Adyashanti - Het einde van je wereld by nonduality

liet einde

t!(W

wereld

Het einde van je wereld Ongecensureerde, klare ta,รป over de aard van verlic1Jting

Adyashanti

CS)

samsara

Opdracht

Dit boek is op gedrag aan de Sierra I\1ounrains van Californië. Hoog in j uw bergen, waar de lucht ijl wordt, heb ik mijn natuurlijke kerk e n ka t h ed raal gevonden. en

Oorspronkelijke uitgave: Sounds Truc, Boulder. Colorado Oorspronkelijke titel: The end of your world

ISBN: 978-90-77228-86-9 I NCR 728 Niets uit deze uitgave nug gereproduceerd worden zonder

schriftelijke toestemming van: Samsara Uitgeverij bv Herengracht 541, 10 16 AZ Amsterdam wv.w.samsarabooks.com

Inhoud

Dankbetuigingen

Inleiding door Tam i Simon, uitgever

Hoofdstuk een

Verkenning van het l e ve n na verl ic h ting

Hoofdstuk twee

11 I5

Authentieke verlichting - en de desoriĂŤntatie

die erop kan volgen

'Ik heb het, ik ben het kwijt'

Via samsara komen we

Hoofdstuk drie Hoofdstuk vier

Hoofdstuk vijf

nirwana

Volledig tevoorschijn komen

Hoofdstuk

zes

Veel voorkomende waandenkbeelden, valkui!en en fixatics

ffoofdsruk ZCIJCll Her leven zelf houdt onze vcrliLhting

eell

spie-

gel voor

ltS

De energetische cornponem vaJl vcrlichting

151

Hoofdstuk acht Hoofdrtuk nt'gen

\'Vannen verlichting doordringt eningc"�ndcn

Hoofdstuk tlm Inspanning of genade� Hoofdstuk e{f'

geest. hart 143

Dankbetuigingen

De natuurlijke staat

Hoofdstuk twr1(f' Het vcrhaal

van

Hot�fdstuk datfen

de trouwerij

Een interview mer Adyashanti Over de schrijver

Mijn welgemeende dank aan Tami Si mo n Zonder jouw .

l l)j

aansporingen en aanmoediging zou dit boek er n ooi t ge

231

komen zijn. Jouw openhe id en vert ro u we n, zowel als je grote redactionele vaardigheden, worden s lec hts overtrof fen door je liefde voor de dharma. Ook Kelly ::-oraras

wordt hartelijk b eda nkt voor haar voorrreflèlijke

duldi g e redactie.

Inleiding door de uitgever

o en ik Adyashanti in her najaar van 2001

o or her

eerst ontmoette, werd ik getroffen door de origi足

nele en nieuwe manier waarop hij onderricht gaf over

sp ir i tu ele

verlichting. Hoewel hij zijn zen afkom.sr res足

pecteerde, benadrukte hij het belang van niet venrou足

wen op een spe cifi eke leraar of methode voor realisatie. Hij vertelde hoe belangrij k het daarentegen is om n aar

ge n directe ervaring te ki jken en het terrein van je

eigen l even onbevreesd te verkennen. Hij bleef er ook bij dat het een my t h e is dat sp i r itu e l e verlichting een zeldzaam verschijnsel is dal s lec h ts aan enkele bevoor足 rechte men sen is voorbchouden

zoals mensen die

tientallen j a re n in grotren hebben gemediteerd of die speciale gewaden d ragen Hij zei verder dat deze mythe .

over de zeldzaamheid van verlichting juist een obstakel kan zij n voor onze eigen ontdekkingstocht, omdat wc

Voll e dige vcrlich ting wil

eenvoudi g

zeggen dar we door

Zoals ik het dus zie doet het er eigenlijk nier toe of een

lopend wa a rne m en vanuit her gezichtspunt van Gee.�t -

verlichring tij deli j k is of b lij vend. Her doet

vanuit de visie van eenh ei d. Vanuit dit verli cluc standpunt

zin dat

bestaat nergens enige scheiding- niet in de were l d, niet in

dat zien vanuit her standpunt van waarh ei d doorlopend

het u ni ve rs u m , noch in enig ander universum, waar ook.

het geval is - maar wat er gezi en wordt is ee n verlichting,

De waarheid is overal , altij d , in alle di men sies, voor alle

of die aanhoudt of nier.

mensen. Het is een w aarhe i d die de bron is van alles wat

er wc

in de

een p ad is- ni e m ands hart is totaal vervuld tot

Deze glimp van verlichting, die ik

niet-bl�jvcnde ver

ooit ervaren zal worden- in het leven, na het leven in deze

lichting noem,

dimensie of elke andere dimensie.

m o me nt lang, een mi d da g , een dag een weck lang- m is

Vanuit het perspectie f van het ui te in delij ke is l etterlij k

komt steeds v a ker

Her gebeurt een

voor.

schien wel een maand of twee. Het bewustzijn o pen t zich,

alles - of het een hogere of lagere dimensie is, hier of

het gevoel van het afwnderlijke zelf valt >veg-en dan, als

daar, gisteren, vandaag of morgen - slechts een manifes

de len s o pe ning van een camera, sluit het bewustzijn zich

tatie van Geest. Her is G e es t zelf die ontwaakt. Daarom

wee r. Het li j kt er mi ss ch ien op dar h et zich vo l ko men ge

is het pad dat ieder mens gaar, of hij het

of niet, een

sloten heeft, maar dat doe t het n o o i t helemaal. D i ep van

pad naar voll edi g e vcrli c h ting - naar een volledig wet en ,

binnen vergeer je h e t nooit. Ook als je slechts een oge n

naar de v olle d i ge ervaringswctcnschap van wat hij is, naar

blik een glimp van de werkelijkheid hebt opgevangen, is

eenheid , naar één zijn.

er iets in jou voor altijd ver a nde rd .

wee t

Maar het moment van verlichting kan een permanent

De werkelijkheid is nucleair; zij is ongelootlijk krach

zien tot gevol g hebben of ni e t. Zoals ik al zei, zul je van

tig. Zij is onvoorstelbaar pote nt . Mrn,�en kunnen in een

sommige mensen hor en dat de verlichting niet echt is

oogwenk een flits

als ze n iet permanent is. Wat ik als l eraar heb gezien is

energie en de kracht die daardoor bij hen binnenkomt

dat de per s oo n die een t ij delijk e glim p opvangt van wat

verancien hun hele leven. Er is sl echts

zich

achter

de sluier van dualitei t bevindt en de persoon

van

de werkelijkheid ervaren, en de een

mo ment van

bewust'.vording nodi g om je onjuiste zelfgevoel ui reen te

die een permanente, 'blijvende' re ali sat i e heef(, herzelfde

laren vallen en daardoor je hele kij k op de wereld

zien en be l eve n. De een e rvaart het tijdelijk; de ander

op l o sse n.

laten

ervaart he r doorlopend. Maar als her ec h t verlichting i s , is

war

er ervaren wordt hetzelfde: alles is een; wij zij n

Vcrlichting is niet wat je je ervan voorstelt

niet een bepaal d ding of een bepaald pe rsoo n di e in een

Reëel gesproken is het correcter om

bepaalde ruimte gelokaliseerd kan worden; wat wij zi jn is

we uerfiezen na verlichting dan

zowel niets als alles, tegelijkertijd.

We verliezen n i e t allt>en ons7clf- wie we meenden te zijn

van war

praten van wat

we erbij w i nnen .

en -

ideeën zowel als de neiging ergens in te blijwn steken ,

hetgeen allemaal doorga at na de verlichting-

l a ten

oplossen.

Hoofdswk

Waar je dus ook bent op her paJ, het is deze bereid-

heiJ

rwee

in jezelf op te staan, d eze vraag te stellen en open

en oprecht te zijn over wat je vindt , die het belangrijkste is. Het is Je basis waar de totaliteit van je verlichting en je leven na de verlichting op rust.

Authentieke verlichting - en de desoriëntatie die erop kan volgen

et meeste wat ons over bewustwording verteld wordt, klinkt als een verkooppraatje voor verlichting. In

een verkooppraatje krij gen we alleen de meest p ositieve aspecten te horen; er wo rden om misschien zelf� dingen verteld die niet werkelijk waar zijn. Bij het verkooppraatj e voor verlichting wordt ons verteld dat het bij

verlichting

allemaal over liefde en e xtase, mededogen en eenword ing gaat, en een massa andere positieve ervaringen. Dit wordt

vaak gehuld in fantastische verhalen, zodat we ten s lone geloven dar verlichting met wonderen en mys tieke krach

ten te maken heeft. Een van de meest voorkomende

ver

kooppraatjes behelst het beschrijven van verlichting als een ervaring van ge lukzalighe id Daardoor denken mensen dat .

ze, wanneer ze spiritueel ontwaken, wanneer ze één zijn met God, in een

staat

van vaandurende

extase

komen. Dit

is na tuurlijk een grote misvarring over wat verlichting is.

ve rl i du i ng komen door mee te liften op het succes van een ve rl i chte leraar; zo werkt heT nier. Als we dat probe ren worJen

blind; het betekent dat wc niet zelf wil

len denken; het betekent dat wc ie ts niet zelf will en derzoeken. \Xfanneer

blinJ doen wat ons opgedragen

wordt - blind een leer vol ge n alleen omdat die klassiek of geres pe c tee rd is- krijgen we ten s lo t t e precies waar wc om

v ragen : blindheid.

Ik zeg niet dat mystieke ervaringe n geen waarde hebben, en ik zeg nier dat ze geen transformerende w e rk i n g heb

ben, wam dat hebben ze vaak wel. Myst i eke ervaringen kunnen de egostructuur fun dame nteel veranderen, en vaak in zeer positieve z in r n de relatie ve vvereld van Jin gen hebben mystieke e rvar i ngen hun waarde. Maar w.m .

n ee r wc pratefl over spirituele verlichting, praten we niet over p ersoonl ij ke e rvari n g 'V!./e h e bben het dan over het .

Een arder groot misverstand over bewmtwurding of verlichting is dat het een soort mystieke ervari ng wu zijn. We zouden e-en �oort crvanng kunnen verwachtell als een

ontv.'aken uit Je 'ik'. W'e l teb b en het over de gang van het ene p a rad ig m a naar een volkomen ander pa rad i g m a van ,

Je ene wereiJ naar de andere.

wording met God: een vc rsmelten met de o m geving of

Ik wil niet impliceren dar iemand die verlicht is niet

oplossen in de oceaan. Dit is niet het geval. Evenmin

dezelfde wereld ziet als jij. :'\et zoals jij een stoel ziet, ziet

is bewu�twording hetzelfde als plotseling een enor m e dosis

iemand die ve rli cht is een stoel. Het verschil is, wan

kosmisch inzicht hebben- inzicht in de manier waarop de

nee r iemand echt ve rl i cht i.;, wanneer iemand voorbi j de

hele kosmos gemaakt is, inzicht in de geestelij ke werking

sluier van dual i te i t is gegaan, dar de d i n ge n Jie er voor

van wat wij denken dat de werkelijkheid is.

alle anderen and e rs en versc hi l len d van e l kaar uitzien, als

een

Zo zou ik einJeloos kunnen door ga an maar het be ,

wezenlij k h etzelfd e gezi en

worJen. Wij

zien Je stoel en

langrijkste om je te realiseren i.s dat spiritueel onrv.raken

tegelijkerrijd zien we omzelf ni et als i ets anders dan de

een mystieke ervaring.

stoel. Alles \Vat we zien, alles wat we voelen, alles wat we

heel anders is dan het hebben

van

Mystie k e ervaringen zijn prachtig. Het ziJn in veel op

zichten de meest verheven

en a ange n ame

een 'ik' kan hebben. De 'ik' streeft altijd naar eenwo rdi ng

Veel spirituele praktijken waar men sen zich

aan

overge

zijn eigenlijk bedoeld om een dergeli j ke mystie ke ervaring re veroorzaken, of we nu praten o ver een erva ven,

ring van versmelten, van visioenen van godheden of van het gevoel dat ons bewustzijn uitdijt in rijd en ruimte. Maar nogmaals, mystieke ervaringen zijn nier h erzel fde als verlichting.

hore n is l etterlij k een manifcstatie van hetzelfde.

ervaringen die Een van de kenmerken van een ware vcrlichting is het einde van het zoeken Bij een ware en authentieke vcr licht in g wordt helder wie en wat wc zijn. Er is geen C\vijfel meer aan; de zaak is

beklonken. In die zin is een van de kenmerken van een echte verlichting het einde van het zoeken. Je voelt de

drang, her duwen en trekken, niet meer. De zoeker is gezi en als de vi rtuele werkelijkh e id die h ij altijd was en

ve r dwij nt als zodanig. De zoeker heeft in zekere zin zijn

Dit ervaren alle mensen bij verlichting. Op het moment

raak volbracht. Het heeft gezorgd voor de noodzakelijke

dat het be\vustzijn ontwaakt uit zijn droom van afgeschci

impuls om het bewustzijn, of Geest, uit zijn identificatie

denheid, is er een groot gevoel van opluchting. Daarom

met de droomstaar te drijven en hielp het terug te keren

beginnen sommige mensen te lachen of re huilen of voe

naar zijn natuurlijke staar van zijn.

len een andere vorm van intense emotionele hevrijding

Welnu, als het de blijvende soort van vcrlich ring is,

ze voelen de opluchting eindelijk uit de droomstaar te

dan zijn zoeker en zoeken volkomen verdwenen. Als

zijn. Ik noem dit moment soms de t'erste kus. Verlichting

daarentegen de verlichting een nier-blijvend karakter

is min of meer je eerste spirituele kus, de eerste echte kus

heeft, dan zijn zoeker en zoeken misschien bezig opge

van de werkelijkheid, je introductie tot de waarheid over

lost re worden, maar wellicht nog niet geheel verdwenen.

wie of wat je bent.

In beide gevallen kan dit oplossen van de zoeker zelf je

Deze wittebroodsweken kunnen een dag, een week,

leven veranderen. Voor wie op het spirituele pad is, kan

zes maanden of eeu paar jaar duren. Dat varieert. Wat

de hele identiteit eruit hestaan dat hij een zoeker is. Zijn

die periode kenmerkt is dat alles stroomt

leven kan lenerlijk bepaald zijn geweest door de spiritu

weerstand in je wezen, in je ervaring. Alles stroomt. Her

ele zoektocht, door her verlangen naar God, naar een

leven is één 'flow'; alles lijkt wel uit eigen wil te gebeuren.

wording of naar verlichting. Dan vindt er heel plotseling

Het is Je ervaringskennis dar alles gedw n wordt, dat jij als

verlichting plaats. De zoeker, het zoeken en de hele ego

afZonderlijke entiteit niets doet.

- er is geen

structuur die om de spirituele queeste heen is gebouwd is

Deze wittebroodsweken zijn ten diepste een ervaring

plotseling weg. Deze identiteit wordt gezien voor wat zij

van volledige en opperste geweldloosheid. Binnen deze

-vrij zinloos en nier nuttig

en valt weg.

geweldloosheid stroomt het leven wonderbaarlijk prach tig, op schier magische wijze. Dingen komen wanneer

De wittebroodsweken van verlichting

ze moeten komen_ Beslissingen worden genomen zonder

Dit wegvallen van de zoeker kan ervaren worden als

er echt toe te besluiten; alles heeft

een enorme opluchting. Her tekent war ik graag de wit

zelfsprekendheid. Het is de ervaring dat Geest volkomen

tebroodsweken van verlichting noem. Door mij in ieder

ongehinderd, onbedorven duur illusie, conditionering of

geval werd dit wegvallen van zoeker en zoeken ervaren

regenspraak is. Deze 'flow' kan een tijdelijke ervaring zijn

alsof er een enorme last van mijn schouders werd geno

uf langer duren. Sommige mensen worden zozeer door

men. Het was een zeer fYsieke ervaring. Ik had letterlijk

de wittebroodsweken meegesleept dat ze een rijd lang tot

het gevoel alsof er een gewicht werd weggenomen -een

bijna niets in staat zijn en een week, een maand of zelfs

gewicht waarvan ik niet wist dat ik het droeg.

jarenlang verzonken zijn in gelukzaligheid.

een

gevoel van van

In vroegere tijden gingen mensen die deze ervaring had

zuchtige motiva tie is g ro tendeels verdwenen, en dat kan

den naar een bes chermde omgeving zoals een klooster

heel

een pl ek waar de mensen om hen heen het zouden be

grijpen. Ze we rde n dan in een moo ie kleine mannikscel gezet

en me t rust gelaten zodat het praet's zijn gang kon

ve rwarrend zijn voor de geest. Pas op dit

specifieke

punt beginnen mensen zich te realiseren dat bij n a alles war hen vroeger

o tiveerde ego ce nt risch was. Ik bedoel dar

niet negatief of veroordelend; ik bedoel sleelus dar de drij

ve nde kracht die o ns stuurt wanneer we in de droomstaar

varen in een context waarin die beg repen werd, als nor

zijn heel erg op onszelf gericht is. De overwegingen die

m aal werd gez ien, en er de

ons motiveerden waren: 'War wil ik?' en 'War

gaan. Ze hadden h et gel u k da t

verlichting kon den

ruimte voor werd gegeven die

We stellen ons voortdurend vragen als: 'War kan ik berei

nodig was. In de

wil ik niet?'

heden daagse maarschappij wonen de m e este n

ken? Wie zal er van mij ho uden ? Ho eveel vreugd e kan ik

van ons die zo'n realisatie hebben niet in kloosters; wij

krijgen? H o e veel geluk kan

o mgevi n g . In onze maatschappij is het zelfs mogelijk op zaterdag een geweldige realisatle te hebben en op maandagoch tend weer naar kantoor te gaan. Als je dan nog steeds toraal g elukzalig bent, kan dit heel verwarrend zijn! Toch is he t de realiteit van onze situatie. De meeste moderne mensen kennen niet de luxe dat ze een paar maan d en in een grot kunnen zitren en al l es op natuurlijke m an ie r kunnen laten bezinken. Zo is het in onze wereld gesteld, en dat kan een prob l eem zijn voor sommige mensen.

kan ik vermijden? Kan ik de juiste baan kri jgen ? Kan ik

zitten niet in

een

bijzonder ondersteunende

krijgen? Hoeveel ongeluk

de juiste minnaar vinden?

Zal ik verlicht worden?' Dit zijn allemaal ik-gerichte overwegingen in de zin dar de energie voortkomt uit de bewustzijnstoestand van het ego . Nogmaals, dit is niet slecht of verkeerd; w is bet ge \V Oo n . De droomstaat is de staat waarin wc scheiding zien, waarin we denken dat we een aparte entiteit en een a fzo nd erlijk wezen zijn. Dat afzonderlijke wezen zoekt al ti j d iets - liefde, goedkeuring, succes, geld , misschien zelfS verlichting. Maar bij echte verlichting b eg int die hele struc(Uur van afgescheidenheid o nder je voeten op

De gedesoriënteerdbeid die na verlichting vaak voor komt

re lo ssen . Er is nog wel een menselijk wezen; wij gaan n iet in

Of de wittebroo dsweken nu een dag of een jaar duren,

rook op. Zelfs onze

op een bep aald moment begin je om je he en te kijken en re beseffen dat er heel wat veranderd is. De oriëntatie di e we i n ons leven hadden is er niet meer. De overtuigin gen waar we ons aan vastkl amp ten en waardoor we bepaald werden, blij ken nu leeg en inhoudsloos te zijn. Onze zelf-

had een persoonlijkheid ; Boeddha had een persoonlijk

p ersoonlijkheid blijft intact. Jezus

heid. Iedereen die op aarde ro n dloop t heeft een persoon lijkheid. Baby's

hebben, wan neer ze uit de b aarmoeder

komen, een persoonlijkheid. I Ier is een van de mooie dingen van het bestaan dat ieder van ons ee n an dere per -

glim p van de werkelij khe id hebt gè'Zicn, kun je ni ets doen

pla ats t e b epalen . Maar een v:1n de sleurels tot he t ver

om te voo rk o men dat het ego na v e rloo p van tijd oplost.

lichte zien is dat er geen oriëntatie is. De werkdijk11eiJ

Maar dit opl ossen kan,

w anneer

het plaatsvindt, hee l

heeft

geen oriëntatie nodig. Als er al een oriëntatie is, is

desoriënterend zijn. Verlichting 1.df kan h eel dcsoriën

het die v:.1n een diep gevoel van ontspanning. van alle�

tcrmd zijn. Alles wat je voor waa r hield, is ht't ni et , zo

to el a te n .

nu. De persoon die je dad ll te Lijn, ben je n i et,

zie je nu. Dat kan op zich g elukzalig zijn en een enorme

beren

'�'ie moet ik nu zijn? Wat zal me bewe

je o riënta ti e

v i n den . Je

je oriën tatie door

Er is een fas e waarin weloslaten, en er niet onmiddel

lijk

een

nieuwe e n er g ie in ons bewustzijn onts taat die ons

leven stu ur t. Natuurlijk

gen? Wat zal deze mens m o t i veren ? '

vin d t

niet te pro

tut aal lo s te laten.

opluchting, en het bn tegelij k e rt ij d worden ervaren als

d esorië men:nJ.

Je v i nd t je oriëntatie letter lij k door

hesr aa t deze energ i e en

hezielt

deze

ons al tijd ; her is de energie v an onverdeeldheid. Zij komt

vragen niet. Maar

b eg in. Voor de

regelrec ht uit de bron en is niet vervormd. Maar er is

meeste mensen

de verlichting.

vaak een kloof tusse n het verdwijnen van urne

Natuurlijk, als men vollc d i f: vcrlicht is, heeft men

d at is zeldzaam, in het is er nog een proces na

Voor de meeste mensen b lijv en deze vragen dus

gelde n.

goïsti

sche be w e eg redenen en het ontstaan van deze eoergie in

Er zijn geen pasklare antwoorden die een spiritueelleraar

ons bewustzijn. We kunne n dus door een pe r i ode gaan

kan geven, omdat elk antwoord door het ego alleen maar

waarin we ons afvragen vanuit \vclke energie wij na de

weer tot doel gemaakt zou worden. Wat nutt iger is, is be

verl i c hti ng zullen leven.

gr ij p en da t gedes orië ntee rd zijn bij het verlichtingsproces hoort; het is na ru url ijk om

gedcsuriëmeerd

zijn,

N og m aal s , belangrijk is om het pro ces waarin het ego

op lost gewoo n t e la r e n gebe u ren. Voor de me es t e

men

dat alles n i euw is. Jij bent nieuw, je waarneming is nieuw,

sen zal dit proces van oplossen enige jaren do orgaan. In

en je waarneming van alles en iedereen is nu anders.

m ij n geval was er een p erio de van zes jaar v oo rda t

Deze dcsuriënrarie onts taat doordat de geest worstelt om zich in een n i euwe context re o r i ënt ere n. Het is alsof je uit ee n vlieg tuig valt. Als je

jezel f maar

het geen pr obleem . Maar zodra je naar de

nog diepere realisatie van

ve r lic ht

i ng kwam

�

niet

e en we

zenlij k anders, maar veel helderder, dieper en v olled i ge r.

laat v al len , is

Om deze diepere rcalisade te doen p laa ts v i nd e n, was die

i mte begint

p erio d e van 7.es jaa r nodig voor het verdwijnen van ht.:t

re gr i j p en als om erdc ll ter te komen wat je p os i t i e is, voel

ego. Achteraf kan ik dat zie n. En daarom

zoveel van de overgro te meerderheid. Na de eers te gli m p

je ze e r gedesoriënteerd; je beseft dat

niet

w eet

wat

onder of bov en is . Desoriëntatie is dus n i e t per se inherent aan het ver lichte zien; zij on tsta at hieruit dat de geest prob e e rt zij n

rs ch il ik niet

van ver l i c h t i ng , o n dergaan wc een proces dar rot een hel

der der en veel di epe re \vaarneming van de werkelijkheid kan leiden.

Sommige leraren zeggen dat een v crl i c h t i ng die nog geen

gevoel, of we wel handelen, spreken of zelfs denken van

vaste grond onder de voeten heeft geen echte verlicht ing

uit waarheid of niet, is veel pre ci ezer. Wanneer wc regen

is. Daar behoor ik niet toe, om red enen die ik al heb

beter weten in toch handelen uit onwaarheid, is het veel

genoemd. Als we de waarheid hebben gezien, hebben we

pi jnlijker dan wanneer we n iet weten dar onze daden on

de waarheid gezien. Of we haar twee seconden hebben

waarachtig zijn. Wanneer wc iets tegen iemand zeggen

gezien of tweed ui zend jaar, het is dezelfde waarheid.

waarvan we \Veten dat het omvaar is, veroorzaakt dit een innerlij ke verdeeldheid die oneindig v e el pijnlijker is dan

Bij de verlichting wordt de inzet hoger

wanneer we herzelfde zeiden,

Wat doe je in deze specifieke fase, waarin verlichting aar

waar was.

dachten

dat het

Hij de verlichting wordt de inzet dus hoger. Hoe be

zelt - aan en uit knippe r t als een schakelaar die iemand aan- en uitzet en waarover je niets te zeggen hebt?

terwijl

\VUStcr we w or de n hoe h o ger de inzet. Ik herinner me ,

Regrijp eerst maar dat er niets verkeerd is gegaan, dat

de tijd toen ik in een boeddhistisch klooster verbleef De

dit slechts de volgende etappe van je reis is. Als je weg

abdis daar een geweldige vrouw, sprak over di t proces

loopt voor deze ervaring- als je dit dilemma probeert op

van verlichting als over het beklimmen van een

te lossen door terug te rennen en te zoeken naar het punt

Bij

waarop je verlicht werd - dan ontwi jk je di t deel van de

beneden te kijken. Je hebt minder de neiging om je te ge

ladder.

iedere stap die je zet, heb je minder de neiging naar

reis. Als je je eenmaal realiseert dat er geen probleem is,

dragen op een manier W;1;1rvan je weet dat die niet waar

zul je zien dat er weliswaar enige v e rwarring en pijn kan

ach tig is of te spreken op een manier waarvan je weet da t

zijn, maar dat het oké is; onzekerheid kan heel pij nlijk

die niet waarachtig is of dingen te

zijn. Het is zelfs veel pijnlijker ons op een onwaa rachtige

dat ze niet op waarheid berusten. Je begint te beseffen

manier te gedragen als we eenmaal gezien hebben dat

dat de consequenties groter zijn geworden; hoe bewuster

het niet waarachtig is. Voordien hebben we misschien

we worden hoe groter de ge volgen Op het laatst worden

gehandeld op basis van onwaarheid, maar wisten we het

de gevolgen van handelen in strijd met de waarheid on

niet -- we bevonden ons geheel en al in de droomstaar.

metelijk groot; de geringste handeli ng of gedrag dat niet

Zoals Jezus zei: 'Vergeef hen, wam ze weten niet wat ze

in overeenstemming met de waarheid is kan ondraaglijk

doen.' Wanneer we in de droomstaat zijn, weten we niet

worden.

wat we doen. Wc handelen sl ee lu s vanuit diepgewortelde

doen waarvan

je weet

Een dergelijke verantwoordelijkheid is niet iets waar verl ichting voorHe ll en.

programmering. Maar als we de ware aard van de din

we op rekenen

gen eenmaal gezien hebben -als Geest zijn ogen in ons

Wc denke n dat vcrlichting een vrijbrief voor onverant

geopend heeft - weten we plotseling wat we doen. Het

woordelijk gedrag is. Aanvankelijk hebben we een relatie

wanneer wc ons

voor illusie en afgescheidenheid, die zoveel macht hee&,

We begrijpen dan dat wat we ervaren illusoir is, dat het te

wijzelf zijn. Niets in onze omgeving kan ons het gevoel

maken hee& met de kracht van misverstand.

van de verlichte staat laten verliezen. Niemand die we

Het is alsof je in een auto zit, over de snelweg scheurt

ontmoeten, geen enkele situatie waar we mee te maken

en plotseling je voet van het gaspedaal haalt. Het moment

hebben hee& de macht ons uit de verlichte staat te laten

waarop je voet eraf gaat, is een metafoor voor verlichting.

vallen.

'Lieve hemel, deze auto bepaalt mij niet. Rijden in deze

Dit is een van de belangrijkste realisaties waartoe we

auto bepaalt mij niet. Mijn voet op het gaspedaal b�paalt

kunnen komen. Het is allemaal innerlijk werk. Het is

mij niet. Waar deze auto heen gaat bepaalt mij niet. De

allemaal iets dat we onszelf aandoen- bij vergissing, on

omgeving waar hij doorheen rijdt bepaalt mij niet. Dit

wetend, en vaak onbewust.

alles hee& niets te maken met wie of wat ik ben.' Dat

Het verschil is dus, als we werkelijk verlicht zijn ge

wordt door de verlichting geopenbaard.

worden, dat we een veel minder persoonlijke relatie heb

Wanneer we ontwaken, voeden we niet langer de

ben met die hele karmische conditionering die er nog

trance van afgescheidenheid; we pompen er geen energie

over is. Voor de verlichting werd onze eigen conditio

meer in. Maar zelfs als je je voet nooit meer op het gas

nering gezien als buitengemeen persoonlijk. Onze con

pedaal zet, hee& de auto nog vaart- karmische vaart. Hij

ditionering bepaalde ons. We ontleenden een zelfgevoel

komt niet onmiddellijk tot stilstand in de meeste geval

aan onze conditionering, aan ons onware zelf, aan onze

len. Zijn kracht wordt minder en neemt in de loop van

overtuigingen en meningen en verlangens en de hele

de tijd af.

rest. Voor de verlichting waren we ondergedompeld in

Dat gezegd zijnde, kunnen we ook méér energie ge

de droomstaat, en de droomstaat bepaalde ons. Als de

ven aan de bestaande kracht. We moeten toekijken om

verlichting eenmaal hee& plaatsgevonden -als zij echt is,

te ontdekken wanneer we er weer instappen en onze voet

als zij authentiek is - beseffen we dat zelfs indien er nog

weer op het gaspedaal zetten. Telkens wanneer we ons

illusies blijven, die niet persoonlijk zijn en niet bepalen

weer identificeren met conditionering of karma, telkens

wie wij zijn.

wanneer we geloof hechten aan een gedachte brengen we

Dit is heel nuttig voor ons. Het is veel gemakkelijker ergens aan te werken als je zelfgevoel er niet door bepaald

weer energie in de droomstaat, zetten we de voet weer op dat gaspedaal.

wordt. Het is veel minder beangstigend. Als het inzicht

Het proces na verlichting houdt dus in dat je leert

er is, vanuit de verlichte staat, dat je karma onpersoon

hoe je je voet van het gas moet houden en dat je her

lijk is - dat het niets te maken hee& met een zelf, een

kent waardoor je je voet er weer op zet. Ook al is het

lichaam, een persoon- is je situatie veel hanteerbaarder.

niet persoonlijk- ook al vindt heridentifcatie volkomen

spontaan plaats, gebeurt het niet

aan

iemand en is het

niemands schuld - we moeten toch onderzoeken hoe het gebeurt.

Je fixeren op het absolute als een manier om je mense lijkheid te vermijden Het onderricht dat ik geef moet niet opgevat worden als

Hierbij is het leven zelf je grootste bondgenoot. Zoals

een plan voor zelfverbetering. Het gaat er niet om dat je

ik al zei, legt het leven de spirituele zenuwen bloot. Het

een volmaakt wezen wordt. Het gaat om zien wat ver

leven zal ons tonen wat ons niet duidelijk is. In relatie

deeldheid in jezelf veroorzaakt. Dat is heel iets anders

zijn met het leven en met anderen laat ons duidelijk zien

dan het doel hebben een volmaakt persoon te worden,

waardoor we nog gefrustreerd kunnen raken. Als we op

want bewustwording en verlichting hebben niets te ma

recht zijn, zullen we niet proberen ons te verbergen ach

ken met volmaakt worden, of heilig of vroom. Wat waar

ter de herinnering aan een verlichte toestand; we zullen

lijk heilig is, is zien vanuit heelheid, wat betekent dat je

ons niet verbergen achter de realisatie van het absolute.

innerlijk niet verdeeld bent. Wat ons innerlijk verdeelt

We zullen te voorschijn komen. We gaan ons nergens aan

dient geheeld te worden. Wat vereist is na die kortston

vastklampen.

dige blik op verlichting is radicale eerlijkheid, een bereid

Waar ik op doel is dat het volkomen natuurlijk is om

heid om te zien hoe we onszelf onverlicht maken, hoe we

het ene moment ogenschijnlijk verlicht te zijn en het an

onszelf weer in het zwaartekrachtveld van de droomstaat

dere moment ogenschijnlijk in slaap. Het is natuurlijk

brengen, hoe we onszelf toestaan weer verdeeld te zijn.

dat je het gevoel hebt dat je iets van de realisatie die je

Voor een spiritueel leraar kan het vrij moeilijk zijn om

de vorige week, de vorige maand, of vorig jaar had, kwijt

mensen tot deze staat van eerlijkheid te brengen of hen

bent. Het belangrijkste is dat je weet dat het natuurlijk

aan te raden die aan te nemen. Dat komt doordat er een

is. Er is niets misgegaan; alles is slechts naar een dieper

sterke neiging bij de egostructuur is om verlichting te

niveau gegaan. Je hele systeem wordt intenser schoonge

gebruiken als reden om zich te verbergen voor wat zich in

veegd. Je bent nu in staat jezelf in een helderder licht te

zijn innerlijk afspeelt. Wanneer ik enkele dingen aanraad

zien, en je bent in staat je neiging om je af te scheiden

die ik hier bespreek, zoals herkennen op welk punt we

scherper te zien. Je ziet dingen die daarvoor onbewust

onszelf onverlicht maken, zullen sommige van mijn leer

waren. Die stuurden jou, zonder dat je echt inzicht had

lingen zeggen: 'Maar er is niemand die dat kan doen. Er

in wat er aan de hand was. Maar nu kun je gaan zien wat

is hier geen persoon. Het ego en de persoon zijn illusies,

eerder niet bewust was. Dit toestaan dat alles meer en

dus er is eigenlijk niemand die naar binnen kan kijken.'

meer bewust wordt, is een belangrijk onderdeel van het

Vanuit het standpunt van verlichting is er geen probleem,

proces dat na verlichting plaatsvindt.

ook wanneer alles in totale wanorde verkeert. Vanuit het standpunt van verlichting is er geen probleem, daarom

valt er niets te doen. 'Als je vindt dat er wel iets te doen

verlicht is. Het is niet bang omdat het iets niet beschouwt

is, maak je jezelf iets wijs.'

als afgescheiden of anders dan zichzelf. Dat wat verlicht

Het kan voor elke spirituele leraar heel moeilijk zijn

is ziet zelfs begoocheling of de droomstaat niet als afge

om tot dergelijke leerlingen door te dringen, om ze zover

scheiden

te krijgen dat ze niet meer vasthouden aan hun fixatie op

zoals het zelf is, in dezelfde mate.

van

of anders dan zichzelf. Het ziet dat alles is

het standpunt van het absolute. Dit is een van de gevaren

Maar ook kunnen we, als we eerlijk zijn, opmerken

van verlichting: de neiging zich vast te houden aan een

dat er in ons ware zelf een ingeboren beweging is naar het

eenzijdige visie. We pakken de absolute visie van verlich

loslaten van elke beperking, naar het bevrijden van ons

ting, en we ontkennen al het andere. Het is feitelijk het

zelf uit de droomstaat. Er is een verlangen, bij gebrek aan

ego dat zich op deze manier op het absolute fixeert, door

een beter woord, zich te verlossen van haat, onwetend

het te gebruiken als een excuus om zich af te maken van

heid, hebzucht en iedere vorm van beperking. Ons ware

onverlicht gedrag, gedachtepatronen en emotionele in

zelf is niet tevreden tot het zich van zijn eigen wanbegrip,

nerlijke verdeeldheid. Zodra we ons aan een mening vast

zijn eigen fixaties, zijn eigen illusies bevrijd heeft.

klampen, zijn we blind geworden voor al het andere.

Om dat mogelijk te maken, moeten we als mens be

Daarom zeg ik met nadruk dat de bereidheid, de op

reid zijn eerlijk tegen onszelf te zijn. Hoewel we niet hoe

rechte inzet om heel eerlijk tegen jezelf te zijn een belang

ven te ontkennen wat we hebben gezien, moeten we ook

rijk onderdeel van deze fase van de reis is. Ja, het stand

zien hoe alles, hier en nu, is. We dienen te kijken. We

punt van het absolute bestaat. Het is waar dat er geen

moeten vragen: 'Wat in mij kan zich nog verdeeld voe

probleem is; het is waar dat het zelf niet afgescheiden is.

len? Wat in mij kan nog haten, onwetend zijn, hebberig

Het is waar dat er niemand is die doet waar ik het over

zijn? Is er nog iets in mij dat me gespleten, geïsoleerd of

heb. Maar ik spreek nu niet tot het ego. Ik zeg niet tegen

vol verdriet kan laten voelen? Waar in mezelf is het niet

het ego dat het iets moet doen of iets niet hoeft te doen.

zo verlicht?'

Ik spreek niet tot een gevoel van een afzonderlijk zelf.

We moeten zien waar dat is, want het verlichte in ons

de werkelijkheid zelf. Geest spreekt nu tot

heeft mededogen. Het is onverdeelde, onvoorwaardelijke

Ik spreek tot

Geest. De werkelijkheid spreekt tot de werkelijkheid.

liefde. Het wendt zich niet af van wat onverlicht is; het

Het klinkt misschien alsof ik tegen iemand praat en

komt er naartoe. Dat wat verlicht is in ons keert zich

iemand de weg wijs, maar dat doe ik niet. Waar Jk nu

niet af van de tegenstrijdigheden in ons gedachtepatroon

over spreek is eigen aan de visie op verlichting zelf. Dat

of gedrag. Het houdt zich niet afzijdig van fixaties, het

wat verlicht is, komt altijd naar dat wat niet verlicht is.

houdt zich niet afzijdig van pijn, maar juist het tegen

Dat wat verlicht is, heeft geen angst voor dat wat niet

deel. Het komt er naar toe.

Daarom zijn zoveel waarlijk verlichte mensen - zij die verkondigd hebben dat iedereen goed is, dat alles goed is, die geen behoefte hebben iets of iemand te veranderen - vaak ook de mensen die aandacht hebben voor hen die lijden, die de waarheid niet zi�n. De waarlijk verlichte wezens zijn vaak diegenen die hun leven volledig wijden aan het welzijn van anderen. En waarom zouden ze dat doen? Als alles volmaakt is zoals het is, als er niets hoeft te veranderen, als alles heilig en goddelijk is zoals het is, als alles goed is zelfs wanneer alles niet goed is, waarom zouden deze verlichte mensen hun leven dan aan het welzijn van anderen wijden- wat voor zin zou dat hebben? Welnu, geen. Als het standpunt van het absolute het enige standpunt was, zouden ze het niet doen. Ik zou zeggen dat de reden waarom zoveel mensen die zo ver zijn in hun verlichting zich ten slotte wijden aan het welzijn van anderen is, dat ze zich niet hebben gefixeerd op het standpunt van het absolute. Zonder dit absolute standpunt van volmaaktheid te ontkennen, staan ze ervoor open iets meer te zien. Ze staan ervoor open het ingeboren mededogen van de werkelijkheid zelf waar te nemen. De werkelijkheid is bezig alles van zichzelf aan zich zelf bewust te maken. En dat deel van het plaatje zal heel moeilijk te zien zijn als we ons Hxeren op het absolute standpunt; als we het absolute standpunt gebruiken om ons te verbergen voor ons mens zijn. Ons mens zijn is ook goddelijk, en ons mens zijn streeft ernaar helemaal doordrongen te zijn van waarheid en werkelijkheid.

Om dit proces van volledige verlichting te volbrengen, is het nodig volstrekt oprecht te zijn. Dit is heel iets an ders dan de therapeutische benadering. We onderzoeken onszelf niet om te proberen alles te repareren teneinde gelukkig te zijn. Dan zou je vanuit het standpunt van de droomstaat handelen, en dat zou nuttig kunnen zijn als we nog in de droomstaat verkeerden. Maar waar ik over praat is een andere motivatie. Die is de ingeboren aard van de werkelijkheid om alles van zichzelf aan zichzelf bewust te maken. Dat is wat de werkelijkheid doet. In jou, en in iedereen, is werkelijkheid bezig zijn hele zelf bewust te maken aan zichzelf. Alles in onze menselijke structuur zal blootgelegd worden in dat proces. We moeten ons nergens meer voor kunnen verbergen. Mensen vragen me soms: 'En, Adya, wat betekent dit nu eigenlijk? Wat zou ik moeten doen?' En ik zeg dan dat ze moeten beginnen met iets heel eenvoudigs. Houd op dingen te vermijden. Als er iets in jou is dat niet opge lost is, begin daar dan aan. Zie het onder ogen. Ontloop het niet langer. Loop er niet meer van weg. Gebruik een ogenblik van verlichting niet als middel om iets dat mis schien niet zo verlicht is in jezelf te vermijden. Ga de ontmoeting aan. Ga het zien. In de simpele be reidheid jezelf te zien, in simpele oprechtheid, begint de waarheid zich te openbaren aan zichzelf. Dit is niet per se een methodische onderneming. De methode is oprecht heid; we moeten de waarheid echt willen. We moeten de waarheid nog meer willen dan dat we de waarheid willen ervaren. Deze oprechtheid is niet iets dat we kunnen op leggen; zij is ingeboren in de werkelijkheid zelf.

niet waar is,' en klaar is kees. Ik bracht soms uren door in

Gelukkig deed ik dat niet met mijn innerlijke leven. In

het koffiehuis en weigerde te vertrekken tot ik een enkel

het onderzoeksprocedé dat ik beschrijf, bleek ik zeer ge

gedachtepatroon tot op de bodem had uitgezocht. Ik wist

focust te zijn. Ik was bereid om heel diep te gaan, hele

dat als die gedachte me tot hernieuwde identificatie kon

maal tot de wortel van elke gedachte die een pijnlijke

brengen, een andere gedachte dat ook kon. Hoe bewuster

reactie veroorzaakte.

we worden, hoe meer pijn die hernieuwde identificatie

Ik wil niet impliceren dat iedereen zich aan het schrij

doet. Het is alsof je met geweld uit de hemel wordt ge

ven moet zetten. Ieder van ons moet zijn eigen manier

trokken, terug naar de hel. Wanneer je het gevoel hebt

vinden. Misschien zal schrijven je helpen; misschien zal

in de hel te verkeren, doe je al het mogelijke om jezelf te

het op een meditatieve manier onderzoeken van je denk

bevrijden.

patronen je helpen. Uiteindelijk is het belangrijkste dat je

Daarom paste ik dit onderzoeksprocedé met grote

naar de kern van het denken gevoelsproces gaat. Alleen

ijver toe. Ik hield me eraan tot ik een moment van iden

dan kunnen we de illusoire overtuigingen vinden die nu

tificatie helemaal had doorzien. Ik wist dat ik er was als

pijn veroorzaken.

het volkomen uit mijn systeem verdwenen was.

De meesten van ons hebben moeilijke momenten

Bepaalde patronen van denken, voelen en reageren

gekend in ons leven, en op die momenten hebben we

moest ik bij een aantal verschillende gelegenheden op

spontaan een manier ontwikkeld om ermee om te gaan.

nieuw onder de loep nemen. Elke keer ging het proces

Wanneer we jong zijn en er gebeurt iets dat ons meer pijn

van inzicht dieper, en bracht steeds meer aan het licht.

bezorgt dan we op dat moment kunnen verdragen, vat

Terwijl dat gebeurde, ging ik tot de kern van de overtui

een mening post waardoor we de situatie kunnen over

gingen, gedachten en gevoelens. Wat daarvoor nodig was,

leven.

was de bereidheid om het onderzoek vol te houden, zodat de illusie met wortel en tak kon worden uitgeroeid.

Misschien heeft een kind disfunctionele ouders. Het is voor het kind te erg om onder ogen te zien dat zijn ou

Het is als het wieden van je tuin. Wanneer ik mijn

ders niet in staat zijn goed voor hem te zorgen. Die we

tuin wied, moet ik tot mijn schaamte erkennen dat ik alle

tenschap is zo bedreigend voor het welzijn van het kind

onkruid bovenaan vastpak en uittrek. Mijn vrouw daar

dat het een minder bedreigend verhaal verzint om in de

entegen is een beetje geduldiger. Wanneer zij onkruid

situatie te kunnen overleven. In plaats van te zien dat zijn

wiedt, trekt ze het er bij de wortel uit. Je weet wanneer zij

ouders niet goed functioneren, vormt het misschien wel

gewied heeft, want dan blijft het onkruid enkele maan

het geloof dat er iets mis is met hem. Op dergelijke mo

den weg. Wanneer ik in de tuin heb gewerkt, staat er de

menten helpt het vormen van een bepaalde overtuiging

week daarop nieuw onkruid.

ons om te gaan met moeilijkheden en ze te overleven.

we zijn vrij. Als dat niet het geval is, dan moeten we het

vrijheid openbaart. Het leven zelf laat ons zien wat we

niet ontkennen. We moeten bereid zijn in te zien dat we

moeten doorzien om vrij te kunnen zijn.

iets geloven; dat we in een bepaald opzicht ergens aan vasthouden.

Daarom is het nodig dat we niet van het leven weglo pen, dat we werkelijk eerlijk en onafgebroken onder ogen

Deze bereidheid om illusie niet te ontlopen is heel be

zien wat er gebeurt. Als we dit doen, zullen we zien dat

langrijk. Mijn lerares vertelde me dat we via samsara tot

we inderdaad via samsara tot nirwana komen. Dit bete

nirwana komen. We komen via slavernij tot de waarheid,

kent niet dat we blijven steken in samsara. In plaats daar

tot vrijheid. We zien uiteindelijk de ware aard van de din

van maken we onszelf ervan los. We ontdoen onze saro

gen door de illusoire aard van de dingen te doorzien.

sarische en misleidende gedachten van hun kleefkracht

We komen niet tot nirwana door samsara te vermij den. We komen niet in de hemel door de hel te vermijden

en daardoor komen we ten slotte terecht in nirwana. Verlichting openbaart onze reeds volmaakte, ingebo

of te proberen er langsheen te stappen. We komen niet

ren vrijheid. Ze wordt ook het fundament van waaruit

tot helderheid door verwarring te vermijden. We komen

we de bijbehorende eigenschappen - de helderheid en

niet tot vrijheid door iets dat minder is dan vrijheid te

de moed - ontwikkelen om alles te onderzoeken wat

vermijden. Het tegenovergestelde is waar.

misschien de macht heeft ons in de greep van pijn en

Onze illusies- de overtuigingen waaraan we ons vast

identificatie te houden. In de loop der tijd wordt dit zien

houden - vormen juist de poort tot onze vrijheid. We

en loslaten vanzelfsprekend; het wordt een spontane be

hoeven er slechts doorheen te gaan, zonder ze vast te grij

weging. In het begin is het misschien een beetje verve

pen of weg te duwen. We moeten er niet in geloven, maar

lend. Het neemt misschien vrij wat tijd en inzet, mis

we moeten er ook niet voor weglopen. We moeten elk

schien zelfs echte inspanning en discipline. Naarmate de

moment van ogenschijnlijke slavernij zien als een uitno

tijd verstrijkt wordt het echter steeds vanzelfsprekender,

diging tot vrijheid. Dan wordt het een daad van liefde,

steeds spontaner. Op een bepaald moment is dit zien en

een daad van compassie, om niet meer weg te lopen.

loslaten zo verinnerlijkt dat het bijna automatisch gaat.

Elk moment is het moment dat moet plaatsvinden.

Er komt een gedachte op, en er is misschien een ogen

Elke ervaring die we hebben is de goddelijke uitnodiging.

blik van identificatie. Onderzoek vindt de gedachte en zij

Misschien is het een prachtig gegraveerde uitnodiging,

opent zich voor vrijheid. Als dit innerlijke loslaten stevig

of misschien is het een heel verschrikkelijke uitnodiging,

gevestigd is, kan het hele proces in een oogwenk gebeurd

maar elk ogenblik is de uitnodiging. Ik zou dit niet ster

zijn. Zo werkt verlichting. Soms weten we niet eens dat

ker kunnen benadrukken: het weefsel en de stroom van

het gebeurt. Maar het gebeurt: bewustzijn bevrijdt zich

ons leven, van moment tot moment, is zelf datgene wat

zelf steeds weer. En zoals ik al zei, de sleutel is oprecht-

heid. Het is de bereidheid om wat er in ons lichaam en onze geest gebeurt te ondergaan. Dat is altijd de poort naar vrijheid - een vrijheid die zich alleen nu, nu en nu

Hoofdstuk vijf

manifesteert.

Volledig tevoorschijn komen

k wil jullie een verhaal vertellen. Enkele jaren geleden was ik op het eiland Maui, en gaf een lezing over hoe

de waarheid zich in het leven na de verlichting mani festeert. Ik vroeg het publiek het volgende type vragen samen met mij te overwegen: Hoe zou het zijn als we iets waarvan we wisten dat het waar was, niet zouden ontken nen? Wat zou er gebeuren als we op alle terreinen van ons leven tevoorschijn kwamen? En wat als we er helemaal mee ophielden onszelf te ontlopen, omdat dat letterlijk het bewuste leven is? De volgende dag was er weer een bijeenkomst, met een vraag- en antwoordsessie. Een oudere heer van vijf tig of zestig stak zijn hand op; hij zei iets heel moois. Hij zei: 'Ik heb gisteravond geluisterd naar de lezing over oprechtheid, over eerlijk zijn, over de bereidheid jezelf te willen zien zoals je bent en je niet te verstop-

tijd wisten ze niet wat ze zouden doen. Maar ze waren zo

Bijna elke keer dat ik zo'n lezing in het openbaar heb

eerlijk om zelfs dat te zeggen. Ze waren eerlijk genoeg om

gegeven, komt er naderhand iemand naar me toe en zegt:

te weten dat ze een begin hadden gemaakt door elkaar

'Weet u nog die lezing die u gaf over waarachtigheid en

de waarheid te vertellen, door eerlijk te zijn, door echt te

eerlijkheid en dergelijke?' En dan zeg ik: 'Ja, dat weet ik

zijn, maar ze probeerden de uitkomst niet te beheersen.

nog wel.' En dan zegt zo iemand: 'Nou, er kwam daarna

De meeste mensen ontkwamen er in hun jeugd niet

iemand op de parkeerplaats naar me toe die vond dat ze

dat ze vaak gekwetst werden als ze de waarheid vertel

me alle rottigheden die ze over me dacht, moest vertellen,

aan

den. Dan was er iemand die zei: 'Dat kun je niet zeggen,' of: 'Je moet dat niet zeggen,' of: 'Dat was niet netjes.'

uit naam van eerlijkheid.' En dan schud ik mijn hoofd maar. Ik aarzel om nog

Daardoor zijn de meesten van ons fundamenteel gecon

toespraken te houden over dit onderwerp, omdat het zo

ditioneerd om te denken dat we niet oké zijn zoals we

gemakkelijk verkeerd begrepen wordt.

zijn. We zijn zo geconditioneerd dat we geloven dat er

Waarheid is een zeer hoge norm. Waarheid is geen

momenten zijn waarop je waarachtig en eerlijk kunt zijn,

speelgoed. Vertellen wat waar is in ons, is niet vertellen

en momenten waarop je beter niet

en eerlijk

wat we denken; het is niet onze mening geven. Het is

kunt zijn. De meeste mensen is het echt ingeprent- niet

niet het vuilnisvat van onze geest over iemand anders uit

alleen in hun geest, maar in hun lichaam en hun emoties

storten. Dat is allemaal misleiding, verdraaiing, projectie.

- dat als ze eerlijk zijn, als ze echt zijn, dat er iets ergs

Waarheid is niet iemand belasten met onze meningen.

staat te gebeuren. Iemand zal het niet leuk vinden. Ze

Dat is geen waarheid. Waarheid is niet vertellen wat onze

kunnen hun omgeving niet beheersen als ze de waarheid

overtuigingen zijn. Dat is geen waarheid. Dat is een ma

vertellen.

nier om je te verbergen voor de waarheid.

wachtig

Maar de waarheid vertellen is een aspect van bewust

Waarheid is veel intiemer. Wanneer we de waarheid

wording. Dat lijkt misschien niet zo, omdat het heel

vertellen, heeft het de smaak van een bekentenis. Ik be

praktisch en heel menselijk is. Het is niet transcendent.

doel geen bekentenis van iets slechts of verkeerds, maar

Het gaat niet over zuiver bewustzijn, het gaat over hoe

ik bedoel het in de zin van volledig tevoorschijn komen.

zuiver bewustzijn zich op een onverdeelde manier ma

Waarheid is iets eenvoudigs. De waarheid spreken is spre

nifesteert als mens. We moeten kunnen manifesteren

ken vanuit een gevoel van volledige en absolute onbe

wat we gerealiseerd hebben, en we moeten ook juist die

schermdheid.

krachten in onszelf opmerken die ons ervan weerhou

Om consequent de waarheid te vertellen, moeten we

den in elke situatie waarheidlievend te zijn, en er de

niet alleen afrekenen met alle delen van onszelf die bang

strijd mee aangaan.

zijn de waarheid te spreken, we moeten ook onze over-

Wanneer we onszelf beschermen, onthouden we ook ie

ker als iets, zijn daar in de geschiedenis van de mensheid

der ander de vrijheid. Wanneer we beseffen dat we de

mensen om vermoord. We kennen een lange geschiede

ene en enige Geest zijn die zich manifesteert als alles en

nis, in vele culturen, van het verwijderen of vermoorden

iedereen, is er juist in de aard van die realisatie totale vrij

van waarlijk verlichte mensen, omdat ware verlichting

heid voor allen.

zich niet conformeert

Er zit een zekere onverschrokkenheid in deze realisa

aan

de droomstaat. Vaak voelt de

droomstaat zich zelfs beledigd en bedreigd door ware ver

tie. Soms komen mensen naar me toe en zeggen: 'Nou,

lichting, omdat ze een waarlijk verlicht mens niet onder

Adya, er is nog steeds een deel'- dat, zo merk ik, vaak

de duim kan houden. Zelfs bedreiging met de dood kan

stamt uit de vroege jeugd - 'dat bang is om zo echt te

een verlicht mens niet onder gezag stellen. Bedreiging

zijn als ik weet dat ik ben.' En dan zeg ik natuurlijk: 'Je

met de dood kon Jezus er niet onder houden. Hij zou

moet er naar kijken, om te zien hoe jij, zelf, bepaalde

zijn leven leiden zoals was voorbestemd, of dat nu het

overtuigingen hebt gevormd op basis van wat er in het

leven of de dood voor hem betekende.

verleden is gebeurd. Je moet ze onderzoeken en zien of

Daarom kunnen we als mens er niet van die kinder

die overtuigingen echt waar zijn.' Maar ook moeten we

lijke ideeën op na houden dat verlichting wil zeggen: 'Ie

erkennen dat we met geen mogelijkheid kunnen weten

dereen houdt van mij.' Misschien zal iedereen wel van je

of voorspellen hoe de wereld ons zal ontvangen. Bij ver

houden, maar waarschijnlijker is het dat sommigen dat

licht zijn hoort dat je bereid bent aan het kruis te worden

wel doen en anderen niet. Maar wanneer je de hele we

genageld. Als we denken dat verlicht zijn betekent dat

reld zijn vrijheid hebt geschonken, dan ben je een eind

de hele wereld het met ons eens zal zijn, dan zijn we wel

opgeschoten in de richting van het vinden van je eigen

erg misleid. Daar is Jezus wel achter gekomen. Daar had

vrijheid. Die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

je een verlicht mens - de zoon van God, zoals ze in het christendom zeggen. En wat gebeurde er met de zoon

Oprechtheid is essentieel

van God? Hij werd gekruisigd omdat hij de waarheid

Het belangrijkste is niet dat je probeert iemand te over

kende en sprak.

tuigen van de waarheid die jij ziet. Wat echt belangrijk is,

In het menselijke bewustzijn zit een heel sterk taboe

is dat jij eerlijk bent naar jezelf. Als jij eerlijk naar jezelf

dat luidt dat het niet oké is om de waarheid van het be

kunt zijn, kun je dat tegenover iedereen zijn. Het heeft

staan te realiseren. Ik heb het nou niet direct over het

geen zin om je te zeer te focussen op eerlijk zijn naar

preken erover; ik heb het over zijn wat je begrijpt. Dit

ieder ander. Al is dat noodzakelijk, je moet beginnen bij

taboe luidt: 'Dat is niet oké. Daar zul je voor gekruisigd

jezelf- kun je volkomen oprecht zijn tegenover jezelf?

worden; daar zul je om vermoord worden.' En, zo ze-

Kun je je onthouden van verwijten, oordelen, geboden

Ik heb gemerkt dat veel mensen heel bang worden wan

gezinsleven deelnam en geen echt contact met haar of

neer ze zich beginnen te realiseren waarheen deze hele

met de kinderen had.

beweging van verlichting hen leidt, namelijk naar een

Toevallig waren man en vrouw beide leerling van deze

gebied waar een beroep op hen zal worden gedaan om

leraar. Toen hij hoorde over hun situatie, zei hij: 'Er komt

ongebruikelijk eerlijk en echt te zijn en volledig te voor

volgende maand een retraite. Ik wil dat jullie allebei naar

schijn te komen. Dit gaat in tegen het idee dat verlichting

deze retraite komen.' En dus gingen zij, met de verwachting

eenvoudig een transcendentie van het leven is, het vinden

deel te nemen aan de retraite zoals ze altijd deden- dat ze

van een veilige haven in een innerlijke ervaring waar we

vele malen in meditatie zouden zitten, zouden zwijgen, en

niet te maken hebben met het leven zoals het is. Verlich

het grootste deel van de tijd naar binnen zouden kijken.

ting is juist het tegenovergestelde: het is een staat van zijn

Maar toen de retraite begon, riep de leraar hen beiden

waarin we het vermogen vinden om met ons leven zoals

bij zich voor een privégesprek en zei: 'Ik wil dat jullie

het werkelijk is, om te gaan. Maar zoals ik al zei zijn veel

beiden een andere retraite doen. Ik heb hier in de tempel

mensen bang voor dit onderdeel van het proces, omdat

een slaapkamer voor jullie geregeld. Ik wil dat jullie vier

het eist dat we op elk niveau tevoorschijn komen. Veel

entwintig uur bij elkaar in bed blijven en ik wil niet dat

mensen zijn bang om de waarheid in sommige van hun

jullie het bed verlaten, behalve om naar de wc te gaan.

relaties te laten doordringen - of dat nu familiebetrek

Het kan me niet schelen wat je doet terwijl je daar bent,

kingen, vriendschappen, liefdesrelaties of hun huwelijk

maar je moet vierentwintig uur samen in bed blijven.

is. Het kan veel aangenamer zijn je voor de waarheid te

Daarna kom je terug bij mij.'

verbergen, je voor bepaalde disfunctionele patronen die misschien aanwezig zijn te verbergen.

Omdat ze zijn leerlingen waren, deden ze wat hij vroeg. Ze gingen naar de slaapkamer en bleven vier

Er is een verhaal dat ik heel mooi vind en dat erop

entwintig uur samen in bed. Toen ze weer bij de leraar

wijst hoe moeilijk het kan zijn naar onszelf in een relatie

kwamen vertellen hoe het was gegaan, krabde hij op zijn

te kijken - en hoe we, als we dat niet doen, onze spiri

hoofd. 'Hm,' zei hij. 'Wat zou je zeggen van nog een dag?

tuele ontwikkeling daadwerkelijk kunnen blokkeren. Er

Blijf nog maar een dag in bed.'

was een gevorderde leerling van een bekende zenleraar

Dus vertrokken ze na het gesprek en gingen voor nog

die erop voorbereid werd zelf leraar te worden. Deze per

een dag naar bed. Het was een retraite van zeven dagen

soon was al een hele tijd getrouwd en had drie kinderen.

en elke dag zei de zenleraar hetzelfde tegen hen. Tegen

Hij had zijn leraar bekend dat hij niet zo goed met zijn

het einde van de retraite hadden ze werkelijk weer con

vrouw kon opschieten. Ze was boos op hem omdat hij

tact met elkaar; ze hadden elkaar echt weer ontmoet, en

volgens haar steeds afstandelijker werd, minder aan het

hun huwelijk was gered.

Dit was nu echt een wijze leraar. Hij besefte dat de gevor

ons dingen af als: 'Zal mijn relatie dit overleven? Zal het

derde leerling, de man die erop voorbereid werd zelf spi

werken? Zal mijn geliefde me verlaten? Zal mijn vriend

ritueel leraar te worden, beslist zeer diepgaande realisaties

nog bevriend met mij willen zijn? Zal mijn werkomge

had gehad. Maar hij vertoonde ook een van de gevaren

ving, mijn verhouding tot mijn baas - of wat ook- echt

van verlichting- dat men zich kan losmaken van de ruwe

nog werken, of zal alles op een onverwachte manier ver

kanten van het bestaan en de ongemakkelijkheden van

anderen?'

een relatie. In een relatie moet je de bereidheid hebben

En natuurlijk zijn de meeste mensen bang voor ver

je niet te blijven verbergen achter een staat van transcen

andering. Misschien willen we wel verandering, maar

dentie. Je moet eruit komen, als het ware, en met mensen

verandering heeft altijd een element van onbekendheid;

en situaties omgaan.

je weet nooit hoe iets uitpakt. Maar dit is een belang

Deze leerling begon zich te verstoppen in zijn realisa

rijk onderdeel van volledig verlicht worden; we dienen

tie. Hij was bezig om dingen die onaangenaam of moei

helemaal te voorschijn te komen. We moeten ons leven

lijk waren te vermijden. Hij gebruikte zijn realisatie als

onder ogen zien zoals het is. Is deze relatie bevredigend;

reden om er niet mee om te gaan. Zijn leraar kreeg dit

is ze gebaseerd op waarheid? Ik bedoel niet: is de relatie

in de gaten en was zo wijs hem in een situatie te brengen

volmaakt of ideaal. Dat is niet relevant. Relevant is of het

waarin hij gedwongen werd met zijn vrouw, zijn situatie

een relatie is die stoelt op eerlijkheid, waarachtigheid en

en zijn relatie om te gaan. Hij kon zich eenvoudig niet

heelheid, of niet.

verbergen in een transcendente toestand.

Met wat in de ander hebben we precies een relatie? Van

Uiteindelijk merken we dat verlichting - als ze echt

uit welk gevoel hebben we de relatie? Hebben we die om

en authentiek is - ons niet toestaat iets te vermijden. Het

dat we zien dat de ander onszelf is, echt dezelfde aard heeft

standpunt van verlichting maakt het zelfs heel moeilijk,

als wij? En handelen we daarnaar of leven we daarnaar?

en in laatste instantie onmogelijk, om je van enig onder

Zijn we bereid geconfronteerd te worden met de angsten

deel van het leven af te keren.

die omhoog komen? Zoals ik al zei zijn de meeste mensen

Daarom gaan veel mensen na hun verlichting de strijd

bang voor verandering. We vrezen dat als we tevoorschijn

aan met bepaalde patronen in hun leven die getuigden

komen- als we niets meer ontkennen - we misschien een

van te weinig bewustzijn. Sommige mensen kunnen zelfs

geliefde, een vriend, een kameraad verliezen. De waarheid

ontdekken dat er bepaalde veranderingen in hun relaties

is, het zou kunnen. We weten het nooit.

en het patroon van hun leven nodig zijn. Dit kan een be

Ik zeg voortdurend tegen mensen dat verlichting geen

angstigend onderdeel van het proces zijn, omdat we ons

garantie is dat je leven zo gaat als je het gepland hebt. Het

plotseling niet meer voor onszelf verstoppen. We vragen

leven zal veel beter zijn dan het was, maar dat wil niet

zeggen dat het zo gaat als jij wilde. Het gaat tenslotte om

ken. Het gedraagt zich zoals het zich gedraagt, uit on

waarheid; het gaat erom in alle aspecten, op alle niveaus

voorwaardelijke liefde en waarheidlievendheid. Alleen

van ons wezen eerlijk te zijn. Verlichting is niet zomaar een ontsnapping; het is niet eenvoudigweg 'ontstijgen aan.' Het is die staat van zijn

door de angst van de geest - de angst die de illusie van ego in het leven roept - deinst men terug voor deze fase van het spirituele leven.

van waaruit we ons leven en onze relaties tegemoet kun

Ik wil dit benadrukken. Als je die aspecten van je le

nen treden zoals die zijn. Het leven zelf is niets dan re

ven vermijdt die niet in harmonie zijn, die aspecten van

laties. In de uiteindelijke opvatting der dingen is het de

je leven die je nog ontkent, zal een dergelijke vermij

relatie van de Ene met de Ene, van Geest met Geest. Dan

dingstaetiek je spirituele verlichting belemmeren. In de

is er de verschijning van deze relatie - de dans van relatie,

vroege stadia heeft het misschien geen groot effect. Maar

de dans van het leven. En in deze dans is het absoluut

later, als we tot een rijper stadium van realisatie komen,

wezenlijk dat we ons nergens voor verbergen.

is er geen plaats meer voor ontkenning. Dit is iets waar

Als je dat wel probeert - als je een relatie hebt die

veel mensen niet op rekenen. Veel mensen denken dat

verstoord is of een baan die ontzettend onbevredigend

verlichting ons op een of andere manier in staat stelt om

is, en je daar niets aan wilt doen - is het gevolg van die

het aanpakken van de dingen in onszelf die we onaange

ontkenning dat je niet echt bevrijd zult zijn. Je zult nooit

naam vinden, te vermijden.

helemaal vrij kunnen zijn, omdat elk terrein waarop we

Verlichting kan de basis zijn van waaruit we ieder mens

onbewust willen blijven uiteindelijk inwerking zowel op

en elke situatie tegemoet komen. Het kan de grond zijn

ons als op anderen zal hebben.

van waaruit we met alle levensomstandigheden omgaan.

De roep om uit de ontkenning te komen is niet iets dat

Maar daar is veel moed en een grote onverschrokkenheid

opgelegd wordt aan het leven. Zo klinkt het misschien;

voor nodig. Het vraagt ook iets dat ik blijf benadrukken:

het klinkt misschien alsof ik zeg: 'Dit is wat je moet doen,

een heel eenvoudige oprechtheid. Een dergelijke oprecht

dit is wat je geacht wordt te doen, en als je het doet, zul

heid ontstaat uit wat de waarheid lief heeft en ziet dat de

je een beter mens zijn en een beter leven hebben.' Zo kan

waarheid het hoogste goed is.

het klinken, maar dat is helemaal niet het standpunt van

Minder dan echt zijn, ook maar enig ding willen ver

waaruit ik spreek. Ik zeg gewoon dat verlicht bewustzijn

mijden, tast de ervaring van wie we zijn aan. Zoals ik

zich op een bepaalde manier gedraagt. Het ontkent niets.

vaak tegen mijn leerlingen zeg, als je minder dan waar

Het verbergt zich niet; het vermijdt geen enkel onderdeel

achtig bent jegens mensen en situaties in je leven komt

van het leven. Dat wat wij zijn, dat wat volledig bewust

dat neer op niet volledig uitdrukking geven aan wie je

is, is uiteindelijk ook volledig betrokken en onverschrok-

bent. Uiteindelijk moeten we inzien dat waarheid zelf het

hoogste goed is, dat waarheid zelf de meest grootse uiting en manifestatie van liefde is. Uiteindelijk zijn liefde en waarheid hetzelfde; ze zijn als de twee kanten van de me

Hoofdstuk zes

daille. Je kunt geen waarheid hebben zonder liefde, en je kunt geen liefde hebben zonder waarheid. Verlichting roept een transformatie op in zowel ons innerlijke leven als in ons leven naar de buitenwereld. Nogmaals, denk alsjeblieft niet dat deze transformatie

Veel voorkomende waandenkbeelden, valkuilen en fixaties

betekent dat je het volmaakte leven leidt of de volmaakte baan, de volmaakte kameraad, het volmaakte huwelijk of de volmaakte vriendschap hebt. Dit gaat niet over vol maaktheid; het gaat om heelheid. Het gaat er niet om dat de dingen precies zo zijn als we willen, maar dat de dingen precies zo zijn als ze zijn. Wanneer alles van ons mag zijn zoals het is, ontwikkelt zich een gevoel van har monie; de kloof tussen onze realisatie en wie we als mens zijn wordt kleiner en kleiner. Er begint een naadloos con tinuüm tussen realisatie en manifestatie, verlichting en de verwezenlijking ervan te verschijnen.

r zi�n e kele veel voorkomende valkuilen waarmee � verhchtmg gepaard gaat- bepaalde impasses, draai

kolken of Hxaties waarin we verzeild kunnen raken. Het is heel nuttig deze valkuilen te begrijpen, want ze kunnen heel verraderlijk zijn; ze kunnen je besluipen voordat je zelfs maar weet wat er gebeurt. Het is niet zo dat deze waandenkbeelden inherent zijn aan verlichting. Het is alleen zo- zoals ik al vele keren heb gezegd - dat de meeste mensen het traject van niet-blij vende verlichting naar blijvende verlichting afleggen. Het ontstaan van bepaalde waandenkbeelden kan bij een deel van dit overgangsproces horen, waarin het ego de verlich ting poogt vast te houden. Het grijpt de realisaties die in de verlichting aanwezig zijn vast, bijna alsof het de rauwe energie van verlichting pakt en het voor zijn eigen doelein den begint te gebruiken. Het gevaarlijke bij sommige van

Het is ook belangrijk te weten dat enige mate van su

Toen Jezus een groep mensen ontmoette die een vrouw

perioriteitsgevoel na de verlichting normaal is. In zen

wilden stenigen, zei hij: 'Laat hij die zonder zonde is de

kennen ze er een uitdrukking voor: 'dronken van leegte.'

eerste steen werpen.' Jezus sprak hier vanuit een staat

Het betekent een beetje dronken zijn van de intrinsieke

van onverdeeldheid; hij ziet zichzelf niet als beter dan

energie en schoonheid van de verlichting zelf. Als nu na

de vrouw die gestenigd werd, ongeacht welke daad ze

de verlichting de egostructuur echt was opgelost, zou er

had begaan. Wat hij zegt is dat niemand zonder zonde

geen ego zijn dat dronken kon worden. Maar dat gebeurt

is. Zonde betekent dat je er naast zit; niemand is zonder

in de meeste gevallen niet. In de meeste gevallen wordt

misvattingen. We hebben allemaal dingen gedaan die we

wat er van de egostructuur over is uitbundig dronken van

liever niet gedaan hadden. We hebben allemaal wel eens

de realisaties van verlichting. Nogmaals, ik zeg niet dat

minder verlicht gehandeld. We zijn niet anders dan ieder

dit slecht is; ik zeg slechts dat het, openlijk of subtiel,

ander. Om die reden verdwijnt ieder gevoel van meerder

gebeurt.

waardigheid wanneer we opereren vanuit het standpunt

Als je dit ziet gebeuren, merk het dan op. Het zal niet

van onverdeeldheid.

weggaan omdat het je met afschuw vervult, evenmin als

Als je een superioriteitsgevoel in jezelf bemerkt, is het

het weg zal gaan omdat je erin gelooft en het demon

belangrijkste dat je er niet in gelooft. Probeer het niet

streert. Zie het voor wat het is - onderdeel van het be

weg te duwen, maar geloof er niet in. Als je in een staat

wustwordingsproces voor veel mensen.

blijft waarin je er niet in gelooft, maar het ook niet uit je

Als je oprecht blijft, zul je weten dat elk meerderwaar

systeem duwt, dan verdwijnt het. Als je het weg probeert

digheidsgevoel niet juist is. Daardoor zul je zien wat je

te duwen, denk er dan aan dat waar je je tegen verzet,

tegen jezelf zegt, wat je geest zegt om je superieur te laten

sterker wordt. Alles wat je probeert weg te duwen, daar

voelen. Want denk er goed aan, het is alleen de geest die

geef je feitelijk energie aan.

ons misleidt. Alle begoocheling begint in de geest. Alle

Ik heb een verhaal uit mijn eigen leven waarvan ik denk

waanideeën zijn gebaseerd op wat we onszelf op allerlei

dat het heel goed illustreert hoe er een verborgen gevoel

manieren wijs maken en dan geloven in wat we tegen

van superioriteit kan ontstaan en hoe het aan te pakken. Ik

onszelf zeggen.

weet nog dat ik vijfentwintig was, en mijn eerste echte spi

De manier om ieder waanidee te ontleden, om alles

rituele verlichtingservaring had. Die was heel sterk en heel

te doorzien wat ons verdeelt, is de oorsprong ervan bloot

bevrijdend. Daar was ik, een adolescent van vijfentwintig

te leggen. Wat vertel je tegen jezelf dat een gevoel van

die plotseling geen enkele angst in zijn lijf had. Ik wist dat

verdeeldheid creëert, of het nu een meerderwaardigheids

ik niet dood kon en dat niets mij kon deren en alle ingebo

gevoel is of iets anders?

ren overlevingsinstincten verdwenen uit mijn systeem.

100

101

Een paar maanden na die realisatie bezocht ik mijn lera

de weken probeerde ik elke methode uit die ik kon ver

res. Dat deed ik altijd op zondagochtend. We zaten dan

zinnen om het uit te roeien, en alle methoden mislukten.

te mediteren, zij vertelde wat, wij mediteerden nog even

Elke zondagochtend kwam ik daar, ging zitten en ver

en dan ontbeten we allemaal samen. Deze keer, toen ik in

scheen Superiority Man.

die kamer zat met alle andere leerlingen, kwam er een ge

Ten slotte besefte ik op een morgen dat er eigenlijk

voel van superioriteit in me op. Het verraste me echt. Na

niets was wat ik aan Superiority Man kon doen. Ik voelde

verloop van tijd ging ik het 'Superiority Man' noemen.

me totaal verslagen. Ik besefte dat ik alles had geprobeerd

Ik zat daar in meditatie, en plotseling ontstond Superi ority Man. Ik keek rond, en had een gevoel dat de andere

om er van af te komen, en niets werkte. Er was niets dat ik kon doen.

mensen in de kamer niets wisten. Ze wisten niets over de

Het was geen verdringing; het was niet dat ik er blind

waarheid; ze wisten niets over de werkelijkheid. Ik, daaren

voor werd. Het was een authentiek, oprecht besef. Het

tegen, had een grote realisatie meegemaakt. Ik was onmid

was een moment van algehele nederlaag. Ik zag dat ik,

dellijk met afschuw vervuld omdat ik wist dat het niet waar

hoeveel ik ook gerealiseerd had, nog steeds verslagen

was. Gelukkig wel! De realisatie zelf had me laten zien dat

kon worden. Er kon nog steeds iets in me opkomen dat

superioriteit een totale droom is, een egofantasie. Maar dat

niet waar was, waar ik me zelfs na de verlichting die had

weerhield Superiority Man er niet van op te treden.

plaatsgevonden echt niet van kon ontdoen.

Mijn geest creëerde dit grote meerderwaardigheidsge

Ik zat daar en stond mezelf toe verslagen te zijn. Ik

voel uit de feiten van de verlichting. Tezelfdertijd was er

mediteerde nog een tijdje, stond toen op met alle ande

een diep weten dat het gevoel geen basis had in waarheid.

ren en daarna hadden we ontbijt. Ik merkte dat toen we

Ik probeerde alles om Superiority Man kwijt te raken.

allemaal samen aan het ontbijt zaten, het meerderwaar

Eerst probeerde ik mezelf er alleen maar aan te herinne

digheidsgevoel verdween. Dat was niet omdat ik plotse

ren dat het niet waar was, door vast te stellen dat in mij

ling iets begreep - er was geen reden voor. Ik had beseft

zelf het gevoel superieur te zijn niet werkelijk bestond.

dat ik er niets aan kon doen. De confrontatie met het feit

En toch kwam dit gevoel van superioriteit week na week

dat ik deze arrogantie niet van me af kon schudden, wat

op, telkens wanneer ik kwam mediteren.

ik ook probeerde, was een van de eerste ervaringen die ik

Ik probeerde van alles. Eerst probeerde ik het hart grondig te haten. Daarna probeerde ik er uit alle macht van te houden - het te accepteren en het er te laten zijn,

had - en er zouden er nog vele volgen - van de nietigheid van de eigen wil. Als je dus merkt dat je na de verlichting een gevoel

in de hoop dat het weg zou gaan. Ik keek dan naar waar

van superioriteit hebt, probeer het dan niet weg te du

het vandaan kwam, waarom het ontstond. In de loop van

wen. Probeer geen enkele negativiteit weg te duwen.

102

103

Maar voedt het ook niet. Zie het alleen voor wat het is.

Wanneer het gaat om een echte realisatie, wanneer we

Dat is het belangrijkste.

ontwaken uit de droomstaat, beseffen we dat het zoeken naar betekenis niet meer van toepassing is. Wanneer we

De valkuil van zinloosheid

een directe verbinding met het leven hebben, lijkt de

Er zijn meer valkuilen die zich bij dit traject van eerste

zoektocht naar zin en doel plotseling nogal nietig en on

glimp van verlichting naar blijvende verlichting kunnen

betekenend. Zij is geen motivatie meer in ons leven. De

manifesteren. Nogmaals, deze valkuilen of impasses zijn

drijfveer voor zin en doel verdwijnt omdat we een ander

niet inherent aan de verlichting zelf; het zijn waandenk

perspectief hebben - een perspectief waarin dergelijke

beelden die ontstaan uit de verhouding die de geest met

dingen niet echt bestaan, zeker niet op de oude manier.

het verlichte standpunt heeft. Het verlichte standpunt

Ze bestaan niet meer vanuit het egostandpunt.

gaat wat de geest kan vatten ver te boven, en het is de

Wanneer we bewust worden, zien we de droomstaat

geest aangeboren alles wat het ziet te willen bevatten. De

zoals zij is. Hoe zou een droomstaat betekenis kunnen

geest is de bron van deze waanideeën na verlichting.

hebben? Hoe zou een droomstaat een doel kunnen heb

Een van de meest voorkomende valkuilen is een ge

ben? Het is maar een droom, nietwaar? Dat is waar. Maar,

voel van zinloosheid. Vanuit onze nieuwe kijk op de wer

zoals ik keer op keer heb gezegd, er is na de verlichting

kelijkheid zijn we vrij van het egoïstische verlangen om

nog steeds een mens met een menselijke geest die dingen

betekenis te vinden. We zien dat het verlangen van het

probeert te begrijpen. De geest probeert zelfs de verlich

ego om betekenis te zien in het leven eigenlijk een ver

ting te begrijpen. Aangezien bij de meeste mensen het

vangingsmiddel is voor het denkbeeld het leven zelf te

ego niet helemaal verdwijnt, blijft de geest proberen de

ijn. Het zoeken naar betekenis in het leven is een surro gaat voor de kennis dat we het leven zijn. Alleen iemand

inzichten van de verlichting te begrijpen. De geest maakt zich zorgen dat hij geen doel of zin meer heeft. Je hebt te

die afgesneden is van het leven zoekt naar nut.

veel gezien van de werkelijkheid om nog in egoïstisch nut

Ik zeg niet dat mensen niet naar zin of bedoeling zou

of betekenis te geloven. Toch is er nog genoeg egostruc

den moeten zoeken; dit zijn betrekkelijk verstandige stra

tuur over om in zin en doel te investeren. Het illusoire

tegieën die mensen helpen het leven aan te kunnen. Maar

ego merkt op dat er geen betekenis is; het staart naar de

onthoud dat een sterk verlangen om de zin van het leven

waarheid, als het ware, waardoor het de weg goed kwijt

te vinden, het doel van het bestaan te vinden, uiteindelijk

kan raken.

uit de droomstaat voortkomt - een staat waarin we geen

Op dit punt raken mensen verstrikt in wat we 'zin

echte kennis hebben van wat we zijn en onbewust zijn

loosheid' noemen. Het leven lijkt geen betekenis te heb

van onze ware aard.

ben. In de meest negatieve zin heeft het leven geen zin.

104

105

Het is alsof het ego een grote ballon was waar nu alle

de waarheid kijken vanuit het standpunt van het ego. Het

lucht uit is. Door jouw waarneming van de werkelijkheid

ego heeft niets aan verlichting. Verlichting wordt wakker

is de ballon leeggelopen en alles wat er van over is, is dit

uit het ego, dus vanuit diens gezichtspunt heeft verlich

slappe lapje rubber. Maar de ballon is er nog en vraagt:

ting geen voordeel. Verlichting baat

'Wat is er gebeurd? Wat is er met de lucht gebeurd? Wat

werkelijk bent. Maar het brengt geen voordeel voor het

zijn; het baat wat jij

is er met de zin van mijn leven gebeurd? Wat is er met

ego. In feite is er niets verschrikkelijker dan om vanuit

mijn doel gebeurd?'

het standpunt van het ego naar de waarheid te kijken. Je

Waar de overblijfselen van de egostructuur nog aan

denkt misschien dat het heerlijk zou zijn als het ego de

wezig zijn, raak je soms gemakkelijk verstrikt in het ne

waarheid kon zien, dat het ego overstelpt zou zijn van

gatieve gevoel van zinloosheid en doelloosheid. Vanuit

vreugde en geluk. Maar dat is meestal niet het geval.

een verlicht gezichtspunt is het geweldig positief om te zeggen dat er geen zin en geen doel is. En het is positief

Vast zitten in leegte

omdat men iets beters heeft gevonden dan zin of doel.

Een andere valkuil die je misschien ontdekt lijkt op het

Men is gerealiseerd als de essentie van het bestaan. Wat

blijven steken in zinloosheid: blijven steken in leegte.

zou er meer betekenis kunnen hebben? Wat wu er be

Blijven vastzitten in leegte is een vorm van blijven steken

langrijker kunnen zijn?

in het transcendente, blijven vastzitten in de positie van

Maar vanuit het standpunt van het ego

kan dit ver

de getuige.

schrikkelijk zijn. Als je niet oppast, kun je gevangen ra

Aanvankelijk kan het een heerlijk gevoel zijn om in

ken in een wervelwind of draaikolk van ego die je in een

een staat van getuige zijn te verkeren, een staat waarin we

depressieve staat kan trekken. Ik ben in de loop van jaren

beseffen dat we niet iemand zijn die getuige is, maar dat

mensen tegengekomen die een heel echt inzicht hebben

we het getuige zijn zelf zijn. Hoewel het waar is dat we

gehad, maar wier ego heeft gereageerd op wat ze hebben

getuige zijn van alles, zit daar ook een aspect van mislei

gezien. Ego reageert letterlijk op de werkelijkheid die is

ding in waarin we gemakkelijk verstrikt kunnen raken.

waargenomen; de reactie kan zeer negatief zijn. Het ego

Het ego kan zijn tent overal opslaan; hij is goed in

kan gedeprimeerd raken; de zin en het doel zijn uit zijn

gedaanteverwisselingen. Als superioriteit niet werkt, doet

structuur verdwenen en er is nog genoeg ego over dat bij

zinloosheid het misschien wel; als zinloosheid niet werkt,

de pakken neer kan gaan zitten.

dan kun je nog je tent opzetten als de ongehechte ge

Sommige mensen kunnen behoorlijk lang in die de

tuige. Het ego is voortdurend in beweging. Als je hem

pressieve toestand blijven zitten. Een tegengif tegen blij

bijna bij de kladden hebt - zodra je hem in een aspect

ven steken in zinloosheid is zien dat we alleen maar naar

van je wezen hebt ontdekt- verdwijnt hij om weer ergens

106

107

zijn; dit is geen eenheid.' Er werd gezien dat de getuige

Want de waarheid is, in zekere zin, dat we allemaal alleen

totaal vrij was van de 'ik' die ik dacht te zijn, totaal vrij

zijn. We moeten zelf onderzoek doen; niemand kan het

van de mens die ik me verbeeldde te zijn. Maar de il

voor ons doen. Niemand zal je hoofd aanraken en je met

lusie dat de getuige iets anders was dan waar hij getuige

een bewust maken, voor eens en voor altijd, amen. Zo

van was, bleef overeind. Voor mij was, zoals voor veel

gaat het nu eenmaal niet, en hoe eerder we dat waanidee

mensen, de volgende fase van de reis naar verlichting het

loslaten, hoe beter.

ineenstorten van de positie van getuige. Die begint in

Volledige verlichting komt wanneer we verantwoor

te storten wanneer we zien dat als getuige zijn verschilt

ding voor onszelf nemen. Wat ik bedoel is dat we de ver

van de getuige, er dan een intrinsieke verdeeldheid is.

antwoordelijkheid moeten nemen om echt naar onszelf

Als je jezelf toestaat deze verdeeldheid te zien, is dat het

en naar binnen te kijken

om het vermogen te ontdek

begin van het verval van de uiterlijke getuige. Met dat

ken beter te kijken dan we ooit konden denken. We ont

verval kun je die elementen van het ego gaan zien die

dekken dat vermogen vaak niet zolang we op een ander

de positie van getuige gebruiken als een manier om zich

steunen, op een autoriteit buiten onszelf.

te verbergen, om niet door het leven geraakt te worden,

Ik ben er om hints en aanwijzingen te geven, en vraag

om bepaalde dingen niet te voelen, om niet direct en van

tekens te zetten bij de antwoorden waarvan jullie al heb

nabij op een onzachte, menselijke manier met het leven

ben aangenomen dat ze juist zijn. De echte rol van lera

geconfronteerd te worden.

ren is om de antwoorden van hun leerlingen in twijfel

Zoals ik keer op keer heb gezegd is het zien van een

te trekken, en niet hun eigen antwoorden te gaan zitten

onwaarheid het belangrijkste element van de oplossing

geven. De meeste mensen die naar mij toe komen den

ervan. Vergis je niet - een fixatie zien in onszelf omdat

ken dat ze al iets weten. Het is mijn taak vragen te stellen

iemand ons erop wijst is niet genoeg. Het is niet genoeg

bij wat ze denken te weten, om hen daardoor weer aan

dat iemand het voor je uitspelt. Zij moet in onszelf, door

zichzelf terug te geven.

onszelf, ontdekt worden.

Door goed naar onszelf te kijken, vinden we onze uit

Je moet ervoor gaan zitten en deze dingen onderzoe

weg uit dergelijke impasses. Terwijl we dat doen, begint

ken. Verbeeld je niet dat ze waar zijn alleen omdat ik zeg

zich iets anders te ontvouwen. Een totaal ander gezichts

dat ze waar zijn. We moeten dit allemaal zelf in onszelf

punt ontwikkelt zich wanneer we ophouden ons als ego

ontdekken, alsof het voor het eerst was. Deze leringen

te fixeren - wanneer het ego zich niet meer probeert te

-het overdragen van deze kennis door mij -zijn eigen

herscheppen als een 'verlicht ego', wanneer het niet meer

lijk slechts een uitnodiging om beter, van dichterbij, naar

naar de aard van de werkelijkheid kijkt en verkeerde con

jezelf te kijken, om reëler en eerlijker te zijn.

clusies trekt. Wanneer deze waandenkbeelden door on-

112

113

te worden. Het is heel belangrijk te weten dat het leven

ontvangen. Als we bereid zijn de confrontatie ermee aan

zelf vaak onze grootste leraar is. Het leven is vol genade

te gaan, kunnen we de geschenken die ze te bieden heb

-soms is dat heerlijke genade, geweldige genade, ogen

ben zien en ontvangen - ook als het voelt alsof ze ons

blikken van gelukzaligheid, geluk en vreugde, en soms

opgedrongen worden. Of de omstandigheid nu ziekte is

is het een wrede genade, zoals ziekte, baanverlies, verlies

of de dood van een geliefde, scheiding, verslaving, of pro

van iemand die we liefhebben, of een scheiding. Sommi

blemen op het werk - het is belangrijk je levenssituaties

ge mensen maken de grootste sprongen in hun bewust

tegemoet te treden om te kunnen zien welke geschenken

zijn wanneer verslaving hen op de knieën heeft gekregen

er in besloten liggen en beschikbaar zijn.

bijvoorbeeld, en proberen dan een andere levenswijze te

Ik zou graag kunnen zeggen dat mijn egostructuur na

vinden. Het leven heeft zelf een geweldig vermogen ons

de twee ziekten die ik heb doorgemaakt volkomen ver

de waarheid te tonen, ons wakker te schudden. En toch

dwenen was, dat ze zich niet weer opnieuw probeerde op

proberen veel mensen dit zogenoemde leven te vermij

te bouwen, en dat ik te allen tijde en in alle situaties in

den, zelfs als het ons probeert wakker te schudden.

het heldere licht van zijn leefde. Jammer genoeg is mijn

Het goddelijke zelf is nu juist het leven in beweging.

karma blijkbaar niet zo zuiver. Er zou nog veel meer ko

Het goddelijke gebruikt de situaties in ons leven om zijn

men. Zelfs meer dan ik me ooit had kunnen voorstellen.

eigen verlichting te bewerkstelligen, en vaak pakt het juist

Nadat ik mijn eerste verlichtingservaring had gehad,

de moeilijke situaties om ons bewust te maken.

zei een van mijn leraren iets tegen me dat ik toen heel

De ironie is dat de meeste mensen hun leven lang pijn

vreemd vond. Ik zag wel dat mijn lerares blij was over

lijke situaties vermijden. Niet dat we daarin slagen, maar

wat er gebeurd was, en dat ze onderkende dat er iets van

we proberen altijd pijn te vermijden. We geloven onbe

betekenis met me was gebeurd. Toch vertelde ze me bij

wust dat onze grootste groei in bewustzijn en gewaarzijn

diezelfde ontmoeting dat ik voor bepaalde dingen op

ontstaat door mooie momenten. We kunnen inderdaad

moest passen. Eigenlijk zei ze: 'Er zijn manieren waarop

een voorname sprong in bewustzijn maken door mooie

je kunt weggooien wat je gerealiseerd hebt, waarop je de

momenten, maar ik zou zeggen dat de meeste mensen

waarheid die je gerealiseerd hebt kunt ontlopen. Zo zou

hun grootste vooruitgang te danken hebben aan de moei

je jezelf weer in slaap kunnen brengen.'

lijke momenten.

Wanneer ik dit verhaal vertel, vragen mensen altijd:

Dit is iets dat veel mensen niet willen erkennen - dat

'Welke manieren waren dat? Wat zei je lerares precies te

onze grootste moeilijkheden, lijden en pijn een vorm van

gen je? Maar mijn gevoel is dat mijn lerares me vertelde

felle genade zijn. Het zijn krachtige en belangrijke be

welke manieren voor mij golden. Die hoeven niet alge

standdelen van onze verlichting, als we bereid zijn ze te

meen geldig te zijn. Het gekke was dat mijn lerares sprak

120

121

over vier of vijf specifieke dingen om voor uit te kijken,

bespeeld. Ze werden bespeeld op een manier die ik nooit

en pas vele jaren later besefte ik dat alles waarvoor ze me

voor mogelijk had gehouden, en ik leed op een manier

had gewaarschuwd zonder uitzondering was gebeurd. Ik

die ik me nooit had kunnen voortstellen.

had al die dingen gedaan waarvoor ze me had gezegd uit te kijken.

De relatie was een disfunctionele ramp en ik was er een emotioneel wrak door geworden. Op een bepaald

En natuurlijk had ik ze allemaal doorgemaakt. Het

moment besefte ik dat de situatie ongezond was. 'Waar

was niet dat het verkeerd was om die dingen te doen;

ben ik mee bezig?' dacht ik. 'Hoe ben ik zover gekomen?

juist door ze door te maken zag ik hoe noodzakelijk het

En hoe ga ik mezelf hier uit halen?' Op dat punt ging ik

voor me was die fouten te voelen.

me iets belangrijks realiseren- dat ik mezelf weer in een

Een van de krachtigste waarschuwingen die mijn le

benarde toestand had gemanoeuvreerd door niet eerlijk

rares me destijds gaf klonk heel eigenaardig. Ze zei dat ik

te zijn tegen mezelf. Ik had me laten verleiden door ver

voorzichtig moest zijn omdat veel mensen in het stadium

langen en gehechtheid, en was niet eerlijk geweest over

waarin ik verkeerde iemand ontmoeten, verliefd worden

wat er gebeurde.

en met die persoon op reis gaan om zichzelf te ontlopen.

Ik besefte dat de enige manier om eruit te komen was

Destijds dacht ik: 'Wat zou dat in hemelsnaam kunnen

om eindelijk radicaal en intens eerlijk naar mezelf te zijn,

betekenen?' Het leek zo vergezocht en specifiek - niet

om nu eens de totale verantwoordelijkheid te nemen voor

alleen iemand ontmoeten, maar dan verliefd worden en

waarin ik beland was. Ik zag dat de enige manier om dat

op reis gaan. Het leek helemaal niet te passen bij mijn

te kunnen doen was door elk beeld dat ik van mezelf had

situatie.

los te laten, omdat elk beeld dat ik van mezelf had, dat

Maar zie, ongeveer viereneenhalf jaar later kwam ik

van een goed mens of een behulpzaam mens, een aardig

een vrouw tegen. Het was een van die situaties waarin de

mens, een bewust mens, een wijs mens of een stom mens

relatie een grote kleefkracht vertoonde. Alles in mij dat

-elk beeld dat ik had, had meegeholpen mij onbewust in

behoeftig was, of verslavend of ongezond paste volmaakt

deze situatie te drijven.

bij deze vrouw. Alles wat er in haar ongezond was, paste

De enige manier om uit de relatie te komen was dat

volmaakt bij wat ongezond was in mij. De relatie vormde

ik alles losliet waardoor ik er aanvankelijk in verzeild was

zich rond zeer onbewuste patronen.

geraakt. De oorzaak daarvan lag in het beeld dat ik nog

Ik zal je niet het hele armzalige verhaal vertellen, maar het komt in het kort hierop neer dat we inderdaad samen

altijd van mezelf had, vanuit een egostandpunt. De enige uitweg was dat ik de persoon die ik wilde zijn losliet.

buitenlandse reizen maakten en dat deze relatie echt on

Zoals ik al zei zal ik je niet vervelen met de details,

gelooflijk moeilijk was. Al mijn gevoelige snaren werden

maar door dit proces kwam er een meer diepgaande,

122

123

meer buitengewone oplossing van het ego tot stand dan

te gaan. Als lichaam, geest en persoonlijkheid nog steeds

ik hiervoor had ervaren. Het was geen verdwijnen, zoals

verdeeld zijn, als er zich nog conflicten in je systeem be

wanneer je in meditatie zit en het zelfgevoel zich oplost

vinden die niet aangepakt zijn, wordt het bewustzijn on

in een geweldige staat van aanwezigheid. Het had er meer

vermijdelijk weer naar het lijden getrokken.

dat iemand één voor één lagen van me afrukte. Dat

Ik zag dat wat er in het lichaam en de geest gebeurde

ging van dik hout zaagt men planken. Het was niet pret

uiteindelijk niet ontlopen kan worden. Alles moet afge

tig, het was niet vriendelijk en het was niet gemakkelijk.

handeld worden - alles. Alles moet doorzien worden. Als

Het was het bestaan dat me een spiegel voor mijn gezicht

hetgeen gerealiseerd was verwezenlijkt moest worden,

duwde en me letterlijk op mijn plaats hield zodat ik nog

volledig geleefd moest worden, dan was dit proces, hoe

van

geen seconde kon wegkijken.

moeilijk ook, een van de belangrijkste in mijn hele leven.

Dit was ongetwijfeld de moeilijkste periode van mijn

Zoals het doorkomen van die perioden van ziekte die ik

hele leven. Maar door dit proces vond ik eindelijk de

beschreef; nadat ze voorbij waren, voelde ik opnieuw dat

bereidheid alles los te laten wat ik dacht te zijn. Ik was

ik niemand en niets was. Dit was niet alleen zo op een

in staat iedere identiteit die ooit zou kunnen ontstaan

absoluut niveau, niet alleen op een verlicht niveau, maar

los te laten - of dat nu een geweldige identiteit was of

ook op een belichaamd niveau, als mens. Ik voelde in

een verschrikkelijke, een nuttige identiteit of een waar

wendig hoe het is om niemand te zijn, om niets te zijn,

je niets aan hebt. Door me eindelijk door de ervaring

als mens. Het klinkt misschien negatief, maar wanneer

wakker te laten schudden, me te laten ontnuchteren, was

het volledig gevoeld wordt, is het buitengewoon positief

ik in staat los te laten. Met de relatie en het verbreken

- deemoedig makend in de meest positieve en mooie zin

ervan was emotioneel gezien het laagste peil bereikt. Het

van het woord.

voelde alsof ik was uitgewrongen als een dweil - al mijn

Ik vertel dit verhaal omdat iedereen zijn eigen verhaal

zelfgevoel was uit me geknepen. Maar door de ervaring

heeft. Aan iedereen, op zijn eigen wijze, probeert het le

begon ik ook het gevoel van vrijheid te krijgen dat ont

ven een spiegel voor te houden, het geconditioneerde zelf

staat wanneer karmische conditionering uit je systeem

uit ons te persen, het vastpakken en vasthouden uit ons

wordt geperst.

te knijpen, al onze overtuigingen, ideeën, denkbeelden

Bij de verlichting die ik als twintiger had, realiseerde

en zelfbeelden eruit te wringen.

ik me dat ik niet mijn lichaam, geest en persoonlijkheid

Als we willen kijken, zullen we zien dat het leven altijd

was; ik realiseerde me dat het allemaal een droom was.

bezig is ons wakker te schudden. Als we niet in harmonie

Maar wat ik me niet realiseerde, is dat je, ook al weet je

zijn met het leven, als we het tegenwerken, dan is het in

dat het een droom is, daar nog altijd mee moet zien om

derdaad een zware tocht, zoals mijn leven aantoont.

124

125

We hoeven geen beeld te hebben over wat ons ertoe zal brengen bewust te worden-of het gemakkelijk zal zijn

-weten we het? Hebben we het gerealiseerd? Als dat niet zo is, wat maakt dan dat we het anders zien? En als we

of moeilijk. Het kan alles zijn wat je je kunt voorstellen;

het gerealiseerd hebben, leven we er dan naar? Wordt het

het kan veel zijn dat je je niet kunt voorstellen. Dat is het

verwezenlijkt? Functioneert het in ons leven?

gevaar van deze les, het gevaar dat ik mijn verhaal vertel

En daarom is het een van de belangrijkste stappen om

en zeg dat er bepaalde dingen op je weg kunnen gebeu

in overeenstemming te komen met je leven, zodat je je op

ren. De geest maakt zich er meester van en zegt: 'Het

geen enkele manier van jezelf afkeert. En het verbazing

leven moet heel moeilijk worden, als ik wil ontwaken. Ik

wekkende is dat wanneer we ons niet langer afkeren van

moet moeilijke tijden doormaken.' Dat hoeft niet. Waar

onszelf, we heel veel energie krijgen en een groot vermo

je toe bereid moet zijn is jezelf tegen te komen en je eigen

gen tot helderheid en wijsheid, en we alles beginnen te

onzekerheid onder ogen te zien. Maar hoeveel mensen

zien wat we moeten zien.

willen onzekerheid, het onbekende, het onbeheersbare toelaten? Misschien meer dan je denkt. Ik ontmoet steeds meer mensen die bereid zijn zich op dit pad te begeven, dit pad naar die plaats waar we in feite altijd al zijn geweest. Deze reis gaat niet over iets worden. Hij gaat over ont

worden wie we niet zijn, over onszelf de ogen openen. Uiteindelijk is het ironisch. We eindigen nergens anders dan waar we altijd zijn geweest, behalve dat we waar we altijd zijn geweest volkomen anders waarnemen. We be seffen dat de hemel die iedereen zoekt daar is waar we altijd al waren. Je kunt wel zeggen dat alles al de hemel is, dat ieder een al verlicht is, dat iedereen al Geest is. Dat is waar, maar zoals een wijze zenmeester lang geleden zei: 'Daar heb je wat aan, als je het niet weet!' Nogmaals, wat nodig is, is een zeker gevoel van eer lijkheid. Alles is al intrinsiek compleet, al helemaal Geest. We zijn al zoveel als we ooit zullen zijn. Maar de vraag is

128

129

tige dag. Ook al was er een verandering van waarneming,

bedrading. Er is ook een zeer grondige verandering in

die was niet helemaal helder.

de manier waarop het hele energetische systeem van ons

Op mijn tweeëndertigste was de verlichting die plaats vond buitengewoon helder. Het was een onherroepelijke

lichaam, zowel stoffelijk als subtiel, stroomt, beweegt en wordt ervaren.

en onomkeerbare gebeurtenis, een onomkeerbaar inzicht.

Een van de meest voorkomende energetische veran

Wat ik zag, en dat was in wezen niet anders dan wat ik op

deringen die zich bij diepgaande realisaties voordoet is

mijn vijfentwintigste zag, was dat ik ales ben en niets ben,

simpelweg de pure uitstroming van veel energie in ons

en ook dat ik alles en niets overstijg. Ik zag dat wat ik ben

systeem. Het is niet dat er van buiten energie in ons sy

niet uit te drukken is. Ik had het gevoel overal dwars door

steem stroomt; maar wanneer we echt bewust worden,

heen te gaan- helemaal tot aan de kern van het bestaan.

gaan de blokkades en barrières - de inwendige dammen

Ik vind het niet interessant om nu over de details van

- open. Terwijl ze dat doen, is er een reusachtige ontla

die bepaalde verlichting te praten. Alles wat ik wil zeggen

ding van energie. Er is trouwens iedere keer dat de ego

is dat wat er toen gerealiseerd is, nadien nooit ongedaan

structuur oplost een ontlading van energie.

is gemaakt. Het is nooit vergeten; de opening is niet meer

In veel opzichten begrijpen we pas achteraf dat de

gesloten. Tegelijkertijd waren er verschijnselen op het fy

droomstaat zelf, de toestand van het ego dat zich afge

sieke vlak en daar zou ik nu graag over willen praten.

scheiden voelt, een geweldige hoeveelheid energie ver

Deze fysieke of energetische verschijnselen zijn vaak on

bruikt. Maar als die eenmaal verdwijnt, kunnen we zien

derdeel van verlichting. Sommige mensen ervaren zelfs

hoe geweldig veel energie er nodig is om de visie van afge

voor de verlichting iets van datgene waar ik het over zal

scheidenheid waarmee de meeste mensen leven in stand

hebben, terwijl anderen die alleen naderhand merken.

te houden. Je hebt misschien wel momenten van pijn of

Als zodanig is waar ik over zal spreken van toepassing of

wanhoop, en in die momenten kun je voelen hoe de visie

je verlichting hebt ervaren of niet.

van afgescheidenheid je energie uitput. Maar pas wan

Wanneer we de ware aard van het bestaan hebben ge

neer bewustzijn zich spontaan uit de droomstaat bevrijd

realiseerd - wanneer het bestaan zich bewust is geworden

heeft is er een geweldige innerlijke ontlading - voorna

van zichzelf- heeft de realisatie bijna altijd een energe

melijk omdat de blokkades er niet meer zijn. Ik wil niet

tische component. Met energetische component bedoel

de indruk vestigen dat deze energie op een bepaalde ma

ik dat er een grondige harmonisatie is van de manier

nier en met een bepaalde intensiteit ervaren zal worden.

waarop ons stelsel werkt. De bedrading in de geest wordt

Bij sommige mensen is de beweging van energie heel uit

vernieuwd, op het mentale niveau, en ook hoe we voelen

gesproken; bij anderen is zij heel subtiel, als een bliepje

en waarnemen op emotioneel niveau krijgt een nieuwe

op hun radarscherm.

132

133

zintuigen contact maken met de wereld om ons heen. Na

een deel vind je het misschien onprettig om te voelen

verlichting merken mensen vaak dat hun zintuigen bui

wat er met mensen gebeurt, maar voor een ander deel

tengewoon scherp worden. Het komt bijvoorbeeld vaak

vind je het misschien mooi. Het is als het afluisteren van

voor dat we een verbreding van ons perifeer gezichtsveld

iemands energetische toestand. Als we dat onbewust aan

opmerken. We zouden ook dingen kunnen gaan aanvoe

genaam vinden, dan zal het steeds meer gebeuren. Als

len, dingen voelen die we daarvoor niet voelden. We zijn

we er daarentegen eigenlijk niet zo in geïnteresseerd zijn

misschien in staat te voelen wat iemand anders voelt, of

- we duwen het niet weg, maar we zoeken het ook niet

we merken misschien dat we gevoeliger zijn geworden

-dan gaat onze aandacht naar de juiste zaken. Soms is

voor de energie van de omgeving en de energievelden van

het goed om te voelen wat anderen voelen, vooral als je je

andere mensen. We zouden, voor het eerst, de energie

één met hen voelt of in relatie tot hen staat. Maar je gaat

velden van dieren, bomen, planten, ons huis of bepaalde

je realiseren dat het niet nodig is altijd te voelen wat alle

kamers kunnen aanvoelen.

anderen voelen, wanneer je geen relatie met hen hebt. Je

Als deze energetische ontwikkeling plaatsvindt is het

beseft dat het hun zaak is, niet de jouwe.

een opengaan van ons hele wezen. Soms hebben mensen

Het is niet harteloos om dit te zeggen. Het is een ma

het er zwaar door. Sommige mensen komen bij me en

nier om ons te richten op onze nieuwe gevoeligheid, zo

zeggen: 'Ik voel alles wat anderen voelen. Ik voel wat er in

dat we niet te zeer betrokken raken bij andermans zaken.

iedereen gebeurt.' Dat klinkt misschien mystiek en mooi,

Het is ook belangrijk op te merken dat sommige men

maar bedenk dan dat de meeste mensen met zichzelf in

sen dergelijke empathische ervaringen hebben zonder

conflict zijn. Wie wil er nu de verstoorde energie van ie

verlichting en dat andere mensen dergelijke ervaringen

dereen voelen? Op die manier kan de verhoogde gevoe

hebben lang voordat zij verlicht worden. Dergelijke erva

ligheid voor sommige mensen problematisch zijn.

ringen zijn niet kenmerkend voor verlichting, maar zijn

Nogmaals, er komen meestal onbewuste gedachten

normale nawerkingen.

op die het gevoel geven dat er een probleem is. We moe

Het belangrijkste is elk ik-gevoel dat ontleend zou

ten goed begrijpen dat ieder van ons zijn eigen verant

kunnen worden aan een dergelijke buitengewone erva

woordelijkheid heeft; dat het niet nodig is dat jij alles

ring te doorzien, elk ik-gevoel dat vermaak of macht zou

voelt wat iemand anders voelt. Wat iemand anders voelt

kunnen proberen te ontlenen aan een ervaring. Er zijn

is zijn zaak. Je hebt er misschien toegang toe, maar dat

veel vermogens die iemand die verlicht is kan ontwik

betekent niet dat jij het moet voelen. Er is soms sprake

kelen. Iemand die verlicht is geworden krijgt misschien

van een onderliggende fascinatie voor het eigen empathi

het vermogen om te genezen. Alleen maar in zo iemands

sche vermogen, die alleen al problematisch kan zijn. Voor

aanwezigheid zijn is misschien al helend. Het vermogen

138

139

-van de omstandigheden, van het leven zelf. Hoe dan

schien over heiligheid of volmaaktheid hebben. Als ie

ook, het is essentieel dat een eerste verlichting niet wordt

mand naar mijn leven zou kijken, weet ik zeker dat hij

geannexeerd of geclaimd- dat er niet wordt aangenomen

heel wat redenen zou kunnen hebben om zoiets te zeggen

dat het nu klaar is. Ook al is er misschien een gevoel dat

als: 'Goh, dat past niet bij mijn idee van wat een verlicht

de reis is opgehouden, het is belangrijk te beseffen dat het

mens is. Dat past niet bij mijn beeld van hoe een verlicht

de vorige reis is die afgelopen is, de reis naar dat eerste

mens is.' Ik ben er zeker van dat mijn leven waarschijn

inzicht, de reis waarop je geen enkel bewustzijn had van

lijk niet zou overeenkomen met veel idealen van mensen

wie en wat je was. Nu begint er een nieuwe reis- de reis

over hoe verlichting er volgens hen uit zou moeten zien.

om onverdeeldheid op elk niveau van je wezen tot uiting

Want ik ben veel meer een gewoon mens dan de meeste

te brengen. En dit is een reis die jaren kan duren voordat

mensen zouden denken. Voor mij hoort overgaan tot ge

hij eindigt.

woonheid, tot zorgeloosheid, bij verlichting.

Wat betekent het om onverdeeld te zijn?

of dat van een ander kijkt, de staat van onverdeeldheid

In deze lessen heb ik gepraat over onverdeeld zijn, en ik

is niet iets dat je kunt begrijpen tot het in jou begint te

heb verlichting vergeleken met in een onverdeelde staat

ontwaken. Ik kan je alleen aanmoedigen aan geen enkel

zijn. Maar ik wil zeker weten dat niemand het verkeerde

beeld van heiligheid of volmaaktheid dat in je geest op

idee krijgt van wat het betekent onverdeeld te zijn. On

komt geloof te hechten, want deze beelden staan slechts

Wat iemand misschien ook zegt als hij naar mijn leven

verlichting; het is de uit

in de weg. Onverdeeld zijn - zien en handelen vanuit

drukking van de realisatie van onze ware aard. Zoals ik al

niet-afgescheiden zijn, vanuit eenheid- is iets dat we al

zei heeft onverdeeld zijn niets te maken met volmaakt of

lemaal zelf moeten ontdekken. Wat is het om verder te

heilig zijn. Ook is er geen garantie dat je na verlichting,

kijken dan liefde en haat, dan goed en kwaad, dan juist

op een zeker moment niet toch op een of andere manier

en verkeerd? Deze dingen moet je door eigen ervaring

verdeeldheid is het

efct van

verdeeldheid zult ervaren. Vrij zijn, verlicht zijn, houdt in

ontdekken. Het helpt niet om vast te stellen wat de er

dat je je niet bezighoudt met dergelijke dingen, met hoe

varing van andere mensen met onverdeeldheid betekent.

verlicht je al dan niet bent.

Het enige dat van belang is, is waar jij staat. Voel en han

Een van de prachtige gedichten uit de zentraditie ein digt met de volgende beschrijving van de verlichte staat:

del jij elk moment vanuit verdeeldheid, of voel en handel je vanuit eenheid? Zeg het maar.

'te zijn zonder angst voor onvolmaaktheid.' Onverdeeld

Zoals ik heb verteld heeft verlichting op ieder mens

zijn betekent dus niet volmaakt zijn. Onverdeeld zijn

een andere impact, afhankelijk van zijn conditionering.

conformeert zich niet met innerlijke beelden die we mis-

Een model dat ik nuttig vind bij het werken met leerlin-

144

145

gen is kijken naar hoe verlichting op drie verschillende

veau verdeeld te zijn, dat de ene gedachte in strijd is met

niveaus van ons wezen op ons inwerkt: op mentaal ni

een andere, dat een deel van de geest zegt: 'Ik moet dit

veau (dat van de geest), op gevoelsniveau (dat van het

doen,' en een ander deel van de geest zegt: 'Ik moet dat

hart) en op existentieel niveau (dat van de basis). Naar

niet doen.' Een verdeelde geest is een geest die in strijd is

mate verlichting ons hele wezen doordringt, kunnen we

met zichzelf.

verschillende gradaties van onverdeeldheid ervaren op elk

Het grootste deel van onze geest is in een hevige strijd

van deze niveaus. Houd alsjeblieft in gedachten dat deze

gewikkeld. Ons denkpatroon beweegt zich heen en weer

drie niveaus overdrachtelijk bedoeld zijn; dit is slechts

tussen goed en slecht, juist en verkeerd, heilig en heil

een middel om iets wat mensen ervaren begrijpelijk te

loos, waardig en onwaardig, en zelfs tussen verlicht en

maken. Zolang dit conceptuele model niet al te strak

onverlicht. Deze polariserende gedachten veroorzaken de

wordt aangehouden, kan het nuttig zijn.

ervaring van verdeeldheid op mentaal niveau.

Op het moment van authentieke verlichting wordt

Naarmate we bewust worden en die bewustwording

Geest volledig bevrijd, op alle niveaus van zijn tegelijk.

doordringt en geopenbaard wordt op mentaal niveau, is

Plotseling worden we ons bewust van een inzicht, een

het eerste dat we zien dat niets in de structuur van het

manier van waarnemen die volslagen verschilt van alles

denken uiteindelijk waar is. Begrijp me niet verkeerd- ik

wat we daarvoor kenden. Na die gebeurtenis kunnen we

zeg niet dat de geest zonder waarde is of op een of andere

op alle niveaus van ons wezen even stabiel worden in dat

manier slecht. De geest, die niets meer is dan het denken,

volledige en complete inzicht, of niet. Vaak is het net als

is een instrument als alle andere. Het is een instrument,

bij een bungeekoord dat zich helemaal uitrekt, maar zich

zoals een hamer, een zaag of een computer een instru

dan door bepaalde karmische tendensen weer optrekt.

ment is.

Het gaat nooit helemaal terug tot waar het begon vóór

Maar in de staat van bewustzijn waarin de meeste

de verlichting, maar het trekt zich tot een bepaald niveau

mensen verkeren, wordt de geest gemakkelijk aangezien

terug. Dit kan zich ongelijkmatig, op verschillende ma

voor iets dat hij niet is. De geest wordt niet gezien als ge

nieren in ons hele wezen voordoen.

reedschap, maar als de bron van het ik-gevoel. De meeste

Verlichting op het mentale niveau

is het leven?' 'Wat is waar?' Ze rekenen erop dat hun geest

Laten we beginnen met kijken naar wat er op het men

hun vertelt wat moet en wat niet. Dit is belachelijk! Je

tale niveau gebeurt, na een ervaring van realisatie. Wat

zou ook niet naar je garage lopen en je hamer vragen wie

betekent het om onverdeeldheid te ervaren op mentaal

je bent of wat het juiste of het verkeerde is om te doen.

niveau? We weten allemaal hoe het is om op mentaal ni-

Als je dat deed en je hamer iets terug kon zeggen tegen

mensen vragen hun geest voordurend: 'Wie ben ik?' 'Wat

146

147

je, zou hij waarschijnlijk zeggen: 'Waarom vraag je dat

de werkelijkheid. Op zijn best is denken symbolisch. Het

mij? Ik ben het verkeerde gereedschap om dergelijke

wijst misschien in de richting van een waarheid of een

aan

vragen aan te stellen.'

voorwerp, maar veel gedachten doen dat niet eens. Veel

Maar dat doen wij met de geest. We zijn vergeten dat

gedachten in het menselijk bewustzijn zijn slechts gedach

de geest een instrument is- een heel krachtig en nuttig

ten over andere gedachten - denken over denken. Me

instrument. Alles begint in de geest. Elke auto die je be

diterenden zullen terwijl

stuurt, elk gebouw dat je binnengaat, elk winkelcentrum

niet te denken.' Maar die gedachte is natuurlijk zelf een

dat je bezoekt- zijn allemaal begonnen als een gedachte

gedachte. Het is heel gemakkelijk om op allerlei manieren

in iemands brein. Die gedachte werd vervolgens nuttig

in denken over denken verstrikt te raken.

en nodig geacht, en het idee werd door actie manifest gemaakt. De geest is dus krachtig en nuttig.

mediteren denken: 'Ik hoor

Naarmate we meer bewust worden op mentaal niveau, nemen we meer van voorbij de geest waar. We beseffen

Maar in het menselijk bewustzijn wordt de geest niet

dat de geest zelf zonder werkelijkheid is, en dit is een

alleen maar als instrument gezien. Wat er daarentegen is

belangrijke realisatie. Het is gemakkelijk om te zeggen

gebeurd is dat de geest zich de werkelijkheid heeft toe

dat de geest geen realiteit heeft. Het kan zelfs gemak

geëigend. Het is zozeer zijn werkelijkheid geworden dat

kelijk zijn voor sommige mensen om te begrijpen. Maar

wij mensen ons ik-gevoel- wie we denken te zijn, ons

zien dat de geest zonder werkelijkheid is, is uiterst fun

zelfbeeld- vinden in ons denken.

damenteel. Het is fundamenteel om te zien dat ons hele

Als het licht van bewustwording op mentaal niveau

ik-gevoel en gevoel van de wereld wordt gecreëerd in de

begint door te dringen, zien we dat de geest geen intrin

geest. Wanneer we zien dat de structuur van het denken

sieke werkelijkheid bevat. Het is een instrument waar de

geen intrinsieke werkelijkheid bevat, gaan we inzien dat

werkelijkheid gebruik van kan maken, maar het is niet

de wereld zoals we die via de geest waarnemen geen en

de werkelijkheid. Op zich is een gedachte slechts een ge

kele realiteit kan hebben. Dit is wereldschokkend; het ik

dachte. Een gedachte komt niet overeen met de werkelijk

dat we zien als onszelf heeft geen realiteit.

heid. Je kunt denken

een glas water, maar als je dorst

Bewust worden op mentaal niveau is de vernietiging

hebt, kun je die gedachte niet drinken. Je kunt denken

van je hele wereld. Dit is iets dat we echt nooit kun

aan een glas water tot je sterft, maar een tastbaar glas in

nen voorzien. Teniet gedaan wordt ons hele wereldbeeld

je hand nemen en het water erin drinken is een volstrekt

- alle manieren waarop we geconditioneerd zijn, al onze

aan

andere ervaring. Je kunt het glas in je hand nemen en het

geloofsconstructies, alle geloofsconstructies van de mens

water drinken zonder enige gedachte aan glas of water.

heid, van het heden tot in het verre verleden- alles bij

En dus is de gedachte zelf nietszeggend; zij zegt niets over

elkaar vormen zij deze wereld, deze consensus waartoe

148

149

mensen zijn gekomen, deze beschouwing van alles als

Dit wordt innerlijk als vermeugmg ervaren. Ik vertel

waar, letterlijk tot 'ik ben een mens' of'er is zoiets als een

mensen vaak dat ze zich daar niet in moeten vergissen

wereld' of 'de wereld moet zo zijn.' Bewust worden op

- verlichting is een proces van destructie. Het heeft niets

mentaal niveau is een volledige vernietiging van dit alles,

te maken met beter worden of meer of minder geluk

en dus van onze hele wereld.

kig zijn. Verlichting is het afbrokkelen van onwaarheid.

Wanneer we bewust worden op mentaal niveau, be

Het is door de façade van pretentie heen zien. Het is de

ginnen we te denken: 'Lieve help, zoals ik de wereld zag

volledige uitroeiing van alles wat we waar achtten- van

was een compleet verzinsel, letterlijk door dromen inge

onszelf tot de wereld aan toe.

geven. Het werd volstrekt niet onderbouwd door de re

In dit proces ontdekken we dat zelfs de grootste uit

aliteit. Zoals ik mezelf zag, was ook volledig uit de duim

vindingen van de grootste geesten in de geschiedenis van

gezogen.' Het doet er niet toe of je jezelf beschouwt als

de mensheid slechts kinderdromen zijn. We zien dan

verlicht of onverlicht, goed of slecht, waardig of onwaar

dat alle grote filosofische stelsels en alle belangrijke filo

dig. Onverdeeldheid op mentaal niveau wil zeggen dat

sofen onderdeel zijn van de droom. Bewust worden op

al deze egostructuren volledig weggevaagd zijn. Het is

mentaal niveau is als het opzijschuiven van het gordijn,

me bijna onmogelijk om onder woorden te brengen hoe

zoals Dorothy doet in de Wizard

grondig deze vernietiging van de wereld is op het mentale

de Grote Oz te zien, maar wanneer het gordijn opzij is

niveau. Het betekent zien dat er niet zoiets is als een ware

geschoven, blijkt dat de Grote Oz een mannetje is dat

gedachte en dat op het hoogste niveau begrijpen, zien

aan hendels trekt. De aard van de geest doorzien gaat

dat alle modellen die we fabriceren, zelfs de spirituele

net zo. Het is iets radicaals. Het is onverwacht, wan

modellen, de leringen, letterlijk aan het rijk der dromen

neer we zien dat alles dat beweert de waarheid te zijn in

ontleend zijn.

feite onderdeel van de droomstaat is en de droomstaat

Boeddha zei zelf dat alle dharmàs onbetekenend zijn.

of Oz.

Zij verwacht

bijeenhoudt.

De dharma's zijn de leringen. De dharmàs zijn de waar

Een verlichte gedachte bestaat niet. Het is nogal een

heden die hij uitsprak. Een van de waarheden die hij uit

schok voor ons om dit in te zien. De meeste mensen

sprak was dat al deze dharma's, al deze waarheden die

schermen zich zelfs af voor deze waarheid. We zeggen dat

hij zijn leerlingen net nog had verteld allemaal onbete

we de waarheid willen, maar is dat echt zo? We zeggen

kenend waren. W ie jij werkelijk bent overstijgt zelfs de

dat we de werkelijkheid willen kennen, maar wanneer

grootste dharma's, de grootste soetra's, de grootste ideeën

die verschijnt is het heel iets anders dan we dachten. Het

die ooit konden worden uitgesproken, opgeschreven of

past niet in onze context; het past niet bij het beeld dat

gelezen.

we hadden. Het gaat er volkomen aan voorbij. Het gaat

150

151

er niet alleen aan voorbij, het vernietigt echt ons vermo

dat we ons geen beeld kunnen vormen van de waarheid.

gen de wereld op de oude manier te bekijken. Het maakt

Wanneer we dat beseffen, wordt de geest een instrument.

schroot van onze wereld.

De geest wordt aangewend voor iets anders dan denken.

Per slot van rekening rest ons niets. We staan volko

Het wordt mogelijk gemaakt dat geest en denken, en

men met lege handen, met niets om ons aan vast te grij

zelfs spraak, uit een andere sfeer kunnen voortkomen.

pen. Zoals Jezus zei: 'De vogels hebben hun nesten in

Wat dan gebruik maakt van de geest is Zijn. Denken kan

de bomen en de vossen hebben hun holen in de grond,

ontstaan uit stilte; spraak kan ontstaan uit stilte; commu

maar de zoon des mensen heeft niets waar hij zijn hoofd

nicatie kan ontstaan uit stilte

te ruste kan leggen.' Er is geen idee, geen gedachtecon

de geest. Dan wordt de geest gebruikt als een instrument,

structie waarop je kunt rusten.

als een middel om te communiceren, te wijzen, te rich

uit een gebied ver voorbij

Dit is wat totale verlossing betekent. Alleen met vol

ten. Maar het blijft voor zichzelf altijd doorzichtig; het

ledige verlossing kan onze ware aard onvervormd door

zet zich nooit vast en roept geen nieuw geloof of ideolo

schijnen. Maar deze volledige verlossing op mentaal

gie in het leven.

niveau is meestal niet iets dat zich op het moment van je eerste blik op de waarheid in volle omvang voltrekt.

Verlichting op hartniveau

Onze mentale structuren gaan meestal nog enige tijd na

Het woord hart slaat op ons hele gevoelssysteem, ons hele

de verlichtingservaring door met afbrokkelen. Dat wil

gevoelslichaam. Verlicht zijn op geveelsniveau betekent

zeggen, als je het toelaat- als je ziet dat het afbrokkelen

eerst en vooral dat we geen zelfgevoel meer ontlenen aan

van de geest en onze wereld precies is wat het ware zijn

wat we voelen en hoe we ons voelen. Als we ons goed

tot stand probeert te brengen. We kunnen de dingen niet

voelen, als we ons rot voelen, als we ons gezond voelen,

in hun ware gedaante zien tot we ophouden de dingen in

als we ons ziek voelen, als we ons wakker voelen, als we

hun onware gedaante te zien.

ons moe voelen- we merken en ontlenen geen zelfgevoel

Volledig bewust te zijn op het niveau van de geest is

meer aan wat we ervaren, aan wat we voelen.

iets heel groots. Vaker wel dan niet merk ik, wanneer ik

Meestal is iemands zelfgevoel verbonden

aan

en ver

mensen ontmoet die een authentieke verlichtingserva

strikt in wat we voelen. Als we dus tegen onszelf zeggen:

ring hebben gehad, dat hun geest zich datgene wat zij

'Ik voel boosheid,' of 'Ik ben boos,' zeggen we eigenlijk

gerealiseerd hebben enigermate heeft toegeëigend en er

dat ons zelfgevoel op dit moment versmolten is met de

een mentale formulering van heeft gemaakt. Dit gaat

emotie boosheid. En natuurlijk is die versmelting een il

er natuurlijk voor zorgen dat de absolute realisatie hun

lusie, omdat wat we zijn niet bepaald kan worden door

door de vingers glipt. Vroeg of laat komen we er achter

een emotie die door het lichaam gaat.

152

153

Verlichting op gevoelsniveau betekent dat we zien en be

Als we emotioneel labiel zijn - als we heel gemakkelijk

grijpen dat wat we voelen ons niet vertelt wie en wat we

uit balans zijn te brengen - dan is het van levensbelang

zijn. Het vertelt ons wat we voelen, punt. Wat we voelen

dat we eens naar ons gevoelsleven kijken. Ik impliceer

hoeft niet vermeden of ontkend te worden, maar het be

daarmee niet dat we onze emoties moeten analyseren of

paalt ons niet. Wanneer we het zelf niet meer definiëren

een therapeutische benadering moeten kiezen - dat kan

op gevoelsniveau, wordt ons zelfgevoel bevrijd van het

voor sommige mensen nodig en gunstig zijn, maar dat

gevoelsniveau, van de strijdige gevoelens die er op het

bedoel ik nu niet. Ik heb het over het omgaan met het

gevoelsniveau zijn.

gevoelslichaam op een fundamenteler niveau. Ik heb het

Voor de meeste mensen betekent het een revolutio

over het onderzoeken van de aard van angst, de aard van

naire verandering zich niet meer te definiëren door wat ze

boosheid. Wanneer we ons in emotionele zin voelen ver

voelen. Maar natuurlijk komen we niet tot dat punt door

krampen, waarmee heeft die kramp dan te maken?

onze gevoelens te ontlopen. Onze emoties en onze gevoe

De meeste gevoelens - in het bijzonder zogenaamde

lens zijn juist geweldig goede aanwijzingen voor wat er in

negatieve emoties- zijn terug te voeren op boosheid, angst

ons nog onopgelost is, voor wat we misschien wel of niet

en veroordeling. Deze drie worden opgewekt wanneer we

doorzien hebben. Ons lichaam is een grote waarheidsme

geloof hechten aan onze gedachten. Ons gevoelsleven en

ter; zodra we een emotie van verdeeldheid hebben- haat,

ons intellectuele leven zijn in feite niet gescheiden; het is

afgunst, jaloezie, hebzucht, beschuldiging, schaamte, en

één ding. Ons gevoelsleven onthult ons onbewuste in

de rest- weten we dat we waarnemen vanuit de staat van

tellectuele leven. We reageren emotioneel op gedachten

verdeeldheid. Deze emoties die voortkomen uit verdeeld

waarvan we ons vaak niet eens bewust zijn; zo worden die

zijn, zijn als rode vlaggetjes die ons eraan herinneren dat

onbewuste gedachten zichtbaar gemaakt.

we de dingen niet in hun ware gedaante zien.

Vaak komen er mensen naar me toe met een bepaalde

Emotionele beroering vertelt ons dat we een onbe

emotie die hen verontrust- dat kan angst zijn, boosheid,

wuste overtuiging hebben die niet waar is. Onze geest

wrok, jaloezie, van alles. Ik vertel hun dan, als ze die wil

heeft iets verpakt - misschien heeft hij een gebeurtenis

len loslaten, dat ze bij de levensopvatting van het gevoel

in het heden verpakt, misschien heeft hij het verleden

dat eraan ten grondslag ligt moeten zien te komen. Wat

verpakt. Maar hij heeft een gebeurtenis zo verpakt dat die

zou het gevoel zeggen als het kon praten? Welke overtui

ons in beroering brengt.

gingen heeft het? Wat veroordeelt het?

Het gevoelslichaam is een fantastische ingang in alles

Wat ik eigenlijk vraag is hoe zo iemand in een emotio

wat gezien moet worden. Het is een ingang in een illusie,

nele toestand van verdeeldheid is geraakt. Zoals ik al zei is

alles wat een gevoel van afgescheidenheid veroorzaakt.

het bijna onvermijdelijk dat we iedere keer dat we kijken

154

155

gevoel zouden hebben, als we innerlijk niet een zekere verdeeldheid zouden ervaren in het licht van bepaalde gebeurtenissen. Maar een van de verrassende en zelfs schokkende aspec ten van realisatie is, wanneer je er dieper in doordringt, dat je beseft dat er geen gerechtvaardigde reden is om met de realiteit te redetwisten, omdat we het gevecht nooit zullen winnen. Twisten met de werkelijkheid is een zekere manier om te lijden, een volmaakt recept voor lijden. Erger nog, we merken dat we gekluisterd zijn aan alles waar we ons tegen verzetten. Of het nu dertig jaar gele den of gistermorgen gebeurde, als we het er niet mee eens zijn, zitten we eraan gekluisterd. We herbeleven telkens weer dezelfde pijn. Ons ergens tegen verzetten helpt niet om erover heen te komen; het helpt ons niet ermee om te gaan. Het houdt ons zelfs gevangen; het bindt ons aan alles wat we bestrijden. Het is inderdaad verrassend te beseffen dat geen van onze disputen met wat er is, of met wat er was, enige grond in waarheid hebben. Onze ruzies zijn slechts on derdeel van de droomstaat. Om nu te zeggen dat ze on derdeel zijn van de droomstaat of om iemand anders het te horen zeggen is niet genoeg. leder van ons moet het zelf onderzoeken; ieder van ons moet zijn eigen gevoels leven onderzoeken om alles wat het vermogen heeft ons verdeeldheid te laten ervaren tot bewustzijn te brengen. We moeten naar onze emoties kijken en ze zien zoals ze zijn; we moeten hun waarachtigheid betwijfelen, er in stilte over mediteren, en de diepere waarheden zich laten openbaren.

158

Zoals ik zei hoeft dit geen analytisch proces te zijn. Het ware onderzoek gaat uit van ervaring. We streven er niet naar iets tegen te houden, want oprecht onderzoek heeft geen ander doel dan de waarheid zelf. I-Iet probeert ons niet te helen of te verhinderen dat we onaangename ge voelens krijgen. Een verlangen om niet te lijden kan niet het enige motief zijn voor onderzoek. De behoefte niet te willen lijden is begrijpelijk, maar er is iets anders waar oprecht onderzoek van vergezeld moet gaan, namelijk van het verlangen en de bereidheid te zien wat waar is, te zien hoe we er zelf voor zorgen dat we in conflict raken. Als we eenmaal beseffen dat jij en ik het zijn die het conflict veroorzaken - dat niemand en geen enkele situ atie in ons leven het vermogen heeft dat te doen - zien we dat ons gevoelsleven een ingang is. Het is een uitno diging voor ons om nauwkeurig te kijken, te kijken van uit de verlichte staat - een staat waarin niet geprobeerd wordt iets te veranderen, maar die zelf een minnaar van de waarheid is. Wat ik zeg zou je ten onrechte gemakkelijk zo kun nen interpreteren dat ik bedoel dat alle nare gevoelens wijzen op innerlijke verdeeldheid. Dat wil ik niet impli ceren. Je kunt bedroefd zijn zonder je verdeeld te voelen. Je kunt verdriet voelen zonder verdeeld te zijn. Je kunt een zekere mate van boosheid voelen zonder verdeeld te zijn. Onze westerse beschaving biedt niet veel context voor dit idee. In het oosten heb je echter hele rissen toornige goden; in de T ibetaans-boeddhistische en hin doeïstische traditie zitten bijvoorbeeld de personifica ties van God en h et Goddelijke niet altijd gelukzalig

159

Verlichting op gevoelsniveau bevrijdt ons van deze op

gevoels- of intellectuele niveau. Wat ook gebeurt wan

angst gebaseerde Hxaties. Wanneer we op dit niveau be

neer we bewust worden op hartniveau, is dat we onszelf

wust beginnen te worden, zijn we vrij om de wereld inten

ervaren als in opperste zin totaal onbewaakt. Wanneer we

ser te voelen; er komt dan een heel ander potentieel voor

niet op onze hoede zijn, stroomt er vanzelf liefde uit ons

ons beschikbaar. Het gevoelslichaam, het hele gebied van

- onvoorwaardelijke liefde.

het hartcentrum, is in staat tot ongelooflijke sensitiviteit.

De essentiële aard van de werkelijkheid onderscheidt

Het is het gevoelsargaan van het ongemanifesteerde. Het

niet; werkelijkheid is wat is. Het meest waarachtige te

is datgene door middel waarvan het ongemanifesteerde

ken van een ontwaakt hart is dat het zonder onderscheid

zichzelf kan voelen, ervaren en kennen. Dit is heel iets

houdt van wat is. Dit betekent dat het houdt van alles,

anders dan het idee dat 'ik' mezelf voel en mezelf vind

omdat het alles ziet als zichzelf. Dit is de geboorte van

door middel van emotie en gevoel. Hoe bewuster we zijn,

onvoorwaardelijke liefde. Als deze onvoorwaardelijke

hoe beter we in staat zijn het geheel van lichaam en geest

liefde eenmaal in ons opbloeit, is het de manier waarop

te ervaren als letterlijk een voelinstrument van het abso

de werkelijkheid zich uit. Werkelijkheid die verliefd is op

lute, verenigde zelf.

zichzelf vindt plaats via het ontwaakte hart. Het is niet

Hoe meer we, bij wijze van spreken, uit het gevoelsli

iets persoonlijks. Het is werkelijkheid, een onkritische

chaam ontwaken, hoe wakkerder het gevoelslichaam zelf

minnaar, verliefd op zichzelf. Zij houdt van alles en ieder

wordt. Het gaat open. Hoe minder innerlijke strijd er in

een. Zij houdt zelfs van diegenen van wie jij als persoon

ons is, hoe opener ons gevoelslichaam wordt. Dat komt

lijkheid misschien niet houdt. Het is verbazingwekkend

doordat we steeds opener worden naarmate we beseffen

wanneer je je realiseert dat je houdt van dingen, gebeur

dat er niets te beschermen valt - dat alle gedachten en

tenissen en mensen van wie je als persoon niet houdt. Je

ideeën en overtuigingen die maken dat wij onze gevoe

beseft dat dit er niet toe doet. Wanneer de waarheid is

lens beschermen, vals zijn.

gewekt, houdt het van alles; het houdt van de mensen

Bewust worden op dit niveau is in hoge mate een

die jouw persoonlijkheid aardig vindt en het houdt van

opengaan van het spirituele hart. Misschien heb je wel

de mensen die jouw persoonlijkheid niet aardig vindt.

eens de afbeeldingen gezien van Christus waarop hij let

Het ontwaakte hart houdt van de wereld zoals hij is, niet

terlijk zijn lichaam in gaat, de huid van zijn borst open

slechts zoals hij zou kunnen zijn. Hoe bewuster we op

trekt en een prachtig, stralend, gloeiend hart laat zien.

dit niveau worden, hoe meer we onvoorwaardelijke liefde

Dit is één afbeelding van het opengaan van het spirituele

voelen, en dat is een van de hoogste roepingen in het

hart. Een verlicht mens is een geweldig emotioneel be

leven van de mens.

schikbaar wezen - iemand die zich niet verdedigt op het

162

163

Dan is de normale vraag: 'Hoe kom ik er van

af?' Dit is

Op dat punt is het belangrijkste dat je dit feit tot je door

een vraag vanuit het standpunt van egobewustzijn. Ego

laat dringen- dat er niets is wat het 'ik' kan doen. Dat

bewustzijn wil altijd

af van wat niet aangenaam is. Maar af probeert te ko men, juist in stand. Juist ergens van af proberen te komen

volledig tot je door laten dringen, volledig doordrongen

je houdt natuurlijk alles waar je van

zijn van dat gewaarzijn, is zelf het uiteindelijke loslaten; dát is het opengaan van de vuist, het opengaan van het

houdt het in stand. Door te proberen je van iets te be

meest existentiële, rudimentaire gevoel van zelf.

vrijden, ken je het onbewust realiteit toe. Je moet het wel

Om dat te laten gebeuren moet gezien worden dat er

zien als echt, als je je ervan wilt ontdoen. Dat onbewust

geen manier is waarop jij het kunt doen. Jij moet aan het

toekennen van realiteit geeft dus juist energie aan dat

eind van de weg komen; jij moet aan het eind van je La

gene wat je kwijt wilt raken. Een dergelijk vastklampen

tijn zijn. Alleen dan kan spontane overgave plaatsvinden.

kan niet opgelost worden met een bepaalde techniek. In

Het enige wat we als mens kunnen doen is zien dat ieder

één opzicht is het gewaarzijn dat je niets kunt doen de

vasthouden zinloos is; ieder vasthouden is een bedekte

belangrijkste realisatie. Vragen wat je zou moeten doen is

vorm van verwerpen wie en wat we werkelijk zijn.

•

een bedekte manier van zeggen dat je de situatie wilt be

Wanneer je de grijpbeweging op het niveau van de on

heersen. Het enige wat helpt tegen een dergelijke eigen

derbuik opgeeft, voelt het misschien alsof je gaat sterven.

zinnigheid is loslaten. Hoe laat je eigenzinnigheid varen?

Maar jij sterft niet; de illusie van een afz.onderlijk zelf

Welnu, dat wordt heel link, omdat ook je poging eigen

sterft. Toch voelt het misschien alsof jij gaat sterven. Al

zinnigheid te laten varen al een eigenzinnige daad is.

leen wanneer je bereid bent te sterven voor de waarheid

Waarschijnlijk heeft iedereen wel de ervaring gehad dat hij probeerde los te laten of zich over te geven. Maar

kan dat grijpen echt en waarachtig ophouden. Voordat ik hier verder mee ga, wil ik er iets aan toe

proberen en je overgeven zijn begrippen die elkaar uit

voegen dat misschien op sommige mensen van toepas

sluiten. Zolang we proberen is er geen loslaten.

sing is. Er zijn mensen die buitengewoon moeilijke tijden

Er komt dus een punt waarop alle techniek verdwijnt,

hebben doorgemaakt in hun leven - die traumatische

waarop alles wat we geleerd hebben over hoe we bewustzijn

gebeurtenissen hebben meegemaakt die misschien een

in een helderder staat brengen ons in de steek laat. Onze

nog intensere grijpbeweging op dit kernniveau van hun

technieken zijn dan nutteloos. Er zal een moment komen

wezen hebben veroorzaakt. Voor deze mensen kan het

waarop we ons zullen moeten realiseren dat er niets is wat

grijpen op onderbuikniveau versterkt worden naarmate

'ik' kan doen om los te laten op het existentiële niveau; er

zij dichter bij een dieper stadium van bewustzijn komen.

is niets wat 'ik' kan doen om me over te geven. Toch is je

Als dit geldt voor jou, is het belangrijk niets te forceren.

overgeven en loslaten absoluut wat vereist is.

Je hebt misschien deskundige hulp nodig om een manier

166

167

te vinden om het diepere gevoel van trauma dat je hebt,

dat het loslaten van de eigen wil alleen als traumatisch

aan te pakken, voordat je los kunt laten. Als dit het geval

kan interpreteren. We zijn bang dat we door los te laten

is, raad ik je aan iemand te zoeken die echt weet hoe je

blootgesteld zullen worden aan gevaar. We denken dat

met dergelijke ervaringen om kunt gaan, hoe je ze goed

we, als we de eigen wil loslaten, nooit zullen krijgen wat

kunt aanpakken. Je weet wanneer iemands benadering de

we wensen, de wereld nooit zal zijn zoals we wensen en

juiste is, als deze begint te werken, als de grijpbeweging

niets ooit zal gebeuren zoals we willen.

op dit primaire niveau zich gaat ontspannen.

Wat we uiteindelijk zien is dat deze conclusies zelf

Volwassen worden is ongetwijfeld voor ons allemaal in

slechts gedachten zijn. Er bestaat in werkelijkheid niet

zekere mate traumatisch. Zelfs als je een heerlijke jeugd

zoiets als eigen wil, maar zolang we dat niet zien, is het

hebt gehad, de liefste ouders en de mooiste omgeving

gevoel van eigenzinnigheid iets waar we ons mee bezig

van de wereld, ontkom je er niet aan dat je een zekere

moeten houden.

mate van trauma oploopt. Het leven zelf is traumatisch

Dan worden we geconfronteerd met de wijsheid van

in één opzicht; het is traumatisch voor het gevoel een

desillusie. Wanneer we gedesillusioneerd zijn over iets,

afZonderlijk zelf te zijn. Het leven zelf is een bedreiging

betekent het dat we

voor het gevoel van een afZonderlijk zelf. Daar ontkom

heid komen. Alleen door aan het eind van onze eigenzin

je niet aan.

nigheid te komen vindt transformatie plaats.

aan

het eind van onze eigenzinnig

Bewust worden op onderbuikniveau vereist het onder

Wie aan drugs of alcohol verslaafd is geweest en gene

ogen zien en loslaten van onze diepste existentiële angst.

zen is, weet dat aan het eind van je eigen wil komen een

Het vereist ook het onder ogen zien en loslaten van wat

heel belangrijke component is van het herstel. Je beseft

ik eigen wil noem, ofwel dat deel van ons dat zegt: 'Dit is

dat je niets kunt veranderen aan je verslaving door het

wat ik wil en hoe ik wil dat het is.' Uiteindelijk is de eigen

inzetten van je eigen wil; zo sterk is je wil niet en je kunt

wil een illusie, en daarom is het zo frustrerend wanneer

het niet alleen. Wanneer een verslaafde de bodem van

we hem proberen te gebruiken om gebeurtenissen te be

de put heeft bereikt, betekent dat eigenlijk dat zijn wil

heersen en te dicteren. Maar illusie of niet, hij moet on

gebroken is. En wanneer onze eigen wil gebroken is, gaat

der ogen gezien en aangepakt worden. Deze taak vraagt

een heel andere kracht door ons heen stromen. Dat is de

om de grootste overgave, de innigste toewijding aan en

kracht van Geest, en die kan nu in werking treden, om

oprechtheid ten opzichte van de waarheid zelf.

dat we hem niet meer ontlopen door ons vast te klampen

Ware realisatie, echte verlichting ontstaat door de ei

aan de eigen wil.

gen wil volledig te laten varen -volledig los te laten. Na

Wij allen zullen in ons bewustwordingsproces de be

tuurlijk wekt dit vaak angst op in ons illusoire zelfgevoel,

perking van onze eigen wil tegenkomen. De meesten van

168

169

ons zullen hem verscheidene keren tegenkomen, op een

minder handelen vanuit een persoonlijk gezichtspunt. Er

steeds dieper niveau, tot hij volledig is uitgewist.

is een nieuwe manier van functioneren, en het gaat eigen

Het verlies van de eigen wil is eigenlijk helemaal geen

lijk niet om het nemen van het ene besluit of het andere,

verlies. Het is niet zo dat we de voetveeg van de mensheid

de juiste beslissing of de verkeerde beslissing. Het lijkt

worden, dat we niet meer weten wat we moeten doen of

meer op het navigeren op een stroom. Je voelt waar de

hoe we het moeten doen. Het tegendeel is waar. Door de

gebeurtenissen heengaan, en je tast naar het juiste om te

illusie van de eigen wil op te geven wordt er een heel an

doen. Het is als een rivier die weet hoe ze om een ..steen

dere staat van bewustzijn in ons wakker; er vindt een we

moet draaien -naar links of naar rechts. Het is een intu

dergeboorte plaats. Het is bijna alsof er diep van binnen

ïtief en ingeboren soort van weten.

een wederopstanding plaatsvindt. Deze wederopstanding

Een dergelijke stroom is altijd beschikbaar voor ons,

is heel moeilijk te verklaren, zoals zoveel op spiritueel ge

maar de meesten van ons gaan te zeer op in de complexi

bied, maar in essentie worden we dan geleid door de vol

teit van hun gedachten om te voelen dat er in het leven

ledigheid en het geheel van het leven zelf.

ook een eenvoudige en natuurlijke stroom is. Maar onder

De afbeelding van een dergelijke beweging is heel le

de beroering van denken en emotie, en onder het vast

vendig in de taoïstische traditie, die focust op de uiting

klampen aan de eigen wil is er echt een stroom. Er bestaat

van de Tao, de waarheid, via ons. Als je leest in de Tao

een eenvoudige beweging van leven.

Te Tsjing of naar enkele van de taoïstische leringen kijkt,

Een van mijn favoriete definities van verlichting is

krijg je er een gevoel voor hoe eigenzinnigheid wordt ver

afkomstig van een Jezuïetenpater die Anthony de Mel

vangen door een gevoel dat alles stroomt.

lo heet; hij is enkele jaren geleden overleden. Iemand

Wanneer je van de bestuurdersplaats

af komt, merk

vroeg hem zijn verlichtingservaring te omschrijven. Hij

je dat het leven zelf wel kan rijden, dat het leven in feite

zei: 'Verlichting is absolute samenwerking met het on

altijd zelf heeft gereden. Wanneer je van de bestuurders plaats komt, kan het veel gemakkelijker rijden -het kan

ontkoombare.' Ik vind die definitie heel mooi, omdat ze verlichting niet slechts definieert als een realisatie, maar

stromen zoals je nooit had gedacht. Het leven wordt bij

als een activiteit. Verlichting is de staat waarin alles in

na magisch. De illusie van het 'ik' staat niet langer in de

ons samenwerkt met de levensstroom zelf, met het on

weg. Het leven begint te stromen en je weet nooit waar

ontkoombare.

het je zal brengen.

Wanneer we innerlijk niet zo in conflict en gesple

Als hun gevoel van eigen wil minder wordt, zeggen

ten zijn, krijgen we een gevoel voor het onontkoombare

mensen vaak tegen me: 'Ik weet niet eens hoe ik nog

- waar het leven heen gaat, welke richting het op gaat.

een beslissing moet nemen.' Dat komt doordat ze steeds

We vragen niet meer: 'Is dit de goede weg? Hoe weet ik

171

of het de goede of verkeerde weg is?' Een dergelijke vraag vervormt onze waarneming eigenlijk. Er gebeurt iets dat veel subtieler is; het is de levensstroom zelf.

Hoofdstuk tien

Als we onze eigenzinnigheid opgeven - als we de angst in de onderbuik leren kennen en de oprechte bereidheid vinden ja te zeggen tegen alles waar we bang voor zijn

Inspanning

- komt alles waar ik over spreek beschikbaar voor ons. Wanneer we een eenvoudig en oprecht ja uitspreken te

of genade?

gen het leven, ja tegen de dood, ja tegen ego's eigen ver dwijning, hoeven we niet meer te vechten. Het wordt een nieuwe manier om door het leven te laveren. Stroming leidt ons door het leven - niet denkbeelden, niet ideeën, niet wat we zouden moeten of niet zouden moeten doen, niet wat juist of verkeerd is. Na verloop van tijd zien we in dat stroming altijd geweldig is. Hij is de uitdrukking van eenheid, hij leidt ons bestaan op een helende en lief hebbende manier, en brengt dingen samen zoals wij het ons niet konden voorstellen.

en vraagt mij vaak in welke mate het verlichtings

praces genade is, en in welke mate het een zekere

bewuste ijver of inspanning vergt. Om eerlijk te zijn is een dergelijke vraag heel moeilijk te beantwoorden. In de radicale richtingen van de non-dua liteit zeggen veel mensen dat alles te danken is

aan

genade,

en dat er geen plaats voor inspanning is. Deze mensen zeg gen: 'Laat radicaal, radicaal los; laat alles radicaal over

aan

genade, want er is geen afwnderlijke doener; er is alleen de wil van God, en alles komt voort uit de wil van God, dus uiteindelijk is alles genade.' Dan zijn er vanzelfspre

�end n�g richtingen en benaderingen die veel meer op mspannmg gericht zijn. Deze richtingen zeggen dat je je best moet doen boven je illusies uit te stijgen; je moet veel moeite doen; je moet veel spirituele discipline hebben; je moet bereid zijn echt te kijken en vragen te stellen.

\'an deze rwee gezichtspunten ontken t de een de ander

vaak De l e ringen die ze g gen dat je veel moeite moet doen hebben we i n i g ruimte voor sp on t a n e i t ci t en na tuurlijkheid. De leringen die zeggen dat alles de wil van

Go d is

dat er geen rol is die jij kunr spelen en dat

je je

Jus net zo goed kunt omspannen en alles kun t laten ge beuren- kan gdîxeerd raken up

een

absoluut standpunt

dat vaak geen acht slaat op een grotere visie. Een van de ding en die ik allang geleden besefte, is dat de w;ar hei d nooit ligt in de bewenng van een richting or in

eeu

Jud

li s tisc he formulering. Mijn er-.raring van de uttetndelijkc aard van de werkelijkheid is iets dat zeker n i et in dualisti sche zin kan w o rd en uitgedrukt of geformuleerd; zij gaat alle duali�tische standpunten te boven. Wanneer mensen me dus vrage n of ze m'Jeite moeten doen of niet. of het allemaal genade is of dat her hun aan

dacht ver gt is de nuttigste aanwijzing die ik kan geven ,

dat ze voor het ant\voord naar binnen moeten kijken.

Als je echt e erlijk bent tegen jezelf, zul je van binnenuit weten oF het noodzakelijk is een fixatie in Je gee�r. het lichaam of de onderbu ik te onde rzoeken ;

je zult \Veten

w;111neer je geroepen wordt discipline op

te bren gen en

goed naar iets moet kijken. En als

je daar

m oeite voor

moet doen, he t zij zo. Neem de moeite ernaar re kijken, het re ondermekcn en bloot te leg gen. Nogmaals, al onze tîx:uies ontstaan op het niveau Vdll ideeën. Een van de

ingangen is kijken naar wat je gelo oft

welke specif-Ieke gedachte maakt ebt je afgescheidenbeid waarneemt of emotioneel verscheurd bent. Dit is de dis cipline, her inspanningsdeel van het verlichtingsprocc.s:

de bereidheid en de moed

te onderzoeken. Som_) is

het nodig een vorm nn innerlijke vadsigheid of luiheid

ov e rko men en

i ers

jC?elf uit te dagen

in helderheid

naar

kijken.

Ik zeg vaak n·gen mijn leerlingen d�H her n<HHI?akclijk

de moed te hebben om vragen te stellen. De moed om vragen te stellen kost echt energi e Er IS moed \'oor IS

nodig

iets echt grondig

te onderzoeken. Er is focus en aandacht nodig om te kijken naar de onderliggende patronen in jezelf de overruigmgen dte ren grondsbg ltg om

gen aJn een mentale, fv·sieke of emoriunelc fixatie. Als we oprecht elt eerlijk tegen omzelfzijn, is er imuir[efeen gevoel v,lJl \vat we vermijcleiJ. Als gen eerlijk te

\Ve

het kunnen opbren

zijn. nxlcn wc vanzelf wanneer

van on.s

gevra;lgd \vordr moeitt te doen.

Als

het tiid i�

goed luisteren zullen

om los

ook voelen wanneer

laten, wanneer het tiJd J.S om

re larEn dcwn w:Jr :<lln·n genade bn. '\i/e zu l le n wetEn wanneer het tijd is om uns open te .stellen en iedere vorm

van s tr eve n of striJden los te laten. en dat kan ook loslaten van onderzoek of t\Vijfel berekenen. Er is een om te

het tijd

welen vvan11eer je alle� hebt gedun wat jij kunt

doen, w:mnccr je

men om los

jE doe[ bt:reikt hebt, en de tiJd

10,

btko

bren en je doo r iets anders te bren leiden

dan je illusoire zelfgevoel.

lk kan er geen recept voor geven wanneer je her ene

moet doen en wanneer hei andere

het i� een kwestie van gevoeligheid, een kwestie van eerlijk zijn tegenover Jezelf Soms vrage n mensen me of ze zouden moeeen -

mediteren uf niet. 'Sommige me ns en zeggen dat ik nier

175

je daarmee jezelf nog meer cen

mensen wel weten; ze wi llcn ze alleen niet weten. Ze \Ve

traal stelt,' zeggen ze. 'Anderen zeggen d:H ik 70\1 moeren

ten diep van binnen dat b e p aal de dingen in hun levm

mediteren, omdat ik misschien nooit verlicht word als ik

goed gaan of ni<:>t, dat bepaalde delen van hun

het niet doe. Wat denk jij'

tioneel

moet mediteren, omdat

Tegen die mensen zeg ik: 'Zeg het zelf maar- voel je

gnoepen nm re mediteren? Het is geen kwestie van moe

leven func

z.ijn en ande re disfunctioneel. Maar som s willen

we als mensen niet weren war ons niet zo goed uitkomt. Daarom doen we alsof we het n i et weten.

ten of nier m oeten ; het is zelfs geen kvestic of je geest of

Het bclangrijbre is het 'Joen abuf' achter je

je ego de vraag stelt. Wat gaat dieper? Wat z.it daaronder?

Er is voor alles e-en tijd en een plaats. Fr is een tijd

\Vat weet je in werkelijkheid? \Vat weet je echt- ofje her

in te span nen en gedisciplineerd cc

wilt weten of nier''

los re laten en te beseffen dar

laten. om

z.ijn. Er is een tijd om

je het niet alleen kunt, dat

Dit is de belangrijke vraag.

genade het moet doen, dat inspanning en geworstel en

Ik denk dat een

ijver geen rol �pelen.

van

de primaire taken van de leraar

is leerlingen te helpen contact te mak en met hun eigen intuïtieve,

natuurlijke gevoel van richting- 'Je innerlijke

Maar hegrijp één ding goed: her spoor van ons spi ri tu el e leven

welk pad we ook gaan, of her een ge·

leraar', zoals het soms genoem d wordt. lk ben me er wel

leidelijk p ad of een direer pad is, uf het een pad van

van hewust dat veel mensen weinig gev oe l hebben voor

d evotie is of iets anders

de inner li j ke leraar. Er zijn m en s e n die zo in cont1ict met

leven en van alle spirituele bewustwording leidt naar

zichzelf Lijn dat her hun bijna onmogelijk is hem cc vin

overgave. Uiteindelijk gaar het daarom in de spiritua

den. In dat geval is een uiterlijke leraar misschien nodi g

liteit. Alles wat

het spoor van ons spirituele

op spiritueel gebied doen leidt ons

richting te geven, om hun te laten zien welke richting

naar een spontane s t a a t VdiJ overgave- 11aar loslaten.

in moeren slaan en waar ze naar moeten ki j ken om

Daar gaat het allemaal heen, wat het pad ook is, wat

om ze

deze innerlijke leiding

vinden

de beoefening ook is. Als

je dat eenm aa l weer, merk

Teveel memen s c hu i ven de eigen verantwoordelijk

je dat elke stap op de weg weer een kans is om je over

heid af Teveel mensen die spiricueel geëngageerd zijn wil

te geven. Het kost missch ien moeite daar re komen;

len dat iemand zegt wat ze moeten doen. Ze w i l len dat de

het kost misschien moeite je tut her pu nt te brengen

leraar zegt: 'Doe dit of Joe dat nier. Mediteer zo kon of

waarop je bereid bent

je over te geven aan genade.

mediteer zo lang.' Als we die gewoonte volhouden, kun

maar uiteindelijk komt de hele spiritualiteit neer op

nen we spiritueel in fant i e l

blijven. Op een bepaald punt

het loslaten van de illusie van her afzonderlijke zelf,

dienen we volwassen te worden; we moeten de innerlijke

op het losl a te n van ons idee van de \Vereld en hoe die

leiding in on sze lf zoeken. Er zijn dingen die de meeste

volgens ons zou moeLen

176

Lijn.

den wordt gebrKht. lk kan er als leraar •)p ZIJD minsr

als een karwei dar goed geklaard is. Aan het ein d van de

uitdrukking aan trachten te geven; ik tracht

dag g,J

goed mo

gel i j k In m i j n uiting tekort re schieten.

je naar huis. Op een b ep aald purH in je spiricuele

leven is her alsof alles spontaan n Eerg elegd wordt. Dit is

Hoc dieper wc gaan in de onmiddellijke ervaring van

moeilijk te begrijpen tor het jou echt overkomt. Spiritua

zijn, van het ongeborene, niet w.:rvende, onge.-,chapcnc

liteit zelf wordt afgelegd. Vrijheid wordt afgelegd. Het is

dat wij zijn, hoe dichter we naderen

noodukelijk voor ons om vrij re zijn van onze behoefte

ware

tor

non-dualireir in

zin. Met non-dualiteit bedoel ik leven

voorbij

rchrief' en ahsoluur. T n zekere zin vcrvvijdr onze e rv ari ng

aan

onze

van

eenheid. \X'c bodTc:11 JdL

VllLC

kcr n,

essentie veel dichter ligt hij zu i vere porenrie. \Y./e

beseffen dar worden

louter potentic zijn, voordat

iets is ge

voordat Zè de Ene is gc.:worden, voordat ze

ve le is geworden, voordat Het ri j p en

van

het

di t of dar is gcvmrcien.

bewustwording is een heel grondige

terugkeer tot onze essentie, rot de eenvoud die v.:e zijn, die: aan zijn en nier-zijn voorafgaat gaar

vooraf

aan

voorbijgaJ.t. Hij

best�un en nier bcsraan. Er is daar een

verdwijnen, als het ware.:. wJ.arin

onze geest zich niet lan

ger ftxeen op enig nivc:au van ervaring. OnLe geest rlxeert zich niet op

een bepaalde uiring. De neiging rot fixeren

is bevrijd.

aan

Op een bepaald punt begint dit vanzelf en spontaan

te gebeuren. 'X'e raken zelfs wat ik Je.: spiriruele wereld noem kwijt, omdat de hele idee

van

spiritualiteit zdf ee n

kunstmatigheid is. Het is op een zeker momenr misschien een noodzakeli;ke kurmmatigheid, maar nicncrnin een kunstmatigheid. Op een bepaald punt lossen al l e kunst m a tigh ede n op en vt:rdwijnen. Dat berekern niet Jat ze geen nut hebben.

Het berekent alleen maar dat we zien dat alles transparant is. 'W'e zien dar alles, zoals Boeddha zei,

voorbijgaand is. i\lles is vluchtig; alles is zoals in een

droom. \Xfe realiseren ons dat zelfs onze

groorste realisa

ties, onze mouisn.: aha-erlebnissen in feite dromen zijn in de oneindigheid

van het ongeborene. Het is bij na alsof bese Ren dar zelfs onze eigen grootse vcrlichting niets

Dit is geen mystieke staat. I-kr is geen staar van im

zijn uit onze behoefte

verlichting.

zich zelfs voorbij het waarnemen van eenheid, zelfs voor

bij het ervaren

vrijheid, om ve r li cl l l te

dan een droom was die nooit heeft plaatsgevonden. En

mensiteit of een staar va n bijzonderheid. Het

dan nog is er een b esef van seralende werkelijkheid; door

van

ales heen is er een stralende aanwaigheid.

is ee n staat natuurlijkheid en gemale Op het menselijke vlak

wordt zij ervaren als immens welhehagcn, w::ne naruur lijlJ1cid en g ro t e ee nv oud. Op een ander vlak is 't

het onmiskenbare gevoel Jat

Dezesraat van eenvoud

en natuurlijkheid is, zoals ik b zei, moeilijk te es c hri j ve n . Er schuilt een gevaar in om het re beschrijven, omdat de beschrijving weer een beeld,

war Je reis ook is geweest, er een zeker gevoel van onont-

een

koombaarheid is. Zoals een oude zenmeester zei, het is

tuurlijke 'staat

!MO

�

doel kan worden. Maar vroeg of laat gaat deze na vao

zijn' dagen. \XIanneer dar gebeurt, is

j dl

het alsof men 'daar voorbij gegaan is'. Het wordt in een

de vorm w erkelijk bewonen - de vorm van ons eigen li

van de boeddhistische gc:�chriften bcscbrt:ven als: 'Ge

chaam, de vorm van het leven zeiL Bewustzijn ga�u niet

gaan, gegaan, daar voorbij gegaan, volledig gt'gaan.'

opn1euw over tot idenritlcarie. De reis naar bewust\vor

Onze eigen bewustwording brengt ons voorbij alles.

ding is nier slechts de reis van wakker worden, bevrijd

Her brengt ons zelfs voorbij bcw·usrwording zelf. om niet

1.ijn van het zelf, en beseffen dat het leven zoals we het

te spreken van de verschillende vormen van spiritualiteit

kenden een droom was. Het is ook

of religie of wat het ook

ma�:tr

is geweest dat het bewust

o n i e u w het leven p ingaan, weer afdalen vJ.n de bergtop, al� hel ware. Zolang

zijn voorbij zijn fixatie en identificatie met vorm heefr

we op het hoogtepunt

gedreven.

transcendentie

\Ve zouden kunnen aannemen dar wanneer iemands bewustzijn men

van

ver

genoeg gesregen is om los te zijn geko

de Lwaarrckrachr van Je droomstaat, zo iemand

nooit terug

zou

v:11len. Je zou je bijna kunnen voorstellen

van

bewllSnvording blijVl'n, in de

het absolute, waar

voor ecmvig

voor eeuwig onaangeraakt en voor eeuwig l_.

onsterfelijk

\,.

zijn, is er sprake van een onvolledigheid in

onze realisatie. Verrassend genneg wordt het leven

hij terugkomst heel

dat die mens in een soon transcendente mist verdwijnr.

eenvoudig en gewoon. We voelen ons nier meer ge n o od

\;[aar dat is uiteindelijk niet wat er gebcun. Wanneer er

zaakt huitengewone ogenblikken te ervaren en tramcen

sprake is van volledig loslaten, van een totale devotie aan

dente ervaringen te hebben. 's M o r ge n s

waarheid en alleen waarh eid om de waarheid, dan mer

em kop thee drinken voldoet uitstekend. Theedrinken

ken we dat

wordt ervaren als een vnlm;l;Jkte uitdrukking

juist war we loslaren-de dualistische droom,

aan

tafel zitten en van

de uit

de mens die wc dachten te zijn, het leven dar we voor

eindelijke werkelijkheid. Het kopje zelf is een volmaakte

ech t hielden - ons op een nieuwe

uitdrukking van alles wat vve hebbc:n gerealiseerd. Als

m ani er

toeroept. We

merken dat we, op een simpele en gewone m an i er he ,

lemaal terug zijn in ons leven. \Y/e moeten het vcrlaten zodat

er weer in kunnen terugkeren. Zo<tls J ezus zei,

door de gang lopen is elke stap een volledige uitdrukking van

de diepste realisatie. Een gezin stichten, met kinde

ren omgaan. naar j e werk gaan, op vakamie gaan- alles is

moeten we ïn de wereld maar niet van de wereld' zijn,

een waa r ach t ige uitdrukking van her onverwoordbarc.

hetgeen berekent ons in de wereld bevinden, maar niet door de wneld gevangen worden. \Xt'e zijn bereid in een

In zeker op zi cht gaar vcrlichting over in het gewone, of in een buirengewone gewoonheid. We gaan ons reali

lichaam te zijn, maar het is een bewuste incarnatie, en het

seren dar het gewone buirengewoon is. Het is bijna alsof

is een vrijwillige incarnatie.

j e achter een ver ho rge n geheim komt- dat \VC altijd al in

Als we eenmaal door dit terrein getrokken zijn, wat eigenlijk her reizen door

1H2

een

d w om is, dan ku11nen we

het beloofde land waren, dat we altijd al in het konink rijk der hemelen ware11. Vanafhet allereersle begin was

c:r

18.1

Oir is Je belofte van bewusnvording. Her is geen per soonlijke b elo ft e aan jezelf, maar een belofte aan bewust zijn zclt� c:n daarom aan alle mensen. Het is de belohc van onverdeeldheid, van eenheid en van de wereld die

d:�ar misschien uit ontstaat. Geen van ons kent de we reld die zou ontstaan als de hele mensheid in een staat van onverdeeld

Het verhaal van de trouwer�;

bewnstzijn zo u komen. W'c maken ons

misschien een voorstelling van die wereld, maar eigenliJk moeren wij allemaal tuegeven dat die wereld onbekend is. Er kan geen beeld \Vorden geschapen van d1e \vereld.

\Xle zullen er allemaal achter komen \Vat die wereld mag zijn als hij in vervulling gaat, wanneer dat ook is. Maar deze eenvoudige en natuurlijke staat van bewustwording,

wanne er we onszelflenerlijk laren verdwijnen in absolute eenvoud. wordt niet beschouwd als icrs bijzonders. Hij is slechts naruurlijk. Hij is nier b e te r of hoger dan iets of ie mand anders. Her is slechts de natuurlijke staat van zijn.

wat we hebben gerealiseerd. Voor mij was er precies zo'n

Hij is geh e el en al democratisch. Hij is ie ders erfenis.

moment- het was bi j n a alsof de hele spirituele reis voor

k \vil jullie ten slone een vcrhaal vertellen. Er zijn be paalde momenten in het leven die lijken re belichamen

mij werd samengevat in deze ene bijzondere ervaring. Het gebeurde op een trouwerij. Het was een tamelijk grote trouwerij, die gehouden werd in een gymzaal. De cere mo n ie had al plaatsgevonden en iedereen \Vas op zijn plaats gaan zitten. \XIe zaten samen re eren, re praten en ons kostdijk te vermaken. De energie was echt geweldig

en warm. Ik ben vaak zowat de snelste eter die ik ken, dus liep

ik zoals gewoonlijk nogal gauw terug naar het buffet voor een rweede portie. Ik laadde mijn bord vol met allerlei

lekkere dingen, draaide me om en keek uit over de gym

zaal vol mensen. Ik vind rrouwerijen altijd verbazing-

I t\8

l89

Hoofdstuk dertten Een interview met Adyashanti

e lessen in Het einde van je wereld zijn in augustus 2007 in drie dagen opgenomen in San José, Cali

fornië. Nadar Adya deze reeks van lezingen had gehou den, kreeg Tami Simon, de uitgever van Sounds True, de gelegenheid Adya te interviewen en vragen re stellen in verband met deze lessen. De conversatie tussen beiden volgt hieronder. Tamin Sirnon

Laten we teruggaan naar de metafoor waarin je verlichting vergeleek met een ruimteschip Mt los komt van de aarde. Hoe weten mensen of hun ruimteschip echt los is gekomen? Ik zou me kunnen voorstellen Mt sommige mensen het zich

wijs maken. Misschien hebben ze veel boeken gelezen over spirituele verlichting en maken ze daarom de sprong in hun geest dat er verlichting heeft plaatsgevonden, maar staan ze 193

wrrkr!ijkheid sfahtJ

11 u1t

ze/.·a d.zt

te 1purteren op dt grond Hoe Wi'tfll

als waarop je droom, wanneer je

nachts droomt. niet

echt is; je g eest die je droom droomt, is in feite echt

zijn losgekomen?

-relatief gesproken. AdvashJ.nti

menr waarop je wakkerword ruit een nachtelijke droom.

V?amzarpijt' feuensgnchiedenn- uerte!t, zegje d11t het ruim teschip rmz je wezen los van de grond kwam op een hepa,t/a' moment op et'l bepatdde d-'Lg toen je u1jjèntwintig was. Denk je d.zt het mogefi;k is d<lt bet schip er bij .'ommige mensoz een pa11r jam· oz,er dl·NI om los te komen dilt a

Je hebt hel t;cvocl dat je

niet

Die vraag is niet gemakkdijk re beantwoorden. De enige man1er wa;nnp ik hem kan hcannvoorden is door te her halen wat de aard van verlichting is .

lln

rnornem

van verlichting lijkt heel erg op het mo Vdn

ene

wereld in de andere

Dit hele

afgescheiden

d at het gevoel

van

verlichting.

je dacht.

lk zeg niet dat her

momalt

was

W<t<trop !Jêt gebeurde,

maar

niet

meer

op de aarde Slorzd?

een

Ik heb dat ook gezien. Ik heb mensen ontmoet bij wie verLichung zich bijnJ. als in retrospectief voltrok, alsof ze

is; ik momem van

droom is of geen droom

zeg dat het bijna als een droom is. Up het

verlichting is

.�pnid,d

zelf dat je voor echt hield. en zelf�

de werdd die je als object, of als anders. z.ag, lijkt plotse ling niet zo ech r �Js

een

tbzt hn hun grdeidefijk brgon te dagen dat hun ruimteschip

komt, van de ene context in een volslagen andere con texc. Op gevodsniveau

er de ervaring dat het leven als een droom

die plaats heeft binnen wat jij bem- b1nnen weidse,

er ongemerkt door beslopen zijn. De overgang is wellich t niet gemarkeerd geweest door dui delijk te onderscheiden momenten. Het is bijna alsof

zijn

of o n ge merkt

ze uit

de droom g cslop en

de ruimte rerechr 1.ijn gek o m en, en

oneindige ruimte. Vcrlicht worden is nier hr.r e rvaren

dar z.c dan op een bepaald moment onderkenden dat het

van weidse, oneindige

gebeurd was, maar wanneer� Ze kunnen niet echt een be

ruimte, je ruim, verruimd of

gelukzaJig voelen of z.oiers. Dergelijke gevoelens zijn

ll1Î�schien

een bijproduct van verlichting, maar niet

vcrlichting zelf Verlichting is,

gehe el

afgezien van de

bijproducten ervan, een verandering van perspectief.

paald moment

aanwijzen

vond, maar

erkennen Jar er op een bepaald moment

waarop een verandering p l aats

een echre, totale vcrander i ng is geweest. Her kan

dus

besluipen; zo kan het ook gebeuren.

Alles \Vat wc voor echt hielden, daarvan wordt ge zien dat het helemaal niet echt is; het lijkt meer op een

droom die plaats heeft bin��t:n Je oneindige ui tg e

strektheid van leegte. Wat werkelijk cchc is, is de on

wil de m etajóor n;é't tot m

het absurde doorvoeraJ, maar

kun je zeggen du het rullme.\c/,ip een bepaalde bmndsto{

nodig heeft,

ja, wrfkr

lmmd1toj>

eindige uitgestrektheid van leegte. Op dezelfde manier

t95

Ik •v·ou dat ik kon zeggen welke brandstof da t is. Ik weet

Ik aarzel alt ij d om zo'n vraag

n iet of her echt mo gelij k i�

zal her proberen. Ik heb

ï.e

zegge n war de brandstuC is,

n il't

beantwoorden, m aa r ik

het gevoe l dat ik daar beves

o m d at her nie t beperkt is rot iets persoonlijks. Verlich

t igen d op kan antwoorden. Zo is her niet echt. Daar ont

tin g overkomt niet alleen mensen die het echt

spoort de metafoor. N dergelijke met aforen, al dergelijke

e n s èn

Verlichting overkomt niet alleen mensen di e er oprecht

manieren om iets uit re legge n zijn precies dat- metafo

op h op en. Her ov e rk o mt sommige mensen als een don

ren, en die hebben zekere beperkingen.

ders l ag bij heldere hemel. Ik heb verlichte

ont

Ik zou zeggen da t mijn ervaring is dat ik geen enkele

Ik heb

gedachte die ik heb nog geloof. Ik ben niet in staat echt

zelfs mensen on t m oe t die niets met spiritualiteit hadden

ge l o of te hechten aan een gedachte die op ko mt. Ik heb

en die als hij roverslag door verlichting getroffen zijn. We

geen zeggenschap over welke g edach ten er verschijnen,

moet die helemaal niet op de spirituele weg

mensen

vv a re n

uden dergelijke mensen niet oprecht kunnen noemen,

en we zouJeu niet kunnen beweren dat Le spirituele

maar ik kan n iet gelo ven dat de ged ac h t e echt, waar of

betekenisvol is. En o mdat er geen enkele gedac h te als

alisatie nastreefden of er nok maar een duidelijk vcrlan

echt, waar of b e t eken isvol gezien kan worden, heeft die

gen naar h adde n. N a tu urlij k heeft de meerderheid van de

ervaring op zich al invloed; het is de ervari n g van vrij·

mensen die een verlichtingservaring heeft een zekere ge

he id.

drevenheid, een verlangen geh a d om zich bewust re wor den van een hogere werkelijkheid. Dat is

Als ie m and dat

vo o r bi j de zwaartekracht \'an de

maar het

droomstaat Lijn' wil noemen, best, maar ik aarzel alrijd

T.eggcn dat er 'dit'

iets te beweren. Ik herinner er ied ereen tegen wie ik p ra a t

voor nod ig is, of 'd�H· voor n od i g is, altijd wel voorbeel

altijd aan dat \Vat ik weer op dit moment, her enige is. Ik

de n zijn van het tege ndeel Verlichting is

my�terie. Er

weet niets over m or ge n Morgen kan er wel een gedach t e

is ei genl ij k geen direct<: oorzaak voor aan te wijzen. Her

voorbij komen die me zou kunnen vangen, aankleven,

proble em is dar er telkens wanneer

zou

waar,

een

aar dig zi!u als die er was, maar dat is echt

iet zo.

in de afgescheidenbeid en begoocheling kunnen trek

ken. lk weer het nier- mJSSduen we l; misschien nier. lk

\Vam1t'erj1j IJt't rulmwciJip beschr�ift, gebruik 7e dif' fàor om

rate n

rma