WEER
De Bijbel: niet zondermeer geschikt voor nu Ongemak over gewelddadige bijbelteksten leidt tot de vraag: moet wie de Bijbel uitgeeft, een disclaimer toevoegen? Krijn van der Jagt meent van wel, Sam Janse bestrijdt dit. De Bijbel is voor velen ontoegankelijk geworden. Het mens- en wereldbeeld staat ver af van dat van moderne mensen. Dat kinderen gestraft moeten worden voor het kwaad van hun ouders en grootouders, bijvoorbeeld, stuit ons tegen de borst. We geloven ook niet dat epilepsie veroorzaakt wordt door demonen. Onprettig en afstotend is vooral het godsbeeld uit de oudste lagen van het Oude Testament: een stamgod die oproept tot het uitroeien van andere volken (Deuteronomium 20:16). Wie letterlijk aanneemt dat God Mozes op een bepaald tijdstip die opdracht gaf, krijgt het beeld van een wrede stamgod. Wie dit ziet als een literaire tekst met God en Mozes als karakters in een verhaal, kan het beter plaatsen. Ook rijst veelal het beeld op dat de Eeuwige eergevoelig is en vernietigt wie zich niet voor Hem buigen. De bijbelschrijvers hanteren een voor ons moeilijk te begrijpen ethiek, gebaseerd op eer en schande. Er zijn ook bijbelteksten met een ander godsbeeld: een liefdevolle God, die er voor allen is en van alle mensen houdt, niet alleen van een bepaald volk. En er zijn teksten die mensen uit verschillende tijden en culturen als inspirerend ervaren, zoals de Bergrede. Daarin nam Jezus afstand van oude teksten: ‘Vroeger zei men dat je je vijanden moet haten, maar Ik zeg u dat je je vijanden moet liefhebben.’ Ik meen dat ook wij afstand van sommige teksten moeten nemen, en raad aan om de hele Bijbel door de bril van Jezus van Nazaret te lezen. Wat staat ons concreet te doen? Vertalers moeten niet ingrijpen bij weerbarstige teksten. Zij horen trouw te blijven aan wat de oorspronkelijk auteur wilde zeggen. Zij zijn niet verantwoordelijk voor de tekst, alleen voor de weergave in een andere taal. Wel vind ik dat uitgevers van de Bijbel de lezer horen te helpen om de teksten in de culturele context van het Oude Oosten te kunnen plaatsen, bijvoorbeeld via informatieve voetnoten. Wanneer bepaalde (kerk)gemeenschappen de hele Bijbel als een prescriptief tijdloos document zien, dient een uitgever er zich bewust van te zijn dat bepaalde teksten kunnen aanzetten tot geweld en discriminatie. Hij hoort dan zijn verantwoordelijkheid te nemen en een kanttekening te plaatsen. Zien we in de Bijbel een evolutie in het menselijk denken, of is het voortschrijdende openbaring? Voor mijn besef sluiten die elkaar niet uit. Het Mysterie openbaart zich aan de mens. Dat is lang geleden begonnen en moeten we niet beperken tot een bundel geschriften die tussen 800 voor en 200 na Christus geschreven zijn. Dr. Krijn van der Jagt werkte als vertaalconsulent voor de Wereldbond van Bijbelgenootschappen, is emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland en schreef Voorbij geweld en discriminatie: een postkoloniale lezing van de Bijbel, Athenaeum Amsterdam, 2018.
50
