Poza architekturą. Beyond architecture

Poza architekturÄ… Beyond archi tecture

1

Przewodnik

Oliver Heissner, z serii Bunkers (Bunkry), Brema, 1993 –1994

2

Poza architekturą Beyond archi tecture

24 lipca –11 sierpnia 2019 Pawilon SARP, ul. Foksal 2, Warszawa

Beyond architecture Ponad architekturÄ…

Bolesław Stelmach Dyrektor Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki

Życie toczy się poza architekturą. Architektura jest ważna dla tych, którzy są jej świadomi. Jej wymiary – funkcjonalny, ekologiczny, społeczny, ekonomiczny czy estetyczny – dotyczą tych, którzy potrafią je zauważyć, odczytać czy zinterpretować. Potem zmienić, przekształcić, dostosować. Dla tych, którzy nie są jej świadomi, życie toczy się poza architekturą.

Na fotogramach Meike Hansen, Olivera Heissnera, Julii Knop, Pieta Niemanna i Szymona Rogińskiego nie ma dzieł architektonicznych, lecz reportersko uchwycone ułamki życia. Przestrzeń dawnej hurtowni jest dla lokalnych społeczności miejscem modlitwy czy zabawy. Bunkry są zarówno zapisem historii miejsca, jak i komentarzem do niej; częścią krajobrazu społecznego.

Obrazy prowincjonalnych nocnych pejzaży uchwyciły oczekiwanie i nieobecność nadziei na to, że coś istotnego może się wydarzyć. Absurdalny detal poręczy czy bezdomny, śpiący na trotuarze w kipiącym pośpiechem wielkomiejskim centrum. Wreszcie przerażająca pustka kurortów poza sezonem, obnażająca absurd cywilizacji dobrobytu. Jesteśmy częścią tej pustki, tego absurdu przesytu. Chwilowości i nieistotności.

Prace te łączy poszukiwanie ludzkiego wymiaru przestrzeni. Często odnajdujemy go poza architekturą, jak przekonują autorzy. Oznacza to, że życie jest ponad architekturą. Beyond znaczy bowiem także „ponad”…

Bo życie jest najważniejsze, jak mawiał Mistrz Ludwig Mies van der Rohe.

Julia Knop, z serii Global Avenue (Globalna aleja), São Paulo, 2013–2014

16 Meike 6 Meike Hansen 8 Oliver Heissner 18 Oliver 10 Julia Knop 12 Piet Niemann 14

Szymon Rogiński 16 Biogramy 18 Spis prac

Meike Hansen Zdjęcia stanowią część cyklu wyróżnionego w ramach European Architecture Photography Award „New Homeland” (Nowa Ojczyzna).

Pośrodku typowej dzielnicy przemysłowej Hamburga, w budynku dawnej hurtowni wspólnota afgańskich hinduistów założyła (zupełnie) niewidoczną z zewnątrz świątynię. Jedynie szyld z niepozornymi literami zdradza, co kryje się za prostą fasadą.

Seria zdjęć opowiada historię miejsca, w którym ludzie, prostymi środkami, stworzyli swój własny świat inspirowany duchowością. Te wnętrza, kolorowy przepych bóstw hinduistycznych, ceremonie religijne, wielobarwne ubrania i zapach herbaty przywodzą mi na myśl prawdziwą świątynię hinduistyczną. Budynek służy także jako miejsce spotkań, w którym wspólnota przyrządza i spożywa posiłki. Pozorny kontrast między miejscem a tym, jak zostało zawłaszczone na wielu poziomach, znika w barwnym i gwarnym świecie hinduistów. Pamiętam tych ludzi i to, co zrobili w tym miejscu, jak stworzyli swój własny dom.

Meike Hansen

Neue Heimat / New Home (Nowy dom), Hamburg, 2009

6

Oliver Heissner Te monumentalne budynki, będące pozostałościami II wojny światowej, można znaleźć pośrodku dzielnic mieszkalnych większych niemieckich miast – są współczesnymi świadkami narodowego socjalizmu. Podejmowano pewne starania, aby upiększyć ich fasady, jednak często pozostawiano je jako surowe betonowe klocki. Z biegiem lat zmieniały się w niewielkim stopniu, pod wpływem warunków atmosferycznych i porastającej je roślinności. Odkąd powstały zdjęcia, niektóre z bunkrów zostały albo rozebrane w celu odzyskania wartościowych działek pod zabudowę mieszkalną lub komercyjną, albo przebudowane i wykorzystane na inne cele (np. „bunkier muzyki” przy Feldstrasse czy Energiebunker w dzielnicy Wilhelmsburg w Hamburgu). [...] na światło dzienne wydobywa się badanie tradycji, ale także pragnienie stworzenia fotograficznego archiwum historii (przynajmniej w odniesieniu do sfery lokalnej). Cykl Bunkers (Bunkry) stanowi specyficzny sposób badania historii: nadmiar informacji (który może doprowadzić jedynie do symulacji historii) można okiełznać tylko przez subiektywną selekcję. Człowiek zastanawia się nad swoim bliskim otoczeniem, wybiera jakąś część historii, a następnie próbuje zlokalizować jej elementy i umożliwić jej zrozumienie.

W żadnym mieście nie ma tylu bunkrów co w Hamburgu.

W żadnym innym też nie wymyślono tylu nowych sposobów wykorzystania tych pomników architektury. Bunkry przypominają o zbrodniach nazistowskich, ale także o burzy ogniowej w tym mieście. Dziś można w nich mieszkać czy tworzyć muzykę, a ich fasady są wykorzystywane jako ścianki wspinaczkowe.

Oliver Heissner dokumentuje tę historyczną architekturę (w tym jej kontekst historyczny) oraz społeczne podejście do tych dawnych budynków, polegające głównie na ich pozytywnym zawłaszczaniu i przekształcaniu. Jego praca wydaje się logiczną konsekwencją wszechobecnych procesów symulacji i poszukiwaniem postawy pozbawionego agresji oporu, wyrażanego za pomocą czytelnych odniesień do tej części rzeczywistości, którą jeszcze można zrozumieć; próbą obiektywnej inwentaryzacji miejscowej tradycji (architektonicznej).

Dagrun Hintze

Bunkers (Bunkry), Hamburg, Kilonia, Lubeka, 1993 –1994

8

Julia Knop Cykl pokazuje zacieranie się różnic między ulicami handlowymi w największych miastach świata. Stawia też pytanie, jak ten proces wpływa na zachowanie ludzi.

Sytuację historyczną i ekonomiczną miasta odzwierciedla jego architektura i infrastruktura miejska, które tworzą tło dla życia ulicy. Poprzez obserwację scen, jakie dzieją się w przestrzeni publicznej, poznajemy społeczeństwo i tożsamość danego kraju. A te są podobne na różnych kontynentach: sklepy wielkich globalnych marek modowych upodabniają do siebie ulice, który niegdyś miały indywidualny wygląd. Bohaterami scen w każdym z miast są tacy sami pracownicy biurowi, turyści, nastolatki, osoby robiące zakupy, uliczni performerzy oraz bezdomni. Oprócz tych powracających aspektów widzimy specyficzne miejscowe praktyki, które mówią więcej o kulturowym habitusie przestrzeni ulicznej, niż można by się początkowo spodziewać.

Avenida Paulista, São Paulo, Brazylia (2013) Trzykilometrowa Avenida Paulista, położona na południowy wschód od centrum São Paulo, została otwarta w 1891 roku. Od początku stanowiła symbol przekształceń politycznych i gospodarczych w Brazylii. Przy niej powstały okazałe siedziby plantatorów kawy, konsulatów i ministerstw, administracji globalnych korporacji, banków i wydawnictw. Stała się także miejscem wieców i demonstracji oraz atrakcją turystyczną. Jest domem dla bezdomnych, środowiskiem pracy artystów ulicznych, arterią handlową, a jednocześnie „znakiem towarowym” największego miasta Ameryki Łacińskiej.

Nanjing Lu, Szanghaj, Chiny (2014) Położona w centrum Szanghaju, licząca 5,5 km długości Nanjing Lu jest jedną z najdłuższych ulic handlowych świata. W 1845 roku nazwano ją Park Lane, lecz po chińsku przez długi czas mówiono po prostu „główna ulica”. W latach 30. XX wieku zbudowano przy niej kasyno i sklepy. Obecną długość zawdzięcza połączeniu ulic Bubbling Well Road i East Nanjing Road. Kierując się nią na zachód, mijamy położony w centrum park – plac Ludowy, świątynię buddyjską Jing‘an oraz nowe okazałe sklepy wielu międzynarodowych marek modowych.

Każdego dnia ulicę odwiedza milion turystów. Można w niej odczytać świadectwo tradycji, historii, bogactwa, walki o przetrwanie oraz zmiany w dynamicznie ekonomicznie rozwijającym się kraju.

Global Avenue (Globalna aleja), São Paulo; Szanghaj, 2013 –2014

10

11

Piet Niemann Praca przedstawia Costa Brava, hiszpańskie wybrzeże położone na północ od Barcelony, oraz Wangerland Spa nad Morzem Północnym, w Dolnej Saksonii.

Regiony te – a trudno znaleźć dwa, które na tyle różniłyby się od siebie – są równie silnie zorientowane na turystykę i ponoszą wszelkie tego konsekwencje natury społecznej, urbanistycznej i ekonomicznej. Doświadczają skutków ubocznych i zależności. Życie w takich regionach toczy się w rytmie pór roku. Jednak oprócz okresów „wysokiego” i „niskiego” sezonu jest jeszcze jeden: poza sezonem, kiedy działalność turystyczna ustaje, w domach pozostaje kilku lokalnych mieszkańców i miejsca – zoptymalizowane na potrzeby gości i turystów – stają się martwe.

Costa Brava uchodzi obecnie za jeden z najpopularniejszych terenów imprezowych dla młodych Europejczyków. Poza plażami, morzem i słońcem jest tam ponad sto barów i klubów, zajmujących niemal każdą wolną powierzchnię.

Gdy z wybrzeża wyjeżdżają tłumy przyjezdnych, miejscowości regionu zmieniają się w tymczasowe miasta-widma. Ale wraz z powrotem słońca i wyższych temperatur na plaże ponownie wylegają absolwenci uniwersytetów.

Wangerland Spa kojarzone jest z relaksem i czystym powietrzem.

To jeden z bardziej popularnych regionów turystycznych – z wynikiem prawie 3,8 mln noclegów sprzedawanych rocznie (dane za rok 2015) – odwiedzanych od wiosny do jesieni przez Niemców, zwłaszcza mieszkańców Zagłębia Ruhry. Wielu z nich to stali bywalcy Wangerland: spędzają tam letnie wakacje z rodziną lub, na emeryturze, cały sezon. Kiedy temperatura spada, region stopniowo zapada w głęboki sen zimowy, który trwa aż do ferii wielkanocnych w kolejnym roku. Pola namiotowe i kempingowe oraz wygrodzone na stałe grunty stają się opuszczoną infrastrukturą turystyczną, zdradzającą ich (nad)używanie w miesiącach letnich.

Off Season I & II (Po sezonie I i II), Costa Brava; Wangerland Spa, 2012–2013

12

Szymon Rogiński Projekt powstał po podróży Szymona Rogińskiego do Stanów Zjednoczonych.

Tam po zakupie nowego aparatu, Mamiya 7, fotografował bezkresne amerykańskie pejzaże, cały czas dostrzegając w nich dorobek wielkich twórców, takich jak Ansel Adams czy William Eggleston.

Powrót do kraju pozwolił Rogińskiemu spojrzeć na polski krajobraz na nowo. Wyruszył w podróż w najmniej atrakcyjnych miesiącach, kiedy jesień przeradza się w zimę i robi on ponure wrażenie – jest zimno, brudno i przygnębiająco. Fotografie powstawały po zmierzchu i o świcie, aby wydobyć z mroku aurę tajemniczości i niesamowitości.

To Polska, jakiej nie znamy, gdzie chaos przestrzeni wydobyty mocnym światłem latarni, samochodów czy neonów staje się bramą do innego świata.

14 Poland Synesthesis, Polska, 2002–2006

Meike Hansen (ur. 1966 w Kilonii) Studiowała architekturę w Wyższej Szkole Nauk Stosowanych (HAW) w Hamburgu. Mieszka i pracuje w tym mieście. Od 2001 roku jest niezależną fotografką architektury (pod firmą Archimage). W 2007 roku otrzymała European Architectural Photography Award „Mein Lieblingsplatz / My Favorite Place” (Moje ulubione miejsce), dzięki czemu wzięła udział w różnych wystawach. Od 2014 roku zasiada w jury konkursów fotografii architektonicznej. W 2018 roku, wraz z m.in. Pietem Niemannem, założyła Bundesver­band Architekturfotografie (BVAF).

Piet Niemann (ur. 1991 w Bad Segeberg) Rozpoczął karierę jako czeladnik fotografa.

Następnie w wieku 19 lat założył własną firmę i asystował kilku znanym twórcom. W tym czasie gromadził portfolio fotografii architektonicznej, od początku stawiając sobie za cel pracę w tej dziedzinie. Od kilku lat jest niezależnym fotografem architektury. Jego prace znalazły się w licznych publikacjach, a w 2018 roku wystawę jego prac można było oglądać na Biennale Architektury w Wenecji. W czasie wolnym zajmuje się długoterminowymi projektami społeczno-dokumentalnymi.

Oliver Heissner (ur. 1966 w Konstancji) Studiował rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Carrarze i fotografię w Bayerische Staatslehranstalt für Photographie w Monachium. Oprócz realizacji zleceń fotograficznych dla magazynów, pracowni architektonicznych i instytucji od 1992 roku realizuje własne projekty, przede wszystkim związane z budynkami.

Dokumentował m.in. powojenną architekturę Hamburga, Bonn i Monachium. Przez 10 lat towarzyszył budowie Elbphilharmonie w Hamburgu. Jego prace były publikowane w książkach i czasopi­smach oraz wystawiane w galeriach i muzeach; znajdują się w kolekcjach prywatnych i państwowych.

Szymon Rogiński (ur. 1975 w Gdańsku) Uczył się aktorstwa w School on Wheels Teatru Derevo oraz fotografii w Studium Fotografii Artystycznej w Gdańsku. Autor cykli Projekt UFO, Borderlands, The Internets. Publikował fotografie w takich magazynach, jak: „Common & Senses”, „Sunday Times”, „Art Review”, „Wire”. Brał udział w licznych wystawach indywidualnych i zbiorowych. Jego prace znajdują się m.in. w kolekcjach Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Współczesnego we Wrocławiu i Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki.

Julia Knop (ur. 1971 w Oberhausen) Studiowała projektowanie fotograficzne i filmowe na Uniwersytecie Nauki i Sztuki Stosowanej (FH) w Dortmundzie. Od 1998 roku mieszka w Hamburgu. Na zlecenie czasopism i agencji wykonuje fotografię portretową i reportażową, należy również do agencji fotograficznej „laif”. W trakcie podróży regularnie tworzy własne prace, takie jak cykl Global Avenue (Globalna aleja). Od kilku lat częściej fotografuje architekturę, a w 2017 roku wykonała zdjęcia do publikacji Tilla Briegleba bogevischs buero gewohnt, nagrodzonej przez Stiftung Buchkunst / Book Art Foundation.

Jej prace były wystawiane w Photographers’ Gallery w Londynie, w Fotomuseum Winterthur oraz na Photo Biennale w Daegu, w Korei Południowej.

Biogramy

16

Spis prac

Neue Heimat / New Home (Nowy dom) Hamburg, 2009

Meike Hansen

18

Bunkers (Bunkry) Hamburg, Kilonia, Lubeka, 1993 –1994

Oliver Heissner

19

Global Avenue (Globalna aleja) São Paulo; Szanghaj, 2013–2014

Julia Knop

21

Off Season I & II (Po sezonie I i II) Costa Brava; Wangerland Spa, 2012–2013

Piet Niemann

22

Poland Synesthesis Polska, 2002–2006

Szymon Rogiński

24

Dyrektor Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki dr hab. inż. arch. Bolesław Stelmach, prof. WSPA Współpraca Anna Schuster, BDA Hamburg Współpraca merytoryczna Karolina Andrzejewska-Batko Koordynacja i produkcja Agata Wiśnioch Projekt aranżacji Zuzanna Łąpieś, Tamara Olbrys Opracowanie graficzne Katarzyna Nestorowicz Komunikacja Dominik Witaszczyk Autorzy tekstów Meike Hansen Dagrun Hintze Karolina Andrzejewska-Batko Tłumaczenie Anna Setkowicz-Ryszka Redakcja Julia Odnous-Pawlińska Przygotowanie fotografii do druku Tomasz Kubaczyk Druk CHROMAPRESS Sp. z o.o.

Nakład 400 egz.

Wykonawcy Firma Wizard creative engineers Oświetlenie ESTRADA Wołomin

25

Szymon Rogiński, z serii Poland Synesthesis, Polska, 2002–2006

Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki

niaiu.pl

26