Nederlands Kamerkoor magazine - nr. 11

Interview Candida Thompson Achtergrond Fair Practice Code Interview Lera Auerbach en 72 demonen

Nummer 11 2019

classicnl daar word je stil van

welkom We staan aan de vooravond van een mijlpaal in de geschiedenis van het Nederlands Kamerkoor. Voor de eerste keer reizen we af naar AustraliĂŤ, waar we zijn uitgenodigd door het Adelaide Arts Festival om het megaproject 150 Psalms te presenteren. Sinds de eerste keer, in augustus 2017 in TivoliVredenburg te Utrecht, reisde dit project naar Brussel, naar New York en nu dus naar Adelaide. Het is zo bijzonder om de boodschap te mogen brengen van verbinding, die uit de psalmen spreekt. En hoe kan dat beter dan met koormuziek, het ultieme middel om mensen met elkaar te verbinden?

Toch gaat die boodschap van verbinding verder. We moeten ons telkens af blijven vragen wat verbinding voor ons betekent. Of het nu de verbinding is tussen mantelzorgers en mensen met dementie, het slaan van bruggen tussen verschillende culturen of het vergroten van het begrip voor transgenderkwesties: al die zaken verdienen een plek in de arena van de kunst. Omdat ze vandaag relevant zijn, en omdat de dag van vandaag het canvas is waarop wij de toekomst schilderen. Met een frisse blik en vol moed.

Dat zijn we aan onszelf verplicht. En wat een mooie verplichting is dat.

foto: Wiebrig Krakau

Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

inhoudsopgave Nieuws P2 Interview Candida Thompson P4 Column Luuk Gruwez P8 Achtergrond Fair Practice P9 Kennismaking NKK NXT P13 De dag van het concert P16 Een wonder van klank: Het vervolg (deel 1, 1997-1998) P18 Samenwerking Koninklijk Conservatorium - Hoe word je een goede ensemblezanger?

P23 Crowdfundingscampagne: Claes Iversen kleedt het NKK P27 Muziekproeverijen met Theater ZIMIHC P30 Interview Lera Auerbach P32 Verslag Zingdag 2019 P35 Backstage P36 Wat vond u ervan?

P38 Programmatoelichtingen P41 Concertagenda P46

1

nieuws interview

Debuut Nederlands Kamerkoor in Australië en Nieuw-Zeeland Het Nederlands Kamerkoor goes down under! Tijdens het Adelaide Arts Festival presenteert het NKK zijn ‘monumentale ode aan de muziekgeschiedenis’: het voorpaginaproject 150 Psalms. De psalmenmarathon wordt integraal uitgevoerd op het festival van 29 februari t/m 3 maart 2020, in samenwerking met de Tallis Scholars, Det Norske Solistkor en het Australische The Song Company. Na de concerten in Australië vliegen onze zangers door naar Nieuw-Zeeland om tijdens het New Zealand Festival een highlight-programma uit 150 Psalms te presenteren, naast een concert met werken van o.a. Bach, Brahms, Martin en Poulenc.

Meer info: nederlandskamerkoor.nl/150psalms

Nieuwe Raad van Toezicht-leden Nederlands Kamerkoor

Luc Dufaix

2

Tarik Yousif

In de Raad van Toezicht van het Nederlands Kamerkoor zijn twee nieuwe leden benoemd: mr. Luc Dufaix en Tarik Yousif. Eerstgenoemde is vervanger van Huibrecht Bos, die op 24 september 2019 aftrad als lid van de Raad van Toezicht. Luc Defaix (53 jaar) is geboren en getogen in Utrecht. Na een studie bedrijfseconomie (HEAO) in Utrecht en rechten (EUR) in Rotterdam is Luc als advocaat gestart bij het Rotterdamse advocatenkantoor Trenité Van Doorne. Sinds 2016 is Luc als partner werkzaam bij het kantoor Pels Rijcken in Den Haag. Hij is eindverantwoordelijk voor de transactiepraktijk (corporate/M&A) van het kantoor en begeleidt (inter)nationale fusies, overnames en joint ventures. Luc is getrouwd met Elise en zij hebben 3 kinderen.

nieuws

Nieuwe cd’s Nederlands Kamerkoor – Messiaen/ Martin en 72 Angels!

Een tijd geleden berichtten wij al over onze samenwerking met cdlabel Alpha – we zijn een aantal maanden verder en inmiddels is de eerste cd in de winkels te vinden. Als speciale uitgave is een liveopname van een van onze eerste concerten met chef-dirigent Peter Dijkstra uitgebracht op cd, met werken van Olivier Messiaen, Frank Martin, Ton de Leeuw en Pierre Villette. Daarnaast kondigen we met veel plezier onze eerste studio-opname onder het label Alpha Classics aan: 72 Angels, gecomponeerd door de Amerikaanse Lera Auerbach en in wereldpremière gebracht door het NKK, zal vanaf februari 2020 te verkrijgen zijn!

Meer informatie: www.nederlandskamerkoor.nl/cds

kleedt het In zijn vrije tijd luistert Luc muziek, kookt hij graag en staat hij op zaterdag langs de rugbylijn bij zijn jongste zoon. Hij is een groot fan van het Mauritshuis. Luc ziet ernaar uit om de komende jaren zijn expertise en netwerken in te zetten voor het NKK. Tarik Yousif is directeur van HKU Media. Als bedrijfskundige heeft Tarik de afgelopen vijftien jaar in verschillende domeinen verschillende rollen vervuld. Hij begon in de consultancy, om daarna als ondernemer een uitgeverij en een architectonisch instituut te starten. Als bestuurder van de Stadsschouwburg Amsterdam heeft hij de fusie mede weten te realiseren waarna hij een nieuwe organisatie uit mocht werken voor de overkoepelende organen in de podiumkunsten op het gebied van digitale infrastructuur en collectieve data marketing.

Crowdfunding Waarschijnlijk hebt u het al ergens voorbij zien komen: onze crowdfundingsactie, gestart om onze zangers van nieuwe concertkleding te voorzien, is Draag bij en word onderdeel geslaagd! In totaal is meer dan €15.000 opgehaald 80 jaar waarmee koorgeschiedenis! viavan voordekunst.nl, we de ontwerpen van topontwerper Claes Iversen in productie kunnen nemen. De presentatie van de nieuwe kleding staat gepland voor begin 2020, houd onze website in de gaten voor meer informatie!

Meer weten over hoe we te werk zijn gegaan achter de schermen?

Lees het achtergrondartikel op pagina 27.

3

interview

Candida Thompson We merken we hoe koorzang mensen kan raken.

foto: Marco Borggreve

over Spiegel im Spiegel 4 4

interview

In mei 2020 slaan de zangers van het Nederlands Kamerkoor de handen ineen met de strijkers van Amsterdam Sinfonietta. Er klinkt bekend maar vooral ook onbekend werk van Britse en Baltische componisten. Candida Thompson, artistiek leider van Amsterdam Sinfonietta, werpt licht op een uitdagende voorstelling.

door GUIDO VAN OORSCHOT

Candida Thompson staat op het netvlies van iedereen die weleens aanschuift bij een concert door Amsterdam Sinfonietta. De Britse is artistiek leider van het strijkorkest, dat wordt gerekend tot ’s werelds beste. Steevast leidt ze haar troepen vanaf haar plek links vooraan op het podium. Op een zonnige herfstdag komt ze aanlopen bij Brasserie Keyzer, de horecazaak pal naast het Amsterdamse Concertgebouw. Ze ploft neer en bestelt een cappuccino.

Lichte schrik flitst in haar ogen als ik vraag of ze kan vertellen over de aanstaande samenwerking met het Nederlands Kamerkoor. ‘Poeh, wat ben je vroeg! Eerlijk gezegd is het in mijn hoofd een warboel. Programma’s en seizoenen lopen door elkaar, ik ben nu al bezig met wat we 2021/22 zullen spelen.’

Maar vooruit, Candida Thompson schraapt haar concentratie bij elkaar. Ze vertelt dat Sinfonietta en het Kamerkoor pakweg elke drie jaar samen een voorstelling maken.

De laatste keer, in 2017, stond op de lessenaars onder meer muziek van Bach en het Requiem van Fauré. ‘Furie ingebed in een meditatieve sfeer’, kopte NRC Handelsblad boven een enthousiaste viersterrenrecensie. Het nieuwe programma koppelt oude Britse aan nieuwe Baltische muziek.

Hoe kwam het tot stand?

‘Ik heb eerst veel stukken beluisterd en vervolgens eindeloos gebeld en gemaild met de artistiek coördinator en de directeur van het Kamerkoor, Jasper Schweppe en Tido

5

foto: Marco Borggreve

interview

Visser. Het denken begon met een beroemde compositie van Ralph Vaughan Williams, de Fantasy on a Theme by Thomas Tallis. Het is een fantastisch werk voor dubbel strijkorkest uit 1910, geschreven rond een melodie van de Engelse renaissancecomponist Thomas Tallis. Ik dacht: als we toch een koor bij de hand hebben, is het leuk als ze niet alleen Tallis’ oorspronkelijke stuk zingen, maar ook het thema terwijl wij Vaughan Williams spelen.’

als laatste bij, met Spiegel im Spiegel. Samen met Vaughan Williams legt hij een fraaie accolade rond het programma, hun muziek deelt iets mysterieus.’

Was het lastig er een eenheid van te smeden?

‘We moesten rekening houden met zoveel aspecten. Denk aan het complexe stuk van Sumera, dat nieuw is voor iedereen. Bij wijze van uitzondering doen we dat toch

'Zangers kunnen iets wat strijkers neigen te vergeten: ademen.'

En vanwaar de Balten?

‘Ik had al jaren mijn zinnen gezet op Plainscapes van de Let Peteris Vasks. Hij schreef het voor de zeldzame combinatie van viool, cello en koor. Al zoekend stuitte ik bovendien op een verbijsterend originele compositie van de Est Lepo Sumera. Zijn Concerto per voci e strumenti, een grillig maar prachtig stuk, bleek voor ons programma ideaal. Het Kamerkoor zelf had al een spannend werk van de Est Veljo Tormis op het repertoire, Curse upon Iron, inclusief een roffelende sjamaandrum. Arvo Pärt kwam er

6

met een dirigent. De dramaturgie van de voorstelling moeten we trouwens nog bepalen. Ik denk dat we intiem beginnen, met Spiegel im Spiegel voor viool en piano.

Daarna langzaam uitbreiden naar Tallis, Vaughan Williams en de explosie van Tormis. En dan gaandeweg terug naar de intimiteit.’

Wat is voor Sinfonietta de uitdaging van werken met het Kamerkoor?

‘Zangers kunnen iets wat strijkers neigen te vergeten: ademen. Het is goed dat we daar van tijd tot

foto: Marco Borggreve

interview

tijd aan worden herinnerd. Verder verheug ik me erop alle koorleden beter te leren kennen.’

Wat wordt de uitdaging voor de zangers?

‘Vermoedelijk de stukken zonder dirigent. Zangers hebben nu eenmaal meer behoefte aan visuele informatie. Zodra klank uit je eigen lichaam komt hoor je de omgeving minder goed. Zonder dirigent krijgen musici meer eigen verantwoordelijkheid, ze moeten zelfstandig beslissingen nemen, bijvoorbeeld over zaken als timing.’

In welke vorm steekt Amsterdam Sinfonietta?

‘We zitten in een gelukkige fase.

We vormen een homogene club professionals die graag samen muziek maken. In het dagelijks leven zijn we niet per se bevriend, maar zodra we bij elkaar komen staan onze neuzen dezelfde kant op. We hebben in de loop der tijd al zoveel uitdagingen overwonnen dat we bij een nieuw project meteen in de noten kunnen duiken. Ik ben de artistiek leider, maar ik streef ernaar dat het ensemble van ons allemaal is. Iedereen mag zijn zegje doen,

over ideeën kaatsen we graag. Een fijne kant van Nederlanders is dat ze goed zijn in het omgaan met problemen. Onze musici zullen nooit botweg zeggen: dit kán niet.

Ze proberen altijd een oplossing te vinden.’

Het zal een voordeel zijn dat ze gepokt en gemazeld zijn in vele stijlen, van oude muziek tot de meest moderne.

‘Jawel, maar dat geldt vandaag de dag voor musici wereldwijd. De specialisatie in oude en nieuwe muziek die vanaf de jaren 1960 ook in Nederland plaatsvond, was een opwindende revolutie. Maar tegenwoordig zijn we alweer een stap verder. Het publiek wil méér horen dan stijlzuiverheid, het valt voor muzikanten met een verhaal.’

Het Nederlands Kamerkoor en Amsterdam Sinfonietta gaan op tournee door Nederland met Spiegel im Spiegel van 3 t/m 21 mei 2020. Meer informatie, speeldata bekijken en kaarten bestellen: nkk.nl/spiegel

Candida Thompson Candida Thompson werd geboren in de Schotse stad Glasgow. Als peuter verhuisde ze naar Zuid-Afrika en keerde op haar negende terug naar Engeland. Ze studeerde viool in Londen en Canada en streek uiteindelijk neer in Amsterdam. In 1995 kwam ze als concertmeester bij Amsterdam Sinfonietta. Sinds 2003 bepaalt ze de artistieke koers. Of Candida Thompson in al die jaren is vernederlandst? ‘Ik denk het wel.

Tegenwoordig voel ik me in Engeland eerder een buitenstaander dan hier.’

Amsterdam Sinfonietta Amsterdam Sinfonietta werd in 1988 opgericht door Lev Markiz, een naar Nederland geëmigreerde Russische dirigent. Van 1998 tot 2003 stond het strijkorkest onder leiding van de Canadees Peter Oundjian. Sinds 2003 heeft Candida Thompson de artistieke leiding. Amsterdam Sinfonietta kent een basisbezetting van 22 strijkers. Het streeft een kamermuzikale intimiteit na en speelt daarom zonder dirigent. Het repertoire reikt van de 18de eeuw tot heden. In 2013 won het ensemble de VSCD Klassieke Muziekprijs ‘De Ovatie’ voor een tournee met de Canadese singer-songwriter Patrick Watson. In 2019 werd Sinfonietta opnieuw genomineerd, voor optredens met de jonge Italiaanse pianist Beatrice Rana.

#Thompson #Amsterdam Sinfonietta

7

column

Plankenkoorts

Brief aan Paul Van Nevel Beminde Maestro, beste Popol, Nachtmerrie gehad die het muzikale project behelst, waarvoor ik gedichten schrijf: bespiegelingen die ik bij wijze van intermezzo op de bühne zal voorlezen tussen de Franse erotische chansons waarmee het Nederlands Kamerkoor door het land toert. Het is enkele uren voor ons eerste concert. Mijn teksten zijn klaar. Er kan mij niets meer overkomen. Tot er iets als een niet ingeplande avant-première plaatsvindt, waarin ik gedwongen word mij niet te beperken tot het reciteren van verzen, maar out of the blue een aantal vaardigheden uit het domein van het klassieke ballet moet demonstreren: de grand écart, de spagaat, de split en dies meer. Maar er is meer. Op de planken buitelen de doorgaans zo eminent bevonden zangers als wilden over elkaar heen, speer in de ene hand, tomahawk in de andere, vredespijp thuisgelaten, en daarbij een krijsen aanheffend waarvan eenieder gegarandeerd tinnitus zal krijgen. Voeg daarbij het geluid van de tamtam en het feit dat sommigen in het publiek joelen en anderen het uitgieren van de pret.

'Wij moeten van onze tijd zijn,' zeg je met je wijsvinger als enige dirigeerstokje, 'dat hele repertoire van het Franse chanson uit renaissance en rederijkerstijd is dringend aan innovatie toe.’ Innovatie? Ik gruw van het woord. 'Wat moet ik dan,' zucht ik, 'met mijn verzen en met de muziek van Claude Le Jeune, Charles Tessier e tutti quanti? ' 'Laat die maar voor wat ze zijn, die verzen en die muziek,' zeg je, 'improviseer maar iets op het gekrijs en het gewauwel dat de leden van ons ensemble thans zo oprecht ten gehore brengen.

Le passé, c'est le passé, et il y en a assez. Het moet vandaag de dag allemaal uit de buik opwellen. De kreet: daar gaat het om, de tijd van de woorden is voorbij.'

8

foto: Kelly-ann van Steveninck

Foto: Mieke Deferme

Dichter en essayist Luuk Gruwez gaat samen met het Nederlands Kamerkoor en Paul Van Nevel op tournee in Op z’n Frans… voor speeldata en meer informatie, zie de programmatoelichting en speellijst op pagina 45

Ik sta paf, pal in het midden van het podium, omringd door een kudde zangers, ordinaire zuiplappen, die almaar uitzinniger om mij heen wentelen, terwijl zij mij de afgrijselijkste grimassen toekeren, nu ook al met ontbloot en getatoeëerd bovenlijf. Een halfjaar lang heb ik met het onverstoorbare geduld en de precisie van een horlogemaker het raderwerk van vijf, zes schrandere, gevoelig gecomponeerde verzen in mekaar gefrutseld: allemaal parels voor die dansende zwijnen. En net wanneer dit besef in volle kracht tot me doordringt, schrik ik wakker: de planken vloer is oorverdovend middendoor gebroken. En ook ik val, samen met mijn innovatieve kompanen, in een bodemloze diepte. Het laatste wat ik mij nog droomsgewijs realiseer, is dat men mij dwingt deze oorverdovende kakofonie de mooist denkbare, de meest aangrijpende van alle muziek te vinden.

Veel liefs, Luuk

8

fair practice

Fair Practice.

Voor wie de ontwikkelingen in de kunstsector een beetje volgt, weet dat dit een ‘hot topic’ is. En terecht. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat veel artiesten, met name de zzp’ers, zwaar onderbetaald worden. Dat daar iets aan moet gebeuren, zoveel is duidelijk. Een reconstructie van twee jaar lobby, en waar we nu staan als ensemblesector.

Scheefgroei

Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, is sinds 1 juli 2018 bestuurslid van de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK) en vertegenwoordigt vanuit die hoedanigheid de Nederlandse muziekensembles. Hij is de opvolger van Joost Westerveld, zakelijk directeur van Amsterdam Sinfonietta. Westerveld was al jaren bezig met het op de kaart zetten van eerlijke honorering van musici. Tido is sinds zijn aantreden bij de NAPK betrokken bij het verder vormgeven van deze ambities.

De bezuinigingen van het kabinet Rutte I, ingezet in 2011 onder leiding van staatssecretaris van cultuur Halbe Zijlstra, hebben de cultuursector hard geraakt – de ensembles in het bijzonder. De bezuinigingen waren vooral een venijnige greep in de portemonnee van al die mensen die actief zijn in de kunstsector. Want stoppen met spelen, stoppen met maken, stoppen met presenteren, dat was geen optie. Daarvoor ging de liefde voor de kunst te diep. Dus besloot iedereen meer te doen voor minder. Bij het Nederlands Kamerkoor werden de zangers in dienstverband ontslagen, en gingen zij voor het merendeel – gedwongen – verder als zzp’er. Concerttarieven gingen sectorbreed omlaag, en gratis spelen werd schering en inslag. Hetzelfde werk doen voor minder geld is vanuit arbeidsvoorwaardelijk oogpunt geen verstandig besluit. Het heeft geleid tot schrijnende situaties. Mensen die omgerekend voor minder dan het minimumloon topprestaties leveren, voor een publiek dat nauwelijks meer betaalt voor een kaartje dan 5 jaar geleden.

9

fair practice We zijn eraan gewend in Nederland: kunst mag niet te veel kosten aan de voorkant. Maar dat betekent dat je er aan de achterkant iets meer in moet stoppen. Toen onder leiding van Zijlstra het omgekeerde gebeurde, ontstond er een scheefgroei. Hoewel musici met een vast contract – bijvoorbeeld bij orkesten – ook hard werden geraakt, was dat iets minder hard dan bij de ensembles. Maar dat hadden wij als ensemblesector in eerste instantie niet goed in beeld. Het vermoeden dat er iets mis was in de honorering van onze ensemblemusici, dat ontstond voor het eerst in 2014.

Historische context Veel van de Nederlandse topensembles, zoals Asko|Schönberg of Amsterdam Sinfonietta, zijn ontstaan op initiatief van musici die tevens in dienst waren van Nederlandse orkesten. Musici vonden dat bepaalde delen van het repertoire onderbelicht bleven of hadden het gevoel dat dat repertoire beter moest worden uitgevoerd. En dus richtten ze ensembles op om onderbelicht ensemblerepertoire een podium te bieden en te perfectioneren. Mede gestuwd door nieuwe inzichten op het gebied van de Oude Muziek-praktijk, groeide de speelcultuur in een razend tempo. Op de Nederlandse podia klonk nieuwe en oude ensemblemuziek op een ongelofelijk hoog niveau. Dat werd ook in het buitenland opgepikt.

En omdat het spelniveau zo hoog was, werd de vraag naar Nederlandse ensembles steeds groter, in binnen- en buitenland. En dus kregen veel musici die hun ensemblewerk eerst deelden met een orkestaanstelling, de kans zich voltijds te richten op hun ensemblewerkzaamheden. Maar dat betekende voor hen vaak wel een financiële achteruitgang. Want zo goed als het was geregeld bij de orkesten, zo beroerd ging het er soms aan toe bij de ensembles. Spelen voor een fles wijn, omdat het goed was voor de marketing van het ensemble, was aan de orde van de dag.

Vóór de bezuinigingen was het een en ander verbeterd in de honorering van de ensemblemusici, maar nog lang niet voldoende. Toen daar de bezuinigingen overheen kwamen, ging het mis. De NAPK besloot daarom een onderzoek te doen naar de inkomenspositie van ensemblemusici. Daaruit kwam een wrang beeld naar boven: ensemblemusici verdienden omgerekend zo’n 40% minder dan hun collega’s in de orkesten. Onder erbarmelijke secundaire arbeidsvoorwaarden bovendien. Daar moest iets aan gebeuren, zoveel was duidelijk. Er werd een lobby ingezet, die maar mondjesmaat effect sorteerde. Tot een jaar of twee geleden.

De lobby

Wat is ‘fair practice’? De Fair Practice Code is in het leven geroepen vanuit een urgente behoefte om een gezonde arbeidsmarkt in de culturele en creatieve sector vorm te geven en in stand te houden. Vertegenwoordigers vanuit de hele sector hebben samen een richtlijn gecreëerd, de Fair Practice Code, gestoeld op vijf kernwaarden: solidariteit, diversiteit, duurzaamheid, vertrouwen en transparantie. Een van de meest belangrijke (beoogde) doelen van de Code is om iedereen in de sector, van componist tot musicus en van kunstenaar tot museumdirecteur, onder eerlijke omstandigheden te laten werken tegen een redelijke vergoeding.

10

Politieke lobby is vaak een kwestie van het eindeloos herhalen van dezelfde boodschap. Tot die boodschap zijn weg vindt in het politieke landschap, lijkt het als roepen in de woestijn. Al sinds 2015 lieten we weten aan wie het maar horen wilde: freelance- en ensemblemusici in Nederland verdienen te weinig.

Dat zorgde in eerste instantie voor een vraag. Bij wie ligt de oplossing tot dat probleem eigenlijk? Ensembles vonden dat de overheid daarin een rol hoorde te spelen. Overheden en overheidsfondsen vonden dat de ensembles dat zelf op moesten lossen. Zoals met zoveel dingen, lag de waarheid waarschijnlijk ergens in het midden.

Langzamerhand werd ook de politiek duidelijk: dit is niet meer door de sector zelf op te lossen. Als we ons culturele leven op het hoge niveau willen houden waarop het staat, dan moeten we samen met de sector gaan kijken naar oplossingen. Met een minister bovendien – Ingrid van Engelshoven – die de intrinsieke waarde van kunst vanaf het begin van haar aanstelling onderschreef, was de hoop op een oplossing groter dan ooit. Er zou geld bij komen. En dat gebeurde ook.

Tachtig miljoen in totaal. In vergelijking met de kortingen uit 2011 nog steeds geen reparatie, maar wel een stap in de goede richting.

fair practice Nieuwe wet voor de zzp’ers Het probleem werd echter niet kleiner, maar groter.

Want naast die geconstateerde inkomensachterstand van musici, en ondanks een injectie van 80 miljoen (waarvan overigens nog niet duidelijk was hoe die verdeeld zou moeten worden), werd een groter probleem zichtbaar. Dat van de kwetsbare positie van de zzp’er in Nederland. Daar moest wat aan gedaan worden.

Door alle sectoren heen. Er werd een wet opgetuigd (DBA), die schijnzelfstandigheid moest tegengaan.

Omdat in deze nieuwe wet de gezagsverhouding van de musicus als zelfstandig ondernemer ter discussie kwam te staan mag een musicus niet zonder meer zzp’er zijn of blijven. Veel ensembles konden het hoofd boven water houden dankzij het feit dat zij aan zzp’ers geen werkgeverslasten kwijt waren, zoals na de bezuinigingen van 2013 door de politiek aangedragen werd als oplossing. Maar als musici nu – volgens de zich aandienende Wet DBA – alsnog in dienst moeten worden genomen, dan worden de loonkosten vele malen hoger. Zeg maar gerust onbetaalbaar, want deze verhoging vergroot de achterstand alleen maar die de ensemblemusici hadden ten opzichte van hun collega’s met vaste banen in de Nederlandse orkesten.

Werk aan de winkel Onlangs presenteerde de minister haar plannen voor de verdeling van de 80 miljoen. Er wordt inderdaad geld gereserveerd voor fair practice. Maar lang niet voldoende. Nu – vele Kamerdebatten, overleggen, nulmetingen en sectoradviezen verder – moeten we tot de conclusie komen dat de sector toch weer op zichzelf is aangewezen. Want maken we de rekening op, dan komen we tot de volgende conclusie: er komt 80 miljoen bij, maar de kosten om tot ‘fair practice’ te komen zijn waarschijnlijk niet veel lager. Als de Wet DBA daar nog bovenop komt groeien de werkgeverslasten navenant en staat de muziekensembles in Nederland het water opnieuw aan de lippen.

Er wordt beweerd dat ensembles minder zouden moeten optreden. Immers, als men minder speelt, kan met hetzelfde geld meer per gewerkt uur uitbetaald worden. Maar ensembles hebben in Nederland gemiddeld 600 mensen per concert in de zaal. Er lijkt dus genoeg vraag. Daarnaast zal een ensemble dat minder speelt uiteindelijk kwalitatief achteruitgaan. Als Ajax maar de helft van het seizoen zou trainen en spelen, zouden ze nooit in de Champions League komen. De patronen slijten zo nooit in.

In juli van dit jaar kwam er een rapport uit van het CBS, de Satellietrekening cultuur en media, waarin het beeld bevestigd werd dat het economische belang van de creatieve en culturele sector (inclusief media) groter is dan vaak wordt gedacht. Met een toegevoegde waarde van €25,5 miljard (3,7 procent) aan het bbp is deze sector iets kleiner dan de bouwnijverheid, maar tweemaal zo groot als de landbouw. De creatieve en culturele sector is bovendien goed voor zo’n 320 duizend banen, 4,5 procent van de totale werkgelegenheid. Ook onderzoekers van TNO kwamen onlangs tot een dergelijke conclusie. In een artikel in het tijdschrift ESB stellen zij dat de creatieve en culturele sector belangrijker is dan gangbare cijfers suggereren.

Misschien wordt het tijd dat we onszelf verlossen van het door onszelf in stand gehouden beeld van de idealist. We hebben als cultuursector iets te bieden dat wel degelijk in geld uitgedrukt kan worden. Heel veel geld. En het is van hele grote waarde. Als onze artiesten een concert geven in een uitverkocht TivoliVredenburg zorgt dat voor een enorme stijging van de omzet voor omliggende horeca, de Q-Park, en ook de NS, de Total, de Shell profiteren mee. Maar kunnen wij een factuur sturen aan de Q-Park, Restaurant De Vergulde Gaper, de NS, of de Shell? Nee. Dus regelen we dat met elkaar aan de achterkant. Zo hebben we dat afgesproken. Ondertussen zorgen wij er ook nog voor dat ons land een prettig vestigingsklimaat heeft voor bedrijven, en dat de toerisme-industrie op volle toeren blijft draaien.

Onze musici niet genoeg betalen, dat willen we hoe dan ook niet meer. Dus gaan wij onverdroten voort.

Wij worden professioneler en betalen eerlijk voor arbeid. Bijvoorbeeld met het optuigen van een CAO die musici én staf goede arbeidsvoorwaarden moet geven en kan beschermen. Die is nu in ontwikkeling.

Een unieke situatie, waarin werkgevers opkomen voor ‘niet in een vakbond georganiseerde werknemers’ en zeggen: wij gaan een regeling treffen waarmee jullie arbeidsvoorwaarden geborgd zijn en jullie behoorlijk betaald kunnen worden. Lossen we het probleem hiermee helemaal op? Nee, zeker niet. Maar het is een stap in de goede richting. Laten we als sector en overheden de koppen nu eens bij elkaar steken, en zorgen voor een masterplan dat ervoor zorgt dat deze helden loon naar werken krijgen. Dan pas kunnen we spreken van ‘fair practice’.

11

interview

Het talentontwikkelingstraject van het Nederlands Kamerkoor, NKK NXT, is weer van start gegaan! In oktober zijn 9 enthousiaste jonge makers begonnen als trainee van het NKK om deels onder begeleiding van professionals uit de top van de sector, maar vooral ook zelf, een nieuwe voorstelling te produceren en de grenzen van de koorwereld op te zoeken. Tijdens een intensieve eerste fulltime werkweek in oktober hebben ze niet alleen elkaar leren kennen, maar ook de zangers, de staf van het Nederlands Kamerkoor en het team van coaches waar ze de komende tijd door begeleid zullen worden. Na de eerste werkweek zullen ze in de loop van de tijd steeds vaker bij elkaar komen om samen hun eigen voorstelling vorm te geven. Zij stellen zich hier graag

foto's: Anna van Kooij

aan u voor.

12

Veronika Akhmetchina

Elea Bekkers

Klassieke muziek heb ik van jongs af aan meegekregen. Op 7-jarige leeftijd begon ik met viool spelen en zingen bij een kinderkoor. Al snel kwam ik bij Vocaal Talent Nederland terecht, waar ik vanaf mijn negende bij het Nationaal Kinderkoor, en later ook bij het Nationaal Vrouwen Jeugdkoor, met veel liefde zong. Ik volgde mijn studie klassiek zang aan het Utrechts Conservatorium, bij sopraan Selma Harkink.

Vanuit mijn liefde voor hedendaagse muziek richtte ik Ensemble Nieuwe Muziek op, om nieuw geschreven werken uit te voeren. Ik heb een grote passie voor theater, beweging en dans. In het zingen zoek ik de weg naar expressie en het vertellen van verhalen.

De vrijheid binnen NKK NXT spreekt me erg aan. Ook de samenstelling van een kleine groep zangers met diverse achtergronden zie ik als een prachtige kans om een voorstelling te maken die verder gaat dan alleen mooi zingen. We hebben als NKK NXT een heel fijne en mooie eerste week met elkaar gehad. Het is mooi om te merken dat iedereen heel open is en elkaar steunt. We hebben een prettige, veilige basis kunnen leggen waarmee we dadelijk van start kunnen gaan. Ook onze klank als ensemble, waar we veel aan hebben gewerkt in de eerste week, is veelbelovend. Er zijn veel ideeĂŤn binnen de groep en iedereen heeft een eigen expertise. Ik kan niet wachten om nog meer van elkaar te mogen leren en een boeiende voorstelling met elkaar neer te zetten.

Na het behalen van mijn bachelor klassieke zang aan het Utrechts Conservatorium studeerde ik acteren aan de Schauspielschule Wien.

Ik werk hoofdzakelijk als zangeres, actrice en schrijver, maar wijk graag af van mijn meest geliefde, uitvoerende kunstvormen, als het verhaal wat ik wil vertellen daarom vraagt.

Bij NKK NXT werd mijn kunstzinnige veelzijdigheid met open armen ontvangen. Ik heb hier de kans om mijn verschillende vaardigheden in te zetten, bij het aanbreken van een nieuw tijdperk van vocale ensemblemuziek. De eerste week was niet alleen een intensieve kennismaking met mijn nieuwe collega's, maar ook een leerrijke en uiterst inspirerende schakering van samenwerkingen en masterclasses. Het heeft mij niet alleen klaargestoomd voor NKK NXT, maar ook bezield voor mijn verdere kunst. Ik verheug mij op het traject dat wij samen aangaan!

Nicky de Bie Mijn naam is Nicky, ik ben 30 jaar en kom uit Utrecht. In Utrecht heb ik ook gestudeerd en ik heb daar in juni 2017 zowel mijn studie zang aan het Conservatorium als mijn studie psychologie aan de Universiteit afgerond. Inmiddels heb ik ook mijn master Klinische Psychologie behaald en in de toekomst wil ik op zoek naar manieren waarop ik mijn liefde voor muziek en psychologie kan combineren.

De reden dat ik wilde deelnemen aan NKK NXT is omdat ik een enorme liefde heb voor ensemblezang. Ik heb veel in ensembles en koren gezongen gedurende mijn

jeugd en heb dit altijd heerlijk gevonden. Niets vind ik mooier dan wanneer stemmen samensmelten – de realisatie dat je samen meer kan dan alleen maakt me intens gelukkig.

Ook de uitdaging die we krijgen tijdens NKK NXT om geheel zelf een voorstelling te ontwikkelen en daarbij kennis kunnen maken met alle verschillende elementen die daarbij horen, spreekt me aan. Ik ben ontzettend blij deze uitdaging aan te mogen gaan met mijn acht medezangeressen.

De eerste week was intens, uitdagend, fijn, gezellig, intiem en open.

Het was erg inspirerend en vol nieuwe indrukken. Dit kwam met name doordat we al meteen zoveel verschillende workshops hebben gehad, zoals het samen zingen, nadenken over conceptontwikkeling en samen improviseren. In de korte tijd van een week hebben we elkaar al behoorlijk leren kennen. Deze week heeft me het gevoel gegeven dat we ontzettend veel van elkaar kunnen leren omdat we allemaal heel verschillend zijn en verschillende achtergronden hebben. Juist dit maakt dat ik enorm uitkijk naar het komende half jaar. Ik hoop daarin zelf mijn eigen creatieve grenzen te kunnen verleggen en met elkaar een betekenisvolle voorstelling te kunnen ontwikkelen.

Sylvia Boone Ik geloof dat mijn kracht ligt in het geloofwaardig overbrengen van een verhaal. Ik gebruik hiervoor mijn stem, lichaam en geest als instrument en heb als doel om al deze facetten dagelijks te blijven ontwikkelen. >>

13

Voor zover ik me kan herinneren ben ik altijd omringd geweest door verschillende vormen van kunst.

Het was voor mij een belangrijke stap om op mijn 17e naar Nederland te verhuizen en daar aan de dansacademie in Tilburg de Bachelor Musicaltheater te volgen. Na het halen van mijn bachelor ging ik voor een aantal jaar als actrice, zangeres en danseres aan het werk bij Studio 100 in de kinderserie Prinsessia, waar ik de rol van Prinses Madeliefje vertolkte. Ik was ondertussen ook op zoek naar klassieke zangtechnische verdieping, waardoor ik de master Muziektheater Klassiek ging studeren. Daarnaast richtte ik ook mijn eigen onderneming Lily-Rose Music op, waarmee ik, samen met mijn broer, regelmatig optreed als zang- en pianoduo.

Momenteel verdiep ik me ook in het schrijven en spelen van mijn eigen theatervoorstellingen zoals The OffRoad Medea Movie.

Het spreekt me erg aan om samen met ruimdenkende en bevlogen musici en theatermakers op zoek te gaan naar het antwoord op de vraag hoe koormuziek in deze tijd een nieuwe functie in kan nemen. Ik geloof dat ik binnen dit traject op de juiste plek zit om mijn zoektocht uit te werken naar hoe we met deze muziek een breder publiek kunnen bereiken. Ik hou het publiek daarbij graag een maatschappelijke spiegel voor.

De groep voelde meteen vertrouwd.

Ik heb in alle vrijheid ontdekt wat mijn sterke punten en valkuilen kunnen zijn gedurende dit specifieke proces. Ik ben enorm enthousiast over de vocale sessies met Boude-

14

wijn Jansen. Het was precies wat ik op dat moment nodig had om mijn stem alvast met de anderen te leren kleuren en te beseffen wat mijn werkpunten zijn. Ik geloof dat we met deze enorm getalenteerde en diverse groep een bijzonder experiment tegemoet gaan en heb er onwijs veel zin in.

Céline Janssen Ik ben Céline Janssen: operasopraan, artiest en theatermaker. Onlangs ben ik afgestudeerd aan het Fontys Conservatorium in Tilburg aan de opleiding Muziektheater Klassiek. Afgelopen jaar mocht ik als soliste mee op een concerttour door China en in de zomer speelde ik de hoofdrol in de kinderopera van Zomeropera Alden Biesen (België). Mijn grootste passie is om klassieke muziek dichter bij het publiek te brengen om zo ook jongeren te enthousiasmeren, dit doe ik bijvoorbeeld met mijn eigen voorstelling Opera voor dummies.

Ik wilde graag bij NKK NXT om mijn visie over klassieke muziek uit te kunnen dragen. Het Nederlands Kamerkoor staat met NKK NXT enorm open voor jonge mensen, nieuwe ideeën en verschillende visies. Ik vind het fantastisch om me bij een club getalenteerde mensen te mogen voegen. Ook staat NKK NXT voor innovatie en vernieuwing binnen de koormuziek. Ik vind het prachtig om met elkaar een voorstelling te maken die écht iets teweegbrengt. Het is zo interessant om iets te doen met huidige situaties, problemen en bewegingen. Een voorstelling maken waarin prachtige muziek gemaakt wordt, maar waarin

ook een belangrijk thema centraal staat: ja, dat vind ik fantastisch.

De eerste week was geweldig! We werden met de dag meer en meer een ensemble. Ensemble betekent letterlijk in het Frans “samen”. Ik heb ontdekt hoeveel kracht je kunt halen uit “samen”. Samen zingen is iets magisch en het verrijkt je als mens. Ik heb geleerd hoe je tot een samenklank kunt komen: door enorm goed naar elkaar te luisteren en je eigen geluid aan te passen. Ik denk dat door NKK NXT mijn visie verandert wat betreft koormuziek, ik geloof dat er nog veel meer mogelijk is dan wij tot nu toe denken. Ook geloof ik dat het mij veel plezier en nieuwe kennis brengt.

Het is fantastisch om passie voor de muziek met elkaar te kunnen delen.

NKK NXT is in 2017 opgezet door het Nederlands Kamerkoor om jonge, talentvolle makers een kans te geven zichzelf verder te ontwikkelen op artistiek en professioneel gebied. Elk seizoen wordt een nieuwe groep deelnemers gevormd, die als trainee van het Nederlands Kamerkoor aan de slag gaat om onder begeleiding van professionals van het Nederlands Kamerkoor een eigen voorstelling te ontwikkelen. Daarbij worden ze niet alleen getraind in samenzang en stemgebruik, maar ook in zaken als conceptontwikkeling, productie en marketing.

Viktoria Nikolova Ik ben geboren in Sofia, Bulgarije, en zing al mijn hele leven. Ik haalde mijn Bachelor in Klassieke Muziek in Sofia terwijl ik daarnaast Cultuurwetenschappen en Bulgaarse NKK NXT wordt mede Folkloristiek studeerde. In 2015 mogelijk gemaakt door: ben ik naar Nederland verhuisd en in 2017 afgestudeerd van de master aan het Koninklijk Conservatorium.

Nu ben ik freelancer en onderzoeker en houd ik me bezig met het combineren van nieuwe stijlen en artistieke vormen.

Ik heb me aangemeld voor NKK NXT omdat het een project is waarmee we sociale concepten en problemen kunnen combineren met een traditioneel muzikaal frame en de artistieke tools van het ensemblezingen. Dit geeft me ook de ruimte om mijn eigen onderzoek verder uit te werken. Zoals ik had verwacht

brengt het programma creatieve jonge makers bij elkaar die niet alleen prachtige muziek maken, maar ook daar een boodschap aan meegeven, zoals ook bij het Nederlands Kamerkoor zelf gebeurt.

De eerste week was inspirerend, maar ook intens. In de workshops hebben we veel aandacht besteed aan werken in teams, creatieve brainstorms, het creëren van samenhang en heb ik veel kunnen reflecteren op mijn ervaring in andere projecten. Op het muzikale vlak hebben we elkaar en onze stemmen leren kennen – iedereen heeft een andere achtergrond en ervaring, wat het geheel enorm interessant maakt.

Ik kijk uit naar onze volgende stappen!

Marleen van Os

De NXT’ers gaan de komende periode hard aan het werk om hun nieuwe voorstelling vorm te geven!

Hou onze website en nieuwsbrief in de gaten voor meer informatie over de voorstellingen en speeldata.

Ik heb klassieke zang gestudeerd in Rotterdam en daarvoor een bachelor Engels en master Book and Digital Media Studies gedaan. Nu werk ik als zangeres, zangdocente, vertaler en redacteur. Ensemblezang is een van mijn passies; jarenlang heb ik bij studentenkoren als het Nederlands Studenten Kamerkoor en de Utrechtse Studenten Cantorij gezongen, en daar ook bestuurswerk gedaan. Ik zing graag hedendaagse klassieke muziek, maar ook oude muziek en andere genres als folk en kleinkunst.

Hoewel klassieke muziek in traditionele concertvorm heerlijk is om naar te luisteren, denk ik dat er veel mogelijk (en nodig) is op het gebied van integratie met andere kunstvormen, muziekstijlen en relevante maatschappelijke thema’s. Mijn eindexamen aan het conservatori-

um had als thema klimaatverandering. Met deze groep NKK NXT'ers wil ik graag zoeken naar verbinding, met elkaar en met het publiek. Ik wil leren hoe we als groep onze ideeën en opvattingen kunnen omzetten tot iets tastbaars dat anderen kan inspireren.

Het was een inspirerende eerste week die veel deuren opende in mijn hoofd en ook veel nieuwe vragen bracht. Mooi om te merken hoe open iedereen stond voor elkaar en hoeveel er besproken kon (en moest) worden. En tof om met zulke verschillende, fijne stemmen te zingen! Dit project zal mij als zangeres en artiest belangrijke verdieping brengen, terwijl we samen ontdekken wat er allemaal nog meer mogelijk is met koorzang.

Channe Visscher Mijn naam is Channe Visscher en ik kom oorspronkelijk uit het hoge noorden. Ik woon nu vijf jaar in Utrecht en ik ben bijna aan het einde van mijn Musician 3.0 opleiding aan de HKU. Het lijkt mij interessant om met een groep jonge mensen te werken waarbij we op nieuwe manieren gebruik maken van de dingen om ons heen, waarin we durven de verbinding te zoeken met andere disciplines en waarin we de uiterste grenzen van onze stem kunnen gaan ontdekken om dat vervolgens in te zetten tot ‘nieuwe’ muziek, muziek van de 21e eeuw.

Als performance artist die percussie speelt, ideeën heeft en op zoek is naar nieuwe wegen om muziek tot uiting te brengen, wil ik me inzetten voor dit project. Ook wil ik me

graag ontwikkelen als ensemblezanger van de toekomst met het oog op verbinding en vernieuwing.

De eerste week was zo fijn – je wordt direct als groep in het diepe gegooid en gaat met elkaar aan de slag. Je leert elkaar meteen intenser kennen, en dat belooft veel goeds voor de verdere samenwerking. Ik kan niet wachten om de samenwerking met deze mensen voort te zetten!

Hansje Welbergen Afgelopen studiejaar ben ik afgestudeerd aan de master Klassiek Muziektheater aan de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg.

Omdat deze studie de leer van de klassieke zang combineerde met acteren als hoofdvak was dit precies de studie die bij me paste.

Vanaf jonge leeftijd heb ik altijd bij koren gezongen en ik heb daar ook een enorme passie voor ontwikkeld.

Ik vind het heerlijk om samen met anderen te zingen en NKK NXT biedt daar een kans voor. Ook ben ik erg geïnteresseerd in het maken van iets nieuws en innovatiefs met deze toffe club.

Het belangrijkste voor mij is een gezamenlijke passie voor samenzang te voelen. Dit was vooral tijdens de ensembleworkshops erg fijn. Het was te gek om op deze manier de stukken die we hadden ingestudeerd de juiste muzikale lading mee te geven, samen muziek te maken en hierin te experimenteren. Ook het maken van kleine performances gaf me een mooi beeld van wat de anderen bezighoudt, niet alleen in het zingen, maar ook in de maatschappij.

15

de dag van het concert

Heleen Koele (sopraan) Heleen Koele (54) moet veel reizen in de weken dat ze optreedt met het Nederlands Kamerkoor. Ze woont in Zwolle, dus als ze op tournee is met het NKK is ze veel onderweg en laat thuis.

Op de dag van een concert gaat ze ‘s ochtends nog wel eens sporten en maakt ze vast het eten klaar. “Ik eet zelf vooruit, en dan zorg ik dat het eten klaarstaat voor mijn man en mijn zoon”, zegt ze lachend. “Ik vind het vooral erg leuk om voor andere mensen koken. Ik hou erg van dingen die lang moeten stoven, maar dat is natuurlijk niet handig voor een concert.” Als ze meer rust zoekt, pakt ze er een boek bij en gaat ze bij de houtkachel nog even lezen. Zo is ze optimaal voorbereid op het concert.

beeld ANNA VAN KOOIJ

16

17

Een Wonder van Klank het vervolg deel 1: 1997-1998

door GERARD MAASSEN

Het Nederlands Kamerkoor heeft de laatste twintig jaar een roerige periode doorgemaakt, met diepe dieptepunten, maar gelukkig met meer succesvolle momenten. Volgens Tido Visser, de huidige directeur van het Nederlands Kamerkoor, werd het zo langzamerhand tijd om de geschiedschrijving van het koor, die tot 1997 zijn beslag had gekregen in het boek Een wonder van klank, geschreven door Gerard Maassen en Geert van den Dungen, een vervolg te geven.

Het boek was destijds een uitwerking van artikelen en interviews die waren verschenen in Cantus Nobilitas, het orgaan van de voormalige vriendenvereniging van het koor. Tido en ondergetekende (die hierna soms in de ik-vorm overgaat) hebben nu het plan opgevat om opmerkelijke gebeurtenissen in de geschiedenis van het koor vanaf 1997 eveneens in eerste instantie op te tekenen in de vorm van een serie artikelen die wordt gepubliceerd in het magazine van het Nederlands Kamerkoor.

1972 - Nederlands Kamerkoor Halifax

18

De serie zal ook weer de krachtige titel Een wonder van klank dragen. Voor de lezers die het Nederlands Kamerkoor nog niet zo lang volgen, is een korte toelichting bij deze titel wellicht op zijn plaats. Daarvoor gaan we terug naar de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw, toen Felix de Nobel en zijn Nederlands Kamerkoor een zestal tournees maakten door Canada en

Een wonder van klank de Verenigde Staten. De eerste tournees waren in die jaren nog zo bijzonder, dat ze veel aandacht kregen in de Nederlandse dagbladpers. Aan de andere kant van de oceaan werd The Netherlands Chamber Choir aangeprezen als A Miracle of Sound, voor het eerst in 1970. Hieronder is zo’n flyer met foto van het koor voor een concert in Halifax (1972) afgedrukt.

In dit eerste deel vatten we de draad op waar het boek eindigt: het begin van het seizoen 1997/98. Hoe stond het koor er toen voor, artistiek en organisatorisch?

Aan het eind van het seizoen zou het chef-dirigentschap van Uwe Gronostay op eigen verzoek worden beëindigd. Daarmee werd een periode van 10 jaar bloei en successen voor het koor afgesloten, waarop Gronostay met zijn specialisatie (de Duitse koormuziek uit de laatste honderd jaar) een duidelijk stempel had gedrukt. Die specialisatie en successen vonden hun neerslag in een reeks cd’s. Aan de andere kant werd de gerichtheid op een bepaald tijdperk in toenemende mate als beklemmend ervaren door de koorleden.

Uwe Gronostay en zijn équipe in 1995.

Op de trap v.l.n.r.: Bas Ramselaar, Myra Kroese, Jetse Bremer, Yvonne Benschop, Lenie van den Heuvel, Barbara Borden, Michiel ten Houte de Lange, Tannie Willemstijn, Kees-Jan de Koning, Lodewijk Meeuwsen, Heleen Resoort, Peter Dijkstra, Robert Coupe, Adinda de Nijs, Jelle Draijer, Marcel Beekman en Henk Vels.

Op de voorgrond v.l.n.r.: Uwe Gronostay, Kathrin Pfeiffer, Hans Pootjes, Ananda Goud, Bruce Sellers, Helena Wiklund, Caroline de Jongh en David Barick. De alt Nine van Strien ontbreekt op de foto.

Bij aanvang van het seizoen 1997/98 is het koor ten opzichte van 1995 nauwelijks van samenstelling veranderd. Alleen tenor Henk Vels en alt Yvonne Benschop hebben het koor verlaten en de overstap naar het Groot Omroepkoor gewaagd. De Deen Ivar Munk was Uwe Gronostay per 1 juli opgevolgd als artistiek leider.

Naar een chef-dirigent werd nog gezocht.

De ‘gezichten’ van de organisatie achter het koor – de personen die het meest naar buiten traden – waren zakelijk leider Leontien Tiddens, productieleider Kris-

tien Jansen en bibliothecaris Onno Alink. De staf hield kantoor op de bovenste etages van het pand Paulus Potterstraat 16 in Amsterdam. Het koor had een Vereniging van Vrienden met als naam Cantus Nobilitas, die refereerde aan Felix de Nobel en die in 1987 was opgericht. De vriendenvereniging telde ultimo 1997 379 leden en had de flamboyante oud-kamerkoorsopraan Erica Grefe als voorzitter.

1997/98 Het seizoen werd geopend met een korte tournee onder leiding van Tõnu Kaljuste, die in het voorjaar van 1996 bij het Nederlands Kamerkoor een indrukwekkend debuut had gehad met het programma Heilige en heidense muziek uit het noorden. In de dagbladen waren de recensenten zonder uitzondering enthousiast geweest over het programma en de muzikaliteit waarmee het onder zijn leiding was uitgevoerd. Franz Straatman schreef in Trouw: “Het was de Estse dirigent Tõnu Kaljuste die met zijn keuze een schatkamer van verbluffende koorcultuur opende”. Bij het laatste programmaonderdeel Raua needmine (de Vloek van ijzer) van Veljo Tormis, een aanklacht tegen het element ijzer waarvan in de loop der tijden zoveel dodelijke en verderfelijke objecten zijn vervaardigd, kon het publiek zijn ogen en oren niet meer geloven. Trommelend op een Siberische trom en zwervend als een magiër over het toneel vuurde Kaljuste het koor aan, waardoor “het eens zo beschaafde kamerkoor veranderde in een grommende en krijsende bende” (Twentse Courant).

Door dit succes wilde men Kaljuste graag voor enkele concerten in het seizoen 1997/98 terugvragen. Het programma in september 1997 was samengesteld uit natuurschilderingen onder de titel Flora & fauna a cappella. Het telde ook weer werken van Noord-Europeanen als Sallinen en Tormis, naast composities van Janequin, Britten, Novák, Richard Strauss en Heppener.

De recensies waren weer juichend en ook dit keer liet Kaljuste de kans om het publiek te verrassen met een spectaculair effect niet voorbijgaan. Aan het slot van Jan Kováks Rana Rupta liet hij een ballon met een knal uiteenspatten. Weliswaar op last van de componist.

60 jaar Nederlands Kamerkoor!

Een hoogtepunt in het seizoen 1997/98 was de feestelijke viering van het 60-jarig bestaan van het koor.

Een beetje ijdelheid is me hopelijk wel vergund als ik daar misschien wat te veel over vertel. Op 17 oktober werd ter gelegenheid van het jubileum in de Beurs van Berlage een concert gegeven onder de titel Nederlands Kamerkoor 60 jaar! onder leiding van Uwe Gronostay. Maar voordat het concert kon beginnen moest eerst een ongewoon non-muzikaal voorprogramma worden afgewerkt. Leontien Tiddens nam

19

Een wonder van klank het woord en heette alle genodigden welkom, in het bijzonder de oud-koorleden. Alle nog in leven zijnde oud-zangers waren uitgenodigd en hadden een zitplaats op het podium gekregen. De zaal eerde hen met een langdurig applaus. Zeker terecht voor die zangers die het koor in de moeilijke beginjaren in leven hebben weten te houden. Daarna werd bekend gemaakt dat het Hare Majesteit had behaagd om Uwe Gronostay tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau te benoemen.

Uwe was oprecht verrast. Hij was niet met een of ander voorwendsel naar de plechtigheid gelokt, hij zat al in de zaal. Als derde onderdeel van het voorprogramma volgde de aanbieding van de eerste exemplaren van het jubileumboek Een wonder van klank door de auteurs aan Roos Boelsma, het oudste nog levende oud-koorlid, en aan Marcel Beekman, het jongste huidige koorlid.

Na deze formaliteiten kon worden begonnen met het muzikale deel van de avond. Zoals past bij een jubileum was gekozen voor een chronologische selectie van geliefde werken die al vaker op het programma hadden gestaan: het motet Singet dem Herrn ein neues Lied van Bach, de Messe van Martin, Reincarnations van Barber, Due composizione corali van Pizzetti en Del iubilo del core van Heppener. In de toegift betoverde Barbara Borden het publiek met haar solo in Stanford’s The Blue Bird. Het concert werd door een lang applaus afgesloten. Toen was het tijd voor een compleet andere mindset. Na de ijle a-cappellakoorzang klonk nu uit de foyer van de Beurs het actuele geluid van de Party-funkband Hot Issue. Wat de naam suggereerde werd volledig waargemaakt, op een hoog geluidsniveau. De oud-koorleden vertrokken naar huis, ieder met een exemplaar van het jubileumboek onder de arm. Het gros van de huidige koorleden echter verwisselde de concertkleding door casual en het podium door de dansvloer en bleef daar uitgelaten jubileren tot in de nachtelijke uurtjes.

Het jubileum werd nog onderstreept door de cd met een Portret van het Nederlands Kamerkoor, door Philips uitgebracht in de serie Dutch Masters. Om daarop te kunnen horen hoe het kerstmotet O magnum mysterium in 1953 klonk onder leiding van Felix de Nobel, is heel bijzonder. Het was een van de eerste uitvoeringen nadat het door Poulenc was gecomponeerd en aan De Nobel en zijn koor was opgedragen. Ook de radio besteedde aandacht aan het jubileum. Michiel ten Houte de Lange, Hans van den Hombergh, chef-dirigent in het begin van de jaren 70, en de twee auteurs van Een wonder van klank waren in de VPRO-studio uitgenodigd om in het kader van het programma De Grote Klok en onder leiding van presentator Roland de Beer de geschiedenis van het koor te bespreken (zie foto). Ook de Wereldomroep maakte een uitzending van twee uur naar aanleiding van het jubileum.

20

Michiel ten Houte de Lange, Gerard Maassen, Hans van den Hombergh, Geert van den Dungen (met sigaret!) en presentator Roland de Beer in de VPRO-studio (foto: Ineke van der Heide)

Buitenlandse tournees Een week na het jubileum kwam de als oude-muziekspecialist bekendstaande Philippe Herreweghe met een verrassend programma. De koppeling aan een specifiek tijdperk begon hem klaarblijkelijk te knellen want in het Concertgebouw dirigeerde hij een uitgebreid Nederlands Kamerkoor en een klein ensemble uit het Concertgebouworkest in een vroege, minder bekende versie van het Requiem van Fauré en de Psalmensymfonie van Stravinsky.

Een paar dagen later begonnen het koor en Gronostay aan een tournee in de Verenigde Staten en Canada.

Tussen 29 oktober en 19 november gaven ze 11 concerten en deden daarbij onder andere Los Angeles, Long Beach, Toronto, Holland (Michigan), Kansas City, New York City en Atlanta aan. De tournee was succesvol, alle recensies waren lovend. We drukken hierbij een fragment af van een recensie in de Kansas City Star, niet zozeer vanwege de lovende woorden over de uitvoering in Kansas City – “waar wij een uitstekend concert in een goede zaal voor een enthousiast kennerspubliek hebben gegeven” (de woorden van Robert Coupe) – maar vanwege een opmerkelijke passage.

Daarin vergelijkt de recensent de solide financiële ondersteuning die het koor (toen nog) van de Nederlandse overheid ontving, met de steun die in Amerika aan de kunsten wordt gespendeerd in de vorm van

Een wonder van klank

Tõnu Kaljuste, in 1998 de nieuwe chef-dirigent toiletpotten van 700 dollar.

Het jaar 1997 werd afgesloten door Paul Van Nevel met een uitgelezen programma van 14 kerstmotetten uit de 14de tot en met de 18de eeuw onder de titel Ab oriente venerunt Magi. Dit bijzondere programma was op acht plaatsen te beluisteren en trok ook de aandacht van Radio 4. Van het concert in Utrecht werd een opname gemaakt die op 24 december werd uitgezonden.

Het Nederlands Kamerkoor liet zich in 1998 voor het eerst horen op 10 en 11 januari in Het Concertgebouw.

Het was uitgenodigd om samen met het Concertgebouworkest en de befaamde Spaanse sopraan Teresa Berganza op te treden in een Spaans programma onder leiding van de Spaanse dirigent Luis García Navarrode. Uitgevoerd werden onder meer delen uit Carmen van Bizet, werken van De Falla en gedeelten uit zarzuela’s.

De eerste tournee van het koor in het jaar 1998 was weer voor rekening van Kaljuste, die met een programma onder de titel Russische meerstemmigheid ook in acht plaatsen kon worden geboekt. Dit keer had de dirigent afgezien van spectaculaire visuele of knaleffecten. Het programma bestond voor de pauze uit twee stukken van Vasili Titov, het geliefde Concert voor koor nr. 32 van Bortnianski en het Concert voor koor van Rachmaninov, maar Kaljuste trok na de pauze

vooral de aandacht met een overtuigend pleidooi voor de onbekende maar interessante componist Sergei Tanejev, door een mooie uitvoering van negen van diens 12 Koren op teksten van Polonsky. Alle twaalf delen verschenen in 2001 op een Globe-cd.

Tõnu Kaljuste was een veelgevraagde, charismatische dirigent. Hij deed het goed bij publiek en pers, en ook voor platenmaatschappijen was hij aantrekkelijk. Geen wonder dat bij de zakelijke leiding van het Nederlands Kamerkoor de idee postvatte dat hij wellicht de gedroomde opvolger was van Gronostay en dat er snel stappen moesten worden gezet om hem als chef-dirigent aan het koor te binden. Maar dan voor drie seizoenen, zeker niet meer zo lang als bij Gronostay.

In januari 1998 werd onder de koorleden een enquête gehouden en bij een overweldigende meerderheid bleek daar enthousiasme voor te bestaan. Leontien Tiddens en Ivar Munk togen naar Tallinn om met Kaljuste te onderhandelen en in maart 1998 met hem werd overeenstemming bereikt over een aanstelling voor drie seizoenen met ingang van 1998/99.

Gelukkig kan over uitvoeringen van het Nederlands Kamerkoor meestal in prijzende woorden verslag worden gedaan. Maar er gaat wel eens wat mis en in een enkel geval heel veel. Een voorbeeld is de tournee La France aux Pays-Bas (11-15 februari 1998) met contemporaine op de Franse cultuur geënte muziek. De Fransman Guy Reibel, componist en artistiek leider van de Groupe Vocale de France, zou de concerten leiden. Bij de repetities bleken de koorleden moeite te hebben met zijn wijze van dirigeren en Huub Kerstens werd in allerijl opgeroepen om te komen assisteren.

Vóór het begin van de tournee bleken drie zangers ziek te zijn. Die konden nog worden vervangen maar aan alle podia moest worden meegedeeld dat een stuk van Ton de Leeuw helaas kwam te vervallen. Toen bij het voorlaatste concert in Middelburg nog een sopraan uitviel moest ook de Swan Song van Ohana worden geschrapt. Uiteindelijk werden zeven koorleden ziek en moest het laatste concert in Arnhem helemaal worden geannuleerd. De recensies van de opeenvolgende concerten waren overigens in grote lijnen positief, en

21

Een wonder van klank

getuigend van enig mededogen met het koor.

Het Nederlands Kamerkoor was door het Orkest van de 18de Eeuw uitgenodigd om op 9 maart te beginnen aan een tournee door Japan. Op zes plaatsen werd een Mozart-programma ten gehore gebracht onder leiding van Frans Bruggen, met als hoofdmoot het Requiem. Brüggen bleek in Japan op handen te worden gedragen, getuige het luide applaus dat speciaal hem ten deel viel en de lange rij fans die na het concert in Tokyo stonden te wachten op een handtekening van de maestro. Voor de musici was de reis natuurlijk vooral interessant door de kennismaking met een exotische cultuur. Productieleider Kristien Jansen sprak achteraf van “een zeer vredige en fantastisch georganiseerde tournee”.

Einde van een tijdperk Op 4 en 5 april verleende het Nederlands Kamerkoor medewerking aan twee uitvoeringen van Bachs Johannes-Passion door het Concertgebouworkest onder leiding van Ton Koopman. De recensies laten de rappe tempi van Koopman niet onvermeld, maar roemen ook de fenomenale zang van het koor. De aria Es ist vollbracht, gezongen door Andreas Scholl was het onbetwiste hoogtepunt. Die concerten markeren het eind van een tijdperk waarin het management van het Concertgebouworkest barokspecialisten uitnodigde om de Passionen van Bach uit te voeren. Het orkest, wel spelend met moderne instrumenten, hoopte zo te profiteren van hun inzichten, want uitvoeringen met Mengelbergse proporties hadden afgedaan. Het volgende jaar zou chef-dirigent Riccardo Chailly op de bok staan bij de Matthäus-Passion en daar werd met belangstelling naar uitgezien. Het commentaar van Ton Koopman: “Ik zal zelf niet zo gauw de Nabucco van Verdi doen, maar dat hij het risico wil nemen met de Mattheus van Bach, vind ik heel leuk. Als hij er maar geen Mengelberg-stijl van maakt, dat is me te veel Wagner.”

In navolging van de Dag van Alfred Schnittke en de Dag van Frank Martin die respectievelijk in 1994 en 1997 in Muziekcentrum Vredenburg waren georganiseerd, begon men eind 1996 al te denken aan een Dag van Bohuslav Martinu. De deelnemende partijen

22

waren het Nederlands Blazers Ensemble, het Nederlands Kamerkoor, Nieuw Sinfonietta Amsterdam en de AVRO. Christopher Hogwood zou dirigeren. De ambitie en ideeën waren aanvankelijk onbegrensd, reikend tot een festival waarbij alle zalen van het Vredenburg zouden worden benut. De resulterende begroting was echter schrikwekkend en deed bij sommige deelnemers de vraag rijzen of zo’n dag wel haalbaar was. De AVRO dreigde zich wegens de hoge kosten terug te trekken en het management van Vredenburg maakte duidelijk dat de ruimteclaim niet kon worden gehonoreerd. De Dag is er op 3 mei 1998 uiteindelijk wel gekomen, in afgeslankte vorm, na twee jaar geharrewar.

De recensies waren gemengd. Er was lof voor het kinderconcert waarmee de dag werd geopend en waarmee de kinderen door het leven van Martinu werden geleid. Er was ook waardering voor de koorwerken die door het Nederlands Kamerkoor werden gezongen, waaronder de tamelijk bekende Soldatenmis, maar dat sommige instrumentale composities in de ogen van de recensenten matig van kwaliteit waren bleef niet onvermeld.

Het Nederlands Kamerkoor sloot het seizoen 97/98 af met medewerking aan twee concerten op 9 en 12 mei van Het Gelders Orkest. Onder leiding van Roberto Benzi werd een Ravel-programma ten gehore bracht (Ma mère l’Oye en l’Enfant et les sortilèges), waarbij ook het Nationaal Kinderkoor een rol kreeg toebedeeld en de solopartijen voor rekening van leden van het Nederlands Kamerkoor waren. Van de cd die van de concerten werd geproduceerd kregen alle leden van de vriendenvereniging Cantus Nobilitas een exemplaar als kerstcadeau toegestuurd.

Gerard Maassen schrijft voor het magazine van het Nederlands Kamerkoor een vervolg op zijn eerdere publicatie, Een wonder van klank. We pakken de draad op waar Een wonder eindigde: bij het jaar 1997 en verder. In de komende edities van dit magazine zullen we steeds een nieuwe stap in de geschiedenis van het Nederlands Kamerkoor maken. Leest u mee?

ensemblezang backstage

Hoe word je een goede ensemblezanger?

Het Koninklijk Conservatorium en het Nederlands Kamerkoor ontwikkelen masterspecialisatie Ensemblezang

“Zingen is het communiceren van emoties. Als je niet de juiste woorden weet te vinden, is er maar één uitweg: zingen! Dirigent, zangers en publiek communiceren ieder in een eigen rol met elkaar. En na afloop van een concert is er bij iedereen iets veranderd.” Voor Wouter Verhage, een van de studenten Ensemblezang, is a capella koorzang de meest ultieme ervaring. “De stem, het lichaam, klankkleuren, harmonie, de ruimte, onze gevoelens en emoties en pure esthetiek komen op een optimale manier samen en geven ons een totaalervaring.”

Masterspecialisatie Ensemblezang De tweejarige masterspecialisatie Ensemblezang van het Koninklijk Conservatorium Den Haag is ontwikkeld in samenwerking met het Nederlands Kamerkoor en chef-dirigent Peter Dijkstra. In stageprojecten bij het Nederlands Kamerkoor werken de masterstudenten met toonaangevende dirigenten en worden ze gecoacht door de ensemblespecialisten uit het koor. Studenten krijgen zo een goed beeld van de professionele ensemblepraktijk en leren alle facetten van

door SANNE VAN DEN BOSCH

23

ensemblezang

Directeur Tido Visser stelt: "Samenwerking tussen een topkoor en een topconservatorium biedt dé ideale leerlijn voor studenten: de koppeling tussen opleiding en loopbaan geeft zangstudenten de mogelijkheid dat wat ze in de opleiding leren direct toe te passen."

het ensemblezingen zodanig beheersen dat ze goed toegerust kunnen instromen in de beroepspraktijk. De nauwe binding met de praktijk maakt bovendien dat studenten tijdens de studie al een goed netwerk kunnen opbouwen in de professionele ensemblewereld. Bas-bariton Wouter Verhage is een tweedejaarsstudent in de masterspecialisatie Ensemblezang. Wouter is werkzaam als dirigent bij diverse koren en ensembles en zingt ook zelf regelmatig bij professionele koren – ook steeds meer als solist. Hij is dus zeker niet nieuw in de zangwereld. “Mijn zangcarrière gaat alsmaar beter en ik krijg steeds meer werk aangeboden op een steeds hoger niveau. Maar om goed te kunnen voldoen aan de eisen die op het hoogste niveau van het ensemblezingen worden gesteld, leek het me goed om nog een opleiding te volgen waarin ik mezelf nog verder kan verdiepen in alle vaardigheden die nodig zijn. Door deze master hoop ik vooral een betere en zo flexibel mogelijke zanger te worden. Maar mijn belangrijkste drijfveer is de schoonheid van de muziek zelf, die ik graag in samenwerking met anderen op zo’n hoog mogelijk niveau wil kunnen uitvoeren.”

Innoveren kun je leren Het Nederlands Kamerkoor ontvangt de studenten met open armen. Directeur Tido Visser stelt: “Samenwerking tussen een topkoor en een topconservatorium biedt dé ideale leerlijn voor studenten: de koppeling tussen opleiding en loopbaan geeft zangstudenten de mogelijkheid dat wat ze in de opleiding leren direct toe te passen. Ze leren niet alleen, maar zien ook wat vereist is om mee te kunnen draaien op het hoogste niveau. Ze kunnen heel veel leren bij ons koor dat innovatie hoog in het vaandel heeft.” Monica Damen, hoofd van de afdeling Zang van het Koninklijk Conservatorium, beaamt dit. “Ik wilde graag met het NKK samenwerken.

Niet alleen omdat het een zeer goed koor is, maar ook omdat het ernaar streeft ensemblerepertoire uit uiteenlopende perioden in een nieuwe context en uitdagende enscenering te presenteren. Het is voor de studenten belangrijk om die vernieuwende praktijk te leren kennen en te ervaren wat dat vraagt van hen als muzikant.”

Kwartetten zingen

Wouter Verhage, student masterspecialisatie Ensemblezang

24

Veel conservatoria leiden zangers op tot solist, terwijl zij in het werkveld vaak ook als ensemblezanger werkzaam zijn. Of dat nu in een klein ensemble van 4 solisten is, of in een groot ensemble met 70 zangers. Studenten moeten altijd een toelating doen voor de masterspecialisatie. Monica: “Ze doen een opleiding op masterniveau en dus zijn de toelatingseisen als het gaat om hun vocale vaardigheid streng. Onderdeel van de opleiding zijn immers stages in het NKK en je moet in ieder geval vocaal-technisch voldoende basis hebben om in een dergelijke professionele groep te kunnen functioneren.

Daarnaast beoordelen we de auditanten ook al op de aanwezigheid van basale ensemblevaardigheden.” Wouter herinnert zich deze auditie nog goed. “De auditie bestond uit drie sessies. Naast een solistisch optreden en een toetsing op het gebied van solfège en lezen van blad, moest ik kwartetten zingen, samen met 3 zangers van het NKK. Tijdens deze

ensemblezang auditie moet je echt laten zien hoe zelfstandig je bent, hoe je samenwerkt, op wat voor manier je luistert naar de anderen en hoe je je vocaaltechnisch weet aan te passen waar nodig.”

Coaching Tido benoemt dat talentontwikkeling van wezenlijk belang is om de koorwereld van nieuwe energie te blijven voorzien.

“Onze zangers nemen de rol van coach op zich en werken samen met de studenten aan hun verdere ontwikkeling op muzikaal gebied. Dit om ze voor te bereiden op ensemblezang op wereldniveau. Fantastisch dat we dat als NKK kunnen aanbieden aan jonge zangers.” Wouter is erg enthousiast over wat hij van het Nederlands Kamerkoor kan leren. “Het NKK is een prachtig ensemble met hoge kwaliteit. Een van de krachtigste aspecten van het ensemble vind ik de zeer gevarieerde en originele concertprogramma’s. Dit vraagt ook veel vaardigheden en flexibiliteit van de zangers. Chef-dirigent Peter Dijkstra weet als geen ander de zangers te stimuleren om hierin eigen verantwoordelijkheid te nemen en het beste uit zichzelf te halen. De zangers benaderen de details met serieuze precisie en werken samen als een geoliede machine. Met hen meedraaien is een heel goede leerschool. De zangers zijn steeds bereid hun kennis en muzikaliteit te delen met mij als student. Iedere coach heeft weer zijn eigen visie op het vak en dat is juist interessant.”

De optimale ensemblezanger

De studenten van de masterspecialisatie Ensemblezang zingen mee met de zangers van het Nederlands Kamerkoor, onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra. Ze zingen vooral mee tijdens repetities, soms ook tijdens concerten. Op die manier is er voldoende ruimte voor feedback en coaching, en kunnen de studenten op het allerhoogste niveau meezingen met de professionele zangers. Meer weten over de masterspecialisatie? Ga naar www.nkk.nl/ master of www.koncon.nl/ensemblezang

Op het Koninklijk Conservatorium is het doen van onderzoek altijd een onderdeel van de masteropleiding. Wouter doet onderzoek naar hoe verschillende top-ensembles in Europa kijken naar de vaardigheden van ‘een goede ensemblezanger’. “Wat is de 21e-eeuwse koorzanger? Wat voor vaardigheden hebben deze zangers nodig op het gebied van muzikaal begrip of solfège, wat is er belangrijk op zangtechnisch vlak en hoe selecteer of auditeer je de juiste stemmen? En wat voor opleiding is daar dan eigenlijk voor nodig?” Volgens Monica is het in ieder geval belangrijk om goed te kunnen luisteren, intoneren en stilistische elementen, ook vocaal, te kunnen verwezenlijken. Maar het vraagt ook veel van jou als persoon. “Je moet enorm betrokken willen zijn op elkaar, zicht hebben op wat jouw rol is in het geheel, open staan voor de inbreng van je collega’s en meedenken over nieuwe ontwikkelingen in het ensemblevak.”

Concertseizoen 2019/20 In het huidige concertseizoen werken twee studenten van de masterspecialisatie mee aan diverse projecten. Wouter genoot erg van het project met allerlei a capella-bewerkingen van de muziek van Strauss en Wagner, gecombineerd met werken van Schein en Brahms. En het hoogtepunt van het vorige seizoen? “Voor mij was dat absoluut meezingen met het Concert voor koor van Schnittke. Om dit stuk waar ik al heel lang zielsveel van houd te mogen beleven tussen zulke fantastische zangers en middenin die waanzinnige harmonische rijkdom te staan was onbetaalbaar!”

25

2019/2020 SEIZOEN OUDE MUZIEK VAN DE MAKERS VAN HET FESTIVAL OUDE MUZIEK

ZI U M

L N .

EK

N E O EIZ

/S

ENSEMBLE AGAMEMNON / THE BEGGAR’S ENSEMBLE / DUO SERENISSIMA MONTEVERDIDAG / FRED JACOBS / EVA SALADIN & JOHANNES KELLER LE NUOVE MUSICHE / CANTAR LONTANO / LAURENT STEWART DE NEDERLANDSE BACHVERENIGING / NURIA RIAL & ACCADEMIA DEL PIACERE KLAVIEREN IN ZUTPHEN / WYNEKE JORDANS & LEO VAN DOESELAAR CAPPELLA AMSTERDAM / TIBURTINA ENSEMBLE / TON KOOPMAN & CATHERINE MANSON / LA RÊVEUSE

E D U O

relatiebeheer

Claes Iversen kleedt het Nederlands Kamerkoor:

de crowdfundingscampagne

Door SANNE VAN DEN BRINK

"Twaalfduizendzevenhonderdzevenenzeventig." “Wauw! Nu gaat echt hard! Wie doneerde die 500 euro?” “Even kijken!”

"Wat! We staan ineens op dertienduizend! Nog maar 2000 te gaan! Als het zo doorgaat zijn we vandaag klaar!" Het is woensdag 16 oktober 2019. Op het kantoor van het Nederlands Kamerkoor draait alles om de crowdfundingscampagne op voordekunst.nl.

Twee jaar geleden, in New York, ontstond het idee voor een kledinglijn voor het Nederlands Kamerkoor. Daar zongen we, samen met de Tallis Scholars, Det Norske Solistkor en The Choir of Trinity Wall Street 150 Psalms in het Lincoln Center. Hoewel iedereen het er unaniem over eens was dat het NKK geweldig klonk, viel toch elke keer weer op hoeveel aandacht er voor de prachtige outfits van de Noren was. We ontkwamen er niet aan: klank gaat niet alleen door het oor, maar ook door het oog.

In de tijd die volgde werd met ontwerpers gesproken, werden offertes opgevraagd, werd gekeken of we niet toch beter met -goedkopere- stylisten konden werken en kwamen we uiteindelijk tot de conclusie dat een koor van wereldni-

veau ook in gelijkwaardige kleding op het podium moest verschijnen.

Claes Iversen De match met Claes Iversen, die eerder Koningin Máxima en Carice van Houten kleedde, bleek een ‘match made in heaven’: zijn ontwerpen zijn prachtig en passen goed bij het NKK. Ook Claes was enthousiast: ontwerpen voor een ensemble met zo’n lange staat van dienst leek hem geweldig. De ontwerpkosten konden we vanuit onze eigen begroting bekostigen, maar het geheel financieren zou ten koste gaan van het budget voor concerten en dat was natuurlijk het laatste wat we wilden. Daarom besloten we dat dit het moment was iets te doen wat we al een tijd lang wilden proberen: crowdfunden op voordekunst.nl.

27

Crowdfunden Voordekunst.nl is hét platform voor crowdfunding in de culturele sector.

Sinds de oprichting werden er bijna 4.000 projecten succesvol gefinancierd.

Crowdfunding (ook wel ‘publieksfinanciering’ genoemd) is een alternatieve wijze om een project te bekostigen.

In ruil voor zogenaamde tegenprestaties investeren mensen in een (kunst) project. De tegenprestaties zijn doorgaans klein, de investeringen worden dan ook gezien als donaties.

Waarom crowdfunden voor de kledinglijn?

Als Nederlands Kamerkoor proberen we op alle vlakken innovatief te zijn.

Niet alleen door onze spannende programmering, onze interessante samenwerkingen, maar ook op het gebied van fondsenwerving. We krijgen mooie, veelal stelselmatige, bijdragen van Vrienden en Nobelkring. Daarnaast krijgen we -veelal op projectmatige basis- donaties vanuit private fondsen.

Ook zitten we vaak met bedrijven om tafel om te praten over sponsoring.

Maar crowdfunding hadden we nog nooit gedaan, en een nieuwe uitdaging gaan we bij het Nederlands Kamerkoor nooit uit de weg. Crowdfunding werkt het beste bij een tastbaar en concreet doel: de concertkleding was dus de perfecte match.

28

De voorbereiding Aan het begin van de zomer gingen we van start. Om begin 2020 de kleding te kunnen presenteren, moesten we namelijk in september van start gaan met de crowdfunding. We liepen begrotingen door, bedachten tegenprestaties, schreven teksten, dachten na over het campagnebeeld en maakten het promotiefilmpje voor op de website. We maakten een planning voor nieuwsbrieven en facebookberichten en lichtten onze zangers, staf en vrijwilligers in.

De campagne Met een goed plan, mede dankzij de vele adviezen van Lianne en Alyssa van voordekunst.nl, konden we begin september dan echt van start. De campagne zou 39 dagen gaan duren. Als ideale periode om te crowdfunden wordt zes weken of minder aangehouden: op die manier hou je het zowel voor jezelf als voor je organisatie overzichtelijk.

Ook blijf je niet maandenlang potentiële donateurs overspoelen met dezelfde vraag. Ten slotte maak je door een relatief korte looptijd de urgentie duidelijk: er moet snel actie ondernomen worden om de actie te laten slagen.

Op 9 september verscheen de campagne online op voordekunst. nl/nkk. Diezelfde avond was er een bijeenkomst voor donateurs van het NKK, De Nobelkring, in Tivoli-

Vredenburg, waar we natuurlijk volop aandacht voor de actie vroegen.

Claes Iversen gaf een presentatie over zijn ontwerpen, en vervolgens ging de actie, door een druk op de rode knop door alle zangers, dan echt van start. De eerste week gebruikten we om dichtbijstaande relaties persoonlijk op de hoogte te brengen van de campagne.

Daarna probeerden we werkelijk iedereen te bereiken: op Facebook begonnen we met berichten over de crowdfunding, de handtekening onder de e-mails van iedereen op kantoor werd aangepast, en de eerste nieuwsbrief de deur uit.

Vanaf 3 oktober zongen we de concerten O Sacrum Convivium, en ook daar gingen we ‘de boer op’.

Na 7 oktober ging het écht hard, een herinneringsemail deed de donaties snel stijgen en drie dagen voor het einde van de campagne liep het echt storm. Op de betreffende 16 oktober zagen we maar liefst €4.500 bijgeschreven worden en op 17 oktober was het écht feest, toen waren we de zo belangrijke €15.000 voorbij.

En nu: de kleding gaat in productie!

Met het behalen van het streefbedrag gaat de kleding nu in productie. Dat gebeurt door het Nederlandse bedrijf Kroll & De Vries. Voor de 24 zangers die aankomend seizoen het meeste meezingen wordt

Facts & figures 39 dagen campagne 198 donateurs €15.292 ingezameld €77,23 gemiddeld per donatie Meest succesvolle dag: 16 oktober, 30 donaties, €4.500 euro in totaal

9 oktober

€15.292

9 september

24 september

€15.000

De reacties de kleding geheel afgepast. Voor nog eens 16 zangers wordt kleding geproduceerd in standaardmaten.

Per jaar kijken we naar onze bezetting en de kleding. Op die manier zorgen we dat ons publiek de komende jaren optimaal van onze nieuwe look kan genieten. Naar verwachting presenteren we de kleding in de eerste maanden van 2020 aan ons publiek. We horen natuurlijk graag wat u ervan vindt.

Ter afsluiting willen we alle donateurs uitdrukkelijk bedanken voor hun steun. Dankzij u kunnen we het idee, dat ruim twee jaar geleden ontstond, nu echt tot uitvoering brengen. Het was werkelijk hartverwarmend te zien hoe betrokken u was bij de campagne en het Nederlands Kamerkoor. Heel erg veel dank, ook namens alle zangers.

Waar we, ondanks onze grondige voorbereiding, niet op voorbereid waren, was de bijna oneindige stroom aan reacties. Vele hartverwarmende en positieve berichten, maar ook hier en daar een kritische noot. Al met al honderden mensen die met ons mee dachten.

Bijzonder om op zo’n manier te ervaren hoe betrokken ons publiek bij ons is.

“Een fantastisch koor als het Nederlands Kamerkoor onderscheidt zich niet alleen in klank, maar ook in uitstraling! Daar wil ik graag aan bijdragen!” donateur op voordekunst.nl over zijn motivatie om te steunen “Elk concert vraagt zijn eigen decorum. Wie zich goed voelt op het podium zal nog beter zingen. Alles klopt al, nu dit nog.

Wat een top koor.”

“Fijn om wat terug te kunnen doen voor dit world class koor!”

“Binnenkort oor-én oogstrelend!”

“Dit middel om een vooraanstaand ensemble zoals het Nederlands Kamerkoor te ondersteunen, grijp ik graag aan.”

“Als oud kamerkoor zangeres vele kledingperikelen meegemaakt. Leuk dat ik op de foto sta met de redelijk geslaagde kleding van destijds!”

29

Muziekproeverijen samen met Theater ZIMIHC Tekst CATHELIJNE FEENSTRA, MARTINE SPANJERS

Het Nederlands Kamerkoor trekt de Utrechtse wijken in

Al eerder stelden we het Utrechtse ZIMIHC aan u voor. ZIMIHC is een van onze partners in de stad Utrecht waarmee we regelmatig optrekken. Zij bieden een podium aan amateurkunstenaars in Utrecht. Daarnaast was ZIMIHC samen met onder ander het Nederlands Kamerkoor ĂŠĂŠn van de initiatiefnemers van het manifest Zingen, lekker belangrijk. In een vorig magazine las u al over het Holland House tijdens het Europa Cantat Festival in Tallinn in 2018, een productie van ZIMIHC waar veel partijen uit de wereld van de koormuziek uit Nederland bij betrokken waren.

30

muziekproeverij

Dit keer zoomen we in op de Muziekproeverijen waarvan dit najaar alweer de tweede serie van start gegaan is in ZIMIHC theater Zuilen, een van de drie locaties van ZIMIHC in Utrecht. Martine Spanjers, de organisator, vertelt: “De Muziekproeverijen in zijn ontstaan toen het NKK in de zomer van 2018 de voorstelling Under the Horizon repeteerde in onze zaal. Er bleken veel mensen te willen komen kijken naar die repetitie. Dit bracht ons op het idee om vaker het Nederlands Kamerkoor in huis te halen. Iets wat ook goed past bij het programma Utrecht Zingt van ZIMIHC, een programma om het samen zingen in Utrecht te promoten en ondersteunen.”

ZIMIHC biedt ruimte aan alle amateurkunsten: van dans tot theater en van zang tot beeldende kunst.

De afgelopen jaren werd in ZIMIHC theater Stefanus instrumentale klassieke muziek gebracht met de ‘Appeltaartconcerten’. Daaruit blijkt dat de belangstelling voor klassieke muziek ook in een Utrechtse wijk als Overvecht groot is. “De Muziekproeverijen kun je zien als een vocale variant van de Appeltaartconcerten. De zangers van het Nederlands Kamerkoor geven een introductie op één van hun komende concerten in TivoliVredenburg.”

Die introductie is telkens anders.

Een lezing, een klein concert of een presentatie van een onderzoek.

Wat de Muziekproeverijen echt anders maakt, en ook erg leuk, is dat bezoekers en zangers altijd samen zingen. Het Nederlands Kamerkoor zoekt een passend stuk waar ze samen met de bezoekers kort aan werken en dan samen zingen.

Martine Spanjers: “Dat is altijd een feest om mee te maken, echt kippenvel. Hoe vaak krijg je de kans om samen met professionele zangers, zo dicht bij elkaar te zingen?”

ZIMIHC theater Zuilen staat in de wijk Zuilen in Utrecht. Het is een theater waar veel amateurgezelschappen optreden, maar waar ook wijkbewoners eigen activiteiten kunnen ontwikkelen en presenteren. Martine Spanjers: “De Muziekproeverijen laten de deelnemers ervaren hoe fantastisch het is om op dit niveau samen te zingen. Bovendien brengt het de bewoners van de wijk op een mooie manier samen.”

De Muziekproeverijen vonden voor het eerst plaats in seizoen 20182019. Vier edities lieten het publiek kennis maken met de muziek en de zangers. Er komen fans van het Nederlands Kamerkoor, maar ook bezoekers uit de wijk Zuilen die het koor nog niet (goed) kennen. Tido Visser, directeur van

het Nederlands Kamerkoor: “Voor het NKK is de Muziekproeverij een goede manier om door te dringen tot de haarvaten van de stad en meer mensen actief te betrekken bij onze activiteiten.”

Voor de komende tijd staan er nog twee Muziekproeverijen gepland. De eerste, op maandag 7 oktober was al heel bijzonder: vier zangers gaven een klein concert met muziek die gelieerd was aan O Sacrum Convivium. Een van de zangers gaf uitleg over de verschillen tussen de componisten van de werken en gaf inzicht in de teksten. Wat precies het programma is van de komende edities is nog niet bekend – dat er altijd gezongen wordt, staat vast. Op 28 februari en 11 mei zijn er weer Muziekproeverijen. De toegang is gratis, we vinden het wel fijn als u zich aanmeldt. Dat kan via www.zimihc.nl.

Agenda: 18 februari 2020 Franse Chansons 10.30 – 12.00 in ZIMIHC theater Zuilen 11 mei 2020 Nederlands Kamerkoor en Amsterdam Sinfonietta 10.30 – 12.00 in ZIMIHC theater Zuilen

31

interview

‘We weten precies wat de juiste beslissing is, maar kiezen vaak tegen onze intuïtie in’ Lera Auerbach verklankt 72 demonen

32

interview

In 2016 gooide de Russisch-Amerikaanse Lera Auerbach (1973) hoge ogen met haar avondvullende cyclus 72 Angels voor koor en saxofoonkwartet. Drie jaar later componeerde ze een vervolg, Goetia 72, gewijd aan evenzoveel demonen. Dit keer wordt het koor begeleid door een strijkkwartet.

Door THEA DERKS

Lef kan Auerbach niet ontzegd worden. Je moet immers wel ‘een beetje gek en een beetje geniaal zijn om een avondvullend koorwerk te schrijven op een tekst die zich beperkt tot een lijst van 72 engelennamen’, zoals de recensent van de NRC na de wereldpremière in 2016 noteerde. Misschien moet je zelfs nog wel gekker zijn om vervolgens een cyclus te wijden aan evenzoveel demonen, maar Auerbach heeft een ijzeren doorzettingsvermogen.

niet zoveel verschilden van mensen. – Of van engelen.

Aanvankelijk werden de twee begrippen ook door elkaar gebruikt. Pas met de opkomst van het Christendom en andere monotheïstische godsdiensten kregen de heidense goden het stempel ‘slecht’ opgedrukt.

Het woord ‘engel’ werd voortaan gebruikt voor geestelijke wezens die de God van Abraham dienden, de benaming ‘demon’ werd geassocieerd met de overige geesten en gevallen engelen.

‘Ik maakte de eerste schetsen voor 72 Angels meer dan twintig jaar geleden, maar er was geen dirigent die het uit wilde voeren’, zegt ze hierover. ‘Het leek al helemaal onrealistisch om een stuk over 72 demonen te realiseren, maar er bestaat nu een keer geen licht zonder schaduw.’ Auerbach verwijst hier naar de ondertitels van haar twee composities. De engelen baden in splendore lucis, ‘in fel licht’, de demonen houden zich op in umbra lucis, ‘in de schaduw van het licht’.

Hoe Salomon zelf aankeek tegen demonen laat Auerbach in het midden: ‘Dat kan niemand weten. Hij overheerste hen met behulp van een magische ring die hij had gekregen van de aartsengel Michael. Zo hielpen ze hem de tempel van Jeruzalem te bouwen. Persoonlijk denk ik dat Salomon engelen en demonen simpelweg beschouwde als energieën, vibraties, golflengtes die hij met elkaar kon verbinden. – Misschien vormen de djinns uit de islamitische folklore een betere analogie met onze tijd, die zijn immers ook niet intrinsiek goed of slecht.’

Plukte ze destijds de namen van de engelen uit het Bijbelboek Exodus, dit keer raadpleegde ze de Ars Goetia. Dit is het eerste deel van De sleutel van Salomon, een anoniem boek over magische praktijken uit de 17e eeuw. Hierin worden de namen van de 72 demonen genoemd die Koning Salomon in een verzegeld vat zou hebben opgesloten. ‘Dat boek was slechts het uitgangspunt’, bezweert Auerbach. ‘Ik heb talloze andere bronnen geraadpleegd, want elke naam kent meerdere varianten, in uiteenlopende esoterische teksten.’

Zo ontdekte ze dat veel hiervan hun oorsprong vinden in heidense godheden. ‘Die waren niet enkel goed of slecht, het waren gepassioneerde, jaloerse wezens die

In de kern hebben de drie monotheïstische godsdiensten dezelfde wortels, zegt Auerbach. ‘Het Jodendom, het Christendom en de Islam zijn van binnenuit met elkaar verbonden. Daarom is het ironisch dat in de loop van de geschiedenis zoveel bloed is vergoten “in de naam van God”. En net zoals licht niet zonder schaduw kan en omgekeerd, zijn ook engelen en demonen twee kanten van dezelfde medaille. In essentie zijn ze aan elkaar gelijk, net als in de opvatting van de Oude Grieken: ze zijn geen tegenpolen maar boodschappers, informatieverstrekkers, vertegenwoordigers van energieën.’

>

33

Nederlands Kamerkoor Quatuor Danel Peter Dijkstra chef-dirigent

Lera Auerbach’s

Goetia 72 In umbra lucis Het vervolg op het mystieke 72 Angels, uitgevoerd samen met het vermaarde Franse strijkkwartet Quatuor Danel.

Toch ziet Auerbach wel degelijk een verschil: ‘Engelen zijn afstandelijker, demonen staan dichter bij ons. Ze verleiden en verlokken ons, inhakend op ons idealisme, onze verlangens. Ze bespelen de snaren van onze menselijke emoties, daarom heb ik in Goetia 72 gekozen voor een strijkkwartet. De vier strijkers fungeren als partner en gids van het koor tijdens deze reis langs 72 geesten. In moderne termen zou je kunnen stellen dat demonen een menselijke “schepping” zijn. Ze vertegenwoordigen en voeden onze angsten, paranoia, machtswellust, kuddementaliteit, bezitsdrang en hebzucht.’

‘Ze zijn dol op lawaai en luidsprekers, want in stilte is het makkelijker de rustige innerlijke stem te horen van ons moreel kompas – ergens in ons hart klinkt altijd de stem van een engel. We weten precies wat de juiste beslissing is, maar kiezen vaak een andere, tegen onze intuïtie in. Demonen bespelen onze ijdelheid: ze verleiden ons te verlangen naar meer bezittingen, meer roem, meer macht, meer schoonheid, meer gerechtigheid.’

Zij zijn als wij, als een spiegel: ‘Een spiegel die onze hartstochten reflecteert en uitvergroot op het moment dat die bezit van ons nemen. En engelen? Zij zijn de namen van God, het leger van God, de strijders, de rechtschapenen. Juist daarom kunnen zij vallen, want rechtschapenheid leidt tot arrogantie en ijdelheid, vandaar gevallen engelen – demonen. “IJdelheid, absoluut mijn favoriete zonde!”, zegt de Duivel niet voor niets in The Devil’s Advocate.’

34

Anders dan in 72 Angels bestaat Goetia 72 niet uitsluitend uit een opsomming van namen, de compositie wordt gelardeerd met verzen uit Psalm 90 (91). ‘Deze psalm werd vroeger gebruikt als talisman, mensen reciteerden hem als ze met demonen werkten. Ik maakte een zetting in het oud-Grieks en plaats die dichtregels op drie structurele punten, telkens na 24 namen. Dat versterkt hun beschermende intentie. Overigens was die indeling niet eens mijn bedoeling, het stuk vroeg er zelf om, het is organisch zo gegroeid.’

In 2016 omschreef Auerbach 72 Angels als ‘een lang, intens gebed, vol passie en hoop’. Hoe ziet zij Goetia 72? ‘Het is een soort ritueel, dat teruggaat op voorchristelijke tijden, vóór de opkomst van het monotheïsme. Een ritueel waarin we onszelf onder ogen zien.’

Ze speelt hierbij met de fatale bekoring die uitgaat van demonen: ‘Ik geef ze wat ze willen, niet wat ze nodig hebben. Dan toon ik hun de uitkomst van hun begeerten. – En vervolgens pak ik alles weer af.’

Een favoriete duivel heeft ze niet: ‘Ik zou niet durven, dan zouden de andere demonen jaloers worden.’

Thea Derks

Concertdata bekijken? Kijk op pagina 42 of ga naar nkk.nl/goetia Het Nederlands Kamerkoor zal tijdens de Nederlandse première van Goetia een nieuwe cd presenteren met een opname van Auerbach's 72 Angels!

Door deelnemer PETER LE COQ

Zaterdag 28 september 2019.

Ede, het Akoesticum. Vanaf half tien ’s ochtends verzamelen zich hier zo’n 80 enthousiaste amateurzangers voor de jaarlijkse Zingdag, georganiseerd door het Nederlands Kamerkoor onder het motto ‘Zingen doe je samen’.

Na een kop koffie en een praatje met al dan niet bekenden spoedt iedereen zich naar de repetitieruimte. Daar worden, na een kort welkom en wat huishoudelijke mededelingen door relatiemedewerker Margriet Stok, alle stemmen vakkundig wakker geschud en opgewarmd onder leiding van alt Elsbeth Gerritsen, waarna dirigent van de dag Boudewijn Jansen het stokje overneemt voor de eerste plenaire repetitie. Van meet af aan wordt duidelijk hoe hij de klus om vijf prachtige, maar niet gemakkelijke muziekstukken in korte tijd in te studeren met een groot en divers koor gaat aanpakken: met vaart, verve, groot vakmanschap en precisie, alles gelardeerd met een flinke dosis gezonde humor.

Het koor zit meteen op het puntje van de stoel en Boudewijn zorgt wel dat dat zo blijft! Veel zingen en geen tijd om te lanterfanten.

Zingdag september 2019 Akoesticum Ede

Een korte koffiestop en dan nemen de vier zangcoaches van het NKK de stemgroepen apart onder handen. Onder de enthousiaste en vakkundige leiding van sopraan Annet Lans, alt Elsbeth Gerritsen, tenor Stefan Berghammer en bas Jasper Schweppe worden de in te studeren stukken in detail doorgenomen met duidelijke aanwijzingen en aansprekende oefeningen. Er valt veel te leren van deze mensen, doorgewinterd als ze zijn in de praktijk van het zingen!

Na de goed verzorgde lunch valt het niet mee om iedereen weer bij de les te krijgen en de fijnere nuances van bijvoorbeeld Elgars The Shower of Calme des Nuits van Saint Saëns weer op te pakken, maar dirigent Boudewijn Jansen heeft de zangers snel weer in het gareel, zodat er geconcentreerd kan worden toegewerkt naar de korte uitvoering aan het eind van de middag. Mooie bijkomstigheid is dat het Amsterdams Gemengd Koor dat weekend ook in het Akoesticum repeteert, waardoor aan het eind van een dag repeteren beide koren voor elkaar kunnen zingen.

Eerst zingt het Amsterdamse koor onder leiding van Paul Valk het

Pater Noster van Pēteris Vasks en het laatste deel uit het Stabat Mater van Rossini, waarna wij onder leiding van onze eigen Boudewijn Jansen ons programma mogen laten horen. Een mooie afsluiting van een intensieve en leerzame dag zingen.

De dag wordt écht afgesloten in het café van het Akoesticum, waar onder het genot van een drankje en hapje nog even wordt nagepraat over deze Zingdag. Dank aan de organisatie van het NKK, dirigent Boudewijn Jansen en de zangcoaches van het NKK (drie van de vier waren na een concert in Gent de avond tevoren praktisch meteen doorgereisd naar de Zingdag om daar aan de slag te gaan, hulde!).

De slotsom mag zijn dat het een even geslaagde als leerzame dag is geweest voor alle deelnemers.

Ik schrijf me alvast weer in voor volgend jaar………

Peter le Coq

35

backstage Charlotte van Roijen is een van de nieuwe collega's op het kantoor van het Nederlands Kamerkoor en loopt sinds oktober dit jaar stage op onze productieafdeling. We vragen haar de oren van het hoofd over haar leven en hoe ze het tot nu toe vindt.

Je hebt net je eerste concertproductie achter de rug, hoe beviel dat?

Heel goed! Ik vond het heel leuk dat ik in mijn derde week al mee op tour mocht, wat best snel was omdat ik eigenlijk niet zo veel aan de voorbereiding had meegewerkt. Zo kon ik wel zien wat je allemaal op poten moet zetten en hoe het eraan toegaat tijdens de concerten. Ik heb ook het gevoel dat ik gelijk vertrouwen en verantwoordelijkheden heb gekregen, zowel richting zangers als de concertzalen. Ik vond het leuk om het NKK op die manier te vertegenwoordigen. Mooi ook om te zien hoe al die repetities dan leiden tot een serie prachtige concerten.

Waar ontspan je mee?

Vertel, hoe ben je bij het Nederlands Kamerkoor terechtgekomen?

Ik heb hiervoor echt totaal iets anders gedaan: ik heb aan de UvA mijn bachelor Psychobiologie gehaald.

Tijdens die studie heb ik me altijd al geïnteresseerd in evenementenproductie, met name rondom festivals en concerten. Daarbij moet ik eerlijk bekennen dat ik in eerste instantie een beetje terughoudend was in het nastreven van een carrière in deze wereld: een aantal van mijn familieleden zijn werkzaam in de culturele sector en sommige verhalen hadden me wel een beetje afgeschrikt.

Toch ben ik tijdens mijn bachelor altijd actief geweest in de productie, vaak in vrijwilligersfuncties, soms betaald.

Toen ik eenmaal mijn diploma op zak had vond ik het een uitgelezen moment om die interesse verder te gaan onderzoeken, en tegelijkertijd kwam ik de vacature voor productiestagiaire tegen. Ik heb gesolliciteerd terwijl ik bezig was met een andere klus op een festival, en toen ging het eigenlijk heel snel.

36

Ik ga zelf graag naar concerten toe. Ik ben in meer muziekgenres geïnteresseerd dan alleen koormuziek.

Wanneer ik tijd heb help ik graag mee met andere muziekproducties, ook om zoveel mogelijk ervaring op verschillende plekken te kunnen opdoen. Ik zing zelf ook in een koor, het Amsterdams Studenten Projectkoor. We werken nu aan een operette, Bocaccio. Als ik zin heb ga ik naar de sportschool.

Liever een concertzaal of een festivalterrein?

Ga ik toch voor een festivalterrein, omdat dat echt helemaal vanaf de grond wordt opgebouwd.

Liever een LP of Spotify?

Spotify.

Favoriete boek?

The Kite Runner.

Favoriete muziekstuk?

Ja, misschien niet heel origineel, maar was heel erg onder de indruk van O Sacrum Convivium van Messiaen.

Haha. Telkens als ik probeerde te werken achter de schermen werd ik afgeleid door de engelachtig klanken en werd de adem me ontnomen.

STRIJKKWARTET BIENNAAAAAAAAAA AAAAAAAAA AAAAA AAAAA LE 25.1. ––––– 1.2.2020 MUZIEKGEBOUW Amsterdam sqba.nl

HIER KAN UW ADVERTENTIE STAAN Maar liever bieden we meer dan dat.

Laten we samen op zoek gaan naar de optimale samenwerking tussen uw bedrijf en het NKK. Benieuwd naar de mogelijkheden?

Neem contact op met Relatiemanager Sanne van den Brink via 030 – 2303024 of mail naar sanne.vandenbrink@nederlandskamerkoor.nl.

Wilt u meer informatie?

Kijk dan op www.nederlandskamerkoor.nl/bedrijven.

tweets

Wat vond u ervan?

De Ark van Noach

Wat een fantastische voorstelling gisteravond!

Dank dank dank!

Esther Sjouke Esther Sjouke Wat een fantastische voorstelling gisteravond! Dank dank dank!

Wij waren erbij vanavond en wel per boot(je) gekomen.

Het was prachtig. Mooi format. Spatzuivere stemmen.

Genoten!

Monica Meijering

O Sacrum Convivium 10 oktober Musis, Arnhem. Wat een mooi samengesteld programma.

Ontroering, verbazing, respect... het kwam allemaal voorbij. Sprankelende zangtechnieken met doortastend gebruik van de stemvork, overgoten met reinheid en stilte voor het <3. Voor mij een fantastische 'uitvinding': de overgang van Xenakis naar Messiaen... die 'even stilte' gaf me een traan in mijn <3️

@RosaEnsemble

Dank, dank jullie wel!

Jules van der Staaij

Zag net @ned_kamerkoor #Messiaen zingen in @TivoliVredenburg.

Heerlijk. Soms leek het alsof ze een ring-modulator hadden ingeslikt.

Spectaculair!

In de pers Wende’s Kaleidoscoop “Het Nederlands Kamerkoor zong ijzingwekkend mooi klassiek en bleek prachtig te mengen met moderne muziek” Bianca Bartels, Trouw

O Sacrum Convivium Joep Annegarn @CKC_Joep Wat mogen we in Nederland toch trots zijn op ons @ned_kamerkoor. Wederom een programma van wereldklasse meegemaakt in de @Laurenskerk met dirigent #PeterDijkstra. Moeiteloos 5 eeuwen muziekgeschiedenis.

38

“Dirigent Peter Dijkstra en de twaalf zangers van zijn Nederlands Kamerkoor laten hun publiek baden in verwarring en verwondering.

In Palestrina geurt de muziek naar wierook en in Poulenc naar vochtige aarde. Het Hebreeuwse De Profundis van Schönberg komt „uit de diepte”, en de onbegrijpelijke klanken in Nuits van Xenakis dalen juist in die duisternis af, alsof de stemmen proberen terug te keren naar de nacht waaruit we zijn ontstaan.”

Joost Galema, NRC Handelsblad

Nieuwe rubriek: laat van u horen!

nieuwe rubriek

Met veel plezier introduceren we twee nieuwe rubrieken waarin we u als lezer wat meer in de spotlights zetten. We hebben hierbij uw hulp nodig! Laat van u horen, en wie weet ziet u uw eigen bijdrage terug in het volgende magazine!

We zetten deze twee rubrieken in bij wijze van experiment, bij succes krijgen ze ook in de komende edities een vervolg.

Vraag het aan onze zangers Hebt u wel eens een brandende vraag gehad voor een van onze zangers? Hoe doen ze het toch elke keer? Misschien vraagt u zich wel eens af hoe onze sopranen omgaan met plankenkoorts, of hoe die ene bas die allerlaagste toon zo mooi weet neer te zetten? Mail uw (beknopte) vraag aan magazine@ nederlandskamerkoor.nl en vermeld daarbij aan welke zanger u zich richt (waar toepasselijk). Wij maken een selectie uit de inzendingen en leggen de vragen voor aan de desbetreffende zangers. De leukste vragen en antwoorden publiceren we in de komende magazines.

Opinie Het Nederlands Kamerkoor begeeft zich midden in de actualiteit. We maken voorstellingen die ontroeren en prikkelen, maar ook soms schuren.

Hebt u ook een prikkelende mening over recente ontwikkelingen in de muziek- of korensector? Wilt u uw medelezers overtuigen van het (on)belang van innovatie in de koormuziek, het behoud van cdâ&#x20AC;&#x2122;s als geluidsdragers of andere (koor)muziekgerelateerde zaken? Dan nodigen we u van harte uit om een opinieartikel in te sturen. We zien uw artikel van max. 600 woorden graag tegemoet op magazine@nederlandskamerkoor.nl.

De redactie behoudt zich het recht voor om bijdrages in te korten of te redigeren.

39

ACTIEF G EN IN BINNE IETEN VAN MUZIE N- EN BU ITENLAN K D

Nationaal Orgelmuseum

IC Productions verzorgt unieke koorprojecten in het buitenland. Volledig verzorgde reizen inclusief excursies en uitvoeringen.

Requiem Mozart in Praag.

11 - 18 OKTOBER 2020

Laat u verrassen door de unieke collectie en het schitterende gebouw, dat ooit een stadskasteel van de hertog van Gelre was.

Groepsbezoeken zijn zeer welkom - wij regelen op afspraak een rondleiding voor u mét orgelbespelingen. Op de website kunt u altijd ons actuele aanbod aan lezingen en concerten vinden.

Messa di Gloria van Puccini in Wenen.

Open: di-za van 11 tot 17 uur | €7,- pp | Museumkaart geldig Nationaal Orgelmuseum | Van Kinsbergenstraat 5 | Elburg info@nationaalorgelmuseum.nl www.nationaalorgelmuseum.nl

ZINGENVITALISE ERTZINGENVERB INDTZINGENGEE FTNIEUWEADEM ZINGENMAAKTV RIJZINGENONTH AASTENONTSPA NTZINGENMAA KTLOSZINGENT ROOSTERVAAR HETOLVFERDINA NDBE USE

07-11-19 15:18

www.vocalcompany.nl

3 - 7 JUNI 2020

Matthäus-Passion Bach in de Dominicuskerk Amsterdam.

Bach, Händel en Mendelssohn in Weimar en Leipzig.

In het prachtige middeleeuwse centrum van Elburg, gelegen tussen Harderwijk en Zwolle, is het Nationaal Orgelmuseum gevestigd. Al meer dan 40 jaar is dit het enige museum in Nederland over het historische pijporgel.

Nationaal Orgelmuseum.indd 1

2 - 6 APRIL 2020

Sing Along Events voor meezingconcerten op niveau! Ervaar het plezier van zingen in prettig gezelschap.

21 MAART 2020

6 JUNI 2020

The Armed Man van Jenkins in de Goudse Sint-Janskerk.

29 – 30 AUGUSTUS 2020

21 - 25 OKTOBER 2020

Requiem Brahms in Hamburg.

Zangweekend Vivaldi in Noord-Brabant, concert in Basiliek van Oudenbosch.

www.koorprojecten.org 013 - 536 39 21

www.singalongevents.nl 071 - 361 94 86

Programmatoelichting Op z’n Frans…

Goetia 72, In umbra lucis

41

interview # Peter Dijkstra

# Lera Auerbach

Goetia 72 – in umbra lucis Lera Auerbach

Lera Auerbach’s Goetia 72 – in umbra lucis is het vervolg op al eerder door het Nederlands Kamerkoor uitgevoerde 72 Angels – in splendore lucis. De twee werken complementeren elkaar: de 72 Angels beschrijft de 72 namen van engelen volgens Hebreeuws-kabbalistische traditie, Goetia doet dat voor de namen van de 72 demonen. Het Nederlands Kamerkoor was co-opdrachtgever voor beide werken en bracht 72 Angels in 2016 in wereldpremière. 72 Angels zal tevens op cd verschijnen onder het label Alpha Classics en zal worden gepresenteerd tijdens het eerste concert van Goetia. programma Lera Auerbach Goetia 72 - in umbra lucis uitvoerenden Nederlands Kamerkoor Quatuor Danel Peter Dijkstra chef-dirigent www.nederlandskamerkoor.nl/goetia

door LERA AUERBACH

Ars Goetia van de Clavicula Salomonis Regis, een anoniem grimoire uit het midden van de 17e eeuw, beschrijft de 72 demonen die door koning Salomon zouden zijn opgesloten in een bronzen houder, afgesloten met magische verzegelingen. Deze mythologie stamt oorspronkelijk uit het Testament van Salomon, een pseudo-epigrafisch werk uit het 1e millennium van de gangbare jaartelling, toegeschreven aan koning Salomon zelf. Het wordt niet tot de Heilige Schrift gerekend door de Joods-Christelijke religies. Het verhaal vertelt hoe Salomo de demonen zijn wil oplegde, vergelijkbaar met de geesten uit de Islamitische mythologie. De legende vertelt dat Salomon een magische ring van Aartsengel Michaël ontving om de demonen aan zijn wil te kunnen onderwerpen.

Religie en magie zijn vaak gerelateerd, maar werden conceptueel gescheiden met de ontwikkeling van de Abrahamitische religies (Jodendom, Christendom, Islam). In de loop van de tijd ontstond een verschil tussen bovennatuurlijke gebeurtenissen (wonderen), gezien als religieuze doctrine, en magie in folklore en heidense rituelen. In de pre-monotheïstische geloofssystemen werd geen noemenswaardig verschil gemaakt tussen religieuze praktijken en magie. Daarbij is het cruciaal dat er bewijs is dat in vroege tijden, in het tijdperk

42

vóór de opkomst van het Christendom, de woorden ángelos en daimon uitwisselbaar werden gebruikt als woorden voor geesten die dienden als een link tussen de menselijke en de hemelse werelden.

Het woord “demon” is een afgeleide van daemon, de Latijnse versie van het Oud-Griekse daimon (δαίμων: “god”, “godheid”), wat in eerste instantie refereerde aan een godheid of goddelijk wezen – de daemonen van de OudGriekse religie en mythologie en de latere Hellenistische religie en filosofie. Daimonen konden zowel goedwillend als kwaadwillend zijn, soms ook beide tegelijkertijd.

Aangezien het woord “demon” in eerste instantie refereerde aan spirituele entiteiten die alleen de heidense goden dienden, breidde Abrahamitische monotheïstische religies hun bereik uit om zodoende ook de heidense goden in hun doctrine op te nemen. “De goden van de heidenen zijn duivels”– zo stelt Psalm 95:5 in het Septuagint (in de Hebreeuwse bijbel, Psalm 96:5). Voor het Christendom was het vervolgens maar een kleine stap om te concluderen dat als alle heidense goden duivels waren, hun dienaren (de daemonen) dat ook zouden zijn.

programmatoelichting concertdata do. 30 januari 2020 20:15 Muziekgebouw aan 't IJ - Amsterdam (tijdens de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam) vr. 31 januari 2020 20:00 TivoliVredenburg - Utrecht Voorprogramma (19.30u): Veenendaals Kamerkoor zo. 2 februari 2020 19:00 Liszt Academy Concert Centre - Boedapest wo. 5 februari 2020 20:15 Concertgebouw De Vereeniging - Nijmegen do. 6 februari 2020 20:15 SPOT - Groningen zo. 9 februari 2020 15:00 Nieuwe Kerk - Den Haag Voorprogramma (14.30u): Ars Vocalis

De laatste vraag is dan: als alle daemonen duivels zijn, hoe zouden de soortgelijke wezens die de Abrahamitische God wél dienen genoemd moeten worden? Mettertijd kwam men uit bij het woord “engelen”, afgeleid van het Latijnse angelus.

Angelus, op zijn beurt, stamde van het Griekse ἄγγελος aggelos, ook wel getranslitereerd in de fonetische vorm ángelos (letterlijk: bode, afgezant).

Lera Auerbach Lera Auerbach wordt tot een van de meest toonaangevende hedendaagse componisten gerekend. Naast componist is ze onder andere ook pianist, dirigent, kunstenaar en schrijver. Auerbach werd geboren in Chelyabinsk, Rusland. Op 17-jarige leeftijd onvluchtte ze de Soviet-Uni en verhuisde ze naar New York, waar ze compositie en piano studeerde aan The Juilliard School. Daarnaast is ze afgestudeerd van de Hochschule für Musik, Theater und Medien Hannover.

Auerbach’s oeuvre bestaat momenteel uit meer dan 130 composities voor orkest, opera en ballet, maar ook kooren kamermuziek. Haar muziek werd uitgevoerd door gerenommeerde solisten als Gidon Kremer, Leonidas Kavakos, Vadim Gluzman, Hilary Hahn, Vadim Repin, Daniel Hope, Kim Kashkashian en Gautier Capuçon. Haar composities zijn uitgevoerd onder leiding van dirigenten als Christoph Eschenbach, Vladimi Fedoseyev, Neeme Järvi, Vladimir Jurowski, Charles Dutoit, Andris Nelsons, Edward Gardner,

Osmo Vänskä, Alan Gilbert en vele anderen. Lera Auerbach werkte samen met choreografen en regisseurs als John Neumeier, Aszure Barton, Goyo Montero, Terence Kohler, Sol Leon, Paul Lightfoot, Reginaldo Oliveira en Christine Mielitz. Producties van haar grootschalige werken hebben plaatsgevonden in de Staatsoper Hamburg, Theater an der Wien, Lincoln Center New York, Canadian State Ballet, National Ballet of China, Royal Danish Theater, het Staatstheater Nürnberg, het Finnish State Theater, het Stanislavsky Theater in Moskou, het Nederlands Dans Theater, het San Fransisco Ballet Theater en het Salzburger Landestheater.

Lera Auerbach schildert en tekent al haar hele leven lang, als onderdeel van haar creative processen. In 2009 begon ze tevens met beeldhouwen. Haar kunstwerken worden regelmatig tentoongesteld, opgenomen in privécollecties en is vertegenwoordigd in toonaangevende galerieën. Lera heeft verscheidene boeken gepubliceerd alsook Excess of Being, een collectie aphorismen over het leven als een kunstenaar.

43

# Frans # oude muziek interview

# a cappellal

# Paul Van Nevel

Op z’n Frans Amours à la Française

programma Adam de la Halle, ca.1230-ca.1285 Fi, Maris de vostre Amour à 3 Gabriel Coste, floruit ca. 1540 Celle fillette à 4 Andreas Pevernage, 1543-1591 Sur tous regretz à 5 anoniem, Cyprus ca. 1380 Je suis trestout d’amour raimpli à 3 Guillaume Costeley 1530-1606 Noblesse gist au coeur du vertueux à 4 Antoine Bruhier ca.1470-nà 1520 Frapés petit coup petit Jehan à 4 anoniem, ca. 1280 Bele Isabelos ma mort / Je me quidoie tenir à 2 Antoine Bruhier, ca.1470-nà 1520 Jacquet mon con est enraget à 4 Jacob Buus, ca. 1500-1565 Douce mémoire à 6 Antoine Busnois, ca.1430-1492 Quant j’ay au cueur à 3 Claude Le Jeune, ca.1530-1600 Quell’eau, quel air, quel feu à 4 Cipriano de Rore, 1515-1565 Donec gratus eram tibi à 8 Charles Tessier, ca.1565-nà 1610 Marie, Anne et Catin à 4 uitvoerenden Nederlands Kamerkoor Paul Van Nevel dirigent www.nederlandskamerkoor.nl/opznfrans

door PAUL VAN NEVEL

Met een licht euforische overdrijving zou men kunnen stellen dat dit programma een zedenschets is van de houding van de Franse literatuur en muziek ten overstaan van de liefdesrelaties tussen man en vrouw van de dertiende tot en met de zestiende eeuw.

De titel van het programma, met “amours”, in het meervoud dus, wijst al op de brede waaier van karakteristieken die kenmerkend is voor de virtuositeit waarmee de Franse muziek- en woordkunst de liefdesperikelen wisten te beschrijven : de waaier van platonische liefde, de melancholische verhoudingen, de hoofse liefde, het burgerlijk gecodifiëerde machtsvertoon tot aan de meest vulgaire, vleselijke, met pornografische beelden beschreven liefdeloze beelden : de luisteraar krijgt deze avond un menu complet.

Het is genoegzaam bekend dat de Franse dames van oudsher een andere attitude in de omgang met de geliefde (of wat er moet voor doorgaan) hadden. De Franse schrijver en wijsgeer Charles-Louis Montesquieu (1689-1755) slaat de nagel op de kop als hij in zijn beroemde brievenroman “Lettres Persanes” (Perzische brieven) schrijft: “…Les femmes de Perse sont plus belles (mooier) que celles de France; mais celles de

44

France sont plus jolies (in de oude Franse betekenis: aangenamer, vrolijker, leuker).” En later voegt hij er nog aan toe: “Elles aiment la liberté”. Voilà, hiermee is alles gezegd.

De overgrote meerderheid van de Franse chansons van de vijftiende en zestiende eeuw gaan precies over deze “overmacht” van het vrouwelijk geslacht: de melancholische literatuur en chansoncomposities beschrijven steeds opnieuw de hunkering van de man naar de verre geliefde, de verzuchtingen naar de onbereikbare liefde, de treurnis om het verlies, de hoop op een teken van liefde die meestal omslaat in wanhoop, het wellustig wentelen in de zoete herinnering. Alles in het kader van de hoofse liefde.

In het programma van deze avond zijn de nummers 3, 9 en 11 daar mooie voorbeelden van. De teksten stralen nog de sfeer van “l’amour courtois” van de late middeleeuwen uit waar de relatie man-vrouw aan vaste patronen, wetten en vormelijke afspraken gebonden was – tenminste in de literatuur. En de componisten maakten dankbaar gebruik van deze melancholische benadering in hun chansons. Het is veelbetekenend dat voor dit repertoire de componisten van de vijftiende en zestiende eeuw hun teksten haalden uit de bijbel van de profane

programmatoelichting concertagenda zo. 16 februari 2020 20:15 Muziekgebouw aan 't IJ - Amsterdam wo. 19 februari 2020 20:15 Grote of Jacobijnerkerk - Leeuwarden Voorprogramma (19.45u): Vocaal Ensemble Collage do. 20 februari 2020 20:00 Grote Kerk - Enschede vr. 21 februari 2020 20:15 Pieterskerk - Utrecht Voorprogramma (19.45u): Kamerkoor VOX za. 22 februari 2020 20:15 Philharmonie - Haarlem

werk in dialoogvorm voor twee vierstemmige koren. Bovendien is de compositie homofoon opgebouwd, zoals de Rore meestal deed als hij klassieke teksten gebruikte, waardoor de muziek een sterk humanistisch, op het Romeinse theater geënt karakter krijgt. Alleen al de pracht van de Rore’s kunst rechtvaardigt zijn aanwezigheid deze avond.

Het laatste werk van de avond is een uitsmijter, een meezinger met een onschuldige tekst die drie vrouwen beschrijft waartussen een man moet kiezen. En l’histoire se répète: hij wil ze alle drie. Natuurlijk.

poëzie, de in 1501 in Parijs uitgegeven bloemlezing “Le jardin de plaisance et fleur rethoricque”, een turf van meer dan vijfhonderd bladzijden met 672 hoofse gedichten.

De bundel kende tussen 1501 en 1528 maar liefst acht herdrukken. Hedendaagse dichters zijn al blij als ze de eerste druk van hun poëziebundels halen. Na een paar maanden ligt De Slegte al op de loer.

“Fi, Maris de vostre Amour” (nr. 1) en “Bele Isabelos ma mort” (nr. 7) zijn nog zuiver middeleeuwse composities, de eerste in conductusvorm, d.w.z. dat het werk volkomen homofoon is geschreven met een nog naïeve tekst, die in feit maar een pretekst is voor het werk. In “Bele Isabelos” liggen de zaken anders: het is een tweestemmig motet met twee verschillende teksten. De tenor is een zacht voortschrijdende melodie met een tekst die reeds de hoofse liefde aankondigt: Pour sa grant biautei morrai (voor haar liefde wil ik sterven). De tegenstem is in een beweeglijker ritme in feite een commentaar op de tenortekst.

Dat sommige componisten niet altijd brave koorknapen waren wordt bewezen in hun voorliefde voor erotische teksten, die soms pornografische beelden beschrijven met alles eraan en erop. In het nr. 2 van Gabriel Coste zijn de beelden nog draaglijk maar vrouwelijk zeer onvriendelijk. De vrouw als lustobject. Het wereldrecord van pornografie die op noten is gezet komt ongetwijfeld toe aan Antoine Bruhier. In zijn twee hier gezongen werken (de nummers 6 en 8) wordt alle gêne weggewuifd. Het is alsof de componist als het ware inzoomt op de geslachtsdelen. Klap op de vuurpijl is wel dat Bruhier een gewaardeerd componist was aan… de pauselijke kapel in Rome. Hij heeft overigens prachtige sacrale polyfonie geschreven.

Een witte raaf in het programma van deze avond is “Donec gratus eram tibi” (nr. 12) van de Franco-Flamand Cipriano de Rore. Geen Franse tekst dus, maar wel een klassiek Latijn van de hand van Horatius (65 vóór Chrisus-8 vóór Christus). De tekst gaat natuurlijk over de liefde, en wel over de gevaren van buitenaf die een relatie kunnen bedreigen. In dit geval in de vorm van een dialoog tussen Horatius en zijn geliefde, die elkaar de loef willen afsteken met andere relaties. Maar uiteindelijk vallen ze terug in elkaars armen. De Rore componeerde dit

Paul Van Nevel Paul Van Nevel staat bekend als een pionier en boegbeeld voor de Europese polyfonie van de twaalfde tot de zestiende eeuw. Hij staat voor een interdisciplinaire benadering van de originele bronnen waarin hij rekening houdt met de tijdsgeest (literatuur, oude uitspraak, temperament en tempo, retoriek). Hij gaat op zoek naar onbekende werken, waaronder de vergeten schatten van de Vlaamse polyfonie.

Paul Van Nevel is artistiek directeur van het Huelgas Ensemble, dat hij 1971 oprichtte. Bij het Nederlands Kamerkoor is hij al 30 jaar gastdirigent. Daarnaast was Paul Van Nevel gastdocent aan het Conservatorium van Amsterdam, de Musikhochschule Hannover en het Centre de Musique Ancienne de Genève.

Hij schreef onder meer een monografie over Johannes Ciconia en een werk over Nicolas Gombert. De Duitse uitgeverij Bärenreiter publiceerde transcripties van renaissancemuziek van zijn hand.

Paul Van Nevel ontving diverse onderscheidingen waaronder de Prix in Honorem van de Académie Charles Cros (1994), de Choc de l’année van Le monde de la Musique en diverse andere internationale prijzen. Ook zijn opnames werden veelvuldig bekroond.

Paul Van Nevel is een internationaal bekend cigarier.

45

concertagenda Concertagenda

Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw Vrijdag 6 december 2019 Fausts’ Szenen Zondag 8 december 2019 Fausts’ Szenen Woensdag 18 december 2019 Weihnachts-Oratorium Donderdag 23 april 2020 Van Sweelinck tot Sonneveld Zaterdag 30 mei 2020 La Passion de Simone www.concertgebouw.nl 0900-671 8345 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ Donderdag 16 januari 2020 Touch the Cloud Donderdag 30 januari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis Zondag 16 februari 2020 Op zijn Frans…

Donderdag 7 mei 2020 Spiegel im Spiegel Vrijdag 8 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.muziekgebouw.nl 020-788 2000

Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk Vrijdag 20 december 2019 Weihnachts-Oratorium Woensdag 19 februari 2020 Op zijn Frans… www.harmonie.nl 058-2330233 Leiden, Pieterskerk Zaterdag 21 december 2019 Weihnachts-Oratorium Donderdag 9 april 2020 Matthäus-Passion Vrijdag 10 april 2020 Matthäus-Passion www.pieterskerk.nl 071 - 513 77 64 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk Dinsdag 17 december 2019 Weihnachts-Oratorium www.schouwburglochem.nl 0573-250051

Arnhem, Musis en Stadstheater Zaterdag 16 mei Spiegel im Spiegel www.musisenstadstheater.nl 026-443 7343

Nijmegen, Concertgebouw De Vereeniging Woensdag 5 februari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis www.stadsschouwburgendevereeniging.nl 024-322 8344

Den Haag, Zuiderstrandtheater / Nieuwe Kerk Zondag 9 februari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis Donderdag 14 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.zuiderstrandtheater.nl 070-880 0333

‘s-Hertogenbosch, Theater aan de Parade Woensdag 6 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.theateraandeparade.nl 073-680 9809

Enschede, Wilminktheater / Grote Kerk Donderdag 20 februari 2020 Op zijn Frans…

Woensdag 13 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.wilminktheater.nl 053-458 85 00

Utrecht, TivoliVredenburg / Pieterskerk Zondag 22 december 2019 Weihnachts-Oratorium Vrijdag 31 januari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis Vrijdag 21 februari 2020 Op zijn Frans…

Dinsdag 19 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.tivolivredenburg.nl 030-231 4544

Groningen, SPOT (voorheen De Oosterpoort) Donderdag 6 februari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis Donderdag 21 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.spotgroningen.nl 050-368 0368

Zwolle, Theater De Spiegel Woensdag 20 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.zwolsetheaters.nl 0900 - 1435

Haarlem, De Philharmonie Zaterdag 22 februari 2020 Op zijn Frans… www.theather-haarlem.nl 023-512 1212

BUITENLAND Adelaide, Australië - Adelaide International Arts Festival 29 februari t/m 3 maart 2020 150 Psalms www.adelaidefestival.com.au

Heerlen, Parkstad Limburg Theaters Zaterdag 7 december 2019 Schein, Brahms, Wagner & Strauss Vrijdag 15 mei 2020 Spiegel im Spiegel www.plt.nl 045- 5716607

Boedapest, Hongarije - Liszt Academy Concert Centre Zondag 2 februari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis www.zeneakademia.hu/en

46

Wellington, Nieuw-Zeeland – New Zealand Festival Zaterdag 7 maart 2020 Bach, Brahms, Poulenc & Martin Zondag 8 maart 2020 Best of 150 Psalms www.festival.co.nz

PROFITEER T/M 31 JANUARI VAN DE AANGENAAM KLASSIEK-ACTIE!

interview

in de volgende editie

Seizoensoverzicht 2020/2021

De mooiste, meest spraakmakende en ontroerende voorstellingen voor u op een rij!

concertagenda Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Janneke Godschalk, Sanne van den Brink, Margriet Stok, Joost Verheggen, Tido Visser redactie Roman Jans, romanontwerp.nl ontwerp Total Identity ontwerp omslag en huisstijl Kasimir Szekeres koorfoto BCM druk Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

te verwachten

Het Nederlands Kamerkoor en een van de beroemdste schilders ter wereld….

Kunt u niet wachten?

Meld u dan aan voor onze nieuwsbrief!

Een keer per maand ontvangt u het laatste nieuws, speciale aanbiedingen en achtergrondinformatie rondom onze concerten! www.nkk.nl/nieuwsbrief 48

Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Minke van der Stelt officemanager Annelot Rijkaart productieleider Anna Hart productiemedewerker Charlotte van Roijen productiestagiair Imre Ploeg coördinator talentontwikkeling/participatie Joost Verheggen marketeer Sanne van den Brink relatiemanager Margriet Stok relatiemedewerker Jasper Schweppe artistiek coördinator Iris van 't Veer bibliothecaris Raad van Toezicht Julienne Straatman voorzitter Luc Dufaix Merlijn de Gruijter Saskia Laseur Olivier Sueur Tarik Yousif Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 –763735 Kijk voor de laatste informatie op: www.nederlandskamerkoor.nl

48

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen

Alten

Tenoren

Bassen

Heleen Koele Annet Lans MĂłnica Monteiro

Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Dorien Lievers

Stefan Berghammer William Knight JoĂŁo Moreira Alberto ter Doest

Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe