo juist gereed g e k o m e n .

II

Korte Hoogstraat 22 - tel. 119-000 {J vindt

e r een unieke

collectie

in exclusieve

Wisbrun-dessins

^Vit^Mrlli:gV/iM=lrlli:gV/ikf=m¥T7 n r

O F F . DEALER G A R R A R D

ROTTERDAM

m o t o r e n e n combinaties Stereo en Monoraal

frank's babyhuis „DE O O I E V A A R "

Jan Evertsenstr. 126 - Tel. 87271 Amsterdam privé 192357

MAURITSWEG 54 ROTTERDAM

ARROW

dealer

helen

KUPPERS

exclusieve bedrijfscouture

Leidsestraat 44 Amsterdam Tel. (020) -232301 speciaal voor medici

Het adres voor al Uw juwelen is: HET GULDEN POTHUIS

jan e v e r t s e n s t r . 3 3

Thorbeckeplein 30, hoek Herengracht Amsterdam, tel. (020) -231771

amsterdam tel. ( 0 2 0 ) 1 8 7 4 0 7

„dokter"

Administratie-kantoor slagerij

o.r.t.

SAL

MEYER

v e r s vlees, fijne v l e e s w a r e n , belegde broodjes

J. Haan Administraties —

Belastingzaken —

Verzekeringen

Molenmakersstraat 19 Zaandam, tel. 02980-66491

Nieuwmarkt 13 Amsterdam, tel. 248225

O o k voor U w aangiften inkomstenbelasting e n v e r m o g e n s b e l a s t i n g 1964