Nieuwezijds #2 by Nieuwezijds Magazine

OVER DE TOEKOMST VAN AMSTERDAM

GRATIS TIJDSCHRIFT #2 / 2013

MAGAZINE

Amsterdams ademen Onze lucht is vies. Wie doet er iets aan?

CHOCOLATEMAKERS Duurzaam van boon tot reep.

CTRL-P: GRACHTENPAND DUS architects wil een grachtengordel in Noord. Uit de 3D-printer.

STADSDORPZUID Als thuiszorg minder doet, heb je buren nodig.

NIEUWEZIJDS

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

FO VAN TOGRA A D H O E E R B U R F J A N-D IRK G LE A M VO O S RUIT TERDA GT VAS M T VER GAD ZICH ERT .

Toekomstvisie Noord 2030 Burgers dragen in het stadsdeelkantoor in Noord ideeën aan voor de ‘Toekomstvisie 2030’. In maart worden er maximaal vier toekomstscenario’s gepresenteerd. Meest genoemde idee: Noord wil een bioscoop.

NOORD

NIEUWEZIJDS

COLOFON Nieuwezijds Magazine wordt uitgegeven door Michiel Bergman en Liedewij Loorbach. Nieuwezijds Magazine onderzoekt de toekomst van Amsterdam. Hoe gaan we wonen? Eten? Leren? Zorgen? Consumeren? Wat doen we met energie? Met luchtvervuiling? Nieuwezijds belicht Amsterdammers die hun stad beter proberen te maken. Van geveltuin tot isolatie van een hele wijk. Nieuwezijds Magazine gaat de toekomst optimistisch tegemoet. Nieuwezijds wordt gratis verspreid door Amsterdam.

ED OR

Hoofdredacteur: Liedewij Loorbach Uitgever: Michiel Bergman Vormgeving: Studio Pino Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Jan Heijns Kees Keijer Liedewij Loorbach Hanne Reus Annemiek Verbeek Marleen Vermeulen Jop de Vrieze Fotografie: Megan Alter Jan-Dirk van der Burg Karoly Effenberger Ilja Meefout Studio Teekens Liesbeth Sluiter Geert Snoeijer Vuurfotografie.nl Foto cover: Julie Hrudova Oplage: 15.000

IT IAL

Ignorance is bliss. Dit zinnetje dreinde de laatste tijd hinderlijk door m’n hoofd. Vooral als ik fietste op de Haarlemmerweg. Dat doe ik zeker een paar keer per week, en die weg is vrij lang. Het zinnetje is kort. Het kreeg de kans zich heel vaak te herhalen. Dat de Jan van Galenstraat een van de vieste straten is van Amsterdam, dat had ik al wel meegekregen. Maar dat de Haarlemmerweg nog veel viezer is, dat had ik natuurlijk wel kunnen bedenken, maar kennelijk liever niet bedacht. Want nu ik weet hóé vies het is, doe ik rare dingen als mijn adem timen als ik achter een scooter bij het stoplicht sta. Of proberen met een kwade blik een stationair draaiende taxi het zwijgen op te leggen. Op het stuk van Jop de Vrieze over luchtvervuiling en het gerommel rond de norm door alle betrokken instanties staat dus een waarschuwingssticker. Je kiest je jogroute na het lezen toch wat zorgvuldiger. De Amsterdammers die bij hun stadsgenoten die heerlijke onwetendheid proberen door te prikken, hopen precies op die gedragsverandering. Dat mensen hun auto vaker laten staan. Of schoner gaan rijden. Zodat uiteindelijk iedereen in de stad gezonder leeft. Een veel betere state of bliss. De paardenvleesaffaire had een bemoedigend effect op me. Er zijn kennelijk een heleboel mensen die het allemaal liever niet willen weten. Anders hadden we toch wel kunnen bedenken dat het beste, of meest geaccepteerde, vlees niet gebruikt wordt voor de goedkoopste maaltijden? Chocolatemaker Enver Loke zegt in deze Nieuwezijds: “De voedselindustrie is lastig te doorzien, in principe worden we overal genept”. Loke en zijn collega doen het anders. Zij maken in hun fabriekje in Noord een transparante reep. Van boon tot chocola, helemaal zelf, alles op één plek. Gesjoemel onmogelijk. Dat hapt een stuk lekkerder. Liedewij Loorbach

Contact: www.facebook.com/ NieuwezijdsMagazine www.nzmagazine.nl info@nzmagazine.nl

GROOT

NUMMER 2 / 2013

INHOUD 08 CHOCOLATEMAKERS Van boon tot reep in Noord.

KWALITEITSSLAG 02 TOEKOMSTVISIE 2030 MADE IN AMSTERDAM 07 ENVELOPE BOOK 25 RIVER OF HERBS Een golf van kruiden door de stad

14 AMSTERDAMS ADEMEN Hoe vies is de lucht in onze stad? De cijfers, het gerommel rond de norm en de burgers die er iets aan doen. 28 CTRL-P: GRACHTENPAND DUS architects wil bouwen aan een grachtengordel in Noord. Met een 3D-printer.

DWARSE DENKER

26 JOOST BREEKSEMA ‘Lsd kan hét redmiddel zijn voor psychiatrische patiënten’ 34 HET NIEUWSTE GELD IS ZORG WAARD Betalen met een Makkie of de Brixton Pound

AGENDA

42 MAART

STADSRIDDER

45 NICO VAN HASSELT ‘Het is politiek. Het is rampzalig’ 38 OUD ZUID ZORGT VOOR ZICHZELF Als de thuiszorg minder doet, heb je je buren nodig

AMSTERDAM

GESTART/GESTOPT 47 IBERICUS EN DE PETSALON

Geldig t/m 13 maart bij Intratuin Amsterdam.

7 dagen open

Lavendel Hoogte 20 cm, 6-pack. 99

Intratuin Amsterdam Nobelweg 10, 020-4622922, 7 dagen open, www.intratuin.nl

NUMMER 2 / 2013

Fotocredit: Megan Alter

MADE IN AMSTERDAM ENVELOPE BOOK

Handgemaakte blocnote, afgewerkt met Japans papier. 7 x 7 centimeter. Vijftig afscheurbare blaadjes zonder lijmlaag. € 3,95. Ook verkrijgbaar in 4-pack. Elke blocnote wordt in elkaar gezet op de sociale werkplaats van Pantar in Amsterdam Noord. Het versnijden van de enveloppen en het maken van de kaft van Japans papier gebeurt in en rond Amsterdam. Wie een notebook of pocketbook koopt mag vijftig gebruikte enveloppen opsturen naar het bedrijf, en krijgt in ruil vijf euro op zijn rekening. Jeroen Timmer: “Ik ben waarschijnlijk de enige man in Nederland die blij wordt van blauwe enveloppen.” Te koop bij onder meer Options! op het Damrak en DROOG Design, Staalstraat 7. En natuurlijk in de webshop: www.envelopebook.com

AMSTERDAM

Jeroen Timmer (38) zag in Japan hoe organisaties hun eigen papier hergebruiken. Printjes werden notitiepapier. Zelf viste hij altijd een enveloppe uit de papierbak als hij iets op moest krabbelen. “Toen klikte het.” Nadat hij afstudeerde aan de Rietveld Academie begon hij in 2009 met het bedrijf EnvelopeBook, notitieboekjes en –blokjes van gerecyclede enveloppen. “Dat was een geleidelijk proces. Ik moet aan mijn materiaal komen, en ik moet de producten afzetten.” Het begon met vrienden, inmiddels leveren bedrijven die overstappen op een andere huisstijl ook grote partijen enveloppen aan. Per jaar verkoopt hij een paar duizend blocnotes.

NIEUWEZIJDS

TRANS — PARANTE CHOCOLA VAN BOON TOT REEP IN NOORD Buiten ruik je niks. Op de binnenplaats van een bedrijventerrein in Noord staan busjes met onbekende opdruk kriskras door elkaar geparkeerd. Rolluiken, goedkoop spaanplaat, nauwelijks bedrijfsnamen te zien. In de Zesde Vogelstraat wordt non-descripte saaiheid verhandeld, denk je op die verlaten, omsloten parkeerplaats. Tot je de dunne deur van nummer 54 openduwt en omarmd wordt door de dikke geur van chocola. 08

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

Enver Loke in de kleine fabriek van de Chocolatemakers, waar de cacaobonen tot repen worden verwerkt.

NOORD

NIEUWEZIJDS

Chocolatemakers Enver Loke (l) en Rodney Nikkels. TEKST: FOTO’S

Liedewij Loorbach Geert Snoeijer

Hier zitten de Chocolatemakers. Twee Amsterdammers die besloten om het anders te doen. Om duurzame chocola te produceren. Om de boeren te helpen biologisch cacao te telen, hun landbouwgrond duurzaam te gebruiken en om hen daar ook nog eens goed voor te betalen. En om met die cacao hele lekkere chocola te maken die lokaal, in Nederland, verkocht wordt. De fabriek heeft geen voorportaal of receptionist. Eén dunne deur en je staat midden in het chocoladeproces. Vijftig vierkante meter en het gaat van boon tot reep. Recht voor je de grote zakken vol cacaobonen, tegen de rechterwand een rij beslagkommen waar machines continu de bruine, logge massa in rond bewegen. MacGyver is langs geweest en heeft föhns op al die beslagkommen gericht. Extra hitte zorgt ervoor dat de chocolade op temperatuur komt. Vorig jaar verwerkten de Chocolatemakers hier vijf ton cacaobonen. Dit jaar willen ze het dubbele verwerken. Hoeveel repen dat zijn is niet te zeggen. Het bedrijf levert ook brokken chocola aan restaurants, chocolatiers, taartenbakkers en de betere koffieza-

ken die ook hun chocolademelkdrinkende klanten recht in de culinaire ogen willen kijken. Naast de trap staan de repen van de Chocolatemakers keurig op platen af te koelen. Als ze hard zijn, worden ze opgehaald door Sandra die boven in de kantoorruimte heel rustig aan een tafeltje de repen in papier wikkelt. Heel precies doet ze dat, met twee mooi ontworpen stickertjes om de wikkel bij elkaar te houden. Per dag pakt ze zo’n 140 repen in. Als ze zich extra goed voelt haalt ze de 150. Collega Jeroen (22) is naast haar bezig met speciale verpakkingen voor speciale bestellingen. Met een mooie brief erbij dat Chocolatemakers de reep exclusief heeft geproduceerd voor het bestellende bedrijf. De chocolademakers krijgen veel van zulke orders. Anderen dragen hun boodschap kennelijk graag uit. “Hier komt zoveel bij elkaar wat klopt,” zegt Enver Loke (39), een van de twee Chocolatemakers. “Van samenwerken met de boeren, tot de manier waarop we ons transport regelen en hoe we verpakking minimaliseren. Geen aluminiumfolie, geen plastic. We laten onze wikkels bedrukken met biologische inkt,

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

Van linksboven met de klok mee: Cacaobonen, bonen in de Zwitserse brander uit 1960, de Spaanse mélangeur uit de jaren vijftig maalt de gebrande bonen tot poeder, met de overige ingrediënten erbij wordt het poeder langzaam tot chocolademassa geroerd.

‘Wij betalen niet minder dan vierduizend dollar per ton. De fairtradeprijs ligt daar ver onder’

NOORD

en dat doet de drukker die hier op dit bedrijventerrein zit. Voor onze verpakking hoeft geen vrachtwagen te rijden. Wij dragen die dozen gewoon zelf de parkeerplaats over. Wat wij doen gaat richting het meest haalbare wat überhaupt kan.” Ruim anderhalf jaar geleden begonnen Loke en Rodney Nikkels (42), de andere Chocolatemaker, met het opzetten van hun chocoladeonderneming. De kennis die ze daarvoor nodig hadden, waren ze al jaren aan het verzamelen geweest. Ze kennen elkaar van de Landbouw Universiteit Wageningen. “Landbouw en de hele problematiek daaromheen, de Noord-Zuid verhoudingen, dat is altijd al ons werkgebied en onze interesse geweest,” zegt Loke. Nikkels adviseert boerencorporaties in ontwikkelingslanden en werkt in opdracht van fondsen en ontwikkelingsorganisaties. Loke heeft een projectbureau op het gebied van duurzaam ondernemen voor hotels, congreslocaties en culturele instellingen. Toen de twee samenwerkten aan het chocoladefestival dat in 2008 en 2009 op initiatief van Loke in Amsterdam gehouden werd, zochten ze een plek in Amsterdam waar het publiek

kon zien hoe chocola eigenlijk gemaakt wordt. Die plek bleek niet te bestaan. En dat terwijl Amsterdam bekend staat als grootste cacaohaven ter wereld, waar al sinds het einde van de achttiende eeuw chocoladeverwerkende bedrijven zitten en Van Houten de cacaopers uitvond. Waarom niet zelf zo’n plek creëren, dacht het duo toen. En waarom het dan ook niet helemaal goed doen? Chocolatemakers was geboren. Loke pakt een stift en leunt over zijn bureau naar het raam dat zijn rommelige kantoor scheidt van de ruimte waar Sandra en Jeroen aan het vouwen en inpakken zijn. Hij zet een verticaal streepje op het glas. “Dit zijn de boeren. Het begin van de keten.” Een stuk verder op het glas nog een streepje. “En dit is de consument. Als je kijkt hoe de chocoladewereld eruitziet, dan zitten er tussen die eerste streep en die laatste streep heel veel partijen. De coöperatie of de tussenhandelaren, de transporteurs, de opslag, weer transporteurs, de fabrieken die de grondstoffen maken (cacaoboter, cacaopoeder), weer transporteurs, fabrieken die chocola maken, fabrieken die

NIEUWEZIJDS

De cacaobonen waarmee de Tres Hombres reep wordt gemaakt, komen per zeilschip uit de Dominicaanse Republiek naar Amsterdam.

‘De voedselindustrie is lastig te doorzien. We worden overal genept’

van chocola vormen maken. Verpakkers, distributeurs, winkels en dan uiteindelijk de consument.” Industrialisatie in een cacaodop: de hele keten wordt in stukjes gehakt, iedereen doet zijn deel zo efficiënt mogelijk en kan door het specialisme heel veel doen. “Maar daarmee verliest elk onderdeel zijn connectie met de andere delen,” zegt Loke. “Bij duurzaam ondernemen gaat het juist om de samenhang van al die stukjes. Je kijkt naar de hele keten.” Of: je bènt de hele keten, zo goed als. Chocolatemakers doet alles tussen boer en consument zelf. Loke en Nikkels voelen zich partner van zowel consument als boer. Vorig jaar haalden ze Peruaanse boeren van wie ze afnemen naar Amsterdam om hen de fabriek te laten zien en hen te laten proeven hoe hun bonen smaken als ze verwerkt zijn. “In het gewone chocoladeproces proeven boeren nooit wat er met hun bonen gebeurt. Het grote probleem, vooral in West-Afrika, is dat die boer z’n cacaoboon maakt, maar het boeit niet of hij nou een goede of slechte kwaliteit levert want het gaat met de vrachtwagen mee en hij ziet nooit het eindresultaat. Hij proeft het niet, hij krijgt geen

feedback. Of hij nou zijn best doet of niet, hij krijgt zijn geld, klaar.” Chocolatemakers gaan naar de boeren toe, delen kennis en betalen vervolgens naar de kwaliteit van de boon. “Wij kopen alleen biologisch in, van verschillende kwaliteiten. En wij betalen niet minder dan vierduizend dollar per ton. Terwijl de fairtrade-prijs ergens rond 2400 dollar ligt.” Voor de Chocolatemakers is goede chocola verkopen ook een middel om de boeren vooruit te helpen. Ze willen een langetermijnrelatie aangaan met hun boeren in Peru, Dominicaanse Republiek en Congo, zodat ze samen kunnen investeren in het ontwikkelen van kennis, in de landbouwgrond en ook in het herstellen van uitgeputte landbouwgrond die anders leeg en nutteloos achterblijft. “Onze Gorillareep gaat over natuurbescherming. En over hoe je elkaar kan helpen om de aarde te behouden. Als we de boeren in Congo een economisch perspectief bieden, groeit de kans dat het leefgebied van de gorilla behouden blijft. Als een boer een goed inkomen heeft kan hij zijn zoon naar school sturen. En educatie is de sleutel tot werkende én kritische burgers.”

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

Van links boven met de klok mee: Chocolademassa, de repen koelen af, de repen worden ingepakt, de Gorillareep is klaar voor de verkoop.

‘We willen de markt differentiëren’

NOORD

Aan de andere kant van de keten zijn er al genoeg kritische burgers die graag een reep kopen die duurder is en niet uit de grote fabrieken komt. “We kunnen de vraag niet aan.” Oorspronkelijk waren de Chocolatemakers van plan de reep alleen in Amsterdam te verkopen, om de uitstoot door transport te minimaliseren. Maar liefhebbers uit Eindhoven, Hoorn en andere plekken meldden zich, en het is toch wel erg leuk om hen ook te bedienen. Maar niet met een eigen bus, maar via de gewone TNTbusjes die toch al rijden. En op de hete zomerdagen vorig jaar werd er geen chocola verstuurd. Smeltend leveren is geen optie, en gekoeld vervoeren daar beginnen de Amsterdammers niet aan. “Het leuke is dat iedereen dat volkomen begrijpt als je het uitlegt,” zegt Loke. “Terwijl we helemaal gewend zijn dat we altijd alles kunnen krijgen.” De voedselindustrie is lastig te doorzien, zegt Loke. Komt een paprika nou uit Marokko of Nederland? Komen de sperziebonen uit Kenia of Zuid-Holland? “We worden in principe overal genept. Dat is ook iets wat de slowfoodbeweging, waar wij ook bij horen, wil

veranderen: wij willen transparantie creëren.” Of Chocolatemakers ook een commercieel succes wordt, is afwachten. De ondernemers hebben er nu anderhalf jaar keihard werken opzitten, en zichzelf nog niks uitbetaald. Dat moet dit jaar voor het eerst, bescheiden, gebeuren. “De marges zijn goed, maar de productie moet omhoog,” zegt Loke. De decennia oude brander en maler die ze nu hebben staan, willen ze aanvullen met zelfgebouwde apparaten. Ook nog even een uitdaging. Bij de grote partijen gaan horen is geen ambitie, zegt Loke. “Cacaobonen per zeilschip uit de Dominicaanse Republiek laten komen kunnen wij doen omdat we klein zijn en rustig daarop kunnen wachten. Als je groot bent, kun je je dat niet meer permitteren.” Ter vergelijking: ADM hier in de havens zet vierhonderd ton cacao per dag om. Chocolatemakers hoopt in het hele jaar tien ton te verwerken “De wereld kan ook niet zonder die massaproductie,” zegt Loke. “Ons doel is om de markt te differentiëren. En om te laten zien dat het anders kan.”

NIEUWEZIJDS

AMSTER ADEMEN

GEROMMEL ROND DE NORM

De Amsterdamse lucht is vies. Maar hoe vies eigenlijk? En wat wordt eraan gedaan? “Amsterdammers hebben recht op schone lucht.” TEKST: BEELD:

JOP DE VRIEZE STEFAN ALTENBURGER

Dit artikel kwam tot stand op basis van gesprekken met: Dave de Jonge, Saskia van der Zee en Marieke Dijkema van GGD Amsterdam, David Gelauff en Pieter Swinkels van Programmabureau Luchtkwaliteit Amsterdam, Jan de Ridder en Erik Oppenhuis van de Amsterdamse Rekenkamer, Piet van Zoonen van het RIVM en Ivo Stumpe van Milieudefensie.

GROOT

NUMMER 2 / 2013

RDAMS N AMSTERDAM

NIEUWEZIJDS

Sinds de jaren zestig maken Nederland en Europa zich druk over luchtvervuiling. Eufemistisch noemden beleidsmakers het al snel luchtkwaliteit en sindsdien is er al veel verbeterd. Maar de laatste jaren stagneert de vooruitgang. Overheidsinstanties verwijzen naar het verleden en naar opkomende landen waar het allemaal veel slechter gaat. Milieugroeperingen benadrukken dat we er nog lang niet zijn omdat de venijnigste vervuiling er juist nog is. Een overzicht van de strijd tegen de onzichtbare vijand, uitgevochten tussen economische, particuliere en electorale belangen. PROLOOG: NOVEMBER 2016. Bruine bladeren zwieren over het braakliggende Marineterrein op het Amsterdamse Oosterdok. Een graafmachine staat werkeloos op de verlaten grond, zijn graafarm gebogen als het hoofd van een somber gestemde man. Het project is voorlopig stilgelegd, omdat de ontwikkelaar niet heeft kunnen aantonen dat de luchtkwaliteitsnormen nog gehaald zouden worden met de ingebruikname van het gebied. De pas ingevoerde Omgevingswet is gekoppeld aan de Europese normen voor luchtkwaliteit, waaraan Nederland in 2015 had moeten voldoen. Maar helaas. De gemeente en de rijksoverheid steggelen over de boete die Europa voor de Amsterdamse overschrijding oplegde. Het rijk wil Amsterdam een deel van de vier ton laten betalen. Ondertussen hebben drie buurtcomités zaken aangespannen tegen de gemeente. Zij eisen schone lucht. Luchtkwaliteitsdeskundige Ivo Stumpe van Milieudefensie staart over het water van

het IJ. Hij schopt tegen een steen, die met een plons in het IJ verdwijnt. “Ik had het voorspeld.”

JUNI 2008: Europa heeft een nieuwe luchtkwaliteitsrichtlijn: voor een heel rijtje stoffen geldt een maximumconcentratie per kubieke meter lucht. De belangrijkste zijn fijnstof en stikstofdioxide. Voor beide geldt een maximum van veertig microgram per kubieke meter lucht. Heel streng zijn die normen niet, want de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert 20 microgram fijnstof per kubieke meter lucht. Dat is de gemiddelde concentratie in het Vondelpark – zo ongeveer het schoonste stukje van Amsterdam. Die concentratie vindt Europa niet haalbaar. Ondanks dit compromis voldoet Nederland op veel plekken niet aan de normen voor fijnstof en stikstofdioxide. Nederland vraagt uitstel aan en dient volgens de

regels een ambitieus plan in waarin het uiteenzet hoe verschillende overheden met een budget van 2 miljard euro de lucht gaan opklaren. Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) ziet het licht. APRIL 2009: De Europese Commissie geeft Nederland zijn zin. Als enige land mogen we nog een paar jaar de normen voor fijnstof en stikstofdioxide blijven overschrijden, zolang we onze zaakjes voor beide stoffen in respectievelijk juli 2011 en januari 2015 maar op orde hebben. Centraal in het Samenwerkingsprogramma staat een model dat in elke straat van Nederland de luchtkwaliteit kan berekenen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bouwt deze simulatie op basis van een bestaand rekenmodel. Er gaat allerlei info in, van de achtergrondconcentraties vanwege uitstoot verderop en het aantal auto’s dat dagelijks passeert tot de hoeveelheid uitstoot per auto en de begroeiing die verontreiniging vasthoudt. Het instrument kent twee versies: een voor snelwegen en een voor bewoonde gebieden. Groot voordeel: het kan ook in de toekomst kijken en het effect van maatregelen voorspellen. Richting januari 2015 bijvoorbeeld. Voor Amsterdam is de missie in 2009 duidelijk: de stad moet acht knelpunten verhelpen waar de luchtkwaliteitsnormen overschreden worden (zie kader). Sinds 2008 mochten er al geen oude dieselvrachtwagens zonder roetfilter meer de stad in. Groenlinks-wethouder Marijke Vos wil dezelfde maatregel ook voor perso-

GROOT

NUMMER 2 / 2013

nenauto’s invoeren, maar merkt meteen hoe moeilijk luchtkwaliteitsbeleid is, blikt gemeente-ambtenaar David Gelauff van het Programmabureau Luchtkwaliteit terug. Het voornemen levert emotionele taferelen op. Mensen staan met tranen in hun ogen in de Raadzaal, omdat ze hun oude moeder aan de andere kant van de stad niet meer zullen kunnen bezoeken. Na een negatief rapport van TNO belandt het plan onder in een la. De stad zet in op het stimuleren van transport per fiets en openbaar vervoer, onder meer door de bouw van transferia aan de rand van de stad – Park & Ride. Ook verhoogt de gemeente de parkeertarieven en neemt ze maatregelen om de doorstroming van het verkeer te verbeteren.

DECEMBER 2010: Uit de eerste monitoringsrapportage van het RIVM binnen het NSL blijkt dat de

AMSTERDAM

stikstofdioxideconcentraties minder snel dalen dan was voorspeld. Dit komt vooral doordat auto’s minder snel schoner worden dan fabrikanten hebben beloofd.

maken van de stadsbussen. “In plaats daarvan krikt de wethouder het aantal elektrische auto’s voor 2015 omhoog. Dat is niet reëel.”

JUNI 2011: De Amsterdamse Rekenkamer publiceert een rapport over het luchtkwaliteitsbeleid van de gemeente Amsterdam. De conclusies van deze door de gemeente betaalde onderzoeksinstelling zijn niet mild: de luchtkwaliteit verbetert niet snel genoeg en de ingevoerde maatregelen zijn slecht doordacht. De inmiddels aangestelde wethouder, VVD’er Eric Wiebes lanceert al dagen voordat het rapport verschijnt een herijkingsdocument. Hij heeft experts laten bepalen welke maatregelen wél kosteneffectief zijn. Park & Ride schuift hij opzij – te duur. Liever stimuleert Wiebes elektrisch vervoer en de aanschaf van bestelbusjes met schonere dieselmotoren. De Rekenkamer adviseert de wethouder ook een plan B te maken, voor als de maatregelen minder goed lijken te werken dan gedacht, of als er andere tegenvallers zijn doordat bijvoorbeeld de landelijke overheid minder maatregelen neemt. Een van de suggesties is het alsnog invoeren van een milieuzone voor personendieselauto’s, zoals zijn Groenlinks-voorganger al had geprobeerd. Voor Wiebes is dit een no go. Ivo Stumpe van Milieudefensie verwijt de gemeente een gebrek aan ambitie. Steden als Londen en Parijs sluiten hele gebieden af voor verkeer en ook Utrecht gaat verder, door automobilisten actief uit het centrum te weren. Stumpe vindt dat er bijvoorbeeld meer ingezet kan worden op het schoner

JULI 2011: Het lijkt erop of Nederland, en ook Amsterdam, de fijnstofnorm heeft gehaald. Dit is vooral te danken aan de roetfilter die verplicht is gesteld voor nieuwe dieselauto’s en voordelig kon worden ingebouwd bij auto’s van na 1995. Die filter houdt de grofste en zwaarste roetdeeltjes tegen. Nadeel is wel dat de fijnste roetdeeltjes door het filter heen glippen en die zijn nu juist het schadelijkst. Een microgram fijnstof anno 2011 is schadelijker dan een microgram fijnstof tien jaar eerder, waardoor de Amsterdammer er netto weinig op vooruit is gegaan. Piet van Zoonen, hoofd centrum milieumonitoring van het RIVM houdt nog wel een slag om de arm, omdat de deadline halverwege het jaar ligt en 2012 daarom het eerste jaar is waarin Nederland echt braaf zal moeten zijn.

NIEUWEZIJDS

MEI 2012: Het Programmabureau Luchtkwaliteit maakt zich zorgen, schrijft het in de Amsterdamse samenvatting van de monitoringsrapportage. De RIVM-berekeningen geven een onderschatting van de Amsterdamse stikstofdioxideconcentraties, van tien tot zestig procent, blijkt uit metingen van de Amsterdamse GGD. Dat beheert al sinds de jaren zestig een van de uitgebreidste luchtkwaliteitsmeetnetwerken van Nederland, als een vinger aan de pols voor het milieubeleid. Een vinger die niet overbodig blijkt.

Het netwerk bestaat uit twaalf stations variërend van omgebouwde elektriciteitshokjes zoals aan de Stadhouderskade, tot een hele silo in het Vondelpark. Die meten nonstop fijnstof, stikstofdioxide en roet. Daarnaast hangen er op zo’n honderd plekken zogeheten palmesbuisjes, die ook stikstofdioxide meten. De metingen zijn binnen het NSL niet leidend. “Ook metingen kennen hun beperkingen en we kunnen niet op elke straathoek apparatuur plaatsen”, zegt Marieke Dijkema, beleidsadviseur milieu en gezondheid bij de GGD. “Bovendien gebruiken we geen glazen bollen, dus we kunnen er niet mee voorspellen.” Waarom onderschat het rekeninstrument de Amsterdamse luchtvervuiling? Allereerst zijn Amsterdamse auto’s gemiddeld ouder en daardoor vervuilender dan die in de rest van het land. Daarbij rijden automobilisten in de praktijk vaak minder zuinig dan testrijders in het laboratorium en vallen de voorspellingen van autofabrikanten over het schoner worden van hun motoren tegen.

Toch heeft de zaak een luchtje. Volgens Stumpe van Milieudefensie bevat het allerlei rare aannames, die een vertekend beeld geven van de werkelijkheid. En, opmerkelijk genoeg, was er een tijd dat het model juist een óverschatting gaf van de concentraties. Oorspronkelijk was het model bedoeld om een risicoschatting van luchtkwaliteitsproblemen te geven bij lokale bouwplannen. “Sinds de aanpassing in 2006 zien we een onderschatting ten opzichte van onze metingen,” zegt Marieke Dijkema, adviseur milieu en gezondheid bij de GGD. Gunstig voor de minister dus, maar niet voor de Amsterdammer die gesteld is op frisse lucht. En in 2015 verwacht Brussel zowel berekeningen als metingen. Aanpassen van het rekenmodel gaat volgens staatssecretaris Mansveld van milieu niet zomaar, omdat de kans groot is dat het dan elders weer uit de pas gaat lopen.

80 JUNI 2012: Minister Schultz besluit per 1 juli de maximumsnelheid te verhogen voor de A10-West, het stuk Amsterdamse ringweg waar op dat moment tachtig kilometer per

uur gereden mag worden. De gemeente Amsterdam reageert verbolgen: waar miljoenen uit de gemeentekas worden gespendeerd om de uitstoot omlaag te brengen, vult Schultz die domweg weer op. Het snelwegrekeninstrument dat ze gebruikte kwam uit op een stikstofdioxideuitstoot van 38 microgram per kubieke meter lucht, net onder de norm van veertig. De snelheidsverhoging levert een toename van de uitstoot van hooguit een paar tienden microgrammen op. AUGUSTUS 2012: De gemeente Amsterdam dient bezwaar in bij Minister Schultz tegen de snelheidsverhoging op de A10-West. Het rekenmodel dat de minister hanteerde gaat namelijk uit van een snelweg die door een verlaten weiland loopt. De wet schrijft voor welke opties de minister heeft wanneer het rekeninstrument niet strookt met de werkelijkheid. Een ervan is meten. En laat er nu precies naast dit stuk weg een meetstation staan van de GGD, dat een gemiddelde stikstofdioxideconcentratie van ruim vijftig microgram per kubieke meter lucht aangeeft. Dan is elke tiende microgram er een te veel. DECEMBER 2012: Uit de monitoringsrapportage 2012 blijkt dat de luchtkwaliteit in Nederland wederom verbeterd is, maar er blijven knelpunten bestaan, ook in 2015 nog, en onder meer in Amsterdam. De gemeente Amsterdam stuurt samen met die van Rotterdam, Utrecht en Den Haag een brief aan staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu. De

GROOT

NUMMER 2 / 2013

LUCHTVERONTREINIGING, WAAR HEBBEN WE HET OVER? Luchtverontreiniging is van alle tijden, maar sinds de jaren zestig is het een probleem waar in Europa actief tegen gestreden wordt. In 1987 kwam de Wereldgezondheidsorganisatie met een eerste richtlijn voor luchtkwaliteit, die sindsdien is aangepast in 1997 en 2005. Die richtlijnen vormen het uitgangspunt voor het Europese milieubeleid en stellen maximumconcentraties voor ozon, fijnstof, stikstofdioxide en zwaveldioxide. De zwaveldioxideconcentratie is sinds de jaren negentig flink gedaald en heeft al sinds 1998 de norm niet meer overschreden in Nederland.

boodschap: zonder uw hulp gaan wij de normen niet halen. De steden lijken zich al in te dekken met het oog op de mogelijke maatregelen. Zowel Milieudefensie als de gemeente Amsterdam spant een rechtszaak aan tegen het Rijk om af te dwingen dat de snelheidsverandering op de A10-West wordt teruggedraaid. Voor de gemeente lijken vooral de economische sancties leidend te zijn. Voor Milieudefensie draait het om iets anders. Stumpe: “Amsterdammers hebben recht op schone lucht.”

Fijnstof is een verzamelterm voor deeltjes met een diameter van maximaal 10 micrometer. Dat kunnen deeltjes zijn afkomstig uit verbrandingsmotoren, kachels of fabriekspijpen, maar ook zoutkristallen en stof van de bodem. Er kan ook fijnstof ontstaan wanneer gassen zoals stikstofoxiden en ozon in de lucht overgaan tot vaste stoffen. Fijnstofdeeltjes komen na inademing in de longen of de bloedbaan terecht. Het lichaam ruimt het op, waarbij schadelijke ontstekingsreacties optreden, en kunnen daar ontstekingen veroorzaken. Stikstofdioxide (NO2) is op zichzelf niet erg schadelijk voor de gezondheid, maar omdat het gas bij de verbranding van benzine ontstaat samen met schadelijke stoffen die moeilijk te meten zijn, wordt het als indicator gebruikt. Roet ontstaat bij onvolledige verbranding, zoals die van diesel. Fijne roetdeeltjes kunnen net als ander ultrafijnstof ophopen in de longen en zijn daardoor behoorlijk schadelijk. Er bestaan nog geen aparte normen voor roet omdat het moeilijk is om het precies te meten. De Amsterdamse GGD meet het roet al wel, met een standaardmethode die nog niet algemeen is geaccepteerd. FIJNSTOF (PM10) Jaarnorm: 40 μg/m3 Dagnorm: 50 μg/m3 (maximaal 35 keer overschrijden) STIKSTOFDIOXIDE (NO2)

EPILOOG: De rechter beslist nog dit jaar over de snelheid op de ring. Met of zonder 80 km, alles wijst erop dat Amsterdam afstevent op het boven aan dit artikel geschetste scenario. Of toch niet? De kans is groot dat er tegen die tijd nieuwe Europese normen zijn, bijvoorbeeld gebaseerd op aantallen schadelijke deeltjes in plaats van microgrammen. Dan zal Nederland vooraan staan met een prachtig plan om die normen binnen een paar jaar te gaan halen. En zal heel het circus weer van voor af aan beginnen, ook in Amsterdam.

AMSTERDAM

Jaarnorm: 40 μg/m3 Uurnorm: 200 μg/m3 (maximaal 18 keer overschrijden) ÉÉN JAAR KORTER LEVEN Hoeveel levens eist luchtverontreiniging eigenlijk? Jarenlang sprak het RIVM over 18.000 doden per jaar als gevolg van fijnstof. Echter, het is onduidelijk wie er precies overlijden door fijnstof: eigenlijk worden we allemaal een stukje ongezonder. Daarom spreekt het instituut tegenwoordig over verloren (gezonde) levensjaren. Grofweg neemt door de huidige concentraties fijnstof in Nederland de gemiddelde levensverwachting van iedereen in Nederland met ongeveer een jaar af. Omdat de concentraties fijnstof in Amsterdam hoger zijn dan gemiddeld, is het verlies aan gezonde levensjaren hier gemiddeld nog iets hoger dan bijvoorbeeld op het platteland.

5 . A t m e s 50 r h telv ,6 oo ee μg gt n /m e v sew 3 an e nr g, 39 0:

1. se

r. V

μg

Va n g/

8 μ

ra at :

/m 3

,2 μg

59 Di em

le m

nd rik

le n

,4 μ

g/ m3

NIEUWEZIJDS

GROOT

NUMMER 2 / 2013

DE VIESTE STRATEN VAN DE STAD “NO2 is een indicator van het mengsel van luchtverontreiniging dat afkomstig is van uitlaatgassen van verkeer,” schreef het RIVM in 2008 in het rapport GGDrichtlijn medische milieukunde: luchtkwaliteit en gezondheid. “De oxiderende eigenschappen van NO2 kunnen effecten in de luchtwegen en longen veroorzaken in de vorm van verminderingen van de longfunctie en afname van de weerstand tegen infecties van het longweefsel. Ook is aangetoond dat blootstelling aan NO2 kan leiden tot een versterkte reactie op allergenen. Deze effecten treden op bij blootstelling lager dan de wettelijke norm van 40 µg/m3 jaargemiddeld.” Jaargemiddelde 2012 stikstofdioxide (NO2), gemeten door geavanceerd meetstation GGD Jaargemiddelde 2011 stikstofdioxide (NO2), gemeten door simpele palmesbuisjes van GGD.

tra

4 μ

μg

kk ad e:

,5 μ

ONGEZOND

AMSTERDAM

NIEUWEZIJDS

‘DE LUCHT KAN SCHONER!’ Als je weet hoe slecht de lucht is die je inademt, dan wil je ook dat de lucht schoner wordt, zegt Milieudefensie. Met hun actie Samen voor Gezonde Lucht probeert de lobbygroep burgers zover te krijgen dat ze bij de politiek op de deur gaan bonzen. TEKST: FOTO’S:

LIEDEWIJ LOORBACH LIESBETH SLUITER

Iedereen die in het najaar van 2012 in Bitterzoet zat om de presentatie van Milieudefensie aan te horen, was het al lang met elkaar eens: de lucht in Amsterdam moet gezonder. Toch was het voor de meesten nog even slikken hóé slecht de lucht eigenlijk is. Dat kinderen die dicht tegen de ring aan wonen veel meer kans op astma hebben dan hun leeftijdsgenoten op het platteland. Dat hun longen zich slechter ontwikkelen. Dat fijnstof hart- en vaatziekten veroorzaakt, en bejaarden gevoelig zijn voor de fijnstof. En die informatie kwam niet van de lobbygroep, maar werd verteld door de dame van de GGD, de gemeentelijke gezondheidsorganisatie. Ze had er plaatjes bij van hoe fijnstof doordringt in de longen. Milieudefensie wil dat de milieuzone die nu geldt voor vrachtwagens ook geldt voor alle andere voertuigen. Nu mogen alleen de vieste vrachtwagens de stad binnen de ring niet in, met uitzondering van Noord. “Momenteel stoot vijf procent van het Amsterdamse wagenpark 25 procent van de vervuiling door verkeer uit,” zegt Anne Reijnders van Milieudefensie. Bovendien wil de groep een autoluwe binnenstad, zodat er meer ruimte ontstaat voor voetgangers en fietsers. Milieudefensie wilde de bezorgde Amsterdammers verenigen en samen laten werken in de campagne Samen voor Gezonde Lucht, om samen aan zoveel mogelijk mensen te vertellen hoe het gesteld is met de luchtvervuiling in de stad. Via de bijeenkomst in Bitterzoet vorig jaar ontstonden overal in Amsterdam groepjes die samen voorlichtingsavonden gingen organiseren, geld inzamelden voor het ophangen van zogenaamde palmesbuisjes om extra luchtmetingen te doen in eigen straat of bij een school. De buisjes hangen nu onder meer op het Mercatorplein, op de Wibautstraat, op de Geldersekade, in de Rijnstraat, op het Haarlemmerplein en bij Funenpark. Een jaar lang meten de buisjes het gehalte aan stikstofdioxine (NO2) in de lucht. De resultaten worden eind dit jaar aangeboden aan de gemeente.

CASPER DONKER (35) Violist

Donker maakte zich voor het eerst druk over de luchtkwaliteit toen de maximumsnelheid op de ring A10-West vorig jaar verhoogd werd van 80 naar 100 kilometer per uur. “Mijn zoon van vijf, Max, zit op de zevende Montessorischool in het Rembrandtpark, pal naast de ring. Nu die school daar eenmaal staat vind ik dat de overheid ook de taak heeft ervoor te zorgen dat de kinderen die erop zitten gezond naar school kunnen gaan.” Donker stuurde er een brief over naar het Parool, en kwam zo in contact met Milieudefensie en de actie Samen voor Gezonde Lucht. “Ik heb een voorlichtingsavond georganiseerd op de school voor de ouders, mijn doel is om hen bewust te maken en zo mogelijk te mobiliseren voor acties. De directeur zet in op een luchtzuiveringsinstallatie, een goede zaak maar peperduur en de oorzaak van het probleem pak je er niet mee aan.” Donker deelde ook witte lakens uit aan bewoners van de flat die aan de ring staat. “Die hebben ze een paar weken buiten gehangen en gaan we op 12 maart vies aanbieden in de Tweede Kamer. We willen inzichtelijk maken hoe vies de lucht is.” Bewustwording vergroten over luchtkwaliteit is het enige dat helpt, denkt Donker. “Alleen als mensen er iets vanaf weten zijn ze ook bereid hun gedrag aan te passen.” Info: gezondeluchtwest@gmail.com

Bewoners in stadsdeel Oost hangen palmesbuisjes op aan een lantaarnpaal in de Wibautstraat.

GROOT

NUMMER 2 / 2013

Bewoners in stadsdeel Oost maken zich sterk voor schonere lucht op en rond de Wibautstraat.

JORIEN RÖLING (52) Ambtenaar stadsdeel West

MARIKEN DE GOEDE (52) Beeldend kunstenaar en brugwachter

“Ik woon al lang op het Mercatorplein, hier komen altijd al veel auto’s langs. Dat de snelheid op de ring omhoog ging, dat heeft echt kwaad bloed bij me gezet. Als de Wereldgezondheidsorganisatie en onze eigen GGD zeggen dat de EU-norm van 40 ongezond is, dat zijn toch hele gerenommeerde organisaties, en je kiest er toch voor om je bevolking extra troep te laten inademen… dat is gewoon misdadig.” “In november hebben we aan de gevel op het Mercatorplein, boven de fysiotherapeut, palmesbuisjes gehangen. Elke maand vervangen we ze, een jaar lang meten we stikstofdioxide (NO2). Ik heb zelf geen auto, maar ik snap dat je ’m nodig kan hebben. Maar ik denk ook aan al die kinderen die die uitlaatgassen moeten verwerken. Ik werk nu parttime bij Stadsdeel West aan het project Slimmer Reizen. Wist je dat er in stadsdeel West 24 m2 openbare ruimte per inwoner is? 40% van die openbare ruimte wordt ingenomen door auto’s, en die staan 90% van de tijd stil. Dat is toch zonde?” Info: meetpuntmercatorplein@gmail.com

“Door een verkeersingreep is het verkeer op de Geldersekade enorm toegenomen. Wij zitten de halve dag met een file voor de deur. En aan de even kant is het zo druk met vrachtwagens en taxi’s die hard rijden, die rijden gewoon de vouwen uit je broek. Het gaat ons om de drukte, en om de troep in de lucht. Wij zijn de actiegroep Geldersekade Autoluw begonnen. Met een leuke poster, veel mensen hebben hem voor de ramen. Ik ken nu de halve kade, dat is een leuk bijkomend voordeel.” “Ik heb zelf ook een auto, maar ik zou hem graag bij de P+R zetten in Zeeburg. Ik gebruik die auto eens per week, soms minder, om de stad uit te gaan. Maar de vergunning geldt alleen voor het gebied van je huis, dat zou echt anders moeten. We hebben die auto veel te ver laten komen. We moeten opnieuw bedenken wat we willen met die vier wielen in dit soort drukke gebieden waar zoveel mensen op elkaar wonen, werken en uitgaan.” www.facebook.com/geldersekadeautoluw

TIPS VOOR SCHONE LUCHT OLDTIMER OMBOUWEN

RIJD LEKKER TOCH 80 OP DE RING

Kiezen tussen oog of long: helemaal niet nodig! Je kan gewoon met je prachtige oldtimer door de stad cruisen zonder kuchende kleuters te veroorzaken. Laat je beauty ombouwen tot elektrische auto door de Amsterdammers van Electric Oldtimer, en alle Amsterdammers zijn je dankbaar. www.electric-oldtimer.com

Tuurlijk, dat gevoel van vrijheid. Heerlijk! Zo even het gaspedaal indrukken en voelen hoe de rugleuning innig contact maakt met je lijf. Maar je weet dat het niet gezond is voor mensen langs de ring. Dus ach, wat maakt die halve minuut winst dan uit? Je mag voorlopig 100, maar het hoeft niet. Houd je in. Tachtig is krachtig.

MAAK STAMPIJ

RIJD ELEKTRISCH

Laat de gemeente weten dat je je druk maakt om de kwaliteit van de lucht in de stad en teken de petitie van Milieudefensie. Lekker makkelijk vanaf je luie bank: www.milieudefensie.nl/ luchtkwaliteit/petitie

Ruil je scooter of je auto in voor een elektrische scooter, auto of fiets. De gemeente stimuleert elektrisch rijden bovendien met subsidies voor zakelijke rijders. En bij P+R laad je je auto gratis op. Kijk voor meer informatie op www.amsterdam.nl, zoek op Amsterdam Elektrisch.

AMSTERDAM

Teken nu voor gezonde lucht: www.milieudefensie.nl/luchtkwaliteit

Samen voor gezonde lucht

foTo: Adrie MouThAAn/hh

Amsterdam is viezer dan u denkt

NUMMER 2 / 2013

RIVER OF

TIPS VAN LYNN

HERBS

Een kruidenrivier die kronkelt door Amsterdam. Via geveltuintjes, langs voorheen verwaarloosde hoekjes, rond bomen, langs randen van saaie gazonnetjes… Het is er nog niet, maar Lynn Shore (40) ruíkt het al. De Britse, woonachtig in Amsterdam, pikte het idee op in Engeland, waar ze a river of flowers zag. Zoiets wil ze ook in haar eigen omgeving. Maar dan liefst met iets wat eetbaar is voor mens en dier. Kruiden dus. “Mensen die hun omgeving eten, zorgen ook beter voor die omgeving,” zegt Shore. “Al plukken ze maar af een toe een takje rozemarijn.” In maart lanceert ze de website River of Herbs (riverofherbs.org), met daarop een interactieve kaart waarop elke Amsterdammer zijn eigen kruidenhoekje kan toevoegen. Doel: zoveel mogelijk Amsterdammers de straat op krijgen om kruiden te zaaien, te planten en te verzorgen. Om ze vervolgens ook op te eten natuurlijk. Al plukt Shore, die kruidenkennis deelt op urbanherbology.org, ook minder graag als er veel honden langskomen. Die geveltuin is dus lekker voor de insecten. De ingrediënten voor je pastasaus oogst je gewoon op je balkon, dakterras of vensterbank. Laat de lente maar komen.

OOST

Kattenkruid (Nepeta cataria) groeit makkelijk, ziet er fantastisch weelderig uit, en helpt je nog bij verkoudheid en darmproblemen ook. Van de bladeren kun je makkelijk pesto maken. Gewoon mengen met olijfolie en lekker veel knoflook. Blijft een paar maanden goed als je het in de koelkast bewaart onder een laagje olie. Lekker door de pasta. Sommige katten gaan er ook wild op. Droog wat bladeren, naai ze in een kattenspeeltje en je huisgenoot is zoet. Zelf calendulacrème maken? Dat is niet eens zo moeilijk. Calendula is gewoon goudsbloem en doet het prima in Amsterdam. Van zaad tot bloem duurt maar een maand of drie. De oranje bloemen oogst je om balsem van te maken. Internet helpt je verder op weg. Wil je groots en kleur? Rambler rozen kunnen wel drie meter per jaar groeien. Zet ze tegen een boom of tegen je gevel, en de hele buurt fleurt op. Ervan eten kan ook. Pluk in de herfst de rozenbottels, verwijder de zaden, stop het vruchtvlees in een pot en vul aan met vloeibare honing. Een paar weken laten staan en je hebt heerlijke honing vol vitamine C. Melisse is ook een makkelijke stadse groeier. En de blaadjes zijn lekker en gezond. In een zomers drankje, bij vis in de oven, om thee van te trekken… En de bijen zijn er dol op.

NIEUWEZIJDS

MA JOOST BREEKSE

Trippen tegen trauma 26

GROOT

NUMMER 2 / 2013

Trippen om van een trauma, depressie of het roken af te komen; volgens Joost Breeksema kunnen psychedelica als lsd, paddo’s en mdma hét redmiddel zijn voor verslaafden en sommige psychiatrische patiënten. “Er is geen legitieme reden om dit níet te doen.” ANNEMIEK VERBEEK KAROLY EFFENBERGER

TEKST: FOTO:

Lsd, xtc, paddo’s, ketamine: partydrugs met een slechte reputatie. Mensen die denken dat ze kunnen vliegen na gebruik. En dan uit een raam of van een brug springen. Die dagenlang in een slechte trip zitten. Breeksema, voorzitter van Stichting OPEN, die wetenschappelijk onderzoek stimuleert naar ‘alle facetten van de psychedelische ervaring’, kent de voorbeelden. En baalt ervan. “Het zijn altijd de psychedelica die de schuld krijgen als bijvoorbeeld toeristen in de problemen komen. Niet de alcohol, niet de cannabis, niet het slaapgebrek, niet de combinatie van al deze factoren samen.” Hij baalt ervan omdat psychedelica volgens hem juist zo veel te bieden hebben. Ja ja, hij is óók ervaringsdeskundige. Het is vrijwel altijd een van de eerste vragen die gesteld wordt. Hij wuift het als irrelevant van tafel. “Ik ben mijn hele carrière als drugsonderzoeker actief. Het gaat mij niet over de euforie van recreatief gebruik, maar om de medicinale mogelijkheden die nu niet benut worden omdat er in Nederland een taboe op wetenschappelijk onderzoek rust.”

‘Pyschedelica zorgen voor een reset. Patiënten ervaren vaak binnen een uur al verbetering’ Zwitserland, Duitsland en – verrassend – de Verenigde Staten zijn op dit moment koplopers in het onderzoek naar de medicinale werking van psychedelica. Stichting OPEN organiseert congressen, symposia en open borrels om nieuwe inzichten met medestanders en vooral ook sceptici te delen. De resultaten van dat onderzoek zijn namelijk veelbelovend: patiënten die lijden aan ernstige vormen van klinische depressie en posttraumatische

AMSTERDAM

stressstoornis (ptss) blijken veel baat te hebben bij lsd en mdma (de werkzame stof in xtc). Evenals patiënten die gebukt gaan onder hevige clusterhoofdpijnen of een verslaving aan crack en opiaten als heroïne. Terminale kankerpatiënten met een angststoornis konden zich na een lsd-trip verzoenen met de gedachte dat ze dood zouden gaan. Rokers talen na een sessie met psilocybine nooit meer naar een peuk. Een reset. Dat is wat psychedelica volgens Joost Breeksema met de geest kunnen doen. “Een middel als mdma heft blokkades op, waardoor verdrongen gebeurtenissen makkelijker herinnerd en besproken kunnen worden. Je krijgt nieuwe inzichten, ervaart minder negatieve emoties bij de herinneringen. Patiënten ervaren vaak binnen een uur al verbetering.” Onderzoekers weten ook hoe het neurologisch in elkaar steekt: sommige psychedelica hebben effect op de thalamus in de hersenen, het gebied waar onder meer gedachten en herinneringen zitten. Die gaat meer open, waardoor je meer ervaart en ziet. Het gebruik van deze drugs is vaak geen lolletje voor patiënten, beklemtoont Breeksema. “Psychedelica zijn heftig, confronterend. Die neem je niet om te vluchten uit de realiteit, tijdens een trip word je juist hardhandig met je neus op die realiteit gedrukt. Vooral bij trauma’s en depressies kan zo’n trip in korte tijd barrières in de geest weghalen waar alternatieven als therapie, mindfulness of EMDR (methode waarbij ze gebruik maken van oogbewegingen, AV) jarenlang voor nodig hebben. Als die al het gewenste effect hebben.” Een quick fix is zo’n pilletje dus niet, maar wel een shortcut; patiënten nemen de kortste route naar herstel. Wel een die over smalle richels langs torenhoge wanden en oneindige afgronden leidt. Begeleiding is daarom cruciaal, zegt Breeksema.

“Gebruik zou onder strikte begeleiding van een therapeut moeten gebeuren, ik raad het iedereen met klem af om te gaan thuisdokteren.” Ze krijgen er wel veel mail over, maar hij kan, wíl, mensen daarover geen advies geven. Vanwege de risico’s, maar ook omdat dit soort therapieën illegaal zijn in Nederland. “Dat is soms wel frustrerend, want sommige mensen zijn echt wanhopig.”

‘We ontzeggen mensen een mogelijk medicijn’ Hij is dan ook zeker niet blind voor de nadelen van de geestverruimende middelen. “Het is heftig spul waarmee je niet lukraak moet rotzooien. Psychedelica hebben op iedereen een andere werking. Het innemen van een dosis moet dus in goed overleg met de therapeut of psychiater gebeuren. Het kan negatieve gevoelens versterken en je problemen verergeren.” Het aantal onderzoekers naar de heilzame werking van deze drugs stijgt gestaag, ook in Nederland. Geld krijgen daarvoor is lastig; de overheid zit niet op imagoschade te wachten en de farmaceutische industrie kan veel meer geld met andere medicijnen verdienen. En áls er iemand besluit onderzoek te doen, is het lastig toestemming te krijgen als dat middel op de opiumlijst staat.” Breeksema: “Nederland is zogenaamd tolerant als het op drugs aankomt, maar op onderzoek naar toepassingen van psychedelische drugs heerst een taboe. En dat terwijl er geen legitieme reden is om dit níet te doen. Lsd is niet verslavend en mdma heeft geen schadelijke langetermijneffecten. Maar door die terughoudendheid ontzeggen we ondertussen wel mensen een mogelijk medicijn.”

NIEUWEZIJDS

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

CTRL - P: GRACHTENPAND TEKST: FOTO’S:

KEES KEIJER ILJA MEEFOUT

Van een plastic champagneglas naar een complete woning. DUS architects pioniert met nieuwe technieken in Noord. Met een enorme 3D-printer wil het architectenbureau een compleet grachtenpand bouwen. (v.l.n.r.:) Hedwig Heinsman, Hans Vermeulen en Martine de Wit voor de Kamermaker in de tuin bij hun kantoor in de Tolhuistuin.

NOORD

NIEUWEZIJDS

‘HET BUIKSLOTERKANAAL HEEFT DE POTENTIE OM EEN NIEUWE GOUDEN BOCHT TE WORDEN’ Plan voor een grachtenpand aan het Buiksloterkanaal in Noord. De nieuwe Gouden Bocht?

Op het kantoor van DUS architects in Noord staat een 3D-printer. Dat is op zich niet bijzonder. Steeds meer architectenbureaus komen erachter dat zo’n apparaat een uitkomst is. Bijvoorbeeld om maquettes te printen. Schaalmodellen kunnen met een 3D-printer namelijk sneller, preciezer en goedkoper gemaakt worden dan met traditionele methodes.

Het lijkt erop dat DUS architects de race om het eerste geprinte gebouw gaat winnen Maar DUS architects (Hans Vermeulen, Martine de Wit en Hedwig Heinsman) wil veel verder gaan. Het architectenbureau is van plan om hele gebouwen te gaan printen. Sinds vorig jaar heeft DUS een enorme 3D-printer in de tuin voor het kantoor gebouwd. De spiegelende, rechthoekige toren van roestvrij staal werd de Kamermaker gedoopt. Daarmee wil DUS dit jaar beginnen met het printen van een compleet grachtenhuis in Noord.

Het idee om een gebouw te printen is vernieuwend, maar ook een logische stap. Het printen van kleine voorwerpen wordt steeds meer gemeengoed en schaalvergroting ligt voor de hand. En zoals wel vaker met goede ideeën: ze komen nooit alleen. Aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) onderzoekt Neri Oxman hoe 3D-printers gebruikt kunnen worden om gebouwen te printen met een totaal nieuwe vormgeving, die geïnspireerd is op biologische vormen. En de Amsterdamse architect Janjaap Ruijssenaars is van plan om volgend jaar een gebouw te printen met behulp van een printer die is ontwikkeld door de Italiaan Enrico Dini. Deze uitvinder en ingenieur heeft een methode gevonden om grote objecten te printen met zand, dat tijdens het proces verandert in een soort marmer. Norman Foster ziet met dezelfde printer al mogelijkheden om gebouwen op de maan neer te zetten. Wie gaat het eerste gebouw printen? Het wordt een race tegen de klok. Maar het lijkt erop dat die race gewonnen gaat worden door DUS architects.

Het plan om gebouwen te gaan printen begon anderhalf jaar geleden. DUS architects werd gebeld door de Rijksbouwmeester. Of ze mee wilden dingen naar een prijsvraag met als inzet: het ontwerp van de North Delegates’ Lounge in het gebouw van de Verenigde Naties in New York. Daar hadden ze wel oren naar. DUS bedacht hoe het verder zou kunnen met de toekomst van de VN, hoe goederen democratischer verdeeld kunnen worden en hoe technologie architectuur verder zou kunnen helpen. En al brainstormend kwamen ze tot de gedachte: zou het niet geweldig zijn als mensen in de toekomst hun eigen huis konden downloaden en printen? De prestigieuze opdracht voor de Verenigde Naties ging uiteindelijk naar Hella Jongerius en Rem Koolhaas, maar DUS architects was ondertussen op een trein gestapt die niet meer te stoppen was. Ze wilden gebouwen gaan printen. Makkelijk gezegd, maar waar begin je? In de tuin van hun eigen kantoor, was het antwoord. Vorig jaar werd daar de Kamermaker ontwikkeld, ‘het eerste verplaatsbare paviljoen dat complete kamers van

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

MET DE 3D-PRINTER KAN EEN NIEUWE, AVONTUURLIJKE VORMENTAAL IN ARCHITECTUUR ONTSTAAN

De nieuwe extruder (printkop) van de Kamermaker. Met daar links van, het houten vierkant, de Ultimaker, een kleine 3D-printer.

Een schets en de folder voor De Noorder Grachtengordel.

plastic kan printen’ zoals de zijkant trots vermeldt. De Kamermaker kan objecten printen van maximaal 220 cm bij 220 cm bij 350 cm. Als ze worden verbonden, kunnen ze onderdelen vormen van complete gebouwen. Om de Kamermaker te kunnen ontwikkelen, begon DUS met crowdfunding. Door het zelf printen en verkopen van felgekleurde champagneglazen, gemaakt van bioplastic, ontstond een beginkapitaal. Ze wisten de Stichting DOEN en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie te enthousiasmeren. Daarnaast had het bureau een half jaar eerder de Amsterdamprijs gewonnen. Het prijzengeld van 35 duizend euro staken ze ook deels in de Kamermaker. Met de Kamermaker kan DUS elementen printen die samengevoegd kunnen worden tot een compleet gebouw. Maar het is ook mogelijk om plastic mallen te maken waarin bijvoorbeeld beton gegoten kan worden. Zulke complexe mallen zijn in de reguliere bouw enorm duur, en om uit de kosten te komen moeten ze vaak gebruikt worden. Het gevolg: op ornament wordt snel bezuinigd

NOORD

Maquette met geprinte onderdelen.

en bijzondere gebouwdelen waarvoor wel geld wordt vrijgemaakt moeten steeds herhaald worden. Met de 3D-printer kan een nieuwe, avontuurlijke vormentaal in architectuur ontstaan. Terug naar het grachtenhuis. Hedwig Heinsman van DUS architects pakt een stuk papier en schetst de structuur van de Amsterdamse grachtengordel. Een paar concentrische bogen die aan de bovenkant open zijn. Halve cirkels eigenlijk. Dan tekent Heinsman er een paar spiegelbeeldige halve cirkels boven. “Eigenlijk willen we de grachtengordel rondmaken door de Noorder grachtengordel te starten.” “Dit jaar wordt gevierd dat de Amsterdamse grachten vierhonderd jaar bestaan. De tijd dat de grachtenpanden werden gebouwd was de Gouden Eeuw, de hoogtijdagen van Amsterdamse innovatie en handelsgeest. Die grachtengordel is een sterk stedelijk gebaar, waarvan iedereen kan genieten. Met hele herkenbare, individuele gebouwen met unieke ornamenten.” DUS pleit voor de terugkeer van het ornament. In de twintigste eeuw raakten

versieringen in de architectuur in onbruik. Te protserig, te ingewikkeld, te duur. Overbodige onzin. ‘Less is more’, was het devies. Maar ornamenten mogen inmiddels weer en door de opkomst van de 3Dprinter zouden oude werkwijzen opnieuw kunnen worden geïntroduceerd. “Grachtenpanden spreken enorm tot de verbeelding, zowel van de lokale Amsterdammer als de toerist. Iedereen snapt het.” “Door de grachtengordel rond te maken betrekken we noord en zuid bij elkaar en luiden we eigenlijk die nieuwe Gouden Eeuw van Amsterdam in. Deze 3D-printtechniek kan Amsterdam echt op de kaart zetten.” Waarmee Heinsman niet meteen pleit voor sloop van allerlei buurten in Noord. “Maar er zijn veel mooie plekken in Noord die zich goed zouden lenen voor zulke experimenten. Het Buiksloterkanaal is bijvoorbeeld prachtig. Het heeft de potentie om een nieuwe Gouden Bocht te worden. Daar willen we ook ons geprinte gebouw neerzetten.” Een nieuw gebouw voor een nieuwe Gouden Eeuw. Is dat niet een tikkeltje naïef? Zijn de meeste architecten er inmiddels

NIEUWEZIJDS

‘HET IS TIJD VOOR EEN NIEUWE AMSTERDAMSE SCHOOL’

WAT IS 3D-PRINTEN?

3D-printer kan grote objecten maken.

Binnen in de Kamermaker.

niet van overtuigd dat de nieuwe Gouden Eeuw elders gezocht moet worden, in het Verre Oosten of India bijvoorbeeld? Heinsman: “Dat vind ik een verdrietige gedachte, want ik voel me heel erg thuis in Amsterdam. Ik wil helemaal niet naar China! Ik verzet me tegen het idee dat Europa een soort fossiel is geworden.” “We zijn een paar jaar geleden met het bureau in Sjanghai geweest en naar andere opkomende economieën. En natuurlijk hebben we ons afgevraagd of we daar willen werken. Maar tegelijkertijd zijn we Amsterdammer. We hebben veel liefde voor deze stad en we willen reageren op onze lokale context.” DUS gelooft ook dat het huidige economische model zal veranderen. Dat het binnenkort niet meer loont om producten te laten fabriceren in China, om ze vervolgens tegen hoge kosten naar Amsterdam te laten verschepen. Het idee is dat 3D-printen een nieuwe digitale industriële revolutie gaat ontketenen. Waarin de dienstenindustrie weer een maakindustrie zal worden, waarin producten lokaal en op

basis van de vraag geproduceerd worden. En misschien dat we zelfs ons eigen afval kunnen hergebruiken. Dat we de tasjes van de supermarkt in de 3D-printer kunnen gooien om er nieuwe dingen mee te maken. De architecten zien het geprinte grachtenpand ook als een leerproces. “We beginnen onderop, dus dat zal nog het meest conventioneel zijn. Maar als we bij de trapgevel aankomen, het meest rijkgeornamenteerde deel, dan zal dat waarschijnlijk het meest opzienbarend worden.” Heinsman hoopt dat het 3D-printen een nieuwe Amsterdamse School zal inluiden. Honderd jaar geleden werkten kunstenaars en architecten samen aan talloze vernieuwende gebouwen die wereldberoemd werden. “Ik ben echt een fan van de Amsterdamse School. Het waren spannende tijden. De woningwet, de opkomst van woningcoöperaties. Maar het is ook de periode waarin al die traditionele crafts opnieuw werden geïntroduceerd en samenwerkten. Amsterdam werd echt op de kaart gezet. Het is tijd voor een nieuwe Amsterdamse School.”

Er zijn verschillende methodes om driedimensionale objecten te printen. De Kamermaker van DUS architects gebruikt de zogenaamde FDM-techniek. Dit is een proces waarin het digitale ontwerp laag voor laag wordt opgebouwd, in dit geval met vloeibaar kunststof. Vergelijk het met een lijmpistool, dat wordt aangestuurd door een computer. De extruder, te vergelijken met een verwarmde printkop, spuit razendsnel dunne, vloeibare kunststof draden op een oppervlak. Door laag op laag te spuiten wordt het computermodel opgebouwd. De lagen worden snel hard en vormen samen een kunststof object. Een andere veelgebruikte methode voor 3D-printen is het laag voor laag neerleggen van een fijn poeder (meestal nylon of gips, maar ook metaal of glas), waarbij het poeder gecontroleerd verhard wordt door middel van een vloeistof of een hittebron. Lagen van het poeder worden met elkaar verbonden, zodat de vorm van het digitale model ontstaat. In gips is het op deze manier mogelijk een model in full colour te printen. Door dalende prijzen zijn 3Dprinters steeds toegankelijker voor zowel professionals als hobbyisten. Nederland speelt daarin een opvallende voortrekkersrol. Sommige 3D-printers worden door communities van vrijwilligers ontwikkeld, als opensourceproject. Ze worden onder andere gebruikt voor het printen van mechanische onderdelen en behuizingen voor hobbyprojecten. RepRap is bijvoorbeeld een 3D-printer die in staat zou moeten zijn zo veel mogelijk onderdelen van zichzelf te kunnen printen. Het apparaat bestaat dan ook uit veel plastic onderdelen. De printers van het Nederlandse Ultimaker worden geleverd als bouwpakket. Ze worden als opensourceproject doorontwikkeld. DUS architects en Ultimaker werkten samen voor het Kamermakerproject.

AMSTERDAM

De zalm kan Frank niet wild genoeg zijn. Frankâ&#x20AC;&#x2122;s wilde zalm wordt met de lijn gevangen in de woeste wateren van Zuidoost-Alaska. Waar de visserij al sinds 1950 duurzaam is, en de visstand daardoor elk jaar beter wordt. En in Amsterdam, in onze eigen rokerij, inspecteren, fileren en zouten we de wilde zalm, waarna we hem temmen met de rook van smeulende hickory. Kleinschalig en tot in de perfectie. 100% ambachtelijk handwerk met een fantastisch, volledig verantwoord resultaat. En (dus) onvergetelijk lekker.

Frankâ&#x20AC;&#x2122;s Smoke House Wittenburgergracht 303, Amsterdam

Bestel ook op smokehouse.nl

crewel, zijde , grand foulards, TAFELKLEDEN,

strepen,

DUPATTAS

Voor uw ramen

CAPSICUM

Oude Hoogstraat 1, 1012 CD Amsterdam

w w w. c a p s i c u m . n l

NIEUWEZIJDS

HET NIEUW IS ZOR

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

WSTE GELD RG WAARD Het monopolie van geld zoals we het kennen is niet veel langer houdbaar, zeggen mensen die er verstand van hebben. Lokale munten zijn een oplossing. Ze kunnen waarde geven aan zaken die door het bestaande geld niet betaald kunnen worden. Boodschappen doen voor je bejaarde buurman. Of de lokale economie stimuleren. In AmsterdamOost hebben ze de Makkie. In Brixton kunnen ambtenaren van het stadsdeel een deel van hun salaris krijgen in Brixton Pounds. Alleen uit te geven in de wijk Brixton, Londen. Kunnen ze er in de lunchpauze jerk chicken van halen bij die Jamaicaan op de hoek, of bij de Pakistaanse supermarkt hun groenten voor de avond kopen, of na hun werk in de buurt naar de kapper. Allemaal om de lokale economie te stimuleren. Om ervoor te zorgen dat het geld blijft in de verpauperde wijk, in plaats van wegvloeit via hoofdkantoren ver weg naar de bankrekeningen van aandeelhouders. De lokale filialen van grote ketens mogen dan ook niet meedoen aan de Brixton Pound. Dat geld zoals het nu functioneert grote beperkingen heeft, wordt al langer aangekaart. Bijvoorbeeld omdat de rente erop de rijken rijker maakt en de armen armer. De Belgische econoom Bernard Lietaer legde het vorig jaar uit in een interview in het Vlaamse tijdschrift Rekto Verso. “Als bankiers 100.000 euro uitlenen, verwachten ze na twintig jaar dat er 200.000 euro wordt terugbetaald. Door die te betalen rente is er minder geld in omloop dan er aan banken terugbetaald moet worden. Zij vragen dus van hun cliënten dat zij met anderen concurreren voor schaars geld. Rente zorgt ervoor dat mensen gaan wedijveren, en bestraft diegenen die daar niet in slagen met een faillissement. Dat demotiveert mensen om samen te werken.”

OOST

TEKST: FOTO’S:

JAN HEIJNS STUDIO TEEKENS

BRISTOL POUND In september 2012 werd in de Britse stad de Bristol Pound gelanceerd (niet te verwarren met de Brixton Pound). Deze complementaire valuta is een middel om het economisch verkeer binnen de stad te houden. Voor iedere 100 Sterling Pound die een consument omwisselt krijgt hij 105 Bristol Pound terug, die enkel bij lokale winkels kunnen worden uitgegeven. Het loont dus om lokale ondernemers te verkiezen boven internationale ketens. Inmiddels zijn er honderden ondernemers aangesloten bij de Bristol Pound. Misschien wel het meest spraakmakend is het dat burgemeester George Ferguson bij zijn inauguratie in november aankondigde zijn volledige salaris – te weten £ 51.000 – te laten uitbetalen in £ B.

NIEUWEZIJDS

TIME/BANK VAN E-FLUX Om maar meteen een misverstand uit de lucht te helpen: time banking is geen ruilhandel. Time banking is zoals het woord al zegt bankieren met tijd. Het staat voor een alternatieve economie met tijd als betaalmiddel. Het platform time/bank van e-flux is een online bank die handelt in tijd. Diensten worden aangeboden en afgenomen in ruil voor ‘hour notes’. Je kunt je verdiende hour notes direct uitgeven in de time/bank winkel, maar je kunt ze ook opsparen en later uitgeven aan een groter project. Omdat een uur overal ter wereld hetzelfde is, is time/ bank niet plaatsgebonden.

In Amsterdam-Oost wordt de Makkie binnenkort bijgedrukt.

Een alternatieve munt die gericht is op het versterken van de lokale economie is vooral nuttig op plekken waar die economie zwak is. Op plekken waar mensen weinig geld hebben, maar wel zoals ieder ander mens tijd om te werken, vaardigheden, goede ideeën. Een alternatieve munt kan dan de lokale economie een flinke zet geven. Maar met alternatieve munten kun je ook andere dingen bereiken. Lietaer pleit onder meer voor de civic. Een stad of een provincie kan bepalen in ruil voor welke bijdrage je die munt krijgt. En ook dat je een deel van de belasting met civics moet betalen. Die bijdrage kan iets cultureels zijn, of iets sociaals. Iets wat niet voldoende gewaardeerd wordt met de euro, maar wat wel belangrijk is voor de stad. Wie niet genoeg civics verdient kan ze inkopen bij mensen die er meer verdiend hebben dan ze hoeven bij te dragen. “Zo geef je een krachtige impuls aan je samenleving, zonder een financiële inspanning van de overheden,” zei Lietaer in het interview.

Om de sociale cohesie te stimuleren en mensen uit hun isolement te halen, kreeg Amsterdam-Oost vorig jaar de Makkie. Vernoemd naar de Makassarbuurt waar de munt oorspronkelijk voor bedoeld is, en de enige echte lokale munt van de stad. “Die buurt kent veel armoede en werkloosheid. Veel mensen zitten thuis, ze raken geïsoleerd. Maar zij hebben zat talenten,” zegt Feye van Olden die via buurtproject.nl betrokken is bij de Indische buurt. “Met de Makkie willen we dat doorbreken. Heel simpel: buurtbewoners doen klusjes voor elkaar en verdienen daarmee Makkies. Met die Makkies kunnen ze iemand anders weer een klusje laten doen, of ze kunnen sparen om er iets leuks mee te doen.” Voor een uur werken krijg je een hele Makkie, voor een half uur een halve. Er waren drieduizend Makkies gedrukt toen het project begon halverwege vorig jaar. Die zijn nu nagenoeg allemaal in gebruik genomen. Tijd voor een tweede druk, zegt Anke Boerhout, projectleider bij de organisatie Qoin die heeft geholpen bij het opzetten

van de Makkie. De munt in Oost bereikte tot nu toe zo’n 260 mensen, nog niet erg veel als je kijkt naar de grote partijen erachter: Stadsdeel Oost, woningcorporatie Eigen Haard en Stichting DOEN. Maar de partijen hebben er vertrouwen in dat het verder groeit. De manieren van verdienen en verzilveren worden dit jaar uitgebreid. Terwijl de Brixton Pound juist steeds meer digitaal wordt – via een sms’je kun je ermee betalen – omdat echt geld maken duur is, kozen ze bij de Makkie expres voor een papieren versie. “Mensen binden zich sneller met de alternatieve munt als ze hem daadwerkelijk in hun hand kunnen vasthouden,” zegt Boerhout. En de Makkie heeft wel een watermerk, maar is toch een stuk simpeler dan de Brixton Pound die wel zestien waarheidskenmerken heeft en daardoor moeilijker te vervalsen is dan de Britse pond. Carlien Roodink denkt juist dat een community currency beter werkt als ’ie digitaal van hand tot hand gaat. Roodink is raadslid voor D66 en werkt bij de

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

NOPPES De Noppes is een alternatief lokaal ruilnetwerk in Amsterdam, in het leven geroepen om kansarmen meer middelen te geven. Het is het eerste LETS netwerk (Local Exchange and Trade System) in Nederland. Eén Noppes staat in principe voor één euro, maar is gebaseerd op vrije marktwerking. Je wordt lid van het ruilsysteem door je in te schrijven en jaarlijks contributie te betalen in euro’s of in Noppen. Noppes is in 1993 opgericht door een groep vrienden, ondersteund door Actie Strohalm.

Echtheidskenmerk van de Makkie.

Amsterdam Economic Board. Ze heeft veel ervaring in de financiële wereld, werkte bij de Nederlandsche Bank en de Rabobank, en verdiepte zich de laatste jaren in verbinding tussen de financiële en creatieve sector. “Ons traditionele geldsysteem is anoniem. Door een alternatieve munt te koppelen aan een digitaal platform waar mensen onderling diensten aanbieden en vragen, zoals bij de Makkie gebeurt, wordt zichtbaar op welke wijze waarde wordt toegevoegd voor de buurt.” Doordat je kunt zien dat Mohammed Sjaan heeft geholpen bij het verhuizen van een kast en daarvoor twee munten kreeg, en Mohammed die twee munten weer heeft uitgegeven bij Jennifer aan een afhaalmaaltijd voor vier. Het idee is dat bij zulke community currencies een negatieve rente kan helpen bij het succes. Hoe langer je de munt niet gebruikt, hoe minder hij waard wordt, zegt Roodink. “Alleen als het alternatieve geld blijft rollen heeft het kracht.” Goede kans dat Amsterdam in de toekomst meer alternatieve munten gaat zien,

OOST

denkt Roodink. Hopelijk komt Nederland nooit in de economische situatie waarin Griekenland en Spanje zich nu bevinden, waar ruilhandel en alternatieve munten daardoor bloeien, maar ‘als al het geld op is, gaan we toch niet met z’n allen niks zitten doen. Dan bedenk je iets anders’. Roodink ziet graag dat de gemeente alternatieve munten niet zelf uitgeeft maar wel faciliteert, en dat het er ooit misschien van komt dat de gemeente dan aanbiedt dat je een deel van je belasting in die alternatieve munt kan betalen, of dat ambtenaren een deel van hun salaris erin kunnen ontvangen. “Het klinkt misschien idealistisch, maar de overheid trekt zich terug, dus zo’n systeem kan heel nuttig zijn om toch de taken van algemeen nut gedaan te krijgen.” Als voorbeeld geeft ze vervoer voor gehandicapten en 65-plussers. Dat zouden mensen ook onderling kunnen regelen, en de overheid kan stimuleren dat mensen vervoer aanbieden aan mensen in de buurt. “Dan los je iets op wat de overheid niet meer kan.”

Op 12 maart vindt in Pakhuis de Zwijger de Community Currency Conference plaats, om 16.00 uur. Internationale experts vertellen over alternatieve muntsoorten in het buitenland. Daarnaast kan je uiteenlopende workshops over het thema volgen. Entree is gratis. Meer informatie: www.dezwijger.nl/ccc Deze tekst kwam tot stand in samenwerking met Marleen Vermeulen en Liedewij Loorbach.

NIEUWEZIJDS

De bar van hotel Apollofirst op de Apollolaan is de ‘stamkroeg’ van StadsdorpZuid. De maandelijkse borrels en thee’s worden druk bezocht.

De bar van hotel Apollofirst is afgeladen. Onder flonkerende kroonluchters tussen glazen witte wijn en zilveren dienbladen vol bitterballen staan dames en heren uit Amsterdam Oud-Zuid geanimeerd te praten. Het zijn de leden van StadsdorpZuid, een coöperatie van 55-plussers die als doel heeft senioren zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen, door zorg en sociale activiteiten zelf te organiseren. ’Actief, Gezond, Veilig’ luidt het devies op de website. In Apollofirst aan de Apollolaan ontmoeten ze elkaar maandelijks, tijdens hun borrels en thee’s. “Het is ons thuishonk zou je welhaast zeggen,” lacht Jacques Allegro (72 jaar), voorzitter van StadsdorpZuid. In 2009 stond Allegro nog alleen met zijn vrouw op Schiphol, en was het stadsdorp slechts een idee in zijn hoofd. Als lid van de denktank Zorg voor later bracht Allegro

een bezoek aan de Verenigde Staten, waar het Village to Village Network model stond voor wat nu StadsdorpZuid heet. Het VTV Network stelt zich ten doel ‘ouder worden in een georganiseerde vorm te managen’. In Nederland werd dit in Hoogeloon al toegepast, maar StadsdorpZuid is het eerste stadsdorp in een grote stad. Voorwaarden voor lidmaatschap: woonachtig in de Apolobuurt, of de Prinses Irenebuurt en een minimale leeftijd van 55 jaar. Inmiddels kent de Amsterdamse pionier honderden leden, de jongste 56 jaar oud en de oudste 97. In zijn speech in de bar van Apollofirst wijst voorzitter Allegro de leden nog maar eens op hun succes: “284 leden nu al, op naar de driehonderd!” De stadsdorpen drijven op de initiatieven van hun eigen leden, zoals bijvoorbeeld de filmkring. Een paar dagen na de nieuw-

jaarsreceptie staat voor de deur van filmtheater Rialto een dame met zilvergrijs haar. Het is Shirley (78). Naast haar staat Betty Schermer (71). “Ik weet niet wat de opkomst zal zijn met dit weer,” zegt Schermer. Ze kijkt naar het pak sneeuw op de stoep. “We zouden bovendien naar Amour gaan, die film over dementie van Michael Haneke en een aantal mensen vond dat te heftig. Maar normaal zijn er wel zo’n twaalf stadsdorpers.” Zes leden melden zich vandaag. Amour staat alsnog op het programma. “Met Jean-Louis Trintignant, de Brad Pitt van de jaren vijftig,” lacht Shirley. Schermer zag eerder Jagten (‘ook heel goed’) en Tous Ensemble, over een woongroep voor ouderen. Die film viel wat tegen: “Dat ouder worden samen was niet zo realistisch.” Na afloop praten ze na met een borreltje in café Stigter.

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

OUD ZUID ZORGT VOOR ZICHZELF ALS DE THUISZORG MINDER DOET, HEB JE JE BUREN NODIG TEKST: FOTO’S:

Voorzitter Jacques Allegro met zijn rechterhand Anneke Huijgen.

Schermer is van huis uit sociaal pedagoog en werkte, voor ze met pensioen ging, in de zorg. Voor StadsdorpZuid kwam ze met het idee van de kringen (‘van de academici afgekeken’) en zocht ze uit hoe de thuiszorg in Amsterdam werkt. “Dat blijkt enorm ondoorzichtig, een waar doolhof.

‘Vragen om hulp, daar zijn we nog niet zo goed in hier’ Dat kunnen we zelf ook regelen, dacht ik.” Inmiddels is een afspraak met thuiszorgorganisatie PuurZuid gemaakt dat de zorg binnen 24 uur op gang komt en tenminste 3 dagen door een en dezelfde persoon wordt gedaan. Schermer: “En we kijken nu bijvoorbeeld wat we straks voor dementerenden zouden kunnen doen.”

ZUID

HANNE REUS GEERT SNOEIJER

Hoezo vereenzamen achter de geraniums tot het verpleeghuis roept? Stadsdorpen in Amsterdam bruisen van de sociale activiteiten voor 55-plussers. Met films, borrels, opera en modern nabuurschap zorgt pionier StadsdorpZuid voor zichzelf. Naast de filmkring zijn er de wandelkring, de eetkring en de wekelijkse bridgekring. Regelmatig komen er nieuwe bij, zoals de operakring, een idee dat opborrelde tijdens een stevige tocht van de wandelkring. En dat is het doel van de kringen. Voorzitter Allegro: “Spontaan contact stimuleren om de drempel voor burenhulp te verlagen. Wij noemen dat modern nabuurschap. Om dat te stimuleren is StadsdorpZuid in kleine buurtjes opgedeeld, de zogeheten binnenbuurten. Hier leren de mensen elkaar (beter) kennen waardoor burenhulp op gang komt.“ Bij hulp moet gedacht worden aan computerhulp, tuinieradviezen en vervoer naar dokter of ziekenhuis, of vergezellen bij het winkelen. Maar gewoon even kletsen, een zoompje innaaien en een potje Mahjong staan ook op het lijstje. Bovendien krijgen leden korting bij traiteur De Bijkeuken (‘Tafeltje-dekje is er niets

bij’) en kunnen ze kwantumkorting regelen bij gezamenlijke aankopen. Voor de leuke dingen des levens is het enthousiasme groter dan voor de pijnlijker kant van het bestaan. Allegro: “Dat vragen om hulp vinden de meesten nog wat lastig. We willen allemaal iets voor een ander doen, maar zelf ergens om vragen, daar zijn we nog niet zo goed in hier. Een speerpuntje voor 2013.” Jet Key (59), woonachtig in de Rubensstraat, is klusvrouw en zit in de vaklui & klussersgroep van StadsdorpZuid. Stadsdorpers krijgen bij haar korting op de uurprijs. “Het gaat vaak om dingen als een lamp vervangen, een tochtstrip aanbrengen of bijvoorbeeld een schilderij verhangen. Simpele dingen die je, als je ouder wordt soms niet meer zelf kan, maar ook niet zo snel aan een onbekende vraagt. Jet

NIEUWEZIJDS

HANNY STOK-BRANS (83 JAAR) MINERVALAAN “Ik ben geboren en getogen in OudZuid, en zo verknocht aan deze buurt. Ik ben weduwe en een actief verenigingsmens, ik kan zo vier clubs noemen waar ik lid van ben. Dus je begrijpt, toen Jacques, de voorzitter, net begon met StadsdorpZuid was ik er meteen bij. Vroeger sprak ik de buren nooit. Wij Zuidenaren zijn toch heel individualistisch. Nu ontmoet ik zoveel stadsdorpers onderweg naar de Albert Heijn dat ik soms uren bezig ben! Ha ha. Onze binnenbuurt (deelgebied van het stadsdorp, red.) heeft goed contact met elkaar. We hebben een rooster waarop staat wat ieder voor een ander zou kunnen doen. Zo heb ik veertien dagen de plantjes van een buur water gegeven, toen zij op vakantie was. En onze bridgekring is echt een sociale spil. Kijk, je hebt hier in Zuid wel ouderencentra, maar daar hoef je niets zelf te doen. Het is juist de zelfredzaamheid van ons stadsdorp, dat de mensen aanspreekt. We zijn één grote vriendengroep geworden en nee, dat vind ik niet benauwend. Eigenlijk zie ik alleen maar voordeel. Zo krijg ik op vertoon van mijn stadsdorppas korting bij sommige winkels in de buurt. Ja, StadsdorpZuid opent deuren.”

Klusvrouw Jet Key repareert de afvoer van de heer Praag-Segaar in Amsterdam Oud-Zuid. Stadsdorpers krijgen korting op het uurloon.

‘DE DOORLOOP IS CONSTANT. VERHUIZINGEN, EN JA, ZE OVERLIJDEN OOK’ is zelf inmiddels ook lid. “Ik ben dan wel zo ongeveer de jongste, die borrels zijn heel gezellig. Bovendien leer je je buren kennen. En er is altijd wel iemand die me even aantikt met: ‘Doe jij niet klusjes…’. Wat dat betreft heeft Jet - die in de crisis haar werk verloor - er zelf ook wat aan: “Mijn klantenkring is sterk gegroeid sinds ik mij aansloot.” Kringen, binnenbuurten, modern nabuurschap, allemaal met als doel dat senioren langer zelfstandig thuis kunnen wonen. Iets wat het huidige kabinet toejuicht. StadsdorpZuid blieft echter geen overheidssubsidie met strenge regels, aldus Allegro. En dus zijn voor de onafhankelijkheid van de coöperatie financiële middelen nodig. Met de contributie (singles 7,50 en stellen 11,50 euro per maand) stelt Allegro in de basis zelfvoorzienend te zijn. De ondergrens van 55 jaar kleeft wat dat betreft wel een nadeel aan: “De doorloop is constant, met mensen die verhuizen naar buiten de buurt en ja, ze overlijden ook. Al met al zijn er zo’n twaalf uitschrijvingen per jaar.” Verder stelt de Rabobank

ruimte voor vergaderingen ter beschikking en steunen private fondsen het StadsdorpZuid. De kritiek dat een stadsdorp alleen weggelegd is voor het rijke Oud-Zuid wuift Allegro weg. “Die kritiek krijgen we vaak. Maar het initiatief in Hoogeloon en de villages in Amerika laten zien dat het ook in andere buurten kan.” WE DOEN HET ZELF WEL Inmiddels zijn er meer stadsdorpen in opkomst. Zo is de Concertgebouwbuurt geïnteresseerd en in de Nieuwmarktbuurt is de oprichting reeds in gang gezet. Beide hoorden ervan via de voorzitter van StadsdorpZuid. “Het is gewoon een geweldig idee,” zegt Heleen van Deur (58) van de Nieuwmarktbuurt. “Er is hier veel enthousiasme om elkaar als buren beter te leren kennen. De Nieuwmarkt is een anonieme buurt, door het toerisme en de studenten. Het stadsdorp kan dat doorbreken.” Iedere buurt heeft zo zijn eigen aanpak. Zo richt de Nieuwmarkt zich naar eigen zeggen meer op zestigers en is zorg dus nog een minder actueel onderwerp. “En waar Zuid geen politieke steun wil, sluiten wij de

AMSTERDAM

NUMMER 2 / 2013

De wandelkring loopt maandelijks tientallen kilometers door Amsterdam.

politiek vooralsnog niet uit. De PvdA van stadsdeel Centrum heeft al gezegd dit te willen faciliteren.” Ook in andere delen van het land worden stadsdorpen opgericht. De plotselinge opkomst van de stadsdorpen verklaart Jacques Allegro vanuit zijn eigen generatie. “We willen graag nadenken over de zorg in de toekomst. De tendens dat die zorg momenteel genoeg te wensen overlaat enerzijds, en anderzijds de eigenschap van de babyboomers om de maatschappij naar de hand te willen zetten, vormen een goede voedings-

ZUID

bodem voor stadsdorpen.” En dus heeft voortrekker Allegro met derden besloten een landelijke helpdesk op te zetten. Een platform voor burgerinitiatieven als het stadsdorp, onder de naam ‘Dat doen wij zelf’. Het platform wordt 3 april tijdens een congres over lokale kracht officieel gelanceerd. Ook Heleen van Deur van de Nieuwmarktbuurt maakt deel uit van het platform. Van Deur: “In deze tijd waarin je niet meer kunt vertrouwen op de grote instituties, waar banken, Europa, ik zou welhaast zeggen alles wankelt, denken wij: dit moet anders, we doen het zelf.”

AD WEISSMAN (86 JAAR) PARNASSUSWEG “Ik ben lid sinds 2011. Ik heb fijne buren, maar binnen StadsdorpZuid zit iedereen toch een beetje in hetzelfde ‘schuitje’. En daarover praat je dan makkelijker met elkaar. Eigenlijk ben ik een ‘grensgevalletje’, want mijn straat behoort maar deels tot het gebied van StadsdorpZuid. Het is wat dat betreft toch ook wel een beetje een geval van o.s.m. (Ons Soort Mensen, red.). Ik ga niet naar de bridge, of filmkringen. Ik ben niet zo’n clubmens. Maar de borrels zijn gezellig en na een paar keer te zijn geweest, dacht ik: misschien kan ik ook wel iets voor een ander doen. Nu breng ik een paar mensen naar de dokter. Soms ben ik ook bij het gesprek aanwezig. Ik verveel me niet, ik heb genoeg omhanden. Maar het is fijn iets voor de ander te doen. Ik heb echter gemengde gedachten of stadsdorpen het mogelijk maken langer thuis te blijven wonen. Het is mooi, en geeft vrijheid, maar de zorg wordt op een bepaald moment te zwaar, ook voor een coöperatie als StadsdorpZuid.”

NIEUWEZIJDS

AGENDA MAART Kunst in stations Noord/Zuidlijn

Geef Wo uw mening!

Vr 01 Zo 31

HELP MEE EEN STAD BOUWEN Heel maart

Mediamatic VOC-kade 10

In februari zijn ze begonnen, in maart kan je helpen de mini-stad af te bouwen in de Mediamatic Fabriek. “We maken onder andere huisjes, een keuken, een distilleerderij en een boerderij voor eten en dieren. Elke dinsdag, donderdag en zondag kun je langskomen. Voor gevorderden en beginners. Neem de leiding over een project, of leer juist timmeren van een pro.” In de Mediamatic Fabriek wordt geëxperimenteerd met nieuwe manieren van bouwen, groeien, isoleren en energietoevoer. mediamatic.net

Vr 15

KUNST IN METROSTATIONS

Duintjer Pop-up expo 9 maart - 14 april Vijzelstraat 68

Pakhuis de Zwijger Presentaties ontwerpen door kunstenaars 13 en 21 maart

En kijk op

KENNISCAFÉ

Kom langs en laat ons horen wat u vindt! www.amsterdam.nl/noordzuidlijn voor meer informatie.

Woensdag 13 19.00–22.00 uur Entree: gratis

Pakhuis de Zwijger Piet Heinkade 179

Als we dan straks in die Noord-Zuidlijn zitten, wat zien we dan? Maar liefst 23 kunstenaars zijn al aan het werk gezet om ontwerpen te maken voor een van de nieuwe metrostations. Op 13 en 21 maart worden ze getoond in Pakhuis de Zwijger. U kunt er toelichting vragen aan de kunstenaars en uw mening geven aan de kunstcommissie die straks advies gaat uitbrengen aan de gemeente over welke kunstenaars uiteindelijk hun plan mogen realiseren.

Maandag 18 Entree: € 8,50 (met korting 6 euro)

De Balie Kleine Gartmanplantsoen 10

Het maandelijkse kenniscafé gaat dit keer over de hokjes man en vrouw. Ze lijken zo’n vanzelfsprekende dichotomie. Voor veel mensen werkt het dan ook prima. Ze voelen zich man of vrouw en hun lichaam komt overeen met dat gevoel. Een niet te onderschatten minderheid heeft wel problemen met het hokje man of vrouw. Ofwel omdat ze in het andere hokje willen: hun lichaam komt niet overeen met hun identiteit, ofwel omdat twee hokjes simpelweg te weinig zijn. debalie.nl

BLADENBAL Vrijdag 15 21.00–05.00 uur Entree: € 12,50

Sugarfactory Lijnbaansgracht 238

Alweer voor de negende keer vindt tegelijkertijd met het Boekenbal, het Bladenbal plaats. Op steenworp afstand van de Schouwburg, waar de schrijvers, uitgevers en jonge deernes zich literair tot elkaar verhouden, komen de alternatieve bladenmakers bij elkaar. Wat ooit begon als feest van de independent fanzine en magazine makers, is nu uitgegroeid tot een

Ma 18

feestje van ‘de Amsterdamse tegencultuur’. Tientallen bladen presenteren zich, waarna die goede, eigenzinnige dj Steven de Peven komt draaien, de jonge opruiers van TDTMCM de tegels uit de vloer spelen, de eeuwige punkster Diana Ozon komt reciteren, en nog veel meer. sugarfactory.nl

GROOT

NUMMER 2 / 2013

Zo 24

Vr 22 Zo 24

FOOD FILM FESTIVAL Vr 22 / Za 23 / Zo 24

Studio K Timorplein 62

Drie dagen lang een copieus menu van films over voedsel. “Er is ontzettend veel over voedsel te vertellen en tegelijkertijd vertelt hoe en wat we eten ontzettend veel over ons. Eten is cultuur, eten is identiteit.” Het festival wordt georganiseerd door de Youth Food Movement, een groep bezige bijtjes en baasjes die ‘met elkaar veranderingen teweegbrengen op het gebied van voedselproductie en voedselconsumptie’. Uiteraard kan er tijdens het festival ook gegeten worden in Studio K. En goed ook.

Zo 24

NK POWERTOOL RACING

VERS BLOED Zondag 24 15.00 uur

De Balie Kleine Gartmanplantsoen 10

Een fonkelnieuw programma waarbij mensen uit allerlei kennisgebieden een pitch mogen houden van 15 à 20 minuten. Mensen mogen een stuk voorlezen, een scène laten zien, een theorie expliciteren, een experiment doen, een sonate spelen, een opinie verdedigen... Iedereen kan zich aanmelden. Dat kan dus prachtig uitpakken, of verschrikkelijk. En da’s het avontuur van de middag. Maar wees gerust: de Balie maakt wel een selectie. Thema dit keer: de vrouw.

Zondag 24 Inschrijven: 11.30 uur Start Race: 13.00 uur

NDSM-terrein

Ligt je tondeuse al jarenlang te luieren in een la? Komt die schuurmachine de schuur nooit meer uit? Stuur ze de racebaan op! Tijdens het NK Powertool Racing strijdt elektrisch gereedschap tegen elkaar op een twintig meter lange baan. Transformeer je elektrische apparaat tot racewagen, al dan niet ludiek verpakt à la Te Land, Ter Zee en in de Lucht, en verschijn op tijd op het NDSM-terrein. powertoolracing.nl

Za 30 DGTL Zaterdag 30 12.00–23.00

Entree: € 44,50 NDSM-werf

Festivalgangers krijgen het steeds zwaarder. Was vijf jaar geleden alleen de zomer nog een uitputtingsslag, tegenwoordig hebben we winterfestivals in bungalowparken, en beginnen de buitenfestivals alweer in… in maart dus dit jaar! DGTL, ‘vernieuwende house uit meerdere stromingen’, is er lekker vroeg bij. De organisatie belooft wel vijf overdekte podia voor ‘bezoekers wiens tere huidje de lentezon nog niet aankan’. facebook.com/dgtlfestival

AMSTERDAM

Buurtmannetje was blij. Wat was het schoon op straatâ&#x20AC;Ś

Dacht â&#x20AC;&#x2DC;t niet.

Hee zitmans, wat gaan we doen?

Jij gaat op de vaste ophaaldag op de stoep staan. Okee dan

Ik ga bij de afvalcontainer staan

Zet niets bij de afvalcontainer.

Grofvuil zet u op de vaste ophaaldag op de stoep. Wilt u direct van uw afval af? Brengt het dan naar het Afvalpunt. Samen houden we de buurt schoon. Buurtmannetje

NUMMER 2 / 2013

NICO VAN HASSELT

STADS RIDDER X X X

In 23 jaar reed sneltram 51, die Amsterdam Centraal met Amstelveen verbindt, 10 mensen dood. Sinds het eerste fatale ongeluk, zeventien jaar geleden, strijdt Nico van Hasselt (89) met de Actiegroep Te Sneltram voor meer veiligheid. “Het is politiek. Het is rampzalig.” WANNEER BENT U BEGONNEN MET DE ACTIEGROEP? “In oktober 1995, naar aanleiding van het meisje dat door een ongeluk met de sneltram overleed. Ik ben de actiegroep begonnen met professor mr. H. Loonstein en mr. A.T. Eisenmann. We zijn nog steeds met z’n drieën.”

sneltram niet meer de stoplichten kan manipuleren. En we willen dat de haltes voor de kruisingen komen te liggen, in plaats van erna. Dat wilden we zeventien jaar geleden, en dat willen we nog steeds. Nog steeds is er niets gebeurd. En eind vorig jaar is er weer een dode gevallen.”

WAAROM BENT U ERMEE BEGONNEN? “Het is nou eenmaal zo dat een aantal mensen zich niet veilig gedraagt. Het idee in het verkeer is dat weggebruikers de tijd hebben om te anticiperen op fouten van anderen. Maar dat kan de bestuurder van de sneltram niet. Die gaat soms zo hard dat hij niet meer kan remmen. Vreselijk ook voor de bestuurder. Vanwege mijn beroep als arts vind ik het verschrikkelijk om ongelukken te zien gebeuren. Ons beroep is ook preventie, we moeten er ook voor zorgen dat mensen niets overkomt. Bovendien ben ik bestuurder bij Veilig Verkeer Nederland, afdeling Amstelveen.”

HEEFT U OOK SUCCES GEBOEKT? “In 1998 zijn er, nadat we weer gesprekken hadden gevoerd met de gemeente, hekken geplaatst langs de lijn. Dat heeft geholpen. Maar verder niets. In 2000 heeft de Raad voor de Transportveiligheid geadviseerd om een maximale snelheid in te stellen voor de sneltram en om de voorrangsrechten voor de sneltram te heroverwegen. Maar daar is niks mee gedaan. Er zijn in al die jaren wel heel veel rapporten en plannen geschreven. Hij zou onder de grond komen, om aan te sluiten op de Zuidas. Er was een plan om de lijn op palen te zetten. Daar is een hele maquette voor gemaakt, maar bij een enquête bleken flatbewoners tegen.”

WAT WIL ACTIECOMITÉ TE SNELTRAM? “We willen dat de sneltram de snelheid aanhoudt van de gewone tram, en dat de

WAAROM VERBETERT ER MAAR NIKS? “Zeventien jaar geleden keken ze al vooral naar de toekomst. De Zuidas zou komen

AMSTERDAM

en daar moesten de plannen op aangepast worden. En dat ging maar langzaam. Bovendien zijn er allerlei stadsdelen die ermee te maken hebben, en die zijn in de loop van de tijd ook steeds veranderd. Buitenveldert werd Overamstel en dat werd stadsdeel Zuid. Komt bij dat Amstelveen snelheid wil, die wil dat je van Amstelveen binnen zoveel minuten op Centraal Station kan zijn. Nu gaat Amstelveen wel ongelijkvloerse kruisingen maken. Maar hier in Amsterdam gebeurt nog niks. Ja, een wethouder heeft oranje strepen op de kruisingen laten zetten.” WORDT U ER NIET MOEDELOOS VAN? “Ontzettend moedeloos. Ik heb er ontzettend veel tijd in zitten, ik heb drie dikke mappen vol papier. Het is allemaal geduldwerk. Het is politiek, het is rampzalig. Het komt allemaal neer op: maar het kost zo veel. En dan krijg je dus de hamvraag: wat is een mensenleven waard? Maar de snelheid van die sneltram aanpakken, een trein is het eigenlijk, dat kan nú! Dat kost niets! Binnenkort heb ik weer een gesprek met het GVB. En met de stadsdeelvoorzitter. Wij vechten door.”

nd e g l o V

. . . n i and

DE STAD ALS INTERFACE

Hoe veranderen nieuwe media de stad? Wetenschapper Martijn de Waal legt uit hoe nieuwe technologie de samenleving verandert. Met Amsterdamse voorbeelden.

DE NIEUWE ECONOMIE

MAGAZINE

Wie heeft nog grote bedrijven nodig? Burgers regelen het onderling wel. Maaltijden halen bij de buurman via Thuisafgehaald.nl, een auto huren in je straat via Snappcar of WeGo, en een partytent lenen via Peerby. EN VERDER: een fietstocht langs Amsterdamse start-ups, het zaaien van het graan door de Tostifabriek in Oost, een portret van de Spiegelstraat waar langzaam antiquairs plaats maken voor dure modezaken, en natuurlijk onze rubrieken Dwarse Denker, Gestart/ Gestopt, Made in Amsterdam en Kwaliteitsslag. Plus verrassingspagina’s! www.nzmagazine.nl /nieuwezijdsmagazine

Our store and its contents are dedicated to simple pleasures that are, these days, all too easily overlooked, undervalued or simply forgotten. The good things such as staring at a sky full of stars, listening to the dawn chorus, walks that end in pubs, and tea that tastes of a campfire. Yes it’s a collection of products, but what we’re really promoting is a life where time is made for time to be enjoyed. Enjoyed with family, friends and that big muddy place, the outside. The Quiet Farm Purveyors Of Good

thequietfarm.com

Harry the Gladstone Bag and Tigg the dog, Millican

NUMMER 2 / 2013

IBERICUS GESTART

GESTOPT DE PETSALON

Wat: Ibericus Gestart: 7 december 2012 Waar: Haarlemmerstraat 93 Wie: Paul Gonzalez

Wat: De Petsalon caps & hats Gestopt: 22 december 2012 Gestart: september 1987 Waar: Hazenstraat 3 Wie: hoedenontwerper Ans Wesseling

Eigenaar Paul Gonzalez met zijn zus Christine die tevens bedrijfsleider is van de eerste Ibericus in Nederland.

MET WELKE DROOM BEGON JE? “Ik heb zelf Spaanse roots en ben echt opgegroeid in twee culturen. We gaan veel naar Spanje en tijdens een trip ontmoette ik de drie broers van de Catalaanse winkelketen Ibericus. Toen ik hun winkel zag was het liefde op het eerste gezicht. Die geur, de hammen, heerlijk. Ik had geen retailambities, maar nu zag ik het opeens wel voor me: de eerste Ibericus in Nederland.” HOE WAS DE OPSTART? “Het is een gewaagd concept. Er hangt hier een kapitaal aan hammen en er staan er twintig open waarvan sommige twintig euro per ons doen. Een team van Nederlandse en Spaanse timmerlieden heeft de winkel gebouwd, om het zo authentiek mogelijk te houden. We hebben personeelsleden uit Spanje en de Nederlanders zijn in Spanje geweest om de ham te leren snijden. ‘Cortador’ is in Spanje een hoog gewaardeerd beroep. En het slaat aan: het is elke dag druk.”

AMSTERDAM

HOE REAGEERT DE BUURT? “Heel leuk. We zitten hier op een toplocatie. De Haarlemmerstraat heeft de perfecte mix van toerisme, typisch Amsterdams en high-end publiek. Van de winkelvereniging kregen we bloemen bij de opening, en er komen regelmatig mensen uit de buurt. En personeel van zaken als Tenue de Nîmes haalt soms een onsje om zijn klanten te verwennen.” HEEFT HET AMBACHT DE TOEKOMST? “Ja ik denk het wel. Wel geldt dat je als ambachtelijke slager, of groente- en fruitverkoper tegenwoordig iets extra’s moet bieden. Dus een specialisme, heel goede service, dat soort dingen. Je komt er als klant immers ook om iets speciaals te halen. Het is een uitje. Wat betreft de toekomst, ik verwacht niet in vijf jaar twintig winkels te hebben. Maar het is een droom ooit een winkel in Parijs, Londen, of Tokio te openen. Je blijft een ondernemer hè.”

Foto: Vuurfotografie.nl

‘Het is een gewaagd concept’

WAAROM SLOOT DE PETSALON? “Na vijfentwintig jaar was het genoeg. Ik ben zesenzestig en er zijn nog wat dingen die ik wil doen. Bovendien worden de tijden minder en ging de huur fors omhoog. Natuurlijk had ik de zaak graag overgedaan aan een nieuwe generatie hoedenmakers, maar die meldde zich niet.” HOE BEN JE BEGONNEN? “Als zestienjarige begon ik op de hoedenafdeling bij de Bonneterie. Het echte maken leerde ik bij een groot hoedenatelier op de Herengracht. Maar in dienst werken is niets voor mij. In 1987 opende ik mijn eigen zaak. Een hoed van mij – een helm eigenlijk – heeft in het Rijksmuseum gestaan. Ik kijk altijd wat past bij iemands gezicht. Maar mensen die giebelen: Kom, we gaan ‘leuk’ hoedjes passen! wees ik vriendelijk weer de deur. Daar heb ik geen tijd voor.” WAT WAREN DE REACTIES? “De straat, de andere winkeliers reageerden teleurgesteld.

‘De hoedentrend heeft zijn top wel bereikt’ www.depetsalon.nl (momenteel onder constructie)

In de maanden daarna kwamen veel mensen langs om ‘nog even snel een hoed van Ans te halen’. Heel ontroerend.” STERFT HET AMBACHT UIT? “Integendeel. Juist toen ik begon – in de jaren zestig – was een hoed not done. Daarna kwam het weer op. En nu wil iedereen een hoed als Maxima. Amsterdam kent goede hoedenmakers, zoals Marg van der Bos van Hoofdzaak Hoeden en Mirjam Nuver. Ambachten krijgen sowieso meer respect. Maar de hoedentrend heeft zijn top wel bereikt, zegt mijn gut feeling.” EN NU? “Ik ga een beetje reizen. Ik wil nog naar de Molukken, daar wonen zulke eerlijke, hardwerkende mensen. En ik heb een dochter in Amerika, waar ik heen wil. Hoeden blijf ik maken vanuit huis. Een paar keer per jaar houd ik een salon, waar mijn ontwerpen gepast en aangeschaft kunnen worden. Een webshop is niet echt een optie voor hoeden: je moet ze kunnen opzetten.”

HIP ACTIE

ALLE EETKAMERSTOELEN 6 HALEN 5 BETALEN BIJ AANKOOP VAN 1000,- OF MEER, KRIJGT U EEN GIFT VOUCHER T.W.V. 150,ACTIE GELDIG T/M 31 MAART 2013

TAFELS VAN OUDE MASSIEVE TEAK DELEN

SUPER LOUNGE DESPERADO

Nu 590,- ( normaal 749,- ) maat 200x100 of 200x90 Nu 650,- ( normaal 825,- ) maat 220x100 Leverbaar in de maten vanaf 120x80 t/m 400x100 Ook maatwerk , speciale maten leverbaar op aanvraag!

Leverbaar in diverse opstellingen. In ijzersterke Vintage ( gewassen Linnen / Katoen ) stof en vele andere stoffen. Compleet afneembare hoezen en inclusief alle kussens. * Getoonde opstelling 3-zits + Divan 324cm breed NU vanaf 1695,- (normaal 2195,-) 3-zits 227cm breed NU vanaf 995,- (normaal 1395,-) ACTIE: Bij aankoop van deze bank een gratis poef of 100,- extra korting. Bij aankoop 2,5 of 3-zits 50,- extra korting of 50% korting op poef.

100% WOL CARPETTEN

LOUNGE BRIDGE

Diverse Carpetten 100% wol Nu 799,- ( Normaal 999,- ) 170x240 200x300 1199,- ( normaal 1399,- )

Exclusief bij HIP Wonen Fauteuil Bridge* met of zonder armleuningen NU 299,- (normaal 499,-) met armleuning nu 359,* hocker nu 199,Direct uit voorraad leverbaar in 6 kleuren rib stof en ook vilt stof.

ROSS CHAIR Draai stoel Ross Nu 125,- ( Normaal 219,- ) leverbaar in 6 kleuren. Direct uit voorraad leverbaar.

BRIDGE CHAIR Klassieker, buisframe en in acht mooie kleuren rib stof. Normaal € 199,- Nu € 129,bij aankoop van 2 of meer 10% korting Direct uit voorraad leverbaar.

BANK GRAND in rib stof. 3 zits bank Grand * afneembare hoes in rib stof NU 699,- ( Normaal 999,- ) 215 cm breed x 98 cm diep Direct uit voorraad leverbaar. Kleuren; Blauw, Oranje en grijs.

Exclusief bij HIP Wonen. BANK MILLE MIGLIA. Leverbaar in diverse opstellingen. In ijzersterke Vintage ( gewassen Linnen / Katoen ) stof en vele andere stoffen. Compleet afneembare hoezen NU vanaf 1139,- (normaal 1695,-) ACTIE: Bij aankoop van deze bank 100,- extra korting.

STOEL INDY Nu 89,- ( Normaal 149,- ) Leverbaar in Wit en Zwart kunstleer. Direct uit voorraad leverbaar.

STOEL LEVEN Nu 159,- ( Normaal 279,- ) Leverbaar in Jeans stof en Wit en Zwart kunstleer. Direct uit voorraad leverbaar.