Nieuwezijds Magazine #5

GRATIS tijdschrift #5 / 2013

Over de toekomst van Amsterdam

MAGAZINE

Stadskip 300 eieren per jaar en 2 boutjes (voor wie durft) Jurk uit eigen Stad

1 PetaFlop/s

Winst voor iedereen

Kledingproductie komt – langzaam – weer terug

Wat berekent de supercomputer?

Boer boven bonus Moyee Coffee wil het anders

nummer 5 / 2013

GROENGAS: DÉ BRANDSTOF VAN NU VOOR MORGEN In Amsterdam wordt het slib van de riolering omgezet in biogas.

Het Afval Energiebedrijf waardeert dit op naar Groengas. Dit Groengas kan je tanken bij één van de 9 OrangeGas-locaties in Groot Amsterdam. Zo rijden de inzamelwagens van Afvalservice West op Groengas, maar ook steeds meer taxi’s en bestelbussen. Rijden op Groengas is niet alleen schoner, het is ook beter voor je portemonnee. Dankzij de steun van DOEN kan OrangeGas verder bouwen aan een landelijk dekkend netwerk van Groengasvulpunten, en zo een wezenlijke bijdrage leveren aan duurzame mobiliteit in Nederland. www.orangegas.nl

Colofon Nieuwezijds Magazine wordt uitgegeven door Michiel Bergman en Liedewij Loorbach. Nieuwezijds Magazine onderzoekt de toekomst van Amsterdam.

Hoe gaan we wonen? Eten? Leren?

Zorgen? Consumeren? Wat doen we met energie? Met luchtvervuiling?

Nieuwezijds belicht Amsterdammers die hun stad beter proberen te maken. Van geveltuin tot isolatie van een hele wijk.

Nieuwezijds Magazine gaat de toekomst optimistisch tegemoet. Nieuwezijds wordt gratis verspreid door Amsterdam.

Hoofdredacteur: Liedewij Loorbach Uitgever: Michiel Bergman Vormgeving: Studio Pino Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Susanne Afman Felicia Alberding Jeroen Beekmans Joop de Boer Jan-Dirk van der Burg Bregje Lampe Liedewij Loorbach Richard Mooyman Hanne Reus Maarten van der Schaaf Annemiek Verbeek Fotografie: Jan-Dirk van der Burg Karoly Effenberger Gerritjan Huinink Richard Mooyman Hanne Reus Geert Snoeijer Jan van der Woning Eindredactie: Katja Meijers Foto cover: Geert Snoeijer

SLAPEND DE WERELD VERANDEREN Yumeko maakt een prachtige collectie eco bed- en badgoed.

Gemaakt van de mooiste, duurzame, puur natuurlijke materialen.

Biologisch en fairtrade. En heel erg Zzzacht. Voor jou en voor de

Wij ondersteunen voorlopers met baanbrekende ideeën en werken zo aan een groen, creatief en sociaal Amsterdam.

wereld. Met hulp van DOEN heeft Yumeko haar collectie kunnen uitbreiden en kun je slapend en badend helpen de wereld mooier te maken. www.yumeko.nl

WWW.DOEN.NL

Distributie: Zzapp Services Oplage: 15.000 Contact:

/ NieuwezijdsMagazine www.nzmagazine.nl info@nzmagazine.nl

EDIT OR IAL

Foto: Nina Kopp

Doe Iets

kapitalistisch systeem. Twee Doe Iets, geschreven in grote onderwerpen waar je een nachtletters van gevlochten ijzer.

Het beeld van Serge Verheugen café voor nodig hebt om tot snel stond in het Westerpark, nu vervlogen briljante conclusies te staat het op de treinovergang komen. Guido van Staveren van Dijk, baas van Moyee Coffee, op de Wibautstraat. gebruikt heldere, korte zinnen.

Doe Iets. Die woorden komen Hij doet liever dan hij praat. Hij extra hard aan als je op weg ziet hoe het anders kan en gaat bent naar een dag vol vergademet bravoure de strijd aan met ringen, of weer een avond hebt giganten als Douwe Egberts. verouwehoerd in het café. Maar ik vind het beeld ook inspirerend. “Ontwikkelingshulp is subsidie voor multinationals die het geld Zoals Zomergast Daan Rooseniet netjes verdelen.” Zo. Ambigaarde het in Vrij Nederland verwoordde: “Flikker op met je tie van Moyee: een groter deel mening, kom met een voorstel. van de winst van koffie achterWat gaan we DOEN?” Duikel je laten in de koffieproducerende toch vol voornemens je bed in. landen.

Deze Nieuwezijds staat vol Een tegenovergestelde trend mensen die kroegpraat omzetbegint in de kledingindustrie.

We willen kleding weer van ten in daden. Dwarse Denker dichterbij. Er zijn zelfs pogingen Joris Bijdendijk neemt met een om in Nederland te produceren. groep chef-koks producten af Ook dat lijkt logisch en beter: van lokale boeren. Zodat die veel mensen hier zijn werkloos, producenten genoeg inkomen hebben om zich toe te leggen op waarom niet laaggeschoold werk voor onze markt hier laten doen? die speciale roggesoort of kaas, Maar die naaisters in Banglaen niet over de kop gaan.

De directeur van GRO, het desh dan? bedrijf dat zwammen kweekt op Oef, da’s weer een dilemma koffieprut, ervaarde in Afrika dat voor in de kroeg. de methode werkt, dacht: dat ga Gelukkig kan iets doen ook simik ook in Nederland opzetten. En pel. Neem een kip. Eet je eigen deed het. Hun zwammenbittereitje. bal doet het prima bij een biertje.

Ontwikkelingssamenwerking, het Liedewij Loorbach

3

nummer 5 / 2013 Foto: Amke

Foto: Thomas Heere

Inhoud 8

stadskippen Scharrelen op balkons en landjes, in tuinen en huiskamers

Made in Amsterdam 7 Hangend plantenbakje 18 Jurk van eigen bodem

Waarom wordt hier nauwelijks kleding gemaakt?

24 1 PetaFlop per seconde

BEZOEK DE VAN EESTEREN MUSEUMWONING

JE MOET WEL GEK ZIJN ALS JE HIER NIET GAAT ETEN

Het culturele erfgoed van Amsterdammers behouden en tegelijk het verleden opnieuw betekenis geven? Dat is wat het Van Eesterenmuseum met haar jaren ‘50 Museumwoning doet. Buurtbewoners van Amsterdam Nieuw-West hielpen bij de inrichting en samenstelling van deze museumwoning. DOEN vindt het bijzonder dat het museum het publiek laat meebepalen wat er tentoongesteld wordt, daarom ondersteunt zij de Museumwoning. Kom langs en ervaar hoe in de jaren ‘50 geleefd werd! www.vaneesterenmuseum.nl

Heerlijk Mediterraans eten kan je bij Restaurant Freud in de Spaarndammerbuurt. Alle gerechten worden bereid met verse, duurzame en seizoensgeboden producten. Het restaurant blinkt niet alleen uit door de heerlijke gerechten, maar ook door de bijzondere bediening. Met steun van DOEN biedt Freud mensen met een psychiatrische achtergrond de kans om bij hun te leren en werken.

Kom vooral eens langs. Wel even reserveren, anders wordt het een gekkenhuis! www.restaurantfreud.nl

TAXI ELECTRIC: CHANGE THE SYSTEM Taxi Electric, het eerste Amsterdamse taxibedrijf dat met alleen maar elektrische auto’s rijdt, probeert de Amsterdamse taximarkt drastisch te veranderen. De duurzame en sociale onderneming rijdt enkel op groene stroom en biedt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opleiding tot en werk als chauffeur. De chauffeurs zijn vriendelijk en behulpzaam en worden door Taxi Electric zelf opgeleid. Met steun van DOEN breidt deze innovatieve taxidienst zich steeds verder uit. Taxi Electric is als sociale en duurzame onderneming een voorbeeld voor de hele Nederlandse taximarkt.

Foto: Taxi Electric

www.taxielectric.nl

Wij ondersteunen voorlopers met baanbrekende ideeën en werken zo aan een groen, creatief en sociaal Amsterdam.

WWW.DOEN.NL

14 Knutselen met DNA Iedereen mag experimenteren in het Open Wetlab

De supercomputer van 14,5 miljoen euro

28 Winst voor iedereen Moyee Coffee wil het anders doen 31 Goede Buur

Hoe Amsterdammers elkaar helpen

22

Dwarse Denker

Joris Bijdendijk, chef-kok ‘Wij kunnen voorkomen dat gewassen uitsterven’

32 Zwammen

van koffie GRO kweekt oesterzwammen op uw koffiedrab.

En verdient eraan

Kwaliteitsslag 38 Toekomst van het Leidseplein Doorkijk 41 De Beschuitbus op CS

Gestart / Gestopt 43 ANNA + NINA EN MOOI MAMA

Agenda

44 OkTOBER – NOVEMBER

Buiten de Ring 46 Stedelijke trends over de grens

5

nummer 5 / 2013 gewoon goed in wonen

Zoekt en gij zult… gevonden!

Wij hebben hem gevonden: jouw huis in jouw Amsterdam.

Kopen in Amsterdam kan bij Eigen Haard ook met de Starters Renteregeling!

Kijk snel naar de mogelijkheden.

Eigen Haard heeft huizen op de mooiste plekjes van Amsterdam. Mooi, knus, riant en bijzonder.

Voor starters hebben wij nu een speciale regeling: De Starters Renteregeling.

Made in Amsterdam Hangend plantenbakje

Handgemaakt hangend plantenbakje van hout.

Een dikke laag lak zorgt ervoor dat water niet naar beneden sijpelt of het hout aantast.

De kleine potjes zijn precies geschikt voor miniplantjes die te koop zijn in tuincentra en plantenwinkels. Zelfs oude Amsterdamse plafonds kunnen dit gewicht aan. Grotere exemplaren zijn ook verkrijgbaar.

Alle plantenbakjes zijn uniek qua vorm en kleur en worden gemaakt in een atelier in Amsterdam-Noord.

Anne-Floor Nolet (34) wilde een hangplant en kon alleen maar lelijke potten vinden. Dan maar zelf maken. Ze is interieurontwerper en volgde de meubelmakersopleiding.

Na wat experimenteren kwam ze tot het juiste materiaal en de juiste maten, nu anderhalf jaar geleden.

Vrienden waren enthousiast, ze ging op een paar markten staan, stond op Lowlands en zette een winkeltje op op Etsy.com.

“Ik krijg veel reacties. Ik heb nu voor het eerst vooruit gewerkt, in één keer veertig stuks gemaakt. Dan hoef ik niet zo achter de feiten aan te lopen.” Per plantenbakje is ze ongeveer drie uur bezig.

“Ik hoop dat het groeit en echt een eigen lijn wordt. Ik zit nu in een overgangsfase. Van een goed idee tot een echt merk.”

Kijk voor meer info op: www.etsy.com/shop/AFNOLET

De sleutel naar je eerste koophuis.

www.kopenbijeigenhaard.nl

7

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

Eigen Eitjes Tekst: Felicia

Alberding

Foto’s:

Geert Snoeijer

Ze scharrelen in binnentuinen, op balkons, bij woonboten en landjes aan de rand van de stad. Maar we houden ze alleen voor de eieren.

Eigen kippen eten, dat doen we liever niet.

Knuffelkip Satjeet Singh, Zuidoost Satjeet (11) houdt van dieren. Daarom eet hij ze niet. En ook geen eieren want “zo’n dooier, dat wordt toch een kip?” Roosje, de kip van Satjeet, eet zelf wel gewoon alles. “Soms zelfs een stukje kip als er in de tuin wordt gebarbecued,” vertelt zijn vader.

Roosje is de enige kip die is overgebleven van de tien die Satjeet eerder had. “Ik wilde heel graag een huisdier, maar ben allergisch voor stof. En honden en katten zijn een beetje vies.” Met zijn ouders reed hij naar de grens bij Duitsland en haalde tien Serama’s, een Aziatisch krielkippen ras. Het bleken vier haantjes en zes kippen. “Ze hadden allemaal een naam, Toffie de haan was het slimst. En Swaggerboy.” Toen de buren begonnen te klagen dat het lawaaiig was in de achtertuin, besloot de familie negen kippen naar de buurtkinderboerderij te brengen. Eén kip mocht Satjeet houden en dat werd Roosje, de liefste en rustigste. Overdag loopt ze vrij rond in de tuin en in huis, slapen doet ze in een beschut gedeelte van de schuur.

“Ze is een echte knuffelkip. Als ik uit school kom, zit ze op de bank op me te wachten.”

8

9

nieuwezijds

Stadsscharrelkip Joop Olijve, Oostelijk Havengebied “Eigenlijk is er geen kip die van mensen houdt,” weet Joop. “Het interesseert ze vrij weinig of ik er ben.” Dat is andersom wel anders. De bewoner van het bekende huis langs het spoor is bijzonder gesteld op zijn kippen. Maar misschien wel meer op de kanarie die elke ochtend voor hem zingt en op de parkieten, mussen en duiven in de tuin. Toen de spoorwegen hem drie jaar geleden weg wilden hebben, verzamelde de buurt drieduizend handtekeningen. “De buren en kinderen uit de buurt vinden al die dieren hier prachtig.”

Net als zijn eigen kleinkinderen. Wie wil er geen opa met kippen, konijnen, een pony en geitjes in de tuin? Ook de eieren zijn geliefd. “Er komt hier zelfs een gezin uit Almere elke week eieren halen.” Eén haan en een stuk of vijfendertig kippen scharrelen lekker vrij rond in de achtertuin. “Een tweede haan erbij geeft meestal gedonder, dus de haantjes die worden geboren geef ik weg.” Een kip uit eigen tuin eten, heeft Joop al die jaren dat hij kippen houdt nog nooit gedaan.

Hij moet er niet aan denken. Om de dag eet hij twee eieren, gekookt, nooit gebakken. En dat al achtentwintig jaar.

Eitjes kopen? Panamalaan 13

Hoe houd je kippen in de stad?

10

Wat voor hok heb je nodig?

Het kippenhok moet in elk geval bestaan uit een buitenren en nachthok. Kippen slapen op stok, zorg dus voor zitstokken (niet rond maar rechthoekig) en een legnest van stro. Als je geen zin hebt om zelf een hok te bouwen, koop je gewoon een kant-en-klaar hok op internet. Kijk bijvoorbeeld eens op www.omlet.co.uk

Wat eten kippen?

Kippen zijn alleseters: ze eten gras, insecten en groente- en tuinafval. In de tuin of op het balkon vinden ze niet alles, dus geef je ze bij voorkeur kippenvoer met daarbij gemengd graan, legkorrels en schelpengrit om het calcium – dat zorgt voor sterke eierschalen – aan te vullen.

nummer 5 / 2013 Waar voelen ze zich fijn?

Overdag zijn kippen graag buiten, maar ze houden niet van de volle zon. Zorg dus dat er genoeg schaduw is. Ook houden ze van graven en het nemen van zandbaden.

Je kunt beter twee of meer kippen houden, dan kunnen ze een pikorde bepalen die maakt dat ze zich veilig voelen.

Hoe lang leggen kippen eieren?

Wanneer kippen ongeveer vijf maanden oud zijn, beginnen ze met het leggen van eieren. Bij de geboorte is bepaald hoeveel eieren een kip in haar leven zal gaan leggen, gemiddeld zijn dat er 300 per jaar. Elk jaar neemt de eiproductie een stukje af, totdat de kip is uitgelegd en met pensioen kan.

Hebben ze een haan nodig?

Om eieren te kunnen leggen hebben kippen geen haan nodig. Als je van rust houdt, kun je beter ook geen haan nemen.

Een haan zorgt wel voor zijn hennen, met hem voelen ‘de meisjes’ zich veiliger. Maar hanen zijn ook hardhandig en takelen hennen soms behoorlijk toe. Als je kuikens wil, heb je natuurlijk wel een haan nodig.

Dumpkip Joost Janmaat en Olivia Somsen, Noord Dat ze bij de Open Coop kippen hebben, is niet zo gek. Het creatieve bedrijf waarvan iedereen die er werkt mede-eigenaar is, draait om zelfvoorzienend zijn. Met elkaar runnen ze bijvoorbeeld een lunch- en koffiebar en opdrachten worden binnen de coöperatie verdeeld. “De ren is een ecosysteem op zich,” vertelt Olivia. “De konijnen die er ook wonen houden het gras kort, de kat houdt de duiven weg, het groenteen fruitafval van de keuken gaat naar de kippen en de eieren terug naar de keuken.”

De drie – vermoedelijk – krielkippen zijn dumpkippen die hun Amsterdamse leven begonnen als balkon- of tuinkip, maar om wat voor reden dan ook werden gedumpt.

“De man die deze dumpkippen verzamelt klopte bij ons aan omdat hij hoorde dat wij wel ruimte hadden.” ’s Avonds blijft het gebied rondom de voormalige controlekamer van Shell op het Tolhuistuinterrein een beetje schimmig. Zo vonden ze in de bak met kippenvoer niet zo lang geleden een schoudertas gevuld met iemands gehele administratie. Maar met de kippen is gelukkig nooit iets gebeurd. “Kippen zijn intens dom,” zegt Joost. “Heerlijk dom,” vindt Olivia. “Bijen, die zijn pas interessant,” filosofeert Joost verder. “Die zorgen voor elkaar, overtuigen elkaar en hebben een taakverdeling binnen het anarchistische bolwerk van de korf. Kippen zijn neanderthalers, alles gaat op basis van dominantie en agressie.”

‘De ren is een ecosysteem op zich’

11

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

rock-’n-rollkip Kim van de Veerdonk, Indische buurt De kippen op het balkon van Kim komen uit de broedmachine van haar opa in Brabant. Boes en Snoes zijn tweedegeneratiekippen die zij en haar vriend Bas samen hebben. “Hiervoor hadden we een echte rock-’n-rollkip. Die was zo dominant en hardhandig tegen de ander, dat die het uiteindelijk niet overleefde.” De rock-’nrollkip stierf niet lang daarna zelf ook.

“Kippen horen niet alleen te zijn, minstens met z’n tweeën maar meer zou eigenlijk nog beter zijn.” Helaas, zoveel ruimte is er niet op het balkon. De nieuwe kippen kunnen het goed met elkaar vinden.

“Het is fijn om voor dieren te zorgen, ik ben dat van huis uit gewend. De geluiden die ze maken zijn gezellig als we ’s avonds op het balkon zitten.”

Wormen, die zijn als sashimi voor kippen.

Die haalt Kim weleens onder de tegels vandaan en maken de kippen extatisch.

Opa vindt het maar raar, dat getroetel van stadsmensen. “Hij vindt dat we veel te schattig omgaan met onze kippen. Hoezo eten jullie ze niet op?” Bij hem in Brabant gaan de kippen na een tijdje steevast ‘op wintersport’. Dat idee staat Kim niet aan.

Dan de eieren, ze zou het bijna vergeten, “maar díe zijn lekker!”

Kun je kippen houden Hoeveel kippen zijn er op het dak? in de stad?

Marvin Fernandes experimenteerde een Peter van Poelgeest, faunabeheerder jaar geleden met kippen op zijn dak in (en redder van o.a. de kippen van de Open Westerpark. Het kan zeker, maar het hok Coop), schat grof dat één op honderd gemoet aan behoorlijk wat eisen voldoen. zinnen met een benedentuin kippen heeft.

Zo moet er voldoende ruimte zijn, het hok “Maar dat is misschien wel ruim genomen.” wind- en waterdicht zijn en een gedeelte Sinds hij er met de gemeente voor zorgt van de buitenren overdekt. Marvin startte dat het moeilijker is een kip te dumpen en de Facebookgroep We Share Chicken waar hij plekken zoekt voor kippen die toch zijn stadsmensen met kippen ervaringen delen. weggedaan, heeft hij nu een wachtlijst met adoptiegezinnen.

12

Mag je zelf slachten?

Kippen slachten voor eigen gebruik is toegestaan. Over de meest diervriendelijke manier om dit te doen, vind je instructies op forums en YouTube.

FACEBOOK.COM/THEGOODFA M THEGOODFA MILY.NL

13

nieuwezijds

Amsterdams publiekslab voor experimenten met levend materiaal

Susanne Afman Foto: waag society Tekst:

Knutselen met DNA In het Wetlab, hartje Amsterdam, kunnen doe-het-zelvers aan de slag met biotechnologie.

Tijd voor een lesje ‘weird science’ met Pieter van Boheemen, hoofd van het Open Wetlab bij Waag Society.

nummer 5 / 2013 “Wash hands, do not eat, drink or smoke, wear lab coat”. Het zijn de huisregels van een openbaar lab, dat in het ‘kasteeltje’ op de Nieuwmarkt zit. Ze zijn in grote letters op de deur van een ronde torenkamer geplakt. Binnen groeien schimmels in petrischaaltjes kunstig over Amsterdamse ansichtkaarten heen.

Microscopen zijn aangesloten op beeldschermen en laten zo de beweging van bacteriën zien. Een OpenPCR-machine vermenigvuldigt DNA, dat gebruikt kan worden voor allerlei experimenten. Door wie maar wil. Want dat is het doel van dit publieke lab: iedereen die nieuwsgierig is, zelf laten ervaren wat biotechnologie is.

Binnen de biotechnologie draait alles om de ontwikkeling van nieuwe technieken die het leven (planten, dieren of mensen) kunnen manipuleren en vormgeven: genetische modificatie, mutatie, veredeling of celfusie bijvoorbeeld. Een van de bekendste voorbeelden is stier Herman, in 1990 geboren in het lab van Pharming uit genetisch gemodificeerde eicellen. Hij was zo ontworpen dat zijn vrouwelijke nakomelingen melk zouden geven die het ontstekingsremmende eiwit lactoferrine bevat. Op die manier zou de melk gebruikt kunnen worden voor babyvoeding. Herman mocht zich uiteindelijk voortplanten, maar de melk van zijn dochters bevatte niet genoeg lactoferrine. De stier werd gecastreerd, ternauwernood gered van het slachthuis en later verkast naar museum Naturalis.

Stier Herman riep veel weerstand op. Hoever kunnen en willen we gaan met het beïnvloeden van de natuur?

Op dit moment komen biotechies over de hele wereld samen om zich te buigen over deze vraag. Hun belangrijkste doel is om biotechnologie toegankelijk, betaalbaar, creatief en open te maken. Pieter van Boheemen (27 jaar) is zo’n wetenschappelijke dromer: “Ik hoop dat het lab ons helpt om mensen te laten zien en ervaren wat biotechnologie precies inhoudt. Ik wil bezoekers verwonderen, DIY-biologen aansporen te experimenteren en vragen oproepen.”

14

Natte materie De maakbaarheid van het leven, dat is waar het in het wetlab veelal om draait. ‘Wet’ staat dan ook letterlijk voor ‘nat’: er wordt gewerkt met DNA, cellen, microorganismen of weefsel. “In ons lab zijn dezelfde materialen en machines beschikbaar als in academische labs, waardoor we ook dezelfde experimenten en proeven kunnen doen. Het grote verschil is dat wij ons lab voor iedereen openstellen. Zo krijgen mensen een werkruimte en de tools om het heft in eigen handen te nemen,” legt Pieter uit. Hij vertelt dat er bijvoorbeeld bijenkwekers of aardappeltelers langskomen, die onafhankelijk willen opereren van grote agrobedrijven.

“Met ons lab maken we dit mogelijk.”

Lang niet iedereen zal willen of kunnen experimenteren met DNA, weefsel en cellen. Je kunt je afvragen waarom deze tak zo nodig opengebroken moet worden. “We hebben het hier niet alleen over wetenschap, maar ook over een industrie waar miljarden in omgaan,” zegt Pieter. “Terwijl er zeker niet altijd gezocht wordt naar de meest relevante oplossingen.

Vernieuwingen richten zich vaak op puur technische innovatie of commercieel gewin. Als buitenstaanders hebben we geen idee of er wel echt wordt nagedacht over slimme en maatschappelijk wenselijke ontwikkelingen.”

Maatschappelijk debat Daarom wil het Open Wetlab mensen prikkelen. Een debat op gang brengen, maar dan wel met de juiste informatie als basis. Hiervoor werkt het lab samen met kunstenaars aan bioart-projecten: “Kunst roept een reactie op bij mensen. Het maakt dingen tastbaar en is aanleiding voor gesprek.” Zo was het wetlab in 2012 samen met kunstenaar Adam Zaretsky op Lowlands aanwezig. Daar stond een kunstig vormgegeven bak met embryo’s van zebravisjes, veelgebruikte proefdieren bij biotech-experimenten. Aan bezoekers werd gevraagd of zij de embryo’s wilden injecteren met blauwalg, als onderdeel van een studie waarin onderzocht werd of dieren, net als planten, kunnen

gist oogsten

DNA-daten & vingerafdrukken hacken

Deelnemers van de workshop Amsterdam Yeast gingen de Amsterdamse straten op om gist te oogsten van oppervlaktes van muren, deuren, bomen, fietszadels, bellen of plaskrullen. Daarna kregen de monsters een paar dagen de tijd om in het lab te groeien, op een mooie ondergrond van een Amsterdamse ansichtkaart. Doel van de workshop was het laten zien van onzichtbare organismen die overal om ons heen zijn. En om daardoor te zien dat onze hele omgeving vol leven zit.

Gist bestaat uit eencellige organismen die waarschijnlijk het allereerst getemd zijn door menselijke technologie. De gistsoort Saccharomyces Cerevisiae wordt al duizenden jaren gebruikt om te bakken en om alcohol mee te maken. Bovendien gebruiken celbiologen gistcellen om informatie te verkrijgen over hoe cellen werken. Zo kan gist ook wat vertellen over hoe ons eigen lijf functioneert.

Het zichtbaar maken en karakteriseren van DNA – in CSI-termen ook wel ‘DNA fingerprinting’ genoemd – is een veelgebruikte methode om misdadigers op te sporen, ziekteverwekkers te detecteren of lichamen te identificeren. Maar ook om genetische ziekten te voorspellen, vaderschap vast te stellen, te checken of er paardenvlees in je eten zit of op basis van DNA je ideale biologische partner te vinden. Nu deze techniek gemeengoed begint te worden, worden de implicaties rondom privacy en identiteitsvraagstukken ook steeds prangender. Wat gebeurt er als dit systeem gehackt wordt? DNA fingerprinting is sinds kort ook mogelijk in het Open Wetlab.

15

nieuwezijds leven op zonne-energie. Door de injecties sterven echter veel van de embryo’s. Het voor de hand liggende dilemma: heiligt het doel de middelen? Maar omtrent dit soort onderzoek zijn nog veel meer vragen te stellen. Als dit in het lab mag, mag het dan ook in de kunst? Of in de commercie? Bijvoorbeeld om glowin-the-dark-sushi te kunnen maken? Ja, dat bestaat echt. Japanners zijn er dol op!

In het wetlab worden doorlopend dit soort momenten gecreëerd. “Bij onze workshops en meet-ups maakt leeftijd of opleiding niks uit,” vertelt Pieter. “Zo ga ik binnenkort met 150 middelbare scholieren aan de slag in Amsterdam-Noord, als onderdeel van het project ECLECTIS. Samen zetten we met behulp van bacteriën modder om in energie. Met ledlampjes maken we vervolgens een lichtgevend kunstwerk, dat bezoekers laat zien waar de omgeving energierijk is en waar niet. Ook dat is biotechnologie.”

Ondernemerschap Hoewel je bij biotech misschien denkt aan geitenwollen sokken in sandalen, of witte stofjassen en enorme brillen, zijn het juist jonge ondernemers die het speelveld domineren. En dat is niet zo gek, want het is een sector die veel kansen biedt. Zie het als een stuk land dat net ontgonnen is en waarop alles nog mogelijk is. Het enige wat er nodig is, zijn pioniers die het aandurven om iets op poten te zetten. Pieter is zelf zo’n pionier. Hij heeft zijn eigen start-up: Amplino. Met zijn team ontwikkelt hij een mobiele tool waarmee op malaria getest kan worden. Met deze tool kunnen mensen zelf snel een diagnose stellen en vroegtijdig behandeld worden. Daarnaast monitort de tool medicijngebruik en worden relevante gegevens in ‘the cloud’ gedeeld. Hierdoor kunnen overheden en gezondheidsinstanties onder andere monitoren hoe de ziekte zich verspreidt. “Ik hoop dat ons Wetlab een kraamkamer wordt voor ondernemers. Een plek waar zij hun ideeën kunnen testen en uitwerken, om ze vervolgens naar het grote publiek te brengen.”

De zalm kan Frank niet wild genoeg zijn.

Frank’s wilde zalm wordt met de lijn gevangen in de woeste wateren van Zuidoost-Alaska. Waar de visserij al sinds 1950 duurzaam is, en de visstand daardoor elk jaar beter wordt.

En in Amsterdam, in onze eigen rokerij, inspecteren, fileren en zouten we de wilde zalm, waarna we hem temmen met de rook van smeulende hickory.

Kleinschalig en tot in de perfectie.

100% ambachtelijk handwerk met een fantastisch, volledig verantwoord resultaat.

En (dus) onvergetelijk lekker.

Frank’s Smoke House Wittenburgergracht 303, Amsterdam

Verdien € 200,- p/m* met verhuur van je eigen auto

Telefoon opladen met modder Zelf een bioreactor bouwen? Klinkt ingewikkeld, maar in de praktijk betekent het niet veel meer dan het opwekken van energie uit biologisch materiaal, zoals modder. Hoe je dit doet?

Neem een tupperware-bakje en leg daar een laag koolstof in. Daarbovenop gaat een laag verse modder, waar de stokjes en bladeren uit gezeefd zijn. Maak de sandwich af met een tweede laag koolstof en laat de levende microben in de modder vervolgens de rest doen.

Zij produceren energie en gebruiken het carbon als electron acceptor. Met genoeg bacteriën kun je zelfs een mobiele telefoon opladen.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Waag Society.

16

Bestel ook op smokehouse.nl

Het verhaal van urine Met ontwerpers Mike Thompson en Susana Cámara Leret namen 35 bezoekers van een DIY-Bio meet-up hun eigen urine onder de loep.

Want urine is een soort encyclopedie vol feiten en informatie over je eigen lichaam. Tools die de verhalen van urine zichtbaar maken, kunnen dan ook prima ingezet worden voor zelfdiagnose. Tijdens de meet-up kwamen behoorlijk wat vragen boven. Als je je eigen gezondheid kan monitoren, moet je dit dan ook doen? Hoe beoordeel je de kwaliteit van de gegevens en, misschien nog wel belangrijker, hoe zorg je voor een juiste interpretatie?

*Gemiddelde verdiensten per maand van huidige WeGo verhuurders.

Nu volledig geautomatiseerd www.wego.nu

nieuwezijds

Jurk van eigen bodem Sinds de laatste rampen in Bangladesh weet iedereen dat onze kleren niet onder ideale omstandigheden worden gemaakt. Waarom halen we de productie niet terug naar Amsterdam?

Jurk: Eloise est mignonne

Tekst:

18

nummer 4 / 2013

Catta Donkersloot “Omdat ik alles zelf maak, kan ik elke week wel iets nieuws in de winkel hangen,” zegt Catta Donkersloot (33). De modeontwerpster, die ook een paar jaar een winkel op het Haarlemmerplein had, zit sinds juni weer in haar oude atelier en winkel op de Geldersekade. Meestal hangen de verschillende stuks er maar in één maat. Als het op is, is het ook echt op. En dat is precies de bedoeling. “Ik kan snel inspelen op de vraag, en op het weer. Voor klanten is het ook leuk dat ik met kleine series werk. Dan weten ze zeker dat ze iets bijzonders kopen.”

Haar handschrift is niet veranderd.

Donkersloot maakt nog steeds de meisjesachtige kleren, die ze een paar jaar geleden ook tijdens Amsterdam Fashion Week liet zien, maar ze heeft wel haar focus verlegd. “Ik ben nu meer gericht op verkopen. En dus maak ik vooral leuke en draagbare jurkjes die makkelijk in de wasmachine kunnen en die gemiddeld honderd euro kosten. Die doen het hartstikke goed.”

Catta’s studio-shop, Geldersekade 65, www.catta.nl

bregje lampe

Kijk eens naar het naadje in de nek van je T-shirt.

Iemand heeft daar met zijn handen aan gezeten, en dat zit nu op jouw huid. Misschien was het wel een van de medewerkers van Rana Plaza, de Indiase textielfabriek die een paar maanden geleden instortte, en ligt degene die jouw T-shirt heeft genaaid nu onder het puin.

Wat zou het ideaal zijn: een keten waar je met een schoon geweten kleren kunt kopen. Een Amsterdamse variant op American Apparel, de Amerikaanse keten die al haar kleding netjes in Amerika laat maken, door personeel dat daar behoorlijk voor wordt betaald in plaats van wordt uitgebuit. Goed, American Apparel is niet honderd procent op orde, en krijgt met name veel kritiek op het personeelsbeleid dat gericht is op mooie mensen in de winkel en de overdreven sexy campagnes. Maar zeker voor de grootte waarop het merk opereert, is het een geslaagd initiatief.

American Apparel laat zien dat produceren in een rijk en westers land wél mogelijk is.

En daarin staat het bedrijf niet alleen. De ambachtseconomie rukt aan alle kanten op. Precies zoals de Amerikaanse socioloog Richard Sennett suggereert in zijn boek ‘De ambachtsman, de mens als maker’,

“En denk ook eens aan de mensen in Bangladesh waarin hij ons laat nadenken over onze verhouding tot ons werk, en waarom we nog zo weinig zelf maken. en andere productielanden. Wat zou het voor hen betekenen als we de productie weer hierheen zouden Ook de Amerikaanse oud-industrieel Harry Moser is halen? Eerst hebben we het allemaal daarheen ervan overtuigd dat na offshoring, het uitbesteden gebracht, omdat het goedkoper moest. Je helpt de van productwerk aan lagelonenlanden, nu reshoring mensen daar zeker niet door alle productie weer weg volgt. Als oprichter van The Reshoring Initiative te halen,” zegt Marieke Eyskoot, die zich met haar reist hij de wereld rond om zijn blijde boodschap te verkondigen. Moser vindt dat ondernemers niet alleen bedrijf Talking Dress (ze heeft ook een boek en een app) inzet voor fair fashion. maar voor het snelle geld moeten gaan, maar dat ze Bangladesh is voor tachtig procent afhankelijk van de ook hun best moeten doen om werkgelegenheid te productie van kleding. Er werken vier miljoen mensen creëren en te behouden. Als het Wim van der Leegte, in de textiel. Alle productie weghalen heeft hetzelfde directeur van de VDL Groep en sinds vorig jaar effect als een boycot, dan hebben de meeste mensen bekend als de redder van de Limburgse autofabriek helemaal geen werk meer. Alleen vanuit het oogpunt Nedcar lukt om tegen de klippen op 1500 mensen van de transportkosten vindt Eyskoot het wél een aan het werk te houden in een industrietak die in goed idee om de productie terug te halen. “Nu heeft Nederland ten dode was opgeschreven, zou dat toch een kledingstuk gemiddeld vijf of zes landen gezien meer mensen moeten lukken? Dus waarom halen we voordat het hier in de rekken hangt, omdat elk stade modeproductie niet terug?

Was het maar zo makkelijk. Want je kunt hier wel dium, zoals katoen plukken of textiel weven, ergens een shirtje in elkaar laten zetten, dan nog is dat geen anders gebeurt. Dat is toch eigenlijk belachelijk.” garantie dat een kledingstuk honderd procent goed Voorzitter Han Bekke van brancheorganisatie Modint, gemaakt is. Waar haal je bijvoorbeeld het katoen waarbij 750 modebedrijven zijn aangesloten, ziet de vandaan? En stel dat je een rits of knopen aan een laatste tijd een deel van de kledingproductie naar Euontwerp wilt zetten. Moet je die dan ook zelf maken? ropa verschuiven. “Nederland en Amsterdam profiteren

19

nieuwezijds

daar nog niet van, maar Portugal en Turkije bijvoording van een goede kwaliteit tegen een redelijke prijs in Nederland te laten maken. Ik heb heel lang gezocht beeld wel,” zegt Bekke. Volgens de voorzitter heeft naar een geschikt atelier, maar uiteindelijk heb ik mijn de verschuiving te maken met duurzaam denken, dat eindelijk ook in de mode meer voet aan de grond begint eigen atelier opgezet,” vertelt modeontwerpster Marte krijgen. Steeds meer bedrijven raken ervan overtuigd cha Hüskes die haar jurken zowel in Nederland als in dat ze de neerwaartse spiraal van ver weg grote aanhet buitenland verkoopt. Hüskes werkt op de dertallen voor weinig geld laten produceren die vervolgens tiende verdieping van het World Fashion Centre. Daar in de uitverkoop terechtkomen, moeten doorbreken. maakt ze samen met gemiddeld drie stagiaires de “Technisch is het best mogelijk om kleding in Nedersample collecties, kleine series en losse opdrachten land te laten produceren, maar dat heeft flinke gevol- die ze tussendoor krijgt. Grotere series laat ze maken door een Nederlandse producent in Roemenië. gen voor de kostprijs van je product. De Nederlandse uurlonen zijn hoog. Bovendien zijn er hier maar weinig Marian Wigger, een door de wol geverfde modevetemensen die het ambachtelijke handwerk beheersen,” raan die aan de wieg stond van modemerk Turnover zegt Bekke. en sinds 2006 website en kledinglabel Zenggi runt, Daar wordt aan gewerkt. Twee jaar geleden begon in laat kleine series bij een atelier in Amsterdam maken.

Amsterdam-West de Meesteropleiding Coupeur, een “En als ik ineens bedenk dat ik meer broeken nodig private vakopleiding op hbo-niveau waar inmiddels heb op de site, kan ik die ook in Amsterdam laten 21 studenten een voltijdopleiding en 33 studenten maken. Dat is ideaal, maar het is wel allemaal vrij een deeltijdopleiding tot kleermaker volgen. Nog meer rechttoe-rechtaan wat ze hier doen. Omdat de kennis over het ambacht ontbreekt, moet ik voor meer beambacht in de mode: de Jean School, die september vorig jaar opende en inspeelt op de behoefte van de werkelijke stuks, met bijvoorbeeld borduursels of een denimbranche aan gespecialiseerde vakkrachten. speciale voering, naar het buitenland,” aldus Wigger.

De school, een initiatief van House of Denim en het Ja, ze zou het prettig vinden als er in de mode-indusROC van Amsterdam, heeft vijftien studenten en in trie meer lokaal geproduceerd kan worden. Maar daar september begonnen 25 nieuwe. hangt wel een prijskaartje aan. En Nederlanders zijn “Natuurlijk hopen we dat deze opleidingen op termijn volgens Wigger maar zelden bereid om te investeren de productie in Amsterdam en de rest van Nederland in kwaliteit. Een trui die voor minder dan veertig euro stimuleren,” zegt Bekke, die ook betrokken is bij de in de winkel moet liggen, kan gewoon niet in NederMeesteropleiding Coupeur. “Dat zou fijn zijn, want land gemaakt worden. En dan heeft ze het nog niet voor zover ik weet is het nu bijna niet mogelijk om kle- eens over een jas.

Blazinbell

nummer 5 / 2013

Eloise est mignonne “Ik laat enkele stuks maken bij een naaister in de Willemsstraat en ik heb ook een aantal andere ateliers in de buurt gevonden waar ik jurken laat maken,” zegt Leontien Komijn (41). Komijn begon twee jaar geleden met het label Eloise est mignonne; onder die naam verkoopt ze elegante, vintage geïnspireerde jurken die in Amsterdam gemaakt worden. Sinds begin september heeft ze een winkel in de Oude Spiegelstraat.

“Ik vind het belangrijk dat ik contact heb met degene die de kleren maakt. Ik heb wel lang moeten zoeken naar goede kleermakers, maar het is me uiteindelijk gelukt,” zegt Komijn. Ze geeft toe dat het iets duurder is om kleding in Amsterdam te laten maken, maar dat heeft ze er wel voor over. “Het is ook heel praktisch. Soms krijg ik dingen terug die niet helemaal zijn geworden zoals ik voor ogen had en dan kan ik ze direct laten aanpassen. Daarnaast maak ik tijdloze stukken die gemakkelijk een paar jaar meegaan, die mogen wel iets duurder zijn.”

Eloise est mignonne, Oude Spiegelstraat 4, www.eloise-est-mignonne.nl

Bell Poort (42) begon in 2006 samen met Rima Freeman het label Blazinbell, met een funky winkeltje in de Sint Nicolaasstraat, dat na twee jaar weer dichtging.

Ze maakten alles op maat, klanten konden zelfs hun eigen stof meenemen.

“Het was een geweldige tijd. Een grote creatieve explosie. Maar uiteindelijk bleek het runnen van een winkel moeilijk te combineren met het maken van de kleren,” zegt Poort.

Sinds drie jaar heeft ze een studio in de Koffiefabriek aan de Joan Muyskenweg.

Ze heeft zich de laatste tijd toegelegd op patchwork en maakt vooral veel patchwork broeken en sweaters. In opdracht van Kuyichi maakte ze een kleed, koffers en tassen. “Alles wat ik doe is one of a kind, het is allemaal handwerk. Ik werk nu samen met een meisje, maar het ziet ernaar uit dat ik het atelier binnenkort moet uitbreiden. Ik wil best groeien, maar ik wil niet te groot worden, want ik vind het fijn om dicht op het product te zitten.”

Blazinbell, www.blazinbell.com

20

21

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

joris bijdendijk

Koken om de biodiversiteit te bevorderen, bij restaurant Bridges van hotel The Grand passie en idealen samen laten komen. aan de Oudezijds Voorburgwal. Hij ontwikkelde het concept, gebaseerd op het Dat doet Bijdendijk onder andere in de gedachtegoed van Slow Food, samen met Youth Food Movement, een netwerk van zijn leermeester Ron Blaauw. “Het moet consumenten, chefs, producenten en een plek worden waar Amsterdammers boeren die de handen ineenslaan voor een zich prettig voelen,” zegt Bijdendijk. Een eerlijk, milieuvriendelijk voedselsysteem. volkskeuken in een van de chicste hotels “Ik hoorde onlangs van een bijzondere van de stad - dat klinkt als een onmogelijroggesoort uit Groningen. Het kostte me ke opgave. “Ik hoop dat iedereen zijn drem- maanden de boer op te sporen. Zo’n man heeft geen website, doet niet aan markepelvrees overwint, want wat we aanbieden is echt betaalbaar,” zegt Bijdendijk. ting of pr. Die taak nemen wij dan van ze “Negentig procent van de kaart is van over, zodat het voor anderen makkelijker Tekst: Annemiek Verbeek Nederlandse origine. Wij hebben hier zo is hun weg naar deze producten te vinden.”

Foto: Karoly Effenberger veel prachtige producten, ambachtelijk gemaakt, verfijnd van smaak. Bijna allemaal Chefs nemen samen af voor de export, dood- en doodzonde. Onze In de keuken van restaurant Bridges hangt van kleine leveranciers. geen geur van angst. Het personeel bereidt boterhammencultuur zit in de weg, op gasrustig de lunch voor. Ze hoeven van hun tronomisch gebied blijven we twee stappen baas dan ook geen tirannieke uitbranders achterlopen. Daar ga ik of welke andere Koken met wat er is te verwachten. “Waarom zou ik?”, vraagt chef weinig aan veranderen, maar omdat Lokaal gemaakte, authentieke producten of chef en geboren Amsterdammer Joris we als koks hoog in de voedselketen staan, ingrediënten; Bijdendijk vindt het een sport Bijdendijk (29) retorisch. ‘De Viking’ was de kunnen we wel voorkomen dat soorten, om ze op te sporen. Bijzondere vissoorbijnaam van de boomlange Bijdendijk toen gewassen en ambachten verdwijnen.” ten, Twentse duifjes (“De Franse gaat van hij meedeed aan de Franse editie van het het menu zodra de eerste leg binnenkort televisieprogramma MasterChef, waarin uitkomt”), unieke vleessoorten (“Nagelhout, ‘Prachtige Nederlandse hij het kokend, grillend en pocherend tot ooit van gehoord? Van de platte bil van de producten zijn bijna de finale schopte. Hij belichaamt weinig koe, gepekeld en gedroogd aan de lucht”) allemaal voor export. clichés die aan het vak kleven, is rustig en en gekke kruiden (“In het Vondelpark staan Zonde.’ vriendelijk. Aan twee clichés voldoet hij zo veel waanzinnige kruiden, je kunt daar wel: hij is kneiterambitieus en bijna obseseen fantastische lunch bijeenplukken”).

Hij gaat met straffe pas voor in zijn keuken sief met eten bezig.

Chefs voor biodiversiteit en haalt de deksel van het aquarium. Een Dat is nooit anders geweest; kok moest en Hij zag het van dichtbij; het ‘prachtige Noordzeekreeft laat zich gewillig uit het zou hij worden. Hij volgde zijn eigen pad: hij kaaswinkeltje’ van zijn stiefmoeder werd water tillen. “Kijk eens naar dit prachtdeed de Hogere Hotelschool en puzzelde weggeconcurreerd, de slager in de buurt eigenhandig een koksopleiding in elkaar. waar hij opgroeide moest de deuren sluiten. exemplaar. Die heb ik als bijvangst opgeBluf en doorzettingsvermogen zijn daarin “Het doet me persoonlijk pijn als ik zie dat kocht. Vissers mogen het niet overboord vaste ingrediënten gebleven. Voor een de kleintjes het niet redden. Ik betaal graag gooien, maar het is lastig om het op regusalaris van afgerond nul euro mocht hij aan meer voor een duurzaam gevangen vis, liere veilingen te verkopen. Ik vind het juist de slag bij Ron Blaauw. waardoor de kleinschalige visser zijn kop verrassend om bijvangst op te kopen. Wat Een paar jaar later stapte hij in de auto boven water houdt. Ik ben er ook heel erg zit erbij, wat kan ik ervan maken? Ik ben om op de route Parijs-Lyon een locatie te voor om ambachtelijke producten, net als flexibel, ik kook met wat er is. De natuur is vinden waar hij zijn kookkunsten verder kon in Frankrijk, met een keurmerk te bescherniet voorspelbaar, dus soms gaan dingen verfijnen. Eindhalte werd Montpellier, waar anders, dat is de lol.” men. Deze producten zijn simpelweg niet hij zich in rap tempo tot souschef omhoog Anders dan zijn werkwijze doet vermoeden is in grote volumes te produceren, daarvoor kookte bij het sterrenrestaurant van de Bijdendijk geen idealist. Of noemt hij zichzelf is het te tijds- of arbeidsintensief. In ons befaamde tweelingbroers Jacques en niet zo. “Een goed product - dat is en blijft voedselsysteem is massaliteit synoniem Laurent Pourcel. het uitgangspunt. Ik ga mijn klanten ook niet met uniformiteit. Wij werken nu in groepvermoeien met de afkomst van het eten op jes van zo’n vijf chefs direct samen met Boterhammencultuur hun bord. Koks zijn niet op de wereld om de leveranciers in onze eigen regio, daardoor En nu is hij na tweeënhalf jaar “oui, bien mensen op te voeden. Maar als iemand gekrijgen zij meer zekerheid. Ze kunnen imsure Chef” terug op zijn geboortegrond, mers best van weinig afzet leven, als de ïnspireerd is door wat hij ziet, hoort of proeft, koper maar bereid is goed te betalen.” dan is dat mooi meegenomen.” nu om zelf als chef aan de slag te gaan

Koken om biodiversiteit te stimuleren: chef Joris Bijdendijk doet het in restaurant Bridges.

“Chefs staan hoog in de voedselketen, wij kunnen voorkomen dat gewassen uitsterven.”

Chef met een missie 22

23

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

Supercomputer: de motor van de kenniseconomie

1 PetaFlop per seconde Tekst: maarten foto:

van der schaaf Geert Snoeijer

Eerst zien, dan geloven?

Op zaterdag 5 oktober organiseert Science Park Amsterdam van 12.00 – 17.00 uur de jaarlijkse Open Dag. De Open Dag vindt plaats tijdens het Weekend van de Wetenschap.

24

Daar staat-ie dan: Cartesius. Drie rijen kers door, simuleert de supercomputer metershoge zwarte serverkasten met de werking van vliegtuigen en kan-ie hartspiegelende, zilveren open kastdeuren. en hersenwerking nabootsen. “Cartesius Daarachter een wirwar van oranje, gele biedt hoogwaardige rekencapaciteit,” en blauwe draadjes en driftig knipperende, grijnst Osseyran. geelgroene lampjes. De ventilatoren van Dagelijks zijn er zo’n tien man in de weer de servers zoemen luidruchtig. Uit een met de supercomputer. Drie beheerpaneel in de grond stijgt koude lucht op, ders monitoren het functioneren van het aan de achterzijde ontsnapt warme lucht systeem, letten op mogelijke inbraken die als een föhn door je haar blaast. van hackers en onderhouden intensief Cartesius is de nationale supercomputer. contact met de fabrikant, het Franse Bull, Het apparaat, vernoemd naar Descarover zowel hard- als software. Daartes, wordt momenteel opgebouwd op het naast staan pakweg zeven adviseurs van Science Park in de Watergraafsmeer en SURFsara onderzoekers bij om ervoor te kan zodra deze eind 2014 op volle kracht zorgen dat hun berekeningen efficiënt draait ruim 1 biljard berekeningen per worden uitgevoerd. Ook zorgen zij ervoor seconde maken. In jargon: de supercomdat Cartesius’ enorme rekenkracht – het rekenwonder beschikt over maar liefst 13 puter heeft straks een processorsnelheid duizend processoren, een laptop heeft er van één PetaFlop per seconde. Cartesius twee, vier of hooguit acht – op een slimme staat op heilige grond voor computermanier wordt ingezet. minnend Nederland. Op het Science “Om onderzoek zo snel en efficiënt mogePark werd de eerste URL van Nederland aangemaakt. Ook ontstond hier de Amlijk uit te voeren, moeten berekeningen worden opgedeeld en verspreid over de sterdam Internet Exchange waar allerlei verschillende onderdelen van de compunetwerken met elkaar worden verbonden en werden de eerste Nederlandse internet ter,” legt adjunct-directeur Peter Mistart-ups geboren. chielse uit. “Je wilt niet dat een processor “De nieuwe super”, zoals Anwar Osseyran overbelast is, terwijl andere processoren de snelle en krachtige computer liefkoniets omhanden hebben. Alle processoren moeten als het ware als een team met zend noemt, is het rekenmachientje van elkaar samenwerken.” de Nederlandse wetenschap. Osseyran is Vaak moeten onderzoekers hun programdirecteur van SURFsara BV, de eigenaar van de computer. Met de supercomputer ma’s aanpassen om efficiënt op Cartesius en andere IT-infrastructuur ondersteunt te draaien. Dat is doorgaans de moeite SURFsara onderzoekers en het bedrijfswaard aangezien de rekentijd, die soms maanden kan duren, daarmee flink kan leven in Nederland. Zo rekent Cartesius, worden verkort. Zodra het onderzoek is die uiteindelijk twintig keer sneller is dan opgezet, kunnen onderzoekers vanuit hun zijn voorganger Huygens, bijvoorbeeld de eigen computer of smartphone inloggen complexe klimaatmodellen van onderzoe-

Cartesius Wapenfeiten 16 rekken met servers, eind 2014 zal dit groeien tot 35 à 40 rekken 1 serverrek weegt 1.500 kilo, totaalgewicht (40 x 1500 kilo): 60.000 kilo Oppervlakte Cartesius: 70 m² Cartesius is 100.000 keer sneller dan de gemiddelde pc

• • • •

Toename rekenkracht van supercomputers bij Surfsara: 1984

100 MegaFlop/s (100.000.000 berekeningen per seconde)

1990

1.3 GigaFlop/s (1.300.000.000 berekeningen per seconde)

1997

12 GigaFlop/s

2000

1 TeraFlop/s (1.000.000.000.000 berekeningen per seconde)

2008

65 TeraFlop/s

2013

270 TeraFlop/s

2014

1 PetaFlop/s (1.000.000.000.000.000 berekeningen per seconde)

25

nieuwezijds op hun Cartesius-domein. Vanaf kantoor of aan de keukentafel kunnen ze zo hun resultaten inzien en analyseren.

Alleen wetenschappers kunnen gebruikmaken van de brute rekenkracht van Cartesius. Veiligheidsdiensten die Big Data proberen te analyseren en profielen willen maken van mogelijke verdachten, à la het controversiële PRISM-programma van de Amerikaanse NSA, vangen bot op het

Science Park. Peter Michielse: “Cartesius wordt niet gebruikt door de Nederlandse veiligheidsdiensten voor spionage- en afluisterpraktijken. Zij hebben vast hun eigen computers.”

Cartesius is alweer de zevende supercomputer die de afgelopen dertig jaar op het Science Park is geïnstalleerd. In 1984 begon SARA met een systeem van 100 MegaFlop per seconde (Mflop/s). Sindsdien

is er gemiddeld elke vijf jaar geïnvesteerd in een nieuw, nog krachtiger systeem. Dat is nodig ook, want de technologie raakt snel verouderd. Volgens Osseyran is het essentieel dat Nederland in nieuwe supercomputers blijft investeren – in dit geval 14,5 miljoen euro voor de aanschaf en het onderhoud, inclusief de energiekosten.

De aanschaf van Cartesius is betaald door SURFsara met bijdragen van de Neder-

nummer 5 / 2013 landse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het ministerie van Economische Zaken.

Osseyran: “Hoe sneller en sterker computers worden, hoe beter we modellen kunnen maken en doorrekenen, en hoe preciezer we kunnen voorspellen.”

Osseyran wijst op de weersvoorspellingen.

“Die zijn de afgelopen tien, twintig jaar

veel betrouwbaarder geworden. Maar het kan altijd nog accurater. De mensheid zal altijd haar grenzen willen blijven verleggen. Dat is maar goed ook, anders wordt het hier een dooie boel.”

Sommen voor Cartesius

Jocelyne Vreede, Assistant Professor Computational Chemistry, Universiteit van Amsterdam

Detlef Lohse, hoogleraar Vloeistofdynamica aan de Universiteit Twente

Wat berekent u?

“Ik onderzoek hoe eiwitten op moleculair niveau met elkaar communiceren. Atomen, ook in eiwitten, duwen en trekken als het ware constant aan elkaar. Op Cartesius voer ik berekeningen uit om erachter te komen hoe eiwitten in bacteriën zich in al dat geduw en getrek binden aan DNA.”

Wat onderzoekt u?

“Wij doen onder meer onderzoek naar turbulentie. Dat doen we in een bak met water die van beneden wordt verwarmd en van boven gekoeld. Zo hopen we erachter te komen hoe verschillende vormen van turbulentie ontstaan en hoe overgangen tussen vormen van turbulentie plaatsvinden.”

Waarvoor is uw onderzoek relevant?

“Mijn onderzoek is gericht op enge bacteriën, zoals cholera, tuberculose, salmonella en E. coli. Als we begrijpen hoe eiwitten zich bewegen en binden aan DNA in deze dodelijke bacteriën, kunnen we in de toekomst hopelijk antibiotica ontwikkelen die dit proces kunnen verstoren.”

Waarom?

“Ik doe fundamenteel onderzoek - mijn onderzoek is dus niet direct gericht op een specifieke toepassing. Toch zijn er allerlei mogelijke toepassingen te bedenken, want turbulentie is overal.

Ons onderzoek is bijvoorbeeld uiterst relevant voor het begrip van stromingsgedrag bij overgangen in oceanen, procestechnologie en in de atmosfeer.”

Waarom heeft u hiervoor Cartesius nodig?

“De nieuwe supercomputer is veel sneller dan zijn voorganger Huygens. Bovendien kan ik meer variabelen tegelijk meenemen in mijn berekeningen. Een supercomputer als Cartesius is cruciaal voor mijn vakgroep. Anders kunnen we simpelweg ons onderzoek niet uitvoeren.”

26

Waarom heeft u hiervoor Cartesius nodig?

“Voor ons onderzoek moeten we zo veel vergelijkingen oplossen dat brute rekenkracht essentieel is. Behalve Cartesius, gebruiken we ook supercomputers in Rome, Stuttgart en Parijs. De mensen bij SURFsara onderscheiden zich door hun unieke service en kennis van het systeem. Die ondersteuning is noodzakelijk: het is ingewikkeld om met dit soort computers te werken.”

Henk Dijkstra, professor klimatologie en oceaanstromingen aan de Universiteit Utrecht

Xavier Periole, assistent onderzoeker Moleculaire Dynamica aan de Rijksuniversiteit Groningen

Wat voor onderzoek doet u?

Wat voor onderzoek doet u?

“Klimaatonderzoekers proberen de werking van het klimaat te “Onze onderzoeksgroep richt zich op het begrijpen van complexe begrijpen. Wij richten ons op een onderdeel van het klimaatsysbiologische processen die voortkomen uit de interactie tussen een grote verscheidenheid aan biomoleculen. Met behulp van teem: oceanen. Waar worden oceaanstromingen door aangedremoleculaire dynamica simuleren we op Cartesius de interactie ven? Hoe functioneren die stromingen überhaupt? Hoe variëren stromingen zoals de Warme Golfstroom in de Atlantische Oceaan tussen deze moleculen.” over perioden van enkele jaren tot decennia? En wat gebeurt er als de Warme Golfstroom 200 kilometer zuidelijker komt te liggen, Wat worden we daar wijzer van? zoals – volgens een theorie – tijdens de Kleine IJstijd?”

“Door deze interacties te bestuderen proberen we te begrijpen hoe de stofwisseling precies werkt. Oftewel: hoe wekken cellen energie op? En welke factoren beïnvloeden dat proces? Welke rol Hoe onderzoekt u dat? spelen eiwitten, lipiden en bepaalde vetzuren in dit proces?”

“Enerzijds doen we metingen in de oceaan, anderzijds proberen we op basis van wiskundige modellen te begrijpen hoe de oceaan werkt. Het oplossen van die wiskundige formuleringen vergt Waarom heeft u supercomputer Cartesius nodig? enorm veel berekeningen met supercomputers en de resultaten “We zijn erg enthousiast over de komst van Cartesius, omdat we daarvan leveren enorm veel data die verwerkt en geanalyseerd daarop simulaties kunnen draaien waarmee we interacties tussen moeten worden.” meer biomoleculen kunnen observeren gedurende een langere periode. Daardoor genereren we dus ook veel meer data. BovenHoe belangrijk zijn supercomputers voor uw werk? dien kunnen we die simulaties enkele keren herhalen, zodat we “We kunnen niet zonder. Zodra je meer rekenkracht tot je beschik- statistische berekeningen kunnen doen.” king hebt, worden de grenzen van je onderzoek verlegd.

Je kunt dan als het ware veel verder inzoomen op details van de oceaan waardoor je analyses en voorspellingen nauwkeuriger worden. Wil je internationaal mee blijven doen, dan heb je elke drie jaar een nieuwe supercomputer nodig.”

27

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

Winst voor iedereen “Move over Douwe Egberts!” Moyee Coffee heeft grote ambities: ervoor zorgen dat het geld dat wij uitgeven aan koffie niet terechtkomt in een bonuspakket, maar bij Ethiopische boeren en ondernemers.

Tekst: liedewij foto:

28

loorbach geert snoeijer

Het idee van Moyee Coffee is simpel.

Laat de koffieproducerende landen meer verdienen aan koffie. Nu blijft 15% van de verdiensten achter in, bijvoorbeeld, Ethiopië. Als je ten eerste meer betaalt voor de bonen en ten tweede de koffie daar brandt, blijft 45% procent van het geld dat wordt verdiend in Ethiopië. “Ethiopië krijgt nu drie miljard aan ontwikkelingshulp. Als alle koffie ter plekke gebrand zou worden in plaats van als boon zou worden uitgevoerd, zou Ethiopië geen ontwikkelingshulp meer nodig hebben.” Aan het woord is Guido van Staveren van Dijk (44), baas van Moyee (spreek uit zoals je wilt. Suggestie van de directeur: ‘mojie’). “Eigenlijk is ontwikkelingshulp een subsidie voor multinationals die het geld niet netjes verdelen.”

Hij is even aangeschoven op de zwart leren bank in de grote open ruimte van het Moyee-kantoor in Amsterdam NieuwWest. Er staat een grote koffiemachine in de hoek, in de vier riante kamers die met glas worden gescheiden van de gang zijn mensen aan het werk. Bij de ingang staat een grote banner. Moyee is geen lief probeersel, Moyee is een bloedserieuze poging de koffiewereld te veranderen. Guido heeft haast, er zit een investeerder te wachten. In rap tempo strooit hij met alle cijfers die moeten aantonen dat Moyee succesvol kan zijn en kan uitgroeien tot een miljoenenbedrijf.

In de afgelopen decennia is de prijs die boeren voor hun bonen krijgen steeds verder gedaald. “Er wordt nou eenmaal meer geproduceerd dan er vraag is op de markt,” zegt Guido, die eerder twee houtverwerkingsfabrieken in Oost-Europa opzette en leidde en onder meer business en management studeerde in Leiden, Moskou, Londen en Chicago. Maar nee, dat betekent niet dat wij in het Westen maar lekker moeten gaan profiteren van die marktwerking, vindt Guido. Bovendien is de koffiedrinker niet goedkoper uit, de winst gaat naar de aandeelhouders. En naar bonussen, natuurlijk. Eerder dit jaar vertrok de interim-CEO Jan Bennink van

Douwe Egberts, ook eigenaar van de Coffee Company, met 5,7 miljoen euro na verkoop van het bedrijf aan een Duitse investeringsmaatschappij.

“Een bonus, die hoef ik niet,” zegt Guido.

“Onze koffie kan dus dezelfde prijs zijn als de koffie van de grote merken, en dan kunnen we er ook gewoon aan verdienen.

We hoeven George Clooney trouwens ook niet te betalen, want Moyee moet het gaan hebben van mond-tot-mondreclame,” zegt Guido. “We zijn een fair chain company, en mensen zullen dat doorvertellen.” Fair chain company betekent dat het bedrijf ervoor zorgt dat het er in de hele keten van productie tot verkoop fatsoenlijk aan toegaat.

Na een paar expedities naar Ethiopië om contacten te leggen, werkt Moyee nu samen met een middelgrote boer die zo’n honderd kleine boeren om zich heen heeft.

Ze werken bijvoorbeeld samen bij het wassen van de bonen. Deze groep boeren heeft nu een overeenkomst met Moyee. De beste bonen neemt Moyee af voor 20% boven de marktprijs van die topbonen. “Ik geloof in de prikkeling van marktwerking. Maar ik geloof niet per se in de uitkomst van die prikkel, de prijs die boeren krijgen is te laag.

Bonen worden nu ondergewaardeerd.”

In Ahadu Woubshet (36) vonden ze hun lokale partner. Hij was Director of Operations van de grondstoffenbeurs in Ethiopië.

“Hij is iemand die een organisatie kan opbouwen,” zegt Guido. Ahadu moet ervoor gaan zorgen dat de machines van de branderij straks goed aankomen, dat de branderij wordt opgezet, dat er koffiebranders worden opgeleid en het proces daar straks soepel verloopt. Zodat de eerste koffie er volgend seizoen, in april, al wordt gebrand.

“Het maakt mij niet uit als Ahadu straks van zijn deel van de winst in een Mercedes wil rijden,” zegt Guido op de vraag hoe hij erop toeziet dat het extra geld straks niet bij een paar mensen blijft hangen. “Maar ons inclusieve bedrijfsmodel, alle betrokkenen delen mee in de winst, staat niet toe

Moyee kopen?

Guido van Staveren van Dijk, baas van Moyee Coffe, wil bonen gaan branden in de koffieproducerende landen.

‘Ontwikkelingshulp is subsidie voor multinationals die het geld niet netjes verdelen’

Moyee is te koop bij eetwinkel STACH op de Van Woustraat 154 en in de Nieuwe Spiegelstraat 52. Bestellen kan ook via moyeecoffee.nl.

dat die winst maar bij enkelen blijft hangen. “Ik geloof er heilig in dat dit de nieuwe bedrijfsvoering zal zijn en dat over tien We proberen onze kijk op ondernemen ook of twintig jaar de koffiebedrijven die dan over te brengen op de lokale partners.” groot zijn de waarde netjes verdelen Omdat het opzetten van een eigen tussen de boer, de brander en de koffiebranderij in Ethiopië iets lastiger bleek dan eerst gedacht, haalde Moyee dit jaar drinker. We staan aan het begin van een 24.000 kilo bonen naar Nederland om in prachtige tijd waarin we de spelregels Soest door een eigen roastmaster te laten samen kunnen herdefiniëren. En dat is branden. “We willen laten zien dat het ons hoognodig,” zegt Guido. menens is.” Die investering was mogelijk Ja, natuurlijk verdwijnen er dan bedrijven, na de tweede investeerdersronde. “Het werkgelegenheid. “Maar zo veel bedrijven eerste geld kwam van familie en vrienden. zitten er nu niet tussen. Er zijn drie grote De tweede ronde van social investors,” tussenhandelaren, die samen verkopen zegt Guido. aan een stuk of zes dominante merken.

In november lanceert Moyee een publieks- Bovendien werken er bij Moyee toch ook mensen,” zegt Guido. campagne om zo veel mogelijk koffie Uiteindelijk ligt de beslissing bij de kofte verkopen, om naamsbekendheid te genereren en geld te verzamelen om met fiedrinker. Wil hij of zij dat, noem maar wat, de volgende oogst groots aan de slag te dertig cent winst in het kopje koffie gaat gaan. Moyee wil zodra de eerste stappen naar een werknemer of boer in Ethiopië, gezet zijn snel kunnen groeien. Ze zijn al of naar een aandeelhouder of een CEO? op zoek naar lokale partners in Nicaragua Moyee heeft nog 15.000 kilo in de verkoop en Panama. van de eerste lading.

29

nummer 5 / 2013

Goede Buur Kopje koffie, boodschappen doen, of even de tuin aanharken. Het Burennetwerk koppelt Amsterdammers. “Veel mensen willen wel iets doen, maar weten niet wie hulp nodig heeft.”

Tekst: liedewij Foto:

loorbach gerritjan huinink

Lang niet alle verhalen komen terug bij helpen,” zegt Wanda Huinink (34) van het de dames die het Burennetwerk bestieren. Burennetwerk. “Mensen willen ook weten: Maar een van de pareltjes was de oudere wie woont er eigenlijk in mijn buurt?” dame die in december een jongeman Om veiligheid te garanderen voert het tegenkwam die haar eerder had geholpen Burennetwerk wel een intakegesprek met met een klein klusje. De jongeman vroeg alle nieuwe ‘goede buren’, de hulpbieders. haar of ze met Kerst wel wat te doen “Iemand met psychische klachten moet je had. Zei dat ze welkom was bij zijn gezin. niet wekelijks koffie laten drinken met een Zo’n vriendelijk gebaar, zomaar in de buurman die vergelijkbare klachten heeft. supermarkt om de hoek. Ze was er weken Boodschappen doen zou misschien wel vrolijk van. kunnen,” zegt Wanda.

Aan nabellen en terugkoppeling besteedt De ‘goede buur’ kan precies aangeven het Burennetwerk niet veel tijd, want het wat voor hulp hij wil bieden. Eenmalige richt zich in de eerste plaats op de jonge huishoudelijke klusjes in en om het huis, professionals in de stad. Die hebben geen regelmatige hulp, sociaal contact of juist zin in een training, een terugkomdag en iets praktisch. Vervolgens maakt het Bueen evaluatie. Die willen graag even de rennetwerk een match in de eigen buurt. lamp van een buurvrouw ophangen als De goede buur krijgt de contactinformatie, dat nodig is, of boodschappen doen als en verder mogen de twee partijen het een enkel gebroken is. Maar verder geen onderling uitzoeken. Het netwerk maakt rompslomp. Die willen vrijwilligerswerk nu zo’n dertig matches per maand. “Maar nieuwe stijl. na die eerste match laat de goede buur Uit onderzoek dat het Burennetwerk liet vaak zijn nummer achter,” zegt Wanda. doen blijkt dat 58% van de Amsterdam“Ongetwijfeld gaat in sommige gevallen het contact daarna verder.” mers bereid is buren te helpen met kleine diensten. Onder jonge professionals is dat 84%. “Er is heel veel bereidheid om te www.burennetwerk.nl

31

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

Tekst: RICHARD Foto:

MOOYMAN Jan van der Woning (panoramafoto) en Richard Mooyman

Zwammen van je koffie

32

Oesterzwammen kweken op koffieprut: het bedrijf Green Recycled Organics (GRO) doet het. Restaurants leveren de drab en serveren de paddenstoelen later weer aan hun gasten. Kringloop gesloten.

Binnenkort ook op jouw aanrecht.

33

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

‘Oesterzwammen beginnen hard te groeien op het moment dat ze denken dat ze doodgaan’

Meer dan een gewone kringloop “De teelt van oesterzwammen is een vorm van ‘upcyclen’,” zegt Wordt koffieprut straks geld waard? “Dat kan best,” zegt de onoprichter Jan Willem Bosman Jansen van GRO. Pardon? “Recy- dernemer. “Het probleem is vooral de logistiek. Er moet voldoenclen is hetzelfde product opnieuw produceren, bijvoorbeeld glas de volume zijn om in te zamelen, dan pas wordt het ook financieel maken uit oud glas. Bij upcyclen creëer je iets geheel nieuws. aantrekkelijk.” Het bedrijf haalt geen koffiedik op bij particulieren, Oesterzwammen zijn een eiwitrijk, voedzaam product op basis daarvoor zijn de hoeveelheden te klein. Mogelijk komt er in de van het restproduct koffiedik. Zo ga je omhoog in de keten.” toekomst wel een centrale plek om koffieprut in te leveren.

De werkwijze van GRO is een voorbeeld van wat wel ‘circulaire Bosman Jansen kijkt inmiddels verder dan alleen koffiedik. economie’ wordt genoemd. “Voortdurend worden er producten Hij zegt in gesprek te zijn over het ‘upcyclen’ van citrusafval. gemaakt die geen volgende stap in de keten hebben. Dan blijf je “Uit resten van geperste sinaasappels kunnen stoffen worden dus zitten met een hoop afval. Wij pakken het anders aan. We gewonnen als basis voor wasmiddelen,” stelt hij. “In Mexico en halen reststoffen op en doen er iets mee. Het nieuwe product Florida doen citrusvruchtenproducenten dat al.” In Nederland gaat daarna terug naar dezelfde of andere klanten.” moet dat ook mogelijk zijn. Wordt vervolgd.

Wordt koffieprut straks geld waard?

De werkwijze van GRO:

smile / drink

knock / knock

gro / gro

chop / chop

mmmmm

drink je koffie in je café

wij verzamlen het koffiedik

hierop telen wij onze oesterzwammen

wij oogsten de oesterzwammen

de oesterzwammen worden verwerkt tot gourmet snacks

Bedrijfsleider Leonel van der Steen in de nieuwe kwekerij in Warmerhuizen.

Een kwekerij in Warmenhuizen, ten Hier zit een verhaal achter, mensen vinden noorden van Alkmaar. Vroeger werden het sympathiek.” Voor een duurzaam hier dahlia’s geteeld, nu ruik je koffie en bedrijf als GRO zijn bestrijdingsmiddelen paddestoelen. Bedrijfsleider Leonel van uiteraard taboe. Toch mogen de zwamder Steen (24) wijst op de emmers met men niet biologisch worden genoemd. “We koffieresten van La Place, de restaurantkunnen niet garanderen dat alle koffiedik keten van V&D. “De wagen die de koffiedik een biologische oorsprong heeft. Maar dat brengt, neemt oesterzwammen mee terug. is grotendeels wel het geval.”

Een medewerker gooit de emmers kofEr worden dus geen extra kilometers gemaakt.” fieprut in een machine, die er de sporen Van der Steen leidt vaker bezoekers rond, van oesterzwammen doorheen mengt. Het want de duurzame aanpak van GRO trekt mengsel gaat in grote plastic zakken, die veel aandacht. “Er is zelfs belangstelworden opgehangen aan steigerpijpen om rustig te broeien. Temperatuur en ling uit landen als Japan en Peru.” Wees luchtvochtigheid in deze incubatieruimte gerust: de zwammen smaken niet naar worden nauwkeurig geregeld. koffie. De paddestoelen bevatten volgens Na vier tot zes weken worden de zakken haar ook geen cafeïneresten. “Wel kan in een andere, koele ruimte gehangen, en het zijn dat de zwammen door de cafeïne hier en daar opengesneden. De ontluikenwat sneller groeien, maar dat weten we niet zeker.” de zwammen krijgen zo een soort koude Van der Steen, van oorsprong kapster, is douche, en dat is precies de bedoeling. volledig gegrepen door de paddestoelen- “Oesterzwammen beginnen hard te groeien teelt. “Ik zou echt niet meer anders willen. op het moment dat ze denken dat ze

34

doodgaan.” Binnen een week hebben zich grote trossen gevormd.

Die paddestoelen belanden in gerechten op het bord van gasten van La Place.

Verder vormen de zwammen de basis van vegetarische snacks onder de naam Terrabites. Die kroketten en bitterballen zijn te koop bij de leveranciers van koffiedik, waaronder restaurants en kantines in Amsterdam. Het assortiment wordt binnenkort uitgebreid met vegetarische hamburgers en ragoutbroodjes. “Lekker en gezond, zonder E-nummers,” zegt GRO-oprichter Jan Willem Bosman Jansen, die actief is in de filmwereld. Het idee ontstond in Zimbabwe, waar hij met zijn vrouw een weeshuis runt. In tijden van voedselschaarste bleek de kweek van paddestoelen op afval van koffieplantages een uitkomst. Dat kan in Nederland ook, dacht hij.

Belangrijk was dat een grote partij bereid was om mee te doen. Dat was

Kweken in de keuken thuis Paddestoelen kweken op het eigen aanrecht is binnenkort ook mogelijk. GRO werkt aan een thuiskweekpakket met een kilo koffiedik en sporen. Bestellen kan straks via de website. De zak moet worden opengesneden en in het meegestuurde kistje worden gelegd. Binnen een of twee weken moet je dan ongeveer een pond oesterzwammen kunnen oogsten. De teelt kan een of twee keer worden herhaald, maar met afnemende opbrengsten.

De verkoopprijs komt rond de 14 à 15 euro te liggen. Andere bedrijven bieden ook thuiskweekpaketten voor paddestoelen, maar niet op basis van koffiedik.

“Met alleen eigen koffieprut thuis zwammen kweken is lastig,” zegt Leonel van der Steen. De koffieresten moeten immers worden gemengd met sporen, die daarna onder de juiste temperatuur en luchtvochtigheid moeten incuberen. “Paddestoelen kweken klinkt makkelijk, maar er komt best veel bij kijken.”

35

nieuwezijds

De kweek van shiitake bleek lastig, oesterzwammen doen het wel goed op de koffie

Lekker snacken met oesterzwammen Restaurantketen La Place – hoofdleverancier van koffiedik – verwerkt de duurzaam geteelde zwammen in verschillende gerechten, zoals quiches en omeletten. Op steeds meer plekken kun je ook snacks bestellen met oesterzwammen die op koffiedik zijn gegroeid. Het gaat om bitterballen en kroketten onder de merknaam Terrabites. Het assortiment wordt binnenkort uitgebreid met vegetarische hamburgers en ragoutbroodjes. De snacks van Terrabites liggen in Amsterdam (nog) niet in de winkel.

Weerman Reinier van den Berg:

‘Zo vecht ik tegen klimaatverandering’

Adressen waar je Terrabites kunt bestellen: Café-Restaurant NeL op het Amstelveld Café-Restaurant Dauphine (Prins Bernhardplein, Oost) Biologische snacksalon ’t Wethoudertje (Wategraafsmeer) Pakhuis de Zwijger Scheepvaartmuseum Universiteit van Amsterdam (Atrium en Agora) Artis RAI Amsterdam Stayokay Amsterdam Zeeburg (Oost) Absolute Break (Zuidoost) Grand Café 3&20 (Zuidoost) Grolsch Cine Café (Zuidoost) Bedrijfsrestaurants van onder meer Schiphol, UWV, Endemol en Atlas ArenA

restaurantketen La Place, die op jaarba- “Traditionele telers van oesterzwammen gebruiken meestal strobalen,” zegt Leonel sis 220 ton koffieprut aanlevert. Bosman van der Steen. “Koffiedik is vochtiger.

Jansen begon in 2010 op proef in een Ik vind onze oesterzwammen steviger oude schuur in Egmond-Binnen, het bedrijf is inmiddels verhuisd naar de voor- en sappiger dan die uit de supermarkt.”

Oesterzwammen lenen zich volgens haar malige dahliakwekerij in Warmenhuizen. beter voor teelt op koffiedrab dan andere De oesterzwammen worden verkocht tegen marktconform tarief, maar winstge- soorten paddestoelen. De kweek van shiitake bleek lastig, zo ondervond ze. vend is het volgens Bosman Jansen nog Champignons zijn evenmin geschikt voor niet. “De productie is kleinschalig, enkele deze teeltwijze. honderden kilo’s per week. De bedoeling De drab kan na de pluk worden gebruikt is dat we naar duizenden kilo’s per week voor een tweede oogst, zelfs voor een gaan.” Hij wil op meer plaatsen gaan derde. Wat gebeurt er daarna? De resten produceren en denkt aan het opzetten worden op een stuk land naast het bedrijf van een bezoekerscentrum, het liefst in ondergewerkt, in afwachting van een Amsterdam. “We willen dichter bij het betere oplossing. Bosman Jansen: “Op publiek zitten.” onze vorige plek in Egmond gebruikten bollentelers het graag als bodemverbeteHet is pionieren, dus raar op hun velden, maar op de kleigrond soms gaat er wat mis in Warmenhuizen hebben boeren er geen behoefte aan.” Het bedrijf heeft koffiedrab een keer laten samenpersen tot droge

korrels om mee te stoken. “Dat brandt goed,” zegt Van der Steen, “maar het blijft voorlopig bij deze proef.”

Het is pionieren, dus gaat er soms wat mis. De inhoud van de zakken kan te warm worden, bijvoorbeeld. Van der Steen bekijkt een thermometer, die in een zak koffiedik is gestoken. Ze is tevreden. “De kern is 25 graden, dat is goed. Het kan wel 50 graden worden, maar dan gaat het mis.” Ander probleem: schimmels in de koffieprut. “We moeten weleens hele zakken weggooien, dat is jammer.” GRO gaat bekijken of de koffieresten vooraf kunnen worden gepasteuriseerd om schimmels tegen te gaan. Het bedrijf is nog lang niet uitgeleerd.

Klanten van de ASN Bank helpen het verschil maken. Want de ASN Bank investeert geld met oog voor mens en milieu. Bijvoorbeeld in het opwekken van schone energie uit wind en zon.

En juist niet in fossiele energie. Andere goede redenen om te kiezen voor onze betaalrekening zijn lage kosten, rente op uw tegoed en een uitstekende service. Werk samen met Reinier aan een betere wereld, open nu online een ASN Bankrekening.

Meer weten? Kijk op asnbank.nl of bel gratis 0800-0380 (ma/vr).

9:41 AM Uitloggen

Overzicht

Laatste keer ingelogd:

Kies nu voor betalen met idealen.

Met de ASN Bankrekening en de ASN Wereldpas.

08-09-2013 09:25:47

ASN Bankrekening 70.34.56.789

€ 1146,06

ASN Sparen 84.12.34.567

€ 2501,44

ASN Depositosparen 88.45.56.789 ASN Ideaalsparen 95.56.78.901

Met iDeal en mobiel bankieren app! € 500,00 € 286,13

ASN Optimaalbeleggen 95.12.34.567 € 941,06

36 De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

n -Dirk f Ja l egt ograa u rg Fo t n der B msterdam va hoe A oru it o vastzic h v adert. g v er

Toekomst Leidseplein Voorzitter Bart Robbers (r) kent het grootste gevaar van de inspraakavond: dat we voor middernacht niet thuis zijn. Even lijkt dat te gebeuren als de lijst met insprekers over de toekomstplannen voor het uitgaansplein veel langer is dan verwacht. Maar Robbers introduceert een ‘snelle tussenronde’, speciaal voor mensen met een korte, informatieve vraag. “Of u mag vragen waarom? Nee, ‘waarom’ is geen informatieve vraag.” Het werkt. Een kwartier voor tijd is de inspraakavond ten einde. Het nieuwe Leidseplein is eind 2019 klaar.

38

39

nummer 5 / 2013

De Beschuitbus Francine van den Berg, Darko Lagunas Leon

Toezichthoudersruimte op het busplatform achter Centraal Station Door: Benthem Crouwel Architecten Gebouwd: 2007 – 2009

Foto: Koos Breukel

Tekst en foto’s:

Joost Vos, projectarchitect bij Benthem Crouwel: “We hebben een dynamisch busplatform ontworpen aan de IJ-zijde van het Centraal Station. Om het platform overzichtelijk en veilig te houden, moest er een plek komen voor de toezichthouders. Die moest opgetild zijn, overzicht geven en geen donkere, onveilige hoekjes hebben. Een ronde vorm bleek de meest economische, omdat je dan met weinig materiaal toch een stijve constructie kunt maken. Tijdens het ontwerpen dacht ik aan een natuurkundeles op de middelbare school over het maken van simpele overspanningen. We rolden een A4 op en maakten die vast met een plakbandje. En dat blijft goed staan of liggen. We hebben buizenfabrikanten gebeld en vonden een koker van dikwandig staal.

Vaak worden dergelijke buizen gebruikt voor windmolens en silo’s. We plaatsten die in het hart van het platform, zodat het overzicht optimaal is. Het huidige resultaat wordt in de volksmond ‘de beschuitbus’ genoemd. Joe en Nikie vinden de kleur tegenvallen. De vorm valt genoeg op en met een kleur wordt het al gauw schreeuwerig, ‘kijk mij eens belangrijk zijn’. Dat wilden we juist niet, het is een dienend gebouwtje.

Bewust is ook de keus van een dichtere wand aan de IJ-zijde, omdat de blik van de toezichthouders naar het platform gericht moet zijn. Helemaal dicht zou natuurlijk zonde zijn, dus hebben we aan de IJ-zijde kleine ramen gemaakt.”

Deze rubriek kwam tot stand in samenwerking met ARCAM.

Foto: Jannes Linders

Amsterdammers oordelen Nikie Verheyden (27) “Ik heb geen idee wat het is. Het lijkt doelloos, maar het zal wel nodig zijn. De kleur van het gebouwtje doet me denken aan uitlaatgassen. Ik vind het niet mooi. Het is jammer van die miniraampjes aan de IJ-zijde, want in die richting is er het mooiste uitzicht!”

Joe Papilaja (27) “Het gebouwtje is me altijd al opgevallen. Ik vind het niet heel awesome, maar wel oké. Het is niet zo standaard. Misschien een andere kleur? Vanaf de westzijde valt het op, maar vanaf de pont niet.”

Anoushka Vooren (67) “Ik kom hier vaak, want ik reis van en naar Purmerend. Ik hou van moderne en aparte architectuur, en dit valt wel op. Ik zou er best in willen wonen.

Die gele bouwkeet die er nu naast staat, vind ik geen smoel!”

41

Hèhè, het kan!

Support Nieuwezijds Krijg de toekomst thuis word abonnee

MAGAZINE

Ga naar www.nzmagazine.nl/abonnee en schrijf je in 42

nummer 5 / 2013

Anna + Nina gestart

gestopt Mooi Mama Tekst: hanne

wat: Anna + Nina, accessoirewinkel en agentschap waar: Gerard Doustraat 94 wie: Anna de Lanoy Meijer (29) en Nina Poot (27) gestart: 1 februari 2013

Met welke droom begonnen jullie?

“We zijn buren. Als we spraken over sieraden werden we alle twee helemaal blij. Op een dag kwam Nina uit Indonesië met Jewel Rocks. Dat was het begin van ons sieradenagentschap.”

Hoe ging dat in de praktijk?

“We zochten een showroom voor de sieradengroothandel met een klein winkeltje. Dat pakte iets anders uit, zoals je ziet, haha! De winkel is een stuk groter. Maar toen we dit pand zagen waren we op slag verliefd. Het begin was best eng: we verkochten direct alleen exclusieve spullen. De prijzen lopen uiteen van 4,95 tot 1900 euro, maar alles is bijzonder.”

Foto: Nina (links) en Anna

nieuwezijds

Geen concurrentie?

“Ik geloof het niet. Het gaat ook heel goed. Natuurlijk is ons sieradenagentschap een buffer, maar nu stijgt de omzet maandelijks.”

‘Mensen willen de sfeer van de winkel meenemen, internet is geen concurrentie’ Waaraan schrijf je het succes toe?

“We zijn niet echt in een hokje te plaatsen. De winkel is een rariteitenkabinet met bijzondere vondsten. Mensen raken vaak geïnspireerd. Ze willen de sfeer, het gevoel van de winkel meenemen. ‘Ik wil gewoon iets kopen hier’, zeggen ze dan.

Want al koop je iets kleins, je krijgt er een hele wereld bij.

Daarom is internet ook niet echt een concurrent voor ons.”

Wat vond de buurt?

“We passen hier goed. We hebben zelf in de Pijp gewoond, maar wonen nu in de 9 straatjes. Ook leuk voor ondernemers, maar onbetaalbaar.

Nog meer dromen?

Hier is veel meer intimiteit en “Een winkel in Londen of Parijs ruimte voor creativiteit. Jamzou gaaf zijn. Maar we willen ook ons agentschap uitbreiden. mer genoeg zijn veel zaakjes En we maken zelf kussens, die op maandag en dinsdag dicht, zijn niet aan te slepen. Misterwijl wij dan open zijn. Voor ons zijn dat goede dagen.” schien dat we ook online gaan.

We zullen moeten kiezen.”

reus

wat: Mooi Mama, positiekleding waar: Eerste Boomdwarsstraat 63 hoek Westerstraat wie: Marjolein

Baljon-Schuite (43) gestopt: 1 mei 2013 gestart: januari 2009

‘De hele branche heeft het moeilijk’ Waarom sloot Mooi Mama?

“De crisis. Waar het vroeger normaal was dat dames vier-, vijfhonderd euro besteedden tijdens een winkelbezoekje, is het tegenwoordig minder dan de helft. Zwangere vrouwen krijgen kleding van eerder bevallen vriendinnen, of zussen en nichtjes. Ze kopen misschien een T-shirtje, of één broek. Daarnaast is internet een echte concurrent geworden. Daar kun je alle merken vinden die wij ook verkochten.”

Met welk idee begon je?

“Met mooie kleding voor zwangere vrouwen. Ik heb zelf vier kinderen en vond het altijd een crime iets te vinden. In 2006 openden we de eerste winkel in Delft. Die liep heel goed en we wilden uitbreiden. Amsterdam vond, en vind ik een heel leuke stad, en op de Westerstraat kwam een pand vrij. Dat leek me een toplocatie en dat was het de eerste jaren ook.”

Waar lag het kantelpunt?

“In 2011 sloot de winkel in Delft.

Dat jaar was er een duidelijke kentering. Misschien was het niet verstandig dat we in Amsterdam doorgingen. Maar

opgeven zit ook niet in ons bloed. Februari 2013 heb ik de knoop doorgehakt. Ik geloof dat ik tijdens de inkoop dacht: waarom eigenlijk?”

Wat vond de buurt?

“Ik denk dat meer ondernemers in de Westerstraat het moeilijk hadden, of hebben. Maar je weet nooit wat zich precies achter de gevel afspeelt. Opvallend is dat de hele branche het moeilijk heeft. Zelfs De Geboortewinkel aan de Bosboom Toussaintstraat is gesloten, dat was toch een icoon.”

Ooit weer een winkel?

“Nee. Dat heb ik nu wel gezien.

Ik studeer nu psychologie en hoop over een paar jaar mijn eigen praktijk te openen. In de kinderpsychologie. Wat een mooi vak is dat. Bovendien veel behoefte aan nu, met de hoge verwachtingen van kinderen en het stijgend percentage echtscheidingen. Van mijn eigen kinderen kreeg ik bij mijn eerste tentamen een sms’je: succes!”

43

nieuwezijds

Agenda okt — nov Za 5 okt

Do 3 okt

Do 10 okt

Regels van de Stad

De circulaire Open dag Science Park stad

Do 3 oktober 20.00 uur Toegang: 5 euro

Za 5 oktober 12.00 – 17.00 uur Toegang: gratis

Wat zijn de spelregels van Amsterdam?

Elke gemeenschap heeft andere regels en de grens is niet altijd duidelijk. Overschrijd je die grens wanneer je juicht voor Fenerbahce als ze scoren tegen Ajax, of als je Zwarte Piet discriminerend vindt? Houd je je nog aan de regels als je tegen het homohuwelijk bent of vindt dat vrouwen niet horen te werken? Debat over wie de regels van de stad bepaalt en wie zich daaraan moeten houden.

Science Park Watergraafsmeer

De supercomputer met eigen ogen bekijken? Turen door de telescoop waar wetenschappers ons sterrenstelsel mee bestuderen? Of eindelijk proberen te snappen hoe de deeltjesversneller werkt?

Tijdens de open dag tonen wetenschappers en studenten je de toekomst. Voor volwassenen en kinderen.

Do 10 oktober 19.30 uur Toegang: gratis

Pakhuis de Zwijger Piet Heinkade 179

Koffieprut verzamelen, daar zwammen op kweken en die weer voeren aan diezelfde koffieleutende meute. Perfect voorbeeld van een circulaire stad. Niets is meer afval, alles is grondstof. Zo kunnen er nieuwe verdienmodellen ontstaan, met allerlei nieuwe bedrijven. Op de Dag van de Duurzaamheid verkent Pakhuis de Zwijger de mogelijkheden van de circulaire economie.

www.scienceparkamsterdam.nl/opendag reserveren via: dezwijger.nl

www.debalie.nl

Di 8 okt

Natuurfotografie Di 8 oktober 19.30 uur Toegang: 7,50 euro

44

Do 10 okt

31 okt — 3 nov

Di 15 okt

illustratiecredit: Lars Deltrap

Foto: Rosa Romeyn

De Balie Kleine Gartmanplantsoen 10

nummer 5 / 2013

Hortus Botanicus Plantage Middenlaan 2

Het Bankiers Examen

Festival Translumen of Cools

Di 15 oktober 20.30 uur Toegang: 12,50 euro

31 oktober – 3 november Toegang: gratis

Paradiso Weteringschans 6

Transvaalbuurt

Weet je nog steeds niet precies wat een derivaat is? Wanhoop niet. Tijdens het Paradiso Bankiersexamen leer je de basis van de financiële wereld. Niet onbelangrijk om te begrijpen, de bankiers lijken toch aan het roer van de wereld te staan. Taaie kost, met vrolijke weetjes. Met een voormalig trader van het Beursplein en een risk manager. Joris Luyendijk is quizmaster en interviewt kenners over hoe het nu verder moet.

Vier avonden licht om het donkere seizoen mee af te trappen! Voor even verandert de Transvaalbuurt in een lichtkunstmuseum.

Ramen van woonhuizen worden vitrines met daarin retro-futuristische lichtobjecten uit de pionierstijd van de lichtkunst.

Ze worden afgewisseld met monumentale lichtinstallaties van hedendaagse kunstenaars uit binnen- en buitenland.

Met een plattegrond op zak dwaal je door de Berlagebuurt op zoek naar licht.

paradiso.nl

www.museumzondermuren.com www.polderlicht.com

4 nov — 10 nov

Do 10 oktober 15.00 – 21.00 uur Toegang: gratis

New Energy Docks Distelweg 113

Ondernemende nerds voor duurzaamheid, op 10 oktober zie je ze allemaal bij elkaar met hun slimme foefjes die de wereld beter maken. Festival of Cools is een showcase voor de groene economie, voor producten die duurzame oplossingen bieden, spullen die al te koop zijn, én ideeën die nog in productie moeten. Lowtech, hightech, cleantech, grondstofbesparend, etc. Een grote markt vol inspiratie, op de Dag van de Duurzaamheid.

Week van de Stad 4 – 10 november

Diverse locaties rond het IJ: ARCAM, EYE, Pakhuis de Zwijger

Wat gebeurt er als je een kameleon onder een röntgenapparaat legt? Komt een bijzonder mooi plaatje uit. Kunstenaar Arie van ’t Riet studeerde stralingsfysica en legt nu natuur onder zijn apparaat. Die kameleon was dood overigens. Net als de dorade die hij fotografeerde. “Lekkere vis.

Maar als ik een vis gefotografeerd heb, kan ik hem niet meer eten.” In de Hortus vertelt hij over zijn methode.

Hoe kan het water in Amsterdam beter als stedelijke ruimte benut worden? Wie bepaalt er van wie het water is? Hoe groot is de dreiging van het water? Deze eerste Week van de Stad, georganiseerd door Stad-Forum, gaat over de plek van water in de toekomst van Amsterdam. Je kunt mee debatteren, op vaartocht, naar internationale waterexperts luisteren of, voor de mensen met een sterke maag, het riool bezoeken.

dehortus.nl

Weekvandestad.nl

45

nieuwezijds

nummer 5 / 2013

Amsterdam is fantastisch. Maar wat gebeurt er in de rest van de wereld?

The Pop-Up City, een blog over cultuur, design en trends die de stad van de toekomst vormgeven, selecteert vier opvallende nieuwtjes.

e r d i n g n e Pop-upkiosk voor indie tijdschriften

Voetbalveld on demand Koffierobot: geen barista’s meer nodig

Tentoonstelling: #stadvandetoekomst In het Museon in Den Haag is tot eind oktober de tentoonstelling #stadvandetoekomst te zien. De tentoonstelling, die gecureerd is door, jawel, de samenstellers van deze rubriek, gaat in op trends en ontwikkelingen die een grote rol gaan spelen in het stedelijk leven in de komende dertig jaar, variërend van voedsel verbouwen in je eigen keuken en 3D-printing tot de opkomst van de peer-to-peer economie en virtueel winkelen in echte winkelstraten. Belangrijkste doel van de tentoonstelling is deze nieuwe ontwikkelingen tastbaar maken voor het grote publiek.

uit

De barista heeft zich de afgelopen jaren sterk doen gelden in het stedelijk domein. Hippe koffietenten met ambachtelijke waar vind je tegenwoordig op elke straathoek. Maar ook de barista gaat een ongewisse toekomst tegemoet. De Texaanse koffierobot Briggo is een succesvolle, nieuwe automatische kiosk die naar verluidt even lekkere cappuccino’s serveert als de bebaarde jongen van de overkant. Via een app op je smartphone of via een touchscreen op de automaat bemachtig je een versgemaakte latte of espresso. Er staat al een Briggo op Bergstrom Airport in Austin en ook in de aula van de University of Texas wordt met de laatste innovatie in de koffieautomatenbranche geëxperimenteerd.

Zin in een potje straatvoetbal? Met een nieuwe installatie die de Spaanse tak van Nike Football in Madrid heeft geïnstalleerd, tover je met een druk op de knop van je smartphone een laservoetbalveld tevoorschijn.

In zes wijken in de Spaanse hoofdstad kunnen straatvoetballers een trapveldje bestellen om een potje vijf tegen vijf te spelen. Het #mipista-project is een marketingstunt van Nike, maar zorgt gelijktijdig voor een interessant, nieuw stedelijk pop-upconcept.

Diep onder de grond in een metrostation in de New Yorkse wijk Williamsburg is een pop-upkiosk geopend die zich volledig toelegt op het verkopen van onafhankelijke magazines en publicaties. De kortstondige overname van een kiosk waar normaal alleen de alom bekende dagelijkse nieuwsvoorziening aan de man wordt gebracht, is bedoeld om de aandacht te vestigen op het ‘independent publishing’-fenomeen. In The Newsstand worden titels uit de hele wereld verkocht.

Ook ’s nachts kunnen metroreizigers terecht voor alternatieve lectuur. Voor enkele dollars trek je al een zeldzaam tijdschrift uit een omgebouwde tattooplaatjesautomaat.

46

47

www.nzmagazine.nl /nieuwezijdsmagazine