Auschwitz Bulletin, 1982, nr. 06/07/08/09 Juni - September

nederlands auschwitz comité

26e jaargang nr. 6/7/8/9

juni/juli/augustus/september

1982

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie: E. Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

De geweldspiraal stuiten Geweld heerst. Steden vol puin, een in flarden gebombardeerde hoofdstad, bommen en schoten in restaurants, tegen diplomaten en huisvrouwen, vluchtelingen en kinderen.

In Parijs een aanslag voor elke dag in een week. Zes doden, tientallen gewonden in de aloude Joodse wijk. Een antisemitische aanslag, zonder twijfel.

Maar ook deze wordt van diverse zijden in verband gebracht met het conflict dat de staat Israël onder de leiding Begin/Sharon in Libanon uitvocht of nog uitvecht.

Misdaden in een kosjer eethuis of een synagoge zijn niet zo maar gewelddaden, het is antisemitisch geweld, ons allemaal, helaas sinds duizenden jaren bekend.

Woede, angst, verwarring en verdriet om geweld en bedreiging bevangen Europa. Tegelijk verschijnen er heilloze tekens aan de wand, zoals in Iran, waar oorlog wordt gevoerd en in het wilde weg gevonnist en waar Joodse kinderen in het geel gekleed moeten zijn.

Natuurlijk hield de strijd in Libanon over en weer de gemoederen bezig.

Bezorgdheid en verontwaardiging wisselen elkaar af. Er werd gevochten en geschoten en gezocht naar een politieke oplossing, de enige die mogelijk echt een oplossing kan zijn.

De wanhopige mensen in de Parijse Rue des Rosiers hebben verband gelegd tussen het bloedbad in hun straat en Franse beoordelingen van het optreden door de regering-Begin in Beiroet. Zover hoeft men het heus niet te zoeken.

Antisemitisme, de Franse journalist Michel Tatu heeft het nog eens gezegd, bestaat overal, dus ook in Frankrijk.

O o k in Nederland. Toch heeft het geen zin om zelfs scherpe kritiek op de regering van Israël als antisemitisme af te doen, zoals premier Begin gewoon is. Hij zou dan thuis moeten beginnen; menige Israëli immers heeft een hard hoofd in het huidige regerings-, d.i. oorlogsbeleid. Evenzo de hoogbejaard, overleden zionistische oud-strijder Nahum Goldmann en Herman Bleich.

Intussen ontlenen de al te talrijke en ijverige antisemieten aan zulke havikskreten een vrijbrief voor hun steeds brutaler en openlijker wandaden.

Of het militair doorhakken van de onontwarbare knopen in Libanon de bevolking van Israël en omgeving ten goede komt zal moeten blijken. Goede vrienden van dit land zien het pessimistisch in, maar zullen er weinig aan kunnen doen.

Antisemitisme wel en niet Inzake antisemitisme kan men de Franse justitie sinds jaar en dag verwijten dat zij de daders van inmiddels ontelbare aanslagen — die eerste augustusweek alleen al vijf tegen Joodse instellingen! — praktisch nooit weet te vinden. Maar een regering die, misschien tevergeefs, helpt zoeken naar politieke middelen om het bloedvergieten in het Midden-Oosten te stelpen wordt ten onrechte als antisemitisch bestempeld.

In de 'regio' het Midden-Oosten kletteren de wapenen niet alleen in en om Beiroet. Het conflict Irak-Iran, niet zo heel ver er vandaan, woedt ook verder.

De commentators noemen dat alles lokale of regionale oorlogen, iets grootschaliger dan het individuele of groeps-

Na de onthulling door prinses Juliana van het Hannie Schaft-monument, ontworpen door Truus Menger-Oversteegen. Haarlem, 3 mei 1982. gewijze terrorisme. Het laatste wordt als een internationaal verschijnsel beschouwd. Latijns Amerika wemelt van de niet minder schietgrage militaire dictaturen; in Guatemala trof een bom een synagoge. Gevechten woeden in Afghanistan. En dichterbij, voor velen van ons heel dichtbij: Polen kent al dit hele jaar de noodtoestand, d.w.z. een militair (dwang) bestuur.

Appèl voor Mauthausen Alsof dit allemaal nog niet erg genoeg is: een nog veel universeler en definitief geweld dreigt. Midden-, miniatuur- en zeer lange afstandsraketten kunnen naar vernietigingskracht en aantal alle leven op aarde ettelijke malen uitroeien. Het menselijk vernuft keert zich tegen de mens. Mits we ons vernuft, ons verstand, goed gebruiken.

Vervolg op pag. 2

Neen tegen atoomvernietiging 'De overlevenden van de massa-vernietiging door de nazi's zeggen neen tegen de vernietiging van de mensheid door atoomwapens'.

Onder dit motto zal op zondag 26 september in het voormalige kamp Mauthausen een internationale bijeenkomst worden gehouden van oud-verzetsstrijders, vervolgden en nabestaanden van nazi-slachtoffers om te waarschuwen tegen de kernwapenwedloop.

De oproep gaat uit van een voorbereidingscommissie waarin o.a. de voorzitters van een viertal internationale kamporganisatie en verzetsorganisaties van acht landen zitting hebben; onder hen voor Nederland Joop van Baaren van de Expogé. Ruim 90 organisaties van verzet en vervolging in Europa en Israël betuigden adhesie.

De plechtigheid in Mauthausen zal duren van 11.00 tot 12.30 uur. Het woord zal worden gevoerd door de Oostenrijkse minister van binnenlandse zaken en vertegenwoordigers van het verzet. Er zal een gemeenschappelijke verklaring worden voorgelezen. Er hebben zich al vele honderden deelnemers, vooral uit Italië, Frankrijk en de Bondsrepubliek gemeld.

Vanuit Nederland bestaat nog gelegenheid aan de manifestatie deel te nemen a ƒ 400,— p.p. De bus vertrekt op 24 sept. en komt op 28 sept. terug. Er wordt gezorgd voor twee overnachtingen onderweg; zaterdag 25 en zondag 26 september wordt overnacht in de omgeving van Mauthausen.

Wie mee wil neme zo snel mogelijk contact op met mevr. M. VlaskampKwak, Johan v.d. Waalstraat 36, 1098 PM Amsterdam, tel.: 020 - 944657.

Het spreekt vanzelf dat een delegatie van het N A C aanwezig zal zijn.

'Mauthausen' besluit de vredesweek van 19 tot 26 september.

Mauthausen stenen gevoegd met bloed de muren tegen klaagt het duizendvoudig wenen de eindeloze stoet doden klimmend uit de Steinbruch dragend stenen stenen stenen stenen

Uit: De warme bakker van de liefde, door Nico Wijnen

Vervolg van pag. 3

het Palestijnse volk op een eigen staat en ziet zich geconfronteerd met het recht van eht joodse volk op een eigen staat in hetzelfde gebied. Arafat wil een Arabische staat Palestina, waar joden mogen blijven wonen, maar dan wel als rechteloze godsdienstige minderheid. Dit is voor Israël uiteraard onaanvaardbaar en omdat de PLO het niet alleen bij woorden laat, bomaanslagen pleegt en beschietingen uitvoert, wordt er thans in Libanon gevochten. Maar dat maakt Arafat nog geen Hitier, zoals premier Begin beweert.

Het lijkt erop alsof de Israëlische minister-president bij gebrek aan voldoende politieke argumenten, zich verlaagt tot het niveau van zijn tegenstanders in de Arabische wereld. Dat is onbegrijpelijk omdat er wel degelijk redenen te vinden zijn voor Israël's optreden in Libanon. Al gaat het alleen al om het destabiliserende karakter van

Zijjn moeder werd vermoord in een ziekenhuis. Zijn haat tegen de nazi's is zo groot dat hij gezworen heeft nooit van zijn leven nog een stap in Polen of Duitsland te zetten. Veel Israëli's kunnen deze emotionaliteit aanvoelen, zeker wanneer Begin bezweert dat joden zich nooit meer willoos naar de slachtbank zullen laten leiden en dat Israël zal terugslaan wanneer bloed van onschuldigen vloeit.

Het is echter politiek onjuist en onverstandig de PLO op één lijn met de nazi's te stellen. Hoewel de PLO er naar streeft 'Palestina te zuiveren van de zionistische aanwezigheid' (art. 15 van het Palestijnse handvest) en meerdere keren onschuldigen bewust om het leven heeft gebracht, is het toch ook een politieke beweging met een ideologische achtergrond.

De PLO komt op voor het recht van

Vervolg van pag. 1 En hier mogen we iets troostrijks melden. In het kleine, kwetsbare Nederland is ver en diep doorgedrongen dat de kernwapenwedloop van alle kalibers dient gestuit.

Driekwart jaar na de machtige, onvergetelijke demonstratie op het Amsterdamse Museumplein ontplooien zich dagelijks initiatieven in dezelfde geest, natuurlijk nu tevens om een nieuwe regering met Hollanditis te krijgen.

Deze heilzame ziekte verbreidt zich, al is het nog niet snel genoeg. Tussen een half en een heel miljoen betogers in het N e w Yorkse Central Park, een groepje vrouwen, nog lang niet genoeg, en helemaal geen ingezetenen in Moskou, die afbouw van kernwapens ook ter plaatse verlangden — het is allemaal een broodnodig begin. Het moet van alle zijden, landen, werelddelen, richtingen, leeftijden en leefwijzen, geslachten en huidskleuren komen.

Uiteraard blijven wij, overlevenden van een ongehoorde slachting, niet achter. De voorzitter van het Internationale Auschwitz Comité, onze vriend dr. Maurice Goldstein, is een van de oud-gevangenen die oproepen om van de Appellplatz van Mauthausen een appèl te doen uitgaan tot behoud van de aarde, de mensheid en de toekomst.

Mogen alle mensen dit horen. De geweldspiraal is te stuiten.

de gewapende PLO-eenheden in die staat, die er sinds 1975 mede schuldig aan zijn dat er onder de Libanese burgers zo'n 100.000 doden en 200.000 gewonden yielen.

In de Herald Tribune kwam onlangs de Libanese gouverneur in Nabatya aan het woord, die over de PLO-invloed in zijn stad vertelde: Tk werkte.

Ik verdroeg het onverdraaglijke.

Macht had ik niet. Ze wilden geen politie meer. Nooit konden we zeggen wat we dachten.' de PLO had bovendien een wapenarsenaal opgebouwd dat groot genoeg was voor een leger van 200.000 man en dat zeker in de toekomst tegen Israël gebruikt zou zijn, gezien de uitgangspunten van de PLO en haar leiders. Of dit ook een actie van een dergelijke omvang en intensiteit wettigt, is de vraag. Zeker is dat premier Begin er beter aan zou hebben gedaan niet in demagogie over Vervolg op pag. 4

Het MO-conflict: nazi's?

Begin's vergelijking van PLO met nazi's doet Israël geen goed Drie stemmen over het Midden-Oosten De gebeurtenissen in het Midden-Oosten hebben zoveel vragen en emoties opgeroepen dat het NAC meent zijn lezers te gerieven door een drietal gezaghebbende stemmen nog eens te laten klinken.

Het zijn drs. Ronny Naftaniel, directeur van het CIDI (Centrum voor Informatie en Documentatie over Israël), mr. J.L. Heldring, columnist van NRC/Handelsblad en Arie Kuiper, gastschrijver in het NIW. Hun artikelen verschenen in de genoemde bladen resp. op 16, 17 en 6 augustus j.l. Van het laatste artikel drukken wij alleen het slot af.

Tk voel me als premier gemachtigd opdrachten te geven aan een sterk leger dat staat voor Berlijn waar, tussen onschuldige inwoners, Hitier en zijn trawanten zich schuil houden.'

Dat schreef premier Begin afgelopen week in een brief aan president Reagan over de Israëlische omsingeling van Beiroet. Al eerder had de Israëlische premier gemeend Jasser Arafat met Hitier te moeten vergelijken en de P L O met de nazi's. Voor een parlementaire commissie schetste hij in emotionele bewoordingen een directe lijn tussen bange joodse kinderen die in schuilkelders zitten voor PLO-beschietingen en de joden die in concentratiekampen de dood in de gaskamers tegemoet zien.

Deze opmerkelijke vergelijkingen, maar dan omgekeerd, treft men al langer aan bij Israël's tegenstanders. Vanaf 1967 wordt Israël in allerlei internationale organen gelijkgesteld met nazi's. De Unesco veroordeelde de opgravingen in Jeruzalem als 'misdaden

Felix Nussbaum,

schilderij

tegen de cultuur' en zionisme is door de V.N. een vorm van racisme genoemd. Bij de huidige Israëlische acties in Libanon wordt er gesproken van genocide tegen onschuldige Libanese burgers. PLO-leider Arafat probeert vriend en vijand te laten geloven dat het Palestijnse verweer tegen de omsingeling van West-Beiroet gelijk staat aan de opstand van het getto van Warschau.

Serieus zijn deze aantijgingen niet. Het is natuurlijk waar dat er bij de invasie in Libanon veel — en in mijn ogen te veel — slachtoffers onder de burgerbevolking zijn gevallen, maar geen enkele Israëlische regering heeft ooit het doel gehad het Palestijnse volk uit te roeien.

Voor de nazi's was de totale vernietiging van het joodse volk een hoofddoel. Zij koesterden een raciale haat tegen volstrekt onschuldige en ongewapende mensen. Die haat was zo sterk, dat, ondermeer volgens Sebastiaan Haffner in zijn boek 'Kanttekeningen bij Hitier', deze er de voorkeur aan gaf

goederenwagons met joden naar de vernietigingskampen te laten rijden in plaats van ze te gebruiken voor het broodnodige transport van wapens naar het oostfront.

Toen in april 1943 de Joden in het Getto van Warschau in opstand kwamen, waren er al meer dan 300.000 joden in Warschau door de nazi's naar de vernietigingskampen gebracht. De Zionistische en Bundistische getto-strijders hadden slechts enkele honderden handwapens, maar vochten zich dood, omdat ze wisten welk lot hen wachtte.

Wat een verschil met de 6000 goed bewapende PLO-militairen, die bovendien van Israël een vrijgeleide krijgen als ze Beiroet willen verlaten.

De vijanden van Israël hanteren deze historische vervalsingen evenwel omdat zij de westerse wereld willen ontdoen van zijn schuldgevoel jegens de joden. Veel Palestijnen zijn er heilig van overtuigd dat dit schuldgevoel geleid heeft tot het ontstaan van Israël.

Door te doen alsof de zionisten geen haar beter zijn dan de nazi's, denken ze het westen de reden te kunnen ontnemen Israël te steunen. De Palestijnen werpen zch daarbij op als de eigenlijke slachtoffers van de Holocaust.

Met opzet gaan zij hiermee voorbij aan het feit dat het Palestijnse leiderschap — de Moefti van Jeruzalem — in de oorlogsjaren en daarvoor de nazi's ondersteunde en zich verzette tegen de immigratie van joden uit het door HitIer bedreigde Europa. Daarnaast hebben de Palestijnse leiders elk compromis dat moest leiden tot een verdeling van Palestina verworpen. Tot de dag van vandaag is hun wens: één onverdeeld en vooral Arabisch Palestina.

Dat twee volkeren aanspraak maken op hetzelfde stuk land en daarover een conflict hebben, kan moeilijk aan naziideeën of methodes worden toegeschreven.

De tweede wereldoorlog maakt een belangrijk onderdeel uit van premier Begin's ruim voor handen zijnde retoriek. Verleden jaar nog kwam hij in een ernstig conflict met bondskanselier Schmidt, toen hij hem en alle overige Duitsers verantwoordelijk stelde voor de moord op de 6 miljoen joden. Ter verontschuldiging moet aangevoerd worden dat bijna de gehele familie van de uit Polen afkomstige premier is uitgemoord.

Zijn vader werd door de nazi's tezamen met 500 andere joden neergeschoten en in de rivier de Boeg gegooid.

Vervolg op pag. 2

Beiroet: doel en middelen 'Help Israël de wereld uit; om te beginnen uit Libanon'. Deze leus was te lezen op een sticker, die eind juni op een lantaarnpaal in de buurt van de Nijmeegse universiteit aangetroffen werd. Zo wordt de slogan van het Interkerkelijk Vredesberaad misbruikt om een nieuw soort Endlösung aan te prijzen. Nu, dat de Israëliërs geen engelen zijn, wisten we al lang. Maar dat is geen reden hen nu als een soort baarlijke duivels te beschouwen. Ze doen niet anders dan wat, sinds het begin van de mensheid, alle volken hebben gedaan: hun macht gebruiken voor het bereiken van een politiek doel. Wat is het politieke doel van Israël? De vernietiging van de PLO als militaire organisatie. Dat doel kan niet bereikt worden dan ten koste van veel onschuldige mensenlevens — Palestijnse en Libanese — want de PLO heeft verkozen zich te verschansen te midden van een burgerbevolking, zoals zij haar munitiedepots bij voorkeur in scholen en ziekenhuizen plaatste.

Dat er onder die gijzelaars vele slachtoffers vallen, is vreselijk maar onvermijdelijk. Weliswaar is het aantal slachtoffers dat de Israëlische bombardementen onder de Libanese burgerbevolking maken, nog altijd heel wat minder dan het aantal slachtoffers dat het Palestijnse schrikbewind jarenlang onder die zelfde bevolking maakte (en dat minder publiciteit kreeg), maar dat kan niet als rechtvaardiging voor het Israëlische optreden gelden.

Het enige juiste criterium waarnaar beoordeeld kan worden of de bombardementen gerechtvaardigd waren, is het politieke doel ervan: de vernietiging van de PLO. Rechtvaardigde dat die bombardementen en het verlies aan onschuldige mensenlevens dat daarvan het gevolg was?

Die vraag wordt dan niet gesteld als abstract probleem, maar als opgaaf aan politici, die in de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor veiligheid en welzijn van eigen staat en volk; die dus, als het mensen met een geweten zijn, te maken hebben met een conflict van morele plichten.

Rechtvaardigde het politieke doel van Hitiers nederlaag de Engelse en Amerikaanse bombardementen op de steden van het bezette Nederland? Zijn de Nederlanders die omkwamen bij

deze bombardementen op Rotterdam in 1943 of Den Haag in 1945 slachtoffers van een misdaad? Het antwoord hangt af van de waarde die men aan het politieke doel hecht.

Zo ook met de bombardementen op Beiroet. Worden die door het politieke doel gerechtvaardigd? Het hang ervan af welke waarde men eraan hecht. De Europeaan of Amerikaan zal de vernietiging van de PLO een minder belangrijk doel vinden dan de Israëliërs, die ervan overtuigd zijn dat de PLO uit is op vernietiging van hun staat.

Vanuit deze overtuiging — en wie zijn wij dat wij de Israëliërs hun veiligheidsgevoel zullen dicteren? — menen zij in grote meerderheid dat de vernietiging van de PLO het middel der bombardementen rechtvaardigt. De Israëliërs te zeggen dat dit niet zo is, riekt naar schijnheiligheid.

Zeker, heel wat Israëliërs hebben bedenkingen en geven daar ook lucht aan. Er zijn er die door het gebruik van geweld als zodanig, zeker als onschuldigen er het slachtoffer van worden, in gewetensmoeilijkheden komen. Dezen zijn, zoals overal, een kleine minderheid (wat niets omtrent de intrinsieke waarde van hun standpunt zegt).

Dan zijn er die, realistischer, vrezen dat de PLO slechts via verovering van Beiroet eronder te krijgen is. Verovering betekent gevechten van straat tot straat, van huis tot huis. Dus talloze gesneuvelden aan Israëlische kant. Een afschrikwekkend vooruitzicht.

De effecten van de bombardementen op de publieke opinie — en, via haar, de politiek — van bevriende landen doen ook velen aarzelen. Het zijn sterke benen die het totale isolement van eigen land kunnen dragen. Vooral voor diegenen die sterke banden — persoonlijke of intellectuele — met Europa en Amerika hebben, is dit moeilijk. Voor de Israëliërs van Afrikaanse of Aziatische herkomst minder, en die worden steeds talrijker.

Premier Begin is geboortig uit Polen, maar hij vreest om andere redenen het isolement niet: hij schijnt niet slechts de Duitsers, maar de hele wereld verantwoordelijk te stellen voor de holocaust. Dat de wereld zich nu tegen Israël keert, is slechts een bevestiging van wat hij al geloofde. Kunnen al diegenen die, in rimpellozer dagen en al dan

niet vanaf de kansel, zeiden dat wij allen schuldig zijn aan Auschwitz, hem nu ongelijk gaan geven?

Maar Begin is niet uitsluitend profeet of bezetene. Hij kent de grenzen van Israëls macht — wanneer iemand ze voor hem trekt. En dat heeft president Reagan vorige week gedaan, toen hij hem dreigde met een diplomatieke breuk als hij de bombardementen op Beiroet niet zou staken.

Vervolg op pag. 6 Vervolg van pag. 2 de Holocaust te vervallen, maar meer oog te hebben voor het politieke aspect van de Palestijnse kwestie.

Met het uitschakelen van de PLO in Zuid-Libanon en Beiroet zijn niet de politieke aspiraties van de Palestijnen verdwenen. Als de Arabische staten en Israël hier nu geen rekening mee houden, zal blijken dat Israël misschien voor enkele jaren rust heeft aan zijn noordgrens, maar dat het wezenlijke conflict blijft.

Het Palestijnse verlangen naar zelfbeschikking valt immers niet te bagatelliseren door verwijzingen naar de nazi's.

Ook om andere reden is de woordvervuiling t.a.v. de Holocaust te betreuren. Jarenlang hebben historici en overlevenden van de grote ramp zich ingespannen de wereld duidelijk te maken wat de nazi's met de joden hebben gedaan. Het onderwijzen van de H o locaust heeft — overigens tot grote ergernis van allerlei antisemitische groepen — tot doel een vernietiging van een dergelijke omvang de mensheid voortaan te besparen. Premier Begin zei hierover bij de Nederlandse uitzending van de televisieserie de Holocaust: 'Die film brengt de volken en vooral de jongeren weer onder het oog wat het joodse volk overkomen is.

Daarom is die film belangrijk. Men leert ervan overal in Europa'. Het valt te vrezen dat het misbruiken van begrippen als nazi's, Holocaust en getto's, niet alleen de werkelijke tegenstellingen in het Midden-Oosten versluieren, en er een heftig emotionele draai aan geeft, maar ook afbreuk doet aan de waarschuwing aan de wereld, die de moord op de 6 miljoen joden nog steeds is.

En ook dat is een kwalijk aspect van het huidige Arabisch-Israëlisch conflict.

Oud en nieuw vuil Pantserwagens in Amsterdam als bescherming tijdens de Joodse feestdagen: het is een geruststellend bedoeld, schrikbarend bericht.

Een demonstratie bij de Dokwerker, in datzelfde Amsterdam als protest en uiting van verontwaardiging over bommen in Parijs en een antisemitisch pamflet, dat ouderen onweerstaanbaar aan de glorietijd van de Stürmer doet denken.

Dit, terwijl in Bochum en Düsseldorf in Hannover en Dortmund massamoordenaars van Lodz en Riga, in Auschwitz en Wladimi-Wolynsk terechtstaan, meestal op vrije voeten.

Karl Frenzel, eind 1966 tot levenslang veroordeeld wegens de moord in Sobibor op minstens 150.000 Joden (waaronder ruim 34.000 Nederlandse) heeft revisie van zijn proces verkregen en zal de cel wel voor de bejaardenflat gaan verruilen.

Het bovenstaande betreft sinds lang gepakte en vaak al berechte zeer zware misdadigers. Hun Nederlandse collega's hebben zich merendeels over de Oostgrens gerept, soms voor, soms na hun veroordeling. Na een lange lijdensweg werd een speciale officier van justitie voor hun geval aangewezen.

Slechts twee van ruim 300 veroordeelde en ontsnapte oorlogsmisdadigers konden worden gepakt tijdens de ambtsperiode van de inmiddels teruggetreden jhr. mr. L. de Beaufort, die zich begrijpelijkerwijze pessimistisch uitliet over de kans enigen van deze figuren alsnog te grijpen.

De racistische Centrumpartij (één van de twee) kan voor de tv komen, wat gelukkig tot gezonde protestreacties leidt. Een heruitgave van Mein Kampf in België — met Nederlands materiaal — brengt daar en vooral hier en tot in Bonn de verdedigers van de democratie in actie. niet is bewezen, moet uit de omloop worden genomen. O p bevel van de rechtbank te Stuttgart.

Niet alleen maatschappelijke werkers en onderwijsmensen in München constateerden onder de Beierse jeugd een toeneming van rechts-extremistische activiteiten ofwel sympathie voor neoen oude-nazi's. Het feit is ook doorgedrongen tot het regeringsgebouw te Stuttgart (Baden-Würtemberg), waar minister Herzog zei dat dergelijke groeperingen geweld, tot terreurdaden toe, in praktijk brengen. 'Wij weten, het rechts-extremisme marcheert,' erkende hij.

Ook in Bonn heeft de Bondsminister van binnenlandse zaken, Herbert Baum, gewaarschuwd tegen rechts-extremistische groepen, die 'een antisemitisme van het ...walgelijkste soort' beoefenen, evenals haat tegen buitenlanders. Ook staan zij in contact met soortgelijke groeperingen in andere landen. 'De beginnende aanwas van zulk racisme moet door democraten nadrukkelijk worden bestreden', aldus Baum.

Ook voor Nederland geldt dit, sinds telefonische en directe bedreigingen en afzichtelijke schotschriften al geen uit-

zondering meer zijn. Vandaar dan ook de demonstratie bij de Dokwerker, georganiseerd door Vrouwen voor Vrede. Ook het N A C legde daar een bloemstuk neer.

Geen overwinnaars De conclusie is duidelijk en komt altijd ook 'na Libanon', weer op hetzelfde neer: wat moet gebeuren is dat het Israëlische en het Palestijnse volk eikaars bestaan en eikaars gerechtvaardigde verlangen naar politieke en nationale zelfbeschikking erkennen.

Voor mij staat nog steeds vast dat het vooral de politiek-steriele houding van de Arabische landen sinds 1947 is geweest die elke redelijke oplossing van het probleem heeft tegengehouden. De Israëlische houding en ook de radicaal afwijzende houding van de Likoed-regering is daar een reactie op, al moet worden erkend dat Begin de hele situatie handig uitbuit om zijn eigen doeleinden, de sluipende annexatie van Judea en Samaria, te verwezenlijken. Het lijkt mij een objectieve vaststelling dat het de houding van de Arabische landen en van de P L O is die dat proces mogelijk maakt.

Maar eens zal toch, na Sadats spectaculaire reis naar Jeruzalem, een tweede politieke doorbraak tot stand moeten komen.

Arie Kuiper

Verklaring Comité vrouwen tegen fascisme uitgesproken door Vera Ebels op zondag 22 augustus 1982 Wij staan hier, omdat er in Europa weer joden zijn vermoord. Niet in de 'donkere Middeleeuwen'. Niet in de jaren van fascistische bezetting, maar nu, in de zomer van 1982.

Het antisemitisme, dat eeuwenlang een smet heeft geworpen op de Europese cultuur, leeft nog steeds. Het uit zich in moordaanslagen op joodse restaurantbezoekers in Parijs. Het uit zich ook in Amsterdam, in pamfletten die oproepen tot jodenhaat.

Wij menen, met al degenen die hier zijn gekomen, dat er voor antisemitisme, evenmin als voor andere vorm van racisme en discriminatie (als vrouwen Vervolg op pag. 6

Met de moed der wanhoop Heel druk was het bezoek aan de tentoonstelling van tekeningen uit Auschwitz door gevangenen, die na een maand te Tilburg op 9 juni in de Amsterdamse Mozes- en Aaronkerk begon.

In Amsterdam hebben wethouder Polak en Annie Fels-Kupferschmidt, de Voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité, de expositie geopend.

Onze lezers weten dat er in Auschwitz en Birkenau verschillende categorieën gevangenen waren. De Joodse 'Haftlinge' hadden praktisch geen enkele mogelijkheid een potlood of een stuk papier te hanteren.

Onder de niet-Joodse Poolse gevangenen lukte het enkelen in het diepste geheim iets te schetsen of te tekenen. Het kwam voor dat SS-ers bij een gevangen schilder een landschapje of portret bestelden. De meeste tekeningen zijn gemaakt in de meubel- en de glasmakerij.

In januari 1941 ontstond een schildersatelier, ook 'museum' genoemd. De beruchte kampcommandant Höss heeft vooral ten eigen bate een verzameling tekeningen e.d. laten aanleg-

gen. De Poolse kunstenaar Targosz heeft verschillende collega's hier aan het werk kunnen houden, wat soms hun leven gered of althans verlengd heeft.

Weliswaar verklaarde Höss in 1943 de werkstukken tot 'onzinnige Kitsch', maar hij was er zelf tuk op, net als verscheiden van zijn SS-onderhorigen.

De getoonde tekeningen en schilderijen hebben op de meeste bezoekers diepe indruk gemaakt, getuige hun uitlatingen in het daartoe bestemde boek.

De werken behoren toe aan het Staatsmuseum Auschwitz en zijn uitgezocht en in een catalogus toegelicht door de directeur, Kazimierz Smolen. Ons ministerie van CRM maakte de tentoonstelling ook financieel mogelijk. Te Tilburg trad het Kultureel Sentrum op als gastheer, gastvrouwen en -heren van het Mozeshuis namen op het Waterlooplein de honneurs waar, bijgestaan door de jonge Duitsers van de Aktion Sühnezeichen, een groep studenten en ons comité. Een zeer aangename samenwerking.

E.T.

De warme bakker van de liefde 'Terreur en dood hebben diep in mijn leven gesneden', schrijft Nico Wijnen achterin zijn laatste bundel 'de warme bakker van de liefde'. En deze bakker 'heeft zoete broodjes gebakken met amandelspijs gevuld' Liefdesgedichten, verzen over zijn woonplaats Den Haag, over zijn reizen.

De betrokkenheid van de verzetsstrijder bij de wereld om hem heen is blijven bestaan. Naast een reeks publikaties blijkt dat uit zijn functie van secretaris van de Nederlandse Maatschappij voor letterkunde. Tegelijk bekent hij: Tk leef in een schelp en kom daar zelden uit' en noemt hij zich een schelpdier.

Nico Wijnen heeft zijn schelp juist altijd openstaan. Zo kon hij andere dichters vertalen, b.v. 'Eerste blad van dagboek' van H o Tsji Minh: Deze dagen in gevangenschap zal ik benutten, verzen laten klinken die mij de dag der vrijheid naderbij brengen.

Dichter en gevangene: dat onderwerp liet Wijnen niet los. Zie het vers Buchenwald:

Anme Fels-Kupferschmidt, de voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité, spreekt bij de opening van de tentoonstelling.

Vervolg van pag. 4 Betekent dit dat hij zijn politieke doel niet zal bereiken? Dat de P L O als militaire organisatie niet vernietigd zal worden? Dat dus de bombardementen voor niets zijn geweest? De komende dagen zullen aantonen of de PLO Beiroet zal verlaten. Zo ja, dan hebben de bombardementen zeker geholpen dit doel te bereiken, een doel welks belangrijkheid voor Israël niet door anderen voorgeschreven kan worden.

J. L. Heldring

Vervolg van pag. 5

Buchenwald

denken we dan ook aan onderdrukking op basis van sekse, waar wij mee worden geconfronteerd), geen ruimte mag bestaan. Het is genoeg geweest!

De bloemen die hier aan de voet van de Dokwerker worden neergelegd, vormen een vervolg op de Februaristaking, die grootse daad van verzet tegen antisemitisme. Het is triest dat zo'n vervolg nodig is. Het is goed, dat het er is gekomen.

Antisemitisme vormt een onderdeel van de fascistische ideologie. Maar het komt ook los van het fascisme voor.

Wij verzetten ons tegen antisemitisme.

Wij verzetten ons tegen de opvatting die de joden verantwoordelijk wil stellen voor de politiek van de Israëlische regering.

We danken alle hier aanwezige personen en organisaties, in het bijzonder de joodse en de Palestijnse, voor het feit dat ze hier zijn. We voelen ons daardoor gesterkt. Het antisemitisme heeft lang genoeg bestaan. We zullen de strijd ertegen voortzetten tot de dag dat het is verdwenen.

in het beukenbos bij Weimar zou Goethe gaarne zijn gedichten hebben geschreven zittende onder een enorme eeuwenoude beukeboom wij zagen geen bos wij zagen geen bomen wij zagen ook Goethe niet en lazen zelfs geen gedichten want Goethe was dood de bomen gesloopt en alle poëzie vermoord wij als mensen geboren werden nummers cijfers bestemd om uitgewist te worden

Een boekje om te herlezen.

E.T. Nico Wijnen, De warme bakker van de liefde, Nijgh & van Ditmar, 's Gravenhage, 1982. Prijs: ƒ 18,50.

Praten in Californië

Verplichting en verantwoordelijkheid

In 1971 werd ik opgebeld door een leraar van de Joodse zondagsschool waar mijn zoon een leerling was. De leraar vroeg mij of ik over mijn ervaringen gedurende de holocaust wilde praten.

Ik heb mijn kinderen, zoon en dochter, uitgebreid verteld wat er met de Joden in Europa was gebeurd in 19401945. Ik voelde dat als mijn plicht tegenover hun, vooral wat er gebeurd was met hun grootouders, tantes, ooms, nichtje; ze moeten het weten.

Het was natuurlijk heel moeilijk voor mij, zoals voor alle overlevenden die over hun ervaringen praten met hun kinderen.

Maar om voor 35 schoolkinderen te praten is of was een ander geval. Ik ben geen geschoolde spreker en dan over de holocaust te praten, neen, dat was 'onmogelijk'. Ik vertelde de leraar dus: het was 'onmogelijk' voor mij op zijn verzoek in te gaan.

Ik had geen vrede met mijzelf, een soort tweestrijd vond diep in mij plaats. Ik vroeg mij af: heb ik, een survivor, een overlevende, het recht om 'stil' te zijn? Of moet ik mijzelf 'vergeten' en aan de kinderen denken?

Ik nam toen een beslissing waarvan ik nooit spijt heb gehad! Ik belde de leraar terug, vertelde hem precies wat ik voelde en beloofde te komen 'praten'.

Van slapen kwam niet veel, met moeite kon ik iets eten.

Tekening uit Auschwitz: Twee gevangenen, tent. Met de moed der wanhoop.

Ik vroeg mijn zoon om achter in de klas te gaan zitten, (liefst: 'verstop je'), omdat ik voelde dat ik door mijn emoties niet kon praten èn mijn zoon zien.

Ik heb een heel goed geheugen, datums, namen enz. vergeet ik niet. Toch begon ik met zweet in mijn handen en trillende benen te praten. Geheel onvoorbereid begon ik zo in 1961 en doe het sindsdien aldoor. Ik praat over de holocaust, de uitroeiing van de Joden, om verschillende redenen. Ten eerste: ter nagedachtenis van mijn vermoorde familie. Ten tweede: ter nagedachtenis van onze zes miljoen onschuldige vermoorden.

Dit is mijn verplichting in mijn hart.

Maar ik praat ook over de toekomst als een verantwoordelijkheid tegenover jullie, als een boodschap en als een waarschuwing dat er nooit meer een holocaust mag plaats vinden. Anderhalf miljoen Joodse, onschuldige kinderen zijn vermoord, kinderen, velen van jullie leeftijd, die nooit een kans hebben gehad om een leven te leiden waar ze recht op hadden.

Terwijl ik praat, ben ik in gedachten weer daar! Ik huil van binnen, soms kan ik niet praten, huil openlijk, ik schaam me er niet voor, dat ben ik, Eddy Wijnschenk, overlevende.

Na een uur praten kwamen er veel vragen; terwijl ik praatte, kon men een speld horen vallen.

Dat is nu elf jaar geleden. Sinds 1961 ga ik naar scholen, kerken enz. enz. Ieder jaar vraagt de rabbijn van onze synagoge mij om voor de kinderen te praten.

Ik vind het verschrikkelijk! Als ik na afloop thuis kom, ga ik naar bed. Ik ben volkomen leeg, ik geef alles wat ik heb.

Toen begon ik contact op te nemen met radiostations. Vele hebben een programma met een gast en men kan opbellen om de gast vragen te stellen.

De interviewer van zo een programma heeft de verantwoording dat het een 'topprogramma' wordt. Daarom worden er grotendeels mensen als gast uitgenmodigd die 'bekend' zijn. Natuurlijk kreeg ik 'neen' op mijn verzoek eens gast te zijn, maar ik gaf het niet op! Het was en is mijn verplichting om te vertellen, vertellen zolang ik de kracht heb, want als wij, overlevenden, er niet meer zijn, wie doet het dan? Onze groep wordt kleiner en

kleiner en over 5, 10 of 15 jaar is er misschien geen survivor meer in leven.

De verplichting die ik voel maakt mij zo sterk dat ik moet slagen. Eindelijk, in november 1978, kreeg ik een kans om gast te zijn in een radioprogramma. Ik was nog nooit in een radiostudio geweest, laat staan dat ik ooit voor een microfoon had gepraat. Dat ik bang was is te zacht uitgedrukt.

Ik mocht als het 'goed' ging een uur praten en een uur vragen van de luisteraars beantwoorden. Sinds 1978 ben ik gast geweest in elf verschillende radioprogramma's. Sommige stations vragen mij zelfs opnieuw.

Het is mijn opinie dat alle overlevenden de verantwoordelijkheid hebben om te vertellen. Ja, het doet pijn, ja, we huilen, ja, het duurt twee tot drie dagen om bij te komen. Maar hebben wij overlevenden het recht om onze kinderen, kleinkinderen, ja alle kinderen de wetenschap van de verschrikkelijke massamoord op onze zes miljoen te onthouden?

Vrienden, overlevenden, als het mogelijk zou zijn onze geliefden, die zijn vermoord, één vraag te stellen en die vraag is: 'Wat willen jullie dat ik, overlevende, doe?', dan zou het antwoord zijn: 'Vertel, vertel, vertel.'

Zij die er niet meer zijn kunnen die vraag niet beantwoorden, hun stemmen zijn er niet meer. Maar wij hebben onze stemmen, wij kunnen vertellen en wij moeten vertellen, opdat ons nageslacht en hopelijk alle kinderen kunnen opgroeien in vrede met al hun rechten en zonder angst voor de tik op de deur.

Eddy Wijnschenk San Bruno, California, USA

BETH

SIMCHA

Beth Simcha zal weer over enige tijd een spreekuur bejaardenhulp JMW houden op maandag, dinsdag en woensdag van 12.45 tot 13.45 uur. Nu al is er elke zondag van 1 3 - 1 7 uur instuif.

O p 20 september is iedereen welkom op de Rosj-Hasjanareceptie. O p 27-9 is het huis wegens Jom Kippoer gesloten, maar op de overige maandag-, dinsdag- en woensdagmiddagen wordt er gediscussieerd en gekiend, worden er dia's vertoond of zang- resp. kleinkunstprogramma's geboden.

Inlichtingen zijn te verkrijgen op het clubadres Beth Simcha, de Lairessestraat 13, tel. 020-738780.

Portegiezen en Tedescos 'Portegiezen en Tedescos...' het klinkt als een historisch verhaal. Dat was het ook, deze nu voorbije tentoonstelling in het toekomstige Joods Historisch Museum, eens de Grote Synagoge van de Hoogduitse of Asjkenazische Joden.

De geschiedenis van de twee Joodse gemeenten, die, de een op de vlucht voor de Inquisitie, de andere voor oorlogsgeweld, hier voor eeuwen een veilige haven vonden. Veiligheid en bescherming, vooral vergeleken met de 17de eeuwe wereld om de Republiek der Verenigde Nederlanden heen en in het bijzonder in Amsterdam, Mokum Alef, de Eerste Plaats.

Het Joodse leven in Amsterdam bloeide dan ook als zelden tevoren in de Joodse geschiedenis en niet voor niets lieten de Portugese — eigenlijk uitgeweken Spaansen, en uiterlijk Katholiek geworden — Joden hun Synagoge uitvoeren als navolging van de tempel te Jeruzalem, door een Amsterdamse bouwmeester.

Het is niet moeilijk, uitgaande van de huidige en gewenste discriminatie-

Persoonlijk

wetgeving, het hoofd te schudden over de beperkingen die de Joodse groep toch nog had te verduren; terecht wijzen de samenstellers van de catalogus op de opmerkelijke ruimheid van opvattingen en gedrag te Amsterdam.

Niemand minder dan Hugo de Groot kreeg de opdracht van de Staten van Holland, die een algemene en geen louter stedelijke regeling wilden, een 'Ordre' op de Joden op te stellen. Religieuze en handelsvrijheid werd daarin vastgelegd. Van gettobewoning, zoals elders, was geen sprake. Zowel het Romeinse recht als de voorzienigheid Gods en de Christelijke naastenliefde kwamen er bij de Groot aan te pas om de door hem gewenste tolerantie te motiveren. Het Christendom mocht geen gevaarlijke invloed ondergaan, geduld, niet gelijkgesteld werden de Joden. De Staten volgden het advies van de beroemde jurist niet, zodat de steden, allereerst Amsterdam, vrije armslag behielden. Wel werd een apart kenteken voor Joden, elders nogal eens geëist, in geheel Holland verboden.

E.T.

Rachel Over de jaren van oorlog en vervolging verschijnt voortdurend meer. En, wat goed is, juist ook voor kinderen.

Meermalen hebben wij dit soort boeken al aanbevolen.

Rachel, een meisje als jij! door Kitty Coster vertelt de belevenissen van een niet-Joods meisje met haar Joods vriendinnetje van 1939 tot, zeg '43, het bittere eind.

Rachel is een eenvoudig, zuiver verhaal. Kinderen, vooral meisjes, van een jaar of tien, elf zullen er veel in herkennen (zoals de ondertitel al suggereert) en daarom het verre en vreemde in zich opnemen van een verleden en vergleden tijd, die voor hun grootouders nooit meer overgaat.

Een uitgelezen cadeautje dat weer een steentje bijdraagt om actief en op je hoede te zijn.

Een kleine opmerking: in het slothoofdstukje moordt Hitler de Joden uit om hun geloof, maar de nazi's

moordden wegens zg. ras. Uiteraard zijn alleen via een kerkgenootschap Joden te vinden, maar ongelovige of gedoopte Joden werden evengoed uitgeroeid als orthodoxe.

De schrijfster lukt het uitstekend de stappen en voorschriften die de Rachels en hun buurt naar de gruweldood voerden uit te stippelen zonder de ingehouden toon los te laten.

Rachel is een aanwinst.

'Wij kunnen Rachel niet meer redden', zegt rabbijn Sjalom Awraham Soetendorp in zijn woord vooraf. 'Maar wèl zullen jullie, wanneer jullie volwassen zijn, samen kunnen zorgen dat de wereld rustig en veilig is voor iedereen!'

Laten we het hem helpen hopen.

Met grote voldoening vernamen wij dat dr. Hans Hers, wijd en zijd bekend als internist van Centrum 45 te Oegstgeest ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw is geworden. Dr. Hers, verzetsstrijder van het eerste uur, vier jaar lang gevangene van de nazi's, heeft ongetelde oud-gevangenen medisch en menselijk bijgestaan.

Hij heeft zich een onvervangbare plaats verworven in het hart van zijn patiënten, voor wie geen moeite hem teveel is. Dr. Hers hield een korte, ontroerde en ontroerende toespraak.

Een andere veelzijdige en in verzetskringen bekende arts is deze zomer overleden: de Haagse huisarts Jan Beunders. Op allerlei manieren heeft hij al deze jaren op de bres gestaan voor zijn vele vrienden.

De Stichting Centrum '45 heeft sinds 1 juli een nieuwe directeur. Hij zal de algemene zaken van het leiden van het Centrum regelen.

Als psychiater fungeert al enige maanden de heer A. Boomer.

Een nieuwe directeur treedt vanaf 1 september ook op bij Joods Maatschappelijk Werk (JMW) te Amsterdam. Het is de heer Michael Rosegg, die te Tel Aviv is geboren en in Amsterdam heeft gestudeerd. Hij is de opvolger van drs. Nico Boeken, die met vervroegd pensioen is gegaan. Ons comité en onze lezers zullen van Nico Boeken nog veel horen.

Felix Nussbaum In mei waren in de Haarlemse Vishal schilderijen te zien van Felix Nussbaum, een Duitse Joodse schilder, die in 1944, veertig jaar oud vanuit Brussel naar Auschwitz is gebracht en vermoord. Tot april van dat jaar heeft hij gewerkt aan de schilderijen die in Haarlem waren te zien.

De voorstellingen van dood en prikkeldraad zijn dus geen neerslag van kampervaringen, maar de visie van een ondergedoken Jood.

E.T. Rachel, een meisje zoals jij! Kruseman's Uitgeversmaatschppij b.v., Den Haag, 1982. Prijs: ƒ 10,90.

Alle foto's in dit nummer zijn gemaakt naar dia's van Jacques I. Furth.