Auschwitz Bulletin, 1967, nr. 01 Januari

nederlands auschwitz comité

HERDENKINGSNUMMER

11de

Jaargang no.

1

—

januari

secr. voorlopig v. Walbeeckstr. 9 hs, amsterdam-w., pos tg. 293087 bankrek.: A M R O red.:

nr 106540 bijk.: van baerlestraat,

amsterdam-z.

Amsteldijk 23, amsterdam-z.

Oplage

20.000

ANTWOORD Zij zullen geen

niet

morgen

De tijd

dat

verder,

vragen

en prevel

zelf

zich

een

dag

ik in de holten

en

opdat waarin

zij zonder

terwijl

hun

tegen

het

hart grote

zonder

ogen

mij niet klank nog

tijd.

weet

verlies

omvat

zwijgen

maar,

gans

zijn

zoveel

dat

staar

op en prevel

duister

leed

in de

sluiten,

van hun

woorden

het

op het

rampzaligheid;

van hun

de macht

rakel

duizendtal

die ik te redden van hun

geween.

alleen

antwoord

oog kan ik meer

en heel

een

verzelfstandigd

uit het bereik geen

met

zal

en

blijf ik hier

heeft

Er is geen

er

zijn van lachen

gaat

angstige

terugkomen,

verwoest, omgebracht,

zeggen

van de

moest nacht.

M. M o k

W e s s e l Couzijn: Vluchtende Joden.

Foto: Hans Sibbelee.

Auschwitz-herdenkingen 1967 Zie ook pagina 15 ROTTERDAM:

DEN H A A G : 22 januari, 8 uur.

Diligentia.

Luz Vernova, viool e n W i l l e m Hielkema, piano. N e l O o s t h o u t , voordracht.

Nederlands

Danstheater.

1967

28 januari, 8 uur, A u l a M u s e u m Boymans . ,, . . ...... „. „ Luz Vernova, viool e n W i l l e m Hielkema, piano.

AMSTERDAM: 29 januari, 8 uur.

R A I - C o n g r e s c e n t r u m , grote zaal.

Luz V e r n o v a met het Kunstmaandorkest o.l.v. Anton Kersjes.

Het Nationaal Ballet o.l.v. Sonia G a s k e l .

Tegen het grote zwijgen Geen mens v e r b a a s t h e t , als h e t N e derlands Auschwitz C o m i t é weer eens h e e f t geprotesteerd. Zelden gaat er een week v o o r b i j o f h e t is al z o ver. D a t is geen t o e v a l . H e t m a g moeilijk zijn t e g e l o v e n : dit b l a d , z o boordevol protest, w o r d t geenszins uit z u c h t t o t protesteren o f zelfs p r o voceren uitgegeven. M a a r w i j m o e ten w e l .

D e zinspreuk , N o o i t m e e r A u s c h w i t z ! ' lijkt z o eenvoudig. H e t houdt in d a t w i j j a a r l i j k s z o goed, z o ruim wij kunnen de bevrijding, d.i. de o p ruiming v a n h e t k a m p gedenken. D a t b e t e k e n t d i t j a a r d a t w i j ons o p r e c h t verheugen nu h e t m o n u m e n t er gaat k o m e n , o o k d a n k zij een N e d e r l a n d se regeringsbijdrage. W i j zullen ons best doen d a t zij die d i t wensen bij de onthulling a a n w e z i g k u n n e n zijn.

O n z e aanhoudende bezorgheid geldt de mensen die d e hel overleefden, m a a r de v a n z e l f sprekende hun t o e k o m e n d e h u l p nu al h a a s t 2 2 j a a r ontberen. E l k e specifieke pensioenregeling o n t b r e e k t v o o r d e overlevenden v a n v e r n i e t i g i n g s k a m p e n , w a a r zij door een nazibesluit heen zijn v e r -

wezen en w a a r u i t zij tegen de bedoeling v a n de v i j a n d o n t k w a m e n .

N o g m o e t m e n o p die v i j a n d , de m o o r d e n a a r s v a n toen, jagen. V e r j a ring in de B o n d s r e p u b l i e k dreigt n o g steeds; w i e al terecht staan w o r d e n licht o f helemaal niet g e s t r a f t en snel losgelaten. W i j zijn in ons l a n d a l w e e r ruim een h a l f j a a r g e c o n f r o n teerd m e t h e t h a r d n e k k i g e streven n a a r hernieuwde gratie v o o r de vier v a n B r e d a . Lages h e e f t deze langs een o m w e g al b e e t ; v o o r de drie a n deren w o r d t gepleit.

W a a r o m is deze kwestie z o b e l a n g rijk? N i e t alleen o m d a t de generatie die d e grote m o o r d onderging n o g h e l e m a a l geen gratie o n t v i n g en nog dagelijks doorlijdt, m a a r v o o r a l o m dat v a n het k a m p A u s c h w i t z w e l a l leen een waarschuwingsteken over is, m a a r h e t anders s t a a t m e t de b o u wers ervan. D i e leven nog, deels o p dezelfde posten. D i e gaan v o o r t , deels onder iets gevarieerde en v a a k onder praktisch dezelfde leuzen. D i e k w e k e n al o f niet v e r m o m d e n a v o l gers. T w i n t i g j a r e n zijn verlopen sinds de processen v a n N e u r e n b e r g

b e h a l v e de t o p n a z i ' s o o k de m i s d a a d tegen de mensheid v o o r h e t w e r e l d f o r u m a a n d e s c h a n d p a a l nagelden.

M a a r bedrijvers en aanstichters v a n die m i s d a a d zijn er n o g . O f moeten wij zeggen w e e r ?

D a a r o m h o o r t m e n ons gestadig. W i j m o e t e n o n z e stem v e r h e f f e n , protesteren, o n z e eisen stellen, onze v e r ontrusting en o n z e beduchtheid k l a n k geven, d e k l a n k die gesmoord w e r d in m i l j o e n e n kelen, m a a r die w i j k u n n e n en m o e t e n hernieuwen.

W a t de beeldhouwer vorm gaf, w a t de dichter u i t s p r a k , t r a c h t h e t N e derlands A u s c h w i t z C o m i t é over te brengen in ons dagelijks leven. H e t doet d a t samen m e t duizenden, meer en meer v e r e n i g d , als in die b a r r e tijd. M e t de hulp v a n alle richtingen en groeperingen in ons v o l k , v a n A . O . W . - e r s t o t schooljeugd, m e t de middelen v a n alle uitingen v a n kunst en k u n d e w o r d e n — t o t onze diepe dankbaarheid — heugenis a a n en v e r m a a n v a n A u s c h w i t z o o k in 1 9 6 7 uitgedragen. H e t is h e t veelstemmige a n t w o o r d v a n d e levenden o p h e t nog altijd dreigende grote zwijgen, o p d a t n o o i t m e e r z u l k een n a c h t o p de a a r d e k a n dalen.

E. T.

V E R O N T W A A R D I G I N G en AFSCHUW D e r e d a c t i e h e e f t m i j g e v r a a g d mijn weer

te geven

derlandse

over

regering

mening

het beleid d a t d e N e voert

inzake

de

Duitse

de gevoelige schijnheilige geding

oorlogsmisdadigers.

5 0 0 w o o r d e n zijn m i j v a n r e d a c t i e w e g e

toe-

gestaan.

snaar

d e r menselijkheid

t e bespelen o f e r g e r n o g , w a n n e e r begrip

tracht

een

restant

tonen.

Menselijkheid

in h e t

kleine

onschuldige

barmhartigheid

brengt.

zo'n kans z o n d e r enig persoonlijk

bij d e o o r l o g s m i s d a d i g e r s u i t

denlaan

ben

leen

woord

zouden

gebruiken.

VERBIJSTERING. tering

derde

Ongetwijfeld

— I k deel h u n verbijs-

zouden

moment

nummer

w e verbaasd

zijn. O p h e t

dat de Tweede Kamer door de po-

zal de

hebben van

Nazibeulen

kema

liet

veranderen

in o k t o b e r

de heren

zelfde

gelegenheid

liet

de K a m e r

zich m e t

een schrijven

ontvangen

ontdekt,

oorlogsmisdadigers

menswaardig

zich

in d e g e v a n g e n i s

en g e dat

goed

de en

kunnen ge-

juridische kluitjes in h e t riet sturen toen h e t

dragen.

erom

oog o p de heldhaftige familie m a g de hoop

ging

waarborgen

tegen

verdere gra-

In verband

Kamer

Knottnerus, H a r -

hebben

der beulen

tiëring te verkrijgen.

hiermede

niet w o r d e n

en

m e t het

afgesneden.

Kamer

duidelijk w o o r d e n in o n z e o r e n k l i n k e n d i e

zingen

b r i e f s c h r i j v e r s a l in p o -

uitgesproken

sitieve zin heeft

verontwaardiging? door

dragers v a a k boden

de

Omdat

allerhoogste

m e t levensgevaar

Engelse

nog té gezags-

via de ver-

zender

werden

beluisterd. voorbehoud

Die

woorden

behelsden

zonder

dat

mannen

als Lages

hun gerechte

niet

zouden

naoorlogse

degradeerd

ontlopen.

regeringen

Door zijn

t o t misselijke

straf

h e t beleid d e r

deze woorden

ge-

oorlogspropaganda

de bewogen

regering

met of

het v o l g e n d e willen zou

wellicht

wanneer 1.000.000

het

Kamer

opgebracht ging

om

houdt

en de aan-

zonder

zeggen.

weerbare

barmhartigheid

de verkie-

geantwoord.

Ik zou hen, de Tweede staande

vóór

Ik weet

niet o f de T w e e d e

Waarom

Struycken

Barmhartigheid kunnen

het

joodse

worden

doden mannen.

van

bloede-vermoorden

ne joodse kinderen. D e v i e r beulen v a n B r e -

h o g e r h a n d in d i t v e r b a n d

da,

met termen als: rechtsnorm of wanneer men

die

zich

menselijkheid

v a n tienduizenden

nu verheugen hadden

laten

kansen

dat Befehl

zich thans

niet

schepje

Hij

a a n de M i d -

ontsnappen.

elk v a n de vier extra

risico.

in A m s t e r Niet al-

werden gemoordenaars

beestachtigheid

waarachter

de meesten

verschuilen.

L a a t U v o o r a l niet misleiden d o o r serviel en gedwee komt

gedrag

hoogstens

moordenaar de

macht

in

de

gevangenis.

de lafheid

t o t uiting

heeft

maar

Hierin

v a n de sluip-

die t r a p t

z o l a n g hij

die kruipt

zodra het

getij k e e r t . E n in h e t z e u r e n

o m gratie v i a

voor-

U

en a c h t e r d e u r e n

hebt

h e t bewijs,

dat v a n een volledige schuldbesef geen sprak e is.

T o t de vier gevangenisbezoekers en d e heer Struijcken len Het

is

LIJKE het

z o u i k n o g in h e t b i z o n d e r

wil-

zeggen:

gaat

blijkbaar

gemakkelijk

naastenliefde

te

o m de moord

CHRISTE-

bepleiten

wanneer

op J O O D S E

kin-

deren.

De

waardiging wordt tot afschuw wanneer v a n wordt

kinderen

o p bij h e t i n - k o e l e n -

of z o U liever wilt: t o t bedrog. D e verontgegoocheld

maar een

bovenop

en M a r t e n s . D e z e geestelijken

vangenisbezoekers

bij die-

legde

zijn.

Verheijen,

Duitse

Want

bruikt,

voor

de

kunnen

d a t er zulke

dan ook

nominatie

ins R e i c h "

misdadigers

voorbereid.

bruidegom

o p de

w a s d e uiteindelijke invrijheidstelling v a n d e al

huwelijksidylle.

D e vijf grote fracties uit de T w e e d e

litieke knieën ging en de d o o d s t r a f v o o r de in l e v e n s l a n g

van Kotalla's

twee

„Heimkehr

niet.

Waarom

genomen

en de

Joodse

d a m oogluikend v i a de Crèche

Struijckens zullen w e l v e r t e d e r d kennis heb-

die een

D e Samkaldens

duizenden

Breda te observeren.

Nederlanders

te

van

te sparen. E e n

had

trekjes

en

vele

kinderen

leven

E r is t h a n s w e e r v o l o p g e l e g e n h e i d d e m e n -

nodig:

zijn

het

selijke

Ik h e b er m a a r t w e e v o o r Er

menselijkheid

door

notoire schurk als A u s d e r F ü n t e n h a d zelfs

VERONTWAARDIGING

AFSCHUW.

aan minimale

men het

in

vier jaar

klei-

Struyckens de kans o m

Prof. Dr. H .

Hoogleraar Universiteit

BLOEMENDAL

aan de Katholieke te

Nijmegen.

O p 6 s e p t e m b e r 1 9 6 5 b e g o n in H a g e n

gassers

(West-

falen) het proces tegen de 12 SS'ers wegens moord

en

medeplichtigheid

aan

moord

hen

op

Sobibor was

Treblinka

van

directe

en

B e l s e c één

de

Het

vernietigingskampen,

die

de

lösung

der

De

maanden cember

viel

echter

na

dat

en wel o p dinsdagmorgen, 2 0

de

HET

duren.

meer dan

onpeilbare is w e e r

in

overigens

dat

de

een

uiterst

kroongetuige

laakbare

in h e t

Sobiborleeft

Don!

H e t is e e n s l a g in h e t g e z i c h t v a n h e t r e c h t ,

Judenfrage".

uitspraak

blijft

in R o s t o w a a n d e

„End-

H e t p r o c e s in H a g e n z o u 4 m a a n d e n

een

h o o r d is! E n de leider v a n de opstand

en

SS-lei-

ding eind 1 9 4 1 o p r i c h t t e v o o r de z.g.

Welk

proces, de heer A l e x a n d e r Petsjerski, niet g e -

naast

totale

bewakers!

ellendige herinneringen

opgeroepen!

zaak,

m i n s t e n s 2 5 0 . 0 0 0 J o d e n in h e t v e r n i e t i g i n g s k a m p S o b i b o r in P o l e n .

en

zee v a n

15

1966.

heeft

om

persdienst

gaf

mij als r e d e n

van

onder

Leger

de

getuigen!

de

Waren

er

zijn?

LAAT

rechtbank

op, dat

vreemde

niet

Westduitse

die geweerd

20 J A A R T E

De

oorlog

van

te

m e e r getuigen,

PROCES:

het R o d e

gekregen

Bondsrepubliek nog

SOBIBOR-

de-

deze officier van kans

te

Hagen

de SS'ers

namen

na

geleefd

de

had-

den.

WIE

WAREN

De

DE

hoofdverdachte

tier,

de

Kurt

Bolender op

uit

was

360

de

53-jarige

Zondagnacht

9

en

PERS

por-

wegens

Op te

aan

deze

D e meesten v a n deze v e r d a c h t e n hadden

ontvangen

waar

hun

in

de

z.g.

geesteszieken

in

euthanasie-ac-

vermoord

werden.

een

feest w a s

nietiging v a n joen

GESPREKKEN

MET

Zes

maal

ik

om

het

p r o c e s bij t e w o n e n .

S t e e d s h e b ik m e t d e S S ' e r s g e s p r o k e n .

Dit

mogelijk,

waren(!),

naar

SS'ers geweest

was

ben

DEZE

omdat

Hagen

allen

op

vrije

behalve Bolender, W o l f

voeten

en

Fren-

zel.

Nimmer

heb

ik

van

de

SS'ers

een

woord

v a n spijt g e h o o r d . W e l w a s e r d i e p e genheid

met

eigen

lot. E r

bewo-

w e r d hun

groot

onrecht aangedaan. Z e v o n d e n het proces z o verschrikkelijk

v o o r hun

arme „Frau,

Kin-

der und alte M u t t e r " . „Ze

hadden

dit

proces

te

danken

aan

D u i t s e p e r s , d i e w e e r geheel in J o o d s e den

de

han-

was".

T e n s l o t t e h a d d e n zij d e J o d e n in d e v e r n i e tigingskampen De Joden

niets

hadden

In het najaar

gedaan.

zich zelf

1 9 6 5 k o n i k in h e n n o g

wel

e c h t z i e n d e S S en P o l i z e i - U n t e r f ü h r e r .

Na

het einde v a n men

het proces w a r e n

onbelangrijke

zo'n last h a d d e n

mannetjes

het

volko-

geworden,

van hun „ N e r v e n "

die

(=

ze-

nuwen).

250.000

De

gasmeester

de

voormalige

van

hoorde 600.000 De

het

vernietigingskamp,

wel over 2,5

ik getuigen tot

getuige de

Erich

miljoen

1943

ver-

700.000 Moshe

Rijksführer

over

do-

de

Cukierman

vergassing

van

Joden.

Bachir SS,

Joodse

meisjes

gast.

EN

DIRECTE

VERNIETIGINGS-

KAMPEN. EN

TOCH

OVERLEVENDEN?

D e eerste transporten n a a r Sobibor in

november

den

1942.

onmiddellijk

„Arbeitsjuden"

De

na

aankomst

kwamen

na

enkele

In

vroege

zomer

heldhaftige poging

van

De

trans-

beurt.

1943

gedaan

had-

plaats.

automatisch zelf aan de

de

kwamen

vergassingen

porten

om

werd

te

een

ontvluch-

t e n d o o r een g r o e p v a n 7 2 N e d e r l a n d s e

Jo-

d e n , o n d e r l e i d i n g v a n een N e d e r l a n d s e

ex-

officier. de

duivels

lijking v a n

systematische

de J o d e n

door het

was

d i t een b o v e n - m e n s e l i j k e

Wie

was

deze

ontmense-

nazi-gespuis, daad.

bewonderingswaardige

cier

en w i e w a r e n

Een

Oekrajiense

de a n d e r e

bewaker

offi-

helden?

kwam

op

de

een

o f andere manier achter de plannen tot ont-

van

Hij

verraadde

uitgezonderd,

de

van

de

Nederlanders.

bekende

Nederlandse

Dam.

de afschuwelijke

bibor-proces,

de

verdachte

de

Heinrich

Ha-

bezoek

Himmler

in h e t

SS-Oberscharführer

SoKarl

Frenzel.

14 oktober

1943

brak

e r o m 4 u u r een b e w o n d e r i n g s w a a r d i g e

op-

stand uit

lei-

in

het

Sobibor-kamp,

ding v a n A l e x a n d e r

zei v o o r

onder

Petsjerski.

Twintig SS'ers w e r d e n

gedood. ontsnap-

pen

dodelijke

aan

de

SS-sadisten,

aan

de

mijnen r o n d o m h e t S o b i b o r - k a m p e n a a n misdadige

Een bijdrage van de heer Nico van Hees zal in een volgend nummer verschijnen.

dood

zijn

Poolse deze

een

de

fascisten.

overlevenden

p r o c e s in H a g e n g e v o e r d k o n Welk

belangstelling

n a a r de

Neder-

gelopen. het

Auschwitz-pro-

hebben w e

al zoveel

E r k o m e n t o c h geen

naar

voren.

murw

van

Onze

democratische

De

lezers

zijn

rechtsstaat

wilde

n i e t g e c o n f r o n t e e r d w o r d e n m e t de dadige

opofferingen

waardoor

dit

worden. de

overle-

venden uit de U . S . A . en Israël zich

getroost

o m w e e r o o g in o o g t e

hebben

staan met hun

ver-

aan-

nieuwe er

geworden".

dood van

34.000

dus

geweld-

Nederlanders.

M e n w i l d e v e r g e t e n d a t e e n d e r d e deel

van

de

So-

vermoorde

bibor gedood

Joodse

Nederlanders

in

is.

o f geen HOE

WAS

VAN

DE

In

de

weinig

belangstelling.

DE

BELANGSTELLING

DUITSE

zes

keer

PERS?

dat

ik

het

Sobibor-proces

b e z o c h t in H a g e n , h e b i k a l t i j d

een

verte-

g e n w o o r d i g e r gezien v a n de Deutsche se-Agenture DE

of van

de

Pres-

Westfalenpost.

UITSPRAAK

Terecht

heeft

namens

het

heftig

mevr.

v.

d.

Nederlands

geprotesteerd

Hoek-de

Auschwitz

na afloop van

Vries Comité

het

So-

bibor-proces.

Het

lijkt

voor

de

mij

een

schandelijke

vermoorde

belediging

Nederlanders

dat

SS'ers of zeer lage gevangenisstraf v a n ge jaren

tuchthuis kregen

of

de eni-

vrijgesproken

werden. Alleen Frenzel w e r d t o t

levenslang

veroordeeld.

D e 5 v r i j g e s p r o k e n e n k u n n e n w e e r fijn g a a n k e g e l e n en z i c h g e m o e d e l i j k n e s t e l e n in h u n huisjes

„Gottes

nest!"

Inmiddels

te H a g e n ger

Heimat" is d e

(evenals

beroep

de

gegaan.

of

„Schwalben-

officier

van

justitie

verdediging!)

En

het

in

ho-

Nederlands

A u s c h w i t z C o m i t é h e e f t o p n i e u w zijn

onge-

noegen, o o k tegenover onze regering,

geuit.

NUT

VAN

HET

PROCES

O o k n a 2 0 jaar w a s dit Sobibor-proces belangrijk. E r die

weten

dat

m a a r één v a n

Slechts o n g e v e e r 4 0 J o d e n k o n d e n

Het

bladen

O o k de Nederlandse regering toonde

SOBIBOR WAS E E N V A N DE 3 TOTALE

In de n a m i d d a g v a n Harry

g e n s e R e c h t b a n k , d a t bij h e t t w e e d e van

van

enkele honderden

van

D e m o o r d e n a a r s stonden m e d e o n d e r leiding

SS-Oberscharführer,

Lager-kok

mil-

z o e k v a n H i m m l e r w e r d e n in h e t b e g i n

schilder, M a x

Sobibor.

Joodse

half

be-

van

HOGER

JODEN

B a u e r sprak zelfs d e n in

VEEL

aanleiding

ver-

A l l e n w e r d e n v e r m o o r d , tijdelijk w e r d h i e r -

VERMOORDEN

WAARSCHIJNLIJK

één miljoen o f een Naar

de een

vluchting.

AANTAL DAN

Joden.

Gezien

vergast!!!

gevierd ter ere v a n

enige

was

wegen

motief was: „Aan

motieven

in h e t S o -

vak-opleiding

manier

p e r s zijn

REGERING

en

interesse.

m'n

d a c h t gegeven.

bibor-proces ties,

enkele

ces t e F r a n k f o r t

z'n

op.

moord

geen

BELANG-

NEDERLANDSE

personen

wekken. Al

Hun

ex-SS-

K u r t B o l e n d e r z i c h in

DE

NEDERLANDSE

enkele

landse

oktober hing

GERINGE

VAN

toonden werkelijke

moord

medeplichtigheid

EN

Slechts

mensen.

Oberscharführer,

De

STELLING

SS-Oberscharführer

aangeklaagd

mensen

SCHANDALIG

Hamburg.

m o o r d op 8 4 . 0 0 0

cel

was

voormalige

Bolender

PROCES

12 SS'ers ?

zijn n u Sobibor

drage

enkele

geen

de

erg

mensen,

wasmiddel

d e meest afgrijselijke

tigingskampen v a n Het

toch

is,

vernie-

nazi-gangsters.

S o b i b o r - p r o c e s z i e ik t o c h als e e n

bij-

tot:

NOOIT MEER

SOBIBOR!

NOOIT

AUSCHWITZ!

MEER

Ds. A.

D.

T3ed. ï ï e r v .

Purmer

H.

HUISMAN

T? ed. r

P O L S K I E LINIE L O T N I C Z E

POOLSE GASTVRIJHEID BEGINT OP SCHIPHOL...

BIJ DE POOLSE LUCHTVAARTMAATSCHAPPIJ

L O T

Lid v a n I.A.T.A.

;5-> -'-„V "' *

-

(maandag en vrijdag)

Nadere inlichtingen w o r d e n gaarne gegeven door:

POOLSE LUCHTVAART MAATSCHAPPIJ

LOT Verbindingsgebouw 114; k a m e r 28-30, Schiphol, A m s t e r d a m , T e l e f o o n ( 0 2 0 ) 15 5 3 9 2 o f ( 0 2 0 ) 7 3 0 7 3 0 t o e s t e l 1 9 5 3

LOT-service:

<f v ï - ' * , ' / ;

' """tilir\fc

IL-18 e n V i s c o u n t s t o e s t e l l e n v a n d e L O T v e r b i n d e n A m s t e r d a m m e t W a r s z a w a , 2x per w e e k

r

Poolse gastvrijheid op z'n best

J s * ƒ(, ,JÏ

&

LATE psychische en psychosomatische GEVOLGEN van ONDERDRUKKING en VERZET

h a r d n e k k i g v a s t b e e t in een belevingservaring welke allang niet z o virulent geweest z o u zijn w a n n e e r r e n t e , p e n s i o e n o f u i t k e ring n i e t o p h e t spel h a d d e n g e s t a a n " . D a a r o m w a s h e t v o o r d e p s y c h i a t r i e als j o n g e wetenschap van groot belang d a t meerdere d e s k u n d i g e n b i j v o o r b e e l d bij d e z e l f d e g e v a l l e n o f bij g r o t e r e g r o e p e n v a n k a m p - o f verzetsslachtoffers tot dezelfde conclusie zouden komen.

door Prof. D r j.

3.

Bastiaans*

I n d e l a a t s t e j a r e n w o r d t in de m e d i s c h e w e r e l d m e e r en m e e r i n g e z i e n d a t d e p s y c h i s c h e en p s y c h o s o m a t i s c h e n a w e r k i n g v a n d e o o r l o g , v a n a r r e s t a t i e en v a n v e r b l i j f in gevangenissen en concentratiekampen, veel i n g r i j p e n d e r is g e w e e s t d a n m e n a a n v a n k e lijk d a c h t . O v e r h e t a l g e m e e n k a n m e n t h a n s d r i e f a s e n in h e t late verwerkingsproces onderscheiden.

D e z e zijn: 1.

DE EERSTE FASE NAWERKING

VAN

D e z e f a s e w a s bij d e g e n e n die t e r u g k e e r d e n v a n d e p o r t a t i e in d e m e e s t e g e v a l l e n g e k e n m e r k t d o o r een neurastene z w a k t e t o e s t a n d , optredend bij o f n a a s t m e e r omschreven ziekten, zoals b.v. longtuberculose, w e l k e de b e t r o k k e n e n o n d e r invloed v a n de o o r l o g s stress h a d d e n o p g e l o p e n . D e z w a k t e t o e s t a n d w e r d in d e e e r s t e tijd v o o r a l a a n d e d o o r g e m a a k t e h o n g e r en a a n d e extreme ondervoeding toegeschreven. Aangezien ook v e len, die n i e t g e d e p o r t e e r d w a r e n , honger h a d d e n g e k e n d en b e t r e k k e l i j k snel h e r s t e l den n a v e r b e t e r i n g v a n de voedingspositie in N e d e r l a n d , v e r g a t m e n d a t h e t d o o r g e m a a k t hebben v a n zeer langdurige toestanden v a n e x t r e m e ondervoeding t e z a m e n m e t constante psychische en lichamelijke mishand e l i n g v e e l m e e r t o t een d e f i n i t i e v e b e s c h a diging v a n het zenuwstelsel aanleiding h a d gegeven d a n w a n n e e r het uitsluitend o m o n d e r v o e d i n g v a n geringer intensiteit o f k o r ter duur was gegaan.

R e e d s uit d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g k e n d e m e n de neuropsychiatrische gevolgtoestanden w e l k e m e e s t a l in h e t h o o f d s t u k v a n d e n e u rastenie werden gerangschikt.

Targowla ( F r a n k r i j k ) b e s c h r e e f r e e d s in 1 9 2 0 d e sluipend verlopende asthene zwaktetoestanden, de chronische z w a k t e t o e s t a n d w a a r o p crisen w a r e n gesuperponeerd w a a r b i j de b e t r o k k e nen gedurende enkele momenten, enkele u r e n o f d a g e n s o m s als h e t w a r e w e e r l e e f den in de o m s t a n d i g h e d e n v a n d e e r n s t i g s t e oorlogsstress. V o o r t s wees deze auteur toen a l o p h e t b e s t a a n v a n een v r o e g t i j d i g v e r ouderingsproces, w a a r b i j de z w a k t e t o e s t a n d m e t een v e e l t e v r o e g b e g i n n e n d e d e m e n t i e of arteriosclerotische aftakeling gepaard ging. I n N e d e r l a n d z a g m e n , v o o r a l bij d e teruggekeerden v a n de k a m p e n d a t de n e u rastene zwaktetoestand, d i e in d e eerste m a a n d e n en j a r e n n a d e o o r l o g z i c h v o o r a l u i t t e in een o p e n l i j k e n e r v o s i t e i t gepaard g a a n d e m e t n a c h t m e r r i e s , snelle vermoeibaarheid, chronische vermoeidheid en angsta a n v a l l e n als o o k v a g e vegetatieve s y m p t o m e n , v a n duizeligheid, diarree e.a., l a n g z a m e r h a n d p l a a t s m a a k t e v o o r een toestand v a n g e f o r c e e r d e aanpassing a a n de w e r k e lijkheid w e l k e m e n t h a n s als d e d e t w e e d e fase v a n late v e r w e r k i n g zou kunnen beschouwen.

2.

DE TWEEDE FASE NAWERKING

VAN

D e z e f a s e is v o o r a l g e k e n m e r k t g e w e e s t d o o r het optreden van zogenaamde psychosoma' ) B e w e r k i n g v a n d e essentie v a n een g e improviseerde inleiding, gehouden op de Duits-Nederlandse Conferentie te Amsterd a m o p 4 en 5 j u n i 1 9 6 6 o n d e r d e a u s p i c i ë n v a n de A n n e F r a n k Stichting.

tische ziekten. E r w a r e n u i t e r a a r d e x - g e d e p o r t e e r d e n bij w i e t e r s t o n d n a d e t e r u g k e e r in h e t eigen l a n d v o r m e n v a n h o g e b l o e d druk, maagzweren, astma, bepaalde reumatische en a n d e r e a f w i j k i n g e n m e t p s y c h o s o matisch aspect konden w o r d e n vastgesteld.

In 1 9 5 7 k o n d e s c h r i j v e r v a n d i t a r t i k e l b e r e k e n e n d a t bij 2 0 0 d o o r h e m o n d e r z o c h t e e x - v e r z e t s l i e d e n — bij m a n n e n n a een p e r i o d e v a n 4 . 6 j a a r , bij v r o u w e n n a een p e riode van 6.5 jaar — z i c h z e e r duidelijk ziekten v o o r d e d e n welke toen als p s y c h o somatische ziekten konden worden beschreven. D e duur v a n deze z o g e n a a m d e latente periode werd berekend v a n a f dat moment in d e o o r l o g w a a r b i j v a n b l o o t g e s t e l d gew e e s t zijn a a n m a x i m a l e stress k o n w o r d e n gesproken t o t a a n het begin v a n de ziekte.

O o k t o e n al b l e e k duidelijk d a t d a a r b i j v a n een g e m i d d e l d e l a t e n t e p e r i o d e m e t een g r o te v a r i a t i e b r e e d t e moest w o r d e n gesproken.

D e langste toen bekende latente periode w a s 1 6 j a a r . I n d e l a a t s t e 1 0 j a r e n is e c h t e r duidelijk g e w o r d e n d a t h e t a a n t a l d e r g e n e n bij w i e d e l a t e n t e p e r i o d e als l a n g m a g w o r den b e s c h o u w d n o g v e e l g r o t e r w a s dan aanvankelijk kon worden vermoed.

Tegen de samenhang v a n o o r l o g s s t r e s s en l a t e p s y c h o s o m a t i s c h e s y n d r o m e n is a a n v a n kelijk v o o r a l v a n m e d i s c h - s p e c i a l i s t i s c h e z i j de ernstig b e z w a a r g e m a a k t . Men achtte de samenhang wetenschappelijk niet b e w e z e n o f niet te bewijzen. M e n hield geen rekening met het gezichtspunt v a n vroege veroudering, v a n g e f o r c e e r d e aanpassing aan de w e r k e l i j k h e i d , m e t h e t f e i t d a t een z e e r g r o o t a a n t a l ex-verzetslieden plotseling a a n een h a r t i n f a r c t g i n g lijden o f d a a r a a n o v e r leed. M e n s t e l d e z i c h in f e i t e o p h e t s t a n d p u n t d a t d e e l l e n d e n u m a a r eens v e r g e t e n m o e s t zijn. M e n k o n z i c h o o k nauwelijks voorstellen dat 1 0 t o t 2 0 jaren n a de oorlog bepaalde doorleefde situaties v a n ernstige stress n o g z o v i r u l e n t z o u d e n k u n n e n zijn, d a t zij v a n u i t d e v e r d r i n g i n g d e l i c h a a m s functies nog z o zouden kunnen verstoren, dat d a a r v a n ernstige ziekten of d o o d het g e v o l g z o u d e n k u n n e n zijn.

D e z e oppositie v a n medische zijde w a s d o o r een a a n t a l o o r z a k e n b e p a a l d . I n d e e e r s t e p l a a t s h a d d e n vele medici geen werkelijk idee v a n w a t z i c h in d e e x t r e m e s i t u a t i e s h a d a f g e s p e e l d en w a t h e t p s y c h i s c h p r o c e s van v e r w e r k i n g d a a r v a n inhield. M e n wilde pijn en e l l e n d e z o g a u w m o g e l i j k v e r g e t e n of tot „ n o r m a l e " proporties teruggebracht zien. D a a r n a a s t w a r e n slechts weinig m e dici v o l d o e n d e g e t r a i n d , in s t a a t o f in d e gelegenheid, psychosomatische verbanden systematisch te bestuderen. M e n w a s het v a a k o n e e n s o v e r i n v a l i d i t e i t s s c h a t t i n g e n en men h a d v a a k grote b e z w a r e n tegen de bel a n g r i j k e s t e m v a n d e p s y c h i a t e r in d e z e .

V o o r de psychiater bleef de moeilijkheid o m in h e t i n d i v i d u e l e g e v a l h e t w e t e n s c h a p p e lijk bewijs t e l e v e r e n d a t een d o o r h e m a a n w e z i g g e a c h t v e r b a n d , w a a r b i j hij o n d e r a n d e r e v a n de betekenis v a n d e subjectieve belevingswereld v a n de g e t r o f f e n e gebruik moest m a k e n , o o k werkelijk a a n w e z i g w a s .

W a n e e r hij b.v. o p basis v a n g e s p r e k k e n o f o p basis v a n h y p n o t i s c h e o f n a r c o - a n a l y t i sche o n d e r z o e k i n g e n m e e n d e h e t v e r b a n d t e hebben aangetoond, werd h e m v a a k v e r w e ten d a t „een patiënt zoveel k a n f a n t a s e r e n " o f „ d a t hij o p b e v e l o f o p d e w e n s v a n d e d o k t e r bepaalde dromen g i n g d r o m e n " , of „ d a t hij t e r w i l l e v a n een u i t k e r i n g zich

DE DERDE FASE NAWERKING

VAN

H e t is s p e c i a a l in d e l a a t s t e j a r e n d a t e r allerwegen meer belangstelling k o m t v o o r d e s a m e n h a n g v a n o o r l o g en l a a t g e v o l g als in d i t a r t i k e l b e d o e l d . E n e r z i j d s k o m t d i t z e k e r d o o r d e g r o t e b e t e k e n i s d i e r a d i o en v o o r a l televisie hebben v o o r h e t v e r s p r e i d e n v a n kennis. T o c h m a a k t het o p de medicus d i e z i c h m e t d e z e m a t e r i e b e z i g h o u d t , in t o e n e m e n d e m a t e de i n d r u k d a t mensen, die tijdens de oorlog aan z w a r e oorlogsstress blootgesteld w a r e n en die zich n a de o o r l o g ogenschijnlijk snel h e r s t e l d e n , juist thans moeilijk meer w a a r kunnen m a k e n d a t het hen niets g e d a a n z o u hebben. D i t m o e t samenhangen m e t het feit d a t de g r o e p v a n sterke overlevenden omstreeks 1 9 4 5 gemidd e l d 3 0 — 3 5 j a a r o u d w a s . T o e n w a r e n zij in f e i t e n o g in d e k r a c h t v a n h e t l e v e n .

L a n g e tijd w a r e n zij in s t a a t z i c h a a n n i e t te ernstige „ v r e d e s m o e i l i j k h e d e n " a a n te p a s sen, o o k al blijkt bij n a d e r e a n a l y s e d a t t o c h de meeste z o g e n a a m d herstelde mensen toch altijd d o o r hun o m g e v i n g als gespannen o f beheerst agressief werden beleefd.

H e e f t d e p s y c h i a t e r n u een e n k e l e m a a l t o c h d e g e l e g e n h e i d g e h a d juist d e z e m e n sen t e o n d e r z o e k e n — b i j v o o r b e e l d v o o r een o n d e r z o e k v a n z.g. g e z o n d e n — d a n k r i j g t hij d e i n d r u k d a t bij d e z e m e n s e n d e a d a p t a t i e en d e v e r d r i n g i n g v a n h e t o o r l o g s g e b e u r e n en v o o r a l v a n d e d a a r m e e v e r b o n den e m o t i e s m e e r g e s l a a g d w a s d a n bij d e g e n e n , die e e r d e r z i e k w e r d e n . M e n b e h o e f t e c h t e r o o k in d e z e g e v a l l e n s l e c h t s v a n e e n bepaalde techniek v a n psychiatrisch onderz o e k g e b r u i k t e m a k e n die d e a f w e e r d o o r breekt (narco-analyse, tegenwoordig L S D ) , of m e n krijgt o p o v e r t u i g e n d e wijze tijdens d e z i t t i n g e n t e z i e n h o e d e m e n s e n t o t in d e kleinste details v a n g e d r a g o f beleving w e e r in h e t k a m p o f in w e l k e s t r e s s - s i t u a t i e v a n d e o o r l o g d a n o o k t e r u g zijn. D e z e b e e l d e n k a n men filmen en vastleggen v o o r v e r g e lijking m e t a n d e r e g e v a l l e n o f v o o r v e r g e lijking m e t een o n d e r z o e k bij d e z e l f d e p e r soon, enkele jaren l a t e r uit te v o e r e n .

Bij vele mensen v a n de „sterke g r o e p " ziet men tegenwoordig hoe de afweer van verdringing of v a n welke andere psychische verdedigingsstrategie dan o o k het niet meer h o u d t . H e t m a a k t de i n d r u k d a t de c a p a citeit v a n het zenuwstelsel d a a r t o e o p o u d e r e l e e f t i j d o f juist bij d e v r o e g t i j d i g e v e r o u d e r i n g n i e t m e e r v o l d o e n d e is. D a n g a a t h e t in f e i t e r e e d s o m een m e e r d a n n o r m a l e o f te vroege a c h t e r u i t g a n g v a n de zogen a a m d e regelcapaciteit v a n de hersenen.

K o n d e n tien j a r e n g e l e d e n n o g s l e c h t s v e r moedens omtrent het neurologisch substraat van deze afwijkingen worden geformuleerd, in d e l a a t s t e j a r e n h e b b e n v o o r a l S c a n d i n a vische onderzoekingen op neurologisch geb i e d o v e r t u i g e n d bewijs k u n n e n a a n v o e r e n v o o r de opvatting, dat de hersenen van vele g e t r o f f e n e n v a n d e o o r l o g t o c h b l i j v e n d s c h a d e h e b b e n o p g e l o p e n e n w e l in d i e z i n , d a t het normale aanpassingsvermogen in feite reeds licht beschadigd w a s direct tijdens o f n a de o o r l o g . D o o r de bijkomende factor van normale veroudering was het d a n v o o r deze mensen, soms eerst vele j a ren n a de oorlog, niet m e e r mogelijk o m de emoties de baas te blijven.

T o c h mag niet alle t e r u g k e e r - i n - d e - h e r i n n e ring-of-in-het-gedrag van oorlogservaringen uitsluitend als teken v a n ziekte w o r d e n b e schouwd. Sommige mensen hebben inderdaad (vervolg

op

pag.

6)

Een bloedige tol is betaald

nabestaanden

en

met

hen

gelijk

te

stellen

personen.

Wij mogen

d e z e g r o e p n i e t in d e

ten uit een

toont u verantwoordelijk

goed

van

sociale

Voor

een

regering

chelt was

steek

gevoel v a n piëteit, m a a r

het

la-

even-

verantwoordelijkheid. die

slechts

met

een

miljarden

eenvoudig

googebaar

geweest de helpende h a n d uit te steken. argument Het

is i n m i d d e l s

1967

geworden.

tal nog levende slachtoffers

van

Het het

aanfascis-

is g e n o m e n . die

ons

De

m e v e r m i n d e r t z i e n d e r o g e n . V a n hen die er

mening

n o g zijn l e e f t een a a n t a l m e t é é n v o e t in h e t

komst.

graf. D a t

Bovengenoemde

is

de

werkelijkheid.

regeling-oorlogsslachtoffers,

is v o o r g e s c h o t e l d , voor

slechts

regeling,

schien o o k b e d o e l d ,

J . G . R e n e s (bij v e l e n b e k e n d ) , h a d i k h i e r -

zaken

o v e r e e n g e s p r e k . Z i j n m e n i n g m a g ik u n i e t

maximum-uitkering

onthouden.

week

is e e n g o d v e r g e t e n

schan-

weinigen

met

alle

betekent

van

voor

bittere

houdbaar.

De

bepaling

armoede"

dat

men

voor Ons

de fascisten

vijand no.

adres hierover

aan

1."

de T w e e d e

is n o g steeds n i e t b e h a n d e l d . O p o n z e ven kregen wij v a n ris

de

heer

woord:

„...

Egas de

de v o r i g e bij

Kamer brie-

staatssecreta-

herhaling

Buitengewone

ten

ant-

Pensioenwet

in

aanmerking

slag v o o r Bitter

te

voor

zo de

l a a t het niet t o e . " H e t leed v a n enige h o n -

en n a b e s t a a n d e n

derden

het

nog

levende

slachtoffers

en z o w e i n i g zijn h e t — den

wordt

Voorzover

luchtig ons

Maatschappelijk

en

opzij

bekend Werk

hun

—

zoveel

nabestaan-

geschoven. heeft

ongeveer

ook een

van

uiteraard de

niets

een

wij n u

situatie

waarin

zijn g e b r a c h t . de

belichten,

en

„Ariërs"

te

Nederlands

Comité

weet

om

of

grond-

Niet

er

in

blijkt

regete

be-

slachtoffers Voor

medische

ons

is

kanten

tientallen dezen

be-

armoede

moet

maatstaf

hebben

zijn, m a a r

tegenover hen

geleden

het

o n d e r de, b e z e t t i n g

Zelfs

nu,

na

22

heeft

jaar,

een s c h u l d t e d e l g e n ,

onze

regering

al is h e t m a a r

omdat

wij v o o r de o o r l o g de r a a d kregen rustig te gaan slapen ook

vanuit

en e r t i j d e n s d e Engeland

om

de vernietiging

Joodse

vrouwen

bezettingsjaren

geen m a a t r e g e l e n

en

van

niet-joodse

tegen te

meer

mannen

zijn dan en

gaan.

hun

N o g is h e t m o g e l i j k o m in d e z e w a a k z a a m t e blijven. D e m e d e w e r k i n g v a n a l l e n , juist ook v a n de getroffenen zelf en d a a r n a a s t o o k v a n a l l e m e d i c i , is n o d i g o m in d e z e m o e i l i j k e en m o e i l i j k b e w i j s b a r e m a t e r i e v e r der te k o m e n . D e schrijver s t a a t o p bet s t a n d p u n t d a t m e n v ó ó r alls z o w e l ó n d e r s c h a t t i n g als o v e r s c h a t t i n g m o e t t e g e n g a a n .

D i t k a n h e t beste t o t s t a n d k o m e n w a n n e e r o p basis v a n een w e r k e l i j k e m e d i s c h e v e r t r o u w e n s r e l a t i e d e g e t r o f f e n e n — o o k bij v o l b e w u s t z i j n en z o n d e r al t e v e e l a n g s t — d e g e l e g e n h e i d krijgen en a a n v a t t e n o m m e e t e d e l e n h o e h e t in d e o o r l o g g e b e u r d e en h o e zij v a a k in w a n h o p i g e b e h e e r s i n g getracht hebben zich zoveel mogelijk a a n te passen a a n het naoorlogse leven, ergens wel wetend dat de overtuiging v a n „ze hebben mij n i e t k l e i n k u n n e n k r i j g e n " n i e t h o u d b a a r is. D i t w i l g e e n s z i n s a f b r e u k d o e n a a n het v a a k uiterst bewonderenswaardige w a t ten tijde v a n d e stress a a n v e r z e t s h o u d i n g werd getoond, d o c h wel houdt dit rekening m e t de biologische zekerheid d a t een beschad i g d l i c h a a m en v o o r a l een b e s c h a d i g d z e nuwstelsel n u e e n m a a l niet o n b e p e r k t een b o v e n n o r m a l e a a n p a s s i n g k a n blijven opbrengen.

onze

die

en een b l o e d i g e , z e l f s z e e r b l o e d i g e t o l h e b -

100.000

dici die keuringen moesten v e r r i c h t e n v a a k te veel herinnerd aan kampbeulen o f m e dici die „ f o u t " w a r e n geweest; k o r t o m , e r w a s l o o c h e n i n g o p basis v a n w a n t r o u w e n o f o n m a c h t n a a r alle kanten.

D e v r a a g blijft b e s t a a n o f h e t a l s n o g m o gelijk z o u zijn a a n v u l l e n d e m e d i s c h e o n d e r z o e k i n g e n t e v e r r i c h t e n die o v e r h e t v e r b a n d v a n o o r l o g s s t r e s s en l a a t g e v o l g w e tenschappelijk v e r a n t w o o r d e uitspraken m o gelijk z o u d e n k u n n e n m a k e n . N a a r d e m e ning v a n de schrijver v a l t hier n o g steeds veel te verrichten. H e l a a s kunnen niet alle fouten v a n medische beoordeling v a n „het v e r b a n d " w o r d e n hersteld.

Het is soms m e n s - o n w a a r d i g te zien hoe er o v e r enkele percentages van invaliditeits-stress moet w o r d e n gevochten. Beter w a r e het geweest wanneer ten aanzien v a n de c o m p e n s a t i e v a n d e b e s c h r e v e n n a w e r k i n g een m e e r h u m a a n en m e d i s c h m e e r v e r a n t w o o r d s t a n d punt was ingenomen.

re-

welstand

ben betaald.

van

de v e r n i e t i g i n g s k a m p e n ,

maatschappelijke

verantwoordelijkheid

k o m e n a c h t e r o n s w a t b e t r e f t o n z e eis ruggekeerd

de

be-

wanneer

geling.

half

Tegen de achtergrond v a n deze summiere uiteenzetting o v e r de nawerking van de o o r l o g s s t r e s s m o g e h e t d u i d e l i j k zijn d a t d e g e n e e s k u n d e in d e W e s t e u r o p e s e l a n d e n e i genlijk n i e t b e r e k e n d w a s o p een z e e r u i t voerig en systematisch o n d e r z o e k d a a r v a n .

E r h a d in d e z e v e e l m e e r k u n n e n w o r d e n gedaan w a r e het niet dat de psychologische f a c t o r v a n het willen vergeten en het l o o chenen v a n diepe ellende hierbij z o ' n grote r o l h a d g e s p e e l d . H e t m e r k w a a r d i g e is d a t zowel degenen, die niet a a n oorlogsstress w a r e n g e ë x p o n e e r d , o f in. d e o o r l o g w e l l i c h t t e w e i n i g h a d d e n g e d a a n , als d e g e n e n , d i e juist z o v e e l e r v a r e n h a d d e n , t o t h e t l o o c h e ningsproces hebben bijgedragen. M e n k o n het niet begrijpen; men kon e l k a a r niet begrijp e n ; men wilde o v e r de ellende slechts sprek e n m e t d i e g e n e n d i e e r z e l f o o k bij b e trokken waren geweest; men werd door m e -

Auschwitz

het

h e t blijft a a n d r i n g e n o p d e z e b i j z o n d e r e

genomen

vele jaren v a n distantie nodig gehad a l v o r e n s in s t a a t t e zijn z i c h t e k u n n e n u i t e n .

Bij h e n is h e t z i c h g a a n u i t e n d a n in z o v e r r e als v o o r u i t g a n g t e z i e n , a l s d a a r m e e niet tal v a n a n d e r e s y m p t o m e n v a n n e r v o siteit g e p a a r d g a a n . D a t m o e t d e r h a l v e in ieder individueel geval zorgvuldig worden beoordeeld, vooral w a n n e e r het g a a t om het schatten v a n de invaliditeit. I n ieder geval kan worden geconstateerd dat het verwerkingsproces dat na de oorlog moest beginn e n n o g n i m m e r is g e ë i n d i g d t e n z i j , als in z o v e l e gevallen, de b e t r o k k e n e als gevolg v a n e e n o v e r m a t i g e i n s p a n n i n g bij a a n p a s sing t o c h r e e d s a a n e e n e r n s t i g p s y c h o s o m a t i s c h lijden t e g r o n d e g i n g . H e t h a r t i n f a r c t is in d e z e b e r u c h t . D e D e e n s e o n d e r z o e k e r s H e s s en T h a y s e n d e e l d e n e n k e l e j a r e n g e leden a a n d e schrijver m e d e d a t d e c o r o n a i r - d o o d n a a r hun mening uiterst frequent bij e x - v e r z e t s l i e d e n v o o r k o m t en als h o o f d o o r z a a k v a n overlijden m o e t worden bes c h o u w d . V o o r N e d e r l a n d zijn d e g e g e v e n s daaromtrent niet voldoende bewerkt, v a a k ook o m d a t sectie niet mogelijk w a s o f niet werd toegestaan.

met

der

vol-

5)

scheiden,

zich geruggesteund door zeer velen,

grijpen ons niet alleen, m a a r staan o o k

uit

moeten

„wet

r i c h t , d a t t o t h e d e n e v e n m i n in

pag.

de

n a z i ' s in h u n z i e k e b r e i n m e e n d e n J o d e n

Joods

behandeling

bloeden.

zij e r v o o r b l i j v e n b o e t e n d a t

zwaarst

maar

discri-

is b e l a c h e -

nauwelijks

de

Het voor

slachtoffers

lijk en s l e c h t s e e n d o e k j e v o o r h e t

Het

bezitten

kunnen dat wel. E n

Joodse

regeling

m i n a t i e in d e h a n d z o u w e r k e n

per leef-

een b i j z o n d e r e r e g e l i n g v o o r hen die zijn t e -

van

merendeels

bijzondere

ruchte dodelijke gevolg?

j a a r geleden een v e r z o e k tot d e regering g e -

(vervolg

deze

een

Een

ervan. begrip

te

sociale

144—

vormt

weinig

moeilijk

zaak

deskundigen

zijn

ƒ

deze

mag

mis-

dien.

en is

uit

komen

teleurgesteld

goed

meesten

armoede

de uitvoering

ringskringen staan

uit-

van

bruto

de

grens v a n

toch

enige

blijft w e r k v a n

d a a l d a t er v o o r u w mensen n o g steeds geen Zij w a r e n

onze

hoe

gevolgen

behoorlijke regeling

bestaat.

naar

O f moeten

M e t een v o o r a a n s t a a n d v e r z e t s m a n , d e heer

„Het

biedt

dat

JOS SLAGTER

Objectiviteit D e beste v r i e n d e n

met

het

Strauss en Seebohm.

Geen

ren

tegen

Kiesinger.

En

mag

naar

Nederland

Dit

schreef

de

Algemene

Hans

in een

mer

verschijnt.

Alles

bij

genomen

Maureau

artikel

dat

Wij

elkaar

aanwijzingen

Von

dat

van

bezwa-

Kielmansegg

komen.

Studenten

dam

Duitsland officiële

in

in ons

citeren

veel men

opdracht

Vereniging

van Amster-

februarinumnog:

passiviteit 33—45

en

serieus

weinig heeft

...

Velen hebben de absurditeit d a t miljoenen mensen t e r d o o d w e r d e n g e b r a c h t — onschuldig — niet v o l d o e n d e t o t zich laten doordringen. Zij zien niet het dodelijke gev a a r dat het opnieuw zou kunnen gebeuren; d a t z o u t o c h o n a a n n e m e l i j k zijn. E n z e zijn in bet f o r m a l i s m e blijven steken. H e t f o r malisme v a n de N A T O , v a n de sociale w e t geving en v a n de ,vriendschappelijke betrekkingen' tussen , b e v r i e n d e v o l k e r e n . ' D i e r u s t en h e t v e r t r o u w e n in d e a u t o r i t e i ten d i e h e t w e l z u l l e n o p k n a p p e n , m a a r d i e bewezen hebben te kunnen falen, kunnen ons n o g m a a l s n o o d l o t t i g w o r d e n . Z i e b.v. de treurig onbenullige houding v a n een groot deel v a n d e N e d e r l a n d s e b e v o l k i n g , d e p o litieke partijen en v a n de regering ten o p zichte v a n de Vietnamese oorlog. Buiten dat h e t V i e t n a m e s e v o l k g e b u k t g a a t o n d e r een gruwelijke t e r r e u r ; d a a r k a n de derde w e r e l d o o r l o g b e g i n n e n , o f d a a r is h i j m i s s c h i e n al b e g o n n e n . M a a r w i j h e b b e n n o g s t e e d s een b e v r i e n d s t a a t s h o o f d . G e l u k k i g zijn e r mensen die p r o t e s t e r e n en hulp bieden. M a a r h u n a a n t a l is k l e i n , h o e w e l h e t — a f g e z i e n v a n de bedreiging d o o r de politie — thans z o m a k k e l i j k is o m e e n p r o t e s t t e l a t e n h o ren.

Het monument wordt onthuld W a n n e e r in het v o o r j a a r v a n 1 9 6 7 te A u s c h w i t z het m o n u m e n t d a t d a a r gebouwd wordt zal worden onthuld, dan zal het v o o r ons een t o t v o l d o e ning stemmende g e d a c h t e zijn t e w e ten d a t o o k N e d e r l a n d hieraan h e e f t bijgedragen.

D c uitvoering

van

NEDERLAND ZESDE Bij

OP

te Auschwitz-Birkenau

gang.

1962

dat

voor

op

16

het

Internationale

april

a.s.

zal w o r d e n onthuld, neemt

tussen

de

dertig

deelnemende

eervolle zesde plaats aan

is in volle

DE

inzameling

Monument,

aan

monument

PLAATS

de

witz

het

V i a pers, radio en televisie h e e f t het C o m i t é M o n u m e n t te A u s c h w i t z zich herhaaldelijk t o t het Nederlandse v o l k en t o t zijn regering gewend en het resultaat h i e r v a n is, d a t ruim 5 0 . 0 0 0 gulden v o o r het m o n u m e n t w e r d bijeengebracht.

O o k verscheidene andere landen z a melden belangrijke bedragen in z o d a t het m o n u m e n t met recht een i n t e r n a t i o n a a l m o n u m e n t m a g w o r d e n gen o e m d . D a t is o o k n o o d z a k e l i j k , w a n t diegenen w i e r nagedachtenis d o o r dit m o n u m e n t w o r d t geëerd k w a m e n uit alle delen v a n E u r o p a .

H e l a a s zijn de t o t nu toe bijeengeb r a c h t e gelden nog niet toereikend v o o r de b o u w v a n het m o n u m e n t .

D i t betekent v o o r de Poolse regering die enkele j a r e n geleden, toen m e t de b o u w v a n het m o n u m e n t w e r d b e gonnen, de voorlopige financiering o p zich heeft genomen, een zeer z w a re last.

u

allen,

maar

Ausch-

landen

een

in. H i e r v o o r p a s t d a n k in h e t

het Nederlandse

Auschwitz",

in

Nederland

bijzonder:

comité

dank

„Monument

d a t o p zijn eigen w i j z e d i t

sultaat heeft mogelijk

te re-

gemaakt.

„Waarom

wij

monumenten . . . ?"

v r o e g J a n K a s s i e s in h e t

herdenkingsnummer

v a n j a n u a r i 1 9 6 2 . E n hij a n t w o o r d d e : . . . o m de

doden

eren?

De

doden

hebben

onze te

z u l l e n e r e n , b e t e k e n t d a t : w i j z u l l e n ons

in

gedachten

o p een

wijze

die h u n w a a r d i g

is. W i j , d e l e v e n d e n

doen

dat.

daad

Het

meer

en d a d e n g e d r a g e n is

een

degenen

weten,

kinderen,

ONTHULLING

te

e e r niet m e e r n o d i g . A l s w i j z e g g e n , hen

tegenover

NAAR

hebben

die

die

maar

w i j stellen,

van

onze

tegenover

de mensen

met

niet

eer

niets

onszelf,

onze

wie wij

leven.

AUSCHWITZ-MONUMENT Op

d e z i t t i n g v a n h e t I . A . K . is d e

ling v a n

het m o n u m e n t

onthul-

te Auschwitz

tienduizenden daarbij met

uit

aanwezig

vele

landen

willen

ter

zijn.

In

Int.

Auschwitz

ten

hoeveel

wereld

zij

te wachten

die zo

de

nen

dit

ons

secretariaat.

niets. D a t a

vroegtijdig

bezoekers men

lende landen Laten

Comité

uit de

mogelijk

Opgave

en p r i j s o p g a v e

Uit

een

artikel

van

. . . Wij

leven

wil

mensen

d o o r huns

we-

in

verschil-

enig

Het

ander

in

Arthur

een

Miller

tijdperk

willen

bijwo-

opgeven

verplicht volgen.

u

aan tot

(1964):

waarin

meer

gelijken zijn g e d o o d

tijdvak

van

de

o n d e r de loep nemen v a n

g e n i n z a k e m o o r d en v a n o n z e

is.

onthulling

spoedig

dat

verband

verblijfs- en vervoersmogelijkheden

het

1964

vast-

gesteld op 16 april 1 9 6 7 . Men v e r w a c h t

dan

geschiedenis. onze

menin-

toon digen.

misschien aan

de

beste w i j z e v a n

de miljoenen

U k u n t dit album bestellen d o o r middel v a n een giro-storting o p postgirorekening 1 5 7 . 0 0 0 t.n.v. de penningmeester v a n het C o m i t é M o n u m e n t te A u s c h w i t z , A m s t e r d a m .

G a a r n e willen wij v a n a f deze plaats iedereen die gelden v o o r het m o n u m e n t b e s c h i k b a a r stelde en allen die meegeholpen hebben a a n ons w e r k (in het bijzonder het N e d . A u s c h witz Comité) hartelijk danken.

W i j hopen d a t ons w e r k , w a a r v o o r wij d a n k b a a r zijn d a t wij het hebben mogen doen, zal leiden t o t het doel dat wij v o o r ogen h a d d e n : k o m e n d e generaties te sparen v o o r het v e r schrikkelijk onheil d a t ons is o v e r komen.

verantwoor-

delijkheid als o v e r l e v e n d e n v o o r d e t o e k o m s t vormt

D a a r o m willen wij v a n deze plaats nog éénmaal een beroep op U doen.

H e t Internationale Monumenten C o mité h e e f t een album m e t foto's v a n de b o u w v a n het m o n u m e n t uitgegeven, d a t v o o r de s o m m a v a n m i n i m a a l ƒ 1 0 , — besteld k a n w o r d e n .

D e opbrengst v a n de v e r k o o p v a n deze albums k o m t ten goede a a n het monument.

vermoorde

eerbe-

onschul-

Het Nederlands Monument te W.

DE

VRIES

Comité Auschwitz

De rechtgeaarde anti-fascist sluit vriendschap met Duitsers / Dr. Okke Jager

Vele verschijnselen

in

Duitsland

en in a n d e r e

landen wijzen

erop,

d a t h e t f a s c i s m e n o g n i e t d o o d is. T o e n ik in een a n d e r b l a d enkele artikelen o v e r

schreef, kreeg ik brieven

met de

daar

aansporing:

worden doeld

met

—

een f e r v e n t

een

uit de H i t l e r t i j d : h e t

Daarmee

aan

een

om

Duitsland

z i c h t e n t e r u g t e d u w e n in h e t m i s d a d i g e

verleden.

h e b b e n w e in d e d e r t i g e r

Het

zou niet minder

nauwende

verschijnselen

Duitse

„ras"

in D u i t s l a n d

zonder meer op

„de"

is n i e t

minderwaardig.

Er

is e e n

land tot

fascisme

hebben, L E V E N

ALLE WESTERSE

LANDEN.

„De

in

Ku-Klux-Klan

Amerika

is g e e n

NOG

haar

Duit-

bepaald

d a t o p f a s c i s m e n e e r k o m t . D e m o t i e v e n d i e in geleid

be-

geinfecteerd.

anti-fascisme het

ook

d w a a s z i j n , a l s w i j a l l e r l e i i r r i t e r e n d e en

sers z o u d e n s c h u i v e n . "Wie d a t d o e t , is z e l f d o o r H i t i e r Het

jaren

bekomen.

soort Duits-

STEEDS

beter

dan

IN

Hitier",

schreef Bruins Slot.

W i e (terecht)

k r i t i s c h blijft t e g e n o v e r D u i t s l a n d ,

blijven t e g e n o v e r

moet ook

kritisch

zichzelf.

F a s c i s m e is g e e n k e n m e r k v a n é é n

ras. E n het Duitse

volk

bestaat

uit z e e r u i t e e n l o p e n d e g r o e p e n : o n v e r b e t e r l i j k e n a z i ' s , b e k e e r d e zi's,

kleine

meelopers,

onverschilligen,

gedesoriënteerden,

t e n , c o m m u n i s t e n en n a - o o r l o g s e

jongeren.

Duitsland

Behalve

kijkt

heeft

twee

gezichten.

op samenkomsten

van

na-

democra-

oud-strijders,

gezicht

is e r een

dat

ons

ander

aan-

dat

wij

VOLK

De Raad

van

wekkend

getuigenis

NIET

zien

IS

als

over

een

van

MEE

in b e p a a l d e

op-

d e spiegel t e k i j k e n . W i j kijken l i e v e r in

die ons de idylle v o o r h o u d e n

de

van het Nederlandse volk

een v o l k d a t e e n d r a c h t i g w a s in h e t v e r z e t

als

tegen het fascisme.

Dat

v o l k h e e f t n o o i t b e s t a a n . G e e n v a n d e in W e s t - E u r o p a b e z e t t e

lan-

den h e e f t z o ' n g r o o t c o n t i n g e n t v r i j w i l l i g e r s S . S . - e r s g e l e v e r d als N e derland. heeft

Het

was

verzet.

maar

Wanneer

v a n het v o l k schoon van vandaag,

VERENIGING Het

een

kleine

groep

die

wij o n z e verzetshelden

zich

daadwerkelijk

vereren

om

de

t e p r a t e n , d o e n w i j h e t z e l f d e als v e l e

die V o n

Duitse volk laten

Stauffenberg

als p l a a t s v e r v a n g e n d

rest

Duitsers voor

het

optreden.

VAN

is a u s g e r e c h n e t

NEDERLANDS-DUITSE

J . B.

VRIENDSCHAP

Charles, de antifascist,

die

h e e f t g e d a a n een v e r e n i g i n g v a n N e d e r l a n d s - D u i t s e te richten, w a a r v a n H i j heeft

iedere

goedwillende

Duitser

gelijk: de r e c h t g e a a r d e

s c h a p sluiten m e t D u i t s e r s . D i e v e r e n i g i n g

het

voorstel

vriendschap

op

lid

moet

kunnen

antifascist

moet

vriend-

zal tot

t a a k hebben

t w e e d e g e z i c h t v a n D u i t s l a n d te h e l p e n o m h e t E N I G E

Wij

het

gezicht

van

kunnen

de Duitsers

nooit

tot

schuldbelijden

en

vernieuwing

b r e n g e n , als W I J m a a r steeds E I S E N D b i n n e n k o m e n . W i j g e v e n h u n in D u i t s l a n d

g a f een

de Auschwitz-processen:

zuivering

in

AAN

Duitsland te worden.

SCHULDIG

de E v a n g e l i s c h e K e r k

ZELF

is n i e t p r e t t i g

boeken

worden. het

t e g e n k o m e n in d e k e r k e n , d e l i t e r a t u u r en een deel v a n d e p e r s .

HET HELE

Het

onbemotief

anti-bolschewisme."

M e t z o ' n h o u d i n g b e w i j z e n w i j D u i t s l a n d g e e n d i e n s t . H e t is d w a a s , te kleineren. D a t

was —

belangrijk

WIJ

g e d a a n , m a a r h e t is o n s s l e c h t

ER

gegeven

„houd u toch kalm, het v a l t allemaal wel m e e ! " de gevaren

DOEN

anti-communisme.

aanknopingspunt

indruk-

wij mogen

het gehele v o l k ,

deze

wij mogen

als

pas

de ruimte,

eenmaal

als o o k W I J

onze

schuld

belijden. E n

als w i j

hun

d e r u i m t e g e g e v e n h e b b e n , d a n m o g e n w i j h e n in d e

drijven

met

scherpe

vragen,

zoals:

als h e t

e r n s t is m e t

de

hoek

verzoe-

ouderen de herinnering a a n de o o r l o g N I E T v e r d r i n g e n , wij mogen

ning m e t h e t W e s t e n , w a a r o m

blijkt e r d a n z o w e i n i g v a n

verzoe-

NIET

ning

en

waarom

recht Ook

ieder medeverantwoordelijkheid kommt

nicht

de burger

dadurch

die n i e t

zur

loochenen.

Ruhe,

meedeed

aan

„Begangenes

dass m a n

es

de misdaden

Un-

totschweigt".

en e r n i e t

van

met

wordt wordt

delijke n o r m e n in h e t D u i t s e v o l k . E e r l i j k w o r d t e r k e n d d a t

van

WEINIGEN

de m o e d

hadden

tot

verzet.

„Es

waren

die

Irrwege

unseres g a n z e n V o l k e s u n d d i e V e r s a u m n i s s e v o n u n s C h r i s t e n , diese V e r b r e c h e n ters

van

weerstand

de

möglich gemacht

processen

niet

in e e n deel v a n

haben". De

alleen

laten

ons volk

Kerk

tegenover

m a g de veel

innerlijke nabij

zijn m e t G o d s W o o r d , m e t g e b e d , en m e t v e r g e v i n g v o o r d e b o e t vaardigen.

tus.

WIJ JOEGEN

DUITSLAND

D a a r k o m t n o g iets b i j . V o o r gebeurt

Duitse kant

van

een

niet geprotesteerd,

„Duitse

aangewezen?

En:

hoe

week" kan

1963 beweren dat R o t t e r d a m

d o o r de

Tsjecho-Slowakije? a l s in

uitgerekend

het

En:

Deutsches

1964

voor

zijn n i e t

Berlijn w e r k z a m e

alleen

theoloog

IN

HET

Soldatenjahrbuch

in m e i 1 9 4 0 w e r d

gebombardeerd

geallieerden?

„EN

HET

WAS

Vriendschap

NACHT"

met

onschuldige

jonge

en

goedwillende

oudere

Duit-

sers b e t e k e n t n a t u u r l i j k ó ó k : v r i e n d s c h a p m e t v a n h u n n a z i d o m

Duitsers

B. Wielenga

D o o p s g e z i n d W e e k b l a d " : „De

huidige

nog naar

deze mensen o m behalve de p r e d i k a n t e n ? " H e t

is

verantwoordelijk.

kunnen

stateren, o m d a t

hulpprediker

i k n a d e o o r l o g in m i j n s t u d e n t e n t i j d

Duits-

die wij

De

mijn e e r s t e p r e e k d a a r

s c h r e e f in h e t

in

„Algemeen

o n t w i k k e l i n g is mijns

inziens

1945 waar:

zij w a r e n v a a k d e e n i g e n . I k h e b d a t m e t e i g e n o g e n

kers die o p a l l e r l e i m a n i e r e n l i e t e n m e r k e n d a t zij d e

het tegenwoordige

be-

keerde Nederlandse ex-nazi's.

w a s in een g e v a n g e n i s v o o r p o l i t i e k e d e l i n q u e n t e n . E r w a r e n

HARNAS

w a t e r in de

e l e k t r i s c h l i c h t was

houden

in v o l s l a g e n

bewa-

kerkdiensten,

in d i e g e v a n g e n i s h i e l d e n , m e t l e d e o g e n a a n z a g e n . moeten

con-

Ik

het

p e r o n g e l u k o f o p z e t t e l i j k u i t g e s c h a k e l d en

dat

lieten z e m a a r z o . D e s y m b o l i e k d a a r v a n l a g z w a a r a l s d e n a c h t o p d e a a n w e z i g e g e v a n g e n e n . M a a r n o g a l t i j d ben ik d a n k b a a r d a t

t i e k , i n c l u s i e f d e N e d e r l a n d s e . H e t D u i t s e v o l k k r e e g g e e n tijd

hoewel bevend v a n top tot teen, op D I E plek m o c h t

voor

b e z i n n i n g . H e t f u n g e e r d e in d e c a l c u l a t i e s v a n d e k o u d e o o r l o g

als

tussen h a t e r s e n v e r r a d e r s : „ E n

m i d d e l , n i e t als p a r t n e r . D e d o o r g e d r e v e n

de

RADEN

w i l v a n een

g r o o t d e e l v a n h e t v o l k in

—

moest

—

tegen

gerechtvaardigd

heb

duisternis:

v o o r een b e l a n g r i j k d e e l t e w i j t e n a a n d e n a o o r l o g s e w e s t e r s e p o l i -

bewapening

de

ROTTERDAM

Ds. G . R. Visser schreef o v e r de o u d - N . S . B . ' e r s : „ W i e zag na

H i e r w o r d t het tweede gezicht v a n Duitsland het gelaat v a n Chris-

land

Polen

die

rech-

en m o e t d e m i s d a d i g e r s

er v a n

organisatie

w i s t , o m d a t hij N A L A T I G w a s t e g e n o v e r d e o m k e r i n g v a n a l l e z e slechts

bijvoorbeeld

discipelen

werd, nam ..."

in d e N A C H T

leren

waarin H I J

ik,

preken, VER-

J e z u s e e n b r o o d , b r a k h e t en g a f h e t a a n

zijn

d a t zij uit h u n ogenschijnlijke v e i l i g h e i d

Herdenk - vergeet niet

rukt

werden.

Een

belangrijke

dè

verjaring allen D e b e s t r a f f i n g v a n m i s d a d e n h e e f t een t w e e -

proces

ledig

personen

motief:

het

beoefenen

van

gerechtig-

heid, toegepast o p diegenen, die dig

gemaakt

hebben

afschrikken

van

digers. N a

aan

verdere

zich schul-

misdaden

en

potentiële

misda-

wij v e r w a c h t

dat met

Jerusalem

getoonde

documenten

als o o r l o g s m i s d a d i g e r s

gekenmerkt,

gen

de de

scherpe

denkbeeld

verbergen.

De

consequentie

hiervan

(was,

d a t t e g e n een a a n t a l v a n d e z e c r i m i n e l e e l e -

diegenen,

m e n t e n n i e u w e p r o c e s s e n g e o p e n d w e r d e n en

Wij

van

in

dit

herinneren die

verjaring

den

der

scherpe verjaring

gemaakt

hadden,

uitgesproken.

(Vervolg

Ik

op pag.

van

gerproces

was

echter

de ogen

heden

voor

een

herinner

13)

korte

noodzaak

te openen,

alle tijden

de

om

de

onmenselijk-

te documenteren

en

d e m o n d t e s n o e r e n v a n g r o e p e n en k l i e k e n , o n s h e l a a s al t e g o e d u i t o n s oostelijk land

bekend, die de

wreedheden

buur-

ongestraft

pogen te

bagatelliseren.

Vandaag,

o n g e v e e r 2 0 j a a r l a t e r , is m e n

b r e d e k r i n g , w a a r m e n n o g iets recht en r e c h t v a a r d i g h e i d , diep over

f e i t e n , die z i c h

voelt

teleurgesteld

g e d a a n h e b b e n en i d e e ë n , w e l k e lijkerwijze

geuit

Personen

die

voor-

onbegrijpe-

worden.

de

ernstigste

misdaden

tegen

de mensheid o p hun geweten hebben den

hoge

ties

in

politieke

het

Protesten

land

van

in

voor

in d e tussentijd

of

bekle-

administratieve

ten

van

oosten

mensen

posi-

Holland.

en g r o e p e n ,

die

ern-

stig b e z o r g d zijn v o o r d e t o e k o m s t d e r m e n s heid,

blijven

clementie

resultaatloos,

gesproken

ten

misdadigers,

die

waren,

doodstraf

wier

gewijzigd de

eens t e r

werd.

bewering,

Een

dat

„Heimat"

wordt

dood

van

van

van

top-

veroordeeld

e c h t e r in hen

hij n i e t

stens drie m a a n d e n de

er

aanzien

levenslang

is z e l f s

meer

dan

met hoog-

nog te leven h a d ,

gestuurd.

De

drie

naar

maanden

zijn al l a n g v e r s t r e k e n en d e v o o r l o p i g ziekenhuisverpleging profiteert

nog

steeds

v a n zijn s p o e d i g e Zelfs

vrijgegeven

indien

van

de

de

voorspelling

oorlogsmisdadigers, gelijken in

de

wier

geschiedenis

d e r m e n s h e i d n i e t v i n d e n , als g e w o n e misdadigers

voor

misdadiger

dood.

wreedheden hun

behandeld

zouden

zware

worden

en

d e a a n h e t begin v a n d e z e u i t e e n z e t t i n g

ge-

n o e m d e m o t i e v e n , g e r e c h t i g h e i d en king

op

hun

gepast, de

dan

over

wijls

gevallen zou

hen

en

uitgevallen

en

Wij

over

dit

afschuwwekkende

herhaaldelijk

Duitsland

in

voorkomt.

dik-

zijn

ge-

vrijspraken

of belachelijk lichte straftoepassing meest

toe-

zouden

vonnissen

zij.n

verontwaardigd

afschrik-

worden

berechting

uitgesproken

anders

schokt

hun

zouden

voor

misdadigers,

Oostenrijk

de

zoals

en

Moedgevend

West-

en

hoop-

v e r w e k k e n d was daarentegen het E i c h m a n n proces te J e r u s a l e m . D e S t a a t Israël heeft de wereld

b e w e z e n , h o e r e c h t en

toegepast

dienen te

de m a n

worden. Het

te o n t m o e t e n ,

heeft

geerd

heeft,

in

het

Dr.

die als d e

Eichmann-proces

Gideon

ver-

Hausner,

proces

volgen

heeft

gehad.

m.i.

Ten

twee

ge-

gefunaan

o o k in d i t b l a d a a n d a c h t g e s c h o n k e n Dit

wie

werd.

belangrijke

eerste

heeft

de

ge-

diep-

g a a n d e b e w i j s v o e r i n g en d e o m v a n g r i j k e

do-

cumentatie het geweten w a k k e r geschud v a n d i e g e n e n , die h e t liefst een streep o n d e r verleden van

willen

„vergeven

zetten

geopend

heid,

onverschilligheid

bij o o g g e t u i g e n

die

steeds

en v e r g e t e n " s p r e k e n

ogen

voorgelicht

en

van der

waren

hen,

die

en

door

het weer

en

de

nalatig-

kwaadaardigheid

grootste over

het

Reens

ons

t e g e n w o o r d i g e r v a n d e h o o g s t e eisen d e r rechtigheid

van Jisraeel

gerechtigheid

g o e d g e d a a n een p a a r w e k e n g e l e d e n in H o l land

Krijttekening

misdaden,

niet

vreselijke,

dat

g e b e u r d is. T e n t w e e d e zijn d o o r d e bij h e t

tot

de nog te-

uiting

van

het

oorlogsmisda-

metten zou worden gemaakt. H e t Neurenberwereld

van ons

destijds

afkeuring

d i e z i c h a a n d e m e e s t w r e d e en o n m e n s e l i j k e misdaden' schuldig

verband

vraagstuk

k w a m e n . O o k s c h r i j v e r d e z e s h e e f t bij d e z e

nipulaties hun

kunnen

is

het

protesten,

plannen

g e l e g e n h e i d zijn

misdadig verleden te

van

geweest.

die g e h o o p t h a d d e n d o o r a l l e m o g e l i j k e m a -

nazis-

d e v a l v a n H i t i e r en h e t

me hadden

het

te

factor

behandeling

ge-

Sol betekent zon Sol is ook de naam van een Grieks meisje.

Alle meisjes hier waren als bloemen als sterren voordat zij verwelkten en werden uitgeblust in de tuinen vol rook.

De geruite kampkleding is veranderd in vioolsnaren.

D e muziek van verbrande jonge levens doodde uit.

Amalia Irene Hanzluwna uit h e t Pools, door Eva Korper

mij een

ge-

MOORDENAARS ONDER ONS Een belangwekkend boek over de belevenissen van

SIMON WIESENTHAL bij zijn kruistocht tegen oorlogsmisdadigers als Eichmann, Wiese, Mengele, Rajakowitsch, Harster, Bormann, Stangl e.a.

Ca. 352 blz., m e t v e l e f o t o ' s en afbeeldingen van dokumenten.

In linnen s t e m p e l b a n d .

Een boek

TOT V E R S C H I J N E N — M A A R T A . S . — KUNT U PROFITEREN V A N D E S P E C I A L E

dot U

INTEKENPRIJS V A N ƒ 14,50. Daarna b e d r a a g t de prijs ƒ 16,50.

D e belangstelling voor dit boek is groot. Verzeker u van e e n exemplaar door nu onderstaande bestelbon te gebruiken!

IVÏÜQRDE NAARS ONDER ONS

moét lezen l

BESTELBON

W e t een voordeel van ƒ 2 , —

geldig t o t 15 maart ig57

Inleveren bij de boekhandel of zenden

M e t een voorwoord

aan Elsevier, P o s t b u s 2 1 1 , A m s t e r d a m .

v a n D r . L. d e J o n g

G a a r n e ontvang

ik onmiddellijk na verschijnen via b o e k -

voor

handel ex.

van het Rijksbureau

WIESENTHAL

—

MOORDENAARS

ONDER ONS

Oorlogs-

documentatie.

t e g e n de s p e c i a l e intekenprijs van ƒ 14,50.

Simon. Wïesentïwl

B e t a l i n g * : na ontvangst/op

rekening.

Naam

ttgtn EiiJimaw. iidja.'.oai!,-.,

Adres

Fuchkik, Mtten <;i ;t!e

Woonplaats

Datum

* Doorhalen w a t niet g e w e n s t wordt.

EEN U I T G A V E V A N ELSEVIER V E R K R I J G B A A R BIJ D E ERKENDE BOEKHANDEL

INDERDAAD...

OP IEDER UUR VOOR U PARAAT V e r d e r e i n l i c h t i n g e n bij u w r e i s b u r e a u o f r e c h t s t r e e k s

bij

C S A — LEIDSESTRAAT 4 — A M S T E R D A M — TEL. 0 2 0 - 22 27 88 O F S C H I P H O L - TEL. 0 2 0 - 15 13 4 4

CSA

De taak van de oud-verzetsstrijders I n de j a r e n 1 9 4 0 — 1 9 4 5 hebben vele N e d e r l a n d e r s z i c h m e t inzet v a n hun leven, bezig gehouden m e t het v e r z e t tegen de D u i t s e , fascistische b e zetters v a n ons l a n d . Zij hadden de meest verschillende geloofs- en levensovertuigingen, doch zij hadden één ding gemeen en d a t w a s de wil te strijden v o o r de vrijheid v a n ons l a n d , de h a a t tegen het fascisme, t e gen de helpers v a n de fascisten en hun a f k e e r v a n o o r l o g .

T o e n o p 5 mei 1 9 4 5 de D u i t s e legers capituleerden k o n de verzetsbeweging de b a l a n s g a a n o p m a k e n . H e t l a n d v e r k e e r d e in een feestroes, m a a r bij de verzetsstrijders w e r d de vreugde getemperd d o o r de herinnering a a n de vele s l a c h t o f f e r s die de strijd v o o r de bevrijding h a d gekost.

T o c h heerste o o k onder hen vreugde en v e r t r o u w e n . H e t fascisme w a s i m mers verslagen en zou nooit meer de kans krijgen zijn k o p op te steken.

D u i t s l a n d zou n o o i t meer de k a n s krijgen de w e r e l d in b r a n d te steken.

Sindsdien zijn 2 1 j a a r verlopen. H e t is interessant t e zien w a t er v a n alles w a t wij ons toen voorgenomen h e b ben en w a t v a n hogerhand b e l o o f d w e r d , t e r e c h t is gekomen.

V e e l is v e r a n d e r d , m a a r o p n i e u w en eigenlijk nog steeds k o m t de dreiging tegen de vrede, het g e v a a r v a n onze oostgrens, v a n u i t W e s t - D u i t s l a n d .

E r is een nieuwe „ W e h r m a c h t " o p g e b o u w d . E n d a t is in een veel sneller t e m p o geschied dan in de j a r e n na de eerste wereldoorlog, na de vrede v a n Versailles h e t geval is geweest.

E e n v a n de voordelen, die zij d a a r b i j hebben benut w a s het aanwezig zijn v a n de nodige „ v a k l i e d e n " , m i l i t a i ren met e r v a r i n g opgedaan in de H i t I e r - W e h r m a c h t , a a n h e t O o s t f r o n t en in de bezette landen.

Z i j hebben w e l een ander u n i f o r m gekregen, m a a r hun mentaliteit is z e k e r niet v e r a n d e r d .

V e e l is gesproken over „ d e m o c r a t i s e r i n g " v a n de W e h r m a c h t , m a a r bij de eerste de beste maatregelen, die enigszins die richting zouden k u n n e n ingaan, n a m een deel v a n hen o n t slag. V a n z e l f s p r e k e n d hebben niet allen dit gedaan. V e l e oud-nazi's v e r vullen nog steeds belangrijke functies in W e s t - D u i t s l a n d en o o k in de N a vo.

kasteel te k o p e n in L i m b u r g .

I n zijn „ H e i m a t " is K i e s i n g e r b o n d s kanselier geworden. N a t u u r l i j k t r a c h t men a a n te tonen, d a t hij een tegenstander v a n H i t i e r w a s , m a a r het enige w a t v a s t s t a a t is d a t hij v a n a f 1 9 3 3 lid is geweest v a n de N S D A P .

E r is i n d e r d a a d v a n u i t W e s t - D u i t s l a n d niet veel goeds t e melden. D e o p m a r s v a n de o u d - en neo-nazi's v a n de N D P is w e l het duidelijkste bewijst v a n het potentieel g e v a a r , d a t evenals in de dertiger j a r e n v a n u i t D u i t s l a n d dreigt.

E n evenals d a t destijds h e t geval w a s , k o m e n er o o k in ons l a n d allerlei duistere groeperingen a a n het daglicht.

H e t N e d e r l a n d s e v o l k en v o o r a l de oud-verzetsstrijders bezien dit alles m e t het grootste w a n t r o u w e n .

Bij herhaling hebben zij u i t d r u k k i n g gegeven a a n hun a f k e e r tegen deze o n t wikkeling. H e t komt tot uitdrukking op demonstraties, meetings, zoals b.v. in L i m b u r g tegen de k o m s t v a n Kielmansegg.

MAX

Anatevka

confronteert

deze weken

duizen-

MEIJER

oud-commandant Raad van

H E R D E N K E N

Verzet

?

E n w a t w e er aan gedaan hebben? Niets, he-

d e n m e t h e t l e v e n v a n een k l e i n e j o o d s e g e -

l e m a a l niets. J a

m e e n s c h a p in e e n k l e i n R u s s i s c h p l a a t s j e .

T e r w i j l wij het zeggen

M e t het

d e n k e n is n i e t v o l d o e n d e ; h e r d e n k e n is niets

leven v a n

een j o o d s e

gemeenschap

en m e t de o n d e r g a n g . D e dreiging v a n o n d e r g a n g is s t e e d s Men

tracht hem

die

aanwezig. er

afwendbaar.

Het

wijze.

Anatevka,

op

Daar

weg

gaan

naar

ze.

een

adem-

Weg

ander

uit

tussen-

/ station.

Onze

generatie herkent

eigen

ervaring.

in

dit

gebeuren

D e nieuwe generatie zit er w a t angstig bijsterd t e g e n a a n t e kijken. V o o r

de ver-

h e n is h e t

geschiedenis.

Een

tevka. het

Wij

zou

die

zich

heeft

heel l a n g g e l e d e n en heel v e r

Hoe

afgespeeld

weg. Wij w e -

n a a r de

geleden

in

het

ver-

re Rusland. j a a r g e l e d e n en d i c h t e r bij.

weten

hebben

geprobeerd

dat

leven.

Wij weten

dat

het

ko-

luisteren wij die

goed

f o u t g e w e e s t is) e n j a , w i j

herdenken.

Nee,

toch,

Wij

wij doen

geld v o o r

nog

meer.

geven

een d o r p , e n e t e n v o o r I n d i a

v i j f en t w i n t i g

jaar

geleden

ons

op

over

het geval

Lages,

o v e r d e g e v a n g e n e n in B r e d a , o v e r d e

oor-

l o g in V i e t n a m , o v e r d e a p a r t h e i d in Z u i d -

en

over

de ongelijkheid

in A m e r i k a , o v e r

van

de keet,

blank die

Onderdrukking,

oorlogsgeweld

in

vervolging

verschillende

delen

w e r e l d , die z o k l e i n

en

lang-

W e r k e l i j k iets d o e n , s a m e n m e t a n d e r e n , onze

En vandaag?

en

v o o r d e rest h e b b e n w e h e t g o e d , t e g o e d .

het

d a n bij.

v l a k bij. en van is g e -

worden.

samenleving

teren, En

te

veranderen,

d a a r k o m e n wij niet a a n

toch,

discriminatie,

h e t zijn p r o d u c t e n v a n

te

toe.

vervolging, deze

om

verbeoorlog,

samenleving.

H e t h e e f t p a s z i n één k e e r p e r j a a r t e h e r -

H e e f t het zin Auschwitz te herdenken

van-

daag?

denken dag

Is h e r d e n k e n

alleen,

voldoende?

wanneer

in d a g

leving

waarvan

vrijheid, recht,

van

zaamheid

Anatevka.

Hebben

jullie

En

hebben

moeten

dit

daarnaast

de

aan

producten

bereid een

zullen

bestaanszekerheid, gelijke

kansen

voor

jullie e r a a n Wij

het

ge-

althans wij hadden het kunnen

we-

het moeten

weten.

zijn:

verdraagiedereen.

gedaan?

hebben

zijn

samen-

geweten?

toegeven:

t e n ; wij h a d d e n

en

wij

uit te werken

D e n i e u w e generatie v r a a g t ons n a het zien

weten,

konden

we

h a r i g e j o n g e r e n s c h o p p e n en d a a r blijft

Berlijn d e r t i g

wat

wij

r a d i o ; w i j kijken n a a r d e T V ;

zwart

Wij

her-

l e z e n d e k r a n t (en v e e l a l n o g een k r a n t

Afrika,

jaar

het;

m e n k a n en w i j l e v e n e r l a n g s . W i j

Anatevka

zestig

en

leven wij nu?

t e n d a t h e t v a n d a a g speelt en heel d i c h t b i j .

Amsterdam

wisten,

komen

Wij wonden

geschiedenis

herdacht.

weten we

doen.

er langs te

laatste bedrijf toont het ons op

benemende

toch, wij hebben

H o e h e b b e n w i j t o e n g e l e e f d ? Z o a l s in A n a -

te vergeten, men tracht

v o o r b i j t e l e v e n m a a r t e n s l o t t e k o m t hij, o n -

de w e r e l d . E e n

D e hoogste leiding v a n de W e h r m a c h t is o p het ogenblik in handen v a n een zekere de M a i z i è r e , een v r o e gere v e r t r o u w e l i n g v a n H i t i e r . . .

E e n en t w i n t i g j a a r n a de bevrijding, na de capitulatie v a n de Duitse legers is Kielmansegg o p p e r b e v e l h e b ber v a n de N a v o - s t r i j d k r a c h t e n in Centraal Europa met als zetel N e d e r l a n d . D e m a n is reeds bezig een

D u i d e l i j k is d a t bij dit alles de o u d verzetsstrijders een belangrijke t a a k hebben.

Z i j dienen a c t i e f op te treden o m t e verhinderen, d a t ins ons l a n d een p o litiek gevoerd w o r d t als in de d e r t i ger j a r e n . D e oproep v a n de regering in mei 1 9 4 0 zijn zij niet vergeten, n.l. de oproep o m m a a r rustig te g a a n slapen . . .

D e vrijlating v a n Lages w a s t o c h een teken aan de w a n d . D e o u d - v e r z e t s strijders zullen de regering k l i p en k l a a r duidelijk m a k e n , d a t zij er in geen geval genoegen m e e zullen n e men, dat de drie n o g in B r e d a z i t t e n de oorlogsmisdadigers Lages naar W e s t - D u i t s l a n d zullen volgen.

Z i j letten o o k n a u w l e t t e n d o p de situatie in ons l a n d . Indien er k o e koekseieren in ons nest w o r d e n gelegd, is het de t a a k o o k v a n de o u d verzetsstrijders deze weer d a a r u i t te verwijderen. Z i j blijven o p de bres staan om te verhinderen, d a t de n a gedachtenis a a n de gevallenen uit de bezetting besmeurd w o r d t . D a a r t o e zullen zij de a n t i - H i t l e r c o a l i t i e , zoals tijdens de bezetting, herstellen.

W I M P O L A K Emzn.

Voorzitter P v d A Federatie Amsterdam.

voor beter

schoeisel

VOOR

Chaussures

mantel-costumes

Modernes

H . v. C o e v o r d e n N . V .

Gijsbrecht van Aemstelstraat

D. DE BECK N.V. Beethovenstraat 100-102 Tel. 795330 Amsterdam Spuistraat 25 Tel. 113537 D e n Haag

4

Amsterdam - Tel. 50810

L O N - cosmetica u i t Israël

KEURSLAGERIJ

„BEER

verkrijgbaar bij: DROGISTERIJ-FOTOHANDEL

S. Heymans

LEVERT ALLEEN HET BESTE TEGEN BILLIJKE PRIJZEN

Sarphatistraat 50

S p e c i a l i t e i t : ossenworst en kalfsleverworst

Amsterdam

Pretoriusstraat 55 - A m s t e r d a m - Tel. 945179

zondags open

BROEKENPALEIS Ferd. Bolstraat 90 Jan Evertsenstraat 31-33 Haarlemmerstraat 3 Zeilstraat 25

U.C.A. CONFECTIEZAAK V O O R H E T BETERE GENRE

TERLENKA PANTALONS 45/55 in de beste

A Q

samenstellingen vanaf

I 7./

Th. de Lange uw adres voor Aardappelen,

~] R

Beethovenstraat 11 Tel. 720744

J

Amsterdam

. de Leeuw

kwaliteit

groente

en fruit

Bontwerken naar maat

fa. A. THAU groothandel

in

REGENKLEDINGSTOFFEN EN

VOERINGEN nylon-capitou

conserven, diepvries enz. dagelijks verse aanvoer specialiteit: FRUITMANDEN

privé:

nylon-voering

Krugerstraat 4

nylon-coat

Tel. 949544 atelier: Pres. Brandstr. 22

N i e u w e Hoogstraat 5

Scheldeplein 4

Tel. 923239

Tel. 63668-62691

A m s t e r d a m - T e l . 726911

Amsterdam

Amsterdam

VONNIS OVER S O B I B O R Op

20

bet

Sobibor-proces,

december

in deze

te Hagen

dat

doodsfabriek

opgehangen. veroordeeld;

Na

deze

dat

één

bor

is vergast,

is tot vijf

aan

Gustav

de

hen

zijn

uitspraak tegen

heeft

tot

plaats

twaalf zich

in zijn

korte

geloof a a n d e beulen zelf —

in

het

beulen

die

nazi's

ons

in het

de

bijzonder

treft,

om-

in

Sobi-

Nederlanders

Auschwitz

Heinemann,

h o e w e l die allen ontegenzeggelijk

behoorden

en

Hier

uit

Nederland

zijn, z o a l s

daardoor

Comité

bondsminister

de

justitie

en

het

Rode

Kruis

is

bewezen,

hen u i t g e m o o r d . D e

sche v o n n i s s e n t o n e n d u i d e l i j k d e v o l k o m e n m i n a c h t i n g a a n justitie t e H a g e n v o o r d e o n t e l b a r e s l a c h t o f f e r s

en h a a r

van

ring,

waarbij

deze

massale

mensenslachters

als

procesvoe-

commune

misdadi-

T e n d i e p s t e v e r o n t w a a r d i g d en g e g r i e f d h e e f t h e t N e d e r l a n d s A u s c h -

gers w o r d e n b e s c h o u w d e n b e h a n d e l d , t e r w i j l h e t in f e i t e

witz

m i s d a d e n t e g e n d e m e n s h e i d en d e m e n s e l i j k h e i d , z o a l s d i e in

en

nabestaanden

van

de

slachtoffers

v a n A u s c h w i t z , d.i. in N e d e r l a n d o o k v a n d e d o o d s f a b r i e k kennis

genomen

van

d e v o n n i s s e n in

Het

comité protesteert

Ten

eerste v a n w e g e

het

d a a r ten s c h e r p s t e

de belachelijke

Sobiborproces

t e N e u r e n b e r g zijn g e d e f i n i e e r d

Sobibor,

te

tegen

erkend, tien v a n

de

gaat

kan

iets

van

het

om 1946

en a a n d e k a a k g e s t e l d . S l e c h t s als

d i t i n z i c h t , d a t o o k d o o r d e V e r e n i g d e N a t i e s is b e k r a c h t i g d ,

Hagen.

tegen.

straffen

de

onverschil-

W i j m a k e n eveneens b e z w a a r tegen de gehele wijze v a n

overlevenden

vercyni-

ligheid t e g e n o v e r de grootste m i s d a a d uit de geschiedenis.

te

Bonn:

Comité,

tot

persoonlijk

o u d e mensen, z o n d e r enig

moeden v a n w a t er ging gebeuren d o o r

volgende

van

direct

waren.

door

3 4 . 3 1 3 mensen, v a n zuigelingen tot

vermoorde

Nederlands

Sobiborpersoneel

aan de massamoord medeschuldig

cel

vrijheidsstraf-

vrijgesproken.

de

het

van

vijf

er

door

zond

Westfalen 7 5 maanden

Een

uitspraak,

drie

dr.

in ruim

levenslang,

zijn

schandelijke op de

daar

is gevoerd.

Een

fen

brief

had

duivelse

Duitse

verleden

wordt

worden

over-

wonnen.

elf

v e r d a c h t e n : wij w i j z e n in h e t b i j z o n d e r o p W o l f f ( t e g e n w i e l e v e n s -

In

l a n g w a s geëist en die a c h t j a a r k r e e g —

d a t m e n d a a r d e m o c r a t i s c h o p t r e e d t en d a t d e d e m o c r a t i e e r is h e r -

r e d . ) . Z o a l s een l i d v a n h e t

N . A . C . a l in H a g e n t e g e n o v e r d e p e r s h e e f t v e r k l a a r d :

levenslange

de Bondsrepubliek

steld. D a t

g e v a n g e n i s s t r a f w a s v o o r a l l e n o p zijn p l a a t s g e w e e s t . W e l i s w a a r z o u

gezinde

g e e n e n k e l e s t r a f in o v e r e e n s t e m m i n g zijn m e t

stemmen

de niet te

omvatten

moet

echter uit

mensen, en

wordt

kunnen

goedkeuren

dikwijls v a n

de

feiten blijken. K u n n e n

tegenstanders dat

overheidswege

van

verklaard

democratisch

het nazidom

de m o o r d e n a a r s

van

ermee

w a n d a d e n die alle v e r d a c h t e n hebben b e g a a n d o o r de vernietigings-

o n s m i d d e n zijn?

m a c h i n e S o b i b o r o p g a n g t e h o u d e n : zij m a a k t e n z i c h i m m e r s s c h u l -

W o r d t z o niet het w a n t r o u w e n v a n Hitiers slachtoffers, m a a r

dig a a n d e d o o d v a n e e n k w a r t m i l j o e n o n s c h u l d i g e n — en d a t a a n -

zeer dat

t a l is t e l a a g

aanzien v a n

genomen.

Bijzondere verontwaardiging schuwelijke

misdadigers,

ons gewekt. D i t betekent:

niet

wegens

gebrek

aan

aan het welsprekend

hun d o d e slachtoffers en d a t

iedere hoge

(Vervolg

van pag.

s p r e k m e t P r o f . B i a n c h i , g e p u b l i c e e r d in

de

gaarne hadden

van

h e t k a m p A u s c h w i t z e n 2 4 j a a r n a d e o p s t a n d in S o b i b o r g e -

van

de

bevrijding

wild d a t wij die v r a a g m e t neen konden b e a n t w o o r d e n . H e l a a s m o e -

van

ambtenaar,

wij bij d e 2 2 s t e h e r d e n k i n g

ten wij ons e c h t e r steeds o n g e r u s t e r

iedere mildheid

benoeming

in h u n een

iedere

berechting,

oud-nazist

terugkeer

naar

de

tot

van

een

„Heimat",

ie-

schuwing,

dadiger

uitgesproken

in

het

vijfde

boek

—

gevaar

van

vergeet

van

de laffe

de oudheid,

weer

oorlogsmis-

Amalek.

Herdenk

n i e t ! W i j h e r d e n k e n in l i e f d e d e

H a a g s e P o s t o p 2 1 n o v e m b e r 1 9 6 4 . H i j wijst

pende potentiële misdadigers, die slechts

o m . o p h e t feit, d a t d e B o n d s r e p u b l i e k ,

na-

d e g e l e g e n h e i d w a c h t e n , d e m e n s h e i d in e e n

niet vergeten, dat mildheid ten aanzien

d a t zij in 1 9 4 9 s o u v e r e i n g e w o r d e n w a s , t i e n

n i e u w e r a m p t e s t o r t e n . E e n g o e d g e l o v i g e en

d e m i s d a d i g e r s u i t d e z e tijd v e r r a a d z o u b e -

dromende

tekenen

jaar

niets

gedaan

heeft

om

de

oorlogsmis-

w e r e l d h e e f t eens

in

1938

bij d e

d a d i g e r s t e v e r v o l g e n . H i j z e g t duidelijk, d a t

t e r u g k e e r v a n een als g r o o t b e s c h o u w d e

het

gelse

hier

om

een

algemeen

cultuurbelang

staatsman

g a a t : hij v e r z e t z i c h t e g e n d e v a n o u d s b e -

„vrede

kende

zijn o m

beruchte

ke in h e t zich

tot

der

verdraaiingen,

handelen van taak

gesteld

wel-

Ir. Wiesenthai,

heeft,

oorlogsmisdadigers

oudtestamentisch,

volgens

te

iets

de

die

berechting

bevorderen

„iets

wraakgierigs"

zou

s c h u i l e n . P r o f . B i a n c h i t o o n t o p een

manier

in

onze

in

diens

ons

en-

geloofd:

voorzichtig

o n s n i e t w e e r in s l a a p t e l a t e n sus-

sen d o o r s o o r t g e l i j k e W i j zijn h e t jeugd,

woorden

tijd". L a a t

op

opschrift

M o z e s , n a a r aanleiding v a n het steeds groeiende

een a a n m o e d i g i n g v a n d e slui-

die ik als m o t i e f en

v o o r d i t a r t i k e l g e k o z e n h e b , zijn een w a a r -

d e r e b l o e m , g e s t u u r d a a n een f a m i l i e - l i d v a n gedetineer-

maken.

De woorden,

een uit d e g e v a n g e n i s v r i j g e l a t e n de, betekent

ten

gerecht-

van

oorlogs-misdadiger

9)

opnieuw

vaardigd?

v a n d e w e i n i g e , d a n k zij d e o p s t a n d

dadiger,

het Duitse heden

Hoe

a a n d e z e b e u l e n o n t s n a p t e n is g e l o o f g e h e c h t , m a a r w e l s c h o n k m e n

Herdenk - vergeet niet

van

bij

bewijs,

getuigenis

even-

a l l e o p r e c h t e m e n s e n b i n n e n en b u i t e n D u i t s l a n d de zuivering

in

af-

heeft de v r i j s p r a a k v a n vijf d e z e r

zogenaamd

van

in-

Sobibor weer

geruststellingspogingen.

verschuldigd

w i j zijn

aan

gewaarschuwd

o n s en

onze

terwille

van

slachtoffers v a n de nazi-tijd, l a a t ons e c h t e r

tegenover

diegenen,

d o o d g e m a r t e l d zijn. I n d i e n misdadigers

die

door

tijdens zijn b e r e c h t i n g n o g

zou

hebben

van

getoond,

clementie schoon

ten

ik

minste

ik h a a r

werpen.

zou

Maar

ook

een

suggestie

nog

begrijpen,

in d i t

kunnen

geval

wij

ons

een

situatie

i n d e n k e n , w a a r i n w i j o p een m i s d a d i g e r ,

die

zijn

niet

cri-

het

in

het

bijzonder

verschuldigd

aan

meer

onder

de g e w o n e

term

van

minaliteit gerangschikt k a n w o r d e n de v a n clementie of humaniteit zouden

j o o d s is en niets m e t h e t o u d e t e s t a m e n t

bestaanden, hun vrienden, hun

sen,

heeft,

d a t heel w a t

ten hierover De

afschrikkend

van weer

gekregen. H e t hoe

schillende

heeft een

door

is s c h r i k b a r e n d

neo-nazistische landen

de

bijzondere

weer

groepen

hun

s t e k e n . O o k h e t feit, d a t

ofschoon

recente

wat

gebeurd

den.

actuali-

kan,

dat

gade in

te

verop-

is,

zich

nooit

meer

alle verschijnselen,

bij i e d e r v a n

ons w e k k e n ,

herhalen

die d e z e in

vrees

de kiem

gevoor

diege-

definitie

Ook

fers d e r n a z i - t e r r e u r , -steeds in e e r b i e d

her-

door

land

denk, de nagedachtenis aan de d a p p e r e

ver-

en

zetsstrijders,

die

heb-

nooit

strijd

aan

het a a n t a l vijanden der

de

mensheid

procentu-

eel g e z i e n o n b e l a n g r i j k . W a t z i c h d a a r u i t

in

ben

d e d e r t i g e r j a r e n o n t w i k k e l d h e e f t is n o g

te

hoogste

v e r s in o n s g e h e u g e n noodzakelijk gaan.

zou

zijn,

Iedere vrijlating

geprent, hierop van

een

dan dat nader

in

het te

oorlogsmis-

zou

daarom

elke

vorm

als

worvan

een o p g e l e g d e s t r a f o f

van de

deze

nagedachtenis v a n

wand.

Tekel

gesteld

d a a d t e g e n d e m e n s h e i d en ik g e b r u i k

dit h o g e d o e l . D e

in d e t w i n t i g e r j a r e n w a s in h e t z e l f d e

Mene

staat

weg mogen vinden voor samenwerking

die ik s a m e n m e t d e

waarlozen

bereid

mis-

gevonden hebben, van de zes miljoen

het

een

beschouw

misschien

als e e n

met

is

in

en

gruwelijkste

ver-

zij

10%,

weer

toont

m i l d h e i d in d e b e h a n d e l i n g v a n een v a n

ook

heeft,

dan

Ik

spijt

s m o o r d w o r d e n , d a t a l l e g o e d e k r a c h t e n een

niet t e

gehouden

minder

van

verzachting van

nen, die in d e c o n c e n t r a t i e - k a m p e n

iets

geringste

hij h i e r t o e

hun

intocht

het

s p o r e n e r v o o r t e z o r g e n , d a t al d a t v r e s e l i j k e

als

nazisten

aantal

eens

z o u zijn, d e z e l f d e m i s d a d e n t e h e r h a l e n ,

deel-

een

niet

herdenken. D e z e herdenking dient ons a a n te

paar

staat-parlementen

deze

teken

hydra-kop

in een

landgenoten,

term

toepas-

n o g steeds in d i e p e s m a r t en o n e i n d i g e l i e f d e

oorlogsmisdadigers

middel

gebeurtenissen slaan,

te

gedach-

heeft.

bestraffing

teit

fraaiere

ver-

een b e t e r e t o e k o m s t d e r m e n s h e i d . M a a r wij

k e n , a a n d e m i l j o e n e n o f f e r s , die w i j , h u n n a -

maken

of-

zou

d i e g e n e n , die n i e t m e e r t o t o n s k u n n e n s p r e -

verdient

eens

t e k e n e n v a n b e r o u w o v e r zijn m i s d a d e n

aan,

bijzondere erkentelijkheid

hen

een d e r o o r l o g s -

dat „wraakgierige gerechtigheid" zeker niet-

die

van

in

de

waarden

hun

palen.

dood joden,

miljoenen overige

levens

voor

de

geofferd vrijheid

der mensheid, onze toekomst

of-

aanzien fers,

vanuit van

hun

familieleden

recht op hebben, d a t

van

en

liefde

der

vrienden,

hun diepste

de m a a t s c h a p p i j

ten

slachtofdie

verzacht

de

maken. Daarom

de

vergeten.

kan

geëerbiedigd

worden,

tot

er

gevoelens worden

d a t wij hun smart, die n o o i t v e r j a a r t

en laten

gevoelens

de nabestaanden

vormen

v e r m a n e n d e s t e m , die ons d o e n en het belang van

de

oorlogsmisdadigers

ons

l a a t ons herdenken

en

en

eigen niet

in

dient te b e Opperrabbijn E .

BERLINGER

Originele Amerikaanse en Engelse dumpgoederen verkoopt alléén

SPEIJER Houtkoperburgwal 2 b/d Oude Schans - Telefoon 241717 Amsterdam

DOE M É É R MET MINDER GELD

1 HEMA

Z a t e r d a g s tot 6 uur O o k u w adres voor alle werkkleding, zoals: Broeken,

open soorten

Overalls,

Overhemden

Sport-, Regen en

Motorkleding

M. V e r d o n e r van B a e r l e s t r a a t 84 A m s t e r d a m t e l . 722608

Damestassen,

handschoenen

Reisartikelen,

paraplu's

alle luxe

lederwaren

B. Beesemer Kalverstraat 40 Amsterdam

Ook 's maandags de gehele dag geopend

in wollen en

KOHLElR

KIES UIT . . .

45 M O D E L L E N I N 12 U I T V O E R I N G E N DE GROOTSTE

zijden stoffen

tïlaumatm

COLLECTIE, OOIT ONDER

ÉÉN

DAK

SAMENGEBRACHT. U V I N D T IN DEZE COLLECTIE EEN ELECTR.

MACHINE

V A N FL 1 6 5 . — T O T EEN VOL-AUTOMATISCHE

DE ZAAK VOOR AL UW VERWARMINGSPROBLEMEN

ZWITSERSE

VRIJE-ARM

M A C H I N E V A N FL 6 6 5 . —

UW OUDE MACHINE

IS BIJ O N S

MÉÉR W A A R D !

PALEIS

HET S p e c i a l i s t Köhler-Naumann - Veritas

FERDINAND

BOLSTRAAT

Showrooms: HEMONYSTRAAT 52—54 Tel. 020 - 72.23.31;

19

(hoek Daniël Stalpertstr.) A M S T E R D A M - Tel. 720427

AMSTERDAM

71.79.04

10 jaar Nederlands Auschwitz Comité Ruim

tien

Ned.

Auschwitz

jaar

is h e t

nu

Comité

geleden zijn

dat

het

werkzaamhe-

del v a n e e n m e t h o n d e r d e n bekrachtigde

brief

aan

den begon. H e t was de gevangenneming v a n

nister-President D r . W .

Clauberg

noeming

(de „ a r t s " , verantwoordelijk

experimenten van

op

Auschwitz)

vrouwelijke die d e

voor

gevangenen

aanleiding

vormde

t o t h e t b i j e e n r o e p e n v a n een v e r g a d e r i n g zoveel

mogelijk

getuigenverklaringen

om

tegen

van

Speidel

tot

hulp

v e r l e e n d e bij

NAC

van

het verkrijgen

en

Mibe-

opperbevelhebber

De

uitkeringen

toenmalige

Drees tegen de

NAVO-strijdkrachten. het

ze mening ten opzichte v a n

handtekeningen

de

der

die

visie n o d i g d e n ons herhaaldelijk uit o m

het invullen

meet der

der

af

aan

IG-Farben Cadsu-for-

h e m t e v e r k r i j g e n . E e n s i m p e l e o p r o e p in d e

mulieren. In het v o o r j a a r v a n 1 9 5 8 w e r d

de

dagbladen

internationale

te

leen o m krijgen, de

bleek v o l d o e n d e

zijn v r o e g e r e maar

kampen,

klein w a s Clauberg

ook

honderden

zodat

om

t e zijn n i e t

de

Poort

allen te

ontging

al-

s l a c h t o f f e r s bijeen

zijn

vrienden van

te uit

Cleve

te

herbergen. straf,

hij

s t i e r f in zijn cel en h e t v e r z a m e l e n v a n

gerechte

ge-

Amsterdam

conferentie

gehouden,

van

waar

om-

jaren

uitgenodigd neringen

door

het

leggen v a n

urn

en het

een

gevangenen v a n Auschwitz voelden om

te A m s t e r d a m ,

uit A u s c h w i t z

komsten

deze

uitgegroeid

tot

op

in

de

geplaatste

organiseren

herdenkingsbijeenkomst zijn

bloemen daar de

van

Bachzaal

herdenkingsbijeengrootse

manifesta-

worden

jeugd

gesproken.

Waar

mogelijk

ten

dienst

van

jaren

bestaande

Comité.

Al

Internationale

spoedig

bleek

een mededelingenblad scheen

in

december

oplaag

van

600

ex.

een

Auschwitz uitgave

nodig. D i t 1956

blad

gestencild

(onze

krant

in

komt

r i n g d e r o o r l o g s m i s d a d e n in D u i t s l a n d

nu

a l n i e t is e r sinds die e e r s t e

ring

door

ons

comité

In m a a r t

gedaan.

1957 protesteerden

Kaarten

grote pers

in

Amsterdam

weerklank

vergade-

en

tegen

instemming,

z o w e l in N e d e r l a n d

Hier

volgt

werkzaamheden. wij d o o r

voor de

mid-

Vaak b.v.

vraagt in h e t

men proces

her-

onze te

de

getuigden. O o k

met

de

alle

ons

het w e r k

van

Terugblikkend jaren

weten

op

ons

wij dat

gelden

werk

aan

van

wij dit

o m d a t wij de gevolgen v a n senwaan

tien doen,

f a s c i s m e en r a s -

d e n lijve o n d e r v o n d e n

lang dit boosaardige gezwel der uitgeroeid

het ligt.

deze

konden

en d a t w i j h i e r m e d e d o o r m o e t e n niet

voor

aan het hart

is, o p d a t

hebben

gaan

zo-

maatschap-

er nooit

meer

kome.

verjavond

terwijl

als in h e t

de

buiten-

besteedde.

medewerking Frankfurt

zoals

tegen

de

kampbeulen van Auschwitz, w a a r twee ons

klassen

h i e r en e l d e r s .

ver-

aktie

land hieraan grote aandacht

Wat

het

Onze

n o r m a a l in 5 0 0 0 e x . u i t ) .

s l e c h t s een a a n t a l v a n o n z e

levend antisemitisme

wij tegen

van een

wij

middelen

de benodigde

een A u s c h w i t z

enige

War-

het C o m i t é M o n u m e n t te A u s c h w i t z ter v e r -

pij

al

kampherin-

ervaringen met

steunden

staande

Vele akties o n d e r n a m e n

bij h e t

onze

verzoek diverse

rondgeleid en o v e r o n z e

ties in d e d r i e g r o t e s t e d e n v a n o n s l a n d .

aan

over

d a m hebben wij o p

gericht

zich

Anne

s c h a u - t e n t o o n s t e l l i n g in d e W a a g t e A m s t e r -

H e t Nederlands Auschwitz Comité werd opsloot

het

te spreken. Tijdens de grote

m o n u m e n t d a t ons z o n a

w a t b l e e f w a s d e g r o t e b e h o e f t e die d e o u d -

en

organiseert

Frankhuis f o r u m a v o n d e n w a a r o p onze leden

krijging

baren

on-

problemen

maken.

enige

eerste j a a r m e t het herdenken v a n o n z e dier-

tuigenissen tegen h e m v e r v i e l d a a r m e e . M a a r

hebben.

inter-

Reeds

s t r e e k s 2 7 j a n u a r i . B e s c h e i d e n o p g e z e t in h e t

bij d e

tact met elkaar te

IAK

een

nationale A u s c h w i t z d a g w e r d ingesteld,

Oosterbegraafplaats

con-

het

o.a.

kenbaar te

vele

de pers, radio

en

van tele-

Herdenking

DEN HAAG 22 januari, DILIGENTIA. T o e g a n g s p r i j s ƒ 2 , 5 0 .

Kaarten verkrijgbaar: DILIGENTIA, K a s s a o p e n 1 0 — 3 u u r Fa. ALBERSEN, G r . H e r t o g i n n e l a a n 1 8 2 Boekhandel LYBO, L v . M e e r d e r v o o r t 6 1 6 Boekhandel LYBO, W i l l e m d e Z w i j g e r l a a n 6 4 Boekhandel KOENS, B a n k a s t r a a t 8 - 1 0 GERZON, Klantenservice, V e e n e s t r a a t 3 6 Boekhandel MENSING EN VISSER, K n e u t e r d i j k 1 1 Boekhandel Van YSSELDIJK, L. v . M e e r d e r v o o r t 8 7 0 Boekhandel Van AMERONGEN, K e i z e r s g r a c h t 2 2 7 MOUWES, G e d . G r a c h t 8 5

Tel. Tel. Tel. Tel. Tel. Tel. Tel. Tel. Tel. Tel.

11 33 33 55 63 18 11 68 55 63

76 73 96 13 79 51 76 18 69 11

47 33 82 94 02 00 64 93 61 08

ROTTERDAM 28 januari, AULA MUSEUM BOYMANS. T o e g a n g s p r i j s ƒ 2 , 5 0 .

Kaarten verkrijgbaar: HAKKER, H o n g a r e n b u r g 4 3 5 Tel. 85 27 96 v. BENTVELD, H e n e g o u w e r l a a n 1 8 a T e l . 12 5 5 13 Muziekhandel LICHTENAUER, K r u i s p l e i n 4 4 JOODSE GEMEENTE, P a e t s t r a a t 4 0 Boekhandel PEGASUS, H o o g s t r a a t 1 4 3 Muziekhandel SNOEK, H o o g s t r a a t 1 5 6 Boekhandel ARBEIDERSPERS, S l a a k 3 4 Muziekhandel STAM, S c h i e w e g 2 9 Muziekhandel SIMONIS, B e i j e r l a n d s e l a a n 2 9 Muziekhandel DANKERS, C o o l s i n g e l 4 7 AMSTERDAM 29 januari, RAI-Congrescentrum, grote zaal. T o e g a n g s p r i j s ƒ 3 , 5 0 .

Kaarten verkrijgbaar: NED. THEATER CENTRUM, S i n g e l 1 8 6 T e l . 23 02 01 DE NIEUWE MUZIEKHANDEL, L e i d s e s t r a a t 5 0 ( c ) Muziekbeurs AMSTERDAM, T r o m p e n b u r g s t r . 1 1 1 I. DE ZWARTE, v. W a l b e e c k s t r a a t 9 , W .

Tel. 8 36 22 Van GEENS, O r t e l i u s s t r a a t 1 7 8 Tel. 8 55 72 L. DE VRIES, v a n S p e i j k s t r a a t 9 2 Tel. 8 36 68 A. FELS-KUPFERSCHMIDT, H a a r l e m m e r m e e r s t r a a t 1 2 0 J. FURTH, D i e m e r k a d e 4 3 , D i e m e n Tel. 5 88 42 L. CHEVAL, V o l k e r a k s t r a a t 2 6 Tel. 42 68 48 J. SLAGTER, V o / k e r a k s t r a a t 1 0 h s . le\. 4 2 9 2 1 7 Gramofoonplatenhandel CHARLES, W e t e r i n g s c h a n s 1 9 3

Een goede gedachte O p n i e u w h e b t u in ons h e r d e n k i n g s n u m m e r een girobiljet g e v o n d e n . E e n verschil m e t elk a n d e r girobiljet is d a t wij u o p geen enkele w i j z e v e r plichten iets v o o r ons c o m i t é o v e r te m a k e n . D a t dit velen b e v r e e m d t b l i j k t telkens w e e r uit brieven v a n vrienden en lezers, die ons v r a g e n : „ w a t kost een a b o n n e m e n t ? " en „ w a t m o e t ik storten o m mij b i j u w c o m i t é aan te s l u i t e n ? " G r a t i s ! H e t k o s t u allemaal niets, als u niet w i l t .

U b l i j f t ons m a a n d b l a d o n t v a n g e n , o o k al b e t a a l t u n o o i t één c e n t .

E r zijn er die o n z e o p v a t t i n g niet juist vinden. D a a r v a l t o v e r t e t w i s t e n ; m a a r w i j willen niet anders. A l s i e m a n d o n z e herdenking w i l b e z o e ken, m a a r niet k a n betalen, dan o n t v a n g t hij o f zij een gratis toegangsbewijs. K a n dat? J a vrienden, het k a n en het moet. W i j o n t v a n g e n geen subsidies, m a a r d a a r v o o r h e b b e n w i j o o k geen verplichtingen. A l s o n z e m e n sen v o o r r a d i o o f t . v . o p t r e d e n en d a a r v o o r een bedrag o n t v a n g e n , s t o r ten zij d a t in onze k a s .

O n z e k r a c h t ligt in de vrijwilligheid w a a r m e e u ons h e l p t . D a a r i n zijn w i j t o t v a n d a a g niet teleurgesteld. O o k in 1 9 6 7 , d a t w e t e n w i j , z u l t u ons steunen. E n het is goed d a t wij w o r den begrepen.

BESTUUR

N.A.C.

Erezaken Onze

kampvriendin,

houwster haar

Greet

van

voortdurende

de

dichteres-beeld-

Amstel

ziekte,

v e r b l i j f in B i r k e n a u , liefst kunstenaars gen,

op

opgehaald.

haar

heeft

gevolg

ondanks van

haar

ƒ 4 5 5 . 5 0 bij

Lien

van

de

zil-

veren medaille van de stad A m s t e r d a m

ge-

huldigd,

80ste verjaardag

125

Ameron-

bracht

zelf hulde

met

aan

ons

comité

en is een v a n o n z e g r o o t s t e g e l d g a a r d e r s kaartenverkoopsters.

Zij

zamelde

al

ƒ

en 250

in e n is n o g o p h e t p a d . R u d y M e y e r

na-

d e r d e , als G r e e t j e , d e ƒ 4 6 0 . W i e v o l g t

deze

lichtende is

een

voorbeelden?

Geld

bijeenbrengen

erezaaV. I. S T I B B E ,

penningmeester.

Haarlems Dagblad OPRECHTE

HAARLEMSCHE

COURANT

in combinatie met d e

IJmuider Courant meer d a n

BOEKHANDEL

Robert Premsela

56.000

van Baerlestraat 78 Amsterdam

abonnees

Telefoon

724266

TJERK K O K H A U T E C O U T U R E EN M A A T - A T E L I E R

f

Robes Manteaux Tailleurs Avondkleding Bontwerken Kostuums- Demi's W a r m o n d s t r a a t 67 Amsterdam-W

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

贸

p

r

e

贸

贸

Telef. (020) 156671

BRILJANTEN

o

en

Kalverstraat 142 Amsterdam

OBJECTEN g e m a a k t in eigen

atelier

voor de halve prijs

fa. Barber&Zoon

Leest naast Uw krant

Keizersgracht 740 Amsterdam

Vrij Nederland GOLDEN

LION-costuums

een product van

Boekman & Zoon N.V.

EXCLUSIEVE BREIGARENS MET BIJPASSENDE ROKKENSTOF

fabrikanten van

van Bernat Klein uit Schotland

HERENCOSTUUMS in het betere genre "COLONNE"

Ceintuurbaan 312 Amsterdam

O u d e Schans

74-78

Amsterdam Tel. 234517

Auschwitz-fascisme in de N e d e r l a n d s e samenleving van 1 9 6 7 Er

zijn m e n s e n in d i t l a n d , d i e

beurtenissen v a n gedachte: aan neer

het

a a n de

ge-

alledag voorbijgaan met de

mijn lijf g e e n p o l o n a i s e . W a n -

minimumloon

maar

wordt

opge-

t r o k k e n t o t een l e e f b a a r b e d r a g , w a n n e e r d e benzine alstublieft m a a r niet duurder en

maar

voldoen aan de wens van meer P a r e n

Apart

meer

Gulden

tijd w e l Er

de

wordt

televisie-grootheden

en

wanneer

Schoten,

dan

zal het

hun

uitduren.

zijn m e n s e n in d i t

l a n d , die m e n e n ,

dat

d e p o l i t i e k m a a r d e p o l i t i e k m o e t blijven e n dat

de

Schmelzers,

Vondelingen nen

te

de

en

de

verder God

doen.

hele

een

ons

Voor

de

de

ze m e -

rest

zorgt

het parlementaire

caba-

santemekraam

zorg

voor

en

m a a r moeten doen w a t

moeten

boer Koekoek voor ret

Roolvinken

zijn.

allen,

Ieder

zal

ze

voor

nietwaar?

dan

zich

Dat

en

deden

e r d u i z e n d e n in d e o o r l o g . D a t d o e n e r v a n daag

weer

De zaak wel

duizenden.

blijft d e z a a k . D e boel d r a a i t

door. Ten slotte

ambtenaren, willen,

die

ook

hebben wij

blijven

en

toch

voldoende

weten

wat

ze

al w i s s e l e n d e m i n i s t e r s a l s bij

de d a g en de n a c h t .

E n als h e t d a n t o c h n o g eens mis z a l l o p e n , ach,

dan

duiken

manschappen even

zullen

Heeft

er

altijd

op, die redden

dat

nu

wat

wel

het

weer

drie-

koninkrijk

wel

van

de

ondergang.

met

Auschwitz

f a s c i s m e en h e t n a t i o n a a l - s o c i a l i s m e ken?

Jazeker,

want

zo

ging

het

en

het

te

ma-

dertig

m e e r j a a r g e l e d e n o o k . H e t is n o d i g , d a t en

t o e eens

te h e r h a l e n .

fascisme k o m t tie

als

uit

een

na-oorlogse

met

die

ruim

mars Dan

ver

verleden

wel,

leert

twintig

kan

het

over?

werd

waar

verschrikpraten

wij fas-

hersteld,

het

In ge-

plotseling

weer

verklaren, wel w a t

vergeten.

moed

in

1966

vatten

dat

en

e r in d a t

goeds zat.

hebben de wind

Ze

er

enkelen

in h e t

zijn,

openbaar

fascisme t o c h durven

weer

en

nog zij

mee.

E n d a a r o m zullen wij nu —

en

het

Kamerleden nen

en

e r ineens n i e t m e e r b u i t e n k u n -

vragen

gaan

stellen

als

s p r e k e r s en b e e l d b u i s a a n b i d d e r s gen,

die

of

de

één

of

de

beeldbuis-

dingen

ander

niet

staan. E e n vragenstellerij, die niet te heeft met

hoe zouden wel

eenvoudigen

begrijpen

door,

dat

—

van

hebben

democratie

geest h e t

nog

steeds

iets a n d e r s is d a n

gelijk

voor

ik

herhaal

zich

het:

wij

niet

aan

het

stelsel,

dat

aan

ons

binnenste

gebrek

gezag

gezag,

veegt,

niet verdient. E r heerst

dat

de

vrijheid

al o f n i e t m e t beweer

van

ningen.

Ik

behoort

t e zijn, ik z e g n i e t ,

niet,

dat

er

geen

dat

het

gezag behoort uit te oefenen.

ieder

ander

de A m s t e r d a m s e

ik

zonder

Kalverstraat

te

d e n , die m e n e n ,

ander

ideeën

wil,

te zeggen w a t

hij

hij w i l en t e d o e n

wat

hij w i l .

D e m o c r a t i e w i l z e g g e n : e r g e r e n en

geërgerd

worden.

Helaas,

alléén

dat

gaan

wij

niet

meer

in

verstaan

de

fascisme

begint,

kunst

niet

zoals

mr. A.

h e t g a a t v e r d e r t o t in h e t

bos

en

geërgerd

kampen,

die

CHU-voorman

bepaalde

lieden heeft

democratie

le-

Stempels

zei, m e t het n a a r de r a n d v a n de stad brendonkere

het

eindigt

met

de

lijkt w e l a l s o f A u s c h w i t z 25

Het

jaar

sollen e r m a a r w a t m e e en h e t is b e d r o e v e n d

Auschwitz

van

te

en

ervaren,

dat

dit

land,

dat

innemend, vriendelijk bekend

als

tolerant,

s t a a t , in

op

trekken

indrukwekkende vertoont.

wijze

Waarlijk,

dat

gaan

letten.

Wanneer andere

wij

ten, tot

dat een

eens

een

fascistoïde

wij loeren

beetje

op

In

feestelijke,

wordt

ons

de

zijn, die bij

zelf

d e een

nationale

ordehandhavers

zij b e z i g zijn z i c h t e horde

bruinhemden,

of

gebeurtenis, te

d a n h e b b e n zij n i e t eens in

willen de

ga-

ontwikkelen

die

de

straat

denkbeelden.

zijn f a s c i s t o ï d e t r e k k e n , die m e t dit l a n d

met

wortel

ligt

om

de hoek

wij samen

niet

oppassen,

ach-

de

straat

dan

staat

h e t e r v o o r w i j e r z e l f e r g in h e b b e n .

Vele

g e e s t e n zijn o p n i e u w rijp v o o r

Ausch-

w i t z . D a t is een s o m b e r p e r s p e c t i e f .

Helaas.

I k zie het niet anders.

De

-ismen

groeien

als p a d d e s t o e l e n

vochtige herfst o m tionaal-socialisme, zelfs

er mensen

wensen te reserveren v o o r hun Dat

klein-

momen-

argusogen n a a r onze oosterburen, het tijd,

feite

als

voor

voorgesteld. waar.

Velen

werk-

Beernink

t e r o n s ligt, m a a r h e t is n i e t

en l e v e n d t e m a k e n .

hun

v a n d e N R C h e t in d e c e m b e r in A m s t e r d a m

dit

te w o r d e n .

withem-

de s t r a a t e r v o o r

is.

gen v a n mensen, zover

goede l a n d . W i j wensen v o o r a l niet Wij

Dit

door

ik w e i g e r o p zij t e g a a n v o o r d e g e -

zijn en m e n s e n v o o r t t e b r e n g e n , die h e t een wat

Evenals

wandelen,

maar

denken

orde gezag

geduvel

z a g s d r a v e r s en d e p s e u d o b r u i n - o f

te

straat vergun-

geen

wens

in,

soms

de

knuppels en

wil snoeren. D e m o c r a t i e b e h o o r t tolerant maken

voor

o n d e r . V a a k n e e m t h e t g e z a g een p l a a t s

o p e l k a a r te letten, d a t men e l k a a r de m o n d

mogelijk

te

aan

D e gezag-is-gezag-filosofie doet er niet

dan

te

de

blijken

ligt

niet zo

op

aan

een

en

groepen heeft het recht

o n z e gesteldheid. A a n o n z e innerlijke o n v o l -

aan-

de heilige v e r o n t w a a r d i g i n g , m a a r

sta

jubelen.

Dat

dan

die dit

alles m e t a u t o r i t a i r d e n k e n . Z e l f s zij —

men

te

ligt

zeg-

maken

en

in d e p r a k t i j k v a a k s l e c h t e d e m o c r a t e n .

tolerantie.

dat

roepen Boven"

eigen

eisen. D a a r o m ,

wassenheid,

zelfs,

en t a k u i t g e r o e i d d i e n e n gij l e z e r en ik

—

zonder

ten

zó

Geen v a n beide

vooraanstaande

aankondigen

die

geesten,

te

toe „ O r a n j e

hebben.

blijkt

helpen,

Totdat

de

republiek"

d a t zij h e t z e l f in d e g a t e n

af

Nou

de

ander

Plotseling

was

en

overwoekert

een

en i n t e l l e c t u e l e n , v a a k

ik z e g h e t e r u i t b e g r i p m a a r bij —

z a g w a s er w e e r , de o r d e heerste w e e r . Alles vergeven

Het

dat

niet

democratie

gif.

eenvoudigen

h e i d is. E e n l a n d , d a t o p b e p a a l d e

en

ge-

als

een l a n d v a n o n v e r d r a a g z a a m h e i d en

M u s s o l i n i is d o o d . H e t

de

sluipend

anti-semitisme,

dat

c i s m e is v e r s l a g e n . H i t i e r is v e r d w e n e n .

1945

is, e v e n a l s

v e n d te h o u d e n

het

en k l a n t w o r d e n

„leve een

straat

Fascisme van

demo-

slaan.

Die

duurde.

Maar,

daan, af te

haar.

jaar

toch

eens v a n v e l e r l e i k a n t

of onze

a a n v a l l e n , die i n -

school

tot op

eens m o e t e n o n d e r z o e k e n

en

genera-

de m a r s n a a r R o m e

kelijk g e w e e s t zijn? eigenlijk

weet

de na-oorlogse

generatie

het begon dan.

voor

Ik

—

c r a t i e s t e r k g e n o e g is om

een na-

Franco-isme,

Kiesingisme

CDU-isme

in

ons heen. F a s c i s m e , en

bedreigen

Salazarisme,

Brant-isme onze

alsmede

geesten

én

onze

kinderen.

Het

een

zou

schande

voor

onze

generatie

zijn, w a n n e e r v o o r d e t w e e d e o f is h e t al d e d e r d e k e e r , o p n i e u w een d e r g e l i j k - i s m e o v e r de h o o f d e n

van

God

sta

ons

maal

— bij.

onze

—

kinderen

maar

dan

zou

voor

komen.

de

laatste

te w o r d e n .

geve men ieder de

gelegenheid

DICK

HOUW AART

K r i j g t u d i t b l a d v o o r h e t e e r s t i n h a n d e n ? G e e f t u w a d r e s o p bij h e t s e c r e t a r i a a t e n s t o r t e e n b i j d r a g e postgiro 29 3 0 8 7 t.n.v. N.A.C., A m s t e r d a m .

op

Subjectiviteit Weldadig

Administratie-kantoor

Hans

J. Haan

Bertrand

A PAIS

aandoende

Maureau

de

A l l e e n zij die n i e t in s t a a t zijn o m

een

on-

Warschau en de aktiviteiten

Administratie

ZIJDEN- EN

Belastingzaken

WOLLEN STOFFEN

heidsstrijders

sanenstrijd,

de Joegoslavische

de strijd v a n en

van

de

de

Noorse

Franse

van

partivrij-

maquis

aan de andere kant de invalsoorlog v a n nazi's, zullen er zich o v e r v e r w o n d e r e n

M o l e n m a k e r s s t r a a t 19

het

Tribunaal

(het

Zaandam, t e l . 02980-66491

KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui

oorlogsmisdaden,

O o k voor Uw aangiften

Amsterdam

zelf

en

van

d e r s c h e i d t e m a k e n tussen d e o p s t a n d in h e t getto van

betasting

noemt

zinsnede

Russell:

d e G e s t a p o , tussen

Verzekeringen

.subjectiviteit' volgende

inkomsten-

vermogensbelasting

—

Telefoon

2 3 22 64

—

red.)

Amerikanen

initiatief

weigert

als

de V i e t n a m e z e n k a m te

Int. Tribunaal

een

scheren.

het

gedrag

overweldigers

tegen

van en

en de dat de

Russell van

dat

als v e r z e t s s t r i j d e r s o v e r

de van één

Voor al uw reizen per • vliegtuig

NRC NIEUWE ROTTERDAMSE

• schip

COURANT

• spoor alsmede

hotelreserveringen, bagage-en ongevallenassurantie

gezaghebbend landelijk dagblad

Passage- en Reisbureau

HOYMAN

&

SCHUURMAN

ROKINK80/82 - AMSTERDAM - T E L 2 4 1 6 7 7

Het kopen van een góed

Waar mode een lust voor het oog is

Perzisch Tapijt is tóch altijd een zaak

MANTELS —

D E U X PIÈCES — SUEDE —

van vertrouwen.

JAPONNEN NAPPA

MANTELCOSTUUMS

STOFFEN

Modehuis

AMSTERDAM Leidsestraat 74-76

De Vries en Lampie

ROTTERDAM - DEN HAAG - EINDHOVEN

K a l v e r s t r a a t 3 — 5 , bij d e D a m , Tel. 0 2 0 — 23.76.34

Amsterdam

PORCELEIN, KRISTAL, GLAS, LUXE ARTIKELEN EN

GERO

KELTUM PLEET GOUD & ZILVER

WEBA

UURWERKEN OPTIEK

J. Evertsenstraat 4 3

DRUKKER & V A A L

h o e k Admiralengracht

M A A S S T R A A T 115 - A M S T E R D A M

Telefoon 83515

- TEL. 42 75 79

Amsterdam

Geniet van Uw reis naar

ISRAEL

Shalom op de boot! Shalom in Haifa!

D e luxe 10.000tonners van de ^ Z I M Israel N a vigation C o m p a n y b e z o r g e n U d e m o o i s t e vakantiereis van U w (even. Z o n d o o r drenkte d a g e n o p d e a z u r e n Middellandse Zee. Voortkabbelende vakantie-uren op de volgende routes: M a r seille-Napels - Cyprus - Haifa of V e n e t i ë - P i r a e u s - C y p r u s Haifa.

Israël, h e t j o n g h e r b o r e n l a n d m e t h e t grote b i j b e l s e e n historische verleden, heet U hartelijk w e l k o m . Bekijk dit l a n d intensief, leef e r tussen de Sabra's, zie z e l f de dorre woestijnen en v r u c h t b a r e v l a k t e n . Israël strekt z i c h v o o r U uit v a n S i n a ï totSinaasappel, van Kanaan tot Kibboets.

AVtCHII» MEUBELEN STOFFEN SIERKUNST APOLLOLAAN 8 3

AMSTERDAM

A

ZIM'S UNIEKE „INCLUSIVE-TOURS" LATEN U HET HELE LAND ZIEN

Z I M Generaal A g e n t e n : D e V r i e s & C o . N . V . , D a m 6, A m s t e r d a m . T e l . 248174.

D a m m e r s & v.d. H e i d e e n C o . ( A g e n t u r e n ) N . V . , V a s t e l a n d , 10, R o t t e r d a m . T e l , 119300.

FOTO E N FILMSTUDIO'S

Henk Booms Utrechtsestraat

20

Athenaeum Amsterdam:

Tel. 243210 Van

Woustraat

242 Maastricht:

Amsterdam

Spui 1 4 - 1 6 Tel. 233933 v. Woustr. 124 Tel. 713401 Banstraat 22 Tel. 729944 Vrijthof 34 Tel. 18625

Bilderdijkstraat 6 9 Amsterdam Tel. 129465 - 124193

OVERHEMDEN NAAR

en

Bont-Boutique

AARDGAS

VOOR

STEUNZOLEN

Cees Tak

Boekhandel

bij h e t R e m b r a n d t s p l e i n

Tel. 720666

SPECIAALZAAK LOSSE

alle

MAAT

confectie

in

mouwlengten

inruil v a n fornuizen, geysers met G.E.B.

kortingen

R. Oostheim&Zn N w . Amstelstraat 2 6 - 3 0 Tel. 241305 Amsterdam

SILVIA alles v o o r M O D E R N Maritzstraat 5 privé: Krugerstraat 4 Tel. 949544 Amsterdam

Marcel Frenkel

BONT

shirtmaker Beethovenstraat 7 b Amsterdam

maandblad voor de vrouw van nu f 1,25 per nummer Een uitgave van De Ge誰llustreerde Pers NV. Stadhouderskade 85 Amsterdam