Auschwitz Bulletin, 1988, nr. 04 December

nederlands auschwitz c o m i t é

31c jaargang nr. 4, december 1987

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA A m s t e r d a m , spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS A m sterdam Administratie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Uitzicht 24 januari 1988 December 1987 /.al vrij zeker in dc tijd gemerkt blijven vanwege de overeenkomst van dc supermachten over kernwapens, al betreft het een bepaalde categorie N i e t alleen wij, maar wij m het bijzonder zijn daarbij b e t r o k k e n . Wij zijn slachtoffers geworden van een verschijnsel, dc nazi-leer en -praktijk, dat hier cn in bijna geheel Europa kon o p t r e d e n dank zij oorlog en bezetting. Auschwitz cn Trcblmka, maar ook het bunkerdrama in Vught cn de kind e r m o o r d van H a m b u r g waren in cn door dc oorlog mogelijk.

Dc Tweede Wereldoorlog.

O n g e h o o r d e aantallen slachtoffers heeft deze oorlog teweeggebracht, o p de slagvelden, maar m e e r nog door genocide, volkerenmoord o p hele volksgroepen, gezinnen, jonge mannen en vrouwen, maar evengoed o p bejaarden en kinderen.

W i j kunnen alleen m a a r ruw inschatten wat kcrngcwcld onder de miljardcnbevolking op aarde zou aanrichten Elke stap ter vermindering van dat gevaar is er een. Onze ervaringen willen wij niet verduizendvoudigd z i e n . Er opent zich een n i e u w uitzicht

Meewerken aan het Nederlands Auschwitz Comité betekent niet duimen draaien . Tijdens dc tussenruimten waarin ons blad niet verschijnt kunt u dat zelf constateren. In alle kranten en andere media komen onze zaken aan de orde en vaak wordt de naam van ons comité genoemd. Krantenknipsels dwarrelen dagelijks bij ons binnen.

Het rapport van Dijkt werd o p 25 november in de vaste Kamercommissie behandeld, nadat dc voorgestelde sluiting van de W . U . V d o o r minister Brinkman was geschrapt. O o k de omgekeerde bewijslast wil hij niet opheffen Z o n d e r opschepperij mogen wij de verwerping door de regering van twee belangrijke aanbevelingen van Van Dijke c.s. op rekening schrijven van dc oorlogsgetroffenen cn hun organisatie, dat /ijn dc verzetsmensen en de vervolgenden. O n s comité heeft zich m deze geweerd en gaat daarmee door.

O o k in ander opzicht is de oorlog nog steeds geen voltooid verleden tijd. Een H e i n n c h Schmidt, Gestapo-kopstuk in Drcsden, heeft levenslang gekregen wegens het doen d e p o n e r e n van een duizendtal J o d e n uit die stad. Levenslang, maar pas als 74-jarige gepensioneerde van een woningbouwcoöpcratic. Het SS-teken onder zijn arm had hij laten weghalen Hij werd pas in april '86 herkend.

Dat brengt ons op het proces-Demjanjoek, dat lang heeft geduurd, maar niet zo lang als de beul van Trcblmka rustig in de V.S heeft kunnen leven. Dc Nederlandse specialist inzake het geheugen, prof Wagenaar, acht het onzeker of dc beklaagde zich zijn oorlogsperiode helemaal kan herinneren D c berechting van een verdachte kampbeul kan weliswaar het leed met helen, maar wel het zwaar geschonden rechtsgevoel.

Paroollezers cn radioluisteraars hebben met verbijstering vernomen dat de bekende psychiater prof. dr J. Bastiaans de wens dat alsnog recht wordt gedaan tegenover nazimisdadigers die eigenhandig of in c o m m i s s i e volkerenmoord bedreven tot een ziekte uitriep Dc beulen, Adolf Hitier inbegrepen, zouden een moeilijke jeugd hebben gehad.

Zoals bekend hebben wij voor en na aangedrongen o p vervolging wegens nazi-misdaden en opheffing van de verjaring in de Bondsrepubliek Dit laatste met succes. Wij ondersteunen uiteraard mr. Brilman, de openbare aanklager in deze zaken. O o k in het nu lopende geval R.de R.

Internationaal Eind o k t o b e r ontvingen wij in Amsterdam het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité, waarvan de voorzitster van het N.A.C. deel uitmaakt. Zes landen waren vertegenwoordigd, behalve Nederland, België door de voorzitter Maurice Goldstein, Frankrijk, Polen, de Sow|ct-Unie en de DDR.

Auschwitz-herdenking zie voor programma en aanmelding reünie pag. 6.

U vindt hieronder de o p die bijeenkomst aangenomen resoluties. Uiteraard waren de leden van het Nederlands Auschwitz Comité aan een dinertafel met de gasten, hun echtg e n o t e n of begeleiders verenigd.

Onze g r o t e erkentelijkheid gaat naar allen die hebben bijgedragen aan een optimale ontvangst. Daar is het g e m e e n t e b e s t u u r van Amsterdam, dat w e t h o u d e r Etty afvaardigde en een busje ter beschikking stelde o m dc presidiumleden steeds naar elk gewenst verzamelpunt te vervoeren.

Daar is het Golden Tulip Barbizon Center, dat de heer les de Leeuw o p grootste wijze voor onze gasten openstelde; daar is het Tetdam Hotel, waar de heer H u t i n g ons eveneens zeer terwille was.

H e t Amsterdamse Verzetsmuseum stond na sluitingstijd voor onze gasten open; de Anne Frank-Stichting leidde in en rond; in het Joods Historisch Museum werd het zeer geïnteresseerde gezelschap deskundig voorgelicht.

Wij hebben uit de reacties g e m e r k t : al deze inspanningen van ons en niet minder van horeca en musea zijn o p heel hoge prijs gesteld. Het doet ons erg veel plezier dat zovelen op ons verzoek een onschatbaar aandeel hebben geleverd om te voldoen aan de verplichtingen van onze organisatie en daarmee aan ons werk. Dat doet goed en is meer dan een dankwoord waard voor alle goodwill die ons comité o o k nu weer heeft ondervonden.

Annie Fels-Kupferschmidt voorzitster N . A . C .

Terugblik op het vuil Half november waarschuwden wij dat opvoering van H e t vuil, de stad en de dood, het stuk van Fassbinder, antisemitisme zou kunnen aanwakkeren. P r o m p t verschenen er pamfletten van de Goeree's bij dc voorgenomen try-out in het Rotterdamse theater D e Lantaren. D e voorstellingen zijn inmiddels overal afgelast. Van Fassbinder mocht het stuk trouwens alleen onder eigen verantwoording en strikte voorwaarden worden gespeeld.

De enorme commotie heeft o o k bedenkelijke uitingen losgemaakt, b.v. van dc Rotterdamse wethouder Linthorst in H e t Capitool van 22/11. D e j o o d s e demonstranten moesten maar voor de hekken van de Kuip gaan staan, vond hij. Vergat hij dat antisemitische spandoeken en dito gebral aldaar onder verantwoording van de (stedelijke) overheid en dus van hemzelf vallen.'

Antisemitisme bestaat, ongeacht of een J o o d schreeuwt of zwijgt.

Ieder die in het openbaar optreedt dient zich dat te realiseren. Er leven mensen die dit aan de lijve ervaren O p hun wijze doen dat hun kinderen cn kleinkinderen. Er leven ook mensen die zich o p dc verschikkclijkste aanval op de J o d e n hebben teweergestcld In een soort reflex kan men aan die kant geen Sturmer-klanken meer aanhoren Ter vergelijking: dc tegen antisemitisme protesterende Joodse Moscovictcn werden door de plaatselijke pers van zionisme cn het verzinnen van antisemitisch gestook beticht.

Terug naar Rotterdam, en de voorstelling die niet doorging. N u w o r d t het toneel in Nedeland allerminst gekoesterd cn weinig bezocht. Heel wat kleine theaters worden met sluiting bedreigd cn gezelschappen met verdwijning.

Flink wat van hen die nu roepen niet bevoogd te willen worden zouden geen voet in de schouwburg gezet hebben, wat er ook wordt gespeeld. D e getallen wijzen het uit.

Wij vroegen met om een vctbod. Dat kan niet eens, gelukkig maar. Wij vinden het goed dat alarm is geslagen en wel door Joodse jongeren. Wij weten maar al te goed dat destijds de mootddadigc teksten, te beginnen met Mein Kampf, over het hoofd weiden gezien. Naar een uitstekend bock als J u d SĂźss werd een walgelijke hetzfilm gemaakt. Z o d o e n d e geeft het ons voldoening dat J o o d s e jeugd dc haars inziens antisemitische inslag van het stuk heeft gesignaleerd en in actie kwam. J o n g e mensen die zich gekwetst voelden hebben de bel geluid en anderen wakker geschud.

Zij wensten niet willoos de beruchte stereotypen over zich te laten uitstorten

Geen discussiepunt Fassbinder heeft geschreven dat het taboe op dc J o d e n in Duitsland moet verdwijnen.

Dat moet ook. dat zal wel eens moeten. D e eeuwenoude clichĂŠs die in hun ergste vorm geen halve eeuw geleden de dood van J o d e n inleidden doen vandaag nog pijn Z e kunnen nog schaden. Jongeren, met toevalligjoodse jongeren, hebben niet willen afwachten hoe het traditionele giftige gebazel in welke samenhang ook dit keer zou uitpakken. Dat is de kern van de zaak Fassbinder is geen Goebbels.

Geen Antisemitisme in Nederland 12 december 12 december 1 9 8 7 - Mozes en Aaronkerk Slotverklaring De aanwezigen, bijeen op de manifestatie 'Geen antisemitisme in Nederland' op 12 december 1987 m de Mozes en Aaronkerk te Amsterdam.

- verklaren dat zij ernstig verontrust zijn door het aantal en de aard van antisemitische incidenten gedurende de afgelopen weken, - stellen vast dat antisemitisme en rassenhaat en bedreiging vormen voor een samenleving waarin mensen waardig en vrij van angst kunnen leven.

- roepen de verantwoordelijke politieke en juridische autoriteiten op alert te blijven reageren op antisemitische of racistische beledigingen en bedreigingen, - doen een beroep o|} alle inwoners van ons land werkzaam te blijven tegen antisemitisme en rassenhaat, cn solidair te blijven met de slachtoffers

Verhaal o p plek zelf Het verhaal op de plek zelf, zo heet de fotoexpositic over dc reis naar kampen in Polen ( o k t . / n o v 1986) van Eduard Bergman.

De expositie in het Herinneringscentrum K a m p Westerbork te Hooghalen wordt o p 21 december om 15 uur geopend en duurt tot 3 januari De voorzitster van het N A C , Annie Fels-Kupferschmidt, en de fotograaf spreken een kott woord

Antisemitisme bespreekbaar maken, zo luidde het motief voor dc opvoering. Rabbijn Lilienthal riep de theatermakers toe dat J o d e n met o p die manier willen worden verdedigd. Antisemitisme is geen discussiepunt, een duizendjarige ervaring heeft het geleerd. H e t was een koud kunstje gwecst voor de Theaterschool en zijn mensen, diebezorgd zijn om het wceropduiken van antisemitisme cn andere discriminatie, om eens bij betrokkenen te informeren hoe in hun kring wordt aangekeken tegen een parabel van 'dc rijke J o o d ' die ook nog voor onze verdorven wereld staat Het klakkeloos nabauwen van nauwelijks onder de oppervlakte gehouden pogromkreten hoeft niet onwettig te zijn, onfijngevoelig is het wel.

Antisemitisme bestaat, het is een irrationeel en des te gevaarlijker fenomeen. Antisemitisme is, Sartrc zei het niet voor het eerst, het probleem van de antisemieten. D r . Heldring, die van dc actie tegen de opvoering groeiend antisemitisme en een tegenstelling tussen J o d e n cn anderen vreest, ( N R C Handelsblad, 27/11) zal toch wel weten dat het werkelijke do'-n en laten van J o d e n niets van doen heeft met de wandaden cn wangevoelens van J o d e n h a t e r s .

Enkele wcldcnkcndcn menen dat nu voor elk woord bij een kwetsbare g r o e p toestemming zou moeten worden gevraagd. Ten koste van de vrijheid van meningsuiting.

Wij menen dat het omgekeerd is. In art. 1 van de G i o n d w e t is nu afwijzing van discriminatie ojigenomen. Maar vroeger werd discriminatie niet bepaald aanbevolen. Bittere ervaringen, waaronder dc onze, hebben geleid tot het inlassen van dit punt voor dc toekomst Juist voor dc toekomst van allen moet het geluid worden gehoord van wie geleden hebben cn weten waar het om gaat E.T.

Dit artikel was klaar, toen dc aktcur Jules Croisct werd ontvoerd. Dat wij o p deze manici gelijk hebben gekregen stemt ons niet vrolijk Uiteraard hebben wij met dc politieke partijen, vakorganisaties, antifascistische cn verzetsorganisaties opgeroepen tot een demonstratie in het M o z e s h u i s o p zaterdagavond 12 december

Herinneringen aan Wim Polak Hoewel hij al heel lang ziek was, kwam het bericht van zijn dood begin oktober, als een donderslag bij heldere hemel.

Onvoorstelbaar dat W i m er niet meer is, dat wij nooit meer een beroep om hem kunnen doen Een beroep dat nimmer tevergeefs was Zulk 'n aktief cn sociaal bewogen mens kan niet gemist worden W i m Polak, nauw verbonden met verzet en oorlogsslachtoffers, trouwe deelnemer aan onze herdenkingen én als spreker o p één daarvan.

Wij leerden W i m en Bea beter kennen 111 april 1984. Hij was de organisator cn reisleider voor de onthulling van het J o o p Voogd park in Israël. O p deze reis gingen zes mensen mee die, vanwege hun hulp aan J o d e n tijdens de Duistc bezetting, onderscheidden werden door Jad Wasjem. Zij mochten persoonlek hun b o o m planten m de laan der Rechtvaardigen tc Jeruzalem.

Deze reisgenoten hadden haden samen met W i m en Bea aan vetzctsaktivitcitcn deelgenomen.

Het was een emotionele en interessante reis met bijzondere deelnemers. H o o g t e p u n t was dc onthulling van het Joop Voogdpark in Afula op l-i april 1981 J o o p heeft geluk-

Wim

Polak opent

Amsterdam

als wethouder

de tentoonstelling

'Tekens

aan de wand'

in de Zuiderkerk

te

(1980)

kig, m tegenwoordigheid van zi]n vrouw en dochter, deze plechtigheid en eerbetoon nog beleefd, hij o\crleed in december van het/elfde jaar.

W i m Polak en zijn vrouw Bea waren fijne en sympathieke reisleiders. Vanaf die tijd

dateert onze vriendschap Zijn plotselinge dood bracht alom ontsteltenis, voor ons beiden tevens verdriet om het verlies van een goede vriend.

Eva en J a c q u e s I. F u r t h

Resolutie over Le Pen Dc leden van het Internationaal Auschwitz Comité, bijeen te Amsterdam o p 3 1 o k t o b e r en 1 november 1987 zijn diep verontwaardigd over de schandelijke beweringen van het uiterst-rechtse Franse Kamerlid Le Pen en voegen hun protest bij de talrijke protesten die al in Frankrijk en elders in dc wereld zijn geuit.

Brief aan Kamercommissie

Aan de vaste commissie voor Welzijn, Volksgezondheid cn Cultuuf t.a v mr. W.H de Beaufort te 's Gravcnhagc Diemen, 11 november 1987 Zeer geachte leden van dc Tweede Kamer der Staten Generaal, Hierbij geven wij gevolg aan uw verzoek schriftelijk commentaar te leveren op het regeringsstandpunt m/akc het rapportcommissie van Dijke Onze bezwaren gelden voornamelijk het buiten de wet stellen van uitkeringen ( W U.V.) aan de tweede generatic Joodse oorlogsgetroffenen Deze categorie oorlogsslachtoffers is na dc oorlog geboren uit ouders die vanwege de Jodenvervolging m vernietigingskampen zaten of onder zeer moeilijke omstandigheden ondergedoken waren om aan deportatie tc ontkomen De overlevenden van dc g r o t e vernietiging

zijn dikwi|ls, na dc oorlog ge- oi hertrouwd met eveneens zeer beschadigde partners.

Kinderen uit deze ouders geboren lijden dikwijls aan de gevolgen van trauma's van hun ouders. Soms zijn ze geestelijk of lichamelijk zo beschadigd dat ze niet of nauwelijks in staat zijn om te studeren of tewerken.

Het is gelukkig niet zo dat deze situatie voor alle na oorlog geborenen geldt. Zeer velen zijn, ondanks alle moeilijkheden, maatschappelijk geslaagd. Zij behoeven geen beroep te doen o p W U.V. Toch vragen wij u dringend uw invloed aan te wenden om voor dc weinigen die beroep moeten doen op W U V. de deur niet tc sluiten c n dc mogelijkheid open te laten voor steun aan deze categorie oorlogsgetroffenen via dc handhaving van dc antihardheidsclausule in de wet Met de meeste hoogachting, namens het Nederlands Auschwitz Comité, E. F u r t h

Als overlevenden van Auschwitz en getuigen van de daar gepleegde massamoorden veroordelen zij o p de krachtigste wijze uitlatingen die het bestaan van gaskamers als iets alledaags voorstellen om dit tenslotte in twijfel te trekken. De gaskamers waren het werktuig van dc hoofdmisdaden van het nationaal-socialismc, de volkerenmoord o p J o d e n , Zigeuners en Slaven.

Over Reagan-Gorbatsjov Naar aanleiding van de t o p - o n t m o e t i n g van Reagan en Gorbatsjov voor een overeenkomst ter vermindering van kernwapens zegt het presidium van het Int. Auschwitz Comité o.m • Het Int. Auschwitz Comité dat overlevenden omvat van het grootste nazi-vcrnictigingskamp hoopt dat deze overeenkomst zo snel mogelijk zal worden getekend en geratificeerd en een eerste stap zal v o r m e n naar algemene en algehele ontwapening Inmiddels gegaan.

is

deze

hoop

in

vervulling

Over Dachau

Enige aantekeningen na lezing van 'De Bus uit Dachau' doorJos Schneideren Gijs van de Westelaken. Amsterdam, Uitgeverij Balans. 1987. prijs ƒ 22,50.

Een verhaal over achttien Nederlandse mentaal vrij krachtige mannen, overlevenden die gevangenis, concentratiekampen en de daar opgedane ziektes en ontberingen in dc oorlog van '40-'45 hebben doorstaan.

Door gunstige omstandigheden konden zij beslag leggen op een busje, waarmede zij het K.L. Dachau verlieten en ' N A A R HUIS' konden.

Wat binnenkomst en vertrek uit Dachau betreft is het mij heel anders vergaan. Ik heb nl. dc afschuwelijke tiendaagse dodentocht als Jood meegemaakt. D e evacuatie begon achttien januari '45 van Auschwitz naar Dachau. Gedurende een kort oponthoud in Gross-Roscn werden de Joodse mannen toen uit het transport met schoppen cn slagen bijeen gedreven cn met dc ons welbekende beruchte veewagens naar Dachau gevoerd. Van de vijftien tot tweeduizend gesepareerden kwam dertig ptocent als doden, de rest voor een groot deel gewond en stervend in D. aan. Daar hebben wij lange uren in rijen van tien gestaan, alvorens wij met één ploeg tegelijk, naakt in het badhuis werden toegelaten. Het wachten werd beloond, want ik heb er van een goddelijk hete douche genoten. Ik heb mij niet afgcvtaagd of het water wel of niet besmettelijk was, want ik heb wel een paar liter naar binnen laten lopen. N a gewogen en te licht tc zijn bevonden kregen we, in ruil voor onze buiten in de kou afgelegde lompen, iets betere kleren terug. Gelukkig waren er in het kledingmagazijn enige Hollandse kapo's en kregen wij van hen een menswaardiger behandeling dan wij over het algemeen tot dan ondervonden hadden Natuurlijk speelt het landgenootschap daar een belangrijke rol bij. Met enige mannen, overlevenden en gereinigden van het transport, werd ik ingedeeld.

Ik kwam bij enkele muzikanten van het Auschwitz-orkest te liggen, waarvan de meesten bekenden van mij waren. Zij waren nog in een betrekkelijk goede conditie. Dat was niet zo verwonderlijk. Zij hadden in dc wagon gelegen waar Leen Sanders de leiding op zich had genomen. Leen was een populaire Rotterdamse bokser en lang in Auschwitz geweest. Die bekendheid had hem er een prominente baan opgeleverd, daardoor kon hij veel Hollandse jongens wat eten toestoppen. In de wagen heeft hij dc orde dermate gehandhaafd, dat er 'slechts' acht doden te betreuren waren geweest.

Op

de Nieuwe

Naar dia van Jacques I. Furth.

Oosterbegraafplaats.

Avondsoep

Nico

De avond van de volgende dag strompelde ik mee met ons plocgje. Er was getipt, dat in een van dc barakken Nederlanders woonden. Inderdaad Zij waren \ an werk en appèl af en ontvingen ons enthousiast. Zij waren van het z.g. Den Bosch transport van mei '4 1. Met een paar had ik in Vught in het buitencommando gewerkt Sommigen van hen offerden ons hun magere avondsoep, ondanks hun klacht dat zij in dc meer dan acht maanden die zij hier nu zaten, maar één maal een pakketje van het Rode Kruis hadden ontvangen. Er waren ook zeer velen van hun kameraden in barak twintig, de z.g.n. tyfusbarak. Het was dc enige keer dat wij bij hen konden komen, want wij moesten in quarantaine afgezonderd blijven Ik werd al na enige dagen opgenomen in het Revicr(hospitaal). Mijn rechter been was van voet tot boven de knie opgezwollen Het vertoonde de kleuren van dc regenboog. Door de ontberingen, dorst cn honger gedurende het transport ondergaan, was ik totaal uitgedroogd. Mijn speekselklieren werkten niet meer Misschien was het vele water dat ik had gedronken debet aan de geweldige ontwikkeling van dc ontsteking

's Avonds kwam Nico Rost zich aan m'n bed als Nederlander voorstellen Hij was een prominent, een soort bibliothekaris-registrator. Hij gaf mij zijn toelage voor werkenden, de al eerder omschreven avondsoep Hij was ook met het transport vanuit Vught naar hier gekomen, vertelde hij mij.

Wij probeerden herkenningspunten cn ervaringen uit te wisselen. Het bleek dat hij Groninger van geboorte was en te midden van dc (Joodse) vrienden van zijn vader geleefd had. Hij doorspekte het gesprek dan ook met vele Jiddische termen cn symbolen, maar toen ik hem vroeg of hij ook Joods was, bleek dat met het geval tc zijn De volgende dag bracht hij mij een Duitse roman. Een invalide Haftling liep met hulp van een paar krukken naar een tafel, ging et aan zitten en nam er wat schriftuur door.

Nico had mij op hem attent gemaakt. Dat was Carel Stccnsma, maar mijn kennismaking met hem bleef letterlijk op afstand. In De bus uit Dachau kon ik nalezen wat Nico mij van hem had verteld.

Ik lag eerst in een klem zaaltje waar langszij in de lengte zeven stapelbedden stonden.

Het eerste bed vooraan was eendelig, tot nut van het gebruik. Er lag een gore en vieze lap met grote bloed- en cttcrvlekken besmeurd, dc naam van laken niet waardig In dc twee dagen dat ik er lag werd het bed drie- of viermaal bezet met slachtoffers van het transport. Als ze gestorven waren werd de lap met het lijk erin aan de punten door vier man weggedragen. Als het laken weer geleegd terug kwam werd het klevend van de smurrie opnieuw gespreid.

In het derde bovenbed, twee plaatsen van mil af, lag een flinke, goed uitziende jonge Rus Hoewel wij er moeite voor deden konden wij geen woord met elkaar wisselen. Uit een lilliput Frans woordenboekje probeerde hij die taal machtig te worden Tussen ons in, ook op het derde, lag een Franse jongeman.

Ik ben bang dat hij dc Russische student van weinig nut is geweest. Plotseling schoof Tricolore til vreemd in z'n bed. Hij sprong van hoofd naar voeteneind en met afgrijzen in z'n gezicht krijste hij. 'Une souris, unc souris!' Spoedig werd hij van bed gehaald cn

Frans?

buiten het zaaltje gebracht. Even later werd ik opgeroepen en naar de operatiezaal gebracht en moest ik o p een operatictafel gaan liggen. Ik trof er twee Poolse artsen 'aan. Een van hen plaatste een in chloroform gedrenkte dot watten op mijn neus en maakte mij duidelijk dat ik hardop moest tellen. In het Duits tot acht en twintig gekomen zag ik een wild draaiende zon, een stuk vuurwerk van meer dan een meter middellijn en ik was uitgeteld. In een der ziekenbarakken kwam ik weer bij kennis. D e barakleider, ene H e r m a n Fontijn, slager van professie, zwaaide er dc scepter en de pollepel. O p dc eerlijkste wijze schepte hij het litertje soep voor ons uit. Ik voelde mij heetlijk warm, zij het ook van de koorts, bij hem in dc barak In de loop van de ochtend (Blookertijd) riep dc blokfnscur, evenals Fontijn een Amsterdammer: 'Waar ligt die A m s t e r d a m s e j o o d ? ' Ik liet dc o m r o e p e r driemaal schreeuwen voor ik mij meldde met een luid: 'Hier ' Laat die brave anti-antisemiet mij toen een heerlijke schaal pap hebben gebracht! O n d e r het opsmikkelen hebben wij samen genoeglijk zitten discussiëren 1

Schonen = ontzien N a ongeveer drie weken van closctpaj^icren tampons kwam er een einde aan de beste tijd van mijn twee en een half jaar kampleven.

O m weer arbcitsfahig tc worden kwam ik in een Schonungsbarak terecht. Vrienden trof ik er niet aan. Die waren alsnog bruikbaar naar Muhldorf, een buitencommando, verdwenen.

Een onderbed werd mijn nachtasiel. Overdag moesten wij ons maar buiten zien te vet maken. D.w.z. in een met prikkeldraad afgerasterde ruimte, waar wij als melaatsen verbleven en waar geen sterveling, zelfs geen SS-er naar ons omkeek, bang als zij waren voor besmetting. O m naar buiten te gaan hadden wij ons te onderwerpen aan het onderzoek van de onderkieren. Daarvoor waren zo'n achttal controleurs aangesteld, die onze lompen nauwkeurig op dc aanwezigheid van kleerluis onderzochten Als zij, al was het maar één bij een van ons vonden, betekende dat o n t h o u d i n g van de soep.

Onze deken mochten wij buiten onthouden.

Wanneer ik naar mijn legerstede terugkwam, trof ik steeds minder beddegoed aan.

O p het laatst had ik nog slechts zes beddeplankjcs over, drie steunpunten onder mijn lichaam. Bij niemand kon ik verhaal halen. 's Morgens k r o o p ik uit m'n spelonk om toilet te maken. O m in de wasgelegenheid bij het dunne straaltje water uit een van de glanzende kranen tc komen, moest ik eerst enige lijken van i n de nacht gestorvenen opzij schuiven. H e t waren slachtoffers van het transport.

Vlektyfus Dc vlektvfus was met te ontlopen. O p een gegeven ogenblik kreeg ik een ondragelijke hoofdpijn Er was een loodse arts m de barak Ik betwijfel of hij in functie was. want hij was er even miserabel aan toe als wij Van mijn onderarm trok hij een bundeltje spieren op cn uit dc slappe toestand stelde hij vast dat ik vlektvfus had gekregen. Met een man of twintig, waarschijnlijk ook geinfcctcerdcn, liep ik weer naar het Revier. Dc laatste dagen, maart liep ten einde, vlogen vele escadrilles ongehinderd over. Ondanks luchtalarm hadden wij ze buiten nagestaard.

Iedere dag opnieuw hadden wij op het einde gehoopt, er naar verlangd en het verwacht.

Zoveel ellende had ik verwerkt N u had dc tyfus mij in zijn wotggreep. O n d e r w e g legde ik als het ware een eed af: 'Hier moet ik ook doorheen!' In eerste instantie kwam ik o p een klein zaaltje te liggen. O p een avond kregen wij bezoek van in lange witte jassen gestoken Haftlinge Het waren Nederlandse d o k t o r e n cn verplegers. Ik kreeg van een van hen na een praatje een stukje worst. Of het lekker was heb ik nooit geweten. Wel herinner ik mij duidelijk dat ik toen waanzinnig naar een stukje sinaasappel heb verlangd.

Ik kwam op een grote zaal tc liggen, op een

derde bed Ik had vrescli]kc last van diarree.

Het grootste probleem was om mijn bed schoon tc houden Ik moest ziek en zwak als ik was steeds van die derde verdieping naar beneden. Er was wel een Pools mannetje van een zestien jaar die dc emmers leegde en zich loon uitkeerde door mijn brood te stelen.

Voor mijn gevoel lag ik steeds een halve meter boven mijn bed te zweven. Er brandde een peertje boven dc kruising van de gangetjes langs de bedden. Voor dc verduistering was het omfloerst met een lapje stof, blauw met witte bloemetjes Als ik beter bij kennis was richtte ik mijn lichaam met mijn voeten naar het lampje en dan lag ik voor mijn gevoel weer goed m bed.

N a één week was ik koortsvrij en werd ik ontslagen.

N o g een weck later moesten de nog in leven gebleven J o d e n weer o p transport. Wel stonden wij ccn paar dagen buiten dc poort, maar wij waren niet bij het transport dat in 'De Bus Uit Dachau' beschreven wordt.

Ik ben bijna als een skelet uit de Hel van Dachau gesukkeld, maat heb er toch het leven aan tc danken gehad. In Auschwitz was ik met de genoemde kwalen niet verder dan dc gaskamer g e k o m e n

J a c q u e s I. F u r t h

Een leven met de oorlog

Conferentie Shoah-educatie

Jenneke beschrijft haar jeugd in een gelovig gezin, ergens m Friesland. Een beschermde jeugd met een fantastische, sociaal voelende vader Het is haast vanzelfsprekend dat dit gezin van meet af aan vocht tegen onrecht, cn de vervolging van dc Joodse landgenoten tijdens de Duitse bezetting Jenncke, 18 jaar oud, deed mee, kreeg gevaarlijke opdrachten en belandde in de gevangenis, later ook in dc concentratiekampen Vught cn Ravensbrück Haar verhaal gaat voornamelijk over 'Het Verzet', de mensen en hun daden Enigzins verwarrend voor de oningewijde lezer is het veelvoud van namen cn schuilnamen De meeste verzetsmensen uit deze groep overleefden de oorlog niet Jenncke beschrijft dc eindeloze, onmenselijke verhoren, die zij voornamelijk 's nachts moest ondergaan Zij liet niets los en beurde, ondanks alle martelingen, haar medegevangenen op met \ crhalen, fantasieën cn zang, vandaar dc titel van du boek. Ze onderging eenzame opsluiting, honger cn dorst Ze werd ernstig ziek, maar mets kon haar veerkracht breken Zelfs in Vught en later ook in het beruchte vrouwenkamp Ravensbrück verzette zij zich tegen dc S.S.-bewaking en de kampdictatuur 9 2 0 0 0 doden in dat laatste kamp' Een bijna ongelooflijk verhaal van moed cn verzet tegen een meedogenloos svstccin.

Een ding lijkt mij onmogelijk, hoe konden zij cn haar Joodse medegevangenen reeds in 19 12 weten van gaskamers' Eind april 1945 werd een aantal vrouwen in Ravensbrück naar het neutrale Zweden gebracht, voor hen was dc oorlog voorbij Niet voor Jenncke, cv enals zovele lotgenoten, was zij ernstig ziek, ze had o.a. longtubcrculose N a enige maanden besloot zc terug naar Nederland tc gaan Haar verzetsfamihc had dc oorlog overleefd Voor Jenneke was het moeilijk om zich weer in dc familie cn in de maatschappu aan te passen, in het gareel te lopen.

Vanwege haar ziekte verbleef zc lange ti|d in een sanatorium. Zij is tot op heden nooit geheel hersteld. Terecht heet haar bock 'Een leven met de oorlog' Voor haar en ontelbare anderen zal dc oorlog nooit eindigen Om bet, na meer dan v eertig jaar, zo uitv oeng op tc schrijven is een gew eldige prestatie Men kan het als een waardevol document tegen oorlog cn onderdrukking beschouwen een aanklacht tegen fascisme en anti-semitisme' Het is tevens een eerbetoon aan dc moedige vrouwen en mannen die hun leven of hun gezondheid verloren in dc strijd tegen barbarisme Eva F u r t h

Jenneke Romkes. 'Cel 183. zing nog eens' - een leven met de oorlog.

Uitgeverij Balans, Amsterdam. prij\ f 27.50

Als uitvloeisel van dc reis naar Auschwitz van oktober/november 1986, die op ons initiatief is georganiseerd, vindt er op 2 0 / 2 1 1988 een conferentie plaats voor onderwijsmensen in dc ruimste zin Men streeft naar doeltreffend onderwijs over de uitroeiing van de Joden, dc Shoah, cn over de ontwikkelingen daarna.

De conferentie is opgezet door het Algemeen Pedagogische Studiecentrum, dc Anne Frank Stichting cn het Verzetsmuseum teAmsterdam, de Stichting voor Leerplanontwikkeling te Enschede, het Verzetsmuseum Friesland tc Leeuwarden, het Nationaal Oorlogs- cn Verzetsmuseum te Overloon cn het Herinnermgscentrum Kamp Westerbork te Hooghalen 'De geschiedenis leert ons dat vooroordeel cn discriminatie kunnen uitmonden m regelrechte moord Hoe kunnen wc door onderwijs, vorming cn scholing dc mensen zo opvoeden dat een tweede Auschwitz voorkomen kan worden'', aldus elc organisatoren.

De conferentie vindt plaats in het Leeuwenhorst Congres Centrum, Langelaan 3, N oord wijkcr hout.

Nader informatie Algemeen Pedagogisch Studiecentrum, Project Interculturele Educatie, postbus 7888. 1 0 0 8 AB Amsterdam, tel

0 2 0 - 1-11815.

Auschwitz - herdenking 1988 te Amsterdam H e r d e n k i n g bij h e t s p i e g e l g e d e n k t e k e n ' N o o i t m e e r A u s c h w i t z ' o p d e N i e u w e

Oosterbegraafplaats.

V e r t r e k stille t o c h t v a n a f i n g a n g K r u i s l a a n o m 1 2 . 0 0 uur p r e c i e s .

S p r e k e r : o u d - b u r g e m e e s t e r van A m s t e r d a m W i m P o l a k .

Er zal K a d d i s j ( h e t g e b e d v o o r d e d o d e n ) w o r d e n g e z e g d d o o r rabbijn A . S . H e r m a n n .

A a n s l u i t e n d r e ü n i e in h e t r e s t a u r a n t van d c R A I , E u r o p a p l c i n . Zaal o p e n o m 1 3 . 3 0 u u r . L u n c h a a n g e b o d e n d o o r het g e m e e n t e b e s t u u r van A m s t e r d a m .

M u z i k a l e m e d e w e r k i n g : Lex G o u d s m i t , aan d c p i a n o b e g e l e i d d o o r T i n e k e t e n H a g e n .

D a m e s o r k e s t N o s t a l g i a o . l . v . H a n n y Parrera.

T o e g a n g s k a a r t e n u i t s l u i t e n d o p schriftelijke a a n v r a a g . T e l e f o n i s c h e a a n v r a g e n w o r d e n n i e t in b e h a n d e l i n g g e n o m e n .

Aanvraag plaatsen voor reünie-lunch, aangeboden door de gemeente Amsterdam in het restaurant van de RAI. Wenst u een kosjere lunch? Alleen aankruisen, indien gewenst.

Diemerkade 4 3 , 1 1 1 1 AC D i e m e n Naam: Adres: Plaats en p o s t c o d e : Tel:

Aantal plaatsen:

ja

•