Bhante Gunaratana - Meditate in alle eenvoud

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

Bhante Henepola Gunaratana

Meditatie in alle eenvoud

ďż˝

Altamira-Becht - Haarlem

INHOUD

c

2002

Bhante Henepola Gunaratana

Oorspronkelijke titel:

Woord vooraf

Mindfulness in Plain English

INLEIDING

Oorspronkelijke uitgever: Wisdom Publications, Boston Voor het Nederlandse taalgebied: c

2005

Uitgeverij Altamira-Becht BV,

Postbus 317,

2000 AH Haarlem

(e-mail: post@gottmer.nl) Uitgeverij Altamira-Becht BV maakt deel uit van de Cottmer Uitgevers Groep BV

7

Boeddhisme in het Westen

8

1

Mediteren, waarom zou je?

2

Wat meditatie niet is

25 38

3

Wat meditatie wel is

4

Attitude

5

De praktijk

6

Omgaan met je lichaam

50 56

75

Vertaling: George Hulskramer

7

Omgaan met je geest

Omslagontwerp: Ivar Hamelink, Haarlem

8

Je meditatie structuur geven

Zetwerk: Marius Brouwer, Haarlem

9

Inleidende oefeningen

Druk en afwerking: Drukkerij Hooiberg, Epe

13

80 92

101

10

Omgaan met problemen

111

11

Omgaan met stoorzenders 1

12

Omgaan met stoorzenders Il

13

Aandachtig-zijn

mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomati­

14

Aandachtig-zijn versus concentratie

seerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,

15

Meditatie in het alledaagse leven

hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of een andere

16

Wat het voor jou kan betekenen

ISBN 90

6963 687 5 / NUR 718

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van

1912 gestelde

uitzonderingen

(sati)

131 13 7

155 167

176 190

manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel

16 h Auteurswet 1912 dient men de

daarvoor

wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus

3060, 2130 KB

Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen

van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie­ werken (artikel

16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). www.altamira-becht.nl

NAWOORD

De kracht van liefdevolle vriendelijkheid Over de auteur

221

197

WOORD VOORAF

it ervaring heb ik geleerd dat het gebruiken van eenvoudi­

Uge taal de beste manier is om anderen iets duidelijk te

maken. Al lesgevend is mij gebleken dat rigide taalgebruik

doorgaans weinig effect sorteert. Als je mensen al te streng toe­ spreekt, hebben zij vooral als je iets wilt overbrengen wat niet tot de praktijk van het alledaagse leven behoort, de neiging dicht te klappen. Je wekt bij hen dan de indruk dat het veel te moeilijk is om elke dag te mediteren. Om dit te voorkomen zul je de instructies zo simpel mogelijk moeten aanbieden en wel op een manier dat de geïnteresseerde er ook zonder supervisie van een leraar mee aan de slag kan gaan. Dit boek speelt in op de behoefte van vele mediterenden aan een zeer eenvoudige in alledaagse taal geschreven meditatiehandleiding.

Vele vrienden hebben mij bij het schrijven van dit boek geholpen. Ik ben hun allen bijzonder dankbaar. Mijn waarde­ ring en dank voor de vele waardevolle suggesties, aanmerkin­ gen en kritiek die ik tijdens het schrijven van dit boek heb mogen ontvangen, gaan vooral uit naar John M. Peddicord, Daniel J. Olmsted, Matthew Flickstein, Carol Flickstein, Patrick Hamilton, Genny Hamilton, Bill Mayne, Bhikkhu Dang Pham Jotika en Bhikku Sona. Ten slotte wil ik ook de eerwaarde zuster Sama en Chris O'Keefe bedanken voor hun bemoeienis bij de totstandkoming van dit boek.

Bhante Gunaratana

WOORD VOORAF

7

geïnterpreteerd. Laat het duidelijk zijn dat dit boek uitsluitend

INLEIDING

over vipassanameditatie gaat zoals gepraktiseerd door boed­

Boeddh�sme �n het Westen

dhisten in Zuidoost-Azië. Vipassana is een woord uit het Pali en wordt meestal als 'inzichtmeditatie' vertaald, want het doel ervan is inzicht te verwerven in de aard van de realiteit en de wijze waarop onze geest functioneert.

it boek gaat over de beoefening van vipassanameditatie.

D Let wel:

beoefening. Het is een meditatiehandboek, de

eerste beginselen van of een stap-voor-stapgids op het gebied van inzichtmeditatie. Het is een boek om direct mee aan de slag te gaan.

Er zijn vele uitmuntende boeken over de filosofie van het boeddhisme en de theoretische aspecten van boeddhistische

Het boeddhisme verschilt nogal van de theïstische godsdien­ sten waarmee westerlingen het meest vertrouwd zijn. Het is een directe kennismaking met een spirituele of transcendentale dimensie zonder tussenkomst van goden of andere tussenper­ sonen. Zijn oriëntatie is buitengewoon klinisch en veel meer verwant aan wat we psychologie noemen dan aan wat we door­ gaans onder een godsdienst verstaan. Boeddhistische medita­

meditatie geschreven. Mocht je daarin geïnteresseerd zijn, dan

tiebeoefening is een onophoudelijk onderzoek van de realiteit,

raden we je aan zo' n boek te bestuderen. Dit boek is echter een

een microscopische analyse van het proces van waarneming.

'doe-boek'. Het is geschreven voor hen die daadwerkelijk willen

Het doel ervan is de waas van begoocheling waardoor we door­

mediteren en er meteen mee willen beginnen. In de westerse

gaans naar de wereld kijken, op te heffen en ons een blik te

wereld zijn er maar weinig gekwalificeerde leraren in deze boeddhistische vorm van meditatie. Daarom is het doel van dit boek je zoveel elementaire informatie te verstrekken dat je er

gunnen in de ultieme realiteit. Vipassanameditatie is een oer­ oude en verfijnde techniek om dit te bewerkstelligen.

Het theravada-boeddhisme reikt ons een effectieve methode

op eigen kracht aan kunt beginnen. Alleen degenen die onze

aan om de diepere lagen van de geest te onderzoeken en door

aanwijzingen opvolgen kunnen zeggen of we daarin geslaagd

te dringen tot de wortels van het bewustzijn. Het biedt ook een

zijn of niet. Alleen degenen die regelmatig en ijverig mediteren

uitgebreide reeks rituelen waarin deze technieken zijn verwerkt.

zullen dit boek op zijn waarde kunnen schatten. Geen enkel

Deze boeddhistische traditie vormt de natuurlijke neerslag van

boek kan elk probleem aansnijden waarop je bij het mediteren

een vijfentwintighonderd jaar lange ontwikkeling binnen de

kunt stuiten en misschien komt het ooit zover dat je toch je

traditionele culturen van Zuid- en Zuidoost-Azië.

toevlucht moet nemen tot een ervaren leraar. Maar voordat het zover mocht komen, reiken we je alvast de elementaire begin­

In dit boek proberen we de randversierselen van het funda­

selen aan. Je bent al een heel eind gevorderd, als je de in dit

mentele te onderscheiden en de essentie van vipassanamedita­

boek behandelde stof volledig begrepen hebt.

tie weer te geven. Lezers die zich meer aangetrokken voelen tot

Er bestaan heel wat meditatietechnieken. Elke wereldgods­

rituelen kunnen de praktijk van het theravada-boeddhisme in

dienst kent wel enkele procedures die je als meditatie zou kun­

andere boeken bestuderen en zullen daar op een enorme schat

nen bestempelen, maar meestal wordt het begrip nogal ruim

aan gewoonten en ceremoniën stuiten, op een rijke traditie vol

8

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

INLEIDING

9

schoonheid en diepe betekenis. Degenen die meer pragmatisch

eens zal de mediterende door die muur heen breken en een

zijn ingesteld kunnen zich ook tot de technieken zelf beperken

wereld van licht binnenvallen. Dan is de transformatie com­

en deze binnen elke gewenste filosofische of emotionele con­

pleet. Dit wordt bevrijding genoemd en deze zal permanent

text toepassen. En om het praktiseren gaat het.

zijn. Bevrijding is het doel van alle boeddhistische praktijken.

Het verschil tussen vipassanameditatie en andere meditatie­

Maar de wegen naar dit doel kunnen zeer uiteenlopen.

vormen is cruciaal en moet volledig begrepen worden. In het boeddhisme staan twee soorten meditatie centraal; het gaat om

Binnen het boeddhisme bestaan er talloze scholen. Ze kunnen

de ontwikkeling van verschillende mentale vaardigheden of

in twee hoofdstromingen worden verdeeld: mahayana en the­

functies, om verschillende eigenschappen van het bewustzijn.

ravada. Mahayana-boeddhisme tref je vooral in Oost-Azië aan

In het Pali, de originele taal van de theravada-literatuur, wor­

en heeft een sterk stempel gedrukt op de culturen van China,

den ze vipassana en samatha genoemd. Vipassana kan worden

Korea, Japan, Nepal, Tibet en Vietnam. De bekendste vorm van

vertaald als 'inzicht' en zuiver gewaarzijn van wat er precies

mahayana is het zenboeddhisme dat voornamelijk in Japan,

gebeurt als er iets gebeurt. Samatha kan vertaald worden als

Korea, Vietnam en de Verenigde Staten wordt beoefend.

'concentratie' of 'innerlijke rust'. Het is een toestand waarin de

Theravada-boeddhisme vind je vooral in Zuid- en Zuidoost­

geest maar op één ding is gericht, volledig tot rust is gebracht

Azië en wel in Sri Lanka, Thailand, Myanmar, Laos en

en geen kans krijgt af te dwalen. Als aan deze voorwaarde vol­

Cambodja. In dit boek staat de meditatie zoals die in het the­

daan is, zullen lichaam en geest volledig tot rust komen, een

ravada-boeddhisme wordt gepraktiseerd centraal.

toestand die je zult moeten ervaren om te kunnen begrijpen

In de oorspronkelijke theravada-geschriften worden zowel

wat het is. De meeste meditatiesystemen leggen de nadruk op

de technieken van samatha- (concentratie) en vipassanamedi­

de samathacomponent. Daarbij richt een mediterende zijn

tatie (inzicht) beschreven. In de Pali-literatuur worden veertig

geest op een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld een gebed, een

verschillende meditatieobjecten beschreven. Ze worden aanbe­

mantra, een kaarsvlam, een religieuze voorstelling, waardoor

volen als concentratieobject en object van onderzoek om tot

alle andere gedachten en gewaarwordingen uit zijn bewustzijn

inzicht te komen. Omdat het hier om een elementaire hand­

worden verdreven. Hierdoor raakt hij in een toestand van ver­

leiding gaat, beperken we ons tot het belangrijkste van al deze

voering die voortduurt tot de meditatiesessie wordt beëindigd.

aanbevolen objecten, namelijk de ademhaling. Dit boek is een

Deze toestand is prachtig, vreugdevol, betekenisvol en zeer ver­

inleiding in het ontwikkelen van zuivere aandacht voor het

leidelijk, maar slechts van tijdelijke aard.

Vipassanameditatie is gericht op de andere component:

hele proces van de ademhaling en het verwerven van helder inzicht hierin. Door de ademhaling als belangrijkste object van

inzicht. De mediterende gebruikt hierbij concentratie als hulp­

aandacht te kiezen, wordt de mediterende een participerend

middel om tot gewaarzijn te komen, om de muur van illusies

waarnemer van alles wat zich in zijn ervaringswereld afspeelt.

te slechten die het levende licht van de realiteit tegenhoudt.

De mediterende leert veranderingen te observeren in al zijn

Het gaat hier om een geleidelijk proces van voortdurend groei­

fysieke ervaringen, gevoelens en waarnemingen, leert zijn eigen

end bewustzijn van de realiteit zelf. Het kan jaren duren maar

mentale processen en alle fluctuaties die er in zijn bewustzijn

10

INLEIDING

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

11

optreden, te onderzoeken. Voortdurende verandering is het kenmerk van onze ervaringswereld.

Meditatie is een levendige, een door en door op de ervaring

HOOFDSTUK 1

Mediteren, waarom zou je?

gerichte activiteit. Zij kan niet op louter academische wijze worden overgedragen. De essentie van het proces kan alleen vanuit de persoonlijke ervaring van een leraar worden overge­ dragen. Desondanks bestaat er een grote hoeveelheid systema­ tisch geordend materiaal over dit onderwerp, afkomstig van

editeren is niet eenvoudig. Het vergt tijd én energie. Het

M vergt bovendien moed, doorzettingsvermogen en discipli­

enkele van de meest intelligente en verlichte personen die ooit

ne. Het vereist aandacht voor persoonlijke kwaliteiten die we

op aarde hebben rondgelopen.

gewoonlijk als onaangenaam beschouwen en het liefst zoveel

Deze literatuur is onze aandacht zeker waard. De meeste

mogelijk uit de weg gaan. We kunnen al deze kwaliteiten

aanwijzingen die in dit boek worden gegeven zijn afkomstig uit

samenvatten onder de noemer 'bereid zijn ergens je schouders

de tripitaka, de officiële verzamelnaam voor Boeddha's oor­

onder te zetten'. Mediteren vereist moed en doorzettingsver­

spronkelijke leringen. Deze tripitaka bestaat uit drie delen: de

mogen. Het is beslist een stuk gemakkelijker om onderuitge­

Vinaya, de gedragsregels voor monniken, nonnen en leken; de

zakt naar de televisie te kijken. Waarom zou je je ervoor inspan­

Soetra's, openbare leerredes die aan de Boeddha zelf worden

nen? Waarom zou je er zoveel tijd en energie aan besteden als

toegeschreven; de Abidhamma, een verzameling diepzinnige

er veel leukere dingen te doen zijn? Waarom? Heel eenvoudig.

psychologische en filosofische leringen.

Omdat je een mens bent. Juist vanwege het simpele feit dat je

In de eerste eeuw na Christus schreef een beroemd boed­

verdwijnen. Je kunt deze een tijdje uit je bewustzijn verbannen;

dhistisch geleerde, Upatissa genaamd, de Vimuttirnagga (Het

je kunt jezelf uren achtereen vermaken, maar komt altijd weer

pad van vrijheid), waarin hij Boeddha's leringen over meditatie

terug en meestal als je het totaal niet verwacht. Zonder aan­

mens bent ben je belast met een portie onvrede die nooit zal

samenvatte. In de vijfde eeuw behandelde een andere grote

wijsbare reden maak je dan ineens de balans op en zie je hoe

boeddhistische geleerde, Buddhaghosa, dezelfde materie in een

het feitelijk met je is.

tweede boeddhistisch werk, de Visuddhimagga (Het pad van zui­

Daar zit je dan, je plotseling realiserend dat je je leven lang

vering), die ook tegenwoordig nog geldt als een standaardwerk

alleen maar met overleven bezig bent. Van buitenaf valt er niets

op het gebied van meditatie.

op je aan te merken. Je staat je mannetje en voor anderen lijkt

De opzet van dit boek is je de meest heldere

en

beknopte

er niets aan de hand. Je houdt deze momenten van wanhoop,

richtlijnen voor het beoefenen van vipassanameditatie te geven

het gevoel dat alles op instorten staat, liever voor jezelf. Maar

die je in het Westen maar kunt vinden. Het kan deuren voor je

vanbinnen ben je een en al chaos en je weet dat. Je weet het

openen. Het is aan jou de eerste stap te zetten op de weg naar

mooi te camoufleren. Toch voel je, heel diep vanbinnen, dat er

zelfkennis en wat dat precies betekent. De reis zal zeker de

ook een andere manier van leven moet zijn, dat je ook anders

moeite waard zijn: veel succes!

naar de wereld kunt kijken en het leven in een grotere volheid

12

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

MEDITEREN, WAAROM ZOU JE?

13

kunt ervaren. Soms proef je er even van, bijvoorbeeld als je een

diepste diepten van ons wezen, dat zegt: 'Het is nog niet goed

leuke baan krijgt, verliefd wordt of iets wint. Even lijkt alles

genoeg. Ik heb meer nodig. Het moet nog beter worden. Het

totaal anders. Het leven krijgt ineens een glans en rijkheid die

moet beter zijn: Het is een monster, een monster dat zich over­

alle nare ervaringen en de sleur van alledag even naar de achter­

al in subtiele gedaanten manifesteert.

grond verdrijven. Je hele ervaringswereld verandert en je zegt

Ga naar een feest. Luister naar het gegiechel, naar al die

tegen jezelf: 'Oké, ik heb het helemaal voor elkaar; vanaf nu

benepen stemgeluiden die plezier aan de oppervlakte suggere­

ben ik echt gelukkig: Maar ook dat gevoel verdwijnt weer als

ren en angst vanbinnen. Voel de spanning, de druk. Niemand

sneeuw voor de zon. Het enige wat blijft is de herinnering en

is echt ontspannen. Iedereen doet maar alsof. Ga naar een voet­

het vage besef dat er iets niet klopt.

balwedstrijd. Kijk naar de fans op de tribune. Observeer hun

Je hebt het gevoel dat er in het leven nog heel andere dimen­

irrationele uitbarstingen van woede. Kijk naar de ongecontro­

sies en diepten bestaan, waarvoor jij op de een of andere

leerde frustratie van mensen die verborgen zit onder het

manier niet ontvankelijk bent. Je voelt dat je ergens van afge­

enthousiasme voor de sport. Gevechten in de supportersvak­

sneden bent. Het lijkt wel of er tussen de werkelijkheid en jouw

ken, dronkenschap, scheldkanonnades; dit zijn mensen die

ervaring ervan een gordijn hangt, of je er geen echt contact mee

wanhopig hun innerlijke spanningen proberen te ventileren,

kunt maken. Opnieuw heb je het gevoel dat je hebt gefaald. Op

mensen die zeer zeker niet in vrede met zichzelf leven. Kijk

dat moment verdwijnt het vage besef dat er iets niet klopt en is

maar naar het televisiejournaal. Luister naar de teksten van

alles weer als vanouds. De wereld lijkt weer op het bekende tra­

populaire liedjes. Overal keren steeds opnieuw dezelfde the­

nendal. Het is een emotionele achtbaan, waarin je de meeste

ma's terug: jaloezie, lijden, onvrede en stress.

tijd in lagere regionen verkeert en smachtend uitkijkt naar de top.

Het leven lijkt een onophoudelijke strijd, een enorm gevecht tegen dingen die onverenigbaar met elkaar lijken. Wat is de

Wat is er dan mis met je? Ben je niet normaal? Nee. Je bent

oplossing voor al onze onvrede? Meestal komen we niet verder

gewoon een mens. Je lijdt aan een ziekte waarmee ieder mens

dan het 'als". dan' syndroom. Als ik maar meer geld had, dan

besmet raakt. Het is een monster in ons met vele armen: chro­

zou ik wel gelukkig zijn. Als ik maar iemand vond die echt van

nische spanning, gebrek aan mededogen met anderen, inclu­

me hield, als ik maar wat minder dik was, als ik maar een kleu­

sief je meest dierbaren, geblokkeerde gevoelens en emotionele

rentelevisie had, een bubbelbad, krullen in mijn haar, dan... ;

afstomping - en het heeft nog veel meer armen. Niemand van

er komt geen einde aan. Waar komt al die onzin vandaan, en

ons is er volkomen vrij van. We kunnen het ontkennen. We

belangrijker nog, wat kunnen we eraan doen? Het is het pro­

kunnen proberen het te onderdrukken. We bouwen er een hele

duct van de geconditioneerdheid van onze eigen geest. Het gaat

cultuur omheen om het te verbergen, suggererend dat het er

om een diep, subtiel en allesdoordringend mentaal gewoonte­

niet is en proberen onszelf af te leiden met doelstellingen, pro­

patroon, een gordiaanse knoop die stukje voor stukje zal moe­

jecten en door ons druk te maken om onze status. Toch laat het

ten worden ontward en wel op dezelfde manier als deze tot

zich nooit verdrijven. Als onderstroom vergezelt het al onze

stand gekomen is. Het is mogelijk ons bewustzijn te scherpen

gedachten en waarnemingen als een klein stemmetje in de

en alle knopen afzonderlijk aan het licht te brengen. Het is

14

MEDITEREN, WAAROM ZOU JE?

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

15

mogelijk het onbewuste bewust te maken, langzaam en stap

we iets 'slechts' bespeuren, proberen we het weg te duwen. We

voor stap.

proberen het te ontkennen, te verwerpen en op alle mogelijke

De essentie van onze ervaringswereld is verandering. Aan ver­

manieren te verdrijven. We vechten tegen onze eigen ervaring.

andering komt nooit een einde. Van moment tot moment

We distantiëren ons van stukjes van onszelf. Laten we dit men­

stroomt het leven voorbij en het is nooit aan zichzelf gelijk.

tale patroon 'verwerpen' noemen. Tussen deze twee reacties in

Onophoudelijke verandering is de essentie van het waarneem­

ligt het vakje 'neutraal'. Hierin brengen we ervaringen onder die

bare universum. In je hoofd ontspringt een gedachte, nog geen

noch goed noch slecht te noemen zijn. Ze zijn saai, kleurloos,

halve seconde later is die alweer verdwenen om plaats te

oninteressant. We stoppen deze ervaringen in het vakje 'neu­

maken voor een nieuwe die al even snel weer verdwenen is. Een

traal' weg om ze te negeren en onze aandacht te richten op dat­

geluid bereikt je oor en voor je het weet is het weer stil. Je opent

gene waarom het werkelijk gaat, namelijk de eindeloze dans

je ogen en de wereld stroomt bij je naar binnen. Je knippert

van verlangen en aversie. Zo beroven wij de categorie 'neutrale'

even en alles is verdwenen. Mensen komen en gaan in je leven.

ervaringen van dat deel van onze aandacht dat haar toekomt.

Vrienden verdwijnen, familieleden sterven. Voorspoed en

Laten we dit mentale patroon 'negeren' noemen. Het directe

tegenspoed wisselen elkaar af. Soms win je en net zo vaak ver­

gevolg van deze gekte is een eeuwig durende race in een tred­

lies je weer. Het is louter verandering, verandering en verande­

molen die nergens toe leidt, een eindeloze jacht naar genoe­

ring wat de klok slaat; geen twee momenten zijn ooit aan

gens, een eindeloze vlucht voor pijn, het eindeloos negeren van

elkaar gelijk.

negentig procent van onze ervaringen. Vervolgens vragen we

Er is niets mis mee. Het is de aard van het universum. Maar onze cultuur heeft ons geleerd op een nogal merkwaardige

ons waarom het leven zo weinig kleur en geur heeft. Als je er goed naar kijkt, begrijp je dat dit systeem niet werkt.

manier op dit eindeloze stromen te reageren. We hebben geleerd onze ervaringen in hokjes in te delen. We proberen elke

Hoe fanatiek je ook genoegens en succes najaagt, er zullen

waarneming, elke mentale verandering in deze eindeloze

altijd tijden zijn dat het niet meezit. Hoe snel je ook wegrent,

stroom in drie mentale vakjes onder te brengen: het is goed,

er zullen altijd momenten zijn waarop de pijn je inhaalt. In de

slecht of neutraal. Overeenkomstig het hokje waarin we iets

tussentijd is het leven soms zo kleurloos en saai dat je het wel

hebben ondergebracht, reageren wij met vaste mentale

kunt uitschreeuwen. Onze geest zit boordevol vooroordelen en

gewoontepatronen. Als we een bepaalde gewaarwording als

kritiek. We hebben hoge muren om onszelf opgetrokken en

'goed' bestempelen, proberen we de tijd onmiddellijk in te

zijn gevangenen van onze eigen voorkeur en afkeur geworden.

vriezen. We klampen ons vast aan die specifieke gedachte, ver­

Het valt niet te ontkennen dat we lijden.

troetelen en koesteren deze en proberen hem niet te laten ont­

'Lijden' is een belangrijke term in het boeddhistische den­

snappen. Als dat niet lukt, doen we ons uiterste best de ervaring

ken. Het is een sleutelbegrip en je moet goed begrijpen wat

die deze gedachte veroorzaakte, opnieuw tot leven te wekken.

ermee bedoeld wordt. Het Pali-woord ervoor is dukkha en er

Laten we dit mentale patroon 'vastklampen' noemen.

Recht daartegenover in onze geest ligt het vakje 'slecht'. Als

16

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

wordt niet alleen lichamelijk lijden mee bedoeld. Het verwijst naar een diep en subtiel gevoel van onvrede dat onze geest

MEDI TEREN, WAAROM ZOU fE?

17

voortdurend doordringt en dat het directe gevolg is van onze

dat het idee van geluk veel te abstract is. 'Kijk, ik ben een prak­

mentale tredmolen. 'De essentie van leven is lijden; zei de

tisch ingesteld mens. Geef me geld en ik koop al het geluk dat

Boeddha. Op het eerste gezicht lijkt deze uitspraak buitenge­

ik nodig heb: Jammer genoeg is dit een houding die contra­

woon

productief is. Bekijk al deze doelstellingen eens van dichtbij en

negatief en pessimistisch.

Zij lijkt zelfs onwaar.

Uiteindelijk zijn er toch genoeg momenten waarop we geluk­

ontdek hoe oppervlakkig ze zijn. Je wilt eten. Waarom? Omdat

kig zijn? Nee, die zijn er niet. Het lijkt alleen maar zo. Neem

ik honger heb. Dus jij hebt honger - wat dan nog? Nou, als ik

het eerste het beste moment waarop je je echt gelukkig voelt en

eet, heb ik geen honger meer en dan voel ik me goed. Aha!

onderzoek dat eens van nabij. Vlak onder de vreugde zul je op

'Goed voelen': nu zijn we waar we wezen moeten. In werkelijk­

die subtiele allesdoordringende spanning stuiten die te maken

heid jagen we niet de oppervlakkige doelstellingen na; zij zijn

heeft met het gegeven dat, hoe geweldig dit moment ook mag

slechts middelen tot ons ware doel. In werkelijkheid streven we

zijn, er altijd weer een einde aan komt. Wat je ook verworven

het voldane gevoel na dat ontstaat zodra het verlangen bevre­

hebt, je zult er onvermijdelijk een deel van verliezen of het de

digd is. Voldoening, ontspanning en bet einde van gespannen­

rest van je dagen moeten bewaken en er maar over blijven pie­

heid. Vrede, geluk - geen verlangens meer.

keren hoe je er meer van kunt maken. Uiteindelijk zul je ster­

Waaruit bestaat geluk eigenlijk? Voor de meesten van ons

ven, uiteindelijk zul je alles verliezen. Het is allemaal vergan­

houdt het idee van volmaakt geluk in: alles bezitten wat het hart begeert en alles naar je hand kunnen zetten, voor Caesar

kelijk.

Klinkt nogal somber, nietwaar? Gelukkig is het dat niet -

spelen en alles en iedereen naar je pijpen laten dansen. Maar

helemaal niet. Het klinkt alleen maar somber als je het vanuit

ook dit is een illusie. Kijk eens in de geschiedenis naar mensen

je normale mentale gesteldheid bekijkt, vanuit het perspectief

die een dergelijke macht bezaten. Zij waren echt niet gelukkig.

van de tredmolen. Daarachter schuilt echter een ander perspec­

Ze leefden beslist niet in vrede met zichzelf. Waarom niet?

tief, een totaal andere manier om naar de wereld te kijken. Het

Omdat ze erop uit waren de hele wereld naar hun hand te zet­

is een niveau van functioneren waarop de geest niet probeert de

ten en daar niet in slaagden. Ze wilden de baas spelen over alle

tijd te bevriezen, het stromende karakter van onze ervaringen

mensen, maar toch waren er altijd mensen die niet naar hun

tot stilstand te brengen en dingen buiten te sluiten of te ont­

pijpen wilden dansen. Ook over wat er in de sterren geschreven

kennen. Het is een niveau van ervaring dat boven goed en

stond, hadden deze machtige mensen niets te vertellen. Ook zij

slecht, boven genot en pijn uitgaat. Het is een fantastische

konden ziek worden. Ook zij waren gedoemd te sterven.

manier om naar de wereld te kijken en iedereen kan het leren.

Het is niet eenvoudig, maar het valt te leren.

Je kunt nooit alles krijgen wat je wilt. Dat is onmogelijk.

Gelukkig bestaat er ook een alternatief. Je kunt leren zeggen­

Vrede en geluk zijn de belangrijkste dingen waarom het in

schap over je geest te krijgen en uit de eindeloze cyclus van ver­

het menselijk leven gaat. We zijn er allemaal naar op zoek

langen en aversie te breken. Je kunt leren niet te willen wat je

Vaak is dat moeilijk te zien omdat we deze elementaire doelen

zo graag wilt, begeerten te herkennen en je er niet door laten

met oppervlakkige doelstellingen bedekken. We willen voedsel,

beheersen. Dit wil niet zeggen dat je op straat moet gaan liggen

luxe, seks, vermaak en waardering. We maken onszelf zelfs wijs

en iedereen maar over je heen moet laten lopen. Het betekent

18

MEDITEREN, WAAROM ZOU JE?

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

19

dat je een volkomen normaal leven blijft leiden, maar dan wel

ieder van ons ontdekken dat er momenten zijn waarop wij 'de

vanuit een heel ander gezichtspunt. Je doet de dingen die een

schuldige' of 'de gek' zijn. We zullen steeds meer van deze

mens moet doen, maar je bent vrij van de obsessieve dwang­

momenten gaan onderkennen, ze steeds helderder en zonder

matigheid van je eigen begeerten. Je wilt iets, maar je hoeft het

erover te oordelen, gaan zien. Daarmee zetten we de eerste stap

niet na te jagen. Je bent ergens bang voor, maar je staat niet lan­

om erboven uit te stijgen.

ger te trillen van angst. Het is moeilijk je geest zodanig te culti­

Je zult nooit in staat zijn je leefpatroon radicaal te verande­

veren. Je hebt er jaren voor nodig. Maar alles naar je hand wil­

ren als je jezelf niet precies leert zien zoals je bent. Zodra je dat

len zetten, is onmogelijk en daarom is het moeilijke te prefere­

kunt volgt verandering vanzelf. Je hoeft niets te forceren, niet te

ren boven het onmogelijke.

strijden of te gehoorzamen aan regels die anderen je opleggen.

Wacht even. Vrede en geluk! Daar draait het in onze hele

Het gaat vanzelf. Je verandert gewoon. Maar het is een hele

beschaving toch om? We bouwen wolkenkrabbers en snelwe­

opgave om tot dit elementaire inzicht te komen. Je zult jezelf

gen. We kunnen allemaal op vakantie, hebben allemaal televi­

moeten leren zien zoals je bent zonder illusies, veroordeling of

sie. We hebben ziekenhuizen, ziekteverlof, sociale verzekerin­

wat voor weerstand dan ook. Je zult je plaats in de maatschap­

gen en welzijnswerk. Al deze dingen zijn bedoeld om mensen

pij moeten ontdekken en jouw functioneren daarin als sociaal

een zekere mate van vrede en geluk te schenken. Desondanks

wezen. Je zult je taken en plichten ten opzichte van je mede­

zijn er steeds meer mensen met psychische aandoeningen en

mens moeten ontdekken en bovenal je eigen verantwoordelijk­

stijgt de criminaliteit met de dag. Onze steden worden bevolkt

heid als individu levend te midden van andere individuen.

door agressieve en labiele individuen. Steek je arm maar eens

Uiteindelijk zul je dan inzien dat alles een geheel is, een

uit het raam en de kans is groot dat er iemand met je horloge

ondeelbaar geheel van onderlinge relaties. Het klinkt mis­

vandoor gaat. Er moet iets zijn wat niet werkt. Mensen die

schien ingewikkeld, maar je kunt het binnen één seconde rea­

gelukkig zijn, stelen niet. Iemand die in vrede leeft met zich­

liseren. Er bestaat geen beter middel dan meditatie om je geest

zelf, heeft geen behoefte anderen te doden. We zijn geneigd te

te cultiveren en je te helpen een dergelijk inzicht en onaantast­

denken dat onze maatschappij alle mogelijke middelen inzet om vrede en geluk te bewerkstelligen, maar dat is niet waar.

baar geluk te bereiken.

In de Dhammapada, een oude boeddhistische tekst die al tweeduizend jaar geleden op Freud vooruitliep, staat: 'Wat je

We beginnen ons nog maar net te realiseren dat we altijd te veel

nu bent, is het gevolg van wat je was. Wat je morgen zult zijn,

nadruk hebben gelegd op de materiële kanten van het bestaan

is het gevolg van wat je nu bent. De effecten van een boosaardi­

en dat we de diepere emotionele en spirituele aspecten hebben verwaarloosd. Nu moeten we daarvoor de prijs betalen. Praten over de degeneratie van de morele en spirituele kanten van onze westerse beschaving is één ding, maar er werkelijk iets aan doen is iets heel anders. Daarvoor moeten we bij onszelf begin­ nen. Als we goed naar onszelf kijken, eerlijk en objectief, zal

20

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

ge geest zullen je net zo achtervolgen als een wagen die door een os wordt voortgetrokken. De gevolgen van een zuivere geest zullen je als je eigen schaduw begeleiden. Niemand kan meer voor je doen dan je eigen gezuiverde geest - je ouders niet, je familie niet, je vrienden niet, niemand. Alleen een gedisciplineerde geest is een garantie voor geluk:

OMGAAN MET JE LICHAAM

21

Het doel van meditatie is het zuiveren van de geest. Het rei­

mededogen met anderen vanzelf. Iemand die gevorderd is in

nigt het gedachteleven van wat we psychische stoorzenders

mediteren, verwerft een enorm inzicht in het leven en kan niet

kunnen noemen, van dingen als hebzucht, haat en jaloezie die

anders dan de wereld met een intense en onvoorwaardelijke

er de oorzaak van zijn dat je in emotionele gebondenheid ver­

liefde tegemoet treden.

strikt raakt. Meditatie brengt een toestand van rust en gewaar­ zijn teweeg, een toestand van concentratie en inzicht.

Meditatie lijkt op het cultiveren van een stuk grond. Om van een bos landbouwgrond te maken, zul je eerst de bomen moe­

In onze maatschappij hechten wij grote waarde aan educatie.

ten omhakken en de stronken verwijderen. Vervolgens moet je

We denken dat kennis synoniem is aan beschaving. Beschaving

de grond omspitten, vruchtbaar maken en zaaien. Pas daarna

polijst een mens echter alleen maar aan de oppervlakte.

volgt de oogst. Om je geest te cultiveren begin je met het ver­

Onderwerp onze voorname, welopgevoede, adellijke mensen

wijderen van alle stoorzenders, met wortel en al, zodat ze nooit

maar eens aan de spanningen van een oorlog of economische

meer terugkomen. Je maakt de grond vruchtbaar door energie

crisis en zie wat er gebeurt. Gehoorzamen aan de wet omdat je

en discipline in de mentale bodem te pompen. Daarna strooi

de wet kent en bang bent voor de gevolgen, is één ding; gehoor­

je het zaad uit en kun je geloof, moraliteit, aandachtig zijn en

zamen aan de wet omdat je jezelf bevrijd hebt van de hebzucht

wijsheid oogsten.

die tot stelen aanzet of haat die tot moord kan leiden, is iets

Geloof en moraliteit hebben in deze context trouwens een

heel anders. Gooi eens een steen in een rivier. Het stromende

speciale betekenis. In het boeddhisme is geloven iets anders

water zal op den duur het oppervlak ervan polijsten, maar aan

dan iets aannemen omdat het in een boek geschreven staat, van

de binnenkant verandert niets. Leg dezelfde steen eens in het

een profeet afkomstig is of door de een of andere autoriteit

vuur van een oven en ze zal smelten; de steen zal zowel van­

gezegd is. Het heeft eerder met vertrouwen te maken dan met

binnen als vanbuiten veranderen. Beschaving verandert een

geloven in. Het is weten dat iets waar is omdat je hebt gezien

mens aan de buitenkant. Meditatie maakt een mens van

dat het werkt, omdat je het in jezelf hebt waargenomen. Op

binnenuit zachter, door en door.

dezelfde manier betekent moraliteit niet een blinde gehoor­

Meditatie wordt ook wel de 'Grote Leraar' genoemd. Ze is het

zaamheid aan een bepaalde gedragscode die je door een auto­

intense, reinigende vuur dat langzaam maar zeker haar werk

riteit van buitenaf wordt opgelegd. Het is eerder een gezond

doet door inzicht. Hoe groter je inzicht, hoe flexibeler en tole­

gedragspatroon waaraan je jezelf bewust en uit vrije wil onder­

ranter je wordt, hoe groter je compassie zal zijn. Je zult als een

werpt, omdat je inziet dat het superieur is aan je huidige

volmaakte ouder of een ideale leraar worden. Je bent in staat te

gedrag.

vergeven en te vergeten. Je hebt anderen lief, omdat je hen begrijpt. Je begrijpt anderen, omdat je jezelf hebt begrepen. Je

Het doel van meditatie is het transformeren van je persoonlijk­

bent diep in jezelf doorgedrongen, hebt al je illusies en men­

heid. De persoon die aan de ene kant van meditatie-ervaring

selijke tekortkomingen onder ogen gezien, je hebt je eigen

naar binnen gaat, is niet dezelfde persoon die er aan de andere

menselijkheid ontdekt en geleerd te vergeven en lief te hebben.

kant weer uitkomt. Meditatie transformeert je karakter door

Als je geleerd hebt mededogen met jezelf te hebben, volgt

een proces van almaar groeiende ontvankelijkheid. Het maakt

22

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

MEDITEREN, WAAROM ZOU JE?

23

je steeds meer bewust van je eigen gedachten, woorden en daden. Je arrogantie verdampt en je cynisme droogt op. Je geest wordt stil en kalm. Je leven wordt probleemlozer. Door op de

HOOFDSTUK 2

Wat med�tat�e n�et �s

juiste manier te mediteren zul je steeds beter bestand zijn tegen de ups en downs van het bestaan. Het zal je spanningen, ang­ sten

en

zorgen

verminderen.

Rusteloosheid

verdwijnt,

hartstocht wordt getemperd. Dingen beginnen steeds meer op hun plek te vallen en je leven wordt een glijvlucht in plaats van een gevecht. Dit alles is het resultaat van inzicht.

editatie is een woord. Dit woord heb je al eerder gehoord,

M anders had je dit boek nooit opgepakt. Het denkproces

verloopt volgens associaties en het woord 'meditatie' wordt

Meditatie scherpt je concentratie en je denkvermogen.

met allerlei ideeën in verband gebracht. Sommige ervan klop­

Daardoor zullen je onbewuste motieven en mechanismen een

pen, andere zijn de reinste flauwekul. Sommige horen bij vor­

voor een aan het licht komen. Je intuïtie wordt scherper. De

men van meditatie die niets met de beoefening van vipassana

precisie van je denkvermogen zal steeds groter worden en gelei­

te maken hebben. Voordat we verder gaan lijkt het me raad­

delijk aan zul je de dingen direct kennen zoals ze werkelijk

zaam om in ons brein enige orde op zaken te stellen, zodat

zijn, zonder vooroordelen en zonder illusies.

nieuwe informatie ongehinderd naar binnen kan komen. Laten

Is dat allemaal de moeite waard? Tot nog toe zijn het alleen

we met het meest elementaire beginnen.

maar beloften op papier. Er bestaat maar één manier om er

We moedigen je niet aan naar je navel te staren of geheim­

achter te komen of meditatie echt al die moeite waard is: leer

zinnige klanken te reciteren. Je hoeft geen demonen te verslaan

hoe het moet en doe het. Overtuig jezelf.

of meester te worden over onzichtbare energieën. Er wordt geen gekleurde band uitgereikt, je hoeft je hoofd niet kaal te scheren en ook geen tulband te dragen. Het is zelfs niet nodig al je bezittingen weg te geven en je intrek te nemen in een klooster. Je kunt, tenzij je leven bandeloos en een grote chaos is, direct beginnen en vooruitgang boeken. Klinkt erg bemoe­ digend, niet?

Er zijn talloze boeken over meditatie op de markt. De meeste ervan zijn geschreven vanuit een gezichtspunt dat onverbreke­ lijk verbonden is met een specifiek religieuze of filosofische tra­ ditie. Dat wordt er door de auteurs vaak niet bij vermeld. Ze doen uitspraken over meditatie die op algemene wetten lijken, maar die in feite gebaseerd zijn op specifieke procedures van een bepaald systeem. Nog erger is het ratjetoe van ingewikkel­ de theorieën en interpretaties die vaak met elkaar in strijd zijn.

24

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE NIET

IS

25

Het gevolg hiervan is een enorme verzameling van botsende

dat hebt bereikt, hoef je de rest van je leven deze ervaring alleen

opvattingen doorspekt met veel niet ter zake doende informa­

nog maar te herhalen. Voor vipassanameditatie geldt dat niet.

tie. Dit boek is zeer specifiek. We richten ons uitsluitend op het

Het dient een heel ander doel, namelijk gewaarzijn. Concentra­

systeem van vipassanameditatie. We willen je leren hoe je het

tie en ontspanning worden als bijkomende omstandigheden

functioneren van je eigen geest op een rustige en afstandelijke

van gewaarzijn opgevat. Het zijn noodzakelijke dingen die

manier kunt gadeslaan om meer inzicht in je eigen gedrag te

eraan voorafgaan, handige hulpmiddelen en heilzame bijpro­

krijgen. Het doel ervan is leren gewaar te zijn en wel op zo'n

ducten, maar niet het doel. Het doel is inzicht. Vipassana­

intense, geconcentreerde en fijn afgestemde manier dat je in

meditatie is een diepzinnige religieuze praktijk die niets anders

staat zult zijn door te dringen tot de kern van het bestaan zelf.

ten doel hoeft dan het zuiveren en transformeren van je alle­

Er bestaan nogal wat misverstanden over meditatie. Het zijn

tratie en inzicht worden toegelicht.

daagse leven. In hoofdstuk 14 zal het verschil tussen concen­ steeds dezelfde dingen waarmee nieuwe studenten komen aan zetten. Het is het beste hier maar meteen mee af te rekenen, want het gaat om vooroordelen die elke vooruitgang in de

la Misverstand 2

Meditatie betekent in trance gaan

kiem kunnen smoren. We zullen deze misverstanden een voor een behandelen en uit de wereld helpen.

Ook deze uitspraak geldt voor een aantal specifieke meditatie­ vormen, maar niet voor vipassana. Inzicht-meditatie is geen

la Misverstand 1

vorm van hypnose. Je streeft er niet naar je geest uit te schake­

Meditatie is slechts een ontspanningsmethode

len en in onbewustheid te verzinken of jezelf in een plant zon­ der emoties te veranderen. Het tegendeel is waar: je wordt juist

Het bedrieglijke in dit geval is het woord slechts. Ont­

steeds ontvankelijker voor je eigen emotionele fluctuaties. Het

spanning is onverbrekelijk met mediteren verbonden, maar bij

is de bedoeling dat je jezelf steeds duidelijker en nauwkeuriger

vipassanameditatie ligt de lat wel iets hoger. Voor veel andere

leert kennen. Tijdens het leren van deze techniek kunnen zich

meditatiesystemen geldt deze uitspraak wel. Bij alle meditatie­

bepaalde toestanden voordoen die voor een buitenstaander op

methoden ligt de nadruk op concentratie, waarbij geprobeerd

een trance lijken. Maar zij zijn precies het tegendeel. Tijdens

wordt de geest tot rust te brengen en zich op één ding of

een hypnotische trance verkeert het subject onder invloed van

gedachte te richten. Als je het maar lang genoeg volhoudt,

een buitenstaander, terwijl de mediterende in diepe concentra­

bereik je uiteindelijk een toestand van diepe en gelukzalige

tie de greep op zichzelf geen moment verliest. De overeen­

ontspanning, jhana genoemd. Het is een toestand van opperste

komst geldt slechts voor de buitenkant. In ieder geval speelt het

vrede en harmonie die een gevoel van vervoering schenkt, een

optreden van dergelijke verschijnselen bij vipassana geen enke­

vorm van genot die ver uitstijgt boven alles wat een mens in

le rol. Zoals we al eerder hebben opgemerkt, is de diepe con­

zijn normale bewustzijnstoestand kan ervaren. Voor de meeste

centratie van jhana slechts een hulpmiddel op weg naar een

systemen is dit het eindstation. Jhana is het einddoel en als je

verhoogd bewustzijn. Per definitie betekent vipassana het ont-

26

WAT MEDITATIE NIET IS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

27

wikkelen van aandachtig zijn of gewaarzijn. Als je het gevoel

" Misverstand 4

hebt dat je bewustzijn tijdens het mediteren verflauwt, ben je

Het doel van meditatie is de ontwikkeling van

niet in de geest van vipassanameditatie aan het mediteren.

psychische vermogens

" Misverstand 3

Nee, het doel van meditatie is het ontwikkelen van gewaarzijn.

Meditatie is een geheimzinnige praktijk die het verstand

Gedachten leren lezen heeft er niets mee te maken. Levitatie is

te boven gaat

niet het doel. Het doel is bevrijding. Er bestaat een verband tus­ sen paranormale verschijnselen en meditatie, maar die relatie is

Ook dit is bijna waar, maar niet helemaal. Meditatie richt zich

uiterst complex. Soms kunnen deze verschijnselen zich tijdens

op niveaus van bewustzijn die verder reiken dan het conceptu­

de beginstadia van het mediteren voordoen. Sommige mensen

ele denken. Daarom zijn sommige meditatie-ervaringen niet in

worden ineens een stuk intuïtiever of herinneren zich vorige

woorden te vangen. Dat wil nog niet zeggen dat mediteren iets

levens; bij andere is dat niet het geval. Al deze verschijnselen

onbegrijpelijks is. Er zijn dingen die je ook zonder woorden

worden hoe dan ook niet beschouwd als betrouwbare en goed

kunt begrijpen. Je weet hoe je moet lopen. Toch kun je waar­

ontwikkelde psychische vermogens en daarom moeten we er

schijnlijk niet aangeven welke zenuwen en spieren hierbij een

niet te veel aandacht aan schenken. In feite zijn zij vanwege

rol spelen en hoe dat precies in zijn werk gaat. Toch weet je hoe

hun verleidelijke aard voor beginners tamelijk gevaarlijke ver­

je het moet doen. Benader meditatie op dezelfde manier: doe

schijnselen. Ze kunnen een valkuil van het ego zijn en je op het

het gewoon. Het is niet iets wat je in abstracte termen kunt van­

verkeerde spoor zetten. De beste houding ertegenover is niet te

gen of je al pratende eigen kunt maken. Het is iets wat je moet

veel waarde aan deze verschijnselen hechten. Het is prima als

ervaren. Meditatie is niet een gedachteloze formule die auto­

ze zich voordoen, het maakt niets uit als dat niet het geval is.

matisch tot voorspelbare resultaten leidt; het is onmogelijk te

Er komt een moment in de ontwikkeling van de mediterende

voorspellen wat er tijdens een meditatiesessie precies gaat

waarop hij bepaalde oefeningen kan doen om psychische ver­

gebeuren. Het is elke keer weer een onderzoek, een experiment

mogens te ontwikkelen. Maar dan zijn we al een heel eind ver­

en een avontuur. Is dat niet het geval en heb je het gevoel dat

der. Alleen als de mediterende een vergevorderd stadium van

bij elke meditatiesessie alles zich steeds herhaalt of laat voor­

jhana bereikt heeft, zal hij in staat zijn met dergelijke vermo­

spellen, dan is het overduidelijk dat je het spoor bijster bent

gens om te gaan zonder zijn greep erop te verliezen. De medi­

geraakt en bezig bent vast te lopen. De essentie van vipassa­

terende zal ze dan slechts ontwikkelen en gebruiken ten bate

nameditatie is leren kijken naar elke seconde van je leven alsof

van anderen. In de meeste gevallen is dat pas het geval na tien­

het de eerste en de laatste is.

tallen jaren van beoefening. Maak je er daarom niet druk om.

Probeer je slechts te concentreren op het ontwikkelen van gewaarzijn. Laat visioenen en stemmen voor wat ze zijn, je merkt ze op, maar gaat er niet verder op in.

28

MEDITATIE

IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE NJET IS

29

heiligen net zo worden vereerd als filmsterren en voetbalhel­

,,. Misverstand 5 Meditatie is gevaarlijk en een verstandig mens kan zich er beter niet mee inlaten

den in het Westen. Ze worden op een voetstuk geplaatst en er worden eigenschappen aan hen toegekend waaraan geen enkel menselijk wezen ooit zal kunnen beantwoorden. Zelfs in het

Alles is gevaarlijk. Steek een straat over en er kan een bus over je heen rijden. Stap de badcel in en je kunt je nek breken. Ga mediteren en je wordt waarschijnlijk geconfronteerd met aller­ lei rommel uit je verleden. Alles wat onderdrukt en lange tijd weggestopt is, kan een gevaar opleveren. Maar het onderzoeken

Westen vind je, als het om mediteren gaat, iets van deze hou­ ding terug. We verwachten van een mediterende dat hij een bij­ zonder devoot mens is die nergens warm of koud van wordt.

Een nadere kennismaking met zo'n individu zou snel een einde maken aan deze illusie. Meestal blijken mediterenden

ervan heeft zeker zijn voordelen. Geen enkele activiteit is risi­

juist bijzonder energieke mensen te zijn die over een verba­

coloos, maar daarom hoeven we ons nog niet in een veilige

zingwekkende levenslust beschikken.

bunker op te sluiten. In plaats van leven zou dat een vroegtij­

Uiteraard is het waar dat de meeste heiligen mediteren, maar

dige dood betekenen. Omgaan met gevaar betekent inschatten

ze mediteren niet omdat ze heilig zijn. Het is eerder omge­

hoe groot het ongeveer is, waar het waarschijnlijk schuilt en

keerd. Ze zijn heilig, omdat ze mediteren, mediteren heeft ze

hoe je ermee moet omgaan als het de kop opsteekt. Dat is het

zover gebracht. Ze begonnen allemaal met mediteren voordat

doel van deze handleiding. Vipassana is niet anders dan de

ze heilig werden, anders hadden ze het nooit kunnen worden.

ontwikkeling van gewaarzijn. Dat is op zichzelf niet gevaarlijk.

Dit is een belangrijk punt. Er zijn nogal wat leerlingen over­

Integendeel, een groter gewaarzijn vormt juist een bescherming

tuigd van de stelling dat iemand in moreel opzicht volmaakt

tegen gevaar. Op de juiste wijze beoefend, is meditatie een vre­

moet zijn voordat hij met mediteren kan beginnen. Dit is een

dig en geleidelijk proces. Als je het zich langzaam en rustig laat

opvatting die nergens op slaat. Voor een hoogstaande moraal is

voltrekken, dienen de resultaten zich vanzelf aan. Er mag niets

een zekere mate van mentale controle vereist. Je kunt geen

worden geforceerd. Later, als je onder de supervisie en bescher­

enkele morele regel naleven als je jezelf niet een beetje in de

mende wijsheid van een bekwaam leraar verdergaat, kun je de

hand hebt. Als je geest net zo werkt als een fruitmachine, zal

snelheid van je ontwikkeling opvoeren door je langere tijd aan

zelfbeheersing ver te zoeken zijn. Daarom komt het cultiveren

een intensieve meditatietraining te onderwerpen. In het begin

van mentale vermogens op de eerste plaats.

echter zal geleidelijkheid het beste werken. Doe het rustig aan

Boeddhistische meditatie kent drie integrale bestanddelen: moraliteit, concentratie en wijsheid. Naarmate je meditatie

en alles zal goed komen.

zich verdiept zullen ook deze factoren mee ontwikkelen. Elk ervan beïnvloedt de ander en daarom ontwikkel je deze drie

1o Misverstand 6

Meditatie is iets voor heiligen en sadhu's, niet voor

tegelijkertijd en niet afzonderlijk. Als je wijs genoeg bent om

gewone mensen

een situatie objectief te doorzien, heb je als vanzelf compassie met alle betrokkenen. Compassie betekent dat je als vanzelf­

Deze opvatting tref je vooral in Azië aan waar monniken en

30

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

sprekend afziet van gedachten, woorden of daden die anderen

OMGAAN MET JE LICHAAM

31

of jezelf schade kunnen berokkenen. Je gedrag zal daardoor

opgelegd. Hij bewandelt de weg die hem door aandachtig-zijn,

automatisch moreel zijn. Alleen als je dingen niet grondig

wijsheid en compassie wordt ingefluisterd. Dit niveau vereist

doorziet, veroorzaak je problemen. Als je de consequenties van

intelligentie en het talent om in elke situatie met alle factoren

je handelingen niet kunt voorzien, zul je grove fouten maken.

te kunnen jongleren en daarop op een unieke, creatieve en

Degene die pas met mediteren denkt te kunnen beginnen als

geëigende manier te reageren. Voorwaarde hierbij is dat het

hij moreel volmaakt is, wacht op een moment dat nooit zal

individu in staat is zich boven zijn subjectieve beperkte per­

aanbreken. De oude wijzen typeren zo'n persoon als een mens

soonlijke gezichtspunten te verheffen.

die wacht met het nemen van een bad totdat de zee geheel tot

zijn de totale situatie vanuit een objectief standpunt te bekijken

rust gekomen is.

en zowel zijn eigen belang als dat van anderen eerlijk tegen

Hij zal in staat moeten

Laten we er, om bovengenoemde relatie beter te begrijpen,

elkaar moeten afwegen. Hij zal met andere woorden vrij moe­

eens van uitgaan dat er niveaus van moraliteit zijn. Het laagste

ten zijn van hebzucht, haat, afgunst en al die andere ballast van

niveau is gehoorzamen aan een reeks regels en afspraken die

het ego die een mens doorgaans verhinderen om zich in ander­

door een ander zijn vastgesteld. Dat kan je favoriete profeet

mans situatie te kunnen inleven. Alleen dan zal hij in staat zijn

zijn, maar ook de staat, het hoofd van de dan of je ouders. Het

op elk moment het juiste te doen. Zonder meditatie is dit

maakt niet uit wie de regels heeft vastgesteld. Je hoeft ze alleen

niveau van moraliteit, tenzij je als een heilige wordt geboren,

maar te kennen en na te volgen. Zelfs een robot kan dat. Zelfs

onbereikbaar. Je kunt die vaardigheid op geen enkele andere

een getrainde chimpansee zou het kunnen als de regels maar

wijze ontwikkelen. Daarbij komt nog dat het proces van wik­

simpel genoeg zijn en hij elke keer een tik met een stok krijgt

ken en wegen op dit niveau behoorlijk afmattend is. Als je in

als hij er een overtreedt. Op dit niveau is mediteren overbodig.

elke situatie alle factoren met je bewuste geest tegen elkaar

Het enige wat je nodig hebt, is een aantal regels en iemand die

moet afwegen, zou je van jezelf het onmogelijke vragen. Het

met een stok zwaait.

intellect is eenvoudigweg niet in staat zoveel ballen tegelijk in

Het tweede niveau van moraliteit bestaat uit het gehoorza­

de lucht te houden. Gelukkig verloopt dit proces op een dieper

men aan de regels zonder dat er iemand met een stok dreigt. Je

niveau van bewustzijn vanzelf. Door meditatie zal dit proces

gehoorzaamt ze omdat je ze verinnerlijkt hebt. Je geeft jezelf

van wikken en wegen een stuk gemakkelijker gaan. Het heeft

een tik als je ze overtreedt. Dit niveau vereist een zekere mate

bijna iets griezeligs.

van geestelijke controle. Maar als je gedachteleven chaotisch is,

Stel dat je op een probleem stuit: je bent een boek aan het

zal je gedrag ook chaotisch zijn. Alleen door het cultiveren van

schrijven en je weet niet meer hoe je verder moet. Je ziet geen

de geest kun je de chaos verminderen.

Er is een derde niveau van moraliteit, dat je misschien beter

enkele uitweg. Zelfs koning Salomon zou er hoofdpijn van krij­ gen. Terwijl je de volgende dag met de afwas bezig bent en aan

als 'ethiek' zou kunnen bestempelen. Dit niveau houdt een

iets heel anders denkt, dient zich plotseling een oplossing aan.

kwantumsprong vanuit de vorige stadia in, een complete ver­

Vanuit de diepte van de geest springt het ineens omhoog en je

schuiving in de oriëntatie. Op ethisch niveau gehoorzaamt het

zegt: 'Aha!' Plotseling vallen de puzzelstukjes in elkaar. Een

individu niet aan onwrikbare wetten die door anderen worden

dergelijke intuïtie schiet je alleen maar te hulp als je de logica

32

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE NIET IS

33

even met rust laat en je de geest vanuit diepere lagen de kans

zwakheid en motivaties, werk je je alleen maar verder in de

geeft zelf met een oplossing te komen. Je bewuste geest staat je

nesten. Vipassanameditatie is niet bedoeld om jezelf te verge­

daarbij alleen maar in de weg. Door meditatie zul je leren hoe

ten en al je problemen te maskeren. Het leert je naar jezelf te

je jezelf van het denkproces kunt losmaken. Het is de mentale

kijken zoals je werkelijk bent, te zien wat is en dit volledig te

kunst om jezelf niet langer in de weg te staan en een instru­

accepteren. Alleen dan kan er in je leven iets veranderen.

ment dat in het dagelijks leven van onschatbare waarde is.

Misschien begrijp je nu waarom meditatie geenszins een zinlo­

•:• Misverstand 8

ze bezigheid uitsluitend voor asceten en kluizenaars is. Het is

Meditatie is een fantastische manier om high te worden

een praktische vaardigheid die iedereen in elke situatie van het dagelijks leven met succes kan toepassen. Meditatie is niet 'van

Ja en nee. Meditatie kan soms prachtige en verheven gevoelens

een andere wereld'.

oproepen. Maar ze zijn niet het doel en hoeven ook niet altijd

Jammer genoeg haken sommige studenten juist vanwege dit feit af. Ze beginnen eraan omdat ze instant kosmische ervarin­ gen compleet met engelenkoren veiwachten. In plaats daarvan

op te treden. Als je met dat doel voor ogen mediteert gebeurt dat waarschijnlijk minder snel, dan wanneer je alleen mediteert om meer gewaar te zijn, wat ook het eigenlijke doel ervan is.

wordt hen een efficiënte methode aangereikt om mentale

Gelukzaligheid is het gevolg van ontspanning en ontspanning

stoorzenders op te ruimen en met alledaagse problemen om te

is het gevolg van het loslaten van spanning. Louter en alleen

gaan. Hun teleurstelling is onterecht. Eerst moet de rommel

mediteren omwille van verheven ervaringen zal spanningen

worden opgeruimd. Het zal wat langer duren voordat we de

teweegbrengen die het hele proces ontregelen. De paradox is

aartsengelen horen zingen.

dat je alleen gelukzaligheid kunt ervaren als je er niet naar op zoek bent. Euforie is niet het doel van meditatie. Het zal zich

" Misverstand 7 Meditatie is vluchten voor de realiteit

vaak voordoen, maar zal als een neveneffect moeten worden beschouwd. Desondanks is het een prettig bijverschijnsel dat zich, naarmate je langer mediteert, steeds vaker zal voordoen.

Fout. Meditatie is juist je toevlucht nemen tot de realiteit. Het

Ervaren mediterenden zullen dit nooit tegenspreken.

snijdt je niet af van de pijn van het bestaan, maar schept juist de gelegenheid om dieper in het bestaan door te dringen, door de pijnbarrière heen te breken en boven lijden uit te stijgen.

Het doel van vipassana is juist de realiteit direct onder ogen

la Misverstand 9

Mediteren is egoïstisch

zien, het leven zoals het is volledig ervaren en met alles wat je

Daar lijkt het inderdaad op. Daar zit je dan, mediterend op je

daarbij tegenkomt in het reine te komen. Het maakt het moge­

kussentje. Ben je bezig bloed af te staan? Nee. Reik je slachtof­

lijk door illusies heen te prikken en je te bevrijden van alle klei­

fers van een ramp de helpende hand? Nee. Wat is dan de moti­

ne leugens die je jezelf constant voorhoudt. Het is zoals het is.

vatie. Waarom doe je het? Wie mediteert, is bezig zijn eigen

Je bent wie je bent en door te liegen tegen jezelf over je eigen

geest te bevrijden van angst, vooroordelen en kwaadwillend-

34

WAT MEDITATIE NIET JS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

35

heid, en is actief bezig zich te ontdoen van hebzucht, spannin­

zonder vertekening te ervaren, zonder voorkeur of afkeur of er

gen en ongevoeligheid. Dat zijn juist de dingen die het ons

mentale plaatjes op te plakken. Vipassana betekent je leven van

onmogelijk maken mededogen voor anderen te voelen. Als je

moment tot moment zonder vooroordelen onder ogen zien.

deze zaken niet opruimt, zijn al je goede daden nooit meer dan

Wat zich aandient, dient zich aan. Zo eenvoudig is dat.

een verlengstuk van je ego en die hebben op de lange termijn weinig betekenis. Iemand kwaad doen onder het mom van

1- Misverstand 11

hem te helpen, is een oude truc. Zelfs de leden van de Spaanse

Na een paar weken mediteren zullen al mijn problemen

inquisitie beweerden dat ze door de meest verheven motieven

verdwenen zijn

werden gedreven. Heksen werden in het belang van het alge­ meen vervolgd. Mensen die al langere tijd mediteren blijken

Helaas is meditatie geen snelle kuur die alles geneest. Je zult

vaak in het welzijnswerk actief te zijn. Ze zullen zelden als mis­

direct al veranderingen kunnen bespeuren, maar fundamente­

sionaris op kruistocht gaan en mensenlevens opofferen omwil­

le veranderingen laten meestal jaren op zich wachten. Zo zit

le van een zogenaamd verheven ideaal. Het is een feit dat we

het universum nu eenmaal in elkaar. Niets waardevols wordt

zelfzuchtiger zijn dan we beseffen. Als je het ego de vrijheid

met een vingerknip bereikt. In zeker opzicht is meditatie taaie

geeft, zal het zelfs de meest hoogstaande activiteiten in iets

kost, het vereist langdurige discipline en het gaat niet altijd van

waardeloos kunnen veranderen. Door meditatie worden we

een leien dakje. Elke sessie zal zijn vruchten afwerpen; maar

ons bewust van onszelf zoals we werkelijk zijn en van de vele

vaak zullen ze nauwelijks zichtbaar zijn. Het effect ervan vol­

subtiele manieren waarop onze zelfzuchtigheid zich kan mani­

trekt zich in de diepte van de geest om pas later aan de opper­

festeren. Je zelf ervan bevrijden is zeker geen egoïstische acti­

vlakte te treden. Als je voortdurend op spectaculaire of instant

viteit.

veranderingen zit te wachten, zul je de subtiele veranderingen volledig over het hoofd zien. Je zult ontmoedigd raken, het op

1- Misverstand 10

een gegeven moment opgeven en zweren dat er nooit iets zal

Mediteren is aan de lopende band verheven gedachten

veranderen. Geduld is de sleutel. Geduld en nog eens geduld.

produceren

Als er iets is wat je door mediteren kunt leren, dan is het geduld. Geduld is essentieel voor fundamentele verandering.

Opnieuw onjuist. Er zijn vormen van contemplatie waarbij dit wordt nagestreefd. Maar dat is geen vipassana. Vipassana is het beoefenen van gewaarzijn, gewaarzijn van wat dan ook, van het meest verhevene of het meest banale. Wat is, is. Uiteraard kun­ nen er tijdens het mediteren verheven gedachten opkomen. Je hoeft ze beslist niet te ontvluchten, maar ook niet op te zoeken.

Het zijn alleen maar prettige bijverschijnselen. Vipassana is heel simpel. Het doel ervan is alles wat er in je leven gebeurt

36

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE NIET IS

37

HOOFDSTUK 3

eens puur op concentratie is gebaseerd. De traditionele basis­ oefeningen bestaan uit het richten van de geest op een enkel

Wat med� tat�e wel �s

object - een steen, een kaarsvlam, een klank of wat dan ook waarvan niet mag worden afgedwaald. Als deze elementaire vaardigheid eenmaal is veiworven worden er meer complexe objecten bij de meditatie betrokken - gezangen, kleurige reli­

editatie is een woord, een woord dat door verschillende

gieuze beelden, energiekanalen in het lichaam enzovoort. Maar

M sprekers op verschillende manieren wordt gebruikt. Dit

hoe complex deze meditatieobjecten ook mogen zijn, de medi­

is heel belangrijk om er precies achter te komen wat een

Ook binnen de boeddhistische traditie wordt concentratie

lijkt misschien een triviale opmerking, maar dat is het niet. Het

tatie zelf is en blijft zuiver een oefening in concentratie.

bepaalde spreker precies bedoelt met de woorden die hij

hogelijk gewaardeerd. Echter, er wordt nog een ander veel

gebruikt. Waarschijnlijk heeft elke cultuur op aarde wel een

belangrijker element aan toegevoegd, namelijk het element van

bepaalde mentale praktijk ontwikkeld die je meditatie zou

gewaarzijn. Alle boeddhistische meditatie is gericht op de ont­

kunnen noemen. Het hangt er maar van af hoe ruim je het

wikkeling van gewaarzijn en concentratie wordt daarbij

begrip definieert. Er zijn wereldwijd oneindig veel van zulke

gebruikt als middel tot dat doel. De traditie op dit gebied is

technieken, maar we zullen ze niet allemaal een voor een gaan onderzoeken. Dat gebeurt al in andere boeken. In het kader van dit boek beperken we ons tot de bij de westerse lezer meest bekende praktijken die doorgaans met het woord meditatie geassocieerd worden.

In de joods-christelijke traditie treffen we twee elkaar over­ lappende praktijken aan die bidden en contempleren worden

echter zeer gevarieerd en er leiden verschillende wegen naar hetzelfde doel. Bij zenmeditatie bestaan er twee verschillende wegen. De eerste probeert louter door wilskracht direct tot het gewaarzijn door te dringen. Je zit maar en je zit maar en ver­ bant ondertussen alles uit je geest totdat slechts het pure gewaarzijn van het zitten overblijft. Dit klinkt misschien heel eenvoudig maar dat is het niet. (Probeer het maar eens dan zul

genoemd. Bij bidden richt men zich direct tot een spirituele

je zien hoe moeilijk dat is.) In de Rinzaischool, de tweede zen­

entiteit. Bij contemplatie wordt de gedachte voor langere tijd

benadering, wordt geprobeerd het bewuste denkpatroon te ver­

bewust op een specifiek onderwerp gericht, meestal een reli­

storen en naar puur gewaarzijn af te leiden. De leerling krijgt

gieus idee of een passage uit de Schrift. Vanuit het gezichtspunt

een onoplosbaar raadsel op, dat hij moet oplossen en wordt

van vipassana zijn beide activiteiten concentratieoefeningen.

daarbij in een steeds benardere situatie gebracht. De enige

De normale stroom van het bewuste denken wordt sterk inge­

manier om aan de onhoudbare situatie te ontsnappen is

perkt en de geest wordt bewust op één ding gericht. De resulta­

opgaan in de zuivere ervaring van het moment: een andere uit­

ten ervan zijn hetzelfde als van andere concentratieoefeningen, te weten intense rust, een fysiologische vertraging van het meta­ bolisme en een gevoel van vrede en welzijn.

Uit de hindoetraditie kennen wij de yogameditatie die even-

38

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

weg is er niet. Zen is taaie kost. Veel mensen hebben er baat bij, maar desondanks blijft het taaie kost.

De weg van het tantrisch boeddhisme is bijna het omgekeer­ de. Het bewuste denken, zoals dat zich doorgaans manifesteert,

WAT MEDITATIE WEL IS

39

wordt als een uiting van het ego beschouwd, het ik waarmee

nen, een reeks oefeningen die tot doel heeft je steeds bewuster

de meesten van ons zich identificeren. Dit bewuste denken is

te worden van wat je in het leven ervaart. Het behelst aan­

ten nauwste verbonden met ons zelfbeeld. Het zelfbeeld of ego

dachtig luisteren, aandachtig kijken en zorgvuldig experimen­

is niets anders dan een bundel reacties of mentale voorstellin­

teren. We leren echt te proeven, volledig te voelen en werkelijk

gen waarmee de stroom van puur gewaarzijn kunstmatig wordt

aandacht te besteden aan alles wat we ons tijdens deze experi­

afgedekt. Tantra probeert dit zuiver gewaarzijn te herstellen

menten gewaar worden. We leren luisteren naar onze eigen

door het zelfbeeld te vernietigen. Visualisatietechnieken zijn

gedachten zonder erin verstrikt te raken.

hierbij een hulpmiddel. De leerling krijgt opdracht op een

Het doel van vipassana is de vergankelijkheid, het onbevre­

bepaalde religieuze voorstelling te mediteren, bijvoorbeeld op

digende en onpersoonlijke karakter van alle verschijnselen te

een van de goden uit het tantristisch pantheon. Dit gebeurt op

doorgronden. Misschien denken we dat we dat al lang doen,

zo'n intense manier dat de leerling geheel met de voorstelling

maar dat is een illusie. We besteden maar zo weinig aandacht

en haar identiteit versmelt. Zoals je je misschien kunt voorstel­

aan de nimmer eindigende stroom van onze eigen ervaringen,

len vergt dat enige tijd, maar het werkt wel. Tijdens dit proces

dat er bijna sprake is van een slaaptoestand. In feite is onze

is de mediterende in staat te observeren hoe het ego in elkaar

aandacht zo beperkt dat we niet eens opmerken dat we niet

zit en in stand wordt gehouden. Hij verwerft inzicht in de

aandachtig zijn. Het is een paradoxale situatie.

gekunsteldheid van elk ego, inclusief het zijne, en kan zich zo

Door het ontwikkelen van gewaarzijn komen we er geleide­

aan de greep ervan onttrekken. Hierdoor komt hij in een toe­

lijk achter wie we werkelijk zijn tot voorbij het ego. We zullen

stand terecht waarin hij kan kiezen voor het handhaven van

ontdekken hoe het leven in werkelijkheid is. Het is niet alleen

een ego - zijn eigen ego of welk ander dan ook - of zonder ego

een opeenvolging van ups en downs, succes en tegenslag. Dat

door het leven te gaan. Het resultaat ervan is zuiver gewaarzijn.

is een illusie. Het leven blijkt een veel diepere dimensie te heb­

Maar ook tantra is niet bepaald eenvoudig.

ben als we bereid zijn er op de juiste manier naar te kijken.

Vipassana is een vorm van mentale training die je leert het

Vipassana is de oudste vorm van boeddhistische meditatie. Zij

leven op een geheel nieuwe manier te ervaren. Je zult voor het

is direct afkomstig uit de Satipatthana-soetra, een leerrede die

eerst oog krijgen voor wat er echt met je gebeurt, zowel van­

aan de Boeddha zelf wordt toegeschreven. Vipassana beoogt

binnen als om je heen. Het is een proces van zelfontdekking,

een directe, geleidelijke ontwikkeling van aandachtig-zijn of

een vorm van onderzoek waarin je zelf je eigen ervaringen al

gewaarzijn. Het proces verloopt stap voor stap en er zijn jaren

participerend onderzoekt. Er wordt gewerkt vanuit de volgende

voor nodig. De aandacht wordt op een ongedwongen manier

basishouding: 'Het doet er niet toe wat ik allemaal geleerd heb,

gericht op bepaalde aspecten van ons eigen leven die diep­

ik vergeet alle theorieën, vooroordelen en stereotypen. Ik wil de

gaand worden onderzocht. De mediterende leert de ervarings­

ware aard van het leven doorgronden. Ik wil weten wat het wer­

stroom steeds nauwlettender te observeren. Vipassana is een

kelijk betekent om te leven. Ik wil de werkelijke en diepste kwa­

vriendelijke methode, maar desondanks uiterst taaie kost. Het

liteiten van het leven leren kennen en wens geen genoegen te

is een oeroude en welomschreven systeem om je geest te trai-

nemen met andermans verklaring. Ik wil het zelf ontdekken:

40

WAT MEDITATIE WEL IS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

41

Als je vanuit deze houding mediteert, kan succes niet uitblij­

zaken. We doen er alles aan om onszelf beter te voelen, onze

ven. Je zult in staat zijn de dingen objectief, zoals ze werkelijk

angsten te verdringen en zijn eindeloos op zoek naar veilig­

zijn, te observeren, namelijk als stromend en voortdurend ver­

heid. Ondertussen gaat het echte leven ongemerkt aan ons

anderend. Het is niet te beschrijven hoe ongelooflijk rijk het

voorbij. Tijdens vipassanameditatie proberen we de ingebak­

leven erdoor zal worden. Je zult het zelf moeten ervaren.

ken neiging naar voortdurende zelfbeveiliging te negeren en nemen we juist een duik in de realiteit. Daarbij doet zich het

Het Pali-woord voor inzichtmeditatie is vipassana bhavana.

ironische feit voor dat ware vrede pas binnen ons bereik komt

Bhavana stamt van bhu, dat 'groeien' of 'worden' betekent.

als we het niet langer najagen. Weer zo'n paradoxale situatie.

Daarom betekent bhavana cultiveren en dat wordt altijd met de

Als je je voortdurende hang naar veiligheid kunt loslaten,

geest in verband gebracht; bhavana betekent mentale cultive­

doet echte vervulling vanzelf zijn intrede. Als je je hectische

ring. Vipassana is ontleend aan twee woorden. Passana betekent

speurtocht naar bevrediging even kunt onderbreken, komt de

zien of waarnemen. Het voorvoegsel vi heeft talloze connota­

ware schoonheid van het bestaan vanzelf tevoorschijn. Als je

ties die ruwweg vertaald 'op een speciale manier' ergens 'naar'

zonder je illusies te maken op zoek gaat naar de realiteit, met

en ook 'doorheen' kijken betekenen. De volledige betekenis

alle pijn en gevaar van dien, zal echte vrijheid en veiligheid je

van vipassana is naar iets kijken met helderheid en precisie,

vanzelf in de schoot worden geworpen. Dit is niet een leer

waarbij elk bestanddeel afzonderlijk wordt waargenomen en er

waarmee we je proberen te indoctrineren, het is iets wat je zelf

net zo lang gekeken wordt tot de meest fundamentele realiteit

kunt waarnemen, iets wat je zelf kunt ontdekken.

van dat ding zichtbaar wordt. Dit proces leidt tot inzicht in de

Het boeddhisme is 2500 jaar oud en alles van een dergelijke

wezenlijke aard van alles wat onderzocht wordt. Plaats deze

ouderdom zal op den duur onder lagen van leerstelligheid en

woorden achter elkaar en vipassana bhavana betekent het culti­

rituelen bedolven raken. Desondanks is de grondhouding van

veren van de geest met als doel dingen zodanig te observeren

het boeddhisme buitengewoon empirisch en antiautoritair.

dat je ze volledig kunt doorgronden.

Gautama de Boeddha was een buitengewoon onorthodox

Bij vipassanameditatie trainen we onszelf om het leven op

individu en fel gekant tegen tradities. Hij bood de wereld zijn

een speciale wijze te observeren. We noemen deze manier van

leringen niet als een reeks dogma's aan, maar meer als een

waarnemen aandachtig-zijn. Dit aandachtig- zijn heeft een heel

reeks veronderstellingen die elk individu voor zichzelf op waar­

andere betekenis dan de gangbare. Doorgaans kijken we niet

heid kon onderzoeken. Zijn uitnodiging aan iedereen luidde:

echt naar wat zich in het hier en nu aandient. We nemen het

'Kom en zie: Een van de dingen die hij zijn volgelingen voor­

leven waar door een filter van gedachten en voorstellingen en

hield was: 'Plaats nooit een hoofd boven je eigen hoofd:

zien deze creaties van de geest aan voor de realiteit. We raken

Hiermee bedoelde hij: geloof nooit zomaar de woorden van

zo verstrikt in deze eindeloze stroom van gedachten dat de rea­

een ander. Ontdek het zelf.

liteit ons voortdurend ontglipt. We storten ons voortdurend in

We zouden graag zien dat je elk woord in dit boek vanuit

allerlei activiteiten, jagen voortdurend genoegens en bevredi­

deze grondhouding tegemoet treedt. Er worden geen uitspra­

ging na en zijn constant op de vlucht voor pijn en onplezierige

ken gedaan die je domweg dient te accepteren omdat wij auto-

42

WAT MEDITATIE WEL IS

MED ITATI E

1N

ALLE EENVOUD

43

nte1t op dit gebied zijn. Blind geloof heeft er niets mee te

structies - 'ik', 'het boek', 'het gebouw' - en ging je ervan uit dat

maken. Het gaat om zaken die je zelf kunt ervaren. Train je

dit reële en tastbare entiteiten waren. Je maakte jezelf wijs, dat

waarnemingsvermogen volgens de instructies van dit boek en

die eeuwig zouden voortbestaan. Dat is onmogelijk. Maar

je zult het zelf ontdekken. Dat en dat alleen is het enige waar­

vanaf nu zul je in staat zijn je beter op deze voortdurende ver­

in je mag geloven. Inzichtmeditatie is en blijft een vorm van

andering af te stemmen en het leven als een nimmer eindigen­

onderzoek waarin je zelf voor honderd procent betrokken

de stroom gade te slaan. Je bent ertoe in staat. Het is slechts een

bent.

kwestie van tijd en training.

Na dit te hebben verduidelijkt volgt een korte samenvatting

Ons menselijke waarnemingsvermogen functioneert in som­

van de belangrijkste boeddhistische ideeën. Er wordt niet

mige opzichten opmerkelijk stompzinnig. We negeren negen­

gestreefd naar volledigheid, daarvoor kun je veel beter andere

ennegentig procent van alle zintuiglijke indrukken die we fei­

boeken lezen. Omdat deze ideeën van essentieel belang zijn

telijk ontvangen en vriezen de rest in tot tastbare mentale voor­

om vipassana te kunnen begrijpen, worden er een paar aange­

werpen. Vervolgens reageren we op deze objecten volgens vaste,

stipt.

voorgeprogrammeerde patronen.

Een voorbeeld: Daar zit je, helemaal alleen, in de stilte van

Vanuit boeddhistisch gezichtspunt houden we er een aantal

een vredige avond. In de verte begint een hond te blaffen, wat

merkwaardige gewoonten op na. Hoewel alles om ons heen

op zichzelf goed noch slecht is. Uit de zee van stilte komen

voortdurend verandert, beschouwen we vergankelijke dingen

plotseling golven van geluid op je af. Het zijn prachtige, com­

als onvergankelijk. Altijd en eeuwig is alles aan verandering

plexe geluidspatronen die als tintelende elektronische sensaties

onderhevig. Zelfs terwijl je dit boek leest veroudert je lichaam,

in je zenuwstelsel doordringen. Je zou dit proces kunnen

maar je schenkt er geen aandacht aan. Zelfs het boek dat je nu

benutten als een experiment in vergankelijkheid en onzelf­

in je handen houdt, is aan verval onderhevig. De letters verva­

zuchtigheid. Wij mensen zijn geneigd om er totaal niet bij stil

gen en de pagina's vergaan. De muren om je heen verouderen.

te staan. In plaats hiervan laten we deze waarneming bevriezen

De moleculen waaruit ze zijn opgebouwd bewegen zich met

tot een mentaal object. We plakken er een mentaal plaatje op

enorme snelheid en alles verandert, valt uit elkaar en vergaat

en vervallen dan opeens in een reeks emotionele en conceptu­

langzaam. Dit gebeurt allemaal zonder dat je het beseft. Er

ele reacties. 'Daar heb je die hond weer. Waarom blaft hij altijd

komt een dag waarop je om je heen kijkt. Je huid is gerimpeld

's avonds? Wat een herrie. Het is elke avond hetzelfde liedje. Er

en je gewrichten doen pijn. Het boek is helemaal vergeeld en

moet iets aan gedaan worden. Zal ik de politie bellen of de die­

valt uit elkaar; zelfs het gebouw begint in te storten. Je treurt

renbescherming misschien? Misschien kan ik beter een brief

om je verloren jeugd, huilt omdat alles wat je bezat verdwenen

schrijven aan die vent van wie dat beest is. Ach, waarom zou ik.

is. Vanwaar die pijn? Die is het resultaat van je eigen onoplet­

Ik denk dat ik maar een paar oordopjes ga kopen: Het zijn alle­

tendheid. Je weigerde het leven van dichtbij te bekijken. Je wei­

maal stereotype reacties. Als kind leer je op een bepaalde

gerde de voortdurende stroom van verandering onder ogen te

manier te reageren door het gedrag van de mensen om je heen

zien. In plaats hiervan fabriceerde je een aantal mentale con-

te imiteren. Deze manier van reageren is niet inherent aan de

44

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE WEL IS

45

structuur van het zenuwstelsel. De circuits zijn aanwezig, maar

lijk gade te slaan. Het leert ons onze reacties op stimuli helder

het is niet de enige manier waarop onze mentale machinerie

en gelaten te observeren. We zien onszelf reageren zonder erin

kan worden gebruikt. Wat aangeleerd is kan ook weer worden

verstrikt te raken. De obsessieve aard van het denken zal lang­

afgeleerd. De eerste stap hiertoe is je realiseren wat je doet als

zaam uitdoven. We kunnen nog steeds trouwen. We kunnen

je het doet, een stap achteruit te doen en de dingen in alle rust

nog steeds de vrachtauto ontwijken. Maar we hoeven niet keer

te observeren.

op keer door dezelfde hel te gaan.

Door ons te ontworstelen aan de obsessieve aard van het

Vanuit boeddhistisch gezichtspunt houden we er een omge­

denken zal er een nieuwe wereld voor ons opengaan. Het zal

keerde kijk op het leven op na. We beschouwen datgene wat

een complete verschuiving in onze manier van waarnemen

ons in feite ongelukkig maakt, als de bron van geluk. De oor­

teweegbrengen. We kunnen de vreugde van de bevrijding van

zaak van lijden is het verlangen-aversiesyndroom waarover we

obsessies ervaren. Vanwege al deze voordelen beschouwt het

het al eerder hebben gehad. Er komt iets in ons blikveld. Het

boeddhisme deze manier van waarnemen als de juiste kijk op

kan van alles zijn. Een aantrekkelijke vrouw, een flinke kerel,

het leven. In boeddhistische teksten wordt het 'dingen zien

een speedboot, de geur van versgebakken brood, een vrachtau­

zoals ze werkelijk zijn' genoemd.

to die gevaarlijk dichtbij komt. Wat het ook zijn mag, het eer­

Vipassanameditatie bestaat uit een reeks trainingsmethoden

ste wat we doen is reageren op de stimulus met een gevoel hier­

die het ons stap voor stap mogelijk maakt het leven te zien zoals het werkelijk is. Hand in hand ermee ontstaat een nieu­

omtrent.

Neem bijvoorbeeld bezorgdheid. We maken ons vaak zor­

we kijk op een van de meest wezenlijke bestanddelen van de

gen. Het zorgen maken zelf is het probleem. Je ergens zorgen

realiteit, namelijk het 'ik'. Bij nadere beschouwing zal blijken

over maken is een proces; het kent verschillende fasen.

dat we met het ik hetzelfde hebben gedaan als met al die ande­

Bezorgdheid is geen bestaanstoestand, maar een proces. We

re dingen die we waarnemen. We hebben een bewegende wolk

hoeven slechts op zoek te gaan naar het allereerste begin van

van gedachten, gevoelens en gewaarwordingen tot een mentale

dat proces, het stadium voordat het proces volledig op gang

constructie verdicht. We hebben er het label 'ik' opgeplakt en

kwam. De eerste schakel in de keten van je zorgen maken is de

vervolgens zijn we het als een statische en duurzame entiteit

reactie van aantrekken of afstoten. Zodra er in onze geest een

gaan beschouwen. We zien het als iets wat los van de omgeving

fenomeen tevoorschijn komt, klampen we ons eraan vast of we

staat. We hebben ons afgesneden van het proces van voortdu­

duwen het weg. Dit brengt het hele proces van zorgen maken

rende verandering dat inherent is aan het universum en bekla­

op gang. Gelukkig bestaat er een handig hulpmiddeltje,

gen ons er vervolgens over hoe eenzaam we onszelf voelen. We

genaamd vipassanameditatie, dat je kunt gebruiken om dit

zien onze verbondenheid met alle andere wezens over het

mechanisme tot stilstand te brengen.

hoofd en denken 'ik' moet nog meer voor 'mezelf' zien te ver­

Vipassanameditatie leert ons ons eigen waarnemingsproces

werven; dan vragen we ons vertwijfeld af hoe het komt dat

met grote nauwkeurigheid te onderzoeken. Het leert ons al

mensen toch zo hebzuchtig kunnen zijn. En zo gaat het maar

onze gedachten en gewaarwordingen onbevangen en afstande-

door. Elke boze daad, elk voorbeeld van harteloosheid in de

46

WAT MEDITATIE WEL IS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

47

wereld, is het directe gevolg van dit valse idee van een 'ik' dat los staat van de omgeving.

hoe meer je te weten zult komen over de ware aard van je leven.

Hoe meer uren je aan mediteren besteedt hoe groter je vermo­

Als je het illusoire karakter van dit idee kunt doorbreken, zal

gen zal worden om in alle rust elke impuls, intentie, gedachte

je hele wereld veranderen. Verwacht echter niet dat dit je

of emotie die zich vanbinnen aandient, gade te slaan. Je voor­

binnen enkele dagen zal lukken. Je hebt je hele leven besteed

uitgang op het pad van bevrijding laat zich afmeten aan het

aan de vorming van dit idee, het door al je gedachten, woorden

aantal uren dat je op je kussen zit. Bovendien kun je er, als je er

en daden jarenlang voortdurend versterkt. Het zal niet een,

genoeg van hebt, elk moment mee ophouden. Er bestaat,

twee, drie uit elkaar spatten. Het zal pas verdwijnen als je er

behalve je eigen wens om de ware aard van het leven te leren

genoeg tijd en aandacht aan besteedt. Vipassanameditatie is

kennen, geen enkele verplichting om je eigen leven of dat van

een hulpmiddel om dit denkbeeld uit de wereld te helpen. Je

anderen te verbeteren.

zult het stap voor stap kunnen uitwissen alleen maar door er op de juiste manier naar te kijken.

Vipassanameditatie is van nature empirisch, niet theoretisch.

Door te mediteren word je ontvankelijk voor wat je in het hier en nu ervaart, hoe dingen werkelijk voelen. Je zit geen prachtige

Het ik-concept is een proces. Het is iets wat we voortdurend

filosofieën over het leven uit te denken. Je leeft. Vipassana­

doen. Door vipassana leren we zien dat we het doen, wanneer

meditatie betekent meer dan wat dan ook 'leren leven'.

we het doen en hoe we het doen. Daardoor zal dit vastgeroeste denkpatroon in beweging komen en oplossen als een wolk aan de heldere hemel. We blijven achter in een toestand waarin we, al naar gelang de situatie, kunnen besluiten of we er gebruik van maken. Het dwingende karakter is verdwenen. De keuze is nu aan ons.

Dit zijn allemaal belangrijke inzichten. Elk ervan is een diep inzicht in een van de fundamentele problemen van het mense­ lijk bestaan. Ze zullen zich niet direct aandienen en zeker niet zonder moeite en strijd. Maar het resultaat mag er wezen. Ze zullen je leven totaal veranderen. Je leven zal geen seconde meer hetzelfde zijn. De mediterende die deze hele route aflegt, zal worden beloond met volmaakte geestelijke gezondheid, zuivere liefde voor al wat leeft en beëindiging van alle lijden.

Dat is geen onbelangrijk doel. Maar je hoeft niet de hele weg af te leggen om resultaat te boeken. Het zal direct al vruchten afwerpen en de oogst zal in de loop der jaren steeds overvloe­ diger worden. Het is een cumulatief proces. Hoe meer je zit,

48

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT MEDITATIE WEL IS

49

HOOFDSTUK 4

lo Verwacht niets. Ga gewoon zitten en kijk wat er gebeurt.

Beschouw het hele gebeuren als een experiment. Wees in de

Attitude

eerste plaats geïnteresseerd in de test zelf en laat je niet afleiden door de verwachtingen die je hebt van de uit­ komst. Maak je daarom geen zorgen over wat voor resultaat dan ook. Laat de meditatie zijn eigen snelheid en richting

e afgelopen honderd jaar heeft de westerse wetenschap

D een opzienbarende ontdekking gedaan: wij blijken deel

uit te maken van de wereld die we waarnemen. Alleen al het

bepalen en laat je erdoor leiden. Meditatief gewaarzijn bete­ kent ontvankelijk zijn voor de realiteit zoals die is. Het maah't niet uit of deze overeenkomt met je verwachtingen.

proces van waarnemen blijkt het waargenomene te beïnvloe­

Het vereist een tijdelijke opschorting van al je veronderstel­

den. Neem bijvoorbeeld een elektron, een buitengewoon

lingen en ideeën. Tijdens de sessie sluiten we elke beeldvor­

minuscuul object. Het kan niet zonder een instrument worden

ming, meningsvorming of interpretatie buiten om er niet

waargenomen en in feite bepaalt het apparaat wat de waarne­

over te struikelen.

mer ziet. Als je op een bepaalde manier naar een elektron kijkt, zal het zich als een deeltje manifesteren, een klein, hard ballet­

" Verg niet te veel van jezelf Forceer niets en sloof je niet

je dat in prachtige rechte lijnen op en neer stuitert. Op een

bovenmatig uit. Meditatie is niet agressief. Er is geen plaats

andere manier bekeken, verschijnt het elektron in de vorm van

of noodzaak voor fanatiek streven. Doe het op een rustige,

een golf waar niets substantieels aan te ontdekken valt. Een

ontspannen manier.

elektron blijkt dan meer een gebeurtenis dan een ding te zijn en door het te observeren neemt de waarnemer er zelf aan deel.

Er valt aan deze interactie niet te ontkomen.

In de oosterse wetenschap is dit basisprincipe al eeuwenlang bekend. De geest zelf is een reeks gebeurtenissen en elke keer

" Haast je niet. Je hebt geen enkele haast, dus neem rustig de tijd. Neem op je kussen plaats en zit alsof je de hele dag

de tijd hebt. Alle waardevolle dingen hebben tijd nodig om zich te ontwikkelen. Heb geduld, geduld, geduld.

als je de blik naar binnen richt maak je er deel van uit.

Meditatie is participerend waarnemen: datgene waar je naar

" Klamp je nergens aan vast en wijs niets af Laat komen wat

kijkt reageert op dit proces van waarnemen. In dit geval kijk je

komt, pas je eraan aan, wat het ook mag zijn. Als prachtige

naar jezelf en wat je ziet zal afhangen van de manier waarop je

voorstellingen opborrelen, is dat prima. Als nare voorstel­

kijkt. Dit maakt het proces van meditatie bijzonder delicaat.

lingen zich aandienen, is dat ook prima. Sla alles volkomen

Het resultaat ervan is volkomen afhankelijk van de geestesge­

gelijkmoedig gade en accepteer wat zich aandient. Bind niet

steldheid van de mediterende. De volgende attitudes bepalen

de strijd aan met wat je ervaart, observeer alles aandachtig.

in belangrijke mate het succes van de beoefening; de meeste ervan zijn al ter sprake gekomen, maar voor het gemak zetten

Ie Laat los. Probeer mee te gaan met alle veranderingen die

we ze hier nog een keer op een rij:

zich voordoen. Maak je los en ontspan je.

50

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

ATTITUDE

51

Ie Accepteer alles wat zich aandient. Accepteer je gevoelens,

blemen? Prima. Nog meer koren op de molen. Omarm ze,

zelfs de gevoelens die je liever niet zou hebben. Accepteer je

duik erin en onderzoek.

ervaringen, zelfs de ervaringen die je haat. Veroordeel jezelf niet vanwege je menselijke zwakten en tekortkomingen.

,,. Pieker niet. Je hoeft niet alles uit te pluizen. Discursief

Probeer alle verschijnselen die zich in je geest aandienen als

denken zal je niet voor valkuilen behoeden. Als je medi­

volkomen natuurlijk en begrijpelijk te ervaren. Probeer op

teert wordt de geest door aandachtig-zijn, door non-verbale

elk moment keuzeloos gewaar te zijn en elke ervaring te

aandacht, op een natuurlijke manier gezuiverd. Het gebrui­

respecteren.

kelijke wikken en wegen is niet nodig om alle dingen die je in hun greep houden, te kunnen verdrijven. Het enige wat

Ie Wees mild voor jezelf Wees vriendelijk voor jezelf. Je bent

je nodig hebt, is een heldere, niet-conceptuele waarneming

misschien niet volmaakt, maar je moet het er op dit

van welke dingen het zijn en hoe ze werken. Dit is voldoen­

moment maar mee doen. Je kunt pas jezelf zijn als je jezelf

de om ze te laten verdwijnen. Concepten en redenaties vor­

volledig geaccepteerd hebt.

men alleen maar een sta-in-de-weg. Denk niet. Observeer.

Ie Onderzoek jezelf Zet overal een vraagteken bij. Neem

Ie Blijf niet steken in tegenstellingen. Er bestaan tussen men­

niets voor waar aan. Geloof iets niet omdat het zo wijs of

sen veel verschillen, maar het is gevaarlijk daarvan een al te

godvruchtig klinkt of omdat de een of andere heilige het

groot punt te maken. Als je er niet zorgvuldig mee omgaat,

gezegd heeft. Probeer het zelf te ontdekken. Dat wil niet

leidt dat regelrecht naar egotisme. Het doorsnee-denken is

zeggen dat je cynisch, onverschillig of oneerbiedig moet

vervuld van afgunst, hebzucht en ijdelheid. Een man die

zijn. Het betekent alleen dat je alles eerst zelf moet ervaren.

een andere man op straat tegenkomt, zou onmiddellijk

Onderwerp elke uitspraak aan de test van je eigen ervaring

kunnen denken: hij ziet er beter uit dan ik. Het directe

en laat de uitkomst ervan je gids zijn op de weg naar de

gevolg daarvan is afgunst en schaamte. Een meisje dat naar

waarheid. Inzichtmeditatie komt voort uit het innerlijk ver­

een ander meisje kijkt, kan denken: ik ben knapper dan zij.

langen om wakker te worden voor de waarheid en een

Het directe gevolg is ijdelheid. Het is een mentale gewoonte

bevrijdend inzicht te verwerven in de ware aard van het

dergelijke vergelijkingen te maken en het leidt regelrecht

bestaan. De hele beoefening is gebaseerd op dit verlangen

naar ziekelijke gevoelens als afgunst, hebzucht, ijdelheid,

om wakker te worden voor de waarheid. Zonder dit verlan­

jaloezie of haat. Aan deze onproductieve mentale gesteld­

gen blijft de meditatie oppervlakkig.

heid geven we ons voortdurend over. We vergelijken ons

Ie Beschouw elk probleem als een uitdaging. Grijp negatieve

status, bezittingen, intelligentie, wat allemaal tot hetzelfde

dingen aan als mogelijkheid om te groeien en te leren.

leidt, namelijk vervreemding, barrières tussen mensen en

Ontvlucht ze niet, vervloek jezelf niet en verberg je proble­

negatieve gevoelens.

men niet achter een heilige onverschilligheid. Heb je pro-

Het is de taak van de mediterende om deze onproductieve

uiterlijk met dat van anderen, ons succes, onze prestaties,

52

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

ATTITUDE

53

gewoonte tot op de bodem te onderzoeken, te elimineren

zierige, onplezierige of neutrale gevoelens opwekken. Dit is

en te vervangen door iets beters. In plaats van de nadruk te

een universeel verschijnsel dat zich net zo in de geest van

leggen op de verschillen tussen zichzelf en anderen,

anderen voordoet als in de onze en dat mogen we geen

bekwaamt de mediterende zich in het ontdekken van de

moment uit het oog verliezen. Deze gevoelens geven aanlei­

overeenkomsten. Hij richt al zijn aandacht op die dingen

ding tot verschillende reacties. Ze kunnen ons hebzuchtig

waarin we allemaal gelijk zijn en die ons daarom dichter bij

maken, begerig of jaloers. Ze kunnen ons angstig maken,

elkaar brengen. In plaats van vervreemding leidt het ont­

bezorgd, rusteloos of verveeld. Ook deze reacties zijn uni­

dekken van deze overeenkomsten tot een gevoel van ver­

verseel. We slaan ze simpelweg gade om ze vervolgens te

wantschap.

generaliseren. Besef wel dat het normale menselijke reacties

Ademen is een universeel proces. Alle zoogdieren ademen

zijn, waaraan elk individu ten prooi valt.

op nagenoeg dezelfde wijze. Alle levende wezens wisselen

Deze manier van vergelijken kan in de praktijk in eerste

op de een of andere manier gassen uit met hun omgeving.

instantie een beetje geforceerd of gekunsteld aanvoelen,

Dit is een van de redenen waarom de ademhaling bij medi­

maar zij is niet minder natuurlijk dan wat we gewend zijn

tatie centraal staat. De mediterende wordt geadviseerd het

te doen. Het is alleen een beetje ongewoon. Naarmate we

proces van zijn eigen ademhaling te gebruiken als voertuig

ons erin oefenen kan dit gewoontepatroon ons normale

om zich van zijn verbondenheid met alle leven bewust te

patroon van egocentrisch vergelijken vervangen en dat zal

worden. Dit wil niet zeggen dat we onze ogen sluiten voor

op de lange duur veel natuurlijker aanvoelen. We zullen er

alle verschillen die er in de wereld bestaan. Het betekent

meer begrip voor anderen door krijgen. We zullen ons niet

alleen dat we minder nadruk leggen op de verschillen en

langer druk maken om andermans tekortkomingen. We zijn

meer nadruk op de universele factoren die we met elkaar

op weg om in harmonie te komen met alles wat leeft.

gemeen hebben.

De aanbevolen procedure verloopt als volgt. Als we tijdens de meditatie een zintuiglijk object waarnemen, blijven we er niet op de gebruikelijke egocentrische manier bij stil­ staan. Het is beter het proces van waarnemen zelf te onder­ zoeken. We letten op wat het object doet met onze zintui­ gen en onze waarneming. We houden de gevoelens die erbij ontstaan in de gaten en de mentale activiteiten die erop volgen. Op deze manier zijn we in staat de veranderingen die in ons bewustzijn optreden, op te merken. Tijdens het observeren van deze verschijnselen dienen we ons wel bewust te zijn van het universele karakter van alles wat we waarnemen. In eerste instantie zal de gewaarwording ple-

54

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

ATTITUDE

55

onaangename dingen en ons vast te klampen aan dingen die

HOOFDSTUK 5

wel prettig zijn. Dit komt omdat onze geest meestal in een toe­

De prakt�jk

stand van begeerte, onvrede en zelfmisleiding verkeert. Ons ego, ons zelf, onze meningen staan ons voortdurend in de weg, waardoor we niet in staat zijn zuiver te oordelen.

Als we onze lichamelijke gewaarwordingen met aandacht

oewel er talloze meditatieobjecten bestaan, raden wij je

gadeslaan, moeten we ze niet verwarren met de processen die

H ten zeerste aan om bij het ontwikkelen van een zekere

in ons hoofd plaatsvinden, want lichamelijke gewaarwordin­

mate van concentratie te beginnen met je aandacht onverdeeld

gen kunnen volkomen los van de geest ontstaan. Veronderstel

op je ademhaling te richten. Wees je er wel van bewust dat dit

eens dat we heerlijk zitten. Na een tijdje ontstaat er een onbe­

geen pure concentratietechniek is en dat het niet de bedoeling

haaglijk gevoel in onze rug of onze benen. Onze geest neemt

is dat je in diepe meditatie wegzakt. Je bent bezig jezelf te oefe­

dit ongemak direct waar en creëert een heleboel gedachten

nen in aandachtig-zijn, waarvoor maar een beperkte mate van

rondom dit onprettige gevoel. Op dat moment mogen we het

concentratie nodig is. Je wilt aandachtig-zijn cultiveren om het

lichamelijke gevoel niet verwarren met onze mentale associa­

inzicht en de wijsheid te ontwikkelen die je nodig hebt om de

ties en dienen we het gevoel als gevoel te isoleren en het met

waarheid zoals die werkelijk, is te kunnen realiseren. Je wilt

aandacht gade te slaan. Het gevoel is een van de zeven univer­

precies weten hoe het lichaam-geestcomplex functioneert. Je

sele mentale factoren. De andere zes zijn de tastzin, perceptie,

wilt je bevrijden van alle psychologische obstakels en in vrede

aandacht, concentratie, levenskracht en wilskracht.

Op andere momenten kan een bepaalde emotie zoals haat,

en geluk leven.

Je geest kan nooit gezuiverd worden als je niet ziet hoe de

angst of begeerte de kop opsteken. Sla deze emotie dan gade,

dingen werkelijk zijn. 'Dingen zien zoals ze werkelijk zijn'

precies zoals die is, zonder deze met iets anders te verwarren.

klinkt nogal zwaarwichtig en ambivalent. Veel mensen die met

Als we alle mentale factoren op een hoop zouden gooien en er

mediteren beginnen, vragen zich af wat we hiermee bedoelen,

het etiket gevoel op zouden plakken, zouden we in de war

omdat ze denken dat iedereen met goede ogen de dingen toch

raken omdat de bron van dit gevoel aan ons zicht wordt ont­

zou moeten zien zoals ze werkelijk zijn.

trokken. Als we ons simpelweg aan het gevoel zouden overge­

Als we deze opmerking in het kader van inzichtmeditatie maken, hebben we het niet over de oppervlakkige waarneming

ven zonder het te onderscheiden van andere mentale factoren, zou het heel moeilijk worden de waarheid te doorgronden.

met de ogen, maar over zien hoe dingen in wezen zijn: wijs­

We willen graag inzicht verwerven in de ervaring van vergan­

heid. Zien door wijsheid betekent het observeren van dingen

kelijkheid om zo onze onvrede en onwetendheid te boven te

binnen het lichaam-geestcomplex zonder tussenkomst van al

komen. Door inzicht te krijgen in onze ongelukkigheid kun­

die vooroordelen die voortkomen uit hebzucht, haat en zelf­

nen we boven de hebzucht die aan deze ongelukkigheid ten

misleiding. Als we de werkzaamheid van ons lichaam-geest­

grondslag ligt uitstijgen. Door de realisatie van egoloosheid

complex observeren, zijn we geneigd voorbij te gaan aan

kunnen we de onwetendheid overwinnen die uit het ik-proces

56

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKT]fK

57

voortvloeit. We beginnen met onderscheid te maken tussen lichaam en geest. Als we daar eenmaal toe in staat zijn, zien we meteen op welke manier zij met elkaar verbonden zijn.

Naarmate ons inzicht zich verdiept, worden we ons er steeds meer bewust van dat alle factoren, zowel mentaal als fysiek op elkaar zijn aangewezen en dat geen ervan zonder de andere kan bestaan. Dan pas zullen we begrijpen wat er precies bedoeld wordt met de beroemde metafoor van de blinde met een gezond lichaam en de lamme die niet blind is. Als individu zijn beiden gehandicapt. Maar als de lamme op de schouders van de blinde gaat zitten kunnen ze zich samen verplaatsen en hun doelstel­ lingen met gemak realiseren. Met geest en lichaam is het over­ eenkomstig gesteld. Op zich is het lichaam nergens toe in staat; het is als een boomstronk die uit zichzelf niet kan bewegen en louter subject is van vergankelijkheid, aftakeling en dood. Ook de geest kan niets zonder de hulp van het lichaam doen. Als we zowel het lichaam als de geest aandachtig gadeslaan zullen we bemerken hoeveel fantastische dingen ze samen doen.

Door op een bepaalde plek te gaan zitten kunnen we een be:i:;aald niveau van aandachtig-zijn ontwikkelen. Als we naar een retraite-oord gaan en verschillende dagen of zelfs maanden aan het observeren van onze gevoelens, percepties, ontelbare gedachten en verschillende bewustzijnstoestanden besteden, zal ons dat uiteindelijk echt rustig en vredig kunnen maken.

Doorgaans echter hebben we niet de hele dag de tijd om ons op een bepaalde plek terug te trekken om te mediteren.

Daarom zullen we op zoek moeten gaan naar een manier om dit aandachtig-zijn in 'Ons dagelijks leven in te passen, waardoor we onvoorziene omstandigheden beter het hoofd kunnen bieden.

oorzaken. Aandachtig-zijn is onze EHBO-trommel die ons op elk moment ter beschikking staat. Als we ons beledigd voelen en onze geest aandachtig onderzoeken zullen we op bittere waarheden omtrent onszelf stuiten. Bijvoorbeeld dat we zelf­ zuchtig zijn, egocentrisch, ons met ons ego identificeren, vast­ houden aan meningen die we als waar beschouwen, dat we bevooroordeeld zijn, dingen van één kant bekijken en boven­ dien dat we eigenlijk niet van onszelf houden. Hoewel dit een bittere ontdekking is, schuilt er ook een beloning in. Op lange termijn zal deze ontdekking ons bevrijden van een diepgewor­ teld psychologisch en spiritueel lijden.

In de praktijk betekent aandachtig-zijn honderd procent eer­ lijk tegenover onszelf zijn. Als we onze eigen geest en lichaam gadeslaan zullen we dingen ontdekken die niet zo prettig zijn en weigeren deze dingen te accepteren.Wat vinden we dan niet prettig? We worden niet graag van geliefden gescheiden en leven niet graag samen met mensen van wie we niet houden.

Onze voorkeur en afkeur hebben niet alleen betrekking op mensen, plaatsen en materiële dingen, maar ook op meningen, ideeën, geloof en beslissingen. Bovendien houden we niet van het natuurlijke verloop der dingen. Zo vinden we het bijvoor­ beeld vervelend om oud, ziek of zwak te worden of om voor onze leeftijd uit te komen. Het liefst zouden we willen dat ons uiterlijk nooit verandert. We vinden het ook vervelend als iemand ons op onze fouten wijst, want we zijn nogal met ons­ zelf ingenomen. We vinden het niet prettig als iemand verstan­ diger is dan wij, want dat klopt niet met ons zelfbeeld. Dit zijn maar een paar voorbeelden waarin onze gevoelens van afkeer, onwetendheid en hebzucht tot uitdrukking komen.

Als hebzucht, afkeer en onwetendheid in ons dagelijks leven

Het is onvoorspelbaar waarmee we in het leven allemaal te maken krijgen. Omdat we in een vergankelijke en voorwaarde-

58

lijke wereld leven, heeft alles wat ons overkomt verschillende

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

de kop opsteken, kunnen we deze door aandachtig-zijn op het spoor komen en hun oorsprong doorgronden. De bron van al

DE PRAKTIJK

59

deze mentale toestanden ligt namelijk in onszelf. Als de bron

oud mij op mijn fouten wijst, zal ik hem daarvoor zeer dank­

van haat bijvoorbeeld niet in onszelf zou liggen, zou niemand

baar zijn: Sariputta was een monnik die voor honderd procent

ons kwaad kunnen maken, want het is juist de bron van onze

aandachtig leefde en geen tekortkomingen meer had. Omdat

woede die door de handelingen, woorden of gedrag van een

hij volkomen vrij was van ijdelheid, kon hij dit standpunt inne­

ander wordt geactiveerd. Als we aandachtig-zijn maken we wel­

men. Hoewel wij geen arahants zijn, zouden ook wij vastbeslo­

bewust gebruik van onze wijsheid om onze geest te onderzoe­

ten moeten zijn zijn voorbeeld te volgen, want het doel in ons

ken. Als we vrij zijn van haat halen we onze schouders op als

leven is hetzelfde te bereiken als hij bereikt had.

iemand ons op onze tekortkomingen wijst. We zouden die per­

Uiteraard hoeft degene die ons op onze tekortkomingen

soon juist dankbaar moeten zijn omdat hij ons op onze fouten

wijst er zelf niet volkomen vrij van te zijn. Maar hij is wel in

wijst. We moeten dus bijzonder wijs en aandachtig zijn om

staat onze fouten net zo waar te nemen als wij de zijne, die ook

iemand te kunnen bedanken die onze fouten aan het licht

hij pas zal zien als wij hem erop wijzen. Zowel een ander wij­

brengt en ons verder helpt op het pad van zelfverbetering. We

zen op zijn tekortkomingen als onze reactie op een ander die

hebben allemaal onze blinde vlekken. De ander is onze spiegel

ons daarop wijst, vereist grote aandachtigheid. Als iemand

waarin we met wijsheid onze fouten kunnen zien. We zouden

onaandachtig te werk gaat en onvriendelijke en harde woorden

die ander moeten beschouwen als iemand die een verborgen

gebruikt, doet hij waarschijnlijk zichzelf en ook de ander die

schat blootlegt, waarvan we het bestaan niet kenden. Want

hij op zijn tekortkomingen wijst, meer kwaad dan goed.

alleen als we onze tekortkomingen leren kennen, kunnen we

Iemand die verbitterd is, kan nooit aandachtig zijn of zichzelf

vooruitgang boeken. Onszelf verbeteren is de kortste weg naar

helder uitdrukken. Iemand die zich gekwetst voelt als er harde

vervolmaking, het doel van ons leven. Pas als we onze tekort­

woorden tegen hem worden gesproken kan niet aandachtig

komingen kennen, zijn we in staat ze te overwinnen. Alleen als

zijn en niet horen wat de ander werkelijk zegt. Om er voor hon­

we onze zwakheden hebben overwonnen, kunnen we de ver­

derd procent profijt uit te kunnen trekken dienen we zowel met

heven eigenschappen ontwikkelen die diep in onze onbewuste

aandacht te spreken als te luisteren. Als we aandachtig luisteren

geest verborgen liggen.

en spreken zal onze geest vrij zijn van hebzucht, zelfzuchtig­

Probeer het eens als volgt te bekijken: als we ziek zijn moe­

heid, haat en zelfbegoocheling.

ten we de oorzaak ervan zien te achterhalen. Alleen dan kun­ nen we behandeld worden. Als we denken dat ons niets man­

Ons doel

keert, ook al lijden we nog zo erg, kan niemand ons behande­ len. Als we van mening zijn dat we geen enkele tekortkoming

Als mediterenden moeten we allemaal een doel hebben, want

hebben, kunnen we nooit het spirituele pad bewandelen. Als

als we blindelings de meditatieaanwijzingen van een ander

we blind zijn voor onze tekortkomingen hebben we iemand

opvolgen, zullen we in het duister blijven rondtasten. Er moet

nodig die ons daarop wijst. Als iemand onze aandacht erop

een doel bestaan voor alles wat we bewust en uit eigen bewe­

richt, behoren we net zo dankbaar te zijn als de eerwaarde

ging doen. Het doel van vipassanameditatie mag nooit een

Sariputta die zei: 'Zelfs als een leerling-monnik van zeven jaar

wedloop zijn naar verlichting of het streven meer macht of pro-

60

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTJ}K

61

fijt dan een ander te verwerven. Mediterenden zouden op het vlak van aandachtig-zijn nooit met elkaar moeten wedijveren.

We hoeven er geen tijdschema op na te houden om op ons doel af te gaan, want wanneer we dat zullen bereiken hangt af

Ons doel is de vervolmaking van alle nobele en gezonde eigen­

van de vooruitgang die we boeken met het verwerven van

schappen die in onze onbewuste geest besloten liggen. Dit doel

inzicht in en de ontwikkeling van onze spirituele vermogens.

bestaat uit vijf onderdelen: het reinigen van de geest, het over­ winnen van zorgen en verdriet, het overwinnen van pijn en ontevredenheid, het betreden van het pad dat naar eeuwige vrede leidt, het bereiken van geluk door dit pad te volgen. Met deze vijfvoudige doelstelling in gedachten kunnen wij vol hoop en vertrouwen voorwaarts gaan.

We gaan gestadig en vol aandacht op ons doel af en daarvoor is geen tijdschema nodig. Als we er klaar voor zijn, zullen we het vanzelf bereiken. Het enige wat we hoeven te doen, is ons­ zelf op de realisatie ervan voorbereiden.

Sluit je ogen, nadat je doodstil bent gaan zitten. Onze geest lijkt op een glas met troebel water. Hoe langer je het stilhoudt, hoe meer de modder omlaag zakt en hoe helderder het water

De

wordt. Op dezelfde manier zal je geest, als je in staat bent stil

praktijk

te blijven zitten en al je aandacht onverdeeld op een medita­

Verander als je eenmaal zit niet van houding totdat de tijd die

tieobject te richten, vanzelf helder worden en de gelukzaligheid

je zelf hebt bepaald, verstreken is. Veronderstel eens dat je van

van meditatie ervaren.

houding verandert, omdat de houding die je oorspronkelijk

Om ons hierop voor te bereiden concentreren we ons volle­

had aangenomen, onprettig is. Je zult zien dat de nieuwe hou­

dig op het huidige moment. Het huidige moment verandert zo

ding na een tijdje net zo onprettig aanvoelt als de vorige. Je pro­

snel dat de doorsneewaamemer niet eens in de gaten heeft dat

beert nog een andere, maar ook deze zal uiteindelijk niet beval­

er zoiets bestaat. Elk moment is een gebeurtenis en er is geen

len. Zo blijf je op je meditatiekussen maar van de ene houding

moment dat voorbijgaat zonder dat er iets plaatsvindt. We kun­

naar de andere verschuiven zonder dat je ook maar enig niveau

nen nooit een moment waarnemen zonder een gebeurtenis

van concentratie bereikt. Daarom moet je alles in het werk stel­

waar te nemen die zich op dat moment voltrekt. Daarom kan

len om in je oorspronkelijke houding te volharden. We zullen

het moment waarop we onze zuivere aandacht richten nooit

in hoofdstuk 10 ingaan op de vraag hoe je met pijn kunt

iets anders zijn dan het huidige moment. Er speelt zich een

omgaan.

hele serie gebeurtenissen af in onze geest, net zoals een pro­

Om te voorkomen dat je steeds weer van positie verandert,

jector een hele serie beelden afspeelt. Sommige van deze beel­

moet je aan het begin van de meditatie vaststellen hoe lang je

den stammen uit ons verleden, andere zijn gericht op de toe­

wilt mediteren. Als je nooit eerder hebt gemediteerd is het

komst.

raadzaam niet langer dan twintig minuten bewegingloos te

De geest kan zich nooit concentreren zonder een mentaal

blijven zitten. Na verloop van tijd kun je er steeds meer tijd

object. Daarom heeft onze geest een object nodig dat overal en

voor uittrekken. De duur van een sessie zal afhangen van de

op elk moment kant-en-klaar aanwezig is. Een van zulke objec­

tijd die je ervoor kunt uittrekken en hoe lang je kunt zitten zon­

ten is de ademhaling. De geest hoeft niet veel moeite te doen

der pijn.

om de ademhaling te lokaliseren. Elk moment stroomt de

62

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTIJK

63

adem door onze neusgaten naar binnen en naar buiten. Omdat

denken: 'diepe ademhaling'. Observeer dan de volledige cyclus

inzichtmeditatie elk moment van de waaktoestand plaatsvindt,

van begin tot einde. Je zult merken dat je ademhaling steeds

ligt niets meer voor de hand dan onze geest op de ademhaling

subtieler wordt en lichaam en geest steeds meer tot rust komen.

die constant aanwezig is, te concentreren.

Observeer dit rustige en vredige gevoel.

Nadat je op de aangegeven wijze bent gaan zitten en naar alles en iedereen liefdevolle vriendelijkheid uitstraalt, haal je

Wat te doen als de geest afdwaalt?

drie keer diep adem. Laat vervolgens je adem natuurlijk en ongedwongen in- en uitstromen en richt je aandacht op de ran­

Ondanks alle verwoede inspanningen je geest op de ademha­

den van je neusvleugels. Registreer niets anders dan adem die

ling te concentreren, is de kans groot dat je geest zal afdwalen.

in- en uitstroomt. Tussen de in- en uitademing zul je een korte

Dat kan zijn naar ervaringen uit het verleden, naar plekken die

pauze opmerken. Registreer dat en observeer het begin van de

je ooit hebt bezocht, naar mensen die je hebt ontmoet, vrien­

uitademing. Zodra de uitademing voltooid is, treedt er, voordat

den die je lang niet hebt gezien, een boek dat je lang geleden

je inademt, opnieuw een pauze op. Observeer ook deze korte

hebt gelezen, iets wat je gisteren hebt gegeten enzovoort. Zodra

tussenperiode. Je zult merken dat de ademhaling twee korte

je merkt dat je geest niet langer op je ademhaling gericht is, leidt

pauzes kent, een aan het einde van de inademing en de ander

haar dan met aandacht terug en veranker haar. Desondanks kun

aan het einde van de uitademing. Deze pauzes duren zo kort

je een paar tellen later opnieuw overvallen worden door ge­

dat je je er misschien niet eens van bewust bent. Alleen als je

dachten aan onbetaalde rekeningen, een telefoontje dat je niet

aandachtig bent, kun je ze opmerken.

mag vergeten, een brief die je nog moet schrijven, de afwas die

Verbaliseer of conceptualiseer niets. Registreer slechts het

nog niet gedaan is, boodschappen die je nog moet doen, je

instromen en uitstromen van de lucht zonder erbij te denken:

eerstvolgende vakantie die je nog niet hebt gepland enzovoort.

'ik adem in' of 'ik adem uit: Schenk, als je je op je ademhaling

Leid je geest met aandacht terug zodra je merkt dat zij van het

concentreert, geen enkele aandacht aan gedachten, herinnerin­

object afdwaalt. Nu volgen een paar aanwijzingen die je kunnen

gen, geluiden, smaak- of tastgewaarwordingen enzovoort.

helpen bij het ontwikkelen van de concentratie die je nodig

Concentreer je uitsluitend op de ademhaling.

hebt bij het oefenen in aandachtig-zijn.

In het begin zal zowel de inademing als de uitademing oppervlakkig zijn, omdat het lichaam en de geest niet kalm en

1 Tellen

ontspannen zijn. Registreer het gevoel van oppervlakkige

Als een dergelijke situatie zich voordoet, kan tellen helpen.

inademing en oppervlakkige uitademing zonder te denken:

Tellen is alleen maar bedoeld om de geest op de ademhaling te

of 'oppervlakkige uitademing'.

concentreren. Zodra je geest weer op de ademhaling is gericht,

Naarmate je doorgaat de gewaarwording van oppervlakkig in­

'oppervlakkige inademing'

kun je ermee stoppen. Het is een hulpmiddel bij het ontwik­

en uitademen te observeren, zullen je lichaam en geest steeds

kelen van concentratie. Dit tellen kan op vele manieren gebeu­

rustiger worden. Vervolgens zal je ademhaling zich verdiepen.

ren, maar gebeurt wel altijd in stilte. Hier volgen een paar

Observeer de gewaarwording van diep ademhalen zonder te

voorbeelden:

64

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTIJK

65

a Terwijl je inademt tel je 'een, een, een, een-' totdat de lon­

'één'. Deze keer dien je zowel inademing als uitademing als één

gen zich hebben volgezogen met frisse lucht. Tijdens het uit­

te tellen. Adem vervolgens opnieuw in en uit en tel daarbij

ademen tel je 'twee, twee, twee, twee -' totdat alle lucht uit je

'twee'. Ga bij deze manier van tellen niet verder dan vijf en ga

longen is verdwenen. Tel vervolgens, terwijl je inademt 'drie,

dan weer terug tot één. Herhaal deze methode tot je ademha­

drie, drie, drie -' totdat je longen zich weer gevuld hebben .

ling helemaal tot rust gekomen is.

Terwijl je uitademt tel je opnieuw 'vier, vier, vier, vier-' totdat

Wees je ervan bewust dat je niet eindeloos hoeft door te gaan

alle lucht uit je longen verdwenen is. Ga door tot tien en her­

met tellen. Zodra je aandacht volkomen geconcentreerd is op

haal dit net zo vaak als nodig is om je weer op de ademhaling

de plek van je neus, waar in- en uitademing in elkaar overgaan

te concentreren.

en je het gevoel krijgt dat je ademhaling zo subtiel en rustig

b Bij de tweede methode wordt er snel van een tot tien geteld.

geworden is dat je het in- en uitademen niet meer van elkaar

Terwijl je inademt tel je 'een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven,

kunt onderscheiden, moet je met tellen ophouden. Het tellen

acht, negen en tien' en terwijl je uitademt herhaal je dit. Dit

is alleen maar bedoeld om je geest te leren zich op één enkel

betekent dat je tijdens één inademing van een tot tien telt en

object te concentreren.

tijdens één uitademing eveneens. Herhaal deze manier van tel­ len net zo lang als nodig is om de geest op je ademhaling te richten.

2 Verbonden ademen

Wacht na te hebben ingeademd niet op de korte pauze voor het

c Een derde manier van tellen is in stappen van een tot tien

uitademen maar laat inademen en uitademen met elkaar ver­

tellen. Daarbij tel je tijdens het inademen van een tot vijf en

vloeien, zodat je deze twee gewaar wordt als één continue

tijdens het uitademen van een tot zes. De volgende keer tel je

ademstroom.

bij het inademen van een tot zeven en bij het uitademen van een tot acht. Ga niet verder dan tot negen bij het inademen en

3 Fixeren

tot tien bij het uitademen. Herhaal deze manier van tellen net

Richt, na het inademen en uitademen verbonden te hebben, je

zo lang als nodig is om de geest op de ademhaling te richten.

geest op het punt waar je voelt dat in- en uitademing elkaar

d Bij de vierde methode haal je zo diep mogelijk adem . Als

raken. Ervaar de in- en uitademing als één beweging die zich

je longen geheel gevuld zijn, tel je in stilte 'een' en adem je net

naar binnen en naar buiten beweegt en langs de neusvleugels

zolang uit totdat alle lucht uit je longen is verdwenen. Dan tel

strijkt.

je in stilte 'twee'. Haal opnieuw diep adem, tel 'drie' en adem net zo uit als daarvoor. Als alle adem uit de longen is verdwe­ nen tel je in stilte 'vier'. Tel je ademhaling op deze manier tot

4 Concentreer je geest als een timmerman

Een timmerman trekt een rechte lijn op het hout dat hij wil

en met tien. Tel vervolgens terug van tien naar één en begin dan

doorzagen. Zijn zaag beweegt hij in een rechte lijn over de

weer bij één.

getrokken streep. Tijdens het zagen kijkt hij niet naar de tanden

e Bij de vijfde methode worden inademing en uitademing

van zijn zaag. Al zijn aandacht is gericht op de getrokken lijn

met elkaar verbonden. Als de longen leeg zijn, tel je in stilte

die ervoor moet zorgen dat hij de plank recht doorzaagt. Op

66

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTIJK

67

dezelfde manier moet ook jij proberen je aandacht uitsluitend

niet dat je het contact met je ademhaling kwijt bent en dat er

op dat punt te richten waar je je adem langs je neusvleugels

niets gebeurt tijdens je meditatie. Breng vastbesloten en met

voelt strijken.

aandacht het gevoel van te ademen weer terug naar je neus. Dit is het moment waarop je alles op alles moet zetten en moet

5

Gebruik je geest als een portier

proberen je energie, vertrouwen, aandachtig-zijn, concentratie

Een portier let niet op alle details van de mensen die naar

en wijsheid in balans te houden.

binnengaan. Hij registreert alleen wie er naar binnen en naar buiten gaat. Overeenkomstig moet ook jij tijdens het concen­

De boer als voorbeeld

treren niet op alles letten wat je ervaart. Richt je aandacht uit­ sluitend op de in- en uitgaande ademstroom die langs je neus­

Stel je een boer voor die buffels gebruikt om zijn rijstveld om

vleugels strijkt.

te ploegen. Vermoeid maakt hij omstreeks het middaguur zijn

Na verloop van tijd kunnen je lichaam en geest zo licht aan­

buffels los om in de schaduw van een boom uit te rusten. Als

voelen dat je het idee hebt dat je op het water drijft of door de

hij wakker wordt, blijkt dat zijn dieren verdwenen zijn. Hij

lucht zweeft. Je kunt zelfs het gevoel hebben dat je lichaam

maakt zich niet druk en loopt regelrecht naar de drinkplaats

regelrecht naar de hemel opstijgt. Als er een einde gekomen is

waar alle dieren op het heetst van de dag bij elkaar komen om

aan je grove manier van ademhalen, treedt er een subtiele

te drinken. Daar vindt hij zijn buffels terug. Zonder problemen

manier van ademhalen op. Deze subtiele ademhaling is het

leidt hij ze terug, bindt ze weer vast en zet het werk op het land

aandachtsobject van je geest. Het is het teken van concentratie.

voort.

De eerste manifestatie van een signaal/object zal door een

Op dezelfde manier kan na verloop van tijd tijdens deze

steeds subtieler wordend signaal/object worden vervangen. De

oefening ook jouw ademhaling zo subtiel en verfijnd worden,

subtiliteit van dit signaal laat zich goed vergelijken met het

dat het gevoel van adem te halen je helemaal ontglipt. Maak je

geluid van een gong. Als je er met een staaf tegenaan slaat, hoor

geen zorgen als dat gebeurt. Het is echt niet verdwenen. Het is

je eerst een grof geluid. Naarmate dit geluid wegebt, zal het

nog steeds daar waar het tevoren ook was, precies daar waar je

steeds subtieler worden. Op dezelfde manier zal de in- en uit­

adem en neusvleugels elkaar raken. Haal een paar keer snel

ademing zich eerst als een grof signaal manifesteren. Als je je

adem en het gevoel van ademhalen is weer terug. Blijf al je aan­

volle aandacht erop gericht houdt, zal dit signaal uiterst subtiel

dacht richten op de plaats waar je adem en neusvleugels elkaar

worden. Het bewustzijn echter blijft volledig geconcentreerd

raken.

op de neusgaten. Andere meditatieobjecten zullen zich steeds

Als je je aandacht langer op je neusvleugels richt, zul je een

duidelijker aftekenen, naarmate het signaal zich ontwikkelt.

signaal krijgen als je meditatie zich verdiept. Zo'n signaal is een

Maar de ademhaling wordt almaar subtieler naarmate het sig­

prettige gewaarwording, die zich in verschillende vormen kan

naal zich ontwikkelt en kan zelfs zo subtiel worden dat je de

aandienen. De een ziet een ster, de ander een edelsteen of een

aanwezigheid van je ademhaling op een gegeven moment niet

ronde parel, een katoenzaadje, een houten pin, een lange snaar,

eens meer opmerkt. Laat je er niet door uit het veld slaan, denk

een bos bloemen, een kringeling van rook, een spinnenweb,

68

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTIJK

69

een wolk, een lotusbloem, een volle maan of een zon.

In een eerder stadium dienden het inademen en uitademen als meditatieobject. Nu wordt daaraan het signaal als derde meditatieobject toegevoegd. Als je je aandacht op dit derde object richt, heeft je geest een niveau van concentratie bereikt dat voldoende is om inzichtmeditatie te beoefenen. Dit object zal zich het sterkst in de buurt van je neusvleugels manifeste­ ren. Stabiliseer het en probeer het aan je wil te onderwerpen, opdat je er op elk gewenst moment over kunt beschikken. Laat je geest versmelten met het teken dat zich op dat moment aan­ dient en met elk volgend moment meebewegen. Als je het aan­ dachtig gadeslaat, zul je merken dat ook het signaal van moment tot moment verandert. Laat je geest met de constante verandering meebewegen. Merk ook op dat je geest zich alleen maar op wat zich in het hier en nu aandient, kan concentreren.

De eenheid van de geest met het huidige moment wordt momentele concentratie genoemd. Omdat momenten elkaar onophoudelijk opvolgen kan de geest alleen maar meebewe­ gen als zij gelijk mee verandert, verschijnt en verdwijnt zonder zich aan iets te hechten. Als we proberen de geest op een bepaald moment tot stilstand te brengen, zal frustratie ons deel zijn, want de geest laat zich op geen enkele wijze vastleggen. Ze kan niet anders dan meebewegen met wat zich van moment tot moment aandient. Omdat het huidige moment altijd en over­ al aanwezig is, kan van elk moment een moment van concen­ tratie worden gemaakt.

Om de geest met het nu te verbinden richten we ons op iets wat op dit moment gebeurt. Probleem is dat we onze geest alleen maar op het voortdurend veranderende moment kun­ nen richten als er sprake is van een zekere mate van concentra­ tie. Zodra dat aanwezig is kun je het gebruiken om je aandacht op alles wat je je gewaar wordt, te richten, het op- en neergaan van je buik, van je borstkas, het komen en gaan van gevoelens,

70

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

van je ademhaling, van je gedachten enzovoort.

Om vooruitgang te boeken bij inzichtmeditatie is het nodig dat je je op het huidige moment kunt concentreren. Dat is alles wat je voor de beoefening van inzichtmeditatie nodig hebt, want alles wat je ervaart, speelt zich altijd op één enkel moment af. Als je je concentreert op de veranderingen die zich in je lichaam en geest voordoen, zul je merken dat de ademha­ ling het fysieke deel is en dat het gevoel dat je ademt, het bewustzijn van het gevoel en het bewustzijn van het signaal tot het mentale deel behoren. Merk op hoe ze voortdurend veran­ deren! Ontdek in je lichaam, behalve het gevoel van te ade­ men, nog veel meer verschillende soorten gewaarwordingen.

Observeer ze allemaal. Probeer geen gevoelens te creëren die in een bepaald deel van je lichaam niet van nature aanwezig zijn.

Observeer elke gewaarwording die zich spontaan in je lichaam aandient.

Doe

hetzelfde als gedachten zich aandienen.

Observeer slechts de vergankelijkheid, het onbevredigende karakter en de onpersoonlijke aard van alles wat je op mentaal of fysiek gebied gewaar wordt.

Naarmate je meer aandachtig wordt, zal je weerzin tegen ver­ andering, je afkeer van onplezierige ervaringen, je begeerte naar genoegens en je idee een zelf te zijn, plaatsmaken voor een steeds dieper gewaarzijn van vergankelijkheid, onbevredigend­ heid en ikloosheid. Dit inzicht in de realiteit van je ervaringen zal je helpen om het leven vrediger, gelijkmoediger en met gro­ tere wijsheid tegemoet te treden. Je zult ontdekken dat wat je vroeger als onveranderlijk beschouwde met zo'n enorme snel­ heid verandert dat zelfs je geest het niet kan bijhouden. Je zult dit steeds meer gaan beseffen. Je zult steeds meer oog krijgen voor het subtiele proces van vergankelijkheid en de afwezig­ heid van een zelf. Dit inzicht zal de weg vrijmaken voor vrede en geluk en je de wijsheid schenken om aan de problemen van alledag het hoofd te bieden.

DE PRAKTIJK

71

Als onze geest één is met de continue ademstroom, zijn we

van spanning en houden niet van de spanning en het gevoel

vanzelf in staat onze geest op het huidige moment te richten.

dat optreedt bij gebrek aan adem. We zouden graag willen dat

We merken het gevoel op dat ontstaat als onze adem contact maakt met onze neusvleugels. Als het aarde-element van de lucht die we in- en uitademen onze neusvleugels raakt, wordt de geest het naar binnen en naar buiten stromen van lucht gewaar. De gewaarwording van warmte die in de neus of een ander deel van het lichaam ontstaat, is het gevolg van het con­ tact dat het warmte-element van de ademhaling met dat

de rust langer duurde en eventuele spanning sneller verdween dan doorgaans het geval is. Maar de spanning laat zich niet op commando verdrijven en we kunnen de rust ook niet laten duren zolang als we willen. Omdat we verlangen naar de terug­ keer en verlenging van de rust en verkorting en verdwijning van de spanning, voelen we ons vaak opgewonden en geïrriteerd.

Zo zien we maar dat zelfs het geringste verlangen naar duur­

lichaamsdeel maakt. De gewaarwording van vergankelijkheid

zaamheid in een vergankelijke situatie tot pijn en onvrede

van de ademhaling treedt op als het aarde-element van de

leidt. Omdat er geen entiteit is die deze situatie naar zijn hand

ademstroom de neusvleugels beroert. Hoewel ook het water­

kan zetten, raken we nog teleurgestelder.

element in de ademstroom aanwezig is, kan de geest dit niet

Als we echter in staat zijn onze ademhaling zonder verlangen naar rust en zonder afkeer van spanning te observeren en

waarnemen.

Terwijl frisse lucht in en uit de longen wordt gepompt, voe­

daardoor slechts vergankelijkheid, het onbevredigende karak­

len we het uitzetten en weer inkrimpen van onze longen, buik

ter en de afwezigheid van een ik die ademt, te ervaren, zal onze

en onderbuik. De uitzetting en inkrimping van het middenrif,

geest vanzelf vredig en rustig worden.

de onderbuik en borst vormen onderdeel van een universeel

De geest zal niet constant op de ademhaling geconcentreerd

ritme. Evenals onze ademhaling en ons lichaam kent alles in

blijven. Ze zal afdwalen naar geluiden, herinneringen, emoties,

het universum hetzelfde ritme van uitzetten en inkrimpen.

percepties en allerlei mentale creaties. Zodra we ons dit gewaar­

Alles in het leven kent een op- en neergaande beweging. Op dit

worden vergeten we de ademhaling even en richten we ons op

moment echter houden we ons uitsluitend bezig met de op- en

een van deze fenomenen - op een ervan en niet op allemaal

neergaande beweging van de ademhaling en specifieke delen

tegelijk. Pas als ze verdwenen zijn keren we terug naar de adem­

van onze geest en lichaam.

haling, de thuishaven waarnaar de geest na allerlei lange of

Terwijl we inademen, ervaren we een zekere mate van rust.

korte reizen door verschillende stadia van lichaam en geest

Dit beetje rust slaat om in spanning als we een paar tellen later

altijd snel kan terugkeren. Houd daarbij wel voor ogen dat al

niet zouden uitademen. Zodra we dit doen is de spanning ver­

deze reizen in de geest zelf worden gemaakt.

dwenen. Na het uitademen ervaren we, als we te lang wachten

Elke keer dat de geest terugkeert naar de ademhaling gebeurt

met het opnieuw inhaleren van frisse lucht, een zeker mate van

dat met een dieper inzicht in vergankelijkheid, onbevredigend­

ongemak. Dit betekent dat we elke keer als de longen gevuld

heid en de afwezigheid van een zelf. Door het keuzeloos en

zijn, moeten uitademen en dat we weer inademen als ze leeg

onbevangen gadeslaan van al deze fenomenen, zal de geest tot

zijn. Bij het inademen ervaren we een zekere mate van rust,

bij

steeds groter inzicht komen. De geest zal steeds beter begrijpen

het uitademen eveneens. We verlangen naar rust en vrijheid

dat het lichaam, deze gevoelens, de verschillende bewustzijns-

72

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE PRAKTIJK

73

toestanden en alle mentale creaties allemaal tot doel hebben meer inzicht te verwerven in de realiteit van het lichaam-geest­ complex.

HOOFDSTUK 6

Omgaan met je Echaam

editatie wordt al duizenden jaren beoefend. Hierdoor

M heeft men er ruimschoots mee kunnen experimenteren

en de methode steeds meer kunnen verfijnen. In het boed­

dhisme heeft men altijd ingezien dat lichaam en geest ten nauwste met elkaar verbonden zijn en elkaar voortdurend beïnvloeden. Daarom wordt er een aantal lichamelijke oefe­ ningen aanbevolen die je bij het mediteren goed van pas kan komen. We raden je aan ze op te volgen. Houd echter voortdu­ rend voor ogen dat de houdingen slechts praktische hulp­ middelen zijn. Verwar het een daarom niet met het ander.

Meditatie wil niet zeggen dat je in een lotushouding moet zit­ ten. Het is een mentale vaardigheid die je overal kunt beoefe­ nen. De houdingen helpen je het mediteren onder de knie te krijgen en je vooruitgang en ontwikkeling op dit gebied te bespoedigen. Maak er dus gebruik van.

Algemene regels Het doel van de verschillende houdingen is drievoudig. Ten eerste geven ze stabiliteit aan het lichaam. Ze stellen je in staat je aandacht af te wenden van zaken als evenwicht en vermoei­ de spieren, zodat je je kunt concentreren op het formele object van de meditatie. Ten tweede bevorderen zij fysieke onbeweeg­ lijkheid die in onbeweeglijkheid van de geest weerspiegeld wordt. Het resultaat ervan is een diepgewortelde, stabiele en onverstoorbare concentratie. Ten derde stellen ze je in de gele­ genheid lange tijd te zitten zonder ten prooi te vallen aan de

74

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE LICHAAM

75

drie voornaamste vijanden van de mediterende: pijn, spier­

Kleding

spanningen en in slaap vallen.

Het allerbelangrijkste is zitten met een rechte rug. De rug­

De kleding die je tijdens het mediteren draagt, dient los te zit­

gengraat behoort kaarsrecht te zijn, waarbij de wervels als een

ten en soepel te zijn. Als kleding de bloedsomloop belemmert

stapel munten op elkaar dienen te liggen. Je hoofd behoort met

of te veel op de zenuwen drukt, zullen pijn of een tintelend

je ruggengraat een rechte lijn te vormen. Dit alles op een ont­

gevoel (dat we meestal met een slapend been in verband bren­

spannen manier, zonder verstijving. Je bent geen houten pop

gen) het gevolg zijn. Als je een riem draagt, maak je deze los.

en er is geen sergeant die je drilt. Het rechthouden van je rug

Draag geen nauwsluitende broeken of broeken die van stugge

mag geen spierspanning veroorzaken. Zit daarom losjes en ont­

stof zijn gemaakt. Een lange rok is voor vrouwen heel geschikt.

spannen. De ruggengraat behoort als een jonge stevige boom te

Een wijde broek gemaakt van dun of elastisch materiaal vol­

zijn die in zachte grond geworteld is. Laat de rest van je lichaam

doet altijd uitstekend. Zachte, wijd vallende kledingstukken

losjes en ontspannen hangen. Het zal nogal wat geëxperimen­

vormen de traditionele garderobe in Azië en je vindt ze in tal­

teer van jouw kant vereisen. Meestal nemen we een gespannen,

loze variaties terug zoals sarongs en kimono's. Doe je schoenen

afwerende houding aan als we praten of lopen en zakken we

uit en als je sokken te strak zitten en knellen, kun je die beter

onderuit als we ons ontspannen. Aan geen van beide heb je

ook uit doen.

iets. Het zijn cultuurbepaalde gewoontes die kunnen worden

Traditionele houdingen

afgeleerd.

Jouw doel is een houding te ontwikkelen waarin je een hele

Als je op de traditionele Aziatische manier op de grond zit, heb

sessie kunt blijven volharden zonder te bewegen. In het begin

je een kussen nodig om je ruggengraat te ondersteunen. Kies er

is het misschien een beetje vreemd om met een rechte rug te

een dat behoorlijk stevig is en ten minste acht centimeter dik is

zitten, maar op den duur zul je eraan gewend raken. Het vergt

als je erop zit. Zit zoveel mogelijk naar voren op het kussen en

oefening, maar een rechte houding is buitengewoon belang­

leg je benen gekruist voor je op de grond. Als je op vloerbe­

rijk. In de fysiologie geldt deze houding als een houding van

dekking zit, kan dit genoeg zijn om je schenen en onderbenen

verhoogde waakzaamheid en daarmee tevens van mentale

tegen al te grote druk te beschermen. Mocht dit niet het geval

alertheid. Als je inzakt maak je de weg vrij voor slaperigheid.

zijn dan zul je een kleed of deken onder je benen moeten leg­

Het is belangrijk waarop je zit. Afhankelijk van de houding die

gen. Een opgevouwen laken is ook prima. Leun niet te veel

je kiest zul je een stoel of een kussen nodig hebben en let voor­

achterover op het kussen. Hierdoor zal de voorkant van het

al goed op de stevigheid ervan. Een te zachte ondergrond kan

kussen te veel tegen je dijbenen gaan drukken, wat pijn kan ver­

je in slaap doen vallen. Een te harde ondergrond kan pijn ver­

oorzaken.

Er zijn verschillende manieren waarop je je benen kunt krui­

oorzaken.

sen. We zetten er vier in volgorde van belangrijkheid op een rij:

76

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE LICHAAM

77

a Traditioneel westers. De rechtervoet wordt onder de linker­

knie gestoken en de linkervoet onder de rechterknie.

b Birmese stijl. Beide benen liggen van knie tot voet plat op de grond. Ze liggen parallel, de een voor de ander. c

Halve lotus. Allebei de knieën raken de vloer. De voet van

anderen erover zeggen niet het belangrijkste criterium bij het kiezen van je houding. Het gaat erom waar jij je het beste bij voelt. Kies een positie waarin je zonder pijn lang kunt blijven zitten. Op den duur zullen je pezen vanzelf soepeler worden en kun je geleidelijk aan naar de hele lotus toewerken.

één been ligt plat op het dijbeen van het andere been.

d Hele lotus. Beide knieën raken de vloer en je benen kruisen

Het gebruik van een stoel

elkaar ter hoogte van je dijbeen. Hierbij rust je linkervoet op je rechterdij en je rechtervoet op je linkerdij met de voetzolen

Op de grond zitten kan wellicht vanwege de pijn of om een

naar boven gekeerd.

andere reden niet prettig voor je zijn. Ook dat is geen pro­ bleem. Je kunt ook een stoel gebruiken. Kies er een met een

Bij al deze houdingen liggen je handen als een kommetje op

platte zitting en rechte rugkant zonder armleuningen. Je kunt

elkaar in je schoot met de palmen naar boven gekeerd. Houd je

het beste zo gaan zitten dat je rug niet tegen de achterkant van

handen vlak boven je navel en wel zo dat elke pols tegen je dij­

de stoel leunt. De vorm van de stoel mag ook niet tegen de

been drukt. Deze armhouding geeft stevige ondersteuning aan

onderkant van je dijbenen drukken. Plaats je voeten naast

het bovenlichaam. Span de spieren van je nek of schouders niet

elkaar, plat op de grond, leg, net als bij de traditionele houdin­

aan. Ontspan je armen. Je middenrif moet volkomen ontspan­

gen, je handen in je schoot, in een kommetje op elkaar. Je kunt

nen zijn en tot het maximum kunnen uitzetten. Zorg dat er

je ogen dicht doen of open houden.

geen spanning ontstaat in de buikstreek. Richt je kin omhoog.

Verlies bij alle bovengenoemde houdingen je doel niet uit

Je kunt je ogen openhouden of sluiten. Als je ze openhoudt

het oog. Je wilt een toestand van volkomen fysieke rust berei­

fixeer ze dan op het puntje van je neus of op een punt in de

ken maar niet in slaap vallen. Denk aan de vergelijking met het

ruimte recht voor je. Je kijkt nergens naar. Je richt je ogen lou­

troebele water. Als je lichaamshouding stil en onveranderlijk is,

ter op een punt waar niets in het bijzonder te zien is, zodat je

zal een corresponderende geestelijke gesteldheid niet uitblij­

niet wordt afgeleid. Span je niet in, zorg dat je niet verstijft en

ven. Ook zal je lichaam alert moeten zijn om de mentale hel­

blijf flexibel. Ontspan je in een natuurlijke en soepele houding.

derheid waarnaar je zoekt, te kunnen oproepen. Dus experi­

Laat het lichaam vanuit de rechte ruggengraat als een lappen­

menteer ermee. Je lichaam is het gereedschap om de mentale

pop hangen.

toestand waarnaar je op zoek bent, te creëren. Gebruik het met

De halve en de hele lotushouding zijn traditionele medita­

wijsheid.

tiehoudingen in Azië. Daar wordt de hele lotus als de beste beschouwd. Het is veruit de meest solide houding. Zodra je deze houding eenmaal hebt aangenomen kun je heel lang onbeweeglijk blijven zitten. Omdat het behoorlijk wat flexibi­ liteit van de benen vereist, kan niet iedereen dat. Verder is wat

78

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE LICHAAM

79

HOOFDSTUK 7

voudig. De geest is bijzonder listig. Denken is op zich al een

Omgaan met je geest

gen en worden we meegesleurd in een keten van gedachten. De

gecompliceerde activiteit. Voor we het weten raken we gevan­ ene gedachte leidt tot de andere die weer tot de volgende leidt en weer een ander en weer een ander enzovoort. Als we vijftien minuten later wakker worden, realiseren we ons pas dat we een

e meditatie die we onderwijzen, wordt inzichtmeditatie

hele tijd gevangen gezeten hebben in een dagdroom, seksuele

D genoemd. Zoals we al eerder hebben gezegd is de hoe­

fantasieën, financiële zorgen of wat dan ook.

bijna onbeperkt. Zelfs binnen de vipassanatraditie bestaan er

Er is een verschil tussen je gewaarzijn van een gedachte en een

veelheid meditatieobjecten die erbij gebruikt kan worden,

nogal wat varianten. Er zijn meditatieleraren die hun leerlingen

gedachte denken. Het verschil is uiterst subtiel. Het is meer een

leren hun ademhaling te volgen door het op- en neergaan van

kwestie van gevoel of tastbaarheid. Een gedachte waarvan je je

de buik gade te slaan. Anderen raden aan de aandacht te rich­

door er aandachtig naar te kijken slechts gewaar bent, is weinig

ten op het lichaam dat tegen het kussen drukt, de ene hand die

tastbaar. Er is een gevoel van ruimte tussen die gedachte en het

de ander raakt of het ene been dat het andere raakt. De metho­

gewaarzijn ervan. Het ontstaat als een borreling en verdwijnt

de die wij hier uiteenzetten wordt als de meest traditionele

weer zonder aanleiding te geven tot een volgende gedachte in

beschouwd en is waarschijnlijk dezelfde die Gautama de

een keten. Het normale bewuste denken is veel tastbaarder aan­

Boeddha aan zijn leerlingen onderwees. In de Satipatthana-soe­

wezig. Het is zwaar, dwingend en obsessief. Het neemt je vol­

tra, de oorspronkelijke leerrede van de Boeddha over aan­

ledig in beslag, slorpt je op en ontneemt je de controle over je

dachtig-zijn, wordt benadrukt dat je moet beginnen met het

bewustzijn. De aard ervan is altijd obsessief en leidt regelrecht,

richten van de aandacht op de ademhaling en dan pas op alle

schijnbaar zonder tussenpauze, naar de volgende gedachte in

andere fysieke en mentale verschijnselen die zich voordoen.

de keten.

Daar zitten we dan, de lucht gadeslaand die onze neus in- en

Het bewuste denken brengt een corresponderende spanning

uitstroomt. Op het eerste gezicht lijkt dit een bijzonder merk­

in het lichaam teweeg; de spieren spannen zich en de hartslag

waardige en zinloze bezigheid. Laten we, voordat we hierover

versnelt. Je zult dit pas voelen als het uitmondt in pijn. Het

in details treden, eerst de reden hierachter onderzoeken.

normale bewuste denken is eveneens bijzonder hebzuchtig.

Misschien is onze eerste vraag waarom we eigenlijk een punt

Het slorpt al je aandacht op en laat geen ruimte voor het waar­

van aandacht nodig hebben. Het enige wat we willen is toch

nemen van het effect ervan. Het verschil tussen je gewaarzijn

het ontwikkelen van gewaarzijn. Waarom gaan we dan niet

van een gedachte en een gedachte denken is zeer reëel, maar

gewoon zitten en proberen ons gewaar te zijn van wat er zich

het is buitengewoon moeilijk en subtiel om dat te zien. Een

allemaal in onze geest aandient? Er zijn inderdaad meditatie­

van de middelen om het verschil te kunnen waarnemen, is con­

vormen waarbij dat wordt geprobeerd. Ze worden ook wel

centratie.

ongestructureerde meditatie genoemd en die is verre van een-

80

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

Diepe concentratie zal het denkproces vertragen en het

OMGAAN MET JE GEEST

81

gewaarzijn ervan versnellen. Hierdoor zul je beter in staat zijn

De volgende vraag die we moeten beantwoorden, is:

het denkproces te onderzoeken. Concentratie is onze micro­

Waarom kiezen we de ademhaling als primair object van medi­

scoop waarmee we naar subtiele innerlijke processen kunnen

tatie? Waarom niet iets interessanters? Je kunt daarop een hele­

kijken. We gebruiken het object van onze meditatie om onze

boel antwoorden geven. Een nuttig meditatieobject behoort

geest, kalm en aandachtig, op één punt te richten. Zonder een

aandachtig-zijn te stimuleren. Het hoort draagbaar te zijn,

vast referentiepunt raak je de weg kwijt en word je meegesleurd

overal aanwezig en goedkoop. Het hoort iets te zijn dat ons

in de maalstroom van eindeloze golven van verandering

niet verstrikt doet raken in de bewustzijnstoestanden waarvan

binnen de geest.

we ons juist proberen te bevrijden zoals hebzucht, woede en

We gebruiken de ademhaling als focus. Het is een belangrijk

zelfmisleiding. De ademhaling voldoet aan al deze criteria en

referentiepunt waarvan de geest kan afdwalen en waarnaar hij

zelfs aan meer. Ademhaling is iets wat alle mensen gemeen­

weer kan terugkeren. Afdwalen kan onmogelijk als afdwalen

schappelijk hebben. We dragen het overal waar we gaan, met

worden gezien als er niet een centraal punt is waarvan kan wor­

ons mee. Het is overal en te allen tijde voorhanden, het kost

den afgedwaald. Dit is het referentiepunt dat ons in staat stelt

niets en het vergezelt ons van de geboorte tot de dood.

ons bewust te worden van de voortdurende veranderingen en

Ademhalen is een niet-conceptueel proces, iets wat direct

interrupties die kenmerkend zijn voor het normale denkpa­

zonder tussenkomst van een gedachte kan worden ervaren. Het

troon.

is bovendien een zeer levendig proces, een onderdeel van het

Oude Pali-teksten vergelijken mediteren met het temmen

leven dat voortdurend verandert. De adem beweegt zich in

van een wilde olifant. In vroeger tijden werd een pas gevangen

cycli: inademing, uitademing, inademing en uitademing. Het is

dier met een stevig touw aan een paal gebonden. Geen enkele

een miniatuurmodel van het leven zelf.

olifant voelt zich daar gelukkig mee. Hij zal dagenlang herrie

De gewaarwording van de ademhaling is zeer subtiel, maar

maken, trappen en aan het touw rukken totdat uiteindelijk tot

kent talloze nuances als je je erop leert afstemmen. Dat zal de

hem doordringt dat ontsnappen onmogelijk is en hij zich erbij

nodige moeite kosten. Toch is iedereen ertoe in staat. Je moet

neerlegt. Op dat moment kun je beginnen hem voedsel te

ervoor werken, maar niet fanatiek. Vanwege al deze redenen is

geven en hem zonder gevaar voor je leven benaderen.

de ademhaling een ideaal object van meditatie. Meestal is

Uiteindelijk heb je het touw en de paal niet meer nodig en kun

ademhaling een onwillekeurig proces dat zich buiten onze

je beginnen de olifant allerlei dingen te leren. Het resultaat is

bewuste wil in haar eigen ritme voltrekt. Toch kan een enkele

een getemde olifant die nuttig werk kan doen. In deze analogie

wilsinspanning de ademhaling doen versnellen of vertragen. Je

staat de wilde olifant voor je ongecultiveerde geest, het touw

kunt het lang en stromend of kort en haperend maken. Het

staat voor aandachtig-zijn en de paal voor het meditatieobject,

evenwicht vinden tussen onwillekeurig ademhalen en het for­

je ademhaling. De getemde olifant die uit dit proces tevoor­

ceren ervan is uiterst subtiel. Je kunt er een hoop van opsteken

schijn komt, is een goedgetrainde, geconcentreerde geest die

over het wezen van de wil en het verlangen. Onze neus kunnen

kan worden gebruikt voor buitengewoon taaie activiteiten,

we beschouwen als een soort poort tussen de binnen- en de

zoals het doorprikken van niveaus van illusie die de realiteit

buitenwereld, het is de verbindende schakel en de plaats van

verduisteren. Meditatie legt de geest aan banden.

82

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET IE GEEST

83

energieoverdracht waar elementen vanuit de buitenwereld naar

gens uit en obseiveer de gewaarwording op diezelfde plek. Volg

binnenstromen en onderdeel worden van datgene wat we 'ik'

vanuit dat punt de hele beweging van de adem. Zodra je je

noemen en waar een deel van dit 'ik' wegstroomt om met de

eigen adempunt duidelijk gelokaliseerd hebt, dien je niet meer

buitenwereld te versmelten. Je kunt hiervan veel leren over

van deze plek af te wijken. Gebruik dit ene punt om je aan­

onze identiteit en hoe deze tot stand komt.

dacht te fixeren. Als je zonder zo'n punt te kiezen te werk gaat,

Ademhalen is een verschijnsel dat alle levende wezens

zul je ontdekken dat je voortdurend je neus in- en uitgaat, door

gemeen hebben. Naarmate je inzicht in het ademhalingsproces

de windtunnel op en neer beweegt, eeuwig op jacht naar je

zich verdiept, zul je je steeds meer met andere levende wezens

ademhaling die je nooit te pakken kunt krijgen, omdat die

verwant voelen. Het brengt je wezenlijke verbondenheid met al

onophoudelijk verandert, beweegt en stroomt.

wat leeft aan het licht. Ten slotte is ademhalen een proces in

Als je ooit een plank hebt doorgezaagd, ken je de truc wel.

het hier en nu. Daarmee bedoelen we dat het zich altijd op dit

Een timmerman zal zijn aandacht nooit richten op de op- en

moment voltrekt. Doorgaans zijn we natuurlijk nauwelijks in

neergaande beweging van het zaagblad. Je zou er duizelig van

het hier en nu aanwezig. Het grootste gedeelte van de tijd zit­

worden. Je richt al je aandacht op de plek waar de tanden van

ten we gevangen in onze herinneringen of proberen we een

de zaag het hout binnendringen. Alleen op die manier kun je

blik in de toekomst te werpen. We zitten boordevol zorgen en

in een rechte lijn zagen. Als mediterende richt je eveneens al je

plannen. Ademhalen heeft totaal niets met deze 'andere' tijden

aandacht op die enkele plek vlakbij je neus waar je je adem­

te maken. Als we de ademhaling nauwlettend gadeslaan,

stroom gewaarwordt. Vanuit dat vertrekpunt observeer je de

komen we vanzelf in het hier en nu terecht. We worden uit het

hele beweging van de adem met heldere en geconcentreerde

moeras van mentale voorstellingen en in de naakte eivaring

aandacht. Doe geen pogingen de ademhaling te controleren.

van het hier en nu getrokken. Vanuit dit gezichtspunt toont de

Dit is niet het soort ademhalingsoefening dat bij yoga gedaan

ademhaling ons een stukje van de realiteit. Door dit minia­

wordt. Concentreer je op de natuurlijke en spontane beweging

tuurmodel van het leven aandachtig gade te slaan kunnen we

van de adem. Probeer haar op geen enkele manier te reguleren

inzichten verwerven die op alle aspecten van het leven toepas­

of te sturen. De meeste beginners hebben het daar nogal moei­

baar zijn.

lijk mee. Om zich beter op de gewaarwording te kunnen con­ centreren, beginnen ze hun ademhaling onbewust te accentue­

De eerste stap bij het gebruik van de ademhaling als object van

ren. Het resultaat is een geforceerde en onnatuurlijke ademha­

meditatie is haar te lokaliseren. Waar je naar moet zoeken is

ling die concentratie eerder in de weg staat dan stimuleert.

een fysieke, tastbare gewaarwording van de lucht die door je

Probeer de diepte en het geluid van je ademhaling niet te inten­

neusgaten naar binnen en naar buiten stroomt. Het exacte punt

siveren. Dit laatste is vooral van belang bij groepsmeditatie.

zal afhankelijk van de vorm van de neus van persoon tot per­

Luidruchtig ademhalen kan voor de mensen om je heen bij­

soon verschillen. Haal diep adem en probeer de plek te vinden

zonder irritant zijn. Laat je ademhaling, net als in je slaap, zo

in de buurt van de punt van je neus of bovenlip waar de

natuurlijk mogelijk verlopen. Laat alles los en laat het proces

gewaarwording van de luchtstroom het sterkst is. Adem verval-

zich in zijn eigen ritme voltrekken.

84

MEDITATIE lN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE GEEST

85

Dit klinkt heel eenvoudig, maar is moeilijker dan je denkt.

Laat je niet van de wijs brengen als je ontdekt dat je wil je in de weg zit. Gebruik dit als een gelegenheid om het wezen van be'Aruste intenties te observeren. Observeer de delicate wissel­ werking tussen de ademhaling, je neiging haar te willen con­ troleren en de wil om aan deze controle een einde te maken. In het begin zul je dit misschien frustrerend vinden, maar het is een bijzonder nuttig leerproces en het is van voorbijgaande aard. Uiteindelijk zal de ademhaling zich op eigen kracht vol­ trekken en zal de neiging tot manipuleren achterwege blijven.

Je zult dan een belangrijke les geleerd hebben omtrent je nei­ ging het universum te willen controleren.

De ademhaling, die op het eerste gezicht zo gewoon en saai lijkt, is in feite een buitengewoon complexe en fascinerende

een korte, hortende ademhaling en nu weer een diepe, lange.

Ben benieuwd wat er nu weer komt: Dit heeft niets met vipas­ sana te maken. Dat is denken. Dit verschijnsel zal zich vooral in het begin regelmatig voordoen. Ook dit is van voorbijgaan­ de aard. Neem het eenvoudigweg waar en richt je aandacht daarna weer op je ademhaling. Het zal niet de laatste keer zijn dat je wordt afgeleid. Keer steeds weer terug en terug en terug naar je ademhaling totdat alle mentale stoorzenders zijn ver­ dwenen.

Wees, als je met mediteren begint, voorbereid op problemen.

Je geest zal voortdurend de neiging hebben af te dwalen en als een bij van hot naar her zoemen. Maak je er niet al te druk om.

Het aap-in-de-geest-verschijnsel is wel bekend. Iedere gevor­ derde mediterende heeft ermee te maken gehad. Ze hebben

procedure. Als je er goed naar kijkt zit zij vol subtiele variaties.

zich er allemaal op de een of andere manier doorheen gesla­

Er is inademing en uitademing, lange en korte ademhaling,

gen, dus jij moet dat ook kunnen. Observeer slechts het sim­

diepe en oppervlakkige ademhaling, harmonische ademhaling

pele feit dat je hebt zitten denken, dagdromen, piekeren of wat

en hortende ademhaling Deze categorieën kunnen op zeer .

dan ook. Probeer, zonder erdoor van streek te raken of jezelf te

subtiele en ingewikkelde manieren met elkaar combinaties

veroordelen, telkens rustig en vastberaden terug te keren naar

aangaan. Sla je ademhaling nauwlettend gade. Bestudeer haar

de simpele fysieke gewaarwording van het ademhalen. De vol­

grondig. Je zult op enorme variaties stuiten en constante cycli

gende keer doe je dat weer en weer en weer.

van zich herhalende patronen. Het lijkt op een symfonie.

Ergens tijdens dit proces word je geconfronteerd met het

Bekijk het proces niet alleen maar vanaf de buitenkant. Er is

schokkende inzicht dat je volslagen krankzinnig bent. Je geest

veel meer te zien dan alleen inademing en uitademing. Elke

is een krijsend en kakelend gekkenhuis op wielen dat volko­

ademhaling kent een begin, een midden en een eind. Elke

men op hol geslagen vanaf een berg omlaag dendert. Niets aan

inademing verloopt volgens een cyclus van geboorte, groei en

de hand. Je bent niet gekker dan je altijd al was. Het is altijd al

dood. Dit geldt ook voor elke uitademing. De diepte en snel­

zo geweest, je hebt het nooit opgemerkt, maar je bent niet gek­

heid van je ademhaling veranderen afhankelijk van je emotio­

ker dan de andere mensen om je heen. Het enige verschil is dat

nele gesteldheid, de gedachten die je op dat moment hebt en

jij het onder ogen ziet en zij niet. Daarom voelen zij zich

de geluiden die je hoort. Bestudeer deze verschijnselen. Je zult

schijnbaar op hun gemak. Dat wil niet zeggen dat ze daardoor

ontdekken hoe fascinerend het is.

beter af zijn. Zalig zijn de dommen, maar tot bevrijding leidt

Dit wil niet zeggen dat je alleen maar korte innerlijke

het niet. Laat dit inzicht je daarom niet van de wijs brengen. In

gesprekken met jezelf moet gaan zitten houden: 'Daar heb je

feite is het een mijlpaal, een bewijs van echte vooruitgang.

86

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE GEEST

87

Alleen al het feit dat je het probleem recht in de ogen hebt

stand van grote rust te ervaren waarin je je volledig bevrijd voelt

gekeken betekent dat je al een eind op weg bent je gekte voor­

van alle dingen die wij psychische stoorzenders noemen. Geen

goed achter je te laten.

hebzucht, begeerte, afgunst, jaloezie of haat meer. Je rusteloos­

Bij het woordloos observeren van de ademhaling zijn er twee

heid verdwijnt. Hetzelfde geldt voor angst. Het is een fantasti­

bewustzijnstoestanden die zouden moeten worden vermeden:

sche zuivere gelukzalige toestand van de geest. Deze is maar

denken en wegzinken. De denkende geest manifesteert zich het

tijdelijk en zal na de meditatie verdwijnen. Zelfs deze kort­

duidelijkst in de vorm van de aap-in-de-geest waarover we het

stondige ervaringen zullen je leven veranderen. Zij betekenen

al eerder hebben gehad. De wegzinkende geest is bijna het

niet dat je bevrijd bent, maar zijn wel de stappen op het pad

tegendeel ervan. Met wegzinken wordt in het algemeen elke

dat je ernaartoe leidt. Verwacht echter geen instantgelukzalig­

vorm van wegebben van het bewustzijn bedoeld. In de meest

heid. Zelfs voor deze stappen zijn tijd, inspanning en geduld

gunstige vorm is het een mentaal vacuüm waarbinnen geen

nodig.

gedachte bestaat, geen waarneming van de ademhaling, geen

Meditatie heeft niets met wedijver te maken. Er bestaat een

bewustzijn van wat dan ook. Het is een gat, een vormloos grijs

einddoel, maar er is geen tijdschema. Je bent simpelweg bezig

gebied dat veel op de droomloze slaap lijkt. Zorg dat je er niet

steeds dieper in allerlei niveaus van illusie door te dringen en

in terechtkomt. Vipassanameditatie is een gebeurtenis vol acti­

op weg naar de realisatie van de verheven waarheid van het

viteit. Concentratie is de krachtige, energetische gerichtheid op

bestaan. Dit proces is op zichzelf al fascinerend en bevredi­

één enkel ding. Gewaarzijn is een heldere en zuivere vorm van

gend. Je kunt daar alleen al volop van genieten. Er is geen enke­

alertzijn. Samadhi en sati zijn de twee eigenschappen die we

le noodzaak je te haasten.

proberen te cultiveren. Een wegzinkende geest bevat geen van beide. In het ergste geval zul je in slaap vallen. Maar zelfs in het

Aan het einde van een geslaagde meditatiesessie zul je een

minst erge geval zal het niets anders dan tijdverspilling zijn.

heerlijke frisheid van geest ervaren. Het is een vredige, levendi­

Als je voelt dat je in een toestand van wegzinken bent

ge en vreugdevolle energie die je in het dagelijks leven op elk

terechtgekomen, merk dit feit dan slechts op en richt je aan­

moment kunt loslaten. Dit is op zich reeds de moeite waard.

dacht weer op de ademhaling. Observeer de bijna tastbare

Het doel van meditatie is evenwel niet het oplossen van pro­

gewaarwording die het inademen opwekt. Voel de tastbare sen­

blemen, hoewel dit wel een neveneffect ervan is en zo moet je

satie van het uitademen. Adem in, adem uit en zie wat er

het ook zien. Als je te veel nadruk legt op de probleemoplos­

gebeurt. Als je dit een tijdje hebt gedaan, misschien een week

sende kant ervan, zul je merken dat je geest zich gedurende de

of enkele maanden, zul je die aanraking als een fysiek object

sessie te veel in die richting beweegt waardoor de concentratie

beginnen te ervaren. Ga ermee door, adem in en adem uit.

naar de achtergrond verdwijnt.

Observeer wat er gebeurt. Naarmate je concentratie zich ver­

Denk tijdens het mediteren niet aan je problemen. Schuif ze

diept, zul je steeds minder moeite hebben met de aap-in-de­

met zachte hand terzijde. Neem even afstand van al je zorgen

geest. Je ademhaling zal rustiger worden en is gemakkelijker te

en plannen. Maak van je meditatie een complete vakantie.

volgen, met steeds minder onderbreking. Je begint een toe-

Vertrouw op jezelf, vertrouw erop dat je deze dingen later het

88

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET JE GEEST

89

hoofd kunt bieden met een frisse geest die je tijdens het medi­ teren opbouwt. Vertrouw op jezelf en alles zal vanzelf goed komen.

Stel je zelf geen doelen die buiten je bereik liggen. Wees mild voor jezelf. Je bent alleen maar bezig je eigen ademhaling con­ tinu en ononderbroken te volgen. Omdat dit nogal simpel klinkt, kan het ertoe leiden dat je al vanaf het begin te hoge eisen aan jezelf stelt. Dit is onrealistisch. Ga in kleine stapjes voorwaarts, wees als je begint in te ademen vastbesloten je adem slechts voor de duur van die ene inademing te volgen.

Zelfs dit is niet zo simpel, maar ligt in elk geval wel binnen je

ding. De toestand waarnaar je op weg bent, is er een waarin je je voor honderd procent gewaar bent van alles wat zich binnen je eigen waarnemingssfeer afspeelt, precies zoals het gebeurt, precies wanneer het gebeurt. Het is een

volledig

ononderbro­

ken gewaarzijn in het hier en nu. Het is een ongelooflijk ver­ heven doel dat niet een, twee, drie kan worden bereikt. Er is oefening voor nodig en daarom beginnen we met iets heel kleins. We beginnen met ons volledig bewust te worden van een minuscuul deeltje van de tijd, van slechts één inademing.

Als je daarin slaagt, ben je op weg het leven op een volkomen nieuwe wijze te ervaren.

bereik. Wees als je begint uit te ademen vastbesloten je adem slechts voor de duur van die ene uitademing tot het eind toe te volgen. Het zal nog keer op keer mislukken, maar blijf het pro­ beren.

Zodra je struikelt,

begin je weer van voren af aan.

Concentreer je slechts op één enkele ademhaling. Het is een spelniveau waarop je inderdaad kunt winnen. Bijt je erin vast, word je bij elke ademhaling opnieuw bewust van een klein stukje tijd. Observeer elke ademtocht met zorg en precisie, zie hoe de een de ander in een fractie van een seconde opvolgt.

Uiteindelijk zal dit resulteren in een continu en ononderbro­ ken gewaarzijn.

Aandachtig je ademhaling volgen, betekent je gewaarzijn van het huidige moment. Als je het op de juiste wijze doet, ben je je uitsluitend gewaar van wat er op dit moment gebeurt. Je kijkt niet achterom en ook niet vooruit. Je vergeet je laatste adem­ haling en loopt niet vooruit op de volgende. Als je begint in te ademen loop je niet vooruit op het einde van die inademing en ook niet vooruit op de uitademing die erop volgt. Je richt je uit­ sluitend op wat er op het moment plaatsvindt. Als je begint met inademen richt je je aandacht daarop en verder op niets anders. Deze meditatie is een proces van geestelijke heropvoe-

90

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET IE GEEST

91

HOOFDSTUK 8

bezinkt en we blijven achter met een helderheid van geest

Je meditatie structuur geven

kunnen bieden.

waarmee we alles wat ons in het leven overkomt het hoofd Dit wil niet zeggen dat we iets moeten doen om het bezin­ ken te bespoedigen. Het is een natuurlijk proces dat zich van­ zelf voltrekt. Alleen al het onbeweeglijk zitten en aandachtig­

m te beginnen moet je er een bepaalde tijd voor uittrek­

zijn zullen het bezinken bewerkstelligen. In feite zal elke

O ken, een bepaalde periode waarin je je alleen met vipassa­

inspanning van onze kant dit bezinken alleen maar bemoeilij­

nameditatie wilt bezighouden. Toen je een baby was, kon je

ken. Dit is onderdrukking en volkomen contraproductief. Door

nog niet lopen. Anderen moesten je erbij helpen. Ze hesen je

je best te doen dingen uit je geest te verbannen voorzie je ze

aan je armen omhoog. Ze moedigden je onophoudelijk aan,

alleen maar van energie. Dit werkt misschien op korte termijn,

zorgden ervoor dat je de ene voet voor de andere plaatste tot­

maar op lange termijn versterk je juist wat je wilt verzwakken.

dat je het op eigen kracht kon. Je kunt erop terugkijken als een

Wat je onderdrukt zal zijn toevlucht nemen tot je onbewuste

periode waarin je je in de kunst van het lopen bekwaamde.

Bij mediteren volgen we dezelfde procedure. We trekken een

en als je even niet oplet komt het tevoorschijn en kun je er niets meer tegen doen.

bepaalde tijd uit om de mentale vaardigheid te ontwikkelen die

De beste manier om het mentale fluïdum helder te krijgen,

aandachtig-zijn wordt genoemd. We besteden deze tijd uitslui­

is het uit zichzelf te laten bezinken. Besteed er geen extra ener­

tend aan deze activiteit en richten onze omgeving zo in dat we

gie aan. Kijk aandachtig naar de bewegingen van de droesem

zo weinig mogelijk last hebben van stoorzenders. Het is zeker

zonder enige betrokkenheid bij het proces. Als het uiteindelijk

niet de gemakkelijkste vaardigheid waarin we ons willen

bezinkt, zal het bewnken blijven. We gebruiken energie bij

bekwamen. Ons hele leven hebben we mentale patronen ont­

meditatie, maar geen geweld. Onze enige inspanning is een

wikkeld die volkomen haaks staan op het ideaal van ononder­

milde, geduldige vorm van aandachtig-zijn.

broken aandachtig-zijn. Er is een beetje strategie voor nodig

De periode die je mediteert, lijkt op een doorsnede van een

om ons van deze gewoontepatronen los te maken. Zoals eerder

hele dag. Alles wat gebeurt wordt in mentale of emotionele

gezegd lijkt onze geest op een glas troebel water. Het doel van

vorm in de geest opgeslagen. In de vaart van het alledaagse

meditatie is de modder te laten bezinken, zodat we helder kun­

leven ga je vaak zozeer op in wat er gebeurt, dat de dingen

nen zien wat er aan de hand is. De beste manier is het aan zich­

waarmee je bezig bent maar zelden volledig worden door­

zelf over te laten. Als je het tijd geeft, zal de modder vanzelf

grond. Ze raken verzonken in het onbewuste waar ze beginnen

zinken. Het water zal vanzelf helder worden. Bij mediteren

te gisten en te rotten. Vervolgens vraag je je af waar alle span­

reserveren we een bepaalde hoeveelheid tijd voor dit proces

ningen vandaan komen. Tijdens het mediteren zal al dit mate­

van helder worden. Van buitenaf gezien lijkt het een volslagen

riaal omhoogkomen. Je krijgt de kans ernaar te kijken, te zien

zinloze activiteit en zitten we daar als een zoutpilaar.

wat het voorstelt en het los te laten. We kiezen een vast medi­

Vanbinnen echter gebeurt er nogal wat. De mentale soep

tatietijdstip om een veilige omgeving te creëren waarin dit kan

92

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

JE MEDITATIE STRUCTUUR GEVEN

93

gebeuren en ons aandachtig-zijn met regelmatige tussenpozen

een stimulerende uitwerking. Al gauw zul je die plek associëren

opnieuw te bekrachtigen. We distantiëren ons van de dingen

met de rust van diepe concentratie en daardoor sneller in die

die ons voortdurend in beslag nemen. We keren alle activitei­

toestand geraken. Het allerbelangrijkste is dat je een plek vindt

ten die onze emoties prikkelen de rug toe. We vertrekken naar

die een stimulerende uitwerking heeft op het mediteren. Dit

een veilige plaats, gaan zitten en laten het allemaal over ons

vereist wat geëxperimenteer.

heen komen. Daarna zal het verdwijnen. Het heeft veel weg van

Probeer verschillende plekken, totdat je er eentje vindt die

het opladen van een batterij. Mediteren laadt ons aandachtig­

aan je wensen voldoet. Laat het een plaats zijn waar je je niet te

zijn opnieuw op.

zeer bewust bent van jezelf en waar je zonder al te veel aflei­ ding kunt mediteren.

De juiste plek

Veel mensen vinden het nuttig en stimulerend om in een groep te mediteren. Regelmatig mediteren is van essentieel

Zoek een rustige plek, een plek waar je ongestoord alleen kunt

belang en veel mensen vinden het gemakkelijk om dit in een

zijn. Het hoeft beslist geen open plek midden in een bos te

groep te doen, omdat ze dan gedwongen zijn op gezette tijden

zijn. Dat is voor de meesten van ons niet weggelegd. Kies daar­

ervoor te gaan zitten. Je hebt het beloofd en belofte maakt

om een plek waar je je op je gemak voelt en niet gestoord

schuld. Op die manier wordt het 'Ik heb het te druk'-syndroom

wordt. Het is het beste als niemand je daar kan zien. Je maakt

omzeild. Misschien is er in je directe omgeving wel zo'n groep

al je aandacht vrij om te mediteren en mag je daarom niet druk

waarbij je je kunt aansluiten. Het maakt niet uit of ze een ande­

maken om wat anderen er misschien van vinden. Probeer een

re meditatiemethode beoefenen, als het maar in stilte gebeurt.

plek te kiezen die zo stil mogelijk is. Het hoeft geen geluid­

Aan de andere kant moet je proberen om zoveel mogelijk op

dichte ruimte te zijn, maar er zijn geluiden die buitengewoon

eigen kracht te oefenen. Groepsdruk mag niet je enige motiva­

storend werken en daarom dienen te worden vermeden.

tie zijn om ervoor te gaan zitten. Als het goed is, hoort het zit­

Muziek en geklets zijn zo'n beetje het ergst. De geest heeft de

ten een genoegen te zijn. Gebruik de groep daarom als een

neiging zich volkomen door deze geluiden te laten opslokken

hulpmiddel en niet als kruk.

en weg is je concentratie.

Uiteraard bestaat er een aantal beproefde middelen die je

Wanneer ervoor gaan zitten?

kunnen helpen in de juiste stemming te komen. Een donkere kamer met een kaarsje werkt goed evenals wierook of een klei­

Ook hier is de belangrijkste richtlijn: Volg, als het op zitten

ne gong om het begin van je meditatie in te luiden. Het blijven

aankomt, datgene wat in het boeddhisme als de Middenweg

slechts hulpmiddelen. Op sommige mensen hebben ze een sti­

geldt. Overdrijf niets. Dit betekent niet dat je alleen maar moet

mulerende uitwerking, maar zij zijn niet essentieel voor de

gaat zitten als je er op dat moment zin in hebt. Het betekent

beoefening.

dat je een schema maakt en dat je je daaraan zonder jezelf te

Misschien vind je het prettig om elke keer op dezelfde plek

dwingen probeert te houden. Een schema maken hoort een

te zitten. Op veel mensen heeft een speciaal meditatieplekje

aanmoediging te zijn. Vind je dat jouw schema eerder lastig

94

JE MEDITATIE STRUCTUUR GEVEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

95

dan stimulerend is, dan is er iets mis. Meditatie is geen moeten

van die last kunt bevrijden. Meditatie zal je geest reinigen en

of verplichting.

verjongen. Door je aandachtig-zijn in ere te herstellen zal sla­

Meditatie is een psychologische activiteit. Je zult te maken

pen pas echt slapen worden.

krijgen met het ruwe materiaal van gevoelens en emoties.

Als je met mediteren begint, is een keer per dag genoeg. Het

Daardoor is het een activiteit die sterk afhankelijk is van de

is prima als je behoefte hebt aan meer, maar overdrijf niet. Ook

houding waarmee je eraan begint. De uitkomst ervan zal gro­

beginnende mediterenden hebben vaak last van een burn-out.

tendeels door je verwachting worden bepaald. Mediteren zal

Ze geven zich er een paar weken lang vijftien uur per dag aan

daarom pas optimaal zijn als je met verlangen naar het zitten

over totdat de echte wereld hen inhaalt. Ze komen tot de con­

uitkijkt. Als je gaat zitten en alleen maar moeizaam geploeter

clusie dat het mediteren veel te veel tijd vergt en een te groot

verwacht, zal dat waarschijnlijk ook je deel zijn.

offer van hen vraagt. Ze hebben er eigenlijk geen tijd voor. Zorg

Kies voor een dagelijks terugkerend patroon waarmee je kunt

ervoor dat je niet in deze valkuil terechtkomt. Put jezelf in het

leven. Wees daarbij realistisch. Zorg dat het past bij de rest van

begin niet uit. Haast je niet en ga stap voor stap voorwaarts.

je leven. Als je het gevoel krijgt dat je in een tredmolen naar ver­

Gun jezelf de tijd om het mediteren in je leven te integreren en

lichting zit, moet er wat veranderen.

geef je meditatie de kans om langzaam en zonder dwang tot rij­

Het begin van de ochtend is een zeer geschikt moment om te

ping te komen. Naarmate je belangstelling voor het mediteren

mediteren. Je hebt je dan nog niet op al je verantwoordelijkhe­

groeit, zul je er vanzelf meer tijd voor maken. Dat is een spon­

den gestort en je geest is nog fris. Een ochtendmeditatie is een

taan verschijnsel waarvoor geen enkele dwang nodig is. Ervaren

prachtige manier om je dag te beginnen. Het pept je op en

mediterenden zien kans om er drie à vier uur per dag voor uit

maakt je klaar om dingen efficiënt af te handelen. Het zal je

te trekken. Ook zij hebben hun dagelijkse verplichtingen, maar

dag een stuk lichter maken. Zorg ervoor dat je klaarwakker

zien toch kans dit te doen. Ze genieten ervan. Het gaat volko­

bent. Je zult niet veel vooruitgang boeken als je een beetje zit te

men vanzelf.

doezelen, dus zorg ervoor dat je voldoende slaap hebt gehad.

Was eerst je gezicht of neem een douche. Misschien heb je

Hoe lang moet je zitten?

behoefte aan een beetje fysieke oefening om de bloedcirculatie op gang te brengen. Doe wat je voelt dat je moet doen om hele­

Ook hier geldt dezelfde regel: zit zolang als je kunt, maar over­

maal wakker te worden en begin dan aan je meditatie. Pas

drijf niet. De meeste beginners volstaan met twintig of dertig

ervoor op dat je niet meteen verstrikt raakt in je dagelijkse acti­

minuten. In het begin zal het moeilijker zijn om met profijt

viteiten. Je vergeet namelijk maar al te gauw dat je nog wilt

langer te zitten. De houding is de meeste westerlingen vreemd

mediteren. Laat je meditatie het eerste belangrijke ding zijn dat

en het duurt even voordat het lichaam eraan gewend is. Tevens

je in de ochtend doet.

zijn de mentale vaardigheden ons onbekend en ook die heb­

Ook de avond is een geschikte tijd om te mediteren. Je geest

ben tijd nodig om zich te ontwikkelen.

zit dan vol mentale rommel die je gedurende de dag hebt ver­

Naarmate je meer vertrouwd raakt met de procedure kun je

zameld en het is fantastisch als je je nog voor het slapengaan

je meditatie geleidelijk aan langer laten duren. Meestal is het zo

96

JE MEDITATIL STRUCTUUR GEVEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

97

dat je pas na een jaar regelmatig oefenen in staat bent zonder problemen een uur achter elkaar te zitten.

Je kunt bij je sessie je horloge gebruiken, maar kijk niet om de twee minuten hoe ver je al bent gevorderd. Je concentratie

Hiermee stuiten we op een ander belangrijk punt: vipassa­

zal erdoor verdwijnen en je zult er geïrriteerd door raken. Je

nameditatie is geen ascetische oefening. Zelfkastijding is niet

zult de neiging krijgen ermee te stoppen voordat de tijd om is.

het doel. We proberen aandachtig-zijn te cultiveren in plaats

Kijken op de klok en mediteren hebben niets met elkaar te

van pijn. Een beetje pijn, vooral in de benen, is onvermijdelijk.

maken. Kijk pas op de klok als je het gevoel hebt dat je tijd

Hoe je ermee moet omgaan wordt in hoofdstuk 10 uitgebreid

voorbij is. Eigenlijk hoef je helemaal niet op de klok te kijken

belicht. Er bestaan speciale technieken en manieren om onge­

als je mediteert. In ieder geval niet elke keer. Meestal blijf je net

makken het hoofd te bieden. Begrijp goed dat het hier niet om

zolang zitten als je zelf wilt. Er bestaat geen magische tijdspan­

het testen van je uithoudingsvermogen gaat. Je hoeft niemand

ne voor. Het is altijd het beste als je jezelf een minimumtijd

iets te bewijzen. Blijf dus niet, als je vergaat van de pijn, een uur

stelt. Als je dat minimum niet van tevoren vaststelt, zullen je

lang zitten om er later over te kunnen opscheppen. Dit is een

sessies veel te kort zijn. Elke keer als zich iets onprettigs aan­

zinloze exercitie van het ego. Overdrijf daarom in het begin

dient of als je je onrustig voelt, zul je opveren. Dat is niet goed.

niet. Ken je beperkingen en verwijt jezelf niets als je niet voor

Van deze onprettige ervaringen kan een mediterende veel leren,

eeuwig als een rots kunt blijven zitten.

mits hij ze al zittend ondergaat. Je zult ze met een kalme, hel­

Naarmate mediteren meer en meer een onderdeel van het

dere geest moeten leren observeren. Observeer aandachtig. Als

dagelijks leven wordt, kun je de sessie verlengen tot langer dan

je het maar vaak genoeg doet, verliezen ze hun greep op je. Je

een uur. Belangrijk hierbij is hoeveel tijd je er op dat moment

ziet

voor kunt uittrekken zonder in problemen te komen. Als dit

gaan. Je leven zal er een stuk probleemlozer door worden.

een uur is, verleng je dit bijvoorbeeld met vijf minuten.

ze

zoals

ze

zijn: het zijn slechts impulsen die komen en

Voor de meesten van ons is 'discipline' een moeilijk woord.

Er bestaan geen vaste regels voor de lengte van de tijd die je

Het roept beelden op van iemand die met een stok achter je

moet zitten. Zelfs als je voor jezelf een veilig minimum hebt

staat en vertelt wat je verkeerd doet. Zelfdiscipline is iets heel

vastgesteld, kunnen er dagen zijn waarop het fysiek onmogelijk

anders. Het is het vermogen door het geschreeuw van je eigen

voor je is zolang te blijven zitten. Dat wil niet zeggen dat je die

impulsen heen te kijken en het geheim erachter te ontdekken.

dag dan maar beter kunt overslaan. Het belangrijkste is dat je

Ze hebben geen macht over je. Het is allemaal show, mislei­

regelmatig zit. Zelfs tien minuten mediteren kan uiterst heil­

ding. Je neigingen schreeuwen en tieren tegen je. Ze slijmen en

zaam zijn.

ze dreigen, maar ze hebben geen stok. Uit gewoonte geef je toe.

Stel, ingeval dat nodig mocht zijn, de lengte van de sessie

Je geeft toe, omdat je nooit de moeite hebt genomen achter de

vast voordat je begint te mediteren. Doe dit niet tijdens het

bedreigingen te kijken. Je vindt er slechts leegte. Er is echter

mediteren. Dit kan gemakkelijk aanleiding geven tot rusteloos­

maar één manier om deze les te leren. De woorden op deze

heid en rusteloosheid is een van de dingen die we met aan­

bladzijde hebben deze uitwerking niet. Richt je blik naar

dacht willen leren observeren. Kies daarom een realistische

binnen en kijk welke rommel zich aandient - rusteloosheid,

tijdsspanne en houd je eraan.

opwinding, ongeduld, pijn, laat het komen, kijk ernaar en raak

98

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

JE MEDITATIE STRUCTUUR GEVEN

99

er niet in verstrikt. Tot je verrassing zal dat wat je tegenkomt, vanzelf weer verdwijnen. Het komt en gaat. Zo simpel is het. Er bestaat een ander woord voor zelfdiscipline. Dat is geduld.

HOOFDSTUK 9

Inleidende oefeningen

n het Theravada-boeddhisme is het gebruikelijk om iedere

I meditatie met het reciteren van een aantal formules te begin­

nen. Westerlingen zullen aan deze invocaties waarschijnlijk weinig waarde toekennen en ze als onschadelijke rituelen opzijschuiven. Deze rituelen zijn echter bedacht en uitgewerkt door een reeks pragmatisch ingestelde en uiterst toegewijde mannen en vrouwen en hebben een bijzonder praktische func­ tie. Ze verdienen het nader onderzocht te worden.

In zijn tijd werd de Boeddha als een tegendraads figuur beschouwd. Hij werd geboren in een samenleving waarin alles om rituelen draaide en het establishment beschouwde zijn ideeën als bijzonder iconoclastisch. Verschillende malen ver­ oordeelde hij het gebruik van rituelen omwille van het ritueel en hij was daarin bijzonder stellig. Dit wil niet zeggen dat ritu­ elen geen betekenis hebben. Het betekent alleen dat rituelen alleen maar omwille van het ritueel verricht, geen bevrijdende uitwerking hebben. In dat geval staan ze bevrijding zelfs in de weg. Als je denkt dat je jezelf kunt bevrijden door het reciteren van woorden heb je het mis. Je bent dan slechts bezig je afhan­ kelijkheid van woorden en ideeën te vergroten. Ze verwijderen je eerder van de woordloze waarneming van de realiteit dan dat ze

je ernaartoe leiden. Daarom moeten de formules die je zo

dadelijk worden gegeven, met een helder inzicht in wat ze bete­ kenen en waarvoor ze dienen, gehanteerd worden. Het zijn geen gebeden en ook geen mantra's. Het zijn geen magische evocaties. Het zijn psychologische reinigingsmiddelen die alleen maar effect hebben als je er mentaal actief in partici-

100

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

INLEIDENDE OEFENINGEN

101

•

peert.

Woorden

stamelen

zonder

intentie

is

zinloos.

Vipassanameditatie is een delicate psychologische activiteit en

Ze hebben regels opgesteld waarmee je de klus moet kunnen klaren en hebben de handen ineengeslagen om elkaar te sti­

de geestesgesteldheid van de beoefenaar is doorslaggevend

muleren en te ondersteunen. De Boeddha vond een weg door

voor het succes ervan. De techniek werkt het beste in een sfeer

diezelfde muur en na hem volgden vele anderen. Hij liet hel­

van rust, vertrouwen en welwillendheid. De recitaties zijn

dere instructies achter in de vorm van de Dhamma om ons

bedoeld om deze sfeer te bevorderen. Op de juiste wijze

langs hetzelfde pad te leiden. Bovendien stichtte hij de Sangha,

gebruikt, zijn ze een nuttig hulpmiddel op het pad naar bevrij­

een gemeenschap van monniken en nonnen om het pad door

ding.

te geven en ons te stimuleren het te bewandelen. Je bent dus zeker niet alleen en je situatie is niet hopeloos.

De drievoudige toevlucht

Meditatie vergt energie. Er is moed voor nodig om nogal ingewikkelde mentale verschijnselen onder ogen te zien en

Mediteren is taaie kost. Het is altijd iets wat je alleen doet. Een

vastberadenheid om te midden van al deze onplezierige men­

enkele persoon trekt ten strijde tegen enorme krachten die

tale toestanden op je plek te blijven zitten. Luiheid zal je niet

onderdeel vormen van de mediterende geest. Ga je deze strijd

veel helpen. Teneinde je energie voor de klus op te laden kan

aan dan zul je uiteindelijk tot een uiterst schokkend besef

het raadzaam zijn het volgende tegen jezelf te zeggen. Voel de

komen. Op een dag zul je de blik naar binnen richten en inzien

intentie die je erin legt. Meen oprecht wat je zegt: 'Ik sta op het

hoe dik de muur is waar je tegenaan loopt. Waar je zo graag

punt het pad te bewandelen waarop de Boeddha en zijn

doorheen zou willen breken openbaart zich als een muur die

beroemde leerlingen mij zijn voorgegaan. Wie lui is, kan dit

zo massief is dat er geen enkele lichtstraal doorheen kan drin­

pad niet bewandelen. Laat mij genoeg kracht hebben. Laat me

gen. Daar zit je dan, starend naar dit bouwsel en je vraagt je af:

erin slagen:

'Moet ik daar doorheen breken? Dat lukt me nooit. Dat is het dus. Dat is de hele wereld. Dat is wat alles betekent en daaraan ontleen ik al mijn definities om mezelf en de dingen om me heen te kunnen begrijpen. Als dat wegvalt, stort de hele wereld in elkaar en zal ik er ook niet meer zijn. Ik kan hier echt niet doorheen breken. Het is onmogelijk: Het is een angstaanjagend gevoel, een heel eenzaam gevoel.

Je hebt het gevoel van: 'Hier zit ik dan, helemaal alleen en ik

Universele, liefdevolle vriendelijkheid V ipassanameditatie is een oefening in aandachtig-zijn, dat wil zeggen in egoloos gewaarzijn. Het is een proces waarbij het ego door de allesdoordringende blik van aandachtig-zijn zal wor­ den uitgewist. In het begin van dit proces zal het ego volledig de baas zijn over lichaam en geest van de beoefenaar. Door het

probeer door iets heen te breken dat zo groot is dat het mijn

ego aandachtig gade te slaan kan de mediterende de wortels

voorstellingsvermogen te boven gaat: Om dit gevoel een beetje

ervan blootleggen en het mechanisme ervan stukje bij beetje

te neutraliseren is het nuttig te weten dat je er niet alleen voor staat. Voor jou is het ook anderen gelukt. Ze zijn op dezelfde barrière gestuit en hebben zich een weg naar het licht gebaand.

102

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

onschadelijk maken. Er schuilt iets paradoxaals in dit proces.

Aandachtig-zijn betekent immers egoloos gewaarzijn. Hoe kunnen we, als het ego de touwtjes volledig in handen heeft, in

INLEIDENDE OEFENINGEN

103

het begin aandachtig genoeg zijn om de zaak op gang te bren­ gen? Elk moment is er altijd wel wat aandachtig-zijn aanwezig.

Het echte probleem is hoe je genoeg aandacht bij elkaar kunt brengen om resultaat te behalen. Hiervoor bestaat een slimme truc. We kunnen de meest schadelijke aspecten van het ego zwakker maken, zodat ons aandachtig-zijn op minder weer­ stand zal stuiten.

Begeerte en afkeer zijn de voornaamste verschijnselen van het egoproces. Hoe sterker begeerte en afkeer aanwezig zijn, hoe moeilijker het is aandachtig te zijn. Het laat zich niet raden wat er dan gebeurt. Als je gaat mediteren terwijl je in de greep verkeert van een allesoverheersende begeerte, zul je zien dat je nergens komt. Word je volkomen geobsedeerd door plannen om meer geld te verdienen, dan zul je daarvan ook tijdens je meditatie niet loskomen. Als je je verschrikkelijk opwindt over een belediging aan jouw adres, zal dat gevoel tijdens het medi­ teren niet verdwijnen. Je kunt per dag niet zoveel tijd vrijmaken om te mediteren. Het zijn kostbare minuten, dus verspil ze niet. Binnen de Theravadatraditie is een nuttig hulpmiddel ont­ wikkeld om deze obstakels in elk geval tijdelijk uit je geest te verbannen, zodat je kunt doorgaan met de definitieve uitroei­ ing van hun wortels.

Je kunt met het ene idee het andere onschadelijk maken. Je kunt een negatieve emotie in balans brengen door er een posi­ tieve tegenover te stellen. Geven is het tegenovergestelde van hebzucht. Goed zijn voor een ander is het tegendeel van afkeer.

Begrijp dit niet verkeerd: het is niet de bedoeling dat je je door zelfhypnose probeert te bevrijden. Verlichting laat zich niet afdwingen. Het nirvana is een ongeconditioneerde toestand.

Een bevrijd mens zal inderdaad vriendelijk en goed zijn voor anderen, maar niet omdat hij daartoe geconditioneerd is. Het is slechts de manifestatie van zijn wezenlijke natuur die niet langer door het ego onderdrukt wordt. Dit heeft niets met con-

104

M ED ITATI E 1 N

ALLE EJ'.NVO UD

ditioneren te maken. Het is eerder een psychologisch medicijn.

Als je het medicijn volgens voorschrift gebruikt zal het je tijde­ lijk bevrijden van de symptomen van de ziekte waaraan je op dit moment lijdt. Vervolgens kun je serieus met het bestrijden van de ziekte zelf beginnen. Je begint met het uitbannen van gedachten, van zelfhaat en zelfveroordeling. Laat positieve gevoelens en de beste wensen allereerst naar jezelf uitgaan, wat relatief gemakkelijk is. Dan breid je deze uit in de richting van je meest dierbaren. Stukje bij beetje maak je de cirkel groter en laat je deze positieve gedachten uitgaan naar je vijanden en naar al wat leeft. Mits op de juiste wijze gedaan kan dit op zich reeds een krachtige en transformerende oefening zijn.

Zeg bij het begin van elke meditatiesessie het volgende tegen jezelf. Meen ook werkelijk wat je zegt: Laat mij gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat mij geen kwaad

overkomen. Laat mij niet in moeilijkheden komen. Laat mij geen problemen overkomen. Laat me in alles succesvol zijn. Laat mij geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn om onvermijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

Laat mijn ouders gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilij1?heden komen. Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn.

Laat hun geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onver­ mijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

Laat mijn leraren gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen

kwaad overkomen. Laat hen niet in moeilijkheden komen. Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn.

Laat hen geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onver-

INLEIDENDE OEFENINGEN

105

mijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn.

Laat zij geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onver­

Laat mijn familieleden gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen.

Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn. Laat zij moedig zijn, begripvol en vastberaden en onvermijde­ lijke moeilijhheden, problemen en mislukkingen in het leven te

mijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

Als je klaar bent met deze recitaties, schud dan al je problemen van je af en begin aan je meditatie. Laat je problemen gewoon voor wat ze zijn. Als ze tijdens het mediteren de kop op steken,

boven komen.

behandel ze dan als stoorzenders.

Laat mijn vrienden gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen

voor het slapengaan of bij het opstaan. Er wordt gezegd dat het

kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen. Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn.

Laat hun geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onver­ mijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

de slaap bevordert en nachtmerries tegengaat. Ook zul je min­ der moeite hebben met opstaan. Het zal een vriendelijker mens van je maken met een groot hart voor vriend en vijand en alle andere schepselen.

De meest gevaarlijke psychische stoorzender die de geest tij­

Laat alle mensen die ik niet ken, gezond, gelukkig en vredig zijn.

Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen. Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succesvol zijn. Laat hun geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onvermijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

dens je meditatieve rust in bezit kan nemen, is wrok. Het kan zijn dat je je plotseling verontwaardigd voelt over een voorval dat je zowel psychisch als lichamelijk pijn heeft gedaan. Zo'n ervaring kan je rusteloos, gespannen, opgewonden en prikkel­ baar maken. Het is heel goed mogelijk dat je in zo'n toestand niet kunt blijven zitten. Daarom raden we je ten stelligste aan om je meditatie te beginnen met het opwekken van universele,

Laat mijn vijanden gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen. Laat hun geen problemen overkomen. Laat zij in alles succesvol zijn.

Laat hun in alle omstandigheden geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onvermijdelijke moeilijkheden, problemen en mislukkingen in het leven te boven komen.

Laat alle schepselen gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen. Laat

106

Deze oefening van liefdevolle vriendelijkheid is ook nuttig

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

liefdevolle vriendelijkheid.

Je zult je misschien afvragen hoe wij kunnen wensen 'Laat al mijn vijanden gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hun geen kwaad overkomen. Laat hun niet in moeilijkheden komen.

Laat hun geen problemen overkomen. Laat hun in alles succes­ vol zijn. Laat hun geduldig, moedig, begripvol en vastberaden zijn en onvermijdelijke moeilijkheden, problemen en misluk­ kingen in het leven te boven komen: Realiseer je dan dat je liefdevolle vriendelijkheid beoefent om je eigen geest te reinigen net zoals je mediteert om jezelf te

OMGAAN MET IE LICHAAM

107

bevrijden van pijn en lijden en vrede in jezelf te vinden. Door liefdevolle vriendelijkheid uit te stralen kun je zonder gevoe­ lens van haat, vooroordelen of discriminatie met anderen omgaan. Daardoor help je ook anderen op een uiterst prakti­ sche manier hun pijn en lijden te verminderen. Alleen mensen met compassie kunnen een ander helpen. Compassie is de manifestatie van liefdevolle vriendelijkheid in actie, want wie geen liefdevolle vriendelijkheid voelt, kan niets voor een ander doen. Nobel gedrag betekent je zeer ruimhartig gedragen.

Onder dit gedrag vallen zowel je gedachten en woorden als je daden. Is een van deze drie in je gedrag in tegenspraak met de rest, dan is er iets niet goed, want tegenstrijdig gedrag kan nooit nobel zijn. Ook vanuit pragmatisch standpunt gezien is het veel beter om de nobele gedachte 'Laat alle wezens gelukkig zijn; te cultiveren dan de gedachte, 'Ik haat hen: Ooit zullen onze nobele gedachten tot uitdrukking komen in nobel gedrag en onze hatelijke gedachten in kwaadaardig gedrag.

Om het gewenste resultaat te bereiken worden gedachten vertaald in woorden en daden. Alleen een gedachte die in een daad vertaald is, levert een tastbaar resultaat op. Handel en spreek daarom altijd vanuit aandacht en liefdevolle vriende­ lijkheid. Als je het over liefdevolle vriendelijkheid hebt en je op een volkomen tegengestelde manier spreekt of denkt, zul je uit­ eindelijk op de vingers getikt worden. Naarmate je aandacht voor liefdevolle vriendelijkheid zich ontwikkelt, zullen je gedachten, woorden en daden te allen tijde vriendelijk, beteke­ nisvol en waarachtig zijn, zowel voor jou als voor anderen. Als blijkt dat je gedachten, woorden of daden jezelf of anderen schade berokkenen, moet je jezelf serieus afvragen of je liefde­ volle vriendelijkheid wel met aandacht in praktijk brengt.

Praktisch gesproken komt het erop neer dat als al je vijanden gelukkig en vredig waren, ze niet je vijanden zouden zijn. Als ze vrij waren van problemen, pijn, lijden, verdriet, neuroses,

108

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

psychosen, paranoia, angst en spanningen zouden ze niet je vijanden zijn. De meest praktische benadering van je vijanden is ze te helpen hun problemen te overwinnen, zodat jij in geluk en vrede kunt leven. Daarom moet je, waar mogelijk, altijd proberen de geest van je vijanden te vervullen van liefdevolle vriendelijkheid, zodat ze allemaal de ware betekenis van vrede kunnen doorgronden en jij in vrede en geluk kunt leven. Hoe neurotischer, psychotischer, banger, gespannener de ander is, hoe meer ellende en lijden hij in de wereld teweeg zal brengen.

Als je in staat bent een slecht mens in een heilige te veranderen, zou je een wonderdoener zijn. Laten we daarom eerst met ons­ zelf beginnen en proberen wijsheid, liefdevolle vriendelijkheid te ontwikkelen en zo boven onze eigen tekortkomingen en slechtheid uitstijgen.

Als je iemand haat, ben je geneigd te denken: Laat hem maar lelijk zijn, laat hem maar pijn lijden, laat hem nergens succes in hebben, laat hem niet rijk worden, laat hem niet beroemd worden. Laat hem zonder vrienden leven. Laat hem na zijn dood voor eeuwig branden in de hel.

Het resultaat van deze gedachten is echter dat je de chemie van je eigen lichaam dermate ontregelt dat je pijn voelt, je hart van streek raakt, dat je gespannen raakt, een verwrongen gezichtsuitdrukking krijgt, je eetlust verliest, slecht gaat slapen en voor anderen een onaangenaam mens wordt. In feite komt jou hetzelfde toe als je je vijand toewenst. Zelf heb je het niet eens in de gaten. Je geest is als water dat kookt. Je lijkt op een zwartgallig persoon voor wie alles hetzelfde smaakt. Je kunt geen enkele waardering meer opbrengen voor iemands uiter­ lijk, zijn prestaties, zijn succes enzovoort. Zolang je in deze toe­ stand verkeert, kun je niet mediteren.

Daarom raden we je met klem aan, om, alvorens je serieus met mediteren begint, eerst liefdevolle vriendelijkheid te beoe­ fenen. Herhaal de voorgaande passages met de allergrootste

INLEIDENDE OEFENINGEN

109

aandacht en betrokkenheid. Voel tijdens het reciteren ervan allereerst liefdevolle vriendelijkheid in jezelf en probeer deze vervolgens met anderen te delen, want je kunt niet iets met anderen delen wat niet in jezelf aanwezig is. Verlies echter

HOOFDSTUK 10

Omgaan met problemen

nooit uit het oog dat het geen magische formules zijn. Ze wer­ ken niet vanzelf. Als je dat denkt, verspil je tijd en energie. Als je je echter met hart en ziel met deze woorden verbindt en er al je energie in legt, zullen ze wonderen doen. Probeer het maar en ervaar het zelf.

� o� proble�en stui­

ij het mediteren z�l je onherroepelij

B ten. Dit geldt voor iedereen. Ze doen zich

m allerlei vormen

en maten voor en het enige waarvan je absoluut zeker kunt zijn, is dat ze zich voordoen. De voornaamste truc om ze uit de weg te ruimen is er een juiste houding tegenover aan te nemen.

Moeilijkheden vormen een integraal bestanddeel van je medi­ tatie. Vermijd ze niet, gebruik ze. Ze zijn een onschatbare bron om van te leren.

Een van de redenen waarom we allemaal vastzitten in onze eigen modder is dat we voortdurend bezig zijn problemen te ontvluchten en genoegens na te jagen. Mediteren verschaft ons een laboratoriumsituatie waarin we dit syndroom kunnen onderzoeken en strategieën kunnen ontwikkelen om het onschadelijk te maken. De verschillende stoorzenders die zich tijdens het mediteren aandienen zijn daarbij het koren op onze molen. Ze zijn het materiaal waarmee we moeten werken. Er bestaat geen vreugde zonder een beetje pijn. Er is geen pijn zonder een beetje vreugde. Het leven bestaat uit vreugde en ver­ driet. Ze gaan hand in hand. Meditatie is hierop geen uitzon­ dering. Je zult goede en slechte tijden beleven, extatische momenten en angst.

Wees daarom niet verbaasd als je op ervaringen stuit die als een ondoordringbare muur aanvoelen. Denk niet dat alleen jij ertegenaan loopt. Elke mediterende met ervaring loopt tegen dergelijke muren op. Ze zullen je keer op keer de weg versper­ ren. Wees erop voorbereid en klaar om ze te lijf te gaan. In hoe­ verre je in staat bent moeilijkheden het hoofd te bieden, hangt

110

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET PROBLEMEN

111

af van je houding. Zie je de obstakels als mogelijkheden, als kansen om je meditatie te verdiepen, dan zul je zeker vooruit­ gang boeken. Als je kans ziet om iets wat zich tijdens het medi­ teren voordoet het hoofd te bieden, dan zal dit ook zijn uit­ werking hebben op de rest van je leven en zul je beter raad weten met de dingen waarmee je echt zit. Als je geneigd bent

dachtig, bestudeer het verschijnsel en het mechanisme. De weg die uit de gevangenis leidt, is het bestuderen van de gevangenis zelf, kijken hoe deze gebouwd is. Je moet de zaak stukje bij beetje ontleden. Zodra je de gevangenis uit elkaar hebt gehaald, kan deze je niet langer gevangen houden. Dan zul je vrij zijn.

alle narigheid die zich tijdens mediteren aandient te ontvluch­

Het volgende is heel belangrijk, maar is helaas een van de

ten, versterk je slechts een gewoonte die je leven al zo vaak

minst begrepen aspecten van de boeddhistische filosofie.

ondragelijk heeft gemaakt. Het is van wezenlijk belang ook de

Degene die het boeddhisme slechts oppervlakkig bestuderen,

minder plezierige kanten van het leven eerlijk onder ogen te

zijn al snel geneigd het als pessimistisch af te doen, omdat het

zien. Als mediterende is het onze taak geduld met onszelf te

de nadruk legt op onprettige zaken, zoals lijden en het ons aan­

hebben, onszelf op een onbevooroordeelde manier te leren

spoort om vervelende dingen als pijn, dood en ziekte niet uit

observeren compleet met alle ellende en tekortkomingen. We

de weg te gaan. Boeddhisten beschouwen zichzelf niet als pes­

moeten leren vriendelijk voor ons zelf te zijn. Op de lange ter­

simisten, integendeel. Pijn is een onmiskenbaar gegeven en tot

mijn is het wegvluchten voor onplezierigheden het meest

op zekere hoogte onvermijdelijk. Daarmee leren omgaan heeft

onvriendelijke wat je voor jezelf kunt doen. Het klinkt mis­

niets pessimistisch, maar eerder iets pragmatisch of opti­

schien paradoxaal, maar onder vriendelijkheid valt ook het

mistisch. Wat doe je als je echtgenoot overlijdt? Hoe voel je je

onder ogen zien van al het onplezierige dat zich in onze geest

als morgen je moeder doodgaat, of je zuster, of je beste vriend?

aandient.

Veronderstel eens dat je je baan kwijtraakt, al je bezittingen en

De meest gebruikelijke strategie om met moeilijkheden om te

uitzicht verdragen de rest van je leven in een rolstoel te moeten

je op dezelfde dag ook nog eens verlamd raakt; kun je het voor­

gaan is autosuggestie; als er zich iets vervelends voordoet, maak

doorbrengen? Wat doe je als je hoort dat je kanker hebt en hoe

je jezelf wijs dat het niet bestaat of probeer je jezelf in te pren­

kijk je tegen je eigen dood aan als je op sterven ligt? Wellicht

ten dat het prettig in plaats van onprettig is. Boeddha hanteer­

gaat het meeste van deze ellende aan je voorbij, maar een deel

de de omgekeerde tactiek. In plaats van het te negeren of goed

ervan zeker niet. Iedereen verliest in zijn leven vrienden en

te praten adviseerde de Boeddha ons juist om het probleem net

familieleden; we worden allemaal wel eens ziek en uiteindelijk

zo lang te onderzoeken totdat het er dood bij neerviel. Het

gaan we allemaal dood. Je kunt er je leven lang onder gebukt

boeddhisme adviseert ons geen gevoelens te implanteren die

gaan, maar je kunt het ook eerlijk onder ogen zien - de keuze

we niet hebben en geen gevoelens te ontwijken die we wel heb­

is aan jou.

ben. Als je je ellendig voelt, voel je je ellendig; dat is de werke­

Pijn is onvermijdelijk, lijden niet. Pijn en lijden zijn twee

lijkheid, dat is wat er gebeurt, dus zie het onder ogen. Zie het

volkomen verschillende dingen. Als in je huidige geestesge­

recht in de ogen zonder te knipperen. Onderzoek, als je te

steldheid een van bovengenoemde rampen je treft, zul je lij­

maken krijgt met tegenslag, wat je ervaart, observeer het aan-

den. De gewoontepatronen die je geest op dit moment regeren,

112

OMGAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

113

dwingen je tot lijden, er is niet aan te ontkomen. Elk beetje tijd

tatieobject. De eerste stap is de fysieke behandeling. Misschien

dat je besteedt aan het ontwikkelen van alternatieven voor deze

heeft de pijn te maken met een ziekte, die leidt tot hoofdpijn,

gewoontepatronen, is welbestede tijd. De meeste mensen ech­

koorts, een peesontsteking of iets dergelijks. Onderwerp je in

ter besteden al hun tijd aan het verzinnen van tactieken om

dat geval, voor je gaat zitten, aan de medische behandeling die

hun plezier te vergroten en hun pijn te verminderen. Het boed­

ervoor staat: neem je medicijn in, masseer pijnlijke spieren en

dhisme zegt je niet dat je daarmee moet stoppen. Een beetje

doe wat je normaal ook altijd doet.

geld en veiligheid zijn nooit weg. Pijn hoor je zoveel mogelijk

Ook kan de pijn met je specifieke meditatiehouding verband

te vermijden. Niemand zegt je dat je alles wat je bezit, moet

houden. Als je nog nooit een tijdlang met gekruiste benen op

weggeven of dat je pijn moet opzoeken. Het boeddhisme advi­

de grond hebt gezeten, zul je er eerst aan moeten wennen. Enig

seert je alleen meer tijd en energie te besteden aan het onder­

ongemak is daarbij bijna onvermijdelijk. Voor elke pijnlijke

zoeken van onplezierige dingen, omdat niemand aan pijn zal

plek is er wel een speciale remedie. Heb je pijn in je benen of

ontkomen. Als je een vrachtwagen op je af ziet komen, spring

knieën let dan eerst op je broek. Als die te strak zit of van te

dan zo snel mogelijk opzij. Maar besteed ook wat tijd aan

stugge stof gemaakt is, kan dat het probleem veroorzaken. Trek

mediteren. Leren omgaan met ongemak is de enige manier om

dan een andere broek aan. Kijk ook naar je kussen. In inge­

adequaat te kunnen reageren als er plotseling een vrachtwagen

drukte toestand moet het nog minstens acht centimeter dik zijn. Heb je pijn rond je middel, maak dan je riem wat losser.

op je afkomt.

Heb je pijn in je onderrug, dan is je houding waarschijnlijk ver­ Tijdens het mediteren doen zich onherroepelijk problemen

keerd. Een in elkaar gezakte houding voelt nooit prettig aan,

voor. Sommige zijn lichamelijk, andere emotioneel of hebben

dus recht je rug. Overdrijf niet en zit niet gespannen. Pijn in de

met je attitude te maken. Als je er op de juiste wijze op reageert,

nek of de bovenkant van je rug kan verschillende oorzaken

kun je ze allemaal het hoofd bieden. Het zijn allemaal moge­

hebben. Meestal is dat een verkeerde houding van je handen.

lijkheden om jezelf te bevrijden.

Je handen horen ontspannen in je schoot te rusten. Til ze niet tot je middel omhoog. Ontspan de spieren van je armen en je nek. Zorg dat je hoofd niet naar voren valt. Houd het recht en

1- Probleem 1

op één lijn met je ruggengraat.

Fysieke pijn

Het kan zijn dat je, na je houding te hebben aangepast, toch Niemand houdt van pijn en toch hebben we er allemaal van

nog ergens pijn voelt. Ga in dat geval over tot stap twee. Maak

tijd tot tijd last van. Het is een veel voorkomend verschijnsel en

je pijn tot meditatieobject. Blijf rustig zitten en laat je er niet

ook tijdens het mediteren zul je er op de een of andere manier

door meeslepen. Observeer de pijn aandachtig. Als de pijn je te veel in beslag neemt, kun je je aandacht niet langer op je adem­

mee te maken krijgen.

Omgaan met pijn is een proces in twee stappen. Probeer je er

haling richten. Verzet je er niet tegen. Richt je aandacht sim­

eerst van te ontdoen of je er althans zoveel mogelijk van te ont­

pelweg op de gewaarwording van pijn. Ga er helemaal in op.

doen. Als de pijn blijft aanhouden gebruik haar dan als medi-

Blokkeer de ervaring niet. Onderzoek het gevoel. Stijg boven je

114

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET PROBLEMEN

115

afwerende houding uit en geef je over aan de zuivere gewaar­ wording die eronder ligt.

jou en het andere. Het was een demarcatielijn tussen 'ik' en 'de pijn'. Als je die barrière opheft, zal die scheiding verdwijnen.

Je zult ontdekken dat er sprake is van twee dingen. De eerste

Geef je helemaal over aan de pijn en je zult er uiteindelijk mee

is de pure gewaarwording van pijn zelf. De tweede is je weer­

versmelten. Je wordt die pijn. Je zult de eb en vloed ervan voe­

stand tegen die gewaarwording. Die weerstand is gedeeltelijk

len en er zal iets wonderbaarlijks gebeuren. Het zal niet langer

mentaal, gedeeltelijk fysiek van aard. Fysiek drukt het zich uit

pijn doen. Het lijden is verdwenen. Slechts de pijn blijft over,

in het aanspannen van de spieren op en om de pijnlijke plek

die niet meer dan een ervaring is. Het 'ik' dat pijn voelde is ver­

heen. Ontspan die spieren. Ontspan ze een voor een en doe dat

dwenen. Het resultaat is bevrijding van pijn.

zo grondig mogelijk. Alleen deze stap al zal de pijn waarschijn­

Het is een progressief proces. In het begin zul je waarschijn­

lijk aanmerkelijk verlichten. Concentreer je dan op de mentale

lijk alleen succes hebben met kleine pijntjes en door de grote

kant van de weerstand. Net zoals je fysiek gespannen raakt, doe

worden verslagen. Evenals alle andere vaardigheden kun je het

je dat ook psychisch. Ook mentaal probeer je de pijngewaar­

door oefening ontwikkelen. Hoe meer je oefent, hoe meer pijn

wording te onderdrukken en uit je bewustzijn te verbannen.

je zult aankunnen. Eén ding moet je wel begrijpen. Dit is geen

Zonder woorden te gebruiken reageer je met een houding van

pleidooi voor masochisme. Zelfkwelling is niet het doel. Dit is

'Ik vind dit gevoel niet prettig' of 'Ga toch weg'. Het gevoel is

een oefening in gewaarzijn, niet in zelfkwelling. Als de pijn

heel subtiel, maar desondanks zeer reëel en je kunt het ontdek­

ondragelijk wordt, ga je door en beweeg je langzaam en aan­

ken als je goed observeert. Spoor het op en ontspan je.

dachtig mee. Observeer je bewegingen en wat je erbij voelt.

Het laatste aspect is nog subtieler. Er bestaan geen woorden

Observeer de uitwerking ervan op de pijn. Observeer hoe de

om deze reactie precies te omschrijven. We kunnen er het beste

pijn vermindert. Doe het langzaamaan. Hoe minder je

een analogie voor gebruiken. Bekijk nog eens wat je deed met

beweegt, hoe gemakkelijker het is om aandachtig te blijven.

die gespannen spieren en probeer hetzelfde op mentaal vlak te

Mensen die net met mediteren zijn begonnen, zeggen soms dat

doen; ontspan de geest net zoals je je lichaam ontspant. Het

het zo moeilijk is aandachtig te blijven als pijn zich aandient.

boeddhisme gaat ervan uit dat lichaam en geest ten nauwste

Dit is echter een misverstand. Deze mensen denken dat aan­

met elkaar verbonden zijn. Dit is zo waar dat de meeste men­

dachtig-zijn losstaat van de ervaring van pijn. Dat is niet waar.

sen er niet eens een procedure in kunnen zien die in twee stap­

Aandachtig-zijn staat nooit op zichzelf. Het heeft altijd een

pen verloopt. Voor hen is het ontspannen van het lichaam het­

object nodig en het ene object is net zo goed als het andere.

zelfde als het ontspannen van de geest en andersom. Deze

Pijn is een mentale toestand. Je kunt net zo aandachtig omgaan

mensen zullen de hele ontspanningsprocedure, mentaal en

met pijn als met je ademhaling.

fysiek als een enkel proces ervaren. Het maakt niet uit; laat alles

De regels die we in hoofdstuk 4 beschreven hebben, zijn net

los totdat je de barrière van weerstand langzaam achter je laat

zo zeer van toepassing op pijn als op welke andere mentale

en je je overgeeft aan de zuivere, stromende gewaarwording die

toestand dan ook. Let erop dat je aan de gewaarwording voor­

eronder ligt. Die weerstand was een barrière die je zelf hebt

bijgaat en deze zo uit het oog verliest. Voeg er niets aan toe en

opgeworpen. Het was een gat, een gevoel van afstand tussen

zorg ervoor dat niets je ontgaat. Kleur de zuivere gewaarwor-

116

0 M GAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE JN ALLE EENVOUD

117

ding niet met concepten, beelden of discursief denken. Blijf je

en dat blijven. Na een tijdje mediteren zal die gevoelloosheid

gewaar van het hier en nu, van de pijn die zich op het moment

geleidelijk verdwijnen. Je lichaam moet zich gewoon aan je

aandient en laat zowel het begin als het einde ervan je niet ont­

dagelijkse oefening aanpassen. Uiteindelijk zul je zonder pro­

gaan. Pijn die niet met heldere aandacht wordt geobserveerd,

blemen urenlang kunnen blijven zitten.

kan aanleiding geven tot emotionele reacties als angst, opwin­ ding of boosheid. Van zulke reacties zal echter geen sprake zijn,

" Probleem 3

als er op de juiste manier naar gekeken wordt. Het is dan niets

Vreemde gewaarwordingen

anders dan een gewaarwording, niets anders dan energie. Zodra je deze techniek op fysieke pijn kunt toepassen, kun je deze op

Mensen die mediteren, ervaren soms de meest uiteenlopende

alle aspecten van je leven toepassen. Je kunt er bij elke onple­

dingen. Sommigen krijgen jeuk. Anderen hebben tintelingen,

zierige gewaarwording gebruik van maken. Wat werkt bij pijn,

gevoelens van diepe ontspanning, lichtheid of denken dat ze

zal ook werken bij innerlijke onrust of chronische depressies.

zweven. Je kunt zelfs het idee hebben, dat je wegzinkt of

Deze techniek is een van de nuttigste vaardigheden die we in

opstijgt. Beginnelingen raken er vaak zeer opgewonden van.

het leven kunnen ontwikkelen. Het is een kwestie van geduld.

Maak je er niet druk om, het is niet waarschijnlijk dat je ooit zult leviteren. Naarmate je meer ontspannen raakt, geeft het zenuwstelsel zintuiglijke indrukken steeds efficiënter door.

1- Probleem 2

Grote hoeveelheden onderdrukte

Slapende benen

informatie kunnen ineens

vrijkomen en aanleiding geven tot allerlei unieke gewaarwor­ Beginners hebben tijdens het mediteren vaak last van benen

dingen. In wezen betekent het helemaal niets. Het zijn slechts

die slapen of gevoelloos worden. Dit komt omdat ze niet

gewaarwordingen. Wijk daarom niet af van de normale tech­

gewend zijn met gekruiste benen te zitten. Sommige mensen

niek. Observeer hoe ze opkomen en weer verdwijnen. Laat je er

worden er kwaad om. Ze hebben het gevoel dat ze moeten gaan

niet door meeslepen.

staan en wat gaan rondlopen. Soms denken ze dat hun been door de gebrekkige bloedcirculatie kan afsterven. Een slapend

1o Probleem 4

gevoel in de benen is niet iets om je druk over te maken. Het

Slaperigheid

wordt veroorzaakt door beknelde zenuwen en niet door een gebrekkige bloedsomloop. We kunnen het weefsel van onze

Het is heel normaal als je tijdens het mediteren slaperig wordt.

benen niet beschadigen door te zitten. Maak je dus niet druk.

Je wordt er erg rustig en ontspannen van. Dat is ook precies de

Als de benen tijdens het mediteren beginnen te slapen, obser­

bedoeling. Jammer genoeg ervaren we deze prettige toestand

veer het verschijnsel dan aandachtig. Onderzoek hoe het aan­

alleen maar als we in slaap vallen, vandaar de associatie. Dit

voelt. Dat kan een beetje onprettig zijn, maar het wordt pas

wegzakken is iets heel natuurlijks. Als je ontdekt dat dat

pijnlijk als je je er druk om gaat maken. Blijf rustig en sla het

gebeurt, richt je aandacht dan volledig op de toestand van sla­

gade. Het is helemaal niet erg als je benen gevoelloos worden

perigheid. Slaperigheid heeft enkele duidelijke kenmerken. Het

118

OMGAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

119

doet iets met je denkproces. Ontdek wat dat is. Er zijn ook een aantal lichamelijke gewaarwordingen. Probeer ze te lokalise­ ren.

gen zijn krachtige entiteiten. Ze kunnen lang in de geest blijven rondspoken. De kunst van het verhalen vertellen is gebaseerd op het regelrecht manipuleren van dergelijk materiaal. Als de

Dit onderzoekend gewaarzijn is diametraal tegengesteld aan

opgevoerde karakters en voorstellingen een krachtige en duur­

slaperigheid en zal het doen oplossen. Als dat niet gebeurt,

zame uitwerking op onze geest hebben, heeft de schrijver zijn

heeft je slaperigheid hoogstwaarschijnlijk een fysieke oorzaak.

werk goed gedaan. Als je net naar de film van het jaar bent

Onderzoek het en neem je maatregelen. Een stevige maaltijd

geweest, zullen er in de eerstvolgende meditatie heel wat beel­

vlak voordat je ging mediteren, kan de oorzaak zijn. Eet zo wei­

den daaruit verschijnen. Als je halverwege het meest afgrijse­

nig mogelijk voordat je gaat mediteren. Na een uitgebreide

lijke horrorverhaal dat je ooit hebt gelezen, gevorderd bent,

maaltijd is het raadzaam een uur te wachten. Zie ook het meest

zullen er tijdens je meditatie heel wat monsters opduiken. Keer

voor de hand liggende niet over het hoofd. Als je de hele dag

de volgorde van wat je doet daarom om. Ga eerst mediteren en

met stenen hebt gesjouwd, is het heel normaal dat je moe bent.

vervolgens lezen of naar de film.

Hetzelfde geldt als je de nacht ervoor maar een paar uur hebt

Een andere belangrijke factor is je emotionele gesteldheid.

geslapen. Verwaarloos je lichamelijk behoeften daarom niet.

Als er conflict is in je leven, zal de opwinding daarover ook

Geef je niet over aan je slaperigheid. Blijf wakker en aan­

doorwerken in je meditatie. Probeer, als het kan, voordat je

dachtig, want slaap en meditatieve concentratie zijn volkomen

gaat mediteren eerst de kleine conflicten in je leven op te los­

tegengestelde ervaringen. Nieuwe inzichten doe je niet op als je

sen. Daarvan zul je dan geen last meer hebben, ook niet tijdens

slaapt, wel als je mediteert. Haal als je erg slaperig bent, diep

het mediteren. Gebruik dit advies niet als excuus om niet te

adem en houd deze zo lang mogelijk vast. Adem vervolgens

hoeven mediteren. Het is niet altijd mogelijk van tevoren

langzaam uit. Haal opnieuw diep adem, houd deze zo lang

schoon schip te maken. Ga dan er dan toch maar voor zitten en

mogelijk vast en adem langzaam uit. Herhaal deze oefening tot

ga aan de slag. Gebruik je meditatie om jezelf vrij te maken van

je lichaam weer afgestemd raakt en de slaperigheid verdwenen

alle egocentrische gerichtheid die je in je eigen beperkte visie

is. Richt je daarna weer op je ademhaling.

gevangen houdt. Daarna zal het veel gemakkelijker zijn je pro­ blemen op te lossen. Dan zijn er nog de dagen waarop je geen

" Probleem 5

rust kunt vinden zonder dat je in staat bent de oorzaak ervan te

Je niet kunnen concentreren

lokaliseren. Denk aan de cyclische afwisseling waarover we het eerder hebben gehad. Ook het mediteren kent zijn cycli. Je hebt

Een overactieve, springerige aandacht is iets waarvan iedereen

goede dagen en slechte dagen.

van tijd tot tijd last heeft. Het probleem wordt in grote lijnen

Vipassanameditatie is voornamelijk een oefening in gewaar­

beschreven in het hoofdstuk Stoorzenders. Houd er echter

zijn. Het leegmaken van je geest is minder belangrijk dan aan­

rekening mee dat er een aantal externe factoren bestaat dat dit

dachtig zijn voor wat er in de geest gebeurt. Ben je op hol gesla­

verschijnsel in de hand werkt. Je kunt deze het beste aanpakken

gen en kun je er niets aan doen, observeer het dan gewoon. Je

door je programma een beetje te wijzigen. Mentale voorstellin-

120

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

bent het allemaal zelf. Het resultaat zal weer een kleine stap

OMGAAN

MET PROBLEMEN

121

voorwaarts zijn op het pad naar zelfkennis. Laat je echter nooit frustreren door het niet-aflatende gekakel in je geest. Ook dat is een van de dingen die je met aandacht kunt observeren.

Ie Probleem 6

mentale componenten bestaat ze? Zijn er ook fysieke gewaar­ wordingen? Welke invloed heeft verveling op je denkproces?

Kijk er met frisse ogen naar, alsof het om iets gaat wat je nog nooit eerder hebt ervaren. " Probleem 7

Verveling

Angst

Het is moeilijk om je nog iets vervelenders voor te stellen dan een uur lang zitten en alleen maar letten op de lucht die je neusgaten in- en uitstroomt. Daarom zul je tijdens het medite­ ren meer dan eens tegen verveling aanlopen. Dat geldt voor iedereen. Verveling is een mentale toestand en wordt dus als zodanig aangepakt. Een paar eenvoudige strategieën kunnen je erbij helpen.

Soms ontstaat er tijdens het mediteren plotseling een gevoel van angst. Het is een bekend verschijnsel dat verschillende oor­ zaken kan hebben. Het kan het gevolg zijn van iets wat je lang geleden hebt verdrongen. Vergeet niet dat gedachten in eerste instantie aan het onbewuste ontspringen. Lang voordat de gedachte zelf aan de oppervlakte treedt, lekt de emotionele lading van een gedachtecomplex al in je bewustzijn door. Als je

Tactiek a: Je aandachtig-zijn herstellen Als het observeren van je ademhaling je keer op keer begint te vervelen, dan is het wel zeker dat je vergeet het proces met aan­ dacht te volgen. Aandachtig-zijn zal nooit vervelen. Kijk opnieuw. Ga er niet van uit dat je weet wat ademhalen is. Ga er niet van uit dat je alles al hebt gezien wat er op dit gebied te zien is. Als je dat doet, ben je bezig het proces te conceptuali­ seren en niet met het observeren van de levende realiteit ervan.

Als je je ademhaling of wat dan ook werkelijk met aandacht gadeslaat, zal dat nooit vervelen. Aandachtig-zijn betekent alles met de ogen van een kind, met een gevoel van verwondering, bekijken. Als je aandachtig bent zie je elk moment alsof het het eerste en enige moment in het universum is. Kijk dus nog eens goed.

die angst ruimte geeft, bestaat de kans dat de herinnering zelf vrijkomt en dat je deze kunt verwerken. Het kan ook zijn dat je te maken hebt met een angst die we allemaal kennen: angst voor het onbekende. Als je al wat langer mediteert, komt er een moment waarop je zult schrikken van de ernst van de zaak waarmee je eigenlijk bezig bent. Je bent bezig de muur van illu­ sie af te breken die je altijd hebt gebruikt om het leven voor jezelf te definiëren en je te beschermen voor het intense vuur van de realiteit. Je staat op het punt de ultieme waarheid recht in het gezicht te kijken. Dat is nogal beangstigend. Maar je zult deze uiteindelijk wel onder ogen moeten zien. Deins er niet voor terug, spring ermiddenin.

Een derde mogelijkheid is dat je de angst zelf opgewekt hebt.

Het kan het gevolg zijn van onjuiste concentratie. Wellicht heb je het onbewuste de opdracht gegeven 'alles te onderzoeken

Tactiek b: Je mentale toestand observeren Kijk aandachtig naar de toestand van verveling. Wat is verve­

wat naar boven komt'. Als er zich vervolgens een angstaanja­ gende fantasie aandient, dan stort je je er met je volle aandacht

ling? Waar vind je die verveling? Hoe voelt zij aan? Uit welke

op en voed je de beelden met energie waardoor ze almaar gro-

122

OMGAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

123

ter worden. Het echte probleem is dan onvoldoende aan­

tale energie die nodig is om het af te dekken, verdwijnt niet en

dachtig-zijn. Als je aandachtig-zijn sterk genoeg was, zou je de

begint te gisten. Het resultaat is een gevoel van ongemak dat we

verschuiving van je aandacht direct hebben opgemerkt en de

ook wel spanning of rusteloosheid noemen. Je kunt er geen

situatie op de gebruikelijke manier hebben afgehandeld. Wat

vinger op leggen, maar toch voel je je ongemakkelijk. Je kunt je

de bron van je angst ook mag zijn, de remedie is altijd aan­

niet ontspannen. Als deze onprettige toestand tijdens het medi­

dachtig-zijn. Observeer de angst precies zoals die is. Hecht je er

teren optreedt, observeer die dan alleen maar. Laat hem je niet

niet aan. Observeer slechts hoe deze ontstaat en groeit.

in zijn greep krijgen. Spring niet op en ren er niet voor weg.

Onderzoek het effect. Observeer de invloed ervan op je gevoel

Vecht er niet tegen en verjaag het gevoel niet. Laat het toe en

en je lichaam. Als je ontdekt dat je in de greep bent van hor­

observeer het nauwlettend. Uiteindelijk zal het onderdrukte

rorfantasieën, sla dat dan aandachtig gade. Zie de beelden als

materiaal vanzelf aan de oppervlakte komen en zul je ontdek­

beelden. Zie herinneringen als herinneringen. Observeer de

ken wat het was waarover je je zo druk maakte.

emotionele reacties die eruit voortvloeien en onderken hun

De onprettige ervaring die je probeerde te ontwijken kan met

ware aard. Neem afstand van het proces en laat je er niet door

van alles en nog wat verband houden; een schuldgevoel, heb­

meeslepen. Stel je op als een buitenstaander. Nog belangrijker

zucht of andere problemen. Het kan ook een sluimerend

is niet tegen de situatie in te gaan. Probeer herinneringen,

gevoel van pijn zijn, een verborgen ziekte of een ziekte die op

gevoelens of fantasieën niet te onderdrukken. Doe simpelweg

het punt van uitbreken staat. Geef het, wat het ook mag zijn, de

een stap opzij en laat alle rommel opborrelen en wegebben.

kans zich te manifesteren en kijk er aandachtig naar. Door stil

Het kan je niet raken. Het is niets anders dan herinnering, fan­

te blijven zitten en j_e onrust te observeren zal het uiteindelijk verdwijnen. Blijven zitten als je rusteloos bent, is een kleine

tasie, angst.

Als je angst de kans geeft een rondje in de arena van bewuste

doorbraak in je meditatiecarrière. Je zult er een hoop van opste­

aandacht te lopen, zal die niet weer in het onbewuste wegzin­

ken. Je zult ontdekken dat onrust eigenlijk een tamelijk opper­

ken. Hij/zij zal niet meer terugkomen om je nogmaals te kwel­

vlakkige mentale toestand is die vluchtig van aard is. Het besef

len. Hij/zij zal voorgoed verdwenen zijn.

komt en gaat. Het heeft helemaal geen vat op je.

la Probleem 8

" Probleem 9

Onrust

Te veel je best doen

Onrust is vaak een dekmantel voor een diepere ervaring die

Ervaren mediterenden blijken meestal tamelijk joviale mensen

zich in het onbewuste voltrekt. Wij mensen zijn zeer bedreven

te zijn. Ze beschikken over een zeer waardevolle menselijke

in het onderdrukken van dingen. In plaats van de onprettige

eigenschap, namelijk gevoel voor humor. Niet de oppervlakki­

gedachten die opborrelen, te onderzoeken doen we ons uiter­

ge humor van een presentator van een talkshow, maar het echte

ste best ze te verdringen en te negeren. Jammer genoeg lukt dat

gevoel voor humor. Ze kunnen lachen om hun eigen tekortko­

nooit helemaal. We stoppen de gedachten weg, maar de men-

mingen. Ze kunnen lachen om de persoonlijke rampen die

124

OMGAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

125

hun treffen. Beginners daarentegen nemen hun bezigheden

" Probleem 10

vaak veel te serieus. Het is belangrijk dat je tijdens het medite­

Ontmoedigd raken

ren alles kunt loslaten, je volledig kunt ontspannen. Het is nodig dat je alles wat zich voordoet objectief leert observeren.

Het eindresultaat van ergens veel te hard voor werken is frustra­

Dit lukt niet als je gespannen bent, te veel je best doet en het

tie. Je komt in een toestand van spanning terecht die nergens

allemaal verschrikkelijk serieus neemt.

toe leidt. Op een gegeven moment ontdek je dat je niet de

Beginners zijn vaak veel te resultaatgericht. Ze zitten vol

vooruitgang hebt geboekt die je had verwacht en dat is ont­

hooggespannen en onredelijke verwachtingen. Ze zijn er nog

moedigend. Je voelt je mislukt. Het is een volkomen natuur­

niet ingesprongen of ze verwachten al direct ongelooflijke

lijke cyclus, die je kunt vermijden. Je onrealistische verwachtin­

resultaten. Ze dwingen, zijn nerveus. Ze buffelen en zweten

gen zijn de bron ervan. Het verschijnsel is zo algemeen dat ook

alsof het een zaak van leven of dood is. Deze toestand van

jij, ondanks alle goede raadgevingen, er waarschijnlijk niet aan

gespannenheid heeft niets met aandachtig-zijn te maken.

ontkomt. Er bestaat een oplossing voor. Observeer, als je de

Uiteraard zullen ze niet veel bereiken. Op een gegeven moment

moed dreigt te verliezen, de toestand van je geest zo helder

komen ze tot de conclusie dat mediteren helemaal niet opwin­

mogelijk. Voeg er niets aan toe. Observeer slechts. Het gevoel

dend is. Ze bereiken niet wat ze graag willen en stoppen ermee.

dat je tekort bent geschoten is de zoveelste vluchtige, emotio­

Besef wel dat je alleen iets over mediteren te weten komt als je

nele reactie. Als je je erdoor laat meesleuren zal het je energie

mediteert. Je kunt er alleen achter komen wat mediteren bete­

opslurpen en groeien. Door simpelweg een stap terug te doen

kent en waar het toe leidt door de directe ervaring zelf. Een

en het gade te slaan, zal het vanzelf verdwijnen.

beginner kan nooit weten waar hij op afstevent, omdat hij er

Ben je ontmoedigd, omdat je vindt dat je op het gebied van

nog maar weinig benul van heeft waar het mediteren toe leidt.

mediteren tekort bent geschoten, dan is daaraan heel simpel

Verwachtingen van nieuwelingen kunnen niet anders dan

iets te doen. Je denkt dat je het niet goed hebt gedaan, dat je

onrealistisch en nergens op gefundeerd zijn. Nieuwkomers

niet aandachtig genoeg bent geweest. Schenk al je aandacht aan

hebben vaak verkeerde verwachtingen en deze zijn alleen maar

dat gevoel van tekortschieten. Nu is je aandachtig-zijn weer in

schadelijk. Ze staan in de weg. Fanatisme leidt tot rigiditeit en

ere hersteld. De oorzaak van het gevoel is alleen nog maar een

ontevredenheid, tot schuldgevoelens en zelfveroordeling. Als je

herinnering. Op het gebied van mediteren bestaat geen mis­

te veel je best doet, krijgen je inspanningen een mechanisch

lukking. Je kunt terugvallen en moeilijkheden ondervinden. Er

karakter. Het zal de ontwikkeling van aandachtig-zijn in de

is pas sprake van mislukking als je er volledig de brui aan geeft.

kiem smoren. Zorg ervoor dat dat niet gebeurt. Laat je ver­

Zelfs als je twintig jaar in het duister hebt getast, kun je in één

wachtingen varen en streef nergens naar. Geniet van je medita­

seconde aandachtig worden. Jij bent degene die de beslissing

tie en beul jezelf niet af. Wees alleen maar aandachtig.

neemt. Ergens spijt van hebben is slechts de zoveelste manier

Meditatie zal vanzelf onthullen wat zij voor je in petto heeft.

van niet aandachtig-zijn. Op het moment dat je beseft dat je niet aandachtig bent geweest is, ben je reeds aandachtig. Ga door met oefenen. Laat je niet op een dwaalspoor brengen.

126

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET PROBLEMEN

127

" Probleem 11

stand als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Weerstand tegen mediteren

Als je alles hebt geprobeerd en je weerstand is nog steeds niet verdwenen,

dan

heb

je

waarschijnlijk

een

probleem.

Er zijn momenten waarop je geen zin hebt om te mediteren.

Metafysische obstakels die mediterenden soms op hun pad

Alleen het vooruitzicht roept dan al weerstand op. Het is hele­

tegenkomen, gaan de reikwijdte van dit boek te boven. Het

maal niet erg om eens een sessie over te slaan, maar het moet

komt niet vaak voor dat beginners op zulke dingen stuiten,

geen vast patroon worden. Het is verstandiger door de weer­

maar het kan gebeuren. Geef niet op. Zoek hulp. Ga op zoek

stand heen te breken. Ga ondanks alles toch zitten. Observeer

naar een gekwalificeerde leraar op het gebied van vipassana­

het gevoel van weerstand. Meestal is het een voorbijgaande

meditatie en vraag hem jou te helpen naar een oplossing te

gemoedstoestand, een wolk die voor je ogen verdampt. Binnen

zoeken. Daarvoor zijn die leraren er juist.

vijf minuten kan die verdwenen zijn. Soms is het een hardnek­ kige stemming die zich niet snel laat verdrijven. Maar ze gaat altijd voorbij. Het is beter om er tijdens het mediteren in twin­

1- Probleem 12

Beneveling of gebrek aan helderheid

tig of dertig minuten mee af te rekenen, dan ermee te blijven rondlopen en er de rest van je dag door te laten bederven. Het

We hebben het al gehad over het verschijnsel van de wegdoe­

kan ook zijn dat je weerstand te maken heeft met problemen

zelende geest. Er is een bepaalde weg die ernaartoe leidt en

die zich tijdens het mediteren voordoen. Misschien weet je zelf

daarvoor moet je oppassen. Wegzakken kan het gevolg en een

wel wat het probleem is. Als je weet wat het is, gebruik dan een

ongewenst bijproduct zijn van een zich verdiepende concen­

van de in dit boek behandelde technieken om ervan af te

tratie. Naarmate je meer ontspant, worden je spieren steeds

komen. Zodra het probleem opgeruimd is, is ook de weerstand

slapper en verandert er iets in je zenuwstelsel. In het lichaam

verdwenen. Als je niet weet wat het probleem is, zul je het moe­

brengt dit een licht en zweverig gevoel teweeg. Je voelt een bui­

ten onderzoeken. Zit gewoon door de weerstand heen en

tengewone rust en het lijkt als je boven je lichaam zweeft. Dit

observeer aandachtig wat zich aandient. Het zal vanzelf ver­

is een heel plezierige toestand en in het begin zal je concentra­

dwijnen. Het onderliggende probleem zal waarschijnlijk van­

tie misschien nog op de ademhaling gericht blijven. Naarmate

zelf komen bovendrijven, waarna je het kunt oplossen.

deze toestand echter langer duurt worden de prettige gevoelens

Als je weerstand tegen het mediteren een steeds terugkerend

intenser en deze leiden je aandacht van de ademhaling af. Je

verschijnsel blijkt te zijn, dan is er misschien iets mis met je

geeft je volledig over aan die toestand, waardoor er geen ruim­

basishouding. Mediteren is niet een ritueel dat in een bepaalde

te meer is voor aandachtig-zijn. Je aandacht raakt verstrooid en

houding verricht wordt. Het is geen pijnlijke oefening en het is

wordt richtingloos voortgedreven door vage wolken van geluk­

ook geen periode van zelf gewilde verveling. Het is geen naar­

zaligheid. Het resultaat is een zeer onaandachtige toestand, een

geestige, verheven plicht. Mediteren betekent aandachtig-zijn.

soort extatische beneveling. Uiteraard is de remedie hiertegen

Het is een nieuwe manier van kijken en een soort spel.

aandachtig-zijn. Observeer deze verschijnselen met volle aan­

Meditatie is je vriend. Als je er zo tegenaan kijkt, zal je weer-

dacht en ze zullen vanzelf oplossen. Accepteer deze gevoelens

128

OMGAAN MET PROBLEMEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

129

van gelukzaligheid. Ontvlucht ze niet, maar laat je er ook niet door meeslepen. Het zijn fysieke gevoelens en niets anders.

Observeer gevoelens als gevoelens. Observeer afwezigheid als afwezigheid. Observeer hoe deze toestanden komen en gaan;

HOOFDSTUK 11

Omgaan met stoorzenders I

zorg ervoor dat je er niet kopje onder in gaat.

Net als iedereen zal ook jij tijdens het mediteren op proble­ men stuiten. Je kunt ze beschouwen als vreselijke kwellingen, maar ook als uitdagingen die je kunt overwinnen. Als je ze als een last beschouwt, worden je kwellingen alleen maar groter.

Als je ze beschouwt als een kans om te leren en te groeien, zul­ len je spirituele mogelijkheden onbegrensd zijn.

lke mediterende krijgt op een gegeven moment te maken

E met storende factoren en er zijn methoden ontwikkeld om

ermee om te gaan. Er zijn hele handige strategieën die je, in plaats van te proberen je er met al je wilskracht doorheen te slaan, veel sneller terugvoeren naar waar je wezen moet.

Concentratie en aandachtig-zijn gaan hand in hand en vullen elkaar aan. Als het een zwak is, zal het andere erdoor worden beïnvloed. Slechte dagen worden meestal gekenmerkt door gebrek aan concentratie. Je geest blijft maar rondtollen. Zelfs als je geestelijk van slag bent, kan een methode om je concen­ tratie te herstellen uitkomst bieden. Gelukkig maar. Je kunt in feite kiezen uit een groot arsenaal aan praktische tips. " Tactiek 1 Tijd inschatten De eerste techniek is al in een eerder hoofdstuk behandeld. Een stoorzender heeft je aandacht van je ademhaling afgeleid en je komt plotseling tot de ontdekking dat je hebt zitten dagdro­ men. De truc is datgene waarvan je in de ban bent geraakt, uit te schakelen en wel zo volledig dat je alle aandacht weer op je ademhaling kunt richten. Probeer daarom in te schatten hoe lang je ongeveer afgeleid bent geweest. Het gaat niet om een precieze berekening. Het gaat niet om hoeveel seconden, een globale inschatting is genoeg. Je kunt het meten in minuten of aan de hand van je meest opvallende gedachten. Zeg tegen jezelf: 'Goed, ik ben ongeveer twee minuten afgeleid geweest;

130

MEDITATIE IN ALLE J;ENVOUD

OMGAAN MET STOORZENDERS I

131

of 'vanaf het moment dat de hond begon te blaffen,' of 'vanaf

we in hoofdstuk 5 hebben laten zien kun je de ademhaling op

het moment dat ik aan geld begon te denken: In het begin zul

verschillende manieren tellen. Doel ervan is de aandacht blij­

je dat al pratend tegen jezelf doen. Is de gewoonte eenmaal

vend op de ademhaling te richten. Je zult wel merken dat er

geworteld, dan kun je dit heel vlug zonder woorden doen.

door het tellen iets verandert. De ademhaling wordt langzamer

Onthoud dat het hele idee erachter het uitschakelen van de

of buitengewoon licht en subtiel. Dit is een fysiologisch signaal

stoorzender en het terugkeren naar je ademhaling is. Je kunt de

dat je concentratie stevig verankerd is. Op zo'n moment is de

gedachte neutraliseren door het tot object van je meditatie te

ademhaling meestal zo licht of gestroomlijnd dat je bijna geen

maken en wel net zo lang tot je kunt vaststellen hoe lang de

onderscheid meer kunt maken tussen inademing en uitade­

gedachte je ongeveer heeft beziggehouden. De periode tussen

ming. Ze lijken met elkaar te versmelten. Je kunt beide dan als

twee gedachten in is niet belangrijk. Zodra je je ontdaan hebt

één enkele cyclus tellen. Ga door met tellen, maar ga niet ver­

van de stoorzender, laat je de zaak voor wat het is en keer je

der dan vijf en begin dan opnieuw. Ga, zodra het tellen verve­

terug naar de ademhaling. Blijf niet steken in je tijdsbereke­

lend wordt, over tot de volgende stap. Vergeet het tellen en alle

ning.

gedachten over inademen en uitademen. Geef je over aan de zuivere sensatie van het ademen. Inademen en uitademen ver­

"Tactiek 2

smelten. Onmerkbaar gaat het een over in het ander in een

Diep ademhalen

vloeiende, nooit eindigende beweging.

Als je geest onrustig en stuurloos is, kun je het aandachtig-zijn

,.. Tactiek 4

vaak weer herstellen door een paar keer diep adem te halen.

De in-uitmethode

Adem op krachtige wijze in en op dezelfde manier uit. Dit ver­ sterkt de sensatie in je neusgaten en vergemakkelijkt het con­

Dit is een alternatief voor tellen, maar werkt bijna op dezelfde

centreren. Neem een krachtig wilsbesluit en investeer wat ener­

wijze. Richt al je aandacht op je ademhaling en label elke

gie in het aandachtig-zijn. Als je je concentratie door wilskracht

cyclus in stilte met de woorden: 'Inademing ... uitademing; of

versterkt, zal je aandacht spoedig weer geheel op de ademha­

'In ". uit: Ga er net zo lang mee door totdat je deze concepten

ling gericht blijken te zijn.

niet meer nodig hebt en schuif ze vervolgens terzijde.

"Tactiek 3

" Tactiek 5

Tellen

Het neutraliseren van de ene gedachte door een andere

Het tellen van de ademhaling is een oeroude traditionele tech­

Er zijn gedachten die zich niet gemakkelijk laten verdrijven.

niek. Er zijn scholen waarin deze activiteit de belangrijkste

Wij mensen zijn geobsedeerde wezens. Dit is een van onze

techniek is. Bij vipassana is het een hulpmiddel om aan­

grootste problemen. We zijn geneigd verstrikt te raken in din­

dachtig-zijn te herstellen en de concentratie te versterken. Zoals

gen als seksuele fantasieën, in zorgen en ambities. We zijn jaar

132

OMGAAN MET STOORZENDERS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

1

133

in, jaar uit bezig deze gedachtecomplexen van voedsel te voor­

van het ego is doorgedrongen, zal hebzucht verdwijnen en

zien en door er voortdurend aan te denken maken we ze steeds

plaats maken voor echte ruimhartigheid.

sterker. Dan gaan we ineens zitten om te mediteren en geven

Je kunt deze methode tijdens het mediteren op elk moment

we ze de opdracht te vertrekken en ons met rust te laten. Het

toepassen. Als je door een obsessie wordt gekweld, kun je deze

hoeft ons nauwelijks te verbazen dat ze ongehoorzaam zijn.

neutraliseren door het tegendeel ervan tot leven te wekken.

Dergelijke hardnekkige gedachten vereisen een directe benade­

Hier volgt een voorbeeld. Stel je iemand voor aan wie je een

ring, een algehele frontale aanval.

heel erge hekel hebt. Probeer, zodra zijn weerzinwekkende

In de boeddhistische psychologie worden zulke gedachten in

gezicht op je innerlijke beeldscherm verschijnt, een stroom van

aparte categorieën ondergebracht. In plaats van ze te verdelen

liefde en vriendelijkheid in zijn richting te sturen of je te bezin­

in 'goed' en 'slecht' geven boeddhistische denkers er de voor­

nen op zijn goede eigenschappen. Waarschijnlijk zal het

keur aan ze te kwalificeren als 'nuttig' en 'nutteloos'. Een nutte­

afschuwelijke gezicht direct oplossen en kun je daarna rustig

loze gedachte houdt altijd verband met hebzucht, haat of

verdergaan met mediteren.

begoocheling. Dit zijn de gedachten waardoor de geest heel

Soms is deze tactiek alleen niet voldoende. De obsessie is te

snel geobsedeerd raakt. Ze worden nutteloos genoemd omdat

sterk. In dat geval zal de greep ervan eerst wat moeten worden

ze je afleiden van het doel van geestelijke bevrijding. Nuttige

afgezwakt, voordat je de obsessie met succes kunt neutralise­

gedachten daarentegen houden altijd verband met ruimhartig­

ren. Daarbij kunnen schuldgevoelens, een van de minst begre­

heid, compassie en wijsheid. Ze zijn nuttig omdat ze kunnen

pen menselijke emoties, misschien uitkomst bieden. Kijk eens

worden gebruikt als specifieke remedie tegen nutteloze gedach­ ten en je dus kunnen helpen op het pad naar bevrijding.

Die bevrijding kun je niet afdwingen. Deze toestand is niet

goed naar de emotionele reactie waarvan je je wilt bevrijden.

Bezin je erop. Kijk hoe deze je gevoel beïnvloedt. Kijk wat je reactie in je leven aanricht, wat de uitwerking ervan is op je

het product van gedachten. Ook de persoonlijke eigenschap­

levensgeluk, je gezondheid en je relaties. Kijk hoe je erdoor op

pen die uit bevrijding voortvloeien, kunnen niet worden gepro­

anderen overkomt. Kijk hoe ze je vooruitgang op het pad naar

grammeerd. Welwillende gedachten kunnen iets teweegbren­ gen wat op welwillendheid lijkt, maar zijn niet waar het echt om gaat. Zij zullen geen stand houden. Gedachten van com­ passie kunnen slechts oppervlakkige compassie teweegbren­ gen. Dit betekent dat deze nuttige gedachten op zich niet vol­ doende zijn om je uit je gevangenis te bevrijden. Ze zijn alleen nuttig omdat ze kunnen dienen als tegenkrachten voor het ver­ gif van nutteloze gedachten. Ruimhartige gedachten kunnen hebzucht tijdelijk ongedaan maken. Ze kunnen het lang genoeg bedekken om je de kans te geven ongehinderd aan­ dachtig te zijn. Als dit aandachtig-zijn eenmaal tot de wortels

134

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

bevrijding blokkeert. De Pali-geschriften sporen je aan je hier­ op terdege te bezinnen. Ze adviseren je hetzelfde gevoel van vernedering of afkeer op te wekken als je zou hebben als je zou worden gedwongen met het karkas van een dood en in staat van ontbinding verkerend dier op je rug rond te lopen. Het gaat erom dat je misselijk van jezelf wordt en alleen dat al kan genoeg zijn om het probleem op te lossen. Als dat nog niet genoeg is, probeer dan de sluimerende restanten van datgene waardoor je wordt geobsedeerd door het opwekken van een tegengestelde emotie voorgoed te neutraliseren.

Onder hebzucht valt alles wat te maken heeft met begeerte,

OMGAAN MET STOORZENDERS

1

135

honger naar materieel bezit, maar ook de subtiele behoefte om op anderen als een hoogstaand mens over te komen. Het spec­ trum van haat strekt zich uit van onverdraagzaamheid tot

HOOFDSTUK 12

Ümgaan met stoorzenders II

moordzucht. Onder begoocheling vallen zowel dagdromen als regelrechte hallucinaties. Ruimhartigheid neutraliseert heb­ zucht. Welwillendheid en compassie neutraliseren haat. Als je je er maar even op bezint, kun je voor elke storende gedachte een heilzame tegenhanger ontdekken.

aar zit je dan. Je meditatie verloopt fantastisch. Je lichaam

D is volkomen bewegingloos en je geest volkomen stil. Je

laat je meevoeren met de stroom van je adem, in, uit, in, uit...

kalm, sereen en geconcentreerd. Alles verloopt perfect. Maar

"Tactiek 6

Je herinneren wat je doel is

ineens duikt er vanuit het niets iets op in je geest: 'Ik heb trek in een ijsje: Dat is dus een stoorzender. En daar zat je nu net

Er zijn momenten dat er zonder enige reden zomaar van alles

niet op te wachten. Je registreert het en richt je weer op je

door je heen schiet. Woorden, kreten of hele zinnen lijken

ademhaling, de harmonische stroom van in en uit, in en uit...

zomaar uit het onbewuste omhoog te borrelen. Je neemt objec­

en dan:' Ik moet de gasrekening nog betalen'. Weer een stoor­

ten waar, beelden komen en gaan. Het is een verontrustende

zender. Je registreert het en keert naar je ademhaling terug. In

ervaring. Je geest lijkt op een vlag die in de wind wappert. Zij

en uit, in en uit".' 'Er draait een nieuwe sciencefictionfilm.

beweegt zich als de golven van de oceaan. Vaak is het op zulke

Misschien kan ik er dinsdagavond naartoe. Nee, dinsdag niet,

momenten genoeg jezelf eraan te herinneren waarmee je bezig

ik heb het woensdag te druk. Donderdag is beter. .. ' Nog een

bent. Je kunt tegen jezelf zeggen: 'Ik zit hier niet om mijn tijd

stoorzender. Je schudt het van je af en keert opnieuw terug naar

te verspillen aan dergelijke gedachten. Ik ben bezig mijn aan­

je ademhaling met dit verschil dat het je nu niet lukt, omdat

dacht op mijn ademhaling te richten, op een universeel ver­

een stemmetje zegt:' Pijn in mijn rug, ik word er gek van ..: En

schijnsel dat alle levende wezens gemeen hebben: Soms zal je

zo gaat het maar door. Stoorzender na stoorzender. Er lijkt geen

geest al tot rust gekomen zijn nog voor je deze gedachte hebt

einde aan te komen.

Wat een ellende. Maar hier gaat het ook eigenlijk om. Het

uitgesproken.

Je kunt deze technieken afzonderlijk of in combinatie

gaat erom dat je met deze dingen leert omgaan. Dat je ze leert

gebruiken. Op de juiste manier toegepast vormen zij een effec­

opmerken zonder erin verstrikt te raken. Daarom zitten we

tief middel in de strijd tegen de aap-in-de-geest.

hier. Dit mentale afdwalen is onprettig, laat daar geen misver­ stand over bestaan. Maar het is wel de gebruikelijk manier waarop je geest functioneert. Sta er niet vijandig tegenover. Het is gewoon de realiteit. Als je er iets aan wilt veranderen zal je allereerst moeten leren de dingen te zien zoals ze zijn. Als je voor het eerst gaat zitten en je op je ademhaling probeert te

136

MED lTATI E

1N

ALLE EENVOUD

OMGAAN MET STOORZENDERS II

137

concentreren zal je ervan schrikken hoe druk die geest van jou

deze eerst al in het onbewuste tot ontkieming gekomen. Pas

het wel niet heeft. Hij springt onophoudelijk van de hak op de

een fractie later dient hij zich in de bewuste geest aan. Die frac­

tak. Hij draait almaar in een kringetje rond, hij kletst, denkt,

tie van een seconde is heel cruciaal, want die duurt lang genoeg

fantaseert en dagdroomt. Laat je er niet door van de wijs bren­

om je ermee te identificeren. Op het moment dat de stoorzen­

gen. Het is heel normaal. Observeer aandachtig wat er gebeurt

der ons bewustzijn bereikt, hebben we ons er al helemaal mee

als je geest van het object van meditatie afdwaalt.

vereenzelvigd. Deze vereenzelviging is een heel natuurlijk pro­

Als we het bij inzichtmeditatie over stoorzenders hebben,

ces dat sterker wordt, naarmate de stoorzender ons langer in

doelen we op elke preoccupatie die de aandacht van de adem­

beslag neemt. Op een gegeven moment zijn wij eenvoudigweg

haling afleidt. Hiermee stuiten we op een nieuwe belangrijke

de gedachte geworden in plaats van deze met volle aandacht te

regel bij het mediteren. Richt je aandacht, bij elke mentale toe­

observeren. Het hele proces voltrekt zich in luttele seconden.

stand die sterk genoeg is om je van je object van meditatie af te

Dit plaatst ons voor een probleem. Op het moment dat we ons

leiden, voor korte tijd op die afleiding zelf. Maak van de stoor­

bewust worden van de stoorzender heeft deze ons in zekere zin

zender een tijdelijk meditatieobject. Let goed op het woord tij­

al opgeslokt.

delijk. Dit is heel belangrijk. We adviseren je niet om midden in de rivier van paard te verwisselen. We vragen je niet om elke

De drie vragen, wat is het, hoe sterk is het en hoe lang duurt het

drie seconden van meditatieobject te veranderen. Je ademha­

al, zijn de slimste remedie tegen deze specifieke kwaal. Om de

ling moet altijd je belangrijkste punt van aandacht blijven.

vragen te kunnen beantwoorden moeten we eerst de aard van

Richt je aandacht slechts zolang op de stoorzender tot je de

de stoorzender vaststellen. We kunnen dit alleen maar doen

specifieke kenmerken ervan onderkent. Wat is het? Hoe sterk is

door onszelf ervan los te maken, een stap achteruit te doen en

het? Hoe lang duurt het?

er objectief naar te kijken. We moeten ophouden de gedachte

Zodra je de vragen woordloos hebt beantwoord, ben je klaar

te denken en het gevoel te voelen teneinde er een object van

met je onderzoek en richt je je weer op je ademhaling. Let ook

introspectie van te kunnen maken. Dit proces zelf is een oefe­

goed op de term woordloos. Deze ondervraging is geen aan­

ning in aandachtig-zijn, in afstandelijk, niet-betrokken gewaar­

sporing tot nog meer mentaal geklets. Dat leidt alleen maar tot

zijn. Hierdoor wordt de greep die de stoorzender op ons heeft

nog meer gaan denken. We willen juist dat je je van het denken

doorbroken en ons aandachtig-zijn in ere hersteld. Op dit punt

losmaakt en terugkeert naar de directe, non-verbale en niet­

aangekomen kunnen we onze volle aandacht in een vloeiende

conceptuele ervaring van de ademhaling. Deze vragen zijn

beweging richten op het primaire punt

bedoeld om jezelf van stoorzenders te ontdoen, je inzicht te

ademhaling.

geven in de aard ervan en niet om er nog meer in verstrikt te

van

aandacht, onze

Als je voor het eerst met deze techniek werkt, zul je het waar­

raken. Ze helpen je af te stemmen op wat je precies stoort en je

schijnlijk niet zonder woorden kunnen stellen. In de vorm van

ervan los te maken - alles in één stap.

woorden stel je vragen en in de vorm van woorden krijg je ant­

We stuiten hier op een probleem: Als een stoorzender, of

woorden. Het zal echter niet lang duren voor je het ook zonder

welke mentale toestand dan ook, de geest in beslag neemt, is

woorden kunt stellen. Als de mentale gewoonten zich hebben

138

OMGAAN MET STOORZENDERS 11

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

139

verankerd hoef je de stoorzender alleen nog maar te registreren, de eigenschappen ervan vast te stellen en weer terug te keren naar je ademhaling. Het is een volkomen non-conceptueel pro­ ces en het werkt heel snel. Een stoorzender kan van alles zijn: een geluid, een gewaarwording, een emotie, een inbeelding of wat dan ook. Wat het ook is, onderdruk het niet. Probeer het niet uit je geest te verjagen. Dat is helemaal niet nodig.

Observeer het met volle aandacht. Onderzoek de stoorzender woordloos en deze zal vanzelf verdwijnen. Je aandacht zal moeiteloos naar je ademhaling terugkeren. Veroordeel jezelf achteraf niet

omdat

je

niet

aandachtig

bent

geweest.

Stoorzenders zijn heel natuurlijk. Ze komen en gaan.

Ondanks al deze goede raad zul jezelf toch verwijten maken.

Ook dat is heel natuurlijk. Observeer het proces van jezelf ver­ wijten maken als de zoveelste stoorzender en keer terug naar je ademhaling.

Observeer het verloop van de gebeurtenissen: Ademen.

Ademen. Dan komen er stoorzenders. Deze geven aanleiding tot frustraties. Je veroordeelt jezelf omdat je je hebt laten aflei­ den. Observeer die veroordeling en keer terug naar je ademha­ ling. Mits je het op de juiste wijze doet, is het een heel natuur­ lijke en moeiteloos verlopende cyclus. Uiteraard is de truc geduld. Als je de stoorzenders kunt observeren zonder je ermee te identificeren, zal het allemaal heel gemakkelijk zijn. Je glijdt door de afleiding heen en je aandacht keert vanzelf weer naar het doel terug. Uiteraard kan diezelfde stoorzender even later opnieuw de kop opsteken. Observeer ook dit aandachtig. Je hebt te maken met een oud ingesleten denkpatroon dat zich nog een tijdlang, soms zelfs jaren, kan herhalen. Maak je niet ongerust. Ook dit is heel natuurlijk. Observeer de stoorzender alleen maar en keer terug naar je ademhaling. Vecht of strijdt er niet tegen. Dit is zinloos. Elk beetje energie dat je aan weer­ stand bieden besteedt, verdwijnt in het gedachtecomplex: en zal

140

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

het des te sterker maken. Probeer dergelijke gedachten daarom niet met geweld uit je geest te verjagen. Het is een strijd die je nooit kunt winnen. Observeer de stoorzender aandachtig en je zult zien dat hij vanzelf verdwijnt. Het is heel merkwaardig maar hoe meer aandacht je aan stoorzenders besteedt, hoe zwakker ze zullen worden. Als je ze maar lang en vaak genoeg met volledige aandacht observeert zullen ze voor eens en voor altijd verdwijnen. Verzet zal ze alleen maar sterker maken. Sla ze op een afstandelijke manier gade en er blijft niets van

ze

over.

Aandachtig-zijn is een middel dat stoorzenders op dezelfde manier onschadelijk maakt als waarop de explosievenoprui­ mingsdienst een bom onschadelijk maakt. Zwakke stoorzen­ ders kunnen met een enkele blik uit de weg worden geruimd.

Laat het licht van gewaar-zijn erop schijnen en ze verdwijnen ogenblikkelijk om nooit meer terug te komen. Diepgewortelde denkpatronen vereisen een constant gewaarzijn dat net zo lang dient te worden volgehouden totdat je je aan hun greep ont­ worsteld hebt. Stoorzenders zijn niet anders dan papieren tij­ gers. Ze hebben uit zichzelf geen enkele kracht. Zolang ze voortdurend van voedsel worden voorzien, zullen ze niet ster­ ven. Als je weigert ze met angst, woede en hebzucht te voeden verdwijnen ze vanzelf.

Aandachtig-zijn is het allerbelangrijkste aspect van meditatie.

Het is het voornaamste ding dat we proberen te cultiveren. Het is totaal zinloos om tegen stoorzenders ten strijde te trekken.

Waar het om gaat is dat je aandachtig wordt voor wat zich aan­ dient zonder het te willen controleren. Vergeet niet dat con­ centratie een hulpmiddel is. Het is ondergeschikt aan zuiver aandachtig-zijn. Vanuit het gezichtspunt van aandachtig-zijn bestaan er eigenlijk geen stoorzenders. Alles wat zich in de geest aandient, wordt beschouwd als een gelegenheid te meer

OMGAAN MET STOORZENDERS II

141

om aandachtig-zijn te cultiveren. Vergeet ook niet dat de adem­

stand duurt, hoe meer we gehecht raken en hoe meer we lijden.

haling slechts een willekeurige focus is en in de eerste plaats

Dat wil nog niet zeggen dat we deze gedachte zodra die zich

wordt gebruikt als object

aandacht te richten.

voordoet, uit onze geest moeten verbannen. We nodigen hem

Stoorzenders worden pas in de tweede plaats als objecten van

niet uit om te blijven, maar laten hem komen en ook weer

aandacht gebruikt. Ze vormen net zo'n onderdeel van de rea­

gaan. Als hebzucht in de eerste plaats met zuivere aandacht

liteit als de ademhaling. In feite maakt het niet zoveel uit wat

wordt geobserveerd zal er geen plaats zijn voor een waarde-oor­

je object van aandacht is. Je kunt net zo aandachtig-zijn voor je

deel. We doen gewoon een stap achteruit en observeren hoe het

ademhaling als je aandachtig bent voor stoorzenders. Je kunt

ontstaat. De hele dynamiek van hebzucht wordt zo van het

aandachtig-zijn voor het feit dat je geest stil is, je concentratie

begin tot het einde alleen maar geobserveerd. We moedigen het

sterk, maar je kunt ook aandachtig-zijn voor het feit dat je con­

niet aan, staan het niet in de weg en bemoeien ons er niet mee.

centratie zwak is en je geest een absolute chaos. Het is allemaal

Het duurt zolang het duurt en ondertussen kunnen we er veel

aandachtig-zijn. Als je aandachtig blijft, zal concentratie van­

van leren. We observeren de uitwerking ervan, hoe het ons

om de

leven en ook dat van anderen verziekt. We registreren hoe het

zelf volgen.

Je alleen maar concentreren op je ademhaling is niet het doel

ons voortdurend ontevreden maakt en ons het gevoel geeft dat

van meditatie. Op zich zou dat een zinloze bezigheid zijn. Het

we iets missen. Hierdoor ervaren we op het meest basale niveau

doel van meditatie is niet het bereiken van een volmaakt stille

de nutteloze uitwerking van hebzucht in het leven. Er kleeft

en serene geest. Hoewel dit een prachtige toestand is, leidt deze

niets theoretisch aan dit inzicht.

op zich niet tot bevrijding. Het doel van meditatie is het ont­ wikkelen van ononderbroken aandachtig-zijn. Aandachtig-zijn

Alle obstakels kun je op dezelfde manier aanpakken en we zullen ze een voor een onder de loep nemen.

en alleen aandachtig-zijn zal verlichting teweegbrengen.

Stoorzenders kunnen zich in allerlei gedaanten en vormen voordoen. In het boeddhisme worden ze in een aantal catego­

Begeerte Veronderstel dat je tijdens het mediteren wordt afgeleid door

rieën ondergebracht. Eén daarvan is de categorie obstakels. Ze

een prettige ervaring. Het kan een mooie fantasie zijn, een

worden obstakels genoemd omdat ze de ontwikkeling van

gevoel van trots of zelfdunk. Het kan ook een gevoel van liefde

meditatie, aandachtig-zijn en concentratie in de weg staan. Een

zijn of zelfs de fysieke sensatie van gelukzaligheid die uit de

beetje voorzichtigheid is hier op zijn plaats. Het woord 'obsta­

meditatie-ervaring zelf voortvloeit. Wat het ook mag zijn, er

kels' wekt al gauw negatieve associaties op en het gaat hier

worden onherroepelijk gevoelens van begeerte opgeroepen,

inderdaad om een bewustzijnstoestand waarvan we graag wil­

begeerte om datgene waarnaar je gedachten uitgaan ook daad­

len afkomen. Dat wil echter niet zeggen dat we obstakels moe­

werkelijk te verwerven of om die ervaring langer te laten duren.

ten onderdrukken, ontwijken of veroordelen.

Wat de aard ervan ook mag zijn, benader alle vormen van begeerte op dezelfde manier. Observeer het ontstaan van de

Laten we hebzucht als voorbeeld nemen. We willen daarvan

gedachte of gewaarwording. Observeer de mentale toestand

het liefst zo snel mogelijk afkomen, want hoe langer deze toe-

van begeerte die daarvan het gevolg is als een afzonderlijk ding.

142

OMGAAN MET STOORZENDERS Il

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

143

Observeer de exacte mate of sterkte van de begeerte. Registreer

dacht. Lethargie is bijna het tegendeel van aandachtig-zijn.

hoe lang het duurt en wanneer het uiteindelijk verdwijnt. Als je

Desondanks is aandachtig-zijn ook hier de beste remedie om

daarmee klaar bent, richt je je aandacht weer op je ademhaling.

de barrière te slechten en we kunnen dus dezelfde methode gebruiken. Observeer de toestand van slaperigheid zodra deze

Weerzin

ontstaat. Stel de omvang of sterkte ervan vast. Observeer wan­

Veronderstel dat je wordt afgeleid door een negatieve ervaring.

neer het optreedt, hoe lang het duurt en wanneer het weer ver­

Het kan iets zijn waarvoor je bang bent of waarover je je voort­

dwijnt. In dit geval is het heel belangrijk dat je het verschijnsel

durend zorgen maakt. Het kan ook te maken hebben met een

zo vroeg mogelijk signaleert. Onderschep het op het moment

schuldgevoel, depressiviteit of pijn. Je zult, wat de aard van

van ontstaan en richt er onmiddellijk je volle aandacht op. Als

deze gewaaiwording of gedachte ook mag zijn, merken dat je

je het te lang zijn gang laat gaan, zal de kracht van je aandacht

deze probeert te veiwerpen of te onderdrukken, te ontwijken,

er geen vat meer op hebben. Als lethargie wint, is een wegzin­

te weerstreven of te ontkennen. Ook hier is de aanpak in wezen

kende geest of zelfs slaap het resultaat.

dezelfde. Observeer het ontstaan van de gedachte of gewaar­ wording. Registreer de mentale toestand van veiwerpen die

Opwinding

tegelijkertijd ontstaat. Observeer de exacte mate of sterkte van

Toestanden van rusteloosheid en zorgen maken zijn de expres­

de veiwerping. Registreer hoe lang het duurt en wanneer het

sie van geestelijke opgewondenheid. Je geest blijft maar in het

uiteindelijk verdwijnt. Richt je aandacht daarna weer op je

rond tollen en weigert zich op één ding te richten. Onophou­

ademhaling.

delijk passeren dezelfde dingen de revue. Je geest weigert

Lethargie

hak op de tak. Ook deze toestand pakken we op dezelfde

gewoon ergens bij te blijven stilstaan, springt constant van de Lethargie kan zich in verschillende gradaties voordoen, varië­

manier aan. Rusteloosheid geeft aan het bewustzijn een

rend van lichte slaperigheid tot algehele lusteloosheid. We heb­

bepaald gevoel, je kunt het ook een geur of patroon noemen.

ben het nu over een mentale toestand en niet over een fysieke.

Hoe je het ook noemt, een gevoel van rusteloosheid vertoont

Slaperigheid en fysieke vermoeidheid worden in het boed­

altijd hetzelfde karakteristieke kenmerk. Probeer dat op het

dhisme ondergebracht in de categorie fysieke gevoelens.

spoor te komen. Onderzoek, zodra je erin bent geslaagd, in

Mentale lethargie is nauw verwant aan aversie, want het gaat

welke mate het aanwezig is. Observeer wanneer het ontstaat.

hier om een slimmigheid van de geest om onprettige ervarin­

Registreer hoe lang deze toestand duurt en wanneer hij weer

gen te omzeilen. Lethargie is een soort uitschakelen van het

verdwijnt. Richt je vervolgens weer op je ademhaling.

mentale apparaat, het op een laag pitje stellen van de zintuig­ lijke en cognitieve scherpzinnigheid. Het is geforceerde onwe­ tendheid onder het mom van slaperigheid.

Iivijfel Ook twijfel brengt in ons bewustzijn heel specifieke gevoelens

Het is een taaie tegenstander want de aanwezigheid ervan

teweeg. De Pali-teksten beschrijven het heel beeldend. Het is

wijst zeker niet in de richting van het ontwikkelen van aan-

het gevoel van iemand die door de woestijn dwaalt en aankomt

144

OMGAAN MET STOORZENDERS

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

Tl

145

op een kruispunt zonder wegwijzers. Welke weg moet hij inslaan? Niemand kan het hem vertellen. Hij staat daar maar te dubben. Meestal komt vertwijfeling tijdens het mediteren in een innerlijke dialoog: Waarom zit ik hier eigenlijk? Zal het wat opleveren? 0 ja, ik weet het zeker. Het is heel goed voor

zijn ook zij een vorm van hebzucht. Het is een verlangen naar bevrediging en een slimme manier om het hier en nu niet onder ogen te hoeven zien.

Het meest bedrieglijk echter zijn al die positieve mentale gevoelens die tijdens het mediteren bezit van je nemen. Geluk,

me. In het boek staat het ook. Nee, dit is gekkenwerk. Ik zit hier

vrede, innerlijke tevredenheid, sympathie en mededogen met

mijn tijd te verspillen. Nee, ik geef het niet op. Ik heb gezegd

alle levende wezens op aarde. Deze mentale toestanden zijn zo

dat ik het zou doen en dan doe ik het ook. Of ben ik soms niet

mooi en verheven dat het bijna onmogelijk is je ervan los te

goed bij mijn hoofd? Ik weet het niet. Eigenlijk weet ik het

maken. Ze geven je het gevoel een weldoener op aarde te zijn.

niet: Zorg eivoor dat je er niet intrapt. Het is het zoveelste

Het is helemaal niet nodig je zo te voelen. Wat niet wil zeggen

obstakel. Het zoveelste geestelijke rookgordijn dat je ervan

dat je deze geestestoestanden moet afkeuren of een harteloze

weerhoudt werkelijk gewaar te zijn van wat er aan de hand is.

robot moet worden. Neem ze waar zoals ze zijn. Het zijn

Om twijfel het hoofd te kunnen bieden, maak je de toestand

slechts mentale toestanden die komen en gaan, opkomen en

van mentale vertwijfeling tot object van onderzoek. Blijf er niet

weer verdwijnen. Naarmate je langer mediteert zullen deze toe­

in hangen. Neem er afstand van en observeer het. Kijk hoe sterk

standen zich steeds vaker voordoen. De truc is er niet aan

het is. Kijk hoe het ontstaat en hoe lang het duurt. Observeer

gehecht te raken. Observeer hoe ze ontstaan, wat en hoe sterk

hoe het vanzelf weer verdwijnt en keer dan terug naar je adem­

ze zijn en hoe lang ze duren. Kijk hoe ze weer verdwijnen. Ook

haling.

zij vormen onderdeel van de voorbijgaande show binnen je eigen mentale universum.

Dit is een algemene procedure die je bij elke storende factor

Net zoals de ademhaling verschillende fasen kent, kennen

kunt gebruiken. Met een stoorzender bedoelen we elke menta­

mentale toestanden ook verschillende stadia. Elke ademhaling

le toestand die van nadelige invloed is op het mediteren.

heeft een begin, een midden en een einde. Elke mentale toe­

Sommige ervan zijn bijzonder subtiel. Het kan nuttig zijn er

stand kent zijn geboorte, groei en verval. Probeer deze stadia zo

een aantal op een rijtje te zetten. Negatieve toestanden laten

helder mogelijk waar te nemen, hoewel dit niet eenvoudig zal

zich gemakkelijk herkennen: onzekerheid, angst, woede, neer­

zijn. Zoals we al eerder hebben opgemerkt, ontstaat elke

slachtigheid, ergernis en frustratie.

gedachte of gewaarwording in eerste instantie in de onbewuste

Begeerten en verlangens zijn iets moeilijker te herkennen

regionen van de geest en treden ze pas later het bewustzijn

omdat ze betrekking kunnen hebben op dingen die we

binnen. Meestal worden we ons pas van deze dingen bewust,

gewoonlijk als deugdzaam of nobel ervaren. Je kunt een heftig

als ze al een tijdje in ons bewustzijn rondhangen. Inderdaad

verlangen voelen jezelf te verbeteren. Je kunt ernaar verlangen

merken we stoorzenders gewoonlijk pas op, nadat ze hun greep

een nobel mens te worden. Je kunt zelfs gehecht raken aan het

op ons hebben verloren en ze al bezig zijn de aftocht te blazen.

gelukzalige gevoel van het mediteren zelf. Het is niet eenvou­

Pas op dat moment bemerken we tot onze schrik dat we een

dig je van zulke verheven gevoelens te distantiëren. Uiteindelijk

tijdje hebben zitten dagdromen, fantaseren of wat dan ook.

146

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET STOORZENDERS

11

147

Dat is binnen de keten van gebeurtenissen duidelijk veel te laat.

deze is, zonder er iets aan toe te voegen of er ook maar iets van

We noemen dit verschijnsel een leeuw bij de staart vatten en

te missen. Neem bijvoorbeeld pijn in je been. In werkelijkheid

dat is zeker geen verstandige handelwijze. Net zoals bij een

is het een zuivere, stromende gewaarwording. Deze verandert

confrontatie met een gevaarlijk dier, moeten we mentale toe­

voortdurend en is geen moment aan zichzelf gelijk. De pijn

standen recht in de ogen kijken. Als we geduld hebben, zullen

kan zich van de ene plek naar de andere verplaatsen en de

we ze reeds herkennen als ze bezig zijn zich vanuit de diepte

intensiteit ervan kan variëren. Daarom is pijn geen ding. Het is

van onze geest een weg omhoog te banen.

een gebeurtenis. Er dienen geen concepten of associaties op te

Omdat mentale toestanden ontkiemen in het onbewuste

worden losgelaten. Een zuiver ongekleurd gewaarzijn van dit

moeten we, om ze te kunnen onderscheppen, ons bewustzijn

proces zal louter een ervaring opleveren van stromende energie,

uitbreiden naar dit onbewuste gebied. Omdat we niet precies

meer niet. Geen gedachten en geen verwerping, alleen maar

kunnen zien wat zich daar afspeelt, in elk geval niet op dezelf­

energie.

de manier als waarop we een bewuste gedachte waarnemen, is

Voordat we met meditatie beginnen, is het nodig nog eens

dit niet eenvoudig. Je kunt er wel een vaag mentaal instinct

goed na te denken over onze opvatting over conceptualiseren.

voor ontwikkelen. Dit instinct kan tijdens een diepe, kalme

De meesten van ons hebben op school hoge cijfers gehaald of

concentratie worden aangescherpt. Concentratie werkt vertra­

het in de maatschappij ver geschopt vanwege de vaardigheid

gend op de genese van een mentale toestand en geeft je de tijd

om op slimme wijze mentale fenomenen en concepten te

om het ontstaan ervan vanuit het onbewuste te bespeuren,

manipuleren. Veel van ons succes in het alledaagse leven en op

zelfs nog voor deze in het bewustzijn zijn intrede heeft gedaan.

relationeel gebied is het resultaat van het vermogen concepten

Concentratie helpt je je bewustzijn uit te breiden naar die

handig te manipuleren. Bij het ontwikkelen van aandachtig­

broeierige duistere regionen waarin gedachten en gewaarwor­

zijn wordt het proces van conceptualiseren echter tijdelijk

dingen worden geboren.

opgeschort en richten we ons op de zuivere aard van de men­

Naarmate je concentratie zich verdiept zul je kunnen zien hoe gedachten en gewaarwordingen langzaam oprijzen, als afzonderlijke belletjes met ruimte ertussen. Ze borrelen in slow motion vanuit het onbewuste omhoog, blijven een tijdje in je bewuste geest hangen en spatten vervolgens uit elkaar.

Leren je bewust te worden van mentale toestanden is een

tale verschijnselen. Tijdens meditatie proberen we de geest op een preconceptueel niveau te ervaren.

Laten we eens kijken hoe de menselijke geest omgaat met de gewaarwording van pijn. Je zult ontdekken dat je eraan denkt als 'de pijn'. Dit is een concept, een label, iets wat aan de gewaarwording zelf wordt toegevoegd. Je zult ontdekken dat je

precisieoperatie. Dit geldt in het bijzonder voor gevoelens en

je een mentale voorstelling vormt, een beeld van de pijn en het

gewaarwordingen. Het is heel gemakkelijk om aan een gewaar­

als een vorm ziet, wellicht zie je een diagram van je been met

wording iets toe te voegen of er iets achter te zoeken wat er

een gekleurde lijn die de pijn moet voorstellen. Misschien is dit

niets mee te maken heeft. Het is eveneens heel gemakkelijk om

heel creatief en instructief, maar het is niet datgene waarnaar

aan een gewaarwording gedeeltelijk voorbij te schieten. Ons

we op zoek zijn. Het is een concept dat op de levende werke­

doel is elke mentale toestand ten volle te ervaren, precies zoals

lijkheid wordt gelegd. Waarschijnlijk zul je jezelf betrappen op

148

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET STOORZENDERS II

149

de gedachte: 'Ik heb pijn in mijn been: 'Ik' is een concept. Het

ceptualiseren en heeft daarvoor een aantal slimme manieren

is iets wat aan de zuivere ervaring wordt toegevoegd.

bedacht. Als je de geest de vrije teugel laat, zal de meest simpe­

Als je een 'ik' in het proces introduceert schep je een concep­

le gewaarwording een uitbarsting van conceptueel denken ver­

tuele kloof tussen de realiteit en het gewaarzijn van die realiteit.

oorzaken. Laten we 'horen' eens als voorbeeld nemen. Je zit te

Voor gedachten als 'ik', 'mij' of 'mijn' is geen plaats binnen

mediteren en in het vertrek naast je laat iemand een bord val­

direct gewaarzijn. Het zijn toevoegsels van buitenaf en boven­

len. Het geluid bereikt je trommelvlies. Direct dient zich een

dien nogal bedrieglijk. Als je het woord 'ik' opvoert, identifi­

beeld aan van de andere kamer. Waarschijnlijk zie je zelfs de

ceer je je met de pijn waardoor deze wordt benadrukt. Als je het

persoon die het bord laat vallen voor je. Het is een bekende

woord 'ik' uit de hele operatie verwijdert, is pijn niet langer

omgeving, misschien wel je huis en in je geest wordt een 3D­

pijnlijk. Het is slechts een zuivere, aanzwellende energie­

film afgedraaid over wie het bord liet vallen en om welk bord

stroom. Het kan zelfs iets heel moois zijn. Als je tot de ont­

het ging. Dit hele tabloid ontvouwt zich in één enkele seconde.

dekking komt dat het 'ik' je ervaring van pijn of welke andere

Het ontspringt met zoveel kleur en helderheid aan het onbe­

gewaarwording dan ook is binnengedrongen, observeer dat

wuste dat het al het andere aan het zicht onttrekt. Wat is er

dan aandachtig. Richt al je aandacht op dit verschijnsel van

gebeurd met de oorspronkelijke gewaarwording, het zuivere

identificatie met pijn.

horen van iets? Het is volledig ondergeschoven en vergeten. We

Het is bijna te simpel om waar te zijn. Je wilt elke gewaar­ wording zien zoals die is, of het nu gaat om pijn, gelukzalig­

zijn het contact met de realiteit kwijt en een fantasiewereld binnengegaan.

heid of verveling. Je wilt het volledig in zijn natuurlijke en ongemanipuleerde vorm ervaren. Je kunt het maar op één

Een ander voorbeeld. Je bent aan het mediteren en vangt een

manier doen. Je timing moet uiterst precies zijn. Je gewaarzijn

geluid op. Het is een nogal onbestemd geluid, een soort zacht

van elke sensatie dient exact samen te vallen met het ontstaan

gekraak. Het zou van alles kunnen zijn. Vervolgens gebeurt er

ervan. Als je deze te laat onderschept, heb je het begin ervan al

waarschijnlijk iets als 'Wat was dat?' Wie deed dat?' Waar

gemist. Je zult maar een deel ervan ervaren. Als je blijft hangen

kwam het vandaan?' Was het ver of dichtbij?' 'Is het gevaarlijk?'

in een specifieke gewaarwording die allang verdwenen is, dwaal

En zo gaat het maar door zonder, op projecties na, een ant­

je slechts rond in herinneringen. Het ding zelf is verdwenen en

woord op te leveren. Conceptualiseren is een bedrieglijk, slim

door je vast te klampen aan die herinnering mis je het ontstaan

proces. Het kruipt je ervaringswereld binnen en neemt het heft

van de volgende gewaarwording. Het is een zeer delicate ope­

in handen. Observeer, als je tijdens het mediteren een geluid

ratie. Beweeg je volledig in het hier en nu, pak dingen op en

hoort, met zuivere aandacht wat je hoort. Doe dat en niets

laat ze weer vallen zonder een moment te aarzelen. Er is maar

anders. Wat er werkelijk gebeurt, is zo buitengewoon simpel

een lichte aanraking voor nodig. Je relatie tot de gewaarwor­

dat het aan ons voorbij kan schieten. Geluidsgolven bereiken

ding is niet van gisteren of morgen, maar altijd van het simpe­

het oor in een bepaald uniek patroon. In het brein worden

le en onmiddellijke hier en nu.

deze golven in elektrische impulsen omgezet en zij doen in het

De menselijke geest is er altijd op uit verschijnselen te con-

150

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

bewustzijn een geluidspatroon ontstaan. Dat is alles. Geen

OMGAAN MET STOORZENDERS Il

151

beelden. Geen mentale films. Geen concepten. Geen innerlijke

ontmoedigen. Besef dat je een tijdje afwezig bent geweest en

dialogen vol vragen. Alleen maar geluid. De realiteit is buiten­

keer terug naar je ademhaling. Hierop negatief reageren is zin­

gewoon simpel en zonder opsmuk. Wees als je een geluid waar­

loos. Het feit alleen al dat je beseft dat je bent afgedwaald is een

neemt een en al aandacht voor dit proces van horen. Al het

actieve vorm van gewaarzijn. Het is een oefening in zuiver aan­

andere geklets is er maar aan toegevoegd. Laat het achterwege.

dachtig-zijn op zich.

Deze simpele regel is op elke gewaarwording, elke emotie, elke

Aandachtig-zijn groeit door jezelf te oefenen in aandachtig te

ervaring van toepassing. Observeer je eigen ervaringen nauw­

zijn. Het lijkt op het trainen van een spier. Steeds als je hem een

lettend. Graaf jezelf een weg door lagen van mentale bric à brac

beetje oppompt, maak je hem sterker. Het feit dat je de sensa­

en ontdek de werkelijkheid. Het zal je verbazen hoe simpel het

tie van wakker worden ervaart, betekent dat de kracht van aan­

is en hoe mooi.

dachtig-zijn sterker geworden is. Het betekent dat je aan de

Soms dienen zich een aantal gewaarwordingen tegelijk aan.

winnende hand bent. Keer zonder jezelf verwijten te maken

Je wordt gekweld door een angstige gedachte, een pijnlijke

terug naar je ademhaling. Jezelf verwijten maken is een gecon­

gevoel in je maag, rugpijn en een stekend gevoel in je linker­

ditioneerde reflex, een mentale gewoonte die op elk moment

oorlel. Voel je niet voor een dilemma geplaatst, flipper niet van

de kop kan opsteken. Als je je gefrustreerd voelt, ontmoedigd

het een naar het ander, je afvragend wat je het eerst moet aan­

en je jezelf verwijten maakt, observeer dat dan met zuivere aan­

pakken. Een ervan zal het sterkst blijken. Als je je volledig

dacht. Het is een van de vele stoorzenders. Observeer het aan­

openstelt, zal de meest storende van al deze verschijnselen zich

dachtig en merk hoe het vanzelf verdwijnt. Keer terug naar je

aandienen en je aandacht opeisen. Richt er net zo lang je aan­

ademhaling

dacht op totdat het vanzelf verdwijnt. Keer vervolgens terug naar je ademhaling. Als de volgende indringer zich meldt, laat

De regels die zojuist de revue gepasseerd zijn, kunnen en zou­

je ook hem binnen. Als ook deze is afgehandeld, keer je weer

den op elke mentale toestand moeten worden toegepast. Je zult

naar je ademhaling terug.

ontdekken dat je er een harde dobber aan hebt. Het is de moei­

Je kunt dit proces ook overdrijven. Ga niet zitten wachten op

lijkste klus die je ooit ondernomen hebt. Je zult ontdekken dat

dingen waarop je je aandacht moet richten. Concentreer je op

je bereid bent deze techniek op bepaalde ervaringen toe te pas­

je ademhaling tenzij er iets anders zijn intrede doet dat al je

sen, en op andere helemaal niet.

aandacht opeist. Verzet je er niet tegen. Laat je aandacht op

Meditatie lijkt een beetje op mentaal zoutzuur. Langzaam

natuurlijke wijze uitgaan naar wat je stoort en richt je er net zo

vreet het alles aan waar je het op gooit. Wij mensen zijn rare

lang op, totdat het vanzelf verdwijnt. Keer daarna terug naar je

wezens. We houden wel van de smaak van een bepaald vergif

ademhaling. Ga niet op zoek naar andere fysieke of mentale

en gaan koppig door met het innemen ervan, zelfs als we dat

verschijnselen. Wacht tot ze naar jou toekomen. Uiteraard zul­

met de dood moeten bekopen. Gedachten waaraan we gehecht

len er momenten zijn waarop je afdwaalt. Zelfs als je zeer erva­

zijn als gif. Je zult ontdekken dat je bepaalde gedachten graag

ren bent, zul je nog wel eens plotseling wakker schrikken en je

met wortel en al uitroeit, terwijl je andere angstvallig

realiseren dat je een tijdje was afgedwaald. Laat je er niet door

beschermt. Zo zit een mens nu eenmaal in elkaar.

152

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OMGAAN MET STOORZENDERS Il

153

Vipassanameditatie is geen spelletje. Zuiver gewaarzijn is meer dan leuk tijdverdrijf. Het is een weg uit de waanzin waar­ in we allemaal gevangenzitten, uit het moeras van onze begeer­

HOOFDSTUK 13

Aandachtig-zijn (sati)

ten en aversies. Het is relatief simpel om gewaarzijn op de min­ der verheven aspecten van het leven toe te passen. Zodra je merkt hoe depressiviteit onder het hete vuur van gewaarzijn verdampt, zul je het proces willen herhalen. Het gaat om onplezierige mentale toestanden. Ze doen pijn. Je wilt ervanaf

�� �

andach i -z jn is de vertaling va

Aeen activiteit. Wat houdt dat

� het Pali-woord sati. Sati is m? Je kunt het niet exact

omdat je er last van hebt. Moeilijker is het om dezelfde proce­

benoemen, in elk geval niet met woorden. Woorden ontsprin­

dure toe te passen op mentale toestanden die je zo graag

gen aan de symbolische lagen van de geest en beschrijven wer­

koestert, zoals patriottisme, voorbeeldig ouderschap of echte

kelijkheden waarmee het symbolisch denken zich bezighoudt.

liefde. Maar ook dat is noodzakelijk. Positieve gehechtheden

Aandachtig-zijn is presymbolisch. Het behoort niet tot het

houden je in dezelfde drab gevangen als negatieve gehechtheid.

domein van de logica. Desondanks kan aandachtig-zijn heel

Door vipassanameditatie te beoefenen kun je je misschien ver

gemakkelijk worden ervaren en worden beschreven, als je ten­

genoeg uit de modder verheffen om wat vrijer te kunnen adem­

minste voor ogen houdt dat woorden slechts vingers zijn die

halen. Vipassanameditatie is de weg naar het nirvana en als je

naar de maan wijzen. Ze zijn niet de maan zelf. De werkelijke

de getuigenissen van degenen die de weg naar het verheven

ervaring gaat woorden en symbolen te boven. Je zou aan­

doel tot het einde toe hebben afgelegd, mag geloven, is het alle

dachtig-zijn ook heel anders kunnen omschrijven dan hier het

moeite dubbel en dwars waard.

geval is en ook die beschrijvingen zouden correct kunnen zijn.

Aandachtig-zijn is een subtiel proces waarmee je ook op dit moment bezig bent. Het feit dat dit proces verder reikt dan woorden maakt het niet minder werkelijk, integendeel.

Aandachtig-zijn is de realiteit waaruit woorden ontspringen; woorden die slechts een flauwe afspiegeling zijn van de rea­ liteit. Het is dan ook belangrijk te begrijpen dat alles wat nu volgt slechts op analogie gebaseerd is. Het kan nooit samen­ vallen met de werkelijkheid en gaat altijd aan de verbale logica voorbij. Maar je kunt het wel ervaren. De meditatietechniek die vipassana (inzicht) wordt genoemd en door Boeddha ongeveer vijfentwintig eeuwen geleden geïntroduceerd werd, bestaat uit een reeks mentale activiteiten die tot doel hebben ononder­ broken aandachtig-zijn te ontwikkelen.

Als je je van iets bewust wordt, is er vlak voordat je het ding

154

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTlG-Z[fN (SATI)

155

conceptualiseert en identificeert, sprake van een vluchtig

Kenmerken van aandachtig-zijn

moment van zuiver gewaarzijn. Meestal is deze toestand geen lang leven beschoren. Het vindt plaats in een fractie van een

Aandachtig-zijn werkt als een spiegel. Het reflecteert slechts wat

seconde op het moment dat je blik op iets valt, je je aandacht

er op het moment gebeurt en exact zoals het gebeurt. Er is geen

erop richt, vlak voordat je het objectiveert, de kop indrukt en

plaats voor vooroordelen.

het van de rest van het bestaan afzondert. Het treedt op vlak

Aandachtig-zijn is observeren zonder te oordelen. Het is het

voordat je erover begin na te denken - vlak voordat je geest

vermogen van de geest om waar te nemen zonder te kritiseren.

zegt: 'O, het is een hond: Dat stromende, vage moment van

Wie dit kan, neemt waar zonder af te keuren of een oordeel uit

zuiver gewaarzijn is aandachtig-zijn. Op dat flitsende moment

te spreken. Alles is even interessant. Je bent slechts geïnteres­

ervaar je een ding als een niet-ding. Het is een spontaan, stro­

seerd in hoe de dingen van nature zijn. Je doet dit zonder te

mend moment van pure ervaring dat onverbrekelijk verbonden

kiezen of een oordeel uit te spreken. Je observeert gewoon.

is met de rest van de werkelijkheid en er niet los van staat.

Begrijp goed dat we met 'zonder te kiezen of een oordeel uit te

Aandachtig-zijn heeft veel weg van waarnemen vanuit de peri­

spreken' bedoelen dat de mediterende zijn ervaringen op

ferie in plaats van vanuit het centrum, onze normale, scherpe

dezelfde manier observeert als een wetenschapper die zonder

focus. Desondanks bevat dit moment van onbestemd gewaar­

vooropgezette gedachte door een microscoop naar een object

zijn een dieper soort kennis die verloren gaat zodra je je geest

kijkt. Op dezelfde wijze observeert de mediterende verganke­

focust en van het object een ding maakt. Tijdens het proces van

lijkheid, onbevredigendheid en egoloosheid. Het is psycholo­

de gewone waarneming is het moment van aandachtig-zijn zo

gisch onmogelijk om objectief waar te nemen wat er zich in

vluchtig dat we het nauwelijks opmerken. We zijn gewend al

ons afspeelt als we niet tegelijkertijd accepteren dat onze geest

onze aandacht te laten uitgaan naar de volgende stappen, ons

aan allerlei stemmingen onderhevig kan zijn. Dit geldt vooral

te concentreren op de waarneming, deze te categoriseren, te

voor onplezierige gemoedstoestanden. Om onze angst te kun­

labelen en ons bovenal over te geven aan een lange reeks sym­

nen observeren, moeten we accepteren dat we bang zijn. Het is

bolische gedachten erover. Het oorspronkelijke moment van

onmogelijk onze depressiviteit te onderzoeken, als we deze

aandachtig-zijn wordt al snel naar de achtergrond gedrongen.

niet ten volle erkennen. Hetzelfde geldt voor irritatie, opwin­

Het doel van vipassanameditatie is ons te trainen dat moment

ding, frustratie en alle andere minder prettige emotionele toe­

van gewaarzijn langer vast te houden.

standen. Je kunt nooit iets grondig onderzoeken als je druk

Als je dit aandachtig-zijn met gebruik van de juiste technie­

bezig bent het te ontkennen. Aandachtig-zijn betekent alles wat

ken kunt verlengen, zul je het leven met heel andere ogen gaan

we in het leven ervaren zonder meer accepteren. Daarbinnen

bekijken. Voor het ontwikkelen van deze manier van waarne­

hoort geen ruimte te zijn voor trots, schaamte of andere zaken

men is regelmatige oefening nodig. Zodra je de techniek onder

van persoonlijke aard - het is wat het is.

de knie hebt, zul je ontdekken dat aandachtig-zijn vele interes­ sante kenmerken heeft.

Als je aandachtig bent, schouw je onpartijdig toe. Je kiest geen partij. Je raakt niet geïnvolveerd in wat wordt waargeno­ men. Je neemt slechts waar. Als je aandachtig bent hang je niet

156

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-Z[fN

(SATI)

157

aan een positieve mentale gesteldheid. Je keert je niet af van

heb pijn: Maar als je aandachtig bent, registreer je slechts de

een negatieve mentale gesteldheid. Je hecht je niet aan het pret­

gewaarwording. Je fixeert je niet op de ik-gedachte. Aandachtig­

tige en vlucht niet weg voor het onplezierige. Als je aandachtig

zijn voorkomt dat er iets aan de gewaarwording wordt toege­

bent, onderga je alle ervaringen, gedachten of gevoelens op

voegd of onttrokken. Er wordt niets benadrukt. Je observeert

dezelfde manier. Er wordt niets onderdrukt. Er hoeft niets over­

slechts wat is - zonder vertekening.

wonnen te worden. Als je aandachtig bent, ken je geen favorie­

Aandachtig-zijn betekent gewaarzijn van verandering. Je observeert de voorbijgaande ervaringsstroom. Je observeert hoe

ten.

Aandachtig-zijn is niet-conceptueel gewaarzijn. Een ander

dingen veranderen. Je observeert de geboorte, groei, rijping,

woord voor sati is 'zuivere aandacht'. Het heeft niets met den­

aftakeling en verdwijning van alle fenomenen. Aandachtig-zijn

ken te maken. Het laat zich niet in met gedachten of concep­

betekent dingen van moment tot moment gadeslaan, alle ver­

ten. Het raakt niet verstrikt in ideeën, meningen of herinnerin­

schijnselen - fysiek, mentaal of emotioneel - of wat er ook in

gen. Het neemt slechts waar. Aandachtig-zijn registreert erva­

de geest gebeurt observeren. Je leunt achterover en kijkt naar de

ringen maar vergelijkt ze niet. Het geeft ze geen label en brengt

show. Aandachtig-zijn betekent het observeren van de elemen­

ze niet in categorieën onder. Het observeert alles alsof het zich

taire aard van alle voorbijgaande verschijnselen, het observeren

voor de eerste keer voordoet. Het is geen analyse die gebaseerd

van het ontstaan en verdwijnen van alle dingen, welke gevoe­

is op reflectie en herinnering. Het is de directe en onmiddel­

lens dat bij ons veroorzaakt en hoe wij en anderen erop reage­

lijke ervaring van wat er zich voordoet zonder het intermediair

ren. Als je aandachtig bent, ben jij een onbevooroordeelde toe­

van het denken. In het waarnemingsproces gaat het aan het

schouwer, wiens taak het is de voortdurend in beweging zijnde

denken vooraf.

show van het innerlijk universum gade te slaan.

Aandachtig-zijn is gewaarzijn van het huidige moment. Het

Let goed op dit laatste punt. Als je aandachtig bent, observeer

voltrekt zich in het hier en nu. Het observeert wat er gebeurt in

je je innerlijke universum. De mediterende die zich oefent in

het huidige moment, in het hier en nu. Het is voor eeuwig in

aandachtig-zijn maakt zich niet druk om wat er in de buiten­

het moment geworteld en beweegt zich voortdurend mee op de

wereld gebeurt, natuurlijk is die er wel, maar zijn eigen erva­

golven van de tijd. Als je aan iemand moet denken is dat een

ringen, eigen gedachten, gevoelens en waarnemingen vormen

herinnering. Op het moment dat je je gewaar wordt van het feit

het studieterrein. Je mediteert in je eigen laboratorium. Het

dat je je iets herinnert is er sprake van aandachtig-zijn. Als je dit

innerlijk universum bevat enorme hoeveelheden informatie

proces conceptualiseert en tegen jezelf zegt: 'O, nu herinner me

die de reflectie vormen van de buitenwereld en nog veel meer.

ik iets,' dan is dat denken.

Alleen het onderzoeken van dit materiaal kan tot vrijheid lei­

Aandachtig-zijn is niet-egotistische alertheid. Het voltrekt

den.

zich zonder dat er een ik aanwezig is. Aandachtig-zijn betekent

Aandachtig-zijn is participerende observatie. De mediteren­

alle verschijnselen observeren en voorbijgaan aan concepten

de is zowel betrokkene als waarnemer op hetzelfde moment.

als 'ik', 'mij', 'mijn: Veronderstel eens dat je pijn voelt in je lin­

Op het moment dat je je eigen emoties of fysieke gewaarwor­

kerbeen. Vanuit je normale bewustzijnstoestand zeg je dan: 'Ik

dingen observeert, onderga je ze. Aandachtig-zijn is iets anders

158

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN

(SATI)

159

dan intellectueel gewaarzijn. Het is slechts gewaarzijn. De

geest ervan afdwaalt kom je door aandachtig te zijn tot het

metafoor van de spiegel gaat hier niet langer op. Aandachtig­

besef dat je bezig bent af te dwalen van wat je eigenlijk zou

zijn is weliswaar objectief, maar niet koud of gevoelloos. Het is

moeten doen. Het helpt je je opnieuw op het onderwerp van

het aandachtig observeren van het leven, een alert participeren

meditatie te richten. Dit alles gebeurt op één enkel moment en

in de voortdurende stroom van het leven.

zonder innerlijk dialoog. Aandachtig-zijn is iets anders dan

Het is buitengewoon moeilijk in woorden te vangen wat aan­

denken. Naarmate je je meer in het mediteren bekwaamt, zal

dachtig-zijn betekent - niet omdat het zo ingewikkeld is, maar

deze eigenschap zich steeds meer in de geest verankeren en in

juist omdat het zo eenvoudig en open is. Het is een probleem

de rest van je leven doorwerken. Iemand die serieus mediteert,

dat geldt voor alle andere aspecten van onze ervaringswereld.

heeft voortdurend aandacht voor alles wat er gebeurt of hij nu

Het meest elementaire blijkt meestal het allermoeilijkst te

mediteert of niet. Dit is een zeer hoogstaand ideaal waarnaar

benoemen te zijn. Kijk maar in het woordenboek en je begrijpt

een mediterende wellicht jaren of misschien zelfs wel tientallen

wat er bedoeld wordt. Meestal hebben lange woorden korte

jaren toewerkt. Onze gewoonte in gedachten verstrikt te raken

definities, maar de verklaring van woorden als 'het' en 'zijn'

is zo ingebakken dat deze zich maar heel moeilijk laat verdrij­

nemen soms hele pagina's in beslag. Ook in de fysica zijn de

ven. De enige uitweg is consequent aan de ontwikkeling van

meest elementaire dingen - waarmee de kwantummechanica

voortdurend aandachtig-zijn te werken. Als je aandachtig bent,

zich bezighoudt - het moeilijkst te beschrijven. Aandachtig­

zul je direct merken wanneer je in gedachtepatronen verstrikt

zijn is een presymbolische functie. Je kunt de hele dag gooche­

raakt. Door deze opmerkzaamheid kun je je van je gedachten

len met woorden, symbolen, zonder de betekenis ervan volle­

losmaken en je ervan bevrijden. Door aandachtig te zijn kun je

dig te vangen. We zullen nooit precies kunnen aangeven wat

je weer richten op wat je eigenlijk aan het doen bent. Als je op

het is. We kunnen wel zeggen wat de uitwerking ervan is.

dat moment zit te mediteren, richt je je aandacht weer op het gekozen meditatieobject. Als je niet aan het mediteren bent, is

Drie fundamentele activiteiten

dat het zuiver aandachtig-zijn zelf, het zuiver registreren van wat er zich in de geest aandient zonder erin verstrikt te raken -

Aandachtig-zijn heeft drie specifieke kenmerken. We kunnen

'Hé, nu komt dit naar boven ... nu dat, nu dat weer - en nu dat:

deze kenmerken beschouwen als een functionele definitie van

Aandachtig-zijn is zowel zuivere aandacht zelf als het besef

het begrip: ( a) het herinnert ons aan wat we aan het doen zijn,

dat we op een gegeven moment niet meer aandachtig-zijn.

(b) het zorgt ervoor dat we de dingen zien zoals ze werkelijk

Zuivere aandacht is hetzelfde als opmerkzaamheid. Zodra je

zijn en (c) het betekent doordringen tot in de diepste natuur

ontdekt dat je niet meer opmerkzaam bent, ben je per definitie

van alle verschijnselen. Laten we deze definities eens nader

opmerkzaam en ben je teruggekeerd tot zuiver aandachtig-zijn.

bestuderen:

Dit wekt in het bewustzijn een specifieke sensatie op. Het heeft een bepaald aroma - licht, zuiver, energetisch. In verge­

Aandachtig-zijn herinnert

ons

aan wat we aan het doen zijn

lijking hiermee is het bewuste denken zwaar, problematisch en

Tijdens het mediteren richt je je aandacht op één ding. Als je

tobberig, maar ook dit zijn slechts woorden. Je moet het ver-

160

AANDACHTIG-ZIJN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

(SATI)

161

schil zelf ervaren. Misschien vind je er dan zelf je eigen woor­ den voor, wat de hier gebruikte terminologie overbodig maakt.

Wees je ervan bewust dat het altijd om het doen gaat.

geen entiteiten bestaan die onveranderlijk of duurzaam zijn, maar slechts processen.

Aandachtig-zijn vervult dezelfde functie als een elektronen­ microscoop. Het opereert op zo'n subtiel niveau dat je regel­

Aandachtig-zijn zorgt ervoor dat we de dingen zien zoals

recht dingen kunt waarnemen die voor het bewuste denken op

ze werkelijk zijn

zijn hoogst theoretische constructies zijn. Door zuiver aan­

Aandachtig-zijn voegt niets aan de waarneming toe en sluit ook niets buiten. Het vertekent niets. Het is zuivere aandacht,

dachtig te zijn kun je het vergankelijke karakter van de waarne­ ming observeren. Je ziet de vergankelijke aard van alles wat

observeren wat zich aandient. Het bewuste denken drukt zwaar

wordt waargenomen. Je ziet dat alle geconditioneerde dingen

op onze ervaringen, zadelt ons op met concepten en ideeën en

in wezen onbevredigend zijn. Je ziet dat het geen enkele zin

trekt ons mee in een kolkende maalstroom van plannen, zor­

heeft om je aan de voorbijgaande shows vast te klampen; vrede

gen, angsten en fantasieën. Als je aandachtig bent, doe je niet

en geluk zijn er niet te vinden. Uiteindelijk zul je in staat zijn

aan dit spel mee. Je registreert slechts wat er zich van moment tot moment in de geest aandient. 'Hé, dit ... nu dat... en nu dat weer: Het is echt heel eenvoudig.

de ingeschapen zelfloosheid van alle fenomenen waar te nemen. Je ziet hoe we volkomen willekeurig een aantal waar­ nemingen selecteren, die van de rest van de ervaringsstroom isoleren en ze vervolgens conceptualiseren als afzonderlijke,

Aandachtig-zijn betekent doordringen tot in de diepste natuur

duurzame entiteiten. Door aandachtig te zijn neem je dit daad­

van alle verschijnselen Enkel en alleen als je aandachtig bent, ben je in staat de drie kenmerken waar te nemen die volgens het boeddhisme de diepste aard van het bestaan uitmaken. In het Pali worden deze

anicca (vergankelijkheid), dukkha

( onbevredigendheid)

en

anatta (zelfloosheid - de afwezigheid van een permanente, on­ veranderlijke entiteit die we Ziel of Zelf noemen) genoemd.

Deze waarheden gelden in de boeddhistische leer niet als dog­ ma's waarin je blindelings moet geloven. Het boeddhisme gaat ervan uit dat deze waarheden universeel en vanzelfsprekend zijn voor iedereen die ze op de juiste manier wil onderzoeken.

Aandachtig-zijn is zo'n methode van onderzoek. Alleen hier­ door kunnen de diepste lagen van de realiteit zichtbaar wor­ den. Op dit niveau van onderzoek kun je observeren dat: (a) alle geconditioneerde dingen in wezen vergankelijk zijn; (b) alle wereldse dingen uiteindelijk onbevredigend zijn; en (c) er

162

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

werkelijk waar, niet als gedachte, maar als directe ervaring.

Bij volledige aandachtigheid worden deze drie kenmerken van het bestaan direct in één seconde en zonder tussenkomst van het denken waargenomen. In feite vormen deze kenmer­ ken zelfs een ondeelbaar geheel. In werkelijkheid bestaan ze niet onafhankelijk van elkaar. Ze zijn niet anders dan het gevolg van de moeite die het ons kost om dit uiterst simpele proces van aandachtig-zijn in de gebrekkige symbolentaal van het alledaagse bewustzijn uit te drukken. Aandachtig-zijn is een proces dat zich niet in stappen voltrekt. Het is een holistisch proces dat zich op een ondeelbare wijze manifesteert; je merkt dat je niet aandachtig bent en alleen al deze constatering is het resultaat van aandachtig-zijn. Aandachtig-zijn betekent hon­ derd procent oplettend zijn en dingen zonder vertekening registreren. Dat betekent de vergankelijkheid ( anicca), onbevre­ digendheid (dukkha) en zelfloosheid (anatta) ervan zien. Dit

AANDACHTIG-ZIJN

(SATI)

163

inzicht voltrekt zich in een fractie van een seconde. Dit wil

dingen doen die hij achteraf betreurt. Als je aandachtig bent

natuurlijk niet zeggen dat je als je voor het eerst aandachtig

merk je direct op wanneer dat het geval is. We worden er dan

bent, onmiddellijk het stadium van bevrijding van alle mense­

aan herinnerd dat we al onze energie moeten inzetten om niet

lijke zwakheden bereikt. Leren dit inzicht in je bewuste leven te

in dergelijke toestanden te blijven hangen. We zullen altijd fou­

integreren is een heel ander proces. Bovendien zul je nog moe­

ten blijven maken, maar naarmate we meer oefenen zal dat

ten leren hoe je deze toestand van aandachtig-zijn kunt ver­

minder vaak gebeuren.

duurzamen. Het zijn echter vreugdevolle activiteiten die alles­

Hoe minder je in de greep van stoorzenders terechtkomt, hoe gezonder je mentale toestand zal zijn. Haat zal plaatsma­

zins de moeite waard zijn.

ken voor liefdevolle vriendelijkheid, begeerte voor onthech­

Aandachtig-zijn (sati) en inzicht(vipassana)meditatie

ting. Aandachtig-zijn schept de mogelijkheid in wijsheid en

Aandachtig-zijn is de kern van vipassanameditatie en de sleutel

compassie te groeien en deze eigenschappen tot volledige was­

tot het hele proces. Het is zowel het doel van deze meditatie als

dom te laten komen.

het middel. Een ander Pali-woord voor aandachtig-zijn is appa­ mada, wat niet-onoplettendheid of afwezigheid van gestoord­

ervoor zorgt dat mooie, plezierige dingen omarmd worden en

Diep verborgen in de geest schuilt een mechanisme dat

heid betekent. Alleen als je voortdurend oplettend bent voor

lelijke, pijnlijke dingen verworpen. Dit mechanisme vormt de

wat er zich in je geest afspeelt, kun je deze toestand van ultie­

bron van die geestesgesteldheden wals hebzucht, begeerte,

me gezondheid bereiken.

haar, aversie en jaloezie, die we juist proberen te vermijden. We

Het Pali-woord sati heeft ook nog de bijbetekenis van zich

proberen deze obstakels niet te vermijden omdat ze slecht zijn

herinneren. Het is niet het je herinneren van ideeën en beelden

in de normale zin van het woord, maar vanwege hun dwang­

uit het verleden, maar eerder het heldere, directe weten van wat

matige karakter, omdat ze onze geest en aandacht volledig in

niet en wat wel werkelijk is, van wat juist en niet juist is, waar­

bezit nemen, ons gevangen houden in kleine, onuitroeibare

mee we bezig zijn en hoe we dat het beste kunnen doen. Door

gedachtecirkels en ons van de werkelijkheid afsnijden.

aandachtig te zijn worden mediterenden eraan herinnerd hoe

Als we aandachtig-zijn kunnen dergelijke obstakels geen

ze hun aandacht op het juiste moment op het juiste object kun­

wortel schieten. Het houdt in dat we oplettend zijn in het hier

nen richten en daarbij precies de juiste hoeveelheid energie te

en nu en is daarom tegengesteld aan de benevelde geestesge­

gebruiken. Door op de juiste manier met energie om te gaan

steldheid die het gevolg is van bovengenoemde stoorzenders.

zal de mediterende voortdurend in een toestand van kalmte en

Alleen als we niet aandachtig-zijn kunnen deze diepere mecha­

alertheid verkeren. Storende factoren als 'obstakels' of 'psychi­

nismen van de geest in de vorm van vastklampen, hechten aan

sche stoorzenders' zullen geen kans krijgen en er is geen ruim­

en ontkennen van bezit van ons nemen. Er ontstaat dan weer­

te voor afgunst, hebzucht, begeerte of luiheid.

stand die ons bewustzijn verduistert. We worden dan zo in

Desondanks blijven we mensen met al onze fouten. Fouten

beslag genomen door wraakzucht, hebzucht of wat het ook

maken we de hele dag. Ondanks alle goede voornemens zal

mag zijn dat we de verandering niet eens opmerken. Onge­

ook degene die mediteert, het spoor wel eens bijster raken en

trainde personen zullen voor onbepaalde tijd in die toestand

164

MEDITATIE CN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN

{SATI)

165

gevangen blijven, maar degene die gevorderd is in mediteren, zal al snel beseffen wat er aan de hand is. Door aandachtig te zijn merken we deze verandering op, worden we herinnerd aan

HOOFDSTUK 14

Aandacht�g-z�jn versus concentrat�e

de ervaring die we al mediterend hebben opgedaan en zijn we in staat onze aandacht zodanig te richten dat de verwarring vanzelf verdwijnt. Op die manier bewijst het zich als de beste remedie tegen obstakels. Aandachtig-zijn is zowel het beste geneesmiddel als de beste voorzorgsmaatregel tegen ziekte.

Volledig ontwikkeld is aandachtig-zijn een toestand van totale

ipassanameditatie lijkt wel wat op mentale evenwichts­

Vkunst. Het gaat om het cultiveren van twee afzonderlijke

geestelijke eigenschappen - aandachtig-zijn en concentratie. In

onthechting van wat dan ook. Als deze toestand onveranderd

de ideale toestand werken deze twee als een koppel op een

aanwezig is, hebben we geen hulpmiddelen nodig om ons van

tandem eendrachtig samen. Daarom is het belangrijk om ze

stoorzenders te vrijwaren en ons te bevrijden van menselijke

naast elkaar op een evenwichtige manier te ontwikkelen. Als

zwakheden. Aandachtig-zijn is een niet-oppervlakkig gewaar­

een van de factoren zich te sterk ontwikkeld, raakt het even­

zijn. Het betekent de dingen tot in de kern doorzien en voorbij

wicht in de geest verloren en kun je niet meer mediteren.

het niveau van concepten en meningen gaan. Het leidt tot

Concentratie en aandachtig-zijn zijn functies die duidelijk

onwankelbare zekerheid en volledige afwezigheid van verwar­

van elkaar verschillen. Beide spelen bij het mediteren een eigen

ring. Het manifesteert zichzelf in de eerste plaats als een con­

rol en de wisselwerking ertussen is onmiskenbaar en zeer deli­

stante en onverstoorbare aandacht die ons nooit in de steek

caat. Concentratie wordt vaak eenpuntigheid van de geest

laat.

genoemd. De geest wordt door wilskracht op een vast punt

Dit zuivere, vlekkeloze en onderzoekende gewaarzijn houdt niet aJleen mentale stoorzenders op een afstand, maar legt ook

gericht. Let op het woord wilskracht. Concentratie is een tame­ lijke geforceerde activiteit. Het kan op basis van wilskracht

hun mechanisme bloot en vernietigt het. Al het schadelijke in

alleen worden gecultiveerd. Eenmaal ontwikkeld zal er altijd

de geest wordt door aandachtig-zijn geneutraliseerd. Het resul­

een gevoel van dwang aan blijven kleven. Aandachtig-zijn daar­

taat hiervan is een smetvrije en onkwetsbare geest die niet

entegen is een delicate functie die tot verhoogde gevoeligheid

beïnvloed wordt door de ups en downs van het bestaan.

leidt. Tijdens het mediteren gaan deze twee een partnerschap aan. Aandachtig-zijn speelt hierbij een sensitieve, registrerende rol. Concentratie verschaft de kracht en zorgt ervoor dat de aan­ dacht voortdurend op één ding gericht blijft. Door aandachtig te zijn wordt het object van aandacht geregistreerd en bemerk je wanneer je afdwaalt. Concentratie doet het eigenlijke werk door de aandacht constant op het gekozen object gericht te houden. Als een van de partners zwak is, zal de meditatie spaak lopen.

166

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN VERSUS CONCENTRATIE

167

Concentratie kan worden gedefinieerd als de eigenschap die ervoor zorgt dat de geest zonder onderbreken eenpuntig op een specifiek object gericht blijft. Wel moet worden benadrukt dat het om gezonde eenpuntige gerichtheid gaat waarin geen plaats is voor hebzucht, haat of zelfmisleiding. Er bestaat ook ongezonde eenpuntige gerichtheid, maar die leidt niet tot bevrijding. Je kunt ook zeer eenpuntig gericht zijn als je in een toestand van begeerte verkeert. Daarmee kom je geen stap ver­ der. Eenpuntige gericht zijn op iets waaraan je een hekel hebt, zal je ook niet veel verder brengen. Meestal zal een dergelijke ongezonde concentratie maar een kort leven beschoren zijn,

probleem is dat concentratie op zich je geen helder inzicht geeft in je eigen geest. Het zal geen licht werpen op de elemen­ taire problematiek van egoïsme en het wezen van lijden. Het kan alleen gebruikt worden om in diepe lagen van de psyche door te dringen. Maar zelfs dan verwerf je nog geen inzicht in de krachten van egoïsme. Dit kan alleen door aandachtig te zijn. Als er niet met aandacht in de lens wordt gekeken naar wat er allemaal wordt aangeboord, heeft de hele operatie geen zin.

Alleen aandachtig-zijn leidt tot inzicht. Alleen door aandachtig te zijn kunnen we wijs worden. Aan concentratie kleven ook nog andere beperkingen.

helemaal als deze anderen schade berokkent. Ware concentra­

Om diepe concentratie te ontwikkelen zijn specifieke om­

tie is vrij van negativiteit. Het is een toestand waarin alle geest­

standigheden nodig. Boeddhisten hebben altijd alle mogelijke

kracht gebundeld is en daardoor bijzonder krachtig en intens.

moeite gedaan om meditatieruimtes en kloosters te bouwen.

We kunnen het vergelijken met de werking van een lens.

Het belangrijkste doel ervan is een fysieke ruimte te scheppen

Ongebundeld zonlicht dat op een stuk papier valt, zal de

waarin deze vaardigheid ongestoord kan worden ontwikkeld.

oppervlakte ervan alleen maar verwarmen. Als diezelfde hoe­

Zonder geluid, zonder interrupties. Net zo belangrijk echter is

veelheid licht door een lens wordt gebundeld en eenpuntig

het scheppen van een storingsvrije emotionele omgeving. De

gericht op het papier valt, zal dat direct vlam vatten.

ontwikkeling van concentratie kan namelijk ernstig worden

Concentratie werkt als zo'n lens. Het voorziet in de brandende

belemmerd door de vijf obstakels die we in hoofdstuk 12 heb­

intensiteit die nodig is om in de diepere lagen van de geest

ben onderzocht, te weten verlangen naar zintuiglijk genot,

door te dringen. Aandachtigheid kiest het object waarop de

weerzin, mentale luiheid, opwinding en twijfel.

lens wordt gericht en kijkt door de lens naar wat zich aandient.

Een klooster is een afgebakende omgeving waarin deze emo­

Concentratie kun je als een stuk gereedschap beschouwen.

tionele ruis tot een minimum kan worden beperkt. Leden van

Net als elk ander hulpmiddel kan het ten goede of ten kwade

verschillende sekse leven er apart. Hierdoor krijgt begeerte

worden aangewend. Met een scherp mes kun je een mooi

minder kans. Privé-bezit is er niet toegestaan, waardoor er niet

figuur uitsnijden, maar ook iemand verwonden. Het hangt er

geruzied kan worden over wat van wie is en er weinig ruimte is

maar vanaf wie het mes in handen heeft. Met concentratie is

voor het ontstaan van hebzucht en onbevredigbare begeerte. Er

het net zo gesteld. Als je het op de juiste manier gebruikt, kan

is nog iets anders wat concentratie in de weg kan staan. De kans

het je helpen op het pad naar bevrijding. Je kunt het ook

bestaat namelijk dat je dermate in het object van meditatie

gebruiken ter meerdere glorie van het ego, om te presteren en

opgaat, dat je alle trivialiteiten van het dagelijks leven vergeet,

te wedijveren of anderen te domineren. Het kan dus ook wor­

zoals bijvoorbeeld je lichaam, je identiteit en alles wat er in je

den gebruikt voor zelfzuchtige doeleinden. De kern van het

omgeving speelt. Ook in dit geval is een klooster een nuttig toe-

168

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN VERSUS CONCENTRATIE

169

vluchtsoord. Het is prettig te weten dat er iemand is die voor je

Aandachtig-zijn kan niet op een zelfzuchtige manier worden

wereldse zaken zoals voedsel en fysieke veiligheid zorgt.

Zonder die geruststelling zul je bij het concentreren misschien

gebruikt. Het is egoloos alert zijn. In de toestand van zuiver gewaarzijn bestaat geen ruimte voor de 'ik'-gedachte of een ik

niet zo diep kunnen gaan.

die zelfzuchtig kan zijn. Het is juist door aandachtig te zijn dat

Voor aandachtig-zijn gelden deze storende factoren niet. Het is niet afhankelijk van wat voor specifieke omstandigheden

je jezelf kunt waarnemen zoals je bent. Het stelt je in staat om een belangrijke stap achteruit te doen en je begeerte en al je

dan ook. Het is puur registreren. Het maakt niet uit wat er gere­

weerzin dermate objectief te bekijken dat je kunt zeggen: 'Aha,

gistreerd wordt - begeerte, haat of lawaai. Aandachtig-zijn is

dus zo zit ik in elkaar:

niet aan voorwaarden gebonden. In zekere zin staat het je op

In deze toestand van aandachtig-zijn zie je jezelf precies

elk moment en in elke situatie ter beschikking. Om aandachtig

zoals je bent. Je ziet je zelfzuchtige gedrag. Je ziet hoe je lijdt en

te zijn is ook geen vast concentratieobject nodig. Het observe­

ook hoe je er zelf de schepper van bent. Je ziet hoe je anderen

ren van verandering kent oneindig veel objecten van aandacht.

kwetst. Je doorziet alle leugens die je jezelf voorhoudt en ziet

Aandachtig-zijn betekent zonder te categoriseren kijken naar

de waarheid erachter. Aandachtig-zijn leidt tot wijsheid.

alles wat zich in de geest aandient. Niet aandachtig-zijn en

Aandachtig-zijn is niets proberen te bereiken. Het is zuiver

afdwalen worden met dezelfde oplettendheid gadegeslagen als

waarnemen. Hierdoor krijgen begeerte en weerzin geen kans.

de formele objecten van meditatie. In een toestand van zuiver

Hetzelfde geldt voor wedijver en het streven om iets te worden.

aandachtig-zijn beweegt je aandacht zich moeiteloos mee met

Aandachtig-zijn kent geen doelstellingen. Het observeert

elke verandering die zich in de geest voltrekt.

slechts wat er al is.

Je kunt aandachtig-zijn niet op basis van wilskracht ontwik­

Aandachtig-zijn heeft een veel grotere en ruimere functie dan

kelen. Een actieve tanden-op-elkaar-houding werkt alleen maar

concentratie. Het is een allesomvattende activiteit. Concentra­

contraproductief. Aandachtig-zijn kan niet door strijd worden

tie is exclusief. Het richt zich op één ding en negeert al het

gecultiveerd. Het ontwikkelt zich door inzicht, door los te

andere. Aandachtig-zijn is inclusief. Het staat los van de focus

laten, door je over te geven aan het hier en nu en ja te zeggen

van aandacht en obseiveert met een veel ruimere blik die niets

tegen alles wat je ervaart. Dit wil niet zeggen dat aandachtig­

aan de aandacht laat ontsnappen. Als je je aandacht op een

zijn helemaal vanzelf ontstaat. Verre van dat. Het vergt energie

steen richt, zal binnen die concentratie slechts ruimte zijn voor

en inspanning. Maar dit inspannen is iets anders dan forceren.

de steen. Aandachtig-zijn staat los van dit proces en betekent je

Aandachtig-zijn wordt door milde inspanning gecultiveerd.

gewaar zijn van de steen, van de concentratie die op de steen

Het groeit door jezelf er voortdurend aan te herinneren dat je

gericht is, van de sterkte van de concentratie, als ook van het

aandacht niet mag afdwalen van wat er zich in het hier en nu

afdwalen eivan. Hierdoor wordt elk afdwalen geregistreerd,

afspeelt. Volhouden en een zachte hand vormen de geheime

zodat de aandacht weer op de steen kan worden gericht.

formule. Aandachtig-zijn wordt ontwikkeld door jezelf con­

Vanwege het verstrekkende karakter ervan is aandachtig-zijn

stant met zachte hand terug te voeren naar een toestand van

veel moeilijker te cultiveren dan concentratie. Concentratie is

gewaarzijn.

het als een laserstraal focussen van de geest. Het heeft de kracht

170

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN VERSUS CONCENTRATIE

171

om diep naar binnen te branden in de geest en wat daar aan­

dachtig-zijn hand in hand. De kracht van concentratie wordt

wezig is aan het licht te brengen. Zelf kan het niet begrijpen wat

door aandachtig-zijn gestuurd. Het is de manager van de ope­

het ziet, daar is aandachtig-zijn voor nodig. Het is in staat het

ratie. Concentratie verschaft de energie waardoor aandachtig­

mechanisme van zelfzuchtigheid te onderzoeken en datgene

zijn tot in de diepste uithoeken van de geest kan doordringen.

wat wordt waargenomen daadwerkelijk te begrijpen. Het is in

Inzicht en begrip zijn het resultaat van hun samenwerking. Die

staat het mysterie van het lijden en het mechanisme achter

moeten samen op een evenwichtige manier worden ontwik­

onvrede aan het licht te brengen. Alleen door aandachtig te zijn

keld, waarbij de nadruk iets meer op aandachtig-zijn behoort

kun je jezelf bevrijden.

te liggen, omdat dat het hart van de meditatie vormt. Om ons

Daarmee stuiten we echter op een paradox. Aandachtig-zijn

te bevrijden hoeven wij wat concentratie betreft niet echt tot de

is niet reageren op wat er wordt waargenomen. Het is slechts

bodem te gaan. Toch blijft het essentieel dat er evenwicht is. Te

zien en begrijpen. Aandachtig-zijn is de essentie van geduld.

veel gewaarzijn zonder de kalmte die nodig is om het even­

Dit houdt in dat alles wat wordt waargenomen simpelweg

wicht te bewaren, kan al gauw resulteren in een overprikkelde

geaccepteerd, erkend en onbewogen geobserveerd wordt. Dit is

toestand die veel lijkt op die van een LSD-gebruiker. Te veel

niet eenvoudig, maar wel uiterst noodzakelijk. We zijn onwe­

concentratie zonder de ratio van gewaarzijn om deze in balans

tend. We zijn egoïstisch, hebzuchtig en hebben een grote eigen­

te houden kan al gauw resulteren in het 'stenen boeddha' -syn­

dunk. We begeren en liegen. Dit zijn feiten. Aandachtig-zijn

droom, waarbij je zo rustig wordt als een boeddha van steen.

betekent deze feiten onder ogen zien, geduld met onszelf heb­

Beide toestanden zullen moeten worden vermeden.

ben en onszelf accepteren zoals we zijn. Dit is echter tegenge­

Vooral de beginstadia van mentale ontwikkeling zijn zeer

steld aan onze natuur. We willen deze dingen niet accepteren

delicaat. Als de nadruk te veel op aandachtig-zijn wordt gelegd,

en zouden ze het liefst ontkennen, veranderen of rechtvaardi­

zal het ontwikkelen van concentratie achterblijven. Als we met

gen. Acceptatie is de essentie van aandachtig-zijn. Als we daar­

mediteren beginnen, zullen we onmiddellijk ontdekken hoe

in willen groeien zullen we alles wat aandachtig-zijn aan het

ongelooflijk actief onze geest is. In de theravadatraditie wordt

licht brengt onder ogen moeten zien. Dat kunnen verveling,

dit verschijnsel de-aap-in-de-geest genoemd. In de Tibetaanse

irritatie, angst, zwakheid of tekortkomingen zijn. Wat het ook

traditie wordt het met een waterval van gedachten vergeleken.

mag zijn, we zijn gewoon zo. Dat is de werkelijkheid.

Als je in dat stadium te veel nadruk op gewaarzijn legt, blijkt er

Aandachtig-zijn betekent simpelweg accepteren wat zich voor­

zoveel te zijn waarvan je je gewaar moet zijn dat er voor con­

doet. Om hierin te groeien zijn geduld en acceptatie nodig.

centratie geen ruimte meer is. Laat je er niet door ontmoedigen.

Aandachtig-zijn kan maar op een manier worden ontwikkeld;

Iedereen krijgt met dit probleem te maken. Er is een simpele

door je er voortdurend in te oefenen, door te proberen simpel­

oplossing voor. Richt je in het begin vooral op het ontwikkelen

weg aandachtig te zijn en daarvoor is geduld nodig. Het proces

van eenpuntige aandacht. Voorkom dat je aandacht voortdu­

kan niet worden geforceerd of versneld. Het voltrekt zich in

rend van hot naar haar schiet. Probeer het uit. Nadere instruc­ ties hierover vind je in hoofdstuk 7 en 8. Na een paar maanden

zijn eigen tempo.

Bij de beoefening van meditatie gaan concentratie en aan-

172

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

zal je concentratievermogen voldoende ontwikkeld zijn. Pas

AANDACHTIG-ZIJN VERSUS CONCENTRATIE

173

daarna kun je energie steken in het oefenen in aandachtig-zijn.

Maak je echter om al deze dingen niet te druk Het is geen wed­

Ga echter niet zo ver dat je je bewustzijn er bijna door verliest.

strijd. Je bent met niemand in een strijd verwikkeld en je hoeft

Van de twee componenten blijft aandachtig-zijn de meest

je niet aan een tijdschema te houden.

belangrijke. Begin zo snel mogelijk aan de ontwikkeling eivan.

Een van de allermoeilijkste dingen om te begrijpen is dat

Aandachtig-zijn is het fundament voor de verdere ontwikkeling

aandachtig-zijn niet afhankelijk is van een emotionele of men­

van concentratie. De meeste onevenwichtigheden zullen zich

tale toestand. We hebben bepaalde voorstellingen van medita­

automatisch herstellen. Naarmate het gewaarzijn krachtiger

tie. Het zou alleen in een stille grot kunnen worden beoefend

wordt zal de juiste concentratie vanzelf volgen. Hoe meer je je

door relaxte mensen die alles heel langzaam doen. Een stille

opmerkzaamheid ontwikkelt, hoe eerder je een afdwaling op

grot kan nuttig zijn om je te kunnen oefenen in concentratie en

het spoor komt en hoe sneller je je eivan kunt ontdoen en kunt

aandachtig-zijn. Als je deze vaardigheid eenmaal ontwikkeld

terugkeren naar het object van aandacht. Het natuurlijke gevolg

hebt, kun je en moet je ook zonder kunnen. Je hoeft je niet met

etvan is grotere concentratie die weer bijdraagt aan de ontwik­

een slakkengangetje te bewegen om aandachtig te kunnen zijn.

keling van aandachtig-zijn. Hoe sterker je concentratie hoe

Je hoeft er zelfs niet eens volledig rustig voor te zijn. Zelfs als je

kleiner de kans dat je verstrikt raakt in een lange keten van ana­

de moeilijkste rekensommen maakt, kun je aandachtig-zijn.

lyses over hoe en waarom je bent afgeleid. Je registreert sim­

Zelfs als je vecht om de bal, kun je aandachtig zijn. Zelfs

pelweg dat je bent afgeleid en richt je aandacht vervolgens weer

midden in een woedeaanval kun je aandachtig zijn. Geen enke­

op datgene waarnaar die behoort uit te gaan.

le mentale of fysieke activiteit kan aan aandachtig-zijn paal en

Aldus houden beide factoren elkaars ontwikkeling op een

perk stellen. Als je ontdekt dat je geest buitengewoon actief is,

natuurlijk manier in evenwicht en ondersteunen ze elkaar. De

kun je de aard en de mate eivan simpelweg observeren. Alles is

enige regel waaraan je je in het begin dient te houden is net zo

slechts onderdeel van een voortdurend veranderende innerlijke

lang door te gaan met het werken aan je concentratie tot de­

show.

aap-in-de-geest een beetje tot bedaren gekomen is. Pas daarna kun je de nadruk op aandachtig-zijn leggen. Als je ontdekt dat je op hol begint te slaan, verplaats dan je aandacht naar het concentreren. Als je het gevoel hebt dat je steeds meer in een halfslaap begint te raken, leg dan de nadruk meer op aan­ dachtig-zijn. Aandachtig-zijn komt echter altijd op de eerste plaats.

Aandachtig-zijn behoort je meditatieve ontwikkeling te stu­ ren omdat je je alleen hierdoor van jezelf bewust kunt worden.

Alleen door aandachtig te zijn kun je de manier waarop je bezig bent in het juiste perspectief plaatsen. Alleen door aan­ dachtig te zijn kun je erachter komen waarmee je bezig bent.

174

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

AANDACHTIG-ZIJN VERSUS CONCENTRATIE

175

HOOFDSTUK 15

houdelijke stroom van gevoelens. Deze nieuwe mentale

Med� tat�e �n het alledaagse leven

gedragspatronen zullen in je dagelijks leven moeten worden toegepast. Als je dat niet doet, zal mediteren dor en vruchteloos blijven, een theoretisch aspect van je leven dat losstaat van de totaliteit. Enige inspanning om deze twee segmenten te verbin­ den is beslist noodzakelijk. Een zekere mate van overdracht zal

lke musicus oefent zich in het spelen van toonladders. Dit

vanzelf plaatsvinden, maar dat gaat langzaam en is weinig

E is het eerste wat je leen als je met pianoles begint en er

betrouwbaar. Dan is de kans groot dat je toch blijft zitten met

komt nooit een einde aan. Ook de beste concertpianist van de

een gevoel dat het allemaal nergens toe leidt en dat je er net zo

wereld zal toonladders blijven spelen. Het is een elementaire

goed mee kunt ophouden.

vaardigheid die niet mag worden verwaarloosd. Elke voetballer

Een van de meest memorabele gebeurtenissen in je medita­

begint met te leren dribbelen en daaraan komt nooit een einde.

tiecarrière is het moment waarop je je voor het eerst realiseert

Elementaire vaardigheden moeten altijd scherp worden gehou­

dat je tijdens een alledaagse activiteit aan het mediteren bent.

den.

Je rijdt op de snelweg of bent bezig het vuil buiten te zetten en

Door te gaan zitten in meditatie schep je een oefenruimte

dan overkomt het je ineens. Zo'n spontane eruptie van de

waarin je je fundamentele vaardigheden op peil kunt houden.

vaardigheden waaraan je al zo lang zorgvuldig gewerkt hebt, is

Het spel waaraan de mediterende deelneemt is zijn eigen erva­

een vreugdevolle gewaarwording. Het gunt je een kijkje in de

ringswereld en het instrument dat hij bespeelt, wordt gevormd

toekomst. Je vangt spontaan een glimp op van het uiteindelijke

door zijn eigen zintuigen. Ook mensen die al heel bedreven

doel van je meditatiebeoefening. Plotseling besef je dat deze

zijn in het zitten in meditatie, blijven ermee doorgaan omdat

transformatie van je bewustzijn in de toekomst misschien wel

het de mentale vaardigheden die bij dit specifieke spel vereist

eens een duurzaam karakter zal kunnen krijgen. Ineens besef je

zijn, scherp houdt. We mogen echter niet vergeten dat het zit­

dat het ook mogelijk moet zijn voor altijd los te komen van al

ten zelf niet het spel is. Het gaat om de oefening. De ruimte

dat gepreoccupeer met je eigen obsessies, dat je niet voor eeu­

waarin deze elementaire vaardigheden moeten worden toege­

wig de slaaf hoeft te zijn van je eigen behoeften en begeerten.

past is ons dagelijks leven. Meditatie die losstaat van het dage­

Je hebt een glimp opgevangen van hoe het zou kunnen zijn als

lijks leven, is steriel en beperkt.

je je van al deze dingen hebt losgemaakt en ze simpelweg zou

Het doel van vipassanameditatie is niet minder dan de radi­ cale en permanente transformatie van onze totale zintuiglijke

zien komen en gaan. Het is een bijzondere gewaarwording.

Als je niet in staat bent dit proces van overdracht bewust te

en cognitieve ervaringswereld. Het betekent dat je leven er in

activeren zal dit visioen waarschijnlijk altijd een visioen blijven.

zijn totaliteit door moet worden aangeraakt. Om het zaad van

Als je mediteert is het opstaan van je kussen het cruciale

nieuwe mentale gewoonten te planten reserveer je af en toe tijd

moment. Als de sessie voorbij is, kun je opveren en het hele

om te gaan zitten. Daardoor leer je op een andere wijze waar te

gebeuren achter je laten, maar je kunt ook je best doen de ver­

nemen. Je leert anders om te gaan met gedachten en de onop-

worven vaardigheden op de rest van je activiteiten over te dragen.

176

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

177

Je mag nooit uit het oog verliezen wat de bedoeling van

in de loop der eeuwen oefeningen ontwikkeld met als doel de

meditatie is. Het gaat niet alleen om het zitten in een bepaalde

overgang gemakkelijker te maken. De grote sprong wordt in

houding of om een serie mentale oefeningen. Meditatie is het

kleine stappen verdeeld. Elke stap kan op zich worden uitge­

cultiveren van aandachtig-zijn en de toepassing ervan in het

voerd.

dagelijks leven. Je hoeft niet per se te gaan zitten om te medi­ teren. Je kunt het ook doen terwijl je de afwas doet. Je kunt

Loopmeditatie

mediteren als je onder de douche staat, aan het fietsen of aan het typen bent. Meditatie betekent gewaarzijn en dient op elke

Ons alledaagse leven is vol beweging en activiteit. Urenlang zit­

activiteit in je bestaan toepasbaar te zijn. Dat is minder een­

ten zonder te bewegen is bijna het tegengestelde van wat we

voudig dan je denkt.

gewoonlijk doen. Meestal is de toestand van helderheid en rust die we te midden van volslagen stilte kunnen bewerkstelligen

We nemen een zittende houding aan en kiezen een rustige plek

op slag verdwenen zodra we weer opstaan. Daarom bestaat er

omdat dit de meest eenvoudige manier is om ons gewaarzijn te

grote behoefte aan overgangsoefeningen die helpen om ons

cultiveren. Mediteren is veel moeilijker als je in beweging bent.

gewaarzijn en innerlijke rust niet te verliezen als we weer in

Mediteren te midden van een heksenketel is nog moeilijker.

beweging komen. Loopmeditatie kan helpen de afstand tussen

Mediteren te midden van uiterst egocentrische activiteiten,

onze onverstoorbare rust en het alledaagse leven te overbrug­

zoals een ruzie, vormt de allergrootste uitdaging. Beginners zul­

gen. Loopmeditatie wordt vaak als alternatief voor zitten

len hun handen al vol hebben aan veel minder stressvolle acti­

gebruikt. Lopen is vooral goed als we rusteloos zijn. Een uur loop meditatie is vaak genoeg om ons van onze rusteloosheid af

viteiten.

Toch blijft het uiteindelijke doel van mediteren het ontwik­

te helpen en onze helderheid aanzienlijk te vergroten.

kelen van een dermate sterke concentratie en niveau van

Vervolgens kunnen we met meer profijt tot zittend mediteren

gewaarzijn dat die zelfs in de vaart van het moderne leven niet

overgaan.

aan het wankelen kunnen worden gebracht. Het leven biedt

In het boeddhisme wordt wel aangeraden de dagelijkse

zoveel uitdagingen dat iemand die serieus mediteert, nooit last

meditatieoefening aan te vullen met langere retraites. In retrai­

zal krijgen van verveling.

te gaan betekent dat je je voor langere tijd uitsluitend aan

Het is niet zo simpel meditatie in het dagelijks leven te inte­

meditatie wijdt. De meeste leken trekken hier een of twee

greren. Probeer het maar eens, dan merk je het vanzelf De

dagen voor uit, gevorderden die in een klooster mediteren,

kloof tussen het einde van een meditatiesessie en de terugkeer

kunnen soms maandenlang in retraite gaan. Dit is nogal

naar het 'ware leven' kan behoorlijk groot zijn en is voor de

drastisch en eist behoorlijk wat van lichaam en geest. Voor

meesten van ons haast onoverbrugbaar. Vaak zijn onze kalmte

mensen die pas met mediteren beginnen, is de tijd die ze er

en concentratie al binnen een paar minuten verdwenen, wat

met vrucht aan kunnen besteden, maar beperkt. Tien uur ach­

ons het gevoel geeft dat we er geen haar beter van geworden

ter elkaar zitten wordt voor hen al gauw een intense kwelling

zijn. Om deze kloof te overbruggen zijn er in het boeddhisme

die de macht van hun concentratie verre te boven gaat. Wil zo'n

178

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

179

retraite daarom enig nut hebben, dan zal het zitten moeten

de gewaarwordingen in je voeten en je benen. Probeer zoveel

worden afgewisseld door beweging in de vorm van een loop­

mogelijk informatie te vergaren bij elke beweging van je voeten

meditatie. Een uur voor elk met een korte rustpauze ertussen is

en helemaal op te gaan in de ongedeelde gewaarwording van

heel gebruikelijk.

lopen. Registreer elke subtiele nuance die erbij optreedt. Voel

Voor loopmeditatie heb je een plek nodig die groot genoeg

de beweging van elke spier afzonderlijk. Ervaar elke kleine ver­

is om in elk geval vijf tot tien stappen in een rechte lijn te doen.

andering in de tastzin als de voet de grond raakt en deze weer

De bedoeling is dat je heel langzaam heen en weer loopt. Op

wordt opgetild.

westerlingen zal dit misschien een nogal merkwaardige en

Ervaar hoe deze ogenschijnlijk vloeiende beweging is opge­

wereldvreemde indruk maken. Daarom is deze oefening niet

bouwd uit een reeks minuscule schokjes. Probeer er niets van

geschikt om in de tuin voor je huis te doen. Kies liever een plek

te missen. Om je sensitiviteit nog groter te maken kun je de

die meer privé is.

beweging in haar samenstellende bestanddelen opsplitsen.

De procedure is heel simpel. Kies een lege ruimte uit en stel

Elke voet doorloopt een fase van optillen, voorwaarts bewegen,

je aan een kant ervan op. Blijf een minuut aandachtig staan.

en neerkomen. Elk van deze componenten kent een begin, een

Houd je armen zoals je dat zelf het prettigst vindt, gekruist op

midden en een einde. Je kunt jezelf beter op deze reeks bewe­

je borst, op je rug of laat ze gewoon naar beneden hangen. Til,

gingen afstemmen als je van elk stadium een duidelijke men­

terwijl je inademt, de hiel van één voet van de grond. Laat, ter­

tale notitie maakt.

wijl je uitademt, die voet op de tenen neerkomen. Til, terwijl je

Noteer 'optillen, voorwaarts bewegen, neerwaarts bewegen,

inademt, diezelfde voet omhoog, beweeg hem naar voren en

de vloer raken, afzetten; enzovoort. Dit is een oefening om je

plaats de voet, terwijl je uitademt, weer op de grond. Doe het­

vertrouwd te maken met de opeenvolgende bewegingen, opdat

zelfde met de andere voet. Wandel heel langzaam naar de

je er geen enkele van mist. Naarmate je je meer gewaar wordt

andere kant, blijf een minuut staan, keer je langzaam om, blijf

van de oneindige hoeveelheid gebeurtenissen die zich voltrek­

daarna weer een minuut staan en begin aan de terugtocht.

ken, zal er minder tijd voor gedachten overblijven. Uiteindelijk

Herhaal deze procedure.

zul je helemaal opgaan in een stroom van ononderbroken

Houd je hoofd recht en ontspan je nek. Houd je ogen open

gewaarzijn van beweging. Je voeten zullen het hele universum

om je evenwicht niet te verliezen, maar kijk naar niets in het

worden. Als je geest afdwaalt, registreer je dat op de gebruike­

bijzonder. Loop zo natuurlijk en langzaam mogelijk en let niet

lijke manier en richt je je aandacht weer op het lopen. Kijk niet

op je omgeving. Er mogen zich in het lichaam geen spannin­

naar je voeten en loop niet heen en weer met �en beeld van je

gen opbouwen. Probeer deze, zodra je iets in die richting

voeten en benen in je hoofd. Denk niet, voel alleen. Je hebt

bespeurt, direct te elimineren. Wees er niet op uit alles zo mooi

geen concept van voeten nodig en ook geen beelden ervan.

mogelijk te doen. Het gaat niet om een atletische prestatie of

Registreer slechts de stroom gewaarwordingen. In het begin zal

een dans. Het is een oefening in gewaarzijn. Je enige doel is

het je wellicht enige moeite kosten je evenwicht te bewaren. Je

totaal gewaarzijn, het vergroten van je sensitiviteit en het lopen

bent bezig je beenspieren op een nieuwe manier te gebruiken

als één vloeiende beweging te ervaren. Richt al je aandacht op

en het is heel normaal als je dat niet een, twee, drie kunt. Als er

180

MEDITATlE IN ALLE EENVOUD

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

181

frustratie ontstaat, registreer dat dan en laat het weer los.

Het doel van de vipassanaloopmeditatie is je bewustzijn met zoveel elementaire gewaarwordingen te overladen dat er geen ruimte overblijft voor iets anders. Er is geen ruimte voor

oefeningen om deze sluisdeuren te openen en het materiaal de kans te geven tot het bewustzijn door te dringen. Het zijn manieren om het onbewuste bewust te maken.

Gedurende de dag neem je de meest uiteenlopende

gedachten en daarom geen ruimte voor emoties. Er is geen

lichaamshoudingen aan. Je loopt, gaat liggen, buigt je voor­

ruimte voor begeerte en ook niet om de activiteit in een reeks

over, rent, kruipt en springt. Meditatieleraren sporen je aan je

concepten te vangen. Er is geen enkele behoefte aan het idee

bewust te worden van deze nooit eindigende dans. Probeer

van een ik die loopt. Het enige wat bestaat, is de ononderbro­

gedurende de dag elke paar minuten enkele seconden te beste­

ken reeks van kinesthetische en tastgewaarwordingen, een ein­

den aan het onderzoeken van je lichaamshouding. Doe dit niet

deloze en voortdurende stroom van pure ervaringen. We

om er een oordeel over te vellen. Het is niet bedoeld om je

nemen juist onze toevlucht tot de realiteit in plaats van ervoor

lichaamshouding te verbeteren of om er beter uit te zien. Kijk

te vluchten. Elk inzicht dat we op deze manier verwerven, zal

in welke houding je lichaam zich bevindt. Maak in stilte een

direct toepasbaar blijken te zijn op de rest van ons van bewe­

mentale notitie zoals 'wandelen', 'zitten', 'liggen' of 'staan'. Het

ging vervulde leven.

klinkt misschien belachelijk eenvoudig maar onderschat deze procedure niet. Het is een krachtige oefening. Als je deze men­

Houdingen

tale gewoonte tot een tweede natuur maakt, zal je hele erva­ ringswereld radicaal veranderen. Er zal een nieuwe wereld van

Het doel van onze meditatie is ons er volledig van bewust te

gewaar-worden voor je opengaan, zoals bij een blinde die plot­

worden dat al onze ervaringen een ononderbroken, van

seling weer kan zien.

moment tot moment, veranderende stroom vormen. Veel van wat we ervaren en doen verloopt volkomen onbewust, in die

Slow motion-activiteit

zin dat het met maar weinig aandacht gebeurt. Wij zijn met onze geest heel ergens anders. We varen het grootste deel van

Elke handeling die je verricht, bestaat uit afzonderlijke compo­

de tijd op onze automatische piloot in een mist van dagdro­

nenten. Een simpele handeling, zoals het vaststrikken van je

men en preoccupaties.

schoenveters, bestaat uit een ingewikkelde reeks uiterst subtie­

Een van de meest verwaarloosde aspecten van ons leven is

le bewegingen. De meeste van deze details gaan onopgemerkt

onze lichamelijkheid. De technicolor tekenfilm in ons hoofd is

aan je voorbij. Om de alles overkoepelende gewoonte van aan­

meestal zo fascinerend dat we de neiging hebben geen enkele

dachtig-zijn te stimuleren kan het nuttig zijn eenvoudige acti­

aandacht te schenken aan bewegings- of tastgewaarwordingen.

viteiten heel langzaam uit te voeren. Observeer daarbij elk

Ook deze informatie stroomt voortdurend door ons zenuw­

onderdeel van de handeling met de grootste aandacht.

stelsel naar het brein, maar we hebben dit grotendeels van het

Stel je eens voor dat je aan tafel zit met een kopje thee. Er valt

bewustzijn afgesneden. De informatie reikt niet verder dan de

heel veel te ervaren. Observeer je houding terwijl je zo zit, voel

onbewuste delen van onze geest. In het boeddhisme bestaan

het oor van het kopje tussen je vingers. Ruik het aroma van de

182

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

MIWITATIE IN ALLE EENVOUD

183

thee, observeer de positie van het kopje, de thee erin, je arm en

ziet dat je zelf de schepper bent van je angsten, ellende en span­

de tafel. Observeer hoe in je geest de intentie ontstaat om je

ningen. Je ziet hoe je zelf de oorzaak bent van je zwakheid en

arm op te tillen, voel de beweging ervan, hoe het kopje je lip­

beperkingen. Hoe groter je inzicht in deze mentale processen,

pen raakt en de thee je mond in stroomt. Proef de thee.

hoe zwakker hun greep op jou zal worden.

Observeer vervolgens het ontstaan van de intentie om je arm weer te laten zakken. Als je al je aandacht richt op elke daarbij

Het coördineren van de ademhaling

optredende gewaarwording, gedachte en emotie blijkt het een uiterst fascinerende en prachtige ervaring te zijn.

Je kunt deze tactiek toepassen op talloze andere dagelijkse

Als we in meditatie zitten, richten we ons voornamelijk op de ademhaling. Volledige concentratie op de voortdurend veran­

activiteiten. Als je je gedachten, woorden en bewegingen doel­

derende ademhaling brengt ons regelrecht in het hier en nu.

bewust kunt vertragen, zul je in staat zijn er dieper in door te

Hetzelfde principe kan worden toegepast als je in beweging

dringen dan anders het geval zou zijn. Het zal je verbazen wat

bent. Je kunt je activiteiten en ademhaling op elkaar afstem­

je allemaal ontdekt. In het begin zal het heel moeilijk zijn om

men. Het zal je bewegingen een ritmisch en stromend karakter

tijdens alledaagse bezigheden dit welbewust gekozen vertraag­

geven en talloze kleine abrupte bewegingen vloeiender in

de tempo vol te houden, maar ook daarin kun je je oefenen.

elkaar doen overlopen. Daardoor wordt het gemakkelijker om

Meestal treden diepere inzichten bij het zitten op, maar dat kan

je volledig op die activiteit te concentreren, je aandachtigheid

ook gebeuren als we onszelf tijdens alledaagse handelingen

te vergroten en op het hier en nu te richten. Eigenlijk zou je

nauwlettend gadeslaan. Zij vormen het laboratorium waarin

meditatie vierentwintig uur per etmaal moeten duren. Een zeer

we pas echt oog kunnen krijgen voor het mechanisme van onze

handige tip!

emoties en begeerten. Hier kunnen we pas echt op het spoor

Aandachtig-zijn is een toestand van mentale openheid. De

komen van de onbetrouwbaarheid van onze ratio en een glimp

geest gaat dan niet gebukt onder preoccupaties of zorgen. Alles

opvangen van het verschil tussen onze ware motieven en het

wat zich voordoet wordt direct afgehandeld. Als je werkelijk

masker dat we dragen om onszelf en anderen voor de gek te

aandachtig bent, bezit je zenuwstelsel een ongekende frisheid

houden.

en elasticiteit. Als een probleem zich voordoet, handel je dat

We zullen op heel wat verrassende informatie stuiten, vaak

snel, efficiënt en met weinig ophef af. Je zult nooit overstuur

nogal verontrustend, maar desondanks zeer bruikbaar. Zuivere

raken of naar een rustig plekje hoeven te rennen om daar over

aandacht schept orde in de warboel die we in de verborgen uit­

je probleem te mediteren. Je pakt het gewoon aan. Ook in die

hoeken van onze geest aantreffen. Als je in staat bent ook

zeldzame omstandigheden waarin dingen onoplosbaar Jijken,

onder de meest alledaagse omstandigheden zuiver gewaar te

maak je je er geen zorgen over. Je richt je aandacht gewoon op

zijn, zul je op het moment dat je het licht van aandachtig-zijn

het volgende dat zich aandient. Je intuïtie zal je daarbij helpen.

laat doordringen tot in deze irrationele hoeken en gàten, je ver­ stand en innerlijke rust niet verliezen. Je zult begrijpen in welke mate je zelf voor je geestelijke ellende verantwoordelijk bent. Je

184

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

185

manier doe je ervaring op met het observeren van verschillen­

Verloren momenten

de dingen en doe je je best de hele dag zo aandachtig mogelijk

Voor iemand die serieus mediteert, bestaan er geen verloren momenten. Gedurende de dag kun je met elk moment dat er even niets gebeurt, je voordeel doen. Je kunt elk moment gebruiken om te mediteren. Als je in angstige spanning in de wachtkamer van de tandarts zit, kun je er een meditatie van maken. Als je geïrriteerd bent vanwege de rij wachtenden voor je, kun je erover mediteren. Als je verveeld bij een bushalte staat te wachten, kun je over die verveling mediteren. Probeer de hele dag alert en gewaar te blijven. Geef je volle aandacht aan alles wat zich in het hier en nu voordoet, zelfs al is het een geestdodende activiteit. Doe je voordeel met de momenten waarop je alleen bent. Doe je voordeel met activiteiten die gro­ tendeels mechanisch verlopen. Gebruik elke seconde om aan­ dachtig te zijn. Grijp elk moment aan.

Concentreer je op alles wat je doet Probeer bij alles wat je doet en waarneemt de hele dag door aandachtig te zijn, te beginnen bij de allereerste indruk als je wakker wordt en te eindigen met de laatste gedachte voordat je in slaap valt. Als je dat probeert, leg je de lat behoorlijk hoog.

Verwacht daarom niet dat je dit doel snel zult bereiken. Doe het rustig aan en werk er geleidelijk naar toe. Je kunt het beste beginnen je dag op een bepaalde manier in te delen. Schenk bijvoorbeeld eens een bepaalde tijd aandacht aan je lichaams­ houding. Betrek daarin geleidelijk ook andere simpele acti­ viteiten zoals eten, je wassen, je aankleden enzovoort. Op een ander moment van de dag kun je bijvoorbeeld een kwartier besteden aan het observeren van je specifieke mentale gesteld­ heid; aan plezierige, onplezierige en neutrale gevoelens of obstakels en gedachten. Bepaal je eigen tijdschema. Op deze

186

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

te blijven.

Ontwikkel een dagelijkse routine waarin het verschil tussen het zitten in meditatie en de rest van je activiteiten zo klein mogelijk wordt. Laat het een op een natuurlijk manier in het ander overgaan. Je lichaam is nooit stil. Er is altijd wel iets te observeren wat in beweging is. Er wordt op zijn minst geademd. Je geest houdt nooit op met kletsen behalve in toe­ standen van diepe concentratie. Er dient zich aitijd wel iets aan wat je kunt observeren. Als je voortdurend gewaar bent, zal je nooit iets ontgaan wat de moeite van het opmerken waard is.

Je meditatie moet op het alledaagse leven toepasbaar zijn.

Dat is je laboratorium. Het verschaft je de beproevingen en uit­ dagingen om je meditatie te verdiepen en authentiek te maken.

Het is het vuur dat je meditatie reinigt van zelfmisleiding en fouten. Het is de ultieme test die Iaat zien of je op de goede weg bent of alleen maar bezig bent jezelf voor de gek te houden. Als meditatie je niet in staat stelt alledaagse conflicten en strijd het hoofd te bieden, ben je oppervlakkig bezig. Als je alledaagse emotionele reacties er niet beter hanteerbaar en begrijpelijker door worden, verspil je je tijd. Als je je niet aan deze test onderwerpt, kom je er nooit achter hoe het in feite met je gesteld is.

De beoefening van aandachtig-zijn behoort een allesomvat­ tend karakter te hebben. Het is niet iets wat je het ene moment wel en het andere niet doet. Je bent er voortdurend mee bezig.

Als je alleen maar vredig kunt mediteren in een geluiddichte ivoren toren, ben je nog lang niet waar je wezen moet.

Inzichtmeditatie is de beoefening van constant aandachtig­ zijn, met zuivere aandacht kijken naar het ontstaan, de groei en het verdwijnen van alle verschijnselen in de geest. Er wordt niets uitgesloten en er is niets wat aan je aandacht ontsnapt.

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

187

Het heeft betrekking op gedachten en emoties, activiteiten en

Een toestand van onvoorwaardelijke openheid is essentieel. Als

begeerten, op de hele show. Het wordt allemaal, onafgebroken

je er klaar voor bent, kan die zich elk moment voltrekken. Het

geobserveerd. Het doet er niet toe of het mooi of lelijk is,

voelen van dit boek in je handen kan de aanleiding zijn.

prachtig of schandalig. Geen enkel aspect van de ervaring

Misschien is de innerlijke weerklank van deze woorden al

wordt vermeden of buitengesloten. Het is een allesdoordrin­

genoeg. Als je er klaar voor bent, kun je op dit moment de ver­

gende procedure.

lichting bereiken.

Als er tijdens je dagelijkse activiteiten een gevoel van verve­ ling optreedt, gebruik die verveling dan als meditatieobject.

Onderzoek hoe het voelt, hoe het werkt, hoe het in elkaar zit.

Als je kwaad bent, gebruik dat dan als meditatieobject.

Onderzoek het mechanisme van boosheid. Vlucht er niet voor.

Als je in de greep dreigt te raken van een duistere depressie, gebruik dit dan als meditatieobject. Benader het gevoel op een afstandelijke, onderzoekende wijze. Sluit er niet je ogen voor.

Onderzoek de structuur ervan en breng de bewegingen in kaart.

Hierdoor kun je een volgende aanval van depressiviteit beter het hoofd bieden. Je al mediterend een weg banen door de ups en downs van het dagelijks leven, is waar het bij vipassana in feite om gaat. Deze buitengewoon rigoureuze en veeleisende oefening zal uiteindelijk een toestand van mentale flexibiliteit teweegbrengen die met niets kan worden vergeleken. Een medi­ terende is elke seconde volledig open van geest. Hij is voortdu­ rend bezig het leven te onderzoeken, zijn eigen ervaringen te observeren en alles op een afstandelijke en nieuwsgierige wijze gade te slaan. Daardoor staat hij elk moment open voor welke waarheid dan ook. Dit is de geestesgesteldheid die nodig is om tot bevrijding te komen.

Er wordt wel gezegd dat je elk moment verlicht kunt raken, als je geest in een toestand van meditatieve ontvankelijkheid verkeert. De kleinste, meest onbelangrijke waarneming kan de aanleiding vormen, de aanblik van de maan, het geluid van een vogel, van de wind die door de bomen ruist. Veel belangrijker dan wat je waarneemt, is de manier waarop je het ondergaat.

188

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

MEDITATIE IN HET ALLEDAAGSE LEVEN

189

wilsbesluit. Ons zenuwstelsel kent reflexbewegingen die sneller

HOOFDSTUK 16

werken dan het denken. Zodra het kind de hitte gewaar wordt

Wat het voor jou kan betekenen

en begint te huilen, heeft het de hand al van de bron van pijn teruggetrokken. Aandachtig-zijn opereert grotendeels op dezelfde manier: woordloos, spontaan en uiterst efficiënt.

Aandachtig-zijn onderdrukt het groter worden van obstakels;

editatie zal beslist zijn nut bewijzen. In het begin vooral

M op praktisch gebied. De latere stadia zijn meer transcen­

dentaal van aard. Het bestrijkt het hele spectrum van het meest simpele tot het meest sublieme. We zullen er een paar voor­ beelden van geven. Je eigen meditatie zal je de weg wijzen. Het enige wat telt is jouw ervaring.

Obstakels of belemmeringen zijn niet alleen onaangename conditioneringen. Ze zijn de voornaamste manifestatie van het egoproces. Het ik-gevoel is in de eerste plaats een gevoel van afgescheiden zijn. Het ervaren van een afstand tussen datgene wat we 'ik' en wat we 'de ander' noemen. Dit idee kan alleen standhouden als het voortdurend bekrachtigd wordt en obsta­ kels zijn zo'n bekrachtiging. Hebzucht en begeerte zijn pogin­ gen om 'het een of ander' voor jezelf te verwerven. Haat en aversie zijn pogingen om een grotere afstand te scheppen tus­ sen 'mij' en 'dat'. Alle belemmeringen zijn gebaseerd op de ervaring van afstand tussen het ik en de ander. Hoe meer deze ervaring bekrachtigd wordt, hoe sterker zij wordt. Door aan­ dachtig-zijn worden de dingen intens en met grote helderheid waargenomen. Het onthult ons de wortel van onze conditio­ neringen, hun mechanisme en de uitwerking ervan. Het laat zich niet voor de gek houden. Als je eenmaal helder gezien hebt wat hebzucht werkelijk is en welke uitwerking het op jou en anderen heeft, kun je je er eenvoudigweg niet langer mee inlaten. Een kind dat zijn hand brandt aan een hete kachel, hoef je niet te vertellen dat het zijn hand moet terugtrekken; dat gebeurt vanzelf zonder tussenkomst van het denken of een

190

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

constant aandachtig-zijn roeit ze uit. Naarmate aandachtig-zijn terrein wint, worden de muren van het ego afgebroken, ver­ dwijnen hebzucht, rigiditeit en overgevoeligheid voor kritiek en zal je steeds opener en flexibeler worden. Je zult steeds meer liefdevolle vriendelijkheid met anderen kunnen delen.

Oorspronkelijk bestond er in het boeddhisme weerstand om over de ultieme natuur van menselijke wezens te praten.

Degenen die daarover wel uitspraken hebben gedaan, zeggen dat onze hoogste essentie of boeddhanatuur zuiver, heilig en in wezen goed is. Dat mensen hiervan geen blijk geven, komt omdat ze zichzelf van die diepste essentie hebben afgesneden; deze wordt geblokkeerd als water achter een stuwdam. De belemmeringen zijn de stenen waaruit de dam is opgetrokken.

Als deze stenen door aandachtig-zijn vernietigd worden, ont­ staan er steeds meer gaten in de dam en stromen compassie en vreugde in steeds grotere hoeveelheden naar buiten. Naarmate je meditatief aandachtig-zijn zich verder ontwikkelt, zal je erva­ ringswereld steeds meer veranderen. Het gevoel dat je leeft en dat je je bewust bent, zal steeds duidelijker en scherper worden en niet langer de vage achtergrond vormen van je preoccupa­ ties. Het zal nooit meer uit je ervaring verdwijnen. Je beleeft elk moment als op zichzelf staand; die momenten versmelten nooit meer tot een onoverzichtelijke brij, er wordt niets bedekt of als vanzelfsprekend aangenomen en geen enkele ervaring wordt nog als 'doodnormaal' bestempeld. Alles ziet er stralend en bijzonder uit. Je ervaringen worden niet meer in mentale hokjes opgeborgen. Beschrijvingen en interpretaties worden

WAT HET VOOR JOU KAN BETEKENEN

191

terzijde geschoven en elk moment krijgt de kans voor zichzelf

beter hoe de realiteit je kan ontglippen en je beweegt je steeds

te spreken. Je luistert werkelijk naar wat het je zegt en je luistert

meer in de richting van dat eenvoudige objectieve perspectief

alsof je er voor de eerste keer naar luistert. Hoe krachtiger je

waarin niets wordt weggelaten of toegevoegd. Vanuit dat

meditatie wordt, hoe standvastiger deze zal zijn. Je neemt

gezichtspunt wordt alles met grote helderheid waargenomen.

zowel je ademhaling als alle mentale fenomenen voortdurend

De ontelbare activiteiten van lichaam en geest onthullen zich

met zuivere aandacht waar. Je voelt je onwankelbaar en steeds

tot in de kleinste details. Aandachtig observeer je het onop­

meer geworteld in de krachtige en simpele ervaring van leven

houdelijk komen en gaan van je adem; je observeert de einde­

van moment tot moment.

loze stroom lichamelijke gewaarwordingen en bewegingen, je

Zodra je geest zich bevrijdt van het denken, zal deze buiten­

registreert de snelle opeenvolging van gedachten en gevoelens

gewoon helder en alert worden en in een toestand van volledig

en te midden van deze nooit aflatende beweging is er geen toe­

gewaarzijn tot rust komen. Dit gewaarzijn is moeilijk te

schouwer, maar alleen toeschouwen.

beschrijven. Woorden schieten tekort. Je kunt het alleen maar

In deze toestand blijft er niets ook maar één seconde aan

eivaren. Ademen houdt op alleen maar ademen te zijn; het valt

zichzelf gelijk. Alles verkeert voortdurend in een toestand van

niet langer samen met de statische, vertrouwde voorstelling die

transformatie. Alles wordt geboren, groeit, wordt oud en sterft.

je er vroeger van had. Je eivaart het niet langer als een opeen­

Er bestaan hierop geen uitzonderingen. Je ontwaakt voor de

volging van alleen maar inademen en uitademen, een onbe­

eindeloze verandering waaruit je leven bestaat. Je kijkt om je

langrijke, monotone beweging. Ademhalen wordt een leven­

heen en ziet alles stromen, verrijzen, verdwijnen, zich intensi­

dig, voortdurend veranderend en uiterst fascinerend proces.

veren en minder worden, tot leven komen en van het toneel

Het vindt niet langer plaats in de tijd; het is het huidige

verdwijnen. Het hele leven, elk deeltje, van het allerkleinste tot

moment zelf. Tijd wordt ontmaskerd als een concept, niet als

de grootste oceaan is voortdurend in beweging. Je beleeft het universum als een grote stromende rivier van ervaring. Je meest

iets wat kan worden eivaren.

We hebben het over een uiterst simpel, rudimentair gewaar­

dierbare bezittingen glippen je door de vingers en dat geldt ook

zijn dat van alle franje is ontdaan. Het is geworteld in de leven­

voor je eigen leven. Toch is dit geen reden om te treuren. Je

de stroom van het heden en wordt gekenmerkt door een sterk

staat daar aan de grond genageld, starend naar deze onophou­

realiteitsgevoel. Je weet met absolute zekerheid dat het echt is,

delijke activiteit en reageert erop met buitengewone vreugde.

echter dan alles wat je ooit hebt meegemaakt. Als je dit een­

Alles danst, beweegt en is vervuld van leven. Hoe langer je deze

maal hebt eivaren ontstaat er een nieuw uitgangspunt, een

veranderingen obseiveert, hoe meer je begrijpt hoe het alle­

nieuw criterium waaraan je al je ervaringen kunt ijken. Je weet

maal in elkaar steekt; je wordt je bewust van de onverbrekelijke

duidelijk op welke momenten je zuiver aandachtig bent en

verbondenheid van alle mentale, zintuiglijke en emotionele

wanneer je de dingen vertekent en mentaal inkleurt. Je weet

verschijnselen. Je ziet hoe de ene gedachte aanleiding geeft tot

precies wanneer je de realiteit door middel van commentaar,

de volgende, je ziet hoe aftakeling tot emotionele reacties leidt

voorstellingen en persoonlijke meningen naar je hand probeert

en gevoelens tot nog meer gedachten. Handelingen, gedachten,

te zetten. Je weet precies waarmee je bezig bent. Je weet steeds

gevoelens, begeerten - je ziet hoe nauw ze allemaal met elkaar

192

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT HET VOOR JOU KAN BETEKENEN

193

verbonden zijn in het delicate weefsel van oorzaak en gevolg.

Je ziet hoe genoegens komen en gaan, je ziet dat ze nooit eeu­

Door de negatieve kanten van het bestaan intensief te bestude­ ren raak je steeds meer vertrouwd met dukkha, het onbevredi­

wig duren; je ziet hoe pijn zich onuitgenodigd aandient en je

gende karakter van alle verschijnselen. Je begint te zien hoe

ziet hoe je je uiterste best doet om ervan af te komen; je ziet

dukkha zich op alle niveaus van het menselijk bestaan mani­

hoe je telkens weer tekortschiet. Het gebeurt allemaal steeds

festeert, van het meest voor de hand liggende tot het meest sub­

weer opnieuw en ondertussen kijk je van een afstand rustig toe

tiele. Je ziet hoe lijden onverbrekelijk verband houdt met

hoe het in zijn werk gaat.

gehechtheid. Zodra je je aan iets probeert vast te klampen zal

Vanuit dit levend laboratorium rijst vanzelf een innerlijke en onweerlegbare conclusie op. Je ziet dat je leven in het teken

pijn vanzelf volgen. Zodra je volledig vertrouwd bent geraakt met de hele dynamiek van begeerte word je er steeds opmerk­

staat van teleurstellingen en frustraties en je ziet duidelijk wat

zamer voor. Je ziet waar het ontstaat, wanneer en hoe het je

de oorzaak ervan is. Deze reacties zijn het gevolg van je onver­

beïnvloedt. Je ziet het overal en in elk zintuig werkzaam, hoe

mogen te krijgen wat je wilt, van je angst te verliezen wat je ver­

het de geest beheerst en van het bewustzijn een slaaf maakt.

gaard hebt en de gewoonte om nooit tevreden te zijn met wat

Als je iets prettigs ervaart, zie je hebzucht en begeerte ont­

je reeds bezit. Dit zijn niet langer theorieën - je hebt deze din­

staan. Als je iets onprettigs ervaart, zie je hoe een sterke weer­

gen zelf gezien en weet dat ze waar zijn. Je observeert je eigen

stand bezit van je neemt. Je negeert deze verschijnselen niet,

angst, je elementaire onzekerheid in het licht van leven en

maar observeert ze slechts. Je ziet ze als de grondstoffen waar­

dood. Het is een fundamentele spanning die tot aan de wortels

uit ons menselijk denken bestaat. Je zoekt naar datgene wat je

van het denken reikt en het leven tot strijdtoneel maakt. Je ziet jezelf in doodsangst grijpen naar, vol angst zoeken naar enige

'ik' noemt, maar het enige wat je ziet is een fysiek lichaam en dat je jezelf met een zak van vlees en beenderen geïdentificeerd

vorm van vastigheid. Je ziet jezelf eindeloos zoeken naar iets

hebt. Je zoekt nog verder en stuit op allerlei mentale verschijn­

om je te midden van al het losse zand aan vast te houden en je

selen zoals emoties, gedachtepatronen en voorstellingen en

ziet dat dat er niet is, dat er niets is wat niet verandert. Je obser­

ontdekt hoe je je identiteit aan al deze dingen ontleent. Je ziet

veert de pijn van verdriet en verlies, je ziet jezelf gedwongen je

hoe bezitterig je bent, bang dit alles te verliezen en tevens hoe

aan allerlei pijnlijke dingen die zich in je dagelijks leven voor­ doen, aan te passen. Je bent getuige van de spanningen en con­ flicten die inherent zijn aan het dagelijks bestaan en ziet hoe oppervlakkig de meeste dingen zijn waarom je je druk maakt.

Je observeert de ontwikkeling van pijn, ziekte, ouderdom en

krankzinnig dat is. Te midden van al deze dingen ben je voort­ durend fanatiek op zoek naar jezelf. Materie, lichamelijke gewaarwordingen, gevoelens en emoties - het draait maar door, terwijl jij rondgraait en in alle hoeken en gaten eindeloos zoekt naar het 'ik'. Je vindt niets. In die hele verzameling men­

dood. Je leert begrijpen dat al deze zogenaamde verschrikk�

tale hardware waarop je in deze eindeloze stroom van voort­

lijke dingen helemaal niet zo angstaanjagend zijn. Ze zijn de

durende verandering stuit, zul je slechts oneindige hoeveelhe­

realiteit zelf.

den onpersoonlijke gebeurtenissen aantreffen die door voor­ gaande gebeurtenissen veroorzaakt en geconditioneerd zijn. Er is geen statisch zelf te bekennen. Het is allemaal proces. Je

194

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

WAT HET VOOR JOU KAN BETEKENEN

195

vindt gedachten maar geen denken, je stuit op emoties en begeerten, maar er is geen subject dat er de drager van is. Het huis zelf is leeg. Er is niemand thuis.

Eenmaal daar aangekomen zal je hele zelfbeeld veranderen.

Je begint jezelf te bekijken als een foto in een krant. Als je die

NAWOORD

De kracht van hefdevolle vr�endel�jkhe�d

foto met het blote oog bekijkt lijkt het een scherp afgetekend portret. Als je er een vergrootglas op legt blijkt het te zijn samengesteld uit een subtiele configuratie van puntjes. Op deze manier zal het gevoel van een zelf, een ik of wat dan ook te zijn, onder de allesdoordringende blik van aandachtig-zijn

ls je bereid bent ermee aan de slag te gaan, kunnen de in

A dit boek besproken middelen om aandachtig-zijn te ont­

wikkelen, je hele ervaringswereld transformeren. In dit

zijn soliditeit verliezen en verdwijnen. Tijdens inzichtmeditatie

nawoord wil ik graag wijzen op het belang van een ander

zal er een moment komen waarop de drie kenmerken van het

aspect van het pad van de Boeddha dat hand in hand gaat met

bestaan, vergankelijkheid, onbevredigendheid en zelfloosheid,

aandachtig-zijn, namelijk

met conceptvemietigende kracht naar je terugkeren. Op indrin­

Zonder liefdevolle vriendelijkheid zal de beoefening van aan­

gende wijze ervaar je de vergankelijkheid van het bestaan, dat

dachtig-zijn alleen niet voldoende zijn om boven ons rigide en

het menselijk leven lijden is en dat er geen ik bestaat. Je erva­

hebzuchtige zelf uit te stijgen. Aan de andere kant is aan­

metta

of liefdevolle vriendelijkheid.

ring hiervan is zo levendig dat je plotseling wakker wordt voor

dachtig-zijn een noodzakelijke voorwaarde voor de ontwikke­

de volslagen futiliteit van hebzucht, begeerte en weerstand. In

ling van liefdevolle vriendelijkheid. De ontwikkeling van deze

de helderheid en zuiverheid van dit verheven moment zal ons

twee gaat altijd samen. In de tien jaar die sinds het verschijnen

bewustzijn getransformeerd worden. Het idee van een zelf lost

van de eerste editie van mijn boek zijn verstreken, is er veel in

op. Al wat overblijft is een oneindige hoeveelheid onderling op

de wereld veranderd. Mensen lijken steeds banger en onzeker­

elkaar betrokken onpersoonlijke geconditioneerde verschijnse­

der te worden. Het met anderen begaan zijn dat tot uitdrukking

len die constant veranderen. Begeerte dooft uit en een grote last

komt in liefdevolle vriendelijkheid vormt de essentie van

wordt afgeschud. Het enige wat overblijft is een moeiteloos

Boeddha's leer. Je vindt het overal in zijn leringen, maar ook in

stromen zonder een spoor van spanning of weerstand. Wat rest

de manier waarop hij leefde terug.

is vrede. Het nirvana, het ongeschapene, is gerealiseerd.

Ieder van ons is van nature tot liefdevolle vriendelijkheid in staat. Toch kan alleen in een kalme geest, die vrij is van boos­ heid, hebzucht en jaloezie het zaad van liefdevolle vriendelijk­ heid tot volledige ontwikkeling komen. Alleen in de vruchtba­ re grond van een vredige geest kan liefdevolle vriendelijkheid tot bloei komen. Daarom moeten we het zaad in onszelf en in anderen voeden, de kans geven wortel te schieten en te rijpen.

Ik reis al mijn hele leven de wereld rond om mensen in de

196

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

197

dhamma te onderrichten en breng daarom tamelijk veel tijd

moeder vouwde haar handen samen en verzocht me aller­

door op vliegvelden. Zo zat ik op een dag op een Londens

vriendelijkst: 'Alstublieft meneer, geef haar uw zegen en stuur

vliegveld op mijn vliegtuig te wachten. Ik had tijd over, maar

haar weg: Intussen begonnen steeds meer mensen in de ver­

dat vond ik geen probleem. Eigenlijk is dat altijd zelfs een zegen, omdat ik dan de kans krijg wat te mediteren. Met gekruiste benen en gesloten ogen ging ik op een van de banken in de vertrekhal zitten. Om me heen was het een komen en gaan van mensen. Als ik in zulke omstandigheden mediteer, geef ik me over aan gedachten van liefdevolle vriendelijkheid

trekhal belangstelling voor ons te krijgen. Ze moeten gedacht hebben dat ik het meisje ergens van kende en dat ik op de een of andere manier iets met haar te maken had. Waarschijnlijk dachten ze dat we een sterke band met elkaar hadden. Maar ik had haar nog nooit eerder gezien. Hoewel ik nog steeds niet wist in welke taal ik haar moest toespreken, zei ik maar op ver­

en compassie voor alle schepselen, waar ook ter wereld. Met

manende toon in het Engels: 'Ga nu maar gauw. Anders komen

elke ademhaling, elke polsslag, elke hartslag probeer ik mijn

jullie nog te laat voor het vliegtuig. Je moeder heeft vast wel wat

hele wezen te doordringen van de warmte van liefdevolle vrien­

lekkers voor je. Ik heb niets bij me. Ga nu maar vlug: Maar het

delijkheid.

meisje gaf geen krimp. Ze klampte zich steeds steviger aan me

Volkomen in beslag genomen door mijn gevoelens van metta schonk ik geen aandacht aan alle drukte om me heen.

vast. Vervolgens trok de moeder voorzichtig haar armpjes van mijn nek en vroeg me haar te zegenen.

Plotseling had ik het gevoel dat er iemand vlak naast me op de

'Je bent een beste, brave meid; zei ik, 'je moeder houdt van

bank plaatsnam. Ik hield mijn ogen gesloten en ging ijverig

je. Schiet nu maar op, anders missen jullie het vliegtuig. Je

door met mediteren en het verspreiden van liefdevolle vrien­

moet nu echt gaan: Maar de kleine liet niet los. Ze zette een

delijkheid. Ineens voelde ik twee kleine handjes om mijn nek

keel op. Uiteindelijk greep de moeder haar voorzichtig vast. De

Toen ik voorzichtig mijn ogen opendeed, zag ik een prachtig

peuter schopte en schreeuwde. Ze probeerde zich los te rukken

klein meisje van een jaar of twee. Dat kleintje, met haar stra­

en naar me terug te lopen. Maar deze keer slaagde de moeder

lende blauwe ogen en dikke blonde krullen, had haar armen

erin haar met zich mee te trekken. Tot het allerlaatste moment

om mij heen geslagen en gaf me een kus. Ik had het kind al eer­

probeerde ze zich los te rukken en naar me terug te rennen.

der opgemerkt; ze liep daar rond met haar handje om de pink van haar moeder. Blijkbaar had ze zich van haar moeder losge­ maakt en was ze naar mij toe gerend.

Even later kwam haar moeder aangelopen. Toen ze het kind met haar armen om mijn nek zag hangen, vroeg ze me: 'Alstublieft, zegen mijn kleine meid en zeg dat ze weg moet gaan: Ik wist niet welke taal het kind sprak dus zei ik maar in het Engels: 'Je moet gaan, je moeder heeft genoeg knuffels voor je en speelgoed en lekkere dingen. Ik niet hoor. Ga nu maar:

Misschien dacht het kind wel, dat ik sinterklaas was of een of ander sprookjesfiguur vanwege mijn kleren. Maar er is ook een andere mogelijkheid. Toen ik daar zo op die bank zat, pro­ beerde ik met elke ademhaling liefdevolle vriendelijkheid te verspreiden. Misschien had ze dat wel opgevangen; kinderen zijn voor deze dingen buitengewoon sensitief, hun psyche is ontvankelijk voor elk gevoel vanuit de omgeving. Als je kwaad bent, vangen ze deze vibraties op, als je vervuld bent van liefde en compassie, voelen ze dat ook. Wellicht werd het kind tot mij

Het kind bleef maar om mijn nek hangen en liet niet los. Haar

aangetrokken door de gevoelens van liefdevolle vriendelijkheid

198

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

199

iie het opving. Er bestond beslist een band tussen ons, een )and van liefdevolle vriendelijkheid.

Na verloop van tijd zal het kind schoolrijp worden. Ouders zien hoe hun kinderen vriendjes krijgen en hoe ze op school en op andere gebieden presteren. Misschien blinkt hun kind wel

De vier verheven stadia

uit in taal, of als voetballer, of wordt hij gekozen als klassen­ vertegenwoordiger. In plaats van zich vanwege het succes ver­

jefdevolle vriendelijkheid kan wonderen doen. We zijn alle­

bitterd of afgunstig te voelen, zijn zij juist blij voor hun kind.

naal in staat vanuit liefdevolle vriendelijkheid te handelen.

Dit is dankbare vreugde. Wat wij voor ons kind voelen, kunnen

vtisschien beseffen we het zelf niet, maar de kracht van liefde­

we ook voor anderen voelen. Zelfs als we aan mensen denken

rolle vriendelijkheid huist in elk van ons. Liefdevolle vriende­

wier succes het onze verre te boven gaat, kunnen wij waarde­

ijkheid is een van de verheven stadia die Boeddha beschrijft.

ring voelen voor hun prestaties en in hun vreugde delen.

,iertoe behoren ook compassie, dankbare vreugde en gelijk­ noedigheid. Al deze stadia houden verband met elkaar; je kunt

Laten we dit voorbeeld nog wat uitdiepen. Uiteindelijk zal het

:Ie een niet zonder de andere ontwikkelen. Om dit beter te

kind het stadium van volwassenheid bereiken, van school

runnen begrijpen, moet je maar eens aan de verschillende sta­

gaan, op zichzelf gaan wonen en misschien wel trouwen en een

iia van ouderschap denken. Als een vrouw tot de ontdekking

gezin stichten. Daarmee is voor de ouders het moment aange­

mmt dat ze in verwachting is, voelt ze een enorme stroom van

broken om gelijkmoedigheid in praktijk te brengen. Wat de

iefde voor de baby die in haar groeit. Ze zal alles in het werk

ouders voor hun kind voelen, heeft echter niets met onver­

;tellen om het kind dat in haar groeit te beschermen. Ze zal

schilligheid te maken. Het is eerder een gevoel dat ze alles voor

illes doen om ervoor te zorgen dat het kind gezond op de

het kind hebben gedaan wat binnen hun mogelijkheden ligt.

Nereld komt. Ze is vervuld van liefde en wenst het kind het

Daarbij erkennen ze hun beperkingen. Uiteraard blijven de

illerbeste toe. Evenals bij metta het geval is, zijn de gevoelens

ouders zich om hun kinderen bekommeren en hen respecte­

iie een aanstaande moeder voor haar kind koestert, grenzeloos

ren, maar zij doen dit in de wetenschap dat ze niet langer dege­

alomvattend. Als het kind ouder wordt en de wereld begint

nen zijn die het leven van hun kinderen bepalen. Dit is het

m

'.e verkennen verandert liefdevolle vriendelijkheid in compas­

beoefenen van gelijkmoedigheid.

üe. Elke keer dat het kind zijn knie bezeert, struikelt of zijn

Het uiteindelijke doel van onze meditatiebeoefening is de

hoofd stoot, voelt de ouder de pijn van het kind. Sommige

ontwikkeling van de vier verheven stadia, liefdevolle vriende­

Juders beweren zelfs dat zij die pijn net zo duidelijk voelen als

lijkheid, compassie, dankbare vreugde en gelijkmoedigheid.

wanneer ze zelf gewond zijn geraakt. Er schuilt geen medelij­

Het woord metta stamt van het Pali-woord mitra, dat 'vriend'

:ien in deze gevoelens; medelijden schept afstand tussen ons en

betekent. Daarom prefereer ik als vertaling van metta het woord

:ie ander. Mededogen leidt tot juist handelen en dat juiste han­

'liefdevolle vriendelijkheid' boven ' liefdevolle goedheid'. Het

:lelen is puur gebaseerd op de vanuit het hart opwellende hoop

Sanskriet-woord mitrn verwijst ook naar de zon als middelpunt

:lat er aan de pijn een einde zal komen en het kind niet zal lij­

van ons zonnestelsel die alle leven mogelijk maakt. Evenals de

:len.

zonnestralen alle levende wezens van energie voorzien, straalt

200

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

201

de warmte van metta direct naar het hart van alle levende wezens uit.

hij deze moordenaar, gedreven door liefde en compassie - zijn eigen liefdevolle vriendelijkheid - in de dhamma. Dit had tot gevolg dat Angulimala zijn zwaard weggooide om zijn toe­

Het zaad ligt in ons allen besloten

vlucht tot de Boeddha en diens volgelingen te nemen.

Later bleek dat Angulimala vele jaren eerder met zijn weer­

Verschillende objecten reflecteren de zon op verschillende

zinwekkende moordenaarspraktijken begonnen was omdat

manieren. Simpelweg betekent dit dat mensen op verschillen­

iemand die hij als zijn leraar beschouwde, hem dat om de een

de manieren hun liefdevo1le vriendelijkheid tot uitdrukking

of andere morbide reden, bevolen had. Van nature was

brengen. Sommige mensen lijken van nature warmhartig, ter­

Angulimala geen wreed mens en ook niet tot het kwade

wijl andere meer gereserveerd en terughoudend zijn om hun

geneigd. Als kind had hij geen vlieg kwaad gedaan. Ook in zijn

hart te openen. Sommige mensen kost het de grootste moeite

hart was liefdevolle vriendelijkheid, grootmoedigheid en com­

om metta te ontwikkelen, bij anderen gaat het haast vanzelf.

passie aanwezig. Zodra hij zich tot monnik liet wijden, kwam

Toch is geen enkel mens volledig gespeend van liefdevolle

zijn ware natuur weer boven en niet lang daarna bereikte hij de

vriendelijkheid. We worden allemaal met een instinct voor

verlichting.

metta geboren. We zien het al bij jonge baby's die direct op het

Het verhaal van Angulimala laat zien dat mensen wel ont­

gezicht van anderen, het doet er niet toe van wie, met een glim­

zettend wreed en verdorven kunnen lijken, maar dat hoeft

lach reageren. Jammer genoeg weten een heleboel mensen niet

geenszins hun ware natuur te zijn. Het waren specifieke om­

half over hoeveel liefdevolle vriendelijkheid ze beschikken.

standigheden in hun leven die hen daartoe aanzetten. In

Hun aangeboren capaciteit ligt misschien wel begraven onder

Angulimala's geval was het zijn toewijding aan zijn leraar die

een berg haat, woede en terughoudendheid die ze een leven

hem tot moorden aanzette. Voor elk van ons, dus niet alleen

lang, misschien wel vele levens lang hebben opgespaard in de

voor gewelddadige criminelen, bestaan er talloze redenen en

vorm van ongezonde gedachten en daden. Maar iedereen kan

conditioneringen, zowel gezonde als ongezonde die ons doen

zijn hart cultiveren. We kunnen het zaad van liefdevolle vrien­

handelen zoals we handelen.

delijkheid net zo lang voeden totdat het in al onze woorden en Naast de meditatieoefeningen die eerder in dit boek werden

daden tot uitdrukking komt.

In de tijd van Boeddha leefde er een schurk die Angulimala

beschreven zou ik nog een manier willen aanreiken waarmee

heette - tegenwoordig zouden we hem een seriemoordenaar

liefdevolle vriendelijkheid kan worden beoefend. Ook deze

noemen. Hij was zo diep gezonken dat hij om zijn nek een

keer begin je deze meditatie met het uitbannen van alle

slinger droeg van vingers die afkomstig waren van de mensen

gedachten die met zelfhaat en veroordeling te maken hebben.

die hij had afgeslacht. Hij nam zich voor de Boeddha tot zijn

Spreek in het begin van je meditatiesessie de volgende woorden

duizendste slachtoffer te maken. Ondanks Angulimala's repu­

tegen jezelf uit. Probeer ook deze keer de intentie ervan werke­

tatie en afschrikwekkende uiterlijk, wist de Boeddha dat ook hij

lijk te voelen.

in staat was tot liefdevolle vriendelijkheid. Daarom onderwees

202

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

203

Laat mijn geest vervuld zijn van gedachten van liefdevolle vriende­

ste vuil ervan te verwijderen. Vol walging pakt hij het met twee

lijkheid, compassie, dankbare vreugde en gelijkmoedigheid. Laat

vingers op en bekijkt het van een afstand. Desondanks ziet hij

mij ruimhartig zijn. Laat me vriendelijk zijn. Laat mij ontspannen

in het vod iets moois doorschemeren. Daarom neemt hij het

zijn. Laat mij gelukkig en vredig zijn. Laat mij gezond zijn. Laat

mee naar huis om het wel tien keer te wassen. Uiteindelijk

mijn hart zacht worden. Laat mijn woorden anderen behagen. Laat

komt er alleen nog maar schoon water vanaf en van alle vie­

mijn handelingen liefdevol zijn.

zigheid ontdaan, komt er een stuk bruikbare stof tevoorschijn.

Laat alles wat ik zie, hoor, ruik, proef, aanraak en denk mij helpen

een nieuwe pij kan maken.

Dan beseft de monnik dat hij van deze vodden misschien wel liefdevolle vriendelijkheid, compassie, dankbare vreugde en gelijk­

Ook bij mensen die kwaadspreken en daardoor een slechte

moedigheid te ontwikkelen. Laat alles wat ik ervaar mij helpen

indruk maken, kan het in eerste instantie heel moeilijk zijn

grootmoedigheid en vriendelijkheid te cultiveren. Laat alles mij

hun potentieel van liefdevolle vriendelijkheid te ontdekken.

helpen me te ontspannen. Laat het mij aanzetten tot vriendelijk

Op zo'n moment kunnen de vaardigheden die we ontwikkeld

gedrag. Laat het een bron zijn van vrede en geluk. Laat het mij

hebben, goed van pas komen. Achter de ongevoelige buiten­

helpen mij te bevrijden van angst, spanningen, onrust, zorgen en

kant van die persoon, zou je dan wel eens op het warme, stra­

rusteloosheid.

lende juweel van zijn ware aard kunnen stuiten.

Iemand kan anderen op zeer respectloze wijze toespreken,

Laat me, waar ik me ook op de wereld bevind, iedereen vanuit een

maar toch vanuit compassie en vriendelijkheid handelen.

toestand van geluk, vrede en vriendelijkheid tegemoet treden. Laat

Ondanks zijn woorden kunnen zijn daden goed bedoeld zijn.

me, waar ik me ook bevind, gevrijwaard zijn van hebzucht, boos­

De Boeddha vergeleek zo iemand met een vijver vol kroos. Om

heid, weerzin, haat, jaloezie en angst.

het water te kunnen gebruiken zul je het kroos opzij moeten duwen. Op dezelfde manier moeten we soms verder kijken dan

Als we liefdevolle vriendelijkheid in onszelf ontwikkelen zullen

de oppervlakkige zwakheden om het goede hart van iemand te

we ontdekken dat ook anderen over deze zachtmoedige en

vinden.

vriendelijke natuur beschikken, hoe diep verborgen die soms

Maar wat nu als iemands woorden wreed zijn en ook zijn

ook mag zijn. Soms moeten we heel diep graven willen we erop

daden onvriendelijk. Is hij dan door en door slecht? Ook zo

stuiten, andere keren bevindt zij zich vlak onder de oppervlakte.

iemand kan een zuiver hart h�bben. Veronderstel eens dat je door een woestijn loopt. Je hebt geen water meegenomen en in de hele omgeving is geen water te bekennen. Je hebt het heet

Zoeken in de modder

en je bent moe. Met elke stap vermeerdert je dorst. Je smacht De Boeddha vertelde eens het verhaal van een monnik die

naar water. Plotseling stuit je op een afdruk van een koeien­

onderweg een smerig kledingstuk vindt. Het vod is zo vies dat

poot. Er staat water in, maar niet al te veel, omdat de afdruk

de monnik het in eerste instantie niet eens durft aan te raken.

ondiep is. Als je het water met je hand probeert op te scheppen,

Door er met zijn voet tegenaan te trappen probeert hij het erg-

zal het zich met modder vermengen. Je hebt zo'n dorst dat je

204

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

205

op je knieën valt en vooroverbuigt. Heel langzaam beweeg je je

hem toe en maakte een praatje. Eerst hadden we het alleen

mond naar het water en slurpt ervan, heel voorzichtig, om de

maar over het weer en daarna ontvouwde zich stukje bij beetje

modder niet in beweging te brengen. Hoewel er veel modder is,

zijn hele levensverhaal. Het bleek dat hij enkele jaren geleden

is het kleine beetje water helder. Je kunt je dorst ermee lessen.

een ernstig ongeluk had gehad. Er was een zware boom op zijn

Gaan we op dezelfde manier te werk, dan kunnen we zelfs in

truck gevallen. Bijna alles in zijn lichaam was gebroken en hij

een mens die totaal verloren lijkt, een goed hart aantreffen.

had zelfs een tijdje in coma gelegen. Toen ik hem het eerst had

Een van de meditatiecentra waar ik het meest verblijf, ligt in de

niet omdat hij een vervelend mens was. Hij was gewoon niet in

heuvels van West-Virginia. Toen het centrum pas geopend was,

staat om al zijn vingers te bewegen. Als ik er toen de brui aan

ontmoet was hij net hersteld. Dat hij niet terugzwaaide kwam

kwam ik onderweg af en toe een man tegen die buitengewoon

had gegeven zou ik er nooit achter gekomen zijn, wat voor een

onvriendelijk op mij reageerde. Elke dag maakte ik een lange

fijne kerel hij in werkelijkheid was. Op een dag, toen ik een

wandeling en als ik de man zag, zwaaide ik naar hem. Het

tijdje op reis was, kwam hij naar het centrum om te kijken waar

enige wat hij dan deed was zijn gezicht fronsen en de andere

ik was. Hij maakte zich zorgen om mij omdat hij mij al een

kant opkijken. Desondanks bleef ik hem vriendelijk groeten en

tijdje niet had gezien. Later zijn we goede vrienden geworden.

metta uitstralen. Ik was niet erg blij met zijn houding, maar gaf de moed nooit op. Ik bleef zwaaien, elke keer als ik hem tegen­

Het beoefenen van liefdevolle vriendelijkheid

kwam. Na ongeveer een jaar begon zijn gedrag te veranderen.

De frons op zijn gezicht verdween. Ik vond het fantastisch.

De Boeddha zei: 'Op de hele wereld ben ik nog nooit iemand

Eindelijk leek het beoefenen van liefdevolle vriendelijkheid

tegengekomen die meer van anderen houdt dan van zichzelf.

zijn vruchten af te werpen.

Daarom kan alleen iemand die van zichzelf houdt, liefdevolle

Weer een jaar later, toen ik hem opnieuw tijdens een van

vriendelijkheid beoefenen. Pas als je van jezelf houdt, kun je

mijn wandelingen tegenkwam, gebeurde er iets wonderbaar­

liefdevolle vriendelijkheid met anderen delen. Ontwikkel dit

lijks. Hij passeerde me en haalde warempel één vinger van het

gevoel. Wees voor jezelf een en al vriendelijkheid, accepteer

stuurwiel. Opnieuw dacht ik: dit is toch fantastisch, liefdevolle

jezelf zoals je bent, heb vrede met je tekortkomingen, omarm

vriendelijkheid werkt echt! Weer ging er een jaar voorbij waar­

zelfs je zwakheden. Wees aardig en vergevingsgezind tegen

in ik regelmatig naar hem zwaaide en hem in gedachten het

jezelf zoals je op het moment bent. Laat gedachten over hoe

beste wenste. In dat derde jaar stak hij twee vingers naar mij

het zou zijn als je zus of zo was direct varen. Probeer deze

omhoog. Het jaar daarop tilde hij zijn hele hand op. Niet veel

gevoelens van goede wil en vriendelijkheid zo diep mogelijk in

later kwam ik hem tegen terwijl hij de oprit van zijn huis

jezelf te verankeren. Laat de kracht van liefdevolle vriendelijk­

insloeg. Hij nam zijn hand van het stuur, stak hem uit het raam

heid je hele lichaam en geest doordringen. Laat je tot rust bren­

en zwaaide terug.

gen door de warme uitstraling ervan. Laat je dierbaren in dit

Op een dag stond hij geparkeerd langs de rand van een bos­

gevoel delen en ook de mensen die je niet kent of tegenover

weg. Hij zat achter het stuur en rookte een sigaret. Ik liep naar

wie je neutraal staat - sluit zelfs je vijanden er niet van buiten.

206

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDEL!JK!iEID

MEDITATIE !N ALLE EENVOUD

207

Laten we ons allemaal voorstellen dat onze geest vrij is van heb­

'Succes?' zullen sommigen vragen. 'Hoe kan ik mijn vijanden

zucht, woede, aversie, jaloezie en angst. Laat de gedachte van lief­

succes wensen?' 'Stel dat ze van plan zijn mij te vermoorden?'

doordringen en omhullen. Laat elke cel,

Als we onze vijanden succes toewensen, doelen we niet op

devolle vriendelijkheid

ons

elke druppel bloed, elk atoom, elke molecuul van ons lichaam en

werelds succes of succes op immoreel of onethisch gebied. We

van onze geest geladen en doordrongen zijn van gedachten van

doelen op succes in spirituele zin. Het is duidelijk dat onze

vriendelijkheid. Laten we ons lichaam ontspannen. Laten we onze

tegenstanders spiritueel niet succesvol zijn; als dat wel het geval

geest ontspannen. Laat onze geest en ons lichaam vervuld zijn van

was zouden ze geen dingen doen die ons schade berokkenen.

de gedachte van liefdevolle vriendelijkheid. Laat de vrede en rust

Als we over onze vijanden zeggen: 'Laat hen succesvol zijn',

van liefdevolle vriendelijkheid ons hele wezen doordringen.

bedoelen we: 'Laat mijn vijanden vrij zijn van boosheid, heb­

Laat alle wezens, waar ook ter wereld, goedhartig zijn. Laat hen

Waarom is iemand wreed of onvriendelijk? Misschien werd hij

gelukkig zijn, hun lot gunstig en hun vrienden aardig en zorgzaam.

wel onder ongunstige omstandigheden opgevoed. Misschien

Laat alle wezens, waar ook ter wereld en het hele universum rijke­

zijn er in zijn leven wel omstandigheden aan te wijzen die wij

zucht en jaloezie. Laat hen in vrede, voorspoed en geluk leven:

lijk vervuld zijn van verheven, grenzeloze gevoelens van liefdevolle

niet kennen en die hem tot wreedheid aanzetten. De Boeddha

vriendelijkheid. Laat hen vrij zijn van vijandigheid, conflicten en

vroeg ons over zulke mensen net zo te denken als over mensen

onrust. Laat hen allen gelukkig leven.

die aan een ernstige ziekte lijden. Worden we boos of raken we in de war als mensen ziek zijn? Of voelen we sympathie of

Net zoals we wandelen, rennen of zwemmen om onze condi­

compassie? Misschien verdienen onze vijanden, omdat hun lij­

tie te verbeteren zal de regelmatige beoefening van liefdevolle

den zoveel groter is, wel meer liefdevolle vriendelijkheid dan

vriendelijkheid ons hart sterker maken. In het begin lijkt het

onze geliefden. Daarom is het belangrijk dat we zonder voor­

misschien alsof je aan het toneelspelen bent, maar door je

behoud vriendelijk over hen denken. We moeten ze op dezelf­

steeds weer opnieuw aan gedachten van metta over te geven,

de manier in ons hart sluiten als onze meest geliefden.

zal het een - gezonde - gewoonte worden. Na verloop van tijd zal je hart steeds meer opengaan en vanzelf liefdevolle vrien­

Laat al degenen die ons gekwetst hebben, vrij zijn van hebzucht,

delijkheid gaan uitstralen. Op een gegeven moment zal ons

boosheid, aversie, haat, jaloezie en angst. Laat deze gedachte van

hart zo open zijn dat we zelfs met liefdevolle vriendelijkheid

liefdevolle vriendelijkheid hen doordringen en omhullen. Laat elke

aan de vervelendste mensen kunnen denken.

cel, elke druppel bloed, elk atoom, elke molecuul van hun lichaam en geest doordrongen zijn van gedachten van vriendelijkheid. Laat

Laat al mijn vijanden gezond, gelukkig en vredig zijn. Laat hen

hun geest ontspannen zijn. Laat vrede en rust hun hele wezen

geen kwaad, moeilijkheden of pijn overkomen. Laat hen in alles

doordringen.

succesvol zijn.

Het beoefenen van liefdevolle vriendelijkheid kan onze gebrui­ kelijke negatieve gedachtepatronen in positieve zin veranderen.

208

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

209

Door mettameditatie zal onze geest vervuld raken van vrede en

Kun je met gedachten van liefdevolle vriendelijkheid een

geluk. We zullen ontspannen raken. We zullen ons beter kun­

ander mens echt veranderen? Kun je met liefdevolle vriende­

nen concentreren. Als onze geest rustig en vredig is verdwijnen

lijkheid de wereld verbeteren? Als je liefdevolle vriendelijkheid

haat, boosheid en terughoudendheid vanzelf. Liefdevolle

laat uitgaan naar mensen die op grote afstand van je leven of

vriendelijkheid mag echter niet tot ons gedachteleven beperkt

die je misschien niet eens kent, zul je het effect ervan natuur­

blijven. Het moet ook in onze woorden en daden tot uitdruk­

lijk onmogelijk kunnen meten. Wat je wel kunt registreren is de

king komen. We kunnen liefdevolle vriendelijkheid niet los

invloed van liefdevolle vriendelijkheid op je eigen innerlijke

van de wereld cultiveren.

vrede. Waar het op aankomt, is dat je anderen in alle oprecht­

Begin eens met positief te denken over iedereen met wie je dagelijks te maken hebt. Als je aandachtig bent, kun je dat elke

heid geluk toewenst. Het effect treedt onmiddellijk op. Neem de proef op de som, dan kun je het zelf zien.

minuut van de dag doen. Bedenk bij elke ontmoeting dat ook

De beoefening van metta houdt niet in dat we geen oog meer

die persoon, net als jijzelf, gelukkig wil zijn en niet wil lijden.

hebben voor ongezond gedrag van anderen. Het betekent

Dat geldt voor ons allemaal. Dat geldt voor elk levend wezen.

alleen dat we hier op gepaste wijze op reageren.

Zelfs het kleinste insect wil niet lijden. Als we ons van deze gemeenschappelijke grond bewust zijn, beseffen we hoe nauw

Er was eens een prins die Abharaja Kumara heette. Op een dag

we met elkaar verbonden zijn. De verkoopster, de man achter

ging hij naar de Boeddha en vroeg hem of hij ooit wreed tegen

het loket, de passant op straat, een stelletje dat het plein over­

andere mensen was geweest. De prins had een van zijn hinderen

steekt, de oude man in het park die de vogels voert. Houd deze

meegenomen. 'Wat zou je doen als je kind een stokje in zijn mond

waarheid, bij elk levend wezen dat je ontmoet, voortdurend

stopte,' vroeg de Boeddha? l\ls hij dat zou doen zou ik hem stevig

voor ogen. Wens iedereen geluk, vrede en gezondheid toe. Het

tussen mijn benen klemmen en mijn wijsvinger in zijn mond ste­

is een handelwijze die je hele leven en dat van de mensen om

ken. Hoe hard hij ook zou huilen of spartelen, ik zou net zolang

je heen kan veranderen.

do01gaan, misschien wel tot bloedens toe, tot ik het stokje uit zijn

In het begin zul je er misschien wat weerstand tegen voelen.

Het lijkt misschien wat gekunsteld. Misschien denk je dat je niet in staat bent zulke gedachten te koesteren. Misschien is het in verband met vroegere ervaringen gemakkelijker voor de een wel liefdevolle vriendelijkheid te voelen en voor de ander niet.

mond verwijderd had,' zei de prins.

'En waarom zou je dat doen?'

'Omdat ik van mijn kind houd. Ik wil zijn leven redden,' was het antwoord.

'Op dezelfde manier, waarde prins, moet ook ik soms wreed voor

Als het om kinderen gaat zullen we er doorgaans weinig moei­

mijn leerlingen zijn, niet uit hardvochtigheid, maar omdat ik van

te mee hebben, in andere gevallen zal het ons meer moeite

ze houd,' sprak de Boeddha.

kosten. Observeer de bewegingen van je geest. Wees alert op negatieve emoties en probeer deze onschadelijk te maken. Als

Het motief van Boeddha's handelen was dus niet boosheid,

je aandachtig bent, kun je deze bewegingen stukje bij beetje

maar liefdevolle vriendelijkheid.

De Boeddha heeft ons vijf elementaire hulpmiddelen

veranderen.

210

M EDITATIE 1 N ALLE EENVOUD

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

211

geschonken om liefdevol met anderen om te gaan. Het zijn de

uitsluitend op dat ene aspect - het deel dat ons boos maakte.

vijf voorschriften. Sommige mensen vinden dat moraliteit een

In de loop der jaren heb ik vele brieven ontvangen van gevan­

inbreuk op onze vrijheid is, maar in feite zijn de voorschriften

genen die graag met de dhamma kennis zouden maken.

juist bedoeld om ons vrij te maken. Ze bevrijden ons van het

Sommigen hadden verschrikkelijke dingen gedaan, zelfs men­

lijden dat we onszelf en anderen aandoen als we liefdeloos

sen vermoord. Nu ze de dingen ineens heel anders bekijken,

handelen. Deze richtlijnen zijn bedoeld om anderen niet te

willen ze hun leven graag beteren. Een van die brieven was bij­

kwetsen; door anderen te beschermen, beschermen we onszelf.

zonder onthullend en raakte me diep. Daarin werd beschreven

De voorschriften zijn er om te voorkomen dat we anderen ver­

hoe medegevangenen, elke keer als er een bewaker verscheen,

moorden, dat we stelen, ons seksueel misdragen, oneerlijk en

begonnen te schelden en te schreeuwen. De briefschrijver pro­

wreed over anderen spreken of onze toevlucht nemen tot

beerde uit te leggen dat de bewaker ook maar een gewoon

bedwelmende middelen, waardoor we niet meer met aandacht

mens was, maar de anderen werden door haat verblind. Het

kunnen handelen. Het meditatief

enige wat ze zagen, was het uniform, voor de mens erachter

ontwikkelen van aan­

dachtig-zijn helpt ons liefdevol met anderen om te gaan.

hadden ze geen oog.

Zittend op ons kussen observeren we hoe in onze geest voor­

Als we kwaad op iemand zijn, kunnen we onszelf de vraag

keur en afkeur ontstaan. We leren onszelf te ontspannen als

stellen: 'Ben ik boos op het haar op zijn hoofd? Ben ik boos op

dergelijke gedachten de kop opsteken. We leren dat gehecht­

zijn huid? Zijn tanden? Zijn hersenen? Zijn hart? Zijn gevoel

heid en weerzin tijdelijke toestanden zijn en hoe we die weer

voor humor? Zijn tederheid? Zijn ruimhartigheid? Zijn glim­

kunnen loslaten. Door te mediteren leren we de wereld op een

lach?' Als we de tijd nemen al die talloze elementen en proces­

heel nieuwe manier te bekijken en wordt ons een uitweg gebo­

sen waaruit een mens bestaat te onderzoekeR, zal onze boos­

den. Hoe dieper we gaan, hoe groter onze vaardigheden wor­

heid vanzelf afzwakken. Als we aandachtig zijn, leren we helder

den.

naar onszelf en anderen te kijken. Inzicht helpt ons tot een meer liefdevolle verhouding met anderen te komen. In elk van

Omgaan met boosheid

ons schuilt een kern van goedheid, maar soms, zoals bij Angulimala het geval was, kunnen wij dat niet zien. Het begrij­

Als we boos zijn op iemand heeft dat vaak maar op één enkel

pen van de waarheid van het 'niet-zelf zal ons hart zachter

deel van diens persoonlijkheid betrekking. Voor we het weten

maken en ons helpen de ander zijn onvriendelijke handelin­

maken we negatieve opmerkingen, werpen we boze blikken en

gen te vergeven. We leren dan met liefdevolle vriendelijkheid

doen we ondoordachte dingen. De rest van de persoonlijkheid

met onszelf en anderen om te gaan.

bestaat niet meer voor ons. Wat overblijft is het deel dat onze

Maar stel nu dat iemand je kwetst, dat iemand je beledigt? Je

boosheid veroorzaakte. We isoleren een minuscuul deeltje van

zult misschien behoefte voelen aan vergelding, wat een heel

de totale persoonlijkheid alsof het iets tastbaars en werkelijks

menselijke reactie is. Maar waar leidt dat toe? 'Haat zal nooit

is. We hebben geen oog meer voor alle andere factoren en

door nog meer haat worden getemperd; lezen we in de dham­

krachten die deze persoon hebben gevormd. We richten ons

mapada. Een boze reactie leidt alleen tot nog meer boosheid.

212

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

MEDITATIE JN ALLE EENVOUD

213

Als je met liefdevolle vriendelijkheid op boosheid reagee1t, kan

blijkt hoe we op boze woorden en beledigingen kunnen reage­

de woede van de ander nooit groter worden. Het zal dan lang­

ren. Boeddha's tegenstanders hadden een prostituee, Cinca

zaam uitdoven. 'Alleen door liefde kan boosheid worden

genaamd, omgekocht om Boeddha te beledigen en te vernede­

getemperd; vervolgt de dhammapada.

ren. Cinca bond een bundel hout om haar middel die ze onder

Een vijand van de Boeddha, Devadatta, beraamde eens een

haar kleding verborgen hield. Daarmee wilde ze de indruk wek­

plan om de Boeddha te vermoorden. Na een olifant dronken te

ken dat ze zwanger was. Midden in een lezing die de Boeddha

hebben gevoerd, liet hij hem los op de plek waar op dat

voor honderden mensen hield, ging ze ineens voor hem staan

moment de Boeddha langskwam. Iedereen in de buurt sloeg op

en zei: 'Jij schurk. Je doet net of je een heilige bent en al deze

de vlucht en maande de Boeddha hetzelfde te doen. Maar de

mensen iets te verkondigen hebt. Maar kijk eens wat je mij hebt

Boeddha liep gewoon door. Zijn toegewijde leerling Ananda

aangedaan. Door jouw schuld ben ik zwanger geraakt: Zonder

probeerde de olifant nog een halt toe te roepen. Toen hij voor

een spoor van boosheid of haat sprak de Boeddha haar rustig

de Boeddha ging staan om hem te beschermen verzocht deze

toe met een stem die vervuld was van liefdevolle vriendelijk­

hem opzij te gaan; de fysieke kracht van Ananda was volkomen

heid en compassie: 'Zuster, u en ik zijn de enigen die weten wat

ontoereikend om deze olifant tegen te houden. Met opgeheven

waar en niet waar is: Cinca was helemaal uit het veld geslagen

kop, rechtopstaande oren en een woest zwaaiende slurf storm­

door Boeddha's reactie. Ze was zo ontdaan dat ze op de terug­

de de olifant op hem af. De Boeddha deed geen stap opzij en

weg struikelde. Het touw waarmee ze de bundel hout om haar

straalde liefdevolle vriendelijkheid naar het dier uit. Van het

middel had gebonden raakte los. Alle stokken vielen op de

ene op het andere moment maakte het pas op de plaats. De

grond en iedereen doorzag haar list. Sommige aanwezigen wil­

Boeddha hief zijn hand op met de palm naar het dier toege­

den haar een pak slaag geven, maar de Boeddha hield hen

keerd en stuurde golven van liefdevolle vriendelijkheid in zijn

tegen. 'Nee, zo moet je haar niet behandelen. We moeten haar

richting. Mak als een lam knielde de olifant voor hem neer.

helpen de dhamma te begrijpen. Dat is veel nuttiger dan straf

Louter met de kracht van liefdevolle vriendelijkheid had de

Nadat de Boeddha haar in de dhamma onderwezen had, onder­

Boeddha het wilde dier aan zijn wil onderworpen.

ging haar persoonlijkheid een totale verandering. Ze werd goedhartig, vriendelijk en vol van compassie.

Het is een geconditioneerde reflex om met woede op woede te

Als iemand probeert je boos te maken of te kwetsen, zend

reageren; deze is aangeleerd in plaats van aangeboren. Als je

dan gedachten van liefdevolle vriendelijkheid naar die persoon

van kindsbeen af geleerd hebt om geduldig, vriendelijk en

uit. Volgens de Boeddha kun je iemand die vervuld is van deze

zachtmoedig te zijn, zal liefdevolle vriendelijkheid een deel

gedachten, met de aarde vergelijken. Hoe je ook je best doet de

van je leven en een tweede natuur worden. Zo niet dan zal

aarde te laten verdwijnen door er met een schoffel of een bijl­

boosheid een tweede natuur worden. Maar zelfs als volwassene

blad in te gaan wroeten, het heeft geen enkele zin. Hoe hard je

kunnen we onze gewoontepatronen veranderen. We kunnen

ook graaft, één of vele levens lang, de aarde zal nooit verdwij­

ons erin trainen anders te reageren.

nen en er niet meer of minder van worden. Evenals de aarde zal

Er is een ander verhaal uit het leven van Boeddha waaruit

214

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

een mens die vervuld is van liefdevolle vriendelijkheid nooit

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

215

door woede van zijn stuk kunnen worden gebracht.

In een ander verhaal uit het leven van Boeddha komt een

iets wijzen wat heel belangrijk voor je is.

We komen allemaal wel eens mensen tegen die bij ons op de

man voor die A.kkosina heette, wat 'hij die nooit kwaad wordt'

verkeerde lmop drukken. Zonder aandachtig-zijn en liefdevolle

betekent. Maar in feite was precies het omgekeerde het geval:

vriendelijkheid zullen we automatisch met boosheid en weer­

hij was de hele dag kwaad. Omdat hij had gehoord dat de

zin reageren. Als we aandachtig zijn, kunnen we observeren

Boeddha nooit boos op iemand werd, besloot hij hem op te

hoe we op bepaalde woorden en daden reageren. Zittend op

zoeken. Hij ging tegen hem tekeer, beledigde hem en maakte

ons kussen kunnen we dan zelf zien hoe gehechtheid en aver­

hem uit voor van alles en nog wat. Toen hij klaar was met zijn

sie ontstaan. Aandachtig-zijn fungeert als een filter dat ons

tirade vroeg de Boeddha de man of hij vrienden en familie had.

tegen schadelijke reacties beschermt. Aandachtig-zijn geeft ons

'Ja: antwoordde hij. 'En deel je geschenken uit als je ze

tijd; tijd maakt het mogelijk een afweging te maken. We hoe­

bezoekt?' 'Natuurlijk; zei de man. 'Ik geef ze altijd cadeaus:

ven ons niet door onze gevoelens te laten meesleuren. In plaats

Wat gebeurt er als ze je geschenken niet wensen te accepte­

van met domheid kunnen we dan met wijsheid reageren.

ren?' vroeg de Boeddha.

'Nou, dan neem ik ze weer mee naar huis en geef ik ze aan

Universele liefdevolle vriendelijkheid

mijn eigen familieleden: 'Doe dat nu dan ook; zei de Boeddha. 'Je hebt me vandaag

Liefdevolle vriendelijkheid is niet iets wat we thuis op een kus­

iets gegeven wat ik niet wens te accepteren. Neem het maar

sentje beoefenen door eraan te denken, te denken en te den­

weer mee naar huis en geef het aan je familie.' Zo nodigt de

ken. Het is de bedoeling dat de kracht ervan al onze ontmoe­

Boeddha ons met geduld, humor en liefdevolle vriendelijkheid

tingen met anderen doorstraalt. Liefdevolle vriendelijkheid

uit met andere ogen naar het 'uitdelen' van boze woorden te

behoort het principe te zijn dat aan al onze gezonde gedachten,

kijken.

woorden en daden ten grondslag ligt. Door liefdevolle vrien­

Als we met aandacht en liefdevolle vriendelijkheid op beledi­

anderen, zijn we beter in staat hen te helpen en het succes van

delijkheid krijgen we nog meer oog voor de behoeften van gingen en boze woorden reageren, kunnen we helder naar de

anderen met warme gevoelens te verwelkomen. We hebben

hele situatie kijken. Wellicht wist de ander niet eens wat hij pre­

liefdevolle vriendelijkheid nodig om in harmonie met anderen

cies zei. Misschien was het helemaal niet de bedoeling jou te

te kunnen leven en werken.

Liefdevolle vriendelijkheid

kwetsen, misschien was het wel heel onschuldig of anders

beschermt ons tegen het lijden dat door boosheid en jaloezie

bedoeld. Misschien lag het aan je eigen geestesgesteld dat je het

veroorzaakt wordt. Als we liefdevolle vriendelijkheid, compas­

zo interpreteerde. Misschien hoorde je niet precies wat er

sie, dankbare vreugde en gelijkmoedigheid ontwikkelen maken

gezegd werd of begreep je het verband niet. Het is heel belang­

we het leven niet alleen voor anderen een stuk prettiger, maar

rijk om zorgvuldig te onderzoeken wat een ander precies zegt.

zal ook ons eigen leven vredig en gelukkig worden. De kracht

Als je met kwaadheid reageert, zal de boodschap achter de

van liefdevolle vriendelijkheid is even groot als de uitstraling

woorden aan je voorbijgaan. Misschien wil iemand je wel op

van de zon.

216

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

217

Laat al degenen die schuldig of onschuldig gevangenzitten, vrede

elke molecuul van hun lichaam en geest geladen zijn met deze

en geluk vinden. Laat hen vrij worden van hebzucht, woede, aver­

gedachten van vriendelijkheid. Laat de vrede van

sie, haat, jaloezie en angst. Laat hun lichaam en geest vervuld wor­

vriendelijkheid hun hele

den van liefdevolle vriendelijkheid. Laat de vrede en rust van lief­ devolle vriendelijkheid hun hele lichaam en geest doordringen.

Laat al degenen die zich in ziekenhuizen bevinden en lijden aan talloze ziekten vrede en geluk vinden. Laat hen vrij worden van pijn en lijden, depressiviteit, ontgoocheling, onrust en angst. Laat deze gedachten van liefdevolle vriendelijkheid hen allen omarmen en doordringen. Laat hun lichaam en geest vervuld raken van gedachten van liefdevolle vriendelijkheid.

Laat alle moeders die in pijn hun kinderen baren, vrede en geluk vinden. Laat elke druppel bloed, elke cel, elk atoom, elke molecuul van hun lichaam en geest geladen zijn met deze gedachte van vriendelijkheid.

Laat alle alleenstaande ouders met kinderen vrede en geluk vin­ den. Laat hen het geduld hebben, de moed, het inzicht en de vast­ beradenheid om de ontelbare problemen en teleurstellingen in het leven onder ogen te zien en te overwinnen. Laat hen gezond, geluk­ kig en vredig zijn.

Laat alle kinderen die op oneindig veel manieren door volwasse­ nen misbruikt zijn, vrede en geluk vinden. Laat hen vervuld zijn van gedachten van liefdevolle vriendelijkheid, compassie, dankbare vreugde en gelijkmoedigheid. Laat hen vriendelijk en ontspannen zijn. Laat hun hart zacht worden. Laat hun woorden een genoegen voor anderen zijn. Laat hen vrij zijn van angst, spanningen, onrust, zorgen en rusteloosheid.

Laat alle politici vriendelijk, goedhartig, ruimdenkend en mede­ dogend zijn. Laat hen begrijpen wat het is om onderdrukt, achter­ gesteld en gediscrimineerd te worden en in armoede te leven. Laat hun hart smelten bij de aanblik van hun ongelukkige landgenoten.

Laat deze gedachten van liefdevolle vriendelijkheid hen allen door­ dringen en omhullen. Laat elke druppel bloed, elke cel, elk atoom,

218

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

wezen

rust

en liefdevolle

doordringen.

Laat de onderdrukten en minderbedeelden, de armen en gediscri­ mineerden vrede en geluk vinden. Laat hen vrij zijn van pijn, lichamelijk lijden, depressiviteit, teleurstelling, onrust en angst.

Laat iedereen, waar ook ter wereld gezond, gelukkig en vredig zijn.

Laat hen het geduld hebben, de moed, het inzicht en de vastbera­ denheid om de ontelbare problemen en teleurstellingen in het leven onder ogen te zien en te overwinnen. Laat deze gedachten van lief­ devolle vriendelijkheid hen allen doordringen en omhullen. Laat hun lichaam en geest vervuld zijn van gedachten van liefdevolle vriendelijkheid.

Laat alle wezens in elke gedaante en vorm, met twee benen, vier benen, talloze benen of zonder benen, reeds geboren of nog ongebo­ ren hier op aarde of in het hiernamaals gelukkig van geest zijn.

Laat hen niemand bedriegen

of verachten.

Laat geen van hen een

ander kwaad toewensen. Laat mijn hart voor alle levende wezens op aarde, in de lucht of waar dan ook wijd openstaan zonder haat en bitterheid. Laat alle wezens vrij zijn van lijden en volmaakte vrede deelachtig worden.

Liefdevolle vriendelijkheid gaat alle grenzen van godsdienst, cultuur, geografie, taal en nationaliteit te boven. Het is een uni­ verseel en oeroud principe dat ons allen, in welke gedaante we ons ook manifesteren, verbindt. Liefdevolle vriendelijkheid behoort onvoorwaardelijk te zijn. De pijn van mijn vijand is ook mijn pijn, zijn woede is mijn woede, zijn liefdevolle vrien­ delijkheid is ook mijn liefdevolle vriendelijkheid. Als hij geluk­ kig is, ben ik gelukkig, als hij vredig is, ben ik vredig, als hij gezond is, ben ik ook gezond. Net zoals we, ondanks al onze verschillen, op dezelfde manier lijden, behoren we ook onze liefdevolle vriendelijkheid met alle mensen te delen. Geen

DE KRACHT VAN LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID

219

enkele natie kan zich zonder de hulp en ondersteuning van

ÜVER DE AUTEUR

andere landen handhaven. Geen enkel mens is een eiland. Om te overleven zijn we op andere wezens aangewezen, wezens die nu eenmaal anders zijn dan wij. Het is gewoon niet anders.

e eerwaarde Henepola Gunaratana werd op twaalfjarige

D leeftijd in Malandeniya, Sri Lanka, tot aspirant-monnik

Juist vanwege alle verschillen is het beoefenen van liefdevolle vriendelijkheid absoluut noodzakelijk. Het is de kracht die ons

gewijd. In 1947 werd hij op twintigjarige leeftijd definitief tot boeddhistisch monnik gewijd. Hij studeerde aan het

allen verbindt.

Vidyasekhara Junior College in Gumpaha, Vidyalankara College in Kelaniya en het Buddhist Missionary College in Colombo. Daarna vertrok hij naar India waar hij vijf jaar lang voor de Mahabodhi Society missiewerk verrichtte en mensen behorend tot de Harijana-groep (de onaanraakbaren) in Sanchi, Delhi en Bombay bijstond. Vervolgens bracht hij tien jaar in Maleisië door waar hij als religieus raadsman werkte voor de Sasana Abhivurdhiwardhana Society, de Buddhist Missionary Society en de Buddhist Youth Federation of Malaysia. Als leraar was hij verbonden aan de Kishon Dial School en de Tempel Road Gids' School en als hoofd aan het Buddhist Institute of Kuala Lumpur.

Op uitnodiging van de Sasana Sevaka Society kwam hij op 1968 naar Verenigde Staten om de taak op zich te nemen van

algemeen secretaris van de Buddhist Vihara Society of Washington. In 1980 werd hij tot president van de Society benoemd. Van 1968 tot 1988 gaf hij colleges over boeddhisme, leidde hij meditatieretraites en gaf hij overal ter wereld talloze lezingen.

Ook zijn interesse in de wetenschap heeft hij nooit verloren, wat uiteindelijk uitmondde in het behalen van zijn Ph.D. in de filosofie aan The American University. Aan deze universiteit maar ook aan die van Georgetown en Maryland heeft hij tallo­ ze colleges in boeddhisme gegeven. Boeken en artikelen van zijn hand zijn in Maleisië, India, Sri Lanka en de Verenigde Staten gepubliceerd. Mindfulness in Plain English, zoals de oor­ spronkelijke titel van zijn boek luidt, is in vele talen vertaald.

220

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

OVER DE AUTEUR

221

Ten behoeve van het voortgezet onderwijs is in Thailand een verkorte versie uitgebracht.

Vanaf 1982 heeft de eerwaarde Gunaratana de functie bekleed van president van de Bhavana Society, een klooster en retraiteoord in de bossen van West-Virginia (vlak bij de Shenandoah Valley) die hij samen met Matthew Flickstein heeft opgericht. Momenteel is dit zijn vaste verblijfplaats en de plek waar hij monniken opleidt en wijdt en waar hij retraites organiseert. Daarnaast reist hij veel om over de hele wereld lezingen te geven en retraites te leiden.

In 2000 ontving de eerwaarde Gunaratana van zijn alma mater, Vidyalankara College, een onderscheiding voor zijn bui­ tengewone verdiensten.

Andere interessante boeken over boeddhisme en meditatie bij Altamira-Becht: Diane Barker Tibetaanse gebedsvlaggen Gebonden boekje, samen met 15 vlaggen in een doos 90 6963 589 5

Steve Hagen Boeddhisme in alle eenvoud Ontwaak en ontdek wat nooit verandert Paperback, 176 blz. 90 6963 557 7 Steve Hagen Boeddhisme is niet wat je denkt Vrijheid vinden zonder geloven Gebonden, 248 blz. 90 6963 621 2 Thich Nhat Hanh Het hart van Boeddha's leer Van pijn en verdriet naar vreugde, inzicht en zelfkennis Paperback, 336 blz. 90 230 1027 2 Jon Kabat-Zinn Handboek meditatief ontspannen Effectief programma voor het bestrijden van pijn en stress Paperback, 480 blz. 90 230 1044 2 Amaud Maitland Oneindig afscheid Ouder worden in het licht van het Tibetaans boeddhisme Gebonden, 272 blz. 90 6963 622 O

222

MEDITATIE IN ALLE EENVOUD

Camille Laurine/Lorin Roche Meditatie voor vrouwen Ontdek de rust in jezelf Paperback, 302 blz. 90 6963 586 0 Barry Long Meditatie Een basisboek Paperback, 124 blz. 90 6963 338 8 Sarah Napthali Boeddhisme voor moeders Tips en adviezen voor ontspannen moederschap Paperback, 256 blz. 90 6963 630 1 Robert Thurman (vertaling en interpretatie) Het Tibetaanse Dodenboek Nieuwe vertaling van een van de belangrijkste boeken uit de Tibetaanse cultuur Gebonden, 348 blz. 90 6963 479 1 Lillian Too Mantra's en moedra's Meditaties met hand en stem voor innerlijke rust en vrede Gebonden, 146 blz. 90 6963 599 2 Tarthang Tulku Tibetaanse ontspanning Kum Nye: massage en beweging Paperback, 144 blz. 90 6963 633 6