Ayurveda als moderne levensstijl by nonduality

f e,11 c. CfWlp (e, Ie, Jid รง v Cf(fr W1 e,e, r Je,z.cr11 d he,i() e,11 vila { ihiI W1 e,f ve,e, ( re, รง pec. I vcrcrr de, 11a f 1.1u. r

Ayurveda als moderne levensstijl

Acharya Shunya

als moderne !e1Jensstijl Een complete gids voor meer gezondheid, minder ziekte en een leven vol vreugde en vitaliteit

samsara

Voor mijn goeroe, mijn grootvader, mijn Baba, voor het overdragen van zijn levenswijsheid met zoveel gratie en compassie. Baba heeft het spirituele zaad gezaaid voor de persoon die ik nu ben.

Inhoud

Voor mijn mentoren, mijn vader en moeder. Door hun vertrouwen in mijn roeping en capaciteiten heeft het zaad kunnen ontkiemen tot de persoon die ik nu ben.

Voorwoord door dr. David Frawley .

Voor mijn trouwe metgezel, mijn echtgenoot,

Voorwoord van de auteur . . .

dankzij wie ik het doel van zielsverwantschap heb leren begrijpen. Zo won het zaad aan kracht om te worden wie ik nu ben. Aan mijn shishya's, mijn prachtige studenten. Door hun leven vol toewijding aan mijn lessen zal het zaad van mijn kennis ook morgen doorleven. Dit boek is voor jullie.

De kunst van de Ayurvedische levensstijl . . .

HOOFDSTUK

Wetenschap en spiritualiteit van de Ayurveda .

H oo FDSTU K

De vreugde van de vroege morgen . . .

H ooFDSTUK 3

Het belang van uitscheiding . . .

Vertaald uit het Engels door Egbert van Heijningen lllustraties: Lisa Kerans Vormgeving omslag: Ivar Hamelink Vormgeving binnenwerk: Erik Thé, erikthedesign.com lSBN 978 94 9141 187 8 NUR 861/ 739

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd zonder uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming van uitgeverij Samsara, Amsterdam.

De kunst van de natuurlijk stralende glimlach . . .

H ooFD ST u K

De weldaad van massages, baden en schoonheidsrituelen .

H oorn s T u K

De waarde van eten volgens het seizoen .

H oo F DSTUK

Slapen, seks en gezonde inspanning . . .

BIJ LAGE

Oorspronkelijk titel Ayurvedic Lifestyle Wisdom

HOOFDSTUK

Lijst van recepten . . .

301 303

BIJLAGE 2

Gids voor gezonde uitscheiding . . .

BIJLAGE

Gids voor mondhygiëne .

· .

319

BIJLAGE4

Ayurvedische voedingsadviezen . .

BIJLAGE

Verklarende woordenlijst Sanskriet .

Noten . . . Index . . .

373 381

Over de auteur .

400

139

209 257

Geneeskrachtige gedachten voor het universum . Verantwoording . . .

1 NTRODUCTI E

SLOTWOORD

299

I 63

Voorwoord door dr. David Frawley

charya Shunya heeft haar eigen, volstrekt

'Brand' staat daarbij voor ziekte en 'huis' voor het

unieke en dynamische manier om de

lichaam. Een Ayurvedisch practitioner neemt met

Vedische traditie over te dragen. Zij heeft

die defensieve aanpak geen genoegen. Hij of zij

zelf haar kennis opgedaan als student van grote

leert je hoe je van het begin af aan je huis tegen

traditionele leraren en ze past deze kennis sinds

brand beschermt en hoe je gedurende de rest van

jaar en dag toe in haar eigen leven. lk heb er

je leven die brandveiligheid in stand houdt. Deze

getuige van mogen zijn hoe zij door de jaren heen

constructieve en creatieve levensstijl, die de basis

haar centrum voor onderwijs en geneeskunde tot

vormt van de Ayurveda, biedt bescherming en kan

bloei wist te brengen dankzij haar voortdurende

je leven veranderen.

aandacht, toewijding en langetermijnvisie. Zij wordt gedreven door haar ideaal van een

De Ayurveda leert ons hoe we het optimale welzijn kunnen bereiken en behouden. Dat is heel

algemene Vedische educatie die stevig is geworteld

wat meer dan het vernietigen van ziekteverwek

in de moderne Ayurvedische levensstijl die zij

kers. De Ayurveda schrijft geen middelen voor die

ontwikkelt binnen haar organisatie Vedika Global.

ons verdoven, maar inspireert tot een leven op een

ln haar boekAyurveda als moderne levensstijl laat

hoger niveau. Acharya Shunya geeft ons een

zij zien hoe wij met behulp van de Ayurveda ons

gedetailleerde Ayurvedische blauwdruk voor een

hogere levenspotentieel kunnen benutten.

gezonde, creatieve en bewuste levensstijl, van onze

De Ayurveda is meer dan een methode voor het behandelen van ziektes. Het is een stelsel dat is gebaseerd op fundamentele innerlijke kennis

dagelijkse voeding en activiteiten tot een manier van denken en mediteren. Acharya Shunya leert ons hoe we onze eigen

van positieve gezondheid en een natuurlijke le

individuele Ayurvedische levensstijl kunnen

vensstijl. Met behulp van de Ayurveda kunnen

bepalen en hoe we die in harmonie kunnen

we leven in harmonie met het grotere universum

brengen met de natuurlijke krachten die in ieder

binnen en buiten onszelf, met al zijn geheime

van ons hun specifieke evenwicht en unieke ritme

krachten en goddelijke zegeningen. De Ayurveda

hebben. Het Ayurvedische model van de drie

beperkt zich niet tot het behandelen van ziekte,

dosha's is uniek, krachtig en ongeëvenaard in enig

maar streeft naar een optimaal welzijn van de

gangbaar medisch systeem.

geest, het lichaam en het bewustzijn. Van de kleinste cel in ons lichaam tot aan het Oneindige. De moderne arts kunnen we vergelijken met de brandweerman die een huisbrand blust.

Het Ayurvedische stelsel van een juiste levens stijl en gezondheidbevorderend gedrag is veel omvattend en kent vele niveaus. Het behelst niet alleen onze fysieke werkelijkheid, maar ook ons

VOORWOORD

subtiele energiesysteem en onze diepere denk

De Ayurveda past de wijsheid van de yoga en

patronen. De Ayurveda is een universele, tijdloze

de filosofie van de eenheid van het bestaan toe op

gezondheidskunst, niet slechts een modieus ver

zowel de fysieke als de psychologische gezondheid.

schijnsel of een tijdelijke fase in de ontwikkeling

Deze medische kant van het yogisch denken is de

van de medische wetenschap. De Ayurveda

geneeskunst waar zo velen in onze tijd naar op

vertegenwoordigt zowel de wijsheid uit het verle

zoek zijn. Als zodanig brengt de Ayurveda ons als

den als de toekomstige ontwikkeling van het

vanzelf tot Shunya's stijl van yoga en meditatie.

bewustzijn van onze soort. ln onze eeuwigdurende

Voorwoord Voordat een boek het licht ziet, heeft het al zijn eigen spirituele reis afgelegd. Ook dit boek. Nu het klaar is, neem ikje graag mee op een inspirerende en levensiieranderende reis naar blijvende gezondheid.

Acharya Shunya is een van de pioniers die

zoektocht naar waarheid en blijvend geluk wijst

ervoor gezorgd hebben dat de Ayurveda op steeds

Ayurveda als moderne levensstijl ons op heldere en

meer belangstelling mag rekenen in de westerse

consistente wijze in de juiste richting.

wereld. Haar boek levert een belangrijke bijdrage

it boek zou zomaar je gezondheid

heid in het overdragen van de uiterst rationele

kunnen verbeteren. Voor altijd.

wetenschap van de Ayurvedische levensstijl. lk ben

Gezondheid is niet een belofte die ooit

zo blij dat mijn leraar het allebei aan mij heeft

aan onze waardering voor de Ayurveda en de

misschien wel eens uit zou kunnen komen, het is

overgedragen: zijn spirituele overtuiging én zijn

filosofie heb ik steeds de nadruk gelegd op

manier waarop we het Ayurvedische stelsel

onze fundamentele, natuurlijke bestaanstoestand.

wetenschappelijke kennis, inclusief de wijsheden

aspecten van ons geestelijk leven, ons gedrag en

kunnen toepassen in ons dagelijks leven. Het staat

Je zult die gezondheid gaan ervaren wanneer je

van de Ayurvedische levensstijl. Zijn wijze lessen

onze dagelijkse activiteiten. Naar mijn idee zijn

vol praktische adviezen waarmee we de controle

gaat leven op een manier die in harmonie is met

en zijn zegeningen heb ik opgeschreven in dit

dit de belangrijkste aspecten van de Ayurveda,

over geluk en gezondheid in eigen hand kunnen

de intelligentie van de Natuur. Dat is de belofte

boek, zodat meer en meer mensen de waarheid

naast het vermogen om met name ernstige

nemen.

van de Ayurveda, het vijfduizend jaar oude Indiase

van een gezond leven kunnen ontdekken.

ln mijn eigen werk met de Ayurvedische

aandoeningen te behandelen. De Ayurveda heeft een positief effect op de

Dankzij de Ayurveda krijgen we weer greep op ons leven. We leren het leven weer te beleven als

stelsel van gezondheid en geneeskunde. Tijdens mijn jeugd in India zag ik hoe een

Wie de lessen in dit boek leest en ter harte neemt, kan dit zien als een overgangsritueel:

lichamelijke en psychologische afweer tegen ziekte

een groot avontuur en ons bewustzijn open te

spirituele meester, mijn grootvader, die ik Baba

de overgang van een leven op de automatische

en bevordert een lang en gezond leven van zowel

stellen voor de goddelijke genade. Acharya Shunya

noemde, zieke en lijdende mensen weer in contact

piloot naar een meesterlijk geleid leven. ln dat

het lichaam als geheel en de geest, de hersenen en

geeft ons hierbij belangrijke adviezen en prakti

bracht met hun blijvend gezonde natuur. Hij

leven ben je vrij en heb je zelf proactief invloed op

het zenuwstelsel. Hoe beter we leren begrijpen dat

sche handvatten. lk verwelkom haar bijdrage aan

leerde hen hoe ze op eenvoudige wijze hun dage

je welzijn en gezondheid, doordat je je openstelt

ons welzijn samenhangt met onze levensstijl, hoe

de Ayurvedische literatuur en hoop nog vele toe

lijks leven konden afstemmen op de Natuur. Op

voor gezondheidsdenken, zelfbestemming en de

meer waardering we krijgen voor de belangrijke

komstige werken tegemoet te kunnen zien.

raadselachtige wijze leidde dit tot een krachtig

zegeningen van de Natuur. ln dat leven wordt het

bijdrage die de Ayurveda levert aan de wereld

herstel van hun lichamelijke, mentale en spirituele

patroon van ziekte voor altijd doorbroken door

gezondheid.

gezondheid. Hoewel zijn adviezen niet direct op

gezondheid.

specifieke ziektesymptomen gericht waren, zag ik kankergezwellen verdwijnen, maagzweren

manieren. De eerste is preventief en gericht op het

genezen en chronische depressies opklaren.

bevorderen van de gezondheid. Daarbij wordt de

lk denk dat ik er destijds van uit ben gegaan

De Ayurveda benadert de gezondheid op twee

gezondheid beschermd en verbeterd door middel

dat dit soort 'wonderen' kon gebeuren omdat

van praktische levensstijladviezen. Dit is de 'wijs

mijn leraar een spiritueel verwezenlijkt persoon

heid'-methode, waarbij de innerlijke gezondheid

was. En natuurlijk was de spirituele aanwezigheid

wordt aangesproken. ln het Sanskriet heet dit

van mijn goeroe onmiskenbaar. Maar naarmate ik

swasthya-raksha. Hierbij wordt steeds gebruik

ouder werd en beter ging observeren, leerde ik

gemaakt van de wijze lessen uit de spirituele

begrijpen dat het ook kwam door Baba's vaardig-

zusterwetenschappen yoga en Vedanta.

VOORWOORD

met dat van het beleven van kunst: het vult ons

levensstijl zien ze als verloren tijd. Het probleem is

herstellen. Deze kracht, die in de eerste plaats een

Hierbij gaat het om het behandelen van ziektes

bewustzijn met nieuwe mogelijkheden voor ons

dat ze soms wel theoretische kennis hebben van de

spirituele kracht is, staat centraal in mijn leven en

met behulp van geneesmiddelen op basis van

zijn en ons worden. Een levensstijl waarbij we ons

Ayurvedische levensstijl, maar weinig praktische

in mijn boodschap als spiritueel leraar. Op mijn

De tweede methode is de 'herstel'-methode.

kruiden, lichaamsbehandelingen en zelfs chirurgie

op een bepaald niveau tevreden en optimistisch

ervaring. Dan blijven ze ook zelf steken in 'ziekte

eigen levensreis draag ik de bagage van een geneti

(hoewel de chirurgie tegenwoordig niet langer een

voelen, heeft een positieve impact op onze

denken', vaak nog in combinatie met een geloof in

sche aandoening die velen tot een leven in een

actief onderdeel van de Ayurveda is). in het Sans

gevoelens ten aanzien van het universum en

een slechte afloop. Zo verminder je onvermijdelijk

rolstoel veroordeelt (maar mij gelukkig niet).

kriet wordt deze methode vikara prashamana

onszelf. Soms merk je opeens dat je de hele dag

de kans op herstel. Ze zullen ook al snel overgaan

Daarnaast ben ik in staat gebleken om optimis

genoemd. Beide benaderingen zijn van even grote

met een glimlach op je gezicht loopt, zonder dat

tot het voorschrijven van kruidengeneesmiddelen.

tisch te blijven onder traumatisch nekletsel

waarde, maar ze hebben ieder hun eigen specifieke

daar een speciale reden voor is.

Zo wordt bij slapeloosheid bijvoorbeeld maar al te

(zonder pijnstillers of operaties, maar met de hoop

vaak het bedreigde kruid Nardostachys jatamansi

dat ik ooit volledig genezen zal zijn en met de

teksten, van de Veda's (4500 jaar voor het begin

voorgeschreven, in plaats van de patiënt uitleg te

moed om, ondanks alles, onverstoorbaar door te

ook is, wat we nooit uit het oog moeten verliezen

van onze jaartelling) tot en met de zestiende eeuw

geven over wat een wijze levensstijl zegt over

gaan met mijn levenswerk). Daardoor ben ik

is dat we zelf, direct, onze innerlijke gezondheid

(dus alle teksten van de oudste tot de meest

gezonde slaap. lk noem dit een 'prescriptief' model

gesterkt in mijn overtuiging dat een bewuste en

kunnen aanspreken. Als we wel onze aandoeningen

recente), zien we dat de levensstijl daarin vanaf het

van de Ayurveda, dat veel weg heeft van de aanpak

niet overhaaste levensstijl, die in harmonie is met

behandelen met geneesmiddelen, maar niet tege

begin tot het eind centraal staat. Het behandelen

in de westerse geneeskunde. Dit model legt wel

de Natuur, zowel de gezondheid als persoonlijke

lijkertijd investeren in een gezonde levensstijl,

van ziektes gaat pas in de latere teksten een steeds

een verband tussen medicijnen en symptomen,

kracht en moed aanspreekt.

wordt het lichaam gereduceerd tot een slagveld in

belangrijker plaats innemen. En in feite beschreven

maar interesseert zich niet voor de onderliggende

de strijd tegen ziekte. Wij bezitten een innerlijke

ze gewoon de manier waarop zij zelf leefden, die

levens(stijl)kwesties. Als gevolg hiervan raken

bevestigd zien worden, niet alleen in mijn eigen

bron van kracht, een spirituele waarheid, die we in

oude wijzen die ons de Veda's en al die andere

mensen afhankelijk van hun medicijnen en ont

leven en mijn eigen praktijk, maar ook op grotere

ere moeten houden. We offeren onze kracht nooit

spirituele wetenschappen gaven: de Ayurveda,

wikkelen ze geen onafhankelijkheid door het

schaal in de openbare lessen, de voorlichtings

op aan een ziekte, ook al heeft die nog zo'n angst

de yoga, de Vedanta, de meditatie en de gewijde

leiden van een leven in balans, wat uiteindelijk

activiteiten en welzijnsinitiatieven die ik sinds

aanjagende naam of is de prognose nog zo slecht.

kunsten, de architectuur, de muziek en de dans!

veel krachtiger is dan welk medicijn dan ook. lk

2.007 in Californië heb ondernomen met mijn

Sterker nog, juist dan moeten we onze latente

Elke dag weer werkten zij aan een blakende

houd me persoonlijk verre van dit soort Ayurveda.

non-profitorganisatie Vedika Global, mijn

gezondheidsrespons activeren door middel van

gezondheid als uitdrukking van hun godsbewust

toepassingen. Maar hoe belangrijk het behandelen van ziekte

Als we kijken naar de klassieke Ayurvedische

ln tegenstelling daartoe geeft dit boek de wijze

Diezelfde gedachte heb ik steeds weer opnieuw

stichting voor de levende wijsheid van de Ayur

een gezonde levensstijl die in harmonie is met de

zijn. Ze leefden niet in angst voor ziektes. Ze

lessen over een juiste levensstijl weer de plaats die

wetten van de Natuur. Of je nu oosterse of westerse

dachten gezond, ze leefden gezond en ze genoten

ze verdienen. ln dit boek staat gezondheid centraal.

geneesmiddelen gebruikt, als je daarnaast een

een goede gezondheid. Het is niet zo gek dat de

Daarom maakt het gewone mensen sterker,

een levensstijl op zichzelf voldoende was om een

gezonde Ayurvedische levensstijl hebt, zal dat het

wijze lessen uit dat verleden een originele wijsheid

mensen zoals jij en ik, want een juiste levensstijl

gezondheidsrespons op te roepen, wilde ik dit

herstel bespoedigen en je welzijn bevorderen.

bevatten die in het nu onze hele planeet gezond

geeft ons de vrijheid om onszelf gezond te maken,

bevestigd zien. Meer dan tien jaar lang heb ik

kan maken. En wanneer de wijze zieners toch ziek

in onze eigen omgeving en op onze eigen manier.

daarom geëxperimenteerd met verschillende

Je lichaam heeft zijn eigen, opvallend grote wijsheid en een zelfherstellend vermogen.

werden (verval is nu eenmaal onderdeel van de

'Heb wat meer vertrouwen in je lichaam, en laat

natuurlijke orde) genazen ze die ziekte (of ze accep

het zichzelf genezen', zei Baba tegen mij.

teerden haar) in gratie en in schoonheid, zonder

Trouwens, het leiden van een Ayurvedische

dat hun hele bewustzijn in gruzelementen viel.

levensstijl is vaak op zichzelf al genoeg om de latente 'gezondheidsrespons' te activeren. Het effect van een levensstijl is te vergelijken

veda, yoga en Vedanta. Nadat ik had geleerd dat het toepassen van

medicijnvrije levensstijlcursussen (gegeven door

Mijn experimenten met het oproepen van de gezondheidsrespons

mijzelf en een aantal bij mij afgestudeerde voor malig studenten) en met levensstijlclinics in Californië onder leiding van voormalige studenten

Mijn goeroe heeft in mijn ziel het zaad gezaaid van

van mijn school. Bij de cursussen en de clinics

er tegenwoordig voor om alleen de ziekte aan te

de onwankelbare overtuiging dat het levend

koos ik er bewust voor om niet in te gaan op het

pakken. Patiënteneducatie op het gebied van

lichaam zichzelf kan genezen en zichzelf kan

behandelen van ziektes, maar me juist volledig te

Helaas kiezen veel Ayurvedische behandelaars

VOORWOORD VOORWOORD

richten op het oproepen van gezondheid in

lichaam en geest door mid del van Ievensstijllessen en het versterken van pers oonlijke kracht door de verbintenis met een ziektevr ij en leeftijdsloos

hoger zelf als onderliggen de werkelijkheid.

Iedereen kon zich inschrijven , jong en oud, ziek en gezond. De jongste deelnemer was nog maar tien en de oudste was wel tachtig[ En wat bleek? Ze werden allemaal beter! Binnen een paar weken gaven zowel de curs isten als de deelnemers aan de clinics aan dat ze zich beter gingen voelen. Een aantal van hen liet zelfs (zonder dat wij erom

gevraagd hadden) de uitslage

n zien van bloedon

derzoeken of andere testresu ltaten, zo blij waren ze met de bewijzen van hun nieuwe gezondheids toestand. Velen van hen reageerden ook geschokt. Hoe was dit mogelijk? Hoe kon hun gezondheid zomaar opeens zoveel bete r worden, louter doordat ze lessen volgden in een gezondheid oproepende levensstijl en gezo nde overtuigingen, terwijl ze soms al jaren ziek waren en hun artsen

hen hadden opgegeven of, erge r nog, terwijl ze zelf de moed hadden opgegeven? De mate van succes was uite indelijk afhanke lijk van hoe lang de deelnem ers zich hielden aan de levensstijl en hoe serieus ze dit opvatten, maar er was er geen een die aan gaf dat zijn of haar

gezondheid verslechterd e.

Talloze deelnemers met begi nnende, chronische of gevorderde aandoening en herwonnen hun welzijn en gezondheid, sim pelweg door verande ringen in hun levensstijl die een grote impact

hadden op persoonlijke geb ieden zoals voeding (ahara), rust en slaap (nidra) en zelfregulering in seksualiteit en gedrag (brahma char

ya en sadvritta),

dit alles in de context van een voorgeschreven

dagindeling (dinacharya) en een seizoensgebonden programma (ritucharya). Zelfs mensen met termi nale aandoeningen gaven aan dat hun welzijn verbeterde door hun nieuwe levensstijl, en

sommigen bleven langer in leven dan verwacht of hadden ten minste tot aan de laatste dag meer vrede met hun situatie. De resultaten waren

ongekend en ongelooflijk.

Doordat we gezondheid en bewustzijn centraal stelden, was zich o_ok rondom mijn gezondheids initiatieven steeds vaker het soort wonderen gaan manifesteren dat ik tijdens het leven van mijn

goeroe Baba had gezien.

Ik wist nu zeker dat ik iets goe ds op het spoor

was. Misschien kon er ook wel een schaalbaar klinisch en zelfhulpmodel worden ontwikkeld aan de hand van mijn spiritueel geïnspireerde levens stijllessen om de gezondheids respons aan te spreken. Misschien was het sowieso

tijd om maar

eens op te houden met het centraal stellen

van

ziekte. Is het tegengaan van ziekte met kruiden (in plaats van synthetische med icijnen) in feite niet een voortzetting van de strij d met andere middelen, waarbij we toch weer blijven steken in het ziekte

denken? Wisselen we niet gew oon de artsen van de westerse geneeskunde in voo r voorschrijvers van oosterse medicijnen? Blijven we uiteindelijk niet ronddraaien in hetzelfde cirk eltje van ziektebe strijding met zijn dogmatisch e geloofssystemen, voorschriften en protocollen ? Zijn we onszelf niet

steeds opnieuw aan het ban g maken (voor ziekte)? Vergeten we niet onze natu urlijke erfenis, namelijk een aangeboren gezondheid? Zijn we niet steeds panieke rig meer wer

k aan

het creëren voor onze med ische stand? Kunnen we niet beter onze kwalitei t van leven op orde brengen door middel van aanpassingen in onze

lJ. Hebben we niet een enorme hoeveel1evensst··1'

dat in twijfel trekken), maar alle vormen van

heid mythen gecreëerd rond ziekte en de nood

medicatie belemmeren tot op zekere hoogte het

zaak van drastische vormen van behandeling?

zelfherstellend mechanisme van het lichaam.

Kunnen we niet beter het zoete lied laten klinken

Daarom geloof ik dat kruiden alleen bij wijze van

van gezondheid uit waarheid en het licht binnenin

uitzondering moeten worden voorgeschreven, of

onszelf?

alleen in het geval van een gevorderde aandoening,

Ik heb geen enkel bezwaar tegen modern medisch ingrijpen als dat nodig is. Ik ben ook geen voorstander van een eenzijdige aanpak, want een

en altijd in combinatie met instructies voor het herstellen van een gezonde levensstijl. Volgens de Botanica! Survey oflndia, een

weloverwogen integratie van methodes is veel

Indiase overheidsinstelling, wordt 93 procent van

verstandiger. Ik vraag me echter wel af of we niet

de planten in de Ayurvedische geneeskunde met

meer, of ten minste even veel, aandacht moeten

uitsterven bedreigd.r Desondanks nemen de

hebben voor een gezonde levensstijl. Die zal in

export uit India en de wereldwijde import en

hoge mate bijdragen aan het tegengaan van ziekte

consumptie sterk toe. Tot aan de rechtbank

door het aanspreken van de innerlijke gezond

worden patentoorlogen over plantaardige Ayur

heidsrespons. Is dit dus misschien toch het

vedische medicijnen uitgevochten, en de meeste

moment om een nieuw verhaal te beginnen?

van die zaken vinden plaats in de Verenigde Staten

Daarnaast - en dit geldt vooral voor diegenen

(inclusief geschillen over neem en kurkuma).

die in hoge mate vertrouwen op medicijnen uit

Vrijwel alle medicijnfabrikanten ter wereld willen

natuurlijke bronnen als alternatief voor de pro

nu geld verdienen aan de aloude farmacologische

ducten van de farmaceutische industrie - is het

kennis van de Ayurveda. Het is schokkend om te

van belang dat we ons afvragen of we niet te

zien hoe zelfs Ayurvedische onderwijsinstituten in

makkelijk medicijnen slikken, ook al zijn ze op

India (en hun vele zusters die nu wereldwijd steeds

plantaardige basis en niet synthetisch. Zijn

vaker worden opgericht) maar blijven uitgaan van

natuurlijke medicijnen dan het eindpunt van

een medisch paradigma waarin bedreigde kruiden

onze zoektocht naar gezondheid? Nemen we

centraal staan en de ogen sluiten voor de omvang

daar genoegen mee?

van de ecologische problematiek.

Dat waren zoal de vragen die bij mij opkwamen.

Mijn leraar benaderde het gebruik van medi

Helaas is het virus van het reductionisme zo wijd

cijnen op plantaardige basis op een uiterst conser

verbreid dat het ook al het domein van spiritueel

vatieve, om niet te zeggen eerbiedige, wijze. Ook

georiënteerde systemen zoals de Ayurveda heeft

ik geef de voorkeur aan het gebruik van huis-

aangetast. Steeds vaker wordt de Ayurveda onder

. middeltjes op basis van voedsel en keukenkrmden

wezen, beoefend en wereldwijd gepromoot als een

van het soort dat we eenvoudig en redelijk snel in

aanvullende methode van ziektebestrijding in

onze eigen tuin kunnen opkweken. Daarnaast zie

plaats van als een gezondheidsbevorderend stelsel.

ik het als mijn verantwoordelijkheid om voor

Kruiden zijn veiliger dan reguliere medicijnen, dat

eigen gebruik en in mijn voorschriften aan

weten we wel (al zijn er altijd nog mensen die ook

anderen alleen plantaardige bronnen te gebruiken

VOORWOORD

die niet bedreigd worden. Dat is een veel betere

lees er de reacties en verslagen van deelnemers aan

aanpak dan het gebruiken en voorschrijven van wilde kruiden die soms tientallen jaren nodig

gewicht en een verlaging van de bloeddruk. Meer

heid al sinds mensenheugenis onderwezen en in

cursussen en clinics maar op na. je vindt een aantal

fundamentele veranderingen kwamen echter naar

de praktijk gebracht op de vlaktes van noordelijk

daarvan op diverse plekken in dit boek.

voren uit een vergelijking tussen prostaatbiopten

India. Mijn kennis is niet louter theoretisch,

van voor en na de aanpassingen in levensstijl. Na

ik heb er mijn leven lang naar geleefd.

hebben om tot rijping te komen. Denken we echt dat we onze natuurlijke om

drie maanden vertoonden de mannen veranderin

Wat betreft het idee van onze familietraditie,

geving de prijs voor onze natuurlijke medicijnen

Gezonde levensstijl

gen in activiteit in ongeveer 500 genen, waaronder

dat klinkt in deze moderne tijd misschien wat

kunnen laten betalen? We hebben nu nog de tijd

veroorzaakt genetische verandering

48 die waren aangezet en 453 die waren uitgezet.

mystiek, maar het is een heel gewoon verschijnsel

om dit soort misvattingen over ziekte achter ons

- een klinisch onderzoek

Het activiteitsniveau van genen die gerelateerd zijn

in India, waar gewijde en geneeskundige kennis

te kunnen laten.

Je kunt je voorstellen hoe blij ik was om te ontdek

aan het voorkomen van ziekte was toegenomen,

zorgvuldig werd overgedragen van mentor op

Dit boek voorziet in de leemte die bestaat

ken hoe de wijze lessen van mijn leraar weer

terwijl een aantal ziektebevorderende genen,

leerling in de exclusieve setting van een speciale,

in het bevorderen van een spirituele, milieu

klinken in de wetenschap van de epigenetica.

waaronder genen die betrokken zijn bij prostaat

als een familie georganiseerde school, de guru

vriendelijke en ethisch verantwoorde Ayurvedische

Deze wetenschap beschrijft hoe onze genen niet

en borstkanker, waren uitgezet.'3

kulam. Studenten kregen hier gedurende minimaal

levensstijl waarin de gezondheid centraal staat,

onveranderlijk zijn, maar beïnvloedbaar, en hoe

zodat meer en meer mensen in staat zijn hun leven

We kunnen misschien niet letterlijk sleutelen

twaalf jaar Vedisch onderwijs. Ikzelf heb veertien

die invloed (zowel ten positieve als ten negatieve)

aan onze genen, maar wanneer we onze levensstijl

jaar gestudeerd, naast mijn reguliere onderwijs, en

op deze manier in te richten en hun sociale en

komt van onze omgeving: ons dagelijks eten en

verbeteren zijn wel degelijk dit soort dramatische

ben afgestudeerd als acharya. Dit woord betekent:

spirituele verantwoordelijkheid (dharma) te nemen

dagelijkse gewoontes, onze gedachten, de kwaliteit

veranderingen mogelijk.

'een meesterlijk spiritueel leraar van geleefde

ten aanzien van onze planeet en de natuurlijke

van onze relaties en onze dagelijkse verzorging.

omgeving.

Bij mij viel direct het muntje: daarom is het dus

De informatie die ik deel in dit boek is mis

mogelijk dat ik ondanks een aangeboren geneti

Vedische kennis, die zijn kennis niet alleen in woorden overbrengt, maar ook door het voorbeeld

Karma en de voortzetting van

van zijn manier van leven'. Het was, zacht uit

schien wel het best bewaarde geheim van de

sche afwijking niet te maken heb met ernstige

een spirituele erfenis

mensheid. Deze kennis zal veel mensen in staat

lichamelijke gebreken. Op mijn levensreis waren

Tot slot zou ik nog willen zeggen dat ik niet

spirituele inspiratie en op basis van directe

stellen gezonder te leven. De wijsheden van de

ervaring.

gedrukt, een strenge leerschool, maar altijd vol

mijn Ayurvedische levensstijl en positieve ver

zomaar op een dag wakker werd met het idee om

Ayurvedische levensstijl hebben hun waarde sinds

wachtingen ten aanzien van mijn gezondheid

de wijsheid van de Ayurvedische levensstijl uit te

jaar en dag bewezen. Boven alles bieden ze de

misschien wel de best denkbare reisgenoten.

dragen. lk geloof dat het mijn karma of mijn

leefde en leerde in de schoot van mijn familie, had

spirituele bestemming is. Al voor mijn geboorte

ik geen idee dat ik ooit dit boek zou schrijven voor

mensheid een goedkope oplossing voor de huidige

Uit een onderzoek van dr. Dean Ornish, gepu

Tijdens mijn jeugd in India, waar ik dit alles

epidemie van aandoeningen die samenhangen met

bliceerd in Proceedings of the National Academy of

stond het vast dat ik het eerste boek (een soort

een wereldwijd publiek. En toch is dat precies hoe

een ongezonde levensstijl, zoals hoge bloeddruk,

Science, wordt duidelijk hoe het mogelijk is dat de

definitiefhandboek) over de wijsheid van de

het gegaan is. Dat zegt minder over mijn levensreis

diabetes, dyslipidemie, obesitas, hart- en vaatziek

deelnemers aan mijn cursussen en clinics zo veel

Ayurvedische levensstijl zou schrijven. ln geen

dan over de kracht van de Ayurveda. De waarheid

tes en psychologische en stress-gerelateerde aan

baat hadden bij schijnbaar kleine aanpassingen in

enkel ander boek (in welke taal dan ook) worden

kan nooit lang onderdrukt worden. Steeds meer

doeningen zoals depressie.

hun levensstijl. z Zoals persbureau Reuters het

de levensstijllessen van de Ayurveda zo uitvoerig

mensen zijn op zoek naar de Ayurvedische levens

lk ben blij dat ik gehoor heb gegeven aan mijn

verwoordde: 'De onderzoekers richtten zich op een

beschreven, inclusief de spirituele, filosofische en

stijl en de positieve effecten van de transfor

innerlijke stem, die zei dat ik moest uitgaan van het

kleine onderzoeksgroep van dertig mannen die

wetenschappelijke context en met stap-voor-stap

mationele Ayurvedische wijsheid.

wonder van de gezondheid, ongeacht de ernst van

leden aan prostaatkanker met laag risico. Gedurende

instructies.

de prognose. Tot aan de dag van vandaag stromen

drie maanden volgden deze mannen een sterk

de vreugdetranen en komen er nog kaartjes, brieven

lk heb het geluk een van de weinige leraren te

aangepaste levensstijl. Zoals de onderzoekers

zijn die zijn geboren in een familie die al genera

en bloemen binnen om ons te bedanken. En dat

verwachtten, vertoonden de mannen tekenen van

ties lang een ononderbroken lijn van leraren heeft

hoef je niet aan te nemen alleen omdat ik het zeg:

een verbeterde gezondheid, zoals een afname in

voortgebracht. Mijn familie heeft deze oude wijs-

Ik hoop dat deze wijsheid een even positief effect op jouw leven zal hebben als op het mijne. Maar eerst moet je geloven dat alles mogelijk is.

Shunya

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL

INTRODUCTIE

De kunst van de Ayu rved ische levensstij 1

in balans, gelukkiger, gezonder, gezegend en vol

komen met je innerlijke shakti' (spirituele kracht).

vertrouwen, en ze weten zich op het pad naar

Het maken van die verbinding met jezelf is essen-

zelfbeheersing. Maar misschien nog belangrijker:

tieel in de Ayurveda. Hoewel ik in die retreat niet

de studenten voelen zich onderdeel van een oude

specifiek inging op Ayurvedische dieetadviezen,

traditie; ze maken deel uit van een familie waarin

zorg ik wel altijd dat de deelnemers goed eten

ze zich geborgen voelen. Ze zijn thuisgekomen.

doordat we gezonde, uitgebalanceerde maaltijden

lk zal nooit de avond vergeten waarop ik,

k wist pas hoe ziek ik was geweest toen ik

serveren, met verse producten van het seizoen.

tijdens een lezing over de fundamentele wijsheden

Waar ik echter niet op had gerekend, was dat

van de Ayurvedische levensstijl in een boekwinkel

deelnemers hun eigen voedsel zouden meenemen!

al sinds mijn geboorte leef volgens de principes

in de Bay Area, een uitzonderlijk mooie jonge

Dat is echter precies wat Britt deed. Haar idee over

weer beter werd.' Toen ze 22 was, slikte

die in dit boek beschreven staan. Mijn leraar, mijn

vrouw op de eerste rij zag zitten. Ze staarde me

wat ze 'moest' eten in verband met haar darm

Brittany Barrett achttien pillen per dag,

goeroe, was mijn grootvader, Baba Ayodhya Nath,

aan en de tranen liepen over haar gezicht. Ik kon

problemen, was gebaseerd op onjuiste informatie

allemaal op recept van artsen die haar vertelden

in zijn tijd een bekende naam in het Vedisch onder

zien dat ze ieder woord in zich opzoog. Na afloop

die ze her en der bij elkaar had gesprokkeld. Aan

dat ze niet veel konden doen aan haar pijn en haar

richt en de geneeskunde. ln mijn familie gaat de

stelde ze zich voor als Brittany Barrett en zei: 'Je

tafel zei ze tegen de andere deelnemers: 'O, wat

zeker niet konden genezen. De diagnose die ze had

lijn van dit soort dragers van wijsheid ontelbaar

hebt mijn leven veranderd. Je hebt me de inspiratie

ziet jullie eten er lekker uit. Zo jammer dat ik dit

gekregen was colitis ulcerosa. 'Mijn lichaam was

veel generaties terug, tot aan de tijd van de heilige

gegeven om te gaan voor mijn gezondheid.' Wat bij

moet eten', en dan zat ze daar met haar maaltijd

letterlijk gaten in zichzelf aan het vreten', zei ze,

Rig-Veda, het oudste geschrift vol Indiase wijsheid.

haar de vonk had doen overslaan, was de bood

van rauw fruit en yoghurt.

'en mijn leven leek compleet stil te staan. lk was

Toen ik negen was, heeft mijn goeroe me officieel

schap dat haar lichaam niet 'kapot' was, maar dat

weer bij mijn ouders gaan wonen. Er waren dagen

aangenomen als zijn leerling. Dit was het begin

een ziek lichaam een lichaam uit balans is, en dat

bestaan over goede voeding. ln het Westen wordt

dat ik dicht bij de wc moest blijven. lk ging eraan

van een grondige studie van de Veda's, inclusief

die balans hersteld kan worden, ongeacht welk

yoghurt, met zijn levende bacterieculturen, vaak

kapot. Ik probeerde het positief in te blijven zien,

drie belangrijke wetenschappen die verwant zijn

deel van het lichaam uit balans is geraakt. Dat was

gezien als een soort wondervoedsel, en vers fruit

maar ik was compleet murw. Ik werd depressief.

aan de oorspronkelijke Veda's: de Ayurveda, voor

een heel andere boodschap dan deze veelgeplaagde

wordt geacht zo puur te zijn als helder water. Dat

lk ging soms naar praatgroepen, maar daar werd

blijvende gezondheid, yoga, voor een zuivere geest,

jonge vrouw al jarenlang te horen had gekregen

is echter niet het geval. ln latere hoofdstukken zal

en de Vedanta, voor het bereiken van een hoger

van haar westerse artsen!

ik alleen maar nog depressiever van.' Niet langer dan een jaar daarna had dit meisje uit de San Francisco Bay Area zich bevrijd van de

spiritueel bewustzijn. Tegenwoordig onderwijs ik zelf deze tijdloze

Wat kunnen er toch rare misverstanden

ik hier nog uitgebreid op terugkomen, maar ik zal

Mijn lezing had bij Britt een gevoelige snaar

hier alvast duidelijk maken - zoals een van mijn

geraakt en zij had op haar beurt mij ontroerd door

gevorderde studenten het die dag aan Britt uit

aandoening waarvan ze eerder zo veel last had

en transformationele wijsheid door middel van

de kracht van haar overtuiging. Die nacht

legde - dat fruit en zuivel geen geschikte combi

gehad. Ze had zichzelf genezen door het Ayurvedi

een type onderwijs dat gurukulam genoemd wordt.

droomde ik over haar. In mijn droom nam ik haar

natie vormen. Als je ze samen eet, is dat voor het

sche stelsel van gezondheid en geneeskunde, de

Hierin komen de authentieke lessen - ontleend

bij de hand en nam ik haar mee naar huis in de

lichaam erg moeilijk te verteren.

traditionele Indiase methode die al eeuwenlang

aan zowel de oorspronkelijke, klassieke teksten als

heilige stad Ayodhya in de Indiase deelstaat Uttar

bekendstaat om zijn vermogen lichamelijk,

aan het onderricht van mijn goeroe (mijn groot

Pradesh. Daar heb ik de Ayurvedische principes

die dames, maar ze hebben geen idee waar ze het

mentaal en spiritueel welzijn te bevorderen. Het is

vader) en de duizenden jaren oude overerving in

geleerd die ik uitdraag. De droom bleek een voor

over hebben!' Maar het was natuurlijk Britt zelf

een manier van eten, een manier van leven, een

onze Indiase familie - tot leven door middel van

spellende waarde te hebben, want Britt zou me

die geen idee had. En wie kan haar dat kwalijk

manier om tegen het leven aan te kijken - en het

praktisch ervaringsonderwijs, inclusief de levens

later inderdaad volgen - niet naar India, maar wel

nemen? Haar artsen hadden haar verteld dat wat

heeft een geheel eigen medicinale kracht.

stijl, het welzijn, het koken, het dieet, de genees

in het beter leren kennen van de Ayurveda.

ze at geen invloed had op haar colitis ulcerosa.

De afgelopen 25 jaar heb ik lesgegeven over de Ayurvedische levensstijl, en ik ben dankbaar dat ik

kunde, het godsbewustzijn, meditatie en yoga. Mijn studenten voelen zich geïnspireerd, vredig,

Destijds dacht Britt: 'Ja hoor, ze zijn erg aardig,

Een paar weken later schreef Britt zich in voor

Het enige wat ze hoefde te doen, was elke dag die

een driedaagse retreat rond het thema 'in contact

achttien pillen slikken. Het pleit voor Britt dat ze

INTRODUCTlE

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL

direct inzag dat deze redenering niet kon kloppen.

slechts een paar veranderingen in de levensstijl

de adviezen die ze hen geeft, hoort vaak ook een

maken van onze natuurlijke staat, dat dit het

Hoe kan er nou geen relatie bestaan tussen

die dagelijks worden toegepast, wordt het lichaam

lijstje met vijf tips voor de dagelijkse praktijk, dat

geboorterecht van de mensheid is.

voeding en spijsvertering?! En dus was ze zelf in

sterk genoeg om zichzelf te gaan genezen. De

sterk lijkt op het lijstje dat zij zelf ooit meekreeg.

Uiteindelijk is de Natuur de grootste van alle

De sterk persoonlijke en verrijkende stijl van

leermeesters. Het is de Natuur zelf die ons roept

de diverse media op zoek gegaan naar diëten. Zo

reden hiervoor is dat de principes en de voedings

was ze ook terechtgekomen bij mijn lezing in de

keuzes van de Ayurveda altijd samenwerken met

boekhandel.

de aangeboren intelligentie van het lichaam.

Na afloop van het retreat ging Britt naar huis

Omdat het volgen van deze vijf simpele tips al

onderwijs van mijn traditionele gurukulam (een

om naar huis te komen door de gewoontes van

spiritueel transformationeel educatief proces op

de Ayurvedische levensstijl aan te nemen. Deze

basis van de klassieke Vedas) leidt onmiddellijk

gewoontes zijn niets anders dan manifestaties van

met een lijstje van vijf dingen die ze elke dag

zo'n onmiskenbare verbetering van haar gezond

en onomkeerbaar tot een verdieping van het

de natuurlijke wetten van de kosmos. De wijsheid

moest doen:

heid teweegbracht, schreef Britt zich in voor de

zelfbewustzijn. De reis die Britt heeft ingezet met

van de Ayurveda herinnert ons eraan dat ons hele

zelfhulpcursus voor beginners van mijn school,

haar opleiding ging verder in haar gewone leven

leven een kans is om de natuurlijke maar beslis

Vedika Global. Dit is een cursus speciaal voor

en onder mijn hoede heeft ze zich volledig onder

sende keuzes te maken die ons in balans brengen

elke dag op een vaste tijd wakker worden;

een altaartje maken in haar kamer en daar

mensen zoals Britt, ontworpen om ze te helpen

gedompeld in de wijsheid van de Ayurvedische

en de diepe spirituele harmonie herstellen die diep

elke dag verse bloemen op zetten;

ontwaken met betrekking tot hun gezondheid.

levensstijl. Gaandeweg leerde ze daarbij een

in onszelf besloten ligt.

iedere ochtend r5 minuten mediteren over

Onder leiding van experts leren de studenten de

geweldig zelfvertrouwen te ontwikkelen. Stap

haar genezing;

basis van de Ayurvedische levensstijl. Zo leggen ze

voor stap verbeterde Britt haar gezondheid en

van de Ayurvedische levensstijl, die het leven van

stoppen met het eten van schadelijk voedsel

een fundament voor een gezonde levensstijl en

terwijl ze dit deed onderging ze een emotionele

deze jonge vrouw zo hebben veranderd, nader

(of ten minste drastisch minderen): voedsel

juiste eetgewoontes. Behalve theorie krijgen ze

en spirituele rijping die haar uiteindelijk in staat

verkennen. Wie weet kun jij evenveel baat hebben

dat gifstoffen opwekt, zoals yoghurt, kaas en

tijdens elke les ook een gezonde kookles, met

stelde haar verworvenheden te delen met de

bij het aannemen van een Ayurvedische levensstijl!

industrieel verwerkt voedsel, en koud voedsel

tijdloze recepten die bij iedere maaltijd weer hun

maatschappij. Tegenwoordig kun je haar tegen

zoals salades;

heilzame werk doen. Het opdoen van deze vaar

komen op populaire blogs en in tijdschriften. Ze

heilzaam voedsel eten zoals linzen of mung

digheden bereidt de studenten voor op hun ont

is bezig met de voorbereidingen voor een eigen

De Ayurveda: de weg tot zelfvervulling

boontjes, zelfgemaakte Ayurvedische karne

waken met betrekking tot hun zelfgenezend

tv-programma over geneeskrachtige voeding.

Men zegt dat India zo'n 5000 jaar geleden het

melk, geklaarde boter of ghee (Ayurvedische

vermogen. Toen Britt zo ver was, bleek ze ook

Haar reis heeft geleid van wanhoop tot hoop en

thuisland was van de spiritueel ontwikkelde

geklaarde boter) en goede kruiden en spece

geïnspireerd te zijn om verder te leren.

van isolatie tot verbondenheid. Zo is Britt op haar

wezens die we de rishis, ofwel wijzen, van de

rijen zoals kurkuma, komijn, venkel en

Tegen het einde van haar eerste jaar als student

Laten we de levende wijsheid en de kenmerken

eigen, unieke wijze een baken geworden in haar

Ayurveda noemen. Na een langdurige spirituele

van mijn school was er van Britts colitis ulcerosa

gemeenschap. Hierbij is de wijsheid van de Ayur

reis en vele, vele jaren mediteren wisten deze grote

vrijwel niets meer te merken. Ze had geen last

vedische levensstijl haar steeds tot gids geweest.

zielen hun bewustzijnsniveau zozeer te verhogen

Deze uitgangspunten voor een levensstijl en dieet,

meer van de symptomen en had zichzelf ook van

Als ik zie hoe mijn student zo in staat is om haar

dat ze de speciale heilzame wijsheid konden ont

met name nummer 4 en 5, komen uitvoerig aan

de antidepressiva afgekregen die ze sinds haar

schat aan kennis te delen, is mijn hart vervuld van

vangen die we de Ayurveda noemen. Deze term uit

bod in latere hoofdstukken, maar voor Britt was

zestiende had voorgeschreven gekregen. Je kunt je

vreugde. Steeds opnieuw buig ik mijn hoofd voor

het Sanskriet betekent zoveel als 'de kennis van het

dit simpele lijstje genoeg om mee aan de slag te

voorstellen hoe trots ze was om van die ketenen

de grote wijzen, de rishi's, die ons zo onzelfzuchtig

leven'.

gaan. En dat deed ze! Dag aan dag hield ze zich

bevrijd te zijn!

de onschatbare kennis van de Ayurveda hebben

gember.

strikt aan deze vijf punten en al snel merkte ze dat

Wat begonnen was als een jaar van zelfgene

Om ons te bevrijden van het lijden van ons

geschonken. lk dank mijn eerste leraar, mijn

lichaam, onze geest en onze ziel hebben we speciale

haar darmen minder onrustig waren en dat haar

zing was uitgemond in een onverzadigbare honger

goeroe Baba Ayodhya Nath, die deze schat aan mij

technologie nodig die is ontworpen om ziektes te

stemming ging verbeteren.

naar kennis van deze magische wetenschap! Britt

heeft doorgegeven, heel zorgvuldig en compleet,

bestrijden. Wat we wel nodig hebben, is een posi

ging verder met de driejarige opleiding tot practi

en daarbij de zekerheid dat een gezond lichaam,

tieve kennis van het leven en hoe we dit kunnen

tioner en sinds 2012 ziet ze haar eigen cliënten. Bij

een gezonde geest en een gezonde ziel deel uit-

leiden op zo'n manier dat we ons op ieder gegeven

Dit soort transformaties is naar mijn idee het bewijs voor de kracht van de Ayurveda. Door

INTRODUCTIE

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL

moment in harmonie voelen met de Natuur, die

ringen zodanig aan te passen dat ze leiden tot

uitspraak 'De waarheid is één, maar de wijzen

spiritueel, maar tegelijkertijd hielden ze vast aan

tegelijkertijd onze herkomst en onze eindbestem

blijvende gezondheid. Als we een balans weten

noemen haar bij vele namen'. 1

degelijke wetenschappelijke methodologie. En zo

ming is.

te bereiken in de manier waarop we ons aanpassen

Zo is de Ayurveda een wetenschap van bewust

Wat een bevrijdend uitgangspunt. De waarheid

waren zij in staat de hoogste transcendente waar

aan verandering, is het resultaat: een goede

hoeft, juist omdat het de waarheid is, niet kunst

heid te bereiken, die zowel binnen als buiten de

leven die zijn oorsprong vond in het klassieke

gezondheid. Een verstoring van die balans betekent

matig te worden onderverdeeld in domeinen van

materiële wereld ligt.

India en die nu nog altijd bloeit in het moderne

een slechte gezondheid. Deze lessen zijn in de loop

bestaan en handelen - een waarheid voor de

India, maar ook wereldwijd aan invloed wint.

der tijd vastgelegd in de grote wetenschap van de

externe wereld, het terrein van de wetenschapper,

zorgende, moederlijke geneeskunst - een manier

De Ayurveda biedt ons een levensstijl die ziekte

Ayurveda.

en een waarheid voor de interne wereld, waarmee

van leven in harmonie met de Natuur en met de

voorkomt en de gezondheid en het welzijn bevor dert. De Ayurveda raakt in één keer aan zowel het

De natuurlijke wijsheid die de mensheid ooit

De Ayurveda is tegelijkertijd een milde, ver

de mysticus zich bezighoudt. Nee, de waarheid is

spirituele essentie van de mensheid - en een

bezat toen we nog dicht bij de Natuur leefden, zijn

één, ondeelbaar en ontegenzeglijk, en het levend

efficiënte, nuchtere, methodische manier om de

we collectief vergeten. Dit is op zich niemand aan

wezen is het perfecte snijvlak tussen de materiële

gezondheid te corrigeren, te balanceren en te

lichaam als de geest en de ziel, en herstelt daarbij

te rekenen. De verstedelijking van ons natuurlijke

en spirituele dimensies van de waarheid. ln de

repareren door het beschermen van een goede

op milde en constructieve wijze de hoop en het

landschap heeft geleid tot onze vergeetachtigheid

Ayurveda staat deze waarheid bekend als satyam.

gezondheid en het beheersen van ziekte. De Ayur

heel-zijn. De Ayurveda legt niet de nadruk op

en onze vervreemding van de Natuur. De prijs die

ziekte, maar stelt ons open voor onze natuurlijke

de mensheid hiervoor betaalt, is hoog. Gelukkig

wetenschap die niet gebonden is aan de beperkin

dat het leven niet alleen aan de hand van een

staat van heel-zijn. De Ayurvedische principes

hebben we echter nog de Ayurveda die ons eraan

gen van het wetenschappelijk of fysiek realisme

simpel setje mechanismes of theorieën kan

herinneren ons eraan dat wij wezens zijn die

herinnert dat we niet bang hoeven te zijn, want de

(materialisme), dat ervan uitgaat dat alleen materie

worden begrepen. Daarom biedt de Ayurveda

onszelf kunnen genezen en die een goede gezond

schade is niet onherstelbaar. Zolang we leven,

werkelijk bestaat en al het andere uitsluitend tot

ruimte aan een hele reeks benaderingen en wel

heid kunnen verkrijgen - of herkrijgen - door te

kunnen we nieuwe overtuigingen vinden die

het rijk der verbeelding behoort. Evenmin is de

zijnsstrategieën.

kiezen voor heilzaam voedsel, een uitgebalanceerde

leiden tot nieuwe keuzes en die nieuwe vruchten

Ayurveda beperkt tot een spiritueel idealisme. Het

levensstijl en innerlijke rust.

afwerpen. Opnieuw beginnen is de essentie van

is juist een evenwichtige mix tussen het materiële

het leven.

en het spirituele, zowel wat betreft de diepte van

De poort van positieve verandering

ln feite stelt de Ayurveda ons gerust dat veran

Bijgevolg is de Ayurveda een unieke medische

veda ontstijgt de dogmatiek en benadrukt het feit

De oude, en toch altijd weer actuele

het inzicht als de genezende kracht. De Ayurveda

principes van de Ayurveda

deringen in de Natuur de poort openen tot een

biedt een hoogst creatief en origineel inzicht in

De basisprincipes van de Ayurveda hebben de

In de Ayurveda zijn de inzichten vastgelegd van

diepere verbondenheid met de essentie van het

het menselijke bestaansniveau en de materiële en

tand des tijds ruimschoots doorstaan. Dezelfde

visionaire, spiritueel geïnspireerde, onorthodoxe

leven en de blijvende gezondheid die onze natuur

spirituele uitdagingen die daar worden gesteld aan

principes die in de Indiase oudheid golden,

wetenschappers, de rishi's, die in actief contact

lijke toestand is. Om door die poort te kunnen

de gezondheid.

hebben nog altijd dezelfde waarde in de 2rste

stonden met de transcendente werkelijkheid van

gaan, moeten we echter beschikken over levens

het leven. Je zou kunnen zeggen dat deze wijzen

wijsheid en in balans zijn met de Natuur. De

veda niet te categoriseren als puur spirituele of

bewijst de waarde van het werk van de oude, wijze

de oorspronkelijke onderzoekers waren die de

wijzen leren de mensheid daarom wellicht ten

puur materiële wezens. De Ayurveda kan met die

wetenschappers. ln dit boek worden die zelfde

Ayurveda ontdekten en de toepassing ervan

eerste dat de omgang met de Natuur voor alles

beide gezichtspunten evengoed overweg en erkent

principes verweven in levensstijladvies. De prakti

onder de mensheid verbreid hebben.

vraagt om een kunstig geleefde levensstijl.

de multidimensionaliteit van ons bestaan. Dit kun

sche suggesties in dit boek zijn ook gebaseerd op

je met recht een volwassen standpunt noemen.

de leefwijze van destijds. De gewoontes die toen

De wijzen van de Ayurveda keken zorgvuldig naar de Natuur en mediteerden over haar ritmi

Om die reden hoeven we onszelf van de Ayur

eeuw. Het feit dat de Ayurveda nog altijd bestaat,

Welzijn is zowel materieel als spiritueel

Het is zijn tijd 5000 jaar vooruit. De Ayurveda

van belang waren, zijn het nu nog en zullen ook

sche veranderingen. Ze kwamen tot de conclusie

ontstijgt meningen en meningsverschillen en

altijd van belang blijven.

dat verandering weliswaar de essentie van het

In de Rig-Veda, het oudste Indiase geschrift en de

biedt ons allemaal het voordeel van de inclusivi

leven is, maar dat het ook mogelijk is deze verande-

bron van het Indiase wereldbeeld, vinden we de

teit. De oude wijzen van de Ayurveda waren uiterst

Ik heb het voorrecht gehad om te mogen studeren bij een moderne wijze van de Ayurveda,

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTlJL

INTRODUCTlE

mijn goeroe, mijn grootvader en leraar, Baba

(mukti), wat hetzelfde is als de verwezenlijking van

veda om de grensverleggende gesprekken die ik

Daarna volgden pogingen tot kolonisatie door

Ayodhya Nath, die ik kortweg Baba noem. 'Baba' is

het goddelijke (moksha). Wat hij mij leerde over de

voerde met mijn Baba.

de Portugezen en de Fransen en uiteindelijk de

de naam die we in India geven aan een geliefde

Ayurveda was de echte, klassieke kennis, gebaseerd

grootvader, vergelijkbaar met 'opa'. Maar het is ook

op de belangrijkste teksten. Het was praktisch

leraar en leerling een heel speciale band is, die

en hogelijk gespiritualiseerde onderwijsproces zo

het woord dat overal in India wordt gebruikt als

maar poëtisch en tegelijkertijd verheven onder

voor de spirituele wetenschappen, zoals de Ayur

goed als de das omdeed. lk heb nog het geluk

aanspreektitel voor heilige mensen. Misschien

richt. Baba's onwankelbare geloof in de aange

veda, yoga en de Vedanta veel beter geschikt is dan

gehad dat ik kon studeren aan een van de weinige

noemen we deze mystici, wijzen en zieners wel

boren zelfgenezende intelligentie van het levende

enig systeem vol examens en academische graden.

overgebleven oorspronkelijke instituten waar dit

'baba' omdat ze worden gezien als lndia's spirituele

lichaam (met behulp van Moeder Natuur) werd

Dit hoogst individuele trainingsproces staat voor

soort onderwijs nog werd gegeven. En zo is de

ouderen.

ook de kern van mijn geloofssysteem. Zelfs nu

de zorgvuldige overdracht van kennis, ervaring en

methode van de gurukulam de traditionele vorm

Baba is geboren in 1900 in het noorden van

nog, als ik een stervend persoon zie, schrikt dat

expertise - tezamen de basis voor alle wijsheid

van onderwijs - nieuw is het dus niet, alleen kom

India, in de familie van een bekende Hindoeheilige

mij niet af, maar maak ik contact met alles wat

- die alleen maar te leren is in een een-op-een

je het tegenwoordig niet vaak tegen.

en yogi. De ononderbroken afstammingslijn van

vitaal en fantastisch aan die persoon is, zelfs in zijn

situatie, van aangezicht tot aangezicht, knie aan

deze familie gaat vele eeuwen terug. Als klein kind

terminale fase. En vaak genoeg beginnen ook de

knie, zoals dat in mijn ziel gegrift is door tientallen

het schrijven van dit boek. Via deze bladzijden geef

was Baba ziek, maar hij herstelde daarvan en bleef

'medische wonderen' zich voor te doen. Zoals Baba

jaren onderricht van mijn goeroe, Baba.

ik je zijn wijze lessen door. Op diverse plekken in

de rest van zijn negentig levensjaren opmerkelijk

tegen mij zei: 'Geef nooit de hoop op, want hope

gezond. Hij had een grote impact op zijn omgeving

loosheid is de ziekte die aan alle symptomen

het begin van de Indiase beschaving de Vedische

Baba delen, en laten zien hoe ik een eerste glimp

met zijn spirituele uitstraling, zijn charismatische

voorafgaat.'

kennis werd overgedragen, totdat de sociale,

opving van de Ayurvedische principes. lk heb ze op

politieke en onderwijsstructuren werden aangetast

de traditionele manier ontvangen, aan de voeten van een meester.

leiderschap, diepe kennis van de Veda's en zijn

Baba's eigenzinnige karakter, zijn kalme aan

Ik geloof stellig dat de directe relatie tussen

Dit was de belangrijkste manier waarop sinds

inlijving in het Britse rijk in 1857, die dit inheemse

lk weet dat Baba's ziel me nauwlettend volgt bij

dit boek zal ik een aantal van mijn gesprekken met

dienstbaarheid aan de gemeenschap. lk groeide op

wezigheid, zijn nooit aflatende godsbewustzijn en

door diverse invasies en uiteindelijk de Islamiti

samen met Baba en vele andere familieleden in het

zijn wijze lessen hebben een grotere invloed op

sche overheersing die begon in de twaalfde eeuw.

huis dat gebouwd was door Baba's overgrootvader

mijn hele wezen gehad dan ik op zo jonge leeftijd

in de heilige stad Ayodhya in het noorden van

kon vermoeden. De kern van het onderwijs dat hij

India. De stad is bekend doordat die volgens het

mij gaf, bestond uit het observeren van deze spiri

Op een nacht, terwi j l Baba en ik binnen zaten te kijken naar het plenzen van de moesson,

oude Hindoe-epos Ramayana de geboorteplaats is

tueel verwezenlijkte mens. Ik zag hoe Baba

zei hij: 'Sh u nya, in jouw lichaam ligt een zeldzaam krachtig vermogen tot regeneratie be

van koning Ram, die beschouwd wordt als een

omging met de ups en downs in zijn eigen leven,

sloten.' Dat jaar was de moesson na een e norme vertraging op gang gekomen. Alles in

avatar van Heer Vishnu. Om die reden is de stad

en hoe hij ervoor koos om dat te doen vanuit een

Noord- India was verdroogd. Zelfs onze geliefde rivier, die no rma al zo brede Sarayu die door

tot op de dag van vandaag een drukbezochte

innerlijke rust die hij verwierf door de mindfulness

onze stad stroomde, was zo ondiep dat mijn oudere neven en nichten er bijna helemaal tot

bedevaartsbestemming.

van zijn op de Ayurveda geïnspireerde levenskunst.

aan de overkant doorheen konden waden. Die avond was onverwacht de hemel voor ons

lk had al vaak naar de wijze woorden van Baba

opengebarsten en we luisterden naar het geluid van de regen die neersloeg alsof hij de ver

wijsheid van de Veda's aan mij over en hij begon

geluisterd voordat ze daadwerkelijk tot me door

l oren tijd wilde inhalen. Keer op keer lichtte de horizon op door de felle bl.1ksemflitsen die uit

mijn initiatie in de levensveranderende wijsheid

begonnen te dringen. Het heeft me de rest van

de hemel neers loegen. Gigantische, dreigende wolkenmassa's ontlaadden zich in oorver

van de daaraan gerelateerde Upanishads en de

mijn leven gekost om dit kostbare geschenk van

dovende explosies boven ons h u is.

Bhagavad Gita, twee van de meest sacrale Vedische

zijn kennis te leren begrijpen en ze in mijn ziel te

Door de jaren heen droeg Baba de spirituele

De kinderen in mijn geboortestad hadden de gewoonte om, als de wolken rommelden,

teksten waarin een unieke, universeel-spirituele

laten indalen. Mijn lichaam en geest waren nog die

met de donder mee te schreeuwen. We daagden elkaar uit om in de plassen te dansen en

filosofie uiteen wordt gezet (de advaita vedanta)

van een kind, maar mijn ziel stond blijkbaar al

door de nauwe straatj es te rennen. 'Baarish aayi! Baarish ayi!', riepen we dan, 'daar komt de

die ons leert over onze eigen verantwoordelijkheid

open voor zijn wijsheid. Als gevolg hiervan draait

regen!', alsof de buren het schouws pel van die zware regenstorm zouden missen als wij ze

(dharma) en over de verwezenlijking van het Zelf

mijn huidige leven als leraar en leider in de Ayur-

niet waarschuwden.

lNTRODUCTIE

De honderden pauwen die in onze rivierstad leefden, spreidden majestueus hun prachtige

den. tedere morgen zong mijn moeder een speciale Vedische hymne, de Aswatha Vriksha

veren op de daken en de rivieroever, een sierlijke dans die ons ieder jaar opnieuw weer fasci

Stotram, voor deze heiligste van alle bomen in het Hindoeïsme, om zijn vele zegeningen af

neerde. Die nacht, moet ik toegeven, was ik een beetje overdonderd door al het natuurgeweld.

te smeken. Men vertelde mij dat talloze wijze voorvaderen, te beginnen met Rishi Vashish

Ik maakte me zorgen om onze koe, Nandini. Hoe zou die het vinden met al die bliksem? De

tha uit Ayodhya, hadden zitten mediteren onder het weelderige bladerdak van deze boom,

stal waarin ze lag was warm en droog, maar zou het lawaai haar niet bang maken? Moest ik

en we benaderden hem altijd met de woorden 'Vriksha rajaya namaha', ofwel 'Ik buig voor

haar niet gaan halen om bij ons te komen liggen? Ze was pas twee jaar oud, tenslotte, en ik

de deva onder de bomen'. En dan was het ook nog mijn favoriete klimboom. In feite had ik

was al acht, dus ik voelde vaak de bezorgdheid van een oudere zus voor haar.

een eindeloos lange lijst deva's. Ik was dankbaar voor deze deva's en ze gaven me een

Later die avond vertelde Baba me over de machtige stormgoden, de onstuitbare geesten

gevoel van zekerheid en verbondenheid met alles.

die 'de uiers van de hemel leegden' en levensbrengende regen aan de aarde gaven. In de

Terwijl de bliksem zijn spektakel verzorgde en wij in ons gesprek over goden en godin

Veda's staan ze bekend als Maruts. Het zijn de subtiele krachten die alles weten van de

nen waren verwikkeld, zaten we vredig bij elkaar met een kop warme drank gemaakt met

krachtige medicinale kruiden die groeien boven op de bergtoppen of diep in de buik van de

verse melk van Nandini. Mijn moeder had er naar het medicinale recept van mijn Baba

overlopende rivier. 'Dit soort buitengewone elementen en fenomenen van de Natuur noemen

saffraan, kurkuma en andere kruiden aan toegevoegd. Baba praatte rustig door met zijn

we de1Ja's of devata.' Hij bedoelde daarmee dat het goden of goddelijke wezens zijn.

sonore, rustgevende stemgeluid- het was net zozeer zijn stem als de woorden die hij sprak

'Waarom is dit van betekenis�', vroeg Baba op de toon die hij gebruikte als hij bij voor

waardoor mijn angst voor de donderwolken verdween. Hij legde uit dat de Maruts welis

baat al van plan was zelf het antwoord te geven aan de hand van de een of andere Vedische

waar onstuimig waren en dat hun wil demonisch lijkt, maar dat ze eigenlijk goddelijke helers

tekst. Dit keer deed hij dat als volgt: 'Door het kennen van een handvol aarde, is alles van

zijn. Wat zij doen, is ten gunste van alles wat leeft op de aarde. Mensen, dieren en planten

aarde ons bekend. De Veda vertelt ons dat een enkele Hoogste Werkelijkheid, Brahman, het

zouden verkommeren en sterven als de Maruts de wolken niet zouden dwingen hun water

puur goddelijke bewustzijn, de onderliggende laag is van alle levende wezens, alle werelden

los te laten en de planeet te drenken in levengevend vocht. 'Zie je, Shunya', zei Baba,

en alle goden. Als we dit eenmaal weten, hoeven we verder niets te weten. Aan de geest die

'binnenkort is alles weer groen en fris en vol met sap.'

is ingewijd in dit macrobegrip van goddelijkheid worden alle vormen van de Natuur- de vijf

Door de manier waarop Baba de 'goddelijke helers' van de Natuur beschreef, welde een

elementen (ether, vuur, lucht, water, aarde) evenals de sterren, de zon, de maan, de wolken,

golf van vreugde op in mijn hart, en een verlangen om de bulderende Maruts te bedanken,

de regen, de bliksem, stormen, rivieren, bergen, planeten en natuurlijk ook onze geliefde

maar ik had mijn mond vol kruidige melk en kwam niet verder dan het klokkende geluid van

moederplaneet de aarde - onthuld als zijnde gelijk aan de gedeelde waarheid van ons be

het doorslikken. Ik bleef verder stil en luisterde naar Baba. Met mijn kinderlijke geest wist ik

staan. Dit zijn waarlijk verlichte vormen in het gedeelde web van goddelijk bewustzijn.'

niet of hij verhaaltjes aan het vertellen was of een wijze les deelde, want die twee liepen bij

'Zie je, Shunya', zei hij. 'hoe de Veda ons het oorspronkelijke beeld van eenheid heeft gegeven, zelfs binnen de veelvormigheid van onze ervaringen? Er bestaat geen veelvuldig heid of hiërarchie in de godenwereld. Er is alleen een alomtegenwoordig besef van eenheid en heiligheid.' Ik vond het fijn om te weten dat we leven in een wereld die gevuld is met deva's. Ik had

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL

Baba vaak door elkaar. Maar ik wist dat het iets belangrijks was, iets wat ik later aan de hele wereld zou moeten vertellen. Daarna vertelde Baba hoe onze kale en uitgedroogde aarde, uitgeput van de brandende zomerhitte, weer zijn heerlijk frisse, groene overvloed zou krijgen. Ik wist dat ik de volgende dag op weg naar school overal kleine bloemetjes en grassen en kruiden zou zien die er de

zelf nog niet de woorden om uitdrukking te geven aan Baba's lessen van die avond dat de

dag daarvoor nog niet geweest waren. Van de ene dag op de andere zou een kaal landschap

Maruts ons huis kletsnat regenden, maar Baba gaf woorden aan mijn spirituele intuïtie. Hij

weer in al zijn kleurrijke overvloed tot leven zijn gekomen.

gaf uitdrukking aan de ervaring van heiligheid in alle hoeken en gaten van ons bestaan. Ik

En zo ging het ook. Want de regens brengen de boodschap van het leven en de belofte

had dit zelf al aangevoeld, ook al zou het nog jaren duren voordat ik het zelf in woorden kon

van continuïteit, kruiden, vruchtbaarheid, overvloedige oogsten, gezondheid en geluk voor

uitdrukken.

iedereen. De helende cirkel loopt altijd door en is niet te stoppen.

tedere morgen liep ik graag de rivier de Sarayu in. 'De rivier is absoluut mijn favoriete

'Wij mensen', zei Baba, 'kunnen ook weer jeugdig worden gemaakt. We moeten Gods

devi', had ik in mijn achtjarige hartje besloten. Bij ons huis stond ook een oude banyan ofwel

speciale ingrediënten met aandacht toepassen.' Daarmee bedoelde mijn grootvader de

de beroemde bodhiboom, zoals die waaronder Gautama Boeddha de verlichting had gevon-

speciale voedingsmiddelen en kruiden die slechts een enkel dharma (doel) hebben, name-

lNTRODUCTlE

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTlJL

lijk het verjongen. Zoals de regens de aarde weer jong maken, kan ook ieder deel van het

en veda voor 'kennis'. Waar de Ayurveda zich mee

heid - wellicht de oudste definitie van gezondheid

lichaam dat wordt behandeld met deze gewijde en natuurlijke medicijnen weer zijn jeugdig

bezighoudt, is 'kennis van het leven' als geheel.

afkomstig uit een systematisch medisch paradigma

heid verkrijgen. Dan zullen we overlopen van een heerlijke gezondheid, net zoals de aarde

Daarmee is de reikwijdte van de Ayurvedische

- is veel breder dan die van de westerse genees

weer volop nieuw leven voortbrengt als de regen valt. Dit is een natuurlijke wet._#

wetenschap bepaald. De Ayurveda moet niet

kunde, die gezondheid definieert als 'de afwezig

worden gelijkgeschakeld aan al die andere vormen

heid van ziekte'.

van natuurlijke ziektebestrijding. De Ayurveda En zo leerde Baba mij die stormachtige avond in

De dood is onvermijdelijk, maar zoals ik mijn

gaat niet uit van een denkwijze waarin ziekte

De Wereldgezondheidsorganisatie (wHo) trekt deze westerse definitie al iets breder: 'Gezondheid

mijn jeugd over de toestand van blakende gezond

studenten leer: ziekte is een optie. We worden niet

centraal staat, maar bevordert een krachtig en

is de toestand van volledig fysiek, mentaal en

heid die voor ieder mens is weggelegd. Als we die

hulpeloos geboren, we zijn perfect zoals we zijn.

optimistisch gezondheidsbewustzijn. Het verrijkt

sociaal welzijn en niet uitsluitend de afwezigheid

bijzondere gezondheidstoestand in ere houden en

Zo zijn we gemaakt. Het leven is niet iets van

onze kwaliteit van leven door ons aan te sporen

van ziekte of andere gebreken'.3 Aan die definitie

ernaartoe leven, zullen we hem ook manifesteren.

van de WHO ontbreekt echter nog de spirituele

gisteren of van morgen, het is vandaag, hier en nu,

maatregelen te nemen ten gunste van ons welzijn,

Onze natuurlijke gezondheid houdt zo veel meer

in de keuzes die we maken op dit moment. Dit is

zoals het eten van pure, versbereide maaltijden en

dimensie, en dus is deze nog niet zo veelomvat

in dan de afwezigheid van ziekte waar de westerse

het belangrijkste wat we moeten onthouden. Deze

het uitvoeren van zowel dagelijkse als seizoens

tend als die van de Ayurveda.

geneeskunde zich op richt. Het is een uitbundige,

omslag in ons bewustzijn, van het vechten tegen

gebonden rituelen. De vermaarde Ayurvedische

vruchtbare, bloeiende en onuitputtelijke toestand

ziekte naar het afwegen van de keuzes die we

wijze Rishi Sushruta, die zou hebben geleefd in de

gezondheid van de mens in al onze dimensies -

van welzijn. Onderschat nooit waartoe het fysieke lichaam in staat is. Daarin ligt de enorme kracht besloten die latent in jou aanwezig is, klaar om

De Ayurvedische geneeskunde benadert de

vandaag maken ten aanzien van onze levensstijl,

eerste en tweede eeuw, wordt gezien als de vader

niet alleen de lichamelijke en geestelijke, maar

kan ons leiden naar de magische vruchten van een

van de holistische Ayurvedische chirurgie en de

ook de dimensie van de ziel. Met behulp van de

waar en blijvend welzijn van binnenuit.

auteur van een van de belangrijkste verhandelin

Ayurvedische visie kunnen we streven naar welzijn

gen over dit onderwerp. Hij geeft daarin een

en gezondheid in heel de complexiteit van ons

De kracht om onszelf te veranderen op ieder

door jou te worden ontdekt en door jou eigen te

niveau - het lichaam, de geest en de ziel - dat is de

mooie definitie van gezondheid, die goed de

wezen: fysiek

worden gemaakt. Als je je niet goed voelt, kijk

belofte van de Ayurveda. De oude wijzen die de

reikwijdte van de Ayurvedische visie aangeeft.

zintuiglijk (aimdrika), sociaal (samajika) en natuur

dan nooit alleen naar je ziekte. Laat je ziel en je

Ayurveda ontwikkelden, waren vervuld van het

Volgens de wijze Sushruta is een gezond mens

lijk spiritueel (adhyatmika).

geest niet terneerslaan en geef het niet op. Weet

idee dat we de natuurlijke intelligentie van het

iemand die een balans heeft gevonden tussen de

dat je lichaam vol van genezende kracht is. Je

lichaam moesten bestuderen, de aangeboren

fundamentele fysiologische factoren - inclusief de

lichaam is net als de aarde, waarin het zaad van

immuniteit voor de slijtage van het leven. Als we

drie dosha's (vata, pitta en kapha, die ik later nog

zijn wij meer dan onze losse onderdelen - onze

de gezondheid sluimert en geduldig wacht op

bewust onze goede gezondheid cultiveren door

uitvoerig zal bespreken) - alsmede een regelmaat

organen, structuren en functies. Wij zijn een

regen. Net als de bloemen van de moesson wacht

middel van een aandachtige levensstijl en verjon

in het digestieve en metabolische proces, stevig

geheel. Wij zijn in alles en alles is in ons. Dat zijn

je lichaam op jou om het net dat beetje liefde te

gende voeding en medicijnen, kan ons lichaam een

heid van zijn biologische weefsels en efficiëntie in

niet zomaar mijn woorden, het is wat de oude

geven. Dan zal het onzichtbare potentieel ont

transformatie ondergaan. We kunnen een gezond

het uitscheidingsproces. Wanneer de zintuigen, de

wijzen van de Ayurveda ons leren.

luiken in een prachtige gezondheidsbloesem.

heidstoestand bereiken waarin een overvloed aan

geest en het intellect van die persoon in harmonie

Wees je bewust van de verbazingwekkende rege

energie onbelemmerd zijn weg kan vinden. Dat is

zijn met het innerlijke Zelf, ofwel Atman, dan

over het belang van het holistisch beschouwen,

neratieve kracht van je lichaam, een kracht die

de Ayurveda.

wordt swastha, ofwel de optimale gezondheids

diagnosticeren en behandelen van patiënten, maar

toestand bereikt. 2

reeds duizenden jaren geleden is in de Ayurveda

aanwezig is in al zijn weefsels, tot in iedere af zonderlijke cel. Als het maar even de kans krijgt - dankzij de juiste voeding en positieve levens

De definitie van Ayurveda

omstandigheden - zal het lichaam zichzelf willen genezen.

Zo is gezondheid dus in de Ayurveda een

(sharirika), mentaal (manasika),

ln de Ayurveda zijn al onze ervaringen stuk voor stuk van even groot belang. ln de Ayurveda

ln onze tijd vliegt de retoriek je om de oren

een volstrekt praktisch en hanteerbeer stelsel geïn

toestand van welbevinden op basis van een balans

troduceerd waarmee dit soort holistische idealen

De strekking van het begrip 'Ayurveda' ligt al

tussen het fysieke lichaam, de zintuigen, de psyche

ten aanzien van gezondheid kunnen worden

besloten in het woord zelf. Ayu staat voor 'leven'

en de ziel. De Ayurvedische definitie van gezond-

toegepast, inclusief de onderlinge verwevenheid

INTRODUCTIE

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTlJL

van gezondheid en onze omgeving, maatschappij

'droomhuis' boven op een heuvel te midden van

een stuk en als hij wakker werd, stond hij 'hele

de ruimste zin van het woord (maatschappelijk,

en cultuur.

tien hectare groene schoonheid van het dak was

maal aan'. Hij zei: 'Toen ik de Ayurveda ontdekte,

interpersoonlijk, klimatologisch en ook geogra

gevallen.

dacht ik dat ik me de koning te rijk zou voelen.

fisch) als onlosmakelijk met elkaar verbonden

Na acht maanden studeren voel ik me de keizer

worden beschouwd. Onze kwaliteit van leven is

te rijk!'

niet zomaar een los gegeven dat indirect wel wat

Een voorbeeld. Op een gegeven moment meldde zich een man bij Vedika Global die zich

Na een operatie kon hij weer lopen zonder

wilde bevrijden van de symptomen die hem

stok en de resterende pijn wist hij grotendeels te

kwelden. In plaats daarvan vond hij swastha, een

bestrijden met een waaier aan behandelwijzen

toestand van intense gezondheid die wordt geken

Op langere termijn was de steun die Duncan

invloed heeft op onze gezondheid. Integendeel,

zoals triggerpointtherapie, myofasciale deblok

ondervond van de Ayurveda van werkelijk onschat

het is het belangrijkste aspect van onze gezond

merkt door innerlijke vrijheid en voldoening. De

keringstechnieken, acupunctuur, chiropractie en

bare waarde. Toen hij zestig was, was hij begonnen

heid.

ervaring was zo intens en vreugdevol dat hij

veelvuldige therapeutische massage.

met medicijnen voor een licht gestegen bloeddruk

uitriep: 'lk voel me de keizer te rijk!' Hoe vaak kom jij bij de dokter vandaan met een gevoel dat je wel van de daken wilt schreeuwen?

DE KEIZER TE RIJK MET AYURVEDA!

Het jaar daarop ontdekte Duncan de Ayurveda

Vanuit dat besef verzoent de Ayurveda de

en had hij last gekregen van bijwerkingen op zijn

mensheid weer met de wetten van de Natuur,

en naarmate zijn gezondheid van binnenuit ont

blaas. Maar nu hij bewuster omging met het

zodat we kunnen ervaren dat onze innerlijke natuur en de externe Natuur werkelijk een en

waakte, werden een voor een zijn resterende

opstaan en naar bed gaan, zichzelf dagelijks mas

fysieke problemen opgelost. In de eerste paar

seerde met olie en een eenvoudig Ayurvedisch

hetzelfde zijn. Het leren begrijpen en ervaren van

maanden verloor hij een kilo of vijf overgewicht,

dieet volgde, was Duncan in staat om al die medi

deze essentiële eenheid houdt in dat we in het

alleen maar doordat hij vier keer per week Ayurve

cijnen uit zijn dagelijkse programma te schrappen.

diepst van onszelf tot rust beginnen te komen.

De eerste keer dat Duncan aanklopte bij Vedika

disch at (twee keer bij Vedika Global en twee keer

De resultaten van zijn meest recente medische

In plaats dat we ons bewust of onbewust verzetten

Global was dat voor een basiscursus Ayurvedische

bij een andere student die khichadi, een gerecht

onderzoeken waren de beste die hij in vijf jaar had

tegen de wetten van de Natuur, gaan we actief met

zelfhulp voor beginners. Dat was vier jaar geleden.

met rijst en linzen, voor hem maakte). 'En ik heb

gehad. ln zijn blog schreef hij: 'Een van de doelen

de Natuur samenwerken.

Sindsdien is hij twee keer teruggekomen voor

er niet eens mijn best voor gedaan!' Ook had hij

die ik mijzelf nu stel, is om nog dertig jaar gezond,

dezelfde cursus. Toen ik hem eens vroeg waarom,

geen moment het idee dat hij iets tekortkwam op

gelukkig en pijnvrij door te leven, hier boven op

Als we gewoon maar ophouden met die strijd en

grinnikte hij en zei: 'lk vind het eten zo lekker.'

die 'gezonde' avondjes, want hij vond het eten

mijn heuvel in mijn kleine camper, in alle rust en

de Natuur het over laten nemen, zal een blijvende

voedzaam en heerlijk van smaak.

vrede tussen de bomen en met dit geweldige

gezondheid haar rechtmatige plaats weer innemen

uitzicht op de Natuur. Dankjewel, Ayurveda,

met alle bijbehorende comfort, verlichting en

dat ik kan geloven dat dit mogelijk is!'

vreugde. Zo simpel is het. Daarom gaat het in dit

Dat was een grapje van hem. Ja, hij genoot duidelijk van het eten, maar hij haalde veel meer

Tegen het einde van zijn eerste cursus van

En dat is echt alles wat we hoeven te doen.

uit zijn tijd bij ons dan een lekkere maaltijd. Deze

twee maanden was zijn postnasale aandoening

68-jarige man was een echte zoeker, die actief de

verdwenen, evenals een cyste die hem lange tijd

mogelijkheden voor zijn eigen genezing aan het

veel jeuk had bezorgd, en hij was verlost van een

exploreren was. Nog maar vijf jaar daarvoor had

levenslang probleem met constipatie. Daarnaast

De eerste groene geneeskunde

de Natuur. De gezondheidslessen hebben hier de

hij een vol en creatief leven geleid en geen

boek over de Ayurveda ook steeds over het weer vertrouwd raken met de wetten en de ritmes van

had hij kennisgemaakt met de Ayurvedische

Als gecanoniseerd gedachtegoed onderschrijft de

vorm gekregen van adviezen voor een Ayurvedi

moment stilgestaan bij de gezondheid van zijn

manier van hydrateren - een paar slokjes water

Ayurveda een fundamentele waarheid: Hoe dichter

sche levensstijl.

eigen lichaam. Hij was afgestudeerd als psycho

als je dorst hebt, en niet tegen heug en meug acht

we bij de Natuur en de natuurlijke leefwijze blijven,

loog en had dertig jaar gewerkt in de informatise

glazen water per dag wegwerken - en hoefde hij

hoe gezonder we zullen zijn. Hoe verder we afdwalen

ring. ln zijn vrije tijd was hij vrijwilliger bij de

niet langer iedere nacht twee keer zijn bed uit om

van de Natuur, hoe meer we zullen lijden. Het advies

Eerst rust en vrede, dan gezondheid

school van zijn kind en had hij cursussen gevolgd

te plassen. Dankzij Ayurvedisch advies ten aanzien

van de oude Ayurvedische wijzen is om bewust te

De Ayurveda leert ons hoe we vrede kunnen

bij tientallen colleges, die hem uiteindelijk een

van rustig in slaap vallen kwam hij trouwens ook

leven door onze innerlijke natuur (de micro

vinden in de fysieke, psychologische en spirituele

titel in de scheppingsspiritualiteit hadden opge

veel makkelijker in slaap. Had hij daarvoor vaak

kosmos) in harmonie te brengen met de externe

dimensies van ons bestaan. In de vredige tuin van

leverd. Zijn leven had een dramatische wending

maar een uur of vier per nacht (en onrustig)

Natuur (de macrokosmos). Dat is de reden dat in

de Ayurveda staat de gezondheid kalm op ons te

genomen toen hij tijdens het bouwen van zijn

geslapen, nu sliep hij rustig zes of zeven uur aan

de Ayurveda het individu en zijn omgeving in

wachten, zonder een spoor van het soort spektakel

lNTRODUCTlE

dat we kennen van verzekeraars, of van medicijnen

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTl]L

•

met al hun bijwerkingen, of onbetaalbaar dure en risicovolle experimentele operaties. ln de vredige tuin van de Ayurveda ontluikt de bloem van de

•

de slaap, die ons koestert in de schoot van

waarin we de tevredenheid smaken van het berei

Eenheid van de macrokosmos en

de goddelijke Moeder;

ken van onze doelen in het leven, inclusief die van

de microkosmos

en ten slotte, wanneer onze geest door al

overvloed, plezier en zelfverwezenlijking. De

Een fundamenteel uitgangspunt van de Ayurveda

deze dingen geheel tot rust is gekomen:

Ayurveda geeft ons niet alleen het recht op welzijn

is het idee dat er geen verschil bestaat tussen de

gezondheid op natuurlijke wijze. Hij ademt de

de meditatie, die ons terugvoert tot ons

en gezondheid hier op aarde terug, maar geeft ons

microkosmos (pindanda), in dit geval het lichaam,

lucht die vol vrede is, absorbeert de warmte van

spirituele centrum.

ook de kans om in contact te komen met onze

en de macrokosmos (Brahmanda), ofwel de

transcendente spirituele essentie. Het beste van

Natuur, het universum. Dit wil zeggen dat jij zelf

Met behulp van al deze helpers zullen we de totale

alles is nog dat dit pad naar gezondheid heel

en je omgeving in wezen een en hetzelfde zijn.

gezondheid ervaren.

gemakkelijk te bewandelen is: je kunt werken aan

Logisch, als je erover nadenkt. Jij en het universum

je welzijn en gezondheid door de Ayurvedische

bestaan uit dezelfde 'grondstoffen'. Wat in de

een stralende, natuurlijke zon, nipt van het water dat op zijn blaadjes druppelt en reikt met zijn wortels diep in de aarde. De Ayurveda helpt ons eraan te herinneren dat gezondheid niet de bron

Wat een diepgaand inzicht van de Ayurveda,

van ons welzijn is - welzijn is de bron van onze

die al duizenden jaren bestaat en ons duidelijk

principes toe te passen in je eigen huis, in je eigen

Indiase geschriften wordt aangeduid als de vijf

gezondheid.

maakt dat een lichaam dat voldoende is uitgerust,

keuken en je tuin, en op je eigen kleine meditatie

elementen (ruimte, lucht, vuur, water en aarde)

goed is gevoed, comfortabel is in zijn natuurlijke

bank.

Aangezien het lichaam een manifestatie is van de wetten van de Natuur, wordt het lichaam

ritmes en zich gesteund weet door vredige

gevoed door de liefhebbende, verzorgende en

contemplatie zichzelf steeds opnieuw, en weer

eeuwig vredige helpers van de Natuur:

opnieuw zal vernieuwen. Dat is de belofte van de Ayurveda.

•

een gecultiveerde en inspirerende sacrale

Gelukkig voor ons hebben de oude wijzen

zijn de bouwstoffen van zowel het menselijk lichaam als al het andere dat we aantreffen in de

Het pad naar de wijsheid

Natuur.

van de Ayurvedische levensstijl

Tussen macrokosmos en microkosmos

Een wijze levensstijl houdt in dat je je dagelijks

vindt een permanente wisselwerking plaats

ruimte voor een leven in reinheid en puurheid;

nooit copyright geclaimd op hun gezondheids

bewust bent van je hele levensreis. ln die zin is de

De interactie tussen het individu en de wereld

frisse lucht om diep in te ademen, vol vreugde

bevorderende wijsheid, of gesteld dat deze kennis

Ayurveda een pad dat leidt naar gezondheid. ln

wordt gerepresenteerd door chronobiologische

en de wetenschap dat deze als een levenskracht

alleen toegankelijk is voor diegenen die er net zo

het Sanskriet is het woord dat dit pad beschrijft

ritmes: dag en nacht, de wisseling van de seizoenen.

in ons wezen is;

uitzien als zij of dezelfde goden aanbidden. ln

swasthavritta. De doelstellingen van swasthavritta

Daarom is het van belang een levensstijl te ont

voldoende licht van de stralende zon, die ons

plaats daarvan hebben ze helder uiteengezet dat er

zijn: gezonde mensen gezond houden, veroude

wikkelen die rekening houdt met deze ritmes.

lichaam en onze geest vervult van leven;

een collectief lijden bestaat en hebben ze in hun

ring en vroegtijdig overlijden voorkomen, gezond

Die levensstijl moet het menselijk lichaam in staat

puur water om te drinken, dat ons wezen

welwillende compassie laten weten dat de Ayur

heid en een volmaakt gelukkig leven bevorderen.

stellen zich aan te passen aan de veranderingen in

verzorgt en fysieke zowel als metaforische

veda een bron van universele kennis is, die ons van

verlangens stilt;

dit lijden verlost. Zo is de Ayurveda een kostbaar

Ayurvedische wetenschap, die ieder hun rol spelen

van richtlijnen die op iedere dag van het jaar

•

vrede met Moeder Aarde en vrede met haar

geschenk aan de gehele mensheid, die in alle tijden

bij onze reis over het pad naar gezondheid, ver

hetzelfde zijn, maar om in harmonie te blijven met

Natuur, onze eerste moeder en levensgever;

relevant zal blijven en op alle leven van toepassing

klaren de relatie tussen onze gezondheidstoestand

de veranderende macrokosmos is het belangrijk

•

biologisch geteeld voedsel dat past bij het

is, inclusief de planten en de dieren.

en de kosmos. Daarnaast zal ik in dit boek steeds

om onze voeding en levensstijl te laten meever

terugkomen op de drie zaken die een fundament

anderen met de seizoenen.

seizoen, klaargemaakt met liefde en voedzame

•

De Ayurveda doet geen poging ziekte uit te

Een aantal overkoepelende thema's van de

zijn omgeving. ln de westerse traditie gaan we uit

kruiden;

bannen, maar wil onze aangeboren afweer en onze

vormen onder ons pad, namelijk slaap, seks en

lichamelijke inspanning, die opwekkend

kracht versterken, zodat we bestand zijn tegen

voeding. Als we werkelijk gezond willen zijn, zijn

werkt en ons vult met vitaliteit;

ziekte en altijd een goede gezondheid genieten.

deze drie van essentieel belang.

de seksualiteit, die ons blij maakt en doet

De Ayurveda biedt een manier om gezond te leven,

geeft een gedetailleerde omschrijving van zowel

glimlachen;

een pad van aandachtig leven dat ons leidt naar

onze dagelijkse hygiëne (dinacharya) van ontwaken

een bestaan als meesters van onze bestemming,

tot en met naar bed gaan als voorschriften met

Een levensstijl die meerdere ritmes volgt De gezondheidsleer van de Ayurveda (swasthavritta)

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL

lNTRODUCTlE

betrekking tot de verschillende seizoenen

ons verlangd wordt, zoals op zoek gaan naar

klok. De dosha's zijn in de kosmos in voortdurend

op onze individuele fysiologische en psycho

(ritucharya). Afhankelijk van de tijd van het jaar,

voedsel rond de middag. Maar met behulp van de

wisselende verhoudingen aanwezig en ze zorgen

logische toestand. De Ayurveda adviseert ons

bepalen deze twee samen onze levensstijl.

Ayurveda kunnen we dit nog veel preciezer

voor variabiliteit in het fysiologische proces van

om bewust te kiezen voor een dagindeling die

plannen. De Ayurveda verklaart waarom het ritme

alle levende wezens. ln die zin zijn ze de brandstof

rekening houdt met deze wisselingen. Laten we

bestaat en die kennis helpt ons om meer gelijke

van onze 'levensmotor'. Er zijn drie types dosha's,

daar nog eens in wat meer detail naar kijken.

De drie pijlers onder onze gezondheid

tred te houden met de natuurlijke klok. Daarom

die zijn te onderscheiden naar hun actieve (pitta),

Zoals gezegd zijn slaap, seks en voeding de pijlers

zijn de hoofdstukken in dit boek geordend naar de

statische (kapha) en variabele (vata) aard.

onder onze gezondheid. ln de Ayurvedische weten

tijd van de dag, om te beginnen met het opstaan

schap spelen ze daarom alle drie een belangrijke

en te eindigen met het slapen gaan.

rol. Wanneer ze met elkaar in balans zijn, krijgt het

Soms lijkt het in ons drukke leven onvermijde

Ons hele leven lang, van geboorte tot dood,

Statische energie: de statische of matte energie die we de dosha kapha noemen, is op zijn sterkst

zijn de dosha's non-stop aan het werk om het

in de macrokosmos tussen zes en tien uur, zowel

proces dat we 'leven' noemen op gang te houden,

's ochtends als 's avonds. Dan vertoont het lichaam

menselijk lichaam voldoende te eten (niet te veel,

lijk dat we een ander ritme aanhouden om 'dingen

met alle s wat daarbij hoort om een levend en

de matheid die hoort bij kapha, want de macrokos

niet te weinig) en voldoende slaap (niet te kort,

gedaan te krijgen' en missen we de signalen van

functionerend organisme te kunnen zijn. De

mos en de microkosmos zijn van nature met elkaar

niet te lang) en is het seksueel actief (op een

onze innerlijke klok. De techniek heeft het moge

dosha's zorgen voor de groei (pitta), de instand

in harmonie. Daarom kunnen we dan slaperig zijn

gezonde manier). Wanneer de balans tussen deze

lijk gemaakt dat we kunnen doen wat we willen

houding (kapha) en de uiteindelijke ontbinding

en loom in de ledematen, of de neiging hebben om

drie verstoord is, kunnen en zullen we last krijgen

wanneer we maar willen. We kunnen eten koken

(vata) ofwel de dood van cellen. Ze staan voor ons

belangrijk werk voor ons uit te schuiven. Een wijze

van allerlei aandoeningen, van hoofdpijn tot

op elk moment van de dag of nacht. We kunnen

anabolisme (kapha), katabolisme (vata) en metabo

levensstijl betekent dat we op dit soort momenten

onvruchtbaarheid.

onze slaapkamer verduisteren en de hele dag

lisme (pitta).

bewust op een tegengestelde manier in actie moeten komen, dat we actief de fysiologische en

ln dit boek zal ik, behalve de andere fundamen

doorslapen. We kunnen de hele nacht doorwerken

tele filosofieën, gezondheidsbevorderende principes

op onze computers. Maar zo kunnen onze natuur

fundament onder ons bestaan, het 'zijn' van ons

psychologische matheid moeten tegengaan door

en tradities van de Ayurveda ook steeds allerlei

lijke bio-signalen hopeloos verstoord raken. Als

lichaam, of laten we zeggen de vaste vorm van ons

bijvoorbeeld te gaan lopen, werken of andersoortige

levensstijladviezen geven die zorgen voor een

dat gebeurt, kunnen we ons brein resetten om

lichaam, wordt gerepresenteerd en verzorgd door

inspanningen. We moeten de matheid niet voeden

goede balans tussen deze drie pijlers.

De klok die ritme geeft aan onze levensstijl

De dosha kapha is statisch van aard. Het solide

weer de klok van de Ayurvedische levensstijl te

de dosha kapha. Maar ondanks zijn vaste vorm

door te gaan slapen, lanterfanten of ons gedachte

volgen. Door extern deze klok te volgen geven

kent ons lichaam een reeks chemische, metaboli

loos ongans te gaan zitten eten.

we onze innerlijke energieën de kans zichzelf te

sche en thermische processen. Dit is het domein

herstellen en weer terug te komen in het ritme

van pitta. Ten slotte wordt het lichaam behalve

Actieve energie: wanneer de actieve en thermische

van de Natuur.

door zijn vaste vorm en chemische processen ook

energietoestand (de dosha pitta) op zijn sterkst is,

gekenmerkt door beweging, trilling en rotatie. Alle

zo tussen tien en twee uur (zowel in de ochtend als

beweging, van grof tot uiterst verfijnd, van de

in de avond en nacht), kunnen we het best activi

stoelgang tot het denken, is het domein van de

teiten ondernemen die de hittevorming tegen

Elke periode van 24 uur wordt bepaald door het tikken van een klok, een klok waarvan de Ayur veda zegt dat we die goed moeten volgen, omdat

De drie fundamentele krachten

deze het tijdsverloop aangeeft van de energetische

van het universum

veranderingen in de macrokosmos. Daarom is het

Het feit dat de klok zo'n belangrijke rol speelt in

advies om zaken zoals slapen, opstaan, eten en

onze levensstijl hangt samen met de relatie tussen

inspanning aan te passen aan de energetische

de drie fundamentele krachten die de Ayurveda

veranderingen van de macrokosmos. Ook zonder

beschrijft, de drie dosha's: pitta, kapha en vata. ln

met elkaar in harmonie zijn, zijn kosmische fluctu

creatieve therapie te doen om de onrustige geestes

kennis van de Ayurveda is de kans groot dat we

hoofdstuk

aties in de dosha's van invloed op onze innerlijke

toestand te kalmeren. Het is zelfs zo dat de maal

deze klok volgen, aangezien we voortkomen uit

komen, maar ik geefhier vast een korte omschrij

klok. Iedere dosha heeft zo zijn vaste tijden van de

tijd die je dan eet voldoende voedzaam is om de

de Natuur en dus intuïtief zullen doen wat van

ving, omdat ze van belang zijn voor onze innerlijke

dag dat deze de overhand heeft en van invloed is

toegenomen eetlust te bevredigen die voortkomt

zullen ze alle drie uitvoerig aan bod

dosha vata. En wat hebben de dosha's te maken met onze innerlijke en uiterlijke klok? Alles! Doordat de macrokosmos en de microkosmos

gaan, in plaats van daar nog aan bij te dragen. Daarom is het Ayurvedisch advies om dan de schaduw op te zoeken, aandachtige rust te zoeken, diep te ademen, rustig te spelen of zelfs iets van

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTlJL

INTRODUCTlE

uit de toegenomen thermische energie in de

dieet en inspanning, en de behoefte aan balans

kosmos. Omgekeerd is het geen goed idee om op

tussen de dosha's die in ieder van ons bestaat. Het

die tijden van de dag het lichaam te onderwerpen

volgende lijstje beschrijft een ideale dagindeling

aan directe zonnestraling, zware inspanning waar

aan de hand van de Ayurvedische klok (met andere

veel warmte bij vrijkomt, of een hete sauna. Je

woorden: aan de hand van de dosha's). leder advies

kunt de pitta in de macrokosmos echter wel be

in dit overzicht is gebaseerd op de toestand van de

nutten om belangrijke taken af te ronden, om een

fundamentele energieën op dat tijdstip van de dag.

essay of blog te schrijven, of iets anders waar je een

Veel van deze adviezen worden nog nader uitge

actieve geest bij nodig hebt.

werkt in latere hoofdstukken.

Variabele energie: wanneer ten slotte de variabele

Bij het opstaan: sta op om zes uur 's ochtends of

energie (de dosha vata) de overhand krijgt in de

nog vroeger, bij voorkeur anderhalf uur voor

macrokosmos, van twee tot zes uur 's ochtends en

zonsopkomst {zie ook hoofdstuk 2: De vreugde

's middags, wordt in al onze fysieke en mentale

van de vroege morgen).

TABEL 1

Statisch (kapha)

Uitscheiding: over dit aspect van onze dagelijkse

vertering worden wisselvallig en we kunnen ons

levensstijl is in de Ayurveda veel wijsheid terug te

wat somber voelen. ln die toestand adviseer ik je

vinden, omdat het belangrijk is dat we dit serieus

even pauze te nemen, jezelf te herpakken en zo

nemen en omdat we baat hebben bij de dagelijkse

mogelijk even pas op de plaats te maken, of alleen

reiniging van lichaam en geest. Dit wordt bespro

Dag

Nacht

6.oo tot 10.00 uur

18.00 tot 22.00 uur

Ga tegen de stroom in: wordt wakker,

Ga met de stroom mee: beetje bij

kies voor activiteit.

beetj e steeds kalmer aan doen, zodat je beter slaapt.

Actief (pitta)

Variabel (vata)

processen de variabiliteit zichtbaar. Energie niveaus, mentale helderheid en zelfs onze spijs

De dagelijkse dosha-cyclus

22.00 tot 2.00 uur

10.00 tot 14.00 uur Blijf uiterlijk actief: werken, eten,

Blijf innerlijk actief: niet eten, niet

spijsverteren.

werken, wel spijsverteren.

14.00 tot 18.00 uur

2.00 tot 6.oo uur

Ontspannen, bijkomen , kalm aan

Slaap het eerste deel hiervan en wordt

doen: doe een dutje als dat helpt om

langzaam wakker vanaf circa 4.30 uur

weer op energie te komen.

- een mooie tijd voor yoga, meditatie en andere spirituele oefeningen.

routinematige klusjes te doen. Activiteiten die je

ken in hoofdstuk 3: Het belang van uitscheiding.

Zelfmassage met warme olie: tenzij er contra

Yoga en pranayama: yoga- en ademhalings

zijn tot ontspanning brengen, zoals meditatie,

Het is belangrijk hier een vaste gewoonte van te

indicaties zijn, doe je dit elke dag voor het douchen.

oefeningen kun je het beste doen vóór een olie

yoga en ademhalingsoefeningen, zijn ook prima

maken. Als dat eenmaal gelukt is, kunnen we de

Voor meer details, zie hoofdstuk 5: De weldaad van

massage of na het baden/douchen. Je kunt ze doen

geschikt voor deze tijden van de dag omdat ze

afval- en gifstoffen uit ons lichaam op de juiste tijd

massages, baden en schoonheidsrituelen.

in combinatie met cardiovasculaire training of als

door hun tegengestelde effect de balans weer wat

van de dag uitscheiden, zonder onnodig ongemak.

je voornaamste vorm van sport en beweging. Douchen/baden: dit volgt altijd na het oliën. Voor

Je kunt dit ook bewaren voor een later moment

Ochtendverfrissing en spiritualiteit: bet je ogen

details en tips hoe je je eigen badproducten kunt

van de dag, zolang je maag maar redelijk leeg is.

En zo zien we dat dezelfde dosha tijdens dezelfde

met wat water, drink een beetje water, buig voor

maken, zie hoofdstuk 5.

Voor meer over yoga en sporten, zie hoofdstuk 7.

24-uurs-cyclus twee keer van invloed is. Maar de

de zon, voer je rituelen ter ere van de zon uit,

beste manier om daarop te reageren, is verschillend.

mediteer. Dit wordt beschreven in hoofdstuk 2.

Zelfverzorging voor de vijf zintuigen: de meeste

Meditatie {al dan niet religieus): dit is optioneel,

van deze oefeningen worden gedaan na het baden

want religieuze voorschriften zijn cultureel

of douchen. Zie hoofdstuk 5.

bepaald; er zijn geen universele aanbevelingen

herstellen.

Voor een overzicht daarvan, zie tabel 1. Het dagelijkse verloop van de Ayurvedische

Mondhygiëne: volg de drie stappen van de Ayur

voor dat soort rituelen. Maar of je nu wel of niet je

levensstijl is erop gebaseerd dat deze rekening

vedische tandverzorging en de vijf stappen van het

houdt met de drie fundamentele energietoestan

plan voor de mondhygiëne, zoals beschreven in

Sport en beweging: cardiovasculaire training moet

eigen altaartje hebt, ik raad je wel aan om dagelijks

den. Op veel plekken in dit boek bespreek ik het

hoofdstuk 4: De kunst van de natuurlijk stralende

altijd plaatsvinden voor het eten. Voor meer infor

een paar minuten de tijd te nemen om, in stilte of

samenspel van de dosha's in iedere individuele

glimlach.

matie, zie hoofdstuk 7: Slapen, seks en gezonde

met behulp van een mantra (sacrale klanken,

inspanning.

woorden of zinnen die worden herhaald tijdens

mens, het effect van de dosha's op zaken zoals

lNTRODUCTlE

DE KUNST VAN DE AYURVEDISCHE LEVENSSTIJL

gebed of meditatie), contact te zoeken met het

begint de vata-tijd. Het spijsverteringsvuur kan

Vijf minuten middagpauze om vier uur: als je

als overdag. Vanzelfsprekend moet deze maaltijd

universeel goddelijke. In dit boek vind je, waar dat

dan wat ongelijkmatig zijn, wat het verteren van

de pauze om twee uur overslaat, is het van groot

seizoensadequaat en licht verteerbaar zijn. Zie

van toepassing is, suggesties voor mantra's voor de

een volledige maaltijd bemoeilijkt. Als je om de

belang om rond vieren een korte snackpauze in te

hoofdstuk 6 voor tips en voorschriften. Als je deze

ochtend, de late avond en rond de maaltijden.

een of andere reden een keer de lunch moet over

lassen. Als het in je werkschema past, is het ook

maaltijd een keer overslaat, neem dan in ieder

slaan, kun je na twee uur een lichte, warme snack

goed om beide pauzes te nemen. Een paar van dit

geval wat slokjes warm water of, als je spijsver

Ontbijt: de eerste maaltijd van de dag moet je

eten of gekruide warme melk drinken. ln hoofd

soort korte pauzes kunnen groot effect hebben op

teringsvuur dat toelaat, wat gekruide warme

eten vóór acht uur 's ochtends. Vroeger mag ook,

stuk 6 vind je tips voor de verschillende seizoenen

je welzijn. De pauze om vier uur is een goed

melk. Drink rustig en langzaam.

natuurlijk, als het maar na je ochtendoefeningen

en recepten staan in bijlage 4.

moment om een stukje fruit van het seizoen of een

is. Het ligt er maar aan hoe laat je opstaat. Hoe

kleine, warme snack (hartig of zoet) te eten voor je

Tussen diner en bedtijd: als het weer het toelaat,

vroeger je begint met je ochtendprogramma, hoe

Honderd stappen: als je kunt, ga dan na de lunch

vata-balans, of een warme drank te nemen. Neem

maak je na het diner een rustige wandeling, alleen

eerder je trek zal krijgen. Voor het beste bioregu

in de bliksemhouding (vajrasana) zitten en loop

echter niet een warme drank in combinatie met

of met vrienden of familie. Doe daarna iets leuks,

lerende effect moet je proberen een vaste indeling

daarna honderd stappen. Met deze lichte inspan

een snack en neem geen yoghurt of andere zuivel

zoals lezen, zelfverzorging, bidden, mediteren, of

aan te houden, ook in het weekend! ln hoofdstuk

ning ga je de opbouw van de matte energie (kapha}

bij je fruit. Zie hoofdstuk 6 voor gezonde snacktips

op bezoek gaan bij vrienden of familie. Dit is niet

6 (De waarde van eten volgens het seizoen) en

in je lichaam tegen. Hoe jouw individuele

en informatie over aanbevolen hoeveelheden en de

de tijd om uitgebreid achter de computer te gaan

bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen) vind je

dosha-huishouding ook is, ga niet op bed liggen of

juiste keuzes in de verschillende seizoenen.

zitten, dossiers door te nemen, je administratie te

recepten en seizoensgebonden aanbevelingen.

in je stoel hangen voor een middagdutje. Ga na

Stem je ontbijt, net als de andere maaltijden, altijd

wat lichte inspanning weer aan het werk.

af op het seizoen en de kracht van je spijsver

doen of zwaar huishoudelijk werk, enzovoorts. Optionele oefeningen: tussen vijf uur en half zes

Houd het bij eenvoudige routinematige klusjes die

kun je nog een late middagsessie yoga en pranayama

ook nog ruimte laten voor het genieten van aange

teringsvuur (daar kunnen ook andere factoren dan

Vijf minuten middagpauze om twee uur: het is

inpassen. Dit helpt je jezelf te focussen voor de

naam gezelschap, ontspanning of spirituele studie.

de dosha's bij betrokken zijn). Eet al je maaltijden,

van groot belang om even te ontspannen in de

avond die op je wacht. Yoga helpt ook tegen de

indien mogelijk, met je gezicht naar het noorden

vroege middag, al is het maar vijf minuten, want

vermoeidheid die zich kan opbouwen tijdens een

of noordoosten. Deze en andere tips vind je in

dan staat de overgang naar variabele energie, vata,

dag hard werken. Een avondsessie moet minder

gebruik te maken van de statische energieperiode

hoofdstuk 6.

voor de deur. Een korte pauze helpt je om vooraf

zwaar zijn dan een ochtendsessie, want op dit

die 's avonds rond tien uur eindigt, kun je je avond

Rond het slapen gaan: om zo goed mogelijk

alvast te focussen. Kleine beetjes warm water zijn

tijdstip blijft de energie variabel. Als je niet veel tijd

het best zo indelen dat je tegen tien uur naar bed

Tussen ontbijt en lunch: de ochtenduren zijn de

dan goed, want warmte compenseert vata (voor de

hebt (omdat je het eten moet klaarmaken of de

gaat. De kapha-energie in de macrokosmos zal je

beste tijd om productief te zijn en intellectueel

werking van de energie- of dosha-balans, zie

kinderen moet helpen met huiswerk of een van die

helpen om zo efficiënt mogelijk de slaap op te

uitdagend werk te doen. Dit is de tijd dat pitta het

hoofdstuk 1: Wetenschap en spiritualiteit van de

vele andere taken die om je aandacht vechten) zorg

wekken in de microkosmos (dat ben je zelf!). Zie

sterkst is, wat de geest helpt om effectief te zijn bij

Ayurveda). Je kunt ook een eetlepel pure, rauwe,

dan dat je ten minste een korte wandeling maakt of

hoofdstuk 7 voor tips en voorschriften met betrek

het oplossen van problemen en ingewikkelde

ongekookte honing nemen (niet tegelijk met

ga gewoon even zitten op een rustig plekje, doe je

king tot een goede nachtrust. Als je seksueel actief

zaken uitzoeken.

water, want die twee gaan niet samen). Honing is

ogen dicht en doe wat ademhalingsoefeningen. Al

bent, is het volgens de Ayurveda beter om

met name goed als je energie verliest. Na deze

doe je dit maar vijf minuten, je zult er meer energie

's avonds voor het slapen seks te hebben dan

Lunch: dit mag de zwaarste maaltijd van de dag

pauze kun je weer aan het werk, maar probeer je

van krijgen. Zie hoofdstuk 7 voor suggesties.

's ochtends als je net wakker bent. Ook om te lezen

zijn, want dit is de tijd dat de scherpe energie, de

dan te beperken tot lichte werkzaamheden en in

dosha pitta, het krachtigst is. Dit heeft invloed op

ieder geval geen fysiek zwaar werk. Het is tenslotte

het spijsverteringsvuur, dat ook rond deze tijd het

vata-tijd, en geen geschikt moment om je vrienden

Dit zou de lichtste maaltijd van de dag moeten

krachtigst is. Eet je lunch bij voorkeur tussen

te helpen verhuizen.

zijn, want de tijd van de statische energie is begon

Bedtijd: probeer je de gezonde Ayurvedische

nen, dus je spijsvertering is wellicht niet zo actief

slaapgewoontes eigen te maken (zie hoofdstuk 7).

twaalf en half een, en nooit na tweeën, want dan

wat de Ayurveda zegt over seks blader je door naar Diner: eet je avondeten voor zeven uur 's avonds.

hoofdstuk 7.

lNTRODUCTlE

DE KUNST VAN DE AYURVEDlSCHE LEVENSSTIJL

Zelfs als je nu geen problemen hebt met slapen,

ongeacht je leeftijd en ongeacht de diagnose die je

stressniveau, beter slapen, een versterkte afweer,

verwoestende ziektes, en geneesmiddelen met

zul je hiermee toekomstige slaapproblemen voor

boven het hoofd hangt, kunt beginnen met een

betere lichamelijke conditie, een beter humeur,

repercussies in de vorm van onbehandelbare en

komen. ln hoofdstuk 7 vind je ook informatie over

levensstijl die is geïnspireerd door de Ayurveda. Als

grotere helderheid van geest, meer enthousiasme

onomkeerbare consequenties - achter je laten als

bepaalde spirituele overwegingen en mantra's voor

je wilt, kun je eerst je dokter nog om advies vragen,

en goede zin, en een verhoogde creativiteit.

een boze droom.

de nacht.

dat is altijd een goed idee. Maar de gewoontes van

Hoe gebruik je dit boek?

Je verdient een goede gezondheid. Als je de

Er loopt een kronkelend pad door dit betoverde

de Ayurvedische levensstijl zijn op zich niet

Ayurvedische geboden ten aanzien van levensstijl,

bos van de Ayurveda. Om dat pad te kunnen

medisch van aard en het is zeker niet de bedoeling

voeding, denken, seks, inspanning, slaap en ont

bewandelen moeten we het onze volledige aan

dat je er bestaande voorschriften voor opzijzet.

spanning volgt, ga je leven op een manier die in

dacht geven en accepteren dat we zelf verantwoor

Mijn opzet met dit boek is dat het je helpt om de

Het is vooral belangrijk dat je je gezonde verstand

harmonie is met de Natuur. Die levensstijl zal je

delijk zijn voor het sturen van onze levensloop.

wijsheid van de Ayurvedische levensstijl te leren

volgt in de keuzes voor wat je direct in je levensstijl

leven beschermen en je fysieke, psychologische,

Aan oogkleppen of een af\vachtende houding

begrijpen en toepassen. lk stel voor dat je bij het

wilt veranderen en wat je later (of misschien wel

sociale en spirituele gezondheid bevorderen. Je

hebben we niets als we het Ayurvedische pad

lezen van hoofdstuk r aantekeningen maakt van de

nooit) wilt aanpassen. Niets moet.

zult de gezondheid krijgen die je verdient.

willen kiezen.

dingen die voor jou het meest relevant zijn. Blader dan door naar de hoofdstukken die daarover gaan.

Leefgewoontes waarmee we uiteindelijk

Als je al in contact bent met een Ayurvedisch practitioner (in verband met een specifieke aan

onszelf tekortdoen lijken in eerste instantie het

doening), zal die vast blij zijn om te zien dat je dit

Een goed geleefde dag

leven gemakkelijker te maken. Als onkruid beslui

boek leest en de aanbevelingen toepast die een

Soms stel ik me de wereld van de Ayurveda voor

pen ze ons en maken ze gebruik van ons gebrek

aanvulling vormen op de behandeling van je

als een groot, mystiek bos vol helend voedsel,

aan mindfulness. Als gevangenen van destructieve

ontwikkelen binnen het raamwerk van de Ayurve

ziekte. Dat laatste is het terrein van een ervaren

geneeskrachtige rivieren en watervallen vol zege

gewoontes en verslavingen leven velen van ons een

dische wijsheid.

practitioner en niet iets wat je uit een boek haalt.

ningen. Dit bos ligt aan de rand van een duister

grauw en fantasieloos leven. Maar de Ayurvedische

ln welke volgorde je dat doet, bepaal je zelf. Op deze manier vind je alle informatie die je nodig hebt om jouw eigen individuele levensstijl te

Later kun je altijd weer het boek erbij pakken

Alle tips en adviezen in dit boek zijn ontleend

stedelijk landschap dat gestaag onze gezondheid

levensstijl is van zichzelf al een kunstvorm, die ons

om weer een stukje verder te gaan op je ontdek

aan de gezaghebbende klassieke teksten van de

en ons welzijn ondermijnt. Iedereen die gewoon

uitdaagt om te mediteren, te plannen en zorgvuldig

kingsreis. lk hoop dat je dat vaak zal doen. Zoals

Ayurveda (de shastra's). Je kunt er dan ook zeker

maar even het Ayurvedische bos inloopt en gaat

onze opties af te wegen - en pas dan onze keuze te

de oude Chinese filosoofLao Zi ooit zei: 'Een reis

maken.

van zijn dat je hier kennismaakt met authentieke

zitten in de schaduw van de grote oude bomen,

van duizend kilometer begint met een enkele stap.'

kennis, op een manier die toegankelijk is voor de

wordt begroet door de oude wijzen die vertellen

Haast je dus niet, maar weet dat je met iedere

moderne mens. De levensstijllessen in dit boek

dat ware gezondheid het geboorterecht van de

heid van de exotische en majestueuze boom van

nieuwe stap weer iets dichter bij je doel bent:

zijn niet gebaseerd op 'mogelijkheden' maar op

mens is. Wat zij ons vertellen is dat ieder van ons

mindfulness onze natuurlijke opmerkzaamheid,

vitale gezondheid en blijvend welzijn.

oude kennis. Je kunt je kennis van de grond af aan

een zelfhelende entiteit is, die gebruik kan maken

zodat we in staat zijn ons eigen 'onkruid' te her kennen en te wieden: slechte gewoontes zoals

De wijsheid van de Ayurvedische levensstijl

Zodra we het bos in lopen, scherpt de schoon

opbouwen en je eigen ervaring en beoordelings

van de overvloedige mogelijkheden van de Natuur

komt je ten goede in tijden van gezondheid,

vermogen toepassen om te zien hoezeer de wijs

om zichzelf te herstellen en te vernieuwen, en dat

luiheid, roddelen, te lang doorslapen, lummelen,

maar ook in tijden van ziekte. Het beschermt de

heid van de Ayurvedische levensstijl inderdaad de

we dat keer op keer kunnen doen, wanneer we

regelmatig maaltijden overslaan, te veel eten en

gezondheid van de gezonde mens en herstelt de

weerspiegeling is van een universele waarheid.

maar willen.

een algeheel en chronisch gebrek aan organisatie.

verloren gezondheid van de zieke. Dat laatste

Tot slot wil ik je vragen om geduld te hebben.

Als je ervoor kiest om in de richting van dit

Dit zijn de dingen in ons leven die stress opleveren

gebeurt indirect, doordat het contact met het

Met een Ayurvedische levensstijl los je niet in een

magische Ayurvedische bos te lopen, zul je de

en onze gezondheid ondermijnen. Maar met een

grotere ritme, de intelligentie van de Natuur

klap al je problemen op, maar als je serieus de

wereld zoals je die kent - met zijn tegenstrijdige

klein beetje inspanning van onze kant kan de

wordt hersteld. Het is ten slotte de verwijdering

adviezen van dit boek ter harte neemt, zul je

medische theorieën, verontrustende bijwerkingen,

boom van mindfulness onze aandacht op een

van de Natuur die de bron is van alle ziekte.

binnen een paar weken de eerste concrete

onderzoeken die worden afgebroken terwijl

hoger niveau toveren.

resultaten gaan zien, zoals een merkbaar lager

miljoenen mensen nog lijden aan onbeheersbare,

Daarom is het goede nieuws dat je vandaag al,

lNTRODUCTIE

Als je het geduld hebt om kennis te nemen van

pad naar blijvende gezondheid van lichaam, geest

de wijsheid van de Ayurvedische levensstijl en deze

en ziel. En vandaag ben ik het die in alle nederig-

te laten beklijven in je ziel, zal die wijsheid een

heid jou deze kennis aanbiedt. lk nodig je uit om

krachtige onkruidbestrijder worden. De kennis die

van elke dag een dag te maken waarop je je

in deze wijsheid besloten ligt, heeft het vermogen

gezondheid beschermt en in eigen hand neemt,

om je bewustzijn te resetten en je boven je negaÂ

simpelweg door de kunstigheid waarmee je de dag

tieve gewoontes uit te tillen. Zo kom je langzaam

leeft. lk weet nog hoe mijn leraar Baba tegen me

HOOFDSTUK

Wetenschap en spiritualiteit van de Ayurveda

maar zeker los van een standaardmanier van leven

zei dat 'een goed geleefde dag een medicijn op zich

die niet langer bij je past en kun je dankbaar

is'. Zijn wijze lessen winnen voor mij nog elke dag

gebruikmaken van een nieuwe manier om voor

aan betekenis, en ik kijk vol verwachting uit naar

Toen ik negen jaar oud was, zei mijn grootvader, Baba: 'l<leine Shunya, het universum is een

jezelf te zorgen.

alle gezondheid en welzijn die zich dankzij dit

boek vol kennis. De vogels en de vissen kunnen lezen in dit boek en jij moet het ook leren.'

Al duizenden jaren lang heeft mijn familie de mensheid de weg gewezen naar dit vreugdevolle

boek mogen manifesteren.

Die dag leerde hij mij over de natuurlijke wetten die altijd en zonder uitzondering door alle levende wezens worden nageleefd. Als beloning daarvoor worden al die levende wezens te allen tijde door de universele wetten beschermd. Dit is een stilzwijgend verbond dat de universele intelligentie in stand houdt, en zelfs de wereld van de levenloze voorwerpen maakt er deel van uit. De onzichtbare wetten zijn niet religieus van aard. Ze zijn in feite onpersoonlijk maar ze gelden overal en altijd: als we leven in harmonie met deze wetten, houden ze ons gezond en maken ze het mogelijk dat we onze optimale gezondheid beÂ reiken. Met een verwijzing naar degene die ze ons gegeven heeft, noemen we deze wetten ook wel de wetten van Moeder Natuur. In de Veda's heten deze onschendbare wetten Rta. Dit wordt uitgesproken als 'ruh-ta' met een licht rollende 'r'. Het is het woord waar ons 'ritme' van is afgeleid. Maar omdat wij mensen onze eigen keuzes kunnen maken, kunnen we er ook voor kiezen om het niet zo nauw te nemen met de wetten van de Natuur, of ze zelfs compleet te vergeten. En dus moeten we ze weer opnieuw leren. We moeten een bewuste poging doen om weer met ze in contact te komen. 'Laten we dit de "zuivere wetten" noemen', zei Baba, 'want als we ons hieraan houden, keren we terug naar ons zuivere bestaan, dat altijd gezond is, en vrolijk en speels.' 'Maar ik ben al gezond, Baba, en ik hou van lachen en spelen, dus waarom moet ik me houden aan die wetten die rta of ritme heten?' (Op school kreeg ik al les in talen en ik was die avond maar wat trots dat ik Baba zulke slimme vragen kon stellen.) Baba antwoordde dat we ze opnieuw moesten leren kennen omdat wij mensen op den duur vaak vergeten wie we zijn en waar we vandaan komen. De vissen vergeten nooit wie ze zijn. Daarom hoeven ze nooit naar het vissenziekenhuis en hoeven ze nooit aan de essentie van hun bestaan herinnerd te worden. De lotus in de vijver achter ons huis twijfelt nooit aan zijn identiteit, en dus bloeit hij met hart en ziel. Hij biedt trots het hoofd aan de duistere kracht die hem naar de stinkende bodem van het troebele water onder hem probeert te

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

trekken. 'Kijk naar mij!' roept de lotus. En zelfs de stenen weten precies hoe ze steen moeten

{terwijl mijn vriendinnen droomden over mooie

via de bladzijden in het boek haar zegeningen gaf.

zijn. De innerlijke kennis van de rivieren bepaalt de stroom die zij volgen en de stroom volgt

poppen, droomde ik van een boek waar nooit een

En hoe. lk ben gezegend met mijn zoon. Wanneer

wat besloten ligt in het Rta.

einde aan zou komen en met ontelbaar veel pagi

hij er klaar voor is, zal ik hem zijn eigen exemplaar

'Maar wij mensen krijgen de ergste ziekte van allemaal, namelijk de ziekte van het ver

na's vol prachtige avonturen). Dit beeld gaf me op

geven, en hij zal er de regels in vinden die voor

geten wie we eigenlijk zijn. Wij vergeten dat we afkomstig zijn uit de Natuur en dat we de

de een of andere manier de zekerheid dat ik altijd

hem bestemd zijn.

Natuur moeten respecteren. Zonder gids zijn we nu zelfs niet meer in staat om terug te

in staat zou zijn dit boek open te slaan en een

keren tot onze natuurlijke toestand', legde Baba uit.

oplossing te vinden voor ieder denkbaar probleem.

'Maar gelukkig kan de waarheid niet worden uitgewist, ook al doen we net of die niet

Een paar maanden later, toen mijn moeder op

net als Baba dat voor mij was. Via het boek dat je

bestaat. De waarheid is gewoon de waarheid. Als we het ritme buiten ons zelf respecteren,

een avond haar ogen sloot om ze nooit meer open

nu voor je hebt, deel ik de wijsheid van de kosmi

geeft het innerlijke ritme ons gezondheid. Je lichaam, je geest en je ziel komen met elkaar in

te doen, vroeg ik Baba of dat ook in het boek

sche ritmes en vertel ik je hoe je leven beter wordt

balans en je zult niet langer de hoogste werkelijkheid van gezondheid, leven en geluk buiten

stond. Ja, zei hij, een moeder blijft maar een

als je ze respecteert. Het boek van de Natuur bevat

jezelf hoeven te zoeken. Het is alsof de oneindigheid zich van binnenuit aan je openbaart.

bepaalde tijd in een lichaam. Vroeg of laat moet ze

de juiste kennis voor iedere situatie. Dankzij dit

Dat prachtige moment is de toestand van perfecte gezondheid. En het heeft niets te maken

weer opgaan in Moeder Natuur, waar ze ooit uit

boek kan ik onder alle omstandigheden tegelijker

met magie, het is geen mystieke ontmoeting. Het is gewoon het feit dat jij en ik ons weer

voort is gekomen, zodat ze nog beter voor ons kan

tijd in de wereld staan en in contact zijn met het

bewust worden van wie we werkelijk zijn, waarna we kunnen leven met vertrouwen in onze

zorgen. Wat een prachtige waarheid was dat.

hogere. lk kan spontaan en toch in balans zijn, en

eigen kracht, en op ons recht om te genezen door middel van onze intenties, sacrale ge

Later ontdekte ik dat het boek, hoewel de

dachten en de zuivere bestanddelen van de Natuur: zon, lucht, aarde, en voedsel dat goed

inhoud aan het oneindige raakt, toch minder

deel, is de natuurlijke zegening van de Ayurveda,

groot is dan een huis van twee verdiepingen. Het

een zegening voor alle mensen.

de intelligentie van de seizoenen', zei Baba.

paste netjes op mijn boekenplank. Het boek had inmiddels ook een titel gekregen: het is het klas

leven en het leven van de Natuur buiten ons. Daarom is het zo belangrijk dat ons dagelijks

sieke Ayurvedische geschrift Charaka Samhita,

Het concept van Rta

leven goed aansluit op het Rta.

geschreven door de verlichte wijze Charaka, die

Vliegt er ooit wel eens een planeet uit zijn baan

leefde in de tweede en derde eeuw voor onze

om op eigen houtje het heelal te verkennen? Is het

bodhiboom, waar ik zo graag in klim en klauter? Lezen die allemaal het boek van de natuur

jaartelling. Toen ik zelf moeder werd, hield ik het

niet zo dat onze aarde altijd in hetzelfde tempo om

dat we Rta noemen?' vroeg ik.

steeds onder handbereik. Keer op keer heb ik het

haar eigen as draait? Volgt de Natuur niet haar

gelezen, van begin tot eind, al die pagina's vol

eigen rijke, sensuele ritme? Geeft ze ons niet trouw

'En de vogel op zijn nest, het kevertje op de steen, volgen die ook het Rta? En de grote

'Ja, Shunya, mijn kind', zei Baba. 'De fundamentele spirituele waarheid, de ene gedeelde werkelijkheid onder alle diversiteit in de Natuur, de waarheid die de zon doet schijnen, de

levenswijsheid. lk wist dat ik uit deze sacrale tekst

na iedere barre, koude winter weer een lente vol

wind doet waaien en de aarde in haar baan houdt, de waarheid die geldt voor alle levende

dezelfde liefdevolle wijsheid ontving die ik van

geurige bloemen? Vogels en andere dieren, en zelfs

wezens in alle tijden, en die tegelijkertijd in het hart van ieder levend wezen huist als een

mijn zorgzame fysieke moeder zou hebben ont

planten, volgen een goddelijk ritme. Ze weten

intiem geheim van gezondheid en liefde voor jezelf, die Waarheid, met een hoofdletter W,

vangen als ze bij me had kunnen zijn.

wanneer het tijd is om te eten, te paren, te spelen,

vertaalt zich in het universum als de goddelijke, kosmische wet van het Rta.' _.t

En wanneer ik tijdens mijn zwangerschap door

wanneer ze moeten migreren of overwinteren, en

de Charaka Samhita bladerde, was het of Baba's wijze

wanneer het moment gekomen is om een oude

ogen me vanaf de pagina's aankeken en of ik zijn

huid af te schudden (hoe zeer ze er ook aan

sonore stem hoorde die me al die wijze lessen leerde.

gehecht waren, die huid zijn ze op een gegeven

n mijn kinderlijke verbeelding zag ik een

{als de kleine aap die ik volgens mijn vader was)

enorm groot boek over Rta, misschien wel

en gretig alle kennis over het kosmische ritme zou

vier keer zo groot als ons voorouderlijk huis in

opzuigen, tot het laatste woord. Van al mijn jeugd

kleurpotloden het boek te lijf ging, heb ik hem niet

herinneringen is dit de meest geruststellende

tegengehouden. Ik wist dat Moeder Natuur hem

lndia. lk stelde me voor hoe ik erin zou klimmen

kwetsbaar en toch krachtig. Wat ik hier met je

is voor de ziel. Voedsel dat afkomstig is uit natuurlijke bronnen, in harmonie met het Rta van Baba legde me uit dat er een constante wisselwerking moet zijn tussen het innerlijke

Nu ben ik, Shunya, zelf de oudere leraar die haar lessen deelt met vele jonge, gretige studenten,

Toen mijn zoon Dhruv als peuter met zijn

moment ontgroeid). Alle levende wezens in de Natuur weten intuïtief wanneer het tijd is om het leven te

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPlRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA

omarmen en wanneer de tijd gekomen is om het

ritme is de dood niets meer dan de overgang van

ecologische keten, de manier waarop alle levende wezens met elkaar verbonden zijn, zowel

leven los te laten en zich te laten oplossen. Er is

de ene vorm in de andere. De heropleving wordt

de mensen als de dieren en de planten), de metamorfose en transformatie door middel van

een tijd voor de knop om te ontluiken en tot bloei

gegarandeerd door de Natuur zelf.

vuur en andere principes (zowel innerlijk als uiterlijk) en de krachten van de Natuur, zoals

te komen, om het hoogtepunt van zijn seksuele

Ook wij zijn door en door ritmische wezens,

onweer en elektriciteit.

zelf te bereiken - met de volle vruchtbaarheid van

een feit waar we dagelijks aan worden herinnerd

Ook de sociale, morele en psychologische orde en harmonie in het universum worden

een prachtige bloem - en de vogels en de bijen

door het ritme van zonsopkomst en -ondergang.

bepaald door het Rta. Dat een moeder van haar kind houdt, is een feit dat vermeld staat in

naar zich toe te lokken voor hun rituele dans.

Wanneer we de zon zien rijzen of zakken, zijn we

het boek van het Rta, net als de waarheid dat een mier zijn eten opslaat voordat de regen

Maar de bloem weet ook wanneer de tijd gekomen

een met de waarheid van de Natuur, maar daarna

arriveert. Hoe het menselijk lichaam en de geest dansen op de muziek van de zon, de maan

is om een voor een zijn blaadjes te laten vallen,

laten onze drukke geesten zich weer door van alles

en de wind - ook dat is het Rta.

en zonder tegenstribbelen voegt deze prachtige

afleiden. We vergeten onze waarheid weer, zelfs al

creatie zich weer in de aarde. En uit deze aarde

is deze waarheid het ritme dat ons bewustzijn van

bloeit de volgende knop weer op.

het ene moment naar het andere voert. Stel jezelf

Een plant hoeft er niets bijzonders voor te

Terwijl hij me dit soort dingen uitlegde, zei mijn Baba: 'Shunya, laten we samen ons best doen om het Rta op aarde in stand te houden.' En ik zei: 'Ja.' _6'

maar eens de vraag: Hoe zou het zijn als ik in mijn

doen om deze stadia te doorlopen. Deze dans is

volgende moment opeens de volle waarheid van

lk nodig je uit om jezelf al experimenterend

vinden om onszelf te genezen. Zoals Baba zei:

gechoreografeerd door de Natuur. De plant kent

mijn gezondheid zou ervaren?

vertrouwd te maken met de ritmes van de Natuur.

'Als we de kennis van de Ayurveda internaliseren,

Zo ga je vanzelf leren begrijpen hoe ook jij wezen

is het niet de vraag of we het levensritme aanvaar

geen angst voor de zogenaamde dood, want in dit

den of afwijzen, we worden zelf het ritme. We

Je adem heeft zijn eigen unieke ritme. Iedere

bevinden ons niet langer aan twee kanten van de waarheid, we worden zelf de waarheid.'

Ik herinner me de woorden die Baba sprak toen we op een avond zaten te kijken naar de

verstoring daarvan als gevolg van stress of het

ontelbare stralende sterren aan de hemel: 'Shunya, ik wens je dat je altijd stevig in je baan

inademen van vervuilde lucht, of zelfs maar een

mag blijven, net als de aarde en de planeten, die ieder hun eigen vaste koers hebben. Zij

gebrek aan mindfulness in je dagelijkse leven,

overkoepelend patroon en heeft haar eigen opti

volgen het Rta, en dat zou jij ook moeten doen, door het een plek te geven in je dagelijkse

zorgt voor onrust in je lichaam en je geest, met

male vorm. De wijsheid van de Ayurvedische

leven.'

mogelijk verstrekkende gevolgen. De waarheid van

levensstijl werkt samen met deze intelligentie, het

Ik zat te piekeren die avond, en misschien was dat aan mijn gezicht te zien. En dus stelde

De universele intelligentie werkt volgens een

de Natuur is simpelweg de vraag om je natuurlijke

Rta, en gebruikt dit ritme op alle mogelijke niveaus

Baba me gerust dat ik niets anders of speciaals hoefde te doen om zijn raad op te volgen. 1 k

ritme te volgen. Dat is de reden dat je door een

ten bate van ons welzijn en onze gezondheid.

hoefde alleen maar door te gaan zoals we altijd al gewend waren, ook wanneer ik zelf zo oud

voudige ademhalingsoefeningen (pranayama) en

als hij zou zijn en misschien zelfs tot aan mijn laatste dag op aarde.

meer bewustzijn van je natuurlijke, ontspannen

Zo ver kon ik niet vooruitdenken, maar het idee sprak me wel aan, dus ik zei ja. Het was

in- en uitademing kunt zorgen voor meer balans

trouwens helemaal niet moeilijk om zo te leven. Wie zou er niet elke dag wakker willen

en een betere afweer. Want zo kom je ten slotte

worden met de heerlijke geur van versbereid eten met heerlijke kruiden? Waarom zou ik niet

terug in je ritme!

langer willen baden met huisgemaakte plantaardige producten? En waarom zou ik mijn

Zo leert de Ayurveda ons om respect te tonen

Respect voor de natuurlijke ritmes in de Ayurveda De wijzen van de Ayurveda zagen in dat de Natuur een permanente bron van verandering is. De

lichaam niet meer willen verwennen met warme, rustgevende oliën? Al die dingen en nog

voor de intelligentie achter de onzichtbare wetten

Natuur is het fundament voor het proces van

veel meer had ik van huis uit meegekregen. ja, natuurlijk zei ik ja.

van dit ritme, het Rta. Uit de baarmoeder van het

verandering en de hoeder van de bestanddelen van

De universele wetten van het Rta zijn geen verzameling rigide regeltjes, en ook geen

lijk onderdeel bent van de poëzie van die ritmes.

Rta wordt de gezonde Ayurvedische levensstijl

verandering. En de Natuur is zelf ook het resultaat

lange lijst geen verboden. De Natuur stelt ons gerust met haar regelmaat en de voorspel

geboren. Door ons de wijsheid van de Ayurveda

of de transformatie die volgt uit het proces van

baarheid van kennis en gebeurtenissen. Het maakt allemaal deel uit van het Rta: het onaan

eigen te maken kunnen wij mensen putten uit de

veranderingen. Als we tot een goede gezondheid

tastbare raamwerk van de kosmische mathematiek (zoals in het delicate evenwicht van de

diepste krochten van ons wezen en daar de kracht

willen komen, kunnen we het ons niet veroorloven

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPIRITUALlTElT VAN DE AYURVEDA

om achteloos voorbij te gaan aan de veranderingen

mens. De Ayurveda helpt ons inzien dat ons

en ze niet te verstoren. Sterker nog, het volgen

onze gezondheid onder ogen gezien. Als we uitge

in de Natuur.

rust waren, hadden we bij zonsopkomst weer fris

universum en zijn tijdloze componenten - tijd,

van het natuurlijke ritme is het beste medicijn!

De ritmiek van de Ayurvedische levensstijl

ruimte, de seizoenen, de zon, de maan, oogsten,

Zo zijn de fundamentele geneeskundige

volgt die van de Natuur. Als je besluit deze levens

kruiden en de levende wezens die het universum

principes van de Ayurveda gebaseerd op de intel

speels avontuur en ontdekkingen. Maar we kiezen

stijl aan te nemen zul je ook de ondersteuning van

bevolken - voortdurend onderworpen zijn aan de

ligentie van de natuurlijke ritmes. Er zijn drie

voor een modern leven dat tegen het goddelijke

de Natuur gaan ervaren - een ondersteuning die

ritme ingaat en we pompen onze aderen vol anti

ritmische invloeden van Prakriti. Die ritmes, die

soorten ritme: het dagritme, het ritme van de

van binnenin jezelf komt. Je kunt leren ervaren

ons op verschillende momenten op verschillende

zon en dat van de maan.

hoe de Natuur altijd weer in staat is je kracht te

manieren beïnvloeden, zijn van grote invloed op

geven. Je kunt geleidelijk aan één worden met het

ons welzijn (zowel positief als negatief).

grote ritme van de Natuur. Je kunt erop vertrouwen

Daarom werken we in de Ayurveda met de

en vrolijk klaargestaan voor een nieuwe dag vol

depressiva. Nog meer middeltjes voor de slaap en nog meer middeltjes voor de gezondheid".

Dagritme

We maken de farmaceutische industrie schatrijk

De Ayurveda nodigt mensen die gezond willen zijn

terwijl we ons natuurlijk vermogen tot zelf

dat de principes van de Ayurveda dezelfde zijn als

veranderingen in de Natuur. We begrijpen de

uit om in vrede te leven met Moeder Natuur en

genezing en zelfverwezenlijking aan alle kanten

die van de Natuur zelf. De Ayurveda is een genees

golfbewegingen in de Natuur en proberen te

zich aan te passen aan haar manieren. Daarom

afbreken. Helaas, we zijn het ritme kwijt dat ons

kunde die altijd de natuurlijke wetten volgt.

begrijpen wat Moeder Natuur (Prakriti) ons met

leren de Ayurvedische wijzen ons om te leven

leert om tevreden te zijn met dat wat is.

haar ritmische veranderingen probeert te vertel

volgens een geïnspireerd en verlichtend dagelijks

De Ayurvedische wijsheid leert ons hoe we kunnen leven in harmonie met Moeder Natuur,

Maar in de Ayurvedische levensstijl vinden we

len. We leren te dansen op het ritme van de

programma (dinacharya), dat ons leert om het

tot in details beschreven hoe we het best onze

Prakriti in het Sanskriet. Hoewel het woord prakriti

Natuur. De lessen die we leren uit het boek van

ritme van de zon te volgen. We staan op als zon

dagen kunnen indelen: wanneer we eten, wanneer

doorgaans wordt gebruikt om de verschillende

haar wijsheid integreren we in ons leven.

opkomt en we eten, werken of spelen als de zon

we werken en spelen, alles gerelateerd aan het

volop schijnt, dus op het midden van de dag. En

ritme van dag en nacht. De flow van deze levens

types geest/lichaam-constituties aan te duiden, wordt het ook wel gebruikt in de betekenis van

Gezond zijn en blijven is niet zo ingewikkeld als vaak gedacht wordt, als je maar bewust

als de zon langzaam langs de hemel trekt en vrij

stijl maakt gebruik van het effect van natuurlijk

Moeder Natuur. In figuurlijke zin is Prakriti de

probeert zo dicht mogelijk bij Moeder Natuur te

willig ondergaat (met behulp van de aarde, die

licht - en donker - op levende systemen. ln dit

moeder van het materiële universum en als

blijven. Met andere woorden: de Ayurveda vraagt

ronddraait op haar eigen magische muziek),

boek wordt die dagelijkse routine (dinacharya)

zodanig een van de belangrijkste concepten in

je te leven in harmonie met het ritme van je

zouden we de wijze woorden van Baba ter harte

uitgebreid beschreven, in ieder hoofdstuk. Als je

de Ayurveda. Prakriti is de subtielste vorm van

natuurlijke biologische bestaan. Natuurlijk zijn er

moeten nemen: 'Rust nu je wezen en geef je over.

gaat experimenteren met de vele eenvoudige tips,

materie, het materiaal waaruit het zichtbare,

ook factoren die je gezondheid beïnvloeden waar

Accepteer wat is en wat nog zal zijn. Sluit je

zul je al snel merken dat je gezondheid verbetert,

stoffelijke universum is gemaakt. Prakriti, en niets

je geen controle over hebt - genetische aanleg,

familie en de liefde in je hart en heb vrede met de

zonder veel moeite, zonder nare bijwerkingen en

anders dan Prakriti, ligt aan de oorsprong van de

bijvoorbeeld - maar met de natuurlijke wetten van

dag. Wees klaar om te gaan slapen.'

zonder dat je afhankelijk wordt van een of ander

schepping en alles wat we in deze wereld kunnen

het Rta komen er andere, even krachtige principes

Maar wat doen wij? We vinden de gloeilamp

medicijn.

zien, horen, voelen en ruiken. Zo is het dat de

in het spel. Kennis van de Natuur en weten hoe je

uit, en het internet. Als in het macro-universum

materiële wereld en onze stoffelijke lichamen

zo natuurlijk mogelijk kunt leven is belangrijker

'het licht uitgaat', knipt de moderne mens in zijn

Maanritme

bestaan dankzij Prakriti.

voor je gezondheid dan het slikken van een pilletje.

micro-universum de lampen aan. De avond is nog

ln de Ayurveda is sprake van een aanbevolen

maar net begonnen". De Natuur is al gaan slapen

nachtelijk programma (ratricharya), dat ons wezen

Vanuit een alomvattende visie op Moeder

Vanuit de optiek van de Ayurveda speelt de tijd

Natuur (Prakriti), nodigt de Ayurveda ons uit om

een cruciale rol bij je gezondheid. De tijd, in de

al mediterend onze gedachten te laten gaan over

vorm van de ritmes van de Natuur, is een belang

Wie zo leeft, krijgt lichamelijke en mentale

de wederzijdse verbondenheid tussen de macro

rijke heelmeester. ln een Ayurvedische behande

klachten zoals angsten, slapeloosheid, een slechte

is het advies dat we ons alvast wat meer naar

kosmos (de omgeving) en de microkosmos (het

ling is tijd daarom een belangrijke factor (kaala).

spijsvertering, onverwerkte emoties en chronische

binnen keren en beetje bij beetje minder actief

individuele wezen) op ieder niveau van het

Jouw eigen rol daarbij is slechts om de Natuur een

ziekteverschijnselen. Hadden we nu maar onze

worden (en dus niet juist 's avonds steeds actiever

bestaan, van de eenvoudige mier tot en met de

handje te helpen door haar ritmes te respecteren

rust genomen en in alle kalmte de waarheid van

worden, waar sommigen van ons een gewoonte

- nou en? - maar wij zijn nog klaarwakker.

in contact brengt met de maan en het maanritme. Wanneer de maan langs de hemel omhoogklimt,

WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA

HOOFDSTUK I

van hebben gemaakt, zeker sinds de uitvinding van

er bij slapen niet alleen om dat we weer voldoende

en creatieve activiteit. De dingen die je goed door

het internet).

energie opdoen om klaar te zijn voor de tijd die

de winter helpen, zijn alle dingen die het innerlijke

'echt belangrijk' is, namelijk de dag. Toch is de

vuur een beetje opstoken.

Als we ons nu eens konden losrukken van wat

VAN MACHTELOOSHEID TOT KRACHT: HET VERHAAL VAN ANANTA RIPA AJMERA Wat ikzelf het mooist vind aan het Ayurvedische

ons 's avonds zo in zijn greep houdt, en gewoon

slaap voor veel mensen niet meer dan een biolo

even de tijd nemen om naar de maan te kijken

gisch verplicht nummer. Ze krijgen een afkeer van

lijke universum een beetje

vanaf ons balkon of door het raam, dan zouden

de nacht en beschouwen de uren die ze slapend

is belangrijk om in deze periode te werken aan de

het beste in ons boven brengt. En als we op ons

we ontdekken dat het licht van de maan een heel

doorbrengen als verloren tijd. Maar vanuit de

stabiliteit van ons dagelijks ritme van eten, slapen

best zijn, maakt ziekte toch geen enkele kans?

speciaal effect op onze geest heeft: het kalmeert en

Ayurvedische optiek is de nacht misschien wel het

en uitscheiding. Ook als we stevig staan in onze

ontspant. ln de zomer zouden we misschien zelfs

belangrijkste deel van de 24-uurscyclus, namelijk

ideeën en overtuigingen helpt wat extra stabiliteit

stijl is iets wat we zelf kunnen opbouwen, met hart

buiten, direct onder het licht van de maan (en de

het deel waarin we onszelf verjongen en verversen

ons door dit seizoen van verandering.

en geest, maaltijd na maaltijd en gezonde gedachte

sterren} kunnen gaan slapen.

door in contact te komen met de maan en ons te

Om het maanritme nog verder te ondersteunen - ofwel: om de binnenwaartse stroom van bewust

In de herfst waait de wind en raakt het inner aan

het wankelen. Het

In de lente, daarentegen, is het belangrijk dat

stelsel van gezondheid en geneeskunde is dat dit

Een bewuste, gezondheid opwekkende levens

na gezonde gedachte. Het script voor ons leven

laten omarmen door het maanritme van aandach

we dingen loslaten - dat we het smelten zijn gang

schrijven we zelf. We hoeven ons niet te laten

tige rust.

laten gaan - en als tegenwicht tegen het smelten

verlammen door de misplaatste ideeën over

kiezen we in de lente voor voedsel dat scherp,

machteloosheid en hulpeloosheid waar zo velen

adviseert de Ayurveda zelfmassage met warme,

Zonneritme

wrang of bitter smaakt. Het is de tijd voor roman

mee worstelen. Een mooi voorbeeld hiervan zien

verzorgende oliën, en natuurlijk meditatie en

De wijzen maken ons duidelijk dat het zonneritme

tiek en vernieuwing (die in wezen een en hetzelfde

we in het leven van Ripa Ajmera, die het grootste

gebed. Deze worden gezien als door de maan

zich manifesteert in de cyclische wisseling van de

zijn). Laat je ware natuur naar buiten komen. Je

deel van haar leven is geplaagd door een zwakke

gezegende schatten langs de weg naar de hemel

seizoenen. Ze geven aan hoe wij mensen kunnen

zult je er goed bij voelen.

gezondheid, maar die dankzij een Ayurvedische

van de slaap. Tijdens de slaap gaat het lichaam

meegaan in het zonneritme wanneer we begrijpen

zijn en lichamelijke energie op gang te brengen -

terug in de tijd en geneest zichzelf. Tijdens de slaap l<.omen we tot onze laatste cel tot rust. Tijdens de slaap bevrijdt de geest zichzelf van zijn dagelijkse beslommeringen en bereidt hij zich voor op de volgende dag. De wijzen van de Ayurveda adviseren ons om

De Ayurvedische wijzen hebben het inzicht

levensstijl het heft in eigen hand heeft kunnen

hoe we ons leven kunnen inrichten volgens een

gehad om ons een levensstijl te adviseren die zich

nemen. Inmiddels is ze niet alleen zelf genezen,

levensstijl die is afgestemd op de seizoenen

aanpast aan de seizoenen. Zij begrepen dat wij net

maar ook in staat om anderen te helpen hun

(ritucharya).

als de planten en de bomen onderhevig zijn aan de

gezondheid te herwinnen met behulp van de

invloed van de seizoenen.

Ayurveda. Ripa is zo iemand die ons tot voorbeeld

In de zomer, wanneer onze innerlijke tempera tuur hoog is (net als de buitentemperatuur) is het

In het licht van deze stroom aan seizoens

is door de manier waarop ze het script van haar leven zelf is gaan schrijven.

advies van de Ayurveda om voedsel te eten dat

gebonden aspecten lijkt het niet erg rationeel om

de slaap te verwelkomen door de kamer waar we

verkoelend, hydraterend, matigend en kalmerend

het hele jaar door hetzelfde eetpatroon te volgen,

Van buitenaf gezien, zou je de indruk kunnen

slapen met aandacht in te richten en door de

werkt. ln de zomer is het een goed idee om te

of hetzelfde patroon van inspanning en ontspan

krijgen dat het Ripa Ajmera in alles meezat. Ze is

goddelijke slaap op te zoeken wanneer de Natuur,

wandelen in het maanlicht, te spelen met geurige

ning. De Ayurveda heeft specifieke aanbevelingen

mooi, ze heeft gestudeerd aan een prestigieuze

met alles wat in haar leeft, in de armen ligt van de

witte bloemen en ons eigen humeur een beetje in

voor de lente, de zomer, het regenseizoen, de

universiteit, ze heeft een hoop vrienden en er zijn

grote godin van de slaap (in het Sanskriet bekend

de gaten te houden. De zomer vereist dat we de

herfst en de vroege en late winter. ln hoofdstuk 6

genoeg mannen die haar graag mee uit willen

onder verschillende namen, zoals Mahamay,

dingen eten die ons verkoelen (welke dat zijn,

vind je uitvoerige adviezen over voedingsgroepen,

nemen. En dan komt ze ook nog uit een familie

Mahamoha en Mahanidra). Hier is een mooie

staat beschreven in hoofdstuk 6).

smaken en activiteiten die, wanneer je ze dagelijks

met een levensstijl van dure vakanties, fraaie

toepast, de infecties van het seizoen tegengaan en

juwelen en alle kleren en schoenen die ze maar

formule die je kan helpen in slaap te vallen: 'In

ln de winter is het goed om de kou van buiten

mijn slaap schuilt het waken als sluimerend zaad,

en van binnen tegen te gaan met lekker warm,

je beschermen tegen aandoeningen zoals een

wilde. Je zou zeggen dat je dan alles hebt wat je

maar ik, ik zal slapen vannacht'.

gekruid voedsel dat ons innerlijk verwarmt zoals

zonnesteek in de zomer of allergieën in de lente.

hartje begeert...

De nacht is meer dan een deel van de dag dat toevallig is gereserveerd voor het slapen. Het gaat

soepen en stoofpotten. Dit is ook het seizoen voor wandelingen in de zon en een flinke portie seksuele

Maar toch worstelde Ripa al sinds haar twaalfde met een eetstoornis. Bovendien werd haar slaap

HOOFDSTUK I

dikwijls verstoord door vreselijke nachtmerries vol flashbacks van verschrikkelijke gebeurtenissen in haar jeugd. Toen ze half in de twintig was, kreeg ze last van haaruitval en was haar huid steeds vol

WETENSCHAP EN SPlRlTUALITEIT VAN DE AYURYEDA

gebruiken en warme graanproducten. ln de eerste

opnieuw yoga te leren beoefenen bij Acharya

eerste weken was Ripa's gezondheid gaan ver

weken van haar cursus ging ze begrijpen dat ze in

Shunya. Zij leerde me dat het beoefenen van een

beteren.

haar voeding vaak verkeerde combinaties maakte,

enkele asana (yogahouding), en daar al je aandacht

waarbij gifstoffen vrijkwamen en het spijsver

bij te houden, leidde tot het resultaat dat ik altijd had gezocht: de ervaring van spirituele eenheid en

eenjarig intensief zelfhulpprogramma. Al in de

Na zes maanden was ze bijna vergeten dat ze

oneffenheden. Daarnaast had ze ook nog last van

ooit maag- of menstruatiekrampen had gehad, en

teringsproces werd verstoord. Vrijwel direct nadat

een angst voor voedsel. Ze kon het slecht verteren,

ze was verlost van een jarenlange afhankelijkheid

ze ophield met dit soort combinaties verdwenen

innerlijke kracht.' Dankzij de zachte massage en de

had last van onregelmatige en onverklaarbare

van ibuprofen. Haar huid herstelde zich en ze

haar buikpijnen.

meer gematigde inspanning verdwenen al Ripa's

buikkrampen en ze had veel pijn in haar gewrich

veranderde in een toonbeeld van gezondheid. En

ten. Ripa voelde zich machteloos. Ze voelde zich

nu, vijfenhalf jaar nadat ze is begonnen de Ayurve

had, haar acne, bleek ook verband te houden met

dische principes toe te passen, kan ze zich niet

de gevangene van haar eigen lichaam. Toen Ripa een lezing van mij op Stanford University bijwoonde, werd ze direct getroffen door mijn suggestie dat iemand die er voor

Een ander probleem waar Ripa mee te kampen

pijnklachten nog voordat ze haar eerste jaar als Ayurveda-cursist had afgerond. Zoals ze zelf al

haar verstoorde spijsvertering, doordat daarbij

aangaf, is Ripa gevallen voor de langzame en

eens herinneren wanneer ze voor het laatst naar

gifstoffen vrijkwamen die haar huid aantastten. Ze

gespiritualiseerde manier waarop ik mijn yoga

de dokter is geweest.

had altijd fanatiek de poriën in haar huid gereinigd

lessen geef. Mijn visie op yoga staat beschreven

en de lokale bacteriën bestreden - de standaard

in hoofdstuk 7.

De eerste stappen die iemand zet op het pad

anderen wil zijn, eerst in staat moet zijn lief en

van de Ayurveda zijn naar mijn mening de belang

aardig voor zichzelf te zijn. Daarmee bedoelde ik

rijkste, want juist dan zie je het duidelijkst hoezeer

Toen ze de regels van de Ayurveda ging volgen,

was echter niet lichamelijk, maar geestelijk. Om

dat zo iemand voor zichzelf moest zorgen door

dit je leven verandert. Daarom zal ik hier wat meer

verbeterde Ripa haar spijsvertering door de goede

dat aan te pakken was wat meer tijd nodig. lk kan

een Ayurvedische levensstijl te leiden, die het

aanpak van acne - maar dat had niet geholpen.

De onderliggende oorzaak voor Ripa's klachten

vertellen over wat Ripa in het begin allemaal deed

combinaties te maken in haar voeding, te eten in

niet precies het moment aanduiden waarop ze

individu heel en gezond maakt. Als we zelf niet

om de Ayurvedische principes in haar leven te

harmonie met de seizoenen (zie hoofdstuk 6) en

haar draai van r8o graden maakte, maar ik weet

heel zijn, had ik in die lezing gezegd, kunnen we

integreren. Wat je niet moet vergeten is dat ze

haar leven zo in te richten dat ook de uitscheiding

wel heel zeker dat dit gebeurd i.s, en dat ze de

nooit de wereld heel maken.

altijd al had geprobeerd goed voor zichzelf te

beter verliep (zie hoofdstuk 3). Als bij toverslag

aanloop daarnaartoe al vanaf het begin is gaan

Na afloop van de lezing vertelde Ripa me

zorgen. Bij het ontbijt at ze bijvoorbeeld gewone

trokken de oneffenheden weg. Nu heeft ze een

nemen. Ze vertelde me later dat ze in de allereerste

uitvoerig over haar ideaal om iets van maatschap

cornflakes, niet een van de extra zoete varianten.

prachtig egale huid. Ze straalt gewoon, en krijgt

les onverwacht werd overspoeld door een golf van

pelijk belang te doen. Maar dankzij mijn jarenlan

Ze at ze met koude melk en vaak nog een stukje

voortdurend complimenten.

hoop, een intuïtief gevoel dat ze eindelijk veilig

ge ervaring in het helen van zielen die zijn geknakt

fruit erbij. Naar haar idee was dit een gezond

door fysiek en emotioneel trauma, wist ik intuïtief

ontbijt, maar de Ayurveda denkt daar anders over.

dat het maatschappelijke ideaal van deze jonge

Melk is sowieso al moeilijk door het lichaam te

Ripa's lichaam reageerde ook direct op het

was. En zo was het ook. Ze was veilig. Ze had een

dagelijkse ritueel van een ontspannende massage

tijdloze bron van kennis gevonden. De optimisti

met warme olie (zie hoofdstuk 5) en een verstan

sche, levensondersteunende wijsheid van de Ayur

vrouw in feite voortkwam uit het feit dat ze zelf zo

verteren, maar als je het koud drinkt, ligt het

diger programma van in- en ontspanning. Tot dan

veda zou Ripa's geest nooit laten verdwalen in

veel tekort was gekomen.

helemaal zwaar op de maag. Dan nog rauw fruit

toe had ze yogalessen gevolgd bij leraren die harde

destructieve patronen. De ochtendoefeningen en

erbij en je geeft je spijsverteringssysteem een

muziek draaiden tijdens hun lessen en hun leer

de spirituele mantra's en overwegingen die ze had geleerd en dagelijks was gaan beoefenen brachten

Toen ze vroeg of ze bij mij kon komen studeren, zei ik ja, maar ik drukte haar op het hart dat

portie gif te verteren. ln hoofdstuk 6 ga ik nader in

lingen veel te veel verschillende houdingen achter

voordat ze anderen het geschenk van de Ayurveda

op de vraag waarom bepaalde soorten voedsel niet

elkaar lieten aannemen. Het leek soms wel een

Ripa's geest in contact met iets wat buiten haarzelf

kon geven, ze het eerst aan zichzelf moest leren

samen gaan. Voor nu is het voldoende om te

klasje acrobatiek. 'Direct na zo'n les voelde ik me

lag - los van tijd, ruimte en al dat soort beperkingen.

geven. Ze keek me aan zonder blikken of blozen,

zeggen dat Ripa iedere ochtend enorm veel energie

fantastisch', zegt Ripa hierover, 'maar na een tijdje

alsof ze wilde zeggen dat ze de uitdaging aannam.

vroeg van haar lichaam. En dat terwijl zij dacht dat

ging ik merken dat ik verder nergens energie voor

door de Vedische wijsheid laten inspireren om een

Ze sloot zich aan bij de zelfhulpcursus voor ont

ze de dag gezond van start was gegaan.

had. Om weer op krachten te komen heb ik onge

nieuwe naam aan te nemen. ln 2014 vroeg Ripa

veer een half jaar volledig moeten stoppen. Daarna

mij om een nieuwe naam voor haar te kiezen,

was het zo'n bevrijdende ervaring om weer

omdat ze zich volledig getransformeerd voelde.

wakende gezondheid die ik met mijn team aanbied voor beginners, en later ging ze door met een

De eerste stap voor Ripa was dus dat ze anders ging ontbijten. Ze ging gekruide warme melk

Als ze dat willen, mogen mijn studenten zich

WETENSCHAP EN SPIRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA

HOOFDSTUK 1

Ik noemde haar Ananta, wat 'de onbegrensde'

gezondheid en afweer tegen ziekte, een grotere

met gezondheidszorgorganisaties van diverse

een de Ayurvedische adviezen over te nemen,

betekent. Haar volledige naam is nu Ananta Ripa

zelfwaardering, discipline, een volwassen

staten in Amerika voorlichtingsprogramma's over

totdat ze zich een volledig Ayurvedische levensstijl

Ajmera.

moraliteit en sociaal verantwoorde ideeën en

de Ayurvedische levensstijl.

eigen hebben gemaakt. Meestal is dat genoeg om

Ananta Ripa heeft niet langer het gevoel dat ze er alleen voor staat. Ze voelt zich niet langer over

overtuigingen, en ten slotte een zichtbaar stralende verbinding met de eigen ziel.

Zo heeft een angstige, depressieve en pijnlijk

van een leven vol ziekte tot een staat van gezond

magere vrouw zich ontwikkeld tot een gracieuze,

heid te komen. De kleinste veranderingen in

goed gevoede en krachtige leider, die op volledig

eetpatroon en levensstijl hebben al een onver

patronen van anorexia en angstgevoelens hebben

dit als volgt uitgedrukt: 'Maak ruimte voor je eigen

authentieke wijze het leven van spiritualiteit en

wacht positief effect op de gezondheid. Voor

plaatsgemaakt voor ideeën en gewoontes die

verlichting. Bevrijd je gevangen zelf van de

dienstbaarheid leeft dat ze altijd geambieerd heeft.

Ananta leidde de Ayurvedische levensstijl zelfs tot

worden verlicht door de Ayurvedische wijsheid.

ketenen van lichaam en geest. Wees vrij en bewan

geleverd aan de genade van een wrede wereld. De

Nu krijgt ze de wijsheid en sturing die ze nodig heeft van haar eigen gezonde geest, die de verbin

In een klassiek vers in de Atharva Veda wordt

del de paden die je zelf kiest en uitstippelt.'1 Vanzelfsprekend ben ik persoonlijk betrokken

Dit is toch fantastisch? Het verhaal van deze jonge vrouw is een mooie illustratie van mijn

een resultaat dat een eindeloze reeks artsen en therapeuten haar niet konden bieden.

overtuiging dat de kernboodschap van de Ayur

bij de levens van mijn serieuze studenten, en

veda altijd positief is. De wijsheid van de Ayurve

wanneer zij het punt bereiken dat ze hun eigen

dische levensstijl is optimistisch en waarheids

traditionele, door een goeroe geleide school en

onbeperkte potentieel kunnen gaan aanspreken,

lievend, uitbundig en vol levensvreugde. De

onderwijsgemeenschap - het dominante model

begeleid ik ze in hun ontwikkeling tot leiders in

Ayurveda brengt ons weer in contact met onze

Een van de fundamentele leerstellingen van de

geweest in het Indiase onderwijs, maar in de meer

welzijn voor de mensheid.

eigen spirituele kracht. Dankzij de briljante inzich

Ayurvedische geneeskunde is het principe dat de

ten van de wijzen die het mogelijk maken dat we

macrokosmos (het universum} en de microkosmos

ding heeft kunnen maken met haar spirituele zelf. Duizenden jaren lang is de gurukulam - een

recente geschiedenis is dit model grotendeels in onbruik geraakt. Onderwijs volgens de gurukulam

Ripa's wens om de wereld te dienen is inmid dels uitgekomen. Ze heeft de sprong gemaakt van

Het Rta en de eenheid van macrokosmos en microkosmos

in één moeite door ons lichaam en ons emotionele

(het individu} aan elkaar gelijk zijn. Wij mensen

methode - dat in de eenentwintigste eeuw een

de toestand waarin ze haar levensproces niet

leven gezonder maken, is gezondheid voor ons

bestaan uit hetzelfde materiaal en worden

revival beleeft, mede dankzij mijn pionierswerk

aankon zonder hulp van buitenaf naar een toe

geen technologische schijnoplossing met dodelijke

gestuurd door dezelfde ritmes als de rest van het

met de oprichting van mijn eigen gurukulam in

stand van heelheid. Ze heeft de kracht ontwikkeld

bijwerkingen, maar een haalbare en realistische

universum. De zon, de maan en de wind die ons

Californië - is iets heel anders dan alle bestaande

om anderen tot hulp te zijn. Daarbij heeft Ripa

optie. Van deze wijzen leren wij namelijk ons

uiterlijke universum beïnvloeden, zijn verbonden

vormen van klassikaal onderwijs in de Ayurveda.

steeds getuigd van haar dankbaarheid jegens de

innerlijk vermogen tot zelfgenezing te activeren

met de principes die we de dosha's noemen.

Om te beginnen is het een vorm van ervarings

Ayurveda. Mede met mijn adviezen heeft Ripa met

door te leven in harmonie met de Natuur.

Middels deze dosha's beïnvloeden zon, maan en

onderwijs waarbij de hoogste en zuiverste intellec

succes een pilot voor politiemensen en gevangenis

tuele kennis uit de klassieke teksten praktisch

bewakers uitgevoerd voor het Alameda County

Ayurvedische levenswijze eigen maken, krijgen

niveau van ons lichaam staat de dosha pitta voor

toegankelijk wordt gemaakt op een manier die

Probation Department. Daardoor is zij nu gecerti

mensen zoals Ananta Ripa Ajmera een gevoel van

de zon, de dosha kapha voor de maan en de dosha

direct van invloed is op het lichamelijke, geestelijke,

ficeerd opleider in de Ayurvedische levensstijl en

hoop. Ze krijgen weer zin in het leven en het

vata voor de wind.

psychologische en sociale welzijn van de student.

yoga voor deze beroepsgroep in Californië. Daar

gevoel dat ze hun welzijn zelf in de hand hebben.

De student wordt niet gevraagd de wijsheid uit het

naast is ze verbonden aan mijn school, waar ze

Ze zien dat hun voedingspatroon en hun levens

Zodra ze zich de eerste paar aspecten van de

wind ook onze individuele lichamen. Op het

Op het niveau van onze planeet wordt de kwaliteit van leven aangetast door turbulenties in

hoofd te leren, maar leert deze te internaliseren en

leiding geeft aan het yogaonderwijs. Samen met

stijl een vorm van genezing voor hun zieke

de Natuur, zoals stormen, wervelwinden, orkanen,

in het dagelijks leven te integreren. De student

een andere student doceert ze Ayurvedische ge

lichamen bieden die gewone medicijnen niet waar

vloedgolven, overstromingen en droogte.

krijgt geen programma van stampwerk en geschre

neeskunde in een programma over gezondheids

kunnen maken. Dat is de reden dat ik door de

Op dezelfde manier wordt ons lichaam geplaagd

ven examens, maar wordt aangemoedigd de waar

bevordering aan de Stanford University School.

jaren heen veel ernstig zieke mensen heb kunnen

door ziekte wanneer er sprake is van verstoringen

heid van de geleerde wijsheid zichtbaar te maken

Ten slotte schrijft Ripa tegenwoordig pilot

helpen om het ziektedenken achter zich te laten.

van de drie dosha's. De dosha's vertegenwoordigen

door de zegeningen van een gespiritualiseerd

programma's voor personeel in de gezondheids

Wanneer ze zich bij mij melden op zoek naar

namelijk ons persoonlijke Rta, ofwel de regulerende

onderwijsproces, namelijk door het herstel van

zorg en het bedrijfsleven en ontwikkelt ze samen

kennis of genezing, adviseer ik ze om een voor

intelligentie in ons lichaam.

WETENSCHAP EN SPlRlTUALlTElT VAN DE AYURVEDA

HOOFDSTUK 1

Het is daarom van het grootste belang dat we

De drie dosha's

onze dosha's in balans houden. Een goede balans

De vijf belangrijke elementen - of materiële toe

tussen de dosha's staat gelijk aan een goede balans

standen, zoals ze bekendstaan in de Indiase filoso

in onze omgeving. Op planetair niveau hebben we

fische tradities - zijn ruimte, lucht, vuur, water en

maar weinig invloed op de effecten van de zon en

aarde. Dit zijn de bouwstenen van zowel alles wat

de wind, maar op het niveau van ons lichaam zijn

leeft als van alle levenloze objecten. Alles wat we

we heel goed in staat deze invloeden te beheersen

aantreffen in het universum bevat deze vijf in een

door een balans te bewaren tussen vata (de wind),

specifieke verhouding. Net zoals materie en

pitta (de zon) en kapha (de maan). Het mooiste is

energie geen absolute tegenpolen zijn, maar een

nog dat we daarvoor niet eens hoeven vast te

continuüm vormen, kunnen de vijf belangrijke

stellen welke dosha in onszelf dominant is. Door

elementen (mahabhuta's) worden gezien als zowel

de universele principes van levensstijl die dit boek

energie als een subtiele vorm van materie (in

beschrijft, creëer je als vanzelf een blijvende balans

tegenstelling tot de grove materie waar wij meer

tussen de dosha's.

vertrouwd mee zijn, zoals de substantie van water).

Dit boek is in feite een les in levenswijsheid die

Volgens de wetten van de kosmos komen in

zo slim in elkaar steekt dat het niet uitmaakt of je

ieder levend lichaam de vijf elementen samen.

precies onthoudt wat ik over de dosha's vertel. Als

Daaruit ontstaan de primaire levenskrachten die

je gewoon maar je dag beleeft met behulp van de

de diverse functies vervullen die zorgen dat het

aangeboden adviezen en je maaltijden baseert op

lichaam leeft en gezond is. De Ayurveda noemt

de recepten die je hier vindt, zullen je dosha's in

deze levenskrachten de dosha's. Ze staan in dienst

balans komen. Dat gaat vanzelf, zonder dat je er

van het Rta. Als de dosha's in balans zijn, is het Rta

al te veel moeite voor hoeft te doen.

intact en zijn wij mensen gezond. Als de balans

lk heb echter ervaren dat er ook studenten zijn met een grote honger naar academische kennis.

TABEL 2

Fysieke eigenschappen van de dosha's

Vata

Pitta

Kapha

Droog

Vloeibaar

Zwaar

Licht

Lich t

Koud

Heet

Zacht (meegevend)

Ruw

Licht olieachtig

Stabi el stevig

Helder

Doordringend

Slijmerig, kleverig

S u bti el

Scherp

Gl a d

Beweeglijk

Gelig

Dicht, compact

Onzichtbaar

Vies ruikend

Langzaam, i n actief dof

Vormeloos

Zuur en scherp

Witachtig

De relatie tussen de dosha's en gezondheid

actief waren die zij de dosha's noemden. Het

tussen de dosha's verstoord raakt, raakt het Rta

De dosha's zijn een soort onzichtbare, subtiele

inzicht van deze wijzen was even eenvoudig als

ontregeld en wordt onze gezondheid aangetast.

materie, net als energie. Deze drie energieën

diepzinnig: wat zich buiten bevindt, wordt het

tezamen reguleren en orkestreren de volledige

innerlijke, en het innerlijk danst op de muziek van wat zich daar buiten bevindt.

Zoals reeds gezegd zijn er drie dosha's:

Speciaal voor hen geef ik hieronder een meer gedetailleerde omschrijving van de dosha's en hun

vata, pitta en kapha. Een van de klassieke ezels

fysiologie van het levende lichaam. De dosha's

cycli. Als je het interessant vindt om hier meer

bruggetjes om ze uit elkaar te houden is om ze te

reguleren en ondersteunen al onze biologische

over te lezen, let dan vooral op de tekenen en

koppelen aan de elementen van de fysieke schep

functies en zijn ook van invloed op onze psycho

de drie dosha's in ons actief zijn, zie het overzicht

symptomen van een verstoorde balans tussen

ping:

logische toestand. In grote lijnen staat vata voor

van hun fysieke attributen in tabel 2, en lees dan

beweging, pitta voor transformatie en kapha

verder voor een toelichting op hun functies.

de dosha's, zodat je dit soort signalen kunt gaan herkennen in je eigen lichaam. Misschien vind je

•

het ook interessant om te lezen hoe het volgens de Ayurveda komt dat dit soort verstoringen optreedt

ruimte. •

en hoe je ze kunt verhelpen met behulp van een voudige aanpassingen van je levensstijl. Maar als je dit deel liever eerst even wilt overslaan, kun je er altijd later nog eens naar terugbladeren.

Vata komt voort uit de combinatie van lucht en

•

Voor een beter begrip van de manier waarop

voor stilstand. De beschrijving van deze drie dosha's maakt

Vata: wanneer vata normaal functioneert, voelen

Pitta komt voort uit de combinatie van vuur en

duidelijk hoe geniaal de oude Vedische zieners

we ons enthousiast. Vata reguleert het begin en

water.

in India waren. Met hun goddelijk verfijnde blik

het einde van verschijnselen, en ook alle beweging,

Kapha komt voort uit de combinatie van water

begrepen deze verlichte wezens dat ons universum

inclusief het denken, de processen van de diverse

een in alle opzichten samenhangend geheel vormt,

lichaamsweefsels en de uitscheiding van afval

en ze herkenden hoe daarin de synchrone krachten

producten.

en aarde.

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPlRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA

Pitta: wanneer pitta normaal functioneert,

dosha's die zich vervolgens afzetten op verschillende

VIERDE FASE

voelen we ons opgewekt. Pitta reguleert het zien,

plekken in het lichaam. Dit proces wordt niet

Verspreiding of verplaatsing

de spijsvertering, hitte, honger, dorst en alles wat

alleen beïnvloed door onze dieet- en levensstijl

Op het vierde niveau gaan de dosha's zich van

willen we niets eten of drinken wat ruw, droog

zacht is aan het lichaam; het bestuurt zowel de

keuzes, maar ook door natuurlijke oorzaken die

hun natuurlijke plaats in het lichaam verplaatsen

of koud is. We krijgen juist wel trek in warm,

fysieke schoonheid als het intellect.

wij zelf niet in de hand hebben, zoals de tijd van de

naar of verspreiden over andere plekken en

gekookt, zacht, vochtig en vettig voedsel.

(prasara)

•

Wanneer vata toeneemt of zich ophoopt,

dag of de wisseling van de seizoenen. Een teveel

organen, waardoor de symptomen complexer

Kapha: wanneer kapha normaal functioneert,

aan vata hoopt zich op in de dikke darm, pitta in

worden. Zo ontstaan de omstandigheden waarin

ophoopt, krijgen we een afkeer van gebakken

voelen we ons tevreden. Kapha reguleert de fysieke

de onderbuik en de dunne darm, en kapha in de

ziektes de kop kunnen opsteken. Gelukkig geeft de

en pittig gekruid voedsel, willen we niet lang

structuren, kracht, geduld en weerstand, doordat

borstholte en bovenbuik.

wijsheid van de Ayurvedische levensstijl ons hand

in de zon zitten. We krijgen juist behoefte aan

vatten om tijdens de eerste drie fases te voorkomen

verkoelend voedsel, koude dranken en een

dat we ooit in deze vierde fase terechtkomen. Op

schaduwrijke omgeving.

het neigt naar het gladde en het stevige en naar de verbinding.

TWEEDE FASE

Het instabiele stabiel maken

Prikkeling of agitatie

(prakopa)

dezelfde manier kunnen we nog drie volgende,

•

Wanneer de dosha pitta toeneemt of zich

Wanneer kapha toeneemt of zich ophoopt,

Als de accumulatie van de dosha's niet wordt

steeds ernstiger fases van ziekte voorkomen (deze

staat zuivel en vet, machtig voedsel ons tegen.

De dosha's reageren moeiteloos op veranderingen

tegengegaan met behulp van voeding en levens

gevorderde ziektefases vallen buiten bereik van dit

We krijgen juist zin in licht voedsel dat zich

in ons bioritme, ons voedsel en onze levensstijl.

stijl, bereiken ze op een gegeven moment een

boek en worden hier niet nader uitgewerkt).

makkelijk laat verteren, en ook in warme

Wanneer de dosha's reageren door in onbalans te

niveau dat we negatieve symptomen gaan waar

dranken en opwekkende kruiderijen.

nemen. Dit noemen we de fase van de 'geprikkelde'

Wat kunje zelf doen?

hebben doorgemaakt waarin de eerste symptomen

of 'geagiteerde' dosha's. Ook in deze fase ligt de

Het beste wat je kunt doen om in goede gezond

Als de dosha's niet in de eerste fase worden ge

zich manifesteren.

mogelijke oorzaak niet alleen in zaken als over

heid te blijven is je bewust worden van het ritme

compenseerd doordat we gehoor geven aan onze

consumptie of irritaties als gevolg van voeding of

van de dosha's en leren hoe je accumulatie kunt

behoeftes, kunnen we in de tweede fase (prikke

om de dosha's goed te bestuderen en te leren

levensstijl, maar ook in de fluctuaties in de natuur

voorkomen. ln dit boek vind je alles wat je daar

ling of agitatie) terechtkomen, met de daarbij

begrijpen wat ze uit balans brengt. Op deze manier

lijke ritmes, zoals de wisseling van de seizoenen.

voor weten moet.

behorende toename van symptomen. Maar ook

die voorkomt dat de dosha's uit balans raken. Maar

DERDE FASE

zelfgenezing, zul je in de eerste fase van de

deze symptomen correct interpreteren als

toename of accumulatie van een dosha vanzelf zin

dosha-agitatie. Wanneer de symptomen van

raken, worden we ziek, nadat we eerst een fase

Dat is de reden waarom de Ayurveda adviseert

kunnen we een natuurlijke levensstijl ontwikkelen

Omdat het lichaam van nature gericht is op

in deze fase zijn er maar weinigen onder ons die

als we door verkeerd gedrag - omdat we niet beter

Kalmering of verzachting

weten of omdat we even vergeten zijn hoe het

Een dosha die in een eerdere fase is geaccumu

krijgen in eten en drinken dat van tegengestelde

agitatie gaan optreden, adviseert de Ayurveda om

hoort - al eerder een onbalans hebben veroorzaakt,

leerd kan 'spontaan' gekalmeerd worden door

aard aan die dosha is. Daarmee compenseer je de

direct iets te veranderen wat de dosha's weer in

kan een Ayurvedische levensstijl de onbalans

veranderingen in de macrokosmos (de seizoenen,

accumulatie.

balans kan brengen.

tussen de dosha's herstellen door de oorzaken van

de tijd van de dag, enzovoort) of 'kunstmatig' met

de onbalans te compenseren.

behulp van de Ayurvedische wetenschap zoals

gentie van de Natuur, aan het werk in ons lichaam.

een tijdelijke aanpassing van het dieet of andere

Het is de manier waarop Moeder Natuur allerlei

aspecten van de levensstijl die een balancerend

mogelijke ziektes in de kiem smoort. Velen van ons

effect hebben op de dosha's. Zo kan de accumu

herkennen echter deze natuurlijke verlangens niet

opgezette buik veroorzaken, en een gevoel van

latie van de dosha's tot stilstand gebracht worden

als boodschappen van de dosha's die zichzelf trach

volheid in het spijsverteringskanaal.

of zelfs teruggebracht tot een gezond (symptoom

ten te corrigeren. ln plaats daarvan gaan we

We kunnen ook trek gaan krijgen in warm eten

vrij) niveau.

gewoon door met leven en eten zoals we gewend

en drinken.

Wanneer de dosha's uit balans raken, onder gaan ze een aantal veranderingen. EERSTE FASE Toename of accumulatie

(sanchaya)

Verandering op het eerste niveau leidt tot een algemene, niet-specifieke 'accumulatie' van de

(prashama)

Zo kun je de verschillende symptomen leren

In dat mechanisme zien we het Rta, de intelli

herkennen:

•

ln de agitatiefase kan vata gasvorming en een

zijn. Dit zijn de tekenen waar we op kunnen letten:

HOOFDSTUK 1

WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA

TABEL

Het principe van gelijk/ongelijk

Keuze l

Keuze 2.

Actie

Je hebt h et koud.

•

Symptomen van een geagiteerde dosha vata

•

hoesten, verkoudheid, opeenhoping van slijm in de longen en moeizaam ademhalen;

•

onverklaarbaar gewichtsverlies of magerte;

•

wrange of bittere smaak in de mond;

•

zwakke spijsverteringskracht;

•

ruwe, droge huid;

•

zoete en zoute smaak in de mond.

•

slapeloosheid of onrustig slapen;

•

slapte of onverklaarbare vermoeidheid;

Natuurlijke oorzaken van dosha-agitatie

je drinkt koud water.

Je drinkt warm water.

Effect

Gelijk versterkt gelijk

Ongelijk vermindert

•

trillingen, krampen en spierspasmen;

Er is sprake van fluctuaties in de dosha's onder

Je zit te rillen.

Je gaat nog meer rillen

Het rillen neemt af

•

constipatie en winderigheid;

invloed van de tijd van de dag, het seizoen, het

(probeer maar!).

•

stemmingswisselingen;

stadium van de spijsvertering. Daarnaast speelt

•

toename in pijnklachten;

ook onze leeftijd een rol. Dit soort fluctuaties

•

meer koude ervaren;

volgen een vast patroon gedurende de dag en in de

•

sterker verlangen naar een warm klimaat;

verschillende levensfases, van geboorte tot dood.

•

meer trek in warm eten en drinken.

Het opbouwen tot een hoogtepunt en daarna weer

ln het geval van pitta kan de urine of ontlasting

hebben, zal leiden tot een versterking van een

wat geliger worden. Ook kan er sprake zijn van

dosha, terwijl de combinatie van verschillende

een hogere lichaamstemperatuur en zelfs enige

dingen de dosha zal verminderen. Een voorbeeld

Symptomen van een geagiteerde dosha pitta

mate van boosheid of geprikkeldheid.

van hoe dit werkt, vind je in tabel 3.

•

het heet hebben terwijl het geen heet weer is;

dit natuurlijke ritme van rijzen en dalen, maar we

inzakken van de dosha's is in de kosmos een natuurlijk verschijnsel. We hebben geen invloed op

Kapha kan in de agitatiefase een zwaar, vochtig

Op dit niveau is het natuurlijk heel voor de

•

gelige verkleuring van huid, ogen of urine;

kunnen het wel leren begrijpen en er gebruik van

gevoel in de buik of borst geven, alsof deze vol

hand liggend hoe dit werkt. De dosha's zijn echter

•

moeite met slapen;

maken. ln tabel 7 op pagina 62 vind je een over

vocht zitten, en er kan sprake zijn van een

heel wat complexer dan het voorbeeld in tabel 3.

•

brandend gevoel in de huid;

zicht van de golfpatronen van de dosha's op basis

algeheel gevoel van zwaarheid en vermoeidheid.

ln de Ayurveda wordt intensief gebruikgemaakt

•

vaker boos zijn en geïrriteerd raken;

van je leeftijd, de tijd van de dag, het huidige

van dit principe, en je zult het dan ook in diverse

•

meer zweten;

seizoen en het actuele stadium van je spijsvertering.

Gelukkig is een onbalans in de dosha's eenvoudig

praktische toepassingen in dit boek terugvinden.

•

vaker last van steenpuisten, acne, uitslag of

Aan de hand van deze tabel kun je beter leren

te corrigeren door weer te gaan leven volgens de

ln tabel 4 (pagina 60) tot en met 6 (pagina 61)

andere huidirritaties;

begrijpen waarom je op een gegeven moment

natuurlijke principes: een Ayurvedische levensstijl.

staat het nader uitgewerkt.

•

scherpe en zure smaak op de tong;

bepaalde symptomen of combinaties van symp

•

meer trek in koud eten en drinken.

tomen ervaart.

Is het niet fantastisch? We hoeven alleen maar de

De volgende lijstjes geven een opsomming van

Ayurvedische principes te volgen en we kunnen

de symptomen die je kunt ervaren als een, twee of

de balans herstellen en ziekte voorkomen.

alle drie dosha's zich in de agitatiefase bevinden.

Symptomen van een geagiteerde

Hoe levensstijl de dosha1s beïnvloedt Nu komen we aan bij de factoren waar we wel

Zoals gezegd, dit kan een chronische toestand zijn

dosha kapha

hoe we denken en hoe we leven, kunnen we de

of er kan sprake zijn van de invloed van seizoens

•

het koud hebben terwijl het geen koud weer is;

controle over hebben. Als je in het overzicht eens

dosha's kalmeren en de balans herstellen door een

en andere invloeden van voorbijgaande aard.

•

meer last van slaperigheid;

nagaat bij welke factoren jij zelf wel eens door

verandering van ons eetpatroon, door anders te

Wellicht herken je iets in deze lijstjes dat op jou

•

grotere speekselvloed en slijmsecretie;

schiet, zul je waarschijnlijk zien dat je alle drie

gaan denken en door andere keuzes in onze

Omdat de dosha's reageren op wat we eten,

van toepassing is. Het kan heel verhelderend zijn

•

zwaar gevoel in de gewrichten;

dosha's versterkt. (Dat geldt voor de meeste

levensstijl te maken. Dit is een voorbeeld van het

om deze informatie van tijd tot tijd nog eens

•

algeheel gevoel van zwaarte;

mensen.) Richt je niet specifiek op een van de

Ayurvedische principe van gelijk/ongelijk: tegen

opnieuw te bekijken en te zien hoe je eigen situatie

•

dof gevoel in lichaam en geest;

dosha's, het gaat er juist om ze alle drie in balans te

gestelden verminderen elkaars effect (samanya

verandert.

•

slapper lichaam en losse gewrichten;

houden. Als je je nu afvraagt hoe dat werkt in de

•

hardere lichaamsweefsels;

Ayurveda: we richten ons nooit op het versterken

vishesha siddhanta).2 Dit houdt in dat het combi neren van twee dingen die gelijke eigenschappen

van een minder sterke dosha, maar altijd op het

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

TABEL

Accumulatie

4 De vata-cyclus

Droogte (zowel heet als koud) versterkt de eigenschappen van de dosha vata,

Kapha wordt versterkt door alles wat vochtig, zwaar of dof is, omdat dit ook de eigen schappen van kapha zijn; gelijk versterkt gelijk. Daarom leidt het eten van cheesecake

Daarom kan vata zich gaan ophopen onder invloed van droge atmosferische hitte en

tot een accumulatie van kapha, net als een koude, regenachtige dag.

sommige drogere oliën (olijfolie, mosterdolie).

Agitatie

Door zowel een teveel aan warmte als aan kou kan kapha in de agitatiefase komen. Denk bijvoorbeeld aan water: extreme hitte doet het water verdampen en bij extreme

Koude triggert alle eigenschappen van vata en de aandoeningen die daarmee

kou verandert het in keihard ijs. Beide extremen veranderen de materiële vorm van

geassocieerd worden: pijn, verstopping, slapeloosheid, enzovoort. Dus wanneer

water. Daarom smelt kapha onder de warme stralen van de lentezon en komt het naar

ons lichaam koud wordt, kan dit gaan opspelen, evenals allerlei andere pijnklachten.

buiten in de vorm van vloeibaar slijm (allergieën) en stolt het in de winter weer tot een

Onze ontlasting kan harder worden, we kunnen moeite krijgen met ademhalen en

compacte massa.

we kunnen last krijgen van mentale onrust.

Kalmering

Accumulatie

6 De kapha-cyclus

zoals droogte, ruwheid, lichtheid, beweeglijkheid en alle andere windachtige attributen.

de droogte van rauw voedsel, gedroogd fruit, bepaalde linzen, bonen en zelfs

Agitatie

TABEL

Kalmering

In het algemeen compenseert droogte de inherente vochtigheid van kapha, zoals

Warmte staat tegenover koude en met iets olieachtigs kunnen we droogte tegengaan.

lichtheid de zwaarte van deze dosha compenseert en droge warmte staat tegenover

Dus met gebruik van warmte en olie (bijvoorbeeld een massage met warme sesam

de vochtige koude. De scherpte van gember is het tegengestelde van de dofheid van

olie) kunnen we een geagiteerde dosha vata tot rust brengen.

kapha en tegenover de neiging tot langzaam bewegen van kap ha kunnen we de beweeglijkheid van lichamelijke inspanning stellen. Sport en oefeningen (beweeglijk

TABEL

Acc\Jmulatie

5 De pitta-cyclus

Door de aanwezigheid van eigenschappen zoals scherpte, lichtheid en olieachtigheid

heid), het eten van kleine porties makkelijk verteerbaar voedsel (licht) met kruiden (heet en scherp) in combinatie met lange periodes van vasten tussen maaltijden, dat zijn de aanbevolen methodes om kapha in balans te brengen.

kan op den duur een accumulatie van pitta ontstaan. Alcohol is scherp en licht, sesam is scherp en olieachtig, en gebakken, heet gekruid eten kan scherp, licht en olieachtig zijn.

Agitatie

Wanneer pitta is geaccumuleerd, kan warmte dit nog verergeren en tot agitatie leiden. Hitte doet pitta oplaaien als de vlammen in de haard. Denk bijvoorbeeld aan de hete zon, heet eten zoals knoflook, peper, alcohol en gefermenteerd voedsel, de hitte van seks of andere lichamelijke inspanning, en mentale hitte zoals boosheid of jaloezie.

Kalmering

kalmeren van geagiteerde dosha's. De balans tussen de drie dosha's volgt dan vanzelf. De tabel len 8 (pagina 63) tot en met ro (pagina 65)

De rode draad door dit boek bestaat uit adviezen

geven een overzicht van factoren die de agitatie

hoe je kunt leven zodat je dosha's niet uit balans

van de dosha's veroorzaken_ Aan de hand van deze

raken, en zelfs hoe je kunt leven zodat een reeds

tabellen kun je inzicht krijgen in de levensstijl

verstoorde balans toch weer wordt hersteld. Dus

keuzes die mogelijk bijdragen aan specifieke

zelfs als je een of meer van de factoren in de tabel

Koude brengt hitte weer tot bedaren, dofheid of langzaamheid staat tegenover

dosha-agitatie. Als je bijvoorbeeld graag het hele

len 8 tot en met ro bij jezelf herkent, kun je binnen

scherpte en zwaarte compenseert lichtheid. Daarom is het aan te bevelen om bij

jaar door koud water drinkt en eten uit de koelkast

een paar maanden de balans herstellen door de

pitta-gerelateerde aandoeningen zuivelproducten te gebruiken; die zijn verkoelend

eet, zou je hier kunnen zien dat dit winderigheid

adviezen uit dit boek op te volgen. lk geef hier een

en zwaar en worden langzaam verteerd. De koelte van het maani icht, van bloemen,

en een opgeblazen gevoel veroorzaakt (vata-symp

paar voorbeelden van simpele tips voor een totale

van het uitdrukken van gevoelens zoals compassie en van kleuren zoals blauw en

tomen)_ Deze lijstjes zijn heel nuttig bij het maken

balans en blijvende gezondheid.

groen kan een geagiteerde dosha pitta tot rust brengen.

van onze keuzes. Bekijk ze nu, of blader er later nog eens in alle rust naar terug.

Hoeje de dosha's weer in balans brengt door middel van je levensstijl

HOOFDSTUK

WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

TABEL] Factor Leeftijd

Tijd van de dag

Seizoen

TABEL 8

Natuurlijke factoren die gerelateerd zijn aan dosha-agitatie

Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha vata veroorzaken

Vata

Pitta

Kapha

Factoren

Omschrijving

Smaken

Te veel voedsel eten dat voornamelijk bitter, scherp of wrang smaakt

Koud voedsel

Koud water uit de kraan of de koelkast drinken, voedsel en dranken uit

Op zijn sterkst laat in de

Op zijn sterkst na de

Op zijn sterkst van

middelbare leeftijd of

puberteit tot eind middel-

geboorte tot puberteit

begin ouderdom

bare leeftijd

2.00 tot 6.oo uur

io.oo tot 14.00 uur

6.oo tot lO.oo uur

14.00 tot 18.oo uur

2.2.00 tot 2.00 uur

18.00 tot 22.00 uur

Accumulatie in de zomer

Accumulatie in de regen-

Accumulatie in de late

tijd/late zomer

wi n ter

de koelkast of vriezer gebruiken Droog voedsel

Gedroogde peulvruchten, droge chips en rauwe salades eten

Vet vermijden

Een vetloos of vetarm dieet aanhouden, geen zuivel eten (veganistisch dieet)

Maaltijden

Vasten, maa lti jden overslaan, onregelmatig eetpatroon, vermageringsÂ ziektes (zoals anorexia), overdreven diĂŤten

Agitatie in regentijd/

Agitatie in de herfst

Agitatie in de lente

late zomer

Kalmering in de herfst

Natuurlijke aandrang

niezen, plassen, ontlasten, enzovoort Kalmering in de vroege

Kalmering in de zomer

Activiteitsniveau

winter Spij,svertering

Onderdrukken of juist voortijdig aanzetten van natuurlijke aandrang tot

Hardlopen op een verkeerde manier, van hoogtes springen, zwaar tillen, doorwerken tot het punt van uitputting

Accumulatie in

Accumulatie in de

Accumulatie in

de middenfase

beginfase

de eindfase

Agitatie in de eindfase

Agitatie in de middenfase

Agitatie in de beginfase

Fysiek trauma

Botbreuken, gewrichtsdislocaties en ander fysiek trauma en verwondingen van het lichaam

Reisverkeer

Urenlang doorrijden zonder stoppen, overdreven lange tochten maken (te voet of anderszins), of met enige regelmaat lange reizen over zwaar

Kalmering in de beginfase

Kalmering in de eindfase

begaanbare wegen maken

Kalmering in de middenfase

Seks

Herhaaldelijk de liefde bedrijven zonder voldoende lange tussenpozen of pauzes om bij te komen

Slaap

's Nachts wakker blijven (met name na tien uur)

Zintuigen

Non-stop tv-kijken, vide ospelletjes spelen, aan de telefoon hangen, staren naar een computerscherm of typen

Emoties

Toegeven aan chronische angst, bezorgdheid, werk-gerelateerde spanningen en verhoogde dagelijkse stressniveaus

HOOFDSTUK I

TABEL

WETENSCHAP EN SPIRITUALITEIT VAN DE AYURVEDA

Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha pitta veroorzaken

Factoren

Omschrijving

Smaken

Te veel voedsel eten dat voornamelijk scherp, zuur of zout smaakt

TABEL 10 Factoren in de levensstijl die agitatie van de dosha kapha veroorzaken

Factoren

Omschrijving

Smaken

Te veel voedsel eten dat voornamelijk zoet, zuur of zout smaakt

Kou

Voedsel eten met een lage temperatuur (koud vlees, ijs, gekoelde dranken}

Scherpte

Voedsel eten dat brandt in de maag tijdens de spijsvertering (zoals azijn en scherp gefermenteerde voedingsmiddelen}

Heet eten

Voedsel eten waarin van nature vuur dominant is, zoals yoghurt, vis,

Vloei baarhe id

Voedsel eten dat meer vloeibaar dan vast is (soep en stoofpotten} of gedurende de dag overvloedig water en andere vloeistoffen drinken

Zwaarte

mosterdzaad, alcohol, sesam, zuur fruit, karnemelk, peper en mieriks

Te veel zwaar voedsel eten, zoals urdboontjes

(black gram), zuivel, zoetigheid,

vis en schaaldieren

wortel Hardheid Temperatuur

Voedsel eten dat nog zo heet is dat je je tong eraan kunt branden

M aaltijden

Vasten, m aaltijden overslaan of onvoldoende je honge r stillen of dorst

Externe hitte

Olieachtigheid

Voedsel eten dat erg vet is, zoals gebakken en gefrituurd voedsel

lessen

Slijmerigheid

Voedsel eten dat slijmerig is, zoals okra

Langdurige blootstelling aan zonlicht of andere warmtebronnen zoals

Zu urte

Te veel gefermenteerd voedsel eten (azijn of yoghurt)

Maaltijden

Te veel of te vaak eten, snacken tussen de maaltijden door

Activitei t

Een zittend bestaan leiden met weinig lichaamsbeweging

Slaap

Te veel slapen of overdag slapen

Gedragshouding

Te weinig of inefficiënte geestelijke activiteit, luiheid

Metabolisme

Chronisch of incidenteel inefficiënte of doffe toestand van het metabolisme

een hete douche, de sauna, verwarmde zwembaden en hot tubs

Seks

Te vaak de liefde bedrijven of seks hebben terwijl je last hebt van indigestie

Emoties

Regelmatig voedsel eten dat zwaar te verteren is, zoals vlees en gevogelte

Toegeven aan intense woede, zorg of angst

HOOFDSTUK 1

Wat je kunt doen voor de vata-balans •

Eet meer zoet, zuur en zoutig voedsel.

•

Gebruik voldoende vet bij het koken (bak in vet of voeg wat olie toe aan gerechten).

•

WETENSCHAP EN SPIRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA

•

Besteed minder tijd aan slapen, zittend werk en

waarheid hebben, maar over de onpersoonlijke en

aan welzijn en alleen al daardoor welzijn ervaren.

passieve ontspanning.

fundamentele waarheid van het bewustzijn, de

Als we aan ruimte denken, creëren we ruimte. Als

waarheid die de Hoogste Werkelijkheid is. Deze

we aan vreugde denken, worden we vreugde. Zoals

je ziet het, in de Ayurveda is met alles rekening

waarheid stijgt uit boven relatieve werkelijkheden

Baba het mij vertelde: 'Wat overblijft als je bevrijd

Eet zwaarder, steviger voedsel dat de dosha

gehouden. We denken groot: zelfs de vaste patro

(inclusief die van goden en mensen), maar is

bent van het kwaad, van ouderdom en dood, van

vata verstevigt.

nen van de zon, de maan en de wind tellen mee

tegelijkertijd alomtegenwoordig in het voor ons

verdriet, honger en dorst, is het verlangen van je

Laat je

(stel je voor wat een ongelooflijke chaos het zou

waarneembare universum.

ziel om zijn eigen glorieuze waarheid te beleven.

eten niet koud worden en drink alleen

warm water.

worden als ze dat niet deden!). En zo hebben ook

Verwen jezelf met warme douches, baden in

de interne dosha's - vata, pitta en kapha - hun

groeien tot een compleet bos. En toch, als je het

Bestaan is. je moet altijd op zoek blijven naar je

een hot tub en dergelijke.

eigen ritmes, die we mede in stand houden door

zaadje open splijt, vind je daarin alleen leegte

Zelf. Wie dat Zelf vindt en begrijpt, zal al zijn

Masseer jezelf dagelijks met warme olie.

een bewuste levensstijl.

(shunya). Deze leegte is het bewustzijn, de onge

verlangens vervuld zien.'

Een enkel zaadje heeft het in zich om uit te

ziene werkelijkheid die we niet kunnen horen,

Wat je kunt doen voor de pitta-balans

Daarom moet je leren begrijpen wat je Zuivere

En dit is waarin ik verschil van andere leraren

zien, ruiken, aanraken of proeven. De leegte laat

die je in deze moderne wereld vertellen over de

zich niet meten met wetenschappelijke instrumen

Ayurvedische levensstijl. Ja, het klopt dat je door

Kies meer wrange, bittere en zoete smaken

De spiritualiteit van de Ayurvedische

in je maaltijden.

levensstijl

ten en laat zich niet beperken door religieuze

middel van dit boek kunt leren hoe je goed voor je

Zorg dat je voedsel niet zo heet is dat je er je

Tot zover de wetenschappelijke kant van de Ayur

standpunten. Maar tegelijkertijd ligt hierin de

lichaam kunt zorgen. lk zal je van alles leren over

tong of je ingewanden aan kunt branden.

veda. Daarmee zijn de voornaamste concepten en

kracht van een compleet universum besloten. De

je gezondheid. Maar bij het werk dat we hier

Kies voedsel dat langzamer verteert (zoals

principes van dit oude stelsel van gezondheid en

potentie van de leegte in dit zaadje - dat is genoeg

samen doen, gaan we er niet van uit dat er een

volkoren producten).

geneeskunde besproken. Er is echter nog een

om een compleet bos te laten groeien. De waar

diepe kloof gaapt tussen jou en je gezonde Zelf.

•

Gebruik ghee (geklaarde boter) bij het koken.

belangrijk aspect, dat de Ayurveda uniek maakt; de

heid is louter bewustzijn. Volgens de klassieke

Wat ik je duidelijk wil maken, is dat jij, diep

•

Geniet van verkoelende dingen zoals wandelen

spiritualiteit. De Ayurveda stelt dat de mens in zijn

Veda is de waarheid het vormloze en absolute

van binnen, in je Zelf, al volmaakt gezond bent.

in het maanlicht, sorbets en frisse geuren.

diepste wezen een niet-fysiek Zelf is. Dit Zelf kent

bestaan, het bewustzijn en de vreugde.

Wat je dus niet meer hoeft te denken, is 'Ik wil

Wees matig met seksuele activiteit en lichame

een fysiek bestaan door middel van zijn uiterlijke

lijke inspanning om oververhitting te voor

materiële omhulsels, het lichaam en de geest. leder

onze kern vormt. Het is het Zelf dat zich binnenin

denken, is 'lk ben gezond, en met behulp van de

komen.

genezingsproces is de uitdrukking van onze

ons bevindt. Het Zelf wordt omhuld door ons

Ayurvedische levensstijl zal ik (mijn lichaam-en

diepste kern, dit Zelf ofWel Atman. De hoogste

lichaam en onze geest, die afhankelijk zijn van

geest-ik) makkelijker in contact kunnen blijven

spirituele werkelijkheid wordt in het Sanskriet

aards en hemels voedsel. Beide zijn daarom voort

met mijn innerlijke perfectie, mijn ware Zelf'.

Zorg voor meer bittere, scherpe en wrange

omschreven als satyam, waarheid. 'Waarheid' is

durend in een toestand van verandering. Maar ons

Als je dat doet, zal schijnbaar onverklaarbaar je

smaken in je dieet.

geen gemakkelijk begrip, want wat voor mij waar

gezondheid verbeteren. ln lichaam en geest zul je

Kies liever droog dan vochtig eten (rozijnen

wezenlijke Zelf heeft een onafhankelijk bestaan.

is, hoeft voor jou niet per se waar te zijn, en een

Het is van een hogere orde dan het lichaam en de

in het leven van alledag je eigen gezonde Zelf gaan

in plaats van druiven, bijvoorbeeld).

derde persoon kan weer een heel ander idee over

geest. Jij, jouw Zelf, bestaat niet alleen uit de geest

beleven.

Plan regelmatig ontgiftingsprogramma's en

de waarheid hebben. De geschiedenisboeken staan

en het lichaam waar je je mee identificeert - die

vastenperiodes in.

vol van de religieuze oorlogen die zijn gevoerd

Drink alleen warm water. Koud water moet

geest die zich zo laat overspoelen, dat lichaam dat

zeggen tegen degene die je vanbinnen in wezen

naar aanleiding van een verschil van opvatting

onderhevig is aan verval. En daarom is gezondheid

bent. En als je hebt kennisgemaakt met de per

je echt zien te vermijden.

over de zogenaamde waarheid.

altijd binnen handbereik.

fectie die in jouzelf bestaat, kun je daarin tot rust

•

Wat je kunt doen voor de kapha-balans •

•

Wees actief. Hoe meer lichaamsbeweging, hoe beter je je zult voelen!

Uit de klassieke Vedische teksten blijkt echter duidelijk dat we het hier niet over een gewone

Het is deze werkelijkheid, deze waarheid, die

Wanneer we een gespiritualiseerde levensstijl leiden, zullen we op een gegeven moment denken

gezond zijn'. Wat je van nu af aan kunt gaan

Een goede gezondheid betekent voor mij 'hallo'

komen. Tegelijkertijd kun je al het nodige doen om je beter te voelen in je lichaam en geest, maar je

HOOFDSTUK I

WETENSCHAP EN SPlRITUALITElT VAN DE AYURVEDA

kunt dat doen met een gevoel van vreugde en de

gezondheid te geven, maar om ook deze kwestie

zekerheid van een positief resultaat. Je hoeft daar

van spirituele verwaarlozing van je ware natuur

SVADHARMA1 HOE WERKT DAT?

niet aan te twijfelen of je zorgen te maken. ln

lijkheden en alle beslissingen die je als jonge

bespreekbaar te maken.

ln dezelfde periode dat ze over de Ayurveda aan

moeder moet nemen. Slaap ik samen met mijn

plaats van de dingen te zien vanuit het perspectief

Wat ik hoop dat je zult onthouden, is dat jij

'lk was zo overweldigd door alle verantwoorde

van iemand die lijdt, kun je gaan denken vanuit de

het leren was, veranderde Kristin van baan. ln haar

kindje? Laat ik haar vaccineren? Krijgt ze wel

zelf een eeuwige bron van gezondheid bent. Je

oude baan coördineerde ze patiëntrelaties voor het

genoeg moedermelk? Wanneer ga ik over op vast

vrijheid waar je recht op hebt. En dan kun je ook

ware natuur is er een van onbegrensde, onuitput

levertransplantatieteam van een lokaal ziekenhuis,

voedsel? Welke medicijnen geef ik haar - en welke

gaan handelen vanuit die innerlijke vrijheid.

telijke gezondheid. Misschien heb je niet altijd in

maar nu werd ze voedingsmanager op de vrije

nietl - als ze ziek is? En zo ging het maar door met

je leven de beste keuzes gemaakt en heeft dat je uit

maken, is mijn ervaring dat je eerst nog zal denken

school van haar dochter. Die wisseling van baan

de vragen. lk voelde de verantwoordelijkheid als

balans gebracht. Misschien ben je zelfs ziek gewor

vanuit stress en pijn, omdat je je eigen Zelf nog

was een belangrijke beslissing, maar van alle ver

een zware last, en daar stond ik dan - steeds maar

den. Maar je bent geen mislukking. Je bent perfect.

anderingen die Kristin destijds doormaakte, was

weer gespitst op wat ik allemaal niet deed, in plaats

Maar voordat je die omslag in je denken kunt

niet goed genoeg kent. We zijn zo gewend om

Nu, op dit moment kun je zeggen:'Mijn ware

alles in termen van strijd te zien, dat we zelfs het

het niet de belangrijkste. Nadat zij samen met haar

dat ik zag hoeveel liefde en zorg ik mijn dochter

natuur geeft me een oneindig aantal mogelijk

werken aan onze gezondheid beleven als een

jonge dochter anders was gaan eten, was Kristin

kon geven. lk liet me leiden door twijfel en zelf

heden om mezelf te vernieuwen. Als ik door de

gevecht.

geïntrigeerd geraakt door de spirituele filosofie

kritiek en was volkomen losgeraakt van mijn god

kunst van een geïnspireerde levensstijl bewust

van de Veda's en meer specifiek door het idee van

delijke, onaangetaste en complete innerlijke Zelff

mijn leven leid, zal ik de perfectie ervaren die bij

moksha, een begrip dat staat voor 'vrijheid van het

mij hoort.'

lijden van lichaam, geest en wereld en eenheid met

ele Zelf ging Kristin weer geloven in zichzelf als

je hoogste Zelf'.

mens en als moeder. Ze stond zich toe om af en

De stress die je voelt omdat je bent afgesneden van je ware natuur, je hogere Zelf, is een hoogst persoonlijk en pijnlijk lijden. En dat is naar mijn

Dit is de reden dat de wijzen van de Ayurveda

Doordat ze zich bewust werd van haar spiritu

idee de essentie van spiritueel lijden. Het is één

ons leren om ons svadharma te ontdekken en in

ding als anderen zeggen dat we niet goed genoeg

ere te houden. Het concept van dharma, ofwel een

zijn - dat gebeurt vaak genoeg - maar als we tegen

recht. Je bent vrij geboren, maar dat ben je ver

wandeling, of om te mediteren, of om te schrijven

rechtschapen leven, heeft een belangrijke plaats in

onszelf gaan zeggen 'Ik ben niet goed genoeg, ik

geten. En toch is moksha voor jou bereikbaar, hier

in haar dagboek over haar verbinding met haar

de Indiase filosofie, en svadharma is de levensstijl

verdien het niet om gezond te zijn', of'lk ben ziek

en nu, op ieder moment. Je kunt een moksha

hogere Zelf, God en de Natuur. 'Dat maakte zo'n

die het onsterfelijke Zelf ondersteunt. Dit Zelf is

en dat is mijn eigen schuld', dan is dat een teken

moment ervaren als je doorziet dat jouw idee over

verschil', zei Kristin. 'Op die momenten voor

niet ons lichaam, met zijn beperkte houdbaarheid,

dat we spiritueel ziek worden. Dat we onszelf in

je eigen machteloosheid een naïeve misvatting is.

mezelf kon ik afstand nemen van de negativiteit,

en niet onze geest, met zijn veranderlijkheid en

de steek laten en vergeten dat ons ware Zelf altijd

ln diepste wezen ben jij namelijk je onverwoest

van het te veel in mijn hoofd zitten, van alle oorde

wispelturigheid. Het onsterfelijke Atman achter

gezond is. Het Zelf is waardevol, het is louter

bare, onoverwinnelijke en eeuwig gezonde Zelf.

len. lk kon me beter concentreren op mijn inner

ons lichaam en onze geest is de reflectie van de

liefde. Schaamte is immers de essentie van ziekte,

Moksha bereik je wanneer je een bewust besluit

lijke licht en op mijn kind:

hoogste waarheid: het heeft een universele, onein

het is de spirituele ziekte van het Zelf-verraad en

neemt (kshaya) om je wereldse, beperkte ideeën

dige, eeuwig waakzame en levende aanwezigheid.

omtrent je lichaam, ziekte en relaties los te laten

inmiddels drie kinderen en neemt nog steeds de

en je aangeboren, onzichtbare, onbegrensde,

tijd om bezig te zijn met haar hogere Zelf in plaats

onuitputtelijke, oneindige natuur te accepteren.'

van met het gepieker dat van een lagere orde is.

het vergeten van ons ware Zelf. Schaamte is een

Misschien is het goed om hier een voorbeeld te

uiterst pijnlijke ervaring, die alle vreugde en

geven. Lees maar eens hoe dit alles van invloed is

welzijn uit ons bestaan zuigt.

geweest op het leven van een van mijn studenten,

Daarom vind ik het belangrijk om niet alleen praktische handvatten voor het verbeteren van je

een jonge moeder genaamd Kristin Mattias.

lk had Kristin uitgelegd: 'Moksha is je geboorte

Toen Kristin verder ging nadenken over dit

toe een moment voor zichzelf te nemen - voor een

Kristin is een fantastische moeder. Ze heeft

Haar mantra is nu: 'lk ben wezenlijk vrij en dus

opzienbarende idee van moksha en zich probeerde

ben ik in staat boven de chaos van de wereld uit te

voor te stellen hoe ze dit concept van spirituele

stijgen.' De momenten dat dit besef doordringt,

vrijheid in haar leven kon integreren, zag ze in dat

noemt ze 'moksha-momenten'. Zoals zij het zegt:

ze tot dan toe steeds was uitgegaan van haar

'Op zo'n moment zie ik de vrijheid waar ik recht

tekortkomingen en dat ze te weinig oog had gehad

op heb en eis die voor mezelf op:

voor de vrije, complete persoon die ze was. 68

WETENSCHAP EN SPIRlTUALITElT VAN DE AYURVEDA

HOOFDSTUK I

In onze vergeetachtige wereld is het inslaan van een

De vertaling is als volgt: 'Iemand die in evenwicht

pad naar binnen, naar het Zelf, het inslaan van de

is ten aanzien van de dosha's, het

juiste richting: naar huis. Dit pad is het pad van

teringsvuur),

svadharma, en thuis is natuurlijk de grote, oneindige,

(onzuiverheden) en andere activiteiten van het

agni (spijsver

dhatu's (lichaamsweefsels), mala's

zich verbonden voelt met een hogere ziel - die we

gehele mens: het lichaam, de geest en de ziel. De

God kunnen noemen, of een bron van een hogere

Ayurveda zal altijd alle dimensies in ogenschouw

intelligentie - en daarnaast in het leven geluk,

nemen, want ze zijn alle drie even belangrijk.

positiviteit en zingeving ervaart. De gezondheid

Alle aspecten van de Ayurvedische levensstijl

altijd liefhebbende omhelzing van ons ware Zelf.

lichaam, en die het geluk kent in Atman (ziel),

van de ziel die zich in een lichaam bevindt, is direct

zijn op meerdere dimensies van invloed. Verse

Als de kosmos in jou wordt weerspiegeld als je

indriya's (zintuigen) en manas (geest), noemen

gerelateerd aan het morele, ethische, sociale en

bloemen in huis zetten is bijvoorbeeld prettig voor

we swastha (gezond).'

relationele welzijn dat de persoon ervaart.

je geest en je zintuigen, maar kan ook een positieve

eigen universele Zelf, dan moet de kosmos in jou wel iets unieks uitdrukken. Of je je er al van bewust bent

In de eerste plaats beslaat deze definitie de

Het is dan ook niet moeilijk om in te zien dat

invloed hebben op je relatie met de mensen met

fysiologie, namelijk in het evenwicht ten aanzien

de Ayurveda met zijn holistische benadering van

wie je het huis deelt. Het volgen van een Ayurve

van zowel de bio-energieën en de weefsels als ten

gezondheid, waarin de fysiologische, psychologi

disch dieet kan op zowel je fysiologie als je psyche

beschrijving van de Ayurvedische levensstijl, maar

aanzien van de spijsvertering en het uitscheidings

sche, spirituele en sociale dimensies van gezond

van invloed zijn. Mediteren zal niet alleen je bloed

ook als een oproep om je dromen te volgen en de

proces. De keuze voor het woord 'evenwicht' geeft

heid nauw met elkaar zijn verweven, in sterk

druk verlagen, maar ook je geest kalmeren en je in

eerlijkste versie van je Zelf te zijn. Ik vraag je om

aan dat bij deze functies een toestand van balans

contrast staat tot de gangbare westerse genees

contact brengen met het besef van een hogere

op zoek te gaan naar datgene wat jou uniek maakt.

het best is (en dus niet een toestand van te veel of

kunde, die de mens vaak ziet als patiënt, en de

spirituele kracht.

Durf dat zonder schaamte, angst en teleurstelling

te weinig activiteit of onregelmatigheid).

patiënt vaak ziet als niet meer dan een long die

of niet, jouw leven heeft een speciale bedoeling. Daarom kun je dit boek niet alleen zien als een

uit te dragen. Dat is de versie van jezelf die de

De zintuigen, zowel de fysieke als de mentale,

Zie het pad van de Ayurveda daarom niet

problemen geeft of een lipidenprofiel dat een piek

alleen als een manier om een specifieke kwaal met

totale gezondheid (swastha) zal activeren. Dat is de

moeten optimaal functioneren om te kunnen

vertoont. Zoals ik het zie, richt de westerse genees

zijn irritante symptomen te bestrijden. Door je

manier waarop je de gezondheid naar boven haalt

spreken van gezondheid - de wijze gebruikt de

kunde zich alleen op het lichaam en het brein en

leven in te richten volgens de Ayurvedische levens

die diep in jezelf al aanwezig is.

term 'geluk'. Volgens mijn interpretatie bedoelt

gaat volstrekt voorbij aan het bewustzijn. De Ayur

stijl creëer je de voorwaarden voor je eigen welzijn.

hij daarmee dat het gebruik van de zintuigen niet

veda houdt zich bezig met (de behandeling van) de

Zo werk je aan de genezing van je hele persoon.

Wat is gezondheid volgens

wordt geforceerd: ze blijven langdurig goed functioneren en worden niet te intensief of juist

de Ayurveda?

te weinig gebruikt, en ze worden niet gebruikt

Het Sanskritische woord voor gezondheid is

voor zelfdestructieve doeleinden.

swastha.

Letterlijk betekent dit: 'gegrond zijn in je

Ook de geest van een gezond mens moet in

wezenlijke natuur of natuurlijke staat'. Volgens de

een toestand van balans zijn. Dit betekent dat de

Ayurvedische wijze Sushruta manifesteert ware

aangeboren intelligentie van de geest wordt aan

Als klein meisje hoorde ik vaak hoe Baba zijn studenten toesprak, en zo leerde ik een hoop moeilijke Sanskritische woorden. Zo ook het woord swastha, dat vaak werd gebruikt in ons huis. Maar wat het nu precies betekende? Ik vroeg het Baba. 'Het betekent gezondheid', zei hij, 'maar dan niet alleen de gezondheid van het lichaam.

gezondheid zich als een balans in alle dimensies

gesproken, evenals het vermogen om te kunnen

Met swastha bedoelen we een totale gezondheid. Het is de bijzondere, prachtige toestand

van het menselijk bestaan: lichaam, geest en ziel.

herkennen welke opties een positief of negatief

van het lichaam en de geest, en natuurlijk ook het hart, die ervoor zorgt dat jij, kleine Shunya,

Zijn alomvattende definitie laat geen aspect van

effect zullen hebben op het geluk.

kunt spelen en in bomen kunt klauteren en dat je kunt rennen en kunt vallen en weer opstaan

ons bestaan buiten beschouwing:

En zelfs als op al deze gebieden - geest, zintui gen, lichaam - sprake is van gezondheid, is dat nog

Baba vertelde dat deze toestand van totale gezondheid het lichaam helpt om onzicht

niet genoeg om dit ware gezondheid te noemen.

bare indringers tegen te houden, de krimi (ziektekiemen) en krumi (parasieten), zodat die

Volgens de Ayurveda moet daarvoor namelijk ook

ons niet ziek kunnen maken. Swastha beschermt ons wanneer de seizoenen wisselen, zodat

sprake zijn van een toestand van prasanna,

we niet iedere lente hoeven te hoesten en proesten, en geen puisten krijgen van te veel

prasannaatmendriya manaha svastha

'gezondheid van de ziel'. Dit laatste niveau van een

mango's eten in de zomer. Als we swastha zijn, gaan we fluitend van het ene seizoen in het

ityabhidhiiyate.3

goede gezondheid houdt in dat de individuele ziel

andere, want alle vijf elementen zijn in ons in harmonie.

Samadoshah samaagnash cha samadhaatu malakriyaha

en weer doorgaan.'

WETENSCHAP EN SPlRITUALlTEIT VAN DE AYURVEDA

HOOFDSTUK I

'Ja, Shunya', zei hij, 'als je swastha bent, voel je je in balans. 1 k hoef jou niet te vertellen

Na die woorden was Baba stil, en ik herinner me hoe ik simpelweg met mijn oor tegen

hoe dat voelt, want dat weet je maar al te goed. Als je swastha bent, voel je je enthousiast.

zijn hart lag, compleet in het besef van swastha. De adem van meester en volgeling ging

Als je swastha bent, voel je je gul. Als je swastha bent, voel je je dankbaar dat je leeft. Als je

gelijk op, totdat ik in slaap viel en mijn vader en moeder me naar mijn bedje droegen. --*

swastha bent, weet je dat je één ben t met God en de Natuur, want de hele Natuur is het lichaam van God.' ziekte te voorkomen en gezondheid te verbeteren,

En met een magische glimlach voegde Baba daaraan toe: 'Als je swastha bent, kleine

Met zijn woorden refereerde Baba aan een interes

Shunya, voel je je gel ukkig, en verspreid je dat geluk overal waar je bent.' Vervolgens richtte

sant concept in de Ayurvedische geneeskunde: wij

voornamelijk gericht is op het creëren van een zo

hij zich weer tot zijn studenten en zei iets wat ik nu, tientallen jaren later, ook nog altijd tegen

zijn zelfgenezende wezens.4 Als we uit balans

goed mogelijke omgeving - zowel binnen als

mijn studenten zeg: 'Sukha sangyakam aarogyam

raken, kunnen we dit corrigeren door onze levens

buiten het lichaam - zodat het uiterst intelligente,

stijl aan te passen. Die aanpassingen activeren ons

natuurlijke genezingsproces van het lichaam in

aangeboren mechanisme voor zelfgenezing.

actie kan komen om het lichaam terug te brengen

vergeet niet dat geluk niets anders is

dan gezondheid.' Op een avond legde Baba zijn studenten uit dat de toestand van swastha, ware gezond heid, inhoudt dat je gegrond bent in je hoogste Zelf. En omdat het Zelf niets anders is dan

Dat is de reden dat de werkwijze van de Ayur

gelukzaligheid, ben je dan vanzelfsprekend gelukkig. Ik zat die avond ook in de zaal, achterin,

veda, inclusief aanpassingen aan de levensstijl om

in een gebalanceerde toestand van gezondheid.

tegen m i jn moeder aangekrope n met mijn gezicht in de plooien van ha a r katoenen kleding, die zo lekker naar haar rook. Vanaf dat veilige plekje luisterde ik vol aandacht naar de woorden van Baba, en ik glimlachte. Baba sprak zo rustig, maar ik werd in mijn hart steeds enthousiaster. Ware gezondheid betekende contact maken met mijn eigen goddelijke Zelf, en dat

betekende dat ik g el ukkig zou worden en alle andere mensen ook! Zo werd het wel heel spannend! Wat mijn ziel leerde begrijpen die dag was enorm, maar omdat mijn geest nog maar die van een meisje van acht was, kon ik het pas tientallen jaren later ook aan anderen uitleggen.

De wijsheid van mijn ziel liep een eind vooruit op de woordenschat van mijn geest. Later die avond, net voor het slapen gaan, wenkte Baba dat ik bij hem mo est komen zitten. Ik kroop meteen op zijn vredige schoot en legde mijn oor tegen zijn hart, klaar voor een privédialoog tussen leraar en student (satsangha). Iedere keer dat ik dat deed, kwamen er zo veel mooie, oude herinneringen in mijn kleine wezentje boven. Hi) hield mijn hoofd tussen zijn handen en keek me rustig in mijn ogen. Hij zei: 'Shunya, vergeet niet dat swastha jouw ware toestand is. jij bent een goddelijk wezen. Je hebt het recht om gezond en dus gelukkig te zijn. Daar hoef je niets voor te doen, behalve het swastha binnenin jezelf naar boven te halen. Als je problemen ervaart in je l ic haa m of je geest, heb gewoon geduld. Wijk niet af van je pad van zorg, liefde en waardering voor jezelf totdat je natuurlijke swastha weer via jou zijn licht laat schijnen. En dat zal beslist gebeuren. De waar

heid kan nooit lang worden onderdrukt. De wolken kunnen maar beperkte tijd de zon verduisteren. jouw ware natuur bestaat gewoon, en hij is nooit ver bij jou vandaan. Ziekte is maar een symptoom van onbalans. Als je de dingen die je doet weer in balans krijgt, zul je vanzelf je innerlijke swastha weer zien herstellen.'

HOOFDSTUK

De vreugde van de vroege morgen

e beste tijd om op te staan is volgens de

ochtend lijkt zachter dan dat van de nacht, alsof

Ayurvedische wetenschap als het buiten

er al iets van het hemelse licht in doorschijnt.

nog donker is. De aarde is dan gehuld in

Het beleven van dit vroege tijdstip is goed voor

stilte en schoonheid. Het donker van de vroege

je lichaam, je geest en je spiritualiteit.

Ik herinner me nog het bijzondere gevoel dat ik had wanneer ik als kind 's ochtends mijn ogen open deed: de zekerheid dat het licht zou worden, ook al was het nog donker. Iedere ochtend verjoeg het licht de duisternis en daarmee het onnodige gepieker van de geest. Verfrist en gerustgesteld kon ik de dag weer in. In het Sanskriet, de taal van de Ayurvedische wijzen, heet deze tijd van de dag brahma

muhurta, 'de tijd van het godsbewustzijn', de tijd waarop we de hoogste waarheid van het universele bewustzijn kunnen ervaren. Vanzelfsprekend is dit het moment voor meditatie, contemplatie en het verwerven van spirituele kennis. De Vedische wijzen hebben berekend dat deze tijd precies anderhalf uur voor zonsopÂ komst begint en duurt tot het moment tot de zon boven de horizon komt. Op basis daarvan kunnen wij van dag tot dag precies de ideale tijd om op te staan uitrekenen, waar ter wereld we ons ook bevinden. Maar in ieder geval moeten we proberen om nooit later op te staan dan om zes uur 's ochtends. Daar zijn weer andere wetenschappelijke redenen voor, waar ik later nog op terugkom. Ik ben blij dat ik dankzij de Ayurvedische dagindeling van ons familieleven nooit de gelegenheid heb gehad om te lang in bed te blijven liggen. iedereen bij ons thuis stond op tijd op voor brahma muhurta. En niet alleen de mensen: ook onze koe Nandini was iedere ochtend weer even fris en vrolijk. In mijn kindertijd was een belangrijk onderdeel van de ochtend het bezoek aan de rivier samen met mijn grootvader. 1 n ons leven en dat van onze stadgenoten speelde de rivier de Sarayu een belangrijke rol. De geschiedenis van de rivier gaat terug tot de klassieke tijden van de Rig-Veda. Het prachtig blauwe water ontspringt aan de gletsjers van de Mount Everest,

HOOFDSTUK

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

de hoogste berg ter wereld, en stroomt door brede valleien en nauwe kloven langs m i nus

idee, al die geschenken. Het deed me denken aan de cadeautjes die ik kreeg op mijn verjaar

cu le bergdorpen en nederzettingen tot het uiteindelijk de stad Ayodhya in de vlakte van

dag en met Divali (het Hindoefeest van het spirituele licht) Waarschijnlijk snapte mijn

Noord-India bereikt.

g rootvader dat wel, want hij voegde eraan toe: 'Maar dit is een ander soort geschenken. Ze

iedere dag kwam Baba me wakker maken aan het begin van brahma muhurta. Hij zei

zijn onzichtbaar, maar als je ze openmaakt, blijven ze de rest van je leven bij je.'

dan dat de rivier ons wilde zien voordat hij zijn water in de grote rivier de Ganges (wij zeiden

Meer hoefde hij niet te zeggen.

'Ganga Maa') liet strom en.

In al die jaren met Baba heb ik steeds mijn best gedaan om alles wat hij zei in mijn

Als klein meisje dacht ik dan bij mezelf: 'Waarom wil de rivier ons zien? Weet hij dan wie

geheugen te prenten, want hij herhaalde zichzelf nooit. En zelfs al was ik nog te jong om alles te begrijpen, in zijn ogen herkende ik de uitnodiging om gelukkig te zijn door simpel

wij zijn?' Toen ik Baba die vragen een keer stelde, zag ik die lieve glimlach op zijn gezicht en een twinkeling in zijn ogen. 'Jazeker kent hij ons, want in wezen zijn wij en de rivier één.'

weg elke dag op te staan voor de zon opkwam. Veertig jaar later, terwijl ik dit hoofdstuk over de voordelen van vroeg opstaan zit te schrij ven herinner ik me weer hoe Baba's ogen ,

oplichtten in de eerste stralen van de zon.

De schoonheid en magie van de dageraad Zo individueel als we zijn, we hebben ieder een onverbrekelijke band met onze omgeving. En zo

De onzekerheid en onwetendheid worden verjaagd

en ons bewustzijn wordt vervuld van goddelijke

Het belang van brahma muhurta

worden beheerst door een bepaalde dosha, en

verlichting en intuïtieve kennis.

Wanneer de duisternis plaatsmaakt voor het

ik zal nu in meer detail ingaan op dit dagelijkse

schemerlicht ontwaakt langzaam alles wat leeft,

ritme van de energieën.

lk ervaar de vroege ochtend als een magische

Je weet vast nog wel dat in de vroege uren van

kennen we allemaal het verschijnsel dat als het

tijd. Het duister van de nacht begint zich op te

precies zoals het beschreven staat in het boek van

eerste licht van de dageraad de hemel verlicht onze

lossen en hoewel de zon nog lang niet vol zelf

de Natuur. Wie goed kijkt, ziet dat zelfs het gras,

de morgen, zo tussen twee en zes uur, de dosha

geest vervuld raakt van hoop en goede moed.

bewustzijn zijn plaats aan de hemel heeft inge

de planten, de bloemen en de bomen energieker

vata dominant en het meest actief is. Vata staat

nomen, is het eerste licht al wel subtiel maar

zijn. Ze staan stil, maar ze zijn wakker. Al het

voor beweging en variabiliteit, in tegenstelling tot

weten we diep in ons hart dat de zon weer op het

onontkoombaar aanwezig. Zelfs nog voordat het

andere leven dat uit zijn slaap ontwaakt, komt

de dosha kapha, die staat voor dofheid en onbe

punt staat op te komen. Nog maar even en dan

licht zichtbaar is, kan ik het al voelen in mijn hart,

volop in beweging, en wi j dus ook, want wij

weeglijkheid. Kapha is dominant in de morgen,

maakt de nacht plaats voor de dag. Als we in onze

waarin dat ene bewustzijn huist dat ons verbindt

bestaan niet los van de Natuur.

van zes tot tien uur. Daarna is de dosha pitta, die

Als we op dit tijdstip naar de hemel kijken,

staat voor transformatie en scherpte, actief, van

slaap geplaagd zijn door angsten, zorgen of

met de zon, de maan, de aarde en alles wat we

onzekerheid, zullen die verdwijnen als sneeuw

kennen en zelfs met alles wat we niet met onze

dag begint tijdens brahma rnuhurta overvloedige

tien tot twee uur. En dan begint de cyclus weer

voor de zon. En als we dan getuige zijn van de

gewone zintuigen kunnen ervaren. Het is deze

gezondheid ontvangt in lichaam, geest en ziel. De

van voor af aan. 's Middags van twee tot zes uur is

overgang van duister naar licht, van nacht naar

tijd, waarin zowel de wereld buiten als onze inner

lichamelijke voordelen alleen al zijn indrukwek

de dosha vata weer actief en van zes tot tien de

ochtendschemering, voelen we een begin van

lijke wereld stil is, dat je het best contact kunt

kend: de energie neemt toe, depressieve gevoelens

dosha kapha, totdat uiteindelijk voor de periode

verdwijnen en de spijsvertering verbetert.

tussen tien tot twee uur 's nachts de dosha pitta

hoop en een spirituele aanwezigheid die zich nu

maken met Brahman, de universele waarheid,

begint te laten gelden in ons onbewuste zijn.

en de enige waarheid die eeuwig en absoluut is.

De Ayurvedische traditie leert ons dat wie zijn

Volgens een van de klassieke Ayurvedische teksten, de Ashtanga Hridayam, kan de gezonde persoon die opstaat tijdens brahma muhurta zijn

het weer overneemt. Deze cyclus gaat eeuwig door, zonder enige onderbreking. Het is goed om even stil te staan bij het feit dat

Op een mooie ochtend, toen ik een jaar of zes was, zei Baba: 'Kleine Sh u nya, laten we

leven daarmee beschermen. In dit geschrift staat

heel de wereld en alle natuurlijke fenomenen om

afs preken dat we iedere dag opstaan voor het ochtendgloren, z odat we elke dag kunn en

dat vroeg opstaan is verbonden met een langere

ons heen in de macrokosmos meedoen met het

genieten hoe adembenemend mooi dat is.' Baba praatte altijd met me op weg van de rivier

levensduur.1

thema 'beweging' van de dosha vata. Letterlijk

naar huis en die dag vertelde hij over de zegeningen en geschenken van de vroege ochtend zon: gezondheid, wijsheid en vrede voor alles wat op aarde leeft. Ik vond het wel een fijn

heb ik al

alles komt in beweging rond die tijd. Als wij dus

genoemd hoe de verschillende tijden van de dag

ook ervoor kiezen om op een vata-tijdstip op te

ln de introductie en in hoofdstuk

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

staan (voor zes uur 's ochtends), stemmen we

uit bed?' Sommigen zijn verbaasd dat ik daarnaar

goed te kunnen functioneren. Als je naar bed gaat

dat je pas om middernacht in bed ligt. Dan loopt je

daarmee onze levensstijl af op de dominante

vraag. Hoezo wil ik weten hoe laat ze opstaan en

om tien uur en opstaat om zes uur of eerder, kom

hele systeem twee uur achter. De Ayurveda schrijft

energie van die tijd van de dag. Het gevolg is

naar bed gaan? Waarom stel ik niet de vragen die

je misschien niet aan die aanbevolen acht uur.

dan voor om een uur later op te staan, om zeven

dat ons energieniveau en onze gezondheid ook

ze verwachten?

Maar door wakker te worden tijdens brahma

uur. je haalt dus niet de volledige twee uur slaap

muhurta stel je je open voor het geschenk van de

in, maar de helft daarvan.

optimaal zijn.

Maar iedereen die mijn advies om vroeg op te staan heeft opgevolgd, heeft daar baat bij gehad.

kosmische energie en de dosha vata, en zo heb je

Stel dat we tijdens de actieve vata-tijd gewoon

Als we opstaan tijdens de vata-tijd, gaan onze

die acht uur misschien niet per se nodig.

doorslapen. Hoe lekker is het niet om de dekens

ingewanden hun natuurlijke werk doen en alle

Maar stel nu eens dat we niet vroeg opstaan.

Ikzelf ga al tientallen jaren uiterlijk om tien uur

Maar goed, je zou ook kunnen voorstellen dat je vriend de trein neemt, of een taxi - of zich door een andere vriend laat ophalen! Maar zo werkt het niet

nog eens over onze oren te trekken en in ons

afvalstoffen en opgehoopt gas uitscheiden. Het

naar bed en sta nooit later op dan om vijf uur. Dat

warme bedje te blijven liggen? Dat mag zo zijn,

spijsverteringskanaal wordt op die manier mooi

is dus nooit meer dan zeven uur slaap per nacht.

zoals het tijdstip waarop onze vrienden op het

maar de Ayurveda leert ons dat dit beetje extra

opgeruimd, het gas verdwijnt uit de maag en er

En toch heb ik lichamelijk meer energie en mentaal

vliegveld aankomen. En we willen ook beslist niet

slaap ons lichaam en onze geest later nog voor

komt weer ruimte vrij voor agni, het spijsver

meer uithoudingsvermogen dan veel mensen die

onze vrienden in de steek laten! Daarom is het in de

teringsvuur, dat met behulp van de dosha vata

half zo oud zijn als ik. Mijn studenten kunnen

Ayurveda mogelijk om verloren slaap in te halen.

hoog kan oplaaien. Als je goed oplet welke

bevestigen dat hun leraar de afgelopen tien jaar

Maar het moet wel een uitzondering blijven - ga

de kosmos om ons heen vol bewegingsenergie is,

woorden ik hier kies, zal het je opvallen dat

nooit een les heeft moeten overslaan wegens ziekte

niet avond aan avond aan avond te laat naar bed.

komt er een lusteloosheid over ons hele wezen.

'oplaaien' ook een vorm van beweging is. Als de

of vermoeidheid. Ook heb ik nooit moeite om alles

Iedere dag is als een wiel dat draait in een

We hebben dan in alle opzichten minder energie,

beweging in de maag dan weer op gang gekomen

af te ronden wat ik voor een bepaalde dag heb

24-uursritme. Voor ieder deel van de dag geldt dat

en dit kan leiden tot problemen met de spijsver

is, volgt als vanzelf dat we op tijd honger krijgen,

gepland. En dan heb ik 's avonds nog energie over

de keuzes die we maken ook van invloed zijn op

tering en zelfs met onze motivatie.

op de juiste tijd ons eten verteren en - halleluja! -

voor spirituele oefeningen. Mijn theorie hierover is

onze gezondheid. De regelmaat van opstaan

dat we de volgende keer keurig op tijd weer het

dat in een Ayurvedische levensstijl de kwaliteit van

tijdens brahma muhurta is meer dan een kwestie

afval uitscheiden.

je slaap belangrijker is dan de kwantiteit.

van de wekker een uurtje vroeger zetten. De levens

grote uitdagingen kan stellen. Als we regelmatig te lang blijven liggen terwijl

Deze onbalans hebben we te wijten aan wat we zelf doen of niet doen. Omdat wij deel uitmaken van de Natuur is brahma muhurta ook voor ons de

Heel onze lichamelijke klok gaat weer gelijk

Als je in jouw dagelijkse ritme de principes van

in het leven: we hebben geen controle over zaken

stijlkeuzes die we maken in de 24 uur die aan

tijd om in beweging te komen. Voor een goede

lopen, puur en alleen omdat we op de juiste tijd

de Ayurvedische levensstijl gaat toepassen, zul je

brahma muhurta voorafgaan, zijn van invloed op

gezondheid is het belangrijk dat alles op het juiste

zijn opgestaan.

merken dat je vroeger gaat slapen en dat de kwali

wat er op dat moment gebeurt in ons levenswiel.

tijdstip in actie komt - uitstel kan tot grote pro

teit van je slaap verbetert. Vroeg opstaan om de

Het voedsel dat we eten, de activiteiten die we

blemen leiden. Het duidelijkst zal dat tot uiting

zon te kunnen begroeten wordt dan heel vanzelf-

ondernemen, het tijdstip dat we naar bed gaan -

komen in de dikke darm, de plek in ons lichaam

Ga op tijd naar bed

sprekend. Probeer het maar, en je zult vast merken

alle keuzes die we gemaakt hebben in de loop van

waar de dosha vata zetelt.

Omdat het zo belangrijk is om voor zes uur op te

dat ik geen onzin vertel.

de dag, de maand en het jaar stapelen zich op. Elke

Wat je verder ook doet, zorg dat je vóór zes

dag draaien we aan het rad van de tijd, van de ene

staan, is het ook belangrijk om de dag zo in te

zonsopkomst tot de volgende.

uur opstaat! Dat is mijn advies geweest aan de

delen dat we 's avonds uiterlijk om tien uur naar

vele honderden mensen die mij om raad hebben

bed gaan. Volgens de Ayurveda zijn dat de ideale

De uitzondering op de regel

gevraagd bij chronische obstipatie. Voordat ik

tijden om te gaan slapen en wakker te worden.

Onder bepaalde omstandigheden is het beter om

en weer opsta, begint het motortje van mijn geest

kruiden voorschrijf die de uitscheiding bevorderen

Tips om op tijd naar bed te gaan en snel in slaap te

af te wijken van de regel om voor zonsopkomst uit

elke ochtend vanzelf te zoemen en word ik steeds

of zelfs maar het advies geef om olieachtig voedsel

komen zonder dat je uren ligt te draaien en te

je bed te komen. Als je op een avond eens extra

op tijd wakker om het prachtige, indrukwekkende

(snigdha) in het dieet op te nemen voor een soort

woelen vind je in hoofdstuk 7.

laat moet opblijven - om een vriend van het vlieg

schouwspel van het ochtendgloren mee te maken.

veld op te halen, bijvoorbeeld - moet je daarna

Nog voordat de eerste stralen van de zon boven de

niet op je gebruikelijke tijd willen opstaan. Stel

horizon uitkomen, komt mijn lichaam als vanzelf

gelijk effect, stel ik mijn cliënt een aantal vragen. De eerste vraag is altijd: 'Hoe kom je 's ochtends

We gaan er doorgaans van uit dat je acht uur slaap nodig hebt om gezond te blijven en overdag

Omdat ik elke dag om dezelfde tijd naar bed ga

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

in beweging, net als de bloemen en de vogels in mijn tuin.

nabootsen - alles om maar niet echt te horen hoe

heeft genesteld in heel ons wezen en in al onze

op te staan om zes uur, wanneer de kapha-tijd

de Natuur samen met de opkomende zon tot leven

poriën.

begint. lk vind dat jammer. Wie deze levensver

komt.

Wanneer kapha toeneemt in de macrokosmos,

anderende kennis tot zijn beschikking heeft, en er

wordt dit weerspiegeld in ons lichaam, de micro

dan toch voor kiest om langer door te slapen, blijft

gen van de regels van de volwassen wereld. Ze

kosmos. Dan zien we een aanzienlijke vertraging

gevangenzitten in de verstikking van een zelfge

Wij mensen zijn ver van de Natuur afgedwaald.

worden 's ochtends wakker als vata actief is. Ze

in processen die eerder onder invloed stonden van

kozen kapha. Hij blijft steken in hardnekkige

We zijn namelijk in staat onze eigen keuzes te

spelen, huilen en brabbelen dat het een lieve lust

de beweeglijkheid. Soms kunnen dit soort proces

gewoontes en innerlijke weerstand.

maken, en de keuzes die we hebben gemaakt

is - en een volle luier produceren gaat ze al even

sen, zoals een regelmatige stoelgang, volledig tot

betekenen dat we ons afzonderen in ons eigen

makkelijk af. Wij volwassenen stoppen een speen

stilstand komen. Je kunt je voorstellen waar dit

Ayurveda ons steeds weer herinneren aan onze

kleine wereldje: de gordijnen dicht, de ramen en

in hun mond en hopen dat die luier nog even kan

toe leidt.

ware plaats in de Natuur. Die wijsheid maakt

muren geïsoleerd. Zo sluiten we alle geluid en

wachten. 'Slaap nog maar even door', zeggen we

onze levensbron, de zon, buiten. We realiseren ons

tegen baby, 'pappie en mammie zijn nog een beetje

nauwelijks nog dat wij zelf ook onderdeel zijn van

Baby's laten hun dagindeling nog niet afhan

Wij zijn onderdeel van de Natuur

Maar als we ons van dit alles bewust zijn,

Gelukkig blijft de traditionele wijsheid van de

duidelijk waarom het beter is met de Natuur mee

kunnen we dankzij de wijsheid van de Ayurvedi

te werken dan ons er alsmaar tegen te verzetten.

moe.' Rond diezelfde tijd worden onze huisdieren

sche levensstijl onze dagindeling beter plannen.

De Ayurveda is misschien de eerste medische

wakker. Ze kunnen niet wachten om mee te doen

Wanneer vata, de variabele en actieve dosha, op

wetenschap die stelt dat er een eenheid bestaat

met alles wat leeft buiten onze vier muren. Maar

zijn sterkst is in de macrokosmos ('s ochtends en

tussen het individu (purusha) en het universum

warm plekje voor ons in haar hart. Met elke zons

het baasje ligt nog op één oor, dus rest onze

's middags van twee tot zes), kun je het beste

(loka). Dit concept noemen we loka purusha

opkomst stuurt ze ons een hele reeks signalen die

honden en katten niets anders dan zich in hun

ontspanning zoeken, mediteren en het een beetje

samya.2 ln deze omschrijving staat samya voor

mandje te nestelen en met ons mee te slapen.

rustig aan doen. Kort samengevat: doe datgene

'gelijkheid'. Het individu in deze relatie kan iedere

wat het tegengestelde is van 'beweging'. Als pitta,

levensvorm zijn, van een kleine mier of een gras

de Natuur. Maar Moeder Natuur heeft nog altijd een

ons eraan herinneren dat we niet alleen letterlijk wakker moeten worden, maar ook dat we weer

lk heb al veel gezegd over de voordelen van het

moeten ontwaken in de waarheid van onze ver

opstaan voor zes uur 's ochtends, maar nog niets

de vurige dosha, op zijn sterkst is in de buiten

sprietje tot het meest ontwikkelde, denkende en

bondenheid met de Natuur. De gouden gloed die

over de nadelen voor diegenen die dat niet doen.

wereld (twee keer per dag van tien tot twee), is het

voelende dier van allemaal: de mens. Maar alle

de wijde hemel omspant en de horizon verlicht, is

Omdat het om zes uur kapha-tijd wordt, leidt

advies om oververhitting van lichaam en geest te

levende wezens zijn onderworpen aan dezelfde

ook bedoeld om ons te raken en ons bewustzijn te

doorslapen na zessen al snel tot een verhoogd

vermijden. Zoek de koelte op in je omgeving en je

wet van verbondenheid tussen de macro- en de

verlichten. De goddelijke stralen komen binnen via

kapha (inertie, traagheid). Met andere woorden:

doen en laten. En wanneer het kapha-tijd is (van

microkosmos. We zijn gebonden aan dezelfde

onze ogen, ze verwarmen ons eenzame hart en ze

wie slaapt in de trage tijd van de dag zal ook in

zes tot tien) is natuurlijk het advies om zo actief

fysieke en spirituele wetten, die bestaan op een

verlichten onze gesloten geest. Maar als we onze

andere opzichten trager worden.

ogen gesloten houden, hoe kan de zon ons dan bereiken? Dan vraagt Moeder Natuur de vogels om ons

Hoe langer we ons overgeven aan kapha-slaap, hoe zwaarder we ons gaan voelen, hoe slaperiger we worden. En als we dan eindelijk wakker zijn,

mogelijk te zijn in lichaam, ademhaling en geest.

continuüm dat loopt van het kleinste tot het

Simpel gezegd: als het kapha-tijd is, is het geen tijd

allergrootste in de schepping. De individuele

om stil te zitten, en zeker niet om te slapen.

levensvorm is een replica, in miniatuur, van het

Zo zie je in de dagindeling en onze dagelijkse

universum. Daarom is het voor de mens zo belang

voelen we ons niet zo lekker fris als wanneer we

activiteiten ook weer het Ayurvedische principe

rijk om te leren hoe hij de tekenen van de Natuur

De vogels kwinkeleren dat het een lieve lust is.

wakker worden tijdens de vata-tijd. Integendeel,

van 'gelijk versterkt gelijk, maar tegengestelden

kan lezen en zijn daden daarop kan afstemmen.

Ze zingen hun lied over de zegeningen van vroeg

we voelen ons duf en nog slaperiger dan voordat

verminderen elkaar' terug. Om een dosha in

opstaan. Maar wij horen ze niet, want onze oren

we naar bed gingen. Soms kan dit zware gevoel

balans te houden, kies je voor iets wat daaraan

veda in jou het verlangen zal opwekken om te

zitten dichtgepropt met bontgekleurde latex oor

aanhouden tot uren na het wakker worden, en

tegengesteld is.

leven in harmonie met de Natuur en zijn regels.

te vertellen hoe mooi en majestueus de morgen is.

Als ik in mijn lessen deze wetten uitleg, reage

lk hoop dat de prachtige wijsheid van de Ayur

lk nodig je uit om gebruik te gaan maken van wat

dopjes. We worden overspoeld door het geluid van

gaan we het interpreteren als oververmoeidheid.

zoemende computers, waterkokers en apparaten

Maar in feite is het niets anders dan kapha, de

ren mijn studenten altijd enthousiast. Maar er zijn

de Natuur je te bieden heeft. Zelf heb ik ervaren

die het oorspronkelijke geluid van de Natuur

dosha van het zware, doffe, langzame, die zich

natuurlijk ook mensen die het moeilijk vinden om

dat hoe meer ik me overgeef aan de wetten van de

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

Natuur, hoe meer ik de compassie van de Natuur

Net zoals de aarde zich beweegt van licht naar

dosha's. ln feite zijn de guna's de drijvende kracht

komt tot uitdrukking in gepassioneerdheid, actie,

kan ervaren.

schaduw en weer terug, zo volgt onze mentale

acher de dosha's. Rajas (de eigenschap van beweeg

veranderingen, beweging en activiteit, maar ook

toestand een soortgelijke cyclus.

lijkheid) is van invloed op de dosha vata. Tamas (de

in dwang, gejaagdheid en onrust. Op geestelijk

eigenschap van traagheid) stuurt de dosha kapha

niveau komt rajas tot uitdrukking als rusteloos

ledereen die kiest voor een Ayurvedische levensstijl ontdekt op den duur hoe groot het

De Vedische wijzen leren ons dat heel de

voedend vermogen van de Natuur is. Geleidelijk

Natuur bestaat uit drie soorten vibraties of hoe

aan. Sattva, ofwel de eigenschap van de kosmische

heid, veranderlijkheid en een verslaving aan activi

aan word je één met de grote cyclus en het ritme

danigheden die tezamen de kosmos vormen. In het

intelligentie, is de drijvende kracht achter de dosha

teit. Je bent steeds maar bezig met van alles en nog

van de Natuur. Het begint ermee dat je leert de

Sanskriet heten deze de guna's. De drie guna's zijn

pitta. En ook op de menselijke geest oefenen de

wat om te kunnen voldoen aan allerlei verlangens

Natuur te respecteren en de fundamentele waar

sattva, rajas en tamas. Ze zijn voor de menselijke

guna's hun invloed uit. Onze verbeelding, ideeën,

die voortkomen uit eigenbelang. Activiteiten die

heid leert accepteren dat wij en de Natuur één

zintuigen niet waarneembaar. Ze zijn te vergelijken

en zelfs de meest complexe concepten en geloofs

worden gedreven door rajas zijn te herkennen

zijn. We vullen elkaar aan. Wanneer een van ons

met wat de moderne natuurkunde omschrijft als de

systemen - onze geest produceert ze onder invloed

doordat ze een hoog tempo hebben en voort

twee geen respect heeft voor de ander, of de ander

fenomenen van materie en antimaterie. De guna's

van het samenspel van de drie guna's. In de volgen

durend alle kanten op schieten. Een teken dat rajas

negeert, staat dat gelijk aan het misbruiken en

zijn de hoogste en ondeelbare entiteiten die actief

de drie paragrafen leg ik dit uit in meer detail.

in het spel is, is het steeds veranderen van het licht.

beschadigen van de ander.

zijn op het subtielste niveau van het universum. Sattva: de guna sattva komt in de kosmos tot uit

Tarnas: bij deze guna zijn zowel licht als beweging

drukking in de helderheid van het licht, de kracht

afwezig. De letterlijke betekenis van tamas is 'duis

De tijd en de drie guna's

tamas staat voor massa, traagheid of weerstand tegen de energie van rajas (gelijke en tegengestelde

van reflectie, harmonie, balans, goedheid, kennis en

ternis'. Het is het principe van inertie, traagheid.

De menselijke geest heeft een unieke relatie met

krachten). Sattva is de stabiliserende kracht, de

zuiverheid. Als sattva zich voordoet in onze geest,

Tamas leidt tot apathie en onverschilligheid. Het

het licht van de zon. ln de klassieke teksten van de

essentie of intelligentie die zich manifesteert in

ervaren we innerlijke helderheid, plezier, existentië

komt tot uiting in onwetendheid, luiheid, verward

Ayurveda staat geschreven dat de zon de bron van

alles wat bestaat. Dankzij sattva kunnen dingen

le zuiverheid, tevredenheid, een diepe vreedzaam

heid, passiviteit en negativiteit. Het is zwaar (guru)

het menselijk leven is.

bestaan ondanks de aanwezigheid van tegen

heid en het verlangen naar eerzaamheid, goedheid

en omhullend (avarna) en in die zin is tamas het

gestelde krachten. Uit de interactie en wederzijdse

en goddelijkheid. We zijn zorgzaam voor anderen

tegengestelde van sattva. Het is ook tegengesteld

zijn geschenk van het licht, maar 's nachts missen

beïnvloeding tussen intelligentie (sattva), energie

en delen wat we hebben met elkaar. Sattva is met

aan rajas, omdat het alle activiteit stillegt. Vandaar

we ze. Het is niet per se een bewust gemis, maar

(rajas) en massa (tamas) in verschillende verhou

name verbonden met de waarheid en daarom zijn

dat vooral het duister wordt geassocieerd met

de afwezigheid van licht doet iets met onze geest:

dingen ontstaat een wereld van diversiteit en

diegenen wier geest onder invloed staat van sattva

tamas. Op macroniveau wordt tamas vaak geasso

we gaan angsten ervaren waarvan we niet wisten

materie, van het subtiele (de ruimte) tot het grove

bij uitstek in staat om spirituele kennis te verwer

cieerd met de nacht en op microniveau met onwe

dat die in ons onderbewustzijn op de loer lagen.

(de aarde).

ven. Zij komen zonder moeite in contact met hun

tendheid in de menselijke geest. Wanneer de geest

ln de Veda's staat rajas voor energie, terwijl

Overdag staan we vaak niet stil bij de zon en

Die innerlijke ervaring komt misschien niet direct

Zo zijn de guna's de oereigenschappen van

innerlijke wijsheid. Het licht, met name het pure

vooral onder invloed staat van tamas komt dat tot

tot uiting in ons handelen of wat we zeggen, maar

de Natuur. Rta, ofwel de kosmische intelligentie,

licht van de zon, maar ook dat van een lamp of een

uiting als ambiguïteit, gebrek aan initiatief, onbe

tijdens de donkere uren zijn we gevoeliger voor

is actief middels de guna's. Het mag duidelijk zijn

kaars die brandt op een altaar, is het prachtige

grip en het onvermogen om zich los te maken van

twijfel aan onszelf, aarzelingen en angsten.

dat de guna's geen hoedanigheden of eigenschap

symbool van sattva.

verkeerde denkbeelden en zelfbedrog (soms zelfs

pen in de alledaagse zin van het woord zijn. Ze zijn

ondanks de hulp van deskundig advies, wijze lessen

in ons sociale en professionele leven, toch voelen

bepalend voor alles wat in het universum bestaat,

Rajas: deze guna is het principe van de beweging.

of persoonlijke begeleiding). Bij gebrek aan inner

we ons 's nachts diep in ons hart soms angstig en

van het kleinste stofdeeltje of de microscopisch

Een teveel aan rajas leidt tot fysieke en emotionele

lijke beweging leidt een teveel aan tamas in de

alleen. We verjagen het duister met zo veel moge

kleine amoebe tot de mens in al zijn complexiteit.

pijn. Rajas manifesteert zich als rusteloze of

geest vaak tot een gevoel van psychologische ver

koortsachtige activiteit en een onophoudelijk

lamming, wat kan leiden tot grote innerlijke frus

Overdag kunnen we nog zo zelfverzekerd zijn

lijk elektrisch licht. Als we naar bed gaan en het

In de mens zijn de guna's waarneembaar in de

licht uitdoen, hopen we maar dat we snel in slaap

werking van het lichaam, doordat ze van invloed

bombardement aan externe prikkelingen. Het is

tratie. ln die mentale toestand is het vanzelfspre

vallen en in één ruk doorslapen tot de wekker gaat.

zijn op de dosha's. Ze zijn nog subtieler dan de

steeds in beweging en geeft veel energie. Rajas

kend lastig om tot kennis en wijsheid te komen.

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

rende vibraties van sattva zich verspreiden.

Op een van onze vele tochtjes naar de rivier legde Baba uit dat het opkomen van de zon een

De reden hiervoor is dat we het einde van sattva

belangrijke gebeurtenis is. Heel het universum maakt zich steeds weer klaar om de zon te

voelen naderen. Na zonsondergang wordt sattva

Daarom is het ook geen wonder dat we ons weer

begroeten. De planten en bomen staan stil op de zon te wachten. De vogels, insecten en

vervangen door de nachtelijke sluier van tamas.

vol energie voelen, vol goede moed en inspiratie

koeien buigen het hoofd voor de zon. iedereen staat klaar om de zon te begroeten wanneer die majestueus verrijst boven de horizon. Alleen de mensen, die de vrijheid hebben om zelf

Tussen vier en zes uur 's ochtends daarentegen vervult de Natuur iedereen met een beter soort

als we rond dit vroege uur opstaan. Wat belangrijk is om in gedachten te houden,

rajas, een positief rajas, dat ons zachtjes, maar

is dat hoewel sattva wordt geassocieerd met licht

onvermijdelijk naar een hernieuwde ontmoeting

en verlichting, het niet hetzelfde is als de fysieke

bezige bijtjes al dag is - ze zetten hun beste spirituele beentje voor en zijn volop actief -

met sattva leidt. Sattva neemt dan de dominantie

deeltjes van het licht. Zonlicht is het medium

maar dat de menselijke geest omhuld is in een nevel van tamas. Daarom kunnen mensen

over in de buitenwereld en, heel belangrijk, in

waardoor het kosmische sattva wordt verspreid -

zich al dodelijk vermoeid voelen voordat de dag goed en wel begonnen is. 'Maar', zei Baba,

onze innerlijke wereld.

de eigenschappen van vrede, balans en zuiverheid.

hun keuzes te maken, blijven soms liever in hun luie bedje liggen. 'Waarom?' vroeg ik. Baba legde uit dat het weliswaar voor de vogels, de rozen en de

Maar sattva beperkt zich niet tot de stralen van de

'als je daar niet aan toegeeft, kun je de dag tot een succes maken door simpelweg te be

Wanneer de zon achter de horizon verdwijnt

sluiten toch op te staan. Dat is de strijd die je met jezelf moet aangaan tijdens brahma

en de duisternis zich verspreidt in de macrokos

zon. Je zou eerder sattva kunnen zien als de sub

muhurta, Sh u nya. Hoe moeilijk het ook lijkt, wordt wakker en kom uit je bedje Als je dat

mos, raken we ook weer het contact met ons Zelf

tiele eigenschap van de zon, de originele levens

doet, zijn alle andere u itdagingen waar je in het leven voor staat vanzelf al veel gemakke

kwijt. ln ons mentale landschap is het de moed die

bron voor alles wat bestaat. Het branden van een

lijker.' _1/1

achter de horizon verdwijnt. Het zakken van de

ghee-lamp of het eten van bepaalde soorten zuiver

zon is zonder twijfel een prachtig schouwspel,

en licht voedsel kan ook sattva verspreiden. Je zou

maar wie kan ontkennen dat die aanblik ook

de lamp en het voedsel kunnen zien als andere vormen van het oorspronkelijke vuur van de zon.

De dans van de guna's

dueel kunnen onze geesten meer neigen naar

gepaard gaat met een onverklaarbaar gevoel van

Elk van de drie guna's - rajas, tamas en sattva -

tamas of rajas, maar Moeder Natuur zorgt dat we

onrust dat rond deze tijd van de dag over ons

speelt zijn rol in de Natuur. Wanneer tamas in de

hoe dan ook onze portie sattva krijgen. Ze laat het

komt? We kunnen doen of het er niet is, maar als

kosmos op zijn hoogtepunt is, neemt de duisternis

licht van de zon op ons schijnen en geeft ons

we eerlijk zijn tegen onszelf, kunnen we het on

het over. De nacht valt en alles wordt donker,

iedere dag opnieuw de kans om de luiheid (tamas)

heilspellende gevoel niet ontkennen. De zons

inclusief de geesten van alles wat leeft.

en afleidende gedachten (rajas) uit ons hoofd te

ondergang wordt maar al te vaak gevolgd door

De periode van vier tot zes uur 's ochtends,

verjagen en om onze geest meer in balans te

tranen, droefheid, oude herinneringen en zelfs

wanneer rajas de komst van sattva voorbereidt,

invloed van tamas, ons vaak onzeker en minder

krijgen (sattva), zodat we ons beter kunnen con

gevoelens van depressie.

wordt gezien als de beste tijd voor voedende

dapper voelen. Beslissingen stellen we dan liever

centreren.

Dat is de reden dat we 's nachts, onder de

De momenten waarop de dag en de nacht in

in de grote cyclus van de Natuur zullen we

Maak gebruik van die bijzondere tijd van de dag

activiteiten waarbij zowel innerlijke beweging als

echter niet snel verdrinken in de kleinere

zuiverheid van belang is. Het is bijvoorbeeld de

we troost in het gezelschap van vrienden, familie,

elkaar overgaan - zonsopkomst en -ondergang -

tamas-golven in onze geest. Gelukkig maar. De

beste tijd voor zelfstudie of het studeren onder

lekker eten en, uiteindelijk, de slaap. Dit alles wil

en de periode daaraan voorafgaand spelen een

rajas-periode die rond drie uur 's nachts begint en

leiding van een goeroe die zijn spirituele kennis

trouwens niet zeggen dat tamas iets slechts is. Alle

belangrijke rol bij rajas, want dit zijn momenten

zijn hoogtepunt bereikt anderhalf uur voor zons

met ons deelt. Op deze tijd van de dag leiden yoga

drie guna's zijn van belang in ons leven. Zonder

van transitie en verandering. Een soort kosmische

opkomst, is van een heel ander karakter. in dit deel

en meditatie tot de beste resultaten.

tamas zou de wereld en alles wat daarin leeft zich

lichtschakelaars, zou je kunnen zeggen.

van de cyclus is het of Moeder Natuur onze geest

uit tot de volgende dag. ln de avonduren zoeken

nooit eens even ontspannen, pas op de plaats

Beide periodes zijn belangrijk in rajas, maar

Om een bepaald onderwerp, of het nu materi

voorziet van majestueuze vleugels om daarmee

eel of spiritueel is, beter tot ons door te laten

maken, zich even niet zo druk maken of lekker

hun uitwerking op de menselijke geest is heel

boven de sluimerende aarde te vliegen en de zon

dringen, is het belangrijk dat onze geest helder is.

gaan slapen.

verschillend. De drie uren voorafgaand aan de

halverwege de hemel tegemoet te komen. Het

Van even groot belang is dat we de innerlijke bewe

zonsondergang vormen een periode van rajas

tamas dat zich tijdens de nacht heeft verzameld

ging van onwetendheid naar verlichting kunnen

die leidt tot rusteloosheid of zelfs angstigheid.

verdwijnt wanneer de zon opkomt en de schitte-

maken. Al eeuwenlang is de vroege morgen het

Op dagen dat de zon uitbundig schijnt, hebben we van nature een overvloed aan sattva. lndivi-

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

moment dat studenten in een traditionele guru

Ayurvedische principes valt op zijn plek en wordt

kulam zich verzamelen in het huis van hun leraar.

als vanzelf onthouden. En wat ik als leraar in de

serotonine en melatonine hadden de Ayurvedische

vorderlijk voor een gezonde dosis rajas en sattva.

Het is de tijd van sattva, waarin ze samen medite

voorgaande dagen heb verteld over de wetenschap

wijzen het al over de functie van een innerlijke klok

Daarnaast vind je diverse aanbevelingen voor de

ren, hun sacrale rituelen uitvoeren, contact maken

van de Ayurveda wordt in de geest van de studen

en de reactie van de geest op lichte en donkere

nacht die een gezonde tamas en dus een goede

met de opkomende zon en vervolgens de Vedische

ten omgezet van feiten in overtuiging.

signalen uit de omgeving. Voor de duidelijkheid:

nachtrust bevorderen.

teksten bestuderen. Dit in contrast met de rajas

Ook in jouw leven kan het je zo vergaan met je

Duizenden jaren voor de ontdekking van

het is niet mijn bedoeling om de spirituele werking

die ik in dit boek beschrijf, is in hoge mate be

Wanneer we de zon direct voor onze ogen zien

tijd, waarin de studenten minder geconcentreerd

spirituele reis. Ook de ontwikkeling van jouw

van rajas en tamas te reduceren tot de chemische

opkomen, en dus letterlijk het fenomeen waarne

zijn, en de tamas-tijd, waarin ze vaak wat suffer van

kennis kan zo gemakkelijk zijn. De eerste stap:

werkelijkheid van serotonine en melatonine. Dit

men dat tamas (het donker van de nacht) via rajas

geest zijn. Het is zelfs mogelijk dat ze dan minder

opstaan tijdens brahma muhurta.

goed in staat zijn aangeboden kennis op te nemen

(het overgaan van donker naar licht) plaatsmaakt voor sattva in al zijn glorie (de verrezen zon), gaat

Degenen onder ons die in een of andere vorm

doordat ze er onbewust bang van zijn. ln mijn eigen gurukulam, bij Vedika Global,

zijn slechts materiële uitingen van het universele spirituele principe.

Brahma muhurta en de moderne

van nachtdienst werken (ofwel: die 's nachts rajas

daar een diepgaand geneeskrachtige werking voor het menselijk bewustzijn van uit.

heb ik ervaren dat het lesgeven in de vroege

wetenschap

aanspreken in plaats van tamas) kunnen ervan

ochtend veel beter gaat. Op andere tijden van de

lk vind het fijn om af en toe te kunnen verwijzen

getuigen hoe moeilijk het is om tegen de werking

van een spiritueel fenomeen is darshan. Door het

dag, vooral 's avonds, laat ik de studenten begin

naar observaties van de moderne wetenschap die

van de Natuur in te gaan. Net als degenen die

getuige zijn van de cyclus van verandering, van

nen met het oproepen van sattva door het recite

bevestigen wat in de Ayurvedische wetenschap al

lijden aan winterdepressies, een aandoening als

donker naar licht, kan de wijsheid vanuit ons

ren van diverse Vedische mantra's, met name de

duizenden jaren geleden is ontdekt.

Gayatri-mantra (een Vedisch gebed om verlichtende

De moderne wetenschap onderscheidt twee

Het woord voor dit met menselijke ogen zien

gevolg van onvoldoende blootstelling aan zonlicht

diepste innerlijk worden opgeroepen. Deze inner

(ofwel een tekort aan tamas).

lijke wijsheid verlicht ons hele wezen. We krijgen

intelligentie) en het ontsteken van ghee-lampen.

verschillende chemische stoffen die worden

De lampen verlichten de school tot in alle hoeken

uitgescheiden door de hersenen, serotonine en

en gaten en zorgen voor sattva in de geest van

melatonine. De uitscheiding van serotonine komt

Het beste antidepressivum

mijn studenten. De Vedische altaren in de school

op gang onder invloed van zonlicht en verhindert

Als je woont in een land waar een groot deel van

moeten onthouden, is: het licht is de enige waar

staan vol verse bloemen en verspreiden allerlei

automatisch de uitscheiding van de andere stof,

het jaar de zon niet schijnt, ben je wellicht vatbaar

heid.

vibraties en zegeningen, zodat ook zij bijdragen

melatonine. Na zonsondergang houdt de uit

voor de depressie of melancholie die het gevolg

aan een sattvisch microklimaat.

scheiding van serotonine op en neemt de mela

kunnen zijn van onvoldoende zonlicht. Met een

tonine het over.

Ayurvedische levensstijl ben je echter niet alleen

reguleren en met de externe elementen waaruit

afhankelijk van de zon voor je dagelijkse dosis

onze omgeving bestaat. De Ayurveda is erop geba

Alles bij elkaar levert dit ontegenzeggelijk een magisch effect op. Maar hoewel zowel leraar als

De twee stoffen hebben ieder hun eigen toe

in onze menselijke zwakte de verzekering dat het licht de enige waarheid is en het donker slechts een fase die voorbijgaat. De les die we hier vooral

Zo leert de Ayurveda ons in vrede te leven met de interne elementen die het lichaam en de geest

studenten zich bij dit soort avondlessen gezegend

passingen. In de taal van de Ayurveda ondersteunt

sattva. Die kun je ook krijgen met behulp van de

seerd dat we ons bewust zijn van de eeuwige

voelen, is het toch harder werken voor hetzelfde

serotonine rajas, omdat dit het wakkere gevoel

methodes die we hiervoor al genoemd hebben,

harmonie en verbondenheid tussen alles wat leeft

resultaat.

versterkt. Melatonine ondersteunt tamas in het

zoals het kijken in de vlam van een ghee-lamp of

en de Natuur - dat we hiermee in contact blijven

brein, want dit maakt ons langzamer en helpt ons

het reciteren van Vedische mantra's en gebeden

en ons erover verheugen.

om de Sanskritische verzen die de avond daarvoor

in slaap te vallen. Moderne wetenschappers

(in het Sanskriet of een andere taal), of door

met moeite aangeleerd zijn, weer voor de geest te

verklaren het circadiaanse ritme aan de hand van

contact te maken met je innerlijke contemplatie

halen. De kennis van het Zelf en de werkelijkheid

deze twee chemische stoffen en aan de hand van

en het beeld van de rijzende zon.

van de goddelijke eenheid spreekt voor de psyche

hun observaties van de manier waarop mensen,

van de studenten vanzelf. Universele compassie

dieren en planten reageren op blootstelling aan

misschien wel het beste middel om depressie te

behoefte krijgt om weer te gaan slapen. Dat is

welt spontaan op in hun hart. Kennis van de

lichte en donkere omgevingen.

bestrijden en zelfs te voorkomen. De levensstijl

logisch. Maar dit komt niet alleen doordat je

ln de vroege ochtend is het veel gemakkelijker

Sterker nog, een Ayurvedische levensstijl is

Sta vroeg op, dan slaap je beter Hoe vroeger je opstaat, hoe eerder op de avond je

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

zon. En dat is wat we nodig hebben om de rest van

niet iedere locatie op aarde even gezond is. Vanuit

sankalpa die je neemt, heeft zijn eigen spirituele

vroege opstaan is er nog een subtieler verschijnsel

de dag gelukkig en productief te zijn - en ook om

een Ayurvedisch standpunt is het gebied op en

kracht (shakti) en geeft je sattva. Iedere keer dat je

in het spel. Hoe eerder het licht via de zintuiglijke

's avonds weer op tijd in slaap te vallen en een

rond de polen geen natuurlijke leefomgeving voor

je houdt aan je sankalpa, genereer je meer spiri

waarneming van het oog de menselijke geest

evenwichtige nachtrust te genieten.

de mens. Het weer is daar het grootste deel van

tuele kracht, die je op zijn beurt weer helpt om je

het jaar zeer extreem. Wij mensen zijn in staat om

beter aan je besluit te houden.

eerder lichamelijk vermoeid bent. Behalve jouw

bereikt, hoe eerder deze de cyclus van het 'wakker

De zongestuurde Ayurvedische levensstijl is

Niet iedereen is zomaar in staat om op een

zijn' begint. Denk bijvoorbeeld aan wat er gebeurt

een 24-uurscyclus. Als we op de juiste tijd ontwa

met behulp van onze technologie de Natuur te

als je 's nachts het licht aandoet om je glaasje water

ken, volgt de slaap ook op het juiste tijdstip. Vanuit

overwinnen en dit soort plekken toch bewoonbaar

afgesproken tijd wakker te worden. Daarom is het

van het nachtkastje te pakken, of om even naar de

dit perspectief is het beste middel tegen slapeloos

te maken, maar het is nog maar de vraag wie hier

een goed idee om ook de wekker te zetten. Kies

wc te gaan. Met een beetje pech maak je jezelf

heid: opstaan tijdens brahma muhurta.

de strijd gewonnen heeft.

echter wel een wekker die niet zo'n schel of hard

Mensen die wonen in gebieden waar de zon

daarmee zo wakker dat je de rest van de nacht niet meer goed in slaap komt. Alle vormen van licht kunnen een signaal zijn om wakker te worden, maar met het zonlicht van

Wat te doen als de zon niet vroeg schijnt?

geluid maakt dat je direct stijf overeind in je bed

niet vaak onder gaat, hebben vaak last van slaap

zit. Als de wekker gaat, moet je niet op de snooze

problemen, die kunnen variëren van slapeloosheid

knop drukken en je nog een keer omdraaien. Dat

tot vormen van hypomanie met aanhoudende

zou juist bevorderlijk zijn voor het luiwammesen

de vroege morgen is er nog iets bijzonders aan de

Door de stand van de aarde en de manier waarop

gevoelens van lichte euforie of prikkelbaarheid.

(tamas). Als de wekker je wakker maakt, sta je

hand. Door onze zintuigen bloot te stellen aan het

deze rond de zon draait, bestaan er wereldwijd

ln Ayurvedische termen: een teveel aan rajas.

direct op. Wees sterker dan je innerlijke vijand, de

licht van de zon als die nog maar net is opge

grote variaties in het patroon van zonsopkomst en

Waar de zon niet opkomt, gaan veel mensen

luiheid. Treuzel niet, maar wordt gewoon wakker

komen, reguleren we onze innerlijke biologische

-ondergang. Aan de polen is maar één keer per jaar

gebukt onder diepe somberheid of depressies.

en kom je bed uit. Handel snel, dat maakt het

klok. Dit licht is namelijk de meest natuurlijke

sprake van zonsopkomst en zonsondergang. ln de

Dit komt door een teveel aan tamas. Als ik ergens

makkelijker om een eventueel moment van zwakte

wekker die er bestaat. Daarom is het tijdstip

aangrenzende gebieden zien we fenomenen zoals

naartoe zou moeten waar het overdag lang donker

te doorstaan.

waarop we ons eerste licht van de dag ontvangen

de middernachtzon of pooldag (waarbij de zon ook

blijft, zou ik mijn ghee-lamp meenemen en een

zo belangrijk. Het licht van de vroege morgen

's nachts schijnt), de witte nacht (het wordt niet

paar keer per dag de tijd nemen om een minuut of

heeft een veel groter effect op een goed, gezond

donker, maar blijft schemerig) en de poolnacht

vijf in het vlammetje te staren. Voor de broodnodige

zijn. Ze houden onze geest in hun greep en ver

slaapritme dan het zonlicht van ieder ander

(zelfs overdag blijft de zon onder de horizon).

sattva zou ik ook Vedische mantra's reciteren.

lammen ons met dromen die voortborduren op

Maar wat we ook met Ayurvedische middelen

herinneringen en verlangens uit het onderbewus

moment van de dag. Als we later opstaan en dus

Als je daar woont, is het dan ook mogelijk om

De vibraties van de traagheid (tamas) liggen 's nachts urenlang als een cocon om ons bewust

pas later het zonlicht begroeten, verschuift ook het

te leven volgens de Ayurvedische principes? Ja,

kunnen doen om het leven in dit soort omstandig

te. Om zo uitgerust mogelijk uit je slaap te komen,

moment dat we slaap krijgen. Om het verschuiven

maar er zijn wel beperkingen. Stel dat je in de

heden wat te verlichten, er bestaat geen oplossing

kun je na het ontwaken even goed op je adem

van de circadiaanse klok te voorkomen, is het dus

winter in Alaska bent, waar de zon pas om drie uur

voor een omgeving die gewoonweg niet ideaal is

letten. Wees je ervan bewust hoe je borstkas uitzet

beter om het brein aan zonlicht bloot te stellen

's middags opkomt. Wat je dan kunt doen om het

voor de mens.

en weer inzakt met iedere ademtocht. Zodra je

tijdens brahma muhurta.

effect van de late zonsopkomst te verzachten, is de

Iedere vorm van licht is op ons van invloed,

tijd nemen om te kijken naar het opkomen van de

aandacht zich volledig heeft gericht op je ademha ling - dat duurt maar een paar seconden - ben je

Zo word je wakker

klaar om verder in actie te komen. Maak gebruik

met het moment zelf). Je kunt het effect van de

tijdens brahma muhurta

van je ademhaling om in beweging te komen. Sla

oerbron, de zon, boven alles. Alle andere licht

late zonsopkomst echter nooit helemaal teniet

Voordat je je ogen sluit voor de nacht, kun je je

je dekens of dekbed open en sta op. Doe een

bronnen, zelfs de speciale lichtboxen en hightech

doen.

voornemen om de volgende ochtend op het juiste

lampje aan als dat nodig is. Blijf in geen geval

moment wakker te worden. In het Sanskriet

liggen nadat je wakker bent geworden, anders val

maar de aard van die invloed verschilt per licht

zon (vanaf anderhalf uur voor zonsopkomst tot en

bron. De klassieke Veda stelt het licht van de

lampen die de zon nabootsen, zijn gebaseerd op

Het Ayurvedische begrip desha is van betrek

geleend licht. Ze activeren rajas, maar kunnen niet

king op de impact die onze geografische locatie

bestaat een woord voor het soort besluiten dat

je voor je het weet weer in slaap. Het is nu tijd om

het sattva geven dat we krijgen van de opkomende

heeft op onze gezondheid. Je moet begrijpen dat

je neemt met je hoogste Zelf: sankalpa. Iedere

actief te zijn. Zorg tijdens de koude maanden dat

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

je warme kleren klaar hebt liggen, en iets voor aan

Durga in de kamer waar mijn zusje, ons nichtje en

met al die symbolen van positiviteit, al die sym

temperatuur het best. IJskoud water, al dan niet

je voeten. Dan is de kou in ieder geval geen excuus

ikzelf sliepen. Soms werd ik wakker met mijn

bolen die voor mij zo veel betekenis hadden.

uit de koelkast, wordt in de Ayurveda altijd afge

om te blijven liggen.

gezicht naar de noordoostelijke hoek van de kamer

raden, hoe koud of warm het weer ook is. IJswater

en waren de bloemen op het kleine altaar het

is de oorzaak van diverse gezondheidsklachten,

Zo kom je gaandeweg los van oude gewoontes

eerste waar mijn oog op viel. Wat een traktatie

Begin de dag met een schone buik

aan. ln het schemergebied tussen de totale ver

voor mijn zintuigen! Tot op de dag van vandaag

Wanneer je uit bed bent en je ogen hebt laten

traging van de slaap (tamas) en de totale activering

ben ik in gedachten weer in mijn oude kamertje

rusten op iets moois en positiefs, is het tijd om de

van het wakker zijn (rajas), krijg je de kunst van het

zodra ik jasmijn ruik.

afvalstoffen uit je lichaam kwijt te raken. Onder

water een nachtje in een pot van aardewerk, koper

druk nooit, om welke reden dan ook, de natuur

of zilver staan. Dit is echter niet noodzakelijk voor

met een prachtige glimlach. Ze zag eruit als een

lijke aandrang van je lichaam om je darmen te

het ritueel, dus als je geen speciale bewaarpot

heldin in haar vuurrode sari met gouden rand en

legen, want dat kan leiden tot allerlei problemen

hebt, is dat geen reden om het water drinken

adviezen ten aanzien van de slaap. Daarmee zorg

haar golvende, donkere lokken tot aan haar enkels.

met je gezondheid.

helemaal over te slaan. Het water is op deze tijd

je voor een regelmatig slaappatroon en een diepe,

De godin bereed een leeuw, het symbool van haar

voedende slaap. Als gevolg daarvan zul je ook beter

kracht - en ook een herinnering aan mijn eigen

handjes water. Dit ritueel heet usha-panaa. ln het

in staat zijn fris en verkwikt op te staan tijdens

kracht. De geur van de verse bloemen op het altaar

Sanskriet heet de hoeveelheid die past in een

brahma muhurta.

vulde de hele kamer, als een zegening namens

volwassen hand prasriti. Hoeveel dit precies is, is

te poetsen voordat je je water drinkt. ln hoofd

Moeder Natuur. lk hoefde maar het beeld voor

voor iedereen verschillend. Als je eerst een keer

stuk 4 vind je meer informatie over mondhygiëne.

en wen je jezelf een nieuwe manier van opstaan

ontwaken in de vingers doordat je de verlichte hoedanigheid van je geest leert gebruiken: sattva. ln hoofdstuk 7 vind je de Ayurvedische

Op ons altaar stond een afbeelding van Durga

Nadat je je darmen geleegd hebt, drink je acht

waaronder problemen met de spijsvertering en huidaandoeningen. Voor het beste resultaat laat je in de zomer het

van de dag hoe dan ook een gezondheidselixer, het bewaren in een speciale pot is extra. Het is verder nog aan te bevelen om je tanden

ogen te halen van mijn moeder die de bloemen

Zorg voor positieve indrukken

uitmeet hoeveel water dit is, kun je dezelfde hoe

plukte en ik voelde de warmte in mijn hart. De

veelheid ook in een glas schenken. Maak in ieder

bij het opstaan

prachtige vlam die zo gelijkmatig brandde in de

geval nooit de vergissing om te denken dat acht

Ontwikkel je eigen ochtendritueel

Kort na het wakker worden is het fijn om je ogen

lamp op het altaar (ook al verzorgd door mijn

handenvol gelijk staat aan acht glazen water. Dat

Als je opstaat tijdens brahma muhurta stelt dat je

te kunnen richten op iets met een positieve uit

moeder terwijl ik nog lag te slapen) herinnerde me

zou veel te veel water zijn om achter elkaar op te

niet alleen in de gelegenheid te genieten van de

straling, of simpelweg iets wat mooi is om naar te

aan alles wat mooi en rustig was in mijn leven.

drinken.

sattvische zonsopkomst, het geeft je ook de tijd

kijken. Een vers bosje bloemen, bijvoorbeeld, of een

Elders aan de muur hingen spiegels en afbeel

De Ayurvedische wijze Bhava Mishra stelt dat

om een aantal waardevolle levensstijloefeningen

spiegel, een afbeelding van iets wat voor jou belang

dingen van goden en godinnen, en ook mijn

het drinken van acht handjes water niet alleen

te doen voordat je aan de rest van je dag begint.

rijk is, of een brandende olie- of ghee-lamp. Als je

moeders schilderingen van vogels en bloemen. Aan

bevorderlijk is voor de spijsvertering, maar ook

De Ayurveda kent talloze oefeningen ter verrijking

toevallig een open pot ghee in huis hebt, kun je ook

de zuidelijke wand hingen de foto's van mijn voor

helpt de drie dosha's in balans te houden. Verder

van alle dimensies van je bestaan.

helemaal conform de traditie jezelf spiegelen in de

ouders. lk vond het vooral fi.jn om te kijken naar de

helpt het ritueel bij het voorkomen van aambeien,

glanzende, gele ghee. De ghee is daarbij als een

foto van Baba's vader, die zelf ook een Hindoeheilige

oedeem, chronische koorts, obstipatie, huidaan

kunt doen direct nadat je bent opgestaan tijdens

spiegel van je Zelf als tempel van goddelijkheid.3

was geweest. Hij had zo'n vriendelijk gezicht.

doeningen, oorpijn, keelpijn, hoofdpijn, pijn in de

brahma muhurta. Het maakt niet uit in welke

Tijdens zijn leven had Paramatman Sadhu Shanti

onderbuik en oogaandoeningen.4

volgorde je deze oefeningen doet. Kies de oefenin

Mijn moeder had op het terras bij ons huis in

Zo zijn er diverse spirituele oefeningen die je

Ayodhya allerlei potten staan met daarin verschil

Prakash (zo heette Baba's vader} grote spirituele en

ln de winter kun je het best warm water

lende soorten jasmijn. De geurige jasmijn was haar

maatschappelijke projecten opgezet. Zo was hij de

drinken, dat je verwarmt in een pannetje of de

aan die jou aanspreekt. Het is wel verstandig te

favoriete bloem. Iedere morgen voor ik wakker

stichter geweest van een spirituele beweging in

waterkoker. Eventueel kun je dit ook de avond

beginnen met een oefening die voor jou praktisch

werd - minuten ervoor, of misschien uren, dat

mijn geboortestad, Ayodhya. Wat een heerlijk

tevoren doen en het bewaren in een thermosfles.

uitvoerbaar is, en die werkt op de dimensie van je

wist ik nooit - zette mijn moeder een bosje vers

gevoel om wakker te worden tussen deze muren,

geplukte jasmijn op het altaar van de Hindoegodin

gen die het best bij jou passen en houd de volgorde

Zo staat het voor je klaar wanneer brahma

bestaan waar jij graag wat extra aandacht aan wilt

muhurta begint. ln de zomer is water op kamer-

besteden.

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

Heel belangrijk in die eerste momenten na het

die de geest beschermt tegen de emoties, verlan

die zich binnenin ons beweegt'. Deze waarheid is

in het Sanskriet) perfect uitspreekt is veel minder

opstaan: ga niet direct je agenda voor de dag door

gens en twijfels waarmee deze zichzelf in de weg

ons allerinnerlijkste, goddelijke Zelf.

belangrijk. Het feit dat je de taal van een mantra

Dit alles lijkt me meer dan voldoende reden

niet volledig beheerst, hoeft dus geen reden te zijn

nemen, maar gebruik je eerste gedachten van de dag

zit. Daarbij maakt het niet uit of de mantra hardop

om jezelf te zegenen. lk zal je uitleggen waarom.

wordt uitgesproken of in stilte wordt overdacht,

om onze eerste gedachten van de dag te wijden

om er niet aan te beginnen. Het Sanskriet wordt

als we er maar met onze volle aandacht bij zijn.

aan het zegenen van onszelf. In het laatste deel

gezien als een sacrale taal, en mantra's zijn krachtige uitingen die je volledige aandacht verdienen.

Wij mensen zijn meer dan biologische wezens van vlees en bloed. We zijn ook meer dan een

Bij het reciteren of zelfs maar horen reciteren van

van dit hoofdstuk, maar ook elders in dit boek,

psychologisch fenomeen - meer dan een wille

een mantra ontstaat in de geest als vanzelf een

zal ik een aantal van mijn favoriete mantra's

keurige verzameling gedachten, ideeën, angsten

unieke concentratie ofwel mindfulness.

behandelen, die ik van huis uit heb meegekregen.

en twijfels die het grootste deel van zijn tijd op

Een mantra is dus een sacrale uiting die onze

De eenvoudigste daarvan zijn voor vrijwel ieder een geschikt.

Neem elke dag de tijd voor zelfbevestiging

aarde doorbrengt zonder te weten waarom hij

geest beschermt en bevrijdt. De Ayurveda nodigt

bestaat en die uiteindelijk in de armen van de

ons uit om mantra's te reciteren b ij allerlei activi

dood loopt.

teiten, zelfs de meest simpele dagelijkse dingen.

ning. ln het begin kan het lastig zijn om dit te

nieuwe dag met een klassiek ritueel van positieve

Bij het wakker worden, bijvoorbeeld, en de eerste

combineren met de verplichtingen en afleidingen

bevestiging. De afgelopen tien jaar heb ik vele

aanraking van onze voeten met de vloer na een

van het moderne leven. Maar met een beetje

studenten van mijn klassieke school, Vedika Global,

lichaam en een geest. We zijn eeuwig levende

gezonde nachtrust, of tijdens het douchen, of

volhouden zul je merken dat de mantra's na een

dit zelfbevestigingsritueel geleerd. Steeds weer

en oneindig machtige wezens. We zijn intern en

voordat we aan de maaltijd beginnen.

paar keer spontaan in je hart opwellen. Zo maken

gaven ze aan dat ze al na een paar dagen merkbaar

ze de werkelijkheid van alledag tot iets bijzonders.

bewuster gingen leven. Iedere keer dat de studen

Volgens de Vedische traditie is ieder van ons een spirituele entiteit die tijdelijk huist in een

extern verbonden met een universele spirituele

Wat is het nut van dit soort gewoontes? Niets

Het reciteren van mantra's vraagt enige oefe

ln een Ayurvedische levensstijl begin je iedere

bron en het is belangrijk dat we onszelf dagelijks

anders dan dat we ons te allen tijde bewust blijven

Met behulp van de vibraties van een mantra creëer

ten mij bedanken voor alles wat ze krijgen dankzij

aan onze goddelijke oorsprong herinneren. De

van het feit dat we spirituele wezens zijn die tijde

je harmonie en rust in je gedachten. Je zult op

dit gebed, dank ik op mijn beurt mijn leraar, Baba,

Vedische traditie raadt ons aan iedere ochtend

lijk in ons fysieke lichaam verblijven. Dat we één

ieder moment van de dag bewuster in het leven

die mij de weg heeft gewezen.

diep in ons hart te kijken en ons te laven aan de

zijn met een hogere spirituele aanwezigheid die

staan. Als je mantra's onderdeel maakt van je

goddelijke krachten die we in ons hebben. Zo

zich niet alleen rondom ons, maar ook binnenin

leefpatroon, worden de simpelste dingen rituelen van zelfbevestiging en zelfwaarde.

Op ieder moment van de dag kan positieve bevestiging ons meer mentale energie geven. Maar als we dit ritueel uitvoeren tijdens brahma muhurta,

blijven we ons bewust van het feit dat we van

onszelf bevindt. Deze spirituele waarheid ontstijgt

niemand afhankelijk zijn voor ons welzijn.

alle religie. Ze maakt ons bewust van onze eenheid

Integendeel, wij zijn koningskinderen, met de

en geeft ons vreugde. Ze spoort ons aan om elke

intentie en de kwaliteit van je bewustzijn - dat wil

verspreidt zich spiegelen in onze geest. Zo maakt

aangeboren spirituele kracht om altijd volop in

dag weer ons hoogste Zelf te verwezenlijken.

zeggen, de mate waarin je je verbonden voelt met

het de weg vrij naar de bron van ons diepste zijn

de betekenis van je recitatie. Of je mantra's (vaak

en verbindt het ons met ons goddelijk potentieel.

het leven te staan, te weten wat we doen en

De Veda'.s, de spirituele en filosofische bron van

In de ochtendmantra's gaat het vooral om je

zal het sattva dat zich dan door de macrokosmos

gezond te zijn. In de film van ons leven zijn wij

de Ayurvedische geneeskunde, getuigen van de

zelf de regisseur.

oneindige en onuitputtelijke creatieve kracht die

Met dit ochtendritueel leerde Baba me hoe ik in contact kon komen met mijn innerlijke

ln de voorschriften voor een Ayurvedische

zich heeft gemanifesteerd in de schepping. De

goddelijkheid en haar onbegrensde krachten. 'ja, kleine Shunya', zei Baba, 'het goddelijke

levensstijl vinden we voor iedere gelegenheid een

schepping is vol van deze goddelijke kracht die

bestaat in het diepste van jouw wezen. Haal het dagelijks uit het diepst van je wezen naar

aparte mantra. Het Sanskritische woord mantra

zetelt in alles wat in het universum bestaat - en

boven met behulp van dit ritueel. En als je dan de verbinding hebt gevonden met je inner·

is een samenstelling uit twee woorden: man,

dus ook in ons, daar mogen we op vertrouwen.

lijke goddelijkheid, herken dan dezelfde goddelijkheid in het Zelf van alle levende wezens die

'de denkende geest', en tra, dat staat voor 'be

Uit de Vedas leren we dat alles wat bestaat, groot of

je ontmoet. Dan zal je dag worden verlicht door het licht van duizend zonnen. Neem dit

schermen'. Een mantra beschermt ons tijdens

klein, levend of levenloos, bezield is door dezelfde

goddelijke bewustzijn tot gids op je reis door het levende heden.'

het mediteren. Het is een speciale verzameling

goddelijkheid. Dat is de reden dat de hoogste

geluidsvibraties die samen een frequentie vormen

waarheid soms antaryami genoemd wordt, 'degene

iedere keer dat ik het speciale mantra voor dit ritueel reciteerde, kreeg ik kippenvel. Het gebed hielp me herinneren dat de goddelijke krachten van het universum, die we kennen als

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

TABEL 12 Mantra van dankbaarheid aan Moeder Aarde

Lakshmi, Saraswati en Durga (de godinnen van overvloed, wijsheid en persoonlijke kracht) ook in mijn wezen huizen. Ik had ze letterlijk voor het aanreiken, in mijn eigen kleine hand

..6' Sanskriet

Klinkt als

Samudra vasane Devi

Sa-moe-draa vaa-saa-nee dee-vie

Het ritueel van positieve bevestiging

kosmische overvloed zijn. Kijk dan naar de holte

Houd je handen naast elkaar en houd je blik rustig

van je palmen en herken hierin de zetel van kosmi

Parvata stana mandale

Par-vaa-taa staa-naa man-daa-lee

gericht op je handpalmen. Terwijl je dit doet,

sche kennis. Richt je ten slotte op je polsen, en

Vishnu patni namastubhyam

�-noe pat-nie naa-ma_?-toe-bie-am

herhaal je (hardop of in gedachten) de Vedische

besef dat deze de zetel zijn van de persoonlijke

Paada sparsham kshama-svame

Paa-daa spar-sjam sjaa-maa-sva-mee

mantra in tabel n. Richt je blik eerst op je vinger

kracht die voortkomt uit je eigen hart.

toppen. Bedenk dat deze de goddelijke zetel van

TABEL 11

Mantra voor dagelijkse zelfbevestiging

Eenvoudige betekenis: 0 Moeder Aarde,

Diepere betekenis: lk groet u aarde, die de volheid

de oceaan is uw kleding en de bergen zijn

van de godin Lakshmi bent, de godin van overvloed,

uw boezem. Vergeef me alstublieft dat ik u

creativiteit en vruchtbaarheid. Bij het opstaan om

aanraak met mijn voeten.

aan deze dag te beginnen vraag ik u vergiffenis dat ik u aanraak met de zolen van mijn voeten. Mag ik

Sanskriet

Klinkt als

Karaagre vasate lakshmi

Kwar-aa-gruh vaa-saa-tee Lak-sjmie

Karamadhye Saraswati

Kaa-raa-madh-jee saa-ras-wattie

Karamoole sthita Gouri

Kaa-raa-moe-luh stie-taa Gouw-rie

met de aarde als je kosmische moeder. Door dit

unieke intimiteit van het Zelf met het universum

Man-gaa-lam kaa-raa dar-sjaa-nam

ritueel kun je je liefde en respect voor onze

zich manifesteren. Je leert beseffen dat het Zelf is

levende, ademende planeet uitspreken.

verbonden met het universum en zo komt er een

drinken van uw nederigheid en generositeit.

Mangalam kara darshanam

ln de Ayurveda zien we ons universum als een

einde aan het onrecht dat kan bestaan wanneer je

persoonlijke kennis, gezondheid, moed en nobele

dynamisch en levendig geheel, waarin alle objec

nog geen weet hebt van deze verbondenheid. Het

mijn vingertoppen de godin Lakshmi zetelt, in

daden zetelt in de wortels van mijn handen, mijn

ten, levende wezens, gebeurtenissen, fenomenen

ego, dat ertoe geneigd is de rijkdom van de Natuur

mijn palmen de godin Saraswati en in mijn polsen

polsen. Zij zegent me met onbeperkte persoonlijke

en ervaringen met elkaar verbonden zijn en voor

aan te wenden voor eigen gewin, wordt opgeno

de godin Gouri, ofwel Durga.5

kracht. Door deze recitatie gedenk ik bij het ont

hun bestaan van elkaar afhankelijk zijn. ln die

men in de oceaan van eenheidsbewustzijn.

waken al mijn goddelijke krachten, opdat de rest

interactieve relatie zijn de menselijke wil en dank

Je nieuw gevonden besef zal je inspireren om

van mijn dag gezegend en productief zal zijn.

baarheid niet alleen van invloed op onze eigen

evenveel zorg te hebben voor een willekeurige

mentale toestand, maar ook op onze directe om

steen in de rivier als voor welzijn van je eigen

geving en uiteindelijk op de hele kosmos.

lichaam.

Eenvoudige betekenis: ln de ochtend zie ik hoe in

Diepere betekenis: ln mijn vingertoppen zetelt de godheid van de overvloed. Met haar zegen kan ik moeiteloos iedere vorm van persoonlijke weelde verkrijgen. ln de holte van mijn palmen zetelt de

Bedank Moeder Aarde

Veel mensen komen 's ochtends moeizaam uit

Als je deze mantra onderdeel van je dagelijkse

godheid van kennis en wijsheid. Ik heb letterlijk

In de gesproken traditie van de Ayurveda vinden

bed, grijpen direct naar hun laptop, tablet of

alle kennis in handen die ik ooit nodig zou kunnen

we de aanbeveling om een hymne van dankbaar

smartphone en strompelen naar het koffiezet

respect is en gaan leven in diepe harmonie met de

hebben om succesvol en evenwichtig te zijn en

heid aan Moeder Aarde uit te spreken zodra onze

apparaat. Voor de aarde en de omgeving waarin

hele aarde en alles wat daarop leeft. Dit is de ware

spiritueel te leven in harmonie met de hoogste

voeten bij het opstaan de grond raken (of kort

ze leven hebben ze geen moment aandacht. Maar

gezondheid, de universele gezondheid in de opvat

waarheid. Hier heb ik het, in de holte van mijn

daarna). Met deze hymne kun je ook op ieder

wanneer je deze mantra reciteert op het moment

ting van de wijzen van de Ayurveda.

eigen handpalmen. En de goddelijkheid van

ander moment van de dag weer in contact komen

dat je tenen de grond naast je bed raken, gaat een

levensstijl maakt, kun je leren wat wezenlijk

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

Deze mantra heb ik vele malen gehoord, al vanaf de tijd .-

schoot. Ze sprak deze

dat ik een baby was op mijn moeders

TABEL

13 De Gayatri-mantra voor verbondenheid met de zon

woorden wanneer ze 's ochtends uit bed stapte, met mij in haar

armen. En als peuter sprak ik de woorden in mijn kinderlijke stemmetje met haar mee.

Sanskriet

Klinkt als

aan mijn kruin. Toen ik Baba vroeg hoe dit werkte, gaf hij geen antwoord met woorden, maar

bhur bhuvah svaha

boor bhoe-vaa svaa-haa

de twinkeling in zijn ogen zei genoeg. Ik hoop dat jij ook wilt overwegen om in je ochtend

tat savitur varenyam

tat saa- vie-t or vaa-ruh-njam

ritueel iets op te nemen dat je verbindt met Moeder Aarde - en via haar met het hele,

bhargo devasya dhii mahi

baa-raa-g_QQ dev-aa-as-jaa die maa-hie

magische, genereuze en altijd overvloedige universum. -�

dhiiyo yo nah pracodayaat

die-joh joo naa pra-koo-daa-@!

Ik hield van het ochtendlijke ritueel van het danken van Moeder Aarde. Ik hield van de manier waarop zij antwoordde met haar zegeningen, die me via mijn voeten vervulden tot

De Gayatri-mantra

Eenvoudige bet ekenis: Wij mediteren over de

(aanbidding van de zon)

de projector van de drie niveaus van het bestaan

heilige, stralende zonnegod die ons denken en

die wij kunnen waarnemen en ervaren, namelijk

bewustzijn activeert.

het grove, het subtiele en het causale. Moge die

De Gayatri-mantra staat bekend als de belang

En zo laat de Gayatri-mantra ons ook deel

rijkste van de mantra's. Deze Indiase mantra is

nemen aan de universele waarheid van de verbon

afkomstig uit de Rig-Veda, 's werelds oudste ver

denheid van ons eigen bestaan en de gedeelde

Diepere betekenis: Wij mediteren over het spiri

waarheid (die wij aanbidden in de vorm van de

zameling wijsheden.6 ln de Rig-Veda en de klas

spirituele aanwezigheid die stroomt door alles en

tuele stralen van de absolute, opperste Hoogste

manifeste zonnegod) de gids zijn die ons leidt

sieke Ayurvedische teksten wordt hij eigenlijk de

door ieder hart als de allerinnerlijkste, allerfunda

Werkelijkheid. Deze Hoogste Werkelijkheid is zelf

tot die hoogste waarheid.

Savitri-mantra genoemd. Tijdens brahma muhurta

menteelste waarheid. Kort gezegd: wanneer we de

onveranderlijk, maar is tegelijkertijd de bron ofwel

klinkt hij overal in India, vooral aan de oevers van

Gayatri-mantra reciteren, is onze individuele geest

de heilige rivieren, waar ik hem ook samen met

direct verbonden met de grote universele waar

Baba iedere ochtend mocht reciteren.

heid.

De Gayatri-mantra brengt ons in direct contact

Door de herhaalde meditatieve contemplatie

onbegrensde, naamloze en vormloze hoogste

In mijn eigen leven ken ik al vanaf mijn vroege jeugd de zegening van de Gayatri-mantra. i edere dag (behalve als het regende) ging ik t ijdens brahma muhurta hand-in-hand met

met de zon, het hemellichaam dat in bijna alle

van de rijzende zon door middel van het reciteren

Baba naar de Sarayu. Terwijl wij zwijgend naar de oever van de rivier liepen, liepen vijf lieve

inheemse culturen als heilig wordt gezien. ln de

van de Gayatri-mantra krijgen we toegang tot alle

straathonden steeds met ons mee: Bhura, Kalu, Lali,

Vedische traditie is de zon de zichtbare goddelijke

geheimen van de Hoogste Werkelijkheid, die

hebben gezien als een

manifestatie van het hemelse licht. Hij staat voor

buiten het bereik van de menselijke zintuigen en

de onbeperkte kracht, pracht en grootte van de

de menselijke rede liggen. Door dit iedere dag

hoogste waarheid. Daarom brengt de Gayatri

opnieuw te doen, zuiveren we ons denken en onze

pad een kolonie mensen net als wij was, alleen in andere lichamen gehuld. Ik wilde dus extra

mantra ons ook in contact met de verborgen

emoties en planten we het zaad van grootheid,

voorzichtig zijn, zodat ik de 'grasmensen' niet tot la s t was .

spirituele werkelijkheid achter de fysieke zon,

moed en nobiliteit in ons bewustzijn.

Munna en Chotta. Het moet eruit

kleine p rocess ie.

Ik herinne r me nog hoe ik vlug liep, maar met volle aandacht voor iedere stap om z acht te zijn voor het gras onder mijn voeten. Baba had me namelijk verteld dat het gras op ons

Een klein deel van onze reis legden Baba en ik af in een tanga, een kleine paardenkoets ,

een werkelijkheid die onlosmakelijk met de zon

zoals ze ook nu nog in sommige kleinere steden in India worden gebruikt. Met de tanga

verbonden is maar hem tegelijkertijd ontstijgt.

legden we het laatste stukje naar de ghat (oever) af. De hondenprocessie rende enthousiast achter ons aan en ons lieve paard zette er vrolijk de pas in, alsof hij zelf ook niet kon wachten om de zon te begroeten.

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

om miträya namah

om ravaye namah

om khagaya namah

om püsne namah

Begroeting van Hem die

ons allen liefheeft

verandering teweegbrengt

beweegt langs de hemel

ons allen voedt

om suryäyä namah

om bhänave namah

Begroeting van Hem die

om hiranyagarbhäya namah

activiteit in gang zet

het licht verspreidt

Begroeting van Hem die alles

om maricaye namah Begroeting van Hem die stralen bezit

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

om ädityäya namah

om savitre namah

Begroeting van Hem die de

Begroeting van Hem die

God der goden is

alles voortbrengt

Nadat we bij de rivier uit de tanga waren gestapt liep ik extra langzaam naar de rivier die ik zo bewonderde. De Sarayu was altijd vol leven en ik was elke dag weer onder de indruk hoe groot en majestueus hij was. Baba liep altijd verder de rivier in dan ik. Hij schepte het water op in zijn handen en hief ze op naar het oosten. Daarbij reciteerde hij de mantra die in onze familie van generatie op generatie werd overgeleverd, de Gayatri-mantra. Behalve in de zachte en eerbiedige stem van Baba hoorde ik de mantra ook in het luide geraas van de rivier. Aan de stemmen van Baba en de rivier voegde ik ook mijn stem toe, nadat ik mijn kleine handen, gevuld met water, had opgeheven naar de oostelijke hemel, zoals Baba me had geleerd. Door de mantra eindeloos te herhalen in mijn bijzijn, was Baba al begonnen me deze te leren voordat ik zelfs maar kon praten. Ik kende hem in mijn hart voordat ik hem zelf kon laten klinken. Het lichaam waarin ik leefde, was destijds nog maar dat van een peuter, zei Baba, maar toch had ik al de wijsheid van het hele universum, want dat is de ware natuur van het Zelf. Op veel van deze ochtenden kon ik voelen hoe de hemel zich naar mij toe boog om te kunnen horen hoe ik bij de rivier de Sarayu de Gayatri-mantra stond te reciteren, en met de hemel ook de aarde en de wind. Ik voelde me zo gezegend om wakker te mogen zijn op dit tijdstip van de dag, en ik wist dat God wist dat kleine Shunya klaarwakker was._.,

Zo voerje het zonneritueel uit

water langzaam en eerbiedig uit op de aarde onder je voeten.

om arkäya namah

om bhäskaräya namah

Dit is een ritueel dat je bij voorkeur buiten moet

Begroeting van Hem die

Begroeting van Hem die de

uitvoeren, althans als het weer dat toelaat. Iedere

het waard is aanbeden te

veroorzaaker is van alle

keer dat je het uitvoert, zul je je vol spirituele kracht

worden

pracht

voelen. Als je vlak bij het water (rivier, meer, zee)

Houd je blik gericht op de hemel, waar de zon spoedig zal opkomen.

Terwijl je het water uit de kom laat lopen,

woont, voer het ritueel dan uit bij het water. Nog

kun je de Gayatri-mantra reciteren. Je kunt ook

beter is het als je hierbij in het water kunt staan.

kiezen voor een eenvoudiger vorm: alleen de lettergreep OM.

roo

Vul een kom van aardewerk of koper met water. Houd hiervoor een kom apart die je niet

Douchen of in bad gaan kun je doen voor of na dit

gebruikt om uit te eten of drinken, maar alleen

spirituele ritueel. In India wordt dit ritueel vaak

voor het zonneritueel.

uitgevoerd in het water, bijvoorbeeld in de rivier

Ga naar buiten en richt je gezicht naar het

de Ganges. Daar is het baden dan meteen bij

oosten, waar de zon opkomt.

inbegrepen. Vaak kiest men er echter voor om na

Houd de kom in beide handen en til hem hoog

het ritueel ook thuis nog een douche te nemen.

op, hoger maar niet boven je hoofd. Giet het

Meer Ayurvedische tips over baden en douchen,

IOI

HOOFDSTUK

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

waaronder een speciaal massageritueel dat je kunt

belangrijk dat je begrijpt wat de betekenis is van de

doen voor het baden, vind je in hoofdstuk 5.

twaalf mantra's die horen bij de twaalf houdingen

vol sattva is, maar ook vol prana. Het universum heeft dan prana te over voor iedereen die

van de zonnegroet. Met iedere mantra verdiep je

de moeite wil nemen om op tijd wakker te zijn om deze toestand van de kosmos mee te

je contact met de kracht van de kosmos die zich

maken en het prana diep en aandachtig in te ademen. Het lijkt wel een ontbijtbuffet met

verspreidt via de zon. Hoe beter je ademhaling

volop prana. De vraag is alleen: ben jij er klaar voor?

Meer mindfulness-oefeningen voor brahma muhurta

aansluit op de mantra's en de houdingen, hoe meer

Die dag leerde ik dat brahma muhurta de tijd van de dag is dat het universum niet alleen

Als klein meisje vond ik het heerlijk om te fantaseren en te experimenteren. Ik deed mijn

Nadat je je mantra's hebt gereciteerd kun je ook

je hele wezen vervuld raakt van energie en spiri

ogen dicht en ademde al dat goddelijke prana in tot mijn hele wezen er vol van was. Ik genoot

nog asana's (yogaoefeningen) en pranayama

tuele vreugde.

van de lichtheid en de energie die ik voelde, in heel mijn lichaam, van top tot teen. Ik stelde

(ademhalingsoefeningen) doen. Je bent vrij om te

me voor dat ik met mijn adem de bloemen kon laten bloeien in de tuin en mijn moeder

kiezen welke volgorde je aanhoudt, maar over het

Pranayama (ademhalingsoefeningen)

algemeen is het advies: eerst yoga, dan pranayama

ln de Ayurvedische traditie staat prana voor de

invloed had op mijn omgeving en dat ik iedereen die ik liefhad kon laten delen in het prana

en ten slotte meditatie. Welke volgorde je ook

levenskracht waar alle levende wezens van vervuld

dat ik in me had. En Baba zei: 'Waarom niet? Zo zij het.'

kiest, je hoort ze alle drie op een lege maag te

zijn. Deze levenskracht stroomt door het lichaam

doen, dus nog voor het ontbijt.

door een systeem van kanalen ofwel nadi's. Wisse

Surya Namaskar (zonnegroet)

minder moe van haar dagelijkse werk kon laten zijn. Het was alsof ik een bovennatuurlijke

lingen in de hoeveelheid en de kwaliteit van prana

Bij pranayama is het belangrijk dat je dit tot een

_6'

Wat je moet doen is het volgende: ga zitten op

zijn van invloed op de gezondheid, de geestes

dagelijkse gewoonte maakt. Er zijn verschillende

een meditatiekussen in een comfortabele houding

Een serie yogahoudingen (en de bijbehorende

toestand en het bewustzijn. In feite is prana een

soorten pranayama waar je uit kunt kiezen, zoals

waarin je ontspannen zit met een rechte rug. Een

mantra's) die ik van harte kan aanbevelen is de

eerste levensvoorwaarde: zolang prana in ons

de zoemende bij (zie hieronder). Die is met name

stoel is ook goed. Houd dan je benen naast elkaar,

zonnegroet. Deze asana's zijn al eeuwenlang van

lichaam actief is, zijn we in leven. Zodra prana

goed en effectief om tijdens brahma muhurta te

niet over elkaar. Begin met je handen in jnana

generatie op generatie overgeleverd; daarbij zijn

stilvalt, gaan we dood. En wanneer prana uit

doen. ln andere hoofdstukken vind je nog andere

mudra, het wijsheidsgebaar (zie pagina 104).

ze steeds verder verfijnd om zo effectief mogelijk

balans is, worden we ziek. Een onbalans in prana

voorbeelden, inclusief punten om op te letten bij

Sluit je ogen en ontspan je lichaam terwijl je

te zijn tijdens brahma muhurta. De zonnegroet

kunnen we echter herstellen door de bewuste

een correcte beoefening. De ruimte ontbreekt om

een paar minuten gewoon rustig ademhaalt. Breng

heeft een positief effect op alle drie dosha's.

toepassing van een oud proces dat we pranayama

alle mogelijke oefeningen te beschrijven, maar ik

nu je armen omhoog en je handen naar je oren.

De zonnegroet is niet zomaar een reeks licha

noemen. Omdat prana ook de betekenis 'adem'

hoop dat het genoeg is om je te inspireren voor je

Druk je oren zachtjes dicht met je wijs- of middel

melijke oefeningen, het is een spiritueel ritueel.

heeft, betekent pranayama: 'het doelbewust ver

eigen pranayama-moment direct na het opstaan

vingers. Je kunt ze in je oren steken, of de flapjes

Dat is niet iets wat je vaak te horen krijgt in

sterken van prana door ademhalingsoefeningen'.

tijdens brahma muhurta.

van je oren met je vingers dichtdrukken. Richt je

De zoemende bij

brauwen, de plek waar de

Brahmari pranayama is een klassieke oefening die

Adem in door je neus, en adem ook weer uit door

ikzelf de zoemende bij noem (waarom, dat zal snel

de neus. Terwijl je uitademt, maak je een zoemend

moderne hatha yogalessen, maar ik vind het

Lang geleden, op een uitzonderlijk mooie, milde lenteochtend vol lentegeuren en riviergeluiden, heeft Baba mij pranayama geleerd aan de oever van de rivier. 'Adem heel diep in, tot de adem helemaal tot in je buik komt', leerde hij mij. 'Prana is een

102

aandacht nu op het punt midden tussen je wenk

ajna chakra zich bevindt.

genoeg duidelijk worden). Deze pranayama heeft

geluid, als van een bij: OMMMMMMMM. Neem

vele voordelen, met name als je hem doet tijdens

de tijd voor je uitademing. Houd het zachtjes en

goddelijke, onzichtbare helende energie. Het hangt altijd om ons heen, maar op bepaalde

brahma muhurta. Met deze oefening laat je rajas en

beheerst en houd daarbij voortdurend het diepe,

tijden van de dag, zoals tijdens brahma muhurta, kun je het zonder moeite inademen.

tamas in je geest direct plaatsmaken voor sattva.

constante zoemen aan. Je hoeft daarbij niet te

Als prana in je lichaam komt, maakt het je gezond. Met prana in je lichaam ga je je intens

Angsten verdwijnen en je zintuigen zullen tot rust

variëren in toonhoogte. De eerste ronde is nu

gelukkig voelen.'

komen en verfrist worden. De verdere voordelen

compleet. Zowel de in- als de uitademing moeten

merk je vanzelf als je deze pranayama gaat doen.

gelijkmatig en beheerst zijn.

103

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

Jnana mudra (wijsheidsgebaar) Het Sanskritische woord mudra betekent 'zegel' of 'gebaar'. In de hatha yoga worden mudra's

bestaan niet! De enige bijwerkingen zijn geluk en

gebruikt om prana vast te houden in het

gezondheid!

De kosmische energie ofwel prana stroomt nu

nen, of neutraal. Zend het stralende licht van de

gekoesterd hebt, kom je vanzelf weer terug in je

door je hele wezen. Je lichaam gaat functioneren

zon naar alle uithoeken van je lichaam. Laat ieder

normale toestand. Je oren gaan weer geluiden uit

als een stroomdraad voor de elektriciteit van

lichaamsdeel waar je je aandacht op richt stralen

de wereld om je heen oppikken, de gedachten in je

prana. Contra-indicaties die een reden zouden

van binnenuit. Na een tijdje (best snel) straalt van

geest lijken weer dichterbij te komen. Gun jezelf

kunnen zijn om deze oefening niet te doen? Die

top tot teen uit je hele lichaam het licht van de zon.

de tijd om langzaam terug te komen uit de diepere

lichaam. De jnana (wijsheids-)mudra wordt veel gebruikt bij het mediteren. Bij deze mudra houd je het topje van je wijsvinger tegen dat van je duim zodat vinger

Als er gedachten bij je opkomen, bekijk die dan

lagen van je wezen, de lagen die dieper liggen dan

ook als een zuivere, neutrale observator. Neem je

je geest. Uiteindelijk kom je vanzelf weer terug in

gedachten voor wat ze zijn. Stel geen vragen,

de oppervlakte van de geest en het gewone, alle

Surya dhyanam (zonmeditatie)

probeer ze niet te sturen of te bekritiseren. Wees je

daagse bewustzijn. Als je zo ver bent, open dan je

Een van de manieren om te mediteren die Baba

bewust van je gedachten zonder er een oordeel

ogen en kom langzaam terug in de gewone wereld.

mij heeft geleerd, is surya dhyanam ofwel 'zon

over te hebben. Houd dit vol zolang als je kunt.

Als je mediteert, houd het dan altijd eenvoudig.

en duim samen een perfecte cirkel vormen.

meditatie', een spirituele oefening die in onze

Wanneer je gedachten weer tot rust komen, richt

Doe wat je hart je ingeeft en laat je inspireren!

Houd dit gebaar vast van begin tot eind van je

familie al generaties lang bekend is. Deze oefening

je je aandacht naar binnen en ga je de 'observator'

meditatie. Met dit handgebaar versterk je je

is makkelijk uit te voeren, met een heel plezierig

observeren, degene die jou bekijkt, je ware Zelf.

Atmabodha-meditatie zoals ik het thuis

focus en kalmeer je je geest.

effect. Zoek voor deze oefening een plekje waar je

Dit is de getuige die schijnt in je hart als de zon.

geleerd heb

alleen kunt zijn en uitzicht hebt op de oostelijke

Na verloop van tijd bereik je een stilte. Dit is

Er is nog een andere vorm van mediteren die ik

hemel. Als je geen direct uitzicht op het oosten

geen negatieve stilte. Het is niet de stilte die over

graag met je wil delen: Atmabodha dhyanam, een

hebt, kies dan een rustige plek binnenshuis waar

blijft wanneer je niet fysiek aan het praten bent.

van de belangrijkste meditatievormen in de over

je in ieder geval met je gezicht in de goede richting

Het is een positieve stilte, want het is de kraamka

levering van mijn parampara (de lange lijn van

kunt zitten. Zit goed rechtop en wees ervan door

mer van alle spreken. Het is een stilte waarin niets

goeroes door de generaties heen). Het woord

drongen dat je niet zomaar gaat zitten, maar met

afwezig is. Het is een toestand van volheid.

Atmabodha betekent 'ontwaken in de waarheid van

het doel een spiritueel ritueel uit te voeren.

Wanneer je je een tijdlang in deze sublieme stilte

onze spirituele natuur', ofwel 'zelfverwezenlijking'.

Sluit je ogen en wees je eerst gewoon even bewust van het natuurlijke ritme van je adem haling. Adem dan langzaam in terwijl je voor je

Toen ik nog een kind was, zat ik vaak samen met Baba aan de oever van de rivier de Sarayu

ziet hoe de eerste stralen van de zon via je adem in

te mediteren. Baba vertelde me dat mediteren niets anders is dan één zijn met je hoogste

je wezen binnenkomen. Adem dan langzaam uit.

Zelf, en even geen aandacht hebben voor alles om je heen.

Geen haast. Herhaal dit totdat je hele lichaam

Dat maakte me zo enthousiast dat ik bij Baba op schoot sprong zonder ook maar een

voelt alsof het straalt als de zon en de gouden,

moment na te denken of dat wel kon als hij zo in zijn meditatiehouding langs de rivier zat.

sattvische energie door je lichaam stroomt. Houd je ogen dicht en tast met je geest je

Na de eerste ronde herhaal je de oefening ten minste drie keer, of vaker als je wilt. Na een tijdje ga je de trilling van het zoemen ervaren in je schedel en zelfs in je hele lichaam.

104

Maar Baba maakte altijd plaats voor mijn kinderlijfje en wikkelde me in zijn warme deken zodat ik samen met hem kon zitten mediteren.

lichaam af, alsof je jezelf van binnenuit bekijkt.

Al snel voelde ik me omhuld door nog een andere deken, die van de rust van Baba's

Alleen kijken, zonder iets te willen veranderen.

lichaam, de stille muziek van zijn adem en de vredigheid van zijn aanwezigheid. Alles wat ik

Begin bij je tenen en ga langzaam heel je lichaam

hoorde, was de rivier.

af tot aan je kruin. Loop rustig na wat er allemaal

Alles was zo vertrouwd aan Baba. Zijn gezicht, zijn lichaam, zijn huid (die doorschijnend

gaande is in je lichaam. Registreer welke delen van

was van al het innerlijke licht dat hij in zich droeg), zijn dunne polsen (hoewel hij beresterk

je lichaam gespannen zijn, of juist losjes ontspan-

was) en zijn lange, slanke, benige vingers (waarmee hij zo ongelooflijk teder het hoofd van

105

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

een lijdend persoon kon aanraken). Al even vertrouwd was zijn deken, waar ik me sinds mijn

moeder zoals het daar koud en stil lag te liggen op

lk open een deur

geboorte inmiddels al ten minste duizend keer in gewikkeld moest hebben.

de dag dat haar Zelf de diepste vorm van meditatie

naar het centrum van mijn wezen.

had bereikt en was opgegaan in het universele Zelf.

Diep binnenin mijzelf

Als je wilt beginnen met mediteren, hoef je

vind ik een stille aanwezigheid,

En toch vond ik in de vertrouwdheid van Baba's lichaam en zijn deken ook een onbekende Baba, een Baba die heel bijzonder was en wel een ander iemand leek. Dit was een Baba die niet leek te horen, spreken, voelen, ruiken of zien, maar toch volledig aanwezig was en vol ledig

alleen maar te zorgen dat je makkelijk zit, op

één leek te zijn met mij, de rivier de Sarayu, de stenen in de rivierbedding, alle grote en kleine

een kussen of een stoel. Als je wilt, kun je je ogen

lk erken deze aanwezigheid

beestjes in de rivier, de zacht blazende wind en de breed waaierende stralen van de zon. Zoals

sluiten om afleiding te vermijden. Neem dan even

als mijn goddelijke Zelf.

ik het zag, als zevenjarig meisje, mediteerde alles en iedereen mee met Baba.-*

mijn ware Zelf.

Ik ben.

een moment om je lichaam en geest te ontspannen.

Stilte, vrede, rust.

Zorg dat je in een gemakkelijke houding zit, met

lk ben.

een rechte rug (maar wel ontspannen). Laat je Door dit soort meditatiemomenten heb ik voor

Het enige wat je hoeft te doen is even een

handen losjes in je schoot liggen, met je vingers in

Eindeloos bestaan, oneindige kennis,

het eerst ervaren hoe fijn het is om samen te zijn

momentje volledig de tijd voor jezelf nemen. Een

jnana mudra, het wijsheidsgebaar (zie kadertekst

met mijn Zelf. Baba noemde dit Atmabodha

minuut of vijf lijkt me al een mooi begin, maar als

op pagina ro4). Als je dat liever doet, kun je je

dhyanam, ofwel 'meditatie (dhyanam) om je hogere

dat niet lukt, is drie minuten ook goed, of zelfs

handen ook op elkaar leggen, met de palmen

Met dit soort gedachten kun je tot mediteren

Zelf (Atman) te leren kennen (bodha)'.

maar één minuut. Naarmate je dit vaker doet, zul

omhoog.

komen en de bewustzijnstoestand van het getuige

lk heb nooit veel behoefte gehad om het medi

je vanzelf langzaamaan wat langer willen medite

Adem rustig in en uit en geef jezelf de tijd om

onbegrensd geluk.

zijn bereiken.

teren op een intellectuele manier te benaderen.

ren. De mensen in je omgeving zullen misschien

te ontspannen. Je weet wanneer het zover is als je

lk hoef niet tot in detail te weten wat er gebeurt in

denken dat je even aan het rusten bent, of zit na te

je minder bewust gaat worden van je lichaam. De

stand bereiken waarin geen woorden meer

de hersenen en hun neurale circuits. ln mijn lessen

denken, of zelfs een potje te mokken. Maar jij weet

spanning gaat uit je lichaam en je spieren. Alles

bestaan. Als we mediteren kunnen de gedachten

gaat het om mediteren vanuit je hart. Laten we

dat je zit te mediteren. Je hebt even aangeklopt bij

gaat zacht aanvoelen.

het nkt ingewikkelder maken dan nodig is. Door

je binnenste zelf om even langs te gaan bij je altijd

er allerlei jargon op te plakken kun je maar al te

prachtige, gelukkige en vredige Zelf.

gemakkelijk uit het oog verliezen waar het bij mediteren echt om gaat, namelijk in contact komen met je ware natuur, je natuurlijke zijnstoestand.

Maar begrijp me niet verkeerd. Natuurlijk is

Zoals ik het zie, is de definitie van mediteren:

Met behulp van woorden kunnen we de toe

komen en gaan, maar ze raken ons niet, want we zien ze van een afstand. We laten ons niet mee

'ontwaken in de waarheid van onze spirituele

slepen door onze gedachten. We laten ons niet

natuur'. lk herinner me nog hoe Baba me vertelde

bepalen door onze gedachten.

het goed om wel een altaar te hebben, of een

dat ik door meditatie een afspraak maakte om

Atmabodha-meditatie is gebaseerd op de

meditatiehoekje in je achtertuin. Fantastisch, zelfs.

mijn spirituele Zelf te ontmoeten. Daar denk ik

Vedanta, de eeuwenoude wetenschap van het Zelf.

Wat ik wil zeggen is: als je dit soort dingen niet

altijd aan terug als ik ga zitten om te mediteren.

Het is een filosofie die uitgaat van de gedachte dat

even tijd hebt om bij je eigen Zelf te zijn. ln alle

hebt, is het ook prima. Een schoon, opgeruimd

lk herinner me ook nog hoe bepaalde uit

redelijkheid, natuurlijk: je gaat niet zitten medite

hoekje in je huis is genoeg. Welkom in de wereld

spraken het makkelijker kunnen maken om in een

ren tijdens het autorijden of terwijl je een vergade

van de meditatie zonder fratsen! Dit is de traditie

meditatieve toestand te komen. lk geef hieronder

een observator. Hoeveel er ook valt te observeren

ring voorzit (en zelfs niet als je er alleen maar bij

waarin ik ben opgegroeid en die de basis vormt

een paar voorbeelden. Lees ze maar eens een paar

- je adem, je lichaam, je geest en al zijn gedachten,

zit). Maar als je geparkeerd staat, of als de vergade

van al mijn lessen.

keer door en herhaal ze in gedachten. Laat ver

ideeën, overtuigingen, herinneringen en meningen -

volgens die gedachten je gids zijn naar een diepe

dat is niet wie jij bent. De observator en het geob

innerlijke stilte.

serveerde zijn niet aan elkaar gelijk.

Mediteren kun je doen op ieder moment dat je

ring is afgelopen... Je hebt er niets bijzonders bij

Als kind kon ik mediteren waar en wanneer ik

je niet degene bent die zich in het dagelijks leven manifesteert. Van die persoon ben je een getuige,

nodig. Geen rituelen, geen bijzondere voorwerpen,

maar wilde: boven in een boom, in de lotusvijver

zoals wierook, altaren en speciale zijden kussen

(waar we lotusbloemen plukten voor mijn moeder),

tjes. Je hoeft er niet eerst vegetarisch voor te gaan

naast een stromende rivier, in mijn bedje (voor het

'Wat je moet weten, Shunya', zei Baba, 'is dat jij de bron van je bewustzijn bent, en niet de

eten, en je hoeft er niets religieus voor te zijn.

slapen gaan en bij het opstaan). Toen ik tien was,

objecten die door het bewustzijn worden verlicht. Jij bent de getuige. Weet dat jij Sakshi

Hindoeïsme, Boeddhisme, nergens voor nodig.

zat ik zelfs te mediteren naast het lichaam van mijn

Chaitanyam bent: Sakshi is de getuige die niet oordeelt, die niet deelneemt, die onafhanke-

ro6

HOOFDSTUK 2

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

lijk is, en Chaitanyam verwijst naar het Zelf, dat puur bewustzijn is. Puur bewustzijn is de

wat waarheid lijkt (geest). Stel je voor dat je pro

naar het moment dat ons fragiele ego zichzelf

onzichtbare achtergrond waartegen alles verschijnt. Net als de wolkenloze hemel heeft het

beert uit te vogelen hoe een zaklantaarn op batte

ontmoet als het onverwoestbare, oneindige,

geen vorm. Het is de eeuwige ruimte, oneindige stilte, de essentie van het zijn. Objecten

rijen werkt. Je vraagt je af waarom het licht zo

almachtige Zelf diep in ons binnenste, buiten het

v ersch ijn en, bestaan en verdwijnen weer in het be wustzijn, maar het bewustzijn, het Zelf,

flikkert, of waarom het opeens feller schijnt, of hoe

bereik van onze geest. Dit is waar de mens die God

blijft onveranderd. Weet dat jij niet de adem, de geest en het lichaam bent dat een rol speelt

je het ding kunt laten doen wat jij wilt. En terwijl

overal en nergens heeft lopen zoeken uiteindelijk

in een persoonlijk verhaal van planeet, ras, geslacht, leeftijd, klasse, religie, familie, beroep,

je bezig bent met de knopjes en de schuifjes word

de God in zijn binnenste ontdekt. Wat een fantas

vreugde en verdriet. Al die dingen, alle etiketjes die je kunt plakken op je persoonlijkheid,

je je opeens bewust van een zon met het licht van

tische ervaring!

vallen weg in de aanwezigheid van het zuivere bewustzijn van het goddelijke Zelf dat jij bent.

een miljoen melkwegstelsels die binnenin jezelf

De transcendente beoefening van Atmabodha

Zet je persoonlijkheid opzij, Shunya, en neem plaats in je eigen goddelijke bewustzijn.'

schijnt. Denk je dat je die zaklantaarn dan nog

meditatie heeft een weldadig effect op je lichaam

Dat was de oproep van Baba, de meester, aan mij, de leerling. Een oproep waar ik graag

belangrijk vindt? Zie de geest als een instrument,

en geest. Als je op deze manier mediteert, zul je

een stuk gereedschap. Waar het bij mediteren om

ontdekken dat dit aspect van je nieuwe levensstijl

gaat, is van wie dat stuk gereedschap is.

als geen ander de aanjager is van positieve veran

gehoor aan gaf Keer op keer zocht ik

mijn eigen goddelijke bewu stzijn op, net zolang tot de

grote, onbeschrijflijke, absolute spirituele aanwezigheid die alle denken en alle waarneming te boven gaat zich aan mij openbaarde. 'jij bent die goddelijke aanwezigheid, die de ogen

Zolang je je nog niet bewust bent van het Zelf,

niet kunnen zien en die met geen woorden is te beschrijven', zei Baba. 'Jij bent je ziel, je

de goddelijke aanwezigheid binnenin jezelf, blijft

zuivere ziel en niets anders dan je ziel.'

het een abstract begrip. Dan ervaar je in je inner

'ja, dat ben ik: het onbeschrijflijke Zelf', antwoordde ik zachtjes en zonder een spoor van

twijfel .6' .

lijke wereld voornamelijk nog duisternis, angst,

dering. Hiermee breng je vreugde in je leven en open je de deur naar nieuwe mogelijkheden. ln dit hoofdstuk heb ik steeds benadrukt dat je lichamelijk aanwezig moet zijn om in de werkelijk

woede en rusteloosheid. Maar als je, met behulp

heid het fenomeen van de rijzende zon te beleven.

van kennis zoals die welke ik je in dit boek aanreik,

Dit zal je bewustzijn veranderen. Maar waarom?

Als je wilt, kun je de volgende gedachte eens

zich van alles afspeelt in die geest: gevoelens,

begint om je te identificeren met je ware Zelf -

Omdat je kijkt naar die grote vuurbol, die grote

proberen tijdens het mediteren:

gedachten, waarnemingen, herinneringen, ideeën,

eerst met je verstand en dan met je gevoel en

massa gas die hangt te branden in de lucht? Maar

zorgen, plezier, angst, woede, verdriet, opwinding

uiteindelijk in de volle overtuiging van je directe

dit is waar we ons losmaken van de rationele

Van dit lichaam ben ik getuige.

en al die andere emoties. Ben jij die geest? De

ervaring - zul je de natuurlijke oplossing van al je

wereld, waar meten weten is, en het domein van

Dit lichaam ben ik dus niet zelf.

observator en het geobserveerde zijn nooit aan

lijden ervaren, zowel in je lichaam als in je geest.

de ziel betreden, waar we getuige mogen zijn van

elkaar gelijk. Je geest kan zo beweeglijk zijn als een

Je zult een godservaring meemaken, want dat is

het verrijzen van een innerlijke zon, die ons het

slingeraapje. Laat hem lekker slingeren. Met de

wat jij bent.

geschenk geeft van een innerlijke gloed, van inner

Ik ben slechts de getuige.

Stel jezelf de vraag 'Ben ik dit lichaam?' en neem

kennis dat jij niet datgene bent wat je observeert,

de tijd om eens goed te kijken naar dat wat we

kun je de aap bekijken met een neutrale blik. En

bestaat. We hoeven niet bang te zijn voor de hel

'lichaam' noemen, dit stoffelijke omhulsel waarin

vervolgens kun je je aandacht ergens op richten.

en niet te verlangen naar de hemel. Wat wel

idee van een puur, prachtig, eeuwig gezond Zelf

je bewustzijn lijkt te huizen. Observeer je eigen

Wanneer je je bewust bent van de observator,

bestaat, is de mogelijkheid om op ieder gewenst

dat zich binnenin je bevindt, ongeacht of je

lichaam. De observator en het geobserveerde zijn

word je je wellicht ook bewust van nog een heel

moment hier op aarde gebruik te maken van onze

misschien geplaagd wordt door gezondheids

nooit aan elkaar gelijk.

andere stille aanwezigheid binnenin jezelf: het

vrije wil en misschien wel de geweldige ontdek

problemen, of problemen met je geest en je

oneindige, ondeelbare, onuitputtelijke spirituele

king van onze innerlijke goddelijkheid, ons Zelf,

gemoed. Dit Zelf is je vriend en als je wilt, kan het

Zelf. Die ontmoeting met het Zelf noemen we

te ervaren. Zoals ik al eerder heb gezegd, noemen

je gids zijn. Je kunt met dit Zelf in contact komen

Van deze geest en zijn inhoud ben ik getuige. Deze geest ben ik dus niet zelf Ik ben slechts de getuige.

Atmabodha (het kennen van het Zelf). Dit is de ware meditatie zoals die aan ons is

Baba vertelde mij dat er in wezen geen zonde

lijke verlichting. Daarom vraag ik je om vast te houden aan het

we de ontdekking van het innerlijke, onbegrensde,

door middel van meditatie - en dan niet na jaren

almachtige Zelf ook wel zelfverwezenlijking, ofwel

lang oefenen, maar nu, op dit moment. En zodra je

Stel jezelf de vraag 'Ben ik deze geest?' en neem de

overgedragen door de oude wijzen: dhyanam,

Atmabodha in het Sanskriet van de traditie van de

dit Zelf hebt gevonden zul je nog sterker de voor

tijd om eens goed te kijken naar je geest. Zie hoe er

ofwel aandacht voor wat waarheid (ziel) is en niet

wijzen. Die Sanskritische term verwijst letterlijk

delen van een Ayurvedische levensstijl gaan

ro8

I09

DE VREUGDE VAN DE VROEGE MORGEN

HOOFDSTUK 2

ervaren. Dit is ook precies de manier waarop ik

in dit boek en je zult al snel oog in oog staan met

aan de oever van de Sarayu, terwijl hij zijn heilige

door lang uit te slapen. Ik pakte de draad van

mijn lessen geef: vanuit mijn ziel, op basis van een

je Zelf: Atmabodha.

rituelen uitvoerde, mediteerde en bezocht werd

mijn heerlijke vroege ochtendrituelen weer op.

door zijn volgelingen.

sterk spirituele levensstijl, vol levendige momenten van persoonlijke transformatie.

Terwijl ik in bed lag, was de rest van mijn

Nu, veertig jaar later, staat er een glimlach op mijn gezicht en heb ik een traan in mijn ogen

Mijn eigen kleine rebellie

familie al wakker, liepen de dieren waar ik zo van

terwijl ik deze woorden schrijf in mijn huis in

genoeg zijn om gewoon even een moment de tijd

Al eeuwenlang leeft mijn familie elke dag volgens

hield al rond en kon ik Baba's studenten (shishya's)

Californië en terugdenk aan mijn tienerrebellie.

te nemen voor jezelf. Gewoon doen. Misschien

de regels van de Ayurvedische levensstijl. Als kind

hun mantra's horen reciteren. De studenten die bij

Tegenwoordig sta ik zonder moeite op de goede

voel je de behoefte om je hand op je hart te leggen.

vond ik het heerlijk om mee te doen met het leven

mijn grootvader in de leer waren woonden altijd

tijd op. Ik twijfel geen moment aan het belang van

Dat kan al genoeg zijn. Wees niet verbaasd als je in

zoals de volwassenen dat hadden georganiseerd.

een paar jaar bij ons in. Vroeg in de ochtend kon je

vroeg opstaan tijdens brahma muhurta. Soms is

eerste instantie niet direct vrede of verlichting

Maar toen ik in de puberteit begon te komen kreeg

ze altijd teksten horen reciteren uit de Rig-Veda of

het of de goudverlichte hemel zachtjes de ochtend

ervaart, maar juist verdriet, of dat je je bewust

ik meer behoefte zelf mijn leven in te richten. Ik

een van de Upanishads die ze uit hun hoofd

liedjes van mijn moeder zingt. Een daarvan ging

wordt hoe je je eigen Zelf tekortdoet door gevoelens

ging me af en toe verzetten tegen gewoontes zoals

moesten leren.

ongeveer als volgt:

Als je voor het eerst gaat mediteren, kan het

Hun gezang klonk door het hele huis en zette

van schaamte, schuld of machteloosheid toe te

vroeg opstaan, met name in de schoolvakanties.

laten. Accepteer dit inzicht. Het is een geschenk

Als tiener ging ik vragen stellen bij dingen die ik

allerlei opwekkende vibraties in gang. De mantra's

Word wakker, reiziger,

van het Zelf.

als kind klakkeloos had geaccepteerd. De volwas

versterkten mijn tamas en kalmeerden mijn rajas.

De ochtend heeft de hemel al verlicht.

senen wisten mijn puberale neigingen moeiteloos

Ze maakten de weg vrij voor mijn natuurlijke

En als je blijft mediteren, word je iedere ochtend opnieuw geconfronteerd met je zelf

te ontzenuwen - niet door me de les te lezen en

sattva. Op dagen dat ik Baba hoorde voorgaan in

bedrog en de dwalingen van je geest. Maak je geen

me met alle macht weer in het gareel te dwingen,

een nieuwe recitatie, raakte zijn krachtige, vredige

zorgen. Door keer op keer de kern van je bestaan

maar door onverstoorbaar het goede voorbeeld te

stem mij altijd weer recht in mijn hart. Als hij zo

op te zoeken kom je stapje voor stapje dichter bij

blijven geven.

zat te reciteren, hoe kon ik dan mijn ogen dicht

kennis, inzicht, wijsheid en onvoorwaardelijke

Toen ik nog klein was, kwam mijn moeder me

houden en in bed blijven liggen?

Waar is de nacht, dat je nog zo ligt te slapen? Wie nu nog ligt te slapen, loopt alle rijkdom mis. Wie wakker is, krijgt alles wat het waard is om te krijgen.

De reiziger in dit liedje zijn wij, degenen die al vele

liefde. Claim die positiviteit. Je hebt er recht op.

elke ochtend vroeg wakker maken. Terwijl ze haar

Baba heeft nooit een woord vuil gemaakt

Het is wie je werkelijk bent, je eigen, vreugdevolle

werkjes van de ochtend deed, zong ze liedjes en de

aan mijn gewoonte om uit te slapen. Misschien

ruimte van onze eigen geest, de 'nacht' voor onze

Zelf.

oude verzen die we in India hitopadesha noemen.

begreep hij dat het niet meer dan een fase was

luiheid en illusies. 'Rijkdom' staat hier niet alleen

Via haar stem hoorde ik de levenswijsheid uit die

waar ik doorheen moest om daarna beter in staat

voor materiële overvloed, maar ook voor goede

leren kennen dankzij mijn vroege ontwaken en

oude verhalen, en zo zaaide ze op subtiele wijze

te zijn me zijn kennis eigen te maken. Gelukkig

gezondheid en spirituele wijsheid.

dagelijkse mediteren, had ik nooit het leven leren

het zaad voor een levensstijl van nooit laat opstaan

waren Baba en mijn hogere Zelf allebei wijzer dan

kennen zoals ik het nu leef, en had ik nooit dit

en nooit toegeven aan de verleidingen van luiheid

mijn eigenwijze tienergeest.

boek kunnen schrijven. Ik ben mijn Zelf met zijn

en genotzucht.

Als ik niet mijn eigen authentieke Zelf had

zegeningen eeuwig dankbaar. En ik nodig je uit

Maar als tiener bleef ik soms tot lang na zeven

om dezelfde vrijheid voor jezelf te claimen door

uur in bed liggen, strak opgerold en mijn ogen stijf

elke dag op te staan tijdens brahma muhurta en je

dichtgeknepen. Mijn bewustzijn was ondertussen

Zelf aan te spreken met behulp van wat ik je kan

al wel klaarwakker en als ik er nu aan terugdenk,

Enfin, het duurde niet lang of ik verloor de lust om een of ander onbenullig punt te maken

levens meegaan. De 'hemel' staat voor de oneindige

Met de liedjes waar ze mij mee wekte, zaaide mijn moeder vragen in mijn bewustzijn en toen ik negen jaar was, stelde ik die vragen aan mijn grootvader.

leren over Atmabodha-meditatie. Laat ik je dit

hoor ik het zeggen: 'Nou nou, gaan we echt lekker

Baba was een belangrijk man in onze gemeenschap. Elke dag kwamen honderden mensen

zeggen: het Zelf is echt. Het is waarheid. En om

liggen uitslapen? Waarom eigenlijk? Eigenlijk is de

naar hem toe voor spirituele raad en Ayurvedische geneeskunst. Niet zo gek, dus, dat hij mij

die waarheid te leren kennen hoef je niet diep te

lol er allang weer af!' lk ging me alweer afvragen of

de aangewezen persoon leek om te vragen wat die 'rijkdom' was die ik zou kunnen mislopen

graven. Ga op zoek met behulp van mijn suggesties

mijn lieve grootvader, Baba, op me zat te wachten

als ik 's ochtends te lang in bed bleef liggen.

III

HOOFDSTUK 2

Baba keek me heel serieus aan een reciteerde een zin in het Sanskriet: Sharim madhayam

khalu dharma sadhanam. Daarna legde hij uit wat die zin betekent: in ieder leven hebben we HOOFDSTUK

maar één lichaam om in te wonen. Dat lichaam moeten we niet alleen gebruiken om onze

eigen verlangens te vervullen, maar ook om anderen te dienen. Dit lichaam dat God ons heeft gegeven is een goddelijk instrument voor de wereldlijke en spirituele aspiraties van de

Het belang van uitscheiding

ziel. Daarom is het zo belangrijk dat we goed zorgen voor dit fysieke lichaam. Dat we het de aandacht geven die het verdient en respect hebben voor de wetten van de Natuur.-"'

Gezegend door de zon

Tot besluit van dit hoofdstuk wil ik de wijzen

Door op te staan vóór zonsopkomst neem je de

bedanken die ons de Ayurveda hebben geschon

regie over je leven. Terwijl in de �acrokosmos de

ken. ln ieder van ons huist een waarlijk welzijn,

zon verrijst, ervaar je de manifestatie van een zon

ingekapseld als een bloem in de knop, klaar om

van puur bewustzijn in je eigen wezen. Die inner lijke zon vervult je van de kracht om vol vreugde,

en van de Vedische concepten waar Baba

haperen iedere 24 uur plaatsvindt. Om die regel

het vaak over had toen ik nog klein was,

maat in stand te houden, volg je de adviezen ten

was dat van interne en externe reinheid

aanzien van eetgewoontes. Aanvullend volg je zo

(shoucham). Het reinheidsbegrip komt nergens

nodig speciale ontgiftingsprogramma's en andere

te ontluiken en in afwachting van het gloren van

beter tot uiting dan in de wetenschap van de

methodes om het spijsverteringskanaal te reini

de wijsheid en de magische, zoete zonnestralen.

Ayurveda. ln het fysieke domein is de Ayurveda

gen, zoals de kruiderijen in je maaltijden, huis

vitaliteit en helderheid je materiële, relationele,

Laat deze bloem in jezelf ontluiken, blaadje voor

de perfecte uitwerking van het inspirerende en

middeltjes en medicijnen op kruidenbasis

sociale en professionele doelen te bereiken. Mis

blaadje, en laat je bedwelmen door het pure genot

transcendente Vedische ideaal van zuiverheid.

(dit laatste alleen als het echt niet anders kan).

schien ervaar je zelfs dat je meer en meer energie

van je eigen bestaan.

krijgt, genoeg voor jezelf en genoeg om te delen met anderen, naarmate je steeds meer een zegen voor dit universum wordt.

Ik wens je een goede morgen. Een heel, heel goede morgen!

Nu, tientallen jaren later, hoor ik Baba steeds weer terug in mijn eigen woorden. lk ben vanuit

gische afval (urine en feces). Dat is een wet van de

India naar de andere kant van de wereld getrokken,

Natuur en wetten zijn er om opgevolgd te worden.

waar ik mezelf keer op keer aan mijn studenten

Als we dat niet doen, betekent dat in dit geval dat

hoor uitleggen dat ze voor zonsopkomst moeten

we gifstoffen in ons lichaam vasthouden die vroeg

opstaan, omdat ze anders niet alleen hun satt

of laat kunnen leiden tot ernstige, ongeneeslijke

va-tijd mislopen (zie hoofdstuk 2), maar ook het

en onbehandelbare ziektes. Als je ziekte wilt voor

moment uitstellen dat hun lichaam zich ontdoet

komen, moet je proberen jezelf een regelmatige

van de onzuiverheden die in de loop van de nacht

stoelgang direct na het opstaan aan te wennen.

zijn opgehoopt. Je zou zeggen dat de stoelgang in

Hoe eerder je opstaat, hoe makkelijker het is om je

het grote geheel maar een detail is, maar alles wat

lichaam te zuiveren en je te ontdoen van de stoffen

de start van de dag vertraagt, heeft op den duur

die je lichaam kwijt wil!

een negatief effect op het lichamelijk functioneren. ln het Ayurvedische stelsel van gezondheid en

II2

Het lichaam moet zich ontdoen van zijn biolo

Helaas is het tegenwoordig zo dat veel mensen wel vroeg opstaan, maar niet omdat ze graag de zon willen begroeten en hun lichaam op natuurlijke

geneeskunde wordt veel belang gehecht aan de

wijze willen reinigen. Nee, ze moeten vroeg op

reinheid van het lichaam. De regelmatige uitschei

hun werk zijn, of ze moeten het verkeer in omdat

ding van afvalstoffen speelt daarbij een belangrijke

ze ver van huis werken. Op dagen dat ze niet naar

rol. Voor een dagelijkse reiniging van het lichaam

hun werk hoeven, voelt lekker lang uitslapen voor

is het van groot belang dat de uitscheiding zonder

deze mensen als iets wat ze verdiend hebben. Zelf

II3

HET BELANG VAN UlTSCHEIDING

HOOFDSTUK 3

bepalen hoe laat je opstaat is voor hen de beloning

kundige) wilde worden. Hij had zich grondig

zijn beurt was om met Baba te spreken, zei de man zachtjes, bijna beschaamd, dat hij last had

voor dagenlang in het gareel lopen. Helaas voor

ingelezen in de Hindoeïstische en Boeddhistische

van aambeien. Ze waren nog extra pijnlijk geworden doordat ze waren gaan ontsteken. De pijn

hen hebben de natuurlijke wetten geen boodschap

filosofie, reciteerde mantra's en mediteerde meer

in het rectum die daarvan het gevolg kan zijn, voelt aan alsof je op een spijker zit.

aan de persoonlijke omstandigheden waarom

dere uren per dag. Maar hij had ook gezondheids

iemand zich niet aan de regels houdt.

klachten en meldde zich daarmee bij Vedika

geprobeerd, inclusief Ayurvedische. Zodra hij iemand over Baba had horen vertellen was hij

Global aan bij de vrijwilligers van onze kliniek.

zo snel als de Indiase wegen (en zijn zere achte rste) dat toelieten naar Ayodhya gereden.

Er zijn soms studenten die van ver komen om

De man had al bij verschillende artsen zijn heil gezocht en alle mogelijke medicijnen

Baba zei hem dat hij kon helpen. 'Maar eerst moet je me iets anders geven.' De opluch

mijn lessen te volgen en zich dan afvragen: 'ls dit

Zijn klachten: regelmatig huiduitslag en een

alles? Heb ik heel dat eind gereisd om te horen dat

neiging tot depressie. De oorzaak was me direct

ting was op het gezicht van de man te lezen. Het is in India gebruikelijk om heilige mannen

ik op tijd naar het toilet moet gaan? ln het kleinste

duidelijk toen hij vertelde dat zijn uitscheiding

geld of land te schenken, en daartoe had hij duidelijk de nodige middelen. Wat hij nog niet

kamertje komen we allemaal. ls dat nou zo belang

hooguit één keer per week plaatsvond.

wist, was dat Baba nog nooit in zijn leven een roepie had gevraagd voor zijn adviezen. Zijn

rijk?'

De man vertelde ons ook dat het hem niet

Ja dus. Het is zeker belangrijk. Daarom wijd ik

lukte 'het geluk te voelen'. Hij deed al die spirituele

motivatie kwam uitsluitend voort uit zijn compassie voor alles wat leeft. Dat diende hij, dag in dag uit, zonder een spoor van zelfzucht.

hier een heel hoofdstuk aan de beoefening van het

oefeningen en had een enorme kennis van geluk

'Ik zal je zeggen wat ik van je wil', zei Baba. 'Ga naar huis en ga op de helft van je land in

uitscheiden van fysieke afvalstoffen. Ik gebruik het

zaligheid op een intellectueel niveau, maar licha

plaats van winstgevend gewas aparajita telen.' Dit is een veelvoorkomende tuinplant, een snel

woord 'beoefening' omdat ik de uitscheiding niet

melijk wist hij niet goed voor zichzelf te zorgen.

groeiende klimmer uit de vlinderbloemenfamilie genaamd de kittelbloem (Cfitoria ternatea).

slechts wil behandelen als een dierlijke aandrang.

Zijn fysieke lichaam zat vol gifstoffen die ervoor

ln het drukke leven van tegenwoordig hebben

zorgden dat hij het geluk dat hij in zich droeg niet

eeuwenlang wordt gebruikt als tonicum voor de geest. Het verbetert het geheugen, ver

velen van ons geleerd om hun natuurlijke aan

kon ervaren.

mindert stress (als een soort antidepressivum} en normaliseert het slaappatroon. Dat de

drang te onderdrukken. Nu is het tijd om hier

Terwijl ik zijn verhaal aanhoorde, herinnerde ik

gedisciplineerd mee te Ieren omgaan en de Ayur

me de les die ik van Baba had geleerd: lichaam en

Kittelbloem is een bekend kruid in de traditionele Ayurvedische geneeskunde, dat al

man wel wat minder stress kon gebruiken, was zelfs duidelijk voor een klein meisje als ik. Zijn gezicht stond strak van de pijn en zijn ogen stonden dof.

vedische wijze van zelfreiniging te beoefenen.

geest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De

Kittelbloem werkt ook ontstekingsremmend en pijnstillend en is daarom geschikt voor

Wanneer mijn studenten zelf ervaren hoe belang

enige manier om ze allebei zuiver te houden is om

plaatselijke verdovingen. In de Ayurvedische geneeskunde wordt het specifiek toegepast bij

rijk een goede uitscheiding is, eten de meesten

ze altijd tezamen te reinigen. Als je je lichaam en je

bloedende, pijnlijke aambeien. De effectiviteit van kittelbloem bij aambeien is aangetoond

van hen geen kruimel voedsel meer voordat ze

ziel niet gelijkwaardig behandelt, zul je nooit van je

in tientallen onderzoeken. De behandelwijze is als volgt: de aambeien worden gereinigd met

's ochtends hun behoefte hebben gedaan.

leven een ware transformatie kunnen beleven.

een aftreksel van de hele plant (van wortel tot zaad) en vervolgens wordt het hele gebied

Dit soort advies heb ik Baba talloze keren

Het beste recept: een natuurlijke levensstijl

horen geven aan de mensen die hem om advies kwamen vragen. Bijvoorbeeld aan de man die leed

ingesmeerd met een verse pasta op basis van de gedroogde plant. Dit verlicht de pijn en stelpt het bloeden. Ik nam aan dat Baba de man vervolgens zou vertellen hoe hij dit kruid moest verwerken

aan aambeien, een aandoening die het gevolg is

en gebruiken, maar tot mijn verrassing deed hij dat niet. 'Gebruik geen gram van het kruid

Een van de studenten die ik nooit zal vergeten is

van chronische constipatie. Mijn grootvaders

voor jezelf, zelfs niet om er maar een beetje van te proeven. Geef heel je oogst van dit

een man die graag Ayurvedisch vaidya (genees-

advies was verrassend, maar uiterst effectief.

medicinale kruid weg aan anderen. Dat is mijn dakshina.' Het Sanskritische woord dakshina omschrijft het soort giften dat men aanbiedt aan heilige mannen - uit dankbaarheid, niet als een vorm van betaling.

De welgestelde man van middelbare leeftijd reed voor in een dure nieuwe auto, waarmee hij de bijna 800 kilometer uit )aipur was komen rijden

Mijn grootvader gaf de man nog wel een aantal specifieke aanbevelingen mee ten aan

in het India van de jaren zeventig een aan

zien van zijn levensstijl. 'je moet elke dag twee tot vier uur zelf op het veld staan. Ga spitten,

zienlijke reisafstand. Hij sloot aan in de rij van mensen die Baba wilden spreken, zijn gezicht

ga schoffelen, maak je handen vuil en geniet van je prachtige gewas. Breng tijd door in de

een staalkaart van uitdrukkingen van fysiek ongemak. Hij kon niet eens gewoon zitten. Toen het

Natuur. Vul je tuin met de zegeningen van geur en kleur.'

�

HOOFDSTUK 3

Ten slotte gaf Baba hem de opdracht die de grootste verandering in zijn leven teweeg

HET BELANG VAN UlTSCHEIDING

Zoals mijn Baba al zei, is de spirituele waarheid dat onze gezondheid voor altijd onlosmakelijk ver

(karma's) een yoga, ofwel spirituele discipline.

wonen met je familie, of nog beter: alleen. Breng tijd door met je dieren, met name je koeien.

bonden is met alle andere aspecten van ons leven.

Alledaagse handelingen worden bijzonder als we

Wees zelf degene die ze dagelijks verzorgt. Leef eenvoudig. Sta op met de zon en ga naar

Wanneer we dus gezondheid willen voor ons

ze verrichten ten gunste van andere levende

bed gelijk met de zon. Zie het maar als een tijdelijke pensionering.'

lichaam en onze geest is het van belang dat we ons

wezens. Bij karma yoga gaat het er niet om hoeveel

hele leven in balans brengen.

geld we overmaken bij een donoractie, maar de

Baba legde de man uit dat hij het hele jaar door moest gaan met het planten en oogsten van kittelbloem. De periode van bloem tot zaad is bij kittelbloem nog geen vijf weken, dus

Als ik eraan terugdenk, ben ik soms verbaasd

bedoeling die we daarmee hebben. Als we oprecht

in een jaar levert de plan meerdere oogsten. Baba zei hem dat hij de planten moest drogen

hoe direct Baba was tegen de mensen die zijn

iets doen met de intentie om iets goeds te doen

in de zon en ze daarna in hun geheel - wortel, stam, bloemen, bladeren, zaad - vermalen

advies vroegen. Vanuit zijn spirituele inspiratie

voor een ander, is dat karma yoga.

tot een fijn poeder. 'Breng mij het poeder', zei Baba, 'en ik zorg dat het verspreid wordt

richtte hij zich niet op het geruststellen van de

onder de armen, die geen geld hebben om medicijnen te kopen.'

patiënt, en ook niet op het voorschrijven van nog

trische bewustzijn en brengt ons in een gezegende,

maar weer eens een kruidenmiddel. Hij wilde een

onzelfzuchtige toestand. Wanneer die hogere

De man kon het niet direct bevatten. 'Maar als ik mijn medicijn niet mag gebruiken, hoe moet ik dan beter worden?'

Karma yoga verheft ons boven ons egocen

eind maken aan het lijden van een patiënt door

energie door ons lichaam en onze geest stroomt,

hem te verlossen van zijn onwetendheid. Baba

heeft dat karmische waarde. Dit is een puur spiri

hebben.' Baba sprak op zo'n besliste toon dat het duidelijk was dat hij verder geen vragen

nodigde zijn patiënten uit om samen met hem een

tuele waarde. Er zijn geen zichtbare resultaten aan

wilde horen. Hij keerde zich af van de man en richtte zich tot de volgende in de rij.

hoger niveau van bewustzijn te betreden - waar

verbonden, maar het heeft wel een geneeskrachtige

alles mogelijk is.

werking doordat het innerlijke groei en een hoger

'jouw medicijn is het weggeven van dit kruid aan degenen die ziek zijn maar geen geld

Een jaar later kwam de man weer terug. Dit keer stond er een grote glimlach op zijn ge zicht. Hij zag er gelukkig uit en vele jaren jonger. Hij was afgevallen. In zijn armen droeg hij

Baba's recept voor de gestreste man was dat hij

bewustzijn bevordert. Ik denk dat dit precies is wat

zakken vol kittelbloempoeder. Zijn vrouw en twee dochters waren met hem meegekomen.

zich een tijdje los moest maken van de levensstijl

er met die zakenman is gebeurd. Heel zijn leven

Zij glimlachten al even breed en droegen armen vol kleurige bloemenkransen en zoetigheden.

die hem zo ziek maakte en in plaats daarvan de

had hij gewerkt om geld voor zichzelf en zijn

rust te zoeken en zijn geest te voeden met frisse

familie te verdienen, maar toen hij kruiden ging

'Ik ben genezen', zei de man en hij glunderde als een kind. Baba knikte en keek naar de man met ogen vol compassie. Hij zegende hem door het binnensmonds reciteren van een

lucht, de zon en de maan - dat was nog eens een

verbouwen voor anderen ging hij meewerken aan

mantra. De man, die eerder zo ziek was geweest, raakte Baba's voeten aan. In de aloude

recept voor een beter leven!

een betere wereld. De karmische winst (punyam)

Indiase traditie is dit een manier om respect en dankbaarheid te uiten.

Wat betreft het andere deel van het recept:

die hij daarmee maakte had een positief effect op

Later vertelde Baba zijn studenten dat aambeien ontstaan als complicatie van obstipa

ik heb Baba nooit gevraagd waarom hij de man

zijn gezondheid. Dit is een spirituele wet die we

tie. In moeilijk te genezen gevallen wordt dit veroorzaakt door geestelijke stress. Daarom

met de aambeien zei dat hij de geneeskrachtige

vinden in de Veda's: wie anderen helpt, helpt

was het belangrijk om de man allereerst te verlossen van zijn stress. Dit was mogelijk door

kruiden die hij had verbouwd gratis moest weg

zichzelf.

de kern van zijn probleem aan te pakken: zijn obsessie met zichzelf en zijn zakelijk belang.

geven. En het duurde nog jaren voordat ik het ging

Al die keren dat ik Baba aan het werk heb

Zijn genezing kwam tot stand doordat hij de tijd ging nemen om te ontspannen. Door

begrijpen. Dat moment kwam toen ik aan Baba's

gezien hebben mij geholpen om in mijn eigen

te leven met de Natuur, de zon te volgen in zijn baan langs de hemel en te eten in harmonie

voeten het Hindoeïstische geschrift de Bhagavad

werk daadwerkelijk het lijden te verlichten van

met de seizoenen leefde de man een waarlijk Ayurvedische levensstijl. Het lichaam heeft de

Gita bestudeerde. Iedere ochtend reciteerde ik de

mensen die mij om raad vroegen. Wat hij mij

kracht om zichzelf te genezen; het is onze taak om te zorgen voor de juiste omstandigheden

verzen samen met een groep andere studenten en

leerde, was dat ik moest luisteren naar mijn hart.

en om ons gedrag zo aan te passen dat het de samenwerking met de Natuur aangaat in

we hingen aan Baba's lippen wanneer hij de tekst

En omdat mijn hart vol is van de overtuiging die

plaats van ertegenin te gaan. De gezondheid bloeit als je het juiste zaad zaait en je gewas

woord voor woord aan ons verklaarde. Toen we bij

mijn goeroe mij al die jaren heeft geleerd, lukt het

op de juiste manier verzorgt. Vaak wordt gedacht dat het herstellen van je gezondheid

de passage over karma yoga kwamen, het pad van

mij om vele levens te beïnvloeden.

ingewikkeld is, maar soms is het juist heel eenvoudig. _61

spiritueel handelen, begreep ik de spirituele diepte van Baba's advies aan deze patiënt.

Karma yoga maakt van onze handelingen

zou brengen: 'Neem een jaar vrij van je zakelijke beslommeringen. Ga in je huis op het land

Mijn 'recepten' gaan dus ook over meer dan anders eten en gedisciplineerd gebruik van

II7

HOOFDSTUK 3

HET BELANG VAN UITSCHElDlNG

kruiden. lk ga ook zo ver om mensen te adviseren

aandoeningen lijdt, is alleen maar aan het nemen

Laxeermiddelen hielpen niet. Maar dat was niet

stuk 6 zullen we het nog uitgebreid over voeding

van baan te veranderen als het werk ze ziek maakt,

van het universum, zonder ooit iets terug te geven.

eens de reden dat ze aan de clinic meedeed. Dat

hebben, maar ik kan nu alvast zeggen dat de

of een eind te maken aan een relatie met iemand

Hoe ellendig iemand zich ook voelt, als het lijden

haar stoelgang niet soepel verliep, kon haar niet

eetgewoontes van deze vrouw tot verkoeling en

die hen mishandelt, of niet langer te zwelgen in

wordt veroorzaakt door karma is het tijd om over

schelen; ze wilde afvallen. Toen ik nog wat verder

verdroging in de dikke darm leidden. Door de

een zelfdestructief schuldgevoel. lk heb wel eens

de eigen pijn heen te stappen en de tranen van een

doorvroeg, bleek dat ze veel pijn had in haar onder

dingen die ze at, verstoorde ze de dosha vata,

een vrouw die op zoek was naar gezondheid

ander weg te vegen. Het is dan tijd om zich met hart

buik, die ernstig opgezwollen was, dat haar tong

met constipatie als gevolg.

geadviseerd terug te gaan naar de staat waar ze

en ziel te gaan inzetten voor de zorg voor een ander.

onder een dikke laag gifstoffen zat en dat ze vaak

vandaan kwam, naar haar ouderlijk huis, en daar haar bejaarde ouders te gaan verzorgen. De reis naar huis, waar ze haar plicht accepteerde, en haar

Wat je zelf kunt doen

spirituele verantwoordelijkheid (dharma} nam -

Niet iedereen kan het zich veroorloven in een huis

Als tegenwicht adviseerde ik haar om warm,

moest boeren - een teken dat ze vol gifstoffen en

gekookt, licht en makkelijk verteerbaar voedsel

gas zat.

te eten, zoals khichadi, en takra te drinken (voor

Boeren vond ze 'de normaalste zaak van de

recepten, zie bijlage 4: Ayurvedische voedings

wereld' en ze was in het afgelopen jaar wel vaker

adviezen). In plaats van frisdrank of koud water

op het land te gaan wonen, een jaar lang vrij te

en langer verstopt geweest. 'O, dat!' zei ze met

te drinken adviseerde ik haar ook om 's ochtends

nemen of kruiden te gaan verbouwen voor het

een glimlach toen ik haar vroeg hoe het daarmee

water te koken met gemberwortel daarin en het

leidde tot herstel van haar gezondheid en geestelijke

goede doel. Maar iedereen kan terugkeren naar de

zat. 'lk weet het', zei ze, alsof ze dit al eerder bij

water warm te drinken (verse gember werkt mild

rust. Binnen een paar weken was ze van haar hoge

laxerend}.

ook al maakte ze het zichzelf daarmee niet makke lijker - werd voor haar een uniek spiritueel pad dat

Natuur - dat wil zeggen, de natuurlijke staat van

de hand had gehad. 'lk moet meer water drinken.

bloeddruk af, ging ze afvallen - wat haar al in

de mens - door de principes van de Ayurveda te

Dat is een beetje een dingetje bij mij, water

negentien jaar niet gelukt was - en kwam er een

integreren in het dagelijks leven. Mensen die zich

drinken.'

eind aan haar nachtelijke angstdromen. Met

houden aan de Ayurvedische leefregels, ervaren

lk kon het haar moeilijk kwalijk nemen. Haar

weinig meer dan haar vertrouwen in de Ayurvedi

Behalve dieetadviezen had ik nog andere suggesties voor haar. lk raadde haar aan om iedere ochtend voor het ontbijt haar onderbuik en lage onderrug te masseren met warme ricinusolie (ook

vreugde, energie en enthousiasme in hun leven.

gewone arts had gezegd dat ze zich niet al te druk

sche adviezen voor een beter leven - en dus niet

De wijsheid van de Ayurveda wordt onderdeel van

hoefde te maken over haar obstipatie. Ze moest

bekend als wonderolie of castorolie} en daarna dat

alleep het genezen van een specifieke ziekte - was

hun bewustzijn.

gewoon wat meer water drinken en zo nodig een

gebied te bedekken met in heet water gedrenkte

laxeermiddel slikken dat ze gewoon in de winkel

doeken.

deze vrouw in staat een diep en blijvend gevoel

Veel mensen die last hebben van constipatie

van welzijn te bereiken in haar geest, haar lichaam

doen daar niets aan. Er kunnen dagen voorbijgaan

kon kopen. Daar voegde hij nog aan toe dat het er

en haar ziel.

zonder uitscheiding en nog gaan ze door met het

Binnen twee dagen was de vrouw verlost van

'uiteindelijk vanzelf wel een keer uit zou komen'.

haar constipatie en de pijn en het ongemak die

naar binnen schuiven van grote hoeveelheden

Als de dokter geen punt maakte van constipatie,

daarmee gepaard waren gegaan. Haar eerste

ikzelf schrijven vaak karma yoga voor bij aan

voedsel. Ze slaan de gang naar het toilet in de

waarom zou zij dat dan wel doen? Iedereen die ze

stoelgang was nog moeizaam. Wat eruit kwam

doeningen die lastig te behandelen zijn en niet

vroege ochtend over - tenzij ze toevallig nodig

kende had er vaak genoeg last van: haar zusters,

was hard, klein, droog en donker van kleur. Dat

goed reageren op andere methodes. In de Ayur

werd echter al snel beter en na verloop van tijd

Traditionele leraren en genezers zoals Baba en

moeten - of ze trekken zich niets aan van welke

haar moeder, en zelfs haar geliefde pitbull, die

vedische teksten wordt dit soort aandoeningen

regelmaat dan ook en gaan wanneer het ze

slechts af en toe en heel onregelmatig 'ging'.

karmaja genoemd, 'geboren uit karma' - dat wil

uitkomt. ln de clinics van Vedika Global maken

zeggen, het negatieve karma dat iemand heeft

mijn studenten en ik maar al te vaak mee dat als

hadden. Tot dan toe had deze vrouw voornamelijk

herkennen was dat ze verstopt raakte nadat ze te

opgebouwd in het huidige of een vorig leven. Wat

veel had gegeten of had gesnackt met overdadig

lk gaf haar wat dieetadviezen, die direct effect

kreeg de vrouw steeds beter inzicht in haar spijs verteringsproblemen. Het patroon dat ze ging

we mensen vragen naar de regelmaat van hun

rauwe salades, droog voedsel zoals rauwe wortels,

daarbij nodig is voor genezing is een onzelfzuchtige

stoelgang, ze ons aankijken of ze het in Keulen

veel snacks en verstoppend voedsel zoals kaas

bewerkt voedsel dat witte bloem of witte suiker

geest en positief karma in het heden. Medicijnen

horen donderen. Wanneer ze voor het laatst naar

gegeten. Ze had het idee dat ze meer moest

bevatte.

kunnen hier niets uitrichten, want in dit soort

de wc zijn geweest? Geen idee.

drinken, maar in feite kreeg ze al meer water

gevallen is het slikken van medicijnen alleen maar een vorm van zelfbeloning. Wie aan dergelijke

lk herinner me een vrouw die aanklopte voor advies die al elf dagen verstopt had gezeten!

Op den duur kon ik haar leren hoe ze een

binnen dan strikt noodzakelijk was. Bovendien

regelmatig patroon van dagelijkse uitscheiding

dronk ze nog veel koffie en frisdrank. In hoofd-

kon ontwikkelen: een dieet dat haar vata's in

HOOFDSTUK

HET BELANG VAN UlTSCHElDlNG

balans hield, alleen eten op vaste tijden (geen

op de wc, of dat je veel te vaak gaat. De halve

tussendoortjes) en regelmatig hatha yoga doen.

mensheid heeft dit soort problemen, en het komt

Wat ik haar vooral op het hart drukte, was dat ze bij verstopping direct op de eerste dag in actie moest komen, en niet moest wachten tot dag elf.

allemaal doordat we geen gehoor geven aan de roep van de Natuur. Volgens de Ayurveda is het een teken van

Constipatie was een boodschap van haar lichaam

goede gezondheid wanneer de stoelgang in de

dat er aspecten van haar levensstijl waren die ze

ochtend tijdig, spontaan en zonder moeite ver

maar beter kon veranderen. Voor zover ik weet,

loopt. 1 Als je voldoende aandacht hebt voor deze

gaat het haar nog steeds veel beter: geen last meer

belangrijke fysiologische activiteit leef je langer,

van chronische constipatie en alle vervelende

heb je minder last van zwaarte in de onderbuik en

gevolgen daarvan, zoals gewichtstoename, een

blijf je gevrijwaard van gasophoping in je darmen.

opgeblazen gevoel, lethargie en algehele slapte.

Met andere woorden: je neemt een risico als je

Luister jij goed naar je lichaam? Hoor je wat het je probeert te vertellen?

Respecteer de roep van de Natuur

TABEL

14 De invloed van de dosha's op de ontlasting

Dominante dosha

Gezonde ontlasting

Ongezonde ontlasting

Vata

Ten minste een keer per dag,

Kan een of meer dagen overslaan of on regel·

stevig, eventueel aan de harde

matig zijn, erg hard, droog en verlaat het

kant maar nooit droog, verlaat

lichaam met moeite, soms gepaard gaand

het lichaam met gemak.

met pijn of winden en flatulentie.

Een of twee keer per dag,

H oge frequentie, soms te

zachter, olieachtiger en geliger

achtig, olieachtig en plakkerig, mogelijk

van kleur, verlaat het lichaam

irriterend voor het anale gebied, kan gepaard

met gemak.

gaan met een opgeblazen en branderig

Pitta

geen gehoor geeft aan de roep van de Natuur,

zacht of di arree·

gevoel en een meer dan gemiddeld vieze geur.

want uiteindelijk stopt de Natuur met roepen en neemt de onbalans haar plaats in.

Kapha

Een of twee keer per dag,

Komt vaak maar met moeite uit het lichaam,

In alles wat leeft, is de behoefte zichzelf te zuive

Let op ofje regelmatig 'gaat'

grotere hoeveelheid, zacht maar

waarna het kan voelen of niet alles is uitge

ren van nature ingebakken. Normaal gesproken

Als ik je nu vraag of je stoelgang regelmatig is, zeg

toch nog stevig, verlaat het

scheiden. Soms kan spr ake zijn van totale

komt de aandrang tot uitscheiding in de vroege

je misschien 'ja'. Maar je bent er nog niet als je die

lichaam met gemak.

obstipatie of van te grote hoeveelheden,

uren van de ochtend. Daarom liggen baby's rond

regelmaat in stand houdt met behulp van laxeer

die tijd, terwijl hun ouders nog op één oor liggen,

middelen of als je wel elke dag, maar op willekeurige

klaarwakker te kirren in hun volle luiers, met een

tijden naar de wc gaat. De uitscheiding hoort

grote, tevreden glimlach op hun gezicht. Daarom

vanzelf te komen (zonder externe hulp van ver-

staan jonge hondjes al voor zonsopkomst te piepen

slavende medicatie) en vindt normaal gesproken

dat ze naar buiten willen, terwijl hun baasjes zich

een of twee keer per dag plaats. De eerste keer

zo'n manier dat je alle dosha's in balans kunt

kans krijgen. Het absorberend vermogen van de

beginnen af te vragen of het echt wel zo'n goed

meestal heel vroeg in de ochtend, direct na het

houden. De problematische gevolgen voor de

cellen van de dikke darm, die een uiterst gevoelig,

idee was om een puppy in huis te halen.

opstaan, de tweede keer eventueel laat in de

uitscheiding zijn per dosha echter heel verschil

doorlaatbaar membraan vormen, heet kala in het

middag, nadat de lunch is verteerd. Vaker of

lend (zie tabel 14)

Sanskriet van de Ayurvedische wetenschap.

Natuurlijk weten volwassen mensen best hoe ze zichzelf, hun kinderen en hun huisdieren

minder vaak dan een of twee keer per dag is een

kunnen leren om uit te slapen en hun natuurlijke

signaal dat er iets aan de hand is.

aandrang te onderdrukken. Maar het nadeel van

Zoals bij alles in ons lichaam bestaat er een

plakkerigheid en soms een bleke kleur.

Uit onderzoek in de afgelopen decennia is gebleken dat verstoringen van de dikkedarrn

De dikke darm en de natuurlijke afweer

functie kunnen leiden tot ontstekingen. De ziektes

doen alsof je niet echt hoeft, is dat je op een

verband tussen de darmen en de dosha's (zie ook

Al duizenden jaren houdt de Ayurveda zich bezig

die hiermee geassocieerd worden - de ziekte van

gegeven moment echt niet meer hoeft. Althans,

de voorgaande hoofdstukken). Iedereen heeft een

met gezondheidsproblemen die samenhangen met

Crohn, colitis ulcerosa, prikkelbaredarmsyndroom

je herkent je eigen aandrang niet meer. Als je het

genetisch bepaalde dosha-constitutie ofwel

wat tegenwoordig het lekkendedarmsyndroom

en ontstekingen in diverse organen - worden

zo ver laat komen, hebben je eigen voorkeuren het

lichaamstype, vaak met een dominante dosha en

wordt genoemd. ln plaats van gifstoffen uit het

meestal beschouwd als afwijkingen in het afweer

natuurlijke proces zodanig verstoord dat je niet

een ondergeschikte dosha. In dit boek probeer ik

lichaam te verwijderen, absorbeert de dikke darm

systeem van het lichaam.

meer naar de wc gaat, of dat het niet meer lukt

de basisprincipes van de Ayurveda uit te leggen op

die stoffen, waardoor ziektes en ontstekingen een

120

Aandoeningen als constipatie, chronisch 121

HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

HOOFDSTUK 3

Wat is gezonde uitscheiding?

dunne ontlasting en andere verstoringen van de

niet nodig heeft - de stoffen die in een eerder

geneeskunde heet het plaque, in de Ayurvedische

darmfunctie worden in de gangbare medische

stadium van de spijsvertering zijn geweigerd. Deze

geneeskunde noemen we het aama.

wetenschap doorgaans als minder belangrijk

ongewenste substanties zijn schadelijk en zelfs

gezien. Bij dit soort klachten doen artsen vaak niet

giftig voor het lichaam. Ze kunnen afkomstig zijn

en incidentele diarree in de westerse geneeskunde

veel meer dan verwijzen naar middelen die zonder

van buiten het lichaam, maar het lichaam maakt

geen bijzonder hoge prioriteit, maar zien we ze in

uitscheiding gezond is, kijk dan eens naar de volgende tien punten:

Zoals gezegd hebben klachten als obstipatie

recept verkrijgbaar zijn. ln de Ayurvedische

ook zijn eigen gifstoffen (autotoxines) aan. De

de Ayurveda als aandoeningen waar we alert op

geneeskunde denkt men niet zo licht over dit

Sanskritische term voor al deze stoffen is aama.

moeten zijn. De reden hiervoor: ze worden veroor

soort verstoringen van de Natuur. Het advies zal altijd zijn om het probleem bij de wortel aan te

Als de ontlasting is vermengd met gifstoffen, blijft deze niet drijven maar zinkt hij snel naar de

zaakt door aama en uiteindelijk leidt aama tot

De meeste mensen hebben weinig aandacht voor wat er uit hun lichaam komt of de frequentie waarmee dat gebeurt. Als je wilt weten of jouw

De aandrang tot ontlasting komt een of twee

keer per dag.

ziekte. Je hoort vaak zeggen dat je bent wat je eet.

De aandrang om de darmen te legen komt elke

pakken. Daarbij zal een Ayurvedisch genees

bodem van de toiletpot. De geur is ook nog onaan

kundige altijd rekening houden met de dosha's.

genamer dan normaal. Alle afval die het lichaam

ln de Ayurvedische geneeskunde geldt het gezegde

dag rond dezelfde tijd (idealiter in de vroege

uitscheidt, ruikt vies, maar als er gifstoffen aan

'Je bent wat je kunt verteren'. Het is belangrijk om

ochtend, voor zes uur).

lichaam, maar elk van de drie heeft een plek in het

wezig zijn, is de stank nog veel kwalijker. Andere

goed te kiezen wat je eet, maar het is niet minder

lichaam waar zijn invloed sterker wordt gevoeld:

indicaties van de aanwezigheid van gifstoffen in

belangrijk om te weten wat je lichaam adequaat en

Alle drie dosha's stromen door het hele

De ontlasting is doorgaans mooi cilindrisch van vorm.

De ontlasting is zacht en stevig, niet keutelig of

de 'zetel' van de dosha, de plek waar deze domi

het lichaam zijn bijvoorbeeld aanslag op de tong

efficiënt kan verteren en metaboliseren - en waar

nant is. De dosha kapha is bijvoorbeeld dominant

en flatulentie (vies ruikende winden). Wanneer

het geen raad mee weet. Meer eten dan je lichaam

tussen het hart en de kruin. De dosha pitta zetelt

sprake is van chronische obstipatie worden gif

kan verteren leidt tot aama. ln hoofdstuk 6 leg ik

tussen het hart en de navel. De dosha vata zetelt

stoffen weer in het lichaam opgenomen, waar ze

uit hoe je je dagelijkse eetpatroon zo kan inrichten

donker (zwart, groen en rood zijn geen gezonde

onder de navel en in de onderste ledematen. Als

uiteindelijk gezonde weefsels zullen aantasten.

dat je geen aarna aanmaakt.

kleuren).

we naar de organen kijken, kunnen we zeggen dat

Aama is datgene wat in de westerse genees

waterig. 5.

De kleur van de ontlasting is gelig bruin en niet

Preventie is altijd de beste strategie, en

6. Een onaangename geur is normaal, aangezien

kapha dominant is in hart, longen en hersenen.

kunde wordt geassocieerd met ontstekingen,

niemand die er een Ayurvedische levensstijl op

er sprake is van metabolische processen en

Pitta zetelt in de maag, lever, galblaas en de dunne

verval of atrofie van de slijmvliezen als gevolg van

nahoudt, zal ooit verstopt raken. Maar als je door

afbraak van bacteriën, maar bij gezonde ontlas

darm, terwijl vata zetelt in de dikke darm, nieren,

plaque, gruis of afzettingen in het lichaam. In de

je oude levensstijl en slechte eetgewoontes wel last

ting is die geur aardachtig en niet extreem vies.

blaas en de organen daaronder.

Ayurvedische wetenschap wordt beschreven hoe

hebt van constipatie of diarree, is dat geen reden

het lichaam bij een verstoorde spijsvertering deze

tot wanhoop. Door de principes van de Ayurveda

in de activiteit van de dikke darm van invloed op

gifstoffen aanmaakt en opslaat. ln de klassieke

toe te passen kun je de balans herstellen en kom je

de dosha vata. Andersom is een onbalans in vata

teksten lezen we hoe aama kanalen blokkeert,

voor altijd van je klachten af.

direct van invloed op de functie van de dikke

membranen bedekt en zich op allerlei manieren

darm. Als elders in het lichaam, of zelfs in de geest,

bindt aan het bloed of de weefsels van het skelet

sprake is van een teveel aan vata, zal dat tot uiting

en het zenuwstelsel. We kennen allemaal het

komen in de dikke darm.

verwoestende effect van aama op de kransslag

Vanuit dit perspectief gezien is iedere afwijking

aders, dat kan resulteren in hartaanvallen en op

De dikke darm en gifstoffen

de zenuwen, zoals bij multiple sclerose. ln de vorm van plaque is aama ook verantwoordelijk voor de

ln de Ayurveda gaat men ervan uit dat de slijm

voortijdige veroudering van cellen en, zoals al

vliezen van het darmstelsel niet alleen absorberen

eerder genoemd, diverse ontstekingsaandoeningen.

wat het lichaam nodig heeft, maar ook wat het

Het is maar hoe je het wilt noemen: in de westerse

12.2

De ontlasting drijft op het water en zinkt niet naar de bodem van de toiletpot.

8. De ontlasting is enigszins olieachtig, maar niet zo vet dat hij plakkerig wordt. 9. De hoeveelheid is niet te klein en niet te groot. Een voldaan gevoel na de ontlasting is een goed teken dat de juiste hoeveelheid is uitgescheiden. ro. De ontlasting komt makkelijk los, zonder ongemak te veroorzaken; een gevoel van lichte druk onder in de buik is normaal.

HOOFDSTUK 3

Zo voorkom je constipatie

HET BELANG VAN UITSCHEIDING

Als je naar het toilet gaat, neem dan niet je

i. Zeg nee tegen onregelmatig eten

natuurlijke vetten in zitten versterken ze de

Veel mensen zien weinig verband tussen constipa

smartphone mee, en ook niet je krantje en je

en tussendoortjes

droogte van de dosha vata. Bij iedere maaltijd

tie en onze leef- en eetgewoontes. In de Ayurveda

koffie.

Een van de kenmerken van onze moderne levensstijl

moet je zorgen ook een beetje olie of vet binnen te

wordt constipatie echter gezien als een teken dat je

•

Wees stil en concentreer je op de lichamelijke

is dat we eten waar en wanneer we willen. Een

krijgen. Dat kun je doen door oliehudende dingen

je hele leven beter op orde moet krijgen - hoe laat

taak. Dit is bevorderlijk voor het hele proces

voorbeeld hiervan is 'grazing', een trend waarbij je

te kiezen - granen of noten - of door een beetje

je opstaat en naar bed gaat, hoe laat je eet en wat je

van de uitscheiding, waarbij zowel je lichaam

de hele dag door allerlei kleine hapjes eet. De enigen

warme ghee over bijvoorbeeld je popcorn, salade

eet gedurende de hele 24-uurscyclus. Bij constipa

als je geest betrokken is.

die hier beter van worden zijn de talrijke fabrikanten

of gekookte linzen te gieten.

Voorkom dat je gaat zitten persen en je darmen

van kant-en-klaar snackvoedsel. Onze lichamen

onder druk zet. Dit kan leiden tot complicaties

hebben alleen maar last van die overvloed.

tie horen de volgende signalen en symptomen:

• •

•

Matigheid is een belangrijk uitgangspunt van de Ayurveda. Daarbij past het advies om geen te

geen aandrang tot ontlasting;

zoals aambeien. Het kan geen kwaad om heel

Snacken verstoort het metabolisch proces in

aandrang op willekeurige tijden en met een

gericht de spieren licht aan te spannen om de

het lichaam. Als je kort na een maaltijd, bijvoor

is het best. Meer over de Ayurvedische voedings

onregelmatige frequentie;

ontlasting een beetje op gang te helpen.

beeld het ontbijt, een tussendoortje eet voordat

adviezen vind je in hoofdstuk 6.

zwaar of te licht voedsel te eten. Een gezonde mix

•

moeizame stoelgang en/of moeten persen;

•

ontlasting in de vorm van kleine, droge,

De nadelen van laxeermiddelen

het halfverteerde voedsel met elkaar vermengd,

3. Ga niet overdreven vasten of diëten

harde keutels;

Wereldwijd zien we nog altijd ieder jaar stijgende

waarbij gifstoffen vrijkomen. Een van de voor

Extreme dieetmethodes en manieren om te vasten,

•

opgeblazen gevoel, kramp en algehele

verkoopcijfers voor de laxeermiddelenindustrie.

spelbare gevolgen is constipatie. De volgende keer

zoals alleen water drinken, zijn een zware aanslag

malaise in de onderbuik;

Laxeermiddelen helpen bij de ontlasting, maar -

dat je met je mond open staat om een tussen

op het lichaam. Doordat het lichaam ontstoken

•

onaangenaam ruikende adem met aanslag

zoals je op alle bijsluiters kunt lezen - op de lange

doortje te pakken, al is het maar een enkele druif,

blijft van voedsel wordt de dosha vata versterkt.

op de tong en elders in de mond;

duur kan dit gepaard gaan met ernstige bijwerkin

vraag je dan eens af: 'Vindt deze druif op korte

Wees daarom uiterst voorzichtig met vasten en

•

verminderde eetlust (soms);

gen, zelfs bij middelen op kruidenbasis. Helaas zijn

termijn de weg naar buiten, of blijft hij steken

diëten. Als je een van de twee toch doet, stel je dan

•

letpargisch gevoel en uiteenlopende

er veel laxeermiddelen waarvan je een afhankelijk

in de rij voor mijn spijsverteringskanaal?'

fysieke pijnen;

heid kunt ontwikkelen, terwijl ze bovendien niet

langzame spijsvertering.

het probleem in de kern aanpakken. Ook vermin

2. Eet geen te zwaar of te licht voedsel

•

je eerdere eten is verteerd, raken het nieuwe en

tot doel om niet alleen de kanalen in je lichaam te zuiveren, maar ook te voorkomen dat je dosha vata overprikkeld raakt.

dert de effectiviteit van laxeermiddelen bij lang

Onder te zwaar voedsel verstaan we diverse

Constipatie kan met allerlei complicaties gepaard

durig gebruik, omdat het lichaam eraan gewend

vleessoorten, industrieel bewerkt voedsel met

diëten herken je aan symptomen zoals constipatie,

gaan, zoals ontlastingsincontinentie (doorgaans

raakt. Verder kunnen ze aanleiding zijn tot aanvul

toegevoegde suikers en voedsel dat vol zit met

fysieke pijnklachten, droge huid, krakende ge

gedefinieerd als verlies van controle over de ont

lende symptomen zoals een opgeblazen gevoel,

room, boter en noten. Het duurt erg lang voordat

wrichten, extreme vermoeidheid, prikkelbaarheid,

lasting, waarbij deze op onverwachte momenten

winderigheid, krampen en pijn in de onderbuik.

dit soort voedsel is verteerd. Als ons spijsver

somberheid of zelfs depressiviteit. Soms denken

uit het rectum kan lekken), fecale impactie

Ten slotte kan je door het gebruik van laxeermid

teringsvuur, agni, niet op zijn hoogst is, zijn we

mensen dat ze aan de caloriebehoefte van het

(verharding van de ontlasting in het rectum),

delen aan de diarree raken.

mogelijk niet in staat om uit dit voedsel te halen

lichaam kunnen voldoen met shakes, repen of

wat er voor ons in zit. ln dat geval komt ons

allerlei verpakt voedsel. Dit soort voedsel kan

systeem voor een impasse te staan, wat leidt tot

echter niet voldoen aan de behoefte van ons

de vorming van autotoxines.

lichaam aan andersoortige voedingsstoffen en

rectale prolaps (uitpuilend weefsel van het rectum) en natuurlijk ook aambeien en anusfissuren. Hieronder volgen een aantal tips die je kunnen

Zes regels om op een natuurlijke manier vanje obstipatie afte komen

helpen bij het dagelijkse ritueel van de uitscheiding.

Dit zijn een paar eenvoudige en uiterst doel

Hiermee kun je constipatie voorkomen of, als

treffende manieren om je obstipatie te lijf te gaan.

Te licht voedsel daarentegen, zoals gepofte rijst, popcorn, gerst, linzen2, fruit en salades van

voorkomen te laat is, je systeem weer in balans

rauwe groenten, is makkelijk af te breken door het

brengen:

lichaam. Ze verteren snel, maar doordat er weinig

124

Een geagiteerde dosha vata tijdens vasten of

zaken zoals levensenergie (prana) en de warmte en vetten die nodig zijn voor een goede vata-balans. Af en toe ontgiften is wel een van de aspecten van een Ayurvedische levensstijl. Aanwijzingen

125

HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

HOOFDSTUK 3

hoe je dit op een verantwoorde manier kunt doen

functies van de srota's zijn transport, circulatie en

gebeurt in slim opgezette infomercials waarin de

werd bij zes mannen een warmtesensor in de maag

vind je in bijlage 4: Ayurvedische voedingsadviezen.

uitscheiding. Sommige srota's zijn groot genoeg

succesverhalen over gewichtsverlies met een vette

ingebracht.4 De mannen kregen jus d'orange op drie

om met het blote oog waarneembaar te zijn, zoals

glimlach worden opgediend. Iedere keer dat ik er

verschillende temperaturen te drinken: 4 graden

4. Gebruik alleen warm eten en drinken

de slokdarm, de aderen en slagaderen en de inge

zelfs maar een glimp van opvang, gaat mijn hart

Celcius (koud), 37 graden (de controlegroep) en

Het is tegenwoordig modern om te denken dat

wanden. Andere zijn wat kleiner (zoals de darm

uit naar die arme, argeloze kijkers die wanhopig

50 graden (warm). De tijd waarin de maagtempera

voedsel niet koud genoeg kan zijn: hoe lager de

vlokken die voedingsstoffen doorgeven aan de

op zoek zijn naar iets wat ze helpt bij het afVallen

tuur van deze mannen weer op normaal niveau

cellen en helpen bij de uitscheiding van afVal

of het zuiveren van hun lichaam. Wat erg dat ze

kwam, was tien minuten korter wanneer ze warm

de bak moet, en dus hoe meer calorieën we

stoffen), en andere zo klein dat ze in het domein

misschien geloven dat dit gaat lukken met ijs

sap hadden gedronken dan wanneer ze koud sap

verbranden. In Californië is in ieder geval het

van het subtiele vallen. Al deze srota's worden

schilfers en bevroren fruit!

hadden gehad. ln een later onderzoek toonde

ijskoude water niet aan te slepen.

beïnvloed door de geest, die daartoe zijn eigen

Als je wel eens koude smoothies of ijswater

hetzelfde team aan dat na het drinken van zowel

srota's heeft, die overal in het lichaam terug te

drinkt, vraag je dan eens af hoe dat in vredesnaam

warme als koude vloeistoffen de motiliteit in de

wijsheid dat koude de dosha vata versterkt en agni,

vinden zijn. Overal, behalve in de nagels en de

een natuurlijke manier kan zijn om het menselijk

buik (het samentrekken en oprekken van spieren in

het spijsverteringsvuur, afzwakt. Sterker nog,

haren. Dat is de reden dat het afknippen van

lichaam te voeden. Heb je ooit een ander dier dan

het maag-darmkanaal) in beide gevallen tot dertig

agni laait op wanneer we kiezen voor warm of

nagels of haren geen lichamelijke pijn veroorzaakt.

de mens aan een ijsje zien likken? Voordat de

minuten kon verminderen, maar dat de remmende

diepvries en de ijsmachine waren uitgevonden had

werking op de spieren groter was bij het drinken

gezondheid van belang is dat alle srota's open zijn

ook de mensheid trouwens nog nooit gehoord van

van een koude vloeistof. s

eigenschappen van de dosha vata is, net als

en de doorstroming zonder belemmering kan

ijs om te eten.

natheid een dominante eigenschap van water is en

plaatsvinden.

temperatuur, hoe harder ons metabolisme aan

In schril contrast daarmee is de Ayurvedische

zelfs gloeiend heet eten en drinken. Vergeet niet dat koude een van de kenmerkende

hitte een dominante kwaliteit van vuur. Denk dan

Het zal duidelijk zijn dat het voor een goede

Een van de basisprincipes van de natuurkunde

Als je af wilt vallen of problemen hebt met

Maar tegenwoordig eten en drinken we koud

toxiciteit of je uitscheiding, is het eerste wat je zou

water, koude frisdrankjes en koud voedsel zonder

moeten doen: stoppen met eten en drinken direct

ook nog even terug aan de natuurlijke wet 'gelijk

is dat koude zorgt voor samentrekking en hitte

er een moment bij stil te staan. Naar mijn idee is

uit de koelkast. Zo simpel is het. Het stoppen met

verst�rkt gelijk' en je begrijpt dat alle voedsel met

voor uitzetting. Als je iets eet of drinkt dat koud is

deze 'verworvenheid' van de moderne tijd een van

dagelijkse gewoontes die je vata agiteren en je agni

een lage temperatuur de dosha vata versterkt -

(kouder dan kamertemperatuur) zullen de kanalen

de factoren in de wereldwijde obesitas-epidemie.

uitdoven is de eerste stap in de richting van een

de dosha die zetelt in de dikke darm, en dus de

in je lichaam samentrekken. Dat is riskant voor

Je kunt niet ongestraft grote hoeveelheden koud

regelmatige stoelgang, een goede detoxificatie en

belangrijkste dosha met betrekking tot de uit

het metabolisme. Als je toch al last hebt van on

eten en drinken consumeren. De meer dan

gezond afVallen.

scheiding. Dat is een van de redenen waarom in

regelmatigheid of constipatie in je uitscheidings

natuurlijke (en niet in het seizoen passende) koude

de Ayurveda het advies geldt om heet of warm

kanaal, is koud water desastreus. Koude dooft het

zorgt niet alleen voor een verstoring van de spijs

voedsel te eten.3 Gekoeld voedsel, inclusief fruit,

vuur van je spijsvertering en verstoort je vata, met

vertering en een agitatie van de dosha vata, maar

in je dieet

constipatie als gevolg. Als je dus ijskoud water,

ook voor een verstoring van de dosha kapha. Zo

Wat is het toch jammer dat in het westerse denken

halfbevroren smoothies of andere gekoelde

krijg je klap op klap, want een van de manieren

zo vaak wordt uitgegaan van een mechanisch

dranken in je maag pompt - zeker als je al bezig

waarop een geagiteerde dosha kapha zich manifes

beeld van het menselijk lichaam. Constipatie

voedsel te maken met het zuiveringsproces?

was je lichaam te zuiveren - kan dat dus alleen

teert is in de vorm van gewichtstoename - geleide

wordt dan gereduceerd tot 'een verstopping van

Nou, alles! Om te beginnen moet je begrijpen dat

maar contraproductief zijn.

lijke, maar onstuitbare gewichtstoename. Om je

de ingewanden'. Wie daaraan lijdt, wordt eenvou

kennis van de eigenschappen van de dosha's nog

dig geadviseerd om meer vezels te eten, vaak in de

eens op te frissen, kun je nog eens terugbladeren

vorm van een dieet met meer rauwe groente.

naar hoofdstuk

Wat ik me daarbij afVraag: hoeveel is te veel, en

kun je beter eerst op kamertemperatuur laten komen voordat je het eet. Maar wat heeft de temperatuur van ons

in de Ayurvedische wetenschap het lichaam wordt gezien als een geheel dat bestaat uit natuurlijke substanties (de vijf elementen). Hierdoorheen

Met warm of zelfs heet eten en drinken daar entegen houd je al je srota's open. Op de verkoopkanalen op de televisie zie je

lopen diverse grove en subtiele paden en kanalen.

tegenwoordig allerlei recepten voor smoothies

Deze kanalen noemen we srota's. De fysiologische

waarmee je optimaal vet kunt verbranden. Dat

126

In r988 is onderzoek gedaan naar het effect van temperatuur op het legen van de maag. Hiertoe

5. Zorg voor voldoende - en de juiste - vezels

wanneer heeft een mens eindelijk eens genoeg vezels in zijn lijf gepropt?

127

HET BELANG VAN UlTSCHElDlNG

HOOFDSTUK 3

Zoals gezegd is constipatie binnen de Ayurveda onlosmakelijk verbonden met de spijsvertering. Een gezonde uitscheiding is alleen mogelijk wanneer

gevallen is het resultaat van het eten van vezels binnen een paar uur: diarree. ln de media wordt nog altijd volop de lof van

Vraag van een arts: 'Is het echt nodig om zo veel water te drinken?'

ook sprake is van een gezonde spijsvertering.

vezels gezongen, en de commercie springt daar

Volgens de Ayurvedische wetenschap kan het alleen

gretig op in met vezelsupplementen, vezelrijke

maar nadelig zijn voor je spijsvertering om nog meer

snackrepen, boeken over vezelrijke diëten en

ln 2002 heeft professor Heinz Valtin de mythe dat een mens acht glazen water (circa tweeën

voedsel te gaan eten dat veel vezels bevat en moeilijk

speciale websites over 'het wonder van de vezel

halve liter) per dag moet drinken doorgeprikt. De professor in de neurobiologie en fysiologie

verteerbaar is. Bij constipatie zijn vezels niet de

rijke voeding'. Alsof de mensheid een nieuwe god

van Dartmouth College, een prestigieuze Amerikaanse universiteit, deed dat in een artikel in

oplossing, maar een oorzaak van het probleem!

heeft gevonden!

het American foumal ofPhysiology.6

Door de typische eigenschappen van vezels

De afgelopen jaren heeft dit probleem -

Dr. Valtin was op onderzoek uitgegaan omdat hij niet kon geloven dat de evolutie was

leidt het eten ervan tot een opgeblazen gevoel en

darmen vol ontlasting en geesten vol pseudo

uitgemond in een mens die permanent op het punt van uitdrogen stond. Hij vond dan ook

een verstoorde spijsvertering. De bacteriën die

wetenschappelijke rimram - ertoe geleid dat velen

geen wetenschappelijke grond voor de aanbeveling. Bovendien stelde hij dat het drinken van

thuishoren in de dikke darm reageren op de onver

hun heil zochten bij de klinieken van Vedika

te veel water grote risico's met zich meebrengt: watervergiftiging, nierfalen, blootstelling aan

teerbare koolhydraten in de vezels, wat leidt tot

Global. Wij hebben ze duidelijk kunnen maken dat

vervuilende stoffen en de financiële kosten.

nog meer opgeblazenheid en - door de vorming

de aanpak met vezels en water niet het wonder

Hij vermoedt dat de acht-glazenmythe is ontstaan na publicatie van een rapport van de

van gassen als methaan, waterstof en kooldioxide

middel is dat men denkt, en dat dit illustere duo

Amerikaanse National Research Council. Daarin wordt aanbevolen iedere geconsumeerde

- flatulentie. Als het spijsverteringsvuur toch al

zelfs een aanslag vormt op het spijsvertering

calorie te combineren met ongeveer een milliliter water. ln totaal zou dat ongeveer tweeënhalve

aangetast is, is iedere gram vezels die je binnen

systeem. Het nieuws is nog niet viraal gegaan,

liter per dag zijn. ln het rapport staat in de volgende zin dat dit water 'grotendeels al in bereid

krijgt een extra gram dood gewicht. Helaas is het

maar we krijgen wel steeds meer bijval voor dit

voedsel aanwezig is'. Maar die uitleg heeft men destijds dan weer minder goed opgepikt.

zo dat als iemand die slechts af en toe last heeft

idee.

van c�nstipatie overgaat op een vezelrijk dieet, dit

Vezels zijn vanzelfsprekend een natuurlijk

alleen maar leidt tot meer en ernstiger constipatie.

onderdeel van veel soorten voedsel die goed zijn

Er is een tijd geweest dat bakken met minder

voor de mens, zoals fruit, groente en granen.

vet in de mode was. Opeens gingen mensen maal

Zachte, oplosbare vezels zijn in ruime mate te

beter verteerbaar. Zo zijn vezels ook veel beter

maken, kon ze er huis-tuin-en-keukenmiddeltjes

tijden eten waar geen olie meer aan te pas kwam,

vinden in gedroogde peulvruchten, havermout,

geschikt in de strijd tegen constipatie!

aan toevoegen als een beetje versgemalen zwarte

terwijl olie juist van groot belang is bij het soepel

haverzemelen, gerst en citrusfruit. Harde vezels

houden van de dikke darm. Door de combinatie

vind je bijvoorbeeld in de stelen of schilletjes van

fruitsoort die veel vezels bevat, maar, heel belang

geraspte gember. Tot slot gaf ik haar nog mee

van vetarm en vezelrijk - en dus droog - eten

plantaardig voedsel zoals tarwezemelen of volkoren

rijk, ook een hoeveelheid natuurlijke oliën voor

dat we in de Ayurvedische levensstijl geen fruit

kregen nog veel meer mensen last van constipatie.

ontbijtgranen. Dit soort voedsel heeft zeker ook

de vata-balans. lk heb ooit het eten van guave

combineren met zuivel of andere soorten voedsel.

Vezels werken als een spons: ze onttrekken water

een plaats in de Ayurvedische levensstijl, maar

voorgesteld aan iemand die af en toe last had

Altijd als ik dit recept doorgeef, krijg ik een

en olie aan de dikke darm, waardoor de ontlasting

alleen voor diegenen die in staat zijn ze te ver

van constipatie. Deze vrouw was van Latijns

glimlach op mijn gezicht. Iedereen die is opge

nog droger wordt dan die van zichzelf al zou zijn.

teren. ln de Ayurvedische wetenschap bestaan

Amerikaanse afkomst en was dus al bekend met

groeid in een land waar de guave groeit, kan je

De oplossing volgens allerlei zelfbenoemde

geen 'one size fits all'-oplossingen.

guave. Mijn voorstel aan haar was om iedere dag

vertellen dat dit de makkelijkste boom is om in te

een verse, rijpe guave te eten bij het ontbijt. Dat

klimmen. De takken zijn laag, glad en een beetje

gezondheidsdeskundigen: meer drinken. Dan heb je dus al een 'verstopt' systeem, vol vezels, en je voegt daar nog water aan toe. Hoe moet agni, het spijsverteringsvuur, dat overleven? ln sommige 128

Als je dit soort vezelrijk voedsel kookt of bakt

Neem de guave, bijvoorbeeld, een tropische

peper, steenzout (roze Himalayazout7) en vers

vond ze een prima voorstel en ze nam mijn advies

glibberig - een volledig natuurlijk klimobject, zo

kruiden die de spijsvertering bevorderen, zoals

met een glimlach in ontvangst. Om de guave nog

kindvriendelijk als een boom maar kan zijn. De

komijn of mosterdzaad, maak je ze al heel wat

effectiever en vriendelijker voor de spijsvertering

stam en de takken zijn weliswaar niet erg dik,

in wat lichte olie of ghee, met toevoeging van wat

129

HOOFDSTUK 3

HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

TABEL 15 Hoe water drinken de dosha's beïnvloedt

Eigenschappen

Fysiek effect

Gelijk versterkt gelijk

Het kan natuurlijk toeval zijn dat deze trend

Effect op dosha's

van koud water Vloeibaar

Bevochtigt het

Vloeibaarheid van water verhoogt

Pitta neemt toe.

gehemelte.

de vloeibare (dra va) eigenschap

Kapha neemt toe.

van kapha en pitta.

Glad

Koud

Verwijdert droogte

De gladheid van water verhoogt

op de tong.

de gladheid die bij kapha hoort.

Vermindert hitte.

De verkoelende eigenschap van

Vata neemt toe.

koud water versterkt de koude

l<apha neemt toe.

Kapha neemt toe.

Zwaar

Geeft vol gevoel in

De zwaarte van water agiteert de

de buik.

zwaarte van kapha.

effect op de dosha's. Bovendien heeft al dat extra

flessenwater, maar ik heb daar zo mijn eigen idee

water - dat het lichaam helemaal niet nodig heeft

over. Uit onderzoek blijkt dat een teveel aan water

- een negatief effect op de spijsvertering. Het

zelfs tot de dood kan leiden. Watervergiftiging

verdunt de digestieve enzymen, blokkeert de

(medische term: hyponatriëmie) ontstaat wanneer

biologische circulatiekanalen (srota's) en verzwaart

er veel te veel vocht in het lichaam aanwezig is,

in het algemeen het werk van het spijsverterings

waardoor de delicate balans in zouten en andere

systeem. 9 Met iedere slok water erbij wordt de

elektrolyten verstoord raakt. Dit tast het functio

energiebelasting van het lichaam nog verder

neren van diverse organen zoals de nieren en de

verzwaard.

hersenen aan, evenals dat van het zenuwstelsel.

van vata en kapha.

Kapha neemt toe.

Als je je met de beste bedoelingen voor je

Door een snel optredende zwelling van de hersenen

gezondheid hebt volgegoten met water en daarna

kan een patiënt in coma raken of zelfs overlijden.

last krijgt van een opgeblazen, zwaar gevoel en je

Vanuit Ayurvedisch perspectief leidt het

eetlust verliest, dan zijn je spijsverteringsvuur en

drinken van te veel water tot de agitatie van niet

jij zelf waarschijnlijk aan het verdrinken in al dat

een of twee, maar alle drie dosha's - met andere

water dat je hebt gedronken. Al die overtollige

woorden: het is niet slecht voor een paar mensen,

vloeistof helpt niet om gifstoffen uit je lijf weg te

maar voor iedereen! Laten we, met de wet 'gelijk

spoelen, het zorgt juist voor een toename van

versterkt gelijk' in het achterhoofd, eens kijken

gifstoffen doordat het de kanalen blokkeert en de dosha's agiteert.

Ayurvedische

Goed bij natuurlijk

Alle drie dosha's raken

Agiteert alle dosha's

naar het effect van het drinken van te veel gekoeld

cortclusie

opgebouwde dorst.

geagiteerd bij het drinken van te

tegelijk!

water of ijswater. De kern van de volgende analyse

veel water, dus drink met mate.

Hoe meer water je drinkt, hoe sterker het

parallel loopt aan de opkomst van allerlei merken

Miljoenen mensen drinken dagelijks hun

komt uit de klassieke Ayurvedische tekst Ashtanga

ijskoude watertje, de winst op flessenwater rijst de

Hridayam uit de vijfde of zesde eeuw. 8

pan uit, en toch is obesitas een wereldwijde epide

Zoals je weet, heeft iedere dosha zijn specifieke eigenschappen. Versterken of verzwakken van deze

mie. Een teveel aan water kan hyponatriëmie tot gevolg hebben, waardoor je een beetje wazig wordt

maar de olieachtigheid van het hout maakt de

6. Drink alleen als je echt dorst hebt

eigenschappen leidt tot versterking of verzwakking

in je hoofd. Misschien is dat de reden dat hele

boom extra sterk. De takken van de guave zien

Sinds wanneer zijn we gaan geloven dat we mini

van de dosha's. De eigenschappen van de dosha vata

massa's goed opgeleide, intelligente mensen nooit

er ook wel een beetje uit zoals een gezond stel

maal acht glazen water per dag moeten drinken

zijn koude, droogte, ruwheid en beweeglijkheid. De

eens stilstaan bij alle onderzoek naar de negatieve

ingewanden - zoals die eruitzien als we de tijd

om de ontlasting goed op gang te houden? Water

dosha pitta is vloeibaar, heet, licht en scherp, de

gevolgen van te veel water. Drink acht glazen

nemen om goed te eten, en daarbij voldoende

drinken wordt tegenwoordig aanbevolen als oplos

dosha kapha glad, zwaar, langzaam, dof en koud. ln

water per dag, is een veelgehoord advies, maar wie

lichaamsbeweging krijgen en dagelijks onze

sing voor constipatie door voedingsdeskundigen,

tabel 15 kun je zien hoe het drinken van water, met

vraagt zich ooit af of dit niet slechts de zoveelste

darmen legen.

personal trainers, trendy gezondheidsmagazines

name koud water, alle drie dosha's tegelijkertijd

trend is of een mythe die nergens op is gebaseerd?

en zelfs veel respectabele artsen. Het lijkt zelfs wel

agiteert. De eenvoudige conclusie: drink geen

van mijn tevreden Latino-vriendin dat alles

een panacee te worden voor een hele reeks gezond

gekoeld water. Matig koel water kan soms goed zijn,

ze wel of geen honger hebben. Waarom luisteren

'volop in beweging' was. De regelmaat was weer

heidsklachten - je zál water drinken, ook al ga je al

maar alleen in de herfst of wanneer het lichaam te

wij ook niet wat beter naar ons lichaam? Het zijn

helemaal op orde.

kokhalzen bij het idee dat er nog een druppel bij

maken heeft met warmte-gerelateerde problemen

vreemde tijden waarin wij leven: we laten ons door

moet.

(meer hierover in hoofdstuk 6).

anderen vertellen wat we moeten drinken, hoeveel

Binnen een paar dagen kreeg ik een e-mailtje

Pasgeboren baby's weten instinctief wanneer

131

HET BELANG VAN UlTSCHEIDlNG

HOOFDSTUK J

we moeten drinken, wanneer we moeten drinken

dan de specialisten van de waterindustrie ons

en van welk merk ons water moet zijn.

willen doen geloven. Met de wijsheid van de Ayur

Vanzelfsprekend is het belangrijk om goed

Waterweetjes - het Ayurvedisch perspectief

veda leren we weer hoe we alleen water kunnen

gehydrateerd te blijven, vooral bij intensieve

drinken als we dorst hebben. En wees gerust, het

Vraag: Voor wie is het eigenlijk wél goed om

Vraag: Wanneer moet je minder water drinken of

lichamelijke activiteit, in de zomer, tijdens de

duurt heel, heel lang voordat die dorst ooit levens

(natuurlijk) gekoeld water te drinken?

bijhouden hoeveel je drinkt?

warmste tijd van de dag en bij bepaalde ziektes.

bedreigend wordt.

Maar wat ik verontrustend vind, is dat klakkeloze

Antwoord: Er zijn zeker bepaalde lichamelijke

Antwoord: Een teveel aan water is uiterst schade

advies dat iedereen ten minste acht glazen water

klachten waarbij het verstandig is om gekoeld

lijk wanneer sprake is van bijvoorbeeld een

water te drinken. Het wordt voorgeschreven

lopende neus, verzwakte digestieve kracht

zou moeten drinken. Het klopt gewoon niet. Net

Hoe je diarree voorkomt en verhelpt

zoals het Amerikaanse gezegde an apple a day keeps

Diarree - ofwel een waterige stoelgang als gevolg

onder alle soorten omstandigheden waarbij hitte

(geremde spijsvertering), waterzucht, tuberculose,

the doctor away: bij mensen met een vata-verstoring

van verhoogde motiliteit van de ingewanden - is

vrijkomt, zoals een geagiteerd pitta, duizeligheid,

overvloedig speeksel, uitzetten van de onderbuik,

van de spijsvertering kan 'elke dag een appel' tot

een ernstige verstoring van het systeem van spijs

uitputting als gevolg van hitte, een brandend

oogziektes, koorts, zweren en diabetes mellitus.

indigestie leiden. Dat houdt de dokter dus helemaal

vertering en uitscheiding, waar veel mensen helaas

gevoel in het lichaam, vergiftiging, onder invloed

Wie last heeft van een van deze verschijnselen

niet away!

bijna dagelijks mee te maken hebben. Hierbij komt

zijn van alcohol, te grote inspanning (ook als

moet af en toe (maar niet direct na een maaltijd)

een verhoogde hoeveelheid ontlasting vrij, soms

gevolg van sporten en lichamelijke oefening)

met kleine slokjes een afgemeten hoeveelheid

adviezen of gedragsregels vind je niet terug in een

gecombineerd met pijn en andere ongemakken.

en neusbloedingen. Het water moet wel op

water drinken. Dit water moet worden gekookt en

Ayurvedisch handboek. Iedereen is namelijk uniek

De oorzaak ligt in de opeenhoping van dosha's,

natuurlijke wijze zijn gekoeld (zie hoofdstuk 6).

pas gedronken worden nadat het voldoende is

in allerlei opzichten, zoals dosha-constitutie,

vooral vata en pitta, in de dikke darm in combina

lichamelijke kracht, gezondheid van de spijsverte

tie met een tempering van agni, het spijsverterings

Vraag: Wanneer is het niet goed om gekoeld water

ring, hoeveelheid aama (gifstoffen) in het lichaam,

vuur. Tezamen leiden deze tot hypermotiliteit en

te drinken?

Vraag: Hoe lang duurt het om water te verteren?

toestand van de lichaamsweefsels, leeftijd en

overvloedige uitscheiding.

Antwoord: Koud water moet bij voorkeur worden

Antwoord: Water dat op natuurlijke wijze op

Dit soort algemene en willekeurige dieet

gezondheidsontwikkeling. Hoe kun je ooit een

Als je met enige regelmaat last hebt van diarree

afgekoeld.

dieet verzinnen dat voor al die totaal verschillende

en besluit dat je meer controle over dit deel van je

vermeden wanneer er problemen zijn met het

kamertemperatuur is, wordt in zes uur verteerd.

mensen geschikt is? Een goed Ayurvedisch

leven wilt, dan kun je dat bereiken door middel

spijsverteringsvuur. Dit is bijvoorbeeld het geval

Bij water dat eerst is gekookt en daarna tot kamer

gezondheidsadvies is per definitie een specifiek,

van een Ayurvedische levensstijl. Daarbij horen

bij constipatie, diarree, indigestie, opgeblazen

temperatuur heeft kunnen afkoelen duurt dat drie

gedetailleerd stuk maatwerk. Iedereen is uniek.

een aantal veranderingen in je eetpatroon en

gevoel in de onderbuik, flatulentie, verlies van

uur. Water dat eerst is gekookt en gedronken

Het menselijk lichaam is een vernuftig ontwerp,

diverse zelfhulp- en kruidenmiddelen.

eetlust, anorexia, prikkelbaredarmsyndroom en

wordt terwijl het nog warm is (maar niet zo heet

verschijnselen die worden geassocieerd met de

als hete thee) wordt nog sneller verteerd: in ander

vol complexe systemen die ieder hun eigen speci fieke behoeftes hebben. Dat mag je nooit blinde

Andere levensstijl ofbacteriën bestrijden?

dosha's vata en kapha, zoals de hik, verkoudheid,

half uur. Ofwel: hoe warmer het (gekookte) water,

lings opofferen aan de zoveelste mode in gezond

Als je lijdt aan diarree vind je in het Ayurvedische

hoesten, astma en recente koorts of pijn in de zij

hoe sneller het wordt verteerd.

heidsland.

stelsel van gezondheid en geneeskunde diverse

of lage rug. ln al deze gevallen is het beter om

aanbevelingen ten aanzien van voedsel dat zacht is

water eerst te koken en daarna te laten afkoelen

laat uitdrogen als je pas drinkt als je dorst hebt.

voor het spijsverteringssysteem (zoals linzen,

tot het weer drinkbaar is. (Zie hoofdstuk 6 voor

Alle dieren weten de weg naar de beste waterbron

Ayurvedische karnemelk en witte rijst; voor een

meer informatie over het koken van water voordat

te vinden - en langzaam! - als ze dorst hebben.

overzichtslijst van recepten, zie bijlage 2: Gids voor

je het drinkt.)

ln de Natuur kan dat soms wel uren duren. De

gezonde uitscheiding). Bij het herstel kun je baat

Natuur heeft ons heel wat steviger in elkaar gezet

hebben bij yogische rek- en strekoefeningen, en

Dan is er nog het sprookje dat je je lichaam

133

HET BELANG VAN UlTSCHEIDING

HOOFDSTUK 3

ook is het belangrijk om activiteiten te vermijden

dokter op de stoep. En dan vraagt de bestrijding

van een gezond klimaat binnenin het lichaam door

dominant zijn. Wees hier vooral 's avonds voor

die zorgen voor een toename van de dosha's vata

van ziekteverwekkers ook nog om steeds com

van begin af aan te leven volgens een gezonde

zichtig mee, wanneer je agni 'in slaap valt'. Voor

en pitta. Medicatie zou ik in de meeste gevallen

plexere medicatie, vanwege de verschillende

levensstijl. Daarbij hoort een gezond dieet, regel

beelden van zwaar voedsel zijn bijvoorbeeld rund

niet aanbevelen. Waarom zou je kalkhoudende

actieve stammen van de diverse bacteriën. Onder

matige fysieke inspanning, het denken van zuivere

vlees, noten, deegproducten, pasta met

maagzuurremmers of pillen slikken om tijdelijk

tussen blijf jij, het arme slachtoffer, je onbewust

gedachten en het in bedwang houden van al te

kaassauzen, pizza's met een dikke bodem en verder

de symptomen de kop in te drukken, als je ook

van je eigen rol in de problemen waardoor je elke

heftige emoties. Deze holistische kijk op gezond

alles wat de spijsvertering moeilijker maakt.

kunt kiezen voor een blijvende oplossing door een

dag opnieuw weer leegloopt. Je blijft eten en leven

heid, die ook weerklank vindt bij vooruitstrevende

Bedenk dat 'te zwaar' een subjectieve aanduiding

zoals je gewend bent en de kern van het probleem

westerse geneeskundigen, maakt het lichaam

is. De een krijgt al problemen met de spijsvertering

blijft onveranderd bestaan.

minder kwetsbaar voor ziektekiemen. Als je een

na een enkel stuk pizza met een dunne bodem,

sterke afweer hebt, heeft zelfs het eten van

terwijl de ander een hele pizza op kan zonder

verandering van je levensstijl en eetgewoontes? Mensen die nog niet bekend zijn met de Ayur veda staan soms verbaasd over de adviezen die ik

Weken later moet je misschien schoorvoetend

geef bij diarree, vooral als ze gewend zijn om

alweer naar de dokter omdat je lichaam - verzwakt

bedorven voedsel en het leven in onhygiënische

ergens last van te hebben. Het is aan onszelf om te

diarree te wijten aan ziekteverwekkers die van

door de zoveelste antibioticakuur - opnieuw

omstandigheden (voorbeelden genoeg in de

bepalen wat 'zwaar' voelt, of anders gezegd: welke

buitenaf in het lichaam terecht zijn gekomen.

getroffen lijkt te zijn door een zeldzaam, uniek en

wereld) een veel minder sterk nadelig effect.

soorten voedsel geven na het eten een ongemak

Ik krijg dan wel eens de vraag waarom het nodig

hardnekkig pathogeen dat om onverklaarbare

is om anders te gaan leven en eten om een einde

redenen nergens mee te bedwingen valt. Met een

kelijk gevoel in de onderbuik? En, nog concreter:

Dieetkeuzes tegen diarree

na welke soorten voedsel krijg je last van dunne ontlasting?

te maken aan het 'huilen' van de ingewanden als

professionele glimlach zegt de dokter: 'Helaas, we

Mijn suggesties voor de behandeling van actieve

je net zo makkelijk een kuurtje antibacteriële

hebben de verkeerde ziekteverwekkers bij de staart

diarree door middel van je dieet vind je in bijlage

pillen kunt slikken.

gehad en daarbij ook een paar goedaardige bacteriën

gedood. Geen probleem, we hebben weer een

ik hier een overzicht van waar je op moet letten

Vermijd het eten van alles wat te vettig is, want dat

dische geneeskunde een groter beroep wordt

nieuw antibioticum voor je. Succes verzekerd, dit

om diarree te voorkomen. Let op de woorden 'te'

verhoogt de dosha pitta. Op het 'niet doen'-lijstje

geda,_an op je eigen verantwoordelijkheid dan vaak

keer hebben we echt de boosdoeners te pakken.'

en 'overmatig' in deze tips. De eigenschappen zijn

staan: vrijwel alle gebakken voedsel, olieachtige

in de westerse geneeskunde het geval is. Als je bij

Klinkt het bekend?

op zich niet slecht, maar als je gevoelig bent voor

curry's, conserven op olie en pastagerechten met

diarree kun je beter een tikje voorzichtig zijn en

room- en kaassauzen. Een agni dat toch al ver

Houd er rekening mee dat er in de Ayurve

een moderne medische instelling aanklopt met

De moderne westerse geneeskunde kijkt bij het

Gids voor gezonde uitscheiding. Maar eerst geef

Eet geen te olieachtig voedsel (atisnigdha)

diarreeklachten, is de kans groot dat je snel weer

zoeken naar de oorzaken van een verschijnsel vaak

het spijsverteringssysteem niet te zwaar belasten.

stoord is, kan vet maar moeilijk verteren. En wat

buiten staat met een recept voor een pilletje tegen

niet naar het hele plaatje. Jij, de patiënt, hebt

Probeer een goede balans te vinden tussen de

het spijsverteringssysteem niet kan afbreken, zal

de diarree. Misschien ook nog een antibiotica

diarree. Zouden je eetgewoontes daar niet ook iets

diverse eigenschappen, zoals droog en olieachtig,

het - letterlijk - eruit gooien, met alle ongemak

kuurtje, en dat is het dan. Met dezelfde klachten

mee te maken kunnen hebben? Niet wat betreft de

zwaar en extra licht. Als je regelmatig last hebt van

van dien en alle geraas en gedonder dat daarbij

ga je bij een Ayurvedische kliniek je hele levensstijl

beoefenaars van de westerse geneeskunde.

diarree is dat een teken dat je maag-darmkanaal

hoort. Zelfs van een vettig soort voedsel dat

nog eens goed onder de loep leggen. Je zult zelfs

Wanneer een patiënt zich meldt met een bepaalde

hypergevoelig en snel van slag is. Houd dus reke

normaal gesproken heel goed is, zoals ghee, moet

bereid moeten zijn hier en daar wat dingen te

klacht, kijken zij voornamelijk naar de symptomen

ning met de volgende zeven punten:

je alleen kleine hoeveelheden eten zolang je nog

veranderen.

en de manier waarop die beheersbaar kunnen

Als geneeskunde alleen maar een kwestie

aan de diarree bent.

Eet geen te zwaar voedsel (atiguru)

worden gemaakt. Niet dat dit niet belangrijk is,

van pilletjes was, was dit boek volledig overbodig.

maar het zou goed zijn om de Ayurveda de ruimte

Kijk eens goed naar je eetgewoontes en probeer

3. Eet geen te droog voedsel (atiruksha)

Allopathische middelen om diarree te bestrijden

te geven om ook naar het grotere plaatje en de

de soorten voedsel daaruit weg te laten die door de

Voorbeelden van overmatig droog voedsel, dat

geven misschien snel verlichting, maar zonder

onderliggende oorzaak te kijken.

eigenschap zwaarte minder makkelijk te verteren

de dosha vata agiteert, zijn bijvoorbeeld: chips,

blijvend effect. Als je niet ook je levensstijl en eetgewoontes aanpast, sta je al snel weer bij de

r 34

De Ayurvedische wijzen waren grote voorstan ders van het opbouwen van afweer en het creëren

zijn. Vanuit Ayurvedisch perspectief is dit vooral

crackers, popcorn en andere zoutjes, ontbijtg

voedsel waarin de elementen water en aarde

ranen, rijstwafels en de meeste salades en rauwe

13 5

HET BELANG VAN UlTSCHElDING

HOOFDSTUK 3

groenten. Als je gevoelig bent voor diarree moet

Drink niet te veel water

je vermogen je voedsel te verteren en op den duur

door, die bepalen of het prachtige apparaat dat we

grote gevolgen hebben voor je gezondheid.

ons lichaam noemen in staat is ons voedsel te

je extra voorzichtig zijn om niet te veel vata op te

Ter voorkoming van uitdroging van het lichaam

bouwen. In plaats van salades die je uitdrogen kun

raden artsen hun patiënten met diarree dikwijls

je beter gestoomde groente eten, met een lepeltje

aan om veel water en andere vloeistoffen te

uiteindelijk zijn het de honderden kleine keuzes

woorden: of het zichzelf in stand kan houden.

ghee erdoor.

drinken en waterig voedsel te eten zoals soep, fruit

die we maken, van minuut tot minuut, de hele dag

De keuze is aan jou!

Hoe onbelangrijk ze misschien ook lijken,

verteren en gifstoffen uit te scheiden - met andere

en groente. Natuurlijk is het waar dat iemand met

4. Eet geen te heet voedsel (atiushna)

diarree veel vocht verliest. Maar het binnenkrijgen

Warm eten is in principe beter dan koud voedsel,

van te veel vloeistof kan de diarree nog erger

maar het moet ook weer niet te heet zijn. Met

maken. Bovendien betekent het drinken van te

warm eten stook je het spijsverteringsvuur nog

veel extra vloeistoffen dat het spijsverterings

wat op, dat bij dunne ontlasting meestal wel een

systeem geen rust krijgt. Water moet ook worden

extra zetje kan gebruiken. Maar te veel hitte leidt

verteerd en een spijsvertering die toch al verstoord

tot overstimulatie en het uitzetten van de trans

is, is niet bestand tegen een constante aanvoer van

portkanalen in het lichaam, de srota's. Hete

vloeistoffen. ln de Ayurveda wordt diarree altijd

kruiden zijn ook niet geschikt om te eten bij

succesvol bestreden met herstellend voedsel

diarree - heet gekruid eten kan ook agni over

(zie voor recepten bijlage 2: Gids voor gezonde

stimuleren - dus je kunt maar beter even de

uitscheiding).

wasabi, hete pepers, chilisaus en dergelijke laten staan.

Eet geen verkeerde voedselcombinaties

Gelukkig bestaat er in de Ayurveda een goed

5. Eet, geen te koud voedsel (atisheeta)

overzicht van voedselcombinaties die niet goed

Met voedsel dat koud is pleeg je een dubbele

samengaan en daarom de spijsvertering verstoren.

aanslag op je lichaam: het dooft een toch al

ln een groot aantal gevallen kunnen deze combi

minder hoog brandend spijsverteringsvuur nog

naties (zie hoofdstuk 6) tot dunne ontlasting

verder uit en het agiteert de dosha vata in het

leiden.

spijsverteringskanaal. Wat je dus maar beter niet kunt eten is bijvoorbeeld: koud vlees, yoghurtijs, roomijs en ijsblokjes. Grieppatiënten en mensen

Gelukkig kun je kiezen

met diarree krijgen vaak het advies om hun vocht

Zelfs als je bij je geboorte geen ideale spijs

gehalte op peil te houden met waterijsjes, gekoelde

vertering hebt meegekregen, kun je die veel beter

frisdranken of koude toetjes. Geen mens die er

maken door het juiste voedsel te eten en de juiste

ooit bij stilstaat hoe contraproductief dit is.

keuzes in je levensstijl te maken. Luister naar de

Diarree is geen simpel sommetje van vloeistof

wijsheid van je lichaam! Veel eetgewoontes die we

eruit en vloeistof erin, het gaat ook om de tempe·

heel normaal zijn gaan vinden - ijswater drinken,

ratuur en andere eigenschappen van de vloeistof

koud ontbijten - zijn lang niet zo onschuldig als ze

en hoe deze aansluiten op de behoefte van het

lijken. Ze kunnen een ware aanslag betekenen op

lichaam. 13 7

HOOFDSTUK

De kunst van de natuurlijk stralende glimlach

aat het maar aan de Ayurveda over om in te

Al in mijn vroegste jeugd kreeg ik steeds te

zien dat mondhygiëne meer is dan tanden

horen dat het kauwen op een kauwstaafje de beste

poetsen en het fris houden van de mond en

manier is om je gebit te reinigen. Dit soort kauw

het tandvlees: met Ayurvedische adviezen onder

staafjes zijn jonge twijgjes van de groenblijvende

steun je ook je spraak en je vermogen om goed te

neemboom (Azadirachta indica, ook wel: margosa),

proeven. Maar voordat we al deze onderwerpen

die overal in India en Zuidoost-Azië te vinden is.

gaan bespreken wil ik even stilstaan bij het feit dat alles in de Ayurvedische mondverzorging honderd procent natuurlijk is.

Toen ik nog een klein meisje was, zag ik iedereen 's ochtends rondlopen met een kauwstaaf je in zijn mond. En dus deed ik dat ook. Mijn moeder gaf me een kleiner twijgje om op te zuigen en te kauwen, een beter formaat voor mijn melktanden en jonge tandvlees. De bittere smaak van neem was eerst even wennen, maar dat ging snel, mede door het lekker frisse gevoel na het schoonmaken. Als kind vond ik het ook heerlijk om in die stevig gewortelde neem bomen te klimmen en aan de takken te hangen. Een van de bomen bij ons in de buurt was onze favoriete schuil plaats. Terwijl we daar speelden, keken we ook altijd of we mooie twijgjes konden vinden: recht en glad en liefst met zo min mogelijk knopen. Baba leerde ons om uit respect voor de boom eerst een mantra te reciteren voordat we iets van de boom afbraken, al was het maar een enkel twijgje. De eerste regel van die mantra was yaam drushtwa muchythe rogai, een aanroeping van de goddelijke aanwezigheid (vanaspataya deva) die vast en zeker in de boom moest schuilen. Met die mantra vroegen we toestemming om stukjes van de boom, namelijk de twijgen, mee te nemen om ze voor onze eigen doelen te gebruiken. We vroegen de goddelijke aanwezigheid in de boom - dezelfde die mijn en jouw hart zegent - om de twijgen te zegenen. Samen met mijn zusje en mijn neefjes en nichtjes kwam ik vaak thuis met armen vol groene twijgen.

139

HOOFDSTUK

DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLIMLACH

Baba drukte ons op het hart om respect te hebben voor de boom. Ik herinner me nog

allerlei huidinfecties. De schors, bladeren, wortels,

aantal octrooien dat in de Sen Japan is aan

bloemen en vruchten van de neem tezamen

gevraagd met betrekking tot de diverse eigen

Natuur heeft de oplossing voor onze problemen. Buig voor haar wijsheid. Denk nooit en te

worden gebruikt bij aandoeningen van het bloed

schappen, actieve principes en de methodes

nimmer dat je kunt stelen van Moeder Natuur, of haar geschenken voor jezelf kunt houden,

en de galwegen, huidzweren, jeuk en de verlich

om ze te onttrekken en te stabiliseren. Meer

of haar kan manipuleren voor je eigen gewin. Als je dat toch probeert, kun je uiteindelijk

ting van branderigheid.

dan dertig octrooien zijn inmiddels verleend.2

hoe hij zei: 'Shunya, je moet bescheiden en respectvol zijn tegenover de Natuur, want de

alleen maar verliezen. Het kost je je vreugde en je gezondheid.' Ik heb mijn geliefde neemboom altijd een goedaardige persoonlijkheid toegedicht. Hij

De enorme belangstelling die internationaal is ontstaan voor de neemboom is af te meten aan het

deed me denken aan Baba, zoals hij ons zonder een spoortje zelfzucht zijn gaven gunde, zonder er ooit iets voor terug te willen. Voordat we in de boom klommen, zeiden we altijd

namaste, 'de Een in mij buigt voor de Een in jou'. Als de regens van de moesson op zich

De gulheid van de Natuur

lieten wachten, gaven wij onze vriend de boom een ruime hoeveelheid water en Nandini,

Als klein meisje was ik gefascineerd door alle zelfgemaakte middeltjes die bij ons thuis werden

onze trouwe koe, gaf hem lekkere, natuurlijke mest. We zorgden dat we de boom nooit

gebruikt voor mondhygiëne. Ze roken heerlijk en hadden prachtige kleuren en texturen, van

stoorden na zonsondergang. Dan plukten we geen blaadjes of twijgen, want Baba had uit

de plantaardige pasta's voor het poetsen en polijsten van de tanden tot de geurige olie waar

gelegd dat ook de boom zijn slaap nodig heeft. Vaak liet ik mijn handen rusten op de stam

mee we onze mond spoelden en ons tandvlees masseerden. Alle kruiden werden geplukt als

van die boom waar ik zo veel van hield. I

ze in het seizoen waren, waarna mijn moeder ze droogde en met de hand verwerkte tot fijne poeders. Op het fornuis in onze keuken kookte ze ook de plantaardige olie die onze gebitten sterk en gezond hield en verlichtend werkte als we toch eens kiespijn hadden. Ik was niet anders gewend dan dat we op deze manier gebruikmaakten van de overvloed

Mijn kinderlijke verstand had nog geen woorden

hier anders welig konden tieren. Zelfs als kind zag

om mijn gevoel voor de boom uit te drukken,

ik hier het nut al van in en ik begreep dat ieder deel

van de gulle Natuur en dacht dat iedereen leefde zoals wij. Totdat ik op een dag in een plaat

maar nu zou ik kunnen zeggen: 'Dankjewel dat

van de neem geneeskrachtige eigenschappen had.

selijke winkel plastic tubes tandpasta zag liggen, en felgekleurde plastic tandenborstels. Ik

je zo'n fantastisch heilzaam wezen bent, met

De gunstige eigenschappen van de neem, die in

vond het zo'n vreemd gezicht, al die kleine pakjes - alsof iemand had bedacht dat we het

medicinale krachten in al je onderdelen.' Een

de Ayurvedische geneeskunde al duizenden jaren

goede van de Natuur in een tubetje konden stoppen. Dopje erop, stempeltje met de houd

andere naam voor de neemboom is ook wel

bekend zijn, zijn erkend door de U.S. National

baarheidsdatum, afgesloten, klaar. Een voor een zag ik de mensen in ons kleine en niet al te

arishtha (verlosser van ziekte), omdat hij in de

Academy of Sciences. 1 Uit de verschillende delen

moderne stadje stoppen met het reinigen van hun gebit met zachte neemtwijgjes of, in de

dorpen van India vaak wordt gezien als een

van de neemboom zijn meer dan 135 nuttige

guavetijd, guavebladeren. Ze roosterden geen verse geelwortel of granaatappels meer om

complete apotheek.

verbindingen geïsoleerd, met toepassingen in de

de polijstpoeders te maken zoals Baba ze het had aangeraden. De mensen waarmee wij

bestrijding van artritis, bacteriële ontstekingen,

alti jd onze cultuur hadden gedeeld begonnen die cultuur kwijt te rak en. Ze gingen tandpasta

antimicrobiële eigenschappen heeft en allerlei

carcinogenen, schimmelinfecties, hyperglykemie,

uit de fabriek kopen en raakten steeds verder verwijderd van de goedheid van de Natuur!

infecties kan helpen bestrijden. Bij ons thuis

ontstekingen, malaria, koorts, zweren en virus

smeerden we neemolie op schimmelinfecties en

infecties, het ondersteunen van vochtafdrijving en

Met de beste bedoelingen, natuurlijk, maar ook een beetje onbeholpen. Met het absolute

spoelden we wonden uit met een aftreksel van

immunomodulatie, enzovoort.

gelijk van de allerjongsten ging ik op school heel boos en verontwaardigd de kinderen aan

Baba vertelde ons dat de neem natuurlijke

neembladeren. Dankzij de bloedzuiverende en

Neemolie en extracten uit de bladeren en schors

Toen ik negen was, werd ik een soort activiste voor natuurlijke gezondheidsproducten.

staren wier ouders als eersten dit soort producten waren gaan verkopen in Ayodhya. Hun

verkoelende eigenschappen van neem schreef

van de boom worden in de volksgeneeskunde

winkel, met al die luxe spullen, had de mensen met al zijn lampen en gekleurde verpakkingen

Baba het voor als een mondspoeling bij pijnlijke

gebruikt bij lepra, ademhalingsaandoeningen,

verleid om de gaven van de Natuur te vergeten.

zweertjes in de mond. Ook wilde Baba dat we

reumatiek, syfilitische zweren en hardnekkige

neemstaafjes gebruikten om ons tandvlees te

zweren, en als algemeen gezondheidsbevorderend

te ontdekken wat de juiste weg is, moet je hem eerst een keer kwijtraken', zei hij. 'Als je hem

verzorgen, vanwege alle micro-organismes die

middel. Neemolie is goed voor de behandeling van

dan weer terugvindt, zul je besluiten dat je hem nooit meer kwijt wilt raken.'

Toen ik het Baba vertelde, maakte ik hem met mijn angst aan het lachen. 'Om echt goed

141

HOOFDSTUK 4

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

Helemaal begrijpen deed ik Baba's woorden niet, maar omdat hij zo hartelijk moest lachen en zo lief reageerde, begreep ik dat er niets ergs aan de hand was. Ik hoefde me niet zo druk te maken. Nou goed, dan was ik niet boos meer. Maar ik gaf mijn activisme niet helemaal op.

besteedt tot een ritueel van zelfgenezing maken,

als een keuze tussen synthetische producten en de

vol zegeningen van de Natuur.

honderd procent natuurlijke Ayurvedische midde

Ja, natuurlijk kunnen we ons een handje laten

len die al duizenden jaren naar volle tevredenheid

helpen door de technologie. We kunnen nog

hebben gewerkt. Waarom zou je niet even stoppen

snellere en nog geavanceerdere elektrische tanden

met de manier waarop je nu je gebit verzorgt?

vol trots dezelfde kinderen - die van die ouders met de winkel - hoe je op een neemtwijg

borstels kopen, maar hebben we daardoor minder

Waarom niet eens de Ayurvedische methode die

Terwijl we ondersteboven in de takken van mijn geliefde neemboom hingen, leerde ik moest kauwen, en hoe goed je daarmee je tanden verzorgde. Toen mijn moeder me riep

gaatjes en gezonder tandvlees gekregen? Hebben

ik hier beschrijf, proberen? Het zou een signaal

voor het eten namen mijn nieuwe vriendjes bergen neemtwijgen mee die we die dag hadden

we daardoor nooit meer last van slechte adem?

zijn dat je steeds beter begrijpt dat je zelf mede

verzameld. Ik leende ze zelfs mijn sjaal, zodat ze nog meer twijgen mee naar huis konden

Ondanks generaties lang geploeter met flossen,

verantwoordelijk bent voor je gezondheid. Door

nemen.#

elektrisch poetsen en allerlei andere nieuwigheden

je gebit te gaan verzorgen volgens de Ayurvedische

zien we nog altijd een toename in tanden mond

methode ga je een mooi experiment aan. Je loopt

problemen, bij alsmaar jongere kinderen. Fluoride

even niet meer mee met de massa en neemt de

Weet je, die dag heb ik een nieuwe strategie geleerd.

nooit de weg is kwijtgeraakt, welke richting de

is een stof geworden waar we dagelijks mee in

controle over je gezondheid in eigen hand.

lk ging niet langer als een dwingeland tekeer om

wereld om hem heen ook was ingeslagen.

aanraking komen, via de tandpasta of zelfs in het

mijn kleine wereldje naar mijn hand te zetten. lk ging de zielen die de weg kwijt waren leren hoe het

Vergeet niet dat je mond de poort is waardoor alle nuttige voedingsstoffen je lichaam binnen

Ons welzijn is een groot goed. lk denk niet dat

water uit de kraan - schijnbaar onschuldig, maar

we in ons streven naar welzijn veel baat hebben bij

in werkelijkheid een niet ongevaarlijke stof waar

komen. Als je de dag begint met een schone mond

ernstige gezondheidsrisico's aan verbonden zijn.

heeft dat een positief effect op je gezondheid, alleen

ook zou kunnen. Ik ging mijn best doen om zelf op

fabrieksmatig geproduceerde geneesmiddelen of al

de goede weg te blijven en geduldig te wachten

die tubes in de supermarkt. Waar we in ieder geval

Wat beslist wel een positieve ontwikkeling is,

al doordat je de smaak van je eten duidelijker waar

totdat anderen die weg ook zouden vinden. Want

niet gelukkig van zullen worden, zijn synthetische

is het feit dat kinderen met vaste regelmaat voor

neemt. Dit heeft op zich weer een positief effect op

als die dolende zielen hun weg naar de Natuur weer

tandpasta en mondwaters vol kunstmatige geur

controles en professionele reiniging naar de tand

de vertering van het voedsel en de manier waarop

terugvipden, dan moet er toch iemand klaarstaan

en kleurstoffen, detergenten, conserveermiddelen,

arts gaan. Maar daar komt dan wel bij dat die

het wordt omgezet in de stoffen die je weefsels

om ze een heilige neemtwijg aan te reiken?

oppervlakte-actieve stoffen, filmvormende stoffen

kinderen, omwille van een gezond gebit, worden

voeden en je lichaam voorzien van energie. Zoals

of zelfs (op recept) antibiotica.

blootgesteld aan röntgenstralen en fluoridespoe

Baba vroeger zei: 'Het is allemaal met elkaar ver

lingen. Verliezen we niet de algehele gezondheid

bonden - de perceptie, de ervaring en uiteindelijk ook de transformatie en het positieve effect.'

Ik denk dat die dag de leraar in mij geboren is. Mijn diepe liefde voor onze nobele neemboom,

Welzijn vinden we in onszelf. Binnenin ons

mijn ervaring dat de gaven van de boom mij en

ligt het klaar om op te bloeien als we ons door

van het kind uit het oog? De fluoride in ons drink

mijn familie altijd tot nut waren geweest en mijn

wijsheid laten leiden en zo komen tot kalme,

water en in tandverzorgingsproducten is synthe

diepe respect voor de filosofie die mijn eigen leraar

positieve keuzes. Dit besef is met name belangrijk

tisch. Het is een bewezen feit dat dit een negatief

aan mij had doorgegeven - dit alles tezamen deed

nu we worden geconfronteerd met een wildgroei

effect heeft op de cognitieve ontwikkeling van

me beseffen dat gezondheid ons geboorterecht en

aan synthetische tandverzorgingsproducten die op

kinderen.3 Dit betekent dat het de hersenen

mondverzorging

onze ware natuur is. lk zal die dag nooit vergeten.

subtiele manieren schadelijk kunnen zijn voor de

aantast! Er zijn al onderzoeken waarin deze

Tandenpoetsen staat al heel lang op het lijstje

Als ik nu online ga en zie dat in duizenden

De drie stappen van de Ayurvedische

mensen die ze gebruiken. Ik realiseer me dat je

effecten ook worden gelinkt aan de ziekte van

aanbevelingen van de Ayurvedische wijzen. De

artikelen en blogs wordt geprotesteerd tegen de

overspoeld kunt raken door alle keuzes die je moet

Alzheimer4, een levensverwoestende aandoening

oudste verwijzingen vinden we in teksten uit de

manier waarop we allerlei gevaarlijke chemicaliën

maken. Maar met de juiste kennis kun je bij de

die epidemische vormen begint aan te nemen.

tweede eeuw voor onze jaartelling, waarin behalve

opgedrongen krijgen in de producten die we

verzorging van je lichaam kiezen voor een natuur

Misschien is het tijd om weer eens te gaan denken

tandenpoetsen ook een veel bredere omschrijving

dagelijks gebruiken - tandpasta, zeep, shampoo -

lijker weg. Met de wijsheid van de Ayurveda kun je

aan natuurlijke vormen van mondhygiëne.

van de mondhygiëne staat beschreven. De Ayurve

dan ben ik dankbaar dat mijn leraar, mijn Baba,

de tijd die je 's ochtends aan je mondverzorging

lk denk niet dat je dit moet zien als een keuze

da is daarmee wellicht de eerste medische weten

tussen moderne en klassieke methodes. Ik zie het

schap geweest die een complete en systematische

143

DE KUNST VAN DE NATUURLl)K STRALENDE GLIMLACH

HOOFDSTUK 4

aanpak van de mondhygiëne heeft geïntroduceerd.

kleine hoeveelheid olie langzaam in de mond

afbreekbaar. Je kunt ze zonder bezwaar weggooien

infecties en het ondersteunen van vochtafdrijving

Het doel hiervan was om het gebit en het tand

laten rondspoelen (oil pulling) of in één keer de

na gebruik. Sterker nog, als je wilt, kun je ze zelfs

en immunomodulatie.

vlees te beschermen tegen microscopisch kleine

hele mond vullen met een grotere hoeveelheid

gewoon opeten!

ziektekiemen (krimi). ln die oude teksten lezen we

olie (oil pooling).

over onzichtbare organismes die het op ons gebit gemunt hebben, de danta krimi. Danta betekent

bittere neemsmaak geassocieerd met het verwijde

zijn woorden als 'tandenborstel' en 'tandenpoet

ren van gifstoffen (aama), vieze geuren en subtiele

sen' eigenlijk niet helemaal correct. Om je gebit

afvalstoffen (mala) van de tanden, de tong en de

schoon te maken poets je niet zozeer met een

mondholte. Het effect: een frisse mond, klaar voor de volgende maaltijd.

'tanden' en krimi verwijst naar de ziektekiemen

Stap

die via de bloedsomloop worden verspreid

De zieners van de Ayurveda hebben naar mijn idee

borsteltje, maar gebruik je je tanden en kiezen

(shonita krimi) of die met het blote oog niet

de wereld het meest geavanceerde en milieuvrien

om te doen waar ze voor bedoeld zijn: bijten en

kunnen worden waargenomen (adrishya krimi).S

delijke systeem van mondhygiëne geschonken.

kauwen. Alleen bijt en kauw je hierbij niet op je

Zo kies je de beste kauwstaaf

Als eerste stap in de verzorging van gebit en tand

voedsel, maar op takjes. Hierdoor polijst je het

Niet alle houtsoorten zijn geschikt als kauwstaaf

voor Louis Pasteur bezig met het ontwikkelen van

vlees raden zij aan om het gebit tand voor tand

bijtoppervlak, stimuleer je de speekselvorming en

en de soorten die wel geschikt zijn, hebben ieder

strategieën tegen micro-organismes. Een zo'n

zorgvuldig te reinigen met een zachte 'borstel' van

ondersteun je de bestrijding van tandplak. Bij dit

hun eigen effect op het lichaam. Sommige passen

strategie was het tandenpoetsen met plantaardige

plantaardig materiaal, de koorchaka.6 Een natuur

laatste speelt een rol dat de takjes bewezen anti

beter bij bepaalde dosha-types en minder goed bij

producten met een antimicrobiële werking

lijker manier om je gebit te reinigen dan met een

microbiële eigenschappen hebben. Ze bestrijden

andere types. Gelukkig is neem altijd goed, voor

(rakshoghna ghana). ln het verleden werden dit

plantaardig kauwstaafje kun je je niet voorstellen.

de bacteriën in de mond. Het bijten en kauwen is

alle dosha's. Als je weet welk dosha-type jij bent,

soort plantaardige producten ook gebruikt bij het

ln de Ayurveda is tandenpoetsen tot kunst ver

ook een goede manier om je tandvlees te verzor

zijn dit de houtsoorten waar je uit kunt kiezen:

fumigeren van de omgeving en het steriliseren van

heven. Iedereen die deze kunst verstaat, plukt de

gen. Omdat de plantaardige vezels tamelijk zacht

Ayurvedische ziekenhuisruimtes, medicijnenlabs,

vruchten ervan in de vorm van blijvend gezonde

zijn, moet je er een tijdje (niet al te hard} op

Vata: neem, zoethoutwortel (niet in de vorm van

keukens enzovoort.

tanden en kiezen. Voordat ik inga op de poets

kauwen voordat het staafje zijn natuurlijke sappen

drop!}, khadira (in lndia ook bekend als cutch of

methode, eerst iets over het poetsgereedschap.

vrijgeeft. Dit proces ondersteunt de gezondheid

catechu).

En zo waren de Ayurvedische wijzen al eeuwen

Het is indrukwekkend om te zien hoeveel

tandenpoetsen (dantadhawan)

In de context van Ayurvedische mondhygiëne

ln de Ayurvedische geneeskunde wordt de

kennis men destijds al had in de Ayurvedische

van de mondholte. Pitta: neem, guave, arjuna (komt voornamelijk in

geneeskunde over de bestrijding van micro

De natuurlijke tandenborstel

scopisch kleine ziektekiemen, maar wat ik nog

Het belangrijkste attribuut in de Ayurvedische

borstelkop, zorgt voor een mechanische massage

fascinerender vind is het oog voor detail. Het

mondhygiëne is het kauwstaafje, meestal van de

van het gebit en het tandvlees, waardoor je dage

Ayurvedische ochtendprogramma voor mond

neemboom. ln de dorpen van India hebben de

lijks achtergebleven etensresten en tandplak

hygiëne omvat drie eenvoudige stappen en met

meeste inwoners nog nooit van hun leven een

verwijdert. Met de natuurlijke neemtwijg bereik je

vedische naam), ook bekend als miswak, tanden borstelboom of mosterdboom (Salvadora persica).

Een moderne tandenborstel, met een nylon

India voor). Kapha: neem, voornamelijk, maar ook arak (Ayur

iedere stap word je uitgenodigd om nog een

tandartspraktijk van binnen gezien, toch hebben

hetzelfde, maar deze is minder schurend en heeft

stapje bewuster in contact te komen met de

zelfs de oudsten onder hen (tachtigers en negen

het bijkomende voordeel dat de farmacologische

Natuur. Dit zijn de drie stappen, en dit is ook

tigers} nog een volledig en kerngezond gebit.

eigenschappen van de plant via de tong onmiddel

Zoals je ziet, is neem voor ieder dosha-type de

de beste volgorde om ze uit te voeren:

Hoe is dat mogelijk? Mijn Baba zei hierover:

lijk in de mond terechtkomen. In de bittere smaak

eerste keus.

'Waarom zou je ooit nog naar de dokter gaan als

van de neemtwijg ligt een heel arsenaal aan bio

tandenpoetsen (met plantaardige producten);

je tong schrapen (met speciale schrapers);

je mond spoelen (met verjongende en bescher mende producten). Je kunt hiervoor ofwel een

144

Kauwstaafjes zijn niet alleen in India het tradi

actief vermogen besloten. Zoals eerder al genoemd

tionele poetsgereedschap, maar ook elders in Azië,

heeft de neemboom onder meer toepassingen in

Afrika en Zuid-Amerika. Wereldwijd zijn er nog

neemtwijgjes is de plantaardige kauwstaaf

de bestrijding van artritis, bacteriële ontstekingen,

diverse andere bomen en struiken waarvan de

honderd procent natuurlijk en dus biologisch

carcinogenen, schimmelinfecties, hyperglykemie,

twijgen als kauwstaafjes worden gebruikt, zoals

ontstekingen, malaria, koorts, zweren en virus-

Fagara zanthoxyloides, Randia uliginosa, Streblus

je een neemboom bij je huis hebt staan?' Naast alle eerdergenoemde voordelen van

145

HOOFDSTUK

DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLlMLACH

Is een kauwstaa�e net zo goed als een tandenborstel?

tegenwoordig heel gemakkelijk online hygiënisch

hoofdpijn of wanneer je dorst hebt. Ook moet je

van het neemsap wordt direct in je lichaam opge

verwerkte, vacuümverpakte kauwstaafjes van

geen kauwstaafjes gebruiken als je een hartaan

nomen via de zachte weefsels in je mond. Dit heeft

neem, zoethoutwortel (yashtimadhu) en miswak

doening hebt of een halfzijdige gezichtsverlam

een antibacteriële werking.

te bestellen.

ming (faciale hemiplegie), of als je oorpijn of een

Kauwstaafjes worden meestal geleverd per Uit een klinische studie, gepubliceerd in het

dozijn en zijn vaak nog voordeliger als je een

North American ]oumal ofMedica! Sciences,

paar dozijn tegelijk bestelt. De staafjes die je niet

naar de effectiviteit van het gebruik van kauw

gebruikt, bewaar je op een droge, schone plek.

staafjes en tandenborstels op de gezondheid

oogziekte hebt (je zou dan acuut je dosha vata

Gebruik de borstel: reinig je tanden en kiezen

verhogen).n

door er met het borstelige uiteinde in verticale

Onder al deze omstandigheden is het beter

bewegingen overheen te gaan. Verwijder met de

om je tanden en kiezen te reinigen door ze zacht

borstel achtergebleven stukjes voedsel. Schraap

jes te poetsen met je gewone tandenborstel en wat

er ook voorzichtig mee over je tong. Hiermee

van het tandvlees, blijkt dat de kauwstaaf even

Wanneer gebruik je een kauwstaafje

plantaardig tandpoeder of een Ayurvedische

verminder je de hoeveelheid witte aanslag op je

effectief als en soms nog effectiever is dan een

(en wanneer niet)?

tandpasta.

tong en zorg je voor een frissere adem.

tandenborstel. Uit dit onderzoek blijkt ook dat

De belangrijkste momenten om een kauwstaaf

de kauwstaaf een effectief middel is om tand

te gebruiken zijn direct na het opstaan en kort

plak te verwijderen.9

voordat je naar bed gaat. Omdat het kauwen op

Voordat je een kauwstaafje in je mond neemt, kun

kauwen en borstelen. Tegen de tijd dat je tanden

een staafje neemhout onderdeel is van de preven

je het desgewenst even voorweken in wat water.

en kiezen echt lekker schoon aanvoelen, kan zich

gebruik je een kauwstaafje

Neem de tijd: blijf minstens vijf minuten bijten,

tieve gezondheidszorg, bereik je het beste resultaat

Tien minuten in water van iets meer dan een

een beetje natuurlijk schuim hebben gevormd.

asper Lour en Achyranthes aspera.7 De effectiviteit

als je ook na iedere maaltijd een kauwstaafje

centimeter diepte is genoeg. Dit is niet per se

Dit spoel je eenvoudig weg met wat water.

van kauwstaafjes bij het verzorgen van de mond

gebruikt. ln India gebruiken sommige mensen ook

nodig, maar het heeft het voordeel dat het hout

En klaar ben je!

en het voorkomen van ziektes is zelfs zo groot dat

een zuiverend neemstaafje voordat ze hun

alvast wat zachter is.

de Wereldgezondheidsorganisatie ze aanbeveelt

gebeden zeggen.

Zo bewaar je een kauwstaafje tot het volgende Verwijder de bast: knabbel met je tanden de bast

gebruik

specifieke behoeftes en er zijn omstandigheden

van het eerste stukje van je twijg af (een ruime

Zelfs in de oudste beschavingen wisten mensen a l

natuurlijk wel zo handig als je de juiste boom of

waaronder je even pas op de plaats moet maken

centimeter). Je kunt dit eventueel ook verwijderen

een manier t e ontwikkelen om hun gebit schoon te

struik onder handbereik hebt. Als die toevallig bij

met je preventieve gezondheidsstrategie, of tijde

met een mesje.

houden. Het idee om nylon borstels te gebruiken is

jou in de buurt groeit, is dat ideaal: je kunt dan elke

lijk andere middelen moet inzetten. Gebruik geen

dag je kauwstaafje vers gaan plukken. Kies een twijg

kauwstaafjes als je last hebt van de symptomen van

Begin te kauwen: kauw op de zachtere, minder

name varkenshaar en haar uit de paardenstaart. l n

die zacht en gezond is, zonder blaadjes en knopen.

verkoudheid of griep, zoals koorts, een zere keel,

houtige vezels in het twijgje totdat deze van elkaar

d e middeleeuwen werd i n grote delen van Europa

De twijg moet groen en sappig zijn en ongeveer een

ontstoken slijmvliezen, bronchitis of overgeven.

losraken - als de haren in een borstel. Je 'tanden

een doek met roet en zout gebruikt. Het nadeel

borstel' is nu klaar voor gebruik.

van deze methodes is dat borstels en doeken vocht

als rqiddel voor mondhygiëne.& Bij het kiezen van de juiste kauwstaaf is het

leder van ons heeft natuurlijk zijn eigen

centimeter in doorsnee (zeg maar de dikte van je

Ook moet je geen kauwstaafjes gebruiken bij

pink) en twaalf centimeter lang. Als de twijg niet

aandoeningen van de keel, het verhemelte, de

meer zo zacht en soepel is, maar enigszins uitge

lippen, de tong of de tanden, of wanneer je

droogd, kun je het uiteinde waar je op wilt kauwen

ademhalingsmoeilijkheden hebt.

terug te voeren op het gebruik van dierenhaar, met

kunnen vasthouden, wat de aanwas van bacteriën Laat het speeksel vloeien: blijf kauwen op het borstelige uiteinde en geleidelijk aan zullen de

bevordert. Dit probleem heb je niet met neem, aangezien

sappen uit de vezels zich vermengen met je speek

de vezels van deze boom van nature antibacteriële

volledig droog zijn, zijn niet geschikt als kauwstaaf.

gebruik van kauwstaafjes wanneer je je zwak of

sel en je mond vullen. Als je erg veel speeksel hebt,

eigenschappen hebben. Je kunt daarom een kauw

Alle sappen zijn daar al uit verdwenen.

uitgeput voelt (ongeacht of dit is veroorzaakt door

kun je een deel uitspugen. Je kunt het ook door

staafje zonder bezwaar meerdere keren gebruiken.

te hard werken of door overmatig alcoholgebruik)

slikken, dat kan geen kwaad. Het smaakt bitter,

En als je ze online bestelt, wil je ze zeker niet te

of wanneer je last hebt van indigestie, de hik of

maar heeft een grote medicinale kracht. Een deel

snel weggooien.

24 uur weken in wat water. Twijgen die houtig en

Maar de meesten van ons hebben natuurlijk niet de juiste boom bij de hand. Gelukkig zijn

Verder waarschuwt de Ayurveda tegen het

147

HOOFDSTUK

DE KUNST VAN DE NATUURLlJK STRALENDE GLIMLACH

Om schimmelvorming op gebruikte staafjes te

De combinatie van deze plantaardige poeders

Poets je tanden met de zelfgemaakte pasta.

tong, omdat dit mogelijk slechte adem en tong·

De smaak is zoutig en een beetje bitter en

beslag tegengaat. rs ln de ]ournal of the American

bescherming geeft tegen zowel tandbederf als

wrang. Na het poetsen is je mond heerlijk

Dental Association zijn verschillende artikelen

aandoeningen van je tandvlees. De sesamolie

fris en wakker.

gepubliceerd waarin het reinigen van de tong

voorkomen kun je het laatst gebruikte deel ervan

vormt een krachtig antibacterieel middel dat

afknippen met een plantenschaar. Het is belang rijk dat je je staafje droog bewaart. Net als alle andere natuurlijke materialen gaat hout uiteinde

beschermt de wortels en helpt ze stevig te veran

lijk schimmelen als je het vochtig bewaart. Wat je

keren in je kaak. Als je dit regelmatig gebruikt,

ook kunt doen, is je staafje na gebruik afdrogen met een keukenpapiertje en bewaren op een

positief wordt besproken. ln een artikel uit augustus 2005 concludeert de auteur dat het

voorkom je voortijdige uitval van tanden en

Stap 2: tong schrapen (jihva nirlekhanam)

reinigen van de tong een aantal gebitsklachten

kiezen.

Het reinigen van de tong is een vast onderdeel van

kan helpen voorkomen. Hij bepleit het gebruik

schone en goed geventileerde plek. Een schone

de complete Ayurvedische mondhygiëne. Westerse

van speciale tongschrapers.16

kom is prima, maar zet deze niet vlak bij de

(

tandartsen hadden tot voor kort geen enkele

wasbak. Nog een optie: je kunt ook een speciale

Ayurvedisch tandpoeder

miswakhouder kopen. Die ziet eruit als een pen,

lNGREDlËNTEN

Met even zoeken op het internet zie je al snel

aandacht voor dit deel van de mond. Het reinigen

dat tandartsen in de VS steeds vaker het regel

van de tong is letterlijk: schrapen. Volgens de

matig schoonmaken van de tong aanbevelen als

Ayurvedische teksten verwijder je met een tong

manier om het aantal micro-organismes in de

en je bewaart er een enkele kauwstaaf in.

deel kaneelpoeder

schraper zowel voedselresten als een vieze smaak,

mond te verlagen en parodontale aandoeningen

De houder houdt het staafje goed droog en fris

deel poeder van de schors van de kiespijnboom

plakkerigheid en muffigheid (veroorzaakt door de

te voorkomen.

en voorkomt schimmel. Erg handig om mee op

(ook bekend onder de Engelse naam prickly ash

afzetting van gifstoffen of andere vieze mond

reis te nemen!

bark)13

geuren).14

Vervang om de paar dagen je kauwstaafje,

1/s deel gemberpoeder

Als je eens voor de spiegel gaat staan om je

Zo schraap je je tong Tong schrapen is niet moeilijk te leren. Het is

zo heb je altijd een verse.

1/s deel gemalen zwarte peper

tong goed te bekijken, zie je dat deze best ruw is,

alleen wel belangrijk dat je zorgt voor het goede

1/s deel gemalen Indiase lange peper (Piper nigrum)

Recept voor Ayurvedische tandpoeder

met diepe groeven.'s Nachts als we slapen hopen

'gereedschap'. De Ayurvedische adviezen voor

1/s deel gemalen steenzout (roze Himalayazout)

(2000 jaar oud!)

de gifstoffen (aama) die ons lichaam probeert kwijt

mondhygiëne gaan uit van een U-vormige

Ruwe, biologische sesamolie - genoeg om bij ieder

te raken zich op in deze groeven. ln die zin speelt

schraper. Het blad van de schraper moet licht

Met een kauwstaafje heb je in feite alles wat je

gebruik het poeder tot een pasta te kunnen

ook je tong een rol bij de uitscheiding. Het is

afgerond zijn, zonder scherpe randjes waarmee

nodig hebt om je gebit goed te verzorgen. Poeders

mengen

daarom belangrijk deze afvalstoffen weg te

je je tong zou kunnen beschadigen. Een tong

schrapen en zo je lichaam te verlossen van de

schraper is niet duur; je kunt ze vinden in de

en pasta's zijn daarbij niet per se noodzakelijk. Maar als je wilt, kun je behalve de zorgvuldige

BERElDlNGSWlJZE

gifstoffen. Omdat de mondholte warm en vochtig

apotheek, bij natuurvoedingswinkels en bij

Meng alle droge ingrediënten goed door elkaar

is en de tong zo'n ruw oppervlak heeft, met zulke

diverse online winkels.

vlees nog extra verzorgen met wat plantaardig

en bewaar in een luchtdichte verpakking

diepe groeven, is dit een ideale omgeving voor de

tandpoeder.

(bij voorkeur van glas of aardewerk, liever niet

aanwas van micro-organismes (krimi) en bio-afval.

winkel ziet, zijn vaak van kunststof of roestvrij

van metaal of plastic).

Als je dit dagelijks wegschraapt met een antimicro

staal. Roestvrij staal is op zich geschikt voor de

Direct voor gebruik doe je ongeveer een halve

afkomstig uit de Sushrita Samhita, een van de drie

biële metalen tongschraper houd je je mond fris en

mechanische verplaatsing van afzettingen op de

theelepel van het mengsel in de palm van je

voorkom je infecties.

tong. Dit metaal wordt echter niet vermeld in de

belangrijkste klassieke Ayurvedische geschriften.12

hand of in een aardewerk schaaltje dat je

Het is een eenvoudig recept, en de meeste

nergens anders voor gebruikt. Voeg twee

den jaren een goede gewoonte. ln het Westen

van de medicinale eigenschappen van goud, zilver,

ingrediënten heb je waarschijnlijk al in je keuken

druppels sesamolie toe en meng tot een pasta

komt het nu ook steeds meer in de belangstelling.

koper, tin en messing.17

of je tuin. En anders zijn ze eenvoudig online

met je borstel (natuurlijk kauwstaafje of nylon

ln de VS heeft de American Dental Association

verkrijgbaar.

tandenborstel).

zich uitgesproken voor het schoonmaken van de

reiniging met je twijgborsteltje je gebit en tand

lk heb een recept voor een traditioneel mengsel dat stamt uit de tweede eeuw. Het is

Het schrapen van de tong is in India al duizen

De tongschrapers die je tegenwoordig in de

klassieke teksten. Wel vind je daar vermeldingen

lk heb de metalen hierboven in volgorde van effectiviteit gezet. Mijn advies is om ten minste te

149

HOOFDSTUK

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLlMLACH

gaan voor koper. Om te zien waarom de Ayurvedi

Moet je de patronen op je tong analyseren?

sche wijzen metalen als goud, zilver en koper

Sommige geneeskundigen en zelfs sommige

aanbevelen, zie tabel 16.

studenten van de Ayurveda zijn voorstanders van

lk houd het voor nu even op koperen tong

het analyseren van de patronen die door gifstoffen

schrapers, die wat betaalbaarder zijn dan schrapers

op de tong worden gevormd. Dat zou een indicatie

TABEL

16 Voordelen van metalen tongschrapers Bijzondere eigenschappen

Metaal

Sanskriet

Effect op dosha's

Goud (of verguld)

Swarna

Brengt drie

Niet giftig, ontgiftend, verjongt de

dosha's in bal ans.

ogen (gezichtsvermogen), het hart,

van goud of zilver (of zelfs vergulde of verzilverde).

kunnen geven van je gezondheidstoestand. lk ben

Voor meer informatie over het gebruik van koper,

hier geen voorstander van, en vind er ook niets

het geheugen en de intelligentie,

zilver en goud, zie bijlage 3: Gids voor mondhygiëne.

over terug in de Ayurvedische teksten (dit gebruik

werkt als afrodisiacum.

Net als goud en zilver heeft koper eigenschappen

is afkomstig uit de traditionele Chinese genees

die helpen bij het verwijderen van gifstoffen

kunde, niet uit de Ayurvedische geschriften). Als je

(lekhana). Koperen tongschrapers zijn in het

versterkt alle zeven

Brengt voorname-

Niet giftig,

een witte laag aanslag op je tong ziet, haal je die er

lijk vata en pitta in

weefsels, gaat veroudering tegen.

Westen eenvoudig verkrijgbaar, vergulde en

direct af met behulp van je tongschraper. Dat is

balans.

verzilverde misschien wat minder.

wat ik mijn studenten aanraad, en met mij de

ln de Ayurvedische wetenschap is koper zoet,

wijzen van de Ayurveda. Waarom zou je die

Zilver (of verzilverd)

Koper

Rajata

Tam ra

Brengt vo oral

Niet giftig, geneest zweren en hardnekkige huidaandoeningen.

wrang en bitter van smaak en heeft het het ver

patronen nader bekijken? Als de tong beslagen is,

pitta en kapha

mogen koel te zijn. Dat maakt het een krachtig

zijn er gifstoffen aanwezig. En de Ayurvedische

in balans.

middel om pitta in balans te krijgen. Omdat koper

wetenschap leert dat die gifstoffen door je hele

ook de kwaliteit van lichtheid heeft, is het een

lichaam circuleren. Ze zetten zich niet vast op een

goed tegenwicht tegen de natuurlijke zwaarte

specifiek deel van je lichaam. De plek op de tong

van kapha.

waar je die gifstoffen aantreft, zegt niets over

Kpper heeft ook een geneeskrachtig effect op zweertjes op de tong en in de mond waar het mee in aanraking komt. ln de Ayurveda heet dit ropana,

Pittala

Brengt vooral

Voorname lijk goed voor het gezichts

pitta en kapha

vermogen (op dit moment niet in de

in balans.

handel).

Brengt vooral

Vermindert voornamelijk kapha en vet,

kapha in balans.

bevordert het gezichtsvermogen

eventuele andere organen waar je die stof zou kunnen aantreffen.

Tin

Van ga

Als je nog meer gevaarlijke gifstoffen uit je

wat staat voor iets wat'invult' of'verzegelt'.

systeem wilt lozen, raden de wijzen je aan om

Ik gebruik zelf ook een koperen tongschraper,

gedurende een redelijke tijd te vasten. Door vasten

want ik vind het een fijn idee dat mijn smaak

geef je je eigen spijsverteringsvuur (agni) de kans

papillen in aanraking komen met een metaal waar

om eventuele gifstoffen in je lichaam te meta

een heilzame werking van uitgaat.

boliseren of te verwerken. Na een periode van

Begrijp alsjeblieft goed dat de positieve eigen

Messing

vasten ziet je tong er vanzelf een stuk schoner uit;

lichaams-

(op dit moment niet in de handel).

Stap 3: Ayurvedische mondspoeling (gandush ofkaval)

diënten dragen bij aan de instandhouding van een uitstekende orale gezondheid en ondersteunen de

schappen van de metalen in tabel 16 niet betekenen

er zijn simpelweg minder gifstoffen in je lichaam

De meest innovatieve Ayurvedische bijdrage aan

genezing en ontwikkeling van tanden, tandvlees

dat ze geschikt zijn voor inwendig gebruik. 18 lk

aanwezig. Voor meer informatie over speciale

de mondhygiëne is het concept van het spoelen

en.verbindende weefsels. Ayurvedische mond

herhaal: slik geen koper, zilver ofgoud door, in welke

ontgiftingsprotocollen, zie bijlage 4: Ayurvedische

van de mond. Mondspoelmiddelen naar Ayurve

spoelmiddelen hebben niet alleen een verjongend

vorm dan ook. Voor uitwendig gebruik, zoals bij

voedingsadviezen.

disch recept worden al honderden jaren onder·

effect op de mond en de keel, ze dragen ook bij aan

een tongschraper, kan het nog wel verschil maken

zocht en zijn vanzelfsprekend honderd procent

de gezondheid van het hele lichaam. Veel ervan kun

welk metaal je gebruikt.

natuurlijk. Ze worden gemaakt van uitgelezen

je gewoon thuis maken, veelal met ingrediënten uit

medicinale oliën en kruidenaftreksels met een

je eigen tuin. Voor recepten, zie bijlage 3: Gids voor

versterkende werking op het gebit. Deze ingre-

mondhygiëne.

ISO

HOOFDSTUK

Wat zit er eigenlijk in dat commerciële mondwater?

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

dat we de hele planeet zijn gaan desinfecteren. We doen niets liever dan onszelf en onze omgeving

Ingrediënt

Functie

Mogelijke neveneffecten

Alcohol

Antiseptisch,

Uitdroging en aantasting van de mondslijmvliezen,

antibacterieel

veranderde pH-waarden in mond en keel, bevordering

afsoppen en schoonpoetsen. We hebben de oorlog verklaard aan de ziektekiemen, maar dat heeft er

Ondanks de mooie woorden in de reclame

niet toe geleid dat ziektes zijn uitgeroeid of zelfs

voor al die producten die zo goed zouden zijn

maar significant verminderd. ln plaats daarvan

voor je gebit en je tandvlees, vormen diezelfde

hebben we een onbalans veroorzaakt. In de strijd

producten ook een risicofactor voor andere,

tegen ziektekiemen hebben we ook allerlei bacteriën

kritieke aspecten van de gezondheid. In tabel

gedood die ons beschermen, waardoor nog

17, op basis van informatie van de website

schadelijker en complexer bacteriën vrij spel

The Ecologist, vind je een overzicht van ingre

hebben gekregen. Mijn voorstel: spoel die anti

diënten die vaak voorkomen in commerciële

septische mondwatertjes maar door het toilet!

mondwaters, met daarbij de reden dat ze

TABEL 17 Functie en effect van veelvoorkomende ingrediënten in mondwater

leeft vies en al even gevaarlijk is. Ons antwoord is

van mond· en keelkanker. Sorbitol

Poloxameer 407

lk ben niet de enige die er zo over denkt.

Zoetstof,

Geen direct risico, maar bij inwendig gebruik kans op

anti-tandsteen

opgeblazen gevoel en diarree.

Oppervlakte-actief,

Mogelijk vervuild met stoffen die geassocieerd worden

detergent,

met borstkanker.

filmvormend

daarin zitten en wat hun mogelijke onbedoelde

C. Norman Shealy, een Amerikaanse neurochirurg

neveneffecten zijn.21

en voorstander van een holistische benadering van

Benzoëzuur,

Conserveermiddel,

Allergische en overgevoeligheidsreacties, na blootstel! ing

de geneeskunde, heeft zich op de televisie in

natrium

antibacterieel

aan beide stoffen via de mond, huid of ademhaling zijn

bliceerd in het blad Free Radical Biology and

duidelijke bewoordingen uitgesproken tegen

benzoaat

Medicine, blijkt dat het gebruik van populaire

commerciële mondwaters. Hij zei: 'Spoelen met

Uit een ander onderzoek, in 2013 gepu

commerciële mondwaters die chloorhexidine

antiseptisch mondwater is een van de schadelijkste

bevatten (een krachtig antiseptisch en desinfec

dingen die mensen zichzelf aandoen. Dit doodt

teren� middel) kan leiden tot verhoogde bloed

belangrijke goede bacteriën in je mond. Inderdaad,

druk. Bij dagelijks gebruik kan het zelfs de kans

net als de rest van het spijsverteringssysteem zit je

op hartaanvallen en beroertes verhogen.2z

mond vol goede bacteriën.'19 Shealy legde daarna

galbulten, astma, rinitis en anafylactische shock gerap porteerd.

Natriumfluoride

Antibacterieel

Gevlekte en vergeelde tanden, met name van kinderen, botontkalking die kan leiden tot osteoporose, allergische en overgevoeligheidsreacties, misselijkheid, braken, epigastrische pijn en diarree bij inwendig gebruik.

nog uit dat die goede bacteriën verantwoordelijk

zijn voor de omzetting van nitraten in stikstof oxide, dat van levensbelang is in de regulering

Menthol

Geurstof,

Irritaties van de huid, ogen en luchtwegen.

antiseptisch

van de bloedsomloop, energievoorziening voor Populaire commerciële mondwaters daaren

de cellen, de bloeddruk en een gezond afweer

tegen zijn alleen maar antiseptisch. Ze hebben

systeem. Hij voegde daaraan toe: 'lk vraag me af

maar een enkel doel: het bestrijden van ziekte

hoeveel van de veertig procent Amerikanen met

effecten hebben. De belangrijkste ingrediënten

en ook meer dan de som van die delen. Het Ayur

kiemen. De collectieve fobie voor ziektekiemen

hoge bloeddruk dit soort dodelijke antiseptische

hiervan zijn sesamolie en water. Inderdaad:

vedisch advies bij het spoelen van de mond is om,

in onze maatschappij komt naar mijn idee voort

mondwaters gebruiken.'20

olie en water! Honderd procent natuurlijk en

afhankelijk van wat je wilt bereiken, ofwel water

honderd procent effectief.

ofwel olie te gebruiken. Eventuele problemen in je

uit de angst voor gezondheidsklachten die we niet

De grote kracht van de Ayurveda is altijd

mondholte zijn een reflectie van problemen elders

begrijpen en niet kunnen beheersen. Die angst is

Ayurvedische alternatieven

ontaard in een soort collectief waanbeeld dat de

Ik ben dankbaar dat de Ayurvedische wetenschap

geweest dat het kijkt naar de hele mens. We zijn

in je lichaam, en die zijn op zich weer een teken

wereld onveilig is en dat alles wat in die wereld

alternatieven biedt die geen schadelijke neven-

meer dan de afzonderlijke delen van ons lichaam

van een verstoorde balans in een of meer dosha's.

153

HOOFDSTUK

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

En net zoals er drie dosha's zijn, zijn er drie opties

delen van deze huisgemaakte spoeldrankjes zijn.

bij het spoelen van de mond.

Probeer ze, en je zult het verschil merken. Beter nog: je zult het verschil proeven! Het zou zomaar

ring en een positief effect op je uiterlijke schoon

maar zet er niet te veel kracht achter. De vloei

heid in het pakket.

stof doet zijn werk toch wel. Laat de vloeistof

En wat betreft het in toom houden van de

net zolang rondgaan totdat die gaat schuimen

Spoelen met koel water: dit is vooral effectief als

kunnen dat je nooit meer een antiseptisch mond

bacteriën in je mond: ook dat doe je met sesam

je te maken hebt met een geagiteerde dosha pitta.

water wilt kopen.

olie. Daarmee verminder je tandbederf en de

vermengd met speeksel en luchtbelletjes) -

vorming van tandplak.

meestal na een tot drie minuten. Het is niet

Je mond voelt dan heet en droog aan. Met koel water verwijder je gifstoffen en verminder je de

Zo werkt sesamolie

kans op chronische dorst. De mondholte gaat

In India heet sesamolie tila-olie. De Ayurvedische

Twee Ayurvedische spoeltechnieken

fris en licht aanvoelen.

wijzen zien dit als de beste krachtgevende olie.

Spoelen met lauwwarm water: clit helpt de on

balans in kapha te herstellen, die zich laat voelen

bij het spoelen van de mond

en lichter van kleur wordt (de vloeistof raakt

bewezen dat langer doorgaan nut heeft; het is ook vermoeiend en lastig vol te houden. Waar het om

ln de Ayurvedische mondverzorging zijn er twee

gaat, is de herhaling, het consequent dagelijks

Sesamolie heeft een blijvend effect op het uit

verschillende spoeltechnieken. Als je regelmatig

toepassen van deze techniek, niet de duur van

houdingsvermogen van het lichaam.24

spoelt, zorgen beide technieken voor verjonging

iedere individuele spoelbeurt.

Ik heb al eerder gezegd dat sesamolie een

en bescherming van de mondholte. Ze zijn vooral

als zwaarheid of plakkerigheid in de mond.

uitstekende - in feite: de beste - olie is voor het

bekend onder hun Engelse namen, die nogal sterk

Beide technieken zijn eenvoudig te doen, ook

Spoelen met lauwwarm water verlicht het plak

herstellen van de vata-balans. Daar wil ik nog aan

op elkaar lijken: oil pooling en oil pulling.

door kinderen mits ze oud genoeg zijn om de

kerige gevoel op de tong, verbetert de werking van

toevoegen dat het geen agiterend effect heeft op

je smaakzintuigen en verlost je van het gevoel dat

aanwijzingen van hun ouders op te volgen.

kapha en maar een heel klein beetje de dosha pitta

Oil pooling (gandusha): bij deze techniek vul je de

je mond vol viezigheid zit. Spoelen met warm

verhoogt. Om die reden is het een uitstekende olie

hele mondholte met vloeistof (meestal olie) totdat

sesamolie - zoals gezegd, dit is wat je bij voorkeur

water geeft een gevoel van lichtheid in de mond

om mee te spoelen. De meeste oliën en vetten

je wangen er een beetje bol van staan. Dit houd je

gebruikt - maar het mag ook een andere vloeistof

holte.

dempen het agni in de slijmvliezen van de mond,

vast totdat je ogen beginnen te tranen. Meestal

zijn die door de Ayurveda wordt aanbevolen. De

Een geschikte vloeistof om mee te spoelen is

maar sesamolie versterkt dit juist. Daardoor ver

begint dat na drie tot vijf minuten. Geen zorg, je

beste temperatuur voor de vloeistof is kamer

Spoel�n met sesamolie: het Ayurvedisch advies

sterkt het het metabolisme in het lichaam en biedt

gaat er niet echt van huilen. Wat er gebeurt, is dat

temperatuur in de warme maanden en iets

is om'te spoelen met biologische, ruwe, koudge

het de mond op natuurlijke wijze bescherming

er druk komt te staan op de traanbuizen, die dan

warmer als het buiten koud is. Als je kiest voor oil

perste sesamolie wanneer sprake is van een on

tegen schadelijke microben (krimi).

een traantje lekken in je ogen. Laat de opgehoopte

pulling, zorg dan dat je niet meer vloeistof ge

(pooled) vloeistof niet circuleren in je mond, en slik

bruikt dan je prettig vindt. Als het nodig is, kun je altij d nog een beetje meer nemen.

balans in de dosha vata. Deze kan zich manifeste

Bij alle Ayurvedische lichaamsbehandelingen

ren als pijn of gevoeligheid in de kaak. Dit soort

met sesamolie gebruik je alleen biologische, koud

deze ook vooral niet door. Doordat je hele mon d

pijn verdwijnt wanneer je regelmatig spoelt met

geperste olie. Een paar belangrijke tips: gebruik

vol vloeistof zit, kan deze zijn geneeskrachtige

sesamolie.23 Spoelen met sesamolie is ook uitste

nooit olie die meer dan een jaar oud is, gebruik

werking op de mondslijmvliezen en het tandvlees

raken dan je had verwacht, spuug je de vloeistof

kend voor mensen die in hun werk veel moeten

geen olie die ranzig is geworden en bewaar sesam

uitoefenen.

gewoon uit. Forceer jezelf niet. Ook als je een

spreken of zingen, zoals leraren of verkopers.

olie nooit in de koelkast.

Spoelen met olie versterkt namelijk de kaak spieren en het kaakgewricht.

Zeg maar vast dag tegen je commerciële,

Als je mond- en kaakspieren eerder vermoeid

kokhalsreactie krijgt, spuug je onmiddellijk de Oil pulling (kavala dhaarna): bij deze techniek

antiseptische mondwatertjes op basis van chloor

neem je een kleinere hoeveelheid vloeistof in je

vloeistof uit. Als je een keer per dag spoelt, is de beste tijd

hexidine en hallo tegen de echte Ayurvedische,

mond (een of twee eetlepels voor volwassenen en

om dit te doen direct na het opstaan. Als je twee

Er zijn natuurlijk nog meer opties als je je mond

biologische en honderd procent natuurlijke mond

een of twee theelepels voor kinderen). Bij het

keer per dag spoelt, doe je dit ook vlak voordat je

wilt spoelen. In bijlage 3 (Gids voor mondhygiëne)

spoeling. Spoelen met ruwe sesamolie versterkt je

spoelen laat je de vloeistof rondgaan door je mond

naar bed gaat. Spoel altijd op een lege maag of ten

vind je nog meer recepten met natuurlijke ingredi

tandvlees, verbetert je stem en versterkt de spieren

zodat deze in aanraking komt met alle oppervlak

minste drie uur na de maaltijd. Als je wilt, kun je

enten zoals Baba me die heeft geleerd. Ik stel voor

van je gezicht. Jazeker, bij het spoelen met sesam

ken in de mondholte, inclusief in de ruimte tussen

wel wat water drinken voordat je spoelt, maar eten

dat je even de tijd neemt om te lezen wat de voor-

olie zitten vanzelf ook het tegengaan van veroude-

de tanden. Houd de vloeistof goed in beweging,

vlak voor het spoelen is niet de bedoeling.

154

155

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

HOOFDSTUK 4

ln de drie stappen van de Ayurvedische mond

bestaat, is er nog nooit iemand overleden of zelfs

ln 2011 deden een aantal van deze onder

Ayurvedische spoeldrank heeft een versterkend

hygiëne is het spoelen van de mond de derde stap

maar ziek geworden van het spoelen met olie.

zoekers een evaluatie van de antibacteriële

effect op je weerstand. lk heb zelf veel te danken

na tandenpoetsen en tong schrapen. Volg de drie

Maak je dus geen zorgen, als je de aanwijzingen

werkzaamheid van sesamolie, waarbij - opnieuw

aan dit ochtendritueel. lk werk fulltime als leraar

stappen altijd in deze volgorde: poetsen, schrapen,

goed opvolgt is dit een veilige, niet-schadelijke

- bleek dat de olie even effectief is als mond

en spreek veel in het openbaar. Het zal je zijn

spoelen. Vergelijk het maar met de manier waarop

gewoonte, zonder bekende neveneffecten, maar

spoeling met chloorhexidine. 27

opgevallen dat ik vrij uitgesproken meningen

je het huis schoonmaakt: eerst verwijder je de

met fantastische resultaten!

spinnenwebben van de muur, dan veeg je het stof van de meubels en pas dan stofzuig je het tapijt.

Waar de onderzoekers natuurlijk weer niet naar keken, was het algehele gezondheidseffect

Goed nieuws over oil pulling

uitdraag. Daarbij moet mijn stem krachtig zijn. Er zijn dagen dat ik tien tot twaalf uur non-stop

op lange termijn tussen de jongens die sesamolie

aan het woord ben, zonder dat mijn stem me in de

Het stof dat bij de eerste twee stappen neerdaalt,

Nog niet zolang geleden heeft de populariteit van

gebruikten en degenen die spoelden met chloor

steek laat. Niet alleen dat, maar ik heb ook een

ruim je op bij de laatste stap. En zo is het spoelen

oil pulling een ongelooflijke vlucht genomen. En

hexidine.

gezond stel tanden en kiezen. lk ben ervan over

ook altijd de afsluiter van de mondhygiëne.

net als zovele andere trends die met gezondheid

De ziektekiementheorie en de verschillende

te maken hebben, zijn er evenveel voorstanders

manieren waarop deze zijn plek heeft gevonden in

als tegenstanders.

de westerse geneeskunde en de Ayurveda zijn een

Maar neem dit niet zomaar van mij aan. lk

goed voorbeeld van hoe een en dezelfde waarheid

nodig je uit om je eigen onderzoek te doen en uit de eerste hand te ervaren wat de voordelen zijn.

Ook belangrijk om te onthouden: slik de spoelvloeistof niet door. De gifstoffen en ziekte kiemen die tijdens het spoelen uit je mond worden

Je hoeft maar even 'oil pulling' als zoekterm

tuigd dat ik dit te danken heb aan mijn gewoonte om iedere ochtend te spoelen met sesamolie.

verwijderd, komen namelijk in de vloeistof terecht.

in te typen op internet en je vindt honderden

op verschillende manieren kan worden geïnterpre

En: als je spoelt met olie, spoel dan nog even

sites die deze oude techniek bejubelen. Als je

teerd en toegepast - bij de ene manier staan

de fans moet geloven, kun je er zo'n beetje alle

harmonie en acceptatie van de waarheid centraal,

geneeskunst zorgt ervoor dat het lichaam geen

na met lauw water om de laatste restjes olie te

Het Ayurvedische stelsel van gezondheid en

verwijderen. De reden hiervoor is dezelfde als die

mogelijke ziektes mee genezen. Tegenstanders

bij de andere maakt men zich los van de waarheid.

kaalgeslagen landschap wordt, vol nare bijwerkin

waarom je de olie niet moet doorslikken.

zijn al even makkelijk te vinden - onder hen ook

Ziektekiemen zijn een onlosmakelijk onderdeel

gen en secundaire aandoeningen die een aanslag

een aantal die als vanzelfsprekend alles afwijzen

van het universum. In de Ayurveda ligt de nadruk

zijn op de vitaliteit en de essentie van het leven.

uitgespoeld, kun je gaan eten wanneer je maar

wat niet afkomstig is van de farmaceutische

op het versterken van de weerstand van het

Natuurlijk zijn er noodsituaties waarin het doden

wilt. Je zult vast merken dat je er veel meer smaak

industrie.

individu, niet op het herkennen en vernietigen

van ziektekiemen onvermijdelijk is, maar over het

van ziekteverwekkers.

algemeen streeft de Ayurveda eerder naar het

Nadat je je mond nog een keer met water hebt

van hebt! Het spoelen van de mond is niet voor iedereen

lk zou niet durven beweren dat je met oil pulling alles kunt genezen, maar ik weet wel uit

In de woorden van de Ayurvedische vaidya's

veranderen van onze relatie met ziektekiemen dan naar het uitroeien van die ziektekiemen.

of onder alle omstandigheden aan te bevelen. ln

eigen ervaring dat het een krachtig middel is. Laat

R.H. Singh en ).S. Tripathi: 'Een van de therapeuti

de Ayurvedische teksten staat dat je beter niet

ik ter ondersteuning eens twee wetenschappelijke

sche strategieën in de Ayurvedische geneeskunde

kunt spoelen wanneer je koorts hebt, of een ont

onderzoeken citeren die dit bevestigen. De eerste,

is het versterken van de algehele natuurlijke weer

de helpers en hergebruikers van de Natuur. We

steking in enig deel van je lichaam. Dit geldt ook

uit 2009, betreft een gerandomiseerd, driedubbel

stand van het lichaam tegen datgene wat een

hoeven ze niet op een voetstuk te zetten, maar we

wanneer je een zere keel, griep of een verkoudheid

blind onderzoek met controlegroep (dit zijn

ziekte veroorzaakt, niet het neutraliseren van de

hoeven er ook niet bang voor te zijn. Erken dat ze

hebt. Het spoelen van de mond wordt afgeraden

termen die ik hier niet ga uitleggen, maar door

ziekteveroorzaker. Dit is het verschil tussen de

bestaan, leer ze kennen en begrijpen (zoals dat ook

aan iedereen die vergif heeft binnengekregen of

wetenschappers heel belangrijk worden gevon

kern van de therapeutische aanpak van de Ayur

in de Ayurvedische wetenschap is gebeurd) en laat

last heeft van flauwvallen, een bloedingsstoornis,

den). De onderzoekers ontdekten dat oil pulling

veda en de moderne geneeskunde, die zich vooral

ze vervolgens met rust zodat ze hun werk kunnen

een oogontsteking of constipatie. Nadat deze

met sesamolie even effectief was als mondwater

richt op de directe aanval op de ziekteveroorzakers

doen. Werk zelf zo hard als je kunt aan je innerlijke

aandoeningen zijn genezen, kan het spoelen

op basis van chloorhexidine bij het verminderen

met behulp van chemotherapeutische geneesmid

afweersysteem door zo goed mogelijk te eten en

delen.'28

een zo goed mogelijke levensstijl. Dat is wat we

natuurlijk weer worden hervat.25 Op zich is mond spoelen absoluut niet gevaar lijk. In de duizenden jaren dat de Ayurveda

156

van het aantal micro-organismes, tandplak en

Ziektekiemen bestaan niet voor niets. Ze zijn

tandplak-gerelateerde tandvleesontsteking bij

Het laatste woord is altijd aan de Natuur.

leren uit de shastra's, de oude gezaghebbende

een groep jongens in de adolescentieleeftijd.26

De gewoonte om je mond te spoelen met

teksten van de Ayurveda.

1 57

DE KUNST VAN DE NATUURLl)K STRALENDE GLIMLACH

HOOFDSTUK 4

De voordelen van dagelijks spoelen van de mond

Een gezonde mondholte is dan weer onderdeel

niveau te houden. Zo ga je de productie van

daardoor ontstaan - niet wordt verholpen, zal de

De dagelijkse Ayurvedische mondspoelroutine

van de algehele gezondheid. lk wil aan de drie

aama tegen. Aanwijzingen hiervoor zijn op

afzet van tandplak onverminderd doorgaan.

heeft zowel een preventief als een geneeskrachtig

stappen van de mondhygiëne nog twee stappen

verschillende plekken in dit boek te vinden,

effect en is zo eenvoudig dat het niet moeilijk is

toevoegen om het plaatje compleet te maken. De

met name in hoofdstuk 2 en 6.

aan

te leren of vol te houden. De voordelen uit

lokale pathologie van de mondholte, ze zijn onder

in klassieke Ayurvedische teksten. 29

•

Strategisch eten: dit wil zeggen dat je bij iedere

lichaam en al zijn processen, ziet de Ayurveda het

deel van een systemisch probleem. Daarom voegt

maaltijd zorgvuldig afweegt wat je eet, daarbij

lichaam als een organisch en onreduceerbaar geheel,

de Ayurveda in het streven naar een gezonde

rekening houdend met het seizoen, je

waarin alles met alles is verbonden. Wanneer door

Maakt een eind aan vieze mondgeur -

mondholte nog twee stappen toe. En omdat ik de

dosha-balans en de regels ten aanzien van

heel het lichaam het aama-niveau toeneemt, zal er

verwijdert bacteriën en verfrist de mondholte

eerste drie stappen zo belangrijk vind, herhaal ik

voedselcombinaties. Zo ga je indigestie en de

op den duur sprake zijn van blokkades van een of

met natuurlijke ingrediënten.

ze hier voordat ik de twee nieuwe stappen toevoeg.

vorming van aarna tegen. Dit wordt uitvoerig

meer srota's (de biokanalen die door het hele

besproken in hoofdstuk 6.

lichaam lopen, zie hoofdstuk 3). Als de voedingsstof

ls goed voor tanden en kiezen - verankert het gebit stevig in de kaak, beschermt tegen gaatjes

•

reine structuur, die losstaat van de rest van het

oorzaken van tandbederfliggen niet alleen in de

het rijtje hieronder staan allemaal beschreven

ln tegenstelling tot de conventionele tandheel kunde, die het gebit benadert als was het een soeve

fen de tanden en de botten niet weten te bereiken, is

Tandenpoetsen, ofwel biomechanisch

en verlicht gevoeligheid voor warm en koud.

reinigen: de eerste stap in de eerder besproken

Versterkt de kaak - helpt aandoeningen aan

De laatste twee punten in de lijst zijn natuurlijk de

tandbederf het onvermijdelijke resultaat. Dit is een

lijst - een grondige mechanische reiniging van

twee nieuwe die we hier toevoegen. Een uitvoerige

van de redenen waarom het zo belangrijk is onze

het kaakgewricht te voorkomen.

gebit en tandvlees met behulp van plantaardige

bespreking hiervan vind je in hoofdstuk 6, maar ik

lichamen vrij van gifstoffen te houden.

Versterkt de stem - voorkomt heesheid en

kauwstaafjes, waarbij voedselresten worden

wil er hier alvast een paar dingen over zeggen.

stemverlies en heeft een positief effect op

verwijderd.

Daarbij komt nog dat als het fysieke systeem niet wordt gecompromitteerd door gifstoffen, de

zowel volume als toonhoogte.

Aama en de gezonde mond

Versterkt de aangezichtsspieren - voorkomt

Tong schrapen, ofwel uitscheiding van aama:

In de Ayurvedische visie zijn we niet wat we eten,

micro-organismes van zich af te slaan. Op ieder

ri�pels!

de tweede stap, waarbij neergeslagen aama

maar wat we kunnen verteren. En om heel precies

gegeven moment bevinden zich miljoenen bacteriën

Verbetert de smaakwaarneming - vergroot het

wordt verwijderd door middel van het

te zijn: we zijn ook wat we niet weten te verteren

in de mondholte. Het aantal orale microben in de

vermogen om subtielere smaken waar te

lokale afweer in de mond prima in staat is de

schrapen van de tong en het gebruik van bitter

(zie hoofdstuk 3). Onverteerd of onvoldoende

gemiddelde mond wordt wel geschat op twintig

nemen en ondersteunt de behandeling van

smakende (anti-aama) plantaardige producten

verwerkt voedsel veroorzaakt aama. Als ongewenst

miljard. Met behulp van de Ayurvedische weten

anorexia.

zoals neem, die gifstoffen direct aanpakken.

nevenproduct van de spijsvertering blijft aama

schap kun je leren om minder bang te zijn van

aanwezig in het lichaam en circuleert het door ons

deze bacteriën en zelfs zo te gaan eten dat je

•

Voorkomt uitdroging - hydrateert zowel de

•

Verbetert de afweer - minder kans dat je

de derde stap op de eerder besproken lijst en

later ziek wordt.

een manier om het vermogen van de mond

keel als de lippen.

Mond spoelen, ofwel escalatie van de afweer:

hele fysieke systeem. Het is deze gifstof die zich op

afweer tegen bacteriële aanvallen sterker wordt.

onze tanden en kiezen vastzet.

De Ayurveda leert ons dat deze bacteriën alleen in

Als een plakkerige, zachte en vaak groezelige

actie komen wanneer de opbouw van gifstoffen de

holte om microbiële kolonisatie te weerstaan

substantie zet aama zich af op de rand van ons

afweer vermindert. Dus in plaats van je druk te

Alles voor een gezond gebit

doordat de weerstand wordt versterkt met

tandvlees. Als deze tandplak na verloop van tijd

maken hoe je de bacteriën om zeep helpt, kun je je

behulp van diverse heilzame en verzachtende

hard wordt, wordt het tandsteen genoemd.

aandacht beter richten op gezonde voedingskeu

Nu we alle drie stappen van de mondhygiëne

mondspoeldranken.

hebben besproken, doen we even een stapje terug en kijken we naar het grote plaatje. Dan past de

Dagelijks poetsen en flossen en zelfs regelmatige schoonmaakbeurten door de tandarts of mond

verbeteren van je spijsvertering zorgt voor een gezond gebit is met recht revolutionair te noemen.

De spijsvertering corrigeren: dit wil zeggen

hygiënist zijn geen afdoende middel tegen tand

mondhygiëne binnen de Ayurveda binnen het

dat je al het mogelijke doet om het spijsver

plak. Zolang het onderliggende probleem - een

streven naar gezondheid van de mondholte.

teringsproces te corrigeren of op zijn optimale

verstoorde spijsvertering en de gifstoffen die

zes. Het Ayurvedisch standpunt dat je door het

Het enige voedingsadvies voor een gezonde mond dat een westerse tandarts je ooit zal geven,

159

DE KUNST VAN DE NATUURLIJK STRALENDE GLIMLACH

HOOFDSTUK 4

Voor gezond tandvlees

Vlees: herten- of geitenvlees (met name in een

is om geen suiker te eten. Suiker is volgens de

hele lichaam. De Ayurvedische aanpak is subtiel

tandarts namelijk hetgeen waar de bacteriën op

omdat daarbij niet in de eerste plaats wordt

•

Granen: volkorentarwe en basmatirijst.

afkomen. lk ken veel mensen die dit moderne

gekeken naar de tandsteen zelf of de mond waarin

•

Peulvruchten: linzen, urdboontjes

•

Zuivel: verse koemelk, ongezouten boter, ghee.

advies voor gezondere tanden hebben opgevolgd

de tandsteen wordt aangetroffen, maar naar de

(black gram, Vigna mungo) en mungboontjes

•

Fruit: zoete, rijpe mango, granaatappel, dadels,

door volledig te stoppen met het eten van suiker.

kernoorzaak van de formatie van tandsteen: onze

(green gram, Vigna radiata).

Helaas krijgen ook zij gaatjes.

gecompromitteerde spijsvertering.

Ze vermijden dan wel het eten van suiker,

•

Als we streven naar de perfecte gezondheid van

maar dat is niet genoeg om de aanmaak van gif

onze mond, is het Ayurvedisch advies om ons de

•

Noten en zaden: sesamzaad (tila).

vlees, kip.

•

Groente: waspompoen (winter melon),

voor een gezonde spijsvertering. Als we dit doen,

mogelijk gemaakt, daar spelen ook de gifstoffen

zal ons lichaam geen aama produceren (de voor

(vers of gedroogd) en amalaki ofwel amla

een rol bij. Zelfs als je nooit meer suiker eet, eet je

loper van tandplak en tandsteen).

(Indiase kruisbes).

gezond tandvlees

selcombinaties. Zo blijf je je spijsverteringscyclus

Het is van groot belang dat we ons voedsel zorg

verstoren en zo blijft je lichaam gifstoffen aan

vuldig uitkiezen, niet alleen vanuit het oogpunt

maken - suiker of geen suiker.

van voedingswaarde, maar ook met betrekking tot

Gelukkig hebben we de Ayurvedische visie op

• •

•

onregelmatige tijden, of kies je de verkeerde voed

aubergine, ui (niet rauw).

Zui vel: ghee of geklaarde boter van koemelk.

gezonde eetgewoontes aan te wennen die zorgen

Ayurvedisch dieet voor een gezond gebit en

amalaki ofwel amla (Indiase kruisbes).

Vlees: goed gegaard, mals herten- of geiten

stoffen te stoppen. De aanwas van bacteriën in

misschien nog altijd voedsel dat zwaar is en moei

soep of zelfgetrokken bouillon), kip, krab.

•

de mond wordt namelijk niet alleen door suiker

lijk te verteren. Misschien eet je nog steeds op

•

Zoetstoffen: suikerriet, jaggery (ongeraffineerde

rietsuiker), honing.

Fruit: granaatappels, dadels, banaan, vijgen •

Specerijen: knoflook (gebakken in ghee).

Noten en zaden: amandel, kokosnoot,

Als je gebit niet al te sterk is, kun je over het alge

zwarte sesam.

meen het best geen gebruik maken van zuur

Groente: pompoen, waspompoen (winter

voedsel, zoals yoghurt, tamarinde, citroen, sinaas

melon) en ui (niet rauw).

appels en ananas, of er in ieder geval niet te veel

Zoetstoffen: puur suikerrietsap, jaggery

van eten. Je kunt ook maar beter uitkijken met

(ongeraffineerde rietsuiker), honing.

hard of droog voedsel en geen koud water of andere koude dranken drinken - al deze zaken

het gemak waarmee we het kunnen verteren. Het

leiden tot agitatie van de dosha vata.

het leven en de gezondheid, een visie die geen

gebruik van kruiden en specerijen in de keuken

Wanneer je last hebt van bloedend tandvlees is het

aspect buiten beschouwing laat en alles met alles

ten behoeve van de spijsvertering, de juiste combi

dus goed om regelmatig geit, kip, eieren, peul

verbindt. De Ayurveda probeert altijd het geheel te

naties van voedingsmiddelen en hoe je voedsel

vruchten, rijst, tarwe en ghee (geklaarde boter) te

overzien, het onmisbare grote plaatje, zonder ook

kiest dat past bij het seizoen, dit soort zaken

eten. Wat je beter kunt vermijden, zijn voedings

Een stralende glimlach

maar een enkel specifiek en schijnbaar opzichzelf

worden uitvoerig beschreven in hoofdstuk 6.

middelen die te scherp of te zout zijn. Andere

De manier waarop de Ayurveda de gezondheid van

soorten voedsel die met name schadelijk zijn bij

onze mond benadert, is een uitnodiging om naar

staand feitje uit te sluiten. Wanneer je zo kijkt,

Er zijn echter een aantal soorten voedsel die

maakt het niet uit welk onderwerp je bestudeert:

specifiek van belang zijn voor een sterk, gezond

tandvleesklachten zijn aubergine, alle soorten

onze totale gezondheid te kijken. Als partners van

je zult altijd zien dat alle onderdelen een onderlinge

gebit en gezond tandvlees. Het zou een goed idee

zee- en riviervis, rauwe mango, kikkererwten

de Natuur kunnen we de aloude wijsheid van de

verbinding hebben. Dit is de reden dat de alom

zijn om die ten minste een keer per week in je

(in lndia bekend als chana dal).3° Als je tandvlees

Ayurveda gebruiken als gids in ons dagelijks leven.

vattende Ayurvedische visie op mondhygiëne na al

voedingspatroon op te nemen. Zonder de specifieke

gezond is, kun je dit alles zonder problemen eten.

Zo vinden we de weg terug naar onze gezondheid

die duizenden jaren nog altijd relevant is en nog

voedingswaarde die je hieruit haalt, maakt het niet

met een stralende glimlach op ons gezicht! Vergeet

altijd zijn tijd vooruit. Iedereen die het wil, kan

uit hoe 'zuiver' je mondholte is door poetsen,

ook niet even door bijlage 3 (Gids voor mondhygië

hier nog altijd zijn voordeel mee doen.

schrapen en spoelen. Je tanden en je tandvlees

De Ayurvedische wetenschap biedt ons een fantastisch vooruitziende, hartgrondig positieve

Voor gezonde tanden en kiezen

ne) te bladeren. Daar vind je allerlei recepten die je helpen je gebit en je tandvlees gezond en gifstofvrij

- die ook levende, groeiende en zichzelf in stand

•

Granen: tarwe en gerst.

houdende structuren zijn - krijgen dan niet de

•

Peulvruchten: urdboontjes (black gram,

te houden. lk nodig je graag uit om gebruik te

visie op het voorkomen van tandsteen waarbij de

bouwstenen die ze nodig hebben om sterk te

Vigna mungo), kikkererwten (chana dal,

maken van alles wat je aanspreekt in het brede

gezondheid van onze tanden op één lijn wordt

blijven. Hieronder volgt een lijst van aanbevolen

Bengal gram, Cicer arietinum) en mung

repertoire van de Ayurvedische mondhygiëne.

gesteld met het herstel van de gezondheid van ons

voeding voor gezond tandvlees en een gezond gebit.

boontjes (green gram, Vigna radiata).

lk beloof je dat je daar geen spijt van krijgt.

160

16r

HOOFDSTUK

De weldaad van massages, baden en schoonheidsrituelen

De majestueuze Sarayu, de heilige rivier die zo oud is dat hij al in de Rig-Veda wordt beschreven, is getuige geweest van zovele lessen die ik in mijn jeugd heb geleerd. En waarom niet? De rivier is ook getuige geweest van de levensreizen van mijn voorvaderen degenen die in hun lessen en door hun manier van leven de kennis van de Veda's uit droegen, altijd in de nabijheid van de rivier. Vrijwel elke dag deed ik mijn kleine pelgrimage naar de rivier, samen met mijn Baba. Aan de oever van de rivier bad ik tot de opkomende zon, luisterde ik naar de klokken van de tempels en leerde ik alles over pranayama en mediteren. Ik zag de stralen van de opkomende zon over het vredige rivieroppervlak schijnen en ik zag hoe de gewijde lampen werden aan gestoken en op het water dreven. Waar ik intens van genoot, was het baden in het weldadi ge, verfrissende, heilige water. Ik hoorde het rollen van de golven, in een ritme dat gelijk opging met mijn hartslag. Met al mijn zintuigen open liet ik mijn blik over de horizon gaan. De rijzende zon verspreidde zijn dieprode gloed. Ik hoorde de grote, zware tempelgongen en de kleine, fijne belletjes, vermengd met de recitaties van duizenden jaren oude gezangen. Ik zag hoe mensen hun lampjes aanstaken en te water lieten op kleine bootjes, die ze met de hand hadden gemaakt van in elkaar geknoopte bladeren. Ik was zo dankbaar dat ik wakker mocht zijn en kon genie ten van mijn een-zijn met alles wat de Natuur en de mens zo mooi hadden gemaakt, alles waarin de natuurlijke en goddelijke creativiteit zich vermengden en zich openbaarden voor mijn kinderlijke ogen. Door de jaren heen leerde ik zien hoe het immens grote, meanderende en glinsterende lichaam van de rivier Sarayu van kleur veranderde onder invloed van het licht van de seizoenen. Wat echter nooit veranderde, was hoe vertrouwd het zachte water voelde. Ont sprongen aan de gletsjers van de Himalaya was het water zacht als f1uweel, net als de schoot van mijn moeder. En omdat het in India negen van de twaalf maanden behoorlijk heet is, was het een enorm genot om mijn lichaam helemaal (soms) of gedeeltelijk (op de

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

meeste dagen) te kunnen onderdompelen in het verkoelende, kalmerende en toch uiterst

sterfelijk is, maar het ware Zelf onsterfelijk. De

gebeden delen die bij ons thuis werden uitge

verfrissende water van de rivier Sarayu.

rivier verdwijnt niet als hij opgaat in de oceaan.

sproken tijdens het baden. Dit is een vertaling

Hij verliest zichzelf niet. Hij vindt de waarheid

van één zo'n gebed dat ik leerde als kind:

De invloed van die ochtenden met de Sarayu op mijn ontwakende bewustzijn is enorm geweest. De dagelijkse spirituele verbintenis met die grote, heilige rivier heeft op mijn wezen

van zijn eeuwige bestaan, diep in de diepste

een onuitwisbare indruk gemaakt.

diepten van de oceaan.

Ik geloof dat de stad Ayodhya zijn karakter te danken heeft aan zijn nabijheid tot de

Vele, misschien wel alle culturen kennen het

Sarayu. De stad wordt gezien als een dhaam, een pelgrimsbestemming, en als een tirtha,

symbolische ritueel van de reiniging van lichaam,

een doorwaadbare plaats in een bijzondere rivier. Metafysisch gezien zegt men dat je door

geest en ziel door contact met gewijd water. De

het oversteken van de rivier Sarayu, die neerwaarts stroomt vanuit de Himalaya (ook wel de

wijzen van het oude Egypte en China, de inheemse

Ayodhya is mijn mooie stad. ln het noorden stroomt de Sarayu. Wie baadt in deze wateren vindt vlot zijn plaats bij Heer Rama's1 hart. 2

hoge hemel genoemd), in contact treedt met de geest van je voorouders. Mede om deze

volkeren van Noord-Amerika, en vele andere

Een ander veelgehoord gebed in India is het

reden strijken ieder jaar miljoenen pelgrims neer in Ayodhya, in de hoop hun lichaam in de

beschavingen in alle delen van de wereld zochten

Sarayu onder te dompelen of zich ten minste te kunnen besprenkelen met wat druppels van

contact met grote waterlichamen om een intens

zijn heilige water. Velen van hen komen met gevouwen handen naar de rivier, vol ontzag

spirituele beleving te ervaren. Rivieren als de

voor haar goddelijkheid. Als ze de rivier bereiken, absorbeert de heilige Sarayu hun tranen

heilige Nijl, de majestueuze Yangtze en de veel

tegelijk met de uitputting van hun vermoeide lichaam en de droefenis van hun geteisterde

takkige Mississippi zijn al duizenden jaren de

geest.

mensheid tot inspiratie. Onze diepste overtuigin

In de hedendaagse westerse wereld geven velen een vermogen uit voor een beetje

ln dit water roep ik de goddelijkheid aan van het water van de zeven heilige rivieren: Ganges, Yamuna, Godavari, Saraswati, Narmada, Sindhu en Kaveri.3

gen en hoogste aspiraties komen tot uitdrukking

ontspanning in de therapeutische baden van een spa. Als kind maakte ik dagelijks mee hoe

via deze rivieren. Met die wetenschap is het niet

Bij het reciteren van Vedische mantra's hoeft het

de rivier Sarayu dag in, dag uit gratis deze genietingen gaf. Ik zag hoe mensen het water in

moeilijk te begrijpen waarom het baden in die

water niet daadwerkelijk uit een van die heilige

liepen met gebogen hoofd en een schijnbaar gebroken geest en minuten later als herboren

rivieren zo'n krachtig ritueel is.

rivieren te komen. Als je de spirituele herkomst in

er weer uit kwamen, fier rechtop en schijnbaar verjongd door de aanraking met het water.

De Ayurveda leert ons hoe we ook van het

En ook nu nog stroomt de Sarayu over van liefde en ontvangt hij meer dan een miljoen

baden - of het douchen - in onze eigen badkamer

kracht daarvan over te dragen op het water uit de

pelgrims per jaar.

een goddelijk ritueel kunnen maken. Ook daar

kraan. De Vedische wijzen hadden duidelijk in

komen we in verbinding met de grote spirituele

hun tijd al begrepen hoe je de nu zo populaire

kracht van het water. Iedere dag kunnen we dit

technieken van creatieve visualisatie en positieve

Baba zei: 'Leef als de rivier, wees zo authentiek als je zijn kunt. Kies je eigen pad. Twijfel nooit aan je kracht. Laat je niet tegenhouden op je tocht naar de oceaan!' Baba's woorden waren als een opdracht aan mijn ziel. Door de jaren heen sprak hij ze meerdere keren terwijl we uitkeken over de Sarayu, ons menselijke hart diep onder de indruk

doen, als we willen, iedere keer als we in bad gaan.

bevestiging kunt toepassen. Hoe effectief dit is,

En waarom niet?

blijkt wel uit het feit dat de rituelen al duizenden

van zijn grootsheid. Ik zei niets terug, maar knikte in stilte, ter bevestiging van mijn diep

jaren onafgebroken in gebruik zijn gebleven en uit

gevoelde overtuiging. Dit was het soort momenten waarop woorden tekortschoten om uitdrukking te geven aan het gevoel van verbondenheid met het Ene, met alles.�

gedachten houdt, is dat genoeg om de spirituele

Gebeden

voor

in bad

de onverminderde populariteit in India van de mantra's.

Misschien is het wel vanwege die grote kracht

Door de kracht van ons bewustzijn kan het

dat we in de Indiase Vedische traditie worden

herhalen van mantra's het alledaagse verheffen tot

ot op de dag van vandaag hoor ik de stem

geslingerd tussen pijn en verlichting, wanhoop en

aangemoedigd van het baden een ritueel te maken

het sublieme - doodgewoon badderen wordt zo

van de rivier in mijn hart deze hoopvolle

hoop, ziekte en genezing, herinner ik ze aan de

door daarbij de goddelijke aanwezigheid van

een ritueel van spirituele reiniging.

mantra reciteren wanneer ik mensen

diepste genezing die ze kunnen bereiken en de

heilige rivieren aan te roepen. Het belangrijkste

bijsta met mijn adviezen. Terwijl hun bewustzijn

grootste, belangrijkste reis die ze kunnen onder

aspect van een ritueel is altijd de intentie waarmee

mantra voor in bad bedenkt. Spreek je mantra

zich ontworstelt aan de diepte, heen en weer

nemen - de reis naar het besef dat het lichaam

je het uitvoert. Daarom wil ik hier graag een aantal

hardop uit voordat je in bad gaat, en herhaal dit

Wat ook heel goed kan werken, is als j e j e eigen

165

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

regelmatig tijdens het baden. Als je het niet fijn

voeren en hebben een langdurig positief effect

De medicinale Ayurvedische oliën versterken de

vindt om dit hardop te doen, is het ook prima om

op welzijn en gezondheid. Bovenal schudden deze

spieren, verlichten pijn en ontstekingen en voeden

inmiddels ingeburgerd als onderdeel van de

je mantra in gedachten uit te spreken. Een voor

rituelen ons wakker uit de lethargie en verwaar

de zenuwen. En nog los daarvan is een warme

complementaire en alternatieve geneeskunde.

beeld van hoe zo'n mantra zou kunnen klinken:

lozing van de zintuigen die in onze levensstijl

oliemassage heerlijk ontspannend. Wat een mooie

We kennen allemaal het effect dat een goede

zijn geslopen. De voorbeelden die ik hieronder

manier om de dag te beginnen!

massage stress vermindert en de gelukshormonen

Dit water dat over mijn lichaam stroomt

beschrijf, zijn uitstekend geschikt om toe te passen

draagt de tedere kussen van Moeder Maan

in je nieuwe, constructieve dagelijkse verzorgings

en het helende vuur van Vader Zon. Het vloeide door de schoot van Moeder Aarde

routine. Iedere keer dat je de zoete geur van bloemen

Misschien was het de wijsheid van de Ayur veda die ertoe heeft geleid dat oliemassages zo'n

En ook in de westerse wereld is massage

door het lichaam en het brein laat stromen. Goed werk van de Ayurvedische wijzen die dit soort

populair onderdeel van de Indiase cultuur zijn

ontspannende, verjongende en verouderingsrem

geworden. In vrijwel ieder huis vinden dagelijks

mende gewoontes in ons dagelijks leven hebben geïntroduceerd.

en haar rijke plantentuin.

ruikt, beleef je direct een gevoel van gelukzalig

massages plaats. Professionele masseurs zijn een

Nu zuivert het mijn wezen.

heid. Op dezelfde manier maken je lichaam en

relatief recent verschijnsel in India, je vindt ze

geest een sprong voorwaarts bij iedere keer dat je

zelden buiten de grote metropolen. De meeste

en toe professioneel te laten masseren en daar dan

een Ayurvedisch ritueel zelfverzorging en een

Indiërs brengen de olie zelf op hun lichaam aan

flink de tijd voor uit te trekken - een uur of zelfs

beetje liefde voor jezelf uitvoert. Iedere keer weer

- overal waar ze bij kunnen, inclusief het hoofd -

anderhalf uur - maar het is veel beter om van

beleef je zo direct in het nu het gevoel van welzijn.

en masseren zich zachtjes voordat ze douchen

massages een dagelijkse gewoonte te maken.

lk begroet het met liefde.

Enfin, je begrijpt wat ik bedoel.

Bij de meeste van deze rituelen staat de verzor

Het zal vast ook zijn voordelen hebben om je af

of in bad gaan. Velen doen dit dagelijks, anderen

Die tien kostbare minuutjes die we dagelijks aan

ging van de huid centraal, het orgaan van de

wekelijks en het is zeker de gewoonte om dit te

zelfmassage besteden, geven een geweldige onder

Een belangrijk onderdeel van een Ayurvedische

tastzin en de zetel van de dosha vata. Door je hele

doen in voorbereiding op feestdagen en festivi

steuning aan de huid, het orgaan dat ons hele

levensstijl is dat je goed je vijf zintuigen verzorgt.

lichaam te verzorgen met warme olie (abhayanga)

teiten.

lichaam omhult.

Verzorging van de vijf zintuigen

Deze vijf aspecten van de waarneming - het zien,

en kruidenpoeders (udgharshanam) en te baden op

het horen, het ruiken, het proeven en het voelen

de Ayurvedische manier (snanam) bescherm je je

rol. Moeders masseren baby's vanaf de zevende

masseren met olie is abhayanga. De afzonderlijke

Ook in het gezinsleven speelt massage een

Het Sanskritische woord voor het insmeren of

- zijn actief in onze ogen, oren, neus, tong en

huid, het grootste zintuiglijk orgaan, tegen ziekte

dag na de geboorte met huisgemaakte boter of

lettergrepen van het woord verwijzen naar de

huid. Het zintuiglijk vermogen is een goddelijke

en slijtage. Voor een volledige huidverzorging

verse room, zo van de koe. (Aan die room wordt

beweging waarmee alle lichaamsweefsels worden

kracht en daarom zijn deze waarnemingsorganen

schrijft de Ayurveda ook scrubs (udvartna) en

dan vaak nog een snufje kurkuma toegevoegd).

bereikt zodat ze gaan stralen van gezondheid. De

letterlijk de poorten naar ons allerbinnenste

gezichtsmaskers op kruidenbasis (anulepana) voor.

Bruiden worden tot aan hun trouwdag gemas

voedende verzorging die ze ontvangen is afkomstig

wezen. De zintuiglijke organen hebben echter te

In dit hoofdstuk komen al deze facetten aan de

seerd, net als hun bruidegom. Aanstaande

uit de therapeutische olie, onze heilzame aan·

lijden onder hun jarenlange gebruik en zelfs onder

orde.

moeders worden gemasseerd, vaak door hun

raking, onze intentie en onze eigen energie.

allerlei oneigenlijk gebruik, met name als we onbe

eigen moeder of hun tantes en zusters, en

wust door het leven gaan en daarbij onze zintuigen voor lief nemen en onnodig belasten. Daarom is het in deze moderne wereld zo

Dit geeft direct aan wat het verschil is tussen

Ayurvedische zelfmassage (abhayanga)

ouderen worden gemasseerd door hun verzorgers,

de Ayurvedische zienswijze op massage en die van

in veel gevallen hun volwassen kinderen. Zelfs

de westerse en zelfs diverse andere Aziatische

Bij zelfmassage op Ayurvedische wijze breng je wat

huisdieren en boerderijdieren - koeien, paarden,

culturen. Volgens de Ayurveda is de heilzaamheid

belangrijk om voldoende aandacht te hebben voor

olie op een aangenaam warme temperatuur en

honden, katten - worden gemasseerd als ze op

van een massage niet alleen gebaseerd op een

onze zintuigen. De verzorging van de zintuigen

wrijf je deze met zachte, rustige bewegingen uit

leeftijd komen, en ook om ze in topconditie te

vaardige bewerking van de spieren, maar evenzeer

hoort een vast onderdeel te zijn van onze levens

over je hele lichaam. Door het lichaam te masseren

houden.

op het aanbrengen van de olie. De medicinale olie

stijl. Als bloemen verspreid over het Ayurvedisch

met warme olie bescherm je de huid tegen uit

In India is oliemassage net zo'n gewoon onder

pakt eventuele gezondheidsklachten bij de wortel

landschap vinden we diverse rituelen van zorg en

droging, smeer je de gewrichten en reinig je de

deel van de lichamelijke hygiëne als in bad gaan,

aan door de balans van de dosha's te herstellen en

liefde voor de zintuigen. Ze zijn eenvoudig uit te

huid zodat die glanst van innerlijke gezondheid.

scheren en haren wassen in de westerse cultuur.

door via de huid het lichaam te voeden.

166

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

De vUfprana's

prana-balancerende olie. De communicatie ver

echt wel een geschenk van de Ayurveda. lk raad je

natuurlijke oliën zoals sesamolie, ricinusolie

Bij veel populaire moderne massagetechnieken

loopt via het orgaan van de tastzin, de huid.

aan om dit geschenk dagelijks met beide handen

Daarom worden bij het masseren alleen

(ook wel: castorolie of wonderolie) en mosterdolie

ligt de nadruk op het behandelen van stijve of

gebruikt. Massageolie hoeft niet per se zuiver te

ontstoken spieren. Studenten van dit soort tech

zullen alle organen en andere lichaamsdelen -

zijn, maar de enige toevoegingen die zijn toe

nieken leren alles over de verschillende soorten

van het brein, het hart en de longen tot de spieren

gestaan zijn aftreksels van kruiden en geurige

spieren en spiergroepen: hoe ze met elkaar ver

en beenderen, en letterlijk tot in iedere cel in ons

Wanneer de communicatie op gang komt,

aan te nemen. Het zal je dag aan dag een diep gevoel van rust bezorgen.

bloemen, zeker geen synthetische geurstoffen.

bonden zijn, hoe ze elkaar kruisen en overlappen,

lichaam - zich vanzelf gaan synchroniseren. Dat is

De wonderen van een dagelijkse Ayurvedische massage

Masseren met commerciële huidlotions of

en al hun individuele namen. Ayurvedische

het effect van de stabilisatie van de vijf prana's.

De bijzondere kracht van dagelijks masseren wil ik

andere synthetische stoffen wordt in de Ayur

massage is gericht op prana, de onzichtbare ener

Zo blijkt de aandacht van de Ayurveda voor het

graag laten zien aan de hand van het verhaal van

veda sterk afgeraden.

gieën achter de spieren, bindweefsels, gewrichten

subtiele uiteindelijk krachtiger te zijn dan massage

mijn student Leeann Brady. Abhayanga heeft echt

en beenderen, die zorgen voor het stromen van

technieken die gericht zijn op spieren en het

een ommekeer in haar leven teweeggebracht. Toen

het bloed door het lichaam en de gedachten door

skelet, de grove manifestaties van materie.

ik Leeann voor het eerst ontmoette, was ze achter

De juiste olie en dejuiste hoeveelheid druk Door je lichaam in te wrijven met warme sesam olie corrigeer je een onbalans in de dosha's vata

de geest. Prana is de essentie van de dosha vata. In zekere

ln sommige moderne boeken wordt gesteld dat

in de dertig. Ze was getrouwd, had een zware baan

Ayurvedische massage werkt op het lymfatische

in de medische sector en zorgde voor haar moeder,

en pitta in de huid en de spieren. Die onbalans

zin kun je prana vergelijken met een moederenergie

niveau. Daar zit wel iets in, dat zal ik niet ontken

die een zwakke gezondheid had. Ze had een

wordt in de Ayurveda gezien als de onderliggende

die door het universum stroomt, min of meer

nen. Maar mijn eigen standpunt is en blijft dat van

prachtig gezicht en een rustige, zekere uitstraling.

oorzaak van pijn, ontstekingen, stijfheid en

zoals een alomvattend chi in de Chinese filosofie.

de klassieke Ayurveda: massage werkt eerst en

Met haar prettige manier van doen raakte ze mij

droogte. Oliën die kapha kalmeren, zoals ricinus

De dosha vata heeft een nauwe relatie tot prana;

vooral op het energetische niveau, het niveau van

direct in mijn hart en ik voelde direct een soort

en mosterdolie, kun je gebruiken tegen giftigheid,

in feite is vata een subset van het grotere concept

prana. lk geloof dat het in eerste instantie werkt

verwantschap, een wens om haar te omarmen en

cellulitis en obesitas.

prana. ln die zin zijn vata en prana synoniem,

op het zenuwstelsel en de geest. Vervolgens werkt

te beschermen. Het kwam daarom als een schok

1-{et zijn de balansherstellende eigenschappen van

omdat ze verwijzen naar dezelfde goddelijke

dat natuurlijk door in alle andere systemen van

dat ik hoorde dat ze was gediagnosticeerd met een

deze oliën die het mogelijk maken dat we door een

energie die de geest en het lichaam van alle

het lichaam.

ernstige ziekte, namelijk multiple sclerose (MS).

massage van tien minuten alle voordelen kunnen

levende wezens verbindt en stimuleert.

ervaren van een diepe weefselmassage: een betere

Traditioneel heeft prana vijf verschillende

Bij nader onderzoek bleek dat de dosha's vata

massage zo'n positieve uitwerking heeft op emo

en pitta, de energieën van droogte en hitte, in

namen, een voor ieder van zijn functies: de levens

tionele spanning. Je gaat er je opgekropte herin

Leeanns lichaam voor grote onrust zorgden. Ze

ondersteunende prana (prana), de omlaag bewe

neringen door loslaten. Je voelt je vrolijk, optimis

viel af en raakte steeds sneller vermoeid, en vaak

tisch en volledig ontspannen. De kalmte die je

werd ze 's ochtends wakker met stijve spieren en

(udana), de circulerende prana (iyana) en de prana

ervaart na een Ayurvedische massage blijft de hele

ontstoken, branderige ogen.

doorbloeding en zuurstofvoorziening, ontspanning van spierknopen, een verlicht gevoel, minder pijn en stijfheid, een diepe ontspanning van lichaam en geest

gende prana (apana), de omhoog bewegende prana

en een verhoogd spiritueel bewustzijn. Daarom werkt de dagelijkse abhayanga met

Dit is ook de reden dat dagelijkse Ayurvedische

die beweegt in de kern, rond de navel (samana).

dag bij je. Als je je langere tijd regelmatig masseert,

lichte bewegingen, waarbij de druk die je met de

Elk van deze prana's wordt beïnvloed door het

kan dit zelfs een blijvende verandering in je

sesamolie voor, in de wetenschap dat dit haar vata

hand uitoefent nauwelijks waarneembaar is.

aanbrengen van olie en zachte aanrakingen.

humeur teweegbrengen. Zelfs mensen die je

en pitta zou kalmeren en haar lichaamsweefsels

minder goed kennen, zullen zien dat je beter van

zou voeden. Leeann nam dit advies over. Ze ging

vertrouwen en optimistischer bent en beter in

zichzelf dagelijks masseren en zonder veel meer

Heel belangrijk bij dit soort massages zijn het soort olie dat je gebruikt en de temperatuur

Door massage en langzaam, gesynchroniseerd, aandachtig ademhalen komen alle vijf prana's

lk schreef haar een dagelijkse abhayanga met

van die olie. Zelfs als pitta je dominante dosha is,

spontaan met elkaar in harmonie, in een gezamen

staat bent om te gaan met de ups en downs van

te doen ging ze zich binnen zes maanden een

moet de olie lekker warm zijn. Het soort olie dat

lijk ritme. Alles wat nodig is om te communiceren

het leven.

heel stuk beter voelen. Dit was voor Leeann zo

je kiest, is afhankelijk van het effect dat deze heeft

met het prana-systeem is een zachte, aandachtige

op de dosha's en de lichaamsweefsels.

aanraking en het aanbrengen van warme,

r68

Een zelfmassage met olie die je beter in balans kan brengen in je lichaam en je geest - het is toch

bemoedigend dat ze stopte met haar klinische behandeling en zich inschreef als student van de

HOOFDSTUK

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

Ayurveda. Uiteindelijk studeerde ze af aan de

nog veel opzij moeten zetten: angst en een gevoel

om goed voor mezelf te zorgen zodat ik de rest

zo goed te krijgen. lk heb haar verteld over de

vijfjarige opleiding tot Ayurvedisch arts van Vedika

van kwetsbaarheid. Wat ik me toen absoluut niet

van de dag wat makkelijker door kan komen. Na

Ayurveda, waar ze direct alles over wilde weten.

Global, de eerste in zijn soort in de westerse

realiseerde, is dat alleen al die warme olie me

de eerste ochtendrituelen met heet water, kruiden,

Ze heeft me zelfs uitgenodigd deze kennis te delen

wereld. Nu, vele jaren later, geniet Leeann

ontzettend geholpen zou hebben.

meditatie en wat pranayama en rekoefeningen,

met andere patiënten. Nu voel ik me soms net als

gun ik mezelf een heerlijk warme, verzorgende

die baby die me zo raakte met haar vermogen om

ondanks haar MS een goede gezondheid en onder

In mijn volwassen leven heb ik altijd last gehad

steunt ze de gezondheid van talloze anderen als

van een droge huid. Elke dag smeerde ik me na een

abhayanga. Masseren met olie, daar kan echt niets

liefde te accepteren en in heel haar wezen vol

directeur van onze diverse welzijnsactiviteiten.

hete douche in met een vette, witte lotion. Mijn

tegenop.

vertrouwen te zijn.

Abhayanga trok haar over de streep. Dit is haar

benen, mijn armen en mijn middengedeelte, alles

ln mijn beleving is dit olieritueel het beste wat

in de hoop dat ik later die dag niet weer last zou

ik kan doen voor mijn lijf. lk voel me er altijd

krijgen van de jeuk, wanneer mijn huid uiteinde

onmiddellijk veel beter door. En als mijn lijf beter

lijk alle lotion had geabsorbeerd. Dit was achteraf

aanvoelt, zit het me de rest van de dag minder

MIJN VERHAAL OVER ABHAYANGA

een duidelijk teken dat mijn vata zo uit balans zou

in de weg en kan ik meer van het leven genieten.

Zoals duidelijk blijkt uit Leeanns verhaal heeft

Meer dan tien jaar geleden, nog voordat ik ooit

raken. Maar ja, ik wist nog niets van de Ayurveda

Die ontspanning en stimulans kan geen ander

dagelijkse zelfmassage vele voordelen. ln de klas

van Ayurveda had gehoord, zag ik hoe een vriendin

dus bleef ik elke dag smeren, zonder uitzicht op

medicijn, kruidenmiddel, voedsel of oefening

sieke Ayurvedische teksten wordt het voordeel

verhaal, in haar eigen woorden.

De vele voordelen van Ayurvedische massage

haar baby van nog maar een jaar oud een Ayur

een werkelijke oplossing voor mijn huidprobleem.

me geven. Hoe ik me ook voel voor het oliën,

van het voorkomen van veroudering genoemd.

vedische oliemassage gaf. Het was fascinerend om

Maar nu is dat verleden tijd.

na afloop voel ik me altijd volkomen verfrist en

Dagelijks masseren met warme olie versterkt het

tevreden.

lichaam doordat het rechtstreeks voeding geeft

te zien hoe het baby'tje, dat anders zo beweeglijk

Mijn dagelijkse abhayanga heeft een eind

's Avonds, aan het einde van een drukke dag,

aan de huid, spieren, gewrichten en pezen, en

was, volkomen stil en rustig werd. Ze was zo

gemaakt aan mijn droge huid en nog veel meer.

ontspannen door al dat wrijven en masseren dat

De oliemassage heeft een ongelooflijk belangrijke

zijn mijn zenuwen soms overactief als ik eigenlijk

verbetert het fysieke uithoudingsvermogen door

haar mollige armpjes wel van rubber leken. lk zou

plaats ingenomen in de manier waarop ik de dag

naar bed wil gaan� alsof iemand mijn zenuwstel

vermoeidheid en uitputting weg te nemen. ln

haast zeggen dat het meer was dan ontspanning,

begin. Het voedt me op zo veel niveaus: mijn huid,

sel met een stekker aan het stopcontact heeft

Ayurvedische termen geeft oliemassage effectief

want ik denk dat wij als volwassenen nauwelijks

mijn zenuwweefsel, mijn spieren, gewrichten

gelegd. lk kan dan erg druk zijn in mijn hoofd of

tegenwicht aan een geagiteerde dosha vata. Verder

zo'n geestelijke en lichamelijke toestand kunnen

enzovoort. Die massage is iets wat ik altijd zelf

last hebben van rusteloze benen en voeten. Ook

kan het bewerken van de hoofdhuid met speciale

bereiken. Misschien is dit wat ik versta onder

voor mijn gezondheid kan doen, zelfs wanneer ik

dan kan ik heerlijk ontspannen met warme olie.

olie het gezichtsvermogen verbeteren, evenals de

gelukzaligheid - een zeldzaam moment waarop

op reis ben of om de een of andere reden niet kan

Door abhayanga op mijn voeten, enkels en kuiten

slaap en de teint van de huid. Ook wordt zelf

de buitenwereld wegvalt uit ons volwassen

eten wat ik zou willen, of wanneer ik last heb van

komen de overgestimuleerde receptoren tot rust,

massage met warme olie gezien als bevorderlijk

bewustzijn en we even werkelijk ervaren.

stress of aan het piekeren ben.

zodat ik een goede nachtrust kan krijgen.

voor een lange levensduur.

Onze ogen - die van de baby en van mij -

Laat ik duidelijk maken dat mijn lichaam niet

lk ben de Ayurveda en mijn leraar Acharya

Uit een onderzoek dat in 2011 werd gepubli

ontmoetten elkaar heel even en daarna keken die

iedere ochtend even fris, licht en soepel voelt. Een

Shunya veel dank verschuldigd. Mijn leven is

ceerd in The foumal ofAltemative and Comple

van haar weer verder, eerst naar haar moeder en

leven met multiple sclerose houdt in dat je wakker

compleet veranderd, alleen al door het leren

mentary Medicine blijkt dat Ayurvedische oliemas

daarna de kamer rond. Het moment dat we elkaar

wordt met stijve spieren en maar moeizaam op

toepassen van dit ene aspect van de Ayurvedische

sage leidde tot een significante verlaging van het

aankeken voelde zo ongelooflijk intiem. Toen ik

gang kunt komen. Vroeg opstaan zou daarbij

levensstijl. Vijftien minuten zelfverzorging doet

stressniveau bij twintig proefpersonen, waaruit de

hier later eens aan terugdacht, vroeg ik me af

kunnen helpen, maar omdat ik ook last heb van

werkelijk wonderen, het is de beste medicijn voor

onderzoekers de conclusie trokken dat abhayanga

waarom ze zo zeldzaam zijn, dit soort momenten

een ander veelvoorkomend MS-symptoom,

mijn lichaam en mijn geest.

mogelijk ook een rol kan spelen bij het verlagen

van volkomen ontspannen samenzijn met iemand.

namelijk ernstige vermoeidheid, lukt het me niet

Misschien omdat we sowieso zelden zo ontspannen

altijd voor het krieken van de dag uit bed te

op dat mijn MS op het meest gunstige niveau was.

Omdat ik denk dat we nog meer voordeel

zijn. En als we dit wel een keer beleven, zouden we

komen. De meeste ochtenden is mijn eerste doel

Ze vroeg wat ik deed om mijn algehele gezondheid

kunnen hebben van onze levensstijl als we weten

170

Nog maar pas geleden merkte de neuroloog

van een te hoge bloeddruk.4

171

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

wat de mogelijke effecten zijn, geef ik hieronder

voeding door massage. De speciale oliën die

proces zonder ten prooi te vallen aan microben en

deze met je handen over je lichaam te verdelen.

een opsomming van de voordelen van abhayanga

daarbij worden gebruikt hebben een voedend

ziektes.

Blijf niet staan b ij het masseren, maar ga zitten

uit vier van de belangrijkste klassieke teksten.s

effect op het lichaam. Eetbare oliën, waarin vaak nog versterkende (balya) kruiden worden mee

Vertraagt de veroudering: de toename van de

gekookt, vergroten onze biologische kracht.

dosha vata in het lichaam naarmate de leeftijd

op een krukje of op de vloer. Verdeel de olie met Helpt verwondingen voorkomen: in de Ayurvedi

zachte streken, zonder veel druk uit te oefenen.

sche teksten wordt de vergelijking gemaakt tussen

Ga hierbij een voor een de delen van je lichaam af.

enerzijds de goed gevoede, volsappige groene

Wanneer de olie volledig is geabsorbeerd in het ene deel, ga je door naar het volgende.

vordert (een natuurlijk proces) bespoedigt het

Verlengt de levensduur: wanneer prana, ofwel

plantenstengel en zijn vermogen druk van buiten

verouderingsproces. We kunnen dat afremmen

bio-energie, in balans is, zijn we gezond. Wanneer

af te weerstaan en anderzijds de droge, broze

door de vata-balans te herstellen, waartoe regel

de balans is verstoord worden we ziek. Een

stengel die niet alleen sneller meebuigt, maar ook

ochtend, na de uitscheiding en voor het baden.

matig toepassen van oliemassage een effectief

massage die prana in balans brengt, weefsels en

makkelijker afbreekt. Wanneer onze weefsels goed

Je kunt het ook in de middag of avond doen, ook

middel is. Oliemassage vertraagt ook de ontwik

zintuiglijke organen voedt en de geest kalmeert

geolied zijn, zijn ze beter in staat de impact van

dan gevolgd door een warm bad.

keling van tekenen van veroudering van de huid.

wordt daarmee onze beste strategie bij het voor

een val en andere beschadigende contacten te

Zoals het begieten van de wortels van een boom

komen van een ontijdige dood of het ontstaan

weerstaan.

de aanwas van nieuwe bladeren bevordert, zo

van een dodelijke ziekte.

stimuleert oliemassage de gezondheid van de weefsels.

De beste tijd voor zelfmassage is in de vroege

Het is belangrijk om altijd een lege maag te hebben wanneer je een zelfmassage uitvoert. Zoals gezegd, kun je wel water drinken voorafgaand aan

Maakt mooier: door dagelijks oliën verbeteren de

een massage, maar je moet ten minste twee uur

Verbetert de slaap: iedere soort massage kan de

kleur en teint van de huid. De huid wordt effen en

niet hebben gegeten.

kwaliteit van de slaap gunstig beïnvloeden. Het

voelt zacht aan. Oliemassage heeft ook een gunstig

Gaat uitputting tegen: masseren met sesamolie -

aanbrengen van warme, vata-balancerende olie,

effect op de dosha's kapha en vata, die mede

vijftien minuten voldoende. Als je het een keer in

of een olie op basis van sesam, gekookt met aan

zoals sesamolie, op de voeten en het hoofd

oorzaak zijn van obesitas. Dagelijkse massages

de week doet, neem dan ten minste 25 tot dertig

vullende kruiden die de vata-balans herstellen,

kalmeert de zintuiglijke organen en de geest.

leiden tot vermindering van overtollig gewicht en

minuten de tijd en blijf ieder deel van je lichaam

zoals ashwagandha - vermindert niet alleen de

Met name dit laatste leidt tot een diepere slaap.

een steviger lichaam.

wat langer masseren.

ook voor balans in lichaam en geest doordat vata

Voedt de huid: de huid wordt ook wel de spiegel

Zo werkt zelfmassage

het best een paar minuten wachten zodat de olie

word gekalmeerd als gevolg van de absorptie van

(darpani) van onze emoties genoemd. Als we

De praktische uitvoering van zelfmassage staat

goed in je huid kan trekken. Maar dit hoeft niet

de olie.

gelukkig zijn, straalt de huid. Als we bedroefd of

niet in de klassieke teksten beschreven, dit hebben

per se. Zeker als je dagelijks of bijna dagelijks

bezorgd zijn, is de huid dof en droog. Dit is een

opbouw van vata in de huid en spieren, maar zorgt

Als je elke dag een oliemassage doet, is tien tot

Voordat je in bad gaat na een massage, kun je

de wijzen overgelaten aan de mondelinge traditie

masseert, kun je direct na het masseren in bad

Verbetert het gezichtsvermogen: de Ayu r vedische

van de redenen waarom we vroegtijdig veroude

van meester op leerling. ln mijn ervaring ben je

stappen.

wijzen zeggen dat het masseren van de voeten en

ren. Ayurvedische oliën, zoals sesamolie, worden

tamelijk vrij in de manier waarop je je abhayanga

tenen ook een positief effect op het gezichtsver

speciaal gekozen om hun voedende werking op de

uitvoert, zolang je een ruime hoeveelheid warme

Zo bereid je de massage voor

mogen kan hebben, vanwege het effect van deze

huid. Ze normaliseren alle drie dosha's in de huid

olie gebruikt en alle delen van je lichaam zachtjes

ln tabel 18 op pagina 174 vind je een overzicht

massage op de bewegingen van prana door de

en versterken hiermee het vermogen van de huid

en met liefde en aandacht masseert. Het is traditie

van geschikte oliën. Je kunt ook twee of meer

onzichtbare kanalen (srota's) van het lichaam.

de seizoenen des levens te weerstaan.

geworden dat je je ogen hierbij sluit, langzamer

soorten olie combineren, afhankelijk van het effect

ademt en je bewust bent van iedere ademtocht

dat je wilt bereiken.

Maakt het lichaam sterker: lang voor het tijdperk

Verhoogt weerstand tegen ziekte: het aanbrengen

terwijl je je lichaam masseert. Je kunt hier werke

van medicinale pleisters en het toedienen van

van olie voedt de lichaamsweefsels. Gerevitaliseer

lijk je leven mee veranderen.

medicatie door deze uitwendig op de huid aan te

de weefsels zijn beter in staat weerstand te bieden

brengen voorzag de Ayurveda het lichaam al van

aan de slijtage van het leven en het verouderings-

172

Om nog iets specifieker te zijn: je gebruikt tot een kop vol warme olie (circa 240 milliliter) om

Welke olie in welk seizoen?

Welke tijd van het jaar het ook is, de olie die je gebruikt moet warm zijn. Maar je kunt je keuze

173

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN TABEL

TYPE Sesamolie

Oliën en hun eigenschappen

EFFECT OP DOSHA'S Balanceert al Ie drie dosha's.

TOEPASSINGEN

van de olie die je gebruikt wel afstemmen op het

rozenolie, lotus, sandelhout, venkel of

seizoen:

koriander. •

Goed tegen rugpijn, artritis, ischias en spierpijn, met name goed tegen haarproblemen zoals

•

Winter: sesamolie is de aanbevolen keuze.

penetrante oliën zoals kruidnagel, heilige

Pure, koudgeperste olie van zwarte

voortijdige haaruitval en grijs worden, heeft

•

Lente: meng één deel mosterdolie met één deel

basilicum (tulsi), gember, kamfer, kaneel,

sesam is het beste. Olie van witte

verouderingsremmende, ontstekingsremmende,

sesamolie, of kies voor een droge massage met

laurier, eucalyptus of olibanum (Engels:

sesam is van mindere kwaliteit.

antimicrobiële en antioxiderende eigenschappen.

kruidenpoeders.

frankincense).

Kalmeert vooral pitta.

Voedt haar en huid, verkoelt en hydrateert

•

Kokosolie

de huid, reduceert hitte en uitslag. (Is echter

Amandel

Te mengen met sesam voor grotere

minder effectief bij pijnbestrijding dan

effectiviteit.

sesamolie.)

l<almeert vooral vata.

olie

Revitaliseert de zintuigen en het zenuwstelsel, uitstekend tegen veroudering, geeft kracht.

Prijzig. Te mengen met sesam om

Zomer: meng drie delen sesamolie met één deel kokosolie.

•

Herfst: meng drie delen kokosolie met één

Zo brengje de olie aan

deel sesamolie.

ln principe kun je bij het aanbrengen en inmas seren van de olie je gevoel volgen, maar er zijn wel

Verwarm de olie

een aantal tips die je tot nut kunnen zijn:

De hoeveelheid olie die je gebruikt voor je massage kun je bijvoorbeeld in een lege fles doen (plastic

•

knijpfles of glazen fles). Om de olie te verwarmen

kosten te besparen. Ricinusolie

Kapha-balans: gebruik warme en tevens

Wanneer je olie op je hoofdhuid aanbrengt, masseer dan zachtjes met je vingertoppen.

zet je de fles in een laag warm water in de goot

Haal daarbij diep adem. Bij je dagelijkse

Gaat veroudering tegen en verjongt, gaat lage

steen. Na een paar minuten heeft de olie de ge

massage gaat het om de hoofdhuid, niet om

rugpijn en stijfheid tegen, vermindert zwelling

wenste temperatuur. Spuit of giet een klein beetje

je haar.

Te mengen met sesam voor

van de onderbuik, geeft een stralende huid,

olie op je arm om de temperatuur te testen.

makkelijker verdeling.

aanbevolen bij jicht, reumatoïde artritis en

Je kunt de olie ook elektrisch verwarmen, bijvoor

zachtjes vanuit het midden naar boven.

zwellingen, gaat spierontstekingen tegen.

beeld in een speciaal apparaat voor massageolie of

Masseer ook je oren (van binnen en van buiten)

(mijn persoonlijke favoriet) een kleine elektrische

en houd de olie weg van je ogen.

Kalmeert vooral vata en kap ha.

(castorolie)

•

Bij het masseren van je gezicht strijk je de olie

Mosterd

Kalmeert vooral kapha (sterk

Antitoxisch, werkt tegen cellulitis en obesitas,

olie

ruikend).

slowcooker (crockpot). lk houd voor de massages

gaat jeuk aan de huid en schimmelinfecties

ook een aantal speciale handdoeken en een badjas

Houd daarbij je beide handen om je nek

apart.

gevouwen.

tegen, verlicht pijn, verwarmt het lichaam. Te mengen met sesam voor

(Niet met de ogen in aanraking laten komen.)

makkelijker verdeling. Boter

Ghee

H uisgemaakte boter.

•

Essentiële oliën toevoegen Effectieve antirimpeltherapie, verkoelend, voelt

Gemaakt van koemelk.

zacht aan, verzachtend, mild genoeg om te

Gebruik vers.

gebruiken op babyhuid vanaf de zevende dag.

Kalmeert vata en pitta.

•

Als je wilt, kun je je warme massageolie extra

Ghee fungeert als een afWeer

met name voor het tegengaan van ernstige

versterkend ingrediënt.

droogte, spierstijfheid of een brandend gevoel

Bij je schouders maak je draaiende bewegingen met bolle handen.

•

Ook op je borst masseer je met bolle handen.

geurig maken met essentiële oliën. Deze kun je

Maak hier strijkende bewegingen, van beneden

ook kiezen voor hun effect op de verschillende

naar boven.

dosha's.

Doorgaans niet op zichzelf gebruikt, maar kan worden toegevoegd aan iedere willekeurige olie,

In je nek wrijf je van beneden naar boven.

•

Het masseren van je hartchakra is een kwestie van intuïtie. Volg hierbij je gevoel. Wanneer je

•

Vata-balans: gebruik verwarmende oliën zoals

je hartchakra met olie inwrijft, voel je mogelijk

kardemom, sinaasappel, citroen of jasmijn.

behoefte om te lachen of te huilen. Houd je

Pitta-balans: gebruik verkoelende oliën zoals

niet in, het is een emotionele ontlading.

op de huid. 174

17 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

HOOFDSTUK 5

•

Dit heeft een sterk positief effect op pijn en stijf

daarmee je hoofdhuid in tussen je haar door.

diep adem terwijl je je onderbuik oliet. Als je

heid als gevolg van een onbalans in vata, met name

Probeer het haar zo min mogelijk te raken.

zelfmassage met olie minder geschikt is. Als je last

Masseer zachtjes de olie in. Dit zal je hoofdhuid

hebt van een of meer van de volgende symptomen,

herstellen en deze beschermen tegen uitdroging.

stop dan tijdelijk met zelfmassage totdat de symp

inademt, laat je je buik goed omhoog komen

op ischias en pijn in de voet.8

en als je uitademt, laat je hem weer helemaal

•

Maar er zijn natuurlijk ook momenten waarop

Wrijf met de klok mee en haal een paar keer

Mijn persoonlijke advies is om je hoofdhuid

tomen zijn verdwenen. ldem voor de weersom

inzakken.

Oormassage (karnabhayanga): heeft ook een

Op je ledematen gebruik je rustige, strijkende

kalmerende werking op de dosha vata, aangezien

met extra veel olie te masseren als je wat meer tijd

bewegingen, naar beneden en naar buiten

de oren een van de zetels van vata zijn. Het masse

hebt, bijvoorbeeld in het weekend. Masseer dan

(dus niet omhoog en naar binnen, in de

ren van de oren heeft een kalmerend effect op de

ook je haar in met olie, tot en met de punten. Je

Te veel kapha: de symptomen die horen bij een

richting van je hart).

zintuigen. Uit persoonlijke ervaring kan ik je

zult iedere keer blij zijn dat je dit gedaan hebt. Het

ophoping van kapha zijn onder meer verkoudheid,

Wrijf iedere vinger en teen afzonderlijk in,

vertellen dat dit het beste deel van de hele massage

is ontzettend goed voor de conditie van je haar.

hoesten, een loopneus, sinusitis of bronchitis,

en ook de ruimtes daartussen. De palm van

is. lk kijk er altijd weer naar uit. lk voel onmiddel

Het voedt je haarwortels en vermindert pluizend

maar ook het vasthouden van vocht (oedeem)

de hand en de zool van de voet zijn het

lijk hoe het mijn geest kalmeert en kom hierdoor

haar en gespleten punten.

en zelfs hardnekkige obesitas.

belangrijkst.

in een meditatief soort bewustzijn. De oude

Voor het inwrijven van je billen, lage rug en

teksten beschrijven hoe oormassages en wat

Na het masseren in bad

Indigestie en diarree: zowel dunne ontlasting als

hoger op je rug probeer je met je handen zo ver

druppels olie in het oor een goed middel zijn tegen

Na de zelfmassage neem je een bad met warm of

verstopping is een teken van een verstoord agni en

mogelijk te komen, zonder jezelf te forceren.

stijfheid en pijn in de kaak en de nek. Het is ook

heet water. Dit is heel belangrijk! De warmte van

de aanwezigheid van aama of gifstoffen afkomstig

goed tegen oorpijn, gevoeligheid voor geluid en

het water zorgt ervoor dat de voedzaamheid van

uit je voeding in het spijsverteringskanaal. Door de

doofheid.9

de olie nog dieper doordringt in de onderhuidse

plakkerigheid van de massageolie neemt aama toe,

weefsels. Het maakt op zich niet uit welke soort

dus is het beter om te wachten tot je natuurlijke

Doe in ieder geval deze drie ln de Ayurvedische teksten wordt vooral nadruk

standigheden.

gelegd op het masseren van het hoofd, de oren en

Olie op de hoofdhuid

zeep je gebruikt, maar de Ayurveda adviseert om

hongergevoel terugkomt (na indigestie) of tot je

de voeten. Doe dit dus zo vaak mogelijk, ook als je

ln de Ayurvedische traditie is het aanbevolen om

honderd procent natuurlijke scrubs zoals kikker

stoelgang weer normaal is.

niet er se tijd hebt om dagelijks het hele lichaam

dagelijks de hoofdhuid een volledige oliemassage

erwtenmeel of meel van mungboontjes (green

te doen.6

te geven, maar in onze moderne tijd heeft helaas

gram) te gebruiken na een oliemassage. Dit heet

Koorts en infecties: deze zijn het gevolg van

niet iedereen daar altijd de tijd voor. Als dat voor

udvartanam. Verderop in dit hoofdstuk vind je

geprikkelde dosha's in combinatie met aama of

Hoofdmassage (shirobhayanga): hierbij gaat het

jou ook geldt, kan ik je aanraden om elke dag even

recepten en stap-voor-stapinstructies om je

autotoxines. Stel de massages even uit totdat je

zowel om de hoofdhuid als het gezicht. Deze

wat olie aan te brengen voordat je je haar wast met

eigen scrubs (ubtan) te maken.

koorts geweken is of je ontsteking volledig is

massage voorkomt voortijdig grijs worden en

shampoo. Zo krijgt je hoofdhuid in ieder geval

geweken.

haaruitval, maar voedt ook alle zintuiglijke

iedere dag wat van die olie die zo goed is voor de

Wanneer je beter geen oliemassage

organen. Hoofdmassage voorkomt hoofdpijn,

gezondheid. Zorg dat je je haar de tijd gunt om

kunt doen

Regenachtig weer: het is beter om geen olie aan

laat je beter slapen en zorgt voor een mooie en

goed te drogen voordat je de deur uitgaat, op weg

Al jarenlang adviseer ik mijn studenten, en ook mijn

te brengen op dagen dat het regent of lijkt te gaan

stralende gezichtshuid.7

naar werk, school of waar dan ook.Als je last hebt

eigen familie, over het ritueel van de oliemassage.

regenen. Agni is dan minder sterk, en dus nemen

van een droge hoofdhuid en roos, kun je een dun

Afgestudeerde studenten leren de kunst van de

de autotoxines in je lichaam toe. Even niet masse

Voetmassage (padabhayanga): is het beste middel

laagje olie op de hoofdhuid aanbrengen (niet op

zelfmassage weer aan honderden bezoekers van

ren op dit soort dagen is een voorzorgsmaatregel.

tegen oververmoeidheid. Verschillende teksten

het haar zelf, dat kan in principe zo goed als vrij

onze clinics. Zo lang je bij de zelfmassage een aantal

geven aan dat voetmassage een direct positief

van olie blijven) en het haar niet vaker wassen dan

eenvoudige regels volgt, zal iedereen de voordelen

effect heeft op het gezichtsvermogen. Het is ook

om de andere dag of om de paar dagen. Neem

ondervinden van ditAyurvedische ritueel, precies

een uitstekende manier om vata te stabiliseren.

hiervoor wat olie op je vingertoppen en wrijf

zoals de wijzen het bedoeld hebben.ra

177

HOOFDSTUK 5

Wanneer het beter is als een ander

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

meeste andere kinderziektes te voorkomen. Bij

vocht vasthoudt en verminderen jeuk aan de huid.

bewegingen. Deze methodes zijn het best wanneer

baby's en kinderen met een gevoelige huid wordt

Bij deze vorm van masseren gaat het er iets steviger

je het hoofdje van pasgeboren baby's of jonge

Met uitzondering van de situaties hierboven kun

ook wel boter gebruikt, maar sesamolie is goed

aan toe dan bij oliemassages. Er is dus wat meer

kinderen masseert, of de buik van een zwangere

je het beste elke dag jezelf masseren. Er zijn echter

koper en minder vettig.

frictie, die zorgt voor extra warmte. Hierdoor gaan

vrouw. Hierbij wordt nauwelijks tot geen druk

je masseert

ook omstandigheden wanneer het nog beter is als iemand anders je masseert. Zoals: Na

de geboorte van je kind: het Ayurvedische

de biokanalen open en wordt het vetlaagje onder

uitgeoefend. Bij extra zachte massage wordt vaak

lk was een jaar of drie, vier toen ik begon te leren

de huid zachter gemaakt. De kruiden worden

gebruikgemaakt van zuivelproducten als massage

mezelf te masseren met olie. Met een beetje hulp

beter opgenomen, je krijgt een lichter gevoel in je

middel, zoals room, ghee (geklaarde boter) of

van mijn moeder had ik het best goed onder de

lichaam en jeuk vermindert. Zelfs als je van nature

versgekarnde boter. Eventueel kunnen deze

stelsel van geneeskunst schrijft aan vrouwen die

knie toen ik vijf was. Kinderen leren snel en

wat dromerig en afwezig bent, ben je na deze

worden gemengd met warme sesamolie.

een kind ter wereld hebben gebracht veertig dagen

vinden zelfmassage leuk om te doen - zo leren ze

massage vol energie.

Je massagemiddel moet altijd voor gebruik ten

volledige lichaamsmassage voor, waarbij ook de

al op jonge leeftijd een ritueel uit te voeren

lage rug en lage onderbuik met zachte druk

waarmee ze proactief en zelfstandig hun gezond

ook wijder open en wordt agni in de huid gestimu

Je kunt het nog wat extra verwarmen in de palm

worden gemasseerd. De eerste massage kan het

heid beschermen. Als ik een kind moet leren

leerd (bhrajak pitta). Daardoor worden cellulitis,

van je hand. Welk middel je ook gebruikt, gebruik

beste op de dag van de geboorte of de dag daarna

zichzelf te masseren, laat ik het natuurlijk niet zelf

water en onderhuids vet op efficiënte wijze ge

het nooit direct uit de koelkast. Ook als je een

plaatsvinden. De geboorte is vanzelfsprekend een

de olie verwarmen. Het is beter om de voor

metaboliseerd.11

zuivelproduct gebruikt, haal je het een paar uur

Door de stevige massage gaan de bloedvaten

minste tot kamertemperatuur worden verwarmd.

natuurlijk verschijnsel, maar voor de moeder leidt

verwarmde, lauwwarme olie in een handige knijp

het altijd tot een prikkeling van de dosha vata.

fles te geven. Ook kun je het best het kind meer

die je bij deze vorm van massage kunt gebruiken.

op kamertemperatuur komen voordat je het in

Door veertig dagen masseren wordt de versterkte

dere keren de basishandelingen uitleggen en in

Combinaties zijn ook mogelijk. Planten en kruiden

contact laat komen met de huid.

dosha weer gekalmeerd. Als dat niet gebeurt, leidt

de buurt blijven om ongelukjes te voorkomen.

die hiervoor geschikt zijn, zijn bijvoorbeeld kikker

dit mogelijk tot pijn in de lage onderrug. Ook is de

Er zijn verschillende plantaardige poeders

van tevoren uit de koelkast en laat je het langzaam

lk doe graag een samvahana-massage als

erwten (besan), horse gram (chana), Acorus calamus

ik mezelf een keer wat extra wil verwennen. lk

(kalmoes, vacha), Pluchea lanceolata (rasna),

schrijf het soms voor aan mensen die te streng

gember (shunthi), Santalum album (sandelhout,

voor zichzelf zijn. ln het poëtische Sanskriet van

chandana), Crocus sativus (saffraan, kesar) en

Rishi Sushruta versterkt deze vorm van massage

aandacht die een jonge moeder krijgt door middel

Andere soorten dagelijkse massage

van massage een vorm van emotionele steun, die

Voor je dagelijkse verzorging gaat er niets boven

haar sterkt tegen een eventuele postnatale depres

oliemassages, maar de Ayurvedische traditie kent

sie. Degene die de massage uitvoert is meestal een

nog een paar andere soorten massage, zoals mas

Aquilaria agallocha (agar, agaru).

preeti, ofwel gevoelens van liefde.13

vrouwelijk familielid of de partner van de vrouw,

seren met droge poeders en een extra zachte

of eventueel een professionele masseur.

massage.

Je kunt de poeders met wat water tot een pasta

Deze vorm van massage is ook uitstekend

mengen die je gebruikt bij de massage (utsaadana).

geschikt om je partner seksueel te stimuleren.

Dit is vooral voor de zachtere en gevoeliger

Als je met die intentie aan het masseren bent, zijn

ln de baby- en kindertijd: vanaf de zevende dag

Masseren met droog poeder

vrouwenhuid wat vriendelijker dan zo'n droge

de zachte strijkbewegingen en lekkere smeerseltjes

na de geboorte tot aan de eerste verjaardag

Voor een massage zonder olie gebruik je plantaar

scrub. De werking van zo'n pasta is dezelfde als die

een prima afrodisiacum.

worden baby's iedere dag gemasseerd, bij voorkeur

dige poeders van gedroogde peulvruchten of

van de droge poeders, maar wat minder intens.

door de moeder of verzorger. Massages zijn goed

kruiden. Dit noemen we udgharshana. Deze vorm

voor de bloedsomloop van het kind, voor de

van masseren is vooral goed voor wie wil afvallen

Extra zachte massage

van de dosha vata. Een van de omstandigheden

regulering van prana en voor de emotionele

en voor mensen voor wie oliemassages minder

De eerste vermelding van extra zachte massages

waaronder je vata hoog oploopt, is wanneer je

binding. De meeste kindjes vinden het heerlijk

geschikt zijn omdat ze vaak verkouden zijn of last

(samvahana) vinden we in het werk van de Ayur

hard werkt, bijvoorbeeld zwaar lichamelijk werk.

om te worden gemasseerd. Omdat sesamolie goed

hebben van hoesten of allergieën.

is voor de balans van alle drie dosha's is het de ideale manier om huidaandoeningen en de

Droge massages zijn goed tegen cellulitis en onderhuids vet. Ze zorgen ervoor dat je minder

En ten slotte is deze vorm van massage heel goed voor het slapen gaan en voor het kalmeren

vedische chirurg Rishi Sushruta uit de eerste en

Samvahana is dan ook erg geschikt voor mensen

tweede eeuw.12 De massagetechnieken bij sam

in zware beroepen en mensen met lichamelijk of

vahana zijn zachtjes kloppen en lichte, strijkende

psychisch trauma. Deze massage is bijzonder

179

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

geschikt voor iedereen met een overgevoelige

opeten, en altijd met verse ingrediënten die

huid, voor ouderen en iedereen die niet de kracht

honderd procent biologisch afbreekbaar zijn.

heeft om elke dag een intensievere vorm van

Wat betreft de beste tijd om te baden: tradi

staand of zittend water uit een emmer met een

•

kom over je lichaam gieten;

tioneel ingestelde mensen als mijn Baba gaan behoorlijk vroeg op de dag in bad, en in ieder geval

•

baden in schone rivieren, vijvers en meren.

massage uit te voeren. Voor al die mensen is een

Kweekje eigen kruiden voor in bad

extra zachte massage met milde massagemiddelen

Natuurlijk zijn er allerlei betrouwbare adressen

aanbiddingsritueel, yoga of zelfs mediteren. Maar

het perfecte alternatief.

waar je online je gedroogde plantaardige pro

er zijn geen strenge regels voor wanneer je in bad

De temperatuur van het water

ducten, al dan niet in poedervorm, kunt bestellen.

gaat. Als je je ochtendritueel een beetje naar eigen

In de Ayurvedische teksten wordt duidelijk

Maar als je de ruimte ervoor hebt, en het juiste

idee wilt inrichten, is daar niets op tegen.

Ayurvedisch baden, een ritueel (snanam)

voordat ze iets spiritueels gaan doen, zoals een

klimaat, is het de moeite waard om zelf je eigen

lk vind het wel belangrijk dat je in bad gaat

beschreven wat de effecten zijn van de tempera tuur van je badwater. Als je baadt in natuurlijk

bloemen en kruiden te kweken. Zo weet je in ieder

voor het ontbijt, dat je ontbijt op de aanbevolen

water zoals een rivier of meer, heb je die tempera

Het Sanskritische woord voor baden, snanam,

geval zeker dat je je lichaam verzorgt met spullen

tijd - beslist niet later dan acht uur - en dat je een

tuur natuurlijk niet in de hand. De kans is groot

heeft een bredere betekenis dan alleen maar in bad

die volledig vrij van pesticiden zijn. Het geeft ook

vaste regelmaat aanhoudt. Misschien is dit een

dat het water vrij koel of zelfs behoorlijk koud is.

gaan om het vuil van je lijf te spoelen: het verwijst

voldoening om zelf de verantwoordelijkheid te

goed moment om nog eens terug te bladeren naar

Dat kan even doorbijten zijn, en voor sommige

ook naar spirituele zuivering of een ceremoniële

nemen voor de producten die je nodig hebt voor je

de Ayurvedische adviezen voor het beginnen van

condities is dat ook prima. Baden met koud water

reiniging voor spirituele doeleinden. Ik vind het

gezondheid, in plaats van af te wachten of Moeder

je dag in de introductie en hoofdstuk I.

kalmeert de dosha pitta en is goed als je last hebt

heel belangrijk om dit in gedachten te houden.

Aarde ze bij je langs komt brengen. Alles wat je

Een Ayurvedisch bad is een uitgebreid ritueel

hoeft te doen, is een paar zaadjes te zaaien en wat

wacht dan tot ten minste twee uur na het eten.

waarin je wordt uitgenodigd om in contact te

plantjes te verzorgen.

Met andere woorden: baden doe je altijd op een

komen met het zuiverende water en de genees krachtige kruiden die een reinigend effect hebben op je lichaam, de zetel van je goddelijke ziel. De ziel is altijd puur en onbesmet, maar het

Ik koop zelf een deel van mijn plantaardige

Als je op een andere tijd van de dag in bad gaat,

van aandoeningen van het bloed. Vata en kapha kunnen hierdoor juist geagiteerd raken. Baden met heet water kalmeert vata en dosha,

lege maag. Bij het spijsverteringsproces stromen

maar kan de dosha pitta agiteren. Volgens de

producten in de winkel, maar als het kan, kweek

de dosha's en het bloed naar de maag en de spijs

Ayurveda betekent het wassen van het hoofd

ik ze bij voorkeur in mijn eigen tuin. Het geeft een

verteringsorganen. Maar als we ons direct na het

met heet water altijd een vermindering van het

extra dimensie aan de geneeskrachtige ervaring als

eten intensief inspannen in de vorm van baden,

gezichtsvermogen, omdat de ogen de zetel zijn van

je je eigen planten gebruikt. Je hebt daar al je liefde

sporten of seks hebben, stromen de dosha's naar

de dosha pitta. Dus ook als je de rest van je

lichaam moet met enige regelmaat worden

in gestoken, je hebt een relatie met de plant opge

de spieren (de periferie). Dit zal de spijsvertering

lichaam wast met warm water, is het beter om je

gereinigd. Dus waarom zou je van het wassen

bouwd.

in ieder geval vertragen en mogelijk ook verstoren,

hoofd en haar met lauwwarm of zelfs koud water

waarbij de vorming van gifstoffen (onvoldoende

te wassen. Alleen onder zeldzame omstandigheden

bloemen en kruiden te kweken, stel je ze dan

verteerd voedsel) niet kan worden uitgesloten.

is het beter om hoofd en haar te wassen met warm water.

van je lichaam niet ook een ritueel maken dat past bij de waardigheid van de ziel die jij ook bent? Hieronder vind je een aantal suggesties voor

Als je niet in de gelegenheid bent om zelf

voor als ideeën die zich kunnen wortelen in de

Daarom is het beter om eerst in bad te gaan en

bloemen en kruiden die je kunt gebruiken bij het

prachtige tuin van je geest. Dat helpt je later, als

daarna pas aan tafel.

baden, die allemaal hun specifieke geneeskrachtige

je misschien wel een tuin of zonnig terras hebt,

eigenschappen aan het water toevoegen. Zoals

het besluit te nemen om je eigen bloemen,

baden. Zolang het water schoon en aangenaam is,

ln de Ayurvedische teksten vind je een mooie

mijn Baba zei: 'Gebruik nooit iets in bad wat je

kruiden of zelfs medicinale bomen te planten.

zijn al die manieren in principe goed. ln de Ayur

opsomming van de voordelen van het baden. r4

vedische traditie kennen we de volgende manieren

Regelmatig baden in de ochtend en op een lege

om een bad te nemen (snanam):

maag is een effectief middel tegen vermoeidheid,

niet ook op je bord zou kunnen leggen.' Die wijs

Iedere cultuur kent zijn eigen manier van

De voordelen van regelmatig baden

heid geef ik tegenwoordig door aan al mijn stu

Watje moet weten over baden

denten. In mijn familie was het gebruikelijk om

In de Ayurvedische traditie volgt het baden na het

alles voor de lichaamsverzorging zelf te maken:

aanbrengen van warme olie, abhayanga, zoals

•

languit liggend in een badkuip (avagaaha);

branderig gevoel. Daarnaast heeft baden nog de

lotions, shampoo, zeep die je ook zou kunnen

eerder in dit hoofdstuk beschreven.

•

staand douchen onder een kraan of douchekop;

volgende voordelen:

180

loomheid, een neiging tot zweten, jeuk en een

I8I

HOOFDSTUK 5

•

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

wanneer je net gegeten hebt (wacht na de

Plantaardige producten voor in bad

voor een wat korter bad of neem een lekkere

en verwijdert ziekteverwekkers zoals vuil,

maaltijd ten minste twee uur voordat je in

je momentje in de badkuip wordt nog bijzonder

douche.

bacteriën en parasieten van de huid.

bad gaat).

der wanneer je het badwater verrijkt met de ge

Baden versterkt de levensessentie (ayushyam)

•

Het stookt het spijsverteringsvuur op (deepanam), waardoor we vaak met een knorrende maag uit bad komen! Onder de juiste omstandigheden kan baden lustopwekkend zijn (vrshyam). Het vergroot onze lichamelijke kracht (bala)

neeskrachtige werking van natuurlijke planten:

ook nog wat Ayurvedische zeep gebruiken, maar

ln sommige van deze omstandigheden kun je er

verse of gedroogde bloemblaadjes, bladeren,

bewaar dat bij voorkeur tot het eind, nadat je al

toch voor kiezen om in bad te gaan, maar ik raad je

wortels en vruchten. Alle plantaardige producten

een tijdje het geneeskrachtige water op je in hebt

dan aan om zo kort mogelijk te blijven liggen, of

die hieronder aan bod komen kun je online

laten werken.

kort te douchen. Nog beter is het om je dan alleen

bestellen. Vaak kun je ze ook vinden in een winkel

even te wassen met een spons of washandje.

of tuincentrum bij jou in de buurt. Nog beter:

van groene mungboontjes (green gram). Meel van

kweek ze in je eigen achtertuin.

green gram is te verkrijgen in Indiase winkels (als

en versterkt het afweersysteem (oja). •

Het vergroot onze mentale kracht (dhairyam).

De kunst van een geneeskrachtig bad

•

Het werkt als een antidepressivum doordat het

(avaagahaJ

sattva versterkt en daardoor de geest een zetje geeft om in een toestand van balans te komen

•

Als je wilt, kun je in een geneeskrachtig bad

Wees niet te zuinig als je bloemen en kruiden

Nog beter dan zeep: scrubben met wat poeder

je er een in de buurt hebt, vraag dan om hari mung

in je badwater mengt: in een gemiddeld grote

atta). je kunt ook zelf de bonen tot een fijn poeder

Wanneer het lichaam eerst zachtjes is ingewreven

badkuip mag je per bad rustig twee grote koppen

vermalen, bijvoorbeeld in een koffiemolen. lk doe

met warme olie en daarna is ondergedompeld in

(samen iets minder dan 500 milliliter) vers of

het bij voorkeur zelf. Vul een kop voor de helft met

(sattva).

een badkuip vol water met de zachte bloemen en

gedroogd product toevoegen.

poeder (circa 125 milliliter) en voeg wat water toe

En het geeft ons moed (virya) om de confronta

blaadjes van geneeskrachtige kruiden, noemen we

tie aan te gaan met alles wat ons de rest van de

dat avagaaha, ofwel een echt Ayurvedisch bad.

dag te wachten staat.

Het baden met kruiden is speciaal aanbevolen

lk vind het persoonlijk prettig om in de winter in iets warmer water te baden en in de zomer in

om er een pasta van te maken. Als je lang genoeg hebt liggen weken, smeer je je hele lichaam in met

iets koeler (maar niet koud) water. Over het alge

de pasta. Ook je gezicht! Dit heeft een heerlijk

voor het kalmeren van het zenuwstelsel. Daarnaast

meen zal de medicinale kracht van de plantaardige

scrubbende werking op je huid. Voor meer tips

Al deze voordelen zijn terug te vinden in de klas

is het goed voor de bloedsomloop, voedt het de

producten in warm water meer effect hebben op je

om je eigen scrubs te maken: zie verderop in dit

sieke Ayurvedische geschriften en ik weet zeker

haarzakjes in de huid en hydrateert en verjongt

huid en zintuigen.

hoofdstuk.

dat iedereen die regelmatig baadt al deze punten

het de huid, de spieren en de gewrichten.15

uit eigen ervaring kan bevestigen.

Wanneerje beter niet in bad kunt gaan

Velen onder ons kunnen getuigen van het

Je kunt de producten rechtstreeks aan het badwater toevoegen, maar voor een sterker genees

welzijn dat we ervaren als we even de moeite

krachtig effect kun je ook één deel plantaardig

nemen om wat minerale zouten, aromatische

Dan volgen nu een aantal tips voor speciale baden in Ayurvedische stijl.

product koken in acht delen water. Breng dit

Lotus bad

Er zijn ook omstandigheden wanneer het volgens

kruiden, geurige olie of een speciaal zeepje in

mengsel aan de kook en zet het vuur dan wat

Voor een zacht geurig lotusbad voeg je verse of

de Ayurveda beter is om niet te baden:

ons badwater te mengen. Met ook nog een paar

lager. Laat doorkoken en indampen tot je nog

gedroogde lotusbloemblaadjes toe aan je badwater.

•

brandende kaarsen, een muziekje, bloemen en

maar de halve hoeveelheid water over hebt.

De lotusbloem (padma of kamala in het Sanskriet)

wanneer je last hebt van diarree of dunne

wierook wordt een alledaagse gebeurtenis als

Dit aftreksel giet je door een fijngeweven doek in

staat bekend om zijn schoonheid. Het is de natio

stoelgang (omdat baden het spijsverteringsvuur

het nemen van een bad een bijzonder en uiterst

het badwater (de gekookte kruiden blijven achter

nale bloem van India en voor zowel Hindoes als

nog verder verstoort);

ontspannend ritueel van schoonheid en verjon

op de doek).

wanneer je last hebt van flatulentie, vooral

ging. lk kan je van harte aanraden om van het

Neem minimaal twintig tot veertig minuten

wanneer de winden erg stinken en je last hebt

baden elke dag zo'n bijzondere gebeurtenis te

de tijd voor je bad. De geneeskrachtige werking

van acute indigestie (een teken dat agni op een

maken, en anders ten minste een of twee keer

van het badwater komt pas goed tot haar recht als

laag pitje staat en er gifstoffen aanwezig zijn);

per week.

je jezelf de tijd gunt om er lekker lang in te blijven

hebben een verkoelend effect. Daarom werken ze

wanneer je koorts hebt (een indicatie van

liggen. Misschien moet je hier zelfs echt even tijd

kalmerend op de dosha's pitta en kapha. Een

gifstoffen);

voor inplannen. Als je echt geen tijd hebt, kies dan

lotusbad is dus ideaal als je herstellende bent van

Boeddhisten is de lotus een heilige bloem. De lotus wordt geassocieerd met Shri Lakshmi, de godin van schoonheid, overvloed en geluk. De blaadjes van de lotus zijn licht geurig en

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRlTUELEN

een huidaandoening die met jeuk, blaasjes of een

hrdya, ofwel 'goed voor het hart'. De roos maakt

belonen met zijn intense geur en genoeg bloemen

rode verkleuring gepaard gaat, zoals waterpokken

het hart - als orgaan, als chakra of in overdrachte

om het hele jaar door heerlijk te baden!

of herpes. De lotus werkt bloedzuiverend en de

lijke zin - sterker, gelukkiger en stabieler.

blaadjes zorgen voor een betere teint van je huid,

Voeg dus wat vers of gedroogd rozenblad aan je

Wat je toevoegt aan het badwater voor een afrikaantjesbad: verse of gedroogde bloemblaadjes en blaadjes.

Afrikaantjesbad

Als je wat zaad uitstrooit of jonge plantjes in

een eigenschap die in het Sanskriet vamya wordt

badwater toe op dagen dat je humeur wel een

Het goudgele afrikaantje, Tagetes erecta (ook

de grond zet, groeien en bloeien afrikaantjes bijna

genoemd.

oppeppertje kan gebruiken of wanneer je toe bent

bekend als zendu in het Sanskriet en marigold

vanzelf. Ze vragen weinig onderhoud, maar staan

De meest geneeskrachtige lotus is de witte

aan een positieve emotionele ontlading. De roos is

in het Engels), wordt in lndia niet alleen veel

wel graag in de volle zon en goed gedraineerde

lotus, maar de andere kleuren zijn ook effectief.

ook een goed medicijn tegen boosheid en prikkel

gebruikt in bloemenkransen en andere decoraties,

aarde. ln potten doen ze het ook prima. lk weet

lk heb zelf lotusbloemen in grote potten in mijn

baarheid, of die nu het gevolg zijn van te veel

de bloem is ook geneeskrachtig. Hij is verkoelend,

zeker dat je er een hoop plezier van zult hebben!

achtertuin in Californië, en iedereen die in een

werk, hitte-uitputting of overstimulatie.

brengt pitta en kapha in balans en heeft de bijzon

gebied met een redelijk warm klimaat woont,

Zolang ze maar genoeg zonlicht en water

dere eigenschap dat hij bloedzuiverend is. Tagetes

Muskusrozenbad

heeft antibacteriële, antiseptische en schimmel

De muskusroos is een intens zoet ruikende bloem

kan ook zijn eigen lotus kweken. De lotus

krijgen, kun je rozen prima laten groeien in potten

reageert goed op direct zonlicht.

of in je tuin. Vergeet niet om de blaadjes te

werende eigenschappen en wordt daarom al

met verkoelende eigenschappen en een balance

bewaren!

duizenden jaren gebruikt in huidzalven en

rend effect op alle drie dosha's. ln het Sanskriet

medicinale oliën, onder meer bij de bestrijding

wordt de muskusroos of Rosa morchata ook wel

van candida, voetschimmel en ringworm.

kubjaka of surabhi genoemd. Deze opvallende

Witte waterlelies (Nymphaea alba), in de Ayurveda bekend als kumuda, hebben vergelijk bare eigenschappen als de lotusbloem. Je kunt ze

jasmijnbad

eventueel gebruiken als alternatief voor lotus

Van de intens geurige jasmijn bestaan vele varië

bloemen.

teiten. Voor gebruik in bad geef ik de voorkeur aan

zowel de droge als de wat vettere huid. Ze norma

in de orale traditie bekend als afrodisiacum

De bloemen hebben een weldadig effect op

bloem staat zowel in de Ayurvedische teksten als

jasmînum arborescens (chameli of saptala) of jasmi

liseren de kleur en teint van de huid, geven de

(vrshyam). Men zegt dat badwater met de geur van

Rozen bad

num sambac (mogra of varshiki). Een belangrijke

huid een mooie gloed, verminderen rode verkleu

de blaadjes van de muskusroos op een aangename

De roos is voor veel mensen de favoriet onder

eigenschap van jasmijn is koude, maar toch heeft

ring en ze hebben een natuurlijke vochtinbren

manier het seksuele verlangen aanwakkert. Je kunt

de bl emen. Rozen zijn een tijdloos symbool van

het een balancerend effect op alle drie dosha's.

gende werking die de vorming van rimpels tegen

de muskusroos hier gerust voor gebruiken, want

schoonheid, liefde en vreugde. In de Ayurveda

ln bad bereik je dat effect door het toevoegen van

gaat. Ook maken ze korte metten met

de lijst positieve eigenschappen is nog veel langer.

staat de roos bekend als shatapatri, taruni en

verse of gedroogde blaadjes en bloemen van de

oneffenheden. Tagetes verzacht de huid en voor

Doordat de muskusroos ook een enigszins warme

kamika. Rozenblaadjes in iedere gewenste kleur

jasmijn.

komt verdere uitdroging terwijl het tegelijkertijd

eigenschap heeft, kan hij je beschermen tegen

voorkomt dat de huid te vet wordt. Het sap van

verkoudheid.

geven je badwater de kracht om alle drie dosha's

Jasmijn is met name geneeskrachtig voor de

in balans te brengen. De werking van rozen op je

ogen, oren en mond. Ook beschermt en ontgift

deze nuttige bloem is een traditioneel Ayurve

huid is zuiverend, verzachtend en kleurherstel

Voor een heerlijk muskusrozenbad voeg

het de huid. Jasmijn heeft een sterke geur. Het

disch middel tegen oorpijn, oogontstekingen

je verse of gedroogde bloemblaadjes toe aan je

lend. Met rozen krijg je een mooie, gezond

werkt goed tegen hoofdpijn die wordt veroorzaakt

en (als mondspoeldrank) zweren in de mond en

badwater.

stralende huid, want deze bloem heeft een

door mentale stress en kan verjongend werken op

ontstekingen van het mondslijmvlies. De bloem

sterk effect op de teint van je huid (varnya).

het lichaam bij een overdaad aan hitte.

is zelfs effectief bij het genezen van vaginale en

schaduw of indirect licht en vraagt verder min of

blaasontstekingen, aambeien en bij hechtingen

meer dezelfde verzorging als iedere andere rozen

na een bevalling.

struik.

De roos heeft ook een speciaal vermogen om

De jasmijnplant groeit zowel in de schaduw

De muskusroos gedijt zelfs prima in de

het welzijn positief te beïnvloeden. Behalve een

als in direct zonlicht en is dus geschikt als kamer

heerlijke geur heeft de roos eigenschappen die je

plant, zolang hij genoeg licht krijgt. Jasmijn is een

op een positieve manier raken in je hart en je

makkelijke plant - ik noem het wel een instap

een afrikaantjesbad bijzonder geneeskrachtig is,

Kurkumabad

emoties. Dat is de reden dat de roos in de Ayur

plant voor zelftuinierders - en ik kan je aanraden

niet alleen voor je huid maar voor alle zintuiglijke

Kurkuma (haridra) is een klassiek kruidenmiddel

vedische traditie ook wel wordt omschreven als

om er vandaag nog een in huis te halen. Hij zal je

organen.

voor een schone, mooie en stralende huid. Omdat

Met al die informatie zal het duidelijk zijn dat

185

HOOFDSTUK

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

kurkuma ook sterke antibacteriële, schimmel

te zijn. lk raad je aan hetzelfde te doen. Kurkuma

werende en antiseptische eigenschappen heeft,

groeit ook prima binnenshuis, zolang je het in een

is het duidelijk waarom kurkumabaden in de

goed zonnige kamer zet. De plant vraagt weinig

Ayurveda zo populair zijn. Het enige nadeel is dat

onderhoud.

de intens gele kleur van kurkuma ook de badkuip

Ayu rvedische scrubs (udvartana) lk kan je aanraden om bij het baden geen gewone

Meel van groene mungboontjes (green gram,

zeep te gebruiken, maar te kiezen voor natuurlijke

hari mung): de hele mungboon heeft een mooie

en de handdoeken kleurt. Maar gelukkig is dit

Amalakibad

preparaten. Commerciële zeep bevat vaak allerlei

balans tussen olieachtigheid en droogheid en zorgt

maar tijdelijk: na verloop van tijd trekt de gele

Amalaki is de vrucht van de Emblica officinalis of

kunstmatige geurstoffen, petrochemische derivaten

dat de huid zijn natuurlijke vochtigheidsgraad

kleur weg, en met wat bleekmiddel gaat dit zelfs

Phyllanthus emblica (Engelse naam: malacca tree).

en andere chemicaliën die schadelijk zijn voor de

behoudt. Mung is verkoelend, verfrist de teint,

heel snel.

Dit is een bladverliezende boom die bekendstaat

huid. In de Ayurvedische traditie zijn bodyscrubs

verwijdert op een zachte manier dode huidcellen

om het eetbare fruit dat hij draagt: de amalaki (ook

een vast onderdeel van de dagelijkse lichaams

en is goed tegen ongewenste haargroei en puistjes. Het is een veilig basisingrediënt voor alle huidtypen.

Na een kurkumabad is het ook aan te raden nog even na te spoelen of te douchen met gewoon

wel: amla) ofwel Indiase kruisbes. De werking van

verzorging. Vaak worden ze gebruikt in plaats van

warm water en het lichaam te reinigen met een

amalaki op de huid en het haar is zo sterk dat in

zeep. Dit soort bodyscrubs, die udvartana of ubtan

bodyscrub van fijngemalen mungboontjes (green

een van de klassieke Ayurvedische teksten te lezen

worden genoemd, kun je precies afstemmen op

Kikkererwtenmeel (besan): dit geeft de huid een

gram) totdat de laatste restjes kurkuma zijn weg

staat: 'Wie baadt in water waarin amalakifruit

jouw specifieke huidtype.

lichtere, stralende teint. Door de snelle werking

gespoeld. Een beetje meer werk dan bij andere

geweekt is, zal vast en zeker honderd jaar worden,

Als je zelf je eigen scrubs wilt gaan maken,

baden, maar beslist de moeite waard vanwege de

zonder rimpels en grijze haren.'16 Dat is nogal een

raad ik je aan eerst de recepten hieronder te pro

voor een belangrijk moment even snel op je best

ontstekingsremmende en pijnstillende werking

uitspraak, het lijkt wel of de vrucht magische

beren. Ze worden in mijn familie al generatieslang

moet uitzien. Het heeft een verkoelend effect en

waar kurkuma om bekendstaat. Dus als je last

krachten heeft! Maar de amalaki bevat inderdaad

gebruikt. Scrubs zijn geschikt voor dagelijks

absorbeert overtollige talg. Hierdoor heeft het een

hebt van spierpijn, rugpijn of pijnlijke gewrichten,

sterke antioxidanten en de vrucht heeft zeker een

gebruik als zeepvervanger en voor het reinigen van

gunstig effect op de vette huid.

zul je je een stuk beter voelen na een lekker lang

remmend effect op de veroudering, dus ik begrijp

de huid na een oliemassage. Het gebruik is heel

bad in warm en geneeskrachtig kurkumawater.

wel waarom de wijzen zo enthousiast waren over

eenvoudig: je wrijft de scrub zachtjes uit over je

Meel van rode linzen (masoor): dit is een goede

Daar aast heeft kurkuma ook een verzachtende

amalakibaden. De vrucht staat bekend als de beste

lichaam en spoelt deze af met water. De recepten

basis voor het scrubben van een vette, naar on

en geneeskrachtige uitwerking op allerlei verve

remedie tegen veroudering. Hij heeft een ver

die je vindt in dit boek drogen je huid niet uit en

zuiverheden neigende huid. Het heeft een actief

bevatten geen agressieve chemicaliën.

effect op de talgvorming en gaat acne tegen.

lende huidaandoeningen zoals acne, steenpuisten,

jongend effect, en je huid krijgt er ook nog eens

oneffenheden, jeuk, meer dan normale roodheid,

een mooiere teint van.17

eczeem en allergische huiduitslag.

In je badwater kun je amalaki gebruiken door

Om een scrub te maken kun je het best alle

kun je het ook gebruiken als je er bijvoorbeeld

Rode linzen zijn verkoelend en verzachtend.

ingrediënten vooraf tot fijn poeder vermalen.

Zowel op zichzelf als in combinatie met groene

Om een kurkumabad aan te maken kun je

de gedroogde vruchten als poeder rechtstreeks in

Eventueel kun je ze ook kopen in poedervorm.

mungboontjes is dit meel geschikt als scrub voor

ofwel het poeder rechtstreeks in het warme water

het badwater te mengen. Als je ergens woont waar

De basis van een scrub bestaat meestal uit een

een huid die gevoelig is voor puistjes.

doen (het laat zich niet goed mengen met koud

het fruit vers verkrijgbaar is, kun je ook een aftrek

of meer van de volgende drie natuurlijke

water) of eerst een aftreksel maken van de verse

sel maken van de verse amalaki en dit in je bad

ingrediënten:

wortelstok en dit in het badwater gieten.

water gieten. Je geeft je bad daarmee de krachtige

na toevoeging van water. je kunt de droge

en wetenschappelijk bewezen antimicrobiële en

ingrediënten ook bewaren om ze later te

antivirale eigenschappen van de amalaki.

gebruiken.

lk heb nog maar kortgeleden voor het eerst kurkuma in mijn achtertuin gezet, in een grote pot, en het blijkt helemaal geen bewerkelijke plant

186

De recepten hieronder zijn voor eenmalig

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

HOOFDSTUK 5

Vierseizoenen-ubtan voor de gevoelige huid

Lente-ubtan (vóór het douchen)

� Reinigende lente-ubtan

� Saffraan-ubtan voor een stralende huid

Deze ubtan is heerlijk om in de lente een Saffraan is het beste middel voor een gave huid

De gevoelige huid heeft wat extra zorg nodig,

Deze ubtan helpt bij het verwijderen van dode

geagiteerde dosha kapha weer in balans te

en de 'experts' raden voor dit huidtype vaak

huidcellen en het in evenwicht brengen van de

krijgen. Gebruik hem als scrub tijdens het

en een frisse teint. Havervlokken absorberen veel

baden in plaats van zeep die je huid uitdroogt.

vocht en verzachten de huid. Je kunt het zowel

producten met medicinale toevoegingen aan.

natuurlijke huidoliën. Resultaat: een heerlijk

Maar een geneeskrachtige plantaardige ubtan

fris ogende huid.

voor je gezicht als de rest van je lichaam gebruiken. INGREDI ËNTEN

kun je met dit recept ook zelf maken. INGREDIËNTEN INGREDIËNTEN

1/2 kop meel van groene mungboontjes

1/z kop* meel van groene mungboontjes

1 theelepel kurkuma r

eetlepel fijngesneden verse fenegriekblaadjes of r theelepel gemalen fenegriekzaad

theelepel melk of water,

kop gerstemeel

met elkaar mengt en op je gezicht aanbrengt,

eetlepel Indiase kruisbes (amalaki) in poedervorm

werkt dat reinigend en verzachtend en geef je

eetlepel gemalen koriander

jezelf een prachtig stralende huid.

theelepel neempoeder lNGREDlËNTEN

eetlepel water, of genoeg om een pasta te maken

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

theelepel kokos- of sesamolie r.

Meng alle ingrediënten totdat het water de

Meng alle ingrediënten door elkaar.

1/.i kop gemalen havervlokken

Wrijf zachtjes uit over je lichaam. Spoel af met

l/i theelepel saffraandraadjes 1

Let op: melk en kokosolie zijn voor in de zomer en

droge ingrediënten goed heeft opgenomen.

water. (Als je het poedermengsel bewaart, zorg

herfst, vooral als je een vette huid hebt. Als je een

Als je verse fenegriekblaadjes gebruikt, is het

dan dat er geen water bij komt.)

droge en tamelijk hete huid hebt, kun je deze twee

mengsel klaar als de blaadjes volledig bedekt

ingrediënten het hele jaar door gebruiken. Sesam

zijn met poeder en vloeistof.

olie brengt alle drie dosha's in balans, maar is ook in

Àet bijzonder goed tegen droge huid, voortijdig

Breng de pasta aan op je gezicht, hals en

Roer rustig, maar stevig tot een pasta.

afspoelt met veel water.

Wrijf de pasta zachtjes uit over je lichaam.

� Ayurvedische ubtan voor alle huidtypes I.

Meng alle ingrediënten tot een zachte scrub.

Breng de scrub met je vingertoppen aan op je

i12 kop rijstmeel

gezicht. Masseer je gezichtshuid een minuut

1 eetlepel meel van groene mungboontjes

lang met zachte, draaiende bewegingen van je

188

BEREIDI NGSWIJZE EN GEBRUlK

Gebruik deze scrub een of twee keer per week.

INGREDIËNTEN

Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

Breng in een dunne laag aan op je gezicht en

te vegen met behulp van een klein beetje water.

(cup)= circa 240 milliliter, r eetlepel (table spoon)= 15 milliliter (tea spoon) = 5 milliliter

water.

Het scrub-effect ontstaat doordat je de pasta

r theelepel

Meng alle ingrediënten tot een pasta.

Direct na het aanbrengen begin je de pasta af

verwijdert met wrijvende bewegingen en niet

�' r kop

je lichaam. Spoel na tien minuten af met koel

Voeg olie en melk of water toe.

Spoel af met water.

maken

drogen.

Meng de droge ingrediënten door elkaar.

eetlepel koele melk, of genoeg om een pasta te

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

armen. Terwijl je dit doet, begint het direct te

verouderde huid en rimpels.

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

1/z kop meel van rode linzen (masoor)

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

of genoeg om een pasta te maken 1

Melk is voedend. Als je al deze mooie ingrediënten

vingers. Wees extra zacht voor de huid rond je

eetlepel melk, rozenwater of gewoon water, of

ogen.

genoeg om een pasta te maken 3.

Spoel de scrub van je gezicht met water.

189

HOOFDSTUK

Ay u rved isc he

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

gez ic hts maskers (an u 1 e pan a)

Natuurlijk heeft de Ayurveda ook een aantal

Gezichtsmasker van rozenblad I

Gezichtsmasker van komkommer en aloë

transformatie van mijn huid na zo'n masker

Een weldadige scrub voor de wat vettere huid van

Dit masker is goed bij droge, rode, wat ontstoken

prima tips voor het maken van je eigen gezichts

ongelooflijk! Probeer het zelf maar eens. Je zult

de T-zone (voorhoofd, neus, kin en rond de mond).

huid, met name in de herfst. Dit masker heeft een

maskers of maskers voor andere lichaamsdelen.

iedere keer blij zijn dat je je huid zo fijn verwend

niet-homogene substantie. Met andere woorden:

Je kunt Ayurvedische gezichtsmaskers elke dag,

hebt met een weldadige, honderd procent natuur

elke week, om de twee weken of eens per maand

lijke gezichtsbehandeling. Het is nooit te laat om

eetlepel'� geraspte komkommer

gebruiken, net wat je zelf prettig vindt. Spoel ze af

hiermee te beginnen, en er is geen betere dag om

eetlepel gel van de Aloë vera (bij voorkeur zelf

nadat ze zijn opgedroogd, maar laat ze nooit zo

een beetje meer van jezelf te gaan houden dan de

ver uitdrogen dat ze barsten. Zo nodig gebruik je

dag van vandaag!

daarna nog je favoriete vochtinbrengende middel. Van mijn dertiende tot bijna mijn 22ste heb ik

INGREDIËNTEN

en gebaseerd op de Ayurvedische traditie. Ze zijn eenvoudig te bereiden, en ik heb ze ingedeeld naar

dit, dan weer dat zelfgemaakte gezichtsmasker

hun voornaamste ingrediënten.

112 kop versgestampte rozenbladeren

(geurig, zonder pesticiden}

Meng alle ingrediënten door elkaar.

Breng aan op je gezicht en hals.

112 theelepel kokosolie

•

theelepel volle melk

Wacht IS minuten. Spoel af met lauwwarm BERElDlNGSWI]ZE EN GEBRUIK

water. Dep droog.

halve eeuw gepasseerd ben) krijg ik complimenten over mijn huid. Die is vrij van oneffenheden en ik

lNGREDlËNTEN

BEREIDlNGSWl]ZE EN GEBRUIK

behandeld. Het was een vast onderdeel van mijn programma. Zelfs nu nog (nu ik de grens van een

kruimeld rozenblad.

versgeperst uit aloëblad)

De recepten hieronder zijn allemaal heerlijk

mijn gezicht en hals bijna elke dag met dan weer

het is niet helemaal egaal en bevat stukjes ver

komkommer: verkoelend, verzachtend en goed

Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng aan

op je gezicht.

voor de oliebalans; rozen: geneeskrachtig voor de oudere huid,

Ga s tot IO minuten liggen met het masker op.

hoor vaak dat ik er jonger uitzie dan ik ben. Met

de gevoelige huid en bij roodheid en ont

Spoel af met koele melk of water en dep droog.

mijn drukke agenda heb ik tegenwoordig niet vaak

stekingen;

de tijd om een gezichtsmasker aan te brengen.

•

koemelk: verzachtend voor de rijpe of gevoelige

Het lijkt er echter op dat de tijd die ik als tiener

huid (gebruik bij voorkeur volle biologische

in mijn huid heb geïnvesteerd zich dubbel en

melk);

dwars heeft uitbetaald. lk vind het wel nog steeds heerlijk om mezelf af en toe met een gezichtsmasker te verwennen.

•

Gezichtsmasker van komkommer en yoghurt

kurkuma: bloedzuiverend, met een verbazing wekkend vermogen de huid te voeden en te

Ook dit masker is een weldaad voor de wat vettere

laten stralen.

huid van de T-zone.

Dat lukt nog wel eens in de drie maanden of zo, of als ik een keer een weekend geen lessen geef.

En er zijn ook nog maskers met sandelhout, afri

De heerlijke geuren brengen me terug naar mijn

kaantjes (zendu), kikkererwtenmeel en kokosmelk.

eetlepel geraspte komkommer

jeugd vol schoonheid in India. En zelfs nu is de

Hieronder volgen recepten voor alle huidtypes!

theelepel volle yoghurt

INGREDIËNTEN

BERElDlNGSWl]ZE EN GEBRUIK

Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng aan op je gezicht en hals.

Wacht IS minuten. Spoel af met lauwwarm water. Dep droog.

190

ko p (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel (rable spoon)= 15 milliliter (tea spoon) 5 millil iter Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

t.• 1

I theele pel

191

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

.C' Gezichtsmasker van rozenblad 2 \.. V

� Scrubmasker met rozenwater

� Reinigingsvloeistof met rozenwater � Reinigingsvloeistof met melk

Dit masker is het hele jaar door ideaal voor de

Een goed recept voor alle huidtypes, inclusief de

Een eenvoudige, maar uitstekende cleanser voor

Gebruik deze cleanser bij droge huid, rimpels, rode

droge, gevoelige huid. In de zomer is het een fijn

extreem gevoelige huid.

alle huidtypes.

pukkeltjes en ontstoken huid.

masker voor de normale huid. INGREDIËNTEN INGREDIËNTEN

1/z kop versgestampte rozenbladeren (geurig, zonder

theelepel kandijsuiker, vermalen tot een fijn

llz eetlepel rozenwater

poeder

pesticiden) r

eetlepels rauwe honing (genoeg om de rozen

blaadjes van een laagje te voorzien)

theelepel volle melk

theelepel rozenwater

1/z theelepel honing (voor vettige/hete huid)

Optioneel: een paar druppels rozenolie

Meng alle ingrediënten door elkaar.

Bedek je ogen met hele rozenblaadjes en ga

liggen of achterover leunend op een stoel

Sprenkel de cleanser voorzichtig op je gezicht

of totdat het strak gaat aanvoelen. 3-

Spoel na een paar minuten af met warm water.

S oel af met koele melk of water. Als de

Als je dat prettig vindt, gebruik je hierna nog

honing plakkerig blijft, gebruik je na het af

een mild vochtinbrengend middel.

spoelen met melk een milde reinigingsvloeistof

Gebruik beide handen om je gezicht te

gezicht uit te wrijven. 3.

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Meng de room en het bonenmeel door elkaar

de vloeistof zachtjes in te wrijven voor een

voor een milde, reinigende scrub (let op dat het

licht scrubeffect.

mengsel niet te dun of te grof is).

Spoel af met lauwwarm water en dep droog

Breng aan op je gezicht.

met een schone handdoek.

scrubben door het mengsel zachtjes over je

zitten. Laat het masker ro minuten intrekken,

llz theelepel meel van groene mungboontjes

of dep het op met een wattenschijfje en breng

Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng aan op je gezicht.

op verse melk blijft drijven of het vel van ge

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Breng aan op je gezicht.

theelepel room van volle melk (de room die boven

kookte melk)

het daarmee aan. Gebruik je vingertoppen om r.

llz eetlepel volle melk

of ghee (voor droge huid)

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

INGREDIËNTEN

Spoel af met warm water. Dep droog en hydrateer als je dat prettig vindt.

� Scrubmasker met melk Deze scrub is goed voor alle huidtypes. Gebruik hem eens per week.

voordat je verder gaat met je normale gezichts verzorging.

INGREDIËNTEN

1/z theelepel rijstmeel 1/2 theelepel amandelmeel r

eetlepel volle melk, of genoeg om een pasta te maken die niet te dun en niet te grof is BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Meng alle ingrediënten door elkaar.

Wrijf zachtjes uit over je gezicht in een draai ende beweging (niet te hard scrubben).

Spoel af met lauwwarm water en dep droog met een schone handdoek. Gebruik desgewenst na afloop nog een hydraterend middel.

19 3

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

Gezichtsmasker met melk en

Gezichtsmasker met kokos en

Gezichtsmasker met kurkuma

saffraan

kurkuma voor de herfst

tegen pigmentatievlekken

INGREDIËNTEN

Een fijn masker voor alle huidtypes. Dit masker breng je aan in een heel dun laagje. Het geeft

eetlepels kikkererwtenmeel (besan)

direct een weldadig gevoel.

eetlepels rauwe biologische honing

INGREDIËNTEN

lf.i theelepel gemalen kurkuma INGREDIËNTEN r

draadjes saffraan

of genoeg om een gladde pasta te maken

theelepel volle melk

striemen verminderen. INGREDIËNTEN

4 eetlepels meel van urdboontjes

aan op schone, droge huid en laat 15 tot 20

het masker aan op je gezicht met schone

minuten intrekken. 2.

(black gram, urad dal)

Meng alle ingrediënten door elkaar.

4 eetlepels kurkuma

Breng aan op je gezicht en wacht 20 minuten.

llz kopvolle melk

Spoel af met warm water en dep droog. BERElDlNGSWlJZE EN GEBRUIK

Meng alle ingrediënten door elkaar. Breng

Meng de ingrediënten door elkaar en breng

vingers of een speciale borstel (van natuur

eetlepel gestampte papaja

eetlepel kokosmelk,

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

1 1

Dit mengsel kun je dagelijks gebruiken tot de

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

1.4 theelepel (of een mespuntje) kurkuma

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

theelepel gemalen kurkuma

zwangerschapsstriemen

1 eetlepel volle yoghurt

eetlepel volle melk

r - 2

� Kurkumamasker bij

Meng de ingrediënten door elkaar en breng het mengsel aan op het te verzorgen huidgedeelte.

Spoel grondig af en verzorg je huid verder

Geef het mengsel even tijd om te drogen.

haar).

met een vochtinbrengend middel dat je

Daarna wrijf en pel je het af. Was de behandel

Het masker droogt snel op. Zodra het droog

prettig vindt.

de huid met warm water.

is, spoel je het af met lauwwarm water. Dep droog met een schone handdoek en gebruikt desgewenst nog een vocht ihbrengend middel.

Q Gezichtsmasker met kurkuma

Gezichtsmasker met kurkuma

tegen veroudering

INGREDIËNTEN

Let op: saffraan en kurkuma kunnen tijdelijk een gele kleur op de huid achterlaten.

1 eetlepel kikkererwtenmeel (besan)

tegen oneffenheden Dit is een masker voor dagelijks gebruik. Dit mengsel kun je ook aanbrengen op brandwonden,

theelepel kurkuma

acne en huidwonden voor een geneeskrachtig

eetlepel volle melk of volle yoghurt

effect.

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

INGREDIËNTEN

Meng alle ingrediënten door elkaar.

1 theelepel gemalen kurkuma

Breng het masker gelijkmatig aan op je gezicht

eetlepel gel van de Aloë vera

en laat drogen. 2.

Scrub je gezicht zachtjes met draaiende bewegingen terwijl je het masker afspoelt

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Meng de ingrediënten door elkaar en breng

Laat het masker 20 minuten zitten.

met lauwwarm water. Dep droog.

aan op je gezicht. Spoel af met warm water en dep droog.

194

195

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN

Kurkumamasker voor de hielen en ellebogen Gebruik dit mengsel dagelijks wanneer je last hebt

.\, Gezichtsmasker met sandelhout �� voor een stralende huid

Gezichtsmasker met bloemen

Gezichtsmasker met kikkererwten

voor een fleurige glans

voor de doffe huid

Dit masker heeft zo veel voordelen, het zijn er

Heb je ooit een gezichtsmasker met verse bloemen

Dit is een van de meest effectieve en efficiënte

van gebarsten huid op de hielen of ellebogen.

bijna te veel om op te noemen! Om te beginnen is

geprobeerd? De afrikaantjes (zendu) in dit recept

maskers voor de doffe huid. Door het scrubeffect

Ga hiermee door tot het probleem is verholpen.

sandelhout bloedzuiverend en daarom goed tegen

hebben antibacteriële en antiseptische eigen

worden dode huidcellen verwijderd en dit mengsel

uitslag, vlekken en puistjes. Omdat sandelhout en

schappen, waardoor ze goed helpen tegen acne.

is ook een bekende Ayurvedische remedie voor

rozenwater allebei vamya (goed voor de teint) zijn,

De honing versterkt dat nog. De melk verzacht de

oneffenheden in de huid. Bij regelmatig gebruik

geeft dit masker een gezonde gloed en maakt het

huid. Als je dit masker twee keer per week gebruikt,

werk je aan een zachte, gladde huid met een fraaie

je huid natuurlijk zacht en stralend. Sandelhout is

verkleint dat eventuele grote poriën en zorgt het

glans en zul je geleidelijk aan ook eventuele on

afkomstig van de ernstig met uitsterven bedreigde

voor een mooie glans op je huid. Dit is het perfecte

effenheden zien verdwijnen. Er is geen gezichts

sandelboom. Gebruik dit masker alleen als je nog

Ayurvedische gezichtsmasker voor de vette huid.

masker dat de huid beter herstelt na het zonnen.

ergens een oud voorraadje sandelhoutpoeder hebt.

Je kunt dit masker ook aanmaken met rozen

Het tempert het bruiningseffect en geeft daar

blaadjes.

een gezonde glans voor in de plaats.

INGREDIËNTEN 1

eetlepel ricinusolie

1 theelepel kurkuma

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK I.

Meng de ingrediënten door elkaar en breng aan op je hielen of ellebogen. Wrijf het mengsel zachtjes in en laat het ten minste

INGREDIËNTEN

30 minuten intrekken. Je kunt bijvoorbeeld

eetlepel sandelhoutpoeder

ook het mengsel een nachtje op je hielen laten

eetlepel water of rozenwater,

inwerken. Trek er dan sokken overheen aan. 2.

5 verse afrikaantjes (zendu) of rozen

of genoeg om een pasta te maken

Spoel af met warm water.

kurkuma is niet permanent, maar laat zich ook niet in een keer wegwassen. Een gelige verkleuring van je gezichtshuid verdwijnt vanzelf na een paar

gezichtstoner op een wattenschijfje. Gelige verkleuring van de wasbak (keramiek) kun je eenvoudig verwijderen met badkamerreiniger of gewoon een beetje water en zeep. Zorg wel dat je

Laat 15 minuten intrekken en spoel het af.

eetlepel kik kererwtenmeel (besan)

een paar druppels versgeperst citroensap

eetlepels volle melk,

mespuntje kurkumapoeder

eetlepel honing

Meng het poeder met water of rozenwater en

eetlepels rozenwater (voor de rijpere huid) of

melk (voor de droge huid) of yoghurt (bij acne

breng aan op je gezicht.

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Voor het beste resultaat herhaal je dit dagelijks.

of voor de vette huid), of genoeg om een pasta

Wrijf de bloemen fijn in een vijzel en voeg

te maken.

de melk toe om een frisse, bloemige pasta

keer wassen. Dit gaat nog wat sneller als je de vlek zachtjes scrubt met een paar druppeltjes milde

of genoeg om een pasta te maken BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Let op: verkleuring van je huid of wasbak door

INGREDIËNTEN

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

te maken. 2..

Meng de honing erdoor.

Breng aan op je gezicht en laat het masker 10 tot 15 minuten intrekken.

Was het daarna af met lauwwarm water.

Meng de ingrediënten door elkaar om een pasta te maken.

Breng het masker aan op je schone gezicht en laat dit 10 minuten intrekken. Spoel af met warm water.

geen extra-gele, kunstmatig gekleurde kurkuma gebruikt - kies altijd voor biologische kurkuma.

197

HOOFDSTUK

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN

� Gezichtsmasker voor de zomer Dit is mijn eigen zomerfavoriet vanwege zijn fantastische hydraterende eigenschappen.

niet zo'n dikke schuimlaag, maar ze hebben ook niet die nare neveneffecten. lk ben er zelf niet zo dol op om allerlei chemi caliën op mijn lichaam los te laten - ik gebruik dus liever shampoo met de weldadige werking van

lNGREDlËNTEN

1/s kop kokosmelk (rasp verse kokos en pers de melk eruit) I

theelepel ricinusolie (castorolie)

het fijngemaakte vlees van een middelgrote avocado of een 1/2 grote avocado

BEREIDINGSWIJZE EN GEBRUIK

Waarom je moet stoppen met commerciële shampoo

kruiden die mijn lichaam voeden en het beschermen tegen ziekte. Er zijn diverse planten die je kunt drogen en tot poeder vermalen zodat je ze kunt verwerken in een pasta voor natuurlijke shampoos. Bewaar ze in

Een van de ingrediënten in veel commerciële shampoos in de VS is natriumlaurylsulfaat, dat ook wordt gebruikt als detergent bij het schoonmaken van vloeren. Inderdaad, vloeren! Het is deze stof die de shampoo zo lekker schuimig maakt. Helaas wordt de stof in het lichaam opgeslagen in hart, lever en longen. Natriumlaurylsulfaat veroorzaakt ook schilfe ring van de huid, beschadiging van haarzakjes en een vermindering van het vermogen van de haarzakjes om haar te laten groeien.18 In Europa en Centraal-Amerika is het gebruik van deze stof in shampoo niet toegestaan, maar elders wordt het nog altijd openlijk toegepast! In antiroosshampoo is koolteer een veelgebruikt ingrediënt. Koolteer staat op de lijst

een pot van glas of keramiek met een goed sluitend

van kankerverwekkende stoffen van onder meer het Environmental Protection Agency

deksel en zet ze op een plek waar ze niet in het

(EPA), de National Institutes of Health, het Agency for Toxic Substances and Disease

zonlicht staan. Kruiden blijven over het algemeen

Registry en het International Agency for Research on Cancer. Het Agency for Research on Cancer van de Wereldgezondheidsorganisatie vermeldt dat koolteer in dieren mutagene

Meng de ingrediënten door elkaar. Breng aan

goed tot ongeveer zes maanden na aanschaf. Als je

op je gezicht en laat 15 minuten intrekken.

echter ziet dat ze opvallend van kleur veranderen,

Bevochtig een schone, zachte doek met koud

of als ze onaangenaam gaan ruiken of beschimme

oorzaakt een chemische irritatie van de huid) en carcinogene (kankerverwekkende)

water en wring deze uit totdat hij niet meer

len, gooi ze dan weg, ook als dat nog binnen die

eigenschappen.r9

druipt. Veeg het masker voorzichtig weg.

zes maanden is.

3. Spoel af met koel water. Als je wilt, kun je

Het aanmaken van een Ayurvedische shampoo

eigenschappen blijkt te hebben (het verandert het DNA), evenals fototoxische (het ver

Ook een ander ingrediënt, formaldehyde, dat in veel shampoos als conserveermiddel wordt toegepast, is mogelijk kankerverwekkend. Op de website van het National Cancer

hierna nog je gezicht besprenkelen met rozen

begint de avond voor de dag dat je je haar wilt

Institute wordt formaldehyde in verband gebracht met een aantal verschillende soorten

water en een licht vochtinbrengend middel

wassen. Meet de juiste hoeveelheid plantaardig

kanker.20 De makers van shampoo zijn echter niet eens verplicht om formaldehyde als

gebruiken.

poeder af in een glazen kom: een halve kop (circa

ingrediënt te vermelden. In plaats daarvan gebruiken ze de omschrijving 'Quatemium-15'.

125 milliliter) voor kort tot middellang haar en een

Was je haar met plantaardige producten

En dat is nog maar het begin. Commerciële shampoos zitten tjokvol kunstmatige

hele kop voor lang haar). Voeg voldoende heet

geurstoffen, onvermelde chemische verontreinigingen en andere petrochemische neven

water toe om een waterige pasta te vormen. Laat

producten die schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid.

dit een nachtje staan. De volgende ochtend kijk je

Al dat witte schuim dat je krijgt bij het gebruiken

of het mengsel de juiste dikte heeft. Het moet niet

van commerciële zeep, shampoo en bubbelbad is

waterig, maar wel vloeibaar zijn. Voeg zo nodig

pasta aan op het haar zelf. Masseer dit zachtjes in

uit de ingrediënten die ik hieronder beschrijf:

het product van natriumlaurylsulfaat (zie kader

nog een beetje water toe. Dit is de beste manier

van de wortels tot de haarpunten. Masseer vervol

shikakai, zeepnoten, amalaki en hibiscus (bloemen

'Waarom je moet stoppen met commerciële

om je shampoo voor te bereiden, maar als het een

gens minstens drie tot vijf minuten je hoofdhuid

en bladeren). Je kunt een shampoo maken van een

shampoo'), een veelgebruikte oppervlakte-actieve

keer niet lukt om de avond tevoren je pasta te

en haar. Ga zo lang door als je wilt, en geef de

enkel kruid of van een combinatie van twee of

stof die olieachtige residuen aan zich bindt en een

mengen kun je het ook 's ochtends vroeg doen met

kruiden de kans om hun heilzame werk te doen.

meer kruiden.

schuimige massa veroorzaakt. Het is bewezen dat

een beetje lauwwarm water. Niet ideaal, maar het

Als je klaar bent, spoel je de shampoo uit met

dit soort stoffen de huid irriteren, het afweer

werkt.

water. Je hoeft dit niet te herhalen. De werking

systeem compromitteren en in sommige gevallen

Als je je haar gaat wassen, smeer je je hoofd

de kans op kanker vergroten. De ingrediënten van

huid in met een ruime hoeveelheid plantaardige

een natuurlijke Ayurvedische shampoo geven je

pasta. Wrijf het stevig in. Breng dan de rest van de

Shikakai

van de kruiden is krachtig genoeg dat een keer

Shikakai is een van oorsprong wilde struik die in

wassen genoeg is.

het warme, vochtige klimaat van India en elders in

Om je eigen shampoo te maken kun je kiezen

Azië gedijt. De vruchten, schors en bladeren

199

HOOFDSTUK

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRlTUELEN

worden verzameld, gedroogd en vermalen tot

Zeepnoot

shikakaipoeder, dat bekendstaat om zijn weldadige

Natuurlijke bescherming tegen bacteriën en

de Ayurveda een bijzondere status. Amalaki ver

Sapindus mukurossi, in India bekend als reetha, is

parasieten: de natuurlijke antibacteriële werking

sterkt de afweer, voorkomt ziekte en veroudering

werking op het haar. Sinds shikakai wereldwijd

een bloeiende boom die veel voorkomt in India en

van reetha wordt al vermeld in de klassieke Ayur

en is behulpzaam bij het verlengen van de levens

steeds populairder is geworden, is ook de profes

Nepal. De ronde, nootachtige vruchten komen tot

vedische teksten en is in onze tijd bevestigd in

duur. In de Ayurvedische wetenschap staat het

sionele teelt opgekomen. Shikakai is eenvoudig

rijping in de wintermaanden (na november). De

onderzoek en kil nische studies. Uit een onderzoek

daarnaast bekend als een van de beste producten

online verkrijgbaar en heeft de volgende eigen

gedroogde vruchten worden ook wel zeepnoten

dat is gepubliceerd in de International ]oumal of

voor de gezondheid van het haar, ofwel keshrya in

schappen:

genoemd. Ze bevatten saponine, een natuurlijke

Pharmacy and Pharmaceutical Sciences blijkt dat

het Sanskriet.

oppervlakte-actieve stof. Gelukkig is deze stof

waterige extracten van natuurlijke oppervlakte

Beschermt tegen roos: roos is nog altijd een

zowel zacht voor de huid als vriendelijk voor het

actieve stoffen uit de vruchten van Sapindus

haal je eerst de zaadjes eruit. Als je het poeder

veelvoorkomende aandoening van de hoofdhuid,

milieu.

mukurossi effectief zijn tegen Micrococcus luteus,

vervolgens gebruikt om je haar mee te wassen

ondanks de beschikbaarheid van commerciële

Als je deze vruchten tot poeder wilt verwerken,

Brevibacterium linens, Bacillus subtilis, Staphylo

bevordert dat de gezonde haargroei, voorkomt het

te herkennen en uit te kijken naar het moment

coccus epidermidis, Escherichia coli en Pseudomonas

haaruitval en roept het de voortijdige vergrijzing

dat de vruchten rijp genoeg waren om te plukken.

fluorescens. De onderzoekers concluderen dat

van het haar een halt toe.

imidazoolderivaten, zwavel, koolteer en wat al niet

We namen de rijpe vruchten mee naar huis,

'natuurlijke oppervlakte-actieve (saponine-)extrac

antiroosshampoos (met ingrediënten zoals pyrithionzink, seleniumsulfide, salicylzuur,

In mijn jeugd heb ik geleerd om deze boom

Toen ik een klein meisje was, verzamelden we

meer). Dagelijks gebruik van dit soort shampoos

haalden de zaden eruit en gebruikten het zachte

ten uit S. mukurossi in verzorgingsproducten op

de vruchten in de herfst. We sneden ze fijn en

kan resulteren in broos en breekbaar haar en een

vruchtvlees als zeep. Tegenwoordig zijn zowel

plantaardige basis verwerkt kunnen worden, niet

lieten ze enkele dagen drogen in indirect zonlicht

droge hoofdhuid. Ook allergische reacties komen

reethapoeder als hele zeepnoten online verkrijg

alleen vanwege hun emulgerende eigenschappen,

of, nog beter, in de schaduw. De gedroogde stukjes

voor. Shikakai heeft een natuurlijk samentrekken

baar.

maar ook vanwege hun antimicrobiële werking.'22

kookten we later in kokosolie totdat de vaste stof

de werking. Het beschermt de hoofdhuid tegen roos, jeuk en schilfering.

in het mengsel begon te verschroeien. De olie

Al duizenden jaren wordt zeepnootpoeder in de Ayurvedische traditie gebruikt voor het wassen

Uit een ander onderzoek blijkt dat reetha een

werd dan gefilterd en de schone olie werd gebruikt

van haar, kleding, gebruiksvoorwerpen en zelfs

significant antimicrobiële werking heeft tegen

om de hoofdhuid en het haar te verzorgen voor en

Bes hermt tegen jeuk: shikakai geeft vrijwel

als heerlijk zachte zeep voor het lichaam bij het

twintig fytopathogene microbiële stammen en

na het wassen met shampoo. Ook zetten we soms

direct verlichting bij seborroïsch eczeem (op de

baden. Ten slotte is het een honderd procent

mogelijk een natuurlijke schimmelwerende

wat gedroogde stukjes amalaki (die na het drogen

wenkbrauwen en het voorhoofd) en door psoriasis

natuurlijke detergent en dus de perfecte vervanger

werking heeft. Daarbij bleek zeepnootpoeder

wel een jaar goed blijven) een nachtje in de week.

aangetaste huiddelen, en zelfs bij acne als gevolg

van zeep voor het wassen van alles wat maar

zelfs in hoge doses geenszins schadelijk te zijn.23

Het water waarin ze waren geweekt gebruikten we

van overmatige talgproductie.

gewassen moet worden. Er zijn geen nare neven effecten, maar wel een aantal voordelen:

Verkoelt het brein: mijn leraar heeft wel eens

En zo is reetha dus uiterst effectief tegen luizen

dan om het haar nog een keer na te spoelen na het

en andere parasieten die zich graag op onze hoofd

wassen met shampoo. Dit gaf een mooie, blijvende

huid nestelen en ook een effectief schimmel

glans aan het haar, net als bij een moderne leave-in conditioner.

gezegd dat je na het wassen van je hoofdhuid met

Brengt drie dosha's in balans: een goede

werend, jeuk bestrijdend en ontstekingsremmend

shikakai kunt rekenen op een goede nachtrust,

dosha-balans brengt op zich al een goede gezond

middel. Fijn om te weten, zeker voor degenen

omdat de verkoelende eigenschap van shikakai

heid en een uitstekende haarconditie met zich

onder ons met schoolgaande kinderen, die nog wel

beren, week dan een eetlepel (15 milliliter) amalaki

de dosha pitta in het brein kalmeert.

mee.21 Reethapoeder is verder ook nog een natuur

eens met luizen thuiskomen!

poeder in 3 koppen water (circa 750 milliliter). Het

Als je die amalakispoeling een keer wilt pro

is niet alleen goed voor je haar, maar ook voor je

lijke conditioner. Het maakt het haar zachter en Voedt de haarwortels: shikakai bevat zowel

voorkomt klitvorming. Dat laatste vind ik zelf heel

Amalaki

welzijn: het geeft je een aangenaam vredig gevoel.

vitamine C en D als diverse andere belangrijke

erg fijn, want ik heb zelf lang haar. Zoals iedere

ln de loop der jaren heb ik vaak de voordelen van

Ik hoor soms van mijn studenten dat het leek of

fytonutriënten die de haarzakjes voeden en de

vrouw met lang haar weet, raakt dat maar al te

amalaki besproken. Deze vrucht wordt ook wel

een nieuw geluksgevoel over ze neer was gedaald

haargroei bevorderen.

makkelijk in de klit.

amla of lndiase kruisbes genoemd en heeft binnen

nadat ze hun haar hadden gewassen, en ik denk

2.00

201

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

HOOFDSTUK 5

dat dit te maken heeft met de amalaki in de

Ayurvedische conditioner

Zo verzorg je je oren

shampoo. Studenten die last hadden van branden

De shampoo-ingrediënten hierboven zijn perfect

Een goede manier om je oren te verzorgen is om

ooraandoeningen hierboven, en ook zaken als jeuk

Hiermee voorkom je op een goede manier alle

de ogen of zelfs hoofdpijn doordat ze last hadden

uitgebalanceerd. Ze drogen het haar niet uit en

wat warme medicinale olie in de gehoorgang te

in je oor en gevoeligheid voor oorontstekingen.

van de warmte of te veel in de zon hadden gezeten,

maken het ook niet vet of plakkerig. Als je echter

gieten (karna purnam). Dit is aanbevolen voor

Daarnaast is het goed tegen pijn in de nek en het

gaven aan dat ze veel minder last hadden van deze

toch nog wat conditioner wilt gebruiken en je haar

iedereen die gezonde oren graag gezond wil

kaakgewricht en kan het zelfs duizeligheid tegen

symptomen na het gebruik van de shampoo.

extra glans wilt geven, kan ik je de volgende drie

houden, maar ook voor iedereen die wel eens oor

gaan.

stappen aanraden:

problemen heeft, zoals bijvoorbeeld overvloedig

Probeer je oren elke dag op deze manier te

oorsmeer, oorsuizen of minder goed horen. Deze

verzorgen, ook als je niet iedere dag de tijd neemt

Eerst droog je je haar na het wassen met

behandeling heeft een direct effect op het gehoor

voor een complete oliemassage. Combineer karna

vele eigenschappen die maken dat ze een plek

shampoo goed af met een handdoek. Gebruik

kanaal, waardoor de werking van dit zintuig verbe

purnam dan met een korte massage van je oor

verdienen in de natuurlijke verzorging van je haar:

bij voorkeur geen elektrische haardroger (of zo

tert, maar beïnvloedt indirect ook het hele lichaam

schelpen.

ze zijn voedend, vochtinbrengend en voorkomen

min mogelijk) omdat je daarmee je hoofdhuid

doordat het een effect heeft op prana of de sys

haaruitval. Ze geven je haar een prachtige glans,

kunt oververhitten (wat de dosha pitta

temische dosha vata. Vergeet niet dat de oren een

dat je ze de eerste paar uur beschermt tegen harde

voorkomen gespleten haarpunten en verwijderen

stimuleert) en je haar kunt uitdrogen (vooral

belangrijke zetel van vata zijn.

wind. Een lichte bries is geen probleem. Bescherm

roos van de hoofdhuid doordat ze de natuurlijke

de haarpunten).

Hibiscusbloemen en -bladeren De bloemen en het blad van de hibiscus hebben

je oren zo nodig met een hoed of sjaal. Je kunt beter geen olie in je oor gieten onder

met je dagelijkse oliemassage. Dat doe je zo:

pH-waarde herstellen. De hibiscus is een plant die je zelf in de tuin

Je kunt kama purnam eenvoudig combineren

Na deze verzorging van je oren is het belangrijk

de volgende omstandigheden:

Als je haar bijna droog, maar nog net een beetje Om te beginnen neem je bij je dagelijkse

kunt kweken. Pluk de bloemen, droog ze in de

vochtig is, meng je een klein beetje pure kokos·

schaduw en vermaal de gedroogde bloemen tot

olie - een druppel ter grootte van een erwt -

zelfmassage ruim de tijd om je oorschelpen

een fijn poeder. Maar je kunt het poeder natuurlijk

met een zelfde hoeveelheid pure Aloë vera-gel.

te masseren.

ook online bestellen.

Masseer dit in je haar, en zorg dat je vooral je

Als je op een dag je haar wilt wassen en je hebt

haarpunten goed meeneemt.

Dan laat je met een pipetje een paar druppels

alleen verse bloemen en bladeren, dan kun je die

warme sesamolie in een van je oren lopen.

ook gebruiken! Spoel de verse bloemen en blade

Spoel deze natuurlijke conditioner niet uit, laat

ren goed af met kraanwater en wrijf ze in een vijzel

hem in je haar zitten. Als je wilt, kun je dit elke

tot een pasta. Als je daar de tijd niet voor hebt, kun

dag herhalen tot de volgende keer dat je je haar

je ook een blender gebruiken (voeg dan wel genoeg

wast met shampoo.

combineren met een of meer van de shampoo

Met deze combinatie van kokosolie en verse Aloë

ingrediënten hierboven. Voeg altijd genoeg water

vera voorkom je direct dat je haar gaat pluizen.

toe om een vloeibare pasta te maken.

Beide ingrediënten staan in de Ayurveda bekend

bij beschadigingen van het midden- of binnen oor of een perforatie van het trommelvlies;

•

bij een actieve oorontsteking;

•

bij symptomen van verkoudheid (koorts, loopneus, niezen, hoesten);

Per oor is 2 tot 6 druppels voldoende om de

•

wanneer je een verkoudheid voelt aankomen;

gehoorgang te vullen met de warme olie.

•

bij allergische rinitis, sinusitis of tonsillitis;

•

als je ergens woont waar dit bij wet verboden is.

Houd je hoofd gedurende 30 tot 90 seconden een beetje naar opzij gebogen zodat de olie zo

water toe). Je kunt je hibiscuspasta ook prima

•

diep mogelijk in je oor kan zakken.

Zo verzorg je je ogen Je ogen zijn een van de zetels van de dosha pitta,

Daarna buig je je hoofd in de tegenovergestelde

en dus mogen ze nooit worden blootgesteld aan te

om hun voordelen voor de haarverzorging. Door

richting en herhaal je het proces in je andere

veel hitte. De meeste mensen voelen dit instinct

stof, maar die kleur spoel je er direct weer uit.

ze samen te gebruiken geef je je haar een prachtige

oor.

matig aan. Als we te lang in een bron van hitte of

Wat overblijft, is het effect van de hibiscus: je haar

glans zonder dat het ooit plakkerig wordt.

Hibiscus bevat een natuurlijke rode pigment

is zacht en sterk, het heeft een prachtige glans en je hoofdhuid voelt schoon en fris.

202

fel licht kijken, gaan we automatisch met onze Nadat je klaar bent met masseren en baden

ogen knijpen. Als ze toch oververhit dreigen te

gen van de huid en het haar, is het tijd om onze

kun je resterende olie met wattenbolletjes uit

raken - door te lang achter de computer zitten,

aandacht te richten op de overige zintuigen.

je oor vegen.

bijvoorbeeld - krijgen we vanzelf de neiging ze

En nu we al zo lang bezig zijn met het verzor

203

HOOFDSTUK 5

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHElDSRITUELEN

je oogleden wijd open en breng je de zalf met de

Oogdruppels (netra tarpanam)

wakker van, je geeft je ogen ook de koelte die ze

andere hand aan met een speciale applicator of

Deze unieke methode van oogverzorging is alleen

nodig hebben.

een wattenstaafje. Bij het aanbrengen beweeg je

voor diegenen die last hebben van intens droge

altijd van de binnenste naar de buitenste ooghoek.

ogen. Netra betekent'ogen' en tarpanam is

even te sluiten of er even een verkoelende hand

gezicht en je ogen. Je wordt er niet alleen lekker

palm over te leggen. In de Ayurvedische traditie zijn we ons ervan bewust dat naarmate de leeftijd vordert, velen van

Een speciale oogspoeling kun je maken door

ons last gaan krijgen van droge ogen, brandende

triphala poeder in wat water te weken. Dit poeder

of hete ogen, rode ogen en zelfs pijnlijke ogen.

is online verkrijgbaar en bestaat uit een mengsel

Om dit soort zaken te voorkomen kun je je ogen op de volgende manieren verzorgen:

•

Heet douchen en stoombaden zijn niet goed voor je ogen. Daarom is het Ayurvedische

•

Het gebruik van oogzalf heeft vele voordelen,

'voeding'. Ofwel: met netra tarpanam geef je je

maar sommigen vinden het ook in eerste instantie

ogen een voedende verzorging. Dit doe je met

van de gedroogde vruchten van Terminalia chebula,

een beetje oncomfortabel, omdat het oog wat kan

verkoelende ghee.

Terminalia bellerica en Emblica officinalis (amalaki).

tranen bij het aanbrengen van de zalf. Het tranen

Triphala is in de Ayurveda een bekend middel voor

gaat echter na een paar minuten alweer over en als

voordat je gaat slapen. De voordelen die je kunt

de verzorging van de ogen.

je dit een paar keer doet, wen je er al vrij snel aan.

verwachten zijn een betere balans van zowel pitta

Deze behandeling kun je eenvoudig zelf doen

De eerste keer dat je dit probeert, kun je dat bij

als vata in je ogen, je ogen zullen minder droog

advies om de ogen nooit met heet water te

een theelepel poeder in een glas heet water en laat

voorbeeld in het weekend doen, of een andere dag

zijn, het branderige gevoel zal minder worden, je

wassen. Was je gezicht, hoofd en ogen alleen

dat een nachtje in de week staan. De volgende

dat je binnen kunt blijven zonder make-up zodat

zult wat minder gevoelig zijn voor licht, je zult

met koel water.

ochtend filter je de oplossing (die inmiddels op

je makkelijk de tranen weg kunt vegen. Trouwens,

wat scherper gaan zien en je voorkomt oogont stekingen en staar.

Als je deze oogspoeling gaat maken, schep je

Kijk niet direct in hete, felle lichtbronnen;

kamertemperatuur is gekomen) door een fijngewe

als je ogen hiervan gaan tranen (wat niet bij ieder

draag op zonnige dagen een zonnebril.

ven doek om de overgebleven triphaladeeltjes eruit

een het geval is) heeft dat het bijkomend effect

Eet niet te vaak eten dat erg pittig is (die hitte

te halen. Spoel je ogen met het schone, gefilterde

dat het reinigend en verfrissend voor je ogen is.

stimuleert de dosha pitta) en zorg dat je in je

Volg deze drie eenvoudige stappen: Zet eerst je spulletjes klaar: een pipetje, een

water. Spoel ze daarna nog eens na met gewoon

Om online de zalf te bestellen zoek je op de

maaltijden regelmatig ghee of geklaarde boter

kraanwater. Als je hiervoor rode ogen had, zul je

termen'Ayurvedische anjana' of'Ayurvedische

handdoek en een kommetje met daarin een

verwerkt. Van ghee is bekend dat het pitta

direct merken dat dit een stuk minder is of zelfs

kajal' (eyeliner met een vergelijkbare werking).

beetje vloeibare ghee (een ruime theelepel).

kalmeert.

helemaal verdwenen. Je ogen voelen heerlijk fris

rvÎasseer je voeten met warme sesamolie of

De ghee moet niet te warm zijn, kamer

Een alternatief is om 's avonds voor het slapen

temperatuur is goed.

aan. Als je voor je werk veel achter de computer zit,

gaan een druppeltje pure honing aan te brengen

andere soorten olie. In de Ayurvedische weten

is het verstandig om iedere dag je ogen te spoelen

op de binnenkant van je oogleden. Dit kan even

schap bestaat er een energetische en onzicht

voordat je aan het werk gaat. Als dat niet praktisch

prikken en je ogen kunnen ervan gaan tranen,

bare verbinding tussen de voetzolen en de

is, doe het dan ten minste ieder weekend.

maar dat zal niet veel zijn. Als je dit regelmatig

pipetje een druppel ghee aan op de binnenkant

ogen. Daarom is een oliemassage van de voeten

Ga op je rug liggen en breng in één oog met het

doet, zullen roodheid en een branderig gevoel snel

van het ooglid. Knipper een paar keer om de

ook goed voor de ogen. Je gaat er zelfs beter

Oogzalf (anjana)

minder worden. Eventuele onzuiverheden in het

ghee gelijkmatig over het oppervlak van je oog

van zien.

Bij het zalven van de ogen (anjana) breng je na het

oogoppervlak zullen snel verdwijnen. Je ogen

te verspreiden.

baden een zalf op basis van geneeskrachtige

zullen schoner en frisser aanvoelen. En je gaat er

En dan zijn er nog speciale Ayurvedische oog

kruiden aan op de binnenkant van je oogleden. De

ook nog beter van slapen!

spoelingen, medicinale oogzalf en oogdruppels,

zalf (met een ouderwets woord ook wel 'collyrium'

die ik hieronder wat uitgebreider beschrijf.

Oogspoeling (netra prakshalan) Deze speciale zorg voor je ogen is gebaseerd op het

Let wel op: een nachtelijke honing-anjana

Herhaal dit bij je andere oog en knipper nog een paar keer. Als er wat ghee of traanvocht uit

genoemd) bestaat uit een mengsel dat is ingekookt

moet je niet vaker dan drie keer per maand

tot een dikke, honingachtige gelei. Het voordeel

gebruiken. Dit kun je dan weer wel iedere maand

van alle soorten Ayurvedische oogzalfjes is dat ze

herhalen. Nadat je de honing hebt aangebracht

De ghee kan in het begin heel licht irriterend zijn

je oog loopt, veeg je dit weg met de handdoek.

bijzonder zacht zijn voor de ogen en beschermen

moet je niet meer gaan lezen of televisiekijken.

voor je ogen, maar niet zo erg dat je een branderig

spoelen met schoon, koel water. Doe dit bij het

tegen inspanning en gevoeligheid voor de zon.

Neem nog even de tijd om te mediteren of ga

gevoel krijgt. Na een paar keer raak je gewend aan

opstaan en breng een handvol water direct naar je

Om de zalf aan te brengen houd je met een hand

direct lekker slapen.

de ghee in je ogen en voel je er niets meer van.

204

205

DE WELDAAD VAN MASSAGES, BADEN EN SCHOONHEIDSRITUELEN

HOOFDSTUK 5

Na het druppelen kun je vanzelfsprekend even

doet, kan het geen kwaad. Het is eetbare olie,

steenzout (geen gewoon tafelzout, zie bijlage 4).

(heel zachtjes) je neus te snuiten als je wilt (waar

niet meer lezen, appen of je computer gebruiken.

die alleen maar door je neus is gelopen.

Per kop water (circa 240 milliliter) voeg je

schijnlijk wel).

Wat je wel kunt doen, is mediteren of direct gaan slapen. Als je de volgende ochtend wakker wordt,

Je kunt dit doen voor of na het baden of

1;,6 theelepel steenzout toe (1/4 van een maatschepje Na het spoelen: na afloop kun je nogmaals zacht

douchen. Maar doe het niet vlak voor of na het

1,4 theelepel/teaspoon). Wees voorzichtig met de

douchen, zorg dat er een halfuur tussen zit en doe

temperatuur van het water: niet te warm, maar

jes je neus snuiten om het laatste water uit je neus

voelen je ogen dankzij de voedende werking van

je nasya in ieder geval voor het ontbijt. lk doe zelf

aangenaam voor gebruik aan de binnenkant van

te krijgen. Spoel je neti-potje goed om en berg het

de ghee heerlijk fris en koel. Je oogwit wordt weer

mijn nasya het liefst na het douchen, omdat de

je neus.

op tot de volgende spoelbeurt.

echt wit en als je dit een tijdje regelmatig doet,

oliemassage (abhayanga) en het douchen met

zul je geen last meer hebben van droge ogen.

warm water (en de stoom die daarbij vrijkomt)

De juiste tijd: een neti-spoeling kun je het best in

Neti is gecontra-indiceerd voor mensen die met

mijn neusgaten alvast openen zodat de olie er

de ochtend doen, bij voorkeur na de uitscheiding

enige regelmaat last hebben van neusbloedingen

makkelijk doorheen kan.

maar voor het baden. Maar zolang je het maar niet

of die een afwijkend neusschot hebben.

Zo verzorg je je neus

Vanzelfsprekend moet je geen nasya doen als

vlak na de maaltijd doet, is in principe iedere tijd voor zonsopgang goed.

Een dagelijkse reiniging van de neusgaten met olie

dat in het land of de deelstaat waar je woont bij

(pratimarsha nasya) is niet alleen goed voor je neus,

wet verboden is, of wanneer je last hebt van

maar beschermt ook tegen oog- en ooraandoenin

koorts, een actieve verkoudheid of hoesten, of als

Niet te vaak, niet te weinig: dit is een behandeling

zintuigen

gen. Het is zelfs een vorm van schoonheidsbehan

het regent of op het punt staat te gaan regenen.

die je het best een keer per dag kunt doen. Met

De Ayurvedische traditie biedt je een groot aantal

betrekking tot de seizoenen heb je hier het meeste

mogelijkheden om je huid, je haar en al je zin

voordeel van tijdens de lente.

tuigen goed te verzorgen en heerlijk te verwennen.

deling: de Ayurvedische wijzen ontdekten dat het

Een wereld vol weldaad voor je

beschermt tegen vroegtijdig grijs worden van haar

Neti voor een schone neus

en haaruitval. Verder is het voedend voor de

Het doorspoelen van de neusholte met aangenaam

gezichtshuid en versterkt het de stem. Het is dus

warm zout water is een yogische techniek die al

Zo werkt het: houd je hoofd naar opzij gebogen,

een deur naar een geheel nieuwe wereld vol genees

duidelijk iets waar zangers en mensen die veel

vele eeuwen deel uitmaakt van de Ayurvedische

giet een dun straaltje water in je bovenste neusgat

krachtige planten en tijdloze ingrediënten die een

spre en in het openbaar baat bij hebben. Nasya

traditie. Die manier van reinigen, neti, is vooral

en Iaat het weer naar buiten lopen via het onderste

verjongende bijdrage zijn aan je welzijn. Het is

�

Met elk van die rituelen en behandelingen open je

heeft ook een gunstig effect bij lichte nekstijfheid,

goed als je gevoelig bent voor verkoudheid, rinitis,

neusgat. Doe dit boven de wasbak, zodat het water

zeker niet nodig om nu, vandaag nog, al die

hoofdpijn, stijfheid in het kaakgewricht en zeker

niesbuien of hoofdpijn. Als je na het doorspoelen

niet uit je neus op de grond loopt. Giet de helft

nieuwe mogelijkheden in je dagelijkse routine op

ook bij slapeloosheid.

dan ook nog je neusgaten reinigt met olie (nasya)

van het potje uit via je ene neusgat. Gebruik de

te nemen. Het is wel fijn om te weten dat ze alle

heb je dubbel voordeel.

andere helft voor je andere neusgat. Houd daarbij

maal in dit boek beschreven staan - wanneer jij er

je hoofd naar de andere kant gebogen. Tussendoor

klaar voor bent, kun je makkelijk opzoeken hoe

kun je even rechtop gaan staan om te pauzeren en

het ook alweer in zijn werk ging.

Wat je moet doen om de neus te reinigen is heel eenvoudig: je laat dagelijks twee druppels sesamolie of vloeibare ghee in beide neusgaten

Dit is wat je nodig hebt om je neus door te spoelen met behulp van de neti-methode:

lopen. Je kunt dit zittend of liggend doen. Houd je hoofd wat achterover en laat met een pipetje twee

Neti-potje: goed 'gereedschap' is het halve werk.

druppeltjes olie of ghee in een van je neusgaten

Gelukkig zijn neti-potjes ofwel neusspoelkannetjes

lopen. Druk het andere neusgat dicht en haal diep

goed verkrijgbaar in de drogisterij of eventueel

adem door het open neusgat totdat je de olie

online.

achter in je keel kunt proeven. Spuug de olie uit via je mond en herhaal de procedure voor je

Zoutoplossing: je kunt eenvoudig je eigen zout

andere neusgat. Het is niet de bedoeling dat je de

oplossing maken door lauwwarm kraanwater (nog

olie doorslikt, maar als je dat per ongeluk toch

beter: gedistilleerd water) te mengen met wat

206

207

HOOFDSTUK

De waarde van eten volgens het seizoen

oen ik negen jaar geleden Beverly Herrera

leerde kennen, zag ik een vrouw die in

DE ONTDEKKINGSREIS VAN BEVERLY HERRERA

essentie gezond was, maar geknakt door

Negen jaar geleden ging Beverly Herrera eten

een chronisch probleem. Ze was succesvol in haar

volgens de voorschriften van de Ayurveda. Wat er

werk als makelaar en life coach en actief in de

toen gebeurde, mag gerust een klein wondertje

vrouwenbeweging in San Francisco. En toch was

heten. Zo omschrijft ze het althans zelf. Ze stapte

haar leven niet wat het zou kunnen zijn. Ze had al

over op voedsel dat beter was afgestemd op het

dertig jaar last van ernstige buikpijn, waar geen

seizoen en dat haar hielp haar geagiteerde dosha's

kruid tegen gewassen leek. Ondanks alles wat ze

in balans te brengen - binnen een maand ging ze

had geprobeerd - zowel reguliere als alternatieve

zich een stuk beter voelen en was haar buikpijn

therapieën - werden haar klachten jaar op jaar

voor de helft verdwenen. Na drie maanden Ayur

alleen maar erger. De pijn, die Beverly omschreef

vedisch eten voelde ze zich vrijwel volledig

als 'een gat in mijn maag', ontnam haar de vreugde

genezen. Zoals ze zelf zei, waren de klachten voor

in het leven.

negentig procent verdwenen. In al die jaren sinds

lk zal niet al haar pogingen om haar pijn te genezen tot in detail beschrijven. Ze heeft diverse

dien zijn ze niet meer teruggekomen. Soorten voedsel die Beverly had laten schieten

antibioticakuren gehad (die tijdelijk verlichting

bij de overstap naar haar nieuwe manier van eten

gaven), medicijnen die de ophoping van gal tegen

waren bijvoorbeeld yoghurt en kaas. Die hoorden

gaan (waar ze vreselijk misselijk van werd) en een

bij haar oude 'kerndieet', maar zijn in feite erg

dieet van voornamelijk rauw, biologisch geteeld

zwaar te verteren. Ze moest nieuwe eetgewoontes

fruit en groente met yoghurt (dat de problemen

ontwikkelen, een nieuw kerndieet samenstellen,

vooral verergerde). En toen ontdekte ze de Ayur

een nieuw maaltijdritme aanleren en voorzichtig

vedische visie op gezond eten.

zijn met de soorten voedsel die ze combineerde.

209

HOOFDSTUK 6

Na die eerste drie maanden was Beverly zo

van de kanker. Wat wel duidelijk is, is dat ze

Om die reden bestaat in de Ayurveda een

WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

weg het meest geschikte medium), met voldoende

enthousiast over de eeuwenoude wijsheid die haar

inmiddels genezen is verklaard. Ze is in volledige

sterke focus op de spirituele lading van voedsel.

geurige kruiden en specerijen om de gerechten

na dertig jaar van haar klachten had afgeholpen,

remissie en voelt zich uitstekend.

Dit cruciale concept onderscheidt de Ayurveda

optimaal geschikt te maken voor de spijsvertering

dieetleer van alle andere stelsels en keukens waar

(maar ook weer niet te veel kruiden, wat brandend

dat ze zich samen met haar twee volwassen dochters inschreef voor een beginnerscursus bij

De inspiratie om zich zo in te zetten voor haar buurmeisje haalde Beverly enerzijds uit haar eigen

dan ook ter wereld. De naam die de Ayurveda

maagzuur kan veroorzaken - matigheid is het

Vedika Global. Daar hield het niet bij op: ze ging

compassie en anderzijds uit haar vaste vertrouwen

hieraan geeft, is 'sattvisch voedsel'. Sattvisch

advies). Van de verschillende soorten zout wordt

door tot en met de vijfjarige opleiding tot Ayur

in de Ayurvedische wetenschap. Zoals ze het aan

voedsel is niet alleen voedzaam en een streling

alleen steenzout ofwel roze Himalayazout als

vedisch arts. Tegenwoordig is Beverly degene die

mij uitlegde: 'lk wist iets over eten wat anderen

voor de zintuigen, het heeft ook een aangenaam

sattvisch beschouwd. Ook steenzout moet echter

het leven verbetert van vele mensen die worstelen

niet wisten en ik wilde die kennis met ze delen.'

en kalmerend effect op de geest.

met mate worden gebruikt, aangezien sattvisch

met hun spijsvertering. Ze weet nu anderen te

De Vedische concepten sattva (puurheid en

inspireren door hoe ze eruitziet (veel jonger dan ze

voedsel eerder zoutarm dan sterk gezouten is.

balans), rajas (agitatie) en tamas (inertie, traagheid)

Noten en zaden zijn ook sattvisch. Als je sattvisch

werkelijk is!), de manier waarop ze eet (alles waar

Op de volgende pagina's wil ik graag die kennis

worden beschouwd als de drie toestanden van

wilt snacken, dan zijn noten en zaden de beste

ze zin in heeft - binnen de grenzen van de Ayur

over de genezende kracht van voeding met jou

geestelijk bewustzijn. Dit zijn de intrinsieke

keuze. Ook rauwe honing, zoet fruit en natuurlijke

vedische voedingsadviezen natuurlijk) en door de

delen.

vibraties, of eigenschappen, van alle materiële

(niet gefermenteerde) granen zijn belangrijke

objecten en dus ook van voedsel. De Ayurveda

bestanddelen van een sattvisch eetpatroon.

benadrukt het belang van het eten van sattvisch

Koemelk wordt in de Ayurveda gezien als de meest

voedsel bij het in stand houden van zowel de

sattvische melksoort (sattvischer dan melk van

manier waarop ze te werk gaat (in haar werk staat ze sterker dan ooit). Maar wat de mensen nog het meest inspireert, is de compassie die ze hervonden heeft sinds haar genezing.

Voeding, de geest en het spirituele leven

fysieke gezondheid als een vredige, verheven

geit, schaap of buffel), vooral als die komt van

De Ayurveda leert ons dat ons voedsel meer is dan

geestestoestand. Om sattvisch te zijn, moet

koeien die leven in een vredige omgeving. Al even

jarige dochter van een van haar buren de ziekte

een verzameling voedingsstoffen voor het fysieke

voedsel voldoen aan de volgende voorwaarden:

sattvisch zijn natuurlijke boter, cottage cheese en

van �odgkin met een bijkomende schildklieraan

lichaam. Wat we eten vormt en verandert de geest.

het moet worden gegeten in de juiste hoeveel

yoghurt (gezoet met natuurlijke suiker) die zijn

doening had, belde Beverly direct de moeder van

Het beïnvloedt ons vermogen om te denken en

heden, het moet de juiste balans in eigenschappen

gemaakt van koemelk.

het meisje en zei: 'Je dochter moet direct haar

concepten te vormen. Voedsel raakt ons in onze

hebben en het moet altijd vers zijn. 'Vers' wil

dieet aanpassen, en ik ga voor haar koken.'

diepste emoties. Wanneer we eten met aandacht,

zeggen: recent geoogst en gegeten kort na het

wanneer het met zorg wordt geoogst en daarna

eerbied en liefde, op een meditatief niveau van

bereiden.

gedistribueerd en bereid in vrede, met aandacht

Toen ze kortgeleden hoorde dat de negentien

En dat deed ze. Niet voor een paar dagen of

Voedsel kan geladen zijn met sattvische energie

een paar weken, nee, vier maanden lang kookte

bewustzijn, wordt ons lichaam vervuld van

Beverly voor deze zieke jonge vrouw. (Een aantal

stralende gezondheid en goddelijk welzijn. Maar

van de recepten die ze gebruikte, staan in bijlage 4:

als onze instelling verkeerd is, giftig zelfs, kan het

Ayurvedische voedingsadviezen.) Gaandeweg

eten van op zich gezond voedsel ons bewustzijn

Sattvisch voedsel: dit is voedsel dat de geest kalm

makkelijk te verteren is en geen verstopping van

gingen steeds meer anderen in hun gemeenschap

verstoren en ons vervreemden van onze oor

en sereen maakt. Het is vol levenskracht (prana),

de biokanalen in het lichaam veroorzaakt, wordt

meedoen. Ze kookten verse maaltijden met bio

sprong. Zuiver voedsel, met zorg bereid en met

wordt bereid met ghee en is licht en makkelijk te

dit als sattvischer gezien dan eieren, vlees en vis.

logische ingrediënten en gaven deze aan hun jonge

aandacht gegeten - waar we voor gebeden hebben

verteren. Toch geeft sattvisch voedsel het lichaam

Natuurlijk, eenvoudig bereid voedsel is sattvischer

buurmeisje. Dit deden ze geheel belangeloos en

en dat we wijden aan de Universele Waarheid die

kracht en stabiliteit. Biologische groenten en rijp

dan overmatig bewerkt voedsel. Het meest satt

vanuit een rotsvast vertrouwen in de Ayurvedische

zich manifesteert in en door dit voedsel - brengt

fruit worden nooit buiten hun natuurlijke seizoen

visch zijn fruit en rauwe groenten, maar de ver

dieetleer.

ons juist weer terug naar die oorsprong. We

gegeten, dus een goed besef van de seizoenen is

teerbaarheid speelt ook een rol en dus zijn lichte

ervaren spirituele vrede, fysieke vitaliteit en

belangrijk bij het samenstellen van een sattvisch

kooktechnieken (zoals stomen of licht bakken in

psychische hoop en vreugde.

dieet. Alles wordt klaargemaakt met ghee (verre-

ghee) uitstekend om voedsel een extra sattvisch

lk kan niet vaststellen in welke mate deze maaltijden hebben bijgedragen aan haar herstel

210

Hieronder nog iets meer over de drie soorten - sattvisch, rajasisch en tamasisch - voedsel.1

voor versheid, hygiëne en persoonlijke spirituele vibraties, zonder haast en zonder hebzucht (en zonder verspilling). Omdat plantaardig voedsel

2II

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

zetje te geven. Dit is de achtergrond van de Ayur-

van eet. Dit is niet per se negatief, het kan nuttig

zout, heet en scherp is, en voedsel dat pijn, bitter

een raar idee dat voedsel zo'n grote invloed kan

vedische aanbeveling om gekookt voedsel te eten

zijn wanneer we de geest een tandje minder hard

heid, een slechte gezondheid en een geagiteerde

hebben op je gedachten en je geestestoestand,

en je niet te beperken tot uitsluitend rauw voedsel.

willen laten lopen, of wanneer we willen slapen.

geest veroorzaakt. Tamasische mensen zijn van

maar het is wel zo. En in mijn werk zie ik hier

nature geneigd voedsel te kiezen dat oud, muf,

iedere dag weer het bewijs van.

Rajasisch voedsel: dit is voedsel dat lichaam en

Als je alles wat vegetarisch is sattvisch zou noemen

geest overprikkelt en irriteert doordat het van

(en daarmee ook alle vegetariërs als sattvsiche

nature of door toevoegingen eigenschappen heeft

wezens bestempelt), en iedereen die houdt van

ingeblikt, vies of erg zwaar is. Het is misschien

zoals scherpte, zuurte of zoutigheid. Ook kan het

knoflook en pittige kruiden rajasisch zou noemen,

Mijn oudste herinneringen aan de wereld van de Ayurveda zijn niet op het niveau van kennis,

heet en ruw (droog) zijn en te sterk prikkelend

en alle vlees en vleeseters tamasisch, dan zou dat

maar op het niveau van de dagelijkse beleving. Mijn grootvader wijdde zijn leven aan zijn

voor de enzymen in het spijsverteringssysteem.

een grove generalisatie zijn. Die fout heeft de

familie en aan het onde rwijzen van mensen in onze kleine stad Ayodhya in de spirituele

Vanuit dit perspectief is knoflook van nature een

Ayurveda nooit gemaakt. Mensen eten wat ze eten

kennis afkomstig uit de Upanishads en andere Hindoeteksten. Baba werd geboren in het jaari900, in een periode in de geschiedenis waarin het sociaal

rajasisch soort voedsel. Ook het toevoegen van

om cultureel-geografische redenen en, meer nog,

bijvoorbeeld chilisaus of wijn geeft een gerecht

op basis van wat historisch gezien voor hen be

politieke lot van India aan het verschuiven was. Dit betekende dat hij door zijn eigen vader,

een rajasisch aspect. Onder dit soort pittig,

schikbaar was.

een Hindoeheilige, werd onderricht in de Vedische teksten en yogische beoefening naast

alkalisch en zout voedsel vallen ook industrieel

Daarom wordt vegetarisme binnen de Ayur

het onderwijs dat hij ontving in het Indiase schoolsysteem. Als volwassene werkte hij zelfs

verwerkt voedsel, junkfood en fastfood, maar ook

veda ook niet als ethisch en moreel superieur

als ambtenaar om zijn gezin te onderhouden. Zijn lessen in de Vedische wijsheid gaf hij in

alcohol en coffeïne, marihuana of andere drugs,

beschouwd. Wat belangrijker is, is de manier

zijn vrije tijd.

zelfs in de kleinste hoeveelheden. Als je groten

waarop voedsel (zowel plantaardig als dierlijk)

deels vegetarisch eet, maar je eten bereidt met

wordt verhandeld (ethisch of onethisch), hoe het

te veel zout en hete kruiden en daarbij coffeïne,

Maar een licht dat de wereld wil dienen en ten goede kan veranderen kan nooit lang verborgen blijven. Lang voordat ik ter wereld kwam, nam mijn grootvader de stap om full

wordt bereid en gegeten (met aandacht of achte

time spiritueel leraar te worden. Of hij in zijn levensonderhoud kon voorzien lag vanaf toen

alcohol en frisdranken gebruikt, of te haastig eet,

loos) en met welke ingrediënten het wordt gecom

in de handen van God. Baba wijdde zijn leven aan het verheffen van de gemeenschap waar

is je voedsel om die redenen toch rajasisch.

bineerd (oud of vers, kalmerend, prikkelend of

in hij leefde. Hij deelde kosteloos zijn kennis en zegeningen met iedereen die aan onze deur

versuffend).

aanklopte. Wanneer een hogere macht je roept en je die roep beantwoordt, oprecht en

Tamasisch voedsel: dit is voedsel dat onvoldoende

lk vind dit een mooi uitgangspunt, dat de

vanuit je hart, is dat onderdeel van een hoger plan. De uitkomst is positief. Ik heb ze nooit geteld, maar iedere dag stond er een lange rij bezoekers voor onze deur.

prana bevat en schadelijk is voor lichaam en geest,

discussie op een hoger niveau tilt dan de zwart-wit

zoals muf of oudbakken voedsel (niet vers), ranzig

tegenstelling vlees/vegetarisch (beide keuzes

Op de stampvolle binnenplaats van ons familiehuis sprak hij de mensen een paar keer per

(vies ruikend), of overmatig zwaar {te vet) voedsel.

worden in de Veda'.s als legitiem gezien). Naar

dag toe. Tussendoor sprak hij op het plaatsje buiten met zo veel mogelijk van zijn bezoekers.

ln de Ayurveda wordt het eten van vlees aanbe

mijn idee is dit een volwassen manier om tegen

Hij probeerde zo veel mogelijk van hen bij te staan in hun geestelijk en lichamelijk lijden.

volen als bron van fysieke kracht, maar een dieet

de materie aan te kijken. 2

Negen van de tien keer combineerde hij zijn spirituele raadgeving met adviezen om iets in

waarin vlees overheerst krijgt meer tamasische

Als je deze logica verder doorvoert, zal iemand

hun eetpatroon en levensstijl te ver andere n Dat was genoeg. Alleen heel af en toe gaf Baba .

eigenschappen - met name wanneer het vlees

met een sattvisch eetpatroon ook een sattvisch

iemand het advies een kruidenmedicijn te gebruiken. Al zijn adviezen en voorschriften

oud, ingeblikt of ingevroren is. Het is beter om

denkpatroon ontwikkelen. Iemand met een satt

waren effectief. Het aantal bezoekers bleef maar toenemen, en degenen die genezen waren

vers vlees van biologische herkomst te eten,

visch denkpatroon zal een voorkeur hebben voor

kwamen terug om hun dankbaarheid te tonen.

in bescheiden of ronduit kleine hoeveelheden.

het sattvische voedsel dat zijn of haar levens

Alle gerechten waar vlees of eieren in verwerkt zijn

kracht, energie, fysieke kracht, etenslust en

wilden spreken. Er waren de pelgrims en spirituele aanhangers die niet alleen uit Ayodhya

veroorzaken een bepaalde zwaarte of zelfs matheid

gezondheid bevordert. ldem in het geval van rajas:

afkomstig waren, maar ook van heinde en verre naar Baba kwamen. Met volledig kaal

in lichaam en geest, vooral wanneer je er te veel

rajasische mensen houden van voedsel dat zuur,

geschoren hoofd, als monniken, of een traditioneel Brahmaanse pluk haar, gekleed in witte

212

En zo was ons huis altijd gevuld met mensen die Baba om de een of andere reden

213

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

of gele sjaals en gewaden, zaten ze rustig te wachten tot Baba zijn uiteenzettingen kwam

Mijn Amerikaanse keuken,

de auto, op weg naar de school, om daar een verse

geven over de Vedanta, de kennis van het spirituele Zelf dat geboorte en dood overstijgt.

de voortzetting van een traditie

maaltijd voor de studenten te koken. Sanjai stak

Deze mensen waren meestal introspectief. In stilte voerden zij taken uit die Baba hielpen bij

Het juiste voedsel in het juiste seizoen, met goed

veel tijd in het bestuderen van de recepten in de

zijn spirituele werk.

gekozen kruiden en geserveerd met een zegening

klassieke teksten, op zoek naar mogelijkheden om

En er waren de verloren en gebroken mensen, degenen die leden, die vaak ernstige ziekte

of mantra (Ayurvedisch voedsel!), het maakt een

de rijke traditie van geneeskrachtig voedsel in de

symptomen hadden. Sommigen van hen huilden van pijn of lagen doodziek op de vloer, in

groot verschil. lk heb in de loop van mijn leven

praktijk te brengen. Ook puzzelde hij uit hoe hij

afWachting van de aandacht die Baba hen kon geven.

geleerd dat je in iedere kookstijl van een gewone

de gerechten kon maken die ik me herinnerde uit

maaltijd een sublieme en heilzame ervaring kunt

het huis van Baba.

Sommige mensen die Baba kwamen opzoeken waren afl<omstig uit de welgestelde of middenklasse, maar de meesten waren hartverscheurend arm. Ze hadden nog geen matje

maken door bij het bereiden de universele Ayur·

of deken om hun wachten wat te veraangenamen. Die kregen ze van ons. En wat ook de

vedische principes toe te passen.

reden van hun komst was, of ze verlicht of verloren waren, ziek of gezond, alle zielen die naar Baba's huis kwamen, kregen een voedzame maaltijd.

Zoals je inmiddels duidelijk zal zijn, ben ik ten diepste geïnspireerd door het leven van mijn leraar

Het koken in de keuken van onze gurukulam is nog altijd een genot. We lachen veel, we proeven regelmatig, we discussiëren over de wetenschap achter de gerechten, we passen recepten aan waar

De haard was altijd aan bij Baba. Familieleden en keukenhulpen waren voortdurend bezig

en het levende voorbeeld dat hij voor mij geweest

nodig en uiteindelijk delen we onze kennis met

met het bereiden van m aaltijd en, alles onder de bezielende leiding van mijn fantastische

is. Het was dus logisch dat ik bij het opzetten van

onze studenten. Het is een prachtige traditie om

grootmoeder. De sfeer in haar keuken was zo uitnodigend dat ook bezoekers soms vrijwillig

mijn Ayurvedische school het model toepaste van

zo samen te koken voor de studenten van de

meehielpen bij het snijden van de groenten, het karnen van de melk, het afwassen van de

mijn grootvaders traditionele gurukulam. Logisch

school en de vele bezoekers van de klinieken en

vele potten en pannen, of een van de andere taken die grootmoeder gedaan wilde hebben

gevolg daarvan: Vedika Global moest zijn eigen

evenementen die Vedika Global helpt organiseren.

voordat de maaltijd kon worden geserveerd. Alle maaltijden waren sattvisch en heerlijk,

keuken hebben. In de ruimtes die we de eerste

Het duurde niet lang voordat ik nieuwe ver

volledig in harmonie met de Ayurvedische principes: afgestemd op de seizoenen, genees

twee jaar huurden, was echter geen keuken aan

halen ging horen over transformaties door

krachtig door de gebruikte kruiden en specerijen en zo lekker dat je je vingers erbij aflikte!

wezig, dus in die tijd hebben we moeten improvi

voeding. De mensen en de omgeving waren nieuw,

Veel mensen bivakkeerden in en rondom ons huis in afwachting van een moment met

seren. Samen met mijn echtgenoot, een creatieve

en de traditionele haard in mijn Baba's huis was

Baba, sommigen zelfs meerdere dagen of weken. Allemaal aten ze mee. Wat in mijn geheugen

en gepassioneerde kookliefhebber, maakte ik

vervangen door een modern fornuis, maar de

gegrift staat, zijn de transformaties die ik daarbij vaak voor mijn ogen zag plaatsvinden. Nog

Ayurvedische maaltijden klaar op een simpel

Ayurvedische kennis over gezonde voeding is

terwijl ze wachtten op hun ontmoeting met Baba, namen hun klachten af: brandend maag

kookplaatje. Zo gaven we onze studenten te eten

sanatana (eeuwig) en de resultaten waren niet

zuur, winderigheid en buikpijn werden minder, koorts nam af, huiduitslag begon spontaan

en leerden we hen de basiskennis van zelfzorg

anders dan in het verleden.

op te klaren en angstige geesten kwamen tot rust. Een man die niet kon lopen omdat zijn

gerechten.

knieën zo stijf waren, kwam stapje voor stapje weer in beweging. Een weduwe die maar niet

De studenten vonden dit al fantastisch, maar

Inmiddels staan Sanjai en ik er niet meer alleen voor in de keuken. Er is een toegewijd team van

kon huilen sinds de dood van haar man, kon eindelijk de opgekropte emotie kwijt die haar

Chef Sanjai (zoals de studenten hem noemden)

vrijwilligers ontstaan die door mijn lessen en onder

hele wezen had vergiftigd. Een schizofrene man die rusteloos en agressief was toen zijn

en ik waren door het dolle heen toen we in 2orn

de culinaire leiding van mijn echtgenoot het hart

ouders hem bij ons huis hadden afgezet kwam volledig tot rust, volkomen vredig en gelukkig,

met de school in ons huidige gebouw kwamen,

van de keukenploeg zijn gaan vormen. We zingen

als een baby met zijn buikje vol. Natuurlijk viel dit de mensen zelf ook op en er werd druk

compleet met een prachtige, zonnige, volledig

en reciteren samen terwijl we groente snijden en

over gesproken: waren dit soort genezingen het resultaat van de zegeningen en de energie

uitgeruste keuken. Doordat we eindelijk een echte

kruiden vermalen, werkend als één lichaam en één

van Baba, of kwam het door de sattvische maaltijden die zijn vrouw en zijn familie klaar

keuken hadden, konden we iedereen die naar de

hart om onze gemeenschap te voeden. Wat we

maakten?-*

gurukulam kwam een echt Ayurvedische maaltijd

koken, is meer dan alleen voedsel, het zijn Ayur

voorzetten voordat ze aan de lessen deelnamen.

vedische elixers - ware wondermiddelen.

Chef Sanjai zat na zijn werk op de financiële afdeling van een groot bedrijf vaak wel een uur in 214

215

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

HOOFDSTUK 6

TABEL 20 Variaties in agni per seizoen

TABEL 19 Karakteristieken van agni

Agni in balans

Langzaam/dof agni

Scherp agni

Veranderlijk agni

Alle dosha's

Kapha dominant

Pitta dominant

Vata dominant

Seizoen

Toestand van agni

Advies

Kapha op zijn

Licht onder druk vanwege de sterke kapha in

Eet licht.

sterkst.

de macrokosmos, die ook zorgt voor traag-

Dosha in de macrokosmos

Dosha

Lente

in balans

Duur van de

Optimaal

Langer

Korter

Variabel

heid in agni-processen in de microkosmos

spijsvertering

(het lichaam).

Normale reactie

Enthousiast

Tamelijk vol gevoel

Hongergevoel

Variabele reactie

op maaltijden

en alert na

in de buik, wat

komt na

op maaltijden

maaltijden

slaperigheid of

maaltijden snel

lagere energie na

terug

Zomer

Vata neemt

Meer onder druk vanwege toename van vata,

toe.

dat zorgt voor variabiliteit in de microkosmos, waardoor het spijsverteringsproces wat onvoorspelbaarder wordt.

maaltijden

Agni: het innerlijk altaar van het goddelijk vuur

gevoed door de subtiele essenties van het voedsel

De Vedische wijzen zagen onze hele wereld als een

dat door agni is verwerkt. Onze fysieke en mentale

veld van sacrale ervaringen, een uitdrukking van

kracht, ons enthousiasme en onze moed, onze

een Äneindig bewustzijn. De zon die schijnt in het

schoonheid en uiterlijke gezondheid, en vooral

universum bevindt zich ook binnenin ons lichaam,

onze levensverwachting en ons vermogen ziekte

waar hij agni wordt genoemd. Als de zon zou

te weerstaan - ze zijn allemaal direct gerelateerd

verdwijnen, zou al het leven zoals wij dat kennen

aan de gezondheid van ons agni.

(dhatu) kan vormen. En zelfs onze geest wordt

Late

Vata op zijn

Hoogst mogelijke druk. Wanneer vata op zijn

Kies in deze tijd het

zomer/

sterkst,

sterkst is in de macrokosmos veroorzaakt dit

lichtst mogelijke

regen-

terwijl pitta

natuurlijk verstoringen in de microkosmos,

voedsel.

seizoen

toeneemt.

waardoor agni makkelijk van slag kan raken. Indigestie en andere spijsverteringsklachten zijn daarbij niet ongewoon.

Herfst

ten einde komen. En als ons innerlijk vuur, ons

Door bepaalde soorten voedsel te verkiezen

Vroege

agni, gedoofd zou worden, zouden wij sterven.

boven andere en door het toepassen van bepaalde

winter

Als de vlam hapert, wankelt onze gezondheid.

regels ten aanzien van het kookproces en de plan

Als de vlam stabiel is, zijn ook wij stabiel in

ning van onze maaltijden, kunnen we proactief

lichaam en geest.

ons agni in balans houden. We moeten ons agni

Agni omvat de diverse biofysische en bio

beschermen door de juiste keuzes te maken ten

chemische processen in ons lichaam waardoor

aanzien van wat we eten en drinken.3 Daarom is

het voedsel dat we binnenkrijgen wordt omgezet

de rest van dit hoofdstuk gewijd aan de specifieke

in vitaliteit

regels die ons helpen ons agni te ondersteunen.

(tejas), afweer tegen ziekte (oja) en

energie (prana ofurjah). Agni is de metaforische

De Ayurveda leert ons dat het in stand houden

haard van het lichaam. Dit is waar het lichaam

van een zo goed mogelijke spijsvertering nog

ons eten 'kookt' zodat het zijn cellen en weefsels

belangrijker is dan de specifieke eigenschappen

216

Eet nog wat lichter.

Pitta op zijn

Situatie wordt beter doordat sterker pitta in

Kies voor een balans

sterkst.

de macrokosmos agni in de microkosmos

tussen zwaar en licht

helpt herstellen.

voedsel.

Alle dosha's in balans.

Optimaal doordat alle drie dosha's hun

Het is nu veilig ook

natuurlijke balans hebben gevonden in de

zwaar voedsel in het

macrokosmos.

eetpatroon op te nemen.

Late

Kapha neemt

Goed, want de toename van kapha in de

Het is nu vei lig ook

winter

toe

macrokosmos begint te zorgen voor een vol

zwaar voedsel in het

gevoel, maar nog niet te veel. De verbeter-

eetpatroon op te

ingen van de voorgaande maanden onder-

nemen.

steunen nog steeds de spijsvertering in het algemeen.

217

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

en voedingswaarde van het voedsel dat we

compenseren: door een aan het seizoen aange

eten. Zonder agni kan ons lichaam niets met

past dieet breng je agni weer in balans. Een over

de nutriënten die ons voedsel bevat.

zicht van de basisprincipes vind je in tabel 20 op

TABEL 21 Variaties in agni per tijd van de dag

Tijd van de dag

Dosha

pagina 217.

Zie ook bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen)

genetisch bepaald. Het is deze dosha die de vier

voor specifieke aanwijzingen per seizoen waarmee

toestanden van ons agni beïnvloedt: evenwichtig,

je zorgt dat je agni nooit te zwaar belast raakt.

langzaam, scherp en veranderlijk. Het verschil tussen deze soorten agni uit zich voornamelijk

Variaties per tijd van de dag

in de tijd die het lichaam nodig heeft om voedsel

Ook variaties die het gevolg zijn van het feit dat de

te verteren (zie tabel 19 op pagina 216).

aarde in zijn baan om de zon draait zijn geen reden

Een agni in balans is het ideaal waar we allemaal naar streven, maar zelden bereiken. Dit

Advies

van agni

De vierfysiologische toestemden van agni De dosha die bij onze geboorte dominant is, is

Toestand

6.oo tot 10.00 uur

Kapha-tijd

Dof/

Ontbijt zo vroeg mogelijk. Zo geef je het voedsel de

langzaam

tijd om te verteren, aangezien agni niet op optimale sterkte is. Kies voor een licht ontbijt.

10.00 tot 14.00 uur

Pitta-tijd

Scherp

Eet nu je zwaarste maaltijd van de dag, bij voorkeur op of kort voor/na het middaguur.

i4.oo tot 18.00 uur

Vata-tijd

Variabel

Eet geen tussendoortjes, drink alleen wat warm

om je zorgen te maken. Het enige wat je hoeft te

water of thee of {a ls je daar echt behoefte aan hebt)

doen, is de aanbevelingen in tabel 21 te volgen.

een heel lichte snack.

agni geeft natuurlijke gezondheid. De andere drie

18.00 tot 22.00 uur

Kapha-tijd

Dof/

Eet je avondmaaltijd zo vroeg mogelijk zodat deze

langzaam

de tijd krijgt om te verteren, aangezien agni niet

soorten agni zijn op zich geen directe oorzaken

Variaties naar biologische leeftijd

van ziekte, zolang ze niet al te ver afwijken van de

Leeftijdsvariaties, ten slotte, zijn ook volkomen

ideale balans. Door de Ayurvedische dieetprincipes

normaal_ Jongeren, ouderen en mensen van

toe te passen, breng je je agni beter in balans en

middelbare leeftijd kunnen beter verschillende

voorkom je dat dit ziekte gaat veroorzaken. Maar

eetpatronen volgen, omdat agni verandert naar

zelfs ajs een agni uit balans tot ziekte heeft geleid, � is het volgens de Ayurveda nog mogelijk om het

mate je ouder wordt.

probleem aan te pakken.

Pathologische onbalans in agni

locatie en het seizoen en het daarmee verbonden

Als je je systeem overbelast door een verkeerd

tijdstip dat de zon opkomt).

optimaal op sterkte is. Kies voor een lichte maaltijd.

22.00 tot 2.00 uur

Pitta-tijd

Scherp

Niet eten. Slapen.

2.00 tot 6.oo uur

Vata-tijd

Variabel

Niet eten. Slapen. Je kunt wakker worden vanaf anderhalf uur voor zonsopkomst (afhankelijk van je

Normale variaties in agni

eetpatroon of verkeerde levensstijl, raken de

Agni is nooit een statisch gegeven. ln de loop van

dosha's uit balans en vervolgens komt ook je agni

de dag, in de loop van een jaar, en in de loop van

in een pathologische toestand, waardoor allerlei

ons leven kent ons agni voortdurend wisselingen

symptomen en uiteindelijk ziektes kunnen voor

deze toestand vishama: 'variabel' of 'verander

grote hoeveelheden voedsel te verteren, en

in intensiteit en de mate van efficiëntie bij het

komen. Een agni in onbalans is daarom direct

lijk'. Dit woord vat adequaat samen wat je kunt

een andere dag krijg je zelfs een klein beetje

verteren van voedsel. Er zijn drie variabelen die

gerelateerd aan de geagiteerde staat van de

verwachten wanneer de dosha vata het vuur in

niet verteerd. Het gevolg daarvan: oncomfor

een rol spelen bij de normale variaties in agni:

dosha's:

je buik verstoort. Stel je een brandend vuur voor

tabele symptomen zoals winderigheid, een

waar een harde wind vat op krijgt. Wat gebeurt

opgeblazen gevoel, zwaarte en zelfs buik

Wanneer vata geagiteerd is door chronische

er dan met de vlammen? Ze gaan flakkeren.

krampen.

het seizoen, de tijd van de dag en onze biologische leeftijd. Laten we die drie eens nader bekijken.

•

tekortkomingen in levensstijl en eetpatroon,

Het ene moment laaien ze hoog op, het andere

Variaties per seizoen

wordt agni ook in hoge mate onvoorspelbaar

zakken ze in en doven ze zelfs bijna uit. Op

Het wisselen der seizoenen veroorzaakt fysiologi

en onregelmatig_ Dit leidt tot flatulentie, vaak

dezelfde manier kan ook je spijsvertering

overactief, wat kan leiden tot zuurbrand, hitte

sche veranderingen in agni, die je makkelijk kunt

boeren en buikpijn. ln de Ayurveda noemen we

reageren. De ene dag ben je prima in staat

en een uitputtend hongergevoel, soms in

218

•

Wanneer pitta geagiteerd raakt, wordt je agni

219

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL

Leeftijd

Dos ha

Variaties in agni naar leeftijd

Toestand

TABEL

Advies

Pathologische toestanden van agni met bijbehorende symptomen

Pathologisch dof agni

Pathologisch scherp agni

Pathologisch variabel agni

Duur van de

Overmatig lang,

Overdreven kort,

Uiterst wisselvallig en

spijsvertering

vertraagd.

versneld.

onvoorspelbaar.

Als je dit niet doet, kun je verschijnselen van allergieën

Pathologische

Verlies van eetlust,

1 ntens en overdreven

Wisselende eetlust,

en koorts krijgen.

eigenschappen

misselijkheid, voedsel

hongergevoel, geen

wisselende duur van de

dat 'blijft steken',

voldaan gevoel, verlies

spijsvertering bij vergelijk·

flatulentie, algeheel

van lichaamskracht en

bare hoeveelheden voedsel,

ellendig gevoel,

weefsels, uitputting.

pijn die komt en gaat tijdens

van agni Geboorte

Kapha

Dof/

tot 18 jaar

dominant

langzaam

18 tot45

Pitta dominant

Scherp

jaar

Eet voedzaam maar goed te verteren voedsel, met toe gevoegde kruiden om de dofheid van agni tegen te gaan.

Eet voedzaam eten met extra koelte van verkoelende kruiden zoals koriander en venkel om de scherpte van agni tegen te gaan. Als je dit niet doet kun je overmatig

productie van gif-

zuur en andere hitte-gerelateerde verschijnselen krijgen. 45jaar

Vata dominant

Variabel

de spijsvertering.

stoffen.

Eet kleine maar voedzame maaltijden die licht en

tot

eenvoudig te verteren zijn. Houd vaste tijden aan voor

overlijden

je maaltijden en pas verwarmende, vata-balancerende

Effect op de

Mogelijk: constipatie.

Mogelijk: diarree.

ingewanden

wisselen elkaar af, gepaard gaand met flatulenties,

strategieën toe. Zo niet, dan kun je last krijgen van

opgeblazen gevoel of

flatulentie, chronische constipatie, aambeien en

aambeien.

prikkelbaredarmsyndroom.

combinatie met gewichtsverlies. ln de Ayur

krijgen van maagzweren en snelle gewichts

redelijke tijd te verteren. Als je veel voedsel en

De zes smaken van voedsel

veda gebruiken we voor deze toestand het

afname.

dranken gebruikt die zwaar zijn, kan het vlam

Als je wilt weten welk effect een bepaald soort

woord tikshana: 'scherp' of 'de eigenschap van scherpte'. Het vuur in je buik is zo hoog (scherp) dat je direct na het eten alweer trek

220

Constipatie en diarree

•

metje vrijwel helemaal worden gedoofd. Van

voedsel op je zal hebben, is een van de belangrijkste

Wanneer kapha pathologisch geagiteerd raakt,

zelfsprekend is de tijd die nodig is om voedsel

dingen om naar te kijken: de smaak. Alles wat je

vermindert ook het functioneren van agni

te verteren in deze toestand het langst. Voedsel

eet, of het plantaardig, dierlijk of mineraal is, heeft

krijgt, alsof je uitgehongerd bent. Vanzelf

dramatisch. Je kunt mogelijk zelfs de lichtste

dat niet wordt verteerd wordt dan vaak opge

een specifieke smaak. Smaak (rasa in het Sanskriet)

sprekend wordt je voedsel in deze toestand

maaltijd maar met de grootste moeite verteren.

slagen als vetweefsel (en ook in de vorm van

is op diverse manieren van invloed op lichaam en

snel verteerd, soms zelfs wel twee keer zo snel

Deze toestand heet manda, 'de toestand van

gifstoffen).

geest. ln de Ayurveda worden zes smaken onder

als normaal. Zelfs grote hoeveelheden voedsel

dofheid of traagheid'. Hierbij brandt het vuur

scheiden4, die bestaan uit een eclectische combi

worden voortvarend verwerkt. Als je niet op

in de buik onvoldoende (als gevolg van een

ln tabel 23 vind je een overzicht van het proces van

natie van de vijf elementen. De smaak van de

tijd weer iets te eten krijgt, kun je een scherp

toename van de elementen water en aarde,

doffe, variabele en scherpe soorten agni. Aan de

meeste soorten voedsel is een combinatie van deze

hongergevoel ervaren, je kunt last krijgen van

die samenhangt met de oplopende dosha

hand van de pathologische eigenschappen en hun

smaken, waarbij soms een smaak dominant is en

duizeligheid of een brandend gevoel in de

kapha). Een dof agni is niet in staat om zelfs

effect op de ingewanden kan dit je een idee geven

een andere secundair of latent.

maag. ln extreme gevallen kun je zelfs last

maar de kleinste hoeveelheid voedsel binnen

van de toestand die jouw agni doorgaans heeft.

221

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

De zoete smaak (madhur rasa)

gevolgen op lichamelijk en geestelijk vlak. En ten

meer kracht nodig hebben (bala) of meer lichaams-

Zuur = vuur + aarde

De eerste smaak die we 'ontvangen' in onze

slotte: knoop in je oren dat natuurlijk zoete smaken

weefsel willen opbouwen. En ook iedereen die

Zout = vuur + water

jongste levensfase is zoet: moedermelk. En voor

zoals die van fruit en zuivel niet voor niets bestaan.

acuut energie en uithoudingsvermogen nodig

degenen onder ons die om welke reden dan ook

Ze helpen ons en maken ons leven aangenamer!

heeft, zoals sporters tijdens een wedstrijd.

dat is zoet! Hoe slecht kan zoet voor je zijn als de

Voorbeelden: een zoete smaak is dominant in

Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Mensen die

Natuur daar zelf haar liefste, meest verzorgende

brood, pasta, zoet fruit, groentesoorten die veel

te veel kapha hebben en daardoor een dof agni

intenties legt?

zetmeel bevatten, zuivelproducten, vetten, mung-

hebben, mensen met te veel lichaamsvet, mensen

boontjes, tarwe, rijst, kokos, verschillende soorten

die last hebben van actieve slijmvorming, hoesten

vlees, alle soorten natuurlijke zoetstoffen.

of astma, of te kampen hebben met parasieten of

Zoet

Scherp Bitter

water + aarde

vuur + lucht

lucht + ruimte

Wrang = lucht + aarde Iedere smaak heeft een bepaalde therapeutische waarde:

tevreden moesten zijn met het surrogaat - ook

Het is toch geen wonder dat de halve wereld droomt van zoetigheden nadat ze elkaar een zoete

•

Zoet bevordert de groei (bijvoorbeeld: melk).

nachtrust hebben toegewenst, en dat we in die

•

schimmelinfecties, mensen die lijden aan diabetes

Zuur versterkt agni (bijvoorbeeld: citroen).

dromen verlangen naar ons zoete lief, die we zoete

Eigenschappen: olieachtig, verkoelend, zwaar,

of andere medische aandoeningen waarbij ze beter

•

Zout maakt de smaak van je eten intenser.

woordjes in het oor fluisteren? 0 wat kunnen we

aangenaam, verzachtend.

geen zoetigheid kunnen eten. En ook diegenen die

•

Scherp helpt de biokanalen te openen

- vaak zonder het uit te spreken - verlangen naar

(bijvoorbeeld: zwarte peper).

een zoet leven vol van de magie van zoete glim

•

Bitter breekt gifstoffen af

lachjes, zoete kindjes en een zoet gezinsleven!

(bijvoorbeeld: kurkuma).

De zoete smaak zit in onze normen en waarden en

•

Wrang stopt het stromen van vloeistoffen door

onze cultuur. Zoet geeft glans aan ons verlangen

aan) traagheid. Een zoete smaak wordt aanbevolen

middel van samentrekking (bijvoorbeeld: thee).

en is sinds mensenheugenis de smaak die zuige

om een te scherp agni af te zwakken en onder

De zure smaak (amla rasa)

lingen de zin in het leven geeft.

controle te krijgen.

Volgens de Ayurveda is de zure smaak noodzakelijk

Bij het eten van de verschillende smaken gaat het

zich vaak zwaar en slaperig voelen (als gevolg van Effect op de dosha's: pitta .J.. vata .J.. kapha 1'

een teveel aan kapha of door hun levensgewoontes) kunnen maar beter geen of niet te veel zoet voedsel

Effect op agni: geeft een vol gevoel en (een teveel

eten.

voor ons agni, maar in gecontroleerde hoeveel

Als je de zoete smaak uit je eten bant - omdat

principe 'gelijk versterkt gelijk' op: de elementen

je een of ander modieus dieet volgt, of een halfbak

Effect op het lichaam: de zoete smaak is dominant

heden. De juiste hoeveelheid zuur is stimulerend,

waar de smaken uit bestaan versterken de corres

ken wetenschappelijke theorie, of uit pure zelf

in de meeste koolhydraten, eiwitten en vetten.

opwekkend, verfrissend en geeft ons energie. Met

ponderende dosha's.

kwelling, of om welke andere reden dan ook - dan

Zoet wordt gezond geacht omdat het massa geeft,

niet te veel en niet te weinig zuur zijn we beter in

is het of je jezelf de essentie van het leven ontzegt.

de levensduur verlengt, lichaamskracht en een

staat ons eten af te breken en winderigheid te

mooie huid geeft en de uitscheiding van urine

verhelpen.

ln de volgende paragrafen ga ik nader in op het effect van de zes basissmaken op de dosha's, de toestand van agni en het lichaam. Daarbij

De zoete smaak voedt ons en stelt ons gerust. Een eigenschap waar de zoete smaak ons van

en feces bevordert. Het eten van zoet smakend

Maar als we aan deze smaak verslaafd raken

vermeld ik ook hun algemene eigenschappen.

bewust maakt, is onverzadigbaarheid. Hoe veel

voedsel is nuttig bij het tegengaan van een

(en geloof maar dat dit mogelijk is) is het leed niet

Dit is een deel van het boek dat je wellicht meer

zoet we ook binnenkrijgen, via de mond, via de

brandend gevoel, dorst en een gevoel van zwakte

te overzien. Wat denk je dat er gebeurt als je de

dan eens wilt doornemen, zodat je het concept van

arm of via de portemonnee, we willen altijd meer.

of uitputting, en ook wanneer je zwaarder wilt

binnenkant van je darmen dagelijks van een zurige

de zes smaken goed in je op kunt nemen. Dit is erg

Als jij geen slaaf bent van de zoete smaak, maar

gaan wegen.

laag voorziet? Het zuur kan zich gaan invreten,

handig in de praktijk. Om een voorbeeld te geven:

zelf de baas bent over je zin in zoet, begrijp je waar

als ik bijt in een appel, weet ik bij de eerste smaak

het om gaat in het leven. De relatie die we hebben

Wie heeft er baat bij? Mensen die hun dosha's

bloedingen en andere explosieve hitte-gerelateerde

die mijn tong waarneemt wat het effect van die

met zoet staat symbool voor ons vermogen te

vata en pitta in balans willen brengen, die snel

uitbarstingen en ontladingen.

je kunt ettervorming krijgen, evenals zweren,

appel op mijn dosha's zal zijn. Het geeft me een

genieten en iets belangrijk te vinden zonder dat

trek hebben en deze scherpe toestand van het

sterk gevoel van controle over wat ik eet.

we daaraan verslingerd raken. We moeten onze

metabolisme (tikshana agni, gerelateerd aan pitta)

duceert zijn eigen zuur, het machtige zoutzuur,

Daar kan ik erg enthousiast over zijn!

consumptie matigen, want anders zijn er negatieve

willen compenseren, mensen die in algemene zin

dat een centrale rol speelt in de werking van agni.

222

Het lichaam, in zijn superieure wijsheid, pro

223

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

Wanneer je voedsel eet met de Ayurvedische zure

Eigenschappen: olieachtig, vloeibaar, licht, heet

De zoute smaak (laium rasa)

Eigenschappen: olieachtig, heet en zwaar.

smaak, krijg je ook nog andere natuurlijk voor

(koud in de mond maar heet wat betreft het moge

De belangrijkste eigenschappen van de zoute

De zoute smaak is ook een smaakversterker.

komende voedingszuren binnen. Bijvoorbeeld:

lijke effect).

ascorbinezuur (vitamine C), dat voorkomt in allerlei zuur fruit, citroenzuur (uit sinaasappels

smaak zijn hitte en scherpte. Deze smaak is minder zwaar en olieachtig dan de zoete smaak.

Effect op de dosha's: pitta 1' vata -i.- kapha..,..

en citroenen), azijnzuur (uit azijn), looizuur

Effect op de dosha's: pitta 1' vata -1.- kapha 1'

Als je er niet te veel van gebruikt, maakt de zoute smaak je eten extra lekker (ook belangrijk voor de

Effect op agni: door de eigenschap van hitte is

Effect op agni: door het aspect van hitte door

spijsvertering!). Ook heeft matig zout een licht

zout een natuurlijke opwekker van de eetlust en

Vanzelfsprekend dragen deze zuren bij aan de

breekt zuur de doffe toestand van agni. De zure

positief effect op de vochtigheid van lichaams

heeft het een positief effect op de spijsvertering.

werking van agni. Ze spelen de rol die voor ze is

smaak is een eersteklas stimulator van de spijs

weefsels en een licht laxerend effect op de inge

Het staat direct zijn hitte af aan het proces van

vastgelegd door de goddelijk geïnspireerde intel

vertering; zodra je deze smaak binnen krijgt,

wanden. Maar als je er te veel van eet, brandt zout

agni, waardoor voedsel effectiever wordt verteerd.

ligentie van het lichaam.

komt de speekselvorming op gang.

letterlijk door je weefsels heen en maakt het deze

(uit thee en wijn} en wijnsteenzuur (uit druiven).

We hebben eerder de zoete smaak vergeleken met een moeder die altijd voor je klaarstaat. De

Effect op het lichaam: bevorderlijk voor zowel

zure smaak kunnen we vergelijken met een vriend

de eetlust als de spijsvertering, mits gebruikt met

die behulpzaam kan zijn, maar zich ook van het

losser, wat kan leiden tot voortijdige rimpel

Effect op het lichaam: bij een juiste dosering is

vorming, bloedaandoeningen enzovoort.

zout bevorderlijk voor zowel de eetlust als de

ln de klassieke Ayurvedische teksten staat

spijsvertering, en werkt het als een mild laxerend

mate (zoals bij het drinken van zure karnemelk).

beschreven hoe stadsbewoners die verslaafd raken

middel. Doordat het schroeit en verhit, helpt het

ene moment op het andere tegen je kan keren.

Wanneer je er echter te veel van binnen krijgt

aan zout voedsel 'malaise, laksheid en lichamelijke

bij het afbreken (splitsen) en opnemen van voedsel

Wees wijs met je vriendschap, ga niet te ver, dan

veroorzaakt het zuurte en hitte. Zuur reinigt de

zwakte' ontwikkelen.5 Verder wijzen de teksten op

in het lichaam. Het gaat stijfheid en kou in de

kun je een levenslange relatie tussen je agni en de

mond en verfrist de smaakpapillen en de smaak

het droevige lot van struiken, kruiden en bomen

spieren tegen.

zure smaak in stand houden. Maar als je misbruik

zin.

die proberen te groeien op grond met een hoog

maakt van die vriendschap, ben je nog niet jarig. Vrieq.dschappen kunnen verzuren, en de zure

Wie heeft er baat bij? Mensen die hun eetlust

zoutgehalte: beschadigingen, achterblijvende groei

Wie heeft er baat bij? Mensen die de dosha vata

en dode planten.

willen kalmeren kunnen dat doen door wat zouter

vrucfiten daarvan zijn wellicht de reden dat we

willen verbeteren kunnen dat doen door zuur te

soms een veilige afstand bewaren.

gebruiken (citroen in heet water, bijvoorbeeld).

zoute smaak de emotie van hebzucht aanwakkert.

Ook mensen die hun spijsvertering willen ver

Wat is het precies aan de zoute smaak dat ons zo

Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Bij een over

de overconsumptie van zuur is afgunst. Misschien

beteren hebben baat bij zuur (bijvoorbeeld in de

aanlokt? En als we ervoor gevallen zijn, is dat dan

maat aan zout raken pitta en kapha geagiteerd.

komt het door de lichamelijke effecten van de zure

vorm van poeder van gedroogd mangozaad).

direct een blijvende verslaving? ls het daarom zo

Andere signalen van overconsumptie zijn een

Een emotie die soms wordt toegeschreven aan

Soms wordt wel gezegd dat een overmaat aan

te eten.

smaak - stremmingen, fermentatie, verrotting -

De dosha vata komt meer in balans door een aantal

moeilijk om die zak bremzoute chips niet achter

brandend gevoel in de mond, een licht gevoel in het

dat we doorslaan in onze verlangens en gevoelens

specifieke soorten zuur voedsel, zoals Ayurvedische

elkaar leeg te eten? Wat gebeurt er als een gezonde

hoofd, brandend maagzuur, branderige huiduitslag

van ontevredenheid ontwikkelen. Hoe zuurder het

karnemelk (takra) en wijn (met mate!).

ervaring een behoefte wordt, en een behoefte een

en hoge bloeddruk. Doordat de zoute smaak hitte

verlangen, een verlangen een obsessie? En hoe

creëert, kan een teveel aan zout leiden tot ver

Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Overmatige

voorkomen we dat we dat obsessieve gedrag ook

grijzing van het haar en zelfs voortijdige haaruitval.

Voorbeelden: de zure smaak komt van nature voor

consumptie van zuur verhoogt de dosha pitta.

op andere patronen gaan vertonen?

Te veel zout verergert huidaandoeningen.

in citrusfruit zoals citroenen, limoentjes, sinaas

Hierdoor kunnen verschillende soorten branderig

appels en grapefruit, maar ook in tomaten, azijn,

heid, hevige dorst en pitta-gerelateerde aandoe

Voorbeelden: de zoute smaak komt van nature

De scherpe smaak (katu rasa)

alcohol en gefermenteerd voedsel zoals ingelegde

ningen (zoals brandend maagzuur en huiduitslag)

voor in voedsel zoals zeewier, sojasaus, vis,

Bij deze smaak moet ik altijd denken aan de dunne

groenten, kaas en yoghurt.

worden geprikkeld.

minerale zouten en bepaalde groentesoorten

scheidslijn tussen assertiviteit en agressiviteit. De

(bijvoorbeeld selderij).

zure en zoute smaak zijn best assertief tegenover

wordt, hoe verder de afgunst wordt opgestookt.

224

225

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

agni, maar de scherpe smaak is ronduit agressief.

handelt, is boosheid een positief aspect van een

gifstoffen. Het helpt bij het afbreken, circuleren

geklonterde lichaamsvloeistoffen en een waslijst

Hij is direct, schuwt de confrontatie niet en is

bewuste levenshouding. Boosheid kan soms

en uitscheiden van afvalstoffen. De scherpe smaak

aan blokkades in mijn biokanalen. Tijd om op te

soms een regelrechte ruziezoeker.

helpen ons innerlijke vuur aan te spreken.

van bijvoorbeeld knoflook werkt tegen obesitas en

ruimen, mezelf te herpakken en opnieuw te begin

De scherpe smaak voedt dit vuur.

verhoogd cholesterol.

nen. Nou, daar weet de bittere smaak wel raad mee.

Via de mond komt de scherpe smaak ons lichaam binnen. Hij gooit zich direct in de strijd:

Wat pittige knoflook, hete gember, heter-dan

Bitter is een koele kikker, een smaak die zich

eerst stookt hij ons agni op, daarna stort hij zich

hete chilipeper en een boos iemand met elkaar

Wie heeft er baat bij? Wanneer sprake is van ge

niet afvraagt of wij hem wel lekker vinden. Eerder

op de diverse biokanalen en maakt korte metten

gemeen hebben: het vuur dat brandt, dat zuivert,

agiteerd kapha, is het goed om scherpe specerijen

een smaak die ook een beetje een straf is. Maar

met alles wat hem in de weg staat, zoals parasieten,

dat nee zegt en grenzen stelt, het vuur dat juist

zoals gember en kruidnagel te gebruiken, mits in

ook een smaak die we echt nodig hebben: hij is

weefselcellen, overdadige vloeistof en klonter

over grenzen gaat, dat boeit, verlevendigt en

de juiste dosering. De scherpe smaak is ook goed

koortsverlagend, verwijdert gifstoffen, bant

ingen. Deze smaak kan voor het lichaam komen

consumeert, het vuur dat de eerste vonk is voor

om een dof agni wat op te stoken.

infecties uit, ruimt parasieten op en geneest

als een van God gezonden schoonmaker, maar

het leven (en alles wat begint) en de laatste, ver

soms is hij ook wel een beetje overenthousiast.

terende, opslokkende vlam van de dood (en alles

Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Een teveel

zouden we nooit ons lesje leren. Dankzij bitter

Hij klopt en hij veegt en hij zuigt tot in de verste

wat eindigt).

aan scherpe smaak kan een ernstige verstoring

kan onze spijsvertering met een schone lei

van de balans in het lichaam veroorzaken. Dit kan

opnieuw van start gaan.

hoeken en gaatjes, maar er gaat ook nog wel eens

huidaandoeningen. Zonder de bittere smaak

iets met de vuilnisman mee dat je liever had

Voorbeelden: de scherpe smaak komt van nature

resulteren in een droge, schroeiende en brandende

willen bewaren.

voor in groenten zoals knoflook, gember, radijs,

hitte. Eerst raakt de dosha pitta geagiteerd en

verlangen zich kan gaan manifesteren als onte

Het is de overijverigheid van de scherpe smaak

Bij de andere smaken hebben we gezien dat

mosterd en de grote familie van de pepers. De

vervolgens vata, met als gevolg: constipatie,

vredenheid met de wereld om ons heen. Dan volgt

die een rol speelt bij het verliezen van gezonde

meeste Ayurvedische kruiden en specerijen zijn

duizeligheid, lichtheid in het hoofd, uitputting,

afgunst en uiteindelijk hebzucht. Als die hebzucht

lichaamsweefsels, de aantasting van oja ofwel onze

scherp, zoals asafoetida, komijn en mosterdzaad.

flauwvallen, trillingen, krampen, pijn, branderig

onbevredigd blijft (je kunt je afvragen of hebzucht

heid, droogte in de mond, maagzuur, misselijk

überhaupt bevredigd kan worden), komt woede

Eigenschappen: heet, droog en licht. Scherpte

heid, spieruitputting, overdreven gewichtsverlies,

om de hoek kijken. En als we door woede

werkt ook speekselvormend.

verminderde vruchtbaarheid, huiduitslag, haar

binnenstebuiten zijn gekeerd, wat rest ons dan

afweer, en ook van de teloorgang van seksuele potentie en vruchtbaarheid. Thch is dat schoonmaken erg belangrijk. Dus als je de scherpe smaak goed aanstuurt, als je hem

uitval, voortijdig grijs worden en nog een hele lijst

nog behalve verdriet? En zo zegt men wel dat deze

Effect op de dosha's: pitta 1' vata 1' kapha ..i.-

andere aandoeningen.

vijfde smaak, bitter, een relatie heeft met verdriet.

verzachten door de zoete smaak, dan heb je er een

Effect op agni: in reactie op de zure smaak flakkert

De bittere smaak (tikta rasa)

uit mijn verder zo zoete, zure, zoute en scherpe

prima hulp in de huishouding aan. Als pitta- en

agni nog sneller op dan bij zuur en zout.

Voor mijn arme smaakpapillen is de bittere smaak

verleden. Alle opwindingen en woede zijn weg

als een strenge schoolmeester. In de paragrafen

gevaagd door de bittere nasmaak van een alles

alleen kort binnenlaat en hem steeds in de gaten houdt, en als je hem eventueel laat vergezellen en

Hier zit ik dan, met de bittere herinneringen

vata-types goed op hun hoede blijven bij de scherpe smaak en er altijd wat zoets bij nemen, en

Effect op het lichaam: bij matig gebruik stimu

hierboven was ik fijn aan het feesten met zoete,

overheersend verdriet. Hoe heeft die bittere smaak

wanneer kapha-types de scherpe smaak dagelijks

leert de scherpe smaak agni. Ook heft het blok

zoute en zure smaken (en een scheutje scherp om

me zo in mijn isolement kunnen dringen? Bittere

gebruiken (met mate!) dan kunnen we wellicht

kades op van stilstaande uitscheidingen (zoals

de boel een beetje op te schudden), en nu staat

vijanden, bittere vrienden, bittere relaties, bittere

allemaal profiteren van dit hete, droge vuur.

slijm in de luchtwegen). Het gaat dus verkoudheid,

bitter opeens aan de deur te kloppen: 'Heb jij je

gedachten en nu deze bittere eenzaamheid. ls dit

leder op onze eigen manier, zoals dat past bij

hoest en andere verstoppingen tegen. Het bevordert

huiswerk al gemaakt?!'

de bittere smaak van berouw? ls het de prijs die ik

onze dosha's.

ook de absorptie en assimilatie. Het creëert een

Een emotie die vaak wordt geassocieerd met

Maar met al dat feesten heb ik mijn lichaam

betaal voor overdaad? ls het een protest tegen het

omgeving in het lichaam die onaangenaam is voor

opgezadeld met een opeenhoping van gifstoffen,

niet vervuld krijgen van verlangens? Of misschien

de scherpe smaak is boosheid. Wanneer je terecht

wormen en andere parasieten (zoals gisten) en

misschien ook nog een paar parasieten (die hun

het verzet dat we voelen wanneer het leven ons

boos bent en daar op een goede manier naar

werkt tot op zekere hoogte als middel tegen

eigen feestje aan het vieren zijn!), een massa samen-

een spirituele les leert?

226

227

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

Voorbeelden: de bittere smaak komt van nature

Wie heeft er baat bij? Bittere groenten en kruiden

beeld wanneer door samentrekkende bronchiën

een belemmering van behoeftes en een inperking

voor in de meeste groene en gele groenten, waar

zijn een belangrijk middel bij het kalmeren van

benauwdheid ontstaat.

van ons wezenlijke zelf.

onder boerenkool, spruitjes, paardenbloemen

een geagiteerd kapha. Zorg dus dat je wat bittere

(molsla), spinazie, andijvie, broccoli, bloemkool

elementen in je dagelijkse dieet opneemt (zoals

eerder) sluiten dan normaal betekent dit een

van voedingsstoffen (tijdens onbeheersbare aan

en asperges. We vinden hem ook in bittermeloen

bladgroente of de natuurlijke bittertjes van

stremming in de doorstroming van de diverse

vallen van diarree, bijvoorbeeld) associëren met de

(sopropo).

kurkuma en fenegriek), vooral in de lente, het

substanties. Aangezien vata de kracht is die alle

angst voor de dood, de ultieme angst die wij allen

Altijd wanneer de kanalen zich verder (of

Misschien zijn we bang doordat we het verlies

seizoen waarin kapha geprikkeld raakt. Of dat je

substanties door alle kanalen voortstuwt, volgt

in ons dragen? Misschien is angst dan wel een

Eigenschappen: droog, verkoelend, licht.

wat bitter toevoegt aan je dieet om een geagiteerd

op deze stremming automatisch en onmiddellijk

veiligheidsklep. Waar we diep van binnen naar

Deze smaak overheerst alle andere smaken.

kapha in balans te brengen (dat zich uit in de vorm

een verhoging van deze dosha.

verlangen is gezondheid, we willen koste wat kost

van zwaarte in lichaam en geest, extra vetafzet Effect op de dosha's: pitta .,... vata 1' kapha -.v

De Natuur heeft daar in haar superieure wijs

in leven blijven. En dus sluiten we ons af. We

tingen of matheid van geest). Omdat bitter een

heid het volgende op gevonden: de wrange smaak.

vernauwen, belemmeren en beperken onszelf, en

verkoelende en droge smaak is, is het ook een

Vergeleken met de andere smaken komt äe wrange

dat allemaal dankzij de waakzame en altijd attente

Effect op agni: bij matig gebruik ondersteunt

tegenwicht voor de hete en olieachtige eigen

smaak maar zelden voor, maar deze bescheiden

wrange smaak. lk maak een diepe buiging voor die

de bittere smaak agni door zijn eigenschap van

schappen van de dosha pitta. Kort samengevat:

zesde smaak speelt een belangrijke rol bij het

angst, die ik misschien eerder voorzichtigheid zou

droogte.

de bittere smaak is op zijn best als tegenhanger

reguleren van onze biokanalen. Hij houdt zogezegd

moeten noemen.

van een teveel aan de dosha's kapha en pitta.

de controle over het spoorboekje van ons inner

Effect op het lichaam: bitter reinigt de smaak

lijke biotransport.

papillen, zodat deze weer openstaan voor de

Wie moet hier voorzichtig mee zijn? Bij over

Soms wordt wel gezegd dat de wrange smaak

Voorbeelden: dit is geen smaak die makkelijk

te herkennen is, maar die wel kan worden waar

ontvangst van nieuwe smaken. Het ondersteunt

dadige consumptie leiden de droge en koele

een relatie heeft met de emotie angst. Maar als

genomen in het effect dat hij heeft, bijvoorbeeld

het metaboliseren van gifstoffen uit voedsel en

eigenschappen van de bittere smaak tot een

afsluitingen en remmingen symptomen zijn van

in het uitdrogen en samentrekken van de tong.

deblokkeert de biokanalen (zo is het bittere kruid

sterke verhoging van de dosha vata en daarmee

angst, waar zijn we dan eigenlijk zo bang voor?

De bittere smaak is nog het duidelijkst aanwezig

kurkuma effectief bij het verlichten van blokkades

samenhangende aandoeningen zoals vermagering

En waarom zijn we zo bang?

in onrijpe bananen, linzen, gedroogde bonen,

in de slagaders). Voedsel met een bittere smaak is

(het doet weefsels slinken), zwakte, seksuele stoor

vaak goed tegen slijmvorming, parasieten, koorts,

nissen, duizeligheid, droogte van de mond en de

ons onbewuste naar boven borrelt - het diep

gifstoffen en obesitas (maar het kan ook leiden tot

huid, zwelling van de onderbuik, pijn en krampen

gewortelde, voluptueuze verlangen dat zich aan

afname van spiermassa). Dankzij de verkoelende

in de onderbuik en pijn in de hartspier en andere

ons opdringt en eist dat het wordt vervuld? Of de

Eigenschappen: droog, koud, zwaar, niet slijmerig,

en reinigende eigenschappen helpt de bittere

spieren, en zelfs een verergering van eventuele

angst voor de verborgen kracht van de zure smaak

licht, samenpersend, vocht absorberend. Deze

smaak bij het bestrijden van gifstoffen in het bloed

geestesziekte.

die zich uit als een chronisch gevoel van onge

smaak houdt uitscheiding in toom, werkt

noegen? Of is het de angst voor de tomeloze

remmend en samendrukkend, en maakt dingen

gretigheid van de zoute smaak? ls het de angst

ruw en compact.

die hardnekkige huidaandoeningen veroorzaken.

ls het de angst voor de zoete smaak die uit

Bittere planten zoals neem, kurkuma en fenegriek

De wrange smaak (kashaya rasa}

worden in bepaalde gevallen gebruikt bij het

De wrange smaak heeft een samentrekkend effect

voor de vlammende uitbarstingen van de scherpe

bestrijden van jeuk en het behandelen van infec

erwten, granaatappels, groene thee, cranberries en zure appels.

op alle biokanalen in het lichaam. Soms is dit een

smaak? Of is het de angst voor bitter verlies,

ties. Bij zeer matig gebruik is de bittere smaak

goede zaak, vooral wanneer een vernauwing van

te bitter om er zelfs maar aan te denken?

een goede versterker van de spijsvertering, die

die kanalen kan voorkomen dat we overmatig veel

het lichaam schoon houdt en vrij van parasieten

bloed, urine of water verliezen door bloedingen,

onze verlangens zo onderdrukt. Die angst is zelf

de wrange smaak overvloedige speekselvorming en

en gifstoffen uit voedsel.

diarree of overgeven. Maar soms kan een onnodige

wrang - een beperking van de doorstroming,

beperkt de hoeveelheid water in de maag, wat allebei

vernauwing van de kanalen nadelig zijn, bijvoor-

een bijtende druk, een rem op onze verlangens,

een dempend effect op agni zou kunnen hebben.

228

Laten we eerst eens kijken naar die angst die

Effect op de dosha's: pitta -.v vata 1' kapha -.v

Effect op agni: in kleine hoeveelheden voorkomt

229

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL

De dosha's en de invloed van smaak

VERHOGEND

TABEL

Eigenschappen en smaakselectie

VERHOGEND

VERLAGEND

Maximaal

Gemiddeld

Minimaal

Maximaal

Gemiddeld

Minimaal

Vata

Bitter

Scherp

Wra n g

Zoet

Zuur

Zout

Pitta

Scherp

Zout

Bitter

Zo et

Wran g

Kapha

Zoet

Zout

Scherp

Bitter

Wran g

Effect op het lichaam: bij matig gebruik zorgt de

Zo kun je werken met de zes smaken

wrange smaak voor de noodzakelijke droogte.

Als je agni op een gezond niveau functioneert,

Doordat het de huid en de vaten doet samentrek

zonder negatieve dosha-symptomen, kun je met

Eigenschap

Maximaal

Gemiddeld

Minimaal

Droog

Wra n g

Scherp

Bitter

Olieachtig

Zoet

Zout

Zuur

Zwaar

Zoet

Wran g

Zuur

Licht

Bitter

Scherp

Zuur

Heet

Scherp

Zuur

Zout

Koud

Zoet

Wrang

Bitter

ken ondersteunt het de genezing van wonden en

een gerust hart alle smaken eten. De enige reden

zweren. De wrange smaak helpt bij het reguleren

om bepaalde smaken meer of minder te gebruiken

van de biokanalen. Het vertraagt zo nodig de

is om de normale aanpassingen voor de seizoenen

spijsvertering (zie tabel 23 op pagina 221)

doorstroming van bepaalde substanties, bijvoor

te maken. Dat geldt overigens niet alleen voor jou,

je eet volgens het seizoen en je dosha-balans

den, maak je voornamelijk gebruik van de verschil

beeld in het geval van bloedingen ofdiarree.

maar voor alle levende wezens die te maken

herstelt. Met andere woorden: je houdt niet alleen

lende smaken. Zie tabel 24 voor een overzicht van

hebben met de wi sseling van de seizoenen. Wie heeft er baat bij? ln kleine hoeveelheden

ln bijlage 4 (Ayurvedische voedingsadviezen)

is dat

Om middels je voeding je dosha's te beïnvloe

rekening met de macro-omgeving (de seizoenen),

hoe de smaken de dosha-balans beïnvloeden. En in

maar ook met de specifieke behoeftes van jouw

bijlage 4 vind je verdere informatie over hoe je met

heeft de wrange smaak een positiefeffect op alle

vind je de nodige voedingsadviezen per seizoen.

eigen micro-omgeving, je eigen lichaam. Een

je eetpatroon je dosha's in balans krijgt. Om te

drie dosha-types.

Zo lang je goed oplet en de nodige aanpassingen

dosha-dieet gebruik je om specifiek in te spelen

weten ofje last hebt van een onbalans in je dosha's,

maakt, hoef je geen problemen te verwachten.

op de balans of onbalans van de dosha's in jouw

hoef je niet per se te weten wat je dosha-constitutie

Wie moet hier voorzichtig mee zijn?

Door in ieder seizoen het juiste voedsel te kiezen,

lichaam. Het is niet een soort universeel dieet

is (welk dosha-type je bent). In de Ayurveda heet

Deze smaak kan snel tot een toename van vata

houd je je dosha's in balans en die houden op hun

voor alle pitta-, vata-, ofkapha-types.

dit je prakriti - in het Sanskriet ook het woord dat

leiden, dus voorzichtigheid is geboden als vata

beurt je agni op maximale sterkte. En zo is eten

Dit is een belangrijke boodschap, en daarom

wordt gebruikt voor 'Moeder Natuur'. Je kunt

toch al geagiteerd is. Bij een teveel aan deze smaak

in harmonie met de seizoenen de belangrijkste

herhaal ik hem nog een keer. Het is belangrijk dat

eenvoudig zelf vaststellen of je agni dosha-gerela

kunnen vata-gerelateerde aandoeningen voor

preventieve gezondheidsmaatregel in het Ayur

je je leven lang eet in harmonie met de seizoenen.

teerde symptomen vertoont. (Zie het overzicht in

komen zoals uitdroging van de mond, pijn in de

vedische stelsel.

Dat is de regel die voor iedereen opgaat. Alleen op

hoofdstuk I, waar alle symptomen van geagiteerde

momenten dat je met een specifieke onbalans te

dosha's op een rijtje zijn gezet.)

borst, flatulentie, opzetten van de onderbuik,

De eenvoudige basisregel die je moet volgen als

blokkades van de circulatiekanalen (srota's),

je agni ziekmakend verstoord is - wanneer je door

maken hebt, ga je eten volgens een aangepast

blokkades van feces, urine, darmgas en sperma,

eerdere fouten in je levensstijl of eetpatroon last

dosha-dieet. Hoe dat dieet in elkaar steekt, is

dosha-balans te herstellen, zijn de eigenschappen,

krampen en convulsies.

hebt van dosha-gerelateerde symptomen in je

voor iedereen verschillend.

zoals droogte en lichtheid. Iedere smaak heeft zijn

Wat je verder nog kunt inzetten om de

HOOFDSTUK 6

eigen combinatie van eigenschappen, dus dit

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

de spoedeisende hulp en gebruikte regelmatig vrij

Het eerste en belangrijkste wat Tracy leerde

Door een op maat gemaakt Ayurvedisch eet

kan van invloed zijn op de smaken die je kiest.

verkrijgbare ontstekingsremmers. Dit in de hoop

in die eerste paar lessen, was hoe ze op een goede

patroon zakte Tracy's cholesterolgehalte meerdere

Zie tabel 25 op pagina 23r.

haar jeuk en ontstekingen een beetje draaglijker te

manier haar spijsvertering kon beoordelen. De

punten en daalden ook de verhoogde bloedsuiker

maken. Door het vele krabben aan haar schilferende

Ayurveda leert ons dat de spijsvertering een vuur

waarden van haar prediabetes.

en scheurende huid kreeg ze grote abcessen in

is dat niet te hoog en niet te laag moet branden.

Je zou de zes smaken kunnen zien als zes verschillende kleuren verf. Die zes kleuren gebruik

Hieronder volgen een paar voorbeelden van

je elke dag weer om een portret van je gezondheid

haar gezicht. Onder invloed van antiallergische

Tracy begreep dat haar spijsverteringsvuur van

de soorten voedsel en de eetgewoontes die Tracy

te schilderen. Het doek staat klaar op de schilder

medicijnen ging ze als een zombie door het leven.

nature op een laag pitje stond. Door non-stop haar

vaarwel zei om deze fantastische veranderingen in

sezel, het is aan jou om de kleuren te kiezen. Als je

Op den duur werd de netelroos systemisch en

emoties weg te eten had ze het vuur nog lager

haar lichaam en gezondheid te kunnen realiseren.

goed kiest, zal de gezondheid je tegemoet stralen!

breidden de aanvallen zich uit naar steeds meer

gedraaid, net als door de vele suiker die ze at. Zelfs

delen van haar lichaam.

haar vele aanvallen van netelroos speelden daarbij

Vis: dit wordt vaak gezien als licht en gezond,

een rol. ln plaats van een lekker brandend open

en daarom wordt vis van harte aanbevolen door de

Behalve de Ayurveda ken ik geen enkel stelsel van geneeskunde voor lichaam, geest en ziel dat

ln haar werk had Tracy dagelijks te maken met

tot in zulk detail kan voorschrijven wat je het beste

de stress van deadlines. Ze maakte dagen van

haardje, de metafoor die ik graag gebruik, was

medische professie, voedingsdeskundigen en in de

kunt eten. De dieetadviezen in de Ayurveda zijn

twaalf uur en lunchpauzes schoten er maar al te

Tracy's spijsvertering meer een lekkend, nauwelijks

media. Vanuit Ayurvedisch perspectief is de vis een

uitvoerig onderzocht en beproefd in het levende

vaak bij in. Dat ze af

warm te stoken petroleumstelletje. Ze begreep al

dier dat leeft in het water en dus de eigenschappen

laboratorium van de geschiedenis van de mens

was bij de leiding geen populaire boodschap.

snel dat die langzame spijsvertering alles te maken

van water belichaamt. Vis is daarom kapha

heid. Een voorbeeld hiervan vinden we in het

Al die stress hield haar niet alleen in de greep van

had met de netelroos en de gewichtstoename.

verhogend, en een van de symptomen van een

verhaal van Tracy Cunningham.

de netelroos, het zette haar ook aan tot emotio

toe op vakantie wilde,

neel eten. Ze werd zwaarder en zwaarder. 'lk had altijd al de leegte in mijn leven opge

Toen ze het juiste voedsel op de juiste tijd ging

geagiteerd kapha is jeuk. Volgens dezelfde logica

eten, merkte Tracy dat haar lichaam daar wonder

zal vis - zeevis of zoetwatervis, dat maakt niet

baarlijk goed op reageerde. Om te beginnen had ze

uit - je nooit kunnen helpen afvallen, want om

HOE TRACY HERSTELDE DANKZIJ EEN

vuld met suiker en bewerkt voedsel', zei Tracy,

veel meer energie. En ten tweede begon ze ook op

gewicht te verliezen moet je je kapha verlagen, niet

AYURVEDISCH DIEET

'en nu werd dat ook mijn manier van met stress

de juiste tijden trek in eten te krijgen.

verhogen. Zeevis is bovendien vanwege het zout

Vijf jaar geleden maakte Tracy Cunningham, een

omgaan.' Bij een lengte van r,60 meter woog ze

bekroonde art director, illustrator en grafisch

uiteindelijk ruim negentig kilo.

ontwerper in de San Francisco Bay Area, de keuze

Tegen de tijd dat ze zich opgaf voor de begin

Binnen een paar maanden nam de frequentie

verhittend (wat pitta verhoogt). De gloeiend hete

van haar aanvallen van netelroos dramatisch af en

netelroos waar Tracy last van had, was pitta

binnen zes maanden begon ze moeiteloos en in

gerelateerd en voedsel dat hitte geeft zou die dus

om te gaan eten volgens de Ayurvedische dieet

nerscursus Awakening Health van mijn school,

een gezond tempo de overtollige kilo's te verliezen.

alleen maar erger maken. Om die reden is het eten

voorschriften. Binnen een jaar viel ze bijna twintig

was ze constant oververmoeid en begon ze

'lk heb er niet eens intensief voor hoeven sporten',

van vis in de Ayurveda niet toegestaan voor

kilo af en werd ze verlost van ernstige netelroos,

tekenen van een depressie te vertonen. Ze wist

zei ze, 'ik ging gewoon vanzelf afvallen, door alleen

mensen met hete, jeukerige huidaandoeningen.

een hoog cholesterolgehalte en symptomen die

dat er nu iets moest gebeuren.

maar beter op mijn spijsvertering te letten!'

Het eerste wat Tracy deed, was drie maanden

een mogelijke voorbode van diabetes waren. Maar

Door wat ze leerde over de Ayurvedische

Dit betekende ook dat haar gewichtsverlies

volledig stoppen met vis eten - en inderdaad, haar

nog belangrijker: ze vond de weg omhoog uit het

dieetvoorschriften ging Tracy begrijpen wat er met

blijvend was - wat in het verleden bij geen enkel

netelroos werd minder en ze begon af te vallen.

leven met een ernstig ziek lichaam naar een leven

haar lichaam aan de hand was, en waarom ze last

dieet het geval was geweest. Maar het is nu ruim

Nu wist ze zeker dat ze op het goede spoor zat!

vol vrede en geluk.

had van netelroos en zwaarlijvigheid. Die vragen,

vierenhalf jaar geleden dat Tracy Ayurvedisch is

waar ze al jaren mee had rondgelopen, kreeg ze al

gaan eten en haar lichaam heeft het tot nu toe

Diepvriesmaaltijden voor in de magnetron:

eerst getroffen door aanvallen van netelroos, een

in de eerste weken van de cursus beantwoord. Er

vertikt om die kilo's er weer aan te kweken. Ze is

oud en bevroren voedsel is moeilijk te verteren.

ernstige huidaandoening. Ze was toen begin

viel een last van haar schouders. Eindelijk had ze

steeds, zonder extra inspanning, keurig op gewicht

Tracy realiseerde zich dat ze puur om het gemak

dertig. Ze had geen idee waar de aanvallen door

een stelsel van kennis gevonden dat haar weer

gebleven!

geld verkwistte aan maaltijden die haar dosha's

veroorzaakt werden. Ze werd een vaste gast op

heel zou maken.

Een jaar of vijf daarvoor was Tracy voor het

232

agiteerden. De enigen die hier beter van werden

233

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

waren de fabrikanten van afslankproducten,

met veel succes de Ayurvedische hulpprogramma's

Eten voorje agni

terwijl zij er haar gezondheid aan opofferde.

van Vedika Global. Toen haar gezondheid was

Dit is een van de basisprincipes in de Ayurveda:

teerbaar, verwarmend, niet-compact, scherp

hersteld vroeg Tracy mij om haar een spirituele

Yo ghurt, sapjes en smoothies: al dit soort pro

je stemt je eten af op de toestand van je agni.

voedsel. Misschien moet je een paar dagen

naam te geven. De naam die ik voorstelde was

Om te beginnen: als je geen trek hebt, eet je niet.

ontgiften. Van al je maaltijden moet vooral je

ducten verhogen kapha en temperen agni. 'Dat kan

Lakshmi, de naam van de godin van perfecte

Verder moet je je maaltijden aanpassen aan de

avondeten licht verteerbaar zijn. Houd die

voor anderen misschien goed zijn', zei Tracy, 'maar

gezondheid, overvloed en schoonheid, die woont

fysiologische ritmes van je eigen metabolisme:

maaltijd ook tamelijk klein.

voor mij werkt het niet.' In Amerika is yoghurt

in de lotus van het hart. Ze kreeg een grote glim -

wat je eet, hoeveel je eet, wanneer je eet. Hier

tegenwoordig de heilige graal voor iedereen die wil

lach op haar gezicht en haar wezen straalde van

komt een deel intuïtie bij kijken, en in feite doen

mee dat je bij iedere maaltijd andere keuzes

afvallen. In de Ayurvedische wetenschap is dit het

gezondheid. ln haar ogen zag ik hoe ze tevreden

we dit allemaal al van nature. Als je last hebt van

moet maken. Volg de wet van de tegengestel

ideale voedsel als je wilt aankomen, want zelfs als

haar innerlijke Lakshmi aanvaardde.

•

Als je agni dof/traag is, eet je makkelijk ver

Als je agni variabel is, houd er dan rekening

brandend maagzuur maakt het niet uit of je ooit

den: compenseer dofheid/traagheid steeds

er maar weinig vet in zit verhoogt het je kapha met

van de Ayurveda hebt gehoord: je zult vanzelf op

met het tegenovergestelde. Zorg ook vooral

elke hap die je ervan binnen krijgt.

zoek gaan naar verkoelend voedsel. Gember en

dat je eet volgens een vast schema, zo zet je

wasabi laat je staan, je eet wat lichtere dingen en

geleidelijk aan je digestieve klok weer gelijk.

Een dieet met veel vlees: Tracy was gewend om

Drie manieren om Ayurvedisch te eten

bij iedere maaltijd vlees te eten. Ze leerde hoe ze

We hebben al veel behandeld in dit hoofdstuk en

bent je misschien niet bewust dat je je agni aan

volgens de regels die je in de rest van dit hoofd

hetzelfde vlees met Ayurvedische kruiderijen

ik wil hier even de naar mijn idee belangrijkste

het opstoken bent, maar toch is dat precies wat je

stuk tegenkomt. Zo zorg je dat je normale agni

(zoals kurkuma en komijn) kon klaarmaken zodat

punten samenvatten. Er zijn drie manieren om

doet. En je indigestie gaat er evengoed van over.

ook normaal blijft. Speciale lijstjes van wat wel

je slaat misschien een keer een maaltijd over. Je

•

Als je agni normaal is, blijf je gewoon eten

het minder zwaar verteerbaar was. Ze leerde ook

Ayurvedisch te eten. Twee daarvan - eten voor je

Als je van het eten van bepaalde soorten voedsel

en niet mag heb je niet nodig, zo lang je eet in

meer linzen, bonen en groente te eten bij het

agni en eten in harmonie met de seizoenen - zijn

te veel darmgas krijgt, ga je er vanzelf minder van

harmonie met de seizoenen.

avondeten - allemaal makkelijker verteerbaar dan

in feite twee kanten van dezelfde medaille. Als je

eten. Voor dit soort inzichten hoef je niet veel

vlees - en om alleen nog vlees te eten bij de lunch,

het ene doet, doe je automatisch ook het andere.

gestudeerd te hebben, als je een beetje oplet zie je

Eten volgens de seizoenen

Het ligt er maar aan hoe je ertegen aankijkt, wat

het vanzelf. Wat de Ayurvedische wijzen hebben

Wanneer mensen zich aanmelden bij mijn school,

de tij

� van de dag dat agni van nature scherper is.

voor jou op een bepaald moment het belangrijkst

gedaan, is dit soort menselijke wijsheid ten

is het eerste wat ik ze leer niet de werking van de

Op deze manier maakte Tracy zich los van de

is. Hoe dan ook, dit is binnen het Ayurvedische

aanzien van voedsel erkennen en uitdrukken als

dosha's, maar het eten volgens de seizoenen. In

populaire moderne 'diëten' die zonder onderscheid

stelsel de manier waarop je normaal gesproken

de principes van ons agni. En dus eten we in de

essentie is dit heel eenvoudig: verwarmend

dezelfde strategie voorschrijven aan iedereen die

zou moeten eten.

Ayurveda altijd in overeenstemming met ons agni.

voedsel in de winter, verkoelend voedsel in de

wil afvallen en gelukkig wil zijn, ongeacht hoe oud

De derde manier - eten om een specifieke

Zie deze regel maar als een geheugensteuntje voor

zomer en de herfst. (Voor een nadere uitwerking,

ze zijn, wat hun gesteldheid is of in welke tijd van

dosha in balans te krijgen - is wat specialistischer.

iets wat je diep van binnen allang weet. Zelfs als je

zie bijlage 4: Ayurvedische voedingsadviezen.)

het jaar we leven. In plaats daarvan leerde ze de

Op deze manier ga je alleen eten als je een bepaal

de dosha's buiten beschouwing laat, kun je goed

Naarmate ze meer vertrouwd raken met het

gezonde, geïndividualiseerde Ayurvedische dieet

de onbalans hebt geconstateerd, als je bepaalde

eten door na te gaan wat de toestand van je agni is

concept van eten in harmonie met het seizoen

adviezen te hanteren, die altijd uitgaan van de

symptomen wilt bestrijden - laten we zeggen

- scherp, dof/traag of variabel - en je eten daarop

hebben ze geheid een aantal aha-momenten.

toestand van het individuele agni, de seizoenen,

darmgas of hoofdpijn in de middag. Je kunt dit

aanpassen. Dit lijstje kan je daarbij van dienst zijn:

Ze begrijpen steeds beter dat Ayurvedisch eten

de tijd van de dag en de dosha's.

zien als een soort zelfgeschreven doktersrecept. Het is een afwijkende manier van eten die je

Nu, zo'n vijf jaar later, is Tracy afgestudeerd als

helemaal niet zo ingewikkeld is als ze hadden •

Als je agni scherp is, eet je zwaar, verkoelend,

gedacht - of zoals het ze is wijsgemaakt. Dat je

slechts tijdelijk toepast, totdat de dosha waar

compact, dof/traag makend voedsel. Sla geen

moet eten volgens de seizoenen is een besef dat

Ayurvedisch practitioner. Ze heeft werk gevonden

het om gaat tot rust gekomen is. Laten we de drie

maaltijden over, misschien moet je zelfs nog een

hele beschavingen zich hebben gerealiseerd, zowel

dat haar minder stress oplevert: ze coördineert nu

manieren nog eens nader bekijken.

keer extra opscheppen of een tussendoortje eten.

in de oudheid als de moderne tijd. Ook het hele

23 5

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

dierenrijk houdt zich aan deze basisregel. Wat de

uit te leggen - en dus zijn de aanbevelingen voor

vermogen en soms zelfs om je gehoor. Dat zijn de

Wanneer je de eigenschappen van je voedsel gaat

Ayurvedische wijzen hebben gedaan, is deze aan

de winter niet gebaseerd op de dosha's, maar op

zintuigen die je gebruikt om de hoeveelheid vloei

beoordelen, houd dan de principes 'gelijk versterkt

geboren intelligentie goed bestuderen en vastleg

de voedingsstoffen die je nodig hebt in dit seizoen.

stof, de dichtheid of de kleverigheid van je voedsel

gelijk' en 'tegengestelden zwakken elkaar af' in

gen in eenvoudig op te volgen adviezen. Het zijn

Wanneer een bepaalde dosha geagiteerd is uit

te bepalen. Belangrijker dan de fysieke eigenschap

gedachten. Aan de hand daarvan kun je afvallen

de wetten van de Natuur, die de wijzen slechts

zich dat in duidelijk herkenbare symptomen:

pen van je voedsel is echter het effect dat het heeft

wanneer je te zwaar bent, of juist aankomen als je

hebben geïnterpreteerd en voor ons hebben vast

borrelende darmen bij vata-agitatie, hitte in de

op je lichaam nadat je het hebt opgegeten. Je denkt

te weinig weegt. Als je instabiel bent, kun je zo

gelegd. Wat ik daarbij nog wil zeggen: wanneer

buik bij pitta, of slijm in de longen bij kapha. Om

bij drop misschien niet direct aan verkoeling of bij

beter in balans komen en als je stilstaat, helpt dit

mijn grootmoeder stond te koken voor tientallen

een dosha te kalmeren kun je tijdelijk je dagelijkse

een tomaat aan verwarming, maar dat zijn volgens

je om weer vooruit te komen.

en soms honderden mensen, waren dat altijd

maaltijden iets aanpassen. Als de symptomen

de Ayurvedische wijzen de eigenschappen die deze

maaltijden die pasten bij het seizoen. En zoals

verdwijnen, ga je weer gewoon volgens het seizoen

twee hebben. Om dat vast te stellen, hebben ze

voor fysieke transformatie. Ik zou willen voorstel

gezegd, haar voedsel was geneeskrachtig - voor

eten. (Zie tabellen 4, 5 en 6 in hoofdstuk

gekeken naar het effect dat drop en tomaten

len dat je deze lijst altijd in gedachten houdt

iedereen.

diverse tabellen en aanbevelingen in bijlage 4.)

hebben op je lichaam.

wanneer je je boodschappen doet. Bedenk bij het

Eten om een specifieke dosha in balans te krijgen

en de

Let op: wanneer iemand ernstig ziek is, is het

Voordat ik een overzicht geef van de eigen

De twintig eigenschappen vormen een matrix

voedsel dat je koopt welke eigenschappen het

vaststellen van een geschikt dieet een taak voor een

schappen wil ik opmerken dat sommige lezers

heeft, dan kun je ook inschatten wat het zal doen

erkende vaidya, een Ayurvedisch arts. Zo'n dieet is

zullen denken 'Moet dat nu, nog zo'n hele lijst

in je lichaam. Als je mager bent en een beetje wilt

Zoals gezegd is een dieet om een dosha in balans

een specialistisch stuk maatwerk. Wat het inhoudt

erbij?' Inderdaad is het - voor hen - nog weer een

aankomen, kies dan eerder compact dan poreus

te krijgen altijd tijdelijk. Het is niet de manier

en hoe lang het gevolgd moet worden, is per persoon

nieuw perspectief op voedsel. Maar in de praktijk

voedsel en liever zwaar dan licht (bijvoorbeeld:

waarop je je leven lang blijft eten. Dit lijkt in

volstrekt verschillend. Dit soort voorschriften

is het helemaal niet zo ingewikkeld, het werken

rund- of varkensvlees in plaats van kip), of liever

tegenstrijd met wat je vaak hoort over het levens

vallen buiten het bereik van dit boek.

met die eigenschappen. Inheemse culturen over de

olieachtig in plaats van droog (geen popcorn, maar

hele wereld hebben dit al eeuwenlang toegepast.

zuivel). Klinkt niet al te moeilijk, toch? En het is

ln droge woestijnklimaten gingen mensen op

ook nog intuïtief! Geef je kennis van de dosha's

zoek naar olieachtig, slijmerig voedsel (cactus,

dus een kans en gebruik bij het boodschappen

lang volgen van een dieet op basis van je dosha

�

type constitutie) om een of twee dosha's in balans te houden. Wat ik hierover zeg, is gebaseerd op

Ook belangrijk:

wat de wijzen hebben verklaard in de klassieke

de eigenschappen van je voedsel

okra, vlezig fruit), in vochtige en natte klimaten

doen je vijf zintuigen en je gezonde verstand!

teksten. Dit is het juiste uitgangspunt, en niet

De verschillende smaken van ons voedsel hebben

juist naar meer vurig voedsel {diverse soorten

Je gaat nu zelf je dieet samenstellen, op de manier

die moderne interpretatie van de Ayurvedische

we al besproken, maar smaak is niet het enige dat

peper). Als ze ouder werden, gingen ze licht

die het best bij jou past.

dieetleer waar de in het Westen zo populaire

belangrijk is. Als je iets wilt eten wat zoet smaakt,

(makkelijk verteerbaar) voedsel eten en als ze in de

dosha-diëten op gebaseerd zijn. Normaal ge

kun je een handje druiven nemen, maar ook een

groei waren, of zwanger, kozen ze voor zwaarder

sproken is het eten van voedsel dat past bij het

banaan. Druiven en bananen zijn allebei zoet,

voedsel. Verpakt voedsel bestond nog niet, en

De Ayurvedische voedingsregels

seizoen al voldoende om een mogelijke onbalans

maar toch zijn het totaal verschillende soorten

ook geen toegevoegde vitamines of calcium.

Het woord dat in het Sanskriet wordt gebruikt om

van je dosha's tegen te gaan. Dat is de reden dat

voedsel, met elk een heel verschillende uitwerking

De mensen gingen af op de eigenschappen van

de regels en discipline aan te duiden die we bewust

een seizoensgericht dieet automatisch de nadruk

op je lichaam. Dat komt door hun verschillende

hun voedsel en hun specifieke omstandigheden.

en vrijwillig accepteren als we een bepaald doel

legt op het in balans houden van kapha in de lente,

eigenschappen.

van vata in de zomer en het regenseizoen en het

Wat we in de Ayurveda eigenschappen

ln de moderne wereld lijken we deze wijsheid

willen bereiken is sadhana. In de Ayurveda is het

te zijn kwijtgeraakt. Gelukkig hebben de Ayurvedi

algemene doel van onze sadhana het bevorderen

balanceren van pitta in de herfst. ln de winter

noemen, zijn de twintig fysieke attributen die de

sche wijzen de Natuur goed bestudeerd en een

van de gezondheid van lichaam, geest en ziel.

kunnen de dosha's onmogelijk uit balans raken

constitutie (prakriti) van een bepaald soort voedsel

lijstje voor ons opgesteld van twintig eigenschap

Met betrekking tot de voeding houdt onze

- waarom dat is, heeft te maken met wetenschap

uitmaken. Daarbij gaat het niet zozeer om je

pen waarmee we het beste voedsel voor onszelf

sadhana in dat we bepaalde regels omarmen die

pelijke principes die te ingewikkeld zijn om hier

smaakzintuig, maar om je tastzin en gezichts-

kunnen kiezen (zie tabel 26 op pagina 238).

zijn geïnspireerd op de tijdloze wijsheid van de

2 37

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL

Eigenschap

De twintig Ayurvedische eigenschappen

Effect op lichaam

Voorbeelden

Spijsverteri ngs·

Eigenschap

Effect op lichaam

Voorbeelden

index Koud

Trekt samen, stopt,

Druiven, melk, kokosmelk, aloë,

verlaagt lichaamstemperatuur

Langzaam

Spijsverteringsindex

Dof/mat

Verlaagt activiteitsniveau,

Volle granen, noten, tarwe, wortel-

drop, komkommer, venkel, rozen,

remt fysieke reacties en

groenten, bruine rijst, urdboontjes

koriander, rietsuiker, melk, ghee

dosha's af

(black gram)

Versnelt activiteit, scherpt

Citrusfruit, alle pepers, wasabi,

Langzaam

(geklaarde boter), koud water Scherp Heet

Doet zweten, verhoogt

Paprika, knoflook, saffraan,

fysieke reacties aan,

radijs, mierikswortel, kruidnagel,

lichaamstemperatuur

Spaanse peper, honing, munt,

zorgt voor opwinding,

Spaanse peper, gember, nootmus-

gember, komijn, zwarte peper,

kan irriteren

kaat, kaneel, mosterd, zwarte peper

Bevorderlijk voor

Senna blad, ricinusolie (castorolie),

beweging, zoals laxerende

melk

Snel

wasabi, mosterd, mierikswortel, Beweeglijk

daikon, tomaat, heet water Zwaar

Bouwt op, bevordert

Urdboontjes (black gram),

Laag en

massa (gewichtstoename)

tarwe, vis, yoghurt, koud water,

langzaam

noten, vlees van grote dieren

werking Onbeweeglijk

(zoals koeien en varkens)

Lic t

Geeft lichtheid, doet

Mungboontjes, gepofte rijst,

massa afnemen

fleskalebas, heet water (lucht

(afslanken)

en vuur toegevoegd door koken),

Snel

Hoog en snel

Verhindert beweging,

Geitenvlees, noten, tarwe, ghee,

maakt stevig (met

urdboontjes (black gram), noot-

name met betrekking tot

muskaat, maanzaad, opium

mogelijke haaruitval of

(uitsluitend voor medische toepas-

dislocatie van de botten),

singen), langzaam gekookt

laat je in slaap vallen

voedsel, vers bereid voedsel, soep,

Langzaam

bottenbouillon, de meeste wortel-

komijn, fenegriek en andere

groenten

digestieve zaden, gedroogde rijstvlokken, gierst, gerst, vlees

Zacht

van kleine, beweeglijke vogels en zoogdieren (zoals konijn en

Verzacht (met name met

Ricinusolie (castorolie), drop,

betrekking tot een fysiek

tarwe, ghee, boter, melk

Snel

orgaan of lichaamsdeel)

hert/ree) Olieachtig

Bevochtigt, maakt glad

Hard

Hoog maar

(met name met betrek-

vet uit zuivel zoals boter en ghee,

langzaam

king tot een fysiek orgaan

olie uit noten en zaden Droog

Verdroogt,

Gierst, gerst, popcorn, kikker-

absorbeert vocht

erwten, droge graanproducten, toast, gedroogd fruit, salades, rauw voedsel

238

Maakt hard of weerbarstig

Alle plantaardige oliën en vetten,

Noten, vlees, wortelgroente

Langzaam, weerbarstig

of lichaamsdeel) Snel

Kleverig

Verzacht, bevochtigt door

Melk, melkvet (room), vis, okra,

aanbrengen van een

tapioca, kleefrijst, chiazaad, aloë,

laagje

eetbare gom, yoghurt, psyllium-

Langzaam

vezels 239

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

TABEL

Eigenschap

De twintig Ayurvedische eigenschappen (vervolg)

Effect op lichaam

Voorbeelden

Spijsverteri ngsindex

Opklarend

Glad

Ruw

Grof

Subtiel

Elimineert ziektekiemen,

Kurkuma, neem, ricinusolie

ruimt irriterende stoffen op

(castorolie)

Kan glad en gelijkmatig

Avocado, geklopte slagroom, boter

Snel

Vast

Vloeibaar

voorpret op een lekkere maaltijd die je het water in

matheid en zelfs somberheid en depressies komen

de mond laat lopen (ook de andere spijsverterings

voor bij mensen die voedsel eten dat niet voldoen

sappen komen daarbij alvast op gang). Als je de tijd

de vers is. Op den duur verzwakt ook het afweer

neemt om te koken met de natuurlijke ingrediën

systeem (oja). lk heb verschillende mensen kunnen

ten die de planeet ons schenkt, zal je voedsel je in

helpen in de strijd tegen depressie door ervoor te

ruil daarvoor meer tijd op deze planeet bezorgen.

zorgen dat ze vers voedsel gingen eten. Zoals

Het bereiden van voedsel begint met het

eerder gezegd betekent 'vers' dat het voedsel

inkopen doen. lk raad je aan om je boodschappen

maken (met name met

recent is geoogst en wordt gegeten kort na de

te doen op biologische markten of in winkels die

betrekking tot botten)

bereiding.

pure, biologisch geteelde verse groente van het

Langzaam

Maak dus van het bereiden van verse maal

seizoen verkopen. De volgende stap is het voor

tijden je dagelijkse sadhana. Zorg dat je zo min

bereidende werk in de keuken: mindful snijden,

mogelijk restjes hebt, en als er een keer wat van

hakken en anderszins bewerken van het voedsel

Kan de huid droger en

Bittermeloen (sopropo), broccoli,

gevoeliger maken, kan

popcorn, chips, ruwe crackers,

gasvorming veroorzaken

bloemkool

een maaltijd overblijft, eet dat dan zo snel mogelijk

dat je gaat koken. En dan de laatste stap in het

Verhoogt massa, leidt tot

Urdboontjes (black gram), zwaar

op. Laat het niet staan verpieteren in de koelkast.

proces: het koken zelf, waar je ziel zo veel plezier

gewichtstoename

en dik vlees (buffel, rund)

Overigens is het altijd nog beter om je eigen restjes

aan kan beleven. Als je jezelf hebt aangewend om

op te eten dan de restjes uit een restaurant mee

je werk in de keuken vlug-vlug te doen, raad ik je

Dringt door tot in de

Alcohol, zout, marihuana, coffeïne,

naar huis te nemen. Van je eigen maaltijden weet

aan om het vanaf nu anders aan te pakken. Trek

fijnste kanalen in het

opium

je wat erin zit - zowel wat betreft de ingrediënten

wat langer de tijd uit voor het koken, dan worden

als de emoties van de kok.

het voedsel en het werk dat daarbij hoort, en zelfs

Weerbarstig

Langzaam

Snel

lichaam, kan mentale

dat de geest vult met negatieve vibraties. Zwaarte,

Mijn voorstel zou zijn om een verzameling

toestand veranderen Geeft stevigheid en

Zetmeelrijk voedsel, geweekte

massa, leidt tot

tapioca (halfhard), jam en gelei,

gewichtstoename

gebak, vlees

Zorgt voor vloeibaarheid

Water, melk, kokosmelk, fruitsap

Langzaam

eenvoudige recepten aan te leggen, om te begin

vrienden. Koken is dan geen werk meer, het is

nen met de recepten die je vindt in dit boek.

genieten.

Maak die recepten vast onderdeel van je repertoire.

Snel

in het lichaam

daarvan zullen je als vanzelfsprekend voorkomen,

Ayurveda luidt: 'Wanneer het dieet onjuist is, heeft

aan andere had je misschien nooit eerder gedacht.

medicatie geen zin. Wanneer het dieet juist is, is medicatie niet nodig.' Hieronder volgt een bespreking van de belangrijkste Ayurvedische voedingsregels. Sommige

Eet alleen vers voedsel

lk zou zelfs durven zeggen dat het zien hoe

Als voorafje bij je avondeten is het beter om een

voedsel zich transformeert van zijn losse ingredi

kop hete melk of gekookte havermout te nemen

enten tot een volledig verzorgde maaltijd een vorm

dan iets wat is bewerkt, verpakt en ingevroren of

van meditatie is. Een toepasselijke gedachte

ingeblikt. Met al die bewerkingen is niet alleen de

daarbij: 'De wereld staat even in de wacht terwijl

versheid eraf, maar alle toevoegingen en bewer

ik mijzelf het geschenk gun dat ik dit voedsel mag

kingen zijn ook een behoorlijke domper voor je

bereiden.'

agni en een verstoring van je dosha's. Ayurvedische wijzen. Een bekende uitspraak in de

de keukenapparatuur en je potten en pannen je

Neem de tijd bij het bereiden van je maaltijden

Maak elke maaltijd bijzonder Gezien de lange, lange geschiedenis van de Ayur veda lijkt het me waarschijnlijk dat de eerste

Het Ayurvedische advies is om vers voedsel rustig

beschrijving van een verfijnde maaltijd te vinden is

Voedsel dat oud begint te worden heeft een ver-

en ongehaast klaar te maken. Neem de tijd om

in onze klassieke teksten. De Ayurvedische wijzen

storend effect op de geest. Het veroorzaakt tamas,

plezier in het koken te ervaren. Geniet van de

beschrijven het belang van eten in een mooie

241

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

TABEL

Eigenschap

De twintig Ayurvedische eigenschappen (vervolg)

Effect op lichaam

Voorbeelden

Spijsverteringsindex

Opklarend

Glad

Ruw

Grof

Subtiel

E l imi n ee rt zi ektekieme n ,

Kurkuma, neem, ricinusolie

ruimt irriterende stoffen op

(castorolie)

Kan glad en gelijkmatig

Avocado, geklopte slagroom, boter

Snel

Vast

Vloeibaar

voorpret op een lekkere maaltijd die je het water in

matheid en zelfs somberheid en depressies komen

de mond laat lopen (ook de andere spijsverterings

voor bij mensen die voedsel eten dat niet voldoen

sappen komen daarbij alvast op gang). Als je de tijd

de vers is. Op den duur verzwakt ook het afweer

neemt om te koken met de natuurlijke ingrediën

systeem (oja). Ik heb verschillende mensen kunnen

ten die de planeet ons schenkt, zal je voedsel je in

helpen in de strijd tegen depressie door ervoor te

ruil daarvoor meer tijd op deze planeet bezorgen.

zorgen dat ze vers voedsel gingen eten. Zoals

Het bereiden van voedsel begint met het

eerder gezegd betekent 'vers' dat het voedsel

inkopen doen. Ik raad je aan om je boodschappen

maken (met name met

recent is geoogst en wordt gegeten kort na de

te doen op biologische markten of in winkels die

betrekking tot botten)

bereiding.

pure, biologisch geteelde verse groente van het

Kan de huid droge r en

Bittermeloen (sopropo), broccoli,

gevoeliger maken, kan

popcorn, chips, ruwe crackers,

gasvorming veroorzaken

bloemkool

Verhoogt massa, leidt tot

Urdboontjes (black gram), zwaar

gewichtstoename

en dik vlees (buffel, rund)

Dringt door tot in de

Alcohol, zout, marihuana, coffeïne,

fijnste kanalen in het

opium

Langz aam

Weerbarstig

Langzaam

Snel

lichaam, kan mentale

dat de geest vult met negatieve vibraties. Zwaarte,

Maak dus van het bereiden van verse maal

seizoen verkopen. De volgende stap is het voor

tijden je dagelijkse sadhana. Zorg dat je zo min

bereidende werk in de keuken: mindful snijden,

mogelijk restjes hebt, en als er een keer wat van

hakken en anderszins bewerken van het voedsel

een maaltijd overblijft, eet dat dan zo snel mogelijk

dat je gaat koken. En dan de laatste stap in het

op. Laat het niet staan verpieteren in de koelkast.

proces: het koken zelf, waar je ziel zo veel plezier

Overigens is het altijd nog beter om je eigen restjes

aan kan beleven. Als je jezelf hebt aangewend om

op te eten dan de restjes uit een restaurant mee

je werk in de keuken vlug-vlug te doen, raad ik je

naar huis te nemen. Van je eigen maaltijden weet

aan om het vanaf nu anders aan te pakken. Trek

je wat erin zit - zowel wat betreft de ingrediënten

wat langer de tijd uit voor het koken, dan worden

als de emoties van de kok.

het voedsel en het werk dat daarbij hoort, en zelfs

Mijn voorstel zou zijn om een verzameling

toestand veranderen

de keukenapparatuur en je potten en pannen je

eenvoudige recepten aan te leggen, om te begin-

vrienden. Koken is dan geen werk meer, het is

nen met de recepten die je vindt in dit boek.

genieten.

Geeft stevigheid en

Zetmeelrijk voedsel, geweekte

massa, leidt tot

tapioca (halfhard), jam en gelei,

Maak die recepten vast onderdeel van je repertoire.

gewichtstoename

gebak, vlees

Als voorafje bij je avondeten is het beter om een

voedsel zich transformeert van zijn losse ingredi

kop hete melk of gekookte havermout te nemen

enten tot een volledig verzorgde maaltijd een vorm

dan iets wat is bewerkt, verpakt en ingevroren of

van meditatie is. Een toepasselijke gedachte

ingeblikt. Met al die bewerkingen is niet alleen de

daarbij: 'De wereld staat even in de wacht terwijl

Zorgt voor vloeibaarheid

Water, melk, kokosmelk, fruitsap

Langzaam

Snel

in het lichaam

lk zou zelfs durven zeggen dat het zien hoe

versheid eraf, maar alle toevoegingen en bewer

ik mijzelf het geschenk gun dat ik dit voedsel mag

kingen zijn ook een behoorlijke domper voor je

bereiden.'

agni en een verstoring van je dosha's. Ayurvedische wijzen. Een bekende uitspraak in de

daarvan zullen je als vanzelfsprekend voorkomen,

Ayurveda luidt: 'Wanneer het dieet onjuist is, heeft

aan andere had je misschien nooit eerder gedacht.

Hieronder volgt een bespreking van de belang rijkste Ayurvedische voedingsregels. Sommige

Neem de tijd bij het bereiden van je maaltijden

medicatie geen zin. Wanneer het dieet juist is, is medicatie niet nodig.'

Maak elke maaltijd bijzonder

Eet alleen vers voedsel

Gezien de lange, lange geschiedenis van de Ayur veda lijkt het me waarschijnlijk dat de eerste

Het Ayurvedische advies is om vers voedsel rustig

beschrijving van een verfijnde maaltijd te vinden is

Voedsel dat oud begint te worden heeft een ver

en ongehaast klaar te maken. Neem de tijd om

in onze klassieke teksten. De Ayurvedische wijzen

storend effect op de geest. Het veroorzaakt tamas,

plezier in het koken te ervaren. Geniet van de

beschrijven het belang van eten in een mooie

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

omgeving en van fraai verzorgde borden en

tevoorschijn, dat je ook voor je gasten gebruikt.

eindelijk aan tafel gaat, is je agni wellicht niet of

tige geest zorgt voor onrust in alle drie dosha's, en

schalen (ishta sarvopakarana). Ze waren zich

Gun jezelf de zorg en de schoonheid die je verdient.

niet op volle kracht actief.

zal na niet al te lange tijd ook je agni uit zijn even

duidelijk bewust van de rol van psychologische

Jezelf in het hart van je eigen lotus zetten is een

factoren bij een goede spijsvertering. Bij een fees

van de beste dingen die je kunt doen voor je

telijke Ayurvedische maaltijd hoort dat je op zijn

gezondheid.

wicht brengen. Als we emotioneel van slag zijn,

Alleen ofsamen - de maaltijd is een speciaal moment

voelen we dat vaak in de buik. Het is niet onge bruikelijk om dan even een lichte tot sterke afkeer

Als je alleen eet, is dat een goed moment voor een

van voedsel te ervaren (normaal gesproken is dit

rend servies en bestek - of je mooiste stokjes, als je

Eet op vaste tijden

spiritueel moment met jezelf. Maak daar gebruik

van voorbijgaande aard). Als dat het geval is, is het

die liever gebruikt dan mes en vork - en een zacht

Normaal gesproken is de tijd tussen twee maal

van. Zoek een plaatsje in je achtertuin of een fijn

beter om even te wachten met eten. Neem even

muziekje Iaat klinken op de achtergrond (of een

tijden ergens tussen de drie en zes uren, afhanke

plekje binnenshuis en geniet van je eigen gezel

een moment om weer tot jezelf te komen en de

mooie windgong!). Misschien steek je er nog wat

lijk van je spijsvertering. De avondmaaltijd zou je

schap. Als je eet in stilte, kan dat een mooie oefe

dingen in een nieuw perspectief te zien. Een korte

kaarsjes of een olielampje bij aan. In ieder geval

voor of net na zonsondergang moeten eten, en

ning in dankbaarheid zijn. Je treedt je voedsel tege

meditatie kan je agni en je eetlust weer op orde

zorg je voor een mooie blikvanger, zoals een

dan sluit je de dag af zo'n twee tot drie uren na de

moet met je eigen stille aandacht, de sereniteit van

krijgen doordat je even afstand neemt. Zo word je

je geest en je gevoel van dankbaarheid en respect.

weer iets meer toeschouwer van de (ongewenste of

m inst de tafel dekt met mooi, schoon en inspire

schaaltje fruit of bosje bloemen. De wijze Charaka

maaltijd. Eet niet laat op de avond, vlak voordat je

geeft daarbij nog het advies om je voor iedere

naar bed gaat, want dat leidt tot indigestie, gas

maaltijd mooi aan te kleden, met een fijn parfum

vorming, overvloedig zuur en een verstoorde slaap.

of geurige bloemen als finishing touch en om voor

Er zijn een aantal eenvoudige richtlijnen die

Als je met iemand samen eet, zou het mooi zijn als je ervoor zorgt dat de maaltijd een vreedzaam

onaangename) situatie die het gevoel veroorzaakte. Ik denk dat dit precies de reden is waarom in

moment is. De eettafel is niet de plek om ruzies

de Ayurvedische teksten het belang van een kalme

het eten sacrale mantra's te reciteren zodat je

je kunt volgen, maar je kunt ook je eigen schema

uit te vechten en over dingen in discussie te gaan.

geest en aangenaam gezelschap zo wordt bena

lichaam en geest in de goede stemming komen

opstellen. Wat je ook kiest, houd de regelmaat

Laat gedurende dat halfuurtje

drukt. Als de maaltijden met het gezin een marte

voor een gracieuze en moeiteloze acceptatie van

erin. Mijn voorstel zou zijn om je ontbijt te eten

de boze buitenwereld even voor wat die is.

het voedsel.6 Al deze aspecten zijn een streling van

voor acht uur in de ochtend, de lunch tussen

Richt je aandacht op het voedsel op je bord of

of zelfbeklag, ga je vanzelf je eten associëren met

onze zintuigen. Ze dragen bij aan een goede voor

twaalf en een, en het diner tussen vijf en half

in je kom, en op de activiteit van het eten. Je bent

woede en verdriet. Het gevolg kan zijn dat je een

bereiding op de maaltijd, waarmee we ook ons

zeven. Als er een dringende reden is om later te

niet zomaar iets aan het doen: met iedere hap

hekel aan eten krijgt, of er bang van wordt, of - de

agni versterken.

eten, doe dat, maar maak daar dan wel je vaste tijd

werk je aan het herstel van je lichaam en je geest.

tegenovergestelde reactie - dat je je eten gaat zien

van. Eet zo min mogelijk op andere dan je vaste

Misschien is het een goed idee om in de buurt van

als vervanging voor datgene wat je in je leven mist.

activiteiten even op pauze zet. Kom van de plek

tijden. Als je redelijk strak volgens de klok eet, is

je eettafel een bordje op te hangen met de tekst

Je gaat eten om dat te compenseren.

waar je bezig was en kies je favoriete plekje aan de

dat goed voor je agni. Wanneer je eten op onregel

'Dankjewel dat je mijn stilte respecteert. Ik ben

eettafel - of op je vaste matje als dat je voorkeur

matige en onvoorspelbare tijden in je lichaam

bezig met een oefening in mindfulness'.

heeft. Zodra je dat doet, gaan de spijsverterings

komt, raakt je agni van slag. De werking van je

lk stel voor dat je tijdens het eten al je andere

dat je aan tafel zit

ling worden en je eet terwijl je vol zit met boosheid

Wen jezelf aan om voor het eten je handen te wassen - en liefst ook je gezicht - en even je ogen te sluiten voor een moment van meditatie. Wees je

sappen door je lichaam stromen. Door je externe

agni is in hoge mate een autonoom, maar gecondi

Let opje emoties tijdens het eten

klok te volgen en een bewuste keuze te maken heb

tioneerd proces, waarbij de spijsverteringssappen

De Ayurvedische wetenschap was de eerste die een

staan. Reciteer mantra's of zeg gebeden naargelang

je ook je innerlijke klok geactiveerd, en een hele

en alle processen in actie komen in een ritme dat

verband zag tussen onze geestestoestand en ons

dat past in jouw cultuur. Het zal je helpen om die

reeks innerlijke keuzes. In de Ayurvedische stijl

de klok volgt. Zo komt het dat je weet dat het

metabolisme. Als je gevoel niet goed is - alles wat

serene toestand van mindfulness te bereiken die je

van dineren gebruik je een mooi gedekte tafel,

lunchtijd is zonder dat je op de klok hoeft te

afwijkt van wat ieder van ons 'normaal' zou

maaltijd verdient.

geurige kruiden, fraaie garnering en een stijlvolle

kijken. Maar wanneer je achteloos je voedsel op

noemen - wacht dan nog even met eten. Deze

presentatie van je gerechten om vreugde en

willekeurige tijden naar binnen schuift, kan je

afwijking van de regel om op vaste tijden te eten

Eet niet te langzaam, niet te snel

enthousiasme voor het eten op te wekken.

agni niet in een ritme komen. Het zal soms op de

is een indicatie hoeveel inzicht de Ayurvedische

Als je haastig eet, kun je onmogelijk in de gaten

Bord op schoot? Nee. Haal je mooiste servies

verkeerde tijden in actie komen. En als je dan

wijzen hadden in de menselijke psyche. Een onrus-

houden of je nog echt trek hebt of dat je vol zit en

volledig bewust van het eten dat je op tafel hebt

243

HOOFDSTUK 6

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

moet stoppen met eten. Als je in het goede tempo

energie en verliest gewicht. Van te veel eten word

(vaak lopen die twee niet gelijk op). Als je agni

zelf niet meer op gang krijgen. Als je het zo ver laat

eet, heb je ook genoeg tijd voor iets wat heel

je juist zwaar, loom en slaperig. Het geeft een

variabel is, zul je de hoeveelheden per maaltijd

komen, dooft je agni helemaal uit - en daarmee

belangrijk is, maar o zo vaak wordt vergeten:

beklemmend gevoel in de borst en de buik.

moeten aanpassen. Neem dan niet elke dag even

word ook jij uitgedoofd. Zonder agni geen leven.

kauwen. Voedsel dat niet genoeg gekauwd is,

Mijn conclusie: eet totdat je een aangenaam

veel, want je agni kan van maaltijd tot maaltijd

is een belasting voor je agni. Als je lang genoeg

vol gevoel hebt. Als je van tafel opstaat, zou je geen

verschillen. Luister goed naar je gevoel en eet niet

kauwt, ben je je ook beter bewust van wat je eet:

spoor van ongemak in je buik moeten voelen, je

meer dan dit aangeeft. Heb respect voor je agni.

Dit is de reden dat een Ayurvedisch advies om af te slanken nooit inhoudt dat je maaltijden overslaat. Om de kilo's kwijt te raken, eet je goed verteerbaar voedsel op regelmatige tijdstippen en

hoe het smaakt, en wat die smaak met je doet. Als

ademhaling moet comfortabel aanvoelen en je

we eten in het juiste tempo en voldoende kauwen,

geest moet tevreden zijn. De enige die kan bepalen

afwegen van de juiste hoeveelheid, en die heeft

staan we beter in contact met onze eigen behoef

waar die grens ligt, ben jijzelf. Herstel het contact

betrekking op de eigenschappen van de maaltijd.

tes en hebben we beter door wanneer we genoeg

met je instinct en luister naar wat dat je vertelt.

Als je kiest voor soorten voedsel die olieachtig,

Eet alleen als je trek hebt

hebben gegeten.

Je instinct is van jou, laat dit nooit (meer} van je

zwaar en compact zijn, probeer dan nog net iets

Een belangrijke regel in de Ayurveda is dat je pas

afpakken. De Ayurveda heeft drie tips die je

minder te eten dan normaal. Als je maaltijd voor

weer eet als je voelt dat de vorige maaltijd is ver

de Ayurveda om de balans te bewaren. Je kunt ook

kunnen helpen om je gezonde verstand te

namelijk licht, luchtig en droog is, kun je iets meer

teerd. Als je alweer gaat eten als de vorige maaltijd

te langzaam eten, waardoor je agni te weinig

gebruiken bij het bepalen wanneer je genoeg

eten. Zoals we eerder al besproken hebben, hebben

nog niet volledig door je systeem heen is, bestaat

wordt uitgedaagd. Als je erg langzaam eet, koelt je

gegeten hebt.

deze eigenschappen verschillende effecten op je

het gevaar dat het nieuwe voedsel zich vermengt

agni, dus is het niet meer dan logisch om dat te

met het voedsel dat al gedeeltelijk verteerd is. Dit

laten meewegen in de hoeveelheden die je eet.

zou leiden tot een verstoring van je agni en alle

Maar ook in dit opzicht is het streven binnen

eten ondertussen af. Tegen de tijd dat je de laatste

Tip 1: eet net iets minder dan je op kunt. Met

happen neemt, is voedsel dat warm bedoeld is

andere woorden: stop met eten als je nog net niet

ondertussen misschien al koud. Die koude zet nog

helemaal vol zit. Als je nog een heel klein beetje

Er is nog een laatste overweging bij het

drink je warm water.

drie dosha's. Daarbij komen gifstoffen (aama) vrij.

een extra rem op je agni en zo wordt het erg lastig

trek hebt wanneer je van tafel gaat, is dat prima.

Sla geen maaltijden over

om je maaltijd behoorlijk te verwerken en in je

Dat laatste beetje komt namelijk niet vanuit je

Minder eten dan je lichaam nodig heeft kan een

trek hebt en je darmen en blaas niets in de wacht

lichéîam op te nemen.

maag, het komt vanuit je geest. Het is de lust- of

negatieve invloed hebben op het lichaam. Niets

hebben staan. (De beste tijd om je darmen te legen

hebzuchtfactor die we moeten overwinnen om

eten, overdreven vasten of diëten, of simpelweg

is in de ochtend, maar als je later op de ochtend

een blijvende gezondheid te kunnen genieten.

vergeten te eten als je het druk hebt - het zijn

aandrang krijgt, negeer dat dan niet. Ga liever voor

allemaal factoren die kunnen bijdragen aan een

dan na het eten.) Als je misschien eens een klein

Wees dus mindful als het gaat om de snelheid waarmee je eet. Je voedsel en de activiteit van eten verdienen je volle aandacht. Mindfulness aan tafel

Tip

stel je voor dat je maag uit vier delen

De beste tijd om te eten is wanneer je stevige

kun je bereiken door je erop in te stellen dat je van

bestaat. Twee delen daarvan zijn voor vast voedsel,

fikse verstoring van je agni. Als je jezelf uithongert,

boertje moet laten, zou dat pure lucht moeten zijn,

iedere maaltijd een ritueeltje maakt.

een is voor vloeistoffen en het vierde deel houd je

honger je ook je agni uit. Zonder brandstof dooft

zonder sterke nasmaak af geur. Ook moet je geen

leeg om de spijsvertering makkelijker te maken.

het spijsverteringsvuur net zo goed als het vuur in

last hebben van een opgeblazen gevoel. Je moet je

de open haard als je er niet op tijd een nieuw blok

licht voelen, niet zwaar, en je moet echt zin

hout op gooit.

hebben in je volgende maaltijd. Dit zijn allemaal

Weet wanneerje genoeg hebt gegeten

Tip 3: eet op een manier die past bij de kracht

Volgens de Ayurvedische wetenschap is 'genoeg'

van je spijsverteringsvuur. Als je een scherp agni

voor iedereen verschillend. Het hangt af van je

hebt, kun je bij iedere maaltijd best veel eten

Een zwak agni kan nog geen kopje water of

signalen dat het tijd is voor de volgende maaltijd.

persoon, de toestand van je agni, het seizoen, de

zonder dat het problemen geeft bij de spijsverte

tijd van de dag en de dosha die eventueel in balans

ring. Als je een dof of traag agni hebt, moet je wat

niet te eten, wordt alles een risico. Een zwak agni

hebt en als je niet de richtlijnen hierboven volgt -

moet worden gebracht. Het is niet mogelijk om

beter opletten hoeveel je opschept. Eet eerst een

kan alleen maar gifstoffen produceren. Op den

als je eet wanneer je toevallig iets lekkers ziet of

een hoeveelheid aan te geven die voor iedereen

klein beetje, waarvan je zeker weet dat de spijsver

duur wordt een agni dat je onvoldoende hebt

omdat je een emotionele leegte wilt opvullen - dan

en te allen tijde genoeg is. Als je eet wat voor jou

tering het aankan. Schep pas een tweede keer op

gevoed verstikt door de opeenstapeling van gif

stapelen de verstoringen van je agni zich op. Je blijft

genoeg is, voel je je actief, energiek en gelukkig.

nadat je goed hebt afgewogen of je echt nog trek

stoffen en onder de opeenhoping van de dosha

gifstoffen produceren. Dit is een van de redenen dat

Als je te weinig eet, voel je je zwak. Je hebt minder

hebt of dat je alleen nog geestelijke honger hebt

vata. Zonder voldoende brandstof kan het zich-

snacken geen Ayurvedische aanbeveling is.

244

bouillon verteren. Als je je agni hebt verzwakt door

Als je niet goed kunt inschatten of je echt trek

245

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SElZOEN

HOOFDSTUK 6

ln een ideale wereld eet je op vaste tijden en krijg je ook precies op tijd trek. ln de Ayurveda

De meesten van ons hebben echter wat meer tijd nodig tussen de maaltijden door om ons agni

dat we niet moeten drinken als we trek hebben en

een licht verstorend effect, op koelkasttempera

niet moeten eten als we dorst hebben. Honger en

tuur is dat effect veel sterker. Zoals ik al vaak heb gezegd, is warm eten het best voor je agni.

word je echter niet geacht om de regels blindelings

op het idee te laten komen dat het meer voedsel

dorst zijn symptomen van heel verschillende

op te volgen. Het is ook belangrijk om goed op je

kan verwerken. En dus duurt het voor ons ook

lichamelijke processen. De trend om de hele dag

hongergevoel te letten. Eet niet alleen omdat de

langer voordat de vorige maaltijd is verteerd,

door water te drinken om het hongergevoel te

Wees zelfverantwoordelijk voor wat je eet

wijzers op de klok in een bepaalde stand staan!

inclusief het reinigen van volgelopen biokanalen

onderdrukken is extreem ontregelend voor zowel

Degene die iets opeet - jij dus - is precies degene

Het is beter om eerst goed in het ritme van je

en de uitscheiding van urine en ontlasting. Als al

je agni als je dosha's. Normaal gesproken is het zo

die ervoor hoort te zorgen dat wat je eet en hoe je

levensstijl te komen. Daarmee zet je geleidelijk aan

die dingen zijn gebeurd, wordt je hongergevoel

dat je agni hongersignalen uitzendt om aan te

het eet een bijdrage levert aan het voeden en in

de klok in je buik (agni) gelijk met de klok van je

gestimuleerd. Je hongergevoel stimuleert je spijs

geven dat je lichaam meer van de vijf elementen

stand houden van je lichaam. Daarbij is het niet

maaltijdschema.

verteringssappen en als de volgende maaltijd ook

- via de smaken - nodig heeft voor het proces van

genoeg om een setje regels op te volgen, zelfs niet

weer niet te zwaar is, heb je een goede kans dat je

het opbouwen en in stand houden van je lichaam.

als dat Ayurvedische regels zijn. Je moet zelf oplet

agni op een hoger pitje komt en blijft.

Voor het proces van het leven, dus. Als je jezelf die

ten hoe je reageert op je voedsel. Je moet je relatie

o zo belangrijke biologische brandstof van de vijf

met je voedsel leren begrijpen. Als je rekening weet

Eet alleen tussendoortjes als dat past bij je agni Helaas is het zo dat het regelmatig eten van tussen doortjes, wat in de Ayurveda adhyashana wordt

Een warme drank voor een scherper agni

elementen onthoudt, kom je in de gevarenzone.

te houden met je eigen digestieve kracht, het

genoemd, leidt tot een ernstige ontregeling van je

Als je een zwak agni een extra zetje wilt geven,

Water is neutraal van smaak. Als je er niet ten

seizoen, de tijd van de dag en de mate waarin je

agni en de productie van gifstoffen. Door alsmaar

is het vanuit Ayurvedisch perspectief beter om

minste iets van kruiden, sap of groente-extract

vorige maaltijd inmiddels is verteerd, dan sta je al

te snacken, al is het maar in kleine hoeveelheden,

in plaats van te snacken een beetje heet water te

aan toevoegt, heeft het geen van de zes smaken.

met 1-0 voor.

raakt je agni letterlijk overvoerd: het krijgt meer

drinken, waar je wat citroensap en/of zout aan

Dus zelfs ondanks de regels die we hier bespre

brandstof dan het aankan. Vergelijk het maar met

toevoegt. Alle drie eigenschappen - heet, zuur en

Liever warm dan koud voedsel

een open haard. Als je te veel houtblokken stapelt

zout - stimuleren je agni. Als je een gezonde trek

Voedsel smaakt beter als het warm is. De hogere

hoofdrol in je Ayurvedische voedsel-sadhana

op een voorzichtig vlammetje, dan doof je het

hebt ontwikkeld, ben je klaar voor een kleine, goed

temperatuur stookt het spijsverteringsvuur op,

weggelegd voor jouzelf. De Ayurveda kan je van

vlammetje. Om een vuurtje goed op gang te

bereide en fijn gekruide maaltijd. Je stimuleert je

kalmeert overtollig vata in het spijsverterings

alles leren over voedsel, maar het leert je ook deze

krijgen, moet je een paar van die zware blokken

agni nog verder doordat je niet te veel eet, maar

kanaal en vergemakkelijkt de uitscheiding van

belangrijke regel: hoe gezond je ook bent, als het

opzijschuiven en wat dunne takjes op het vuur

wel goed gekruid en bereid. Zo breng je stapje voor

flatulentie en ontlasting. Maar wees wel voorzich

voedsel dat je kiest geen genot is voor je zintuigen

gooien. En als je een vuurtje met voldoende hout

stapje je agni weer op peil. Kort samengevat: de

tig: als je eten te heet is, gaat dat ten koste van de

en je geest, dan heb je er helemaal niets aan!

en aanmaakhoutjes op het goede moment aan

Ayurvedische methode voor het bevorderen van de

dosha pitta, wat leidt tot een brandend gevoel,

Uiteindelijk, zeggen de wijzen, zal voedsel waar je

blaast, dan gaat het vuur steeds hoger branden.

spijsvertering maakt gebruik van kruiden, spece

overdreven veel dorst, een droge mond. In het

niet volop van geniet je agni verstoren en je kracht

Als de haard goed brandt en je gooit er af en toe

rijen, goed verteerbaar voedsel en een bescheiden

geval dat je last hebt van bloedingen aan je neus,

ondermijnen.7

wat extra hout op, dan laait het vuur geleidelijk

mate van vasten. Zie bijlage 4 voor meer infor

anus of huid, kunnen deze ook worden verergerd

aan steeds hoger op. Houd dit beeld maar eens in

matie over Ayurvedisch ontgiften.

als je voedsel te heet is.

gedachten als je trek krijgt om te snacken. Het

Voedsel dat te koud is, versterkt zowel vata als

ken, waar in principe iedereen nut van heeft, is de

Dat is nog eens iets om over na te denken." Voor iedere heerlijke, gezondheidsbevorderende en dosha-balancerende maaltijd moeten we eens

enige moment dat je dit kunt doen, is als je agni

Eet als je trek hebt, drink als je dorst hebt

kapha en leidt op den duur tot een verkoeling van

goed gaan zitten en ons openstellen voor de

behoorlijk scherp is. Dan kan het af en toe wel wat

Voor je dorstgevoel geldt hetzelfde als voor je

het spijsverteringsvuur. Gevolg daarvan is verlies

impact die het voedsel kan hebben op onze geest.

extra hout gebruiken. Als je een scherp agni hebt,

hongergevoel: blijf luisteren naar wat je lichaam je

van eetlust, incompleet metabolisme, gasvorming

Daarbij is het een goed idee dat we al het mogelijke

wees dan evengoed voorzichtig: snack alleen op

vertelt. Als iemand je vertelt dat je water moet

en flatulentie. Hoe sterk het effect van koud

doen om al onze maaltijden zo te presenteren dat

vaste tijden en blijf niet de hele dag door op

drinken wanneer je trek in eten krijgt, geloof hem

voedsel op je agni is, hangt ook af van hoe koud

ze een genot zijn voor de geest.

willekeurige momenten eten.

niet! De Ayurveda laat er geen twijfel over bestaan

het precies is. Op kamertemperatuur heeft voedsel

2 47

HOOFDSTUK 6

je moet het ook lekker vinden

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

Eet geen voedsel uit de diepvries

misschien in al dat vocht. Een dieetreep kan wel

Iedere soort voedsel heeft zijn eigen werking in

Iedere keer dat je iets eet waarvan je vindt dat je

licht weinig calorieën bevatten en juist heel veel

het spijsverteringssysteem, en dus is het logisch

Deze regel stelt veel mensen voor een dilemma

het moet eten terwijl je het eigenlijk, om welke

van wat je volgens de laatste mode aan nutriënten

dat je sommige soorten voedsel niet tegelijk moet

als ze beginnen met een Ayurvedische levensstijl.

reden dan ook, liever niet wilt eten, is het gevolg

zou moeten binnenkrijgen, maar misschien is de

eten. Het maken van de juiste voedselcombinaties

De diepvries maakt het moderne leven zo veel

dat je gifstoffen produceert. Denk dus nog maar

moleculaire structuur van dit 'voedsel' zo complex

is een complexe wetenschap en de precieze reden

makkelijker, maar ingevroren voedsel kan ons agni

eens goed na voordat je jezelf of iemand anders

dat je agni het niet of nauwelijks kan afbreken.

waarom bepaalde soorten voedsel niet samengaan

verstoren, met name als dit toch al niet zo sterk is.

iets tegen heug en meug laat opeten - en met

Resultaat: gifstoffen in je lijf. Tel vooral of je per

valt buiten het bereik van dit boek. Wat hier wel

Wellicht gaat deze regel niet op voor degenen

'iemand anders' bedoel ik ook je kinderen. Het

dag wel de aanbevolen porties fruit binnenkrijgt

past, is een lijst van vaak voorkomende, maar

onder ons wier voorouders afkomstig zijn uit de

idee dat je iets moet eten wat je tegenstaat kan je

(zo goed voor je!) maar misschien is al dat fruit wel

ongelukkige combinaties die een verstandig

poolgebieden, maar voor alle anderen is het eten

agni meer schade berokkenen dan dat het je goed

zo'n aanslag op een toch al overbelast agni dat je

persoon liever uit de weg gaat:

van voedsel uit de diepvries echt een probleem. Dit

doet.

jezelf misselijk eet en je darmen vol gas komen te

Mijn advies is dat je er heel goed over nadenkt hoe je gezond voedsel op zo'n manier kunt klaar

zitten.

is beslist een van de moeilijkste gewoontes van het •

Wat klopt er niet in dit plaatje? lk wil zeker

Melk gaat niet samen met zoute en zure

moderne leven om op te geven, maar onmogelijk

smaken, vlees, vis, alle groenten, fruit, linzen,

is het niet. ln dit boek vind je een hele reeks per

maken dat jij en je hele gezin het graag willen eten.

niet zeggen dat de moderne, commerciële

bonen, gierst, honing, yoghurt, oliën, alcohol,

soonlijke succesverhalen - ieder van deze mensen

Vergeet niet dat de eettafel geen slagveld is en dat

voedingsindustrie het altijd bij het verkeerde eind

alle voedsel met een zoute of zure smaak en

heeft een punt gezet achter voedsel uit de diepvries.

een maaltijd meer is dan een verzameling eiwitten,

heeft, maar hun voorschriften zijn zeker ook niet

sommige soorten basilicum, met name heilige

Zelfs hun Ayurvedische recepten zoals linzensoep

vitamines en mineralen. Ga er maar niet van uit

altijd de hele waarheid. In een wereld van steeds

basilicum (tulsi).

(dal) maken ze klaar in kleinere hoeveelheden en

dat je je neus kunt dichthouden als je iets voor

verschuivende wetenschappelijke 'feiten' en tegen

Meloen gaat niet samen met granen, zetmeel,

ze ontzeggen zichzelf het gemak van de diepgevro

geschoteld krijgt dat je niet lust. Iedere maaltijd

strijdige theorieën is het niet alleen lastig om te

gefrituurd voedsel en kaas.

ren erwten en maïs die het boodschappen doen in

die je eet moet er mooi uitzien, lekker smaken en

bedenken welk 'wondervoedsel' nu echt goed voor

Honing gaat niet samen met ghee (als je ze

de supermarkt zo makkelijk maken. ln het begin

goed ruiken. Iedere maaltijd moet op een mooie

je is - maar in veel gevallen is er geen match met je

toch combineert, doe dat in ieder geval niet

kost dat best even moeite, want diepvriesgroente

manier worden gepresenteerd. je moet kunnen

agni. Het beste wat je kunt doen is om het maar

in gelijke hoeveelheden).

staat tegenwoordig in vrijwel ieder huishouden op

eten met het idee dat je voedsel gezegend is.

een beetje simpel te houden. Heb je je ooit afge

Radijs gaat niet samen met melk, banaan,

het menu. Maar als ik eenmaal de kans heb gehad

rozijnen, aardappel, tomaat en aubergine.

om het waarom uit te leggen, lukt het de meeste

Eet geen industrieel bewerkt voedsel

•

vraagd waarom je van zo veel van dat zogenaamde wondervoedsel nog meer vermoeid en afgepeigerd

Een ijs- en ijskoude smoothie mag misschien

raakte of waarom je van het laatste nieuwe supple

tjokvol fantastische vitamines en mineralen zitten,

ment kramp in je buik of diarree krijgt?

maar als je hem opdrinkt zet je ook je agni in de

•

Wat ze ook beloven en wat er ook allemaal in

vrieskou. Een gedehydrateerd, commercieel bereid

zit, als het voedsel dat je eet of de supplementen

en prachtig verpakt poedertje kan misschien vol

die je slikt niet aansluiten op jouw persoonlijke

zeldzame eiwitten zitten die je een wereld van

agni, dan had het bijna net zo goed vergif kunnen

gezondheid beloven, maar dat wil niet zeggen dat

zijn.

je agni ermee uit de voeten kan (of dat het ook maar enigszins aantrekkelijk is voor je geest).

Kies voedsel dat goed met elkaar combineert

Een sapje geperst uit rauwe groente kan rijk zijn

lk kan het niet vaak genoeg benadrukken: combi

aan levende energie - vitamines en mineralen

neer in een maaltijd geen soorten voedsel die

- en arm aan calorieën, maar je verdrinkt je agni

elkaar tegenwerken of niet bij elkaar passen.

•

Spaanse pepers gaan niet samen met yoghurt,

mensen vrij snel om het gebruik van de diepvries

melk, meloen en komkommer.

te minderen of er helemaal mee te stoppen. Daar

Ei gaat niet samen met melk, vlees, yoghurt,

krijgen ze trouwens ook iets voor terug: het is

meloen, kaas, vis en banaan.

heerlijk om in het juiste seizoen verse maïs klaar

Mango gaat niet samen met yoghurt, kaas

te maken of zelf je verse erwtjes te doppen.

en komkommer.

Bevroren voedsel is niet alleen oud, het is ook

Maïs gaat niet samen met dadels, rozijnen

koud, waardoor het in hoge mate vata agiteert.

en banaan.

En ja, natuurlijk weet ik best dat we zonder pro

•

Banaan gaat niet samen met karnemelk.

blemen de vitamines, eiwitten en mineralen van

•

Kip gaat niet samen met honing, sesam,

bevroren voedsel kunnen meten en kalibreren,

jaggery, melk, radijs en lotuswortel.

maar prana, de levenskracht, gaat bij het invriezen

Citroen gaat niet samen met yoghurt, melk,

volkomen verloren. En dat is wat het oud maakt.

•

komkommer en tomaat.

249

HOOFDSTUK

Als je door omstandigheden gedwongen bent

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

uitgaat van voedsel in zijn meest zuivere vorm.

een opgeblazen gevoel. Je vata zal geprikkeld raken

half tot een heel koffiekopje). Neem af en toe

om ingevroren voedsel te eten, probeer er dan

Maar om echt rauw voedsel te verteren heb je een

en je agni verstoren. Zo niet direct, dan na verloop

naar behoefte een klein slokje.

toch nog zo veel mogelijk uit te halen. Laat het op

behoorlijk scherp agni nodig. Voor veel mensen

van tijd. lk ken zo veel verhalen van mensen die

temperatuur komen in warm water voordat je het

leidt het eten van rauw voedsel tot de vorming van

moesten herstellen van een dieet met veel rauw

langer (twee tot drie uur) voor of na de maal

kookt. Zorg dat je ghee en verwarmende kruiden

gifstoffen in het lichaam. Als je dus rauw voedsel

voedsel en de bijbehorende onbalans in vata, dat

tijd.

zoals komijn gebruikt als tegenwicht tegen de

wilt eten, is het verstandig om je eerst af te vragen

ik ze hier onmogelijk allemaal kan vertellen.

vata-agiterende eigenschappen die door het

of je agni daar scherp genoeg voor is. Zo ja, geniet

invriezen zijn versterkt. En probeer geleidelijk aan

Vanzelfsprekend is het onmogelijk om een

•

Er is ook niets mis met water drinken wat

Volgens de Ayurvedische wetenschap is gekookt

er dan naar hartenlust van. Zo niet, zorg dan dat je

voedingsadvies te geven dat voor iedereen geschikt

water dat op natuurlijke wijze is afgekoeld, met de

te minderen met diepvriesvoedsel. Geef jezelf de

je voedsel kookt, bakt, stoomt, roostert of anders

is. De Ayurveda schrijft niemand voor om zich te

deksel erop, het best verteerbaar. Het bevordert de

tijd een voorkeur voor versbereide maaltijden te

zins bereidt. En vergeet niet om daar een natuur

beperken tot een eenduidige dieetkeuze, of dat nu

balans in alle drie dosha's, het lest de dorst en het

ontwikkelen. Neem langzaam maar zeker afscheid

lijk vet van hoge kwaliteit bij te gebruiken, zoals

rauw of gekookt is. Zoals eerder gezegd, is het

reduceert koorts. Dit soort water is daarbij ook

van een leven waarin je aan de leiband van de

ghee of olijfolie. Als laatste in deze opsomming

vooral belangrijk om uit te gaan van de toestand

nog goed bij het aanwakkeren van het agni, omdat

industrie loopt en vind je weg in een universum

van regels bespreken we iets verderop het belang

van jouw individuele agni. Als je daar goed naar

het een hittebewerking heeft ondergaan. Het helpt

waarin je je eigen keuzes maakt in het belang van

van natuurlijk vet, maar laat ik hier vast zeggen dat

luistert en je dieet afstemt op de zwakke en sterke

bij het bestrijden van constipatie, flatulentie, een

jezelf en jouw persoonlijke agni.

het Ayurvedische advies is om altijd olie of ghee

kanten daarvan, dan komt het vanzelf goed.

opgezwollen buik en de hik. Wanneer het water is

toe te voegen wanneer je een soort voedsel klaar

Dat beloof ik je.

ingekookt tot de helft van zijn oorspronkelijke

Eet niet te veel rauw voedsel Als je een liefhebber van salades bent, heb ik het

volume wordt het geacht alle drie dosha's in balans

maakt dat geen natuurlijk vet bevat. Voor de goede orde: ik wil niet zeggen dat

Wees een bewuste waterdrinker

te brengen. Het zou dan ook bevorderlijk zijn bij

volgende advies voor je: zorg dat je niet alleen

rauw voedsel per definitie verkeerd is, of dat daar

lk heb eerder al uitgelegd waarom ik de 'regel' dat

afvallen en bij het tegengaan van gifstoffen (aama)

rauw voedsel eet en denk nog eens goed na over je

in de Ayurveda een vast (negatief) oordeel over

iedereen elke dag acht glazen water moet drinken

in de kanalen van het lichaam. Dit soort water

gewq_onte om regelmatig rauwe salades te eten.

bestaat. Vanzelfsprekend heeft rauw voedsel meer

zo belachelijk vind. Het Ayurvedische advies is om

wordt met name aanbevolen in de lente en de

Rauw voedsel bevredigt het hongergevoel niet

prana, meer levensenergie, dan gekookt voedsel.

alleen te drinken als je dorst hebt. Het drinken van

regentijd (waar ter wereld je ook woont). De

- vaak krijg je er alleen maar meer trek van.

Daar kan geen twijfel over bestaan. ln de yoga, de

water is niet gebonden aan een vaste regelmaat,

wijzen geven aan dat water dat tot driekwart van

Daarbij, en dat is misschien nog belangrijker, rauw

zusterwetenschap van de Ayurveda, wordt het

zoals dat bij de maaltijden wel het geval is. Hoe

zijn oorspronkelijke volume is ingekookt vergelijk

vaak je dorst hebt zal altijd variëren onder invloed

bare voordelen kent en met name geschikt is voor consumptie in de zomer en herfst.

voedsel heeft over het algemeen een sterk droge

eten van rauw voedsel aanbevolen voor de aan

eigenschap; het is niet olieachtig of vochtig. Daar

scherping van het bewustzijn. Het is ook waar dat

van je agni, de t ijd van de dag, het seizoen, de

door heeft het niet de bevochtigende eigenschap

onze voorouders veel meer rauwe groente en fruit

buitentemperatuur en je lichamelijke activiteit.

die het proces van de spijsvertering vergemakke

aten dan wij, maar zij waren ook lichamelijk veel

Respecteer je natuurlijke gevoel en drink water

water heeft ook nut bij de regulering van pitta.

lijkt. Door het eten van rauw voedsel wordt de

actiever. ln deze moderne tijd leven we vaak een

wanneer je dorst hebt. Daarnaast kan ik je nog

Je kunt water het best bewaren in een kan van

spijsvertering integendeel juist vertraagd. Op den

grotendeels zittend leven. Als gevolg daarvan is

deze Ayurvedische richtlijnen meegeven:

duur leidt dit tot verharding van de ontlasting en

ons agni minder scherp en vaak meer variabel. Dit

constipatie. Als je een salade toch die bevochtigen

betekent dat de risico's voor het agni van het eten

de eigenschappen wilt geven, kun je ingrediënten

van rauw voedsel voor veel mensen nu veel groter

toevoegen die van nature olieachtig zijn, zoals

is. De voordelen die dit in het verleden had, gaan

avocado en noten, en een dressing op basis van olie.

voor ons niet per se op.

Je zou misschien denken dat rauw voedsel goed past in een Ayurvedisch dieet, omdat je daarbij

Als je dus geen scherp agni hebt, zal het eten van rauw voedsel al gauw leiden tot gasvorming en

Gewoon, ongekookt en natuurlijk gekoeld

aardewerk, roestvrij staal, glas of zilver. Zet die op een plek waar hij 's nachts de verkoelende stralen

•

Als je een glas water drinkt vlak voor de maal tijd verzwakt dat je agni.

van de maan opvangt. Nog een paar extra suggesties voor het drinken van water:

•

Water drinken vlak na de maaltijd versterkt

•

Tijdens de maaltijd kun je het best een klein

Kruidenwater: voeg twee theelepels (IO milliliter)

beetje water drinken (60 tot 120 milliliter, een

korianderzaadjes toe aan ongeveer vier liter (een

kapha.

251

HOOFDSTUK

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

gallon) water in een glazen of stalen pot (of pan,

heid van je haar, een sterk kapha in je organen en

vaas, enzovoort). Zet dit bij het open raam zodat

een kalmering van vata in je lichaam en geest. En

's nachts het verkoelende maanlicht erop kan schijnen. Dit water is vooral in de zomer heerlijk verkoelend en dorstlessend.

In de wereld van de Ayurveda zijn vetten nooit

zacht vuurtje totdat het goudkleurige vet (de ghee)

op een voetstuk gezet. Ze zijn er dus ook nooit

komt bovendrijven. De onzuiverheden zakken

vooral: een stevig brandend spijsverteringsvuur.

vanaf gevallen. Vetten zijn altijd een vast onder

naar de bodem en worden uitgefilterd. Wat over

Een vetarm dieet is geen Ayurvedisch ideaal. Daar

deel van het voedingspatroon geweest. Je hebt vet

blijft om te gebruiken is het pure vet: ghee.

zou ik nog aan willen toevoegen dat ghee het beste

nodig om je agni goed op gang te houden en ook

Wat eerst zwaar verteerbaar was, de volle melk,

vet voor in de keuken is (zie recept in bijlage 4:

om je voedsel lekker te laten smaken en aantrek

is lichter verteerbaar geworden door de verschillen

Genaturaliseerd water: laat een hoeveelheid

Ayurvedische voedingsadviezen). Ghee is verkrijg

kelijk te laten zijn voor je geest.

de stappen in het proces en de toevoeging van agni

ongekookt zuiver water overdag in het zonlicht

baar in sommige (biologische) supermarkten en

staan en 's nachts in de maneschijn. Drink het

ook online. Het is niet hetzelfde als gewone boter:

veelheden, voedt het je agni zoals brandstof een

verwarmen. De overdracht van hittepotentieel in de

water de volgende dag. Omdat het de energie van

het is een speciale vorm van bakvet. De oorspron

vuurtje voedt. Zonder vet brandt agni op een laag

ghee-deeltjes gedurende het hele wetenschappelijke

twee kosmische entiteiten - de zon en de maan

kelijke wijzen van de Ayurveda waren er dol op.

en onregelmatig pitje. Vet helpt bij de vertering

proces (samskaara) is de reden dat de Ayurveda

van eiwitten, koolhydraten, mineralen en alle

verklaart dat ghee het enige vet is dat niet op de een

andere nutriënten in je voedsel.

of andere manier je agni compromitteert. Sterker

- heeft opgevangen heeft dit water een licht balan

Ghee is van oudsher een belangrijk ingrediënt

cerend effect op alle drie dosha's en verjongt het

in de Ayurvedische keuken. Dat is ook nu nog

je lichaam zowel als je geest.

onveranderd het geval, ondanks het passeren van

Als je regelmatig vet eet, in bescheiden hoe

Volgens de Ayurveda levert ghee van alle vetten

bij iedere stap van het karnen, koken en langzaam

nog, als je ghee gebruikt in overeenstemming met de seizoenen versterkt het je agni.

de diverse modieuze grillen dat vet 'slecht' dan wel

de beste bijdrage aan het gezonde functioneren

Nachtwater: volgens de Ayurvedische wetenschap

'goed' voor je is, of dat 'sommige vetten slecht zijn'.

van agni, aan de afweer tegen ziekte (oja), kracht

kun je 's nachts warm water (gekookt en deels

Volgers van de Ayurveda zijn altijd gebruik blijven

(bala), de balans in die zo belangrijke dosha kapha

ghee ook een directe positieve invloed op je oja

Omdat het zo uit en te na geraffineerd is, heeft

afgekoeld) drinken, met name in plaats van de

maken van bescheiden hoeveelheden ghee. Ze zijn

en de integriteit van de lichaamsweefsels. Verder

(een bijdrage aan je afweer tegen ziekte) en je

avondmaaltijd als je last hebt van indigestie. Dit

altijd de vruchten blijven plukken in de vorm van

voorkomt het eten van ghee dat de dosha's vata en

shukra (seksueel weefsel) - een bijdrage aan je

nachtwater stookt agni op, verwijdert gas uit je

gewichtsverlies, een laag cholesterolgehalte,

pitta uit balans raken, en dus ook de rampzalige

vruchtbaarheid. Over het effect van ghee op je

lichaam en bevordert de spijsvertering.

gezonde spijsvertering, goede huid- en haar

gevolgen van zo'n soort onbalans: non-stop

shukra lees je meer in hoofdstuk 7. Waar ik het nu

bevochtiging, soepele gewrichten en zachte, goed

beweeglijkheid en een verzengende hitte. Ghee

eerst over wil hebben is een onderwerp dat in de

Net als voedsel kan water ook oud worden.

gevormde ontlasting. Ondertussen is de moderne

houdt vata vochtig en pitta koel. Ghee vergemak

westerse wereld nauwelijks nog in de belangstel

Gekookt en afgekoeld water is oud als je het een

wereld tot op het bot verdeeld geraakt over vet -

kelijkt het transport van allerlei substanties via de

ling staat, maar in India des te meer. Daar is ghee

dag laat staan. Het verliest dan al zijn voordelen.

de een is helemaal vóór en de ander is helemaal

kanalen in het lichaam, de srota's. Ghee heeft een

in veel huishoudens verdrongen door iets wat ik

Het water dat je overdag of 's nachts wilt gebrui

tegen.

direct positief effect op het gezichtsvermogen,

als een uiterst slecht vet beschouw: margarine!

ken kun je het best een paar uur voor gebruik koken (nachtwater en water voor overdag apart). Het zal je zijn opgevallen dat gezuiverd flessen

Natuurlijk bestaan er slechte vetten zoals

het geheugen en de huid. Zowel bij inwendig als

ln zijn artikel 'The Great Margarine Hoax'

geharde vetten en meervoudig onverzadigde

bij uitwendig gebruik (massage) is ghee een uitste

refereert Dane Roubos aan een onderzoek dat is

vetten - en we weten wat die met ons doen - maar

kend middel tegen rimpelvorming.

gepubliceerd in het American jou mal of Clinical

water in dit hele verhaal niet voorkomt. Het is per

de moderne voor- en tegenstanders zijn beiden

definitie oud en krachteloos.

een beetje doorgeslagen. De tegenstanders hebben

de Ayurvedische wereld is het intense zuiverings

dramatisch verschil bestaat in de frequentie

Een van de redenen dat ghee zo populair is in

Nutrition, waarin wordt aangetoond dat er een

de prijs betaald van een slechte fysieke en zelfs

proces waarbij van melk uiteindelijk ghee wordt

van hart- en vaatziektes tussen de bevolking van

Het beste in de keuken: ghee

mentale gezondheid. De liefhebbers zijn juist gaan

gemaakt. Eerst wordt de rauwe melk gekookt en

Noord-India (voornamelijk vleeseters) en

Als je nog even terugdenkt aan de regel 'gelijk

verkondigen dat je zo veel vet kunt eten als je wilt,

omgezet in yoghurt. Door de yoghurt met de juiste

Zuid-India (voornamelijk vegetariërs).8

versterkt gelijk', zul je begrijpen dat een olieachtige

zonder enige consequentie. Tja, dat klopt ook niet

hoeveelheid water te karnen ontstaat karnemelk.

eigenschap in je maaltijden zorgt voor een

helemaal, want te veel vet kan wel degelijk schade

De boter die vrijkomt bij het maken van karne

hart- en vaatziektes minder vaak voorkomen onder

gezonde glans op je huid, een zijdeachtige zacht-

lijk zijn voor je gezondheid.

melk wordt dan langzaam ingekookt op een heel

de vegetariërs, maar het tegendeel bleek waar te

Op het eerste gezicht zou je verwachten dat

253

HOOFDSTUK 6

zijn. De vegetariërs hadden vijftien keer zo vaak hart- en vaatziektes als de vleeseters in het

DE WAARDE VAN ETEN VOLGENS HET SEIZOEN

TABEL 27 Mantra uit de Bhagavad Gita

We spraken af dat hij zich elke dag zou wegen tijdens ons 'experiment' en dat hij het zou laten

noorden! De reden die hiervoor in het onderzoek

weten wanneer hij zwaarder werd. Dat gebeurde

werd aangevoerd was dat men in het zuiden de

dus niet. De bescheiden hoeveelheden ghee die hij

traditionele ghee had ingewisseld voor margarine

Transliteratie van het Sanskriet

Klinkt als

binnen kreeg in het lichte en makkelijk verteerbare

Brahmaarpanam brahma havir

Brahm-aar-panam brahma hav-irr

en andere geraffineerde en meervoudig onver

dieet dat ik hem had geadviseerd zorgde ervoor

Brahmaagnau Brahmanahutam

Brahm-�·nou brahma-na-hu-tam

zadigde plantaardige oliën. Roubos meldt in zijn

dat hij zonder moeite, als vanzelf ging afvallen.

Brahmaiva tena gantavyam

Brahm-aa-iva tena �-tav-jum

artikel dat twintig jaar na het eerste onderzoek

Het was een genot om het zo voor mijn ogen te

uit een artikel in het Britse medisch tijdschrift

Brahma karma samaadhïina

Brahma karmaa samaa-dhi-naa

zien gebeuren. Inmiddels is er niemand die en

The Lancet bleek dat ook in het noorden het aantal

thousiaster praat over ghee dan Rakesh.

sterfgevallen door hartaanvallen was gestegen. De

Dat ik zo enthousiast ben over ghee is natuur

oorzaak: inmiddels hadden ook de mensen in het

lijk geen reden om er te veel van te eten. Een

dat soort voedsel eet. Zie bijlage 4 voor meer

ken van een sacrale intentie ten opzichte van een

noorden de ghee in hun dieet grotendeels vervan

voedingspatroon met te veel vet is moeilijk te

aanbevelingen voor de seizoenen.

maaltijd een van de dingen is waardoor het eten

gen door ghee en geraffineerde plantaardige oliën.9

verteren, ongeacht welk soort vet je daarbij

In Amerika kan ik mijn studenten er vaak maar

gebruikt. Ook ghee wordt een belasting voor je

van die maaltijd een gezondheidsbevorderende activiteit wordt.

moeilijk van overtuigen dat ghee goed voor ze is.

agni als je er te veel van eet. Van te veel ghee ga je

De filosofie van de heilige maaltijd

Een van de belangrijkste dingen die zij daarop

je vermoeid voelen en kom je aan.

Je hoeft niet per se religieus te zijn om van je

vele gebeden en mantra's geleerd. Voordat we het

maaltijd een sacrale gebeurtenis te maken. Dank

voedsel uit onze schoolkeuken opeten, bieden we

variëren onder invloed van het seizoen en de tijd

baarheid en respect, dat is alles wat je nodig hebt.

het eerst aan op het offer van de Goddelijke

verhaal over afvallen. Mijn echtgenoot, mijn zoon

van de dag, aangezien deze ook van invloed zijn op

Een beetje eerbiedige instelling is genoeg om te

Moeder. Iedereen die daarbij aanwezig is, doet

en ik brengen vaak het weekend door in het huis

je agni. Overdag kun je meer smerende, bevochti

voorkomen dat je je eten achteloos naar binnen

mee met het reciteren van een gebed van dank

van

gende dingen eten (je agni is op zijn hoogst rond

werkt, te veel of te weinig eet, of dat je achteloos

baarheid. Het voedsel dat we aan God hebben

Bay Area in Californië. Omdat we altijd verse

het middaguur), maar 's avonds moet je lichter

met je eten omgaat of er juist veel te veel op gericht

aangeboden wordt prasada, een Sanskritisch

maaltijden koken, breng ik altijd een deel van mijn

eten (omdat na zonsondergang je agni minder

bent. Maar vooral zorg je daarmee dat je je maal

woord voor 'goddelijke genade'. Als je je voedsel

tijd door in de keuken. Tijdens een zo'n weekend

sterk wordt). Wat betreft de seizoenen: vetter eten

tijd niet naar binnen schrokt boven de gootsteen,

aan God aanbiedt voordat je gaat eten, eet je de

vertelde Rakesh dat hij wilde afvallen. Zoals ik al

is goed in de seizoenen waarin door droogte de

of met je verstand op nul voor de televisie of een

goddelijke genade.

had gedacht stond de keuken vol vetarme en

dosha vata op zijn sterkst is (late zomer en regen

ander apparaat om maar te ontsnappen aan het nu

suikervrije producten en natuurlijk geen ghee,

seizoen). ln de lente moet je hier juist extra voor

en je bewustzijn van het bord voedsel voor je neus.

maar olijfolie.

zichtig mee zijn, wanneer kapha op zijn sterkst is.

In mijn wereld is het traditie om eerbied te

antwoorden is dat je er vast dik van wordt. Ik weet dat dit niet waar is. Laat ik dit illustreren met een

Áiijn neef Rakesh. Hij woont net als wij in de

Gelukkig staat mijn neef best open voor nieuwe ideeën. Zonder meteen de schoolmeester

De hoeveelheid ghee die je kunt gebruiken kan

ln de lente is pitta op zijn sterkst en moet je niet

hebben voor het voedsel dat we eten - in de Ayur

meer dan matig vet eten. ln de winter zijn alle

veda evenals in de bredere Vedische traditie en de

Door de jaren heen heb ik mijn studenten

De bovenstaande mantra uit de Bhagavad Gita wordt al sinds mensenheugenis in mijn familie gereciteerd.10 Tegenwoordig reciteren mijn studenten hem ook. Als je pas gaat eten nadat je de mantra hebt

te spelen heb ik een paar keer met hem gesproken

dosha's in balans en kun je ghee eten zoals dat past

vier wereldgodsdiensten die daaruit zijn voort

gereciteerd is dat een daad van diepe liefde en

over de voordelen van ghee en de Ayurvedische

bij jouw individuele agni. De winter is een prima

gekomen: Hindoeïsme, Boeddhisme, Sikhisme en

eerbied, die het lichaam voedt zodat we een stap

kijk op afvallen door het stimuleren van agni in

tijd voor het opbouwen van lichaamsweefsels en

Jaïnisme. Het is mijn ervaring dat in de meeste

verder kunnen gaan en het pure bewustzijn aan

het lichaam. Rakesh vond het goed dat we zijn hele

fysieke kracht dat de bevochtigende eigenschap

culturen wel een koppeling bestaat tussen voedsel

bidden, de Ultieme Waarheid die onze basis is. Er

collectie vetten vervingen door een enkel product

mogelijk maakt. lk zorg in de winter - en alleen in

en gebed. De Ayurveda, het oudste stelsel van

zit ook een aspect aan dat het eten van smakelijk,

- ghee.

de winter - dat ik meer noten, zuivel en meer van

geneeskunde ter wereld, leert ons dat het uitspre-

goed bereid, geneeskrachtig en zegenrijk sattvisch

254

255

HOOFDSTUK 6

voedsel een symbool is van het offer van het indi

Wat de Ayurveda ons biedt is niets minder dan

viduele Zelf aan God, zodat God deel van ons kan

transformatie op ieder niveau van ons bestaan. Als

worden door ons lichaam binnen te treden

het juiste voedsel met zorg wordt verbouwd, als

middels het voedsel.

het met kennis van zaken wordt gekozen voor

HOOFDSTUK

onze maaltijd, als het wordt bereid met liefde en Betekenis: wie de kosmische waarheid aan het

de juiste technieken, en wordt gegeten in een

werk ziet - door het voedsel dat wordt gegeten,

toestand van aandachtige eerbied, dan kan ons

de eter, de daad van het eten en het vuur dat het

lichaam - met al zijn problemen en heel zijn

Slapen, seks en gezonde inspanning

voedsel heeft gekookt - wordt een met deze

gemiddelde levensverwachting - een superlichaam

kosmische waarheid.

worden dat veel ouder kan worden dan dat gemid

Op een nacht schrok ik wakker van een hoop onrust en kabaal. Mijn moeder was niet goed

delde. We komen dan in een quantumtoestand

geworden, het had te maken met haar aangeboren hartafwijking. Mijn zusje huilde, mijn

Als je vanuit je eigen traditie de voorkeur geeft aan

van gezondheid vol met de vibraties van gemak en

vader keek bezorgd. Baba leek rustig, maar zat bij de kamer van mijn ouders te mediteren

een ander gebed, of als je liever een gebed schrijft

energie, een toestand waarin alles vanzelf lijkt te

in plaats van op zijn gewone plek in de familietempel of buiten onder de boo m op de binnen

waar jij je goed bij voelt, dan is dat ook uitstekend.

stromen. Dat is de belofte die de Ayurveda ons

plaa ts Moeder zag eruit of ze rustig lag te slapen maar blijkbaar was ze flauwgevallen.

Waar het om gaat, is dat je het gebed hardop

doet.

uitspreekt en ieder woord voelt in je hart.

Toen nam mijn tante mijn zusje en mij mee naar haar kamer. Ze zong spirituele liederen waarin ze de vormloze macht achter alle vormen aanriep. Terwijl ze de godheid vroeg mijn moeder te genezen, stelde ze tegelijkertijd mijn zusje en mij gerust met haar melodieuze stem. We vonden troost in een innige omhelzing en vielen uiteindelijk samen weer in slaap met onze hoofdjes in de schoot van mijn tante. Het liep allemaal goed af die nacht, mijn moeder werd weer beter. Toch heeft al die angstige drukte een blijvende indruk gemaakt op mijn jonge geest. Ik vond het helemaal geen leuke verrassing. Ik wilde dat mijn moeder gewoon zichzelf was: kalm, sterk, met een glimlach op haar gezicht, altijd bezig, altijd bruisend - wat ieder kind van acht van zijn moeder verwacht. Ik werd bang van de nacht. Zolang het licht was, was er niets aan de hand, maar zodra het avond begon te worden en de zon aan de hemel daalde, we rd ik bekropen door de angst. 'Wordt mijn moeder vannacht weer ziek?' Zo veel dingen die vertrouwd waren als de zon erop scheen, werden vreemd in het duister van de nacht - de tonnen waarin het regenwater werd bewaard, de leunstoel met het houtsnijwerk van Baba, de lege kooi van Mitthoo, de papegaai die wij kinderen binnen een paar uur hadden laten ontsnappen nadat we hem hadden gekregen, omdat Baba had gezegd dat je nooit een levend wezen in een kooitje moet stoppen, en zelfs mijn eigen geliefde schommeltouw, dat mijn vader in de boom gehangen had. Al deze en nog veel meer vertrouwde dingen in en om het huis leken in het donker van de nacht op enge, boze monsters. Vaak werd ik midden in de nacht wakker en lag ik verlamd van angst in mijn bedje. Dan was het 's ochtends natuurlijk lang niet zo makkelijk om wakker te worden voor ons tochtje

257

HOOFDSTUK 7

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNING

naar de rivier. Soms kwam ik nauwelijks vooruit en was het Baba's spirituele kracht die me

En toen ik op een avond toch weer moeite had in slaap te komen kwam Baba naar de kamer

meesleepte op weg naar de rivier Sarayu.

waar ik en mijn zusje sliepen en reciteerde de mooiste van alle Vedische mantra's, de

Baba begreep het maar al te goed, dat weet ik, en op een morgen keek hij me in de ogen

Gayatri-m antra. Hij zong heel zachtjes, en gaf iedere lettergreep een kracht mee die in mijn

en zei: 'Weet je, kleine Shunya, ook 's nachts is de zon nooit echt weg. Voor ons wordt het

hartje binnenkwam als een elektrische lading van miljoenen volt. En heel zachtjes, heel

wel donker, maar dat komt omdat de aarde om de zon heen draait. Het donker gaat ook

voorzichtig legde hij toen zijn hand op mijn hoofd. Het was of ik al halverwege op de weg

weer weg. Het is niet echt. De enige Waarheid is het licht. Het licht is er altijd, altijd aanwezig.

naar dromenland was. Ik voelde golven van rust, troost en een ongelooflijke, onverklaarbare

Het licht bestaat achter en onder het donker en dwars door het donker heen. Het donker kan

vreugde. Baba vertelde me toen weer dat het Grote Licht van Atman, het Zelf, een plekje had

het nooit winnen. Het is maar schijn, een tijdelijke werkelijkheid, een voorbijgaand

in mij, in mijn hart. 'Atman geeft je alle kracht van de wereld en maakt je onoverwinnelijk.

verschijnsel. Het licht is de Waarheid. Het licht is de absolute, eeuwige, onveranderlijke

Vergeet dat nooit', zei hij.

Ultieme Werkelijkheid. Het licht is er altijd geweest en zal er altijd zijn.'

Ik ben het nooit vergeten.

Terwijl Baba zo praatte, voelde ik me gerustgesteld. Wat mijn kinderlijke geest hoorde,

Baba zei: 'Gebruik dit licht om de goddelijke duisternis van de nacht te verwelkomen.

was dat het licht, en niet het donker, de Waarheid is. En ik wist dat dit licht een p lekje had in

Wees niet bang voor de nacht. De godin van de slaap zal je zachtjes voeden als je slaapt, en

mijn hart, en ook in het hart van mijn moeder. Ik wist dat ik gemaakt was uit licht en dat zelfs

dan kun je wakker worden met nieuwe energie om te groeien en de wereld te dienen. Sluit

ziekte deel uitmaakte van dit licht. Het licht is alle dingen, maar blijft zelf ondanks al die

je ogen nu, zodat Moeder Slaap je kan genezen en verjongen.'

vormen onveranderd.

Vanaf die nacht ben ik niet meer bang geweest. De angst was verdwenen en ik ging weer

Door de woorden van Baba voelde ik zijn zegeningen in mijn hart en langzaam lukte het mij om mijn zorgen over de gezondheid van mijn moeder los te laten. Baba vroeg mijn moeder, die zich inmiddels alweer veel beter voelde, om samen met mijn tante te zorgen dat ik 's avonds mijn voeten, oren en mijn hoofdhuid masseerde met

de rust ervaren die mijn natuurlijke toestand is. Het leek of ik een was geworden met de Gayatri-mantra. Ik was er volledig van overtuigd dat mijn ware natuur groter is dan het donker dat ik zag in de nacht - en dat ten slotte ook dit donker er alleen maar was om mij te dienen.

warme sesamolie, op de manier die hij me had geleerd. En dus zaten mijn moeder en mijn

En die monsters, die eigenlijk alleen maar de gewone dingen in ons huis waren? De

tante wekenlang elke avond naast mijn bed om erop te letten dat ik de massage niet te

eerstvolgende keer dat er een door mijn raam stond te loeren kneep ik mijn ogen dicht en

haastig deed, maar de olie langzaam en zorgvuldig inwreef. Zodra ik zelfs maar begon met

concentreerde me op het licht in mijn hart. Ik werd daar zo sterk van dat het licht dat door

die oefening, ging ik me al slaperig voelen. Mijn handen werden zwaar terwijl de olie mijn

mijn ogen scheen de monsters ontmaskerde als doodgewone dingen. De 'angstaanjagenÂ

lichaam binnendrong om daar de dosha vata en mijn rajas te kalmeren - de geestelijke

de' regentonnen leken nu eigenlijk eerder eenzaam, zoals ze daar de hele nacht stonden te

eigenschap van onrust. Zo groeide binnenin mij de ruimte die de slaap kon opvullen.

wachten op de ochtend, wanneer ik met mijn zusje en mijn neefjes en nichtjes weer naar

En dan reciteerde mijn moeder ook mijn favoriete mantra's voor het slapen gaan, zoals:

buiten zou komen om te spelen. iedere avond, nadat de volwassenen hun recitaties hadden gedaan en weer uit mijn

Asto ma sad gamayah

kamer waren weggegaan, wachtte ik rustig de komst van een andere moeder af. Haar naam

Tamso ma jyotir gamayah

is Bhutadhatri, de Moeder van het Universum, de Godin van de Slaap. Zij draagt een donker

Mrityor ma amritam gamayah

gewaad van zachte, soepele stof, bezet met een oneindig aantal sterren. Als we slapen, houdt zij ons als kleine baby's in haar armen. We zijn zo kwetsbaar dan, maar vol van hoop

In vertaling betekent dit:

op een nieuwe morgen. En omdat zij bij ons is, zijn we nooit alleen. We kunnen op haar vertrouwen en onszelf laten gaan. We kunnen rustig in slaap vallen. Mijn adem werd heel

Mag ik bewust van onwaarheid naar waarheid reizen, van het donker naar het licht, van de angst voor de sterfelijkheid van mijn lichaam naar het kennen van mijn onverwoestbare, onsterfelijke Zelf.

rustig als zij er was, met lange pauzes tussen iedere ademtocht, en al snel zakte ik zachtjes in een diepe, diepe slaap. Op een avond zag ik tussen twee ademtochten door mijn eigen ware zelf. In die bijzonÂ dere toestand kon ik zien dat ik zelfs mijn eigen lichaam niet nodig had om mijn eigen licht

2 59

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

te kunnen zien. Dit licht bestaat los van het lichaam. Het licht overleeft het lichaam. Het is

overzicht van de invloed die tamas, rajas en sattva

pitta zal uiteindelijk ook resulteren in een

voorbij de dag en de nacht, voorbij het leven en de dood. Toen kon ik ook zien dat mijn

hebben op de slaap.

verhoogd rajas (en dus te weinig sattva).

tijdelijke nacht in een eeuwige, oneindige, totaal fantastische, van licht vervulde werke

Tamas: de eigenschap van dofheid en traagheid,

Met andere woorden: als tamas toeneemt in de

lijkheid.#

een mentale toestand die werkzaam is bij het in

geest vallen we vanzelf in slaap. Wanneer rajas

slaap vallen. Een juiste hoeveelheid tamas zorgt

toeneemt, verstoort dit de slaap of maakt het zelfs

dat je in slaap valt. Een teveel aan tamas maakt je

het slapen onmogelijk. En wanneer sattva op

moeder meer was dan haar zwakke hart. Zelfs de ziekte van mijn moeder was maar een

ankzij Baba slaap ik nog altijd uitstekend.

om goed te kunnen slapen - wat we eten en hoe

overdreven slaperig. Als tamas gedurende langere

niveau komt, word je op een natuurlijke manier

Zodra de eerste zonnestralen de aarde

we leven - is ook goed voor de seksuele gezond

tijd de dominante geestestoestand is, leidt het tot

vrolijk wakker. De geest wordt een bron van

beginnen af te tasten wordt mijn lichaam

heid, en andersom.

depressie, die mede gekenmerkt wordt door een

gezondheid, helderheid, kennis en zuiverheid.

neiging tot lusteloosheid en apathie. Dagdromen,

Wanneer sattva dominant is, heb je de rust en

constante sufheid, in slaap vallen op onverwachte

zelfverzekerdheid om de uitdagingen van het leven

vanzelf wakker om de opkomende zon te begroe

Laten we beginnen met de slaap.

ten. Om elke dag zo wakker te kunnen worden is

momenten en te lang doorslapen (zelfs als dat ten

aan te gaan. Wanneer sattva dominant is, is in de

slaap. ln dit hoofdstuk vertel ik je over de wijsheid

Waarom slapen belangrijk is

koste gaat van levensdoelen) zijn verschijnselen

nacht een gezond tamas actief en overdag een

die je in staat stelt de slaap in je leven te brengen.

De ochtend is fris en vol van leven. De nacht is

die worden geassocieerd met tamas op patholo

gezond rajas.2

Twee onderwerpen die nauw verbonden zijn aan

diep en donker, een uitnodiging om je rust te

gisch niveau. Tamas is nauw gerelateerd aan de

de slaap zijn seksuele activiteit en lichamelijke

nemen zodat je als herboren kunt ontwaken. ln dit

dosha kapha in het lichaam.

inspanning. Dat zijn dus de drie onderwerpen

fraaie ritme stroomt de levensenergie. Wij mensen

van dit laatste hoofdstuk van mijn boek.

hebben net zo goed onze slaap nodig als ieder

Rajas: deze guna is gerelateerd aan activiteit -

speelt bij een gezond slaapproces. Net zoals je

ander dier op de planeet. ln de Charaka Samhita,

wakker zijn, bewegen, actie, initiatieven en snel

tamas nodig hebt in je geest, heb je de juiste soort

terwijl we bij lichamelijke inspanning door alle

een klassieke tekst over interne geneeskunde uit

heid. Bij een teveel aan rajas kun je niet in slaap

en hoeveelheid kapha nodig in je lichaam om in

beweging kapha verminderen en de dosha's vata

de derde en tweede eeuw voor onze jaartelling,

vallen of doorslapen. Andere negatieve gevolgen

slaap te vallen en goed door te slapen.

en pitta versterken. Zo hebben slaap en inspan

waarin een uitvoerige omschrijving staat van de

van een teveel aan rajas zijn onder meer agitatie

ning dus een tegengestelde relatie. Waar het op

preventieve geneeskunde en de bijbehorende

en malende gedachten. Onder invloed van een

een agitatie van vata en pitta als gevolg van levens

neerkomt, is dat we elke dag de nodige lichaams

levensstijl, staat het als volgt omschreven: 'Ons

verhoogd rajas kun je gefixeerd raken op je doel

stijl (druk, druk, druk) en eetgewoontes (met weinig

beweging moeten krijgen, anders zijn we onvol

aandeel in geluk en ongeluk, voeding en vermage

stellingen ten koste van je gezondheid en welzijn,

vet of veel rauw voedsel). Dit kan de dosha kapha

het belangrijk dat je een goede relatie hebt met je

ln onze slaap bouwen we de dosha kapha op,

Omdat tamas de beste geestestoestand is voor de slaap, is de corresponderende energie in het lichaam, kapha, de dosha die de belangrijkste rol

ln de moderne wereld is echter vaak sprake van

doende vermoeid om in slaap te vallen. Als we moe

ring, kracht en onvermogen, seksuele potentie en

met slapeloosheid of niet goed doorslapen als

uitputten. Een slank lichaam en een drukke geest

genoeg zijn, zorgt tamas voor het evenwicht en

impotentie, kennis en onwetendheid en in feite

gevolg. Rajas is nauw gerelateerd aan de dosha

gaan vaak ten koste van een goede slaap. Daarom

doet ons wegdutten. Als we echter te veel sporten,

heel het leven en de dood zijn afhankelijk van de

vata in het lichaam.

is het belangrijk om te bedenken wat je kunt doen

hebben we niet genoeg kapha en tamas om alle

slaap.'1 Zo belangrijk is de slaap.

opgewekte rajas te compenseren. Dus na te veel inspanning komen we juist moeilijker in slaap.

De Ayurvedische wijsheid met betrekking tot

om kapha en tamas op een gezond niveau te Sattva: de eigenschap van zuiverheid en balans -

houden, ter wille van een gezonde slaap. Als je dit zo overziet, zou je kunnen denken dat

de slaap kan je contact met de verzorgende energie

de perfecte balans tussen rajas en tamas. Sattva

van de slaap weer herstellen. Zij kan je de weg

zorgt voor een goede slaap, op de juiste tijd, en een

een goede slaap kan worden opgewekt door jezelf

en slaap. Opmerkelijk genoeg heeft een volwassen

wijzen naar een eenvoudiger en harmonieuzer

fris ontwaken in de ochtend. Zo heb je een ideale

uit te putten, fysiek of mentaal, of door te zorgen

mens voor een gezonde seksuele respons een

leven. ledere nacht wordt de slaap mogelijk

balans tussen rust en activiteit. De sattvische

voor een overvloed aan kapha door veel alcohol te

gezonde dosha kapha nodig, dezelfde dosha die we

gemaakt door de drie guna's die we eerder bespro

eigenschap is nauw gerelateerd aan de dosha pitta

drinken. Tja. Zo kom je vast wel in slaap, maar ik

nodig hebben om te slapen. Dus alles wat we doen

ken hebben in hoofdstuk

in het lichaam. Maar een overdreven geprikkeld

kan je vertellen dat dit geen gezonde, versterkende

Een zelfde soort relatie bestaat er tussen seks

260

Hieronder vind je een

261

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNlNG

HOOFDSTUK 7

slaap is. Na een nachtje van dit soort slaap loop je

had, waar ik de afgelopen dag niet aan toe

sattvischer toestand kon bereiken. Ik ging anders

op die dagen dat ik toch langer dan normaal achter

de kans dat je wakker wordt met hoofdpijn of een

gekomen was, en hoe ik mijn dag zo kon indelen

eten en anders leven. En nu heb ik nog maar

de computer heb gezeten.

hoofd vol watten, nog duffer dan je je voelde

dat ik alles op tijd af kon krijgen.'s Ochtends was

zelden een slapeloze nacht.

voordat je naar bed ging.

ik bekaf en gebroken. lk was geen fan van slaap

Ik heb bij mijn studenten vaak gezien hoeveel belang ze hechten aan goed slapen - en hoe moei lijk ze dat soms vinden. Een goed voorbeeld van hoe een Ayurvedische levensstijl kan bijdragen aan

Het lijken maar simpele aanpassingen van mijn

Het eerste wat ik veranderde was dat ik een

levensstijl, maar ze hebben een enorm effect gehad

middelen, maar soms was de behoefte aan een

dinacharya ontwikkelde waardoor mijn ochtenden

op mijn gezondheid en mijn kijk op het leven. Het

goede nachtrust zo groot dat ik geen andere

heel anders gingen verlopen. ln plaats van direct

constante gevoel van overbelast en uitgeput zijn is

vanuit bed achter de computer te kruipen, ging ik

nu echt iets van het verleden. Ik ben zo dankbaar

de dag beginnen met meer sattvische activiteiten.

voor deze wijsheid van de Ayurvedische traditie,

uitweg zag dan een pilletje te nemen. Deze levensstijl begon ten koste te gaan van

het verhelpen van chronische slapeloosheid vind je

mijn welzijn. Omdat ik teleurgesteld was in de

Ik stond een uurtje eerder op, zodat ik de tijd had

die me heeft doen inzien dat ik de kracht in me

in dit persoonlijke verhaal van Nicole Matthiesen.

farmaceutische benadering van gezondheid in de

om te douchen, lekker schone kleren aan te

heb om welzijn te creëren in mijn gezondheid en

westerse geneeskunde ging ik me verdiepen in de

trekken, een half uurtje lichte yogaoefeningen te

stemming, mijn werksituatie en mijn leven in het

Ayurveda. Ik schreef me in voor lessen bij Vedika

doen en even kort te mediteren. Ik loop nu elke

algemeen, en dit alles door het maken van keuzes

Global, deed mee aan clinics en kwam uiteindelijk

ochtend even naar buiten om de zon te begroeten

die me in harmonie brengen met sattva en mijn

VAN DRUK7 DRUK7 DRUK NAAR INNERLIJKE RUST

ook bij de lessen van Acharya Shunya over de

en maak dan een warm ontbijtje klaar. Dit eet ik

ware natuur.

Lange tijd bepaalde mijn werk mijn leven. Ik stond

Veda's terecht. Door alles wat ik leerde ging ik

in stilte op - geen tv, geen smartphone en geen

ermee op en ik ging ermee naar bed.Mijn klanten,

beter begrijpen hoe ingrijpend de effecten van

andere apparaten die mijn aandacht afleiden van

voornamelijk advocaten, verwachtten dat ik lange

mijn levensstijl op mijn lichaam, geest en ziel

mijn voedzame ontbijt. En pas na het ontbijt zet

dagen maakte zodat zij de deadlines konden halen

waren - en dat het slikken van een pilletje daar

ik mijn telefoon en computer aan.

die hen door de rechtbank werden opgelegd. Ik

geen goede oplossing voor is. Ik leerde inzien hoe

was permanent gestrest, maar ik had mezelf ervan

zeer ik in staat was mezelf te genezen door het

mijn dag met een geest vol rajas. Ik heb nu veel

goede slaap heeft weten te bezorgen, met alle

overtuigd dat dit nu eenmaal mijn leven was. lk

maken van een aantal eenvoudige aanpassingen

meer rust en geduld om de gebeurtenissen van de

bijbehorende voordelen voor haar welzijn en

stond altijd 'aan', was altijd bezig en altijd op het

van mijn houding, dagelijkse routine en eet

dag aan te kunnen. En zodra mijn dagen rustiger

gezondheid.

randje van overbelast. Ik werkte thuis. Op een

gewoontes.

gingen verlopen, werden ook mijn nachten rusti

doorsnee dag rolde ik om zeven uur mijn bed uit.

Een van de eerste concepten die Acharya

Dankzij mijn nieuwe routine begin ik niet aan

ger. Ik had minder onrust in me en merkte dat ik

Ik hoop dat jij ook inspiratie kunt putten uit de manier waarop mijn student Nicole zichzelf een

Laten we dan nu eens kijken welke adviezen de Ayurveda geeft tegen slapeloosheid.

steeds vaker de hele nacht rustig door kon slapen.

Het eerste wat ik deed, was de computer aanzetten

Shunya introduceerde, was dat van de guna's. Een

en aan het werk gaan. Vaak had ik er al een paar

goed begrip van de drie guna's ofwel eigenschap

uur achter de computer op zitten voordat ik de

pen, gaf me een nieuw referentiekader om mijn

te zijn tegen slapeloosheid is om voor het slapen

tijd nam om te ontbijten, te douchen en me aan te

leven te overzien. Uiteindelijk leidde dit tot inzicht

gaan een kop warme, gekruide melk te drinken.

kleden. Soms kwam ik tot zeven uur 's avonds of

in een aantal schadelijke patronen die ik had

ln plaats van nog even de laatste berichten op

Wanneer een van mijn studenten of cliënten last

nog later niet meer achter mijn bureau vandaan.

ontwikkeld, zodat ik die kon gaan veranderen.

mijn telefoon te checken voordat ik het licht

heeft van slapeloosheid - niet in slaap kunnen

Wat me vooral duidelijk werd, was dat mijn

uitdoe, zet ik nu alle apparaten uit en maak dit

komen of niet goed kunnen doorslapen - blijkt

levensstijl, met name in de vorm van slaapproble

drukke werkschema een teveel aan rajas opleverde,

sattvische drankje klaar. Dit werkt als een ritueel

vaak dat dit een eenvoudige en eenvoudig te

men. In slaap vallen was geen probleem, maar vaak

en dat dit de oorzaak was van mijn rusteloosheid

tje dat me helpt om 's avonds tot rust te komen.

verhelpen oorzaak heeft. De vaakst voorkomende

werd ik midden in de nacht wakker en dan lag ik

en slaapgebrek. Ander werk zoeken was niet direct

De kruidige melk voor het slapen gaan heeft een

problemen, in mijn ervaring, zijn psychologische

ten minste een uur wakker, of ik viel helemaal niet

een optie, maar ik leerde wel hoe ik mezelf nieuwe

ongelooflijk kalmerend effect. Het zet me even

stress, een teveel aan indrukken vlak voor het

meer in slaap. Dan lag ik maar te malen. Ik lag te

gewoontes kon aanwennen waarmee ik het teveel

met beide benen op de grond. En ik heb ervaren

slapen gaan en een onregelmatig slaappatroon.

bedenken wat ik de volgende dag allemaal te doen

aan rajas kon terugdringen en een evenwichtiger,

dat dit met name goed werkt tegen slapeloosheid

Op den duur ging ik de prijs betalen voor deze

Een andere gewoonte die heel effectief blijkt

Tijdloze wijsheid voor een gezonde slaap

HOOFDSTUK

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNlNG

Als je ergens woont waar je melk van de water

Hieronder vind je een aantal aanbevelingen

Probeer ten slotte altijd te zorgen dat je minimaal

banaan, zuivelproducten, rietsuiker, zoet fruit,

die niets meer en niets minder zijn dan de tijdloze

drie uur voor het naar bed gaan klaar bent met eten.

diverse pompoensoorten, noten, vis en geitenvlees

buffel kunt kopen, is het goed om te weten dat die

zijn van nature meer olieachtig. (Zie hoofdstuk 6

nog beter schijnt te zijn voor het opwekken van

Zorg voor meer kapha rond bedtijd

voor meer informatie over droog en olieachtig

de slaap. In koemelk is sattva dominant, maar in

Ayurvedische wijsheden voor een gezonde slaap.

Houd vaste tijden aan voor opstaan en naar bed gaan

Door je lichaam met olie in te wrijven kalmeer je

voedsel.) Stop ook met het eten van scherp en

buffelmelk is tamas dominant - en dus is het een

vata en zorg je tegelijkertijd voor meer kapha.

pittig gekruid voedsel, waaronder ook rauwe u i

nog beter middel om in slaap te komen. Geiten

ln hoofdstuk 2 heb je kunnen lezen hoe belangrijk

Daarom is het een van de belangrijkste levens

(eet u i altijd gebakken o f gekookt) als j e wilt

melk is na koemelk het best. Producten als

het is om 's ochtends op een vaste tijd op te staan

stijladviezen om warme olie aan te brengen op je

zorgen voor meer slaapopwekkend kapha.

amandel-, soja- en rijstmelk tellen in de Ayurveda

- om zes uur of vroeger - ongeacht of je genoeg

voetzolen, je oorschelpen en zo mogelijk je hoofd

of te kort hebt geslapen. lk begrijp dat dit in het

huid. De overtollige olie kun je met een droge of

Het risico van gewoontes als overdreven licht

niet mee, want de term 'melk' verwijst niet naar de

eten, maaltijden overslaan, strenge diëten en het

kleur van een vloeistof, maar naar het feit dat die afkomstig is uit de melkklieren van een zoogdier.

begin niet makkelijk is, maar doe je best. En

warme en licht vochtige handdoek wegvegen.

eten van brandend of scherp voedsel (zoals wasabi)

probeer om niet later dan tien uur naar bed te

(Zie hoofdstuk 5 voor meer informatie over

of gedroogd voedsel is dat je vata en pitta over

gaan. Op den duur zal de regelmaat helemaal

oliemassages voor een betere nachtrust.)

gestimuleerd raken (en daarmee samenhangend

Ayurveda aanbevolen voor een gezond kapha. ln

Ook producten van rietsuiker worden in de

ook de guna rajas in je geest). Dit leidt tot slaap

plaats van zwaar geraffineerde witte suiker, maar

Eet voedsel waarje slaperig van wordt

problemen en een hoofd vol ongezonde onrust

ook in plaats van aspartaam, sacharine en andere

nog een opleving van energie kunt krijgen, omdat

ln de loop van de avond wil je je kapha verhogen

en gepieker.

kunstmatige zoetstoffen kun je beter biologische

dan in de kosmos de dosha pitta toeneemt. Er kan

en je vata en pitta tot rust brengen. Zorg daarom

Als het gaat om slapen, kan zuivel een goede

van alles door je hoofd gaan spoken: rekeningen

dat je voor het slapen gaan meer vochtige en van

bondgenoot zijn. Maar niet alle zuivel. Het is beter

suiker die overblijft na het verdampen van het

die je nog moet betalen, e-mails die je nog moet

nature vettige soorten voedsel binnen krijgt, zoals

om versgekookte en gezoete melk te drinken (en

vocht uit suikerrietsap, is de beste suiker om

beantwoorden, die kledingkast die je nodig nog

koemelk (goed voor kapha), en minder droog en

daarvan afgeleide producten zoals slagroom, verse

de slaap op te wekken. Je kunt het online en in

eens moet reorganiseren. Maar het kunnen ook

pittig gekruid voedsel zoals chips en salsa (allebei

boter en yoghurt gezoet met jaggery of rietsuiker)

sommige oosterse supermarkten of natuur

allerlei creatieve invallen zijn. Overdag ben je blij

goed voor pitta en vata).

en minder goed om kaas en karnemelk te gebrui

voedingswinkels kopen. Je kunt het gebruiken in je

ken. Vooral verse boter is goed tegen slapeloosheid

thee of in de melk, net als iedere andere zoetstof.

vanzelf je slaapcyclus gaan bepalen. lk moet je wel waarschuwen dat je na tien uur

met dit soort inspiratie, maar 's avonds houdt het

Vanuit het oogpunt van smaak moet je zo min

rietsuiker gebruiken. Jaggery, een ongeraffineerde

Soepen van vis en zeevruchten zijn in de Ayur

je alleen maar uit je slaap. Om dit te voorkomen,

mogelijk scherp, bitter en wrang smakend voedsel

en een patent middel om de slaap op te wekken is

kan ik je aanraden om al om half tien te beginnen

tot je nemen. Kies liever voor zoet in combinatie

warme, gekruide melk vlak voordat je naar bed

veda met name geschikt om een gezonde slaap op

met de voorbereidingen voor de nacht, dan kun je

met kleine beetjes zuur en zout. Met name de

gaat (zie het recept in bijlage 4). De beste kruiden

te wekken. Het is bijvoorbeeld een goed idee om

om tien uur al rustig in dromenland zijn.

zoete smaak is slaapopwekkend. Dus als je met

om een warme slaapdrank te maken zijn kurkuma,

ten minste twee keer per week bij de lunch een

enige regelmaat last hebt van gebroken nachten,

kardemom en nootmuskaat, met een beetje riet

licht gekruide soep van vis en krab te eten, met

ontwikkelt en eraan vasthoudt. Ga naar bed op een

ga dan eens na hoe je eetpatroon overdag eruitziet,

suiker erbij. Als je nootmuskaat gebruikt, neem

wat gekookte rijst erbij. Let op: melk en vis gaan

vaste tijd. Je kunt best wel eens een of meer dagen

ook in de loop van de week en door de maanden

dan een halve theelepel (2,5 milliliter) geraspte

niet goed samen. Voor de spijsvertering is het wel

hebben dat je van je vaste tijd afwijkt, maar dit

heen. Zijn er misschien eetgewoontes die je beter

nootmuskaat per glas melk voor volwassenen en

goed om altijd kurkuma en komijn in je soep te

Het is belangrijk dat je je vaste slaapritme

voor kinderen onder de zestien een kwart of een

verwerken. Het beste zout dat je kunt gebruiken

Stop met het eten van voedsel dat zorgt voor

achtste theelepel. Drink de melk op als die nog

is steenzout. Een geliefde vissoort in de Ayurveda

en waakcyclus te reguleren. Vergeet niet dat je

droogte en kies voor voedsel dat van nature olie

lekker warm is - en neem er geen koekje of iets

is graskarper, die je kunt kopen in sommige

innerlijke klok niet bekend is met de concepten

achtig is. Droge chips, crackers, gedroogde ontbijt

dergelijks bij. Drink de melk met kleine slokjes

Aziatische supermarkten. De Ayurvedische naam

van 'uitslapen' en 'slaap inhalen' door in het

granen en zelfs salades en rauw voedsel, het leidt

en geniet van de warmte en de heerlijke smaak.

is rohu en hij is echt de moeite waard om een keer

weekend extra lang in bed te blijven liggen.

allemaal tot agitatie van de dosha vata. Avocado,

moeten uitzonderingen blijven. Dit is met name belangrijk in de fase dat je nog bezig bent je slaap

kunt veranderen?

te proberen.

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

Als je alcohol wilt gebruiken om beter te

allerlei andere persoonlijke spulletjes en natuur

Yogaoefeningen kunnen heel goed helpen

slaapkamer ook een bureau hebt staan, zorg dan

slapen, kun je het beste wijn gebruiken. ln de

lijke materialen die ik kies omdat ze mooi zijn of

dat dit netjes opgeruimd is voordat je naar bed

bij het kalmeren van rajas en het tegengaan van

Ayurveda wordt dan nog met name rijstwijn

vanwege hun symbolische associatie met schoon

gaat. Zet je computer en andere apparaten uit,

slapeloosheid, maar niet als je ze doet vlak voordat

aangeraden, een wijn die wordt gemaakt uit de

heid, goedheid en godsbewustzijn. Al deze bezit

klap je laptop dicht en zorg voor rust in dit actieve

je gaat slapen. Yogaoefeningen zorgen voor een

suikers die ontstaan bij het fermenteren van rijst

tingen geef ik zorgvuldig een plekje in mijn slaap

deel van de kamer. Voordat je gaat slapen, moeten

gezonde toename van rajas en sattva, terwijl we

zetmeel. Hoe ouder de wijn, hoe beter. Rijstwijn is

kamer en tezamen roepen ze in mij een innerlijke

alle elektronische apparaten uit zijn.

voor de slaap juist kapha en tamas nodig hebben.

een belangrijk onderdeel van de gastronomische

aanwezigheid op.

cultuur van India, China, Japan, Korea en andere

Zorg voor een temperatuur die niet te heet en

De klassieke Ashtanga Hridayam uit de periode

Om die reden is rond bedtijd alleen savasana, de

550-600 van onze jaartelling geeft de aanbeveling

lijkhouding, aanbevolen. Die is namelijk meer

landen in zuidelijk Azië. Bedenk ook bij alcohol

niet te koud voor je is. Ik slaap bij voorkeur met

om te zorgen voor prettige geluiden, zoals zachte

ontspannend dan stimulerend. (Voor instructies:

dat je dit niet moet combineren met melk. Als je

het raam open, met name in de zomer, voor een

muziek of een windgong, aangename geuren van

zie kadertekst op pagina 269.) Je kunt savasana

dus melk wilt drinken vlak voordat je naar bed

natuurlijke luchtcirculatie. Buiten voor het raam

essentiële oliën waarmee je je hebt ingesmeerd of

ook in de ochtend doen, net als janu shirshasana

gaat, zorg dan dat je je laatste glaasje wijn vroeg

staan potten met gardenia en jasmijn. Net buiten

van geurige bloemen in de kamer, een frisse,

(hoofd-naar-kniehouding) en paschimottanasana

in de avond hebt gehad.

de openslaande deur staat een grote teil met

natuurlijke bries en een uitnodigend, comfortabel,

(zittende vooroverbuiging) als ondersteuning van

ln veel culturen staan linzen en bonen regel

waterlelies en een lotusplant. De lotusbloem gaat

mooi opgemaakt bed in je kamer. Dit alles draagt

het herstel van een verstoorde slaapcyclus.

matig op het menu. Hoewel het mungboontje in

open bij de eerste zonnestralen en de lelies slapen

bij aan een goede nachtrust.3 Ook de wijze

de Ayurveda wordt beschouwd als een superfood

zo mooi in het maanlicht, terwijl de manestralen,

Sushruta beschrijft de voordelen van een zacht

vanwege zijn ontgiftende eigenschappen, is het

een o zo belangrijk ingrediënt voor een goede

en comfortabel bed.4

urdboontje (black gram, urad dal) beter geschikt

slaap, de kamer binnenkomen.

bij het opwekken van de slaap. Deze is zwaarder

Maak van je slaapkamer een speciale plek, waar

Zorg dat je niet te veel slaapt Als je te veel slaapt kan dat ook een probleem zijn. Dit is het tegenovergestelde van slapeloosheid en

Bereid je geestelijk voor op de slaap

de Ayurveda behandelt het ook op een tegenover

en heeft meer kapha- en tamas-opwekkende

je helemaal tot rust komt (het gaat er niet om dat

De beste geestelijke voorbereiding is leren begrij

gestelde manier. Een zittend leven in combinatie

eigenschappen dan het mungboontje. Als je van

je hier een hoop geld aan uitgeeft, het gaat om de

pen dat de slaap je beste vriend is bij het streven

met de overmatige consumptie van olieachtig,

linzen- of bonensoep houdt, probeer dan eens een

intentie waarmee je dit doet). Je slaapkamer moet

naar gezondheid, roem, rijkdom en relaties. Het is

zoet, zuur en zout voedsel, zoals melk, ghee en

soep van urdboontjes met Ayurvedische kruiden.

rustig zijn, uitnodigend om in te gaan slapen, en

niet alleen een kwestie van een paar uur je leven

yoghurt, leidt tot een verhoogd kapha. Wanneer

(Een recept hiervoor vind je in bijlage 4.)

aangenaam om 's ochtends in wakker te worden.

op pauze zetten. De slaap is een tijd om je even

kapha en tamas te sterk zijn, en de dosha's vata en

Het maakt wel degelijk verschil als we de ruimte

terug te trekken, om de wereld de wereld te laten

pitta tezamen met de guna's rajas en sattva te

Zorg voor een slaapkamer die de slaap

om ons heen op een goede manier indelen: dit

en heel goed uit te rusten. Wanneer je eenmaal

zwak, dan blijf je maar slapen en slapen. Je slaapt

bevordert

heeft effect op de guna's. Door de keuzes die je

begrijpt hoe belangrijk slaap is voor je fysiologische

dan veel te veel.

Je slaapkamer moet gezellig, uitnodigend en rustig

maakt, kun je je slaapkamer prikkelend maken

en psychologische welzijn, zul je elke nacht de

zijn, en helemaal afgestemd op jouw persoonlijke

(rajasisch), of deprimerend (tamasisch), maar ook

slaap met open armen ontvangen.

smaak. Die van mij is echt een plekje waar mijn

rustig en inspirerend (sattvisch).

ziel tot rust komt, en ik zorg ervoor dat hij altijd

Zorg dat alles klaarstaat voor een goede nacht

Met een korte meditatie in bed kun je 's avonds

Om het probleem van te veel slaap aan te pakken, kun je de nadruk in je voeding verleggen van een kapha-versterkend dieet naar een kapha

je rajas kalmeren. Het laatste wat je nodig hebt als

kalmerend dieet (zie ook hoofdstuk 6). Hier geef ik

mooi en functioneel is. Alles wat zich in mijn

rust voordat je naar bed gaat. Je kunt het licht

je wilt slapen is een agitatie van vata in het

een paar korte tips hoe je je eetpatroon kunt

slaapkamer bevindt, is daar met een speciale

alvast een beetje dimmen, en wat kaarsen aan

lichaam en rajas in de geest, dus kijk geen enerve

aanpassen als je te veel slaapt:

bedoeling en alles heeft voor mij een bijzondere

steken. Ik gebruik bloemen, beeldjes van godde

rende tv-programma's of video's, zet geen harde

betekenis. Rommel en wanorde zijn hier echt uit

lijke schoonheid en gratie en foto's van geliefde

muziek op en doe geen oefeningen vlak voordat je

den boze. Ik heb diverse religieuze kunstvoorwer

familieleden in mijn slaapkamer om daarmee

pen in mijn kamer, en natuurlijke geurkaarsen, en

gelukkige herinneringen op te wekken. Als je in je

266

naar bed gaat (ook geen yoga).

•

Drink Ayurvedische karnemelk (takra, recept in bijlage 4) en vermijd yoghurt, melk en boter.

HOOFDSTUK 7

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

Zo doe je de

savasana

Als je dagelijks de savasana-oefening doet, heeft dat vele voordelen: deze houding is uitstekend tegen slapeloosheid (je wekt er een gezonde slaap mee op), hij werkt kalmerend wanneer je bang bent, dingen moeilijk los kunt laten of last hebt van andere stressfactoren, je gaat er geestelijke onrust en malende gedachten mee tegen, de houding zorgt voor een diepe ontspanning van spieren, pezen, de ruggengraat en het zenuwstelsel, en ten slotte LIJKHOUDING

zorgt savasana voor een groter vermogen tot aanpassen aan de seizoenen en de grote veranderingen in het leven. Als je van jezelf al rustig bent, is deze houding als een meditatie waarin je een stille getuige bent. Je komt lost van de identificatie met je lichaam en word je bewust van het principe van het getuige-bewustzijn. Dit zijn de stappen bij het uitvoeren van de savasana:

Ga plat op je rug liggen op bed of op de vloer. Zorg dat je comfortabel ligt, met je ogen gesloten en je voeten op een voet afstand van elkaar. Houd je armen gestrekt langs je zij, met de handpalmen naar boven. Houd je ogen gesloten en laat je geest je lichaam dwingen zich te ontspannen. Als je lichaam zich ontspant, voel je het zwaarder gaan drukken op het bed of het matje waar je op ligt. Dit gaat vanzelf wanneer je tegen jezelf zegt: 'Ik ontspan... ontspan... ontspan...'

HOO FD-NAAR-KN 1 EHOU Dl NG 2.

Richt nu je aandacht op de verschillende delen van je lichaam. Concentreer je eerst op je adem. Voel hoe deze je lichaam binnenkomt en weer verlaat. Doe dit op een rustige, natuurlijke manier. Probeer je ademhaling niet te sturen, observeer alleen maar. Terwijl je dit doet, zal je adem vanzelf in zijn natuurlijke ritme komen: langzaam en rustig.

Wanneer je ademhaling tot rust is gekomen, richt je je aandacht op je externe lichaamsÂ delen, een voor een, van je tenen tot je kruin. Begin door je aandacht op je rechtervoet te richten. Blijf daar even, ga dan naar je linkervoet. Zo ga je langzaam stapje voor stapje verder omhoog, naar je buik, je borst, je handen en armen, langzaam door tot aan je hoofd, en bij iedere stap voel je hoe je lichaam zich beetje bij beetje ontspant. Als je met je aandacht bent aangekomen bij je hoofd en gezicht, is de reis voltooid. Tijd om de

ZITTENDE VOOROVERBUIGING

focus langzaam naar binnen te verleggen.

Richt je nu op je interne organen (hart, longen, maag, hersenen, nieren, blaas en darmen) en laat deze zich een voor een ontspannen. Zo help je ieder orgaan zichzelf te zuiveren als de creatie van de hogere kracht die je in je hebt. Anatomische kennis is niet

268

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

Eet elke dag Ayurvedische khichadi (recept in

volwassen personen om overdag in slaap te

bijlage 4), of anders op zo veel mogelijk dagen

vallen. ln culturen waar deze gewoonte wel

van de week.

bestaat, eet men vaak de laatste maaltijd laat op

•

Doe een lichamelijke ontgiftingskuur (detox,

de avond, waarna men ook pas erg laat naar bed

zie bijlage 4).

gaat. Ook gaat het hierbij doorgaans om culturen

•

Vermijd curry's en gefrituurd voedsel, eet in

in gebieden met een warm klimaat, waar een dutje

plaats hiervan gekookt of gestoomd licht

overdag als nuttig wordt beschouwd. De meesten

voedsel.

van ons krijgen echter alleen dan overdag zin om

Kies over het algemeen vaker voor vegetarische

te slapen als we te veel gegeten hebben, als we ons

opties dan gerechten met vlees.

vervelen of als we een onnatuurlijke gewoonte

Als je vlees eet, doe dat dan alleen bij de lunch

hebben ontwikkeld. Volgens de Ayurveda is het

en kies voor de makkelijker te verteren vlees

niet de bedoeling om toe te geven aan slaperigheid

Om weer uit deze uiterst ontspannende houding te komen is het voldoende om weer

soorten, zoals kip, kalkoen en konijn in plaats

overdag.5

wat dieper te gaan ademhalen en je aandacht weer terug te brengen naar je lichaam.

van vis, varkensvlees of rund.

belangrijk, stel je gewoon voor wat zich in je lichaam bevindt en richt je aandacht

•

daarop. Blijf steeds rustig ademhalen.

Richt je een voor een op de vijf zintuigen (smaak, tastzin, reuk, gehoor, gezichts vermogen). Ook deze komen een voor een tot rust.

Richt nu je aandacht op je geest, die inmiddels op natuurlijke wijze tot rust is gekomen. Kijk alleen maar rustig toe. Identificeer je niet met de inhoud van je gedachten. •

Blijf in deze toestand van toeschouwer een tijdje liggen, zolang de mindfulness vanzelfsprekend en moeiteloos is.

Wriemel maar een beetje met je vingers en je tenen, dat helpt je lichaam om uit zijn

•

diepe rust te komen. Open je ogen, maar richt ze niet op iets in het bijzonder. Het is normaal als je zo ligt, dat je een beetje gaapt en je lichaam uitstrekt. Draai je vervolgens

•

op je rechterzijde en kom op je rechterelleboog omhoog tot een zittende houding.

Je zult je als hernieuwd voelen, en ten diepste ontspannen. Als je tijdens een yoga oefening elke dertig tot 45 minuten zo'n vijf minuten savasana doet, bereik je een

•

Eet en drink wat kleinere hoeveelheden en

regel negeren en overdag gaan slapen? Omdat

span je lichaam en geest wat meer in.

gelijk gelijk versterkt, zal de dosha kapha in het

Zorg dat je dagelijks je lichamelijke oefeningen

lichaam gaan toenemen, met de bijbehorende

doet (zie ook de adviezen verderop in dit

tamas. Zoals je weet, is tamas de eigenschap van

hoofdstuk).

traagheid en dofheid. Dit wil zeggen dat een dutje

Zorg dat je niet overdag slaapt, ook niet een

overdag de olieachtige, zware, dikke en kleverige

kort dutje na de maaltijd.

eigenschappen versterkt, ten koste van de beweeg lijkheid en concentratie die je overdag nodig hebt.

volledige ontspanning. De houding is ook geschikt om langer aan te houden, maar pas op dat je niet direct in slaap valt. Er is geen 'harde' tijdslimiet, maar ik raad je aan om niet langer dan twintig minuten in savasana te blijven.

Maar wat gebeurt er als we toch die universele

Een dutje overdag

Die kwaliteiten van de dosha kapha komen je misschien goed van pas in de schoot van de slaap,

Overdag slapen, een cultureel fenomeen dat in

maar uit dit dutje word je niet verfrist weer

sommige delen van de wereld ook wel 'siësta'

wakker. Integendeel, als je wakker wordt voel je je

wordt genoemd, heet in de Ayurvedische traditie

zwaar, vermoeid en mogelijk zelfs gedeprimeerd.

divaswapna. Op een aantal bijzondere gevallen na

En hoe langer je ligt te dutten terwijl de zon aan

wordt het volwassen personen niet aangeraden

de hemel staat, hoe meer de smurrie van kapha

om regelmatig overdag een dutje te doen.

zich ophoopt in je spijsvertering en uitscheiding.

Normaal gesproken is het de bedoeling dat je volop geniet van het wakker zijn zolang als de zon

Voor wie is een dutje overdag wel goed?

aan de hemel staat. De Ayurveda herinnert ons

Vanzelfsprekend zijn er ook uitzonderingen op

eraan dat wij mensen zijn geprogrammeerd om te

de regel dat je niet overdag moet slapen. Onder

leven naar de zon. Dus moeten we weten wanneer

bepaalde omstandigheden is dit juist goed voor je

het tijd is om te slapen en wanneer we wakker

gezondheid. De volgende personen hebben baat

moeten blijven. Daarom is het niet natuurlijk voor

bij een dutje overdag:

HOOFDSTUK 7

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

•

heel jonge kinderen (tot vijf jaar);

bedreigingen van hun gezondheid zoals het

natuurlijke, biologisch bepaalde instincten moet

seksuele overgave en seksuele beheersing samen.

•

ouderen (boven de zeventig);

vasthouden van vocht, misselijkheid, verkoud

onderdrukken. Ook in het klassieke India was het

In de Ashtanga Hridayam wordt het als volgt

•

vrouwen die zwanger zijn of de borst geven;

heden en veel hoesten);

niet gebruikelijk om een gelofte van seksuele

omschreven: 'Door de gedisciplineerde genieting

•

iedereen die sterk vermoeid is door overwerk

•

iedereen die vermoedt last te hebben van

onthouding af te leggen; het kwam wel voor,

van seks door middel van brahmacharya verkrijgt

of reizen;

gifstoffen uit voedsel (overdag slapen onder

maar het bleef vrij uitzonderlijk. Sommigen kozen

men geheugen, intelligentie, gezondheid, voeding,

iedereen die aan het herstellen is van de gevol

drukt het metabolisme en bevordert de

vrijwillig voor een celibatair leven, maar gebruike

scherpte van de zintuiglijke organen, reputatie,

gen van te veel drinken of indigestie (inclusief

verspreiding van autotoxinen, zie hoofdstuk 6);

lijk is het nooit geworden. Het was zeker niet de

kracht en een lang leven.'6

iedereen die een zwakke eetlust heeft of een

bedoeling van de Veda's om in naam van de spiri

diarree); •

•

De Vedische wijzen hadden beslist een vooruit

iedereen die lichamelijk zwak is als gevolg van

langzame spijsvertering (overdag slapen dooft

tualiteit de mens te reduceren tot een seksloos

ziende blik toen zij een samenleving schetsten die

een ongeluk of ziekte;

het spijsverteringsvuur nog meer).

wezen. Veeleer maakt de Vedische traditie het ons

haar collectieve seksuele energie hanteert met

mogelijk de kracht van onze natuurlijke seksualiteit

transparantie, verantwoordelijkheid, respect,

te waarderen en - in de wereld van vandaag geen

sensitiviteit en zorg. Alles waar mensen plezier aan

iedereen die worstelt met een psychologisch probleem zoals excessieve woede, angst of rouwverschijnselen.

Gezonde seks volgens de Ayurveda

overbodige luxe - die seksualiteit te hanteren met

beleven, zoals zingen, dansen, spelen, genieten van

In de Ayurvedische traditie wordt de menselijke

wijsheid en matigheid.

materiële rijkdom, en seksueel genot7, zagen de

Daarnaast kan als algemene richtlijn worden

seksualiteit niet alleen gevierd om het fysieke en

aangehouden dat een dutje overdag past in een

Een woord dat in India vaak wordt gerelateerd

wijzen als onderdeel van het streven naar welzijn

sensuele plezier dat we eraan beleven, maar ook

aan celibatair leven is de Sanskritische term brah

en gezondheid van zowel de maatschappij als het

levensstijl die is afgestemd op een heet en droog

omdat seks zorgt voor meer intimiteit en weder

macharya. Letterlijk vertaald betekent dit 'zoek

individu. De Ayurvedische wijzen gaan zelfs zo

klimaat, omdat het kapha versterkt en droogheid

zijds respect. De fysieke vereniging van twee

tocht naar de Ultieme Werkelijkheid, Brahman'.

ver dat ze zeggen dat het onderdrukken van het

helpt tegengaan.

lichamen kan ons zelfs een ervaring van onze

Binnen de Vedische cultuur staat brahmacharya

seksuele instinct kan leiden tot mentale perversies

eigen goddelijkheid geven.

voor kuisheid tijdens een periode van spirituele

en talloze lichamelijke aandoeningen.

Als je om een van de bovenstaande redenen kiest voor een dutje overdag, zorg dan dat je niet

studie. In die zin is het dus wel een soort celibaat,

De seksualiteit (kama) wordt dus binnen de

voor geslachtsgemeenschap is sambhoga, een

maar dan tijdelijk en met een specifiek doel. In de

Ayurveda erkend als een valide en legitiem mense

samenvoeging van samyaka ('evenwicht bewaren')

Ayurvedische context staat brahmacharya ook

lijk doel. Om het mogelijk te maken dit doel te

nadat je geluncht hebt. Het kan ook gunstig zijn

en bhoga (plezier, al dan niet sensueel). Zo wordt

voor de vrijwillige regulering van seksuele energie

verwezenlijken zijn verschillende teksten genaamd

om te slapen in een half zittende houding.

in de Ayurveda dus de geslachtsgemeenschap

en verlangens. Daarbij gaat het om trouw binnen

Kamasutra gebundeld als een soort handleiding

gezien als een activiteit die je in evenwicht houdt

een huwelijk of een seksuele relatie: de mono

voor een bevredigend seksleven. Een daarvan is

en tegelijkertijd seksuele bevrediging geeft.

game, evenwichtige, gezonde uitdrukking van

de Kamasutra van Shri Vatsyayana.

langer dan drie kwartier slaapt (een half uur is nog beter), en bij voorkeur ten minste anderhalf uur

Voor wie is een dutje overdag

Een van de woorden die het Sanskriet heeft

ln India wordt de menselijke seksualiteit al

seksualiteit tussen toegewijde partners en geliefden.

In de Ayurvedische context worden onze

niet goed?

sinds mensenheugenis gevierd. De wijze mannen

In de Ayurveda wordt brahmacharya vaak

We zagen zojuist al dat overdag slapen op een aantal

en vrouwen die ons de heilige Veda's gaven waren

gezien als een manier van leven. We begrijpen dat

soonlijke wensen en verlangens gezien in relatie

uitzonderingen na voor de meeste mensen niet

meestal getrouwd en seksueel actief. Ze genoten

we meer zijn dan beesten die gedreven worden

tot de dharma als geheel. Door deze context en

wordt aanbevolen. Er zijn echter ook mensen voor

van het huwelijksleven en hadden partners met

door seksuele driften. We kunnen genieten van

door een seksuele opvoeding binnen een breder

wie het extra belangrijk is om overdag niet te slapen:

wie ze kinderen verwekten. En zo stelt men zich

seks, maar moeten ook de verantwoordelijkheid

kader van normen en waarden kunnen we op een

in het Hindoeïsme ook de goden voor.

nemen om onze driften te begrijpen en te beheer

gezonde manier uiting geven aan onze seksuele

sen. We zien in dat onze seksualiteit van God

verlangens en voorkomen we het ontstaan van

•

mensen met obesitas of een eetpatroon met

Hoewel India ook een sterke kloostercultuur

seksuele verlangens net als al onze andere per

veel vet (omdat ze al meer dan genoeg te

kent, bestaat er geen religieus voorschrift dat

gegeven is. Zo komen in het woord brahmacharya

seksuele perversies, verslavingen en dwangmatig

kampen hebben met kapha-gerelateerde

iemand die het Goddelijke wil kennen daarvoor

op een mooie manier de twee uitersten van

heden. Wat we prettig vinden is nog geen behoefte,

273

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNlNG

HOOFDSTUK 7

De betekenis van shukra

en waar we zin in hebben is nog niet iets wat we

den in een onenightstand of in seks zonder emo

lange levensduur, hernieuwde jeugdigheid, herwonnen schoonheid, een mooier uiterlijk

Een van de belangrijkste Ayurvedische seksuele

en grotere mentale en fysieke kracht'. 8

concepten betreft shukra, een Sanskritische term

tegen elke prijs moeten hebben. De ziel die een

tionele binding. Het kan heel verleidelijk zijn om

lichaam heeft gekregen is geworteld in het spiritu

hieraan toe te geven, maar het is bepaald niet

ele Zelf. Deze belichaamde ziel wil het goede, is

zonder risico.

universeel in karakter en rijk aan mogelijkheden.

Uitgesteld plezier daarentegen houdt in dat het

Zonder twijfel is seks iets wat je moet beleven

die niet alleen betrekking heeft op sperma, eicellen

samen met iemand die je kent en waar je van

en de hormonen die de seksualiteit reguleren,

Hij wordt aangemoedigd om samen met zijn mede

geluk wordt vermeerderd door zelfbeheersing,

houdt, als geliefde partners en echtgenoten in een

maar ook op iets hogers: een in de materie gewor

wezens uiting te geven aan zijn aardse verlangens

zelfrespect en de uitoefening van terughoudend

consensuele relatie die is gestoeld op eerzame

telde en intelligente kracht die in iedere lichaams

en vreugde te beleven aan de seksualiteit. Vergeet

heid en onderscheidend vermogen. Wat je daarbij

bedoelingen. In de Ayurvedische teksten wordt

cel aanwezig is. De aanwezigheid van shukra is de

niet dat kosmische extase een natuurlijk aspect

'onderscheidt' is het verschil tussen onmiddellijke

ook duidelijk gesteld dat het niet de bedoeling is

reden dat al die verschillende cellen het vermogen

van onze goddelijke natuur is.

bevrediging van de zintuigen en een handelwijze

seksuele omgang te hebben met kinderen, met

hebben zichzelf steeds opnieuw te regenereren.

Voor degene die heeft geleerd gebruik te

Het is van belang om op te merken dat shukra

die leidt tot de ultieme vrijheid, ofwel moksha.

iemand die met een ander is getrouwd, met

maken van zijn mogelijkheid tot kiezen, is seks

Dit is het aandachtige pad, het pad van balans en

iemand in je directe familie, met je goeroe of de

niet alleen een energie is, zoals het Chinese

een magisch werktuig, een aangeboren kosmische

matiging.

partner van je goeroe, of met iemand die een

concept chi of het yogische concept prana shakti.

overdreven sterk libido heeft of seksueel veel

Shukra ontstaat uit voedsel dat verschillende stadia

verwachting van plezier, een zuivere passie, de

De kunst en de wetenschap van de goddelijke

toestemming om te spelen met het leven en te

seksualiteit is in de Ayurveda een belangrijk aspect

eisend is. En wanneer je uiteindelijk een verant

van metabolische transformatie heeft ondergaan.

genieten van de interactie met deze wereld waarin

van de gezondheid. Een volledige omschrijving

woorde keuze voor een partner hebt gemaakt,

Het is een heel bijzonder weefsel. Innerlijk vindt

wij hebben gekozen onze reis te ondernemen. Dat

hiervan zou te ver gaan voor de opzet van dit boek.

adviseert de Ayurveda je om de anticipatie op

het zijn weg in de vorm van creativiteit in heel ons

wil echter niet zeggen dat het niet uitmaakt op

Wat ik hier wel wil doen, is kort een aantal van

seksueel genot te verhogen met geuren (vooral

denken en handelen, en naar buiten toe kan het

welke manier we onze seksualiteit willen beleven.

de basisprincipes behandelen zodat je die kunt

parfums die het verlangen opwekken), bloemen,

een compleet menselijk wezen tot stand brengen!

integreren in je levensstijl.

speciale bedden en make-up.9

Wanneer kama, ofwel verlangen, een domi nante kracht wordt, waardoor we het zicht ver

Terwijl de aanwezigheid van shukra in onze

De diverse adviezen in dit hoofdstuk zullen

seksuele organen de basis is voor onze voortplan

liezen op ons hogere doel, dan verhoogt dit de kans

De keuze van een partner

vooral aansluiten bij degenen die al een duurzame

ting, zorgt de aanwezigheid elders in het lichaam

op emotioneel lijden. Vanuit het niets kunnen we

In deze moderne tijd gaan veel mensen nogal

seksuele relatie met iemand hebben. Het zijn

voor seksuele aantrekkelijkheid, schoonheid en

worden besprongen door perverse behoeftes,

nonchalant om met hun seksualiteit. Die noncha

vooral regels die je helpen om een seksuele relatie

een magnetische aantrekkingskracht. Shukra is

rusteloosheid, leegte en obsessies. Het najagen van

lance ten opzichte van iets zo krachtigs als seks is

te onderhouden zonder jezelf uit te putten. Voor

het weefsel dat leven voortbrengt. Het is in staat

een eenvoudig seksueel verlangen kan ons van het

niet wat de wijzen van de Ayurveda ooit bedoeld

degenen die nog maar net aan het begin van hun

een compleet menselijk wezen te vormen en dat

ene moment op het andere letterlijk in de hemel

hebben. Seks moet je bij voorkeur beleven met een

relatie staan is het misschien lastiger om zich voor

wezen uit te rusten met het vermogen tot plezier,

of de hel doen belanden, en dit alles in de gewijde

partner die je graag mag en die je ook in geestelijke

te stellen dat ze zich aan dit soort regels houden.

geluk, kracht en moed. De aanwezigheid van

gewelven van de geest. Uiteindelijk zijn wij zelf

zin kunt waarderen - iemand die anderen in hun

Als dat jouw situatie is, raad ik je voor nu aan om

shukra in onze geest brengt verbeelding, geheugen,

verantwoordelijk voor de beslissing of kama ofwel

waarde laat, die er ethische normen op nahoudt en

vooral de goede dingen te eten om je seksleven in

creativiteit en inspiratie samen in een boeket van

seks ons beheerst, of dat wij kama de baas zijn.

die gezonde grenzen respecteert. Zo ontstaat voor

stand te houden en in het algemeen goed voor

onbeschrijflijke vreugde en enthousiasme.

beide partners een gezonde geestelijke en emotio

jezelf te zorgen. Sla dit hoofdstuk nog maar eens

er twee soorten seksueel plezier bestaan: direct en

nele situatie. Respect en affectie zijn belangrijke

op in een later stadium.

uitgesteld. Directe bevrediging is een vorm van

aspecten van de seksuele omgang, en dat is iets wat

geluk die veranderlijk is en gerelateerd aan de

de Ayurvedische wijzen heel goed hebben begrepen.

kwestie van gezond verstand. Centraal daarbij

ling van secundaire geslachtskenmerken. De

materiële wereld. ln de context van de seksualiteit

Een van de klassieke Ayurvedische teksten belooft

staat het in stand houden van iets heel waarde

kracht van shukra vindt een hoogtepunt in onze

is dit het soort bevrediging dat kan worden gevon-

dat 'ethisch' seksueel contact leidt tot 'geluk, een

vols: shukra.

jeugd. Vanaf de middelbare leeftijd begint het in

De Ayurvedische wijze Vagabhata schreef dat

274

Wat we hier bespreken is grotendeels een

Shukra is vanaf de geboorte in al onze cellen aanwezig. Vanaf de puberteit is het een belangrijke kracht in ons lichaam, die zich uit in de ontwikke

275

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

kracht af te nemen, met als natuurlijk resultaat

een rajasische of tamasische toestand bevinden,

een afname van het libido, de vruchtbaarheid

vol extreme passiviteit of agressie, kan de geest

en helaas ook de jeugdige schoonheid.

een verwoestend effect hebben op shukra, als een

Het antwoord van de Ayurveda op dit verval is om direct het verlies van shukra tegen te gaan door middel van een shukra-beschermend regime.

TABEL

soort emotionele zelfvergiftiging. Het klinkt hard,

De menselijke seksualiteit en het ritme van de seizoenen

SEKSUELE ACTIVITEIT VERMINDEREN

SEKSUELE ACTIVITEIT VERHOGEN

MEEST À MINST

MINST À MEEST

maar zo liggen de feiten. De Ayurveda heeft de wereld zijn eerste holis

Shukra gaat verloren door activiteiten zoals

tische visie op seksualiteit gegeven door te wijzen

geslachtsgemeenschap en masturbatie. Het kan

op de aanwezigheid van shukra in niet alleen de

weer worden opgebouwd door bijvoorbeeld het

genitaliën of de voortplantingsorganen, maar in

eten van speciaal voedsel en lichamelijk herstel

iedere cel van ons lichaam, als een onlosmakelijk

tussen periodes van seksuele activiteit door. Door

verbonden brug tot onze geest. Wat volgens de

je te houden aan bepaalde regels ten aanzien van

Ayurveda een heel belangrijk aspect is van de

wanneer je seksueel actief bent - waarbij seizoen,

seksualiteit, is haar cyclische karakter.

tijd van de dag en leeftijd een rol spelen - kun je onnodig verlies van shukra voorkomen. Dat is de

Een cyclisch concept van de menselijke

Ayurvedische wijsheid ten aanzien van seksualiteit

seksualiteit

in een notendop.

lk vind het heel spannend om je te mogen intro

Seizoen

Lente

Zomer

Late zomer/

Herfst

Gemiddeld

Slecht

Slechtst

Gemiddeld

heid

Gezondste twee seizoenen van

per

Hoe vaak

seks

3 dagen

1x 2

per

weken

lx 2

per

weken

Late winter

winter

regentijd Gezond-

Vroege

het jaar

per

Elke dag, als je wilt en

3 dagen

daar lichamelijk toe in

staat bent

we eten overmatig bewerkt voedsel vol chemica

duceren tot het unieke Ayurvedische concept van

logische klokken reguleert die, ieder in hun eigen

oorzaak voor verlies aan shukra. Maar over de tijd

de cyclische seksualiteit. ln de Natuur is er een

ritme, tikken in al die verschillende lichamen.

liën, we slapen wanneer het ons uitkomt en we

hebben we geen controle, dus het heeft geen zin

seizoen om in bloei te staan en een seizoen om in

Deze alles overkoepelende orde bestuurt het

stellen ons lichaam bloot aan allerlei ingrijpende

ons hier druk over te maken. Gelukkig gaat de

een toestand van 'slaap' te zijn. Dit is natuurlijk

fysieke en fysiologische universum, inclusief

chirurgische ingrepen zoals vasectomie en abortus.

Natuur behoedzaam te werk en geeft ze ons ruim

het geval bij planten, maar het geldt ook voor

- natuurlijk - het seksuele gedrag van alle levende

Dit alles put langzaam maar zeker ons shukra uit.

de tijd om te genieten en, als we willen, ons voort

dieren: er is een seizoen om seksueel actief te zijn

wezens. Het is Rta dat zorgt dat de diverse dier

Geen wonder dat moderne vrouwen minder

te planten. Ook wordt shukra van tijd tot tijd op

en er is een seizoen om inactief te zijn. ln de

soorten zo veel mogelijk shukra hebben. Met

vruchtbaar zijn en vroegtijdig last krijgen van een

natuurlijke wijze aangevuld - door de Natuur

Natuur zijn allerlei mechanismes actief die ervoor

andere woorden: ook voor mensen geldt dat ze

moeizame menopauze, en dat moderne mannen

middels de seizoenen en door onszelf wanneer

zorgen dat dieren niet aan een stuk door aan het

geacht worden seksueel actief te zijn in bepaalde

op steeds jongere leeftijd last krijgen van erectie

we de juiste dingen eten. De 'beste' manier om

paren zijn. ln plaats daarvan volgen ze een kos

seizoenen, op bepaalde leeftijden en in bepaalde

stoornissen. De 'verbeterde' technologie van onze

stadia van het leven.

tijd heeft geen gunstige invloed gehad op onze

Het vorderen van de leeftijd is een natuurlijke

ons shukra uit te putten is echter puur onze eigen

misch seizoensritme. Uit hoofdstuk r zul je je nog

verantwoordelijkheid: als we ervoor kiezen om

kunnen herinneren dat Rta het intelligente ritmi

een leven te leiden vol stress en negatieve emoties

sche beheersinstrument van de seizoenen is. Dit is

liteit in de Ayurvedische teksten heb ik geleerd dat

zoals schaamte en zelfbeklag.

ook de sturende kracht achter allerlei herhalende

de wijzen voorstander zijn van een cyclische mense

Uit mijn onderzoek naar de menselijke seksua

seksualiteit, eerder het effect dat we er seksueel op achteruit zijn gegaan. Er is geen medicijn, geen chemisch middel

cycli, zoals die van de geboorte, groei en verval van

lijke seksualiteit op basis van de ritmes van de

en al helemaal geen chirurgische ingreep die ons

onverklaarbare vreugde en creativiteit, van vaar

alle levensvormen. We hebben eerder al gezien

Natuur. Dit is met name van belang omdat wij

meer shukra kan geven - maar een leven volgens

digheden en artistiek talent, van goede moed en

hoe Rta het intelligente ritme is dat onze levens

mensen allerlei keuzes zijn gaan maken zonder

de natuurlijke ritmes kan dat wel. Een te snelle

rust ten overstaan van de uitdagingen waar het

bestuurt, en nu wil ik daar nog aan toevoegen dat

rekening te houden met welk ritme dan ook. Wij

vermindering van shukra wil zeggen dat we het

leven ons voor stelt. Wanneer onze geestesgesteld

Rta ook onze seksualiteit reguleert. Er is een grote,

geven ons over aan allerlei extremen. We hebben

kostbare vermogen verliezen om ons te regene

heid echter bijzonder negatief is, of als we ons in

niet-waarneembare superklok die de talloze fysio-

gemeenschap op willekeurige tijden van de dag,

reren. Wanneer ons shukra afneemt, leidt dit tot

Shukra, zo zeggen de wijzen, is een bron van

277

HOOFDSTUK

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

TABEL

PITTA Tijd

Seksuele

De menselijke seksualiteit en het dagritme

VATA

KAPHA

tot

10.00 tot

14.00

14.00 uur

18.oo uur

Onthouding

activiteit

18.oo

tot

22.00 uur

Beste

tijd

PITTA tot

TABEL

VATA

KAPHA

tot

6.oo

tot

2.00 uur

6.oo uur

lO.oo

uur

Onthouding

Tweede

22.00

voor seks

2.00

beste tijd

KAPHA

Leeftijd Seksuele

Geen seks

Seksualiteit en het ritme van de leeftijd

PITTA/

KAPHA/ PITTA

PITTA

18 - 25

25 - 40

activiteit

Hoogste frequentie

VATA

VATA+

55 - 70

70+

VATA 40 - 55

Gemiddeld

Minder

Laa g st e

frequent

freq u ent

frequentie

Onthouding

voor seks

geestelijke symptomen van een gebrek aan enthou

Seks en het ritme van de seizoenen

siasme en creativiteit tot regelrechte depressiviteit.

lichaamskracht en agni.ro ln tabel 28 op pagina

dosha's is seks in de avond het best, met de vroege

277 zie je een overzicht van wat de seizoenen

ochtend als de op een na beste tijd. ln tabel 29 zie

Voor een cyclische benadering van je seksleven

doen met de gezondheid en hoe je daarop kunt

je een overzicht van de dag en ons natuurlijke

De fysieke symptomen zijn onder meer een ver

is het belangrijk dat je de seizoenen je seksuele

inspelen door in bepaalde seizoenen vaker of juist

seksuele ritme.

minderd libido, pijn in de voortplantingsorganen

gedrag laat sturen. De koele (en verkoelende)

minder vaak seks te hebben. Te veel seks (in het

(de penis, de balzak en de vagina) en een verlies

seizoenen zijn van nature vol van kapha-energie.

verkeerde seizoen) kan mogelijk leiden tot verlies

aan seksuele kracht - inclusief voortijdige erec

Dit is de tijd dat de Natuur je lichaam voorziet

van vitaal weefsel (shukra) en als gevolg daarvan

De menselijke seksualiteit en de cyclus van het/even

tiestoornissen, impotentie en onvruchtbaarheid.

van shukra.

tot minder energie en vitaliteit.

De periode in het leven om seksueel actief te zijn

Wat ik je nu ga vertellen kun je zien als klassieke

h�id uit het Oosten of als een hypermodern

Vanuit dezelfde logica geredeneerd is er in de

Je zou kunnen denken dat dit soort adviezen

loopt volgens de Ayurveda van je achttiende tot je

wijs

warmere (en verwarmende) seizoenen meer vata

nogal beperkend zijn, gezien de spontane en

zeventigste levensjaar. Boven de zeventig kun je

inzicht. Hoe je het ook opvat, als je dit advies nodig

(droge) en pitta-energie (heet), en dus is dit een

gepassioneerde aard van seks, maar je kunt wat de

beter nog maar zelden - of, nog beter, helemaal

hebt hoop ik dat ik je ervan kan overtuigen dat je op

tijd dat je je shukra moet beschermen door minder

wijzen zeggen over cyclische seksualiteit ook zien

geen - seks meer hebben. Door je te houden aan

een betere manier kunt gaan leven. De wijzen van

vaak seks te hebben. Ook moet je in hetere en

in het licht van de uitputting die je kunt ervaren

deze leeftijdsbeperking voorkom je verlies van

de Ayurveda leren ons dat onze seksuele en repro

drogere maanden meer voedsel eten dat kapha

nadat je seks hebt gehad, of van symptomen zoals

vitale energie die zich bevindt in de seksuele

ductieve krachten een fantastisch geschenk van ons

verhoogt, omdat de Natuur je lichaam dan geen

erectiestoornissen. De aanbevelingen zijn in de

vloeistoffen. ln tabel 30 (op pagina 279) zie je de

altijd creatieve universum zijn. Shukra is overal. Het

shukra geeft vanwege de afwezigheid van kapha in

clinics van mijn school overgenomen door vele

beste leeftijd om te beginnen met seks, de leeftijd

is goddelijk in wat het kan teweegbrengen, goddelijk

de kosmos (zie hoofdstuk 6). Door zo te eten dat je

tientallen stellen, en in alle gevallen zagen we

wanneer je langzaamaan de frequentie gaat be

in hoeveel het kan teweegbrengen en goddelijk in al

meer kapha krijgt, help je je lichaam om zelf

daarna een verbetering in gezondheid en uit

perken en ook wanneer je maar beter een bewuste

zijn eigenschappen.

shukra aan te maken. Over het algemeen zijn de

houdingsvermogen en een heropleving van de

keuze kunt gaan maken om verder van seks af te

vroege en late winter volgens de Ayurveda de

zin in - en vermogen tot - seks.

zien (bij wijze van zelfzorg). Vanzelfsprekend moet

Het enige dat wij hoeven te doen is de bereid heid op te brengen om onszelf en onze seksualiteit

gezondste seizoenen. ln de lente en herfst voor

te zien als onlosmakelijk verbonden met de

spelt de Ayurveda dat je kracht gemiddeld is. De

Seks en het dagritme

geschikte partner en de juiste sociale omstandig

Natuur. Dan zal snel genoeg ons shukra zichzelf

zomer en late zomer (in India en sommige delen

De beste tijd van de dag om seks te hebben is vanaf

heden, maar de tabel is een geheugensteuntje dat

gaan genereren en in ons wezen tot bloei komen.

van de westerse wereld is dit het regenseizoen) zijn

twee uur na het avondeten en voordat je in slaap

de frequentie van seksuele activiteit niet het hele

de lastigste seizoenen vanwege de extreem lage

valt om tien uur. Vanuit het oogpunt van de

leven door gelijk kan en mag zijn. Je kunt maar

er voor seksuele intimiteit ook sprake zijn van een

2 79

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

TABEL

Menstruatie

De menselijke seksualiteit en de vrouwelijke fysiologie

TABEL

Actieve

Pitta en vata

Seksualiteit en het ritme van de spijsvertering

Zwangerschap:

Bevalling:

Wanneer je trek

eerste twee

laatste

natuurlijk

chirurgisch

of dorst hebt

trimesters

trimester Seksuele activiteit

dosha

Eerst kapha,

Vata

Geen seks.

Direct na de maaltijd

Twee uur na de maaltijd

Geen seks.

Als je zin hebt in seks is dit de goede tijd.

Eet of drink iets.

Vata

Vata Negatieve

Duizeligheid, hoofd

1 ndigestie, zwaarte in

Geen symptomen van

symptomen als je

pijn, opgeblazen

hartstreek, pijn op de

de spijsvertering.

je hier niet aan houdt

gevoel, vermoeidheid,

borst, mogelijk

dan pitta

Seksuele

Onthouding

Als de zwanger-

Minimaal

activiteit

vanaf de dag

schap normaal

40 dagen,

3 maanden

voor de

verloopt: voorzichtig

maximaal

onthouding.

mogelijk gevoel van

kortademigheid

menstruatie

doorgaan met seks.

3 maanden

uitputting tijdens of

tijdens of na seks.

totdat het

Bij verhoogd risico

onthouding.

na seks.

bloeden

of kans op

volledig is

zo min

gestopt.

geen seks.

Onthouding.

miskraam

ogelijk of

makkelijke symptomen zoals het opboeren van

de eerste plaats vanwege de voortplanting, is

voedsel, kramp en uitputting. Waar het om gaat,

seksuele gezondheid in de Ayurveda van het

is dat je de spijsvertering lang genoeg de tijd geeft,

hoogste belang. Gelukkig zijn er voor de seksuele gezondheid een aantal eenvoudige regels te geven,

beter realistisch zijn en voorzichtig omspringen

vaak, en vanaf welk moment niet meer? Dit soort

totdat het lichaam weer energie over heeft voor

met de shukra in je lichaam, waar je in de jeugd en

vragen worden in de Ayurvedische teksten tot in

een potje seks.

vroege volwassenheid nu eenmaal meer van hebt

detail besproken. ln tabel 31 vind je een overzicht

dan wanneer je wat ouder begint te worden.

van seksuele activiteit tijdens de maancyclus en de

Adviezen voor een mindful seksleven

periode van conceptie tot en met de eerste tijd na

Wat al deze tabellen duidelijk maken, is dat het

De regels die ik hieronder presenteer zijn

de bevalling.

de Ayurveda er niet om te doen is om seksuele

maar een fractie van de wijsheid over seks die in

activiteit te beperken of te verbieden, maar om dit

de Ayurveda is verzameld. Waar de Ayurveda voor

De seksuele cyclus van de vrouw Het wordt in de Ayurveda niet aanbevolen om seks

waarmee je je levensstijl en je eetpatroon zo kunt inrichten dat je daarmee zorgt voor herstel van je seksuele weefsels.

te hebben tijdens een actieve menstruatieperiode,

De cyclus en de spijsvertering

zo veel mogelijk in harmonie met de natuurlijke

waarschuwt is dat we door onwetendheid ons

aangezien dit problemen met je dosha's kan geven.

De spijsvertering heeft haar eigen fysiologische

cycli te brengen. Al eeuwenlang houdt de Ayurve

shukra kunnen verkwanselen en daarmee ook

Waarom dit is, is tamelijk ingewikkeld. Laat ik er

cyclus, en ook deze speelt een rol bij de seksuali

da zich bezig met de vraag hoe we zo lang mogelijk

onze van God gegeven seksualiteit. En dat terwijl

in het kort over zeggen dat de dosha vata in een

teit. Het is niet goed om seks te hebben in plaats

plezier kunnen hebben van seks en de menselijke

dit eenvoudig is te voorkomen. Misschien is

vrouwelijk lichaam geagiteerd kan raken wanneer

van te eten, en al evenmin om seks te hebben

vruchtbaarheid kunnen verbeteren. De Ayurvedi

shukra wel een beloning die alleen is weggelegd

de vrouw regelmatig seks heeft terwijl ze men

direct na de maaltijd. Beide activiteiten vragen

sche wijzen hebben interessante verbanden gevon

voor de wijzen, die leven in harmonie met de

strueert. Dit kan leiden tot verschijnselen als lage

een hoop energie van het lichaam. ln tabel 32 zie

den tussen de seksuele gezondheid en de kracht

materiële en spirituele wetten van de Natuur. De

rugpijn, een verhoogd risico op miskramen en een

je wat de beste tijden zijn om seks te hebben in

van het afweersysteem. Seks blijkt ook belangrijk

eerste regel die de Ayurveda geeft is dat we alleen

lange lijst overige problemen. Een andere kwestie

relatie tot het tijdstip van je maaltijden. Als je je

te zijn voor het geestelijk welzijn, en een bron van

seks hebben als we daar werkelijk zin in hebben -

van belang is seks tijdens de zwangerschap: hoe

aan deze richtlijnen houdt, voorkom je onge-

creativiteit. Om al deze redenen, en natuurlijk in

in lichaam, geest en ziel. Dit is de eerste voorwaar-

280

281

HOOFDSTUK 7

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE lNSPANNING

de om überhaupt aan seks te kunnen beginnen.

onoverdekt terras of balkon. De wijzen hebben

voldoende grondstof voor de opbouw van kap ha

moet ook rekening houden met wat je spijsverte

Het is beslist niet de bedoeling om seks te hebben

naar mijn idee op een tamelijk poëtische manier

levert. Er zijn echter ook een aantal eetgewoontes

ring aankan. Een zo goed mogelijke spijsvertering

alleen omdat de ander het graag wil, of om net te

beschreven wat het maanlicht voor je gezondheid

die een bijzonder slechte invloed op shukra hebben.

is je beste vriend, want shukra is het zevende en

doen of je zin hebt, of een ander te bevredigen als

kan betekenen (jyotsna). Een van hen schrijft: 'Het

Hier volgt een eenvoudige lijst van dingen die je

laatste weefsel dat het lichaam vormt uit het

je eigen Zelf niet bevredigd is.

geeft koelte en brengt pitta tot bedaren wanneer

beter kunt vermijden - zowel voeding als andere

voedsel dat je eet. (Volgens de Ayurveda zijn de

Direct na de copulatie - ik zou zeggen zo'n half

de stralen van de maan het lichaam betreden door

zaken - als je wilt voorkomen dat je je shukra

andere zes weefsels plasma, bloed, spierweefsel,

uur na het orgasme - is het Ayurvedisch advies om

de blote huid. Het verlost ons lichaam van seksuele

uitput:

vet, been en zenuwweefsel). Shukra is de glorieuze

warme koemelk met een beetje rietsuiker te

uitputting en dorst, en houdt slechte gedachten op

drinken. Dit is voor shukra een soort wonder

grote afstand.'n

drank. Je zou haast geneigd zijn om dit naar het rijk der seksuele fabelen te verwijzen, maar de

finale van een gezonde spijsvertering. •

Nadat je seks hebt gehad is het goed om de eerste dagen voedsel te eten dat rijk is aan voed

•

Eet niet te veel scherp, wrang, bitter, zout en

Als je een gezonde voorraad shukra wilt

zuur voedsel.

opbouwen, kijk dan eens goed naar je dagelijkse

Eet niet te veel droog voedsel. (Voor de aanmaak

eetpatroon of je voldoende voedsel binnen krijgt

van shukra heb je oliën en vetten nodig.)

dat je kapha stimuleert. Voor shukra heb je voedsel

Gezonde lichaamsbeweging is goed voor de

nodig dat wat voedzamer, zwaarder, vochtiger,

wijzen voorspelden al dat als het lichaam een

zame bestanddelen zodat je je shukra weer kunt

tekort aan shukra-weefsel ervaart, het onmiddel

aanvullen. Goede keuzes zijn bijvoorbeeld: geiten

lijk zal proberen dit te herstellen als het de juiste

vlees, kippensoep, vlees of vis dat je licht hebt

productie van shukra (blijf dus niet de hele dag

zoeter, verkoelender en vettiger van aard is. Zie de

ingrediënten voorhanden heeft. Vandaar de

gebakken in wat ghee, urdboontjes (black gram,

zitten), maar te veel activiteit vermindert je

kadertekst (Goede voedselkeuzes voor je shukra,

kapha, die ook nodig is voor de aanmaak van

pagina 285) en zorg dat die voedingsmiddelen

shukra. Pas dus op voor overdaad!

onderdeel van je dieet uitmaken.

•

warme melk. Daarmee omzeil je de reguliere

urad dal) met rijst en ghee, gerechten met was

kanalen van de spijsvertering en heb je binnen

pompoen, pompoen, okra, zoete aardappel,

enkele minuten een goede bron voor nieuwe

asperges of avocado, toetjes met pure rietsuiker

shukra!

of rietsuikerstroop (rijstpudding met rietsuiker,

zijn niet bevorderlijk voor shukra. Sport voor

Het is niet alleen belangrijk dat je het juiste

tarwepannenkoekjes met rietsuikersiroop of

zichtig!

voedsel voor je shukra eet en verteert, maar ook

Veel koppels op leeftijd die bij onze clinics hebbeyi aangeklopt voor hulp bij uitputting na de �

-stroop), gerechten met koemelk en room, kokos

daad, zetten nu een thermosfles met warme melk

melk en kokosvet, ongezouten boter, gedroogd

naast hun bed voordat ze aan de seks beginnen. Ze

fruit (vooral vijgen, rozijnen en dadels) en natuur

zijn de Ayurveda eeuwig dankbaar. En omdat melk

lijk vers fruit van het seizoen, met name zoete

ook een natuurlijke slaapopwekker is, vallen ze

mango's, bananen, perziken, pruimen en peren.

tegen bedtijd in een heerlijk diepe slaap. De nacht

Een specerij dat het urogenitale kanaal van de

rust helpt ze om hun tekort aan kapha verder aan

man en de uterus van de vrouw helpt zuiveren is

te vullen.

komijn. Gebruik komijn in combinatie met

Als je kunt, neem dan na de seks een warme

•

Verwondingen, met name aan de genitaliën,

Sta daarna ook eens stil bij je uitscheiding.

Gebruik geen lege calorieën, zoals

dat je daarna de afvalstoffen op een goede manier

in light-drankjes.

uitscheidt. Als dit niet gaat zoals het zou moeten

•

Ga niet overdreven vasten.

gaan, blader dan eens terug naar hoofdstuk 3, waar

•

Ga je niet te buiten aan alcohol (alhoewel de

je uitgebreide informatie vindt hoe je zorgt voor

juiste dosis wijn kan werken als afrodisiacum).

een betrouwbare, regelmatige lichaamsreiniging.

•

Drink geen of zo min mogelijk schadelijke

En dat is het dan. Als je voedsel eet dat goed is

dranken zoals koffie, thee en frisdrank.

voor je shukra, als het goed wordt verteerd, met

Gebruik geen tabak, marihuana of andere

een zo hoog mogelijke efficiëntie en zo min moge

kurkuma (in kleine hoeveelheden altijd een

genotsmiddelen. Ze zijn slecht voor je kapha en

lijk giftige bijproducten, dan is de shukra die

douche of bad, trek schoon nachtgoed aan, verzorg

nuttige toevoeging!) en steenzout (een zout dat

je gezondheid en een ramp voor je shukra.

wordt aangemaakt van hoge kwaliteit - en maak

jezelf met verse essentiële oliën of een natuurlijk

ook alvast een kleine bijdrage levert aan het libido

Ga niet te vaak laat naar bed. Doe je best om

je die aan in grote hoeveelheden. Dat merk je niet

luchtje, en maak je klaar om naar bed te gaan. Als

voor de volgende keer).

voor tienen op bed te liggen - een goede nacht

alleen aan je libido, maar ook aan je algehele

rust is ideaal voor je shukra.

gevoel van welzijn.

het warm is, laat dan een licht briesje binnenwaai

•

en door het open raam. Als er geen wind staat, is

Voedingsfactoren die shukro uitputten

een ventilator ook prima. In de zomernacht is het

De basis voor een gezond shukra is een sterk,

Eten voor meer shukra

chemische toevoegingen en pesticides zit, als het

maanlicht extra goed voor je, dus slaap dan met de

vitaal lichaam dat goed wordt gevoed en voldoen

Je kunt actief bijdragen aan de vorming van shukra

voedsel in hoge mate bewerkt is, of als het genetisch

gordijnen open of slaap zo dicht mogelijk bij een

de rust krijgt. Zorg dat iedere maaltijd telt en

door voedsel te eten dat je kapha verhoogt, maar je

gemodificeerd is, dan is dat natuurlijk ook van

Maar als je voedsel vol gif- en vulstoffen,

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

invloed op je shukra. Helaas is dit volstrekt on

Ook ghee wordt gezien als een belangrijke

Goede voedselkeuzes voor je shukra

vennijdelijk. Ik denk eigenlijk zelfs dat dit soort

bron van shukra, evenals van het natuurlijke

problemen met onze voeding van invloed zijn op

afweersysteem van het lichaam (oja). Ghee heeft

Ayurvedische aanbevelingen voor de aanvulling met behulp van de juiste voedings

de huidige toename in seksuele aandoeningen,

de potentie verkoelend te zijn en is zoet van smaak.

middelen van seksuele weefsels die zijn uitgeput door orgasmes (zowel van de man

ziektes van het afweersysteem en aangeboren

ln lndia zijn vele soorten ghee verkrijgbaar, in het

als van de vrouw).

afwijkingen. De vervuiling van ons voedsel heeft

Westen is ghee vrijwel altijd van koemelk. Dit is de

ons zaad aangetast. Daarom, omwille van je eigen

beste soort ghee voor zowel je shukra als je oja.

lichaam en omwille van je kinderen, neem alsje

De Ayurveda denkt niet zwart-wit over vet.

Zuivel: melk, yoghurt gezoet met rietsuiker, zoete room, gezoete

lassi (yoghurtdrank

met rietsuiker), ghee, zoete boter, verse kazen zoals cottage cheese

(paneer) en mozzarella.

blieft alle mogelijke maatregelen - ook als je daar

Het is niet per definitie goed en het is niet per

best wat moeite voor moet doen - om voedsel te

definitie slecht. Wat de Ayurveda adviseert, is om

kopen dat vers is, van biologische herkomst en

verantwoord gebruik te maken van vet. Wees je

beslist niet genetisch gemodificeerd. Toon een

bewust van wat je eet en wees alert op je eigen

Fruit: zoete mango, perzik, pruim, peer, verse of gedroogde vijgen, rijpe banaan, jam

beetje eerbied voor jezelf en voor Moeder Aarde.

behoeftes ten aanzien van je dosha's en de beper

van Indiase kruisbes (amalaki), granaatappel, zoete en rijpe jackfruit en suikermeloen.

Zoetstoffen: alle suikerrietproducten.

kingen van je spijsvertering. Het is een kwestie van

Waarom zoet en vet belangrijk zijn

gezond verstand dat zwaar en vet voedsel beter

Groente: knoflook en uien bereid met ghee (nooit rauw), aubergine (gebakken in ghee),

voor shukra

vroeg op de dag gegeten kan worden dan in de

bietjes, zoete aardappel, pompoen, okra, yam, slangkalebas, waspompoen, klimspinazie

Het beste wat je kunt doen om meer shukra te

loop van de avond. Ook het seizoen speelt hierbij

ofwel Malabarspinazie, waterkastanjes, asperges, zaaddozen van de moringaboom

krijgen is voedsel eten dat van nature zoet smaakt,

een rol. ln de winter kun je wat meer ghee eten, in

(sahjan). Al deze groenten dienen te worden bereid met ghee.

zoals melk, zoete vruchten, en zelfs rietsuiker, en

de zomer en de herfst liever wat minder. De lente

daarnaast ook vettig eten zoals ghee en geklaarde

is de tijd om zo min mogelijk (of helemaal geen)

Kruiden en specerijen: kruidnagel, ajowan, komijnzaad (alle drie zuiveren deze de

boter. Dit gaat natuurlijk in tegen de huidige trend

ghee te gebruiken. Als je last hebt van de sympto

biokanalen waardoor shukra wordt getransporteerd), kurkuma (zuivert shukra van gif

om tegen elke prijs zo slank mogelijk te willen zijn.

men van indigestie of gifstoffen kun je beter even

stoffen), saffraan (een afrodisiacum).

Daarbij zijn zoet en vet tot vijand van de gezond

geen ghee gebruiken, en ook geen andere vetten,

heid bestempeld. Daarom wil ik hier duidelijk

totdat je een lichamelijke ontgifting hebt onder

Vlees: geit en kip in een mild gekruide curry, soep, of roergebakken met ghee, maar ook

uitleggen hoe de Ayurveda denkt over rietsuiker

gaan.

mus, eend, patrijs, hert, konijn, varken, kwartel en graskarper. Krab is een afrodisiacum.

en ghee. Suikerriet (ikshu) en alle producten die hiervan

Dit alles in beschouwing nemend kunnen we zeggen dat gezonde mensen de hoeveelheid ghee

Eieren: van de kip, de eend, de gans, de kwartel, de kalkoen, de fazant en de struisvogel.

gemaakt worden, zijn uitvoerig bestudeerd in de

moeten gebruiken die ze gezond houdt. Als je wat

Ayurveda: vers suikerrietsap, siroop, stroop,

meer shukra wilt opbouwen, en je hebt goed

Noten en gedroogd fruit: amandelen, walnoten, pijnboompitten, rozijnen, dadels, vijgen,

jaggery en rietsuiker in kristal- en poedervorm.

ingeschat hoe het is met je spijsvertering, moet je

sesamzaad en abrikozen.

Ze zijn allemaal even goed voor je shukra. Het mag

vooral zo veel mogelijk voedsel eten dat is bereid

duidelijk zijn dat te veel suiker niet goed is voor je

met ghee. Met andere woorden: zo veel als verant

gezondheid. Maar als hele generaties van de mens

woord is.

heid geen suiker meer zouden eten, maar alleen

Behalve ghee en suiker zijn er nog een aantal

zoetjes en honing (anti-kapha), dan zou ons collec

andere voedingsmiddelen die bijdragen aan je

tieve seksualiteits- en vruchtbaarheidsprincipe

shukra. Een overzicht vind je in de kadertekst:

(shukra) ernstig worden aangetast.

Goede voedselkeuzes voor je shukra.

Granen: rijst, tarwe.

Peulvruchten: urdboontjes (black gram, urad dal).

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

Gezonde inspanning

merkt op dat zelfs soorten voedsel die eigenlijk

•

verbeterde spijsvertering en metabolisme;

•

uitputting

Een van de aanbevelingen van de Ayurveda betreft

niet goed samengaan (gekookt of rauw) worden

•

betere werkprestaties (zowel geestelijk als

•

vermagering

lichamelijk).

•

overmatige dorst

•

neusbloedingen kortademigheid

het uitvoeren van zorgvuldig uitgedokterde licha

gemetaboliseerd of verteerd in het lichaam van

melijke bewegingen waar je moe van wordt, maar

iemand die regelmatig oefeningen doet, zonder

waar je op den duur je lichaam sterker en steviger

dat het lichaam wordt gehinderd door een opeen

Naast alle lofzangen op het doen van oefeningen

•

mee maakt. De naam die wordt gegeven aan het

stapeling van gifstoffen.15 Dit lijkt mij een duide

stellen de wijzen echter ook die ene, uiterst belang

•

droge hoest

systematisch uitvoeren van deze activiteit is

lijke onderstreping van het belang van inspanning

rijke vraag: hoeveel is genoeg? Daarom bevat deze

•

koorts

iyayama, ofwel 'oefeningen' doen.u De wijze

voor agni en de dosha's. ln de Ayurvedische weten

tekst ook een algemene waarschuwing: wanneer je

Charaka, die geldt als de vader van de interne

schap wordt het regelmatig doen van oefeningen

een beklemmend gevoel gaat ervaren in de hart

Ayurvedische geneeskunde (derde en tweede eeuw

ook gezien als de beste manier om obesitas te

streek en de longen, alsof ze zich verzetten tegen

wereld van sport en fitness - van middernachtelijk

Met alle extremen die we tegenwoordig zien in de

voor onze jaartelling) omschrijft oefeningen als

voorkomen, en als de beste bestrijder van veroude

al die inspanning (hrudayadi uparodha), dan is het

hardlopen en sportscholen die 24 uur per dag open

inspannende activiteiten die je 'vrijwillig' doet om

ringsverschijnselen, waarbij je ook nog werkt aan

wellicht tijd om te stoppen met je oefeningen.19

blijven tot triatlons en mensen die thuis complete

je fysieke kracht (bala) te vergroten. Hij voegt daar

stevige spieren, lichaamskracht en een jeugdig

een waarschuwing aan toe: 'Oefeningen dienen

voorkomen.16 Om al deze redenen is een afgewo

met mate te worden gedaan, waarbij rekening

ln de Ayurvedische wetenschap is veel geschre ven over hoeveel oefening gezond is, net zoals dat

fitnessruimtes inrichten - lijkt het wel of een groot aantal mensen voortdurend over hun grenzen

gen programma van oefeningen een onmisbaar

ook gebeurt in sommige eigentijdse onderzoeks

gaan. Een van de belangrijkste boodschappen die

moet worden gehouden met leeftijd, prestatie

onderdeel van een gezonde Ayurvedische levens

rapporten. Het lijkt zo te zijn dat matige inspan

de Ayurveda te bieden heeft als het gaat om

vermogen, seizoen, hongergevoel en spijsve

stijl.

ning goed is voor het afweersysteem, maar te veel

gezonde inspanning is dat we moeten leren

inspanning juist een negatief effect heeft - de

inschatten wanneer we genoeg hebben gedaan.

rtering.'13 Het is bijvoorbeeld niet aanbevolen dat

Een van de klassieke Ayurvedische teksten,

de allerjongsten of de alleroudsten heel intensief

Hier komt opnieuw het principe 'gelijk ver

de Charaka Samhita, geeft een opsomming van de

Ayurveda leert ons dat te veel inspanning ook ten

oefeningen doen. Naar mijn idee zijn het dit soort

karakteristieken van een verantwoord programma

koste gaat van shukra (seksueel weefsel) en een

sterkt gelijk' om de hoek kijken. Omdat bij ieder

ovenyegingen waarin het Ayurvedisch denken

van oefeningen, die overigens precies aansluiten bij

negatief effect heeft op libido en vruchtbaarheid.

soort oefeningen dat je kunt doen sprake zal zijn

over inspanning verschilt van veel moderne

de moderne opvatting over gezonde inspanning.17

Ook een verstoorde menstruatie kan het gevolg

van beweging, zal na een bepaalde mate van

stromingen, waarin dezelfde oefeningen worden

Hij noemt onder meer:

zijn van het doen van oefeningen zonder dat dit

inspanning de dosha vata boven de normale,

gepaard gaat met een dieet dat voldoende vet en

gezonde waarden uitkomen. Als je te veel oefenin

aanbevolen voor iedereen, ongeacht leeftijd of tijdstip, en altijd op hetzelfde niveau van inten

•

toename in transpiratie, zweetopbouw;

versterkend voedsel omvat en voldoende periodes

gen doet, kan je last krijgen van pijnklachten die je

siteit.

•

diepe en langzame ademhaling;

van rust en herstel. Fitnessfanaten met een voor

daarvoor niet had. Ook kan dit beslist leiden tot

•

gevoel van lichtheid in de verschillende

liefde voor rauw voedsel lopen een verhoogd risico

problemen met de slaap. Bij te veel inspanning is

lichaamsdelen (bij bewegen);

op vermagering, uitputting, tremoren en duizelig

het een kwestie van tijd voordat vata zich ophoopt

hogere hartslag.

heid. Door de jaren heen heb ik vaak cliënten met

in de darmen (de zetel van vata) en je daardoor last

dit soort verschijnselen bij mij aan tafel gehad.

krijgt van constipatie. Door ghee te gebruiken kun

Een gezonde inspanning zorgt voor een balans tussen alle drie dosha's en stookt een dof, uitgeblust agni weer op. Als je dit in acht neemt bij het doen

•

van je oefeningen, is dat volgens de Ayurveda de beste manier om sterker te worden en een betere

ln deze tekst vind je een opsomming van de voor

Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar dit

je de dosha vata natuurlijk weer wat meer in balans

afweer op te bouwen. r4 Door op een verantwoorde

delen van dagelijkse oefeningen. Ook deze worden

soort overmatige inspanning, een trend die onge

krijgen. Ook zelfmassage met olie (zie hoofdstuk 5)

manier je oefeningen te doen bouw je ook sattva

bevestigd door sporters en fitnessliethebbers over

twijfeld is ingegeven door het verlangen naar een

draagt daaraan bij. Maar dit alles doet niets af aan

op, wat inhoudt dat je door middel van inspanning

de hele wereld18:

slank lichaam.

het feit dat het beter is niet te overdrijven met je

melancholie of depressie tegengaat en enthousias

Te veel inspanning kan leiden tot de volgende

me opwekt. De wijze Sushruta is zo mogelijk nog

•

beter evenwicht;

enthousiaster over het doen van oefeningen. Hij

•

groter uithoudingsvermogen;

286

symptomen:

oefeningen. ln mijn Ayurvedische praktijk heb ik te maken gehad met hardlopers, sportschooltrainers en zelfs

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

yogaleraren en -beoefenaars die alle mogelijke

leiden - kan nooit goed voor ons zijn. Ook daar is

symptomen van een teveel aan vata vertoonden.

de Ayurveda volkomen duidelijk over. Een gebrek

De boodschap die ik ze dan moet vertellen is dat

aan inspanning versterkt de guna tamas in de geest

Gemiddelde

Verzwakte

Zwakste

Gemiddelde

Uitstekende

Goede

afweer

Lente

Zomer

Late zomer/

Herfst

Vroege winter

Late winter

een teveel aan inspanning de oorzaak is van hun

en de dosha kapha in het lichaam, dooft ons agni

problemen. Kun je je voorstellen hoe moeilijk dat

en leidt tot een gebrekkige spijsvertering. Wanneer

is als zij juist zitten te stralen van tevredenheid dat

de spijsvertering eenmaal is verstoord, volgt vroeg

ze hun zelfopgelegde doelen van dagelijkse inspan

of laat ook de uitscheiding. En zoals je nog wel

ning hebben gehaald? 'Je zult vast wel trots op me

weet, is dit een recept voor gifstoffen en ziekte.

zijn', zeggen ze voordat ze hun (overambitieuze) trainingsschema uiteenzetten. Vooral yogaleraren zijn verbaasd als ik ze vraag

Je vraagt je inmiddels misschien af wat nu precies te veel en te weinig inspanning is. Hoe bepaal je de Ayurvedische safe zone in je dage

wat minder vaak en wat minder fanatiek hun

lijkse oefeningen en hoe zorg je dat je binnen die

oefeningen te doen. Natuurlijk, yogaoefeningen

grenzen blijft? Hieronder vat ik honderden

zijn hartstikke goed voor het lichaam. Yoga wordt

pagina's richtlijnen uit de klassieke teksten in een

gezien als een zusterwetenschap van de Ayurveda,

paar handige, overzichtelijke tips samen. Voor de

dus hoe kunnen yogaoefeningen een oorzaak van

meeste lezers zal het maken van een paar kleine

onbalans zijn? Het probleem zit hem beslist niet

aanpassingen binnen een paar maanden al kunnen

in de wetenschap achter de yogaoefeningen;

leiden tot een betere balans in hun dosha's.

die heeft zijn waarde in de loop der eeuwen wel

TABEL

Inspanning en het ritme van de seizoenen

regenseizoen Doe je

Doe rustig

Wees extra

Voer de

Dit is de tijd

oefeningen,

aan, eet licht

voorzichtig:

i nten siteit

om je stevig

maar let op

verteerbaar

put jezelf niet

weer wat op,

in te spannen.

wat je eet.

voedsel en

uit en eet

maar pas op

Om de

doe je oefe-

licht verteer-

voor over-

verbruikte

ningen niet in

baar voedsel.

verhitting.

energie te

de volle zon!

Doe je

compenseren

oefeningen

eet je voedsel

alleen in de

dat vata

ochtend en

kalmeert en

avond.

kapha

versterkt.

v ersterkt

bewezen. Het probleem zit hem in de menselijke

Hoe zit het met eten en drinken

neiging om uit te gaan van iets goeds en daar geen

in combinatie met inspanning?

maat in weten te houden. Misschien was dit ook al

Terwijl je je oefeningen doet, eet je niets. Dat ligt

zo in de oude tijd, toen de kennis voor de klassieke

nogal voor de hand, zou je zeggen, maar toch zie ik

Ayurvedische teksten werd verzameld. Een van

regelmatig dat mensen tijdens yogalessen iets eten

vullen dat je verliest door transpireren. Het Ayur

half tot een heel uur te wachten met eten nadat je

de verzen in zo'n klassieke tekst, de Ashtanga

tussen de houdingen door. Talloze mensen

vedisch advies is om wat minder fanatiek te

je oefeningen hebt gedaan. Als je je dag goed

Hridayam, gaat duidelijk in op een dergelijke

snacken in de sportschool of tijdens hun training

bewegen, zodat de hartslag niet omhoog gaat

indeelt, zal dat geen probleem zijn.

'overdaad in de beoefening van yogahoudingen'.

in het park, tussen de diverse rondjes of oefenin

(zoals dat ook wordt geadviseerd in de zuster

De beste tijd om oefeningen te doen is meestal

Dit zou leiden tot vata vriddhi, ofwel agitatie van

gen door. Dit is niet goed. Tijdens inspannende

wetenschap van de Ayurveda, yoga). Als je op die

voor het ontbijt of na de avondmaaltijd. Plan je

de dosha vata.20 Dit kan iedereen overkomen die

activiteiten is ons agni nooit optimaal. Alle bloed

manier je oefeningen doet, bestaat er geen gevaar

oefeningen liever niet na de lunch (of nog erger,

begint met een vorm van intensieve inspanning:

en energie gaan naar de spieren, die ondersteund

voor uitdroging. Vaak is het al genoeg om kleine

tijdens de lunch, omdat je werkgever toevallig zo

de dosha vata kan geagiteerd raken. Vergeet niet

moeten worden om optimaal te presteren. In alle

slokjes water te nemen om de mond en de lippen

vriendelijk is geweest om de sportzaal direct naast

dat veel pijnklachten en zelfs artritis kan beginnen

spieren, in onze ledematen en in onze hersenen is

vochtig te houden (als dat al nodig is).

je werkplek in te richten). Oefeningen doen voor

in de sportschool! Je kunt je vata-gewrichten ook

de dosha vata actief. Alles wat je op zo'n moment

te zwaar belasten.

eet wordt omgezet in gifstoffen.

Nu is dit alles natuurlijk ook geen excuus om

De moderne opvatting is dat uitdroging het

dan maar niet in beweging te komen. Integendeel.

grote gevaar is. Je hoort vaak het advies om voort

Geen of te weinig inspanning - een zittend leven

durend water te drinken om het vocht aan te

288

lk raad je aan om je activiteiten ten minste

de lunch kan wel goed zijn, zolang als je jezelf niet

twee uur na het eten van een maaltijd te plannen

oververhit. Wees niet te streng voor jezelf en neem

en om ten minste een halfuur voor aanvang een

na afloop echt even de tijd om rustig en aandachtig

vol glas water te drinken. Ook is het goed om een

van je lunch te genieten.

HOOFDSTUK 7

Hoe intensief mag inspanning zijn (per seizoen)?

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

•

Het advies van de wijze Sushruta is om bij oefe ningen tot de helft van je kracht te gaan en nooit

•

Als je sterk vermagerd bent, heb je rust nodig

sporten meer kunt doen zoals gewichtheffen,

Yoga

om kapha op te bouwen. Beweging leidt juist

crosscountry skiën en dergelijke. Waar ik wel op

Yoga is net als de Ayurveda afkomstig uit India. De

tot minder kapha en meer vata en pitta.

zou willen aandringen is dat je ervoor openstaat

twee zijn zusterwetenschappen. Yoga is niet alleen

Na het afleggen van grote afstanden (ook per

om aan de hand van deze regels het net iets

een vorm van lichamelijke oefening, het is ook een

rustiger aan te doen.

systematisch spiritueel pad, een alomvattende

je volledige vermogen te benutten. Zo voorkom je

auto of vliegtuig, want de beweging van het

uitputting van je weefsels (inclusief shukra).2r Dit

voertuig werkt ook op de dosha's in je lichaam)

zijn de signalen waarin je te grote inspanning kunt

heb je verhoogde dosha's vata en pitta. Als je

frequentie van je activiteit wat te verlagen. Als je

herkennen:

dan ook nog je oefeningen doet, wordt het te

dagelijks naar de sportschool gaat, is om de dag

tekst, de Rig-Veda. De stam van het woord is yuj.

veel. Het is beter om eerst de tijd te nemen

of drie keer per week misschien ook wel genoeg.

Dit betekent 'verbinden', 'aan elkaar koppelen' of

voor wat rust, een dutje of een massage.

Af en toe een dagje rust is ten slotte best goed voor

'optuigen', waarbij het gaat om de verbondenheid

Als je een bloedende wond hebt, moet je eerst

je lijf. Als je door je inspanning minder goed slaapt

van het individuele bewustzijn met het spirituele of

het bloeden stelpen en de wond verzorgen,

of als je libido lager is, is dat een teken dat het wel

universele bewustzijn, de Ultieme Werkelijkheid.

•

(veel) door de mond moeten ademen;

•

overmatig zweten op de neus, het voorhoofd,

•

de handen en benen;

zoektocht naar de hoogste bewustzijnstoestand. Het woord yoga komt uit de oudste Vedische

want oefeningen versnellen het weefselverlies.

wat minder kan. Voldoende rust en een gezonde

Als je tot in de kleine uurtjes op bent gebleven

slaap zijn uiterst belangrijk. Je kunt bijvoorbeeld

geweest op alle grote religies die het Indiase sub

of longen.

heb je door slaapgebrek al een geagiteerd vata

dagen met intensieve inspanning afwisselen met

continent heeft voortgebracht: Hindoeïsme,

Adviezen voor de intensiteit van je oefeningen

en pitta. Het is beter om een dagje over te slaan

dagen waarop je minder intensieve anti-stress

Sikhisme, Boeddhisme en Jaïnisme. Binnen

of alleen een lichte wandeling te maken.

•

overmatige droogte van de mond;

•

ernstig beklemmend gevoel in de hartstreek

•

Om te beginnen zou je kunnen overwegen de

•

per seizoen vind je in tabel 33 op pagina 289. •

Wanneer je geen oefeningen moet doen

De mystieke traditie van de yoga is van invloed

oefeningen doet, zoals herstellende yoga, qigong,

de yoga bestaan diverse sub-paden, waaronder

Als je menstrueert zit je in een vata-pitta tijd

of gewoon een wandeling in een park of bos (geen

de yoga van de kennis (jnana yoga), de yoga van

van de maand. Veel vrouwen houden daar

stopwatch mee!).

de devotie (bhakti of upasana yoga), de yoga van

tegenwoordig geen rekening mee, bijna als een

Als je geen professionele sporter bent en niet

de onzelfzuchtige dienstbaarheid (karma yoga) en

Er ztjn momenten en situaties waarin het beter is

daad van verzet. Het is echter belangrijk dat

voor een wedstrijd aan het trainen bent, dan kan

de yoga van de speciale energiegevende en bewust

om je niet lichamelijk in te spannen. Het overzicht

vrouwen tijdens de maancyclus rusten en zich

het verfrissend voor al je zintuigen zijn om wat

zijnsverhogende technieken zoals lichaams

hieronder laat zien dat de Ayurvedische adviezen

innerlijk vernieuwen.

speelser om te gaan met je oefeningen, in plaats

houden, zintuiglijke controle en methodes om de

Doe geen oefeningen als je ziek bent, bijvoor

van er een intensieve work-out van te maken. Als

geest te kalmeren (raja yoga, ook bekend als het

beeld door chronische of acute aandoeningen

je het wat speelser houdt, zorg je voor een balans

koninklijke pad van de yoga). De yoga die tegen

van je spijsverteringsgestel, koorts, hoesten

in prana (energie), shukra (seksueel weefsel) en

woordig zo populair is, en waar ik het hier over wil

Als je aan het praten en lachen bent met anderen

of andere aandoeningen van de luchtwegen,

nidra (slaap). Zoals met alles in de Ayurveda zijn

hebben, is raja yoga, waarbij de lichaamshoudin

(ook aan de telefoon) versterkt dat de dosha

of door auto-immuunziektes.

ook hierbij vooral matigheid en het maken van een

gen (asana's) zo'n grote rol spelen. lk gebruik de

Als je emotioneel aangedaan bent, of boos, of

verstandige afweging belangrijk. Volg niet slaafs de

term yoga als een verzamelnaam voor alle verschillende lichaamshoudingen.

op dit gebied voornamelijk op gezond verstand

•

zijn gebaseerd:

•

vata. Voor je oefeningen zijn concentratie,

•

kalmte en een goed humeur belangrijk.

als je in de rouw bent, is het wellicht beter eerst

suggesties van anderen op, vooral niet die van een

Als je zit te eten of net gegeten hebt, of als je

de tijd te nemen voor meditatie of een moment

trainer of je medesporters - zij zijn niet degenen

erge trek of dorst hebt, versterkt dit je agni. Als

van rustige overpeinzing. Oefeningen doen

die jouw lichaam en jouw gezonde grenzen het

De voordelen van dagelijkse yogaoefeningen

je behoefte hebt aan eten, is dat je prioriteit.

komt daarna wel weer.

beste kennen. Gebruik je boerenverstand en geniet

De afgelopen decennia is iedereen wel vertrouwd

van je gezondheid.

geraakt met het idee dat je met yoga een aantal

Doe geen oefeningen direct na de seks of tijdens periodes van verhoogde seksuele activi

Het mag allemaal best wat minder

teit (zoals tijdens de wittebroodsweken of als je

Als je kiest voor een Ayurvedische levensstijl wil

net een nieuwe seksuele relatie hebt).

dat niet per se zeggen dat je geen intensieve

Een soort oefeningen dat ik iedereen kan aanbevelen is yoga.

risicofactoren voor hart- en vaatziekten kunt verlagen, zoals hoge bloeddruk, een hoge bloed suikerspiegel en atherosclerose. Dit is ook klinisch

HOOFDSTUK 7

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

gevalideerd. Hetzelfde geldt voor het gunstige

het lichaam. Het leidt tot ernstige verstoringen

met die hectische yogalessen van zeventig hou

een serie van vier comfortabele houdingen die

effect van yoga op depressies, slapeloosheid en

van de vata-balans in spieren en gewrichten.

dingen in zestig minuten. Wat voor haar veel

hem blij maken en die zijn lichaam vrij van pijn en

beter zou zijn, was om een paar maanden lang,

ontstekingen houden. Hij is inmiddels zelfs weer

stemmingsstoornissen. Verder heeft het regel

Het mag dan lijken of alle yogaleraren en hun

matig doen van yogaoefeningen een positief

leerlingen een intuïtieve connectie hebben met de

heel rustig en langzaam, een enkele houding te

gaan hardlopen, en zijn enkels hebben hem nog

effect op je fysieke energie, de beweeglijkheid

oosterse wijsheid van balans en matiging, maar ik

oefenen, de cobra. Dat was wel even een overgang,

niet een keer in de steek gelaten!

van je gewrichten, de stevigheid van je spieren

kan je verzekeren dat dit niet het geval is. ln onze

van zeventig naar één! Maar zo werd wel geleide

en je lichaamsgewicht.

clinics komen we oprechte yogaliefhebbers tegen

lijk aan haar pijn minder, totdat die helemaal

over mensen die vanwege de factor 'overmaat' niet

met allerlei beschadigingen en een totaal op hol

verdwenen was. Haar mgpijn was volledig

de genezing hebben gevonden die een goede

advies om dagelijks yogaoefeningen te doen bij

geslagen vata - met symptomen als slapeloosheid,

genezen. Die eenvoudige correctie was alles wat

yogabeoefening ze had kunnen brengen. Eerlijk

wijze van stressbeheersing en voor meer lenig

erectiestoornissen en onvruchtbaarheid - als

ze nodig had gehad.

gezegd vraag ik me af of het wereldwijde fenomeen

heid. Het is helaas niet mogelijk om aan de hand

gevolg van dit soort 'yoga van meer, meer, meer'.

van een boek tot in detail te leren hoe je een per

Helaas wint deze trend nog steeds aan terrein in

tijdens een yogales was gevallen, omdat hij in een

verdient. Het lijkt meer op een soort op yoga

soonlijke yogaroutine opbouwt, maar gelukkig

het Westen.

houding probeerde te komen waar hij duidelijk

geïnspireerde gymnastiek of acrobatiek! Als het

De meesten van mijn studenten geef ik het

is het tegenwoordig niet moeilijk om een goede

Een andere student vertelde me ooit dat hij

En zo zijn er vele verhalen die ik kan vertellen

met zogenaamde yogaoefeningen die naam wel

nog niet klaar voor was. Hij vond zijn yogalessen

nu vaker ook zo genoemd zou worden, zouden de

yogaleraar te vinden die je de basis kan bij

forceren veel mensen die graag yogi willen zijn

leuk, maar ook een beetje hectisch. En o ja, hij had

mensen die daarin geïnteresseerd zijn weten waar

brengen.

hun lichaam. Ze vergeten een fundamentele regel

ook nog twee keer zijn enkel verzwikt.

ze aan toe zijn - en anderen zouden zich niet

Om de gewenste yogische lenigheid te bereiken

uit de yogische wetenschap: nooit je lichaam

Toen deze man mij vertelde hoe hij uiteindelijk

misleid hoeven te voelen.

Pas op voor de yoga van meer, meer, meer

vermoeien tijdens een yogahouding. Transpiratie,

Waar ik hier wel nader op in wil gaan, is een zor

verhoogde hartslag en moeizame ademhaling

duidelijk maken dat het niet de grote yogische

yogaleraren die met mij waarschuwen tegen de

gelijke trend die ik de laatste tijd steeds vaker zie,

tijdens je yogaoefeningen, het zijn signalen dat je

wetenschap was die hem zijn verwondingen had

trend van meer, meer, meer. Laten we yoga

nam,.elijk de neiging om ook yoga te intensief te

je lichaam aan het vermoeien bent. ln feite is yoga

bezorgd, maar de manier van 'meer is beter'. lk

beleven zoals die bedoeld is, zonder de druk van

willen doen. Dat is nog vrij nieuw als het om yoga

een vorm van lichaamsoefening waarbij het meer

adviseerde hem om te stoppen met zijn asana's en

meer, sneller, beter. Dan zullen we er veel meer

gaat, maar ook hierbij kan inspanning te intensief

gaat om de aandachtigheid waarmee je je houding

zich in plaats daarvan te richten op ademhalings

van kunnen genieten.

zijn. Bij dit soort yogalessen gaat het vooral om

benadert dan fysieke energie die je erin steekt.

oefeningen (pranayama), lichte wandelingen en

snelheid. Er zijn zelfs yogastudio's in de Verenigde

Dan is het dus nog belangrijker om je af te vragen:

normale huishoudelijke taken. Als hij dat nu eens

Yoga voor Atmabodha - een introductie

Staten die er in een les van een uur wel zeventig

hoeveel is genoeg?

een jaar lang ging doen... lk wist hem te overtuigen

lk vind het altijd fijn om de lessen van mijn Baba

houdingen doorheen jagen. Laat het duidelijk zijn: dit is veel te intensief. ln zo'n les hebben de leerlingen nog maar net

Een van mijn studenten heeft in het verleden

in yoga teleurgesteld was geraakt, kon ik hem

Gelukkig zijn er wereldwijd ook vele wijze

om zijn energie te richten op het verzorgen van

te kunnen gebruiken om mensen weer op het pad

yogalessen gevolgd bij een prestigieuze school in

zijn lichaam met olie en rust, en op het eten van

te zetten van yoga zoals die door de wijzen

San Francisco, waar ze mee moest stoppen omdat

ghee en een voedzaam dieet met tarwe, urdboon

bedoeld is. Baba leerde mij dat yoga nooit alleen

de ene houding kunnen aannemen of ze worden

ze er pijn in haar mg van kreeg. Ze heeft jaren bij

tjes (urad dal, black gram), gekookte koemelk met

maar gericht dient te zijn op de spieren en de

alweer opgejaagd naar de volgende - en de volgen

de orthopedist en de reumatoloog gelopen en

kurkuma, noten (in de winter), en gedroogde

ledematen, maar dat die ook je lichaam moet

de, en de volgende, enzovoort. Het lijkt wel of ze

hoopte dat yoga haar lichaam zou herstellen. Wat

dadels voor sterke botten en spieren. Kortom, ik

vullen met verjongend prana shakti en je in

een soort yogatrein moeten halen. Na zo'n les

ze nooit had kunnen vermoeden was dat haar te

haalde hem over om te leven volgens de heilzame

verbinding moet brengen met je hogere Zelf. Dit

zullen de deelnemers zich maar al te vaak volledig

intensieve yogabeoefening de oorzaak was van

principes van de Ayurveda.

Zelf is de bron van je spirituele kracht, blijvende

uitgewrongen voelen. Maar dit is geen yoga zoals

haar hardnekkige rugpijn. Toen ze mij om raad

yoga bedoeld is. Ook vanuit Ayurvedisch perspec

vroeg, heb ik haar aanbevolen om haar lichaam te

gezondheid en is dol op een langzame, gespiritua

tief is dit soort inspanning veel te intensief voor

verzorgen met olie (zie hoofdstuk 5) en te stoppen

liseerde yogabeoefening die ik hem heb geleerd,

Deze zelfde student geniet nu een uitstekende

gezondheid en innerlijke rust. Baba was een bekende yogi. Hij heeft jarenlang in de Himalaya gestudeerd op het perfectioneren

293

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

van zijn kennis van yoga in al zijn dimensies. Hij

Langzaam en spiritueel

heeft me geleerd om yogahoudingen op een be

lk leer mijn studenten een vorm van langzame,

kan hebben is denk ik dat we met iedere yoga

doet, is veel minder belangrijk dan de herhaling

dachtzame, langzame en van spiritualiteit vervulde

De reden dat een yogasessie dit soort effecten

dan is dat genoeg. Hoeveel houdingen je dagelijks

serieuze yogabeoefening waarbij ze nooit meer

houding meer met onszelf in contact komen. We

van je spirituele oefening (sadhana) en de kwaliteit

manier uit te voeren. Ook nu nog ben ik een groot

dan een tot zes yogahoudingen (asana's) per uur

maken de verbinding tussen de houdingen en ons

van je gedachten tijdens deze oefening.

voorstander van langzame, spirituele yoga - het

aannemen. Dat is inclusief vijftien minuten in de

besef van een hoger Zelf, waardoor we anders tegen

ls dat geen bevrijdend inzicht?

tegenovergestelde van de cultuur van snelheid,

lijkhouding (savasana, zie kadertekst) aan het eind

onszelf gaan aankijken. We gaan ons lichaam zien

Yoga is in de allereerste plaats een spirituele

overdaad en lichamelijkheid die in deze huidige

van iedere sessie. Verder begint en eindigt een

als iets heiligs en we vinden rust in onze ware

zoektocht. Yoga is een uitnodiging aan de zoeken

yogasessie meestal met een aantal transformatieve

natuur (Atmabodha).

de om het veld van de Geest te betreden - een veld

tijd de yogabeleving uitholt. Mijn studenten bij Vedika Global stellen zich volledig open wanneer ik ze vertrouwd maak met de langzame, gespiritualiseerde benadering die ik

Vedische mantra's en volgt na de yoga vaak een Atmabodha-meditatiesessie (zie hoofdstuk 2). Een langzame yogabeoefening is minder

Een cruciaal principe bij yoga voor Atmabodha is dat het beter lukt om het geestelijk bewustzijn

van zijn en worden, waar alles mogelijk is. Mijn Baba zei altijd dat je na het uitvoeren van een

te veranderen door gedurende ten minste een

yogahouding bij jezelf te rade moest gaan: ben je

heb meegekregen uit de Vedische traditie van mijn

belastend voor je lichaam, maar heeft des te meer

aantal minuten een enkele houding vast te houden

in contact gekomen met je hogere Zelf? Dat is de

familie. De naam die wij hieraan geven is 'yoga

impact omdat je hiermee je geest tot rust brengt.

(in combinatie met de juiste ademhaling en spiri

vraag waar het om gaat. Als dit lukt, kun je het

voor Atmabodha'.

Door regelmatige oefening kun je je geheugen

tuele contemplatie en inzicht) dan door het uit

iedere keer, zonder uitzondering, merken aan een

verbeteren, evenals je geestelijke 'lenigheid' en je

voeren van een lange reeks complexe en lichame

gevoel van een onverklaarbare vredigheid, licht

zijn wortels heeft in de klassieke Veda's. Het woord

slaap. Door regelmatig oefenen heb je ook allerlei

lijk belastende oefeningen. Vanuit het perspectief

heid, vreugde, ontspanning en energie die spon

Atmabodha betekent 'ontwaken in de waarheid

lichamelijke voordelen, zoals een sterkere afweer,

van lichamelijke oefening is een enkele houding

taan opborrelt vanuit je binnenste. Als dit niet het

van onze spirituele natuur'. Daarmee is yoga voor

meer fysieke energie en minder last van allergieën,

vaak al genoeg - met name omdat yoga op een

geval is, doe je oefeningen dan nog langzamer.

Atmabodha dus een resolute terugkeer naar de

pijnklachten en ontstekingen.

subtiele manier prana in beweging zet. En als je dit

Houd je asana nog langer aan. Gun jezelf de tijd

doet met een enkele houding bereik je dit zonder

om volledig in je houding tot ontspanning te

jezelf uit te putten.

komen, zonder het gevoel dat je door moet naar de

Zoals gezegd is yoga een spirituele filosofie die

oeroude wortels van de yoga.

De voordelen van langzame, aandachtige

ln het begin werd de beoefening van yoga,

soorten oefeningen, zoals dit soort yoga, maar ook

inclusief de lichamelijke disciplines van asana's en

tai chi en qigong worden inmiddels bevestigd door

Het is al evenmin noodzakelijk om jezelf tot

pranayama, altijd onderwezen binnen de context

steeds meer experts op het gebied van integratieve

het uiterste te dwingen om een houding perfect

lichamelijk of geestelijk gebied - nog iets anders te

van een gezonde levensstijl: gebed, zonaanbidding,

geneeskunde en pijnbestrijding. ln een artikel in

uit te voeren. Doe gewoon je best binnen de moge

doen zou hebben.

meditatie, contemplatie, sattvische voeding, een

de Los Angeles Times schrijft dr. Vernon Williams,

lijkheden van het moment. lk leg mijn studenten

uitgebalanceerde seksualiteit en slaap. Al deze

directeur van de Kerlan-Jobe Orthopaedic Clinic,

altijd uit dat ze zich niet te druk moeten maken of

houding - met een natuurlijke ademhaling en een

aspecten heb ik inmiddels in dit boek behandeld.

een kliniek voor sportneurologie en pijnbestrijding

ze hun enkel wel ver genoeg kunnen draaien of dat

meditatieve aandacht voor je eigen lichaam - hoe

volgende houding en zonder het idee dat je - op

Hoe dieper en langer je opgaat in een bepaalde

in Los Angeles: 'Er zijn aanwijzingen dat het

ze hun spieren precies ver genoeg kunnen strekken.

meer je lichaam en geest zich ontspannen tot een

Atmabodha worden het onderwerp van een

mogelijk is door middel van een langzame adem

Wat ik ze op het hart druk, is dat ze vasthouden

toestand van diepe rust. Dit is de toestand die je

volgend boek, maar in het kader van het Ayur

haling en een daling van de hartslag het autonome

aan de gedachte dat een yogasessie een gelegen

zoekt in yoga voor Atmabodha, de vereniging met

vedische stelsel van gezondheid en geneeskunde

zenuwstelsel geheel of gedeeltelijk tot rust te

heid is om te leren over de prachtige kunst van

je hogere Zelf. Wat hieruit volgt, is fysieke gezond

- waar yoga voor Atmabodha duidelijk een rol in

brengen.' ln hetzelfde artikel merkt een professor

prana in het lichaam en om die energie met trots

heid en een positieve - zelfs verlichte - geest.

De lessen die ik kan delen over yoga voor

speelt - wil ik hier nog wel ingaan op een van de

in de psychiatrie en biologische gedragswetenschap

te omarmen. lk raad ze aan om zich te richten op

Dit gaat verder dan de tijdelijke tevredenheid over

factoren die deze wijze van yogabeoefening de

aan de medische faculteit van UCLA op dat lang

de houdingen die hen aanspreken en zich af te

een gelukte houding. Het blijft niet beperkt tot de

ideale basis voor een spirituele onderneming

zame, ritmische ademhaling en bewegingen 'de

vragen waarom het juist deze houdingen zijn die

yogamat, maar neemt je mee naar de chitta bhumi,

maakt: de bewuste keuze om het langzaamaan

banen beïnvloeden door het uitschakelen of

zo aantrekkelijk lijken. Als ze dagelijks een, twee of

het veld van bewustzijn waar de mogelijkheden

te doen.

verzwakken van de ontstekingsreactie.'22

drie van deze houdingen doen, in een mooi ritme,

onbeperkt zijn.

294

2 95

SLAPEN, SEKS EN GEZONDE INSPANNING

HOOFDSTUK 7

Tien tips voor langzame,

Begin niet overhaast met je asana's. Neem eerst

9. Na de lijkhouding ga je rechtop zitten en

Een lofzang op het pad van matigheid

gespiritualiseerde yoga

een spirituele beslissing (sankalpa shakti).

breng je je handpalmen bij elkaar voor je hart

Slaap, seks en inspanning (inclusief yoga) zijn drie

Je kunt iedere yogaoefening verrijken met de wijs

Daarbij kun je het volgende denken: 'lk, Atman

(namaste mudra). Tot besluit van je sessie

belangrijke aspecten van een gezonde levensstijl.

heid van yoga voor Atmabodha door het tempo te

(Geest), maak de keuze om mijn lichaam, mijn

reciteer je drie tot negen keer OM. Als je een

De Ayurveda leert ons hoe we hierin een goede

verlagen en de oefening meer te spiritualiseren. Als

instrument, te plooien in houding X.' Vul voor

goeroe hebt, houd je zijn beeld in gedachten.

balans kunnen bewaren. Meer is niet per se beter.

je dit doet, zul je daar beslist de mentale, fysieke en

X de houding van je keuze in en stel je voor hoe

Bedank de parampara (traditie/overerving)

De Ayurvedische wetenschap is diep geworteld in

spirituele vruchten van plukken. Hieronder volgen

je deze houding met gemak aanneemt.

die je deze kennis heeft geschonken.

de spiritualiteit en heeft een gedegen begrip van

mijn suggesties voor hoe je dit kunt bereiken.

Pas daarna ga je de oefening ook lichamelijk uitvoeren.

het doodeenvoudige, ouderwetse begrip 'matig ro. Blijf nog even zitten voordat je weer terug in je gewone leven stapt. Open heel langzaam je

direct de handen voor op elkaar krijgt. Het is zeker

Blijf je te allen tijde bewust van wat je doet.

ogen. Glimlach om je dankbaarheid te bevesti

niet iets waarmee je een miljoenenbudget voor

je dag te kunnen beginnen (de beste optie)

Stel jezelf de volgende vragen: 'Haal ik adem?

gen, en laat eerst je mond zich openen in een

onderzoek en klinische proeven bij elkaar harkt.

of maak tijd voordat je aan het diner begint.

Ben ik (de Geest) getuige van de details van

volledige glimlach (hasa mudra) voordat je je

Er is ook niemand die hiervoor hele reeksen mooi

Welke tijd je ook kiest, je moet niet met een

deze ervaring? Kan ik dit nog langzamer uit

ogen helemaal open hebt. Je sessie is nu

verpakte producten en de bijbehorende info

knorrende maag of juist een volle buik aan je

voeren? Kan het ook dieper?'

afgerond.

mercials organiseert. Matigheid is een keuze die

Plan je oefeningen op een moment dat je niet gehaast bent. Sta vroeg genoeg op om hiermee

ieder voor zichzelf moet maken. Als je bewust je

oefeningen beginnen. Trek ten minste dertig minuten uit voor je oefeningen. Laat je niet

6. Als je kortademig wordt, beweeg je waarschijn

van je vaste planning afhouden en bewaak

lijk te snel. Adem langzaam en gelijkmatig.

zorgvuldig dit moment voor je persoonlijke verzorging en groei.

heid'. Dit is misschien geen begrip waar je overal

Voordat je aan je yogasessie begint, is het een

lk hoop dat je al een eigen yogadiscipline hebt, of

eerste stap zet op het pad van matigheid, zal dat je

anders dat je hier spoedig mee wilt beginnen zodat

uiteindelijk in staat stellen je eigen constitutie te

ook jij de hoogste waarheid kunt gaan ervaren.

bepalen. Dat is de wetenschappelijke bijdrage die de Ayurveda al duizenden jaren geleden aan onze

goed idee om nog eens na te lezen wat de

wereld heeft geleverd. Als je je leven inricht aan de

Begin iedere sessie met een paar rondjes aan

voordelen van de verschillende asana's zijn.

hand van het Ayurvedische stelsel van gezondheid

dachtige en kalmerende pranayama, zoals

Mediteer hierover en kies er niet meer dan zes.

en geneeskunst luister je naar je innerlijke wijs

brahmari pranayama, ofwel de zoemende bij

ln het begin zijn zelfs twee of drie asana's in

heid. Je zoekt de balans in slaap, seks en inspan

(zie hoofdstuk 2). Deze ademhalingstechniek

een sessie genoeg. Herhaal iedere asana drie

ning, en alle andere aspecten van je leven.

brengt je geest tot rust en heeft dezelfde voor

keer per sessie. Een uitzondering is de zonne

delen als een zittende meditatie.

groet, die per cyclus uit twaalf verschillende houdingen bestaat. Per sessie herhaal je de

Reciteer daarna tot negen keer, maar ten

cyclus meestal twee of drie keer. Waar het

minste drie keer, OM. Laat de recitatie in

vooral om gaat, is aandacht en de juiste

harmonie met je ademhaling komen. Als je

ademhaling - meer is niet per se beter!

nog andere Vedische mantra's kent, zoals de Gayatri-mantra (hoofdstuk 2), dan kun je deze

8. Sluit af met een mooie lijkhouding (savasana)

ook nog doen. Alle Vedische mantra's verhogen

om volledig tot ontspanning te komen (zie

het bewustzijn en bereiden je voor op een

kadertekst over de savasana op pagina 269

gespiritualiseerde yogische ontmoeting met

voor nadere instructies).

je hogere Zelf. 2 97

SLOTWOORD

Geneeskrachtige gedachten voor het universum

Eén roos, in volle bloei, waar een bedwelmende geur uit opsteeg. Twee waterlelies, een gele en een witte. Eén bescheiden afrikaantje, dat nog maar net zijn oranje blaadjes had open gevouwen. En ten slotte een enkele lotusbloem, felroze van kleur. Ik herinner me nog hoe ik deze vijf bloemen in mijn mandje droeg op weg naar de rivier Sarayu, samen met mijn goeroe Baba. Ik was inmiddels bijna 24 jaar oud. Het was de laatste herfst dat mijn leraar bij mij was in zijn aardse lichaam. De ochtend stond op het punt van aanbreken. De majestueuze oktoberzon zou spoedig opkomen en zijn gouden stralen over ons uitstrooien. Eerst mediteerden we zoals altijd aan de oever van de rivier. Daarna zaten we stil langs het water, in harmonie met de hele Natuur en de verborgen spirituele werkelijkheid die zich in ieder van ons manifesteert. Ik legde de bloemen een voor een in het stromende water van de rivier. Baba was stil en keek naar me met zijn ogen vol compassie en wijsheid. Zijn lichaam was zo veel ouder nu, hij was bijna negentig, en ik was nu de fysiek sterkere. Ik was groter en mijn benen konden de druk van het stromende water weerstaan. En toch kende de aanwezigheid van mijn goeroe geen leeftijd. De rivier Sarayu leek de bloemen met zijn immense golven als armen te verwelkomen alsof hij die al verwacht had. Even plotseling verdwenen ze in de eeuwige diepte van zijn wateren. Het was nog maar kort na het regenseizoen en de rivier leek zo groot als de machtige oceaan. Zijn diepte was onvoorstelbaar, zijn bedoelingen onpeilbaar en zijn kracht onmeetbaar. Nadat ik de bloemen had losgelaten in de rivier reciteerden we samen, meester en discipel, in volledige eenstemmigheid, een oude mantra voor gezondheid en voorspoed voor alles wat leeft. We wilden dat onze zegeningen alle wezens konden bereiken, in welke lichaamsvorm dan ook, zichtbaar en onzichtbaar voor het menselijk oog, in alle domeinen van het bestaan.

OM sarveshaam svastir-bhavatu Sarveshaam shaantir-bhavatu Sarveshaam purnnam-bhavatu Sarveshaam manggalam-bhavatu

OM shanti shanti shanti

299

SLOTWOORD

VERANTWOORDING

Moge al wat leeft gezondheid en welzijn genieten; Moge al wat leeft vrede en rust genieten;

Verantwoording

Moge al wat leeft vervulling en tevredenheid genieten; Moge al wat leeft de goddelijke goedgunstigheid kennen; OM vrede, vrede, vrede.

voor Ayurveda als moderne levensstijl! Margaret

al mijn studenten, overal ter wereld, die

Bendet, een onafhankelijk werkende redacteur,

hun vertrouwen hebben gesteld in mijn

heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de

omdat ik intuïtief begreep dat mijn leraar vandaag, na vele dagen stilte, nog een van zijn

onderricht in de Ayurveda en die mij zijn gevolgd

vroege ontwikkeling van dit boek, toen de eerste

parels van wijsheid zou geven, die mijn leven compleet zou veranderen.

op het zo bijzondere pad van de genezing. Hun

stukken nog tot stand kwamen in een reeks korte

Nadat de mantra had geklonken leek hij te blijven weerklinken in de hemel, de rivier en de opkomende zon. Mijn hart, mijn lichaam en mijn geest verwelkomden een totale stilte,

Baba sprak met uiterst zachte stem en ik moest mijn oren spitsen om hem door het

hervonden gezondheid, geluk en zeggenschap over

uitbarstingen van creativiteit. Dankjewel voor je

gebulder van de golven heen te kunnen horen. Hij zei: 'Shunya, deze bloemen zullen van nu

hun eigen leven zijn de creatieve inspiratie voor dit

altijd eerlijke commentaar! Je hebt me daar zeer

af altijd bij je zijn. Altijd. We openen ons hart en bieden het universum onze edelste en

boek en een bron van shakti. lk wil met name graag

mee geholpen.

zuiverste intenties voor alles wat leeft, en dan krijgen deze gedachten, versterkt door de

de studenten bedanken die hun verhaal van her

kracht van het kosmisch geluid, een oneindig momentum. Ze reizen in alle richtingen in dit

vonden gezondheid hebben willen delen in dit boek.

oneindig uitdijende bewuste universum, maar komen ook steeds weer terug bij jou en geven je steeds opnieuw hun zegeningen, tot in het oneindige.'

Dank aan het briljante team van Sounds True,

Hoog op de lijst van mensen die ik wil danken en zegenen is mijn student Ananta Ripa Ajmera, die nu zelf ook op mijn school werkt als een gepas

met name uitgever Tami Simon en redacteur

sioneerde leraar in de geneeskrachtige levensstijl

Jennifer Brown. Jullie vertrouwen in dit boek

en yoga voor Atmabodha. Vanaf het eerste begin

grandioze, in alle aspecten verbonden werkelijkheid van bestaan die ik met mijn fysieke

heeft me bijgestaan vanaf de conceptie tot aan

tot aan de laatste snik heeft zij voor me klaarg

ogen niet direct kon waarnemen, maar die ik me wel kon voorstellen onder begeleiding van

de voltooiing. De inhoudelijke redactie van Gretel

estaan om te helpen met research, het verzamelen

mijn goeroe.

Hakanson op mijn voltooide manuscript was

van bronnen, proeflezen, maar ook met chai

meesterlijk. Met haar inzichten heeft zij een grote

zetten en zelfs het uitlaten van mijn honden

tientallen jaren na nu de zegen van deze bloemen ontvangt. Ze zullen naar je terugkomen

invloed gehad op de helderheid van mijn schrijf

terwijl ik zat te schrijven. En dat terwijl zij ook

in de vorm van ware genade, kennis, wijsheid, een helpende hand of een vriendelijke blik in

Die dag bracht Baba mijn denken op een hoger niveau, waar ik toegang kreeg tot een

Dit keer sprak Baba alsof hij zich direct tot mijn ziel richtte. 'Stel je voor hoe jouw wezen

stijl, met alle egards voor de gevoeligheden van

haar eigen bezielde boek aan het schrijven was!

tijden van nood en onzekerheid. Deze bloemen zullen je bevrijden van je lijden in lichaam,

mijn creatieve geest. Aan het oog van redacteur

Jouw opdracht aan de boodschap van je leraar

geest en ziel. Wanneer jij je zegen voor alle dingen loslaat in het universum, komen die

Sarah Gorecki kan niets ontsnappen. Haar scherp

heeft me diep ontroerd.

zegeningen nog vele malen bij jou terug.' 1

zinnige suggesties hebben me versteld doen staan

Misschien wil jij ook tot besluit van dit boek je

Moge de wijsheid van de Ayurveda alles wat

intenties uitspreken. Wat je ook in beweging zet

leeft zegenen met eeuwig toenemende gezond

in het universum, als je dit doet met compassie

heid, welzijn, vrede, vervulling en vreugde.

in je hart zul je het in veelvoud terug ontvangen, want de spirituele eenheid is de onderliggende werkelijkheid van ons fysieke bestaan.

300

ijn oprechte waardering gaat uit naar

Met oneindige liefde, Shunya

Niemand kan zonder die bijzondere en betrouw

van de zorg die zij besteedt aan alle boeken die zij

bare mensen die altijd bereid zijn hun inzichten en

in handen krijgt. Petje af voor het hele team van

ondersteuning te delen. lk ben uiterst dankbaar

Sounds True! Mijn literair agent, Stephany Evans, directeur

voor mijn geweldige collega's van de Vedika Global Foundation, Hema Patankar, voorzitter van de raad

van FinePrint Literary Management, is een oprecht

van trustees, en Vaidya Abhijit )inde en Vaidya

ruimhartig persoon die gelooft in ons recht op

Mahesh Sabade, faculteitsleden in de Department

gezondheid en spiritualiteit. Vanaf de eerste blad

of Ayurveda. Jullie suggesties heb ik zeer op prijs

zijde die zij las, heeft zij meegeleefd met dit boek

gesteld. Een bijzondere vermelding verdienen

en samen zijn we ervan overtuigd dat er nog vele

Vimala Leann Brady, directeur Charitable Clinical

zullen volgen. Stephany, dankjewel voor je inzet

Operations, Aparna Amy Lewis, decaan van het

301

VERANTWOORDING

Vedic Studies Program, en Alexandra Krasne voor

gesprek dat ik heb gevoerd met mijn geliefde vader

het meelezen met specifieke hoofdstukken in een

Daya Prakash Sinha in India.Hij is mijn held.

vroeg stadium.Zij hebben me voorzien van hun

Zijn woorden hebben me steeds opnieuw de moed

kritische opmerkingen en suggesties.De recepten

gegeven om de waarheid op te schrijven, met al

in dit boek zijn geschreven en getest met de hulp

mijn kracht, dag in dag uit.Zelf is hij een veelge

van faculteitsleden Teresa Pragya Steininger

roemd toneelschrijver, dus ik denk dat ik hem ook

(voeding) en )anya Tuere Anderson (huidverzor

mag bedanken voor mijn creatieve genen! Ik moet

ging).Dank aan jullie beiden.De voedingsrecepten

zeggen dat de fijnste schrijfdagen de dagen waren

zijn geïnspireerd op het werk van Chef Sanjai,

dat mijn zoon Dhruv en neef Sharang thuis waren

onze populaire docent van culinaire zaken.Mijn

wanneer ze vrij hadden van hun college.Hun

BIJLAGE

Ayurvedische recepten

Gerechten en dr nken

Detoxrecepten

doorbrachten met onze geliefde honden waren

Kruidige banaan . . . 305

Detox dag r: rijstsoep . . . 365

Suzanne Saucy, Shaaranya Geetanjali Chakraborty

een inspiratie om met nog meer vreugde door te

Kruidige vijgenpuree . . . 306

Detox dag 2: mungsoep .. . 366

en Siddhi )oanne Trasky voor hun belangrijke

dank gaat ook uit naar lshani Lauren Naidu,

zonnige aanwezigheid en de tijd die we samen

Shivani Maheswari, Tracy Cunningham, Ambika

Detox dag 3: stoofschotel met rijst en

kunnen schrijven. En ik wil mijn echtgenoot

Druivenchutney ... 307

feedback en hulp bij allerlei zaken. lk ben veel dank

Sanjai bedanken, die tijdens de lange dagen van

Griesmeelgerecht met citroen (upma) .. 308

verschuldigd aan mijn lieve oudere neef Rakesh

schrijven en het halen van deadlines mijn lichaam

Moerbeienchutney ... 309

Pradhan, die mij altijd heeft gesteund, en aan mijn

heeft verzorgd zoals een vader en een moeder dat

Gebakken peer . . . 309

dierbare vrienden Arvind Kansal en Kevin Peer en

zouden doen.Wat een geluk dat ik jouw ongeloof

Pilav met spinazie en urdboontjes ... 3ro

mijn vriendin-zusters Suhasini Janet Dobrovolny

lijke steun heb gehad tijdens de hele periode dat ik

Kruidige mandarijn-bananendrank ... 3n

Ayurvedisch tandpoeder . . 148

en Yogacharya Ellen O'Brian, die altijd hebben

aan dit immense boek heb zitten schrijven.Dank

Ayurvedische yoghurtsmoothie . . 316

Vierseizoenen-ubtan voor

geloofd in mij en mijn boodschap als leraar in de

je voor je oneindige geduld met mijn schrijfproces

Ayurvedische geklopte yoghurt ... 316

Vedische wetenschappen.Jullie steun houdt het

en je allerliefste zorg voor mijn wezen.Jij bent op

Ayurvedische rijstsoep ... 317

Lente-ubtan (vóór het douchen) ... 188

vuur in mij brandend!

zo veel manieren steeds mijn anker geweest.

Ayurvedische tapiocasoep .. 317

Reinigende lente-ubtan .. 189

Ayurvedische kippensoep ..

Saffraan-ubtan voor een stralende huid .. 189

lk kan niet anders dan dankbaar zijn voor

En ten slotte mijn goeroe, Baba Ayodhya Nath

mungboontjes ... 366

Verzorging van huid, haar en mond

de gevoelige huid ... 188

317

het grootste licht in de Vedische wetenschap in

en zijn goeroe, Paratman Sadhu Shanti Prakash,

Kruidige melk . . 355

Ayurvedische ubtan voor alle huidtypes . . 189

onze tijd, David Frawley (Vamadeva Shastri),

en de lange lijn van onze familie tot aan de Vedi

Hartige rijstepap met

Gezichtsmasker van komkommer en aloë . 191

mungboontjes (khichadi) .. 356

Gezichtsmasker van komkommer en

die niet alleen het voorwoord voor dit boek heeft

sche wijzen.Mijn dankbaarheid aan hen is niet in

willen schrijven, maar die mij en mijn werk heeft

woorden uit te drukken. Het is uiteindelijk het

Ayurvedische karnemelk (takra) ... 357

gesteund vanaf de eerste dag dat ik voet zette

goddelijk bewustzijn van mijn spirituele meester

Romige griesmeelpap ... 357

Gezichtsmasker van rozenblad 1 . . . 191

op Amerikaanse bodem.Ook wil ik mijn dank

geweest dat mij in staat heeft gesteld dit boek te

Roergebakken waspompoen . .. 358

Gezichtsmasker van rozenblad 2 ... 192

uitspreken aan de vele mensen die hun waardering

schrijven.Zonder mijn goeroe ben ik niets en

Melkpudding met fleskalebas . . . 359

Scrubmasker met rozenwater ... 192

voor dit boek hebben willen uitspreken en die

weet ik niets.

Pannenkoeken van mungboontjes ... 359

Reinigingsvloeistof met rozenwater . .. 193

Ayurvedische pilavrijst ... 360

Scrubmasker met melk ... 193

Kerriekip ... 361

Reinigingsvloeistof met melk ... 193

door zich te verbinden aan mijn boodschap de

leder van jullie is op zijn eigen bijzondere

tijdloze levensstijllessen van de Ayurveda hebben

manier in mijn leven gekomen om mij te helpen

willen uitdragen.Dank!

gezondheid en bewustzijn te verspreiden,

Vis met masala ... 362

mijn levensdoel als leraar en genezer.

Maaltijdsoep met mungboontjes . . 362

lk zou niet in woorden kunnen uitdrukken hoezeer ik mij gesteund heb gevoeld bij ieder

302

Dankjewel dat jullie er zijn.

Zo maak je ghee .. . 363

yoghurt ... 191

Gezichtsmasker met melk en saffraan .

194

Gezichtsmasker met kokos en kurkuma voor de herfst .. 194 .

303

BIJLAGE 1

Gezichtsmasker met kurkuma tegen veroudering ... 194 Gezichtsmasker met kurkuma tegen pigmentatievlekken ... 195 Gezichtsmasker met kurkuma tegen oneffenheden ... 195 Kurkumamasker bij zwangerschaps striemen ... 195

Gezichtsmasker met sandelhout voor een stralende huid ... 196

BIJLAGE

Gezichtsmasker met bloemen voor een

Gezichtsmasker met kikkererwten voor

Gids voor gezonde uitscheiding

de doffe huid ... 197 Gezichtsmasker voor de zomer ... 198 Zo maak je een mondspoeldrank ... 325

Kurkumamasker voor de hielen en ellebogen ... 196

fleurige glans ... 197

Hoe je met voeding constipatie kunt voorkomen en behandelen

('J Kruidige banaan

Grijp als je last hebt van constipatie niet meteen

Als je een gekruide banaan eet, is je stoelgang de

naar vezels oflaxeermiddelen, maar kijk eens in

volgende dag meestal gemakkelijker, zonder dat

je keukenkastjes. Daar vind je waarschijnlijk een

de ontlasting dunner wordt.

diversiteit aan producten die helpen bij constipatie, INGREDIËNTEN

zonder dat je ervan afhankelijk wordt oflast krijgt van bijwerkingen.Probeer eens de volgende ingre

diënten uit je eigen 'keukenapotheek'.

l/2 theelepel* gemalen komijn

grote banaan of 2 middelgrote rijpe bananen

l/4 theelepel steenzout 1/2 theelepel citroensap

Bananen

theelepel gehakte koriander

Bananen zijn stevig en smeuïg en hebben daardoor BEREIDINGSWIJZE

een mild, natuurlijk laxerend effect.Ze zorgen in het lichaam ook voor een zachte, smeuïg massa.

Schil de banaan en snijd deze in hapklare

Neem na de maaltijd een rijpe, gele banaan.Snijd deze in tweeën en strooi er komijnpoeder en

stukken. 2. Bestrooi de banaan met komijn, zout en

steenzout over.Combineer een banaan niet met melk ofandere zuivel (met uitzondering van

citroensap. 3. Meng het geheel goed door elkaar.

Ayurvedische karnemelk).Omdat kinderen

Garneer met de gehakte koriander.

bananen lekker vinden, zijn ze voor hen uitermate geschikt.Een banaan vergroot het volume van de ontlasting, waardoor je minder last hebt van constipatie.

'.• 1 I

kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel (table spoon)= 15 milliliter theelepel (tea spoon)= 5 milliliter

Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

304

305

BIJLAGE

GlDS VOORGEZONDE UlTSCHElDING

Koemelk

Vijgenpuree

Koemelk is een mild natuurlijk laxeermiddel.

Druiven en rozijnen

Druivenchutney

Druiven en rozijnen zijn een uitstekend natuurlijk

Gekookte koemelk is een van de beste remedies

Dit recept voor vijgenpuree bevat de juiste ingredi

laxeermiddel en voor iedereen geschikt. Je kunt

Dit is een gemakkelijk recept voor chutney dat van

tegen constipatie1. Buffelmelk werkt ook prima.

enten om het spijsverteringsvuur te ontsteken en

om constipatie te verlichten het fruit zowel vers

tevoren klaargemaakt kan worden. Het kan min

Geitenmelk en schapenmelk zijn zeer voedzaam,

een goede stoelgang te bevorderen. Je hebt er geen

als gedroogd gebruiken. Neem voordat je naar bed

stens een week op kamertemperatuur bewaard

maar helpen niet bij constipatie. Dit geldt ook voor

melk voor nodig, maar wel een beetje ghee.

gaat of een uur na iedere maaltijd een handvol

worden (langer mits gekoeld).

soja-, amandelen rijstmelk. Veganisten en personen

zwarte rozijnen. Een andere optie is om twaalf INGREDIËNTEN

met een lactose-intolerantie hoeven geen koemelk te drinken, maar kunnen kiezen voor andere voedings

middelen die constipatie verlichten.

koppen rijpe zoete vijgen, bijgesneden en fijngehakt

Drink kruidige melk ten minste drie uur na de

biologische rozijnen 's nachts in water te laten

INGREDIËNTEN

weken en ze direct na het opstaan op een lege

500 gram verse druiven (kleur maakt niet uit)

maag te eten. De rozijnen werken nog beter

4 koppen water (of meer naar de gewenste

eetlepel gesmolten ghee

maaltijd en niet later dan een half uur voordat je

theelepel citroensap

naar bed gaat.2 Het recept voor kruidige melk staat

1/z theelepel komijnpoeder

ouderen en zwangere vrouwen een goed laxeer

ro hele zwarte peperkorrels

in bijlage 4. Mijn ervaring is dat personen die

steenzout naar smaak

middel.

steenzout naar smaak

tegen constipatie als je er wat steenzout over

stevigheid)

strooit. Rozijnen zijn vooral voor jonge kinderen,

r eetlepel geraspte verse gember

'lactose-intolerant' zijn dit recept vaak goed BEREIDINGSWIJZE

verdragen, vooral als ze het geleidelijk, in kleine hoeveelheden, in hun dagelijkse dieet intro

eetlepels rietsuiker

theelepel gemalen komijn

theelepel gemalen venkel

Haal ze uit het water en laat ze uitlekken in

duceren en het warm opdrinken (en het niet

een vergiet.

combineren met vers of gedroogd fruit, ontbijt granen of andere producten).

Kook de vijgen in water totdat ze zacht zijn.

Pureer de vijgen met de hand of in een blender

BERE!DINGSWlJZE r.

(voeg geen extra water toe). Voeg de andere

Vijgen

ingrediënten toe en meng alles goed door

Vijgen, of ze nu vers of gedroogd zijn, zijn een

elkaar. Je kunt de puree direct serveren.

Snijd de druiven in tweeën en verwijder de zaadjes.

Breng het water in een brede pan met dikke bodem aan de kook. Voeg alle ingrediënten toe

uitstekend natuurlijk laxeermiddel. Wanneer ze

en breng het langzaam weer aan de kook. Zet

vers te krijgen zijn, kun je simpelweg dagelijks

het vuur laag en laat het sudderen.

twee of drie vijgen eten, bij voorkeur 's morgens

Laat het mengsel inkoken totdat de chutney de

bij het ontbijt of's middags als tussendoortje. Als

gewenste stevigheid heeft en de druiven gaar

je gedroogde vijgen hebt, kun je ze beter eerst een

zijn. Als het te snel gaat, kun je extra water

nacht in water laten weken of ze in koemelk koken

toevoegen. Laat het afkoelen tot kamertempe

totdat ze zacht zijn (twee vijgen in 250 ml melk).

ratuur en gebruik het als bijgerecht.

Je kunt, als je sterke tanden hebt, ook na elke maaltijd twee gedroogde vijgen eten. Als je onrijpe vijgen hebt, kun je deze koken en in een maaltijd verwerken. Hiervoor snijd je het fruit in vieren en schraap je de zaden eruit. Kook het vel en de vlezige binnenkant voor en verwerk ze tot curry of puree (zie het volgende recept).

BIJLAGE 2

GIDS VOOR GEZONDE UITSCHEIDING

Citroenen en limoenen

Citroenen en limoenen zijn een effectief middel

kop fijne tarwegriesmeel, droog geroosterd om klontjes te voorkomen

tegen constipatie: ze zijn krachtig en bevatten de

eetlepels citroensap

juiste ingrediënten om vastzittende ontlasting in beweging te brengen, gifstoffen te verwijderen, een beslagen tong schoon te maken en een slechte

BEREIDING SW IJ ZE

adem weg te nemen. Gebruik ze, ongeacht of je

Verhit een pan en voeg ghee toe. Voeg als

Moerbeien

Peren

De moerbei is een geliefde fruitsoort. Hij komt

Peren brengen voor alle drie dosha's de vertering

oorspronkelijk uit China en India, maar groeit nu

in balans. Bovendien zijn ze makkelijk te verteren.

overal, waaronder in de Verenigde Staten. ln Ayur

Een gesneden peer wordt nog sneller verteerd

vedische teksten staat duidelijk beschreven dat het

wanneer er steenzout en zwarte peper aan wordt

onrijpe fruit laxerende eigenschappen heeft.

toegevoegd. En goed nieuws voor iedereen die dol

de ghee heet is de fenegriekzaadjes en de

Het zoete fruit werkt alleen als je spijsverte

is op vezels: de peer is van al het fruit een van de

een citroen of limoen hebt, om gerechten te gar

urdboontjes toe. Bak ca. 10 seconden totdat

ringsvuur al goed brandt. Wanneer je vertering

grootste vezelbronnen. Een middelgrote peer

neren, pers ze uit in heet water, af lik aan een

de zaadjes van kleur beginnen te veranderen.

niet goed werkt, kan het onrijpe, zure fruit

bevat zes gram vezels, wat overeenkomt met zo'n

Voeg de mosterd- en komijnzaadjes toe. Bak

helpen met het verlichten van je symptomen.

24 procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveel

partje als redmiddel tegen misselijkheid. Deze

prachtige, kleine citrusvruchten zijn op vele ma

ca. 10 seconden totdat de zaadjes gaan spette

heid! De schil van de peer bevat de meeste vezels.

nieren nuttig voor het verteringsproces.

ren en knappen. Voeg de kerrieblaadjes en

Voor meer smaak, een beter mondgevoel en meer

gember toe. Bak nog 5 minuten.

{.) Griesmeelgerecht met citroen

(upma)

Dit gerecht is, afhankelijk van de hoeveelheid die je eet, geschikt als snack of als maaltijd. Tarwe is

Voeg water en zout toe. Roer goed door elkaar.

�) Moerbeienchutney

voedingsstoffen moet je dus vooral ook de schil opeten!

(Als je het zout achteraf toevoegt, smaakt het

Van het onrijpe fruit kan naar mijn mening het

niet hetzelfde.)

best een snel bijgerecht of een snelle dip gemaakt

Verlaag het vuur zodra het water kookt tot

worden. Je kunt echter ook halfrijp fruit nemen.

middelhoog en voeg de ghee toe.

Deze chutney kan bij de normale maaltijd als

E') Gebakken peer

Voeg beetje voor beetje de griesmeel toe en

bijgerecht gebruikt worden. Het zorgt ervoor dat

Mijn moeder maakte dit recept altijd tijdens het

een goede bron van zachte massa (natuurlijke

roer iedere keer totdat het volledig is opgelost.

vastzittende ontlasting in de darmen op gang

perenseizoen. Dit gerecht is perfect als ontbijt of

oplosbare vezels) en uitstekend geschikt om te

Voeg dan pas de volgende hoeveelheid toe.

komt, elke keer weer.

lunch, maar niet geschikt als avondmaaltijd, vooral

nuttigen wanneer je last hebt van constipatie

6. Bedek de pan en laat het 3 minuten koken.

(in tegenstelling tot bijvoorbeeld rijst).

INGREDIËNTEN

Verwijder hierna het deksel en roer goed door. 7.

INGREDIËNTEN

niet als het na zonsondergang genuttigd wordt.

Haal de pan van het vuur en voeg het citroen

20 onrijpe moerbeien (soort maakt niet uit)

zuivel; neem hiervoor in de plaats liever een glas

sap toe. Roer goed door en serveer het warm.

steenzout naar smaak

warm water.

8 theelepels ghee

8 fenegriekzaadjes r

stuk gember van ca. 2,5 cm, geraspt of gehakt

1/z theelepel komijnpoeder

theelepel urdboontjes

een paar druppels citroen-, limoen

1/z theelepel mosterdzaadjes

of mandarijnensap (optioneel)

llz theelepel komijnzaadjes BER E I D ING SWIJZ E

3 koppen water

308

114 theelepel gemalen kurkuma

1/16 theelepel asafoetida

lf.i theelepel steenzout

Maal de onrijpe moerbeien in een blender of in een vijzel fijn tot de gewenste dikte. (Je

steenzout naar smaak 2 theelepels ghee "

MARINADE

1/4 theelepel gemalen komijn

5 kerrieblaadjes (optioneel)

verse geraspte of gehakte gember, naar smaak

Drink bij dit gerecht geen gekoelde dranken of

INGREDIËNTEN

hoeft waarschijnlijk geen water toe te voegen.)

2 middelgrote rijpe peren, in plakjes

Voeg zout, gember en komijn toe. Voeg voor

r volle eetlepel ghee of geklaarde boter

een extra zure smaak een paar druppels vers

1/4 theelepel komijnzaad

citroen-, limoen- of mandarijnensap toe.

1/4 theelepel hele zwarte peperkorrels "

BIJLAGE 2

GIDS VOOR GEZONDE UITSCHEIDING

1/z theelepel gehakte verse knoflook

Spinazie

1/2 theelepel geraspte verse gember

Spinazie versterkt je vata wanneer het rauw wordt

theelepel gemalen koriander

1/2 theelepel gemalen kurkuma

steenzout naar smaak 1/16 theelepel asafoetida

theelepel gehakte koriander

BEREIDINGSWIJZE

Mandarijnen

Doe de urdboontjes met het water in een

ln Ayurvedische teksten staat dat zure (dus niet

gegeten. Wanneer spinazie in ghee wordt bereid

diepe, zware pan. Voeg het zout en de

zoete) mandarijnen een natuurlijk laxeermiddel

samen met kruiden die de vertering verbeteren,

kurkuma toe. Roer goed door en kook het 10

zijn en goed kunnen helpen bij constipatie.3 Volg

zorgt het slijmerige en vochtige van de spinazie

tot 12 minuten op middelhoog vuur of totdat

de richtlijnen voor het eten van fruit en gerechten

ervoor dat de ontlasting effectief in beweging

het meeste water verdampt is en de bonen gaar

met fruit zoals deze in bijlage 4 staan beschreven

en zacht zijn (maar nog steeds hun vorm be

of probeer het volgende recept.

komt.

houden). Voorkom dat de bonen stuk gaan. BE REIDINGSW IJ ZE

Prik voordat je begint met een vork gaatjes in de plakjes peer en meng deze met de

{) Pilav met spinazie en urdboontjes

Verhit de ghee in een aparte braadpan. Voeg de

Kruidige mandarijnen- en

komijnzaadjes toe en bak deze een paar secon

bananensap

Dit is een van mijn favoriete gerechten uit mijn

den op middelhoog vuur. Voeg de gember en

Verhit de ghee in een pan. Verlaag als de boter

jeugd. De zwarte urdboontjes en de spinazie

asafoetida toe en bak deze I minuut.

Beide vruchten zijn nuttig voor een goede uit

begint te glanzen, het vuur naar middelhoog.

vormen samen een romige en unieke substantie.

Voeg de spinazie toe. Roer goed door.

scheiding. Banaan voegt volume toe aan de ont

Voeg de komijnzaadjes en de zwarte peper

Zowel de bonen als de spinazie hebben een laxe

Voeg 1 eetlepel water toe en laat het 1 minuut

lasting en mandarijnensap maakt deze zachter.

korrels toe. Laat ze 10 tot 15 seconden

rend effect. De kruiden brengen je vata in balans

op middelhoog vuur koken. Roer het af en toe

De kruiden in dit gerecht zorgen voor balans in de

knappen.

en reinigen de darm.

door. Voeg de klaargemaakte bonen toe en roer

vertering en dat er geen gas en ongemak ontstaan

het geheel goed door elkaar.

zoals dat vaak bij fruitsappen voorkomt. Dit

Besprenkel het met citroensap.

gerecht is zowel geneeskrachtig als verrukkelijk.

Serveer het warm.

Het dient op kamertemperatuur genuttigd te

Voeg de gehakte knoflook en geraspte gember toe en bak deze 20 seconden mee.

marinade. Laat 15 minuten marineren.

Voeg de peren toe. 4.

Kook ze niet te gaar en roer niet te hard.

INGREDIËNTEN

1/2 kop gespleten urdboontjes,

Verdeel de gemalen koriander en kurkuma

over de plakjes peer. Voeg het steenzout en

uur geweekt en goed uitgelekt

kop water

worden. Het wordt afgeraden om dit gerecht in de lente te eten, maar het is wel geschikt voor

de asafoetida toe en roer het geheel goed door.

1/2 steenzout naar smaak

Verlaag het vuur en doe de deksel op de pan.

theelepel verse kurkuma

Voeg geen extra water toe; de peer kookt in

eetlepel ghee

zijn eigen vocht. Laat ongeveer 15 minuten

1/2 theelepel komijnzaad

1 middelgrote of drie kleine mandarijnen

de andere seizoenen.

INGRED IËNTEN

koken.

1/2 theelepel geraspte verse gember

Verwijder af en toe het deksel en roer voor

l/s theelepel asafoetida

lf.i stuk gember van ca. 0,5 cm, geraspt

zichtig om aanbakken of aanbranden te

1 kop verse spinazie, gewassen en fijngehakt

1/s theelepel gemalen komijn

voorkomen. Haal na 15 minuten van het vuur.

eetlepel water

Garneer het met de gehakte koriander.

theelepels citroensap ,,.

banaan

1/s theelepel steenzout

Serveer het warm. De peren kunnen

BEREIDINGSWIJZE

geserveerd worden met naan-, pitabrood

Pel de mandarijnen en verwijder de pitjes.

of quinoa.

Mix de mandarijnen, banaan, gember, komijn en zout in de blender. Serveer direct.

310

3II

Bl)LAGE 2

GlDS VOOR GEZONDE UlTSCHElDlNG

TABEL

34 Voedingsrichtlijnen bij diarree

Categorie

Kan altijd gebruikt worden {pathya)

Dient vermeden te worden (apathya)

Categorie

Kan altijd gebruikt worden {pathya)

Dient vermeden te worden (apathya)

Smaak

Een wrange smaak werkt het beste

Vermijd scherpe en bittere smaken helemaal,

Zuivel

Ayurvedische karnemelk is ideaal;

Melk, boter, yoghurt

tegen diarree; zuur kan in kleine

net als hele zoute en zure voedingsmiddelen

gekookte geitenmelk

hoeveelheden gebruikt worden Eigen

Licht verteerbare voedingsmiddelen

Vermijd overmatig vette, koude, scherpe en

schap

die je warmen en kruiden hebben

zware voedingsmiddelen

Alcohol

dranken worden helem�al afgeraden

de voorkeur

Dranken

Peul

Mungboontjes, rode linzen (masoor),

Vermijd urdboontjes (black gram), kikkererwten

vruchten

duivenbonen (arhar), het liefst als

en bevroren erwten

Gekookte witte rijst

Linzensoep, rijstwater, karnemelk,

Koolzuurhoudende dranken, smoothies,

yoghurt (vanwege spijsverterings-

kokoswater

kracht)

soep Granen

Zure en koolzuurhoudende alcoholische

Wordt afgeraden

Kruiden

Hete en scherpe kruiden

Komijn, nootmuskaat, gemalen gember

Gerst, maïs, couscous, quinoa, bruine rijst, wilde rijst, tarwe

Water

Gekookt, drink het heet (voeg om de

Koud, ijskoud en een overmaat aan water wordt

vertering te verbeteren kruiden zoals

afgeraden

komijn, gember en nootmuskaat toe) Ghee (in kleine hoeveelheden)

Overige voedingsmiddelen die constipatie

Kaas, gezouten boter, zure room, mayonaise,

•

kokos en andere vetten Groenten

Knollen

Fruit

312

Gel van Aloë vera: neem 's morgens vóór het

Rijpe papaja: besprenkel versgesneden plakjes met komijnpoeder

•

Tarwe: eet dit ongegist in een gerecht, zoals

ontbijt 1 eetlepel vers uitgeknepen gel van een

tarweroomsaus, tarwepasta, tarwechapati en

zelfgekweekte plant.

tarwetortilla

Slangkalebas, waspompoen,

Artisjok, kool, komkommer, fleskalebas

koriander

(witte kalebas), pompoen, pompoensoorten

water met komijnzaadpoeder en steenzout

Opmerking: Mango (vers), vijgen (vers en

zoals waspompoen, alle bladgroenten

naar smaak of voeg gekookte bonen toe aan

gedroogd) en rozijnen (geen druiven) zijn de enige

een gerecht naar keuze.

fruitsoorten die goed samengaan met melk en erin

•

Rijpe guave: bestrooi versgesneden plakjes

gekookt kunnen worden. Alle andere fruitsoorten

met komijnpoeder.

kunnen niet in melk gekookt of samen met melk

•

Zoete mango: eet deze voor zonsondergang

gegeten worden. Eet fruit altijd voor zonsonder

en bij voorkeur als maaltijd.

gang, het liefst als ontbijt of in de middag als snack

Knoflook en gember (alleen in kleine

Bieten, ui, zoete aardappel, aardappel, radijs,

hoeveelheden)

tapioca

Onrijpe banaan, granaatappel

Appel, avocado, rijpe banaan, citrusvruchten, mango, ananas, verse suikerriet, watermeloen

Vlees

•

kunnen verlichten

Kippen- of geitensoep in kleine

Onthoud je van varkens- en rundvlees, vis en

porties; gegrild vlees of lichte soep

schaal- en schelpdieren; eet zo min mogelijk

van hert, patrijs of konijn

kip en kalkoen

•

Gare zwarte-ogenbonen: kook de bonen in

of als maaltijd.

313

Bl)LAGE 2

GlDS VOOR GEZONDE UlTSCHEIDlNG

ZITTENDE VOOROVERBUIGING

DE BOOT

DE HAAS

BLIKSEM HOUDl NG

DE COBRA

DE KROKODIL

DE GEBROKEN KAARS

DE KROKODIL

SCHOUDERSTAND (KAARS}

WINDVERLICHTENDE HOUDl NG

315

BIJLAGE

GlDS VO OR GEZONDE UITSCHEIDING

Yogahoudingen tegen constipatie •

De boot

•

De haas

•

Ayurvedische yoghurtsmoothie

(

Ayurvedische rijstsoep

Dit gerecht bindt de ontlasting en onttrekt het

Dit gerecht herstelt de vochtbalans, wakkert het

De cobra

vocht. Het kan dagelijks bij de maaltijd gegeten

spijsverteringsvuur aan, verlicht pijn in de onder

•

De gebroken kaars

worden en is met name nuttig als je vaak last hebt

buik en zuivert het spijsverteringskanaal. Eet het

•

De krokodil

van zachte en frequente ontlasting of zelfs van het

warm als maaltijd. Warm de soep later niet op;

• •

Bliksemhouding Zittende vooroverbuiging

•

Schouderstand (kaars)

•

Staande vooroverbuiging

•

Windverlichtende houding

prikkelbaredarmsyndroom. Het kan, met uitzonde ring van de lente, in alle seizoenen gegeten worden.

kliekjes worden afgeraden.

Week de tapioca gedurende een nacht in water.

Breng de volgende morgen de tapioca met 1

kop water aan de kook. Voeg de suiker toe.

Kook het mengel tot het is ingedikt tot een soort pap.

INGREDIËNTEN

een uitzondering maken.

INGREDIËNTEN 1

Laat de harde stukjes op de bodem liggen en eet alleen de dikke vloeistof die bovenop drijft.

Als je in de lente echt diarree hebt, kun je hierop

Ademhalingsoefeningen tegen constipatie

BEREIDINGSWIJZE

Deze is voedzaam en wordt makkelijker opgenomen dan de tapiocaparels.

deel rijst

14 delen water

deel volle yoghurt van koemelk

steenzout naar smaak

4 delen water BEREIDINGSWIJZE

Ayurvedische kippensoep

•

Wisselende neusgatademhaling

•

Blaasbalgademhaling

Meng de yoghurt met het water.

•

Vuurademhaling

Mix 3 tot 4 minuten krachtig met de hand

deksel op een laag vuur, totdat de rijstkorrels

Eet dit gerecht alleen wanneer je je beter voelt

of in een blender.

gaar zijn.

en de diarree is gestopt. Het herstelt de lichaams

Uiteindelijk neemt de rijst al het water op

weefsels en brengt je weer op krachten. Eet het

en ontstaat er een soepachtige substantie.

warm. Je kunt het beste vooral de soep nemen en

Het gerecht is vrij waterig.

de stukjes vlees laten staan. Verwarm het niet

Voeg steenzout naar smaak toe.

opnieuw, liever niet als restje eten.

BEREIDINGSWIJZE

Hoe je met voeding diarree kunt voorkomen en behandelen Zie tab.el 34 op pagina 312 voor een toelichting

{�

Ayurvedische geklopte yoghurt 3.

van voedingsmiddelen en dranken die bij de

Dit gerecht is vooral heilzaam bij diarree, om het

behandeling van diarree gebruikt kunnen worden.

spijsverteringsvuur te ontsteken, de dosha vata

Deze lijst is niet volledig, maar geeft richtlijnen bij

te verlichten, aambeien te verzachten en bij

het kiezen van de juiste voedingsmiddelen.

vermoeidheid. Eet als maaltijd of als snack.

Kook de rijst met het water in een pan zonder

INGREDIËNTEN

lfi kop stukjes kip

Ayurvedische tapiocasoep

4 koppen water 1/i theelepel gemalen komijn

Recepten voor de behandeling van diarree

INGREDIËNTEN

Tapioca neemt overvloedige vloeistoffen op en

steenzout naar smaak

De volgende recepten zijn al eeuwenlang beproefd

kop naturel volle yoghurt

kalmeert pitta. Dit gerecht versterkt het lichaam

in de Ayurvedische traditie. Regelmatig gebruik

1/s theelepel komijnpoeder

als het door chronische of acute diarree is uitge

van deze gerechten op een dagelijkse of wekelijkse

1/s theelepel asafoetida

put. Deze soep kan ook tijdens acute diarree

basis zorgt voor een verbeterde absorptie, een

1/s theelepel steenzout

genuttigd worden.

stevige ontlasting en helpt dunne ontlasting voor komen. Tijdens een periode van diarree zorgen deze gerechten voor het ontsteken van het zo

belangrijke spijsverteringsvuur en het herstellen van de balans. (Zie ook de detoxrecepten in bijlage 4, met name de pap- en khichadi-recepten.)

3r6

INGREDIËNTEN

BEREIDINGSWIJZE

Klop de yoghurt stevig in een kom met een garde

eetlepel tapioca

of gebruik een blender (voeg geen water toe).

kop water

Voeg, als de yoghurt luchtig geklopt is, komijn,

theelepel suiker �

asafoetida en steenzout toe. Meng goed.

theelepel gemalen koriander

BEREIDINGSWIJZE

Doe de kip en het water in een grote pan.

Voeg komijn, koriander en zout toe.

Kook het geheel 30 minuten op een laag vuur,

Verwijder de kipstukjes; deze zijn moeilijk te

totdat de kip zacht is.

verteren. Drink de bouillon, deze is zeer voed zaam en makkelijk te verteren.

317

BIJLAGE 2

Huismiddeltjes tegen diarree •

•

Yogahoudingen om diarree te voorkomen

Meng 1/z theelepel gemalen nootmuskaat

Wanneer je diarree hebt, wordt het afgeraden

met 112 theelepel ghee en 1/z theelepel suiker.

oefeningen te doen. Dit geldt ook voor yoga

Neem dit ten minste drie tot vier keer per

houdingen. De volgende houdingen helpen je

dag met wat lauwwarm water in.

het spijsverteringsvuur aan te wakkeren.

Verhit 114 theelepel gemalen gember met

Probeer deze in je ochtendroutine op te nemen.

BIJLAGE 3

Gids voor mondhygiëne

1,4 theelepel anijszaad kort in een kleine

•

hoeveelheid ghee. Neem dit mengsel ten

•

De brug

minste drie keer per dag met wat lauwwarm

•

Het wiel

water in.

•

De cobra

Maak thee of een aftreksel van gelijke hoeveel heden gemalen gember en gemalen koriander.

Geniet van een voorspoedige spijsvertering en een

Neem om de paar uur twee eetlepels.

grondige bio-reiniging. Elke dag, en mooi op tijd!

De belangrijkste plantaardige producten en hun recepten

Het geheim van de mystieke granaatappelboom

Plantaardig tandpoeder kan, zoals in hoofdstuk 4

Binnen de Ayurvedische traditie wordt voor de

beschreven staat, samen met een kauwstaafje

gezondheid van het gebit gebruikgemaakt van

(plantaardig twijgje) gebruikt worden. Als je geen

de wrange aard van de bloem, bast en schil van

kauwstaafje hebt, kun je ook een gewone nylon

de granaatappel (Punica granatum).

tandenborstel gebruiken. ln de Ayurveda wordt om de natuurlijke vochtigheid van de mondholte

zoekers diverse studies en klinische testen uitge

te neutraliseren, de structuur van tandenpoets

voerd naar de genezende krachten van de granaat

producten expres aan de droge kant gehouden.

appel. ln een van de studies werd een

Verder wordt bij mondverzorgingsproducten de

granaatappelmondspoeling vijftien dagen lang

voorkeur gegeven aan bittere en scherpe smaken.

twee keer per dag gebruikt. Dit leidde tot een

Deze werken goed tegen giftige stoffen en zijn

sterkere afname van tandvleesontsteking en

ontsmettend. 1

bloedend tandvlees dan met chloorhexidine.2

In dit hoofdstuk geef ik je een aantal een DE BRUG

HET WIEL

De laatste tijd hebben Ayurvedische onder

In een ander onderzoek werd een gel met extract

voudige recepten met natuurlijke ingrediënten.

van de granaatappelschil aan patiënten met

Probeer de recepten die je het meest aanspreken

candidiasis (spruw) gegeven. De gel bleek een

of waarvan je de ingrediënten makkelijk kunt

effectief schimmeldodend middel te zijn.3

vinden in bijvoorbeeld je eigen achtertuin, je keukenkastje of bij de lokale apotheek. De

Granaatappelschil: droog de schil door deze een

meeste ingrediënten zijn ook online verkrijgbaar.

aantal dagen in indirect zonlicht te leggen. Maal

lk heb mijn best gedaan om ingrediënten te

de gedroogde schil in een koffi.emaler tot deze een

kiezen die relatief eenvoudig in het Westen te

korrelige structuur heeft. Het wrange poeder stopt

verkrijgen zijn. Bepaalde tandverzorgende planten,

bloedend tandvlees en herstelt loszittend tand

zoals kurkuma en heilige basilicum, kunnen onder

vlees.

de juiste omstandigheden ook thuis, in de tuin of in een bloembak gekweekt worden.

DE COBRA 319

BIJLAGE 3

GlDS VOOR MONDHYGIËN

De wonderbaarlijke acaciaboom

Ze worden dan zwart en broos. Maal de verbrande

Bescherm jezelf tegen gaatjes en mondkanker door

De acacia is een stekelige boom, die overal in India

zaaddozen met een koffiemaler of vijzel en

dagelijks of ten minste wekelijks met dit mengsel

te vinden is en groeit in warme klimaten, zoals in

stamper tot een fijn poeder. Deze as heeft genees

je mond te spoelen.

Hawaï, Mexico en het zuidwesten van de Verenig

krachtige eigenschappen, verlicht kiespijn en

de Staten. De zaaddozen van de acacia worden,

verstrakt het tandvlees. Het werkt vooral goed

rauw of in curry's, over de hele wereld gegeten. De

tegen loszittende tanden of kiezen.

Granaatappelbloesem: meng granaatappelbloe

koppen water. Kook in tot

sem met gelijke hoeveelheden blaadjes van rozen en afrikaantjes. Droog de blaadjes in de schaduw. Maal ze tot een fijn poeder. Poetsen met dit poeder

kop. Zeef het mengsel.

voorkomt bloedend tandvlees en maakt een einde aan een slechte adem.

Dagelijks te gebruiken mondspoeldrank tegen

Granaatappelblaadjes: droog een twintigtal verse

blaadjes. Maal deze tot een fijn poeder. Poets je

elke maaltijd of minstens eenmaal voor het slapen

tanden met dit poeder, vooral als je tandvlees

gaan.

ziektekiemen: doe 112 theelepel gemalen kurkuma r

kop warm water. Spoel hiermee dagelijks na

prachtige gele en witte bloesem van de acacia wordt in parfum gebruikt en geeft smaak aan

Tandpoeder tegen tandplak: de as van zaaddozen

nagerechten en likeuren.

kan ook als ingrediënt voor zelfgemaakt tandpoe

De schors, twijgen en bladeren van de acacia

geïnfecteerd of zwak is of als het niet stevig

der gebruikt worden. Het werkt goed tegen giftige

hebben volgens de Ayurveda een wrange smaak.

stoffen en bevat wrange eigenschappen die de

genoeg is om je gebit te ondersteunen. Voorkomt

Dagelijks te gebruiken tonicum voor het gebit:

Dit maakt het een belangrijk kruid om de dosha's

vorming van tandplak voorkomen. Meng de as van

het verlies van tanden en kiezen.

meng gelijke hoeveelheden gemalen kurkuma met

kapha en pitta in balans te houden.6 Het werkt

verbrande zaadpotten met de as van gebrande

gemalen tulsi of heilige basilicumblaadjes. Masseer

goed tegen giftige stoffen, verlicht huidziekten en

amandelschalen en verpulver dit tot een fijn

hiermee dagelijks je gebit en tandvlees.

wordt wijd en zijd tegen een verscheidenheid aan

poeder. Voeg 1/16 deel steenzout, 1/16 deel zwarte

aandoeningen gebruikt. Een extract (zie instruc

sesamzaadjes en 1,4 deel gemalen guaveblaadjes

ties verder in de tekst) van de acaciaschors

toe.

Granaatappelcombo: meng granaatappelschil met

kop':' gedroogde

kop neempoeder. Voeg 112

theelepel gemalen kurkuma en 112 theelepel steen

Dagelijks te gebruiken tandpoeder: meng

zout toe. Poets elke morgen je tanden met deze

neem,

krachtige combinatie.

guaveblaadjes. Poets hiermee dagelijks je tanden.

De zegeningen van kurkuma Binnen de Ayurveda wordt het populaire kruid

deel

deel gemalen kurkuma en 4 delen gemalen

gemengd met steenzout kan in heel kleine hoe veelheden als mondspoeldrank tegen amandelont

Kauwstaafjes en tandenborstels: de zachte

steking worden gebruikt. Uit recent onderzoek

twijgen van de acaciaboom kunnen als kauwstaafje

Verlichting van kiespijn: meng gelijke hoeveelhe

blijkt dat gels en poeders van de Acacia arabica

gebruikt worden. Ze zijn vooral fijn als je tandvlees

den asafoetida en gemalen kurkuma. Meng er een

uitstekend helpen tegen tandvleesontsteking, het

makkelijk ontstoken raakt of als je zacht tandvlees

paar druppels water door totdat het de dikte van

verminderen van tandplak en bij het verbeteren

hebt dat snel bloedt. Het werkt nog beter als je

kurkuma (Curcuma longa) bij tandheelkundige

een pasta heeft. Rol deze pasta met je wijsvinger

van de kleur van het tandvlees.?

voor gebruik honing en kurkuma op het staafje

toepassingen als mondspoeling en mondspoel

tot een balletje en leg dit als pijnstiller op de zere

drank gebruikt.4 Kurkuma is door zijn ontste

tand of kies.

kingsremmende eigenschappen bij uitstek ge

doet. Uit veel onderzoek blijkt namelijk dat Een alternatief voor kauwgum: als je gewend

honing antibacteriële eigenschappen heeft. Verder

bent om na de maaltijd met kauwgum je mond te

heeft het ontstekingsremmende eigenschappen en

schikt voor een goede mondzorg. Kurkuma wordt

Behandeling van tandvleesontsteking: meng r

verzorgen, dan wil je misschien wel een natuurlij

versterkt het de weerstand. Honing kan ook ge

al eeuwenlang in Ayurvedische medicijnen tegen

theelepel gemalen kurkuma met 14 theelepel

ke kauwgum van de acaciaboom proberen. Het is

bruikt worden bij de behandeling van diverse soorten zweren in de mondholte.9

ontstekingen en pijn gebruikt, alleen, of in combi

steenzout. Voeg% tot 112 theelepel mosterdolie toe,

aangetoond dat deze kauwgum de groei van

natie met andere stoffen.5

totdat het de dikte van een pasta heeft. Smeer deze

mondbacteriën tegengaat en tandvleesontsteking

pasta ter behandeling van geïrriteerd, rood of

voorkomt.8

Mondspoeling als pijnstilling en ter voorkoming

gezwollen tandvlees op je tandvlees.

van gaatjes in het gebit: kook 3 kleine kurkuma wortels of

eetlepel gemalen kurkuma, 2 kruidna

gels (Syzygium aromaticum) en 2 gedroogde guave bladeren of I eetlepel gemalen guavebladeren in 2

320

circa 240 milliliter, r eetlepel (table spoon) 15 milliliter r theelepel (tea spoon) 5 milliliter Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

,;, I kop

(cup)

Mondspoeldrank tegen mondzweren: de zachte blaadjes van de acaciaboom kunnen eenmaal

Tandpoeder bij kiespijn: maak een tandpasta

gekookt in water als mondspoeldrank gebruikt

poeder van de as van verbrande zaaddozen van

worden. Neem ongeveer 20 blaadjes en

koppen

de acacia. Verbrand hiervoor verse of gedroogde

water. Breng het geheel aan de kook en laat het 5

zaaddozen op een barbecue of op je gasfornuis.

minuten sudderen. Gebruik de mondspoeldrank

321

GIDS VOOR MONDHYGIËN

BIJLAGE 3

lauw of op kamertemperatuur. Het kan ook de

terde tarwebloem, 1/.i deel gehakte noten, zoals

en de ruimte tussen je tanden) perfect in balans is.

te voorkomen. Masseer het op je tandvlees als je

avond ervoor klaargemaakt worden. De mond

walno ten of amandelen en biologische ruwe suiker

De blaadjes smaken niet bitter; ze zijn een beetje

last hebt van bloedend tandvlees (gingivitis).

spoeldrank helpt tegen mondzweren, zet het gebit

of kandijsuiker naar smaak te mengen. Eet als je

scherp en smaken best lekker. In India kauwen

vast in het tandvlees (vermindert loszitten) en

trek hebt gewoon een paar theelepels. Dit mengsel

zelfs kinderen op tulsibladeren. Ze zijn verfrissend

verbetert de algemene gezondheid van de mond.

bevredigt niet alleen je zoetbehoefte en heeft een

voor je gehele mondholte en brengen je weer bij je

lekkere nootachtige knapperigheid, maar zorgt

positieven als je te veel gegeten hebt.

Het wondeifruit ama/aki (Phyllanthus emblica, Indiase kruisbes) Amalaki, in het Sanskriet bekend als rasayana, is

Universeel tandpoeder: verzamel gelijke hoeveel

ook voor je botten en gebit. Dit mengsel wordt in

heden acaciaschors, -bloemen, -blaadjes en -zaad

India om botontkalking en schade aan het tand

Tandpasta: neem poeder van gedroogde tulsi

het fruit van een (sub)tropische, middelgrote

dozen en leg ze in de zon te drogen. Maal alles fijn

been te voorkomen al eeuwen aan zwangere en

blaadjes. Meng het met water tot een pasta en je

boom die in droge gebieden groeit. Het versterkt

en gebruik het poeder om je tanden mee te

zogende vrouwen gegeven. De gom werkt als een

hebt een prima tandpasta.

het hart en de hersenen en is een tonicum voor

poetsen. Gebruik eventueel een beetje honing om

verzachtende pijnstiller en helpt samen met de

het tandvlees en het gebit mee te masseren. Dit

tarwe tegen wondjes in de mondholte.

poeder brengt het ecosysteem in je mond in balans

het hele lichaam, vooral als je het langere tijd Verlichting van kiespijn: meng 1/2 theelepel vers

gebruikt. Amalaki wordt binnen de Ayurveda als

sap van tulsibladeren met 2 fijngemalen zwarte

het ultieme verjongingsmiddel gezien: het brengt de drie dosha's in balans.

en beschermt je mond tegen schadelijke micro-or

Aften en andere wonden in de mond: breng om

peperkorrels en wrijf het op je zere tand of kies.

ganismes.

bloedingen te stelpen en pijn te verminderen het

Doe dit verschillende keren per dag om de pijn te

verkoelende, bloedstelpende poeder van acacia

verlichten. Je kunt dit middel ook gebruiken om

gebruikt voor weefselherstel, wanneer het tand

Mondspoeldrank tegen een zere keel en mond

gomballetjes direct aan op aften of andere wonden

gaatjes te voorkomen door het voor het naar bed

vlees of het gebit bijvoorbeeld ondersteund of

zweren: maak een aftreksel (zie voor instructies

in de mond.

gaan op je tandvlees aan te brengen. De pasta kan

versterkt moet worden tegen micro-organismes.

tekstkader 'Zo maak je een mondspoeldrank' op

Binnen de mondzorg wordt amalaki vooral

ook gebruikt worden om een pijnlijk gaatje mee te

pagina 325) van gedroogd schorspoeder of

vullen. Ververs de pasta in het gaatje om de paar

Mondspoeldrank: voeg ook eens r theelepel

stukjes schors. Spoel hiermee voor een gezonde

Een lofzang op heilige basilicum

uur. Tulsi en zwarte peper werken niet alleen

amalakipoeder toe aan een glas lauwwarm water.

mondholte en ter voorkoming van keelpijn. Terug

De tulsiplant is een vermaard kruid dat overal in

pijnstillend, maar zijn ook een effectief antibacte

Deze voedzame mondspoeldrank versterkt de

kerende mondslijmvliesontsteking of mondzweren

India te vinden is. Het woord tulsi betekent 'weer

rieel middel.

lokale weerstand, de stem en het tandvlees.

kunnen met deze mondspoeldrank bestreden

galoos of niet te evenaren', een goede beschrijving

worden.

van de effectiviteit van dit kruid voor de gezond

persen. Wrijf met een stamper een handvol verse

Mondspoeling tegen mondzweren: amalaki werkt

heid van de mond. Uit een drievoudig blind ge

blaadjes fijn in een vijzel. Knijp de pulp samen met

vanwege zijn verkoelende eigenschappen ook heel

Een sterk gebit: de gomhars van de acaciaboom is

randomiseerd onderzoek is gebleken dat een

je vingers en vang het sap op in een schoon kopje.

goed als mondspoeling bij mondzweren. Verder

in winkels en online in de vorm van verharde,

mondspoeling met tulsi net zo effectief is tegen

Je kunt het in een afgesloten pot in de koelkast

gaat het tandbederf tegen, vermindert het tand

gelige, doorzichtige kristallen gomballetjes in

tandplak en tandvleesontsteking als chloorhexidi

bewaren. Het blijft zeker een paar dagen goed. Als

plak en heeft het een antibacterieel effect.

verschillende maten verkrijgbaar. Je kunt de gom

ne.ro

je de tijd hebt, kun je beter sap uit 3 of 4 blaadjes

kristallen in een klein beetje ghee (genoeg om de

Maak er een gewoonte van om op drie tot vijf

Het is heel simpel om sap uit tulsiblaadjes te

per keer persen. Dat werkt het beste.

bodem van een pan te bedekken) opbakken. De

verse tulsiblaadjes per dag of een of twee tulsi

kristallen poffen binnen een paar seconden, net als

blaadjes na elke maaltijd te kauwen. Hiermee

Mondspoeldrank: meng voor een universele

popcorn, en worden knapperig. Kijk uit dat je ze

houd je je mond (en je hele lichaam) gezond. Het

mondspoeldrank gelijke delen vers sap van tulsi

niet te lang in de hete pan laat, want ze verbran

tulsisap, dat zeer krachtig is en een diepgaande

blaadjes met warm water. Het mengsel verwijdert

den snel. Maak een heerlijke snack door I deel

werking heeft, verwijdert effectief restjes tussen je

slijm in de keel, verbetert je stem en helpt gaatjes

gepofte gomkristallen met 4 delen drooggeroos-

tanden en zorgt ervoor dat je mond (je tandvlees

Verlichting van kiespijn: knijp het sap uit de

amalakiblaadjes en gebruik het bij kiespijn.

GIDS VOOR MONDHYGlËN

BIJLAGE 3

Zo maak je een mondspoeldrank

Kruidnagels: met liefde gevulde bloem knoppen

Andere medicinale recepten

Recept tegen bloedend tandvlees: meng gelijke

Universeel antibacterieel recept: meng gelijke

delen van de volgende ingrediënten: gemalen

Kruidnagels, binnen de Ayurvedische traditie

hoeveelheden van de volgende drie kruiden met

kruidnagel, gemalen groene kardemom, kandij

Je kunt eenvoudig met de plantaardige producten

bekend als lavang, zijn de gedroogde bloemknop

voldoende honing, zodat het een pasta wordt:

suiker en aluinpoeder. Dit mengsel is vooral

uit dit hoofdstuk een geheel natuurlijke mond

pen van een altijd groenblijvende boom uit de

neem, kurkuma en guduchi (Tinospora cordifolia).

geschikt voor het verwijderen van overtollig

spoeldrank maken. Ik geef je hierbij twee metho

mirtefamilie (Syzygium aromaticum). Het hele jaar

Deze pasta zit vol antibacteriële, antibiotische en

tandsteen en het bestrijden van micro-orga

des: in de week zetten (eenvoudig en snel, handig

door draagt deze boom kleine bloemknoppen en

schimmelwerende eigenschappen.

nismes. Het voorkomt bloedend tandvlees.

als je niet veel tijd hebt) en inkoken (neemt meer tijd in beslag, maar geeft een krachtiger resultaat).

bloemen. De knoppen zijn zo mooi, dat kruid nagels in het Sanskriet ook wel devakusuma

Recept tegen een pijnlijk en loszittend gebit:

Recept tegen verminderd tandglazuur: meng

worden genoemd, wat 'goddelijke bloemen'

meng gelijke delen gemalen komijn en poeder van

gelijke delen van de volgende poeders: musta

In de week zetten: doe 1 deel kruiden in een bakje

betekent. Kruidnagel brengt vooral de dosha's

de Indiase lange peper of pippali (Piper nigrum) met

(Cyperus rotundus, ook bekend als notengras),

en giet er 4 delen kokend water overheen. Doe de

kapha en pitta in balansY

1.4 deel steenzout. Gebruik dit poeder om je gebit

steenzout, granaatappel, triphala en gember.

deksel op het bakje en laat het geheel een nacht

schoon te maken of wrijf het op je tandvlees. Dit

Poets dagelijks je tanden met dit mengsel. Al deze

afkoelen en weken. Giet er de volgende ochtend

dorst, overmatig slijm in de mondholte en een

recept is met name geschikt als je pijnlijk tandvlees

ingrediënten zijn online of bij gespecialiseerde

een beetje uit en spoel hiermee. Vergeet niet de

slechte adem. Kruidnagel is ook een bekende pijn

of losse tanden of kiezen hebt.

kruidenierswinkels en biologische winkels te

drank dagelijks goed te schudden.

Kruidnagels worden gebruikt tegen chronische

stiller bij gaatjes. ln elk huis zou in de eerstehulp

verkrijgen.

doos een flesje kruidnagelolie moeten staan. Doe

Recept tegen tandvleesontsteking: meng gelijke

wat olie op een wattenstaafje en houd dit tegen de

delen gemalen gember, gemalen zwarte peper en

zere tand of kies of druk er een kruidnagel tegen

gemalen lange peper (Piper nigrum) met 1.4 deel

aan. Andere eigenschappen van de kruidnagel:

•

Inkoken: kook 1 deel kruiden met 8 delen water.

Meer huismiddeltjes tegen kiespijn Bak bij kiespijn het goed verkrijgbare Indiase

ingekookt. Giet het af. Koel voor gebruik af tot de

steenzout. Poets hier, met name als je last hebt

kruid asafoetida in een beetje ghee en vul

gewenste temperatuur. Met inkoken krijg je een

van tandvleesontsteking, dagelijks je tanden mee.

hiermee het gaatje.

krachtiger mondspoeldrank dan met inweken,

Plaats bij een pijnlijke tand of kies een watten

maar inweken is minder bewerkelijk.

De bloemknoppen zorgen via de opiaat

•

receptoren in de mond voor aanmerkelijke

Recept hij een aangetast gehit: meng triphala

staafje met pure eetbare kamferolie op de zere

pijnverlichting.12

poeder met 1/i deel gemalen kurkuma, 1/z deel

plek.

Eugenolextract van de kruidnagel wordt vaak

gemalen gember en 1.4 deel steenzout.

gebruikt bij wortelkanaalbehandelingen, als

Poets hiermee dagelijks je tanden.

•

tijdelijke vulling en als pijnstiller bij pijnlijk

•

Laat het koken totdat het water voor de helft is

Bak 3 kruidnagels. Wrijf de kruidnagels

Nog een paar puntjes •

Gebruik alleen vers, puur water. Maak een

zachtjes met een stamper in een vijzel

mondspoeldrank nooit met vruchtensap of

(ze verkruimelen makkelijk) en meng ze

melk. Gedroogde kruiden hebben een warmtebron

tandvlees. Eugenol werkt in combinatie met

Recept tegen gezwollen tandvlees: meng poeder

met

andere onderdelen van de kruidnagel mild

van de Indiase meekrap of majishta (Rubia cordifolia)

de zere tand of kies.

nodig om hun kwaliteiten naar boven te

verdovend en antibacterieel.13

met rauwe, onbewerkte honing. Masseer dit bij

Plaats een wattenstaafje met een mengsel

brengen. Gebruik dus bij gedroogde kruiden de

Kruidnagelolie is door zijn bacteriedodende

gezwollen of bloedend tandvlees op je gebit en

van kruidnagel- en kaneelolie op de zere

inkookmethode.

eigenschappen geschikt voor het behandelen

tandvlees.

tand of kies.

van kiespijn, pijnlijk tandvlees en mondzweren.

•

theelepel kokosolie. Breng dit aan op

•

Niet-plantaardige producten, zoals steenzout

Maak een pasta van geraspte verse gember,

of eetbare kamfer, hoeven niet verhit te

Gorgelen met verdunde kruidnagelolie helpt

Recept tegen tandsteen en slechte adem: meng

een gelijke hoeveelheid eetbaar kamferpoeder

worden. Je hoeft deze voor een mondspoel

tegen een geïrriteerde of pijnlijke keel.

poeder van de zoethoutwortel (Glycyrrhiza glabra)

en een klein beetje steenzout. Breng dit

drank alleen maar te mengen.

De karakteristieke geur van kruidnagelolie

met honing en gebruik dit om je tanden mee te

mengsel aan op de zere tand of kies.

helpt ook tegen een slechte adem.14

poetsen. Dit is een effectief middel tegen tandsteen.

•

Essentiële oliën mogen niet verhit worden. Meng deze met water op kamertemperatuur.

325

GIDS VOOR MONDHYGIËN

BIJLAGE 3

•

Meng pippalipoeder met honing.

een verkoelende nawerking in de mond. Uit onder

Fenegriek: Trigonella foenum-greacum (in het

Breng deze pasta aan op de zere tand of kies.

zoek is gebleken dat deze aromatische schors een

Sanskriet bekend als methica en in het Hindi

Meng 112 kop sesamolie met 1/s kop zoethout

antioxidant is met antimicrobiële eigenschappen.

als methi) is een eenjarige aromatische plant die

poeder, 1/s kop gemalen kruidnagel en 1/z kop

Kaneel gaat niet alleen gaatjes tegen, maar helpt

geroemd wordt om zijn zaadjes die zowel voor

honing. Spoel hiermee je mond of houd het

ook tegen een slechte adem.

culinaire als medicinale doeleinden gebruikt worden. De hele plant is scherp, heet en drogend.

ten minste drie keer per dag, zo lang het aan genaam blijft, tegen de zere tand of kies.

Koriander: Corriandrum savitum is een aromatische

Een aantal dagen ten minste drie keer per dag

Dit mengsel is zolang er geen stof of water

eenjarige plant uit de schermbloemenfamilie.

spoelen met een aftreksel van de verse blaadjes

bijkomt een aantal dagen ongekoeld houdbaar.

Zowel de blaadjes als de zaadjes hebben een

helpt tegen tandvleesontsteking en stomatitis

verkoelende werking en het kruid brengt de

(mondzweren).

Huis-, tuin- en keukeningrediënten voor zelfgemaakte mondspoeldrank

koriander helpt goed tegen chronische en acute

Groene kardemom: groene kardemom, in

stomatitis (mondzweren).

het Sanskriet bekend als ela, is een aromatische zaaddoos van een overblijvende plant (Elettaria

dige producten uitvoerig behandeld. Deze kunnen

Akkermunt: dit is een speciale muntsoort

cardamomum). Een mondspoeldrank van groene

allemaal in een mondspoeldrank gebruikt worden.

(Mentha arvensis), die anders is dan de gewone

kardemom wordt meestal gebruikt om een slechte

Hieronder staan nog een paar plantaardige pro

variant uit de supermarkt. Akkermuntzaadjes zijn

adem bij een rottend gebit en/of tandvlees tegen

ducten die je kunt gebruiken voor het maken van

online verkrijgbaar. Een mondspoeldrank van

te gaan. Simpelweg op een zaaddoos zuigen helpt

een mondspoeldrank (zie ook de instructies in het

verse blaadjes helpt goed tegen een slechte adem

ook. Een mondspoeldrank werkt echter beter,

tekstkader 'Zo maak je een mondspoeldrank').

en voorkomt gaatjes.

want die komt ook onder het tandvlees.

Aloë vera : er bestaan meer dan honderd verschil

Schijnpeper: de vidanga (Embelia ribes) is een kleine,

Hibiscus: Hibiscus rosa-sinensis, in het Sanskriet

lende soorten aloëplanten en allemaal hebben ze

altijd groenblijvende boom die in gematigde

bekend als japakusum, is een altijd groenblijvende

antibacteriële, schimmelwerende en ontstekings

streken groeit. Het wordt gebruikt bij parasitaire

struik met sierbloemen. Een mondspoeldrank van

remmende eigenschappen. ln de Ayurveda staat de

infecties. Het is online verkrijgbaar als poeder of

deze bloemen, blaadjes, of allebei helpt tegen

Aloë vera bekend als kumari en wordt geroemd om

besjes van de vidanga (de naam in het Sanskriet).

stomatitis (mondzweren) en een slechte adem.

zijn verkoelende, bittere, bloeden huidreinigende

Als mondspoeldrank helpt het tegen gebits

Gemengd met kurkuma is het een effectieve

en antimicrobiële eigenschappen. Het is een

infecties, zwellingen en pijn.

ontstekingsremmende en verzachtende mond

Zoethout: Glycyrrhiza g/abra, in het Sanskriet bekend als yashtimadhu, wordt al jaren succesvol gebruikt om de dosha's vata en pitta te verminde ren. Als ingrediënt van een mondspoeling geneest het stomatitis (mondzweren). Het helpt ook bij een droge mond en een vieze smaak op de tong.

Sanskriet bekend als amra) samen met verse blaad jes van de mangoboom (Mangifera indica) in gelijke hoeveelheden tot een fijne pasta. Meng de pasta met water. Spoel hiermee om je gebit en tandvlees te versterken.

Afrikaantjes: Tagetes erecta, in het Sanskriet bekend als zendu, is een bloem die thuis goed gekweekt kan worden. Afrikaantjes hebben een verkoelende werking. Een aftreksel van de blade

spoeldrank.

rasayana, een middel dat de weerstand verbetert.

ook gekauwd worden.

Mango: Maal de schil van een rijpe mango (in het

drie dosha's in balans. Een mondspoeldrank van

ln de voorgaande delen heb ik een aantal plantaar

bij tandvleesaandoeningen. De blaadjes kunnen

Aloë vera wordt ook gebruikt als slijmoplossend

Venkel: Foeniculum vulgare is een grijsgroen,

middel en werkt tegen gifstoffen.

tweejarig of overblijvend aromatisch kruid, in het

Jasmijn: ]asminum grandiflorum, in het Sanskriet

Sanskriet bekend als shatpushpa. Het fruit wordt

bekend als sumana, is een geurige klimplant met

Kaneel: staat ook bekend als tvak of dalchini en

als mondverfrisser gebruikt. Het heeft een zoete

witte bloemen. De plant brengt de drie dosha's

komt van de gedroogde binnenste schors van de

smaak en een licht verwarmende werking. Een

in balans en is extra goed voor de dosha's pitta en

middelgrote, altijd groenblijvende boom Cinna

mondspoeldrank met venkelzaadjes werkt als een

kapha. De bladolie is een natuurlijke pijnstiller.

momum zeylanicum. De schors is zoet en scherp

ontstekings- en krampwerend middel en helpt

Een aftreksel van jasmijnblaadjes (vers of

van smaak en verwarmend bij gebruik. Het heeft

met name goed tegen een zere keel en heesheid.

gedroogd) geneest puisten in de mond en helpt

ren en bloemblaadjes (vers of gedroogd) verlicht kiespijn en helpt bij ontstekingen en stomatitis (mondzweren). Een pasta van de bladeren kan ook direct op aangetast tandvlees aangebracht worden.

BIJLAGE 3

BlJLAGE 4

Zelfgemaakte mondverfrissers Een slechte adem wordt onder andere veroorzaakt

•

door het eten van bepaalde voedingsmiddelen of

Kauw na iedere maaltijd op 112 theelepel droog

je mond en kauw erop. Ze zijn zoet en zitten

Ayurveda kan te veel van de dosha pitta in de

barstensvol smaak. Je kunt ook op rauwe

maag ook leiden tot een slechte adem. Het zuigen

venkelzaadjes kauwen, maar lichtgeroosterde

op bepaalde kruiden of het drinken van aromati

zaadjes zijn knapperiger.

sche thee die pitta in balans brengt, is volgens de

•

venkelzaadjes, witte sesamzaadjes en gespleten

een frisse adem. Hieronder staan een paar kruiden

korianderzaadjes in een droge koekenpan.

die je kunt gebruiken:

Meng ze door elkaar en voeg naar smaak steen

Aanbevolen voedingsmiddelen per seizoen

het noordelijk halfrond. Pas de data aan als je op het zuidelijk halfrond woont.

De aanbevelingen in deze gids gelden voor

zout en kandijsuiker toe. Kauw na iedere

De Ayurveda verdeelt het jaar in zes seizoenen

Neem een hele groene kardemomzaaddoos in

maaltijd op ongeveer 112 theelepel van dit

(ritu). Dosha's nemen toe in sterkte, bereiken een

je mond en kauw erop. Spuug de lege zaaddoos

mengsel.

piek en nemen weer af in sterkte (macrokosmos).

universeel en komen rechtstreeks uit de klassieke

Drink na de maaltijd een kopje muntthee.

Dit verschilt per seizoen en heeft een directe

teksten. Ik heb zelf de laatste drie decennia deze

Kauw op een hele kruidnagel; het brandt een

Houd de thee een paar seconden in je mond

invloed op de dosha's in het lichaam (microkos

leefregels getest en gevolgd. Mijn studenten en

beetje in het begin, maar daarna wordt het

voordat je doorslikt. Munt werkt geweldig!

mos). Het is daarom belangrijk dat de voedings

cliënten bevestigen het nut van de aanbevelingen

middelen die je tot je neemt in overeenstemming

bij het succesvol voorkomen van ziektes en het

zijn met de seizoenen (zie tabel 35).

optimaliseren van gezondheid en welzijn.1

na een tijdje uit. •

Ayurvedische voedingsadviezen

Rooster apart van elkaar gelijke hoeveelheden

Ayurveda het perfecte natuurlijke middeltje voor

•

BIJLAGE 4

geroosterde venkelzaadjes. Doe ze gewoon in

omdat er iets tussen de tanden zit. Volgens de

zoet. Het verkoelt het speeksel en verfrist de gehele mondholte (en maakt deze vrij van

•

Deze aanbevelingen zijn tijdloos en tevens

ziektekiemen!).

TABEL 35 Het ritme van de dosha's in de seizoenen

LATE WINTER 15

Kap ha

Vata

328

an. ·14 maart

Kapha neemt toe

�

ROEGE

15 maart-14 mei

Kapha is op zijn sterkst

ZOMER

15 me1-14 Juli

LATE ZOMER/

VROEGE

REGENSEIZOEN

HERFST

WINTER

15 1uli-14 sept.

15 sept. ·14 nov

15 nov.-14 Jan.

Kapha neemt af Vata neemt toe

Vata is op zijn sterkst

Vata neemt af

329

BIJLAGE 4

Het vroege en late winterseizoen 15 november tot en met 14januari en 15januari tot en met 14 maart

Groenten: asperges, bieten, kool, wortelen, koriander, aubergine, venkelknol (anijsplant),

knoflook, groene bonen, groene erwten, prei, okra (alleen in de vroege winter), uien (gekookt), pastinaak, pompoen, radijs, koolraap, spaghettipompoen, spinazie,

Natuur: in het algemeen ziet de Ayurveda de winter als het seizoen dat het meest bevorder

zoete aardappels, rapen, waspompoen, winterpompoen.

lijk is voor de gezondheid. De natuurlijke intelligentie van het lichaam biedt het hoofd aan externe kou door automatisch het agni in de buik te verhogen (een fysiologische reactie).

Fruit: amalaki's (een voedzame fruitsoort als supplement, online verkrijgbaar), amandelen,

Dit heeft een verhoogde innerlijke warmte tot gevolg. Hierdoor krijg je tegelijkertijd meer

appels, dadels, vijgen, grapefruit, guaves, citroenen, limoenen, mandarijnen, sinaasappels,

eetlust en honger. Als we in dit seizoen vasten of veel koude en lichte voedingsmiddelen

peren, pruimen, granaatappels.

zoals salades eten, kan de dosha vata door de verhoogde eigenschappen lichtheid en koude (vanuit het principe 'gelijk versterkt gelijk') stijgen. Eet dus als voorzorgsmaatregel in de

Vlees: kip, hert, geit, varken, konijn, zeevruchten, kalkoen.

winter voedzame, vettige voedingsmiddelen. Alcohol: wijn, het liefst gerijpt. Doelstelling: maak goed gebruik van het natuurlijk verhoogde agni in de winter en zorg

dat elke maaltijd ertoe doet. Eet voedzame voedingsmiddelen (zie 'Aanbevolen voedings

Zaden: sesam.

middelen in de winter') die proactief zorgen voor een goede gezondheid en weerstand voor het komende jaar.

Gedroogd fruit en noten: amandelen, cashewnoten, macadamianoten, pecannoten,

pistachenoten, rozijnen, walnoten. Smaken: verhoog de inname van zoet, zuur en zout; verlaag de inname van wrang,

scherp en bitter.

Zuivel: gezoete boter, Ayurvedische karnemelk (takra), gezoete room, melk (gekookt),

yoghurt (eet yoghurt nooit bevroren of met fruit,

maar

altijd met rauwe honing of

Eigenschappen: neem liever zware en vettige voedingsmiddelen, dan lichte en droge.

geplette zwarte peper).

Bijzonderheden: stevige vlees- en groentesoepen met ghee versterken het lichaam.

Water: gekookt water, afgekoeld tot een warme, drinkbare temperatuur.

Het wordt aanbevolen elke middag een glas Ayurvedische karnemelk te drinken (zie recept op pagina 357). Eet indien mogelijk elke dag een eetlepel rauwe honing

Vet: bij voorkeur ghee; alle andere natuurlijke spijsoliën zijn ook goed

(het liefst 's morgens).

(behalve mosterdolie).

Aanbevolen voedingsmiddelen in de winter

Overig: honing, chyawanprash (Ayurvedisch supplement), azijn met mate.

Granen: ongegiste graanproducten (zemelen, graan, chapati's, koekjes, griesmeelpap,

flensjes, dumplings, pudding, tortilla's), witte of bruine rijst, rijstepap. Met mate: quinoa, gierst, haver. Peulvruchten: urdboontjes, zwarte bonen, kidneybonen, mungboontjes.

330

Afgeraden in de winter •

vasten en maaltijden overslaan;

•

salades en rauw voedsel;

•

gekoeld voedsel zoals ijs, gekoeld water, bevroren voedsel.

331

BIJLAGE 4

Het lenteseizoen 15 maart tot en met 14 mei

Natuur: de dosha kapha, die gedurende de winter langzaam toeneemt, is op zijn sterkst in

Alcohol: onthoud je van alcohol of verdun het met water.

de lente en verzwakt het agni. Een overmaat aan kapha, veroorzaakt door de smeltkracht van de toegenomen warmte in de lente, kan tot allergieën leiden.

Zaden: niet aanbevolen.

Doelstelling: het volgen van een dieet dat kapha in balans brengt.

Gedroogd fruit en noten: niet aanbevolen.

Smaken: neem bij voorkeur bittere, wrange en scherpe smaken; vermijd zoete, zure

Zuivel: aangelengde en gekookte warme koemelk, geitenmelk, Ayurvedische karnemelk.

en zoute smaken. Water: heet, gekookt water. Eigenschappen: neem liever licht verteerbare, droge en warme voedingsmiddelen dan zware, vettige en vloeibare voedingsmiddelen.

Vet: gebruik bij de bereiding van de dagelijkse maaltijd zo min mogelijk vet, het liefst ghee. je kunt ook olijfolie of mosterdolie gebruiken.

Bijzonderheden: eet weinig vlees of vermijd het helemaal. Gebruik extra verwarmende kruiden en eet kleinere porties. Neem vooral mungboontjes, groene bladgroenten, honing en heet water en doe aan lichaamsbeweging.

Aanbevolen voedingsmiddelen in de lente Peulvruchten: mungboontjes zijn het best.

Groenten: artisjokken, rucola, paprika, bittere bladgroenten zoals boerenkool, bittere

Overig: honing, dit brengt kapha omlaag.

Afgeraden in de lente •

snacken en te veel eten;

•

maaltijden laat op de avond;

•

de meeste fruitsoorten, fruitsappen, smoothies, te veel water drinken;

•

boter en kaas, koude melk, ijs en koude desserts, gekoeld water, yoghurt.

groenten zoals bittermeloen, broccoli, spruiten, kool, bloemkool, wortelen, selderij, kerrieblaadjes, witte rammenas en de blaadjes daarvan, paardenbloemblaadjes (molsla), aubergine, groene bonen, prei, neemblaadjes, rauwe uien, peterselie, pepers, raapstelen, rapen, alle soorten kalebassen (met name puntige kalebas).

Fruit: eet zo min mogelijk of helemaal geen fruit. In de lente is er sowieso haast geen vers gerijpt fruit te krijgen. Kersen, papaja, rabarber en pruimen mogen met mate gegeten worden. Eet fruit alleen overdag, nooit 's avonds.

Vlees: kook, bak of gril vlees. Frituur het niet. Konijnenvlees is het beste, gevolgd door geit, kip en kalkoen. Voeg digestieve kruiden toe en kook het goed door.

332

333

BIJLAGE 4

Vroege zomer 15 mei tot en met 14 juli

Fruit: abrikozen, bramen, cactusvijgen, wratmeloenen, kokosnoten (en kokoswater), dadels, galiameloenen, mango's, meloenen, nectarines, sinaasappels, perziken, pruimen,

Natuur: de toenemende warmte neutraliseert de koude eigenschap van kapha uit het

granaatappels, rozijnen, frambozen. Let op: eet geen zuur of onrijp fruit.

vorige seizoen. Deze neemt nu ook af. De toenemende droogte (door de hitte) zorgt ervoor dat de dosha vata toeneemt. Door de warmte begint pitta in de late zomer te accumuleren.

Vlees: Schaal- en schelpdieren (bij voorkeur), kip, geit (soep of mild gekruide curry's).

Deze is op zijn sterkst in de herfst. Besteed dus in de loop van de zomer aandacht aan zowel vata als een beetje aan pitta. De intelligentie van ons lichaam zorgt ervoor dat vanwege de

Alcohol: Zo min mogelijk of verdund met water.

hoge buitentemperatuur ons innerlijk agni automatisch minder intens wordt. Daarom is het beter dat je nu lichtere voedingsmiddelen eet die gemakkelijk verteerd worden.

Zaden: zonnebloempitten.

Doelstelling: het balanceren van de dosha's vata en pitta met de zoete smaak.

Gedroogd fruit: rozijnen.

Deze smaak brengt beide dosha's tot rust. Zuivel: alle soorten zuivel, zoals ghee, gezoete boter, melk, yoghurt met rietsuiker Smaken: probeer bij elke maaltijd te zorgen voor een natuurlijk voorkomende zoete

(niet 's avonds). Water dat in een aarden kruik is gekoeld.

smaak. Neem zo min mogelijk warme smaken (scherp, zuur, zout) en droge smaken (wrang en bitter).

Vet: ghee (bij voorkeur), kokosolie, zonnebloemolie.

Eigenschappen: verkies vochtige boven droge voedingsmiddelen, minder vette boven

Overig: rozenblaadjesjam (een Ayurvedisch supplement met de naam gulkand,

vettige, licht verteerbare boven moeilijk te verteren, verkoelende boven verwarmende

online verkrijgbaar), desserts gemaakt van melk en rietsuiker.

voedingsmiddelen en soepige of vloeibare voedselstructuren boven compacte en vaste. Kruiden: het liefst kardemom, koriander, komijn, venkel, steenzout, mint, kurkuma. Bijzonderheden: neem het liefst yoghurtsmoothies (lassi) met rietsuiker, versgeperste zoete fruitsappen, limonade en kokoswater. Eet vochtige, verkoelende groenten zoals komkommer,

Bijzonderheden: laat voedingsmiddelen wat afkoelen voordat je ze eet. Gefermenteerde

pompoensoorten en gekaramelliseerde uien met geroerbakte groenten en vlees.

en uitgelopen voedingsmiddelen verhogen de lichaamswarmte; vermijd deze. Neem zo

Aanbevolen voedingsmiddelen in de vroege zomer Granen: rijst (bij voorkeur), zoete maïs, haver, graan.

Peulvruchten: mungboontjes.

min mogelijk salades of voeg anders een flinke hoeveelheid ghee of olie toe.

Afgeraden in de vroege zomer •

knoflook en sterk gekruid voedsel;

•

zoute chips, Indiase kruidenmix (garam masala), rauwe uien, pinda's, salsa, sesamzaadjes, wasabi en andere scherpe, verwarmende voedingsmiddelen;

Groenten: avocado, bieten, wortelen, koriander, komkommersap en -soep, groene bonen,

•

rode uien, tomaat;

okra, witte uien gekaramelliseerd in ghee, fleskalebas, alle pompoensoorten, slangkalebas, zomerpompoen, waspompoen, yam.

334

chilipepers, aubergine, mosterdblaadjes, papaja, pepers, tafelzuur, ananas,

•

bij het koken: mosterdzaadolie, pindaolie en sesamolie.

335

Bl]LAGE 4

BIJLAGE 4

Late zomer

(door voldoende ghee en kurkuma te gebruiken). Gebruik bij de bereiding minder (maar genoeg) vet. Te veel vettigheid vormt een risico.

15juli tot en met

september Bijzonderheden: essentiële ingrediënten zijn een gematigde hoeveelheid ghee bij de

Natuur: de dosha vata is op zijn sterkst, pitta begint te accumuleren en het agni wordt

bereiding en kruiden zoals zwarte peper, asafoetida, koriander, komijnpoeder, gember

nog zwakker. Dit seizoen is het minst bevorderlijk voor de gezondheid. Eet heel lichte,

en kurkuma. Geniet van seizoensfruit, maar vermijd zo veel mogelijk rauwe voedings

makkelijk te verteren voedingsmiddelen. Afhankelijk van waar je woont dien je een van

middelen en noten. Vermijd in de gebieden waar het in de late zomer regenseizoen is

de volgende twee richtlijnen te volgen:

ook bladgroenten.

•

ln gebieden zoals Californië, waar ik woon, en in veel andere gebieden in

Aanbevolen voedingsmiddelen in het regenseizoen

de Verenigde Staten, worden de warmte en de droogte in de late zomer nog

Granen: gepofte rijst, voeg aan de gekookte rijst een klein beetje gemalen gember toe om

intenser. Hiervoor gelden de eerste voedingsrichtlijnen.

de spijsvertering te bevorderen; eet graan alleen als het in een klein beetje vet geroosterd

Maar in veel andere gebieden, zoals het zuidwesten van de Verenigde Staten

is; gerst is tijdens het regenseizoen ook heel geschikt.

en het noordwesten van Mexico (en landen zoals India), is dit het regenseizoen. Het weer is in juli en augustus veel natter, in tegenstelling tot de nogal droge

Peulvruchten: mungboontjes zijn het best.

maanden mei en juni. In Noord-Amerika staat dit ook wel bekend als het regen seizoen van Arizona. Het regent tot bijna midden september, wanneer de herfst

Zuivel: karnemelk met gemalen gember, ghee, melk gekookt met gemalen kurkuma

begint die droger en koeler is (en aan de oostkust behoorlijk koud).2

en gember.

Voedingsrichtlijnen voor een droge en warme late zomer

Groenten: eet vaker soep; vermijd alle rauwe groenten. Eet bij voorkeur guarbonen,

Ga gewoon door met de richtlijnen die eerder voor de vroege zomer zijn gegeven.

wortelen, kalebas- en pompoensoorten (zoals slangkalebas, puntige kalebas, Indiase

Voedingsrichtlijnen voor een natte en vochtige late zomer

babypompoen en bittermeloen), yam.

Doelstelling: ga door met het eten van voedingsmiddelen die de dosha vata in balans

Fruit: citroensap in gekookt water met steenzout en gemalen komijn helpt goed bij

brengen. De regenval (regenseizoen) die na een warme zomer komt, verhoogt alle dosha's,

de spijsvertering. Bramen, kersen, Indiase pruim

maar met name de dosha vata. Omdat je weerstand in dit seizoen het slechtst is en

pruimen, ananas.

(jamun), lychees, moerbeien, perziken,

je gezondheid in gevaar kan komen, kun je het beste afgemeten hoeveelheden eten en de hiernavolgende voedingsrichtlijnen volgen die je agni niet aantasten.

Vlees: eet liever licht verteerbare vleessoorten zoals kip, geit, konijn en kalkoen dan moeilijk te verteren soorten zoals rund- en varkensvlees. In plaats van bakken of braden

Smaken: in tegenstelling tot in de vroege zomer, waarin je werd aangeraden zo veel moge

is het beter een lichte soep van het vlees te maken.

lijk zoet te eten, wordt het nu tijd om de zoute en zure smaken weer terug te laten komen (terwijl je doorgaat met de zoete smaak). De zoute en zure smaken brengen de toegenomen

Alcohol: wijn is prima, bij voorkeur gerijpte wijn.

dosha vata weer in balans. Vermijd verder nog steeds bittere, scherpe en wrange smaken. Zaden: zonnebloem. Eigenschappen: in het regenseizoen kun je het beste gerechten maken die licht verteerbaar zijn, de spijsvertering bevorderen (door kruiden te gebruiken) en de weerstand stimuleren

Gedroogd fruit: vooral rozijnen.

337

BIJLAGE 4

Water: gekookt; drink het lauw.

Het herfstseizoen

Vet: ghee; gebruik om de spijsvertering te optimaliseren zo min mogelijk.

Overig: neem tijdens het regenseizoen elke morgen twee eetlepels rauwe honing op een nuchtere maag.

Kruiden: gebruik vooral zwarte peper, koriander, komijn, gemalen gember en kurkuma.

Afgeraden tijdens het regenseizoen •

wrange, bittere en scherpe voedingsmiddelen;

•

moeilijk te verteren en gefrituurde voedingsmiddelen, room;

•

koude melk, panir (Indiase kaassoort) en andere kaassoorten, yoghurt;

•

bladgroenten;

•

vis en schaal- en schelpdieren.

15 september tot en met 14 no1.1ember

Natuur: de dosha pitta, die tijdens de vroege en late zomer/het regenseizoen accumuleerde, is in de herfst op zijn sterkst (zelfs als het weer beduidend koeler is). Pitta-kwalen, zoals huiduitslag, koorts, diarree, acne, mondslijmvliesontsteking, blaren en hitte-uitslag, komen steeds meer voor. Een dosha die in een voorafgaand seizoen toeneemt, zal in het volgende seizoen op zijn sterkst zijn.

Doelstelling: de Ayurveda raadt voedingsmiddelen aan die pitta in balans brengen.

Smaken: eet liever zoete en enigszins bittere en wrange voedingsmiddelen dan scherpe, zure en zoute.

Eigenschappen: eet liever verkoelende dan verwarmende voedingsmiddelen en liever licht verteerbare dan moeilijk verteerbare. Eet het liefst zoete, lichte, koude en enigszins bittere voedingsmiddelen.

Bijzonderheden: granaatappel is de vrucht van dit seizoen. Eet ze dagelijks samen met ander zoet (niet zuur), goed gerijpt fruit.

Aanbevolen voedingsmiddelen in de herfst Granen: gerst, rijst, graan.

Peulvruchten: mungboontjes.

Groenten: bonen, bittere bladgroenten zoals boerenkool, bittere groenten zoals bitter meloen, spruiten, kool, wortelen, bloemkool, paardenbloemblaadjes (molsla), koolraap, prei, sla, okra, gekookte uien, pastinaak, aardappels, alle pompoenen kalebassoorten, spinazie, zoete aardappels, alle yamsoorten.

Fruit: appels, bessen, dadels, druiven, nectarines, zoete sinaasappels, perziken, peren, kakivruchten, pruimen, granaatappels, waterkastanjes.

Vlees: konijn of hert, liever gekookt of gebraden dan gefrituurd of in olie bereid.

338 339

BIJLAGE 4

Alcohol: Drink zo min mogelijk of onthoud je van alcohol of verdun het met water; alcohol wekt pitta op, dus wees voorzichtig.

Zaden: zonnebloempitten. Gedroogd fruit: rozijnen. Zuivel: karnemelk met rietsuiker, gezoete boter, ghee, koemelk, geitenmelk.

Opmerkingen bij een aantal voedingsmiddelen Honing: neem het liefst rauwe, onbewerkte streekhoning. Honing wordt in de Ayurveda nooit verhit of gekookt of toegevoegd aan warme vloeistoffen of voedingsmiddelen. Het kan zo gegeten worden of over levensmiddelen op kamertemperatuur, vers of gedroogd fruit gesprenkeld worden. Bonen en linzen: 'dal' is de traditionele benaming voor peulen, bonen, linzen en gedroogde erwten. Het is ook de naam van een soepachtig peulvruchtengerecht.

Water: drink water dat is afgekoeld in een aarden kruik of water dat in het herfstmaanlicht

heeft gestaan. Vet: ghee, kokosolie of zonnebloemolie.

Overig: koemelk, supplement van Indiase kruisbes (amalaki, het fruit, sap of poeder).

Afgeraden in de herfst •

gefermenteerde, kruidige en scherpe voedingsmiddelen;

•

yoghurt is verboden;

•

alle vis en schaal- en schelpdieren.

Mungboontjes (mung dal, green gram) zijn het makkelijkst te verteren en zijn geschikt voor alle dosha's. Urdboontjes (urad dal, black gram) zijn het moeilijkst te verteren en bevatten veel olie (en zijn dus ideaal voor de dosha vata). Je kunt dal, buiten het bereik van direct zonlicht, wel een jaar bewaren. Dal moet altijd eerst geweekt worden.

Kalebassoorten: ook wel pompoen genoemd. lk raad je aan om naar de lokale Aziatische of Indiase supermarkt te gaan om daar de meer exotische kalebassoorten te ontdekken. De naamgeving van pompoenen en kalebassoorten is soms verwarrend. Voor een beter onderscheid geef ik je hier een aantal Indiase namen erbij: bittermeloen of sopropo

(karela), puntige kalebas (parval), waspompoen (petha), fleskalebas (doodhi), kleine kom kommer (kundru), slangkalebas (chichinda), sponskomkommer

(tomi), en chayote (tinda).

Bereid deze groenten zoals de winterpompoen en courgette.

Voedingsadviezen om de dosha's in balans te brengen Zoals eerder besproken in hoofdstuk 6, wordt een

bij jezelf de symptomen van een geagiteerde dosha

dieet om een dosha in balans te brengen slechts

vata bemerkt (zie 'Symptomen van een geagiteerde

een korte tijd gebruikt, tot de verschijnselen

dosha vata' op pagina 59, volg dan een korte tijd

afnemen. Beperk je daarom zo veel mogelijk tot

(een paar weken of maanden) de voedingsrichtlijnen

de voedingsmiddelen in de volgende overzichten.

voor de dosha vata en merk het verschil. Het kan

Focus je op de dosha die in balans moet komen

voorkomen dat je de symptomen van meer dan

en onthoud je zo veel mogelijk van de voedings

één geagiteerde dosha tegelijkertijd ervaart.

middelen die niet genoemd worden. De volgende

Breng dan eerst de dosha die het meest geagiteerd

richtlijnen zijn geschreven om een dosha via

is met je voeding tot rust.

voeding in balans te brengen. Als je bijvoorbeeld 340

341

BIJLAGE 4

Voor de vata-balans

Voor de kapha-balans

Asafoetida

Koriander

Regelmaat, voorspelbaarheid en een gemakkelijke

De algemene regel om kapha tot rust te brengen is

Ferula foetida (L), heeng of hing (1)

Coriandrum sativum (L), dhaniya (1)

vertering helpen tegen een te veel aanwezige dosha

om met mate te eten en nooit 's avonds laat te eten

Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant,

Eigenschappen: bitter, wrang, verwarmend,

vata. Volg deze voedingsrichtlijnen om de dosha

of na het eten nog actief te zijn. Volg deze richtlijnen:

subtiel, licht, olieachtig. Kalmeert kapha en vata.

olieachtig, licht, kalmeert alle dosha's, smaak

ln ghee bereid goed voor pitta. Voorkomt gas

maker, digestief, vochtafdrijvend, stopt brandend

Kies liever scherpe, bittere en wrange voedings

vorming, digestief, voorkomt kolieken, middel

gevoel bij urineren, helpt bij de voedselopname.

middelen dan zoete, zure en zoute.

tegen wormen, werkt stimulerend.

vata weer in balans te brengen. Je hoeft je niet te beperken tot deze lijst (het zou wel kunnen),

•

maar je kunt voedingsmiddelen van deze lijst aan je dagelijkse eetpatroon toevoegen. Houd deze lijst

•

Zwarte peper

Cinnamomum zeylancium (L), dalchini (1)

eigenschap).

Piper nigrum (L), kali mirch (1)

Eigenschappen: zoet, bitter, scherp en verwar

Voor de vertering is het beter voedings

Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant,

mend. Brengt vooral kapha en vata tot rust;

middelen te bereiden en niet rauw te eten.

droog, licht, kalmeert kapha en vata, agiteert pitta.

helpt bij de regulering van de vochthuishouding.

Eet liever licht verteerbare dan moeilijk

Smaakmaker, digestief, werkt tegen gifstoffen,

(zowel met betrekking tot de temperatuur als

verteerbare voedingsmiddelen (houd het

jeuk en parasieten en is goed voor de gezondheid

Kruidnagel

eigenschap).

avondeten heel licht).

van de luchtwegen.

Caryophyllus aromaticus (L), lavang (1)

Kies liever zoete, zure en zoute dan bittere,

•

scherpe en wrange smaken. •

•

Eet liever hete voedingsmiddelen dan koude

Bereid je eten altijd met ghee of plantaardige oliën.

•

Gebruik kruiden die het agni versterken.

•

Eet nooit rauw voedsel (fruit uitgezonderd).

•

Eet op vaste tijden en eet langzaam.

•

Eet liever minder vette dan zware, vettige, gebakken voedingsmiddelen.

Zorg dat je Ayurvedische kruiden in de keuken hebt

Voor de pitta-balans

Sinds mensenheugenis hebben Ayurvedische

Verkoelende, prettige en goed verteerbare voedings-

keukenkruiden een dubbele functie. Ze beschermen

middelen brengen de dosha pitta weer tot rust. Volg de volgende richtlijnen:

•

Kaneelschors

(zowel met betrekking tot de temperatuur als

bij de hand als je boodschappen gaat doen.

•

Eet liever hete voedingsmiddelen dan koude

Eigenschappen: scherp en bitter, verkoelend maar

Zwarte kardemom

pikant, licht, olieachtig; kalmeert kapha en pitta;

Amomum subulatum (L), badi elaichi (1)

smaakmaker, digestief, werkt tegen gifstoffen en

Eigenschappen: scherp, verwarmend. Brengt

parasieten.

vooral vata en kapha in balans. Bij overmatig gebruik of in de herfst kan zwarte kardemom

Komijnzaad

pitta agiteren.

Cuminum cyminum (L), zeera (1)

Eigenschappen: scherp, verwarmend, pikant,

en optimaliseren het agni en geven tegelijkertijd

Groene kardemom

droog, licht; ondersteunt de vertering, kalmeert

een heerlijke smaak aan het eten. Ayurvedische

Elettaria cardamomium (L), elaichi (1)

vata en kapha, laat pitta slechts een beetje stijgen.

kruiden zijn online en in diverse gespecialiseerde

Eigenschappen: scherp, maar verkoelend.

Smaakmaker, werkt tegen spasmen, verlicht

Kies liever zoete, bittere en wrange voedings

supermarkten goed verkrijgbaar. Bewaar ze op een

Brengt vata en kapha in balans. Agiteert pitta

diarree.

middelen dan zure, zoute en scherpe.

droge plek en uit de buurt van direct zonlicht.

niet. Smaakmaker, helpt tegen misselijkheid,

Neem liever koelere voedingsmiddelen dan

Om de kracht van kruiden maximaal te benutten,

winderigheid en aambeien.

extreem hete (zowel met betrekking tot de

kun je deze het beste binnen zes tot acht maanden

Venkelzaad Foeniculum vulgare (L), saunf (l)

temperatuur als eigenschap).

na aankoop gebruiken. Zorg ervoor dat je voor

Ajowan

Kies voor matig vettige voedingsmiddelen

dagelijks gebruik in ieder geval steenzout, komijn

Carum roxburghianum (L), ajwain (1)

verwarmend; licht, olieachtig, pikant; kalmeert

Eigenschappen: bitter, zoet, scherp,

(niet gefrituurd); gebruik voor de bereiding

zaad, gemalen kurkuma, gemalen koriander en

Eigenschappen: scherp, pikant, verwarmend, licht,

kapha en vata, laat pitta niet stijgen, verbetert

het liefst ghee.

asafoetida (hing) in huis hebt. ln de beschrijvingen

olieachtig. Brengt kapha en vata tot rust, digestief,

het agni; ontstekingsremmend, vochtafdrijvend,

•

Gebruik kruiden met mate.

hieronder geef ik zowel de Latijnse naam (L) als

middel tegen wormen, werkt tegen spasmen,

werkt tegen parasieten en spasmen, stimulerend,

•

Bereid altijd je voedingsmiddelen; vermijd

de algemeen gebruikte Indiase naam (1).

winderigheid en gifstoffen.

digestief.

rauwe voedingsmiddelen.

343

BJ)LAGE 4

Bl)LAGE 4

TABEL

Overzicht van voedingsmiddelen die de dosha's in balans brengen

VATA Granen

PITTA

Amaranth, gekookte

Gerst, boekweit, maïs,

Gerst, gierst, rijst

havermout, rijst, tarwe,

havermout, rijst, griesmeel,

maïs

spelt, tapioca, tarwe

PITTA

VATA

KAP HA

(! ndiase kruisbes),

KAP HA

Bramen, bosbessen,

Amandelen, abrikozen,

Amaiaki

(vooral in de zomer of in

bananen, bessen,

appels, bananen, bessen,

cranberries, vijgen,

bepaalde Ayurvedische

kokosnoten, dadels,

kokosnoten, dadels, druiven,

citroenen en limoenen

recepten}. rogge

vijgen, grapefruit,

jackfruit, mango's (zoet, met

(met mate), peren,

druiven, guaves, jackfruit,

mate), meloenen, nectarines

granaatappel, pruimen,

Fruit

Peul

U rdboontjes

Mungboontjes (bij voorkeur},

citroenen, limoenen,

(zoet), sinaasappels (zoet),

rozijnen (met mate),

(bij voorkeur},

Mungboontjes met

vruchten

rode linzen, pintobonen

schil

(bij voorkeur),

mango's, nectarines,

perziken (zoet), pruimen (zoet),

aardbeien

mungboontjes,

horse gram

rode linzen

(of zwarte ogenbonen)

sinaasappels, papaja's,

granaatappels, rozijnen,

perziken, peren,

waterkastanje

kakivruchten, ananas, Groenten

Asperges, avocado,

Asperges, broccoli, kool,

bieten, wortelen, witte

selderij, chayote, komkommer,

bittermeloen, broccoli,

rammenas (wortel en

witte rammenas (wortel en

wortelen, selderij,

blaadjes), zaaddozen

blaadjes), zaadpotten van

chayote, witlof, witte

van de moringaboom

de moringaboom (sahjan),

rammenas (wortel en

(sahjan), aubergine,

kalebas- en pompoensoorten

blaadjes), zaaddozen

knoflook, gember,

(bittermeloen, Indiase baby

van de moringaboom

Asperges, paprika,

kalebas- en pompoen

pompoen, waspompoen,

(sahjan).

soorten (waspompoen,

kleine komkommer, puntige

andijvie, venkel,

kleine komkommer,

kalebas, slangkalebas,

fenegriek, knoflook,

puntige kalebas,

sponskomkommer, fleskalebas,

kalebas (puntige en

slangkalebas), prei,

groene bonen, bladgroenten

slangkalebas}, groene

okra, uien, pastinaak,

(behalve het groen van de

bonen, bladgroenten

radijs, koolraap, zoete

mosterd- en fenegriekplant),

(inclusief mosterd en

aardappel, rapen, yam,

lotuswortel, uien (gekookt},

spinazie), sla, uien

courgette

pastinaak, erwten (zoete).

(rauw), radijs

aardappels (wit en rood), wortelgroenten, zoete aardappels, tarowortel, waterkastanje, waterkers, tarwegras, courgette

aubergine,

pruimen, granaatappels Vlees

Rund (met mate,

Bij voorkeur: geit, buffel en

In hele kleine

en vis

gekruid), bizon, buffel,

konijn. Eet ook zoetwaterkarper

hoeveelheden:

eieren (kip en eend), vis,

of graskarper uit de zee

kip, geit, konijn

schaal- en schelpdieren,

(in de zomer); kip (in de winter);

(gebraden,

bij voorkeur geitenvlees

kalkoen, eiwitten

niet gefrituurd)

Alle kruiden met

Gebruik alleen kardemom (groen),

Alle kruiden,

uitzondering van rode

koriander, komijn, kerrieblaadjes,

inclusief rode

chilipoeder en -vlokken

venkelzaadjes, neem (zoet),

chilipoeder -vlokken

peterselie, steenzout, saffraan

(met mate)

Kruiden

(alleen in melk gekookt), kurkuma

Zuivel

Alle zuivelproducten

Alle zuivelproducten behalve

Ayurved i sche

(nooit koud}

yoghurt en kaas; drink nooit

karnemelk, het liefst

behalve kaas; yoghurt

koude melk (verse cottage

met kruiden;

(niet-bevroren) alleen

cheese en mozzarella mogen

gekookte kruidige

overdag en besprenkeld

wel, mits met mate)

geiten- of koemelk;

met zwarte peper en

vermijd kaas en yoghurt

steenzout naar smaak,

helemaal

of met honing, of soep van groene mungboontjes

344

345

BIJLAGE 4

TABEL

Waarom steenzout?

Overzicht van voedingsmiddelen die de dosha's in balans brengen (vervolg}

V ATA

PITTA

KAP HA

De laatste tijd is steenzout, ook bekend als roze Himalayazout, in het Westen steeds populairder geworden. Zowel in Ayurvedische teksten als in andere tradities wordt veel

Noten

Alle noten en zaden

en zaden

Charolinoten, kokosnoten,

Pomp oenp i tten,

waarde gehecht aan steenzout. Het wordt aanbevolen het zout het gehele jaar, onafhanke

pompoenpitten,

zonnebloempitten

lijk van de dosha's, te gebruiken.3 Wat maakt steenzout zo bijzonder?

zonnebloempitten Vetten

Het verhaal van steenzout begint meer dan 200 miljoen jaar geleden, toen de Himalaya,

Ghee, avocado-olie,

Ghee, boter {van zoete geiten- of

Ghee, olijfolie,

lijnzaadolie, kokosolie,

koemelk), kokosolie, saffloerolie,

mosterdolie, sesamolie

pindaolie, sesamolie,

zonnebloemolie

het hoogste (en jongste) gebergte van onze aarde, nog onder water stond. Onder water werden tijdens vulkanische explosies gekristalliseerde zeezoutbedden met vruchtbare lava bedekt. ln de ijstijd die hierop volgde, werd het zout eeuwenlang door ijs omhuld. Tijdens deze periode drong de eigenschap koude diep in de zoutkristallen.

z on ne bloem olie

Het ijs beschermde het zout, verzadigd met mineralen, en sloot het in al zijn zuivere

Zoet-

Alle producten op basis

Het liefst op suikerriet

Het liefst palmsuiker

voortreffelijkheid op. Steenzout bevat 84 van de 92 sporenelementen die het lichaam

stoffen

van suikerriet (ruwe

gebaseerde zoetstoffen

(met mate), honing is

nodig heeft, waaronder calcium, ijzer, zink, kalium, magnesium en koper. Een bijkomend

suiker, kristalsuiker,

(bij voorkeur kandijsuiker)

prima

voordeel is dat steenzout minder geraffineerd is, waardoor je per keer minder natrium binnenkrijgt dan bij tafelzout of zeezout.

palmsuiker) en honing

Momenteel wordt het beste steenzout in de vorm van halliet (kleurloze, kubische, Dranken

Zoethoutthee,

Zoethoutthee, warme melk

Zoethoutthee,

gemineraliseerde kristallen) gewonnen uit de bergen van de Himalaya die zich uitstrekken

warme melk,

met rietsuiker, water op kamer-

gemberthee,

tussen China, Nepal, Myanmar, Pakistan, Bhutan, Afghanistan en, natuurlijk, India. Het is

warm water,

temperatuur (koud tijdens de

heiligebasilicumthee,

niet overdreven om te zeggen dat onder de zouten, steenzout het puurste en koelste zout

gekruide Ayurvedische

zomer en herfst), Ayurvedische

pepermuntthee,

is van deze tijd. Daarom wordt aan steenzout, in tegenstelling tot andere en ook

karnemelk

karnemelk met rietsuiker

gekookte gekruide

gewaardeerde zouten zoals zeezout en zwavelzout, in de Ayurvedische teksten speciale

geitenmelk,

aandacht besteed.

warm/heet water,

Alcohol

Steenzout is uniek omdat het alle drie dosha's tot rust brengt. Het is zout, heet en

gekruide Ayurvedische

olieachtig en brengt perfect de dosha vata tot rust. De uitmuntende zoete en koele eigen

karnemelk

schappen (verkregen door geologische krachten) brengen de dosha pitta tot rust. De licht

Liever wijn dan sterke

Verdun het met water, drink zo

Drink zo min mogelijk

drank; bij voorkeur

min mogelijk, of onthoud je

of onthoud je volledig

gerijpte wijn

voll edig van alcohol (totdat de

van alcohol (totdat de

dosha weer in balans is)

heid tegenover zwaarte en de gave het digestieve vuur op te wekken en subtiele kanalen binnen te dringen, helpen de dosha kapha tot rust te brengen. Opmerking: zeezout is beter dan het meest gangbare, bewerkte tafelzout en bevat ook veel mineralen. Het brengt echter niet, zoals steenzout, de drie dosha's in balans (het verhoogt kapha en pitta in hoge mate) en is misschien ook niet zo zuiver als steenzout, omdat onze oceanen in deze tijd helaas steeds meer vervuild raken.

347

Bl)LAGE 4

BIJLAGE 4

Fenegriekzaadjes

Nootmuskaat

vata in balans (als het bereid wordt in ghee, olie

nootachtige, gedroogde en gespleten erwten zijn

Trigonella foenum-graecum (L), methi (1)

Myristica fragrans (L), jaiphal (1)

of melk). Smaakmaker, werkt tegen gifstoffen,

een geliefd dagelijks hoofdingrediënt en worden

Eigenschappen: bitter, verwarmend; laat

Eigenschappen: scherp, bitter, wrang, heet, licht,

kanker, parasieten, zwaarlijvigheid en acne en is

overal in India tot dal (een soort soep) verwerkt.

pitta stijgen, brengt vata en kapha in balans.

pikant, olieachtig. Nootmuskaat kalmeert vooral

ontsmettend. Reinigt het bloed, verbetert de huid,

vata en kapha en werkt als een digestief.

verwijdert puistjes en doet de huid glanzen.

Knoflook

Culinaire soorten: heel, gespleten.

Allium sativum (L), lehsun (l)

Steenzout (roze Hima/ayazout)

Eigenschappen: bevat behalve zuur alle smaken;

Natriumchloride (L), sendha namak (1)

verwarmend, olieachtig, pikant, zwaar, slijmerig;

Eigenschappen: zoetig zout (niet alleen zout),

in de Ayurveda

kalmeert kapha en vata; agiteert pitta. Laxerend,

pikant, slechts semi-heet, doordringend, subtiel,

Sinds mensenheugenis worden in de Ayurveda bij

afrodisiacum, verjongend, werkt tegen gifstoffen,

vloeibaar maar licht (niet zwaar zoals andere

de bereiding van gerechten peulvruchten gebruikt.

rust. Verhoogt vata aanmerkelijk. Dit kan voorko

Ayurvedische eigenschappen: licht, droog, verkoe

Aanbevolen peulvruchten

lend; zoete en wrange smaak.

Effect op dosha's: brengt vooral pitta en kapha tot

cholesterolverlagend, werkt tegen zwaarlijvigheid

zouten). Terwijl de meeste zouten hoogstens de

Dit is een groentesoort waaronder bonen, erwten

men worden door ghee, asafoetida, komijn en zelfs

en parasieten.

dosha vata kalmeren, de dosha pitta laten stijgen

en linzen vallen. Vanuit een hedendaags perspec

knoflook bij de bereiding toe te voegen. De zure

en de dosha kapha doen smelten, brengt steenzout

tief zijn peulvruchten voedzame bronnen van

smaak van tamarindepasta (toegevoegd bij de

Gember, gedroogd

alle drie dosha's tot rust. Vandaar dat de Ayurveda

eiwit en vezels, vitamines en mineralen, inclusief

bereiding) of citroensap (als garnering) brengt de

Zingiber officinale (L), shunthi (l)

dit zout als het beste ziet. Het werkt licht laxerend

folaat, magnesium, ijzer, kalium, magnesium en

dosha vata ook weer in balans. Wees echter voor

Eigenschappen: licht maar olieachtig, brengt

en kalmerend. Het is een smaakmaker, heilzaam

koper. Ze zijn ook goedkoop, gemakkelijk voor

zichtig met het eten van deze linzen, vooral als

de drie dosha's in balans, smaakmaker, voorkomt

voor de ogen (terwijl de meeste zouten juist

langere tijd op te slaan en kunnen in veel gerech

vata al geagiteerd is en tijdens de zomer wanneer

gasvorming, verlicht constipatie, afrodisiacum,

schadelijk zijn) en geeft als het overmatig gegeten

ten gebruikt worden. ln de Ayurvedische teksten

de dosha vata in de macrokosmos op zijn sterkst is.

helpt bij herstel na verkoudheden, werkt tegen

wordt geen brandend gevoel in het spijsverterings

worden de verschillende peulvruchten uitgebreid

gifstoffen.

kanaal (terwijl alle andere zouten dat wel doen).

onder de loep genomen en worden er suggesties

Verteerbaarheid: onder de linzen wordt de dui

Het is een afrodisiacum, terwijl andere zouten dat

gedaan hoe ze het beste vanuit de Ayurvedische

venerwt gemiddeld verteerd (minder dan mung

niet zijn. Zie voor meer informatie het tekstkader

principes gebruikt kunnen worden.

boontjes en rode linzen).

Duivenerwten

Geneeskrachtige eigenschappen: geneeskrachtig bij

Gember, vers Zingiber officinale (L), adrak (1)

'Waarom steenzout? op pagina 347'.

Eigenschappen: pikant, zwaar en heet;

kalmeert de drie dosha's; smaakmaker;

Saffraan

De duivenerwt (Ayurvedische namen: toor, tuver) is

huiduitslag, heeft een drogende invloed op ontlasting

voorkomt gasvorming; kan pitta overmatig

Crocus sativus (L), kesar (1)

een beige linze met een gele binnenkant. De

(kan constipatie veroorzaken), verbetert de huid.

doen toenemen

Eigenschappen: scherp, bitter, verwarmend.

Het brengt met name vata en kapha tot rust.

Mosterdzaad

Gekookt in ghee of melk brengt het ook pitta

Brassica campestris (L), sarson (1)

tot rust. Het is bijzonder heilzaam voor de huid.

Eigenschappen: scherp, bitter, verwarmend,

pikant, zwaar, olieachtig; vermindert vata en

Kurkuma

kapha; laat pitta en agni toenemen. Werkt tegen

Curcuma longa (L), haldi (l)

parasieten, gifstoffen en jeuk. Men zegt dat de

Eigenschappen: bitter, scherp, verwarmend,

witte variant beter werkt dan de rode (of bruine)

helpt bij diabetes en bij de vorming van rode

variant.

bloedcellen, verlaagt kapha en pitta en brengt

TABEL

37 Zo bereid je duivenerwten

Soort

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Slowcooker

Heel

Ten minste l uur

30 - 40 minuten

6 - 8 minuten

Lage stand,

Gespleten

Ten minste

20 minuten

4 minuten

5 - 6 uur

Lage stand, 2 -

3 uur

30 minuten

349

BIJLAGE 4

TABEL

Zo bereid je zwarte ogen bonen/adukibonen

TABEL

Zo bereid je garbanzobonen/kikkererwten

Soort

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Slow cooker

Soort

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Witte zwarte ogen

Ten minste 8 uur, het

60 - 90 minuten

i5 minuten

20 - 30 minuten

Kikkererwten, bruin

Ten minste 8 uur,

60 - 90 minuten

20 - 30 minuten

bonen of rode

liefst de hele nacht

Lage stand, 8 - 9 uur

het liefst de hele

adukibonen

Slow cooker

nacht Garbanzobonen, wit,

Ten minste 8 uur,

gespleten

het liefst de hele

Zwarte ogenbonen/adukibonen

Carbanzobonen/kikkererwten

De zwarte ogenboon (Ayurvedische naam: lobia)

Garbanzobonen zijn hetzelfde als kikkererwten

is een kleine, gladde, witte boon met een zwart oog

(Ayurvedische namen: chanak, chana, chole, desi

in het midden. De roodgekleurde boon van dezelfde

chana, kabuli chana). Ze zijn in twee soorten

Garbanzobonen,

familie staat bekend als de adukiboon (ook bekend

verkrijgbaar, kleine bonen met een donker velletje

gespleten (gele linzen

als chori).

(kikkererwten) en grote bonen met een wit velletje

of chana dal)

60 - 90 minuten

20 - 30 minuten

Lage s tand, 8 - 9 uur

nacht 60 - 70 minuten

Ten minste 2 uur

15 minuten

Lage stand, 7

8 uur

(garbanzobonen). Kikkererwtenmeel wordt in Culinaire soorten: heel (zwart van kleur); heel,

gerechten en in lichaamsscrubs gebruikt.

gespleten, gedopt (wit van kleur); gedopt, gespleten.

TABEL 40

Zo bereid je masoorlinzen

Culinaire soorten: heel, klein (zwartgekleurde Ayurvedische eigenschappen: zoet en wrang,

kikkererwten); heel, groot (witgekleurde gar足

verkoelend, zoet na vertering en zwaar. De grootste

banzobonen), klein, gedopt, gespleten met een

bonen hebben de beste kwaliteit.

gele binnenkant (ook bekend als gele linzen of chana dal); kikkererwtenmeel (besan).

Effect op dosha's: brengt met name pitta en kapha

in balans. Verhoogt de dosha vata.

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Slow cooker

Heel

Ten minste 2 uur

40 - 45 minuten

8 - 10 minuten

Lage stand, 7

Gedopt

Ten minste 1,5 uur

20 minuten

3 - 4 minuten

Lage stand, 2 - 3 uur

8 uur

Ayurvedische eigenschappen: droog, licht,

verkoelend. Verteerbaarheid: door de zware eigenschappen is

de boon slecht te verteren en wordt daarom afge足

Soort

Masoor/inzen

Effect op dosha's: brengt met name pitta en

De masoorlinze (ook: rode linze) is een linze met

Effect op dosha's: brengt met name kapha en pitta

raden b ij een zwakke of variabele agni. Tenzij de

kapha in balans, verhoogt de dosha vata (dit kun

een bruin velletje. Onder het velletje is de linze

in balans (voeg daarom tijdens de bereidi ng ghee

boon goed wordt gegaard met ghee en kruiden die

je tegengaan door de erwten na het weken in

helder oranje.

en komijn toe om de dosha vata te ondervangen).

de spijsvertering bevorderen (komijn, asafoetida,

ghee te bakken).

knoflook, gember, enz.), kan deze gasvorming

Culinaire soorten: heel met het vel intact (bruin足

Verteerbaarheid: goed verteerbaar, maar kan wat

en een opgeblazen gevoel tijdens de vertering

gekleurd, verkocht als bruine linzen), heel met het

droogte veroorzaken.

Verteerbaarheid: gemiddeld verteerbaar.

veroorzaken.

vel verwijderd (oranjegekleurd, verkocht als rode, Geneeskrachtige eigenschappen: heilzaam bij

Geneeskrachtige eigenschappen: stuwingsmiddel

oranje of roze linzen).

Geneeskrachtige eigenschappen: de soep (dal)

effect) en aandoeningen van het bloed (werkt zuiverend).

helpt tegen koorts, diarree (een licht constiperend

bloedafwijkingen en koorts, kan constipatie

(zorgt voor meer borstvoeding), verhoogt het

veroorzaken (bij vata). De soep kan helpen bij afVal足

Ayurvedische eigenschappen: zoet van smaak,

smaakgevoel. Hoe groter de bonen, hoe sterker het

len, maar als deze te vaak gegeten wordt, kan het

werkt na de vertering nog na, verkoelend en nogal

effect.

vermoeidheid veroorzaken (door agitatie van vata).

drogend.

350

351

BIJLAGE 4

TABEL

41 Zo bereid je mungbonen

TABEL

42 Zo bereid je urdbonen

Soort

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Slow cooker

Soort

lnweektijd

Gewone pan

Snelkookpan

Slow cooker

H eel

Ten minste 3 uur

60 minuten

8 - 10 minuten

Lage stand,

Heel

Ten minste 6 uur,

60 - 90 minuten

10 - 15 minuten

Lage stand,

of de hele nacht Heel, gespleten

Ten minste 2 - 3 uur

5 20 - 30 minuten

6 minuten

6 uur

Lage s tand,

5 - 6 uur

het liefst de hele nacht

H eel, gespl eten

Ten minste 3 uur

40 - 60 minuten

8 - 10 minuten

4 - 5 uur

3 - 4 uur Gedopt, gespleten

Ten minste 30 minuten

20 minuten

3 - 4 minuten

Lage stand, 2

Gedopt, gespleten

Ten minste 1 uur

30 - 60 minuten

4- 6 minuten

- 3 uur

Mungbonen

Lage stand,

Lage stand, 3 - 4 uur

Urdbonen

Het groene mungboontje (Vigna radiata, Ayurvedi

Dit is de gezondste peulvrucht, die bij alle dosha's,

De kleine urdboon (Vigna mungo, ook bekend als

Eet de bonen bij voorkeur overdag in plaats van

sche namen: moong, mung; Engels: green gram) is

in alle seizoenen, door alle leeftijden, door zieke en

black gram en zwarte mungboon) heeft een zwarte

's avonds en het liefst in de winter om de kracht

een zaadsoort met een harde groene schil en een

gezonde mensen gegeten kan worden. Het wordt

schil en een witte binnenkant. Hij lijkt qua vorm

van het agni op een natuurlijke manier te maxima-

zachte gele binnenkant.

aanbevolen de mungboontjes dagelijks gestoomd,

en grootte op de mungboon, maar smaakt noot-

liseren.

gekookt, gebakken of als hartige snack te eten.

achtiger of aardachtiger en wanneer hij bereid

Culinaire soorten: heel, gespleten met het vel intact;gespleten met het vel verwijderd, gekiemd.

Verteerbaarheid: onder de peulvruchten het

Ayurvedische eigenschappen: droog, verkoelend,

verzwakte agni.

wordt, krijgt hij een zeer gewaardeerde romige

Geneeskrachtige eigenschappen: het kleine

structuur.

urdboontje is de meest voedzame van alle peul

makkelijkst te verteren, zelfs bij een chronisch neemt water op, licht, zacht. Zoete en wrange smaak, ook zoet na vertering.

Geneeskrachtige eigenschappen: nuttig bij het

vruchten en daarom heel geschikt als je wilt aan Culinaire soorten: heel (zwartgekleurd); heel,

komen, op krachten wilt komen, of je spieren wilt

gespleten (zwart van buiten, wit van binnen),

versterken. Het is ook een stuwingsmiddel, dus

gedopt (witgekleurd).

ideaal voor zogende moeders. De natuurlijk aan

ontgiften en afVallen, helpt tegen huidproblemen

wezige olie heeft laxerende eigenschappen en

Effect op dosha's: brengt met name pitta en kapha

veroorzaakt door een verstoorde zuurgraad, zoals

Ayurvedische eigenschappen: zwaar, heet, olie

verhoogt de hoeveelheid sperma (shukra). De

tot rust. Verhoogt vata slechts licht (ondervang dit

eczeem, brandend maagzuur, zweren, slecht zicht

achtig, smaakmaker.

urdboon wordt binnen de Ayurvedische traditie

door tijdens de bereiding ghee en komijn toe te

en koorts.

voegen).

vooral gebruikt om vata-agitatie, die aambeien, Effect op dosha's: brengt de dosha vata tot rust en

gezichtsverlamming en andere neurologische

verhoogt de dosha's pitta en kapha.

aandoeningen veroorzaakt, te boven te komen. ln deze gevallen helpt de urdboon door de dosha vata

Verteerbaarheid: deze boon is van de peulvruch

in balans te houden, de aandoening te overkomen

ten het slechtst te verteren en mag alleen gegeten

en het herstel te ondersteunen.

worden door diegenen die een sterk agni hebben.

352

353

BIJLAGE

Zo maakje dal (soep)

BIJLAGE

bereiding een garnering van in ghee gebakken

het weken van peulvruchten in water om de harde,

kruiden toe te voegen. Bak hiervoor kruiden

droge zaden zachter te maken. Giet het water

(meestal komijn en asafoetida) een paar seconden

daarna af en kook de peulvruchten met kurkuma

op middelhoog vuur licht in een kleine hoeveel

en steenzout naar smaak, in twee tot drie keer

heid ghee.

zoveel water. Bij sommige recepten (vooral als de linze

Ay urvedis che recepten

Het is gebruikelijk om aan het einde van de

Het maken van een standaard dal begint met

van thuis en uit de gurukulam

)

Je kunt de garnering ook uitbreiden met

Kruidige melk

gember, knoflook en gehakte uien (en soms ook

vrij droog is) wordt bij de bereiding een beetje

tomaten). Bak deze 5 tot 7 minuten op middelhoog

Dit gerecht kan altijd op elk moment van de dag

tamarindepulp of schijfjes onrijpe mango toe

vuur. Schenk als de uien goudbruin zijn, de garne

of voor het naar bed gaan als tussendoortje of zelfs

gevoegd. Hierdoor krijgt het gerecht een lichte

ring over de bereide dalsoep.

als complete maaltijd gegeten worden. De kruiden

wrange of zure smaak. Ook kunnen tijdens de

Een voorbeeld van een recept vind je op

combinatie kan al naar gelang het seizoen en je

BEREIDINGSWIJZE

Doe de melk en het water in een middelgrote

Verhit op een hoog vuur totdat het mengsel

pan. Voeg alle kruiden toe (de suiker nog niet).

begint te koken. Roer af en toe.

bereiding of als garnering gehakte tomaten toe

pagina 362, maaltijdsoep met mungboontjes, en

gezondheidstoestand aangepast worden. Door de

gevoegd worden, vooral in de zomer, als ze

kijk ook eens op pagina 3ro voor een traditioneel

melk met kruiden en water te koken, wordt deze

volop te krijgen zijn.

recept met urdboontjes, dat ik noem: pilav met

lichter te verteren, waardoor zelfs diegenen met

af en toe. Zorg ervoor dat het mengsel niet

spinazie en urdboontjes.

een aangetaste vertering het kunnen eten. Drink

overkookt. Kook totdat het toegevoegde water

kruidige melk ten minste drie uur na de hoofd

is verdampt (20 - 25 minuten).

maaltijd en niet later dan een half uur voordat

Verlaag het vuur snel tot middelhoog en roer

Haal de pan van het vuur zodra de vloeistof tot ongeveer r kop is ingekookt en zeef de

je naar bed gaat.

melk. Gooi de achtergebleven zaadjes en kruiden weg.

INGREDIËNTEN

kop'; volle melk

Drink heet of warm.

4 koppen water 2

- 3 geplette groene kardemompitten

- 6 saffraandraadjes

STEM AF OP HET SEIZOEN

lf.i theelepel gemalen kurkuma

•

1/s theelepel kaneelpoeder

3 theelepels} "

Drink deze melk in de lente niet vlak voordat je naar bed gaat.

1/.i theelepel gemalen zwarte peper

suiker naar smaak (I

Voeg suiker naar smaak toe.

•

Gebruik in de zomer en herfst alleen kardemom en kurkuma.

kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eeclepel (table spoon)= 15 milliliter theelepel (tea spoon)= s milliliter Tip; gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

,� 1

354

355

BIJLAGE 4

E.J Rijstepap met mungboontjes (khichadi)

�� Ayurvedische karnemelk (takra)

Gebruik in de vroege en late zomer suiker

•

(naar smaak) in plaats van kruiden. Je kunt

Breng het mengsel op middelhoog vuur aan

Ayurvedische karnemelk staat bekend als takra.

ook vijf vers geplukte rozenblaadjes (zonder

de kook.

Het heeft een verwarmende kracht en is zuur van

bestrijdingsmiddel) meemixen.

Laat op laag vuur sudderen met het deksel er

smaak, die na de vertering zoet wordt. Het is ook

dosha's bij het verteren in balans. Dit gerecht is

half op totdat het zacht, bijna papperig wordt

licht en drogend. Het werkt heel goed om vata en

heel licht verteerbaar en ontgift het hele systeem.

(20

In de Ayurvedische traditie staat deze hartige

rijstepap met mungboontjes bekend als khichadi. De pap werkt versterkend en brengt de drie

minuten). Voeg meer water toe als al

Door dit regelmatig te eten, blijf je goed op

het water al is opgenomen voordat het zacht

te versterken. Het herstelt de darm bij symptomen

genoeg is.

van prikkelbaredarmsyndroom en winderigheid en

Zet het vuur uit en zet het even weg.

ontgift de darm. Drink het bij het ontbijt of de

Bereid nu de garnering.

lunch, maar nooit na zonsondergang.

BERElDINGSWI)ZE GARNERING

112 kop basmatirijst

kop gele mungboontjes of gespleten groene

mungboontjes

zodra de ghee heet is (als het begint te glanzen,

1/s theelepel asafoetida

•

2. Laat de rijst en mungboontjes uitlekken en •

de griesmeel eerst in een droge koekenpan geroosterd, waardoor het graan droge, hete

tuur is afgekoeld)

eigenschappen krijgt en het makkelijker te zeker in de winter. Als je een krachtige agni hebt,

verbrandt de komijn en wordt deze zwart).

1/s steenzout naar smaak (ongeveer 1/.i theelepel)

kun je dit het hele jaar door eten. Het is vullend en

Giet het gheemengsel bovenop de pap. Het zal

theelepel gehakte koriander

bevredigend. Het heeft ook sattvische eigenschap pen (kalmeert de geest).

BEREIDINGSWIJZE

Roer de pap en garneer deze met koriander. 1.

Je kunt eventueel elke combinatie van 2.

Klop de yoghurt ca. 4

INGREDIËNTEN

minuten met het

water totdat het schuimig is. Hoe langer je

l/• kop tarwegries

klopt, hoe lichter en beter verteerbaar het

kop volle melk

wordt.

eetlepel ghee (geklaarde boter)

Doe de kruiden samen met de koriander als

theelepel gemalen kardemom 3 saffraandraadjes (optioneel)

l n de winter kun je half om half zwarte

garnering bovenop de schuimige vloeistof.

urdboontjes en groene mungboontjes

Je kunt het nu opdrinken. (Je kunt in plaats

eetlepel geschaafde amandelen (optioneel)

gebruiken.

van te kloppen ook een blender gebruiken.)

eetlepel rozijnen (optioneel)

rietsuiker naar smaak (r

Gebruik in de winter een ruime hoeveelheid ghee wanneer je het nodig hebt en als je het

Het water moet ongeveer een centimeter

kunt verteren.

•

Drink in de winter takra dagelijks bij de lunch.

Laat in de zomer en herfst de gember weg.

•

ln de lente is het drinken van takra verboden

Voeg zo nodig meer water toe.

onder controle te houden. ln dit gerecht wordt

het liefst gekookt water dat tot kamertempera

water, asafoetida, gember en steenzout toe.

•

aan te komen, om af te vallen en om het gewicht

1/s theelepel gemalen gember

seizoensgroenten toevoegen. •

(of ten minste 3 uur voor de bereiding) weken.

boven het rijstbonenmengsel staan.

ln Ayurvedische teksten staat dat, afhankelijk van

licht begint te knappen (niet langer, anders

seconden totdat de komijn

Eet en geniet.

Was de rijst en mungboontjes en laat deze

doe ze in een middelgrote pan. Voeg 3 koppen

Romige griesmeelpap

verteren wordt. Dit is een geweldig ontbijtgerecht,

STEM AF OP HET SEIZOEN

samen in een schaal met water een nacht lang

�

1,1.i theelepel gemalen komijn 1/s theelepel asafoetida

eetlepel gehakte koriander

BEREIDINGSWIJZE PAP L

kop zuiver water op kamertemperatuur (gebruik

een sissend geluid maken.

theelepels ghee

1/.i theelepel komijnzaadjes

1,1.i kop volle yoghurt, het liefst op kamertemperatuur

2. Verhit ca. 10

theelepel)

INGREDIËNTEN VOOR DE GARNERING 2

Verhit de ghee in een kleine braadpan. Voeg

asafoetida toe.

1/s theelepel asafoetidapoeder

steenzout naar smaak (112

INGREDIËNTEN

wat al heel snel gebeurt) komijnzaad en de

3 koppen water

r stukje gember van ruim 1 cm, geraspt of gehakt

gebruik rietsuiker (naar smaak).

hoe graan bereid is, het gebruikt kan worden om

INGREDIËNTEN VOOR DE HARTIGE PAP

Voeg in de herfst geen kruiden toe, maar

kapha tot rust te brengen en om een zwakke agni

gewicht. Het is een sattvisch gerecht, oftewel een gerecht dat de geest kalmeert en in balans brengt.

•

theelepels) 1>

STEM AF OP HET SEIZOEN

(net als alle andere gerechten met yoghurt). 1>

BEREIDINGSWIJZE r.

Rooster de tarwegries licht in een droge koekenpan. ._

357

BIJLAGE 4

om klontjes te voorkomen.

wekelijks op het menu. Voeg het toe aan soepen

Voeg kardemom en saffraan aan het mengsel

en pasta's, of bak of gril het. Zorg ervoor dat je een

Dit heerlijk aromatische gerecht staat in de oude

Verlaag het vuur en laat 8

ra minuten

sudderen totdat het een dunne pap is.

Voeg amandelen en rozijnen toe.

Serveer direct. Laat de pap niet koud worden!

rijpe pompoen gebruikt. Je kunt de waspompoen

Ayurvedische teksten beschreven. De zoete en koude eigenschappen van melk en fleskalebas

ongeveer dezelfde eigenschappen.

zorgen voor een goede sattvische combinatie,

pond waspompoen of flespompoen

en zorgt voor een gezonde kapha. Kinderen zijn

eetlepel ghee

er dol op. De pudding is uitstekend geschikt als

V4 theelepel venkelzaadjes

ontbijt en is een maaltijd op zich. Fleskalebas is

Garneer het in de winter met gehakte walnoten

114 theelepel gemalen kurkuma

goed verkrijgbaar in de Aziatische supermarkt. Je

en amandelen. Je kunt ook een theelepel ghee

1/4 theelepel komijnzaad

bovenop lepelen.

steenzout naar smaak (V2

Voeg in de lente 1.4 theelepel gemalen kurkuma

gehakte koriander voor de garnering

Het gerecht is uitstekend voor de winter, zomer en herfst, maar wordt afgeraden in de lente.

•

Garneer het in de winter met geschaafde noten, met name amandelen en pistachenoten.

•

Garneer het in de herfst en zomer met verse blaadjes van rozen of afrikaantjes.

kunt hem herkennen aan zijn lange vorm die op -

een fles lijkt en zijn lichtgroene kleur. In Indiase

theelepel)

supermarktenwinkels staat het ook bekend als

BEREIDINGSWIJZE

vervangen door courgette. De pudding dient

suiker. Voeg geen noten of rozijnen toe.

Schil de pompoen en snijd deze in stukjes.

altijd aangenaam warm gegeten te worden,

Je kunt eventueel de koemelk door geitenmelk

Verhit de ghee in een braadpan en voeg venkel,

nooit gekoeld.

vervangen.

kurkuma en komijn toe. Roer totdat het mengsel

Gebruik in de zomer en herfst geen noten,

Voeg de stukjes pompoen en het zout toe.

Roer goed. Bedek de pan en laat op middelhoog

vuur 15

:z.

20 minuten koken. Roer elke 3

minuten om aanbranden en vastzittende stukjes

® Pannenkoeken van mungboontjes Mungboontjes worden in Ayurvedische teksten

INGREDIËNTEN

geur afgeeft en de zaadjes beginnen te poffen.

rozijnen toe.

�) Roergebakken waspompoen

•

doodhi of lauki. Je kunt in dit recept fleskalebas

Gebruik zo min mogelijk of helemaal geen

maar voeg extra suiker en een heleboel

Serveer warm.

STEM AF OP HET SEIZOEN

herfst. Het gerecht brengt pitta en vata in balans

en 14 theelepel gemalen gember toe.

•

die uitstekend geschikt is voor de zomer en de INGREDIËNTEN

STEM AF OP HET SEIZOEN

•

kalebas in de melk uiteenvalt (ca. 30 minuten). Roer regelmatig om aanbranden te voorkomen.

ook door een flespompoen vervangen. Deze heeft

Voeg als het te dik wordt meer water toe.

•

Melkpudding met fleskalebas

de algemene geestelijke gezondheid.4 Zet het

toe. Breng aan de kook. 4.

�

Voeg langzaam melk toe. Roer voortdurend

gezien als de beste bonen. Dit is mijn dagelijks ontbijt. Ik maak het beslag van tevoren en maak

eetlepels ghee -

dan verse pannenkoeken voor het hele gezin.

draadjes saffraan

Dit gerecht verzadigt snel, maar is erg licht en

koppen geraspte fleskalebas (ca.

goed voor iedereen. Mungboontjes ondersteunen

middelgrote kalebas)

aan de bodem van de pan te voorkomen.

4 koppen volle melk

een gezond metabolisme, of je nu gewicht wilt

Garneer met de koriander.

112 kop rietsuiker

verliezen of wilt aankomen.

11i theelepel gemalen kardemom STEM AF OP HET SElZOEN

Waspompoen, in de Ayurvedische traditie bekend

•

als kushmanda of petha, is een pompoenachtige groente die pitta en vata tot rust brengt en dankzij

•

Het is zeer voedzaam en het verhoogt de vrucht baarheid en het libido (kinderen kunnen het ook

BEREIDlNGSWlJZE

Voeg eventueel in de winter tijdens het roer bakken

zijn verkoelende kracht ook het bloed zuivert.

INGREDIËNTEN

eetlepel cashewnoten toe.

kop gele mungboontjes (3 uur of een hele nacht geweekt)

Voeg in de lente tijdens het roerbakken 1/s thee

Voeg als de ghee heet, is de saffraan en de

112 theelepel gemalen geroosterde komijn

lepel fenegriekzaadjes en 112 theelepel geraspte

geraspte fleskalebas toe. Bak dit 2

112 theelepel steenzout

verse gember toe. •

Verhit de ghee op middelhoog vuur in een pan.

Waspompoen is een ideale groente voor de

3 minuten,

totdat de fleskalebas doorzichtig wordt.

1� theelepel gemalen kurkuma

Voeg melk en suiker toe en breng aan de kook.

� theelepel geraspte verse gember

veilig eten). De oude Ayurvedische wijzen prijzen

zomer en de herfst. Je kunt het dan, in elke

Voeg kardemom toe en verlaag het vuur naar

1/s theelepel asafoetida

het ook als een geweldig voedingsmiddel voor

bereidingsvorm, elke dag eten.

middelhoog. Laat sudderen totdat de fles-

eetlepel ghee Il-

359

BIJLAGE

BERElDINGSWl)ZE

Laat de mungboontjes uitlekken en doe ze in

�� Ayurvedische pilavrijst

r kop water toe. Bedek de pan en laat nog

Als je een keer wat gekookte rijst over hebt, kun

beetje water (ca. 2 eetlepels) op hoge snelheid,

je dit in plaats van de kop rauwe rijst in stap 4

is. Roer door.

totdat het een glad mengsel is.

gebruiken. Je hebt dan ongeveer 2 koppen nodig.

Voeg komijn, zout, kurkuma, gember en

Laat het water weg en kook het 3

totdat de rijst goed warm is en ga dan verder

met genoeg water totdat het beslag lobbig is,

met stap 5.

te vergelijken met het beslag van pannen

heid ghee (1/2

1/s theelepel asafoetida

I theelepel) in een koekenpan.

� theelepel gemalen zwarte peper

koekenpan en spreid het uit tot een cirkel.

1/a theelepel fenegriekzaadjes

Bak de ene kant ca. 5 minuten totdat de randen

l!z theelepel komijnzaad

bruin worden en omhoog gaan krullen.

1A theelepel gemalen kurkuma

Draai de pannenkoek met een spatel om en

r theelepel gehakte verse gember

bak de andere kant ca. 3

5 minuten, totdat

•

Vervang in de zomer de boerenkool door

pan en laat nog ro

(maakt niet uit welke soort).

de kip gaar is.

gemalen kurkuma en koriander. Verhit de ghee, bak de uien met zout en voeg dan de kip en de

�) Kerriekip

kip gaar is. Garneer met koriander. STEM AF OP HET SEIZOEN

Verhit de ghee in een grote pan op middelhoog

INGREDIËNTEN

Je kunt in de lente fijngehakte groene groenten

vuur. Voeg asafoetida, zwarte peper, fenegriek

4 theelepels ghee

zoals spinazie, fenegriek of boerenkool aan het

en komijn toe. Bak al roerend 15

llz theelepel komijnzaadjes 1.4 theelepel

beslag toevoegen.

totdat het begint te geuren.

de asafoetida weg.

kruidenmix toe. Roer goed door en bak totdat de

BERElDlNGSWI)ZE

30 seconden

Voeg kurkuma en gember toe en bak nog ro

Garneer met koriander.

In de winter kun je half om half urdboontjes

Laat in de herfst de gember en

bedek de pan en laat nog 2 minuten op laag

Dit gerecht wordt in de herfst afgeraden.

kop rijst 30 minuten in water geweekt

r eetlepel fijngehakte koriander

Voeg de kokosmelk toe. Breng aan de kook,

zaadjes tot een poeder en meng dit met de

12 minuten koken totdat

de kokosmelk weg. Maal de komijn- en venkel

en de ghee.

•

Je kunt ook droge of roerbakkip maken. Laat dan

1/z kop groene erwten steenzout naar smaak

Laat in de zomer de gember weg.

Voeg de kip toe en roer goed door. Bedek de

Herhaal stap 3 t/m 5 met de rest van het beslag

•

de uien licht doorschijnend zijn.

vuur sudderen.

1/z kop gehakte wortelen

alleen mungboontjes.

5 minuten op middelhoog vuur koken of totdat

spinazie en de erwten door gehakte pompoen

kop gehakte boerenkool

en groene mungboontjes nemen in plaats van

•

Dit gerecht is heerlijk in de winter en lente.

•

I kop water

•

Voeg geen zwarte peper toe.

deze goudbruin is.

STEM AF OP HET SEIZOEN

10 seconden totdat het gaat geuren.

toe. Roer goed door, bedek de pan en laat ca.

theelepels ghee

Giet een kleine soeplepel beslag (1.4 kop) in de

Voeg de ui, kurkuma, koriander en het zout

STEM AF OP HET SEIZOEN

INGREDIËNTEN

Verhit op middelhoog vuur een kleine hoeveel

Garneer met koriander.

vuur, voeg komijn en venkel toe en bak

5 minuten,

asafoetida toe en mix kort. Verdun het mengsel

koeken van tarwebloem.

Verhit de ghee in een pan op middelhoog

20 minuten koken, totdat de rijst gaar

een blender. Pureer ca. 1 minuut met een klein

BEREIDINGSWl)ZE

Voeg de rijst toe, roer goed door en voeg

•

cept. Maal dan ook 1.4 theelepel zwarte peper korrels en 1,4 theelepel kruidnagel tot een poeder. Bestrooi hiermee de gare kip.

venkelzaadjes

1.4 middelgrote ui, gehakt 1.4 theelepel

•

Kip is ideaal voor de koelere maanden van het jaar. Je kunt eventueel 6

gemalen kurkuma

15 seconden.

Gebruik in de lente het liefst het roerbakre

8 hele cashewnoten

Voeg de boerenkool, wortelen, erwten en het

r theelepel steenzout

apart roerbakken en deze als garnering aan de

zout toe. Roer goed door. Bedek de pan en

r pond kipfilet, in blokjes van ca. 1/z cm

kip toevoegen.

verlaag het vuur naar middelhoog.

l!z theelepel gemalen koriander

•

Dit gerecht is heerlijk in de zomer.

Laat ongeveer 3

11z kop kokosmelk (optioneel)

•

Je kunt in de herfst het roerbakrecept garneren

4 minuten koken. �

gehakte koriander voor de garnering

met verse granaatappelpitjes.

BIJLAGE

Vis met masala

middelgrote visfilets

veer 2 koppen geweekte mungboontjes over.

•

Dit gerecht is heerlijk in de winter en zomer.

Verhit ghee in een grote pan op middelhoog

•

Verwijder in de lente de ui en vervang de

erwten of beide.

perfect voor de zomer. •

Eet in de lente geen vis. Als je het toch doet,

114 theelepel gemalen kurkuma

doe het dan af en toe en alleen overdag.

steenzout naar smaak

Kies dan voor het ovengerecht in plaats van

2 theelepels ghee

de versie uit de pan.

gehakte koriander voor de garnering

pompoen door blokjes aubergine, groene

vuur. Voeg komijn en kurkuma toe. �

hogende eigenschappen. Dit gerecht is daarom

1/4 theelepel fenegriekzaad l!z theelepel venkelzaad

STEM AF OP HET SEIZOEN

Het water wordt opgenomen en je houdt onge

INGREDIËNTEN

•

ln de winter kan wel vis gegeten worden, maar het is beter vlees te eten van dieren die op het

BEREIDINGSWIJZE

Snijd voor 4 stukken de visfilets doormidden.

Doe de fenegriek- en venkelzaadjes in een

land leven (zoals kip en kalkoen), dan van 4.

dieren uit het water. •

vijzel en maal ze met de stamper tot een

een stukje papier in de ghee te dopen en dit in

INGREDIËNTEN

In de herfst worden visgerechten vanwege de pitta-verstorende eigenschappen afgeraden.

brand te steken. Goed klaargemaakte ghee

kilo ongezouten biologische boter

brandt schoon, zonder te spetteren.

poeder. Voeg kurkuma en zout aan dit BEREIDINGSWIJZE

poeder toe. 3.

Wrijf de kruidenmix in de vis en laat deze in een kom 15

minuten marineren.

Test de ghee op afwezigheid van water door

E} Maaltijdsoep met mungboontjes

Laat 3

s minuten afkoelen. Giet de boter door

Doe de boter in een middelgrote pan

een zeef bedekt met kaasdoek in een hitte

(capaciteit ca. 2,5

bestendig bakje (je kunt het beste een glazen

3 liter) en verhit deze op

een hoog vuur. Roer regelmatig totdat de boter

maatbeker van 1 liter gebruiken). Giet de boter

gesmolten is en begint te koken. Er vormt zich

daarna in schone glazen potjes (van 1/4 liter of

een dikke laag schuim op het oppervlak.

112 liter). Draai het deksel er losjes op en laat

Verlaag het vuur naar middelhoog en laat

het op kamertemperatuur afkoelen en stollen.

4 theelepels ghee

verder koken. De boter borrelt en kookt terwijl

Gooi de achtergebleven vaste melkdeeltjes op

11z theelepel komijnzaad

het water verdampt. Na circa 20 minuten trekt

de bodem van de pan weg.

De vis kan, nadat deze gemarineerd is, ook in de

14 theelepel gemalen kurkuma

het schuim weg en wordt de boter helder.

oven gebakken worden. Verwarm de oven voor op

kleine ui, gehakt

Op de bodem van de pan vormen zich vaste

en hoeft niet gekoeld bewaard te worden. De

190 graden Celsius en leg de vis in een ovenschaal.

teentjes knoflook, gehakt steenzout naar smaak

deeltjes. Roer af en toe en schraap over de

vastheid van de ghee kan, afhankelijk van de

Smelt de ghee, giet deze over de vis en bak deze

1/z kop fijngeraspte wortel

bodem van de pan om het verbranden van

gebruikte boter en het klimaat, variëren van

zonder deksel 15

de vaste deeltjes te voorkomen.

vast tot een meer vloeibare, olieachtige consis

Laat nog 15

tentie.

Verhit een platte pan en voeg ghee toe. Schroei op middelhoog vuur de vis dicht, ca. 2

INGREDIËNTEN

3 minuten voor elke kant, totdat

deze goudbruin is.

Garneer met koriander.

minuten in de oven of totdat

de vis met een vork makkelijk uiteenvalt.

kop groene mungboontjes (gespleten) -

kop gehakte spinazie

1/z kop waspompoen of flespompoen in dobbel

•

gehakte koriander voor de garnering

Je kunt het beste zoetwatervis gebruiken en het liefst graskarper.

•

ln de Ayurveda wordt aangeraden vis vooral in de zomer te eten, vanwege zijn vochtver-

B EREIDINGSWIJZE

20 minuten koken, terwijl je het

De geklaarde vloeistof, ghee, is lang houdbaar

scherp in de gaten houdt. Als de ghee klaar is,

steentjes STEM AF OP HET SEIZOEN

Was I kop groene mungboontjes (gespleten) en week deze 3

4 uur of een hele nacht.

�

heeft deze een gouden kleur met lichtbruine

Opmerking: ghee kan in kleine of grote hoeveel

vaste deeltjes op de bodem van de pan.

heden gemaakt worden. Let wel op: een kleine

Bovenop kunnen zich wat licht knapperige

hoeveelheid wordt snel te gaar en kan tijdens de

belletjes vormen.

laatste fase beter op laag vuur bereid worden.

BIJLAGE

Vis met masala

middelgrote visfilets

veer 2 koppen geweekte mungboontjes over.

•

Dit gerecht is heerlijk in de winter en zomer.

Verhit ghee in een grote pan op middelhoog

•

Verwijder in de lente de ui en vervang de

erwten of beide.

perfect voor de zomer. •

Eet in de lente geen vis. Als je het toch doet,

114 theelepel gemalen kurkuma

doe het dan af en toe en alleen overdag.

steenzout naar smaak

Kies dan voor het ovengerecht in plaats van

2 theelepels ghee

de versie uit de pan.

gehakte koriander voor de garnering

pompoen door blokjes aubergine, groene

vuur. Voeg komijn en kurkuma toe. �

hogende eigenschappen. Dit gerecht is daarom

1/4 theelepel fenegriekzaad l!z theelepel venkelzaad

STEM AF OP HET SEIZOEN

Het water wordt opgenomen en je houdt onge

INGREDIËNTEN

•

ln de winter kan wel vis gegeten worden, maar het is beter vlees te eten van dieren die op het

BEREIDINGSWIJZE

Snijd voor 4 stukken de visfilets doormidden.

Doe de fenegriek- en venkelzaadjes in een

land leven (zoals kip en kalkoen), dan van 4.

dieren uit het water. •

vijzel en maal ze met de stamper tot een

een stukje papier in de ghee te dopen en dit in

INGREDIËNTEN

In de herfst worden visgerechten vanwege de pitta-verstorende eigenschappen afgeraden.

brand te steken. Goed klaargemaakte ghee

kilo ongezouten biologische boter

brandt schoon, zonder te spetteren.

poeder. Voeg kurkuma en zout aan dit BEREIDINGSWIJZE

poeder toe. 3.

Wrijf de kruidenmix in de vis en laat deze in een kom 15

minuten marineren.

Test de ghee op afwezigheid van water door

E} Maaltijdsoep met mungboontjes

Laat 3

s minuten afkoelen. Giet de boter door

Doe de boter in een middelgrote pan

een zeef bedekt met kaasdoek in een hitte

(capaciteit ca. 2,5

bestendig bakje (je kunt het beste een glazen

3 liter) en verhit deze op

een hoog vuur. Roer regelmatig totdat de boter

maatbeker van 1 liter gebruiken). Giet de boter

gesmolten is en begint te koken. Er vormt zich

daarna in schone glazen potjes (van 1/4 liter of

een dikke laag schuim op het oppervlak.

112 liter). Draai het deksel er losjes op en laat

Verlaag het vuur naar middelhoog en laat

het op kamertemperatuur afkoelen en stollen.

4 theelepels ghee

verder koken. De boter borrelt en kookt terwijl

Gooi de achtergebleven vaste melkdeeltjes op

11z theelepel komijnzaad

het water verdampt. Na circa 20 minuten trekt

de bodem van de pan weg.

De vis kan, nadat deze gemarineerd is, ook in de

14 theelepel gemalen kurkuma

het schuim weg en wordt de boter helder.

oven gebakken worden. Verwarm de oven voor op

kleine ui, gehakt

Op de bodem van de pan vormen zich vaste

en hoeft niet gekoeld bewaard te worden. De

190 graden Celsius en leg de vis in een ovenschaal.

teentjes knoflook, gehakt steenzout naar smaak

deeltjes. Roer af en toe en schraap over de

vastheid van de ghee kan, afhankelijk van de

Smelt de ghee, giet deze over de vis en bak deze

1/z kop fijngeraspte wortel

bodem van de pan om het verbranden van

gebruikte boter en het klimaat, variëren van

zonder deksel 15

de vaste deeltjes te voorkomen.

vast tot een meer vloeibare, olieachtige consis

Laat nog 15

tentie.

Verhit een platte pan en voeg ghee toe. Schroei op middelhoog vuur de vis dicht, ca. 2

INGREDIËNTEN

3 minuten voor elke kant, totdat

deze goudbruin is.

Garneer met koriander.

minuten in de oven of totdat

de vis met een vork makkelijk uiteenvalt.

kop groene mungboontjes (gespleten) -

kop gehakte spinazie

1/z kop waspompoen of flespompoen in dobbel

•

gehakte koriander voor de garnering

Je kunt het beste zoetwatervis gebruiken en het liefst graskarper.

•

ln de Ayurveda wordt aangeraden vis vooral in de zomer te eten, vanwege zijn vochtver-

B EREIDINGSWIJZE

20 minuten koken, terwijl je het

De geklaarde vloeistof, ghee, is lang houdbaar

scherp in de gaten houdt. Als de ghee klaar is,

steentjes STEM AF OP HET SEIZOEN

Was I kop groene mungboontjes (gespleten) en week deze 3

4 uur of een hele nacht.

�

heeft deze een gouden kleur met lichtbruine

Opmerking: ghee kan in kleine of grote hoeveel

vaste deeltjes op de bodem van de pan.

heden gemaakt worden. Let wel op: een kleine

Bovenop kunnen zich wat licht knapperige

hoeveelheid wordt snel te gaar en kan tijdens de

belletjes vormen.

laatste fase beter op laag vuur bereid worden.

BIJLAGE

BIJLAGE 4

Detoxen met Shunya

•

Laat je tijdens het ontgiften niet met olie

Detox dag

masseren; een massage met droog poeder

rijstsoep

is beter. (Zie hoofdstuk 5.) •

Kruidenrecept: meng gelijke hoeveelheden

Op de eerste dag kun je het beste rijstsoep eten.

Je kunt op allerlei manieren gifstoffen in je lichaam

dienen licht verteerbaar te zijn, zodat ze geen

gemalen kurkuma, gemalen gember en

Je eet dit elke maaltijd, dus maak 's morgens vroeg

krijgen, al is het maar door emotionele schomme

indigestie of gewichtstoename veroorzaken.

gemalen komijn met 114 theelepel water en

genoeg klaar voor de hele dag. Je kunt het beste de

lingen en de verschillende seizoenen. Ik raad dan

De eigenschappen die we zoeken bij voedings

neem dit tijdens de ontgiftingsperiode na

rijst de nacht ervoor in de week zetten.

ook aan om ten minste een keer per jaar een ont

middelen voor een detox zijn dus licht, heet,

giftingsdieet te volgen. Hieronder geef ik je mijn

droog, gekookt, vers, natuurlijk en in afgemeten

eigen detoxprotocol dat ik al jaren succesvol gebruik

hoeveelheden. De mate van vettigheid moet onder

Ayurvedische kruiden (indien aanbevolen

koppen':' rijst

controle blijven.

door een gekwalificeerd practitioner) en

theelepel ghee

voorgeschreven medicijnen.

Symptomen van vergiftiging • •

Je kunt het beste ontgiften als je thuis bent en

gevoel van zwaarte, stijfheid, uitputting;

zonder haast of stress een bepaalde routine kunt

acute of chronische indigestie;

volgen. Trek hiervoor ten minste drie dagen uit.

elke maaltijd in. •

INGREDIËNTEN

Blijf wel doorgaan met het innemen van je

koppen water

theelepel gemalen zwarte peper

Wat eet je wel en wat eetje niet?

theelepel gemalen komijn

•

opgeven van slijm;

Je kunt dit het beste in de eerste twee weken van

Indien mogelijk stop je met het eten en drinken

11z theelepel gemalen gember

•

beslagen tong en verlies van smaak;

de lente doen, dus plan het van tevoren. Als bij jou

van de dingen die je gewend bent, inclusief koffie

theelepel steenzout (of meer naar smaak)

•

opgeblazen gevoel;

meer dan een paar symptomen van vergiftiging

en thee. Eet alleen de hier vermelde gerechten.

theelepel gehakte koriander

•

misselijkheid met toenemend ongemakkelijk

aanwezig zijn, kun je ook in een andere periode

Kauw langzaam en eet aandachtig. Drink tijdens

gevoel in de maag;

met ontgiften beginnen. Houd er wel rekening

de ontgiftingsperiode alleen heet water. Drink het

•

vage hoofdpijn en pijnlijk lichaam;

mee dat ontgiften in de vroege en late winter

puur of voeg een snufje ajowan toe. Drink alleen

•

constipatie of diarree;

verboden is. Het is ook verboden tijdens zwanger

als je dorst hebt. De volgende recepten zijn genoeg

•

ontlasting die meer ruikt dan normaal;

schap, menstruatie en als je borstvoeding geeft.

voor drie maaltijden van een volwassene (met een

•

urine en menstrueel bloed die meer ruiken

•

BEREIDINGSWIJZE I.

Was de rijst en week deze ten minste 3 uur of een hele nacht in 4 koppen water.

Verhit een grote bouillonketel op laag tot

gemiddelde eetlust). Je kunt een tweede hoeveel

middelhoog vuur en voeg ghee toe. Laat de

dan normaal;

Hieronder volgen een paar algemene

heid bereiden als je niet genoeg overhoudt voor

geweekte rijst uitlekken en bak deze in de ghee

overmatig gapen, toenemende slaperigheid

aanbevelingen:

het diner.

totdat het een licht gouden kleur krijgt en begint te geuren (2 - 3 minuten).

of uitputting; •

overmatige dorst;

•

lichte koorts;

•

verlies van energie en lichamelijke kracht.

•

Kook elke maaltijd vers.

•

water begint te koken tot laag en laat zonder

Eet je ontbijt om 8.oo uur, lunch om 12.00 uur

deksel nog 15

en diner om 17.00 uur of op zijn laatst om 4.

19.00 uur. •

wat letterlijk 'met aandacht licht worden' betekent.

Loop na elke maaltijd rno stappen.

te verminderen of de kwaliteit van de voedings

•

Loop niet te snel en maak je niet te moe,

middelen aan te passen. Het betekent in ieder

anders krijg je trek in machtige voedings

geval geen geheelonthouding. Voedingsmiddelen

middelen.

20 minuten sudderen.

consistentie heeft gekregen.

6.oo uur op te staan. Doe overdag geen dutje. •

Het gerecht is klaar als de rijst helemaal is stukgekookt en het mengsel een papachtige

Ga om 22.00 uur naar bed en probeer voor

Dit doe je door de hoeveelheid voedingsmiddelen

Voeg 12 koppen water toe en breng op hoog vuur aan de kook. Verlaag het vuur als het

Eet de detox-maaltijden altijd warm.

Het basisprincipe Het Ayurvedische woord voor detox is langhanam,

6. •:• 1 kop (cup)= circa 240 milliliter, 1 eetlepel 1 theelepel (tea spoon)= 5 milliliter

(table spoon)= 15 milliliter

Tip: gebruik een setje maatlepels, dat is het meest nauwkeurig.

Voeg zwarte peper, komijn, gember en zout toe. Garneer met koriander. Eet de rijstsoep warm op.

BIJLAGE 4

BlJLAGE 4

� Detox dag

) Detox dag 3: stoofschotel

met rijst en mungboontjes

mungsoep

Opmerking: Dit gerecht is in de reeks detox gerechten het zwaarst te verteren, maar alleen

Detox dag 4 en daarna: khichadi

in vergelijking met de gerechten die eraan voor Eet op de tweede dag van de detox bij elke maaltijd

Eet op de derde dag van de detox bij elke maaltijd

afgaan. Op zichzelf is het nog steeds heel licht

Je kunt nu bij elke maaltijd khichadi eten (zie het

alleen dit gerecht. Je kunt de mungboontjes het

alleen dit gerecht. Je kunt de rijst en de boontjes

verteerbaar en lichter dan gerechten met

recept voor rijstepap met mungboontjes (khichadi)

beste de nacht ervoor in de week zetten.

het beste de nacht ervoor in de week zetten.

ingrediënten zoals graan, groenten, vlees,

op pagina 356). Je kunt ook maaltijdsoep met

oliën, kaas, fruit en noten.

mungboontjes en pannenkoeken van mung

INGREDIËNTEN

lNGREDIËNTEN

eetlepel ghee

koppen hele mungboontjes, ten minste 3 uur

1/z theelepel komijnzaadjes

l/g theelepel asafoetida

of een nacht in 4 koppen water geweekt 12

1/2 theelepel gemalen kurkuma

koppen water

1/i theelepel gemalen zwarte peper

kop hele mungboontjes, ten minste 3 uur of een nacht in 2. koppen water geweekt

1/i theelepel gemalen gember 1/i theelepel gemalen komijn

kop rijst, ten minste 3 uur of een hele nacht in

V.. theelepel steenzout (meer, naar smaak)

koppen water geweekt

theelepel limoensap (optioneel)

6 koppen water

theelepels fijngehakte koriander

1/i theelepel steenzout (meer, naar smaak)

boontjes eten (zie de recepten op pagina's 362 en 359). Je kunt bij ontbijt en lunch Ayurvedische karnemelk drinken (zie het recept voor Ayur vedische karnemelk (takra) op pagina 357). Ga ten minste drie dagen (voor een detoxperiode van zes dagen) tot een maximum van zeven dagen (voor een detoxperiode van tien dagen) met dit minder strenge detoxprotocol door. Hierna kun je weer teruggaan naar je normale eetpatroon. Let wel op dat als je weer normaal gaat eten, je de gewone voedingsmiddelen langzaam opbouwt en je systeem geen schok geeft. Kies verstandig.

BEREIDINGSWIJZE

BEREIDINGSWIJZE r.

Verhit een grote bouillonketel op middelhoog

tot hoog vuur, voeg ghee toe en voeg dan de

vuur en voeg ghee toe. Voeg als de ghee begint

geweekte en uitgelekte mungboontjes toe.

te glanzen komijn, asafoetida en kurkuma toe

Bak totdat de boontjes lichtbruin zijn en licht

(zet als je de kruiden toevoegt het vuur laag

geuren.

zodat ze lichtbruin worden en niet verbranden).

Voeg

koppen water toe en kook het geheel

Laat de boontjes en rijst uitlekken en voeg ze

totdat de boontjes helemaal gaar zijn en deze

toe aan de pan. Bak 5 minuten op middelhoog

uit elkaar beginnen te vallen, 30 - 40 minuten

vuur totdat het mengsel goudkleurig en

oflanger indien nodig.

aromatisch wordt.

Voeg zwarte peper, gember, komijn en zout

Voeg 6 koppen water en zout toe. Bedek de pan

toe. Druk met een soeplepel de boontjes kapot

en laat 25 - 30 minuten op laag vuur koken.

zodat het geheel een papachtige consistentie

De stoofschotel is klaar als de rijst en boontjes

krijgt.

zacht en papperig zijn.

4. Voeg limoensap toe en garneer met koriander. Eet het warm.

Eet het warm. Eet dit gerecht twee of drie keer per dag, alleen als je echt trek hebt.

Help jezelf met een beetje honing Als je tijdens het detoxprotocol trek krijgt, probeer dan in plaats van een snack, 1 eetlepel ruwe, onge kookte, onbewerkte, pure honing. Meng het niet met heet water of thee. Leg de honing gewoon direct op je tong. ln het begin mag je meer dan

eetlepel, maar nooit meer dan 6 eetlepels per dag.

Ondersteuning bij slaap en honger Als honing niet genoeg is, kun je tussen de gewone maaltijden door, meer van het detoxrecept van die dag eten (tot zes kleine maaltijden per dag), zelfs tot een uur voordat je gaat slapen. ln het geval dat je tijdens de detox niet kunt slapen, kun je voor het slapengaan kruidige melk drinken (zie het recept voor kruidige melk op pagina 355).

BIJLAGE 4

Kruidenthee Kook 2 kardemompeulen met 1/4 theelepel

Als je na het ontgiften je gifstoffen de baas wilt

korianderzaadjes en % theelepel venkelzaadjes

blijven, kun je het volgende doen:

BIJLAGE 5

in 2 koppen water. Kook het in tot 1 kop, haal het van het vuur en drink het in kleine slokjes warm

•

Drink voornamelijk gekookt water.

op. Je kunt deze thee zowel bij de maaltijden als

•

Gebruik regelmatig thee bij je maaltijden (maar altijd met mate}.

tussendoor drinken. Deze thee ondersteunt tijdens de detoxperiode je vertering en houdt

•

Je normale eetpatroon hervatten

Gebruik dagelijks scherpe en bittere kruiden, vooral kurkuma, koriander en komijn.

•

dagen hebt gevolgd, is het tijd om je normale eetpatroon te hervatten. Introduceer geleidelijk

Neem Ayurvedische karnemelk op in je dage lijks voedingspatroon.

ook de dosha vata onder controle.

Nadat je een basisprotocol van drie tot zeven

•

de normale voedingsmiddelen. Geef je systeem

Gebruik alleen nog steenzout en geen andere

Abhayanga oliemassage Agni spijsverteringsvuur Amalaki (of: amla) Indiase kruisbes

Probeer ten minste een paar keer per maand

Asana yogahouding

een van de detoxrecepten te eten. •

Volg de voedingsrichtlijnen uit hoofdstuk 6.

met gekoeld water of bevroren en bewerkte

•

Vermijd combinaties van voedingsmiddelen die

na een detoxperiode:

Aama gifstof

zouten meer.

geen schok door het plotseling vol te stoppen

voedingsmiddelen. Wat je kunt verwachten

Verklarende woordenlijst Sanskriet

niet samengaan.

Atmabodha ontwaken in de waarheid van je spirituele natuur Atman het eeuwige Zelf, dat geboorte en dood overstijgt Ayodhya oude stad, een van de zeven heilige

Brahmacharya de zoektocht naar de Ultieme Werkelijkheid; seksuele trouw in een serieuze relatie Brahman universele waarheid; verwijst naar het Vedische concept van een vormloze Ultieme Werkelijkheid Chakra wervelingen of wielen van onzichtbare spirituele energie in het energielichaam dat zich binnenin het fysieke lichaam bevindt Deva's goden Devata god

•

meer (normale} eetlust;

steden in het Hindoeïsme. De stad ligt aan

•

meer fysieke energie;

de oever van de rivier de Sarayu, ongeveer

•

grotere geestelijke helderheid;

130 kilometer ten oosten van Lucknow,

•

een licht gevoel;

de hoofdstad van de Noord-Indiase deelstaat

Dharma spirituele verantwoordelijkheid

•

beter gevormde ontlasting;

Uttar Pradesh

Dhatu lichaamsweefsel

•

minder gas en opgeblazen gevoel.

Ayurveda oude Indiase wetenschap van gezond heid en geneeskunst, ook wel genoemd: de wetenschap van het leven Baba oudere of heilige persoon, in dit boek ook

Dhaîryam mentale kracht

Dinacharya levensstijloefeningen zoals voor geschreven in de Ayurveda Dosha's drie energieën (vata, pitta en kapha) die circuleren in het lichaam en de fysiologische

wel specifiek verwijzend naar de grootvader

en psychologische activiteit regelen; de

van de auteur (Ayodhya Nath}, die tevens

verschillende eigenschappen hiervan bepalen

haar ayurveda-goeroe was

individuele temperamenten en fysieke gesteld

Balaf ysieke kracht Balya kracht gevend Brahma muhurta de periode (anderhalf uur) voor zonsopkomst 368

Devi godin

heden en veroorzaken (wanneer ze uit balans zijn} een gevoeligheid voor specifieke fysieke en geestelijke aandoeningen. Gayatri-mantra een recitatie uit de Rig-Veda

BIJLAGE 5

VERKLARENDE WOORDENLIJST SANSKRlET

Ghee geklaarde boter

Sanskriet bestaat uit de drie klanken lal, lul

Guna eigenschap

en lml ; staat voor verschillende fundamentele

Goeroe spirituele leraar (guru als bijvoeglijk naamwoord betekent 'zwaar') Gurukulam traditionele Vedische school Kapha een van de drie dosha's, gecondenseerd uit de elementen water en aarde, het principe van stabiliserende energie; regelt de groei van lichaam en geest en is van betrekking op structuur, stabiliteit, lubricatie en vochtbalans. Khichadi gerecht van gekookte rijst en peul vruchten met veelgebruikte Ayurvedische specerijen. Alternatieve spellingen zijn onder vele andere: khichdi, khichri, khichdee, khichuri, khichari, kitcheree, kitchree.

triades en wordt beschouwd als de gesproken essentie van het universum. Om wordt uit gesproken als mantra en in bevestigingen en zegeningen. Parampara traditie, herkomst Pitta een van de drie dosha's; resulteert uit de

van dit boek, Ayodhya, ligt aan de oever van

van de chirurgie' vanwege de uitzonderlijk

de rivier Sarayu.

precieze en gedetailleerde beschrijvingen

Sattva mentale eigenschap van evenwichtige intelligentie Savasana onderdeel van de yogabeoefening (ook wel bekend als 'doodhouding') dat een toestand van homeostase bevordert en zo de beoefenaar ontspannen; deze houding vormt de afsluiting

van een goede gezondheid

van een volledige asana-reeks.

en lichaamstemperatuur. Prakriti constitutie, natuurlijke staat (ook wel: Moeder Natuur) Prana energie, tevens synomiem aan de dosha vata

Shakti spirituele kracht Shukra seksueel weefsel Srota transportkanaal in het lichaam. Door de srota's stromen dosha's, voedingsstoffen en afvalstoffen ten behoeve van lichaamsfuncties

Krumi parasieten

tot het niet waarneembare. Srota's worden

Loka het universum

Rajas dynamische of veranderlijke eigenschap

Moksha spirituele vrijheid Mudra yogisch handgebaar Nadi subtiel en onzichtbaar kanaal waardoor volgens de Ayurveda en de spirituele yoga wetenschap de energieën van het subtiele

Rig-Veda heiligste geschrift in het Hindoeïsme, de bron van de Ayurvedische tradtie Rishi wijze man Ritucharya seizoensgebonden programma Rta ritme Sadhana gedisciplineerde spirituele oefening Sanskriet oude Indiase taal waarin de Vedi

lichaam stromen. Nadi's zijn verbonden door speciale punten van hoge intensiteit die men

de Ayurvedische teksten

Nidra slaap Oja afweer tegen ziekte Om hoogste en heiligste lettergreep in het Hindoeïsme en Boeddhisme, die in het

370

van de geest

sche geschriften zijn opgesteld, inclusief

chakra's noemt.

Swasthavritta de gezondheidsleer van de Ayur

combinatie van de elementen vuur en water.

Purusha het individu, de ziel

Mantra spirituele recitatie in het Sanskriet

Swastha gezondheid

Pitta dosha reguleert het metabolisme, warmte

op uiteenlopende niveaus, van het meest grove

Manasika mentaal

genoemd.

veda, gericht op het verkrijgen en behouden

Pranayama yogische ademhalingsoefeningen

•

Hij wordt ook wel 'de eerste plastisch chirurg'

in staat stelt zich emotioneel en fysiek te

Krimi micro-organismes

Manas geest

van chirurgische ingrepen in het geschrift.

ingedeeld naar hun oorsprong en de substanties die door hen heen stromen. Surya namaskar de zonnegroet, een serie van twaalf yogahoudingen {asana's). De oorsprong hiervan ligt in India, waar een grote Hindoe

Swasthya gezond Tamas mentale toestand van dofheid, onwetend heid of onbegrip Tila sesam Tri-dosha, tri-doshisch betrekking hebbende op de drie dosha's Ubtan scrub voor in bad Upanishad laatste deel van de Veda's, ook bekend als de Vedanta; hierin staat het hoogste onder richt over de Ultieme Werkelijkheid Brahman die tijd, ruimte en verandering overstijgt. Vaidya geneeskundige; in India wordt de term

populatie dagelijks de zonnegod Surya aanbidt.

doorgaans gebruikt om een persoon aan te

Heden ten dage wordt de zonnegroet echter

duiden die de geneeskunst benadert vanuit

ook door niet-Hindoe's beoefend, niet om de

het Ayurvedische stelsel van gezondheid en

religieuze betekenis maar vanwege de bewezen

geneeskunst.

gunstige invloed op de gezondheid. Sushruta Indiase arts die leefde in de eerste en

Vata een van de drie dosha's, gevormd uit de elementen lucht en ruimte. Dit is het principe

tweede eeuw van onze jaartelling. Hij is de

van kinetische energie in het lichaam en heeft

auteur van Sushruta Samhita (in het Engels

betrekking op het zenuwstelsel en de circulatie,

vertaald als The Compendium of Sushruta), een

beweging en pathologie. Wordt uitgescheiden

de Indiase deelstaten Uttarakhand en Uttar

van de belangrijkste nog bestaande klassieke

uit het lichaam via de ontlasting.

Pradesh. De rivier is van grote historische

geschriften over de geneeskunst. Hierin

betekenis en wordt genoemd in de Veda's en

worden alle aspecten van de algemene genees

fische basis voor verschillende Indiase religies

de Ramayana. De geboortestad van de auteur

kunst behandeld, maar de vertaler van zijn

en de wetenschappen van de Ayurveda, yoga

werk, G.D. Singhal, noemt Sushruta 'de vader

en Vedanta.

Sarayu (ook wel: Sarju) rivier die stroomt door

Vedas de oudste Hindoegeschriften en de filoso

371

BIJLAGE 5

Vedisch verwijst naar een periode in de Indiase oudheid waarin de Veda's werden opgesteld

Virya moed Yoga afgeleid van het Sanskritische woord yuj dat 'juk' of 'eenheid' betekent. Traditioneel is yoga een methode die is gericht op het verbinden van het individueel bewustzijn met de Ultieme Werkelijkheid (universeel bewustzijn). Om deze reden hebben alle yogische fysieke en mentale oefeningen als hun uiteindelijke doel

het bevorderen van zelftranscendentie. Op het niveau van het lichamelijke zijn yogahoudingen ofwel asana's gericht op het versterken en in balans brengen van het lichaam. Op mentaal niveau wordt in de yoga gebruikgemaakt van ademhalingstechnieken (pranayama) en medi

Noten

tatie (dhyanam) om de geest tot rust te brengen, te verhelderen en te disciplineren. Yoga is geen religie, maar een levenshouding die is gericht op gezondheid en geestelijke rust.

1 N LEI Dl NG

HOOFDSTUK

John Platt, A ' yurveda Out ofBalance: 93 Percent

1. Charaka Samhita, Sutrasthanam-1, 44.

of Medicinal Plants Threatened with Extinction',

2. Sushruta Samhita, Sutrasthanam-15, 4.

Scientific American, 5 april 2010, blogs.scientific

3. Rishi Sushruta, Sushruta Samhita,

american.com/extinction-countdown/ayurveda out-of-balance- 93-percent-of-medicinal-plants

Sutrasthanam-15, 4r. 4. Charaka Samhita, Sutrasthanam-r6, 27.

threatened -with-extinction.

Dit concept, swabhavo-paramvaad, werd

2. Dean Ornish, et al., 'Changes in Prostate Gene

geïntroduceerd door de wijzeCharaka in de

Expression in Men Undergoing an Intensive

periode van de derde tot tweede eeuw voor

Nutrition and Lifestyle lntervention',

onze jaartelling.

Proceedings of the National Academy ofSciences 105 no. 4 (juni 2008): 8369-74, doi: 10.1073/ pnas.0803080105. 3.

HOOFDSTUK

Reuters, 'Healthy Lifestyle Triggers Genetic Changes: Study', r8 juni 2008, reuters.com/ article/us-genes-lifestyle-idUSN16288979200806r8.

r. Ashtanga Hridayam, DinacharyaAdhyaya-2, rA.

2. Charaka Samhita, Sharirasthanam-5, 4. 3. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 4-6. 4. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 303-4.

1 NTRODUCTI E

De oorsprong van deze mantra is niet bekend. Hij maakt al duizenden jaren deel uit van de

Rig-Veda, boek l, hymne 164, vers 46.

soms niet met de naam 'Gouri', maar Durga,

Govinda, Govindam, of Brahma.

'wHo Definition of Health', Wereldgezond heidsorganisatie, geraadpleegd 11 juli 2016, who.int/about/definition/en/print.htmL

372

orale traditie. Er zijn vele variaties bekend,

2. Sushruta: Sushruta Samhita, Sutrasthanam-r5, 41.

6. De Savitri Gayatri-mantra, Rig-Veda, boek 3, hymne 62, vers 10.

373

NOTEN

HOOFDSTUK

NOTEN

HOOFDSTUK

die zijn gerelateerd aan een breed scala aan ontstekingen en besmettingen. Deze ont

Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dinacharyadi

Prakarana-5, 17.

stekingsziektes worden behandeld onder de

30-33; Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 75. 15. M.l. Van der Sleen, D.E. Slot, E. Van Trijffel,

Solving Global Problems', rapport van een

noemer 'overdraagbare ziektes' (oupasaigika

E.G. Winkel en G.A. Van der Weijden, 'Effective

ad-hocpanel van de Board on Science and

rogas), die zich verspreiden door direct contact

ness of Mechanica! Tongue Cleaning on Breath

farmacologie hebben alleen urdbonen (urad dal,

Technology for International Development

met patiënten en via andere wegen zoals water,

Odour and Tongue Coating: A Systematic

ofwel black gram) de eigenschap guru, 'zwaarte'

(Washington, DC: National Academy Press,

lucht, voedsel, enzovoort.

Review', International ]oumal ofDental Hygiene

2. Volgens de wetenschap van de Ayurvedische

(wat wil zeggen dat iets moeilijker te verteren is of dat het verteren langer duurt), terwijl andere

1992), pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNABN264.pdf. 2. D.P. Agrawal, 'Medicinal Properties of Neem:

bonen en linzen als laghu ofwel licht verteer

New Findings', geraadpleegd 10 november

baar worden gezien.

2014, infinityfoundation.com/mandala/t_es/

3. Charaka Samhita, Vimanasthanam-1, 24. 4. W.M. Sun, L.A. Houghton, N.W. Read,

t_es_agraw_neem.htm. 3. HarvardT.H. Chan School of Public Health,

6. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 4;

8, no. 4 (2010): 258-68, http://ebd.ada.org/en/

Charaka Samhita, Sutrasthana-5, 72-74; Bhava

evidence/evidence-by-topic/6585/effectiveness

Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 14-29.

of-mechanical-tongue-cleaning-on-breath

7. A. Hooda, M. Rathee en J. Singh, 'Chewing Sticks in the Era ofToothbrush: A Review',

The Internet joumal ofFamily Practice 9, no. 2

odour-and-tongue-coating-a -systematic review. 16. Gordon Christensen, 'Special Oral Hygiene and

D.G Grundy en A.G. Johnson, 'Effect of Mea!

'Impact of Fluoride on Neurological Develop

Temperature on Gastric Emptying of Liquids in

ment in Children', geraadpleegd 10 november

Man', Gut 29: no. 3 (1988): 302-5, ncbi.nlm.nih.

2014, hsph.harvard.edujnews/features/fluoride

R. Abdur, 'Comparative Effectiveness of Chewing

2005): n41-43, doi: dx.doi.org/10.14219/jada.

childrens-health-grandjean-choi/.

Stick and Toothbrush: A Randomized Clinical

archive.2005.0319.

gov/pmc/articles/PMC1433604/. 5.

National Research Council, 'Neem: A Tree for

14. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

Ibid" 329-34.

4. Deirdre Imus, 'EPA Reverses ltself on Fluoride',

6. Heinz Valtin, '"Drink at Least Eight Glasses of Water a Day." Really? ls There Scientific Evidence for "8 x 8"?' American joumal of

(2009): ispub.com/IJFP/9/2/4968. 8. A.S. Malik, M.S. Shaukat, AA. Qureshi en

Preventive Care for Special Needs', }ournal of

the American Dental Association 136, (augustus

Trial', North American ]oumal ofMedica/

17. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 74.

Fox News Health, 22 februari 2on, foxnews.

Sciences 6, no. 7 (2014): 333-37, doi:l0-4103/1947

18. Het toevoegen van nano-doses gezuiverde

com/heal th/20 n/o2/22/epa-reverses-fluoride/.

-2714.136916.

metalen aan kruidenmedicatie, zoals aanbevo

Waar de wijze Sushruta in zijn klassieke ver

g. Ibid.

len in de klassieke Ayurvedische geneeskunde,

Physiology: Regulatory, lntegrative and Com

handeling de diagnostiek behandelt, geeft hij

ro. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

komt alleen voor in India en andere landen in

parative Physiology 283 (november 2002):

ook al een beschrijving van de symptomen van

R993-R1004, doi: 10.n52/ajpregu.00365.2002.

tandgaatjes als gevolg van micro-organismes,

rr. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 29.

In de Verenigde Staten en de meeste Europese landen geldt een verbod op het gebruik van

7. Steenzout, ook bekend als roze Himalayazout,

27-28.

Zuidoost-Azië, zoals Sri Lanka en Bangladesh.

waaronder doffe en ernstige tandpijn (vedana),

12. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 8.

is online verkrijgbaar en in sommige gespecia

gevoeligheid voor warm en koud (dantaharsha),

13. De kiespijnboom, in de Ayurveda bekend onder

liseerde winkels. Niet te verwarren met het

verkleuring van aangetaste tanddelen (koth),

de naam tejovat en veelgeprezen om zijn heil

Zowel studenten als beoefenaars van de Ayur

soort zwartachtige/donkerroze zwavelzout dat

breuken in het tandglazuur (kapalika), losraken

zame eigenschappen bij diverse aandoeningen

vedische geneeskunde dienen zich te allen tijde

in sommige Indiase winkels wordt verkocht als

en beweeglijkheid van tanden (chaladanta),

in het orale gebied (mukharoga), was ook

te conformeren aan deze wetgeving.

zwart zout of kala namak. Steenzout is eerder

pusvorming (sravi), en ten slotte ontstekingen

bekend aan diverse stammen van de oorspron

19. C. Norman Shealy, 'Antiseptic Mouthwash Can

wit dan roze, en nooit zwart of paarsig. Ook

met daaraan gepaard gaande vieze geur (dur

kelijke bevolking van Noord-Amerika. Ook zij

Kill You', Shealy Wellness (blog), 6 september

heeft steenzout niet die typisch zwavelachtige

gandha). Bovendien lijkt Sushruta hier voort te

gebruikten delen van de boom bij de bestrijding

2013, normshealy.com/antiseptic-mouthwash

bouwen op vroege concepten ten aanzien van

van kiespijn; het is bekend dat zij kauwden op

can-kill-you/.

geur.

metalen als actief ingrediënt in medicijnen.

8. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-5, 13-18.

pathogenen zoals die reeds zijn verwoord in de

de schors, of een pasta op basis van de schors

20. Ibid.

9. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Varivarga, 79-8r.

Vedas, waar de term krimi in bredere zin wordt

gebruikten op pijnlijk tandvlees om daarmee

2r. Pat Thomas, 'Behind the Label: ListerineTeeth

gebruikt - dat wil zeggen, de term omvat hier

pijn en zwellingen tegen te gaan.

alle pathogene en niet-pathogene organismes 374

and Gum Defence', Ecologist, 13 januari 2009, theecologist.org/green_green_livin g/behind_

375

NOTEN

the_label/269558/behind_the_label_listerine_

NOTEN

HOOFDSTUK

teeth_and_gum_defence.html. 22. Vikas Kapil, Syed M.A. Haydar, Vanessa Pearl,

Charaka Sarnhita, Sutrastahanam-5, 84. 1. Ram enRama zijn twee namen voor dezelfde

Jon 0. Lundbergb, Eddie Weitzberg, en Amrita

god in het Hindoeïsme. Hij wordt beschouwd

Ahluwalia, 'PhysiologicalRole for Nitrate

als avatar van Heer Vishnu, de voornaamste

Reducing Oral Bacteria in Blood Pressure Control', Free Radical Biology and Medicine 55

9. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana 63-64;

protagonist in het Hindoe-epos Ramayana. 2.

ln het Awadhi, het Hindi-dialect van de ge

ro. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 35-37. 11. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 42-43, 47-48. 12. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 83; Dalhana's commentary on verse 83.

of Governmental Industrial Hygienists, het National Toxicology Program en vele andere internationale organisaties. Zie ook B.J. Mahler en P.C. Van Metre, 'Coal-Tar-Based Pavement Sealcoat, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs), and Environ mental Health: U.S. Geological Survey Fact

(februari 2013): 93-roo, doi:ro.ror6/j.free

boortestad van de auteur, klinkt het vers als

13. Ibid.

Sheet 2011-3010', geraadpleegd ro januari 2015,

radbiomed.2012.11.or3.

volgt: Avadh Puri Mum Puri Suhavani, Uttar Disi

14. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

pubs.usgs.gov/fs/20n/30rn.

23. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 78-80.

bahi Saryu Pavani ja majjan te binuhi prayasa,

24. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Taila Varga 1-23;

Mam sameep nar pavahi vasaa. (Shri Ram Charit

Charaka Samhita, Sutrasthana-27, 286-88.

Maanas.) Dit vers is afkomstig uit de Ramcha

71-78. 15. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 65-66.

25. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 34.

ritmanas, een episch gedicht geschreven in het

16. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 76.

26. S. Asokan, P. Emmadi enR. Chamundeswari,

Awadhi-dialect door de zestiende-eeuwse

17. H.S. Datta, S.K. Mitra en B. Patwardhan,

'Effect of Oil Pulling on Plaque Induced Gingi vitis: ARandomized, Controlled, Triple-Blind

'Wound Healing Activity of Topical Application

CancerRisk', geraadpleegd 10 januari 2015, cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/ risk/substances/coal-tar. 21. Madanphala Nighantu, Vatadivarga 80�81; Bhava Prakasha, Vatadivarga 39-40.

De tekst van dit gebed in het Sanskriet:

Forms Based on Ayurveda', Evidence-Based

Study', Indian ]ournal of Dental Research 20,

Gange cha Yamune chaiva Godavari Saraswati 1

Complementary and Altemative Medicine 20n

Maheshwari, 'Antibacterial Activity of Plant

no. r (januari-maart 2009): 47-51, ncbi.nlm.

Narmade Sindhu Kaveri jalesmin sannidhim

(2011): 134378. doi:ro.1093/ecam/nepo15.

Biosurfatant Extract from Sapindus mukorossi

nih.gov/pubmed/19336860.

kuru.

27. Sharath Asokan, T.K.Rathinasamy, N. lnbamani,

dichter Goswami Tulsidas.

20. National Cancer lnstitute, 'Formaldehyde and

4. Annetrin Jytte Basler, 'Pilot Study lnvestigating

18. 'Sodium Lauryl Sulfate: The Facts', SLS Free, geraadpleegd ro januari 2015, slsfree.net/.

22. Indira P. Sarethyi, Niyanta Bhatia en Nidhi

and ln Silico Evaluation of lts Bioactivity',

lntematîonal joumal of Pharmacy and Pharma

Thangam Menon, S. Senthil Kumar, Pamela

the Effects of Ayurvedic Abhyanga Massage on

Subjective Stress Experience', The ]ournal of

Agency forResearch on Cancer van de Wereld

mics.in/journals/index.php/ijpps/article/ view/7263.

J°madi enR.Raghuraman, 'Mechanism of

Oil-Pulling Therapy-ln Vitro Study', Indian

19. Op de officiële website van het International

ceutical Sciences 7, no. 10 (2015): innovareacade

Alternative and Complementary Medicine 17,

gezondheidsorganisatie (iarc.fr/) zijn verschil

]oumal of Dental Research 22, no. 1 (2on): 34-37,

no. 5 (mei 2on): 435-440. doi:ro.1089/

lende monografieën gepubliceerd over de

ijdr.in/text. asp?2 on/22/1/34/79971.

acm.2010.0281.

mogelijke milieueffecten en kankerverwekken

pathogens by Soap Nuts Sapindus emarginatus

Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 81-92;

de eigenschappen van koolteer en pek. Zie met

L. Fruit Pulp', speciale uitgave, Indian ]oumal

28. J.S. Tripathi enR.H. Singh, 'The Concept and Practice of lmmunomodulation in Ayurveda

23. B. Seetha Lakshmi, 'Bio Control of Phyto

Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

name de monografie 'Coal-Tar Pitch', geraad

of Research in Pharmacy and Biotechnology 1

and theRole ofRasayanas as Immunomodu

56-60; Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-2,

pleegd 13 juli 2016, monographs.iarc.fr/ENG/

(december 2014): rn9, ijrpb.com/special

lators', Ancient Science of Life 19, nos. 1-2 (1999):

8-9; Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24,

Monographs/vohooF/monorooF-17.pdf.

issues/1/ijrpb%2022%2ob%2 oseetha%20

59-63, ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/

25-26, 30-32.

Verder geeft TOXNET, het National lnstitutes

lakshmi%20109-m.pdf.

PMC3336465j. 29. Charaka Samhita, Sutrasthanam-5, 78-80;

6. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-2, 9.

of Health's Toxicology Data Network (toxnet.

7. Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 25-26;

nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search/a?dbs+hsdb:@l

Sushruta Samhita, Chikitsasthanam-24, 14;

Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana 60;

term+@lDOCN0+5050), een aantal links naar

Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

Charaka Samhita, Sutrastahanam-5, 81-83.

onderzoeken van de Wereldgezondheidsorga

32-36. 30. BhaishajyaRatnavali-61, 20.

8. Charaka Samhita, Sutrastahanam-5, 90-92; Bhava Praksha, Dinacharyadi Prakarana 61-62.

nisatie, het International Agency forResearch on Cancer, het IntegratedRisk Information System van het EPA, de American Conference

377

NOTEN

HOOFDSTUK

betrekking tot urine, feces, semen, flatus, overgeven, niezen, boeren, gapen, trek, dorst,

1. 2.

Bhagavad Gita-17, 6-10.

tranen en diep ademhalen na inspanning. Een

20. Ashtanga Hridayarn, Nidanstthanarn-1, 15.

is gerelateerd aan de populariteit van verschil

Samhita (Uttar Tantra-55, 4). Met betrekking

2r. Sushruta Samhita, Chiktsasthanarn-24, 46.

lende spirituele paden (religies) die een vlees

tot de slaap gaat deze regel echter op voor de

22. Jeannine Stein, 'Movernent Therapies May

loos dieet adviseren. in de Ayurvedische weten

normale, nachtelijke slaapcyclus, niet om slapen overdag. Als we vanwege overwerk, of

2010, articles.latimes.com/2010/jul/05/health/

benadering die uitgaat van een licht en een

door individuele gewoontes of sociale activi

la-he-pain-exercise-20100705.

voudig te verteren dieet dat voornamelijk

teiten geen gehoor geven aan de noodzaak tot

lactovegetarisch is, maar het eten van

slaap in de nacht, kan dit leiden tot problemen

uitsluit, mits dit wordt bereid en gegeten

en het hoofd, gebrek aan enthousiasme, regel

vanuit een sattvische houding.

matig voorkomende slapeloosheid en ver

Charaka Samhita, Sutrasthanam-27, 342.

storingen van het agni. Het principe dat we gehoor moeten geven aan allerlei vormen van

natuurlijke aandrang wil niet zeggen dat we

Charaka Samhita, Chikitsasthanam-11 4.

6. Charaka Samhita, Sutrasthanam-8, 20.

maar in slaap moeten vallen waar en wanneer

7. Charaka Samhita, Sutrasthanam-251 40.

het ons uitkomt, puur omdat de 'noodzaak' tot

8. Dane A. Roubos, 'The Great Margarine Hoax:

een dutje ons overvalt.

The Deadly Truth about Dietary Oils', geraad

6. Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-7, 75.

pleegd 13 juli 2016, rense.com/health/marg.htm.

7. De verzamelterm in het Sanskriet voor deze

9. Dane A. Roubos, 'Margarine, Patty Acids, and Your Health', NEXUS Magazine 4, no. 2 (1997). 10. Bhagavad Gita-4, 24.

Charaka Samhita, Sutrasthanam-21, 36.

2. Sushruta Samhita, Sharirasthanam-4, 34, 35. 3.

Ashtanga Hridayam, Sutrasthanam-7, 66-68.

4. Sushruta Samhita, Sharirasthanam-4, 45. 5.

36-37. 7.

A.R. Pradeep, E. Agarwal, P. Bajaj, S.B. Naik, N. Shanbhag, en S.R. Urna, 'Clinical and Micro

Gingivitis', Australian Dental ]ournal 57, no. 3 (2012): 312-18, onlinelibrary.wiley.com/doij

Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dugdhavarga,

2. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Dugdhavarga,

10.nu/j.1834-7819.2012.01714.x/abstract. 8. D.T. Clark, M.l. Gazi, S.W. Cox, B.M. Eley en

1-2.

G.F. Tinsley, 'The Effects of Acacia arabica Gum

24-28.

on the ln Vitro Growth and Protease Activities

Bhava Prakasha, Purvakhanda, Phalavarga,

of Periodontopathic Bacteria', ]ournal of Clini

63-64.

cal Periodontology 20 (1993): 238-243, http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8473532. 9. ). Ahrned, N. Shenoy, A. Binnal, L.P. Mallya en

BIJ LAGE

A. Shenoy, 'Herbal Oral Care: An Old Concept or a New Model?' International ]ournal of

Zie pagina 221 voor een overzicht van de zes

Research in Medica[ Sciences 2, no. 3 (2014):

smaken en hun effect op het lichaam.

818-21, imsear.li.mahidol.ac.th/

2. D. Prasad en R. Kunnaiah, 'Punica granatum: A Review on lts Potential Role in Treating

316-19. HOOFDSTUK

6. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Vatadivarga,

and Powder Containing Acacia arabica on BIJLAGE

9. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 297. 10. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5,

196-97.

biologie Effects of Comrnercially Available Gel

genoegens is kama purushartha. 8. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 274.

5. Bhava Prakasha, Purvakhanda, Haritakyadivarga,

Reduce Chronic Pain', Los Angeles Times, 5 juli

schap geldt daarentegen een pragmatische

zoals een gevoel van zwaarte en pijn in de ogen

pubmed/23633828.

19. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 34.

soortgelijke aanbeveling vinden we in Sushruta

4. Charaka Samhita, Sutrasthanam-I, 64-66.

4, no. I (2013): 3-7, ncbi.nlm.nih.gov/

39-42.

De discussie waarvan sprake is in deze alinea's

bescheiden hoeveelheden dierlijk vlees niet

]ournal of Natural Science, Biology and Medicine

18. lbid; Sushruta Samhita, Chiktsasthanam-24,

bitstream/123456789/165296/1/ij rms2014v2n3P818.pdf. 10. Devanand Gupta, Dara John Bhaskar, Rajendra

11. Bhava Prakasha, Dinacharyadi Prakarana-5, 263.

Periodontal Disease', ]ournal of Indian Society

12. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31.

of Periodontology 18, no. 4 (2014): 428-32,

Kurnar Gupta, Bushra Karim, Ankita )ain,

13. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31-33.

doi:I0-4I03/o972-124X.138678.

Rajeshwar Singh en Wahaja Karim, 'A Ran

S. Rajan, ). Ravi, A. Suresh en S. Guru, 'Hidden

domized Controlled Clinical Trial of Ocimum

afweer wordt vyayamaha sthairyakaaranam

Secrets of Punica granatum Use and lts Effects

sanctum and Chlorhexidine Mouthwash on

genoemd.

on Oral Health: A Short Review', ]ournal of

Dental Plaque and Gingival lnflamrnation',

14. De relatie tussen inspanning en een verhoogde

ln Charaka Samhita, Sutrasthanam-8, 3-4, stelt

15. Sushruta Samhita, Chiktsasthanam-24, 44.

Orofacial Research 3, no. r (2013): 38-41, doi:

]ournal of Ayurveda and Integrative Medicine 5,

Charaka Samhita dat men de dertien vormen

16. Sushruta Sarnhita, Chiktsasthanam-24, 38-50.

10.5005/jp-journals-10026-106r.

no. 2 (april - juni 2014): 106-119, ncbi.nlm.nih.

van natuurlijke aandrang niet moet onder

17. Charaka Samhita, Sutrasthanam-7, 31-32.

drukken. Daarbij gaat het om de aandrang met

4. M. Nagpal en S. Sood, 'Role of Curcurnin in

gov/pmc/articles/PMC4061585/.

Systernic and Oral Health: An Overview',

379

NOTEN

IL Bhava Prakasha,Purvakhanda,Karpuradivarga,

BIJLAGE 4

58-59. I2. S. Sateesh,S. Mathiazhagan,S. Anand,

In andere boeken over Ayurveda vind je moge

R. Parthiban,S. Suresh,B. Sankaranarayanan,

lijk andere voedingsadviezen in relatie tot de

R. Sandiya en A. Kumar,'A Study on Analgesie

seizoenen. Daarbij spelen subjectieve over

Effect of Caryophyllus aromaticus by Formalin

wegingen van de betreffende auteurs een rol.

Test in Albino Rats',International fournal of

De adviezen in dit boek zijn direct en uitslui

Pharmaceutical Science Invention 2,no. I

tend gebaseerd op de klassieke teksten.

0anuari 2013): 28-35,ijpsi.org/VOl(2)1/

2. 'Monsoon',Engelstalige Wikipedia, geraad

Version_3/Fo2r2835.pdf. 13. S. Amruthesh,'Dentistry and Ayurveda V: An Evidence Based Approach',International ]ournal

ofClinical Dental Science r9(I) (2008,januari maart); 52-6I,http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/18245925. 14. Ibid.

Index aama,122,159

eten voor je agni,235

pleegd IO september 20IS,en.wikipedia.org/

kauwstaafjes,145

ghee,252

wiki/Monsoon.

mondverzorging,I59

normale variaties,218

Bhava Prakasha,Dinacharyadi Prakarana,

spijsvertering,IS8

pathologische onbalans, 218-221

Haritakyadivarga,24r. 4. Bhava Prakasha,Shakavarga, 53-55.

tong schrapen,I49,158

smaken,22I-230

aambeien,ns, n6

stimuleren met warme drank,246

aarde,als element,54

variaties naar biologische leeftijd,218,220

acacia,32I

variaties per seizoen,217,218

acharya,definitie,IS

variaties naar tijd van de dag,218,2I9

acne,51

vier toestanden, 218

ademhalingsoefeningen (pranayama), I02-I04, 370

Ajmera,Ananta Ripa,49-53 ajna chakra,rn3

tijd van de dag, 35,rn2

ajowan,343

zoemende bij,rn3-rn4

amandelolie,I74

adukibonen,350

akkermunt,326

afrikaantjes (Tagetes), 327

Aloë vera, 326

bad,I85

altaar, 35

gezichtsmasker,197

amalaki,323

afweersysteem aangeboren,31 Ayurvedische mondspoeling,157

baden, 186 haarverzorging,201 antibacteriële reinigingsmiddelen

dikke darm,121

Ayurvedisch tandpoeder,148

ghee, 252-255

neem kauwstaafjes, n4

oja,182,216,370

shampoo,201

opbouw,134

antibiotica,134,209

voeding,216

antidepressivum (zonlicht),87

agni (spijsverteringsvuur),78,125,2I6-221

antimicrobieel (neemolie),I40

dosha's, 218-221

antiseptische mondspoelmiddelen,I51-155

eigenschappen,218

arhar (duivenerwten),349

INDEX

asafoetida, 343

Baba (Ayodhya Nath}, 22, m, 213

na masseren, 177

brahma muhurta, 73-74, 77-78

asana's, 5r, ro2, 291, 294, 369

over ademhalingsoefeningen, ro2

scrubs, 187-190

ademhalingsoefeningen, 102-105

Ashtanga Hridayam, 77, 267, 273

over authentiek leven, r64

na seksuele activiteit, 282

belang, 77

atiguru (te zwaar voedsel), 135

over baden, r8o

tijd van de dag, 102, 181

intentie om op te staan, 89

atiruksha (te droog voedsel), r35

over gezondheid (swastha}, 9, 71-73

verschillende vormen, 181

mantra's, 94-102

atisnigda {te olieachtig voedsel), 135

geschiedenis/biografie van, 22, 213

voordelen, r82

overige mindfulnessoefeningen, ro2-107

atiushna {te heet voedsel}, 136

geneeskrachtige gedachten voor het

wanneer niet baden, 182

moderne wetenschap, 87

watertemperatuur, 181

water drinken, 91

atmabodha

universum, 299-300

meditatie (dhyanam), ros-no

over hoop, 22

yoga voor Atmabodha, 293-297

keuken/voedsel van, 213-214

baden met plantaardige producten, 183-186

brahmacharya (celibaat), 273, 369

afrikaantjes {Tagetes), 185

Brahma n 24, 76, 369 Brahmanda, 31

Atman, 27, 66, 369

over licht en donker, 258

amalaki, 186

atisheeta {te koud voedsel), 135

over meditatie, ro6

jasmijn, r84

Ayurveda

over natuurwetten en ritme (Rta}, 41-42, 44

kurkuma, 185

belofte, 9, 26, 30, 256

over de Natuur als leraar, 19, 24

lotus, 183

effect op dosha's, 174

bewust leven, 20

massage, 168

over de neemboom, 139-140

muskusroos, 185

definitie, 26, 369

opdracht aan, 4

rozen, 184

eigenschappen, 236, 238

over ontwaken voor de dageraad, 76-77

banyanboom, 24

fundamentele krachten in het universum, 32-34

over ochtendrituelen en mantra's, 93

bedtijd, 37

fundamentele principes, 21-26

castorolie, 174

celibaat (brahmacharya) 273 chakra's, 175, 369 ajna chakra, 103

over de opkomende zon, 76-77

bevalling, massage na, 178

Charaka, de wijze, 286

gezondheid, 40-73

recept voor een gestreste man, n4-n6

bevestiging, 93-94

Charaka Samhita, 43, 260, 286

als groene geneeskunde, 29

recitatie van de Gayatri-mantra, 79, 259

mantra, 94

chloorhexidine, 154, 156

heilzame wijsheid, 19, 29, 47-49

over regenereren/verjongen, 23-26

bewerkt voedsel, vermijden, 248

chronobiologische ritmes, 31

klassieke teksten, r o, 16, 20, 22, 38, 43, 77, 92,

over de rivier Sarayu, 164, 299

bewust leven, 20, 49-53

compassie, 86

over Sakshi Chaitanyam, 107

bewustzijn, 66, 83

constipatie, u8-120. Zie ook uitscheiding

148, 286

als kunstvorm, 39

over spreken met Moeder Aarde, 96

als toeschouwer, ro7-rn8

ademhalingsoefeningen, 316

positieve verandering, 20

over vergeten en onthouden, 141

verschuiving, 26

symptomen, 124

zuiver, 67

voedingsvezels als oorzaak, I27

verscheidenheid aan welzijnsstrategieĂŤn, 21

balans, 19, 70, 297

wetenschap en spiritualiteit, 43-73

van de dosha's, 27, 54, 60, 70, 91

Bhagavad Gita, 22

voorkomen, 124-132, 305-313

vs. westerse geneeskunde, 26, 27, 71, 122, 123,

gezondheid, 70, 72-73

bittere smaak {tikta rasa), 222, 227, 319

yogahoudingen, 314-316

matigheid, 297

black gram. Zie urdbonen

134, 157, 262

zelfvervulling, 19 Ayurvedische levensstijl, 16-40, 66-68, 71

Barrett, Brittany, 16-19

bliksem, 23, 25

baden, 180-186

Cunningham, Tracy, 232-234

bliksemhouding (vajrasana), 36

dag, goed geleefd, 39

gezondheid, 70-73

Ayurvedisch badritueel (snanam), 180-186

Boeddha, 24

dagelijkse routine, 34-38, 47

inrichten van je leven, 71

Ayurvedische zeep, 183

bodhiboom, 24

bedtijd, 37

levensstijlwijsheid, 31, 66-68

Ayurvedisch baden (avagaaha}, 182

bonen en linzen, 341, 349-354

diner, 37

gebeden en mantra's, 165

bos, mystiek, 39

van diner tot slapen gaan, 37

gewijd water, r65

boter, 174, 179

dosha's, 34-38

kruiden zelf kweken, 180

Brady, Leeann, 169-171

douche/bad, 35, 181

Ayurvedische medicinale planten, bedreigd, Ayurvedisch koken, 28, 355-363

INDEX

honderd stappen,35

dieet met veel vlees, 234

tong schrapen, effect,149

actieve natuur, 32,35,77

inspanning,35,37

diëten, niet overdrijven, 125

voeding volgens het seizoen {of niet), 127,

agitatie, 59, 60

korte pauze,37

diepvriesvoedsel, 233, 249-250

lunch, 36

dikke darm,n5, 121-123

329-342,344-346

agitatie,factoren,62, 64

water: gekoeld water drinken,130,131

agitatie, symptomen, 59

meditatie/gebed, 35

dinacharya,47,369

water: te veel, effect van, 131,136

balans met dieet/voeding,341-342, 344-346

mondhygiëne,34

dood,26

ziekte en gezondheid,54, 122

balans met essentiële oliën,175

nacht, 47-48

dosha's,32-34, 54-66

dosha's: dosha kapha

balans, keuzes,66

ontbijt,36

agitatiefase, 56,60-61

accumulatie,6I

balans met mondspoeling, 154

van ontbijt tot lunch,36

agitatiefase, levensstijlfactoren, 63-65

agitatie,59,6I

cyclus, 60

opstaan,34,75-n2

agitatiefase,natuurlijke factoren, 62

agitatie,factoren,62,65

dagelijkse cyclus, 35,77

ochtendreiniging/spirituele oefening, 34

agni,218-221

agitatie,symptomen,59

definitie, 370

persoonlijke verhalen, 17-18

balans,27, 54, 70,91

balans met dieet/voeding,341-342, 344-346

elementen {vuur en water),54

ritmes, 31

balans met dieet, 236, 329-342,344-346

balans met essentiële oliën,175

functies,55-56

voor het slapen gaan, 37

balans herstellen,57-58,66

balans,keuzes,66

fysieke eigenschappen,55,131

uitscheiding, 34

balans met mondspoeling, 152-154

balans met mondspoeling, 154

groei,33

zelfmassage,35,48

balans met reethapoeder,200

bedtijd,37

zelfzorg voor de vijf zintuigen,35

dagelijkse cyclus, 35

cyclus,61

kalmering, 60

dagelijkse seksuele cyclus, 277,279

dagelijkse routine,34-38,77

dagelijkse cyclus, 35,77

kauwstaafjes,144

dageraad, 76

definitie, 369

definitie,370

ontlasting,eigenschappen,123

dagritme, 31, 47

evenwicht, 70

elementen (water en aarde),54

dakshina, n5

fase van verspreiding of verplaatsing, 57

guna sattva, 83, 261

toename, 59

functies,55-56

transformatie, 55

dal {soep),341, 354

fysieke eigenschappen, 55

fysieke eigenschappen,55,131

water drinken,effect,130,131

dankbaarheid

gelijk/ongelijk,principe van,58

guna tamas,82, 261

zetel,122

kalmering,61

zon, 53

mantra voor Moeder Aarde,94, 95 zelfbevestiging,94

gelijk versterkt gelijk, 58, 81, 131

dosha's: dosha vata

guna's,82,261

kauwstaafjes,144

depressie,zonlicht,87

innerlijke klok, 31

maan,53

accumulatie,60

desha,88

kalmerings- of verlichtingsfase,56,60-61,66

ontlasting,eigenschappen,122

agitatie,59,60

detoxprotocol, 364-368

kauwstaafjes, effect, 144

slaap, 261,264

agitatie,factoren,62,63

olie, 174,175

statische natuur,33,35

agitatie, symptomen,62

recepten, 303,365-368 deva's/devata, 24,369

onbalans, corrigeren, 57-58

stilstand, 55

balans met dieet/voeding,341-342, 344-346

dharma,22,69,369

onbalans, symptomen van,57-59

toename van,58, 65

balans met essentiële oliën,175

dialoog tussen leraar en student (satsangha),72

seizoensritme,62,329

traagheid,77,81

balans,keuzes, 66

diarree

seksuele activiteit, 278-280

voeding,33

balans met mondspoeling, 154

levensstijlcorrecties,182

smaken,223-230

wakker worden,66, 80

cyclus, 60

preventie en herstel, 132-137

stabilisatie,56

water drinken,effect, 130, 131

dagelijkse cyclus, 35, 77

preventie, voedingskeuzes en recepten, 135,

stadia van onbalans,57-58,60-61

zetel,122

definitie, 371

316-318, 312 preventie,yogahoudingen,318

toename- of accumulatiefase,57-59 tegengestelden,voor balans,58,81

dosha's: dosha pitta accumulatie,60

elementen (lucht en ruimte),54 functies,55

lNDEX

fysieke eigenschappen,55-56,131 guna rajas,82,261 kalmering,60

lNDEX

gedachten tijdens meditatie,105,107 werkelijkheidsvorming, 67

kauwstaafjes,144

geduld, 38

ontbinding, 34

geest

ontlasting, eigenschappen, 123

sandelhout,196

glimlach. Zie mondverzorging

zomer,198

godsbewustzijn (moksha), 22

gezonde levensstijl, 9-10, 16-40, 66-68,71

goeroe, 4, 16,370

gezondheid, 9,27, 70-73

granaatappel, 319

aspecten, 27

green gram (meel van),183,187 groene geneeskunde, 29

gezond/balans,70

balans, toestand van, 70,72

opstaan in vata-tijd, 77

guna's,82

definities,27,70-71,371

grootvader van de auteur. Zie Baba

prana,168

kalmte/vrede, 30

dosha's, 55

grote elementen, vijf, 54

toename, 60

mantra's, 92

geografische locatie, 89

guave, 129

variabele natuur, 33, 35

geleefde kennis, 10

handhaven 70-71

warm water met slokjes, 36

gelijk versterkt gelijk,58,81, 131,287

holistische visie,27,71,135

geluk,70,72

innerlijke bron, 67

dagelijkse cyclus/ritmes,84

wind, 53

gember, n9,129,348

methodologie, 9

definitie, 370

zetel, 122

water drinken,effect, 130,131

kauwstaafjes,141,144 guna's, 82

geneeskrachtige gedachten, 299-300

pijlers,32

dosha's,82, 261

duivenerwten (arhar),349

genetische effecten (van gezonde levensstijl), 14-15

swastha, 27,70, 71-73, 190-198

eigenschappen, 82,2n, 261

Durga, 90, 94

genezen, 20,301 47-49,66-68

dutten overdag,271-272 eenheid

swasthavritta,31,371

slaap, 26r

tijd en,47

ware natuur,68

tijd, 82

zelfgenezing, 18,26,39

welzijn,27

guna rajas,83,370

genezende intenties,299-300

wijsheid (swasthya-raksha), 9

dagelijkse cyclus,84

individu en universum,81

geografische locatie,88

van de ziel (prasanna),70

dosha vata,261

macro- en microkosmos, 31,46,53, 70

getuige-zijn (bewustzijn), ro8

gezondheidsbewustzijn,27

eigenschappen,82,2n,261

eigenschappen, 236-237, 2.38-240

gewichtstoename,127,131

gezondheidsrespons,n-14

serotonine,87

dosha's, 55,131

gewijd voedsel,210-213

ghee, 252,371

te veel,89

guna's, 82, 210, 261

gewijd water, 165

effect op dosha's,174, 252

voedsel,231,236-237,238-240

gewoontes,39

koken met, 252

dagelijkse cyclus,84

gezichtsmaskers (anulepana),190-198

elementen, 54

guna sattva, 83, 261,371

massage met,179

dosha pitta, 261

essentiĂŤle oliĂŤn. Zie olie voor massage

afrikaantjes (Tagetes), 197

recept,363

eigenschappen, 821 2n

evenwicht,70

kikkererwtenmeel,197

seksueel weefsel (shukra), 284

kokos,194,198

voordelen, 252-254

familietraditie, 15, 294, 400

komkommer, 191

fenegriek, 32 7,348

kurkuma,194,195

mondverzorging,319-328

fluoride, 143

melk, 194,

recepten, 303, 354-363

fundamentele krachten in het universum,56

melk,reinigingsvloeistof,193

uitscheiding,305-318

melk, scrubmasker, 193

voedingsadviezen, 329-368

gidsen

guna tamas,82, 261,371 dagelijkse cyclus,84 dosha kapha, 261 eigenschappen,82,2n te veel,89 gurukulam,15, 19,23, 52,86,370 recepten uit, 355-363

Ganges (rivier),761 101

recepten, lijst,304

garbanzobonen,350

rozen,191,192,197

dikke darm,122

Gayatri-mantra, 96,97,259

rozen, reinigingsvloeistof,193

detox protocol,364-368

amalaki,201

gebed, tijd van de dag,35

rozen, scrubmasker, 192

detox recepten, 303, 365-368

antibacterieel en antiparasitair,201

gifstoffen haarverzorging,198-202

INDEX

lNDEX

lichaam,

anti-jeuk, 200

tijd van de dag,35,37

anti-roos, 200

voordelen, 286

koudwaterbad,

eenheid met universum,31,46, 54

Ayurvedische conditioner,202

vyayama,286

koud water of voedsel, 91, 126, 130, 130, 246

fysiek, 26, 30, u2

geen commerciële shampoo gebruiken, r99

wanneer niet,290

krachten in het universum, 32-34. Zie ook dosha's

wijsheid, 9, 18

haarwortels voeden, 200

yoga en yogahoudingen, 243, 291-297

hibiscus,202

macrokosmos en microkosmos,31,46, 53,70

licht

en guna's

krimi (ziektekiemen,pathogenen), 144

elektrisch,82 zonlicht, 82,87

shikakai,r99

jaartje vrijaf, voorschrift bij stress,114-u6

kruiden en specerijen,130, 343-349

wassen met plantaardige producten,198-202

jasmijn, 184,327

kruiden

zeepnoot,200

jnana mudra, 103, 104

heet eten,136

lief zijn voor jezelf, 49

baden,i82

lijden,spiritueel, 68

haarverzorging, 198-202

lijkhouding (savasana),267, 269-270, 371 linzen,341, 349-354

heetwaterbad,

kalebassen/pompoenen, 341

houdbaarheid, 198

heilige basilicum (tulsi),322

kalmte door maanlicht, 47-48

Nardostachys jatamansi,

Herrera, Beverly, 209-210

Kamasutra, 273

kruidenwater, 251

herstelmethodes, 9,132-136, 287,323

kaneel, 326,343

kruidnagel, 324,343

loka, definitie,370

dosha-balans, 66

kapha. Zie dosha kapha

kurkuma, 320, 348

lotusbad, r83

uitscheiding, 132-136

kardemom,343

gezichtsmaskers,194,195

lucht,als element, 54

karma,15,u7

kurkumabad, 185

lunch, tijdstip, 36

yoga,132,291 hibiscus, 327 haarverzorging, 202

karma yoga, 117

dal (soep),354 masoorlinzen, 351

masker voor hielen en ellebogen, 196 maagzuurremmers, 132

karmische waarde,u7

maaltijden, 209-215. Zie ook voeding en voedings

honderd stappen, 36

karmaja (aandoeningen als gevolg van karma),n8

Lakshmi, 95

honing, 341, 367

kauwstaafjes,139,144-148, 321

Lao Zi,38

regels en voedsel (smaken)

hoofdhuid, oliën, 176

bestellen, 146

laxeermiddelen, n9

agni,218-221

hoof massage,176

bewaren voor gebruik, 147

leeftijd

Ayurvedisch eten, benadering, 218

hoop,22

gebruik,147

agni,218,220

Ayurvedisch koken en recepten, 28, 355-363

huidverzorging, 166-177

vs. nylon tandenborstel, 146

dosha-agitatie, 59

Ayurvedische voedingsadviezen, 329-368

gezichtsmaskers,190-198

selecteren,145

massage,172

Ayrvedische voedingsregels,237-255

massage,166,173

wanneer wel en wanneer niet,146

seksualiteit,279

Ayurvedische kruiden,343-349

recepten,303

werking, 144

leegte (shunya), 67

Baba's geneeskrachtige keuken,213-214

keuzes maken,136

legen van de maag,127

eten naar het seizoen,235,329-368

khichadi, 28,u9, 370

lekkendedarmsyndroom, 121

eten voor je agni,235

kikkererwtenmeel (besan), 187,197

levensstijl, aanpassingen, 73

eten voor dosha-balans, 218

adviezen per seizoen, 289

kindertijd, massage,178

levensstijl,factoren bij dosha-agitatie,63-64, 66

eten,de geest en het spirituele leven,210-213

dosha-balans,286

klok,levensstijl,32

levensstijl,klok,32

filosofie van de heilige maaltijd,210-213,255-256

eigenschappen, 286

kokosolie,174

levensstijl,lessen, 21-26

gids, 329-368

eten,drinken, 244

komijn, 343

levensstijl, wijsheid, 31, 66-68

herstel (persoonlijk verhaal),232-234

hoeveelheid, 287-290

koriander,343

levensstijlen, 16-40

mantra's, 255-256

hydrateren tijdens, 131

kosmos, 31

hyponatriëmie,r31

inspanning, 286-297

te veel, 287

eenheid,31, 46, 53,70

Ayurvedisch, 16-40,66-68, 71

persoonlijk verhaal, 209-210

gezond,9-10, 16-40, 66-68, 71

rajasisch voedsel, 212

INDEX

sattvisch voedsel, 2n

prana's,168

lauwwarm water, 154

polijstmiddelen, 141

seizoenen, aanbevelingen, 49, 235, 329-368

tijd om te ontvangen, 178

mondspoeldrank maken, 325

tandpoeder, recept, 148

smaken, 221- 230

tijdstip,173

oil pooling (gandusha), 155

tandenpoetsen, 144-149, 158

tamasisch voedsel, 212

voordelen,168, 171

oil pulling (kavala dhaama), 155

vijf stappen,158

tijd van de dag,36-37, 125,242

wanneer niet, 177

onderzoek naar oil pulling,156-157

voedingskeuzes, 159

vegetarisch voedsel,212

wrijven: olie aanbrengen,175

recepten en adviezen, 319-328

zelfmassage (abhayanga),166

sesamolie, 154

zelfmassage,hoe,173-177

technieken,155

maan dosha kapha, 53

mosterdolie, dosha's, effect, 174 massage, 166, 174

maanritme, 48

matigheid,297

vloeistof niet doorslikken,156

mosterdzaad, 348

maanlicht, 49

Matthiesen, Nicole,262-263

voordelen van dagelijks, 158

mungbonen, 352

maanlicht,heilzaam effect {jyotsna),282

Mattias,Kristin,69

werkzaamheid, 157

munt, 326, 328

macrokosmos 31, 46,53,70

meditatie

werkzaamheid van sesamolie,154

mudra, 104, 370 jnana mudra, 104

magnetronmaaltijden,233

atmabodha, 105-uo

mondspoeldranken,151-158

manas, 370

getuige, 108

mondverfrissers, 328

mukti {zelfverwezenlijking), 22

mango,327

gedachten om mee te beginnen, 107-108

mondverzorging en -hygiĂŤne, 139-161. Zie ook

muskusrozenbad, 185

mantra's, 92-102

gewoonte maken en volhouden, ro6-no

kauwstaafjes en mondspoelen

bescherming, 92

surya dhyanam {zonmeditatie), 104

aama, 159

dagelijkse zelfbevestiging,93

tijd van de dag, 35,85

bittere en scherpe smaak, 319

dosha-cyclus, 35

dankbaarheid aan Moeder Aarde,94

uitspraken, 107

commerciĂŤle mondspoelwaters, 152

guna tamas, 83, 261

definitie,92, 370

voordelen, 109

drie stappen, 143-58

nacht,37,47,84,257-256

water drinken, 252

Gayatri-mantra (zon), 96

melatonine,86

fluoride,143

nachtdienst, 87

mantra-vibraties, effect, 92

melk,25

huismiddeltjes,141

nadi's, 102, 370

maaltijd,255

melk,194,

gids, 319-328

namen, nieuwe, 51

reinigingsvloeistof,193

tandvleesontsteking,behandeling, 320, 323

Nardostachys jatamansi, ro

margarine, 254

scrubmasker,193

kauwstaafjes,139,144-148,321

Nath, Baba Ayodhya. Zie Baba

Maruts, 24

gezichtsmasker, 194

mondspoelen, 144, 151-158

natuurlijke levensstijl,n5 Natuur

tijdstip van de dag, 35,37

masoorlinzen, 351

microkosmos, 31, 46, 53, 70

mondverfrissers, 328

massage,166-168

mindfulness

neemboom,eigenschappen en

390

deva's,24

aandachtsgebieden,176

opstaan,91 -105

Ayurvedisch, dagelijks,167, 169-171

eten, 210

plantaardige producten, 319-324

fenomenen en verschijningsvormen, 23-26

baden na massage, 177

seks,281

recepten en adviezen, 319-328

genezing,26, 39,46

toepassingen, 140

eerbied, 140

droog poeder,178

moed (virya), 12, 76, 84, 182,372

spijsvertering, 159

gulheid, 141

extra zacht,179

Moeder Aarde, dankbaarheid,94-95

strategisch eten, 159

guna's,84

olie, 168

Moeder Natuur (Prakriti}, 46

synthetische versus natuurlijke producten, 143

harmonie,46, 84

olie, aanbrengen,175

moksha,22, 69, 370

stappen, volgorde,156

klok, 32

olie, kiezen en voorbereiden,173

mondspoelen,144,151-158

tandarts,143

leraar, 19

olie versus druk,168

afweer,157

tandplak, 159

Moeder Natuur (Prakriti), 46

persoonlijk verhaal, 169-171

koel water,154

tong schrapen, 144, 149, 158

overeenstemming, 29 391

INDEX

lNDEX

ontwaken,80

activiteiten voor de vroege ochtend, 85,91-93

kunst van de Ayurvedische levensstijl, 16-19

Rig-Veda, 16, 20,75, 96, n1, 163, 370

ritmes,20, 45-49, 84

brahma muhurta,75,77,79, 89

machteloosheid, 49-53

rishis's, r9,370

wijsheid,19-20, 38

dageraad, magie van de, 76

Matthiesen, Nicole, 262-263

intentie,89

Mattias, Kristin, 69

neem kauwstaafjes, 139,144,146

RishiSushruta,27 Rishi Vashishtha, 25 ritmes. Zie ook dosha's en Rta en seizoenen

neemolie, 140

mantra's reciteren,82-101

slapeloosheid, 262-263

neti-reiniging, 206

mindfulnessoefeningen,102-no

svadharma, 69

neus,206

Natuur,80

perspectief (omslag),68

dagritme,32, 47

neti-reiniging,206

ochtendrituelen,91-93

peulvruchten, 349-354

dosha's, 56

oliereiniging, 206

positieve indrukken, 90

pijlers onder onze gezondheid, 32

maanritme, 47

reiniging,91

pindanda,31

Natuur, 20, 45-49, 84

tienerrebellie van de auteur,no

pitta. Zie dosha pitta

overeenstemming, 46

uitscheiding, 78,91

plantaardige producten,

respecteren,45-49

nootmuskaat,348

ogen, 203

chronobiologisch, 31

massage,172

zegening van jezelf 91-93

baden, 183-186

Rta,43-47

oogdruppels (netra tarpanam),205

zegeningen van de zon, n2

haarverzorging, 198-202

seizoensritme,32, 48-49

oogspoeling (netra prakshalan),204

zelfbevestiging, 91-93,94

houdbaarheid, 198

zonneritme,48

oogzalf (anjana),204

zonlicht,87-88

mondhygiĂŤne,319-328

oil pooling (gandusha), 155

opstaan, 34,75-n2. Zie ook ontwaken

pompoenen/kalebassen, 341

rode linzen (meel),187 rozen

oil pulling (kavala dhaarna), 155

beste tijd,75-78

prakriti (dosha-constitutie), 231

bad,184

olie

tijdens brahma muhurta,75-78,86

Prakriti (Moeder Natuur),46, 231, 370

gezichtsmasker, 191,192, 197

uitzondering na laat opblijven,79

prana, 1021 216, 370

reinigingsvloeistof, 193

medicinale olie voor het oor, 203 slaap,264 zelfmassage,35, 48,173-177 olie voor massage aanbrengen, 176 castorolie (ricinusolie),168

oren

vijf prana's,168

massage,176 medicinale warme olie,203

prana shakti, 275, 293 pranayama, 102, 370

verzorging van, 203 Ornish,Dean,14

essentiĂŤle oliĂŤn, 175 kiezen en voorbereiden, 174,175

peper,343

mosterdolie, 168

persoonlijke verhalen

tijd van de dag, 35, 102

scrubmasker, 192 Roubos, Dane, 253 Rta, 43-45 concept,43-45

prasanna,70-71

definitie, 370

purusha, 81,370

eenheid van macro- en microkosmos, 31, 46, 53 gesprekken met Baba, 41, 44

raja yoga, 291

respecteren, 45-49 seksualiteit, 276

prana's,168

Ajmera, Ananta Ripa, 49-53

rajas. Zie guna rajas

seizoenen, 175

Barrett, Brittany, 16-19

sesamolie,168, 172

bewust leven, 49-53

Ramayana, 22

verwarmen,175

Brady, Leeann,169-171

recepten,303, 354,355-363

sadhana, 237, 370

olieachtig voedsel, 135,264

Cunningham, Tracy, 232-234

reethapoeder (zeepnoot), 200

saffraan,348

oja, 182, 216,370

dagelijkse abayanga (massage),169-171

reiniging, 165

Sakshi Chaitanyam, 107

Om,370

Herrera, Beverly,209-210

begin van de dag,91

sandelhout, gezichtsmasker, 196

ontbijt,36

herstel door voeding, 232-234

uitscheiding, n3

sankalpa, 89

ontwaken, Zie ook wakker worden

innerlijke rust, 262-263

relatie tussen leraar en student, 22

Saraswati, 94

de keizer te rijk met Ayurveda, 28

ricinusolie. Zie castorolie

Sarayu (rivier), 24, 75-76,97, 101, 105,163, 299

activiteiten na het ontwaken, 89-90,91-93 392

ajasisch voedsel, 212

ruimte, als element, 54

393

INDEX

Ayodhya,369

geslachtsgemeenschap (sambhoga),272

beste tijd om te gaan slapen,78, 264

steenzout,347,348

definitie,370

Kamasutra, 273

dosha's, 261

stoelgang. Zie uitscheiding

satsangha (dialoog tussen leraar en leerling), 72

leeftijdscyclus, 279

dutjes overdag, 271-272

stress

sattva. Zie guna sattva

massage, 179

factoren voor beter slapen, 263-271

sattvisch voedsel,2n

mindfulness, 281

geestelijke voorbereiding, 267

jaar vrijaf voorgeschreven aan gestreste man, n4-u6 suiker, vermijden of met mate, n5, 160, 233, 284

savasana (lijkhouding),267,269-270,371

opvoeding,273

Gayatri-mantra, 259

Savitri-mantra, 96

partnerkeuze, 274

godin van de slaap (Bhutadhatri), 48, 259

scrubs voor in bad (udvartana/ubtan), 187-189

seizoenscyclus,277,278

goede gewoontes, 38, 48

alle huidtypes,189

seksualiteit (kama), 273

guna's, 261

gevoelige huid,alle seizoenen,188

shukra,275

inspanning, 260

kikkererwtenmeel, 187

spijsverteringscyclus, 280,281

massage,172,179

svadharma,69

lentescrub, vóór het douchen, 188

tijd van de dag, 37

mediteren in bed, 267

swastha,27,70,371

meel van green gram, 187

uitgesteld plezier, 274

niet te veel, 267

meel van rode linzen, 187

verlangen, 274

olie, 264

reinigingsvloeistof voor de lente, 189

vrouwelijke cyclus, 280, 281

persoonlijk verhaal, 262-263

recepten,lijst,303

seksueel weefsel (shukra), 275

surya dhyanam (zonmeditatie), 104 surya namaskar (zonnegroet), 98-100, 102, 371 Sushruta, Rishi (wijze), 27,70, 179, 286, 371 Sushruta Samhita,148

gesprek met Baba,71-73 swasthavritta, 31,371 swasthya-raksha, 9

savasana (lijkhouding), 267, 269-270

belang van zoet en vet, 284

slaapkamer, 266

tamas. Zie guna tamas

schaamte, 68

ghee, 253, 284

slaapopwekkend voedsel,264-266

tamasisch voedsel, 212

scherpe smaak (katu rasa), 2221 225-226, 319

voedsel dat shukra aanvult, 283

slapeloosheid, 262-263

takra, n9

schijnpeper, 326

voedsel dat shukra uitput,282

vaste tijd, 264

saffraan voor stralende huid, 189

school,traditioneel. Zie gurukulam

serotonine,86

yogahoudingen, 267, 269-270

seizoenen,201 48

sesamolie,174

zonlicht in de vroege ochtend, 88

dosba-balans door voeding, 236,329-342, 344-346

dosha's, 174

zuivel, 265 smaakzintuig, 222,236-237. Zie ook voedsel

dosha-ritmes,62,329

massage, 168,172

(smaken)

inspanning,289

mondspoelen, 154

werken met smaken, 230

massageolie, 175

shampoo. Zie haarverzorging

snacks,37, 246

seizoensritme,32,48

shakti, 17,89, 301,371

spijsvertering

seksualiteit,276,277 variaties in agni,217,218

prana shakti,2751 293 Shealy, C. Norman, 152

agni {spijsverteringsvuur),78, 125, 216-221 corrigeren, 158

hygiëne tegengestelden dosha-balans, 58, 81 tegengestelden verzwakken elkaar,58,81 teksten, Indiase, ro, 16, 22, 24,38, 43, 77, 92, 148,286 temperatuur koud eten en drinken vermijden,91, 126, 130 voedsel en dranken, 126 badwater,

shikakai, 199

dosha-agitatie, 62

thee,328,368

shukra. Zie seksueel weefsel (shukra)

je bent wat je kunt verteren, 159

tila-olie. Zie sesamolie

activiteiten na de seks,282

shunya (leegte),66

onverteerd voedsel, 159

tijd, 47

celibaat (brahmacharya), 273,369

Singh, R.H., 157

seksualiteit, 280-282

dosha-agitatie, 62

cyclisch concept,276

slaap, 15, 217-30. Zie ook ontwaken

uitscheiding, 78, 120, 123

drie guna's,82

voeding/maaltijden,48, 236, 329-40 seks, 32,272-285

394

Ayurvedisch tandpoeder, 148

tandzorg en hygiëne. Zie mondverzorging en

dagelijkse cyclus, 278,279

Baba over licht en donker,259

dosha's,276-278

belang van slapen, 260-261

spiritualiteit,15, 41-n 66-68

agni,218,219

eten na seks, 282-285

beste tijd om op te staan, 75-79

srota's, 126, 159,371

dagelijkse sekscyclus,278,279

verteerbaar eten, 120, 123, 132

tijd van de dag,47

395

INDEX

maaltijden,242 tong,patronen analyseren,150 tong schrapen,144,149,158. Zie ook mond verzorging tandenpoetsen,144-149,158. Zie ook mond

vezels in voeding, 127-130

voeding. Zie ook voedingsregels en voedsel (smaken)

te heet, 136

en maaltijden

te koud, 136

aanbieden aan God, 255-256

temperatuur, 126

Ultieme Werkelijkheid (Brahman),24,66

Ayurvedisch koken,28, 355-363

te olieachtig,135

universum

Ayurvedische voedingsadviezen, 329-368

te zwaar,135

water (wanneer,hoe veel en hoe warm), 91, 126-127, 129,130-132

verzorging

eenheid met fysiek lichaam,33,46

Ayurvedische kruiden, 343, 348

vegetarisch, 212

Ayurvedisch tandpoeder,recepten,148,321, 322

fundamentele krachten,56

bewerkt, vermijden, 248

verteerbaar voedsel,120, 123,132

kauwstaafjes,139,144-148

intelligentie,46

bonen en linzen, 349-354

vis, schaal- en schelpdieren,233

tastzintuig,166

Upanishads,22,213, 371

dieet met veel vlees, 234

voedingsvezels, 127

traagheid

urdbonen, 353

diepvries, magnetron, 233,249

usha-paana,91

eigenschappen,231, 236-237,238-240

alleen eten als je trek hebt, 246

heilig,gewijd,210-213,255-256

alleen of in gezelschap, 243

dosha kapha,77,81 guna tamas,83

voedingsregels, 237-255

Tripathi,J.S.,157

vaidya,372

herstel dankzij Ayurvedische voeding (persoon

alleen water drinken als je dorst hebt, 130, 246

tulsi (heilige basilicum),322

Valtin,Heinz,129

lijk verhaal),232-234

bewust drinken, 251

vasten,125,150

keuzes voor gezond gebit en tandvlees, 160

eigen verantwoordelijkheid,247

ubtan, 187-199,303,371. Zie ook scrubs voor in bad

vata. Zie dosha vata

keuzes tegen diarree,135

emoties tijdens het eten,243

uitscheiding, 34,n3-137

Veda's,10,16,22,24,52, 77,371

mantra's, 255-256

aama,122

waarheid,66

geen maaltijden overslaan, 245

maaltijden, regelmaat, 125,242

hoeveelheden,244 het juiste tempo, 243

aandrang,niet uitstellen,91,113, 120

Vedanta, 107

maaltijden, tijdstip van de dag, 36, 37

belang van,114

Vedisch,definitie,372

mindfulness tijdens het eten, 210

kleding bij en aankleding van de maaltijd,241

constipatie: aandacht,niet negeren,120

Vedika Global,n, 18,28,86

misvattingen, 17

koken met ghee,252-255

constipatie: yogahoudingen bij, 316

ChefSanjai,215

persoonlijke verhalen, 209-210, 232-234

lekker is ook belangrijk, 248

constipatie,voorkomen,124-132,305-313

keuken en maaltijdbereiding,215

pijler van gezondheid, 32

maaltijden, regelmaat, 242

constipatie,symptomen,124

yoga voor Atmabodha,294

peulvruchten, 349-354

niet bevroren,249

dagelijkse stappen,119

zelfbevestigingsritueel,93

rajasisch, 212

niet bewerkt, 248

dikke darm en afweer,121

vegetarisch voedsel,212

rauw,250

niet te veel rauw,250

dikke darm en verwijderen gifstoffen,122

vegetariërs,hart- en vaatziekte,253

recepten, 303,355-363

niet wanneer voedsel niet samengaat, 136, 248

diarree voorkomen en herstelprotocol,132-136

venkel, 326,328,343

voedingsadviezen, 329-368

snacken alleen wanneer agni het toelaat, 246

dosha's, 122

verandering,20,45

sattvisch, 2u

tijd nemen voor koken, 241

fysieke reiniging,113

verantwoording,301

seizoenen,48-49,235,329-342

vers voedsel,240

gezonde, 123

verjongen, 26

seks, voor of na,282

warm beter dan koud, 246

gids, 30s-J18

vertrouwen,ro

shukra, uitputtend, 282

warme dranken voor het agni, 246

laxeermiddelen, n9,124

vezels in dieet,127

shukra,bevorderend,283

ochtend,78,91,120

vijf grote elementen,53

slaapopwekkend,264-66

bitter, 222, 227

oefeningen,114

vikara prashamana (benadering gezondheid),9

snacken, onregelmatig, 125

dosha's en smaakpotentie, 230

spijsverteringsvuur,78, 125

virya (moed),182, 372

strategisch eten,159

eigenschappen en smaakselectie, 231

tijdstip en regelmaat,120

vis,schaal- en schelpdieren,233

suiker,vermijden,159-106

scherp,222,225

verteerbaar voedsel,120,123, 132

vitaliteit (tejas),216

tamasisch,212

slaap en smaak, 264

voedsel (smaken)

397

INDEX

werken met, 230

wetenschap van de Ayurveda,41-73

zelfgenezing, r8, 26, 39

verjonging, 166

wrang, 222,228

wijsheid

zelfmassage, 35, 47, 166. Zie ook massage

zintuiglijke organen, 166

zoet,222,264 zout,222,225

Ayurvedische geneeskundige wijsheid, 19-21, 29-31, 47-49,66-68

hoe, 173 zelfvervulling, 19

zout (steenzout), 348, 349 zoute smaak (lavan rasa),222,225

innerlijke gezondheid (swasthya-raksha),9

zelfverwezenlijking (mukti),22, 105, 109

zuiverheid, 113

voetmassage, 176

levensstijlwijsheid,19-21,66-68

ziel,gezondheid (prasanna), 70

zure smaak (amla rasa),222, 223

vrede, 29

Natuur,21-26,38

zintuiglijke organen,166

zwaar eten, 135

zuur,222,223

vrouwelijke seksualiteitscyclus, 280

Williams,Vernon,294

zoemende bij, ademhaling, 103

zwarte ogenboon, 350

vuur

wind en dosha vata,53

zoete smaak (madhur rasa),222, 264

zwarte peper,343

agni (spijsverteringsvuur), 78, 125

winterdepressie,87

als element,54

wonderen, 9, 22 wrange smaak (kashaya rasa), 222, 228

zoethout, 327 kauwstaaf, 144, 146 zon

waarheid, 21,29, 66 ultieme (antaryami) 92

shukra, 284

yoga, 291

dosha pitta,53

ware natuur,68

definitie, 291, 372

Gayatri-mantra,97

water

houdingen ter voorkoming constipatie,314-316

gebedsritueel, rn1

aanbevolen dagelijkse hoeveelheid,129, 130

houdingen ter voorkoming diarree,318

surya dhyanam (zonmeditatie), 104

acht handjes vol drinken,91

houdingen voor slaap, 267,269-270

surya namaskar (zonnegroet), 98-rno,rn2

baden in gewijd water, 165

inspanning, 288,291-297

zegeningen, n2

bewust drinken, 251

karma yoga,n7,n9,291

zonaanbidding,96

alleen drinken als je dorst hebt, 130,246

langzaam als spirituele oefening, 294

zonneritme,48-49 zonlicht, 82

als element, 54

savasana (lijkhouding),267,269-270, 371

gekookt, 252

sub-paden,291

genaturaliseerd,252

surya namaskar (zonnegroet), 98-rno, 102, 371

beste antidepressivum,87

gewijd, 165

tijd van de dag,35,85

geografische locatie, 88

hoeveelheid, temperatuur en tijdstip, 126-127

voordelen van dagelijkse yoga, 291

slaap,87

koud of gekoeld, 126-127, 130

'yoga van meer, meer, meer',292

kruidenwater,251

yoga voor Atmabodha, 293

nachtwater,252

yoghurt, z34

zonlicht

zorg voor de zintuigen, 163-207. Zie ook baden en massage basis, 166, 207 badscrubs, 187-199

temperatuur drinkwater,91 te veel,131,133,136

zeepnootpoeder (reetha), 200

baden,165, 180-186

versheid, 252

zegening voor jezelf,91-93

gezichtsmaskers, 190-198

watervergiftiging,129, 131

Zelf,66

haar,198-202

welzijn,26,27, 142

bewustzijn van het Zelf,rn9

massage, 166-180

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO),

gezondheid,72

neus, 206

herinneren,69

ogen,203

definitie van gezondheid,27 westerse geneeskunde, 26, 27, 71,122, 123, 134, 157,262

meditatie,106,rn9 zelfbevestiging,91-93

olie, zelfmassage, 35, 48, 166-168 oren,203 399

Over de auteur

harya Shunya is iemand die haar kennis

van de waarheid deelt. Zij verspreidt piritueel bewustzijn en gezondheid.

van het California lnstitute of lntegral Studies en een onderscheiding voor uitzonderlijk onderricht van de Association of Ayurvedic Professionals of

Shunya geniet internationale bekendheid als

North America. Zij is voorzitter van de California

spiritueel leraar en autoriteit op het gebied van

Association of Ayurvedic Medicine (CAAM) en

de Vedische wetenschappen: de Ayurveda, yoga

voorzitter of adviseur van verschillende Ameri

en de Vedanta. Zij is afkomstig uit een familie met

kaanse en internationale organisaties, waaronder

een lange traditie in die Vedische wetenschappen.

een Ayurvedisch consortium bestaande uit organi

Haar eigen leven staat al 35 jaar in het teken van

saties uit zestig verschillende landen. ln 2015

studie en onderricht. Sinds enkele jaren verspreidt

presenteerde het tijdschrift Spirituality & Health

zij haar kennis via Vedika Global, haar spirituele

haar als een van de 'Top roo Trailblazers in Yoga

gemeenschap en wijsheidsinstituut in Californië.

and Ayurveda'. Zij is een veelgevraagd spreker;

Ook buiten Californië bereikt zij haar gehoor

zij was onder meer keynote-spreker op bijeen

via online cursussen zowel als retreats en inter

komsten van het World Ayurveda Congress,

nationale workshops.

de National Ayurveda Medical Association,

Shunya werd geboren in de heilige stad Ayodhya in noordelijk India, waar haar Vedische familie al sinds mensenheugenis gevestigd is.

de University of California (Berkeley) en Stanford University. Shunya woont en leeft in Noord-Californië,

Gedurende veertien jaar studeerde zij bij haar

samen met haar man en zoon, hun geliefde huis

goeroe Baba Ayodhya Nath, onder wiens leiding zij

dieren en planten en een nog altijd groeiende

de klassieke teksten bestudeerde en de spirituele

gemeenschap van studenten van over de hele

disciplines in de praktijk bracht.

wereld.

ln zowel India als de Verenigde Staten ontving Shunya prestigieuze onderscheidingen, waaronder de onderscheiding voor uitzonderlijke diensten

400

Voor meer informatie, zie acharyashunya.com en vedikaglobal.org.

Acharya Shunya Ayurveda, als moderne levensstijl

Een complete gids voor meer gezondheid en vĂŽtal1te1t met veel respect voor de natuur Ayurveda, als moderne levensstijl is een praktische gids voor

eenieder die op zoek is naar een compleet overzicht van deze eeuwenoude levenskunst en wetenschap. Het boek sluit aan bij aandacht voor natuurlijke gezondheid en voeding. staat vol met praktische tips over verzorging, '7oedJng, stilte en meditatie en vertaald een ti jdloze traditie naar een moderne levensstijl. Acharya Shunya heeft het vermogen de Ayurveda toeganke te maken voor een westers publiek. In dit boek beschr de Ayurveda aan de hand van haar eigen persoonli met vele tips voor de dagelijkse verzorging. dagel zelfmassage, het bereiden van maaltijden (inclus schoonheidsrituelen en aanwijzingen om de ge vergroten. Met Ayurveda, als moderne levensstijl. laat z deze eeuwenoude kennis is, maar juist ook hoe is op de vele aspecten van ons leven nu. 'Positieve kennis van het leven en harmonie met de natuur, dat is wat we nodig hebben

onszelf te bevrijden van het lijden

van ons lichaam. onze geest en onze ziel', Acharya Shunya.

www samsarabooks.com

samsara

. l.Lt.78