Auschwitz Bulletin, 1988, nr. 06 December

nederlands auschwitz comité

Eva Furth H o e het gemis van Eva Furth wordt gevoeld blijkt her besre uit de vloed bewijzen van medeleven die ons comité en ieder van ons persoonlijk ontving. Energie, strijdlust en gastvrijheid zijn in gelijke mate ervaren.

'Een gedreven vrouw', schreven velen. 'Een grandioze en geweldige strijdster voor gerechtigheid en vrijheid.... 'een verlies voor de hele wereld van voormalig verzet en slachtoffers' schrijven anderen.

'Voor ons zal zij als symbool van de strijd tegen fascisme blijven voortleven', zo eindigt een brief.

D e mensen van ons comité, haar naaste

32e jaargang nr. 6, december 1988. Verschijnt 6 x per jaar.

Secretariaat: Suzet Valkhoff, Wibautstraat 31 a, 1091 GH Amsterdam, tel.: 0 2 0 - 6 6 8 6 3 0 7 .

Bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1 071 BA Amsterdam, spaarrek.: 40.01.75.088.

Gem. giro: 4 8 7 5 5 0 0 , postgiro: 2 9 3 0 8 7 t.n.v. NAC. Redaktie: Drs. Eva Tas, Amsteldijk 2 3 , tel. 0 2 0 - 7 9 5 7 1 6 , 1 0 7 4 HS Amsterdam.

Administratie krant: D. v. Geens, Renkumhof 5 0 , 1 106 JB Amsterdam, tel.: 0 2 0 - 9 7 2 8 6 9 .

medewerkers, verliezen ook nog een trouwe, onvervangbare vriendin met een groot hart vol humor. Zij was voor tallozen de ziel van het Auschwitz Comité en heeft haar hele ziel in het Auschwitz Comité gelegd. Haar actie voor de nazi-slachtoffers bracht haar aan tafel bij de koningin op Huis ten Bosch; haar inzet voor de vredesbeweging bracht haar op audiëntie bij de paus. Haar zoon heeft daar aan herinnerd bij haar crematie, die zo druk bezocht was als een door haar georganiseerde herdenking.

Eva Furth heeft zich onvergetelijk maakt.

ge-

Nederlands Auschwitz Comité

Je was het ten volle waard In Memoriam Eva Furth-Halverstad, secretaresse van het Auschwitz Comité.

Lieve Eva, We stonden met honderden mensen om je kist met vele bloemstukken.

Ik herinner me, dat we in verschillende commissies en comité's hebben gezeten.

Ik herinner me dat we in het Amsterdams Initiatief tegen Fascisme hebben gezeten, waar alle oud-kampcomité's en oud-verzetsorganisaties, godsdienstige groepen en alle politieke partijen in vertegenwoordigd waren.

Ik herinner me, dat we een grote demonstratie van de Dokwerker naar de Jaap Edenhal hebben gehouden, waar je voor een volle zaal het woord hebt gevoerd.

Ik herinner me, dat w e elkaar o p diverse scholen tegen kwamen, waar je les hebt gegeven aan de scholieren over de Duitse bezetting van ons land.

Ik herinner me, dat we met een nieuwe groep medewerkers van de Anne Frank Stichting hebben gesproken en onze ervaringen hebben uitgewisseld.

Ik herinner me jou als een groot kameraad, die altijd ten strijde trok tegen racisme, discriminatie en antisemitisme.

Ik herinner me, dat je gelukkig tijdens je leven een koninklijke onderscheiding hebt gekregen, evenals het verzets-herdenkingskruis en de gouden speld van de gemeente Amsterdam.

Je was het ten volle waard.

Amsterdam, Jac. van de Kar

Foto mat dia van Jacques I. Furth.

uit Het Parool, 26-11-1988

Lieve mensen,

hartelijk dank V I E R h o n d e r d kaarten h e b b e n wij te verzenden, o m h u n onze dank te betuigen, die het Condoleantie-register o p Westgaarde tekenden, samen met n o g veel meer mensen die het afscheid van onze Eva wilden meemaken. Veel hef schrijven van sympathie, belangstellende hartelijkheid en vriendschap hebben wij tevens m o g e n ontvangen.

O m er enige uitspraken uit te citeren: Mr.drs. L.C. Brinkman: 'Wat deze zeer bijzondere v r o u w in haar bewogen leven heeft meegemaakt, wat zij voor U heeft betekend en wat zij in haar niet aflatende strijd tegen racisme, fascisme, antisemitisme en andere bedreigingen heeft gepresteerd is niet in w o o r d e n uit te drukken.' Een collega, een diamantsnijdster en vriendin van reeds voor de oorlog, Clara Joel: 'Haar g r o t e kracht en liefde is zo velen t o t steun geweest.' O u d minister Til Gardeniers: 'Die g r o t e vriendin van o.a. ons allen, mensen uit h e t verzet en oorlogsslachtoffers: N i e t omdat ik niet wist

dat zij erg ziek was, maar vooral omdat het ergens onmogelijk lijkt dat Eva er niet meer zou zijn. Zij was de persoon die steeds S T O N D voor een goede zaak.'

W i m Rijxman (sinds mensenheugenis een onzer huisvrienden): 'Een rechtvaardige v r o u w heeft ons verlaten. Moge haar ziel gebundeld worden in de Bundel des Levens.' J o k e Kniesmeyer van de Anne Frank Stichting: 'Misschien is het je een troost te weten dat zij voor heel veel mensen, ook voor mij, veel betekende. Ik zal haar niet vergeten.' H e r m a n Bleich: 'Haar o n t r o e rende menselijkheid...'

Toen Burgemeester Ed van Thijn haar het sierlijke g o u d e n ereteken van Amsterdam o p haar g o u d e n hart speldde, o m a r m d e n en kusten zij elkaar als een zoon en zijn moeder.

Uit zorg dat wij velen, vrienden en belangstellenden niet zouden bereiken, w o r d t dit dankwoord in ons blad geplaatst. Onze comitéleden bedanken als zusters en broeders voor zichzelf en voor mij.

Wat mij te moeilijk viel, te spreken bij de crematie, verlichtte onze zoon Dave voor mij, die mij verder m e t Dolly, zijn vrouw en h u n kinderen geweldig heeft bijgestaan.

Ik zat er tegenover de overweldigende bloemenhulde, maar kon en wilde de prachtige stukken niet determineren. Zij waren allemaal van klein t o t g r o o t even o n t r o e r e n d .

D e afgeknipte linten van kransen en opgemaakte stukken heb ik in de koker van E e f s o o r k o n d e geborgen.

Twee ervan wil ik noemen, en w e l j a n Wolkers, Karina en h u n tweeling Bob en Tom, onze toeverlaten, en vele malen de gastheer en gastvrouw van het comité; en dan de Steungroep Auschwitz-comité met h u n leuze: 'Wij zetten je werk voort!'

Nogmaals brave mensen, uit de ons toeges t r o o m d e blijken van belangstelling, innige vriendschap e n / o f deelneming, uit de van heinde en verre, wereldwijd ontvangen telegrammen, kaarten en brieven, troffen ons de gevoelens, het e n o r m e aantal, de reacties van U allen bij dit verscheiden, h e t einde van een prachtige tijd van samenzijn die Eva en ik beleefd en g e n o t e n hebben.

M o g e het, alles samenvattend, meehelpen er de kracht uit te p u t t e n o m zonder onze geliefde, mijn Eva, met U verder te leven.

Jacques I. Furth

Een andere kijk op Polen Van 5 tot 10 oktober 1988 ging voor de tweede hierboven g e n o e m d e categorieën, dus het maal een groep mensen naar concentratiekampenwerd voor mij zeker een onvergetelijke in Polen, georganiseerd door het Nederlands belevenis.

Auschwitz Comité. Een van de deelnemers, Theo D e reis was voortreffelijk georganiseerd. van Praag, is gevraagd zijn persoonlijke indruk- Voor niemand was dit een plezierreisje, maar ken van deze reis voor het bulletin van het Neder- de opvang d o o r en h e t organisatietalent van lands Auschwitz Comité op papier te zetten.

J o o p en J u d i t h Waterman, Max Arian en

D e mensen die aan onze reis deelnamen deelde ik in gedachten in een aantal g r o e p e n in. O m te beginnen waren daar de 'overlevenden', zoals ze door iedereen genoemd werden, alleen of samen met h u n partners of kinderen. Vervolgens was er een categorie mensen van wie de ouders of andere naaste familieleden in de kampen waren omgekomen.

D a n waren er de jongeren, die m e n tot de 2e of soms zelfs 3e generatie zo kan bestempelen. Weer anderen behoorden tot het verzet, en tenslotte waren er mensen die beroepsmatig als geïnteresseerden betiteld k u n n e n worden. Mensen afkomstig uit het onderwijs, van W V C , van de Anne Frank Stichting of van andere organisaties. E n laten we de journalisten tenslotte niet vergeten.

Hoewel we het allemaal (onbewust) doen, is het natuurlijk onzinnig mensen in hokjes in te delen. Zelf val ik in verschillende van de

natuurlijk Annetje Fels en nog velen anderen achter de schermen kan niet genoeg geprezen worden. O m d a t het programma strak in elkaar stak, liep er natuurlijk nogal eens iets langer uit dan gepland was. Als iemand er behoefte aan had wat langer bij een g e d e n k t e k e n met zijn eigen verdriet en herinneringen stil te staan, dan was daar begrip en tijd voor, en het p r o g r a m m a werd aangepast. D e prima gidsen, Dana en Zwawek, voor wie dit beslist geen routinegebeurtenis was, waren zeer gemotiveerd en improviseerden naar hartelust. N u eens was het handig de maaltijd vroeger dan gepland te nuttigen, dan weer later, het k o n allemaal.

Toen bleek dat er meer deelnemers naar Sobibor wilden dan er in 1 bus konden, werd schijnbaar zonder moeite een tweede bus georganiseerd.

H e t is bijzonder knap een g r o e p mensen met zulke verschillende achtergronden, die met zoveel emotie en spanning deze reis meemaken, zonder noemenswaardige kleerscheuren 5 dagen dicht o p elkaar te laten functioneren o p een prettige manier.

Birkenau, Auschwitz, Sobibor en Treblinka * D e eerste dag werd grotendeels in B i r k e n a u doorgebracht. Bij het m o n u m e n t werden bloemen gelegd, h e t Kaddisj werd gezegd en Annetje en J o o p hielden k o r t e toespraken. D e uitgestrektheid van het k a m p en de merkwaardige rust die er heerst, kwamen haast onwerkelijjk o p mij over. Ik liep een tijdje met de heren G r e e n m a n en Corper mee. H u n verhalen 'op de plek zelf brachten bij mij en andere toehoorders toch een schok teweeg. Tegelijkertijd realiseer je je dat het onvoorstelbaar blijft, hoeveel en vaak je deze verhalen h o o r t . * Auschwitz, de volgende dag geeft een heel andere gevoelsbeleving. H e t symbool van de moordfabriek doet vreemd aan, met al die schoolkinderen in groepjes over het terrein. Ik was aanwezig toen een klein deel van onze g r o e p in h e t crematorium bloemen legde en kaddisj zei. Sommigen van ons vonden het meer dan kwetsend hoe in de officiële film die vooraf werd vertoond slechts eenmaal w o r d t gezegd dat er ook J o d e n in Auschwitz zijn v e r m o o r d . 'De nazi's wilden de hele intelligentsia van Europa uitroeien', zegt de commentaarstem. 'Die heten toevallig wel Epstein en zijn in Boedapest of Warschau geboren', zegt iemand sarcastisch naast me.

Van Reichspogromnacht naar Heldenplatz D e Reichspogromnacht was o o k na een halve eeuw niet uitgewoed. 'Het heeft er alle schijn van dat wij ons meer getergd voelen door verdedigers dan d o o r bedreigers van J o d e n ' , lazen wij in D e G r o e n e van 9 november. Inderdaad. O p de retorische vragen 'waren de J o d e n niet... was Hitier niet d o o r de voorzienigheid... volgt in de Bondsrepubliek n o g steeds geen o n o m w o n d e n en veelstemmig antwoord. Wel w o n d Jenninger v e r d e r o p in zijn rede geen doekjes o m de schuld van de Duitse bevolking. D e g o e d e n bestonden, maar als uitzondering, gaf hij toe.

Vijftig jaar na 9 november 1938.

O m het bij k r a n t e n k o p p e n te h o u d e n : 'Jenninger sprak de waarheid' (De G r o e n e 1 6 / 11) en dezelfde dag NRC-Handelsblad: J e n n i n g e r wilde verklaren wat niet te verklaren is'. Die waarheid was neergelegd in citaten van gepatenteerde anti-nazi's over de Jodenvervolging. H e t zicht op, het gevoel v o o r de slachtoffers ontbrak. Auschwitz verklaren lag toen en daar, bij de herdenking van de Reichskristallnacht (of beter de Reichspogromnacht) niet o p de weg van de Bondsdagvoorzitter. D e drie g r o t e fracties m e t dezelfde voorzitter Jenninger aan het hoofd hebben verhinderd dat bij de herdenkingsplechtigheid het w o o r d zou worden gevoerd door een p r o m i n e n t e vertegenwoordiger van de J o o d s e gemeenschap, Heinz Galinski. Deze trad nu o p in de h e r b o u w d e synagoge van Frankfurt, tezamen m e t kanselier Kohl, die ditmaal eens niet mistastte.

Symposium In beide Duitslanden is de Reichspogromnacht ( 9 / 1 0 n o v e m b e r 1938) veelvuldig

Vijf over twaalf WUV-perikelen 'Elke maand k o m e n er bij de Uitkeringsraad ruim duizend WUV-aanvragen binnen.

Maar bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) bestaan g r o t e achterstanden.

D i t ondanks alle inspanningen.' aldus drs.

A.J. van Gils, hoofd van de Directie Vervolgingsslachtoffers van W V C o p 21 n o v e m ber, blijkens 'Den Haag Vandaag'. Hij schreef dit al o p 7 juni j.l. aan minister Brinkman, omdat hij de boosheid van de Tweede K a m e r zag aankomen.

herdacht. Wij w o o n d e n m e t mensen uit tien andere landen van West- en O o s t - E u r o p a een symposium te Bonn bij waar ook Maurice Goldstein, voorzitter van het Int. Auschwitz C o m i t é en Willi Rothley, lid van het Europa-parlement, spraken.

Intussen is Rita Süssmuth, de Bondsmimster voor gezin etc. o p de voorzitterszetel van de Bondsdag geschoven. Veiligheidshalve. D e eerder g e n o e m d e deelstaatminister en vooraanstaand C D U - e r , Dregger, is een beproefd nazivriend.

W i e d e n k t dat je je nu zeker als oud-SS-er in Bonn gedekt zou m o e t e n h o u d e n , k o n bij de rechtbank aldaar wijzer worden. D e adellijke SS-officier Modest Korff, die in 1943 177 J o d e n uit het Franse Chalons-surMarne naar Auschwitz had laten deporteren, werd vrijgesproken. D e graaf zou (misschien) niet hebben geweten wat er m e t zijn zending gebeurde.

Roerig Alles speelt zich af in een roerige wereld.

N i e t het minst roerig is de wereld van het M i d d e n - O o s t e n . N a een jaar Intifada, verkiezingen in Israël en uitroeping van een Palestijnse sraat: g r o t e veranderingen en h o o p o p nieuwe mogelijkheden. H o o r en w e d e r h o o r v o r m e n de enige weg, volgens niet weinigen in de wereld en ook in Israël.

'Heldenplatz' heet het stuk waarin de O o s tenrijkse toneelschrijver T h o m a s Bernhard zijn landgenoten een ongenadige spiegel v o o r h o u d t . H e t w o r d t gespeeld in het Weense Burgtheater m e t in de rol van de J o o d s e vrouw... Marianne H o p p e , destijds nazi-toneel- en filmster. In de Weense pers

'Wij zijn dat in de K a m e r eigenlijk zat,' zei het Kamerlid J o o p Worrell (PvdA) voor de tv. Heel goed dat de Algemene Rekenkamer de zaak nu bekijkt, dan krijgt de K a m e r informatie over de afgelopen vijf jaar. D e K a m e r heeft het v o o r t d u r e n d m e t de minister over de achterstanden bij ABP en Uitkeringsraad gehad. De waarschuwingen van de minister hadden geen effect.'

Worrell weet dat de mensen jarenlang o p h u n uitkeringen m o e t e n wachten, vaak heel oud zijn en recht hebben o p een snelle beslissing. Van die uitkering zijn zij afhankelijk. D e heer Worrell wil één instantie en wel de Uitkeringsraad. H e t d e p a r t e m e n t heeft gefaald, zegt hij.

Sinds juni is er wel overleg geweest, maar o p

w e r d daar niet van gerept. W e l d o o r Martin van A m e r o n g e n in N R C - H a n d e l s b l a d van 19 november.

Zelfs ver van E u r o p a blijkt de AuschwitzLüge opgeld te doen. D a t vernamen wij van de Chileen Miguel Serrano, geen neofascist, maar g e w o o n een nazi, g e t o o i d m e t hakenkruis tussen zijn g e n o t e n . D i e bevinden zich ook o p Haïti. Een en ander was te volgen o p de Franse TV-5 o p 2 8 / 1 1 .

In Frankrijk heeft Marcel O p h ü l s een film gemaakt over het geval-Barbie, de beruchte SD-cr. Deze 'slachter van Lyon' is in 1940 begonnen als O b e r s t u r m f ü h r e r in Amsterdam en was b e t r o k k e n bij razzia's en fusillades voor en na de Februaristaking. O o k dat k o m t in de film, ' H o t e l Terminus' voor.

Leden van de Centrumpartij e n / o f van de C e n t r u m d e m o c r a t e n en van de even louche Stichting ABC (Appèl Bestrijding Criminaliteit) hebben in Parijs g e d e m o n s t r e e r d in het kielzog van de racist Le Pen, lezen wij in Vrij Nederland van 2 6 / 1 1 .

En last but n o t least: de t o t levenslang veroordeelde Abraham K i p p , die d o o r journalisten van het Haarlems Dagblad werd opgesnord in zijn tweede vaderland Argentinië, is na het gerucht o m t r e n t zijn persoon ondergedoken. Zijn huidige Argentijnse nationaliteit schijnt niet te b e t e k e n e n dat hij niet kan w o r d e n uitgeleverd.

M e t de Duitse nazi-misdadiger Schwammberger is dit intussen gebeurd. H e t is n o g niet te laat. De Nederlandse ambassade is ingeschakeld, verzekerde minister KorthalsAltes. Uitlevering w o r d t gevraagd. O o k van collega-geboefte: J a n Olij is nu gepakt.

D e sporen van de Reichspogromnacht zijn nooit uitgewist.

7 november vroeg dezelfde heer van Gils de minister: 'Is er n o g perspectief?' Minister Brinkman, vervolgens in beeld, t o o n d e zich bezorgd. Hij wil versnelde en v e r b e t e r d e uitvoering van de wet en beloofde een nader voorstel voor de K a m e r v ó ó r 1 januari 1989. ' H e t aantal behandelde aanvragen is gestegen, maar nog niet genoeg', zei hij. O n d a n k s eigen activiteiten van de minister.

'Het is eerder vijf over dan vijf voor twaalf, zei de heer Brinkman, die verbetering wil in de bestaande organisaties: een laatste kans voor ABP en Uitkeringsraad.

D e Algemene Rekenkamer heeft alle dossiers van W V C opgevraagd. ' N i e t toevallig zijn de W U V - u i t k e r i n g e n uitgekozen', aldus voorzitter C o r d e s van de R e k e n kamer.

M o n u m e n t voor J o d e n in verzet 'Vandaag, 16 o k t o b e r 1988, vindt de onthulling plaats van het g e d e n k t e k e n ter herinnering aan h e t verzet van J o o d s e burgers tijdens de bezetting '40-'45. Precies twee jaar en vier maanden geleden ondertekende ik de stichtingsakte van ons Comité J o o d s Verzet. En nauwelijks was er iets daarvan in de publiciteit of de vraag kwam: 'Moet dat nou? W a a r o m de J o d e n , die in de bezettingsjaren toch al apart gezet waren, weer in een aparte hoek?'

Z o begon H e r m a n Natkiel daar o p de hoek bij de Amstel, tussen de Zwanenburgwal en Muziektheater, een toespraak die wij nog hopen te publiceren.

H e t m o n u m e n t is o n t w o r p e n d o o r Josef J. Glatt, en onthuld door de voorzitter van de Tweede Kamer, dr. D . D o l m a n , die betreurde dat het hier geen narionaal initiatief betrof.

D e plaats van het m o n u m e n t , aan het begin van de oude J o d e n b u u r t , achtte hij juist gekozen.

Burgemeester Ed van Thijn v o n d het treurig dat er een m o n u m e n t nodig was tegen het vooroordeel als zouden J o d e n geen verzet hebben gepleegd. Er waren juist relatief veel J o d e n in het verzet. D e voorzitter van het Comité J o o d s Verzet, Ben Polak, had de

plechtigheid geopend, die werd besloten met het Jizkor-gebed, gezegd door de heer A. Rosenberg.

Westerbork en Auschwitz 'De mensen mogen Auschwitz niet vergeten. Zij m o e t e n begrijpen hoe het tot 'Auschwitz' kwam en inzien dat er in de samenleving vandaag nog antisemitische en ook fascistische bezinksels voorkomen.' D i t schrijft een Duitse student, die zich voorbereidt o m in een gedenkplaats van een concentratiekamp te gaan werken. In verband met zijn studie zoekt hij mensen die in West e r b o r k en Auschwitz waren en bereid zijn h u n belevenissen in die kampen en o p transp o r t o p een cassetteband in te spreken, vermoedelijk in het Duits.

Voor wie hem willen helpen, zijn gegevens: Andreas Pflock Grafenstrasse 8 D-4458 N e u e n h a u s tel. 09-49-5941-8434 BRD

Vervolg van pag. 2

Verdwenen getto * O p zaterdag bezocht een deel van onze g r o e p de synagoge van Warschau v o o r een indrukwekkende dienst. D e overigen maakten een r o n d t o u r o n d e r andere langs h e t verdwenen getto. D e woonblokken (en soms brede straten) die voor het getto in de plaats kwamen zien er triest uit. H e t is een gevoel dat mij steeds b e k r o o p : triest, een land dat zoveel miljoenen onschuldige slachtoffers kent. N i e t alleen het J o o d s e volk, maar ook het Poolse zal nooit meer hetzelfde zijn. * O p de laatste dag ging de reis naar Treb l i n k a of naar het verre S o b i b o r . D e conclusies waren gelijk: intens verdriet en woede om wat hier gebeurde en nooit meer mag gebeuren. In mijn 'Hollands Dagboek' in NRC-Handelsblad van 15 o k t o b e r noemde ik het de perfecte misdaad. D e heuvel van Sobibor van louter menselijke as leidt iedereen t e r u g naar de kern van racisme en antisemitisme: de waanzin van de vernietiging van mannen, vrouwen en kinderen. D e afwezigheid van elk spoor breekt de grenzen van je emoties af. Distantie is onmogelijk. W i e hier niet b e t r o k k e n raakt, kent geen gevoel. ' N o o i t meer' kan hier geen cliché worden.

T h e o van P r a a g

Auschwitz-herdenking 29 januari 1989 O p 29 januari vertrekken wij o m 12 uur o p èen stille tocht van de ingang Kruislaan van de N i e u w e Oosterbegraafplaats te Amsterdam naar het spiegelmonument ' N o o i t meer Auschwitz'.

Rabbijn S. H e r m a n zegt Kaddisj, het gebed

voor de doden.

D e burgemeester van Amsterdam, drs. Ed van Thijn, h o u d t een k o r t e toespraak.

Aansluitend reünie in het RAI-restaurant, Europaplein, met lunch, aangeboden door de gemeente Amsterdam. M e n kan luisteren

naar het k o o r van de Liberaal J o o d s e G e m e e n t e o.l.v. J o p p e Poolman van Beusekom. Toegangskaarten alleen o p schriftelijke aanvraag met vermelding 'Reünie'.

Telefonisch aanvragen is onmogelijk.

Aanvraag plaatsen voor reünie-lunch, aangeboden door de gemeente Amsterdam, alleen met deze strook. Op enveloppe 'Reünie' zetten. in het restaurant van de RAI. Deze strook sturen naar: Suzet Valkhoff, Wibautstraat 31a, 1091 GH Amsterdam.

Wenst u een kosjere lunch? Alleen aankruisen indien gewenst. jaQ Naam: Adres: Plaats en postcode: Tel:

Aantal plaatsen: