CREDO | Krzysztof Chwalibóg

Krzysztof Chwalibรณg

Po otrzymaniu propozycji publikacji wypowiedzi na stronie internetowej Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki uznałem, że chciałbym ją wykorzystać do przedstawienia tych doświadczeń ze swojej pracy zawodowej, które (jak sądzę) mogą być interesujące dla osób zajmujących się projektowaniem architektury albo też krytyką twórczości w dziedzinie architektury oraz urbanistyki. W poniższym tekście połączę konkluzje, jakie wynikają z poglądów wybitnych twórców, z refleksjami z własnej praktyki projektowej. Konkretne przykłady pochodzące z obydwu źródeł pozwolą na wyjaśnienie znaczenia pojęć użytych w tekście.

Tematem, którego rozważenie chcę zaproponować czytelnikom jest próba odpowiedzi na pytanie: Jaka powinna być architektura? Lub też: Co powinno być celem tworzenia architektury? Oczywiście, można sobie wyobrazić cały szereg wersji odpowiedzi, co do użytkowych i estetycznych aspektów architektury, jednak osobiście, z wielkiej liczby możliwych odpowiedzi na to pytanie, za najbardziej trafne i cenne uważam stwierdzenie wielkiego architekta japońskiego Tadao Andō; „Sensem architektury jest otwieranie i wzruszanie ludzkich serc tak aby mogli odczuć radość z życia na ziemi”.

odpowiedzi szukać. Aby przyczynić się do realizacji tego ważnego zadania posłużę się doświadczeniami ze swojej działalności zawodowej na jej trzech polach, jakimi są:

Sądzę, że to piękne sformułowanie Andō trzeba rozumieć jako uzasadnienie dla potrzeby tworzenia przyjaznego i zachwycającego otoczenia. Teraz trzeba ustalić jakie wymogi są niezbędne dla realizacji tego celu. Spróbujmy więc wyliczyć te wszystkie czynniki, które warunkują możliwość powstania przestrzeni przyjaznej.

(Ten temat zawsze był dla mnie interesujący, zarówno w studiowaniu teorii, jak i w praktyce projektowej).

Teoria architektury Teoria architektury/urbanistyki, czyli poglądy wielkich architektów, to przedmiot moich zainteresowań począwszy od pierwszych lat pracy w zawodzie. Dlatego też dokonałem wówczas próby sformułowania zasad Ewolucji struktury zespołów zabudowy mieszkaniowej na przełomie XIX i XX wieku. To pozwoliło mi na zrozumienie determinującego wpływu struktury przestrzennej na jakość otoczenia.

Oczywiście, doprowadziło mnie to do pewnej analizy ideologii modernistycznej i dalej do konfrontacji jej z poglądami krytyków modernizmu. Ten problem jest ciągle aktualny ponieważ, jak sądzę, pewne istotne błędy doktryny corbusierowskiej nie zostały do końca zdefiniowane, a w praktyce budowy miast są kontynuowane w gigantycznej skali.

Przyjazność ma wiele aspektów. Można jednak ustalić, że otoczenie przyjazne to takie, które daje poczucie bezpieczeństwa, dobrostanu, satysfakcji estetycznej i inspiracji. Cechami, które mają istotny wpływ na te odczucia są, w odniesieniu do budynku i przestrzeni urbanistycznej, następujące elementy organizacji przestrzeni: struktura-kompozycja, skala, charakter form, rodzaj materiałów i sposób ich użycia, ukształtowanie faktur i detali, kolorystyka oraz oświetlenie. Jeszcze jednym czynnikiem, którego nie można pominąć, jest relacja architektury z przyrodą (szerzej krajobrazu zbudowanego z naturą).

Dlaczego ważne jest rozwijanie tego tematu?

Myślę, że poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jak tworzyć otoczenie przyjazne jest potrzebne szczególnie teraz, kiedy zarówno w teorii jak i w praktyce kształtowania przestrzeni jest tak wiele tendencji, które trzeba określić jako nieprzyjazne człowiekowi ponieważ naruszają pewne istotne granice wymienionych powyżej cech otoczenia. Narastające konflikty współczesnej cywilizacji, kryzys energetyczny i klimatyczny, a ostatnio pandemia, to w skali globalnej zestaw czynników generujących coraz trudniejsze i konfliktowe warunki życia społecznego. W tej sytuacji trzeba tej

1. Teoria architektury 2. Własna praktyka projektowa 3. Promocja twórczości

1

Wielkim odkryciem było dla mnie poznanie poglądów Louisa Kahna – oponenta idei modernistycznych zasad architektury i urbanistyki. Ze zdziwieniem dotarłem do istoty jego twórczości, której nie zauważyli historycy architektury, zarówno zagranicą jak i w kraju. Za jego podstawowe osiągnięcie uznano bowiem teorię formy otwartej, podczas kiedy to właśnie przyjazność wynikająca z zasady układów dośrodkowych decyduje o humanistycznym charakterze jego dzieł. Ona też sprawia, że w kontraście do projektów Corbusiera reprezentujących total design, można ją określić angielskim terminem personal design. Do tego wniosku prowadzi analiza typu struktury przestrzennej prac obydwu architektów. Istotną wadą corbusierowskiej idei organizacji przestrzeni jest jej linearyzm. Można to zauważyć zarówno w układzie zabudowy – równolegle sytuowane bloki, jak i w sposobie rozwiązania wnętrza budynków.

Niezwykle wymowne jest porównanie dwóch budynków parlamentów. W Czandigarh (Indie) Corbusier zaprojektował parlament na prostokątnej siatce, natomiast jego krytyk Louis Kahn jest autorem parlamentu w Dacca (Bangladesz), opartego o układ promienisty (centryczny). Dzięki temu z punktu środkowego widać twarze wszystkich uczestników obrad. O ile pierwszy układ jest obojętny (las kolumn), to drugi skupia energię i dlatego trzeba uznać, że jest przyjazny. Podobnie przeciwieństwem układu bloków równolegle sytuowanych jest kahnowska koncepcja organizacji zespołu mieszkaniowego w Filadelfii. W tym projekcie sposób ustawienia budynków generuje przestrzenie sprzyjające kontaktom sąsiedzkim, a trzeba uznać, że ten czynnik jako dospołeczny jest także ważnym elementem przyjazności.

Modernistyczny model urbanizacji rozpowszechnił się w skali globalnej tworząc masowe otoczenie dla milionów mieszkańców świata. Okazał się on wygodnym narzędziem dla totalitarnych reżimów w procesie budowy miast, zwłaszcza w Europie Wschodniej i Azji.

Obecnie jest podstawowym elementem krajobrazu globalnego. Można uznać, że głównymi przyczynami tego zjawiska są takie czynniki jak: presja materialna, pogoń za modą, a także często brak wrażliwości wielu projektantów i decydentów na znaczenie wpływu kształtu otoczenia na psychikę osób i społeczności.

Takie cechy tego modelu jak nieludzka skala, powtarzalność i monotonia oraz charakter przemysłowy stały się przedmiotem ostrej krytyki formułowanej przez opinię publiczną, a także socjologów i architektów w wielu krajach. Poza Louisem Kahnem do zdecydowanych krytyków modernizmu należy cała grupa architektów fińskich, a zwłaszcza Alvar Aalto i Reima Pietilä. Wyrazili ją zarówno w publikowanych tekstach jak i (co ważne) w realizacjach obiektów, które tworzyły otoczenie przyjazne dla człowieka, a także dla przyrody.

Według mnie znakomitymi przykładami tej pierwszej relacji są takie budynki jak ratusz w Säynätsalo, politechnika w Otaniemi (Aalto), a związku z przyrodą osiedle Suvikumpu oraz budynek Dipoli (Pietilä).

Zwolennikiem tej fińskiej drogi myślenia

okazał się także Álvaro Siza (gmach szkoły architektury w Oporto). Pośród autorów ostrej krytyki modernizmu nie można pominąć takich nazwisk jak Lucien Kroll i Léon Krier. Toyo Ito i Van Szu. Każdy z wymienionych występował w obronie ludzkiej skali i zróżnicowania jako niezbędnych cech przestrzeni w której ludzie mogliby czuć się swobodnie i unikać opresji generowanej przez totalitarny rygor blokowiska. Ten kierunek myślenia można nazwać: Ideą kształtowana przestrzeni o orientacji humanitarnej i ekologicznej.

Chcąc dążyć do architektury jaką postuluje Tadao Andō trzeba przeciwstawić ją uniformistycznemu modelowi przestrzeni zurbanizowanej, opartemu o kontynuację wad modernizmu. Powyższy punkt widzenia jaki wyłania się z przedstawionych opinii i projektów wpłynął na moje zainteresowanie tematem architektury przyjaznej. Dlatego też w własnej praktyce projektowej starałem się, aby (na tyle na ile to możliwe, nawet w skromnej skali), wyrazić go w decyzjach koncepcyjnych i realizacyjnych).

2

3

1

4

6

Fot. 1 Fot. 2 Fot. 3 Fot. 4 Fot. 5 Fot. 6 Fot. 7 Fot. 8

5

7

Louis Kahn 2parlamenty Kahn-Dacca Kahn-Goldenberg House Corbusier- przestrzeń totalna Kahn – przestrzeń personalna Kahn – przestrzeń sąsiedzka Loucien Kroll – 2 skale

8

16 9

10

11

17

18

12

13

14

19 15

Fot. 9 Alvar Aalto Fot. 10 Aalto – ratusz w Saynatsalo Fot. 11 Aalto – politechnika Otaniemi Fot. 12 Reima Pietila Fot. 13 Pietila – osiedle Suvikumpu Fot. 14 Pietila – budynek Dipoli Fot. 15 Siza – budynek w krajobrazie

Fot.16 Toyo Ito Fot.17 Toyo Ito – przyjazna forma Fot.18 Toyo Ito – idea eko Fot.19 Toyo Ito – forma naturalna

2

Własna praktyka projektowa Wymieniam tu te z projektów i realizacji, które wiążą się z cechą przyjazności: –

– – –

–

–

– –

–

–

Struktura pasmowa (koncepcja koncentracji liniowej) wwa 1975.

Autorzy: M. Budzyński, K. Chwalibóg, J. Górnicki, J. Janczewski, A. Kiciński, A. Kowalewski, J. Rutkiewicz (przyjazność relacji zabudowy miasta z krajobrazem otwartym).

Zespół domów Gdynia Hill (sąsiedzka przestrzeń małej grupy domów).

Realizacja Gdynia 1990. Autorzy: K. Chwalibóg, R. Girtler, S. Dopierała Zespół Osiedle Akacjowe (kameralne, zielone osiedle) Realizacja – Warszawa 1997. Autorzy: K.Chwalibóg, R.Girtler, Koncepcja (rejon Ronda Dmowskiego). Wyróżniona praca konkursowa (próba humanizacji fragmentu przestrzeni centrum). Warszawa 2009.

Autorzy: K. Chwalibóg, P. Wolski, współpr. Maja Krispel Koncepcja: Tradycyjne Fiume – praca na konkurs UIA 2009. (kontynuacja historycznej tradycji przestrzeni w Veneto, Italia) Autorzy: K. Chwalibóg, P. Wolski, współpr.Maja Krispel Koncepcja: Rekreacja w Mahmutlar (Turcja) (przestrzeń dla osób ograniczonej mobilności).

Autorzy: K. Chwalibóg, A. Drzewiecka Realizacja: Przyjazne wnętrze domu w Bielawie.

Autor: K. Chwalibóg współpr. Mariusz Krispel Realizacja budynek Almayer Wwa 2009 (przełamanie uniformizacji elewacji) Autor: K. Chwalibóg, współpr. Adam Klimuk Realizacja Przyjazny hotel Krynica 1998 (próba osiągnięcia przyjazności wnętrza i zewnętrza) Autorzy: K. Chwalibóg, R. Girtler Koncepcja Przyjazny fragment przestrzeni monumentalnej (na Placu Piłsudzkiego) praca w konkursie SARP na upamiętnienie JP2 Autorzy: K. Chwalibóg, B. Turant-Chwalibóg, Kamil Kowalski

23

22

24

25

27

26

28

20

21

Fot. 20 – 21 Fot. 22 – 26 Fot. 27 – 28

Pasmo półocne aglomeracji warszawskiej (koncepcja) Akacje – „zielone osiedle” Osiedle sąsiedzkie Gdynia Hill

29

36

30

37

32 31

39

38

33

34

40

41

35

Fot. 29 – 30 Fot. 31 – 33 Fot. 34 – 35

Rondo Dmowskiego Fiume – tradycyjna przestrzeń Mahmutlar – centrum rekreacyjne

Fot. 36 – 38 Fot. 39 – 41

Konstancin – przyjazny dom Almayer Wwa – przełamanie monotonii

3

43

42

45

Promocja twórczości Tu staram się pokazać współczesne realizacje światowe, których autorom udało się wyrazić ducha przyjazności uzyskując międzynarodowe uznanie w konkursie UIA. Są to następujące projekty nagrodzone w konkursie UIA Friendly and Inclusive Spaces Awards (przestrzenie przyjazne i integrujące).

49

50

51

52

53

54

44

46

48 47 Fot. 42 – 45 Fot. 46 – 47

Krynica – przyjazny hotel Kaplica JP2 (Koncepcja kokursowa)

Fot. 49 – 50 Fot. 51 – 52 Fot. 53 Fot. 54

Budynek w mieście Budynek w krajobrazie otwartym Przestrzeń publiczna Przestrzeń publiczna

MOS Kraków, Polska Coláiste Ailigh, Irlandia Karpenisi, Grecja La Paz, Boliwia

Refleksja końcowa Mam nadzieję, że powyższe trzy grupy projektów dosyć wyraźnie określiły charakter otoczenia jakie nazywamy przyjaznym i który powinien pozwalać na realizację ambitnego zadania architektury według definicji Tadao Andō.

55

56

57

Fot. 55 Fot. 56 Fot. 57

Wybrzeże Przestrzeń dla seniorów Przestrzeń dla dzieci

Paseo Puerta, Portoryko Wallaparta, Australia Amanenomori, Japonia