nieuwezijds_4_2013

OVER DE TOEKOMST VAN AMSTERDAM

GRATIS TIJDSCHRIFT #4 / 2013

MAGAZINE

Amsterdam bouwt weer fietsen AFVAL IS GOUD

PIONIEREND LYCEUM

MINI–MARKTPLAATS

Hoe drie afvalverwerkers verdienen aan jouw troep.

Hyperion vernieuwt én doet wat de minister zegt.

Babykleertjes, boot of rok.

Elke groep z'n eigen winkel.

NIEUWEZIJDS

DIRK JAN- T VAST F A A LEG CH OGR FOT ER BURG DAM ZI T. R D ER E VAN E AMST ERGAD HO RUIT V VO O

Fietsparkeren 9 Straatjes Het buurtgesprek over de toekomst van het fietsparkeren in de 9 Straatjes en omstreken vindt niet plaats in ‘theateropstelling’, met bestuur achter de tafel en burgers in rijtjes in de zaal, want dat nodigt uit tot klagen.

Vanavond is Stadsdeel centrum juist naar de Teekenzaal in Felix Meritis gekomen om ‘oplossingen te halen’.

Dus plakt het publiek in groepjes stickers op een plattegrond. Maar die laten pas na minuten gepeuter weer los. Die klacht wordt als eerste meegenomen.

2

NUMMER 4 / 2013

3

NIEUWEZIJDS

COLOFON Nieuwezijds Magazine wordt uitgegeven door Michiel Bergman en Liedewij Loorbach. Nieuwezijds Magazine onderzoekt de toekomst van Amsterdam. Hoe gaan we wonen? Eten? Leren? Zorgen? Consumeren? Wat doen we met energie? Met luchtvervuiling?

Nieuwezijds belicht Amsterdammers die hun stad beter proberen te maken. Van geveltuin tot isolatie van een hele wijk.

Nieuwezijds Magazine gaat de toekomst optimistisch tegemoet. Nieuwezijds wordt gratis verspreid door Amsterdam.

Hoofdredacteur: Liedewij Loorbach Uitgever: Michiel Bergman Vormgeving: Studio Pino Aan dit nummer werkten mee: Tekst:

Jeroen Beekmans Joop de Boer Jan-Dirk van der Burg Liedewij Loorbach Sara Luijters Richard Mooyman Hanne Reus Annemiek Verbeek Jop de Vrieze Fotografie:

Jan-Dirk van der Burg Karoly Effenberger Fiona Ivanov Henk de Jong Joyce en Andres de Lange Ilja Meefout Geert Snoeijer Eindredactie: Katja Meijers Foto cover: Geert Snoeijer Illustraties: Wieteke Koolhof Studio Pino Oplage: 15.000 Contact: www.facebook.com/nieuwezijdsmagazine www.nzmagazine.nl info@nzmagazine.nl

4

E D I T O R I A L

Beeld je in: een groepje leraren dat onbezoldigd op een vrije avond graffiti staat te spuiten om hun school te promoten. Da’s toch ontroerend? Zo veel hart voor hun nieuwe school, voor hun leerlingen. Het was wel reverse graffiti, benadrukt Ilja Klink, rector van het Hyperion Lyceum in deze Nieuwezijds.

Een methode waarmee je de stoep met een hogedrukspuit zo bewerkt dat jouw boodschap schoon verschijnt op de vieze tegels.

Natuurlijk, de leraren deden het ook voor zichzelf. Het Hyperion Lyceum, dat na de zomer het derde jaar ingaat, is hun speeltuin en die wilden ze behouden. Hun speeltuin waar ze alle onderwijsvernieuwingen in kwijt kunnen die ze willen. Waar ze experimenteren, elkaar uitdagen en het beste uit zichzelf halen. Klink accepteert ook geen docenten die op halve kracht werken. “Een school bouwen doet pijn.”

Maar die pijn lijden ze vooral omdat ze leerlingen het beste willen bieden.

Elk bouwproces doet pijn. De nieuwe Amsterdamse fietsenmakers die journalist Richard Mooyman portretteerde, zullen ook af en toe uit een dal omhoog moeten trappen. Saskia Beer, die als werkloze architect dacht dat ze de eigenaren van panden op kantoorterrein Amstel III wel om haar vingers zou winden, heeft ook een paar keer flink moeten slikken.

Maar ze beet zich vast, hield vol, nam kleine stapjes en heeft voor zichzelf een rol, een betaalde rol nog wel, weten te creëren in de transitie van het werkgebied in Zuidoost naar een ‘sprankelende stadswijk’.

Peter Kreuger wist dondersgoed aan wat voor ‘dagelijks gezeik’ hij zichzelf weer heeft blootgesteld sinds hij in juni begon met de Foodcoop Amsterdam. Vergaderingen, inspraak, overleg. Brrrr. Toch doet hij het. Niet alleen omdat hijzelf graag minder geld kwijt wil zijn aan goed eten. Ook omdat hij wil dat goed eten bereikbaar is voor mensen voor wie de biowinkel te duur is.

Nieuwezijds voor elkaar blijven boksen doet ook af en toe pijn. Keihard werken, incasseren, doorgaan. Maar Amsterdam zit vol inspirerende voorbeelden. Mensen die blijven vechten om de stad mooier, beter en fijner te maken. Zij verdienen onze steun. En wij hopen op jullie steun.

Vanaf nu kun je abonnee worden van Nieuwezijds. Zodat wij jullie die inspirerende Amsterdammers en initiatieven kunnen blijven tonen.

Liedewij Loorbach

NUMMER 4 / 2013

INHOUD 22

AFVAL IS GOUD De spagaat van drie Amsterdamse afvalwerkers: duurzaam of verdienen

DWARSE DENKER

32 BAS VAN ABEL OVER DE FAIRPHONE. Eerlijk bellen als daad van verzet

KWALITEITSSLAG 02 FIETSPARKEREN 9 STRAATJES MADE IN AMSTERDAM 07 OEDIPUS BIER 8 AMSTERDAM BOUWT WEER FIETSEN Met bamboe, gps en oude frames 14 DURVEN LEREN Hyperion Lyceum wil vernieuwen én voorbereiden op examens 18 MINIMARKTPLAATS Elke groep zijn eigen winkel

34

FOODCOOP AMSTERDAM Direct kopen van de leverancier: goedkoop het beste eten

38 GLAMOURMANIFEST Hoe Saskia Beer kantorenpark Amstel III verandert in een levendige stadswijk

28 VAN DE STRAAT Hebbedingen van oude troep 37 DE OPENBARE WERKPLAATS Kluswalhalla in Oost

GESTART/GESTOPT 43 HEADFIRST COFFEE ROASTERS EN GEELS & CO

AGENDA

44 JULI – SEPTEMBER

BUITEN DE RING 46 STEDELIJKE TRENDS OVER DE GRENS 5

gewoon goed in wonen

Zoekt en gij zult‌ gevonden!

Wij hebben hem gevonden: jouw huis in jouw Amsterdam.

Kopen in Amsterdam kan bij Eigen Haard ook met de Starters Renteregeling!

Kijk snel naar de mogelijkheden.

Eigen Haard heeft huizen op de mooiste plekjes van Amsterdam. Mooi, knus, riant en bijzonder.

Voor starters hebben wij nu een speciale regeling: De Starters Renteregeling.

De sleutel naar je eerste koophuis.

www.kopenbijeigenhaard.nl

NUMMER 4 / 2013

MADE IN AMSTERDAM OEDIPUS BIER

Thuisgebrouwen bier.

Lekker voor deze zomer: het biertje Mannenliefde.

Met citroengras, sechuan peper en kruidige Japanse hop.

Ook goed te combineren met lekker weer: het bier Mama.

Volgens de brouwers ‘de tegenhanger van een gewoon pilsje’.

In de zomer van 2011 begon Oedipus Brewing in het zolderappartementje van een van de vier brouwers. Inmiddels produceren ze zo’n duizend liter bier per maand. Deels in hun nieuwe studio in de Spaarndammerbuurt, deels bij professionele brouwers. “In 99% van de cafés bepalen de grote brouwerijen al heel lang wat we drinken, en wat we ‘speciaal bier’ vinden,” zegt Rick Nelson (27). “Wij willen laten zien dat er zoveel meer kan met bier.” Met Amerika als inspiratiebron.

Daar experimenteren ze al veel langer met bier en zijn ze zelf nieuwe hopsoorten gaan telen. Bijvoorbeeld hoppen met verrassende aroma’s als naaldbos, passievrucht of grapefruit. De labels zijn daar ook fris en modern. En café’s met een eindeloze bierkaart zijn er niet alleen voor dikbuikige mannen.

Oedipus Brewing is te koop bij bierwinkel Bierkoning en binnenkort in meerdere cafés in Amsterdam. Ook staan de mannen op zomerfestivals om bier te verkopen en brouwdemonstraties te geven.

Oedipus Brewing …wordt gemaakt door vier jeugdvrienden uit Noordwijk die negen jaar geleden met z’n allen naar Amsterdam kwamen.

Ze ‘zaten allemaal in het bier’, en zelf brouwen is toch een mannendroom, zegt Rick Nelson. Ze leerden het vak van Amerikaanse hobbyisten die tutorials op YouTube zetten. Over hoe je een koelbox ombouwt tot een vat dat bier warmhoudt, bijvoorbeeld. Nodig in het brouwproces. Of hoe je een kraantje maakt onder in een grote soeppan.

Toen het zolderappartement van Sander Coenraads Nederveen volstond met tien koelkasten waarin bier stond te vergisten, werd het tijd om een stap te maken en een nieuwe ruimte te betrekken. En een deel te gaan brouwen bij professionele brouwerijen. En waarom hun merk Oedipus Brewing heet? “We zochten naar een naam,” zegt Nelson.

“Moeilijk natuurlijk. Tot we tegen elkaar zeiden: waar houd je sowieso van? Toen riepen we allemaal: ‘M’n moeder!’”

Oedipus dus. En de vaders? Ach, die krijgen bier.

Kijk voor meer info op: www.facebook.com/OedipusBrewing

7

NIEUWEZIJDS TEKST: RICHARD

MOOYMAN

FOTO’S:

GEERT SNOEIJER

BAMBOE EN GPS DE NIEUWE FIETSENMAKERS

Hippe fietsen van bamboe, hergebruikte fietswrakken. Met gedurfd design en bijzondere materialen veroveren jonge fietsenbouwers de straten. Dankzij nieuwe merken als BlackStar, Roetz en Vanmoof krijgt Amsterdam weer glans als fietshoofdstad van de wereld.

FIETSGESCHIEDENIS VAN AMSTERDAM

1895

1897

1898

1906

1920

1922

Indoorrijwielscholen openen de deuren.

Fietsen is voorbehouden aan de elite die rijdt in speciale wielerkledij.

Wielrijschool Velox opent, 1500 vierkante meter wielerhal met houten vloer. Tegenwoordig het Zuiderbad.

Raad van State verbiedt prinses Wilhelmina te fietsen. ‘Wij verzoeken Uwe Genadige Majesteit deemoedig uw kostbare leven niet aan dit gevaar bloot te stellen, hoe gering het ook mag schijnen.’

49 straten in het centrum worden verboden voor fietsers. Na veel boze brieven wordt drie maanden later het verbod ingetrokken.

Na WO I worden in Nederland vooral fietsen van Duitse makelij verkocht, die zijn veel goedkoper. De fiets is nu ook betaalbaar voor de gewone man.

De Utrechtsestraat krijgt een snelheidslimiet voor fietsers van 12 kilometer per uur. De limiet houdt niet lang stand.

8

NUMMER 4 / 2013

Amsterdam telt meer fietsen dan inwoners, ook al weet niemand dat zeker. Maar fietsen werden hier bijna niet meer gebouwd. De rijwielfabrieken van weleer op de Overtoom, in de Kerkstraat en de Nieuwe Uilenburgerstraat zijn al lang dicht. Amsterdamse merken als Simplex, Locomotief en Burco zijn gefuseerd of verdwenen.

Dat is best pijnlijk voor een stad die het fietsen in de genen heeft. Maar gelukkig is een nieuwe generatie fietsenbouwers opgestaan: industrieel ontwerpers, oudconsultants en een ex-bankier. Pioniers die midden in de crisis een eigen fietsmerk zijn begonnen. Met een gezonde dosis optimisme, en nog meer doorzettingsvermogen.

Behalve geld verdienen willen ze ook een steentje bijdragen aan een betere wereld.

Door eerlijk en duurzaam te produceren (BlackStar en Roetz) of door mensen uit hun auto te krijgen (Vanmoof). Met alleen goede bedoelingen kom je er niet, beseffen de ondernemers. De fiets moet vooral mooi en cool zijn.

BlackStar ontwierp een lichte stadsfiets van bamboe. Roetz maakt fietsen met oude frames die zijn gered van de sloop. Beide merken zijn te koop in het buitenland. Het meest internationaal georiënteerd is Vanmoof: het bedrijf probeert met strak design en slimme innovaties mensen wereldwijd aan het fietsen te krijgen. Of het nu gaat om Londen, New York of Tokyo: fietsen is een milieuvriendelijk en gezond alternatief voor de miljoenen stedelingen die zich in de auto hijsen. Het scheelt een hoop files, vervuiling en overgewicht. Amsterdam dient daarbij als lichtend voorbeeld.

Theo Grimminck (56) heeft geen internationale ambities. Hij begon al jaren terug zijn eigen rijwielen te bouwen in de Jordaan.

Ouderwetse modellen, waarmee hij zich ontpopte als een grondlegger van de nu alom aanwezige retrotrend.

De fietsenbouwers beschouwen elkaar niet echt als concurrenten. “Het is leuk om gezamenlijk een beetje aan te trappen tegen de traditionele fietswereld,” zegt Imke Harms van BlackStar. “Ik denk dat we elkaar versterken. Mensen zien mooie fietsen, en raken daardoor geïnspireerd.” Oprichter Taco Carlier van Vanmoof: “Ik zou zeggen: hoe meer jonge bedrijven, hoe beter. De Nederlandse fietsindustrie was best ingekakt.”

Amsterdam geldt ook als toonaangevend op het gebied van fietsendiefstal. Niet lang meer, wat Vanmoof betreft. Taco Carlier ontwikkelde al eerder een in het frame opgeborgen kettingslot. “We gaan nu gps inbouwen in het frame, zodat je de fiets met je iPhone kunt terugvinden.” Wordt Amsterdam toch nog een echt fietsersparadijs.

‘De Nederlandse fietsindustrie was best ingekakt’

MEER AMSTERDAMSE MAKELIJ De Fietsfabriek - bekend van de handgemaakte bakfietsen - is ook bezig met een tweede leven, na een faillissement in 2010. De fietsen worden nu niet meer gebouwd in Amsterdam, maar in Overijssel.

Tulpfietsen van oud-bankier Frank Klemann heeft Amsterdam als thuisbasis. De rijwielen worden echter gemaakt in Maastricht.

REVIVAL VAN RIH? De ambachtelijke racefietsenbouwer RIH aan de Westerstraat sloot vorig jaar de deuren. Na ruim negentig jaar verdween zo een Amsterdams fietsicoon. Maar er is goed nieuws voor liefhebbers van handgemaakte stalen frames. Ondernemer Diederik Martens zegt opvolgers en financiers te hebben gevonden. “RIH kan herstarten zodra we een geschikte ruimte vinden.” Martens fietste vroeger wedstrijden op een RIH. “Het is mijn favoriete merk.”

1924

1925

1928

1931

1932

1936

De eerste fietspaden worden aangelegd, in de Van Woustraat, de Rijnstraat en op de Amsteldijk.

Rijwielbelasting wordt ingevoerd. Kosten: jaarlijks 3 euro. Bewijs van betaling: een ijzeren plaatje op de voorvork. Al snel voor minder te koop op het Waterlooplein.

De directeur van het Rijksmuseum wil geen verkeer meer door de tunnel.

Gemotoriseerd verkeer wordt uit de tunnel van het Rijksmuseum geweerd. Alleen fietsers en voetgangers mogen er nog doorheen.

Het eerste verkeerslicht wordt geplaatst, tussen het Kleine Gartmanplantsoen en de Marnixstraat.

De laatste rijwielschool, Fongers, gaat failliet.

9

BLACKSTAR BIKES GAAF (EN VAN BAMBOE)

NIEUWEZIJDS

Een fiets die blijft drijven? Dat zou best handig zijn in Amsterdam, waar heel wat fietsen in de gracht belanden. “We hebben het nog nooit uitgeprobeerd, maar we verwachten dat onze fietsen inderdaad blijven drijven,” zegt Imke Harms (31).

Met Taco Temminck (37) en Sebastiaan Soeters (33) richtte zij BlackStar Bamboo Bikes op. Inderdaad, fietsen van bamboe.

In Afrika rijden die al langer rond, maar een westerse stadsfiets van bamboe bestond nog niet. Die hebben zij dus maar zelf ontworpen. Harms kwam als student industriële vormgeving in aanraking met bamboe, toen zij tijdens een stage in Ghana een fiets voor gehandicapten ontwierp.

Het voordeel? Bamboe is licht en sterk, zegt Imke.

Nog een pluspunt: bamboe is duurzaam. “Het groeit snel weer aan, en neemt dan het broeikasgas CO2 op.” De drie Amsterdammers combineren idealisme met ondernemingszin. “De basis van succes is vooral een gaaf consumentenproduct.”

De frames worden gemaakt in een fabriek in Ghana, met een lokale eigenaar. “Een deel van de winst vloeit zo terug naar Afrika.” Nee, zeker in het begin was het niet makkelijk. “De kwaliteit en de afwerking moesten wel flink worden verbeterd.”

De fietsen worden in elkaar gezet bij sociale werkvoorziening Pantar in Amsterdam. Daar worden op het frame kwaliteitsonderdelen gemonteerd, waaronder een leren zadel. Het resultaat is een fraaie, lichte fiets die in de stad veel bekijks trekt.

Het eerste jaar staken de drie ondernemers eigen geld in het bedrijf. Inmiddels zijn twee particuliere financiers gevonden. Nu de eerste tweehonderd exemplaren zijn verkocht en de belangstelling groeit, wil BlackStar de productie verhogen. De bamboefiets is ook te koop in New York, Madrid, Milaan, Hamburg en Kopenhagen.

‘De basis van succes is vooral een gaaf consumentenproduct’

1940

1940

1941

1942

1942

1943

5600 Nederlandse soldaten strijden te fiets tegen de Duitsers, als onderdeel van de Militaire Wielrijders.

De eerste fietstaxi’s verschijnen in Amsterdam.

Door de oorlog is een groot deel van het gemotoriseerde verkeer verdwenen.

De fietsbelasting wordt afgeschaft door de Duitsers. In een poging om de sympathie van de Nederlandse fietsers terug te winnen.

Op 20 juli worden de fietsen van Amsterdamse Joden gevorderd.

Burgemeester Voûte krijgt de eis 8000 herenfietsen te leveren aan het Duitse leger. Amsterdammers verbergen hun fiets zo veel mogelijk, de burgemeester blijft duizenden fietsen in gebreke.

De Duitsers stellen een nieuwe wet in: fietsers moeten motorvoertuigen altijd voorrang verlenen.

10

NUMMER 4 / 2013

ROETZ BIKES COOL (EN DUURZAAM)

Een miljoen fietswrakken worden er jaarlijks weggegooid. Nou ja, sinds kort wat minder.

Bij Roetz Bikes krijgen de beste frames een tweede leven, als basis van een hippe stadsfiets met nieuwe onderdelen. “Die frames gaan zo weer twintig of dertig jaar mee,” zegt Mark Groot Wassink (31).

Met Tiemen ter Hoeven (32) begon hij twee jaar terug Roetz. Allebei werkten ze voor grote adviesbureaus en waren dat zat. “We wilden iets duurzaams en concreets doen. Fietsen maken op een verantwoorde manier, maar dan wel mooie fietsen.” Geen geitenwollensokkengedoe. De twee konden aan de slag dankzij een lening van Triodos Bank en twee particuliere investeerders.

De frames lijken na ontlakken en poedercoaten weer bijna nieuw. Roetz hergebruikt alleen stalen frames, geen aluminium. “Dat is minder duurzaam en betrouwbaar.” Alle andere fietsonderdelen zijn nieuw, van wielen en trapas tot het leren zadel en de houten spatborden.

De verkoop gaat goed, volgens Mark. “We groeien met tientallen procenten per jaar, en dat in crisistijd. Vooral in het buitenland gaat het hard.”

Roetz verwacht dit jaar tussen de duizend en tweeduizend fietsen te verkopen. De doelgroep?

“Niet per se duurzaamheidsfreaks. Ook mensen die design en lifestyle belangrijk vinden.”

De fietsen worden gemaakt in een sociale werkplaats bij Hoofddorp, de oprichters hebben hun kantoor in Nieuw-West. Het zou goedkoper zijn om fietsen te laten produceren in Azië. Maar hergebruik zal volgens Mark in de toekomst ook financieel interessant worden als de grondstoffenprijzen verder stijgen.

Ondanks de drukte hebben de twee oprichters van Roetz al een tweede model ontwikkeld.

De Vigour, een stadsracer in retrostijl.

“We vinden hem echt cool.”

‘We vinden hem echt cool’

1960

Jaren 60

1965

1970

1973

1974

3 oktober. Na herprofilering van de Leidsestraat mogen wielrijders er niet meer doorheen. Automobilisten wel. Fietsers protesteren maar delven het onderspit.

Tijdens Luilak gooien jongeren fietsen op straat en tramrails om het verkeer te traineren.

Politie roept iedereen op z’n fiets binnen te halen.

Provo’s presenteren het wittefietsenplan, dat jarenlang wordt nagejaagd maar nooit tot werking komt.

Het wittefietsenplan is behalve een pleidooi voor de fiets ook een pleidooi tegen de ‘stinkkarren’ die de stad overnemen.

De eerste van de vele protestacties voor de rechten van de fietsers.

4 november. Eerste autoloze zondag.

Sommige automobilisten merken dat fietsen best leuk is. Iedereen ziet hoe prettig het centrum kan zijn zonder gemotoriseerd verkeer.

Een recordaantal nieuwe fietsen wordt verkocht: 1,2 miljoen in Nederland.

Het fietsparkeerprobleem groeit. Bordjes ‘geen fietsen tegen de ramen’ verschijnen.

11

VAN – MOOF HIP (ZEKER IN NEW YORK)

NIEUWEZIJDS

De fietsen met het stoere frame zie je steeds vaker. In Amsterdam, Londen, Berlijn, New York, Tokyo, noem maar op...

Het Amsterdamse merk Vanmoof is bezig de wereld te veroveren. De ambitie is groot: stedelingen moeten gaan fietsen. Het liefst op een Vanmoof, uiteraard. De designfietsen zijn te koop bij dealers in 35 landen.

De ideale stadsfiets wilden de broers Taco en Ties Carlier maken, robuust en zonder opsmuk. Het ging hard met Vanmoof, nadat de eerste fiets in 2009 werd verkocht. Te hard, zegt Taco (35) in het hoofdkwartier in Amsterdam-Oost. Via internet stroomden de bestellingen binnen. “We werden erdoor overvallen.”

De kwaliteit van de eerste fietsen was niet optimaal, erkent Taco. “Toeleveranciers deden niet wat ze beloofden.” Broer Ties (34) verhuisde naar Taiwan, waar de aluminium fietsen van Vanmoof worden gebouwd. “We hebben het nu veel beter onder controle. En we gebruiken alleen nog maar onderdelen van A-merken.”

Tienduizend fietsen per jaar verkoopt Vanmoof, waarvan zeventig procent in het buitenland.

De verkopen in Nederland vallen de laatste tijd tegen, waarschijnlijk door de crisis en het koude voorjaar. “Maar dat compenseren we gelukkig in het buitenland.” De best lopende winkel zit niet in Amsterdam, maar in New York.

Toch heeft Vanmoof nog missiewerk te doen. “In het buitenland gaan ze vaak naar hun werk op halve wielrenfietsen, met helm en wielerbroek.

Wij zeggen: ga fietsen als een Nederlander.

Lekker rechtop en ontspannen, in je gewone kleding.” Amsterdam blijft voor Vanmoof de perfecte proeftuin. “Als onze fietsen hier heel blijven, dan lukt dat overal.”

‘Als onze fietsen hier heel blijven, dan lukt dat overal’

1977

1978

1978

1979

1980

2001

Grootse fietsdemonstratie waarbij duizenden fietsers op het Museumplein naast hun fiets gaan liggen om de 3000 verkeersslachtoffers te symboliseren die jaarlijks vallen in Nederland.

15.000 fietsers doen mee aan een fietsdemonstratie. In drie groepen fietsen ze via drie routes van de Dam naar het Vondelpark.

De nieuwe gemeenteraad neemt een nieuw Verkeerscirculatieplan aan dat meer ruimte biedt aan fietsers en voetgangers.

Er komt een buitenring (Stadhouderskade, Nassaukade) voor autoverkeer en een binnenring (Sarphatistraat, Weteringschans, Marnixstraat) voor fietsverkeer.

Aantal fietsers is in het centrum met 56 procent gestegen ten opzichte van 1975.

Het Depo-systeem wordt ingevoerd, met 250 fietsen in tien fietsenrekken.

Met een statiegeldsysteem.

In 2003 gaat het systeem ter ziele.

12

NUMMER 4 / 2013

HET NIEUWE WERCK DEGELIJK (ZOALS VROEGER) De nostalgiefiets is overal. Oer-Hollandse, zwarte modellen met witte banden.

Fietsenmaker Theo Grimminck (56) stond mede aan de basis van de retrotrend.

Hij verkocht lang het Amsterdamse fietsmerk Burco, maar de kwaliteit holde volgens hem achteruit. Onder de naam Het Nieuwe Werck begon hij een jaar of dertien geleden dus maar een eigen merk.

Kleine correctie. Het gaat om rijwielen, niet om fietsen. Een beetje ouderwets misschien, maar ze zijn ook ouderwets degelijk. De zware stalen frames laat hij maken door een bedrijf in Aalten, de fiets bouwt hij zelf in de Westerstraat. Ja, ook de wielen met extra dikke spaken. Op zijn fietsen kun je twee of drie man vervoeren zonder dat er van alles knakt. Kun je volgens hem beter niet proberen met een goedkope fiets uit de bouwmarkt.

Grimminck bleek trendsetter. “Sparta kwam ook met nostalgische fietsen, daarna de rest. Ach, ze mogen na-apen wat ze willen.” Hij verkoopt zo’n honderd zelfgebouwde rijwielen per jaar.

Minder dan voor de crisis, maar dat vindt hij wel best. Yuppen bestelden er in die tijd soms twee tegelijk, en hij moest vaak overwerken. Goed verdiend, ja. Maar terugverlangen? Nee. De Amerikaanse fietsgoeroe Gary Fisher, bekend van het merk Trek, kocht bij hem ooit zo’n ouderwetse herenfiets. Hij suggereerde dat Grimminck naar Amerika moest komen om daar fietsen te bouwen. Nee, laat hem nou maar in de Jordaan. Export? Prima, maar de koper moet zelf het transport regelen. Grimminck heeft daar geen tijd voor, er moeten nog fietsbanden worden geplakt.

2001

2003

2004

2013

De Duitse voorrangsregel wordt teruggedraaid.

Fietsers die van rechts komen hebben weer voorrang.

Amsterdamse Fietsen Afhandel Centrale wordt geopend.

Fietstunnel onder het Rijksmuseum gaat dicht in verband met de verbouwing van het museum.

Na wat getouwtrek gaat de tunnel onder het Rijksmuseum weer open voor fietsers.

Pete Jordan

de fiets p o d i u m

‘Ach, ze mogen na-apen wat ze willen’

republiek

Bron: De Fietsrepubliek door Pete Jordan. Fantastisch gedetailleerd boek over de geschiedenis van het fietsen in Amsterdam.

Vol anekdotes en ergernissen van en over die anarchistische wielrijders.

Uitgeverij Podium, 2013.

13

NIEUWEZIJDS

14

NUMMER 4 / 2013

DURVE

TEKST:

LIEDEWIJ LOORBACH WIETEKE KOOLHOF FOTO: HENK DE JONG

ILLUSTRATIE:

N E N L RE

Hoe het nieuwe Hyperion Lyceum in twee jaar uitgroeide tot populaire school.

“We willen vernieuwend zijn, én goede eindexamenresultaten” halen.

Vier flessen prosecco moeten er nog komen en wat fris. Wijn is er nog genoeg over van de vorige keer. Schoolleider Ilja Klink (36) maakt graag een feestje. “Mijn team van docenten werkt heel hard.

Dan moet je het ook gezellig maken.”

En er is nogal wat te vieren. ’s Middags ontvangt het Hyperion Lyceum in Noord 173 nieuwe leerlingen. Een behoorlijke prestatie voor een school die pas twee jaar bestaat, en pas een jaar een eigen gebouw heeft.

Vanuit haar kamer kijkt Klink uit op Overhoeks, Centraal Station en in de verte de Westertoren. “Dat had toch niemand gedacht, twee jaar geleden.

Maar ik had gezegd dat ik het kon, een school opzetten, dus dan doe ik het ook.”

Het Hyperion Lyceum staat nu bekend als een vernieuwende school voor slimme kinderen, met nieuwe vakken als Lifestyle Informatics, Grote Denkers en Logica en Argumentatieleer.

Onderwijs bieden dat aansluit bij deze tijd in een school die de buitenwereld naar binnen trekt, dat wil Klink. “Ik ben tijdens sollicitatiegesprekken met docenten altijd heel duidelijk. Een school bouwen doet pijn, gaat je heel veel tijd kosten. Ik wil het komend jaar niet een gesprek met je moeten hebben over dat je zo veel uren maakt. Dat gaat gebeuren en hoort erbij. Dat moet je leuk vinden, en dat moet je willen.”

Klink wil alleen docenten in haar team die willen vernieuwen, willen leren, altijd op zoek zijn naar inspiratie. Ze moeten ook durven, zegt Klink. “Iedereen moet elkaar kunnen en durven vragen: hoe doe jij dat? Het is hier heel normaal om bij elkaar in de les te kijken. Ook als je al een goede docent bent, kun je nog van andere docenten leren.”

Verplichte kost voor alle docenten is de donderdagmiddagvergadering. “Dat zeg ik ook tijdens de sollicitatie. Er niet bij zijn is geen optie.” Dan wordt besproken wat de ideale Hyperionles is.

Wat voor mensen Hyperion wil afleveren bij het eindexamen, en wordt besproken hoe ze dat kunnen bereiken. Dan wordt er iemand uitgenodigd om te praten over hoe je het best een traject kunt opzetten voor zorgleerlingen, of worden de tijdschema’s van vakken naast elkaar gelegd om te kijken of ze dezelfde thema’s niet tegelijkertijd kunnen behandelen zodat de leerlingen er makkelijker meer van opsteken.

‘ Een school bouwen doet pijn’ PIONIEREN Het Hyperion Lyceum moest in razend tempo worden opgezet. Voor kinderen die in Amsterdam naar een school willen waar alleen de hoogste niveaus gegeven worden, atheneum en gymnasium, zijn te weinig plekken. Acht jaar geleden werd het Vierde Gymnasium opgericht. Al na een paar jaar moesten leerlingen ook loten om daar te worden toegelaten. In schooljaar 2011 – 2012 ging een denktank van docenten van de vier bestaande gymnasia en het Bredero Lyceum aan de slag om te kijken wat voor school er in Noord zou kunnen verrijzen om aan deze vraag tegemoet te komen. Vlak voor de zomer werd daarna van hogerhand besloten: jullie plan voor het Hyperion Lyceum is nog slechts een plan, maar moet wel na de zomervakantie van start.

Enter Ilja Klink. Ze werkte als docent Engels aan het Barlaeus Gymnasium, solliciteerde en was een week later schoolleider. De veertig leerlingen hadden net voor haar de sprong in het diepe gewaagd. Vijf weken bleven er over om alle praktische zaken te regelen om de eerste lichting vlekkeloos van start te laten gaan, van het werven van docenten, tot het maken van de schoolgids en het rooster.

‘ Alles wat we verzinnen kunnen we uitproberen’ Eerste honk van het Hyperion Lyceum: drie klaslokalen in het Bredero Lyceum aan de Buiksloterweg in Amsterdam-Noord. Eén lokaal voor de gymnasiumklas, één lokaal voor de atheneumklas, en één lokaal als kantine, kantoor, docentenkamer, spreekkamer en kast. Het was pionieren, zegt Klink. Docenten kwamen voor twee uurtjes vanaf andere scholen het IJ over om les te geven. “Docenten zagen elkaar daardoor zelden. Maar iedereen was zo betrokken.

Samen de kans krijgen een nieuwe school te bouwen, die krijg je zelden.”

“Mijn lessen zijn niet per se anders dan de lessen die ik hiervoor gaf op andere scholen,” zegt Iris Driessen (35), sinds vorig jaar docent Nederlands op het Hyperion.

Het grote verschil met andere scholen zit volgens Driessen in het enthousiasme en de toewijding van docenten en het grote aanbod buiten de reguliere lessen om.

“Meestal kom je als nieuwe docent in een bestaande sectie terecht. Daar zijn dingen zoals ze zijn. Je krijgt heus wel de kans om eens wat anders te doen, maar vaak hoor je: ‘Dat is wel heel lastig, dat willen onze leerlingen niet, daar hebben we geen tijd voor’. Op het Hyperion vorm ik met één collega de sectie Nederlands. Alles wat we verzinnen kunnen we uitproberen. Dat houdt me scherp en maakt me creatief. Dat miste ik.”

TOEGEVOEGDE WAARDE Nu dankzij digitalisering de lesstof ook buiten de lesuren aangeboden kan worden, moeten docenten zich afvragen wat hun meerwaarde is, zegt Simon Verwer (28), docent Grote Denkers en Logica & Argumentatieleer. “Als school en als docent vraag je je af: wat past er bij deze leerling en hoe kan ik waarde toevoegen aan zijn leertraject?

15

NIEUWEZIJDS

Hyperion Lyceum

Sommige kinderen hebben baat bij veel structuur en sturing, anderen kunnen dat zelf en hebben andere soorten uitdaging nodig. Daar is het docentenkorps op het Hyperion constant mee bezig.” Houding, kijk op de wereld, is het belangrijkste wat de docenten de leerlingen buiten de reguliere lesstof mee willen geven, zegt Verwer.

“Initiatief nemen, risico’s nemen, durven, experimenteren, het beste uit jezelf halen.

Alle docenten proberen dat te stimuleren.

Door bijvoorbeeld initiatieven van leerlingen altijd een plek te geven in de les, en het vaste patroon los te durven laten.”

Nu kennis 24/7 beschikbaar is, is de vraag: wat is de meerwaarde van de docent?

Omdat de slimme kinderen minder tijd nodig hebben om de reguliere stof tot zich te nemen, organiseert het Hyperion zo veel mogelijk extracurriculaire activiteiten. Bijvoorbeeld het symposium, iets wat

16

traditie moet worden in de nieuwe school.

In tweeënhalve dag kunnen de leerlingen vijf workshops volgen bij professionals uit allerlei hoeken. Dit jaar was het thema emotie. Leerlingen konden een reclame maken, chocola maken, een workshop volgen bij een medewerker van Artsen zonder Grenzen of Novum, en ga zo maar door.

“En we zitten hier vlakbij de Tolhuistuin, waar kunstenaars en ontwerpers zitten. De Tolhuistuin heeft al gezegd dat ze graag met ons willen samenwerken,” zegt Klink.

Sander Groet, van ID&T die in de Shelltoren gaan zitten, heeft ook al een lezing gegeven op de school, net als Sandra den Hamer, directeur van Eye. INSPECTIES Kunnen ze wel altijd vernieuwend blijven?

Kunnen de docenten zo energiek blijven?

“Dat vraagt iedereen,” zegt Klink. “En dan glimlachen ze erbij, zo van: ooit zijn jullie ook een gewone school. Maar ik geloof dat je kan blijven vernieuwen als je dat wil en dat blijft benoemen. De maatschappij verandert, dus onderwijs zou ook altijd

moeten veranderen. Je moet meegaan met de buitenwereld.”

Verwer ziet een vast patroon bij nieuwe scholen. “Eerst is er heel veel vernieuwingsdrang en werkt iedereen heel hard.

Dan klopt na een paar jaar de realiteit aan in de vorm van inspecties, en zakt het in.

Meestal worden de eerste eindexamens ook niet zo goed gemaakt.” Wat niet wil zeggen dat de school slecht is en de leerlingen te weinig leren, de leerlingen wisten alleen niet genoeg van het eindexamen. “Veel onderwijsvernieuwers vinden de eindexamens achterhaald. De overheid bepaalt wat je moet weten, terwijl er nu zo veel manieren zijn om te leren wat je zelf interessant vindt en waar je zelf iets aan hebt. Het Hyperion heeft zich ten doel gesteld om beide te doen,” zegt Verwer.

“Vernieuwend onderwijs bieden dat past bij deze tijd, én leerlingen goed voorbereiden op het eindexamen.”

De zalm kan Frank niet wild genoeg zijn.

Frank’s wilde zalm wordt met de lijn gevangen in de woeste wateren van Zuidoost-Alaska. Waar de visserij al sinds 1950 duurzaam is, en de visstand daardoor elk jaar beter wordt.

En in Amsterdam, in onze eigen rokerij, inspecteren, fileren en zouten we de wilde zalm, waarna we hem temmen met de rook van smeulende hickory.

Kleinschalig en tot in de perfectie.

100% ambachtelijk handwerk met een fantastisch, volledig verantwoord resultaat.

En (dus) onvergetelijk lekker.

Frank’s Smoke House Wittenburgergracht 303, Amsterdam

Bestel ook op smokehouse.nl

crewel, zijde , grand foulards, TAFELKLEDEN,

strepen,

DUPATTAS

Voor uw ramen

CAPSICUM

Oude Hoogstraat 1, 1012 CD Amsterdam

w w w. c a p s i c u m . n l

NIEUWEZIJDS

IEDERE GROEP ZIJN EIGEN WINKEL

MINI — MARKT PLAATS TEKST:

SARA LUIJTERS

Waarom naar IKEA of de PC als je hetzelfde net zo eenvoudig voor niets, of weinig, kunt krijgen? Het aantal mini–marktplaatsen op Facebook groeit gestaag.

18

Natuurlijk kun je gaan zoeken op Marktplaats, maar wie heeft er nog tijd om naar Maastricht te reizen voor die retro racefiets of Aviator Ray-Ban? Of heeft er geld over voor de extra verzendkosten? Het kan makkelijker en goedkoper. En lokaler, dat vooral. Met dat idee, duurzaamheid speelt vaak een rol, richten steeds meer mensen hun eigen verkoop-, weggeef- of ruilgroep op. Het aantal mini-Marktplaatsen op Facebook is de laatste maanden in rap tempo gegroeid.

Ook Amsterdam telt steeds meer eigen groepen waarin driftig oude spullen van de hand gedaan worden, gratis of tegen een

leuk bedrag. Een staaltje WE-conomy op microniveau.

Wie heeft er zin om voor een retro racefiets naar Maastricht te rijden?

In een aantal groepen, zoals Amsterdam Deelt/Geeft, mogen alleen gratis spullen worden aangeboden. Wie het waagt om toch iets te koop aan te bieden, al is het voor een schijntje, wordt streng op de regels gewezen en het bericht wordt ver-

NUMMER 4 / 2013

ruil- en verkoopgroepen op Facebook: “Het is een nieuwe economie. Ik heb altijd al moeite gehad om goede, mooie spullen zomaar weg te gooien, nu krijgen ze een tweede leven via de marktplaatsen op Facebook, en zelf houd ik er ook nog iets aan over. Ik heb enorm opgeruimd en bied veel spullen aan, maar ik zoek zelf ook graag naar ‘nieuwe’ spullen, het scheelt een hoop pecunia en het is altijd een stuk origineler dan bij de IKEA.”

MEER LOKALE MINI-MARKTPLAATSEN OP FACEBOOK

wijderd. De ene groep zet alles te koop, als het maar heel is, de ander is juist gespecialiseerd. Zoals Het Theekransje, uitsluitend voor boekenliefhebbers. De pagina is naast een forum om boekentips uit te wisselen, ook een plek om e-books uit te wisselen.

Zelfs eten wordt geruild op Facebook, zoals bij Proviandruil020. Het gaat hier niet om zelfgemaakte afhaalmaaltijden, zoals bij Thuisafgehaald.nl, maar om restanten of miskopen. Biologische daikon, drie rollen Smarties of een pakje Zonnatura Natuurlijke Stoelgangthee, anyone? Je vraagt je af wie er werkelijk voor op de fiets stapt naar een ander stadsdeel, toch blijken er wel degelijk mensen blij van te worden, gezien het aantal reacties op de pagina. Zo is de biologische daikon afgehaald: ‘Ik heb 'm geroerbakt. Hij was lekker!’

Bij veel andere groepen mag gewoon geld gevraagd worden voor het gebodene. Zo wordt een groentedroger, nog in de verpakking, voor 35 euro aangeboden en een kittig bloesje van designer Michael Kors, maatje 36-38, mag al voor een tientje weg. Bij Amsterdam Yard Sale!, een van de populairste mini-marktplaatsen op Facebook, kun je terecht voor van alles en nog wat, van kleding en sieraden tot de oude barbies van zolder of een boot. Er kan niet onderhandeld worden over de prijs, zoals bij de grote broer Marktplaats, je betaalt de gevraagde prijs en anders niet. “Het moet vooral makkelijk en leuk zijn,” zegt oprichtster Matrija Veenhuysen-Scharff.

Ze begon oktober 2012 met Amsterdam Yard Sale!, de groep telt inmiddels al bijna 1600 leden. “Amsterdam Yard Sale! is er

voor Amsterdam en omgeving, handig met passen en ophalen en geen gedoe met verzendkosten,” zegt Veenhuysen-Scharff.

“Ik ben zelf een fanatieke Marktplaatsbezoeker, altijd op zoek naar vintage merkkleding, maar ik ergerde me steeds vaker aan de mensen die niet op kwamen dagen, of de meest idiote bedragen vroegen of boden. Het idee om zelf een groep op te richten ontstond in drie minuten. Ik nodigde mijn eigen vriendenkring uit en vanaf dat moment liep het storm.”

‘ Mannen worden ook actief. Ik zag al herenpakken voorbijkomen’ Alles mag er te koop worden aangeboden of weggegeven, dat kan ook. Ook die boot voor negenduizend euro, die laatst gepost werd, of een complete blokhut à tweehonderd euro. “Het prettige is dat iedereen elkaar wel weer ergens van kent, je krijgt nooit een volslagen vreemde over de vloer,” vertelt Matrija. En, benadrukt ze, Amsterdam Yard Sale! is er niet alleen voor vrouwen die designer kleding zoeken voor zichzelf of hun baby, maar voor iedereen.

“Meer mannen worden actief, dat moedig ik aan. Ik zag al herenpakken voorbijkomen.” Het geld dat Matrija verdient met de spullen die ze zelf verkoopt geeft ze niet weer uit aan nieuwe spullen, maar doneert ze aan de Poezenboot. Iedereen blij. Betty Bergsma is een fanatieke deler, ruiler en koper, ze volgt diverse Amsterdamse

Family Market Amsterdam De groep voor familiegerichte spullen om te verkopen, ruilen, kopen, huren en lenen. Vooral veel gebruikte kinderkleding en speelgoed, maar ook Mini Monkey draagzakken of een houten traphekje. Regel is dat de spullen nog gaaf zijn. De groep wordt beheerd én druk bezocht door expats.

Second Hand Furniture Amsterdam 020 De plek voor tweedehands meubels.

Handige spullen voor in huis of tuingerei zijn ook welkom. Plaats een foto en meld er duidelijk bij of je wilt ruilen (en tegen wat), weggeven of verkopen. De eerste die reageert mag het item kopen.

Weggeefhoek Randstad Hier wordt van alles weggegeven, van een wasmachine tot tuinstoelen of een stapel gelezen Viva’s en Flairs. Kittens en andere levende wezens mogen niet worden weggegeven, net zo min als medicijnen of gevaarlijke stoffen. Zoekvragen (‘Verhuisbusje gezocht’) zijn ook niet de bedoeling. De insteek is idealistisch: ‘Minder vervuiling, minder verspilling.’

Ik zoek / Ik heb Bij deze openbare virtuele weggeefwinkel gelden maar een paar voorwaarden: ‘Je geeft dingen weg, zodat ze ergens anders weer gebruikt kunnen worden, er wordt niet geruild of verkocht, het is ook geen datingsite of uitzendbureau,’ lezen we in de statuten. Bij constatering volgt verwijdering.

Hier wordt weer van alles weggegeven, zestig platte eierdozen, dvd’s, een bedframe met lattenbodem et cetera. Maar ook veel oproepjes van mensen die op zoek zijn naar spullen of diensten.

19

NIEUWEZIJDS

Amsterdam Deelt/Geeft Weg Besloten groep voor het weggeven van spullen. Er mag onder geen beding een prijskaartje aan een gepost item worden gehangen. Van een magnetron tot funky stoelen uit de seventies, ‘ouderwetse’ tv-toestellen, een piano (wel van twee hoog naar beneden te takelen), een set biljartballen of een op te knappen scooter.

Het motto van de weggeefgroep: Let’s stop wasting en start sharing.

Pillen pagina Bedoeld om medicijnen te ruilen of weg te geven. Medicijnen die binnen de houdbaarheidsdatum nog prima door iemand anders kunnen worden gebruikt.

Van pillen en homeopatische middelen, vitamines, verband tot rollators. De groep is ook opgericht om een protest aan te tekenen tegen de verspilling, terwijl tegelijkertijd mensen op kosten worden gejaagd in de zorgsector. De beheerders zeggen dat ze mensen met elkaar in contact willen brengen, de pillen mogen niet verhandeld of verkocht worden en commercieel adverteren is ook strikt verboden.

Food Sharing Een initiatief van Eva van Dijk, dat als doel heeft voedsel beter te verdelen. Begin bij jezelf en deel wat je overhebt. Want een groot deel van de berg huishoudafval bestaat uit eten dat eigenlijk nog best gebruikt had kunnen worden. Plaats een bericht en wissel uit wat je overhebt of spreek af en creëer een onverwacht culinair hoogstandje. Goed voor portemonnee én planeet en je houdt er wellicht wat gezellige etentjes aan over. Een greep uit het aanbod in Amsterdam: Red Bull, sojasaus, babyhapje en nougat.

LID WORDEN VAN EEN MINI-MARKTPLAATS? De meeste groepen zijn besloten, maar lid worden is heel eenvoudig: type de naam van de groep in de Facebook-zoekbalk. Eenmaal op de pagina vink je het icoontje rechtsboven aan met ‘join group’, en word je automatisch toegevoegd door de beheerder(s). Vervolgens kun je zelf ook mensen aandragen om ook lid te worden van de groep, door een berichtje met hun naam aan de beheerder te sturen.

20

GOEDE IDEEËN

MOGELIJK

MAKEN DAT IS WAT WIJ

Stichting DOEN ondersteunt ondernemende mensen, pioniers die de wereld op hun eigen manier groener, socialer en creatiever maken.

Zo was DOEN vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van de FairPhone (zie pagina 32), de eerste duurzaam geproduceerde mobiele telefoon. Gemaakt en vormgegeven door een collectief van designers, technici, studenten en consumenten.

Ook ondersteunt DOEN de MedicijnFabriek in het Amsterdamse Amstelpark van kunstenaar Martijn Engelbregt. Een kunstproject waarbij hij nieuwe ‘gezondheidsproducten’ ontwikkelt door verschillende werelden met elkaar te verbinden, zoals kunst, wetenschap, zorg en natuur.

www.egbg.nl

Yu-lan van Alphen, programmamanager bij Stichting DOEN: “FairPhone en MedicijnFabriek zijn goede voorbeelden van projecten waarbij ontwerpers en kunstenaars bijdragen aan alternatieve oplossingen van maatschappelijke issues. Hierdoor wordt zichtbaar wat de meerwaarde kan zijn van een verbinding van kunst en ontwerp met de samenleving.”

www.fairphone.com

Wil je weten wat wij nog meer DOEN? Of heb je zelf een goed idee? Kijk eens op: www.doen.nl/socialdesign

IN EEN DUURZAME

TOEKOMST

SAMEN

Benieuwd naar wat wij nog meer DOEN? Kijk op: www.doen.nl

Foto’s: Davidfotografie

INVESTEREN

De hele weg van chocola verduurzamen, vanaf cacaoboon tot reep chocola. De Amsterdamse ChocolateMakers is het met steun van DOEN gelukt. Zo zijn de verpakkingen van 100% recyclebaar vetpapier en bedrukt met bio-inkt.

De biologische cacao kopen ze direct in bij cacaoboeren voor een goede prijs en verschepen ze per zeilschip naar Amsterdam. Duurzamer kan haast niet!

chocolatemakers.nl

NIEUWEZIJDS

RECYCLEN VOOR DUURZAAMHEID OF RENDEMENT?

BALANCEREN

22

NUMMER 4 / 2013 TEKST:

JOP DE VRIEZE

IN DE AFVOERPUT In het Westelijk Havengebied werken drie afvalverwerkers aan duurzamere oplossingen voor de troep van Amsterdammers. Vanzelf gaat het niet.

‘We zijn altijd aan het puzzelen.

Hoe haal je zo veel mogelijk energie en waardevolle bouwstoffen uit afval tegen zo laag mogelijke kosten?’

23

AFVAL ENERGIE BEDRIJF

DE OVEN WIL ALTIJD MEER AFVAL Twee mannen zitten naast elkaar in een glazen hokje van zo’n tien vierkante meter, boven in een dertig meter hoge bunker.

Beide getatoeëerd en met stoppelbaard, hun ene hand aan een joystick, de andere rustend op een rij knoppen. Door het glas staren ze de hal in, en rammen op de knoppen alsof ze een computerspel spelen. Allebei besturen ze een grijper, zo een als in de horloge-automaat op de kermis, maar dan een paar duizend keer groter.

Een van de twee grijpers verdwijnt in de diepte, de kabel schokt wat, dan komt de grijper weer omhoog, gevuld met een flinke hoeveelheid volle blauwe en grijze vuilniszakken en losse troep. “Evenveel als er in één vuilniswagen past,” vertelt de man. De grijper komt verder omhoog, schuift boven een soort trechter en opent daar. Het vuil stort de diepte in, waar het via een sluis de ovens ingeloodst zal worden.

We bevinden ons in het gemeentelijke Afval Energie bedrijf aan de Australiëhavenweg, waar vrijwel al het huis- en bedrijfsafval uit Amsterdam en omstreken wordt verbrand. Adviseur marketing en communicatie Judith Boerma leidde ons zojuist naar het glazen hokje. We kwamen langs een uitgebreid buizensysteem dat de hete lucht en rook uit de ovens naar een stoomturbine leidt om stroom op te wekken. Onderweg worden schadelijke gassen en deeltjes weggevangen. Wandelend door de warmte vertelde Boerma over het proces van energie-opwekking en over de geschiedenis van het Afval Energie Bedrijf.

Zwarte rook Al in 1918 werd de eerste afvalverbrandingscentrale in Amsterdam gebouwd, aan de Papaverweg in Noord. Daar werd al stoom gemaakt die door het elektriciteitsbedrijf werd omgezet in stroom. Alleen was de rook die destijds uit de pijpen kwam zwart van kleur. Vijftig jaar later kwam er

24

een schonere vervanger. En sinds 1993 is de huidige installatie in het Westelijk Havengebied in gebruik, schoner dan volgens de Europese normen voor uitstoot van schadelijke gassen en fijne deeltjes zoals roet en zware metalen vereist was.

In 1997 breidde het AEB zijn capaciteit uit met een nieuwe centrale, die destijds met een energetisch rendement van dertig procent de meest efficiënte ter wereld was. De centrale behoort nog steeds tot de wereldtop.

AEB presenteert zich als een duurzame instelling. De stadswarmte en energie die het AEB opwekt bespaart gas en eventueel kolen, en beperkt daarmee de CO2uitstoot. Bovendien hoeft het afval niet gestort te worden op een afvalhoop. Maar toch kun je ook vraagtekens stellen bij het belang dat het AEB heeft om duurzaam te werken. Immers: hoe meer afval er wordt verbrand, hoe meer energie dat oplevert.

En er speelt meer.

Een oven uitzetten is een kostbare zaak. Afval moet blijven komen.

De mannen in het glazen hokje hebben het niet druk vandaag. In de bunker ligt maar weinig afval. Door de economische crisis is de hoeveelheid huisvuil en met name de hoeveelheid bedrijfsafval sterk teruggelopen. Een geluk bij een ongeluk, zou je zeggen, maar daar wordt bij AEB anders over gedacht. Het is van groot belang dat de ovens non-stop blijven draaien, omdat het een kostbare operatie is om ze uit te zetten en weer op te stoken.

Vijf dagen per week wordt er afval aangevoerd. Is er in het weekend te weinig afval over, dan moet een van de ovens uit.

“Wat mij betreft wordt er zo min mogelijk afval gescheiden,” zegt een van de twee

NIEUWEZIJDS

2

1

grijpermannen. “Daar krijgen we hier alleen maar minder werk van.” Amsterdam doet niet aan gft-inzameling. Plastic wordt sinds kort wel apart ingezameld, maar op beperkte schaal. In plaats van deze stromen bijvoorbeeld te composteren of hergebruiken, gaat het gewoon de oven in. Boerma bestrijdt dat het AEB alleen maar bezig zou zijn met het binnenhalen van zo veel mogelijk afval. “We hebben een tijdje een behoudende directie gehad, maar sinds een paar jaar is de blik weer meer op buiten gericht. We zoeken actief naar partners waarmee we nog duurzamer kunnen worden. Die ambitie hebben wij wel degelijk.”

Maden kunnen gft-afval gaan omzetten in eiwitten AEB is in gesprek met een bedrijf dat maden wil gebruiken om gft-afval om te zetten in eiwitten die bruikbaar zijn als veevoer. Ook kijkt het naar mogelijkheden om de CO2 die ontstaat bij de verbranding via buizen naar nabijgelegen kassen te leiden, die het gas goed kunnen gebruiken om planten te laten groeien. Ook zijn er plannen om rechtstreeks stoom te leveren aan buurtbedrijven. Hierdoor gaat er minder energie verloren dan bij de elektriciteitsproductie. Ook wil AEB nog meer metalen terugwinnen uit de slakken (een steenachtige massa die na verbranding overblijft). De huidige slakken worden gebruikt als ophoogmateriaal in de wegenbouw. “Maar dat kost wel extra energie. We zijn altijd aan het puzzelen.

Hoe haal je zo veel mogelijk grondstoffen

NUMMER 4 / 2013 7

5

6 3

4

uit afval tegen zo laag mogelijke kosten?”

Zwijgend liepen we een stukje verder.

“Kijk,” voegt Boerma toe, “uiteindelijk zijn onze mogelijkheden beperkt. Wij zitten aan het eind van de keten. Hoe vroeger je de afvalstromen scheidt, hoe schoner en hoe beter je ze kunt verwerken.”

Importafval Tegenover het glazen hok gaat in de bunker een luik open, een dampende massa troep stort naar beneden. Dat is Brits afval, vertelt een van de mannen. Het is al ouder, in ontbinding, daardoor wordt het warm en gaat het dampen. Met dit per schip aangevoerde afval probeert AEB de aanvoer aan te vullen zodat de ovens niet uit hoeven.

Door het overschot aan verbrandingscapaciteit in Nederland moet Amsterdam concurreren met andere steden zoals Rotterdam en Alkmaar, zowel om het afval uit Engeland als dat uit de regio. Het Britse afval koopt AEB daarom in voor minder geld dan de verbranding oplevert. Is dat niet erg omslachtig, het verslepen van afval? “Het klinkt gek, maar het is duurzamer om het afval van Engeland naar Nederland te verschepen en hier te verwerken. In Engeland wordt het afval nog gestort, waarbij het broeikasgas methaan ontstaat, dat vele malen meer belastend is voor het milieu.”

Vuilniswagens voeren afval aan en 1 storten het in een bunker.

2

Grijpers husselen het afval en storten het in een trechter richting de ovens.

3

Bij een temperatuur van 1200 graden wordt het afval verbrand.

4

In de aangesloten ketel ontstaat stoom, die de generator aandrijft en elektriciteit opwekt.

5 De rook gaat door twee filters.

6

De rook gaat door drie wassers, waarbij calciumchloride, gips en water worden teruggewonnen.

7

Uit de schoorsteen komt vrijwel schoon rookgas en waterdamp.

Cijfers: AEB Dagelijks voeren zo’n zeshonderd vuilniswagens het vuil aan. 99 procent van het afval wordt omgezet in energie en grondstoffen, alleen de laatste procent die overblijft uit de rookgasreiniging wordt gestort.

AEB wekt jaarlijks 500.000 gigajoule stadswarmte (verwarming en warm water) op, genoeg voor 20.000 huishoudens.

AEB produceert voldoende elektriciteit om 285.000 huishoudens van elektriciteit te voorzien.

AEB verwerkt jaarlijks ruim 1,4 miljoen ton stedelijk en bedrijfsafval. Dat is circa 20 tot 25% van het totaalaanbod van brandbaar afval in Nederland.

Dit betekent een dagelijkse toevoer van 4.400 ton afval, ongeveer een half miljoen vuilniszakken per dag.

Daarnaast verwerkt het 100.000 ton rioolslib, afkomstig van Waternet.

AEB haalt 17.740 ton ijzer en 2.595 ton niet-ijzerhoudende metalen zoals koper en aluminium uit de bodemassen (de onbrandbare materialen die overblijven) die de metaalindustrie weer hergebruikt.

Even later gaat Boerma ons voor naar de plek waar het allemaal gebeurt: de oven.

De gele vlammen die over de bergen vuil razen, zien er door het kleine kijkraampje imposant uit. Maar toch. Ooit waren dat waardevolle spullen. Best zonde.

25

RIOOLWATERZUIVERINGSINSTALLATIE

NIEUWEZIJDS

HET RIOOL ALS FOSFAATMIJN Met een beetje creativiteit zou je de Amsterdamse Rioolwaterzuiveringsinstallatie een moderne perpetuum mobile kunnen noemen. In dit geval is het geen bewegend apparaat dat energie opwekt uit het niets, maar uit de slibresten van het rioolwater wordt zoveel biogas gewonnen, dat alle andere zuiveringsstappen ermee uitgevoerd kunnen worden. En meer zelfs, want alle vuilniswagens die afval bij het even verderop gelegen Afval Energie bedrijf afleveren rijden ook op dit gas, evenals dienstauto’s van beheerder Waternet en die van verschillende in de buurt gevestigde bedrijven.

Procesingenieur Synco Tee van Waternet is in zo’n dienstauto vanuit de stad naar de locatie in het Westelijk Havengebied gekomen om een rondleiding te geven. Hier en in een vestiging twee kilometer verderop arriveert het rioolwater uit Amsterdam, om in verschillende stappen (zie kader) gezuiverd te worden.

‘We hebben ook wel eens een briefje van 20 euro gevonden’ Zwakke magen De rondleiding is niet geschikt voor deelnemers met zwakke magen. Al in de eerste ruimte dringt een flinke putlucht onze neuzen binnen. De behandeling die het water hier ondergaat is een zeving, waarin met een enorme metalen kam grove materialen die niet in het riool thuishoren uit het water worden gehaald. Het water stroomt met kracht langs een rij fijne tralies, waarna de grote kam de daartussen achtergebleven materialen omhoog schept. Er plakken onder meer maandverband, condooms, stukjes wortel, rookworst en koffiepads aan. “Maar we hebben ook wel eens een

26

briefje van 20 euro gevonden,” vertelt Tee. In de volgende ruimte ruikt het naar een toilet dat al dagen niet is doorgespoeld.

In een grote lange bak stroomt bruin, vlokkerig water langs. “Dat is voornamelijk poep,” vertelt Tee. Hij wijst naar een bak verderop. “In die stroom daar ben je al negentig procent van het water kwijt.”

Ik loop ernaartoe. De drab is al een stuk steviger en heeft het meest weg van een heel lange, smeuïge maar onsmakelijke gehaktstaaf.

Na deze stappen die vaste stof en water zo veel mogelijk scheiden, wordt het water in een paar vervolgstappen voorbereid op vrijlating in het Noordzeekanaal. De vaste stof gaat richting vergister.

Helemaal zuiver is het water nog niet op het moment van lozing. Het krijgt immers het label oppervlaktewaterkwaliteit, niet dat van drinkwaterkwaliteit, mee. Dat heeft voornamelijk economische redenen.

De bacteriën die fosfaten en stikstof uit het water filteren, halen er daarbij ook 98 procent van de zware metalen uit. Voor de overige twee procent zouden installaties nodig zijn die evenveel kosten als de hele zuivering nu. Tee: “De laatste twee procent vergt de grootste kosten.”

Op dit moment voldoet Waternet aan de Europese normen, die sinds 2000 bestaan.

Toch denkt de instelling wel degelijk na over verdere verbeteringen. Actiefkoolstoffilters, gemaakt van heel kleine koolstofbuisjes, kunnen alle metalen en medicijnen uit het water filteren. Op dit moment draait er op een andere zuiveringsinstallatie van Waternet een installatie die stikstof en fosfor verwijdert. Op dit moment zijn deze installaties nog te duur. “Mocht de nieuwe, strengere Europese kaderrichtlijn Water ingevoerd gaan worden, dan hopen we daarvoor klaar te zijn,” zegt Tee.

Bioplastic Ook de slibverwerking kan duurzamer.

Nu wordt daar door middel van vergisting gas uit gewonnen, waarna de rest in het AEB wordt verbrand. Dat klinkt verantwoord, maar beter zou zijn om zo veel mogelijk componenten terug te winnen voor hergebruik. Op dit moment verrijst er op het terrein in het Westelijk Havengebied Amsterdam een installatie die fosfaten kan terugwinnen uit het slib. De bacteriën die het fosfaat uit het slib hebben gehaald gaan daarin kapot, waarna het vrijkomende fosfaat kristalliseert en zich gemakkelijk laat afvangen. Fosfaten worden onder meer gebruikt als meststof in de landbouw.

Op dit moment leveren de fosfaten nog te weinig op om de kosten van de reactor terug te verdienen, maar omdat tijdens het proces het slib ook droger en daarmee beter brandbaar wordt, is de installatie toch rendabel.

Resten van rioolslib moeten nu nog verbrand worden In Nederland mag dat mest nu nog niet gebruikt worden op het land, omdat in de mestwetgeving staat dat resten van rioolslib verbrand moeten worden. In Duitsland mag het al wel. Waternet is in overleg met het ministerie om de wetgeving aan te passen. Tee: “Het ministerie heeft aangegeven daar positief tegenover te staan.”

In de toekomst wil Waternet meer grondstoffen uit het slib gaan terugwinnen, met name organische resten, om bioplastic van te maken. Het onderzoek daarnaar bevindt zich nog in een academische fase. Of dit proces uiteindelijk uitvoerbaar wordt hangt ook af van de prijs van plastic. Tee: “Het zal steeds blijven draaien om de keuze tussen duurzaam en rendabel.”

NUMMER 4 / 2013

BIO DIESEL

2

1

1

Zeving. Het rioolwater stroomt langs een traliefilter. Een grote kam schept hier de rommel vanaf. Maandverband, koffiepads, worteltjes, komkommer, condooms, rookworst.

Natte doekjes zijn een ramp. Die vormen met vet en haren brokjes beton. Ze reageren met bacteriën.

Bezinking. In deze grote waterbak2 ken worden vooral poep en fijne fruitresten uit de afwas van het water gescheiden. Hier wordt dertig tot veertig procent vervuiling verwijderd.

3

4

3

Biologische zuivering. Bacterieculturen verwijderen achtereenvolgens fosfaat, stikstof en organische resten uit het water. Dan volgt er een bezinking in een bassin om de bacteriën te kunnen hergebruiken.

Vergisting van het slib. Bacteriën 4 breken organische moleculen af en zetten ze om in methaangas, dat wordt afgevangen. De vergister is gekoppeld aan generatoren, die het gas verbranden en er warmte mee opwekken. Het overschot aan gas wordt opgewerkt tot groen gas waarop auto’s kunnen rijden. De hele installatie draait op de energie afkomstig uit de generatoren. Vijftig procent komt uit het Amsterdamse slib, de rest uit slib van elders. Het vet wordt van de rest van het slib afgezogen en gaat naar een vetveredelaar, die het deels recyclet tot biodiesel of als basis voor bijvoorbeeld zeep en cosmetica. De rest gaat alsnog naar de verbranding.

Help het riool schoner houden Elke dag rijden er een paar wagens door Amsterdam, om de ene na de andere rioolverstopping te verhelpen. Vooral vet is de boosdoener. Elke dag belandt er zo’n 4000 kilo van in het riool. In combinatie met andere niet oplosbare troep geeft dat keiharde klonten in de waterstroom. Soms komt er zelfs een graafmachine aan te pas om de vastgekoekte troep te verwijderen. Ook de zuivering wordt door deze vervuiling flink bemoeilijkt. Terwijl iedereen kan helpen die ellende te voorkomen: →S poel nooit frituurvet door de gootsteen. Teruggieten in de verpakking en inleveren bij het afvalscheidingsstation. →T ampons, condooms, maar ook vochtige doekjes tegen schrale billetjes niet doorspoelen. In de prullenbak ermee! →Z et gebruikte borden en pannen niet zomaar in de vaatwasser of spoel ze niet zomaar af, maar neem ze eerst af met keukenpapier. Toiletpapier mag ook.

27

NIEUWEZIJDS

ORGAWORLD

KIPFILET WORDT BIOGAS Hans Jansen wijst naar een lege loods naast het terrein van zijn werkgever Orgaworld. Kijk, daar komt binnenkort de verwerking van de ‘overdatumstroom’: eerst worden deze afgeschreven supermarktproducten uit de verpakking gehaald en daarna gaan ze in een vermaler. Op dit moment krijgt Orgaworld de bruine moes, die het best te vergelijken is met Brinta, nog in vrachtwagens aangevoerd vanuit een andere locatie. Binnenkort zal deze moes door een pijpleiding bij Orgaworld arriveren.

De moes gaat de vergistingsreactoren in, waar bacteriën deze omzetten in biogas.

Het gas dat ze daarbij produceren wordt opgevangen en met warmekrachtkoppelingen omgezet tot duurzame elektriciteit.

Dat is wat Orgaworld in haar pas geopende Amsterdamse vestiging doet: gas produceren uit organische resten, waarvan de supermarktoverschotten de bulk vormen.

Onverkochte vleeswaren, brood, groentepakketten, dat soort werk.

Hier in Amsterdam verwerkt Orgaworld geen groente-, fruit- en tuinafval, omdat de gemeente dat niet inzamelt. Omdat scheiden in de stad lastiger is dan elders, is de officiële lezing. Daarnaast bleken veel mensen alsnog huisvuil in de groene containers te gooien, waardoor dat afval voor compostering werd afgekeurd.

Overigens is gft zelfs bij voorbeeldige scheiding niet erg geschikt voor vergisting. Het bestaat voor een groot deel uit houtachtige resten, vooral tuinafval. Daar bijten de vergistingsbacteriën hun tanden op stuk.

Ter vergelijking: in een kilo voedselresten zit drie keer meer gas dan in gft. Wel valt gft te verwerken met een goedkopere maar lager aangeschreven techniek: compostering.

Hierbij breken bacteriën in een zuurstofrijke omgeving het organisch materiaal af tot compost, zonder gas te produceren.

Orgaworld, een commercieel bedrijf, heeft composteerinstallaties voor gft staan in Lelystad en Drachten. Verschillende gemeentes denken erover om groente en fruit apart

28

op te gaan halen van het tuinafval, zodat het eerste wel efficiënt kan worden vergist.

“Maar dat vraagt weer extra investeringen in logistiek én moeite van de burgers voor de inzameling. De vraag is of dat haalbaar is.”

Vijf miljoen kratjes De Amsterdamse locatie van Orgaworld heeft een vergistingsscapaciteit van 150.000 ton per jaar. Dat zijn, houd je vast, vijf miljoen volle boodschappenkratjes. En dat levert 5,5 MW elektriciteit.

Een deel van de restwarmte gaat naar het warmtenet van de stad. Het afvalwater wordt op het eigen terrein gezuiverd.

Het slib dat ontstaat nadat de bacteriën hun werk hebben gedaan, wordt naar een van de composteerinstallaties in Lelystad gebracht. Tijdens het composteren loopt de temperatuur op tot 70 of 80 graden, waarbij alle bacteriën worden afgebroken waarna het als compost het land op gaat.

‘ De hoofdreden om afval te scheiden is niet financieel’ Ondanks dat de installatie de nieuwste technieken toepast, draait ’ie vooralsnog op subsidie. De overheid steunt initiatieven gericht op duurzame energie met een regeling die het verschil overbrugt tussen de kostprijs van deze energie, in dit geval stroom, en de prijs van het conventionele alternatief. “De hoofdreden om afval te scheiden is niet financieel,” zegt Jansen.

“Die is wettelijk vastgelegd, omdat we het met zijn allen duurzamer willen.”

Gasreserves Ondertussen denkt het bedrijf constant na over oplossingen die het proces efficiënter moeten maken. De restwarmte die na de vergisting overblijft gaat nu nog naar de stad. Jansen laat een ruimte zien waar een stuk of tien mannen met grote buizen in de weer zijn. “Hier komt een installatie

waarmee we de restwarmte gebruiken om het slib dat overblijft na de vergisting te drogen.” Dat wordt daardoor lichter, waardoor het goedkoper getransporteerd kan worden naar agrariërs die het als meststof willen gebruiken. “Ook dat is een vorm van duurzaamheid,” zegt Jansen.

‘ Groen gas blijft relatief duur’ Of technieken zoals die van Orgaworld rendabel worden hangt af van het goedkoper maken ervan, maar minstens zozeer van de prijs van concurrerende producten.

In dit geval vooral die van conventioneel gas. Bedrijven als Orgaworld hebben altijd ingespeeld op het feit dat de gasreserves opraken en overheden zichzelf verplichten duurzame alternatieven te gebruiken. Nu in Nederland de discussie wordt gevoerd over de winning van schaliegas, aardgas uit steenachtige grond, kan het zijn dat de wijze waarop er in de toekomst energie gewonnen wordt gaat veranderen. “Hoeveel efficiënter je de productie van groen gas ook maakt, het zal relatief duur blijven.”

Supermarktafval Hoeveel gooien supermarkten eigenlijk weg? Gemiddeld 1 tot 2 procent van hun totale omzet, blijkt uit onderzoek van de Wageningen Universiteit. Daarbij zijn naast het over datum gaan, ook diefstal en het door andere oorzaken onverkoopbaar worden van producten meegerekend.

Het liefst heeft een supermarkt natuurlijk zo min mogelijk derving, want derving kost de ondernemer geld. Toch is derving ingecalculeerd. “Vooral een servicesupermarkt wil klanten geen nee verkopen en koopt daarom wat extra in,” legt Toine Timmermans van de Wageningen Universiteit uit. “Vooral rond de feestdagen nemen winkeliers het zekere voor het onzekere.”

Volgens Timmermans spannen alle Nederlandse supermarkten zich al een paar jaar in om de derving te verminderen. Dat doen ze door met behulp van software beter te voorspellen hoeveel producten er verkocht zullen gaan worden en door beter te registreren hoeveel derving er is. “Uiteindelijk kan ook de consument meehelpen,” voegt Timmermans toe. “Door niet tot sluitingstijd een breed assortiment brood te verlangen bijvoorbeeld.”

Amsterdam gaat ook plastic afval scheiden

Vanaf nu kunt u ook uw plastic verpakkingen gescheiden inleveren. De afgelopen tijd zijn hiervoor in Amsterdam al meer dan 160 plastic afvalcontainers geplaatst. Deze duidelijk herkenbare containers staan bij winkelcentra en centrale plekken in de buurt. Doe mee: hou plastic verpakkingen voortaan ook apart en lever ze in!

Grondstof voor nieuwe producten Een Amsterdamse vuilniszak bestaat nu nog voor een kwart uit plastic verpakkingen. Zonde, want dit afval kan nog prima hergebruikt worden. Net als uw glas, papier, elektrische apparaten en textiel.

Het ingezamelde plastic wordt gebruikt voor nieuwe producten, zoals fleecetruien, jerrycans, manden en speeltoestellen.

Hou plastic afval apart Steeds meer Amsterdammers doen mee. Timo en Ron, buurman Yilmaz, Merel en Sander.

Zelfs de Meijertjes gaan hun plastic verpakkingen vanaf nu apart houden.

Doe ook mee! Dan kan uw plastic afval hergebruikt worden.

Ander plastic afval?

Plastic dat niet in de plastic afvalcontainer mag, kunt u gewoon bij het restafval doen. Is het te groot voor in de vuilniszak? Dan kunt u het gratis inleveren bij een van de zes Amsterdamse Afvalpunten.

Meer Tip: informatie

verzamel het plastic afval in een plastic tas. Die kunt u dan meenemen als u boodschappen gaat doen en in de dichtstbijzijnde plastic afvalcontainer gooien.

Let op: de plastic verpakkingen moeten leeg zijn. En grijze vuilniszakken mogen niet in de plastic afvalcontainer terechtkomen.

Wat in de plastic afvalcontainer kan?

• Bakjes • Bekertjes • Broodzakken • Deksels • Flacons, Flessen • Folies

• Knijpflessen • Kuipjes • Potten • Tasjes • Tubes • Zakjes

Meer informatie Wilt u weten wat er met het ingezamelde plastic gebeurt of waar plastic afvalcontainers staan?

Ga naar www.amsterdam.nl/afval.

Hier vindt u ook de locaties van de zes Afvalpunten.

Afval scheiden werkt!

Haal eruit wat erin zit.

NIEUWEZIJDS

VAN DE STRAAT TROEP WORDT DESIGN

Vanaf € 109,–

GARBAG Alles doet Marie-José Hamers (40) zelf in haar atelier in Nieuw-West. Plastic tassen selecteren, verhitten, persen tot de stevige lappen waarvan ze haar tassen maakt. Ze zet ze af met stukken leer die overblijven in de meubelindustrie en met vilt. “Ik wil niet per se recyclen. Het gaat mij meer om het materiaal. Ik vind het logisch om te kijken: ik wil iets maken, wat heb ik liggen? En met de plastic tassen kan ik mooie collages maken. ”Elke tas is door de patronen op het plastic en de combinaties van verschillend plastic uniek.

Ook te koop van hetzelfde materiaal: portemonnees en iPhone-hoesjes.”

Kijk voor verkooppunten op: www.hamersopmaat.nl

30

KNOPEN VAN PLASTIC DOPPEN

Knopen vanaf € 2,50 — Broches vanaf € 4,95

Na ruim een jaar doppen van plastic flesjes verzamelen heeft Elze van den Akker (42) goed inzicht in wat mensen op straat gooien.

“Op nummer 1 staat AA-drink, op nummer 2 Spa Blauw. Dan een hele tijd niks, en dan krijg je op nummer 3 Coca Cola.” Het kostte haar behoorlijk wat tijd om de goede methode te vinden om mooie knopen te maken. “Ik gebruik nu een föhn om de randjes van de dop naar buiten te blazen. De ene dop heeft 200 graden Celsius nodig, de ander 600 graden.” Toen ze begon te experimenteren mislukte negen op de tien knopen, nu zit ze op een slagingspercentage rond de 90%. “Ik niet de doppen vast op een hittebestendige rubberen band, en dan ga ik er met de föhn één voor één langs. Soms voel ik me net een banketbakker.”

Ze haalt haar materiaal gewoon van straat, en vrienden sparen het voor haar. Voor een zeldzame kleur heeft ze de band met oude kennissen in Hongarije aangetrokken.

“Daar hebben de waterflesjes roze doppen.”

Te koop via: www.poubelledesign.nl en in De Winkel van Guus, Rozengracht 104 www.dewinkelvanguus.nl

NUMMER 4 / 2013

Vanaf € 100,–

AMSTERDAMSE KRUKKIES Vanaf € 129,95

KOFFERS VAN EEN BAGAGEBAND Lopende banden in voedselfabrieken, rolbanden van supermarktkassa’s, bagagebanden van luchthavens: als ze afgedankt worden, slaat industrieel ontwerper Dinand Stufkens (36) zijn slag. Hij maakt er tassen van. Aktetassen, trolleys, shoppers. “Ik was op zoek naar mooi industrieel materiaal om te hergebruiken, met mooie slijtageplekken,” zegt Stufkens. Per toeval kwam hij uit bij de transportbanden. “Ze zijn sterk, en hebben een leer-look.” Stufkens ontwerpt de tassen in zijn atelier in Amsterdam Nieuw-West en maakt er de prototypes. De echte productie laat hij vervolgens doen in Tsjechië. “In Nederland is dat te duur, bovendien is er hier geen kennis meer over hoe je een tas goed in elkaar zet.” Ook te koop van transportband: riemen in allerlei kleuren. www.kazmok.com

Sneuvelt er een boom in je straat? Kans dat ’ie later Amsterdamse krukkies wordt. De twee meubelmakers van (s)GAAF, Merijn Kerkhof (34) en Mathieu Loose (29), maken meubels van Amsterdams hout. Dat hout halen ze bij Stichting Stadshout, die zo veel mogelijk gevelde bomen uit Amsterdam verzamelt om het hout een tweede leven te geven. “Iepen, eiken, coniferen, het is er allemaal,” zegt Kerkhof. “Amsterdams hout is prima kwaliteit. En als er een schimmeltje in zit, dan geeft dat juist mooie tekeningen.” Soms maakt (s)GAAF een combinatie van Amsterdams hout en gerecycled materiaal. “Van die mooie gedraaide poten, die worden bijna niet meer gemaakt, die vind je alleen nog langs de weg.” (s)GAAF werkt ook in opdracht. Moet een boom in je achtertuin eraan geloven? Je kan er ook op zitten of aan eten. “Toch mooi als een boom op een andere manier terugkomt?

We fantaseren ook over de Anne Frankboom, die ligt nu ergens. Die moet toch terugkomen als bankjes in of rond het Anne Frankhuis?” www.sgaaf-ontwerp.com

DEKEN WORDT KUSSEN Toen ze een vriendin op een opgerolde oud-hollandse deken zag zitten, dacht Tineke Greijdanus: daar kan ik wat mee.

Honderden wollen dekens heeft ze inmiddels verwerkt tot poef en kussen. Ze vindt de dekens in kringloopwinkels en heeft zo haar ‘bronnetjes’. Bovendien komen klanten ook aanzetten met dekens die nog bij ouders en oma’s op de zolder liggen. Haar producten, gefabriceerd in Greijdanus’ atelier in de Utrechtsedwarsstraat, combineren nostalgie met kleurige vrolijkheid. Lekker zacht zitten doen ze ook.

Vanaf € 59,–

www.tinekegreijdanus.nl

31

NIEUWEZIJDS

Eerlijk bellen als daad van verzet 32

NUMMER 4 / 2013

BAS VAN ABEL

Consumeren moet weer een politieke daad worden, stelt Bas van Abel (35), ontwerper van de Fairphone. “Pas als je snapt waar en hoe je telefoon gemaakt wordt, heb je als koper weer echt iets te kiezen.”

Een man zonder mobieltje die voor een revolutie in de mobiele telefoonmarkt zorgt: Bas van Abel (35) kan er zelf wel om grinniken. Niet dat er grote idealen aan zijn telefoonloze bestaan ten grondslag liggen, trouwens. Hij raakt alleen altijd alles kwijt. En zonder functioneert hij ook prima. Vandaar. Als ontwerper bij het Amsterdamse ‘medialab’ De Waag Society stond Van Abel aan de wieg van de eerste eerlijke mobiele telefoon, de Fairphone. De benodigde vijfduizend voorinschrijvingen zijn ruimschoots binnen, wat betekent dat de Chinese fabrikant binnenkort aan de slag kan en voor het einde van het jaar de eerste eerlijke smartphones in het straatbeeld te zien zijn.

“Binnen een paar weken hebben al die mensen zich ingetekend op een Fairphone van 325 euro. Een telefoon die ze nog nooit gezien of vastgehouden hebben.

Die mensen investeren in verandering, het is een daad van verzet tegen het huidige, complexe en ondoorzichtige productiesysteem.”

Dertig soorten metaal Want wéten doen we het allemaal wel, wat er allemaal mis is in de wereld. Milieuvervuiling, uitbuiting, kinderarbeid: vraag het mensen op straat, en ze zullen moeiteloos voorbeelden oplepelen. Maar vraag ze concreet naar de minpunten van de spullen die ze dagelijks gebruiken, en het zal vaak stil blijven. “We zijn vervreemd van vrijwel alles dat we gebruiken, we hebben er totaal geen relatie mee, zijn alleen passieve gebruikers die geen invloed hebben op hoe iets gemaakt wordt.”

TEKST: ANNEMIEK

‘ Een mobieltje is ouderwets handwerk’ En dus ging het team van Fairphone, dat medegefinancierd wordt door Stichting DOEN, aan de slag om elke schakel in het productieproces van een mobiele telefoon te ontrafelen. In een mobiele telefoon zitten wel dertig soorten metaal, waaronder koper, kobalt, coltan, tin, goud en nikkel. Alleen al in de Congolese provincie Katanga werken zo’n 150.000 mensen in de mijnen, onder wie ook kinderen van soms nog geen zeven jaar oud. Van Abel ging erheen en stond in een zestig meter diepe kuil van een Congolese mijn met een brok metaal in zijn hand.

“Die was net door mensen daar uit de aarde gebeiteld. Ik wilde zeker weten dat er geen ‘bloedmineralen’ gebruikt zouden worden voor onze telefoon.

Toen ik daar stond besefte ik ineens dat een groot deel van een mobieltje gewoon ouderwets handwerk is. Wij weten nu precies welke metalen er in onze telefoons zitten, wie ze uit de grond haalt, en dat er in die mijn gewerkt wordt aan betere werkomstandigheden voor de mijnwerkers.”

Fair heeft veel kanten Gewerkt wordt – dat klinkt als toekomstmuziek. En inderdaad, Van Abel zal de eerste zijn om toe te geven dat de Fairphone allesbehalve perfect is.

“Honderd procent haal je pas als er wereldvrede is. We krijgen weleens de kritiek dat we het begrip ‘fair’ door de mangel halen, maar dat vind ik een onzinnige discussie. We gebruiken onderdelen uit drie werelddelen en de telefoon wordt gemaakt in het vierde.

‘Fair’ heeft zo veel meer kanten.

Het is óók ‘fair’ om mensen de kans te geven mee te ontwikkelen, om ze die tijd te geven. Het is eerlijk om een product te maken dat betaalbaar is en dat gebruikers zelf kunnen repareren, in plaats van een wegwerpproduct.

Ik wilde laatst de Nintendo van mijn zoontje openmaken, maar dat kán dus niet. Die dingen zijn gemaakt om

VERBEEK FOTO: KAROLY EFFENBERGER

een paar jaar mee te gaan en dan als e-waste in een Afrikaans land te eindigen. Onze telefoon heeft doodnormale schroefjes, als je wilt kan je het zelf fixen. Aan het eind van de rit zijn bijna alle materialen recyclebaar. En het besturingssysteem is open source, dus iedereen kan meebouwen. Het is een telefoon voor iedereen en door iedereen.”

‘ We waren niet van plan telefoonboer te worden’ Naïef “We zijn er eigenlijk heel naïef ingestapt. We wilden mensen bewust maken van de productie van een telefoon, De conclusie was al snel dat als je zo’n campagne hebt, je mensen ook een handelingsperspectief moet bieden.

Anders kunnen ze er niks mee. Pas als je kunt kiezen, kan je ook de verantwoordelijkheid nemen. Consumeren kan dan weer een politieke daad worden, een statement waarmee je laat zien waarvoor je staat. Kies je voor je eigenof voor het algemene belang? Dus van een middel om een verhaal te vertellen is de Fairphone nu ook een doel op zichzelf geworden.”

De vergelijking met Tony’s Chocolonely, ooit begonnen als televisieprogramma van Teun van der Keuken voor de Keuringsdienst van Waarden en nu een puik draaiende chocoladeonderneming, is snel gemaakt.

Van Abel: “De overeenkomst is dat ook zij aanvankelijk een verhaal wilden vertellen, namelijk dat van de misstanden in de cacao-industrie. Pas later is de keuze gemaakt om ook echt zelf repen te gaan maken. Ook wij waren niet meteen van plan echt telefoonboer te worden.

Het is voor mij als ontwerper wel even wennen dat ik nu een bedrijf run dat daadwerkelijk telefoons gaat verkopen.”

33

NIEUWEZIJDS

GOED KOOP BETER

FOODCOOP AMSTERDAM

Het gedoe dat komt kijken bij een foodcoop, Peter Kreuger somt het met plezier op. Het schrikt hem niet af. Hij is net een nieuwe begonnen: Foodcoop Amsterdam.

TEKST: LIEDEWIJ FOTO: FIONA

LOORBACH IVANOV

‘Een kastomaat uit Spanje koop je maar bij Appie’ 34

‘Je krijgt er in je dagelijkse bestaan een hoop gedoe bij’

NUMMER 4 / 2013

Het idee van de coop: samen inkopen bij groothandels en direct bij boeren. Zonder tussenhandelaren, zoals de supermarkt, eet iedereen goedkoper aardappels, frambozen, Griekse olijfolie en graskaas. Het scheelt zo’n twintig procent met winkelprijzen. De boeren krijgen bovendien een betere prijs voor hun waar dan van een supermarkt die voor een prikkie op de eerste rij wil zitten.

“Er zijn coops die strikt vegetarisch zijn, of veganistisch. Prima, maar ik vind het onzin,” zegt Kreuger, die een van de vijf oprichters is van Foodcoop Amsterdam. “Duurzaam vind ik ook een uitgeholde term. Dat plakt iedereen tegenwoordig op zijn product. Bij ons geldt: het moet lekker zijn, en we moeten goed contact hebben met de producenten.” Weten waar het eten vandaan komt. Droogwaar mag van ver komen, maar seizoensproducten komen uit de buurt. “Een kastomaat uit Spanje koop je maar bij Albert Heijn.”

Met de vier andere oprichters is Kreuger langsgegaan bij boeren in de omgeving.

Ze hebben proefpakketjes laten komen en samen geproefd: wat vinden we lekker? Al die producten zijn sinds begin juni voor de leden te bestellen, en de lijst met koopwaar zal in de toekomst groter worden. “Als jij een nicht hebt die bijzondere zeep maakt, nou stel maar voor.

Als meer leden die zeep ook willen, kunnen we het aanbieden.”

ONENIGHEID Foodcoops komen uit enthousiasme en gaan uit onenigheid, zegt Kreuger. “Als je een coop runt, krijg je er in je dagelijkse bestaan een hele hoop gezeik bij. En het is toch liefdewerk oud papier. Dan denk je op een gegeven moment: ik kan wel wat leukers verzinnen om met mijn tijd te doen.” Neem de discussie over wat er wel en niet door de coop verkocht mag worden. De activistische vegetariërs die andere leden kaas proberen te ontzeggen omdat er stremsel in zit. En dat op elke vergadering.

Of leden die slechts twee keer per jaar inkopen en zich de rest van de tijd niet laten zien, zegt Kreuger. Dan slaan ze groots alle droge waren in, voor honderden euro’s, en de rekening betalen ze pas weken later. Daarom moet iedereen bij Foodcoop Amsterdam direct afrekenen.

Ander probleem: leden die de Foodcoop zien als goedkope supermarkt. Online je boodschappenlijst invullen en je krat met waar staat klaar. En verder steken ze geen vinger uit. Niet om af en toe te helpen met het vullen van die kratten, of om koffie te zetten op de ophaaldag of om de vloer te boenen na afloop.

“De vraag is dus: hoe kan je betrokkenheid

creëren?” zegt Kreuger. “Daar zijn wij erg mee bezig. We hopen mensen te verzamelen die dezelfde intentie hebben als wij. Alle leden mogen meepraten, meebeslissen, nieuwe producten aandragen. Om de zoveel tijd houden we dan proefdagen. Dan kunnen andere leden die producten testen en beslissen of ze op de lijst komen. En op zo’n dag zien ze elkaar weer.”

SCHIPHOLGANZEN Nog een plan om binding te bevorderen: een kookavond. “We gaan bijvoorbeeld ook Schipholganzen verkopen. Dan willen we een avond doen waarop een kok uitlegt hoe je een gans klaar kan maken, en vervolgens samen eten.” Die ganzen duren nog wel even. Leden betalen eenmalig 35 euro, daarna dragen ze bij aan de algemene pot doordat er vijf procent boven op de inkoopprijs wordt gegooid. De ganzen kunnen pas ingekocht worden als er goede koelkasten staan in het honk van de Foodcoop Amsterdam. Dat geldt ook voor zuivel van Weerribben.

“We weten natuurlijk niet of het ons wel gaat lukken. Misschien bestaan wij over twee jaar ook niet meer. Of is de coop iets heel anders geworden en gaat het helemaal niet meer om eten,” zegt Kreuger. Maar voorlopig blijft hij na zijn gewone werk ’s avonds nog een uurtje of meer werken voor de coop. “En als het goed gaat zegt iemand over een paar jaar: Peter, ga jij nu maar een jaartje lekker op woensdag een uurtje kratjes vullen, neem ik de administratie van je over.”

Hoe werkt het?

Voor 35 euro word je lid van Foodcoop Amsterdam. Dan krijg je toegang tot de bestellijst die je online kunt invullen. Op de ophaaldag staan vervolgens je boodschappen voor je klaar. Direct afrekenen.

De ophaaldag is nu eens in de twee weken, op woensdag op de Admiraal de Ruijterweg 150 in AmsterdamWest. In de toekomst wordt dat elke week. Van elk lid wordt verwacht dat hij iets bijdraagt aan de Foodcoop in de vorm van tijd en/of kennis. www.foodcoop.nl

vindt dat je juist nu een huis moet kopen

Het is misschien een economisch onzekere tijd, toch is dit hĂŠt moment om je eerste woning te kopen. De prijzen zijn immers lager dan ooit, en ook de hypotheekrente staat gunstig. Neem eens contact op met Stadgenoot en laat je vrijblijvend informeren over jouw mogelijkheden. We vertellen je graag welke woning het beste past bij jouw budget en jouw woonwensen.

Check onze site voor meer info!

het mooiste aanbod vind je op stadgenoot.nl

Stadgenoot verkoopt

020-511 80 00 (optie 2)

NUMMER 4 / 2013

HANDWERK Recente trend: lokaal consumeren.

De mannen van De Openbare Werkplaats voorspellen dat we nog een stap verder willen, dat we onze spullen zelf gaan maken. Hun machines staan er klaar voor.

Machines In de openbare werkplaats staan 28 machines voor het bewerken van hout en metaal.

Op een heerlijke stadse rafelrand, waar het gras kniehoog door de scheuren in het beton steekt, staat een oude loods. Tot vorig jaar was de loods aan de Cruquiusweg het magazijn van Vecht Metaal en Interieurbouw. Door crisis en krimp werd de ruimte nauwelijks gebruikt, en zoon Remco van der Vecht zag zijn kans schoon. Met compagnon Stijn van den Ende opende hij er een paar maanden geleden De Openbare Werkplaats. Voor professionals en hobbyisten die willen bouwen met behulp van machines.

Voor professionals als meubelmakers moet de werkplaats een uitkomst zijn. Als eenpitter zelf machines aanschaffen en bezitten kan alleen als de zaken uitzonderlijk goed lopen. Bij De Openbare Werkplaats kunnen ze het gebruik van een werkbank per dagdeel betalen. Het gebruik van de machines huren ze erbij.

Hobbyisten zijn ook welkom. “We doen met iedereen een intake om te kijken of ze hier op het goede adres zijn,” zegt Van den Ende. Op ongelukken zitten ze niet te wachten. “Als ze nog niks kunnen, dan verwijzen we ze naar de cursussen.”

De ondernemers geloven dat mensen weer zelf spullen willen maken.

“Dat zie je ook met al die stadstuintjes.

Mensen willen weer hun eigen groenten verbouwen,” zegt Van den Ende. “Je ziet ook steeds meer antiekwinkeltjes komen, mensen zijn standaard fabrieksmeubels zat, ze willen iets unieks. Bovendien zijn we heel erg naar ons hoofd gegroeid. We willen weer meer met onze handen doen.”

De grote, lichte werkplaats ruikt naar hout.

De loods is wat krakkemikkig, misschien moet hij over drie jaar al tegen de vlakte dus groot onderhoud is zinloos. Dat geeft sfeer. Geen geliktheid, hier wordt al decennia gewerkt en mag de boel vies worden. In het ‘rariteitenkabinet’ staan de kasten met schroeven uit vroeger tijden, achtergelaten door Vecht Metaal en Interieurbouw. “Hier, laden vol met wielen. Kunnen mensen gewoon gebruiken, voor een euro ofzo.”

Van den Ende laat de kade zien waar de loods op uitkomt. Handig voor botenbezitters die aan hun boot willen klussen. Hij laat de drie ateliers zien die in aanbouw zijn voor meubelmakers die niet steeds met spullen willen slepen. En als laatste wijst hij op de schuifdeur. “Voor als grote platen metaal naar binnen moeten.” Of grote bouwwerken eruit, natuurlijk.

Bijvoorbeeld: Vandiktebank: een kast met daarin een rol met beitels die telkens een paar millimeter van een balk af kunnen halen.

Grote formaatzaag: voor het zagen van platen en massief hout.

Houtdraaibank: om vierkant hout, balken, rond te maken. Voor een tafelpoot bijvoorbeeld.

Plasmasnijder: om door metaal te snijden van maximaal 6 millimeter dik. Smelt het materiaal en blaast het weg.

Autogeenbrander: gecontroleerde vlammenwerper om te snijden of te lassen.

Zandstraalcabine: couveuse waarin je via een slang met fijn grit een metalen oppervlakte schoon blaast.

Frees en Draaibank: voor het maken van metalen onderdelen.

37

NIEUWEZIJDS

GLAMOUR TEGEN LEEGSTAND TEKST:

LIEDEWIJ LOORBACH MEEFOUT

FOTO’S: ILJA

HOE WORDT AMSTEL III EEN LEVENDIGE STADSWIJK? Een troosteloos kantorengebied leven inblazen, hoe doe je dat? Saskia Beer, voormalig werkloze architect, doet het op hoge hakken, een vleug naïviteit en doorzettingsvermogen.

Verandering komt in kleine stapjes, weet Saskia Beer (32) inmiddels. In elk geval de positieve verandering van Amstel III, kantorengebied tussen grofweg Station Bijlmer en het AMC dat vanaf het ontstaan kampt met chronische leegstand.

Maar liefst een kwart van de oppervlakte heeft vanaf de jaren tachtig leeggestaan.

“Toen ik hier begon, dacht ik: even mijn best doen en dan leggen de eigenaren van die leegstaande gebouwen wel een ton neer waarmee ik het gebied mee kan opknappen,” zegt Beer lachend. “Wat is nou een ton voor die mensen?” Zo werkt het niet, weet ze nu.

‘ Wat is nou een ton voor die mensen?’

Twintig pandeigenaren in het gebied hebben inmiddels een paar duizend euro in de pot gestopt van het Glamourmanifest, de organisatie van Beer waarmee ze stapsgewijs Amstel III wil opwaarderen en transformeren tot sprankelende stadswijk.

Niet met een paar horecapaviljoens in de groenstrook langs de metrolijn, maar met speldenprikjes die het gebied per direct

38

een meer sociaal karakter en een betere uitstraling moeten geven. Als opmaat naar de structurele ingrepen die meer tijd en draagvlak vergen. Af en toe een vrijdagmiddagborrel voor alle kantoren.

Bloembollen langs de wandelroutes. Er heeft een tijd een mobiel restaurant gestaan waar werknemers uit alle kantoren konden lunchen. Beer heeft zuurstokken en chocolaatjes uitgedeeld rond Kerst. Zo veel mogelijk op hakken, want de naam is niets voor niks Glamourmanifest: ze wil jeu geven aan het kantorengebied.

LEEGSTAANDE KOLOSSEN De leegstand in Amstel III werd altijd geaccepteerd, door de gemeente en door de pandeigenaren die leegstand op de koop toe nemen omdat ze verwachten dat een huurder zich ooit wel meldt en tot die tijd de waarde van het pand in elk geval behouden blijft. Maar de crisis brak uit, de kantorenbubbel barstte. Een doemscenario rees op van een gigantisch stuk Amsterdam op een goed bereikbare plek in de stad met alleen maar leegstaande kolossen. De gemeente zag: als we er nu niet hard aan trekken ontstaat een spookterrein.

NUMMER 4 / 2013 Dat zag Beer ook. En ze dacht: van dit probleem ga ik mijn werk maken. In het begin van de crisis, in 2009, raakte ze haar baan als architect kwijt. “Ik dacht, ik moet zelf mijn werk creëren,” zegt ze nu. “Ze schreef een plan om te onderzoeken hoe de stad om moest gaan met rafelranden. Ze kreeg een beurs voor het onderzoek, en stortte zich al snel op potentiële rafelrand Amstel III. “Ik begon meteen groots: horeca langs de metrolijn voor verbinding. Ik ontwierp ook horecapaviljoens, heb alles uitgewerkt. Ik wilde toch bouwen.”

Na een jaar heel veel netwerken en energie in het gebied stoppen was haar geld op, en waren pandeigenaren nog steeds huiverig om geld in haar ideeën te stoppen. “Wat nu, dacht ik. Zonde om wat wel is bereikt weg te gooien.” Ze besloot door te zetten. Zocht samenwerking met de gemeente, en heeft inmiddels een heuse medewerker en een stagiair. Bovendien heeft ze ook haar eerste doel verwezenlijkt: een architectuurklus eruit halen.

Het kantoorpand waar Glamourmanifest in huist met nog een aantal kleine, creatieve

bedrijven, krijgt een nieuwe ingang en indeling. En dat heeft Beer ontworpen. De ingang komt aan de andere kant van het pand waardoor bezoekers niet uren lang door het gebied hoeven cirkelen om de deur te vinden, maar ze het gebouw straks rechtstreeks kunnen betreden via een van de grote lanen in het gebied. Bovendien komt er horeca met een groot terras.

VREEMDE DAME “Voor pandeigenaren is Saskia best een vreemde dame,” zegt Erik Bijsterbosch, vanuit de gemeente verantwoordelijk voor de transformatie van Amstel III. “Ze vroegen zich in het begin wel af: wat komt die doen?” Het is ook een ongewone, niet bestaande baan die Beer voor zichzelf heeft bevochten: een speler zonder belangen die van onderop een gebied probeert te ontwikkelen. Maar ze heeft zich bewezen. “Dat ze denken: ‘wie is dat vrolijke, blonde wicht’, is wel voorbij,” zegt Beer. Doel van de gemeente is om Amstel III te transformeren tot ‘levendige stadswijk’. “Er moet kantooroppervlakte verdwijnen, daar is er te veel van,” zegt

Amstel III In de jaren tachtig en negentig is Amstel III ontwikkelt als kantoorgebied. Adagium in de jaren tachtig: het scheiden van wonen en werken.

Onder de eerste gebruikers van Amstel III: Fokker en Heineken.

Later hielden ook ID&T, De Bijenkorf en Adidas er kantoor. Toch was de leegstand in het gebied vanaf het begin chronisch zo’n 25%.

In de jaren negentig werd veel commercieel vastgoed bijgebouwd, een deel daarvan bleef leeg. In 2011 nam de gemeente het strategiebesluit ‘Amstel III: van monofunctioneel werkgebied naar multifunctionele stadswijk’. De gemeente probeert het gebied te transformeren door initiatieven uit de markt waar mogelijk te ondersteunen, en eigenaren van leegstaande panden aan te sporen om hun pand een andere functie te geven.

39

NIEUWEZIJDS Bijsterbosch. Bovendien is het strak scheiden van werk en thuis achterhaald.

“Op hun werk zijn mensen bezig met thuis en andersom. Mensen willen in hun pauze boodschappen kunnen doen, ze willen kinderopvang in de buurt.” Leegstaande panden moeten dus een andere bestemming krijgen, en pandeigenaren overtuigen om die stap te nemen en de nodige investeringen te doen is niet makkelijk. Want niets levert zo veel op als kantoren verhuren als kantoren. “Voor sommige eigenaren is hun pand hier een van de honderd panden die ze bezitten.

Voor hen is het leegstaande vastgoed een nummertje op de portefeuille, het doet hen minder pijn als het een tijd leegstaat.”

‘Strak scheiden van werk en thuis is achterhaald’ Een begin is wel gemaakt. In een van de kantoren zit nu de internationale kerk C3, een ander pand is omgevormd tot oogziekenhuis. Een proactieve aannemer heeft een groot pand gekocht en gaat er 349 studentenwoningen van maken.

De rol van Beer met het Glamourmanifest lijkt in die ontwikkelingen ongrijpbaar.

“Haar kracht zit in het verbinden van de eigenaren van panden en de gebruikers van Amstel III,” zegt Bijsterbosch. “Onderlinge samenhang maakt een gebied sterk. Productie is verplaatsbaar, een netwerk niet.” De gemeente is bezig om van de groenstrook tussen Amstel III en het spoor een mooi park te maken. “Het netwerk van Saskia helpt dan enorm. Zij bereikt iedereen makkelijker als wij input willen voor de aanleg van dat park,” zegt Bijsterbosch. “Bovendien is het Glamourmanifest goed voor de branding van het gebied. We schuiven Saskia naar voren wanneer het kan.”

‘ Het succes kan zich ook tegen ons keren’ POTENTIE Maar het succes van het Glamourmanifest en de inzet van de gemeente kan zich ook tegen hen keren, beseft Bijsterbosch. “Als Amstel III weer een goede naam krijgt, is er kans dat die pandeigenaren denken, ‘misschien krijgen we de kantoren toch verhuurd, laat die transformatie maar zitten’.” “Het kan best zijn dat sommige eigenaren ook daarmee in het achterhoofd met ons aan tafel zitten,” zegt Beer. “Maar wij gooien

40

ons net veel wijder uit. Wij proberen het gebied bekend te maken als potentiële sprankelende stadswijk, bij allerlei doelgroepen. De meeste ideeën voor nieuwe invulling komen ook niet vanuit Amstel III, maar van bedrijven en organisaties daarbuiten.” Horeca is nog huiverig. Maar Beer zit nu wel om de tafel met een innovatieve cateraar en met een partij die studentenwoningen wil bouwen. Bijsterbosch schuift zijn wijsvinger over de kaart. “Kijk, dan zou je al veel meer bewegingen krijgen in het gebied, tussen studentenwoningen en metro. Tussen woningen onderling.”

Mensen op straat na zes uur ’s avonds, dat zou voor Amstel III al een enorme transformatie zijn.

NUMMER 4 / 2013

Leegstand 2013/01 percentage van bruto vloeroppervlak

Bijlmer

75% of meer

40% — 75%

10% — 40%

10% of minder (frictieleegstand)

Geen leegstand

totaal bruto vloeroppervlak = 753.515 m2 totale leegstand = 193.225 m2 gemiddelde leegstand van alle kavels = 25,6% Bullewijk

Bron: Kantorenmonitor BV Ad Wagemakers aangevuld met actuele marktinformatie van het Projectbureau ZOL. De inventarisatie is op basis van fysieke situatie, er is geen rekening gehouden met huurcontracten.

Kaart gemaakt door: DRO - KBdH - april 2013

A9

Holendrecht

AMC

41

NIEUWEZIJDS

HÈHÈ, HET KAN! SUPPORT NIEUWEZIJDS KRIJG DE TOEKOMST THUIS WORD ABONNEE

MAGAZINE

GA NAAR WWW.NZMAGAZINE.NL/ABONNEE EN SCHRIJF JE IN Beter doe je het snel: de eerste 111 abonnees krijgen een heerlijke reep van Chocolatemakers (Made in Amsterdam!) en een fijne print van fotograaf Jan-Dirk van der Burg uit de serie Kwaliteitsslag.

42

NUMMER 4 / 2013

HEADFIRST GESTART COFFEEROASTERS GESTOPT GEELS & CO. wat: Headfirst Coffee Roasters koffiebar/winkel waar: Tweede Helmersstraat 96 wie: Jonatan Scheeper (25) en Lex Wenneker (27) gestart: 1 februari 2013

wat: Geels & Co. koffie & thee speciaalzaak waar: Warmoesstraat 67/155 wie: Esther Geels (41) gestopt: 27 april 2013 gestart: 1863

‘Koffie wordt nu meer gezien zoals wijn’

‘Ik weet niet wat mijn vader ervan had gevonden’

MET WELKE DROOM BEGONNEN JULLIE? “Het begon met grapjes als: ‘stel we zouden een zaak openen, welke machine zou je nemen?’. We werkten alle twee bij de Coffee Company, gaven barista-trainingen en ontdekten dat we dezelfde smaak hadden. Zo pikten we bij het ‘cuppen’ (koffies proeven, red.) dezelfde koffies eruit als de lekkerste. De grapjes werden serieuzer, en de droom werd onze eigen koffie branden.”

HOE VERLIEP DE OPSTART? “Sneller dan verwacht, want we waren wel al bezig met branden, hadden nog geen locatie en toen kwam Harvest & Co. langs, die ons bij hun club wilden. Waar wij koffie schenken zit je namelijk aan het meubilair van Sourced and Sold, hangt diverse kunst aan de muur en design van Atelier de l’Armée. Alles is te koop. We doken hier halsoverkop in, vandaar ook onze naam: Headfirst.

En nee, dus ook geen koffieboontje in ons logo, dat wilden we niet.”

WAT VINDT DE BUURT ERVAN? “Die zijn heel enthousiast en veel van hen zijn vaste gast.

We horen vaak dat mensen het

leuk vinden de koffietentjes te kunnen afwisselen. Er zit hier namelijk onder andere een Koffie salon, Screaming Beans en Coffee Room om de hoek.

We hebben ook een koffie omfietskaart: als je bij alle zeven koffietentjes geweest bent, krijg je een kopje gratis.”

TREEDT ER GEEN VERZADIGING OP IN DE KOFFIEBRANCHE? “Nee, grappig genoeg niet.

Er is, na de komst van grote branderijen een nieuwe ontwikkeling in de koffiebranche geweest, die de microbranderijen heeft gestimuleerd. Daarbij wordt koffie meer gezien zoals wijn, en de bonen als druiven.

Dat creëert eindeloos veel mogelijkheden, en dus ruimte voor veel ondernemers. Er is dan ook weinig concurrentie, het is een hele vriendelijke wereld. Onze toekomstdroom is koffiebranden als hoofdmoot, en dan een proeflokaal erbij.

Een beetje zoals Brouwerij ’t IJ. Maar dan voor koffie.”

WAAROM SLOOT GEELS & CO.?

“We zaten op nummer 155, want het oude pand op 67 werd opgeknapt. Daar zat een hoog prijskaartje aan en teruggaan bleek financieel niet haalbaar.

Toch de crisis hè. Daarbij zijn de huren in Amsterdam momenteel erg hoog. Toen besloot ik de winkel te sluiten en online verder te gaan.”

HOE REAGEERDE DE BUURT? “Geschokt. Gelukkig zijn er veel klanten gewoon overgeschakeld op de website, geels.nl. En we hebben er zelfs nieuwe bij gekregen. Ook horecazaken die onze koffie en thee schenken.”

DE WINKEL SLUITEN NA 150 JAAR. WAT DOET DAT? “Dat is wel emotioneel. Ik heb ook nog een beetje het zwarte gat gevoel. Alles is geveild en de spullen uit het museum boven heb ik zolang opgeslagen.

Een oude weegschaal heb ik gehouden. Voor mijn kinderen.

Zelf hielp ik als kind al in de winkel. Ik ben de vijfde generatie Geels, en heb het twaalf jaar geleden overgenomen van mijn vader. Hij hielp nog wel, tot hij overleed. Ik weet niet wat hij ervan had gevonden.

Misschien zou hij het ook wel

hebben begrepen. Hij was een echte ondernemer.”

PAST GEELS & CO. NIET IN DE HUIDIGE KOFFIEHYPE? “Die nieuwe koffiezaken zijn volgens mij meer schenkerijen.

Wij hebben onze eigen koffieen theemelanges, die we zelf draaien. En ik wil dicht bij de oorsprong van Geels & Co. blijven. Je moet ook oppassen dat het niet vlees noch vis wordt.”

MAAR WEL EEN MODERNER JASJE DUS? “Ik doe het nu samen met iemand die veel verstand heeft van het online gebeuren. Het blijft natuurlijk de authentieke Geels & Co. Maar door met de tijd mee te gaan, meer aan merkontwikkeling te doen en digitaal te verkopen, denk ik Geels & Co. meer toekomst te bieden. Hopelijk weer 150 jaar.

Op z’n minst.”

43

NIEUWEZIJDS

AGENDA JULI — SEPT Hele zomer

Hele zomer

ART ZUID Hele Zomer Gratis

Apollolaan

De chique bewoners van Zuid geven de stad al voor de derde keer een prachtig cadeau: gratis grootse kunst in de openbare ruimte. De hele zomer lang, nog tot 22 september, staan maar liefst 70 sculpturen van kunstenaars uit 26 landen op en rond de Apollolaan. Van grappig tot vervreemdend, robuust en delicaat.

Vanaf 19 juli

MARNIX GOOSSENS – HOTEL BUITEN YONDER Hele Zomer

Th. J. Lammerslaan 1

Zin in een nieuwe buitenstek voor je wegin-eigen-stad-dagen? Naast het Sloterparkbad zit sinds kort Hotel Buiten. Goed eten en drinken tussen ruisende bomen met uitzicht over het water. Voorlopig alleen open op vrijdag, zaterdag en zondag.

Maar houd de site in de gaten, wie weet serveren ze hun relaxerij nog deze zomer dagelijks.

www.artzuid.nl

Vanaf 19 juli

Foam Keizersgracht 609

Als het regent kunnen we altijd naar binnen om de surrogaat natuur te bekijken die fotograaf Marnix Goossens vastlegt in vervallen interieurs. Goossens ‘toont het heimelijke verlangen van de mens naar exotische oorden en besneeuwde bergtoppen in de vorm van behang met palmmotief en decoratieve posters’. www.foam.org

www.hotelbuiten.nl

2 – 3 aug

PIRATE CINEMA 2 – 3 augustus

Roest Czaar Peterstraat 213-B

Niks sit back and relax. Om met z’n allen de film te kijken zullen er continu twee of drie mensen keihard moeten trappen op de fiets die de apparatuur van elektriciteit voorziet. Pirate Cinema staat op Roest op vrijdag 2 en zaterdag 3 augustus, en het weekend erna. In de speler: onafhankelijke shorts en niet-westerse feature films. Met tussendoor performances. Toegang gratis.

Wie de film ook wil horen kan voor vijf euro een koptelefoon huren. www.piratecinema.nl

44

NUMMER 4 / 2013

24 juli — 28 juli

Vanaf 27 juli

OPENLUCHTBIOS Vanaf 27 juli Elke zaterdagavond t/m 31 augustus

Ketelhuis Pazzanistraat 4 Aanvang: 22 uur Toegang gratis

Achter het Ketelhuis wordt op zaterdagen een groot scherm opgebouwd voor de vertoning van art housefilms. Sterren boven je, het park om je heen en de toevoer van warme dan wel alcoholische dranken in je rug. Toegang gratis. De Argentijnse film Medianeras, over twee eenzame stedelingen die steeds aan elkaar voorbij lopen, trapt de serie af. www.ketelhuis.nl

Za 10 aug

LANDJUWEEL

KIMCHI FESTIVAL

24 — 28 juli

Zaterdag 10 augustus

Ruigoord, Ruigoord 76

Dat mooie oude Ruigoord bestaat dit jaar maar liefst veertig jaar! Het hippiekamp houdt zich kranig staande tegen de oprukkende stad. Tussen de grootste moderne havenwerken en hyperstrakke infrastructuur doemt nog altijd dat kerkje op, worden regels losgelaten en mag iedereen zijn wie hij wil. Tijdens het vierdaagse Landjuweel, vol theater, performances, muziek, algehele lossigheid, proef je het ultieme Ruigoord. Kamperen kan.

Buurtboerderij Spaarndammerdijk 319

Kreeg je op pagina 7 zin in een Oedipus biertje? Tijdens dit Kimchi festival kan je allerlei soorten proeven, en de brouwers uithoren over hun technieken. Er is allerlei anders lekkers te proeven, ook vast voedsel. Bovendien is er fijne muziek om op te dansen. En dat onder de bomen, tussen de weilanden. Vakantie vibes!

www.ruigoord.nl

23 aug — 15 sept

MAGNEET FESTIVAL 23 augustus – 15 september

Oostpunt IJdijk 10

Het enige festival in Nederland waar de bezoeker bepaalt wat er te zien is. Al vanaf de lente kunnen kunstenaars, koks, muzikanten, showmakers zich inschrijven en campagne voeren om stemmen te werven. Bovendien wordt het festival grotendeels opgebouwd door vrijwilligers, en ziet het terrein er ongetwijfeld weer grandioos uit. Voor mensen die houden van een rafelrandje. magneetfestival.nl

45

NIEUWEZIJDS

Amsterdam is natuurlijk fantastisch. Maar wat gebeurt er in de rest van de wereld? The Pop-Up City, een blog over cultuur, design en trends die de stad van de toekomst vormgeven, selecteert vier opvallende internationale nieuwtjes.

FLIRTCOUPÉS IN PRAAG

BILLBOARDS OM OP TE ZITTEN

n e ti

u

Technologiegigant IBM heeft in het kader van de ‘People for Smarter Cities’-campagne een serie billboards gelanceerd die naast hun rol als advertentie dienst doen als bankje om op te zitten, als afdakje tegen de regen, of als helling om rolkoffers, rolstoelen en fietsen makkelijk de trap op te krijgen. Binnen de campagne, die is bedacht door reclamebureau Ogilvy & Mather, worden (veel bekritiseerde) reclame-uitingen in de stad gecombineerd handig straatmeubilair.

46

Het vinden van een partner is een belangrijkere reden voor mensen om naar de stad te trekken dan het vinden van werk, zo concludeerde de VU drie jaar geleden al. In Praag hebben ze dat door: vervoersbedrijf Ropid kondigde aan dat het later dit jaar flirtcoupés in de metro gaat introduceren. Volgens een woordvoerder zijn er steeds minder openbare ontmoetingsplekken in de Tsjechische hoofdstad, terwijl het aantal eenpersoonshuishoudens stijgt. Gat in de markt dus! Reizigers die geen zin hebben in zwoele blikken van medepassagiers hoeven niet bang te zijn: de flirtwagons zullen een speciaal uiterlijk krijgen.

NUMMER 4 / 2013

EEN SMULBOS IN SEATTLE In de Amerikaanse stad Seattle wordt gewerkt aan een eetbaar bos waar stadsbewoners terecht kunnen om gratis eten te plukken. Op het bijna 3,5 hectare grote perceel zullen naast appels, peren, walnoten en kruiden ook meer exotische fruitsoorten zoals ananas en guave groeien. Het bos moet zelfvoorzienend zijn en wordt met behulp van buurtbewoners beheerd.

de ri n WASSERETTE + BAR = WASBAR

Vroeger liep je gewoon binnen bij kapper Cor op de hoek voor een knipbeurt, tegenwoordig laat iedere zichzelf respecterende ‘urbanite’ zich onder handen nemen door een hippe vogel in een kapperszaak die tevens dienst doet als een ‘art gallery’ of fietsenwinkel. Een gelijksoortige trend is in opmars in wasseretteland. Wash & Coffee in De Pijp is bijvoorbeeld een wasserette en een koffiebar in één. In Gent maken ze het nog bonter: bij de zogeheten Wasbar kun je tijdens het draaien van je was genieten van een fris pintje of een maaltijd. De wasserette is zelfs af te huren voor privéfeesten.

g 47

www.nzmagazine.nl /nieuwezijdsmagazine