Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus by Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki

Archipelag CIAM

CIAM Archipelago

red.

Aleksandra KÄ&#x2122;dziorek Katarzyna Uchowicz Maja Wirkus

narodowy instytut architektury i urbanistyki / warszawa 2019

ed.

Aleksandra KÄ&#x2122;dziorek Katarzyna Uchowicz Maja Wirkus

national institute of architecture and urban planning / warsaw 2019

Zamiast wstępu / 6 Bolesław Stelmach

Listy z lat 1935 45 1945 52 1965 73

10 152 274

Postscriptum

352

Aleksandra Kędziorek, Katarzyna Uchowicz, Maja Wirkus

Kalendarium / 376 Podziękowania / 408 Nota edytorska / 412 Indeks / 414

Spis treści / Contents

Instead of a foreword / 6 Bolesław Stelmach

Letters from 1935 45 1945 52 1965 73

10 152 274

Postscript

352

Aleksandra Kędziorek, Katarzyna Uchowicz, Maja Wirkus

Timeline / 376 Acknowledgments / 408 A note from the editors / 412 Index / 414

autor / author

tytuł / title

Bolesław Stelmach Dyrektor Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki / Director of the National Institute of Architecture and Urban Planning

Zamiast wstępu / Instead of a foreword

Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki oddaje w ręce czytelników pierwszą książkę z serii ŹRÓDŁA. Listy Szymona i Heleny Syrkusów do członków „Archipelagu CIAM” – jak nazywają tę grupę autorki publikacji – to lektura niezwykła. Pisane przez prawie czterdzieści lat, ukazują relacje pomiędzy najwybitniejszymi architektami światowej awangardy i najwybitniejszymi architektami awangardy polskiej. Z tej perspektywy tytułowy archipelag to bardziej grupy wtajemniczonych kapłanów nowej wiary, którzy mówią o sobie, że są „tylko głośnikami wspólnie wypracowanych idei” (H.&Sz.S.–F.F.&C.v.E., 10 stycznia 1939). Jest to świadectwo ważne, bo daje autentyczny wgląd w kształt profesjonalnych, ale i czysto osobistych relacji. Przedstawia historię kogoś, kto „nigdy nie był gwiazdą, w żadnym okresie, ale miał to szczęście, aby obcować, współpracować i przyjaźnić się z największymi gwiazdami” (H.S.–C.v.E.&F.F., 1 września 1969). Niezwykle interesujące jest „udostępnienie prawdziwych źródeł”, czego domagała się Ise Gropius (I.G.–H.S., 7 lipca 1967), i prześledzenie, jak zmieniają się te relacje. Najpierw jest to prawie partnerskie współdziałanie w okresie „pionierskim” CIAM – do II wojny światowej, gdy Syrkusowie budowali już w Warszawie osiedle WSM, wymieniając się praktycznymi uwagami z kolegami ze Szwajcarii czy Niemiec. Potem powojenny już, wielki sukces małżeństwa Syrkusów prezentujących w Ameryce, Anglii i Paryżu plany odbudowy – na nowych zasadach – całkowicie zburzonej Warszawy i budowy robotniczego osiedla na Kole, które mogli zaprojektować zgodnie z ideą „osiedla społecznego”. W tym czasie Walter Gropius zaledwie zbudował dom dla swojej rodziny i z trudem walczył o upowszechnienie modernistycznej architektury w Ameryce oraz swoją pozycję jako twórcy. Wreszcie ostatnie listy, w których pani Helena, po śmierci męża, pisze o spacerach w lesie, a Ise Gropius o wielkich wystawach prac Waltera Gropiusa, który stał się już wtedy klasykiem zwycięskiego modernizmu na wszystkich kontynentach świata.

The National Institute of Architecture and Urban Planning is delighted to present the first book in the SOURCES series. The letters of Szymon and Helena Syrkus to members of the ‘CIAM Archipelago’ – as the authors of this book call the group – make for extraordinary reading. Written over a period of almost forty years, they show the relationships between the world’s most renowned avant-garde architects and the most renowned Polish avant-garde architects. From this point of view, the titular archipelago is rather made of groups of initiated priests of a new faith, who call themselves ‘just speakers for the ideas we have developed together’ (H.&Sz.S.–F.F.&C.v.E., 10 Jan. 1939). This is an important testimony because it provides an authentic insight into not only professional relationships, but also purely personal ones. It shows the history of someone who has ‘never been a star – in any period – but was fortunate enough to associate, work and be friends with the greatest stars’ (H.S.–C.v.E.&F.F., 1 Sept. 1969). It is highly interesting to ‘share real sources’, as Ise Gropius demanded (I.G.–H.S., 7 Jul. 1967), and to watch these relationships change. They start by co-operating almost as partners during the ‘pioneering’ period of CIAM – until World War II, when the Syrkuses were already building the WSM estate in Warsaw, exchanging practical remarks with their Swiss or German colleagues. Then comes the post-war great success of the Syrkuses, who present in the US, England and Paris the plans of reconstruction – according to new rules – of the completely destroyed Warsaw and construction of a workers’ estate in Koło, which they could design in line with the idea of a ‘social housing estate’. At the same time Walter Gropius was just able to build a house for his family and struggled to make modernist architecture popular in America and to have his own position as a designer recognised. Finally, the last letters, in which Helena, widowed, writes about walks in the forest, while Ise Gropius describes the great exhibitions of

Listy rzucają światło na losy tych, co „urodzili się architektami i muszą połączyć teorię z praktyką” (H.S.–I.&W.G., luty 1948) i „muszą mieć konkretną robotę do wykonania, bo w innym przypadku więdną” (W.G.–H.&Sz.S., 20 kwietnia 1948). Jakże różne są one w socjalizmie i Ameryce. Chociaż w 1950 roku Helena Syrkus pisała, że „gwałtowny postęp naszego kraju na drodze do socjalizmu niewątpliwie zapiera dech w piersiach” (H.S.–I.&W.G., 4 listopada 1950), to pozostaje nierozstrzygnięte, czy małżeństwo Syrkusów, realizując w tym czasie kolejny dom dla robotników na swoim „społecznym osiedlu”, zgodnie z doktryną socrealistyczną świadomie zaprzeczało całemu swojemu dorobkowi architektonicznemu od czasów pierwszych kongresów CIAM. Nie dowiemy się też, jakie było podłoże czy powód samokrytyki w duchu stalinowskim, która dotyczyła „kosmopolitycznej burżuazyjnej” architektury i jakoby jej „formalistycznych” wypaczeń rodem z funkcjonalnej szkoły Bauhausu. Z tego okresu pochodzi zdanie Heleny Syrkus, że „CIAM degeneruje się zamknięty w swojej wieży z kości słoniowej” (H.S.–I.&W.G., 4 listopada 1950). Na pewno poróżniło to Syrkusów z adresatami korespondencji na ponad 15 lat. A potem jak dramatycznie brzmią słowa Heleny Syrkus z 1965 roku, gdy informuje, że „niczego nie budowaliśmy, ponieważ nie mogliśmy się zgodzić z obecnie obowiązującą tutaj małą powierzchnią mieszkania i zbyt dużą gęstością zabudowania” (H.S.–I.&W.G., 28 sierpnia 1965). Jak gorzko musiały brzmieć te słowa w ustach architektki, która wraz z mężem oddała całe swoje zawodowe życie służbie „osiedli dla robotników” w „kraju robotników”. Natomiast paradoksalnie obawa Waltera Gropiusa z 1938, który pisał, że „staniemy się anegdotą z kilkoma obietnicami na przyszłość” (W.G.–H.S., 29 września 1938), nie spełniła się. Architektura modernistyczna (chociaż rzadko jej idee społeczne) przejęta przez inwestorów – „spekulantów budowlanych”, establishment, dla których Syrkusowie nie chcieli budować w przedwojennej Polsce – na wiele dekad zmieniła oblicze miast na całym

Walter Gropius’ work, who by then had become a classic of the victorious modernism around the globe. These letters shed light on the life stories of those who were ‘born architects and have to combine theory with practice’ (H.S.– I.&W.G., Feb. 1948) and who ‘need the direct thing to do, otherwise they dry out’ (W.G.–H.&Sz.S., 20 Apr. 1948). How different these stories are in a socialist country and in the US. Although in 1950 Helena Syrkus wrote that ‘progress in our country on its way to socialism is indeed breathtakingly rapid’ (H.S.–I.&W.G., 4 Nov. 1950), it remains uncertain whether the Syrkuses, who at that time were building yet another house for workers in their ‘social housing estate’ in line with the doctrine of socialist realism, were knowingly rejecting all their earlier achievements as architects since the first CIAM congresses. Similarly, we will never know the reasons or causes for their self-criticism in the Stalinist spirit, where they mentioned ‘cosmopolitan bourgeoisie’ architecture and its alleged ‘formalist’ deviations, which were as if straight from the functional school of Bauhaus. It was in that very period that Helena Syrkus wrote that ‘CIAM is degenerating, secluded as it is in its ivory tower’ (H.S.–I.&W.G., 4 Nov. 1950). Certainly it caused the Syrkuses to fall out with the addressees of letters for over 15 years. And how dramatic are the words written by Helena Syrkus in 1965, when she explains that ‘we… built nothing, since we could not agree with the standard of too small living space, which is now obligatory here… and too high building density’ (H.S.–I.&W.G., 28 Aug. 1965). How bitter these words must have sounded coming from an architect who, together with her husband, spent all her professional life in the service of ‘workers’ estates’ in the ‘workers’ country’. Paradoxically, the fears expressed by Walter Gropius in 1938, when he wrote that ‘we will become just an anecdote with a few promises for the future’ (W.G.–H.S., 29 Sept. 1938), did not materialise. Modernist architecture (though rarely its social ideas)

Zamiast wstępu / Instead of a foreword

świecie. Z dzisiejszej perspektywy nie można co prawda ocenić, na ile były to zmiany dla tej przestrzeni korzystne; na pewno natomiast, modernistyczna architektura nie pomogła wykreować „nowego, modernistycznego człowieka”. Polska wydaje się szczególnie interesująca do zbadania rzeczywistego wpływu idei CIAM na życie społeczne. Bo, jak wynika z publikowanej korespondencji jej twórców i pierwszych wyznawców tej idei, to człowiek był jej podmiotem. Trzeba żywić nadzieję, że ta, tak znakomicie przez autorki przygotowana książka, i kolejne pozycje z tej serii pozwolą na rozpowszechnienie informacji źródłowych, a tym samym fundamentalnej wiedzy o tym aspekcie naszej społecznej rzeczywistości.

repossessed by investors – ‘construction speculators’, the establishment, for whom the Syrkuses refused to build in the prewar Poland – for many decades changed the image of cities all over the world. Although from today’s perspective it is impossible to judge to what extent these changes were beneficial for city spaces, modernist architecture certainly did not help create the ‘new, modernist man’. Poland seems particularly interesting for examining the actual influence of the idea of CIAM on social life. Because – as demonstrated by the published letters of the idea’s founders and first adherents – it was the man who was its subject. We should hope that this book, so excellently prepared by the authors, and the subsequent books in this series will enable dissemination of source information and with it fundamental knowledge about this aspect of our social reality.

1935

Listy z lat / Letters from

1935–45

od / from

miejsce / place

Szymon Syrkus Helena Syrkus

Warszawa / Warsaw data / date

do / to

Walter Gropius

5 marca / 5 Mar. 1935

Lieber Herr Professor, laut der Bestimmung der Londoner Delegiertenversammlung sende ich Ihnen heute als eingeschriebene Drucksachen den Beitrag zur Urbanisation der Warschauer Region (polnische Publikation mit deutscher Uebersetzung). Wenn die deutsche Gruppe weiterer Erklärungen bedarf, bin ich stets bereit, nach meiner Möglichkeit die Sache näher zu erklären. Sie erhalten gleichzeitig eine kleine Publikation über die diesjährigen Konstruktionsmöglichkeiten in Polen mit spezieller Berücksichtigung der Anwendung dieser Methoden an die industrielle Herstellung von Arbeiterwohnungen – (leider besitzen wir keine Uebersetzung). Wir möchten gerne näheres über Ihre Arbeit hören und begrüssen Sie recht herzlich Ihr Szymon Syrkus

Sz. H.S. W.G.

Viele Grüsse, lieber Herr Professor – man hat fast ein ganzes Jahr nichts von Ihnen gehört! ihre helena

Oryginał / Original maszynopis / typescript

walter gropius papers, houghton library, harvard university, msger 208-2 file 728

1935 45

1935

Drogi Panie Profesorze,

Dear Professor,

zgodnie z ustaleniami londyńskiego zgromadzenia delegatów1 przesyłam Panu listem poleconym artykuł o urbanizacji regionu warszawskiego2 (polską publikację wraz z niemieckim tłumaczeniem). Jeśli grupa niemiecka potrzebuje dalszych wyjaśnień, jestem oczywiście gotów ich udzielić w miarę moich możliwości. Przesyłam również małą publikację na temat tegorocznych możliwości budowlanych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem użycia tych metod w przemysłowej produkcji mieszkań robotniczych3 (niestety nie posiadamy tłumaczenia). Chętnie usłyszelibyśmy więcej o Pańskiej pracy i pozdrawiamy serdecznie Szymon Syrkus

In accordance with the decision of the London Delegates’ Assembly1, I am sending you, by registered letter, an article concerning the urbanisation of the Warsaw region2 (Polish publication together with a German translation). If the German group needs further explanations, I am always ready to explain the matter in more details as far as I can. At the same time, you will receive a small publication about this year’s construction opportunities in Poland with special consideration of the application of these methods to the industrial production of workers’ apartments3 (unfortunately we do not have a translation). We would like to hear more about your work. Best regards, Yours Szymon Syrkus

Pozdrawiam, drogi Panie Profesorze – już od prawie roku się Pan nie odzywał! Helena

1 Chodzi o spotkanie CIRPAC w Londynie w maju 1934 roku. CIRPAC (Comité international pour la résolution des problèmes de l’architecture contemporaine – Międzynarodowy Komitet Rozwiązywania Problemów Architektury Współczesnej) był komitetem wykonawczym CIAM (Congrès internationaux d’architecture moderne – Międzynarodowych Kongresów Architektury Nowoczesnej, zainicjowanych w 1928 roku w La Sarraz). Został powołany podczas II kongresu CIAM we Frankfurcie nad Menem w 1929 roku. W spotkaniach CIRPAC, organizowanych w okresach pomiędzy głównymi kongresami, uczestniczyli delegaci grup narodowych CIAM. 2 Warszawa funkcjonalna. Przyczynek do urbanizacji regionu

warszawskiego – praca autorstwa Jana Chmielewskiego i Szymona Syrkusa, wydana przez Towarzystwo Urbanistów Polskich pod koniec 1934 roku, a po wyczerpaniu nakładu wznowiona przez SARP. Za opracowanie graficzne plansz odpowiadał Jerzy Hryniewiecki, za opracowanie tekstu – Helena Syrkus. Była ona również autorką tłumaczenia tekstu na francuski i niemiecki, które to tłumaczenie otrzymał Walter Gropius. Zob. Jan Chmielewski, Szymon Syrkus, Warszawa funkcjonalna. Przyczynek do urbanizacji regionu warszawskiego, Centrum Architektury, Warszawa 2013. 3 Helena Syrkus, Szymon Syrkus, O architekturze i produkcji mieszkań robotniczych, „Wiedza i Życie”, 1935, nr 2, s. 1–17.

Many greetings, dear Professor – it’s been nearly a year since I’ve heard from you! Yours Helena

1 This concerns CIRPAC meeting in London in May 1934. CIRPAC (Comité international pour la résolution des problèmes de l’architecture contemporaine – International Committee for the Resolution of Problems in Contemporary Architecture) was an executive committee of CIAM (Congrès internationaux d’architecture moderne – International Congresses of Modern Architecture, the first of which was held in 1928 in La Sarraz). CIRPAC was set up during the 2nd CIAM congress in Frankfurt am Main in 1929. CIRPAC meetings, organised in between the main congresses, were attended by delegates of CIAM national sections. 2 Warszawa funkcjonalna. Przyczynek do urbanizacji regionu warszawskiego [Functional Warsaw.

A Contribution to the Urbanisation of the Warsaw Region] – a work by Jan Chmielewski and Szymon Syrkus, published by the Society of Polish Town Planners in late 1934 and, when it went out of print, republished by SARP. The graphic design of the charts was by Jerzy Hryniewiecki, the text was prepared by Helena Syrkus. She also translated it into French and German and it was the latter translation that Walter Gropius received. See Jan Chmielewski, Szymon Syrkus, Warszawa funkcjonalna. Przyczynek do urbanizacji regionu warszawskiego, Centrum Architektury, Warsaw 2013. 3 Helena Syrkus, Szymon Syrkus, O architekturze i produkcji mieszkań robotniczych, ‘Wiedza i Życie’, 1935, No. 2, pp. 1–17.

352

353

IV kongres CIAM na pokładzie statku Patris II płynącego z Marsylii do Aten, 1933. Od lewej: (1–3) obrady plenarne, (4) Sigfried Giedion, Helena Syrkus, Le Corbusier, (5) widok statku, (6) Charlotte Perriand, Josep Lluís Sert, Grete Hubacher.

4th CIAM congress on board of Patris II ship, sailing from Marseilles to Athens, 1933. From left to right: (1–3) plenary sessions; (4) Sigfried Giedion, Helena Syrkus, Le Corbusier; (5) a view of the ship; (6) Charlotte Perriand, Josep Lluís Sert, Grete Hubacher.

PS / Postscript

354

355

autorki / authors

tytuł / title

Aleksandra Kędziorek Katarzyna Uchowicz Maja Wirkus

Postscriptum / Postscript

PS Postscript

PS / Postscript

Architektoniczna republika listów

Architectural Republic of Letters

„Śnią mi się góry listów, które nie doczekały się jeszcze odpowiedzi” – skarżyła się Helena Syrkus Sigfriedowi Giedionowi, sekretarzowi generalnemu CIAM (Congrès internationaux d’architecture moderne – Międzynarodowych Kongresów Architektury Nowoczesnej)1. Listy pisane na kopiowym papierze, telegramy, kartki z życzeniami, widokówki, pośpieszne zapiski z rozmów telefonicznych, stenogramy spotkań, transkrypcje wywiadów, zdjęcia zrealizowanych projektów i odpisy artykułów – te różne formy piśmiennicze krążyły między architektami zrzeszonymi w CIAM, podtrzymując nawiązane podczas kongresów kontakty. Korespondencję znajdziemy dziś w archiwach na całym świecie. Jej geograficzny rozstrzał doskonale pokazuje zasięg kongresów i zawiłe, migracyjne losy ich uczestników. Listy stanowią odrębne, stosunkowo rzadko wykorzystywane źródło wiedzy o architektach i architekturze XX wieku. Dzieje się tak ze względu na ich duże rozproszenie, obfitość, trudność w zrekonstruowaniu toku korespondencji i bariery językowe. Uwaga badaczy skupia się przede wszystkim na zrealizowanych i niezrealizowanych projektach, ich opisach, szkicach i rysunkach – tym, co stanowi przedmiot pracy architekta. Korespondencja, pokazująca społeczną stronę tego zawodu, cieszy się mniejszym zainteresowaniem. W tej książce to właśnie jej oddajemy pierwszeństwo. W 1963 roku, gdy gorączka „sieciowania” ogarnęła cały świat, a wraz z nim środowisko architektoniczne, grecki architekt Constantinos Doxiadis zaprosił słynnego kanadyjskiego teoretyka

‘In my dreams I see piles of letters yet to be answered,’ Helena Syrkus complained to Sigfried Giedion, the secretary-general of CIAM (Congrès internationaux d’architecture moderne – International Congresses of Modern Architecture)1. Letters written with carbon copies, telegrams, greeting cards, picture cards, notes jotted down during telephone conversations, stenographic records of meetings, transcripts of interviews, photos of completed projects, and copies of articles – these were the forms of correspondence sent among architects associated in CIAM, reinforcing the connections established during congresses. Nowadays, we find them in archives around the world. Scattered around the globe, they are a perfect illustration of the reach of congresses and the zigzags of their participants’ migrations. Letters are yet another – relatively rarely used – source of knowledge about twentieth-century architects and architecture. This is so because of their geographic dispersion, their sheer number, the difficulty with reconstruction of the exchanges of letters, and language barriers. Researchers’ attention concentrates mainly on what architects’ work focuses on: completed or incomplete projects, their descriptions, sketches or drawings. The correspondence, which shows the social side of this profession, attracts less interest. But in this book, it will come to the fore. In 1963, when the ‘networking’ fever gripped the world, including architects, a Greek architect Constantinos Doxiadis invited a famous Canadian communication theorist, Marshall McLuhan, to take part in one of the symposia on the island of Delos. This

1 List Heleny Syrkus do Sigfrieda Giediona z 24 lutego 1948 roku, Gropius papers, Houghton Library, Harvard University, MsGer208 file 1604. Zob. s. 238–243 niniejszej książki.

1 Letter from Helena Syrkus to Sigfried Giedion, 24 Feb. 1948, Gropius papers, Houghton Library, Harvard University, MsGer208 file 1604 (own translation from German). See pp. 238–243 of this book.

376

377

tytuł / title

Kalendarium życia i twórczości Heleny Syrkus / Timeline of Helena Syrkus’ life and work

Kalendarium Timeline

Informacje w kolorze czarnym dotyczą Heleny Syrkus. / Information in black refers to Helena Syrkus. Informacje w kolorze szarym pokazują wydarzenia ważne w kontekście jej twórczości. / Information in grey presents events which were relevant in the context of her work.

Kalendarium / Timeline

1900 12 18 20

14 maja w Warszawie przychodzi na świat Helena, najstarsza córka Izaaka Eliasberga (1860–1929), lekarza, prezesa towarzystwa „Pomoc dla Sierot” i bliskiego współpracownika Janusza Korczaka, oraz nauczycielki Stelli Estery Bernstein (1879–1963). Ma trzy siostry: Irenę (później Wilczyńską, 1902–1980), Annę (1905–1943) i Martę (później Heyman, ur. 1909).

On 14 May in Warsaw Helena is born as the eldest daughter of Izaak Eliasberg (1860–1929), a physician, president of ‘Aid to Orphans’ association, and close collaborator of Janusz Korczak and Stella Estera Bernstein, a teacher (1879–1963). She has three sisters: Irena (later Wilczyńska, 1902–1980), Anna (1905–1943) and Marta (later Heyman, born in 1909).

W późniejszych życiorysach podaje zmienione nazwiska rodziców: Ignacy Niemirowski (od własnego pseudonimu literackiego „Niemirowska”) i Elżbieta Borudzka. Czasem jako miejsce urodzenia podaje Grodno.

In her subsequent résumés she changes her parents’ names to: Ignacy Niemirowski (from her own literary pseudonym ‘Niemirowska’) and Elżbieta Borudzka. Sometimes she mentions Grodno as her place of birth.

W latach 1912–1918 uczy się w szkole handlowej Anieli Wereckiej w Warszawie.

In 1912–1918 she attends a school of commerce run by Aniela Werecka in Warsaw.

Rozpoczyna studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej (WAPW). W wyniku wybuchu wojny przerywa je, pracuje w szpitalu i kantynie. Podejmuje naukę na nowo w latach 1920–1922. W 1922 roku rezygnuje, nie uzyskując dyplomu.

Starts studies at the Faculty of Architecture of the then Warsaw Polytechnic University (now Warsaw University of Technology, WAPW). When the war breaks out, she interrupts her studies, working at a hospital and canteen. Resumes studies in 1920–1922 but gives up in 1922 without a degree.

Przez rok pobiera lekcje rysunku u malarza Romana Kramsztyka.

For a year she takes drawing lessons from painter Roman Kramsztyk.

Kolofon / Colophon

Seria Źródła

Origins Series

Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus

CIAM Archipelago. The Letters of Helena Syrkus

red. Aleksandra Kędziorek, Katarzyna Uchowicz, Maja Wirkus

ed. Aleksandra Kędziorek, Katarzyna Uchowicz, Maja Wirkus

Redakcja naukowa dr hab. Waldemar Baraniewski,

Academic editor PhD habil. Waldemar Baraniewski,

profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

professor of the Warsaw Academy of Fine Arts

Tłumaczenie Marta Dulinicz, Łukasz Mojsak,

Translations Marta Dulinicz, Łukasz Mojsak,

Anna Setkowicz-Ryszka, Groy Translation

Redakcja i korekta w j. p olskim Anna Richter

Editing and proofreading in Polish Anna Richter

Redakcja i korekta w j. a ngielskim Marta Michalska

Editing and proofreading in English Marta Michalska

Fotoedycja Maja Wirkus

Photo editor Maja Wirkus

Pozystkanie praw do zdjęć i listów Ewa Kwiecińska

Obtaining the rights to photographs and letters Ewa Kwiecińska

Przygotowanie zdjęć do druku Tomasz Kubaczyk

Preparation of photographs for printing Tomasz Kubaczyk

Projekt graficzny, skład i łamanie kilku.com

Graphic design, typesetting and page makeup kilku.com

( Idalia Smyczyńska, Robert Zając)

Redaktor prowadząca Karolina Andrzejewska-Batko

Managing editor Karolina Andrzejewska-Batko

Druk Argraf

Printers Argraf

Papier Amber Graphic 110 g/m2

Paper Amber Graphic 110 g/m2

Złożono krojami Adelle Sans, Adelle Condensed, Novatica

Typeset in Adelle Sans, Adelle Condensed, Novatica

Nakład 2000 egz.

Number of copies 2,000

Maja Wirkus / Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki / 2019

Maja Wirkus / National Institute of Architecture and Urban Planning / 2019

Wydanie I

1st edition

Warszawa 2019

Warsaw 2019

ISBN 978-83-951542-2-5

Wydawca Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki

Publisher National Institute of Architecture and Urban Planning

ul. Foksal 4, 00-366 Warszawa

ul. Foksal 4, 00-366 Warsaw

niaiu.pl

1965