Voorbij de vorm by nonduality

Voorbij de vorm Mindfulness als weg

VOORBIJ DE VORM MINDFULNESS ALS WEG

STEPHAN

BODIAN

samsara

Eerder verscheen van deze auteur bij Samsara: Ontwaak

In oneindige dank opgedragen aan de vredige en vreugdevolle stilte in alle wezens. Dank aan mijn leraren; zonder hun geduld en genereus delen van inzichten zou dit boek nooit tot stand zijn gekomen.

Oorspronkelijke titd Beyond Mindfollnesr Verraald uit het Engds door Mieke Berger en Justus Kramer Schippers © Omslagbedd Peter van Mierlo Vormgeving omslag en binnenwerk Erik The, erikthedesign.com ISBN

978 94 9141 184 7

NUR

728

Niecs uic deze uitgave mag worden overgenomen, z.onder uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming van

u i tgeve rij Samsara BV

Inhoud

Beperkingen van mindfulness

Het smokkelen van ezels

Het ultieme medicijn

Als Zijnsbesef zichzelf herkent

Praktiseren van de directe benadering

Zijnsbesef in het dagelijks leven

IIJ

Uit de klauwen van de demonen

133

Epiloog: Ontmanteling en verdieping

155

Over de schrijver

159

Voorwoord

et is moeilijk voor te stellen dat toepassing van mind

H fulness-meditatie meer teweeg zou kunnen brengen dan een aantoonbare heilzame invloed op lichaam en geest.

Is het niet voldoende dat meditatie ons liefdevolle, nieuws gierige en oordeelloze aandacht schenkt voor het huidige moment? Dat zal voor een aantal mensen zeker zo zijn. Anderen, beginners maar ook zij die al lang mediteren, bekruipt misschien het gevoel dat er een directere weg bestaat naar vrijheid, liefde en geluk. Als u daartoe behoort, heeft u een fantastisch boek en een waardevolle gids in handen. Stephan Bodian, een dierbare vriend en collega die ik tijdens een retraite eind jaren tachtig ontmoette, heeft als priester en tevens beoefenaar van Zen het pad van mindful ness gedegen bewandeld. Hij is verder gegaan door psycho therapeut te worden. Tegelijkertijd bestudeerde hij de spirituele meesters van Tibetaans Boeddhisme en Advaita Vedanta in de traditie van non-dualiteit, waaronder onze gemeenschappelijke leraar Jean Klein. Vanuit deze uitge breide en gevarieerde achtergrond biedt hij als ingewijde, waarschijnlijk als eerste, een heldere en uitdagende analyse van mindfulness-meditatie alsmede van de onderliggende inzichten. Belangrijker nog is dat hij fraai onder woorden

VOORWOORD

gebracht, verwijst naar een inherente wakkere aandacht

van een groter geheel. Het is meer een intuïtief gevoel dat

waarop de beoefening van mindfulness steunt. Dat maakt

wie ziet en wat gezien wordt, de kenner en het gekende, niet cwee zijn. We ervaren onszelf als het zuivere licht van Zijns

dit boek tot een juweel van inzicht. Mindfullness-inzichten en -oefeningen zijn zeer waarde

besef, de bron en substantie als drager van alle fenomenen.

vol. Voor velen is het de eerste introductie rot meditatie en

Dat is de verwezenlijking van wijsheid van het hart. Vanzelf

de dharma als deur tot innerlijke diepte en waarheid. Mind

sprekend duurt het enige tijd om dit inzicht te integreren in

fulness zorgt ervoor dat er meer ruimte ontstaat in hoe je met

het geconditioneerde psychosomatische apparaat.

gedachten en gevoelens omgaat, vermindert rusteloosheid

Terwijl we ontwaken uit de trance van het afgescheiden

en depressie, en bevordert concentratie en laat je liefdevoller

zelf, verwelkomen we op natuurlijke wijze wat zich aan

openstaan voor wat zich aandient. Een aantal mensen

dient. We verwelkomen het leven zoals het verschijnt, en

hebben als gevolg daarvan hun ware aard gerealiseerd. Maar

zijn creatief in het vinden van manieren om er zo mee om

het kan er makkelijk toe leiden dat het ons aanzet rot het

te gaan dat we de actie-reactiecyclus doorbreken. Deze ver

telkens meer ons best doen en het verbeteren van onszelf

schuiving heeft invloed op wat er nog als psychologische

We kunnen tenslotte altijd meer 'mindful' zijn, nietwaar?

conditionering over is en op onze reacties op gebeurtenissen

Deze neiging om onszelfte verbeteren is een enorme valkuil.

en mensen in ons dagelijks leven. Waar we in het verleden

We kunnen makkelijk blijven steken in een subtiel gevoel

onze zorgelijke gedachten en gevoelens moesten veranderen

van tekortschieten, in plaats van onze aangeboren heelheid

of kwijtraken (een manier van reageren), worden ze nu in

te realiseren.

plaats daarvan eerlijk onder ogen gezien en eenvoudig

Het komt erop neer dat wie mindfulness-meditatie toe

verwelkomd zoals ze zijn in het licht van Zijnsbesef. Wat

�asse �, de wezenlijke kwaliteiten zoals wijsheid en compas sie, die de spontane bijverschijnselen zijn van ontwaken in

gebeurt er als je werkelijk gezien en geaccepteerd wordt? Onze patronen en afgewezen delen in onszelf reageren net zo.

onze ware aard, opzettelijk proberen te cultiveren. Diep

Naarmate we onze innerlijke vrijheid ontdekken, schen

gaand onderzoek naar wie we zijn, is als het wegnemen van

ken we die als vanzelf aan anderen, net als zelfaanvaarding

de deksel van een zuivere bron. Aandachtig onderzoek

en liefde. We stralen zonder inspanning vrede en geluk uit

maakt het onderscheid tussen zelf en anderen minder scherp

als een spontane onbaatzuchtige zegening.

en lost ten slotte op. Als gevolg hiervan ontstaan op spon

Geniet van de verlichtende woorden in

Voorbij Mind

en de stilte van waaruit ze verschenen zijn. Moge u

tane wijze helderheid, liefde en een diep beleefde wakkere

fulness

en verlichte aandacht. Eerst kan het gevoel ontstaan dat we

onder de bekwame leiding van Stephan uw ware aard her

niet 'iemand' zijn, onbepaald en onbegrensd, maar een

kennen en volledig omarmen.

oneindige open en vrije ruimte. Met de tijd ontdekken we ook dat we van niets en niemand afgescheiden zijn. Dit besef gaat veel verder dan in te zien dat we als fenomenen onder ling verbonden zijn, dat wil zeggen, dat we deel uitmaken

VOORBIJ DE VORM

John J. Prendergast, Ph.D., auteur van In touch: How to

Time In to the Inner Guidance of your Body and Trust YourseLf

VOORWOORD

Verantwoording van de vertalers Stephan Bodian introduceert als belangrijkste in dit boek het begrip 'awakend awareness', door ons vertaald als 'Zijns besef ', letterlijk 'beseffen te zijn'. Dit begrip omvat in Voorbij Mindfulness verschillende lagen van bewustzijn. Soms doelt de auteur op het 'Ik Ben bewustzijn' (vergelijk met Sri Nisargadatta Maharaj: woordeloos weten dat je bent), andere keren doelt hij op het bewustzijn dat je bent voor je geboren werd. Op weer andere momenten verwijst Zijnsbesef naar de ultieme Eenheid die alles omvat, te vergelijken met Ongrond (totaliteit van potentieel bewustzijn, ongemani festeerd en gemanifesteerd bewustzijn) zoals Erik van Ruys beek het aanduidt. We raden de lezer aan niet al te analyserend en met wat intuïtie te bepalen welke van deze lagen aangeboord worden, zonder de context uit het oog te verliezen. Overigens gebruikt Stephan Bodian een aantal synoniemen voor Zijnsbesef, bijvoorbeeld onbegrensde ruimte ('limitless space'), ongeconditioneerde openheid ('unconditioned openness') enzovoort. Die hebben we ook zo direct vertaald, omdat het de leesbaarheid van het boek naar onze mening ten goede komt. Voorts hebben we het woord 'mind' niet vertaald. Mind valt op te vatten als een combinatie van geest, verstand, aandacht en geconditio neerde reacties. Mieke F.W Berger Justus Kramer Schippers

VOORBIJ

VORM

Inleiding

edurende vele jaren beoefende ik als monnik mindful足 ness-meditatie. Terwijl ik mediteerde besteedde ik

uren per dag zorgvuldig aandacht aan mijn ademhaling en

de sensaties in mijn lichaam. Ik werd expert in het observe足 ren van gedachten en gevoelens zoals die opkwamen en merkte dat ik me rustiger en minder verkrampt ging voelen. Alsof ik niet meer zo betrokken leek te zijn bij het drama van mijn leven. Na verloop van tijd verminderde mijn gebruikelijke onrust en werd ik omhuld door een gevoel van welbehagen en tevredenheid. Mijn relaties verbeterden, ik werd rustiger en mijn concentratie werd aanzienlijk beter. In plaats van me zorgen te maken over de toekomst of niet kunnen loskomen van het verleden, ging ik meer en meer in het nu leven, erop gefocust taken zo zorgvuldig en mindful mogelijk uit te voeren. Van een nerveuze intellectueel ver足 anderde ik in een toonbeeld van geduld, gelijkmatigheid en onverstoorbaarheid. Ik werd een volledig andere persoon. Echter, op enig moment, na jarenlang aandachtig obser足 veren van mijn adem, het bestuderen van de finesses van het mediteren bij uitstekende leraren en het zelf lesgeven in mindfulness, stuitte ik naar mijn gevoel op de grenzen

INLEIDING

ervan. Ik was zeker rustiger geworden en minder reactief, maar ik voelde me ook minder betrokken bij het leven, alsof ik het op grotere afstand onderging in plaats van onderge dompeld te zijn in het huidige moment. Mijn meditaties waren zeker meer gefocust en vrij van verstorende gedachten, maar ze leken op een of andere manier wat droog en schoten te kort in levendigheid en energie. Toen ik mijn ervaring aan mijn Zenleraar beschreef, was zijn enige antwoord dat ik nog meer moest mediteren. Na uitvoerig zelfonderzoek be sloot ik mijn Boeddhistische gewaden en meditatiekussen op te geven om westerse psychologie te gaan studeren. Ik wist dat er meer manieren waren om met hart en mind om te gaan en wilde te weten komen wat het Westen mij te bieden had. Een aantal jaren later, na wat vluchtig kennis te hebben gemaakt met andere vormen van Boeddhistische meditatie, werd ik door een vriend voorgesteld aan iemand die buiten de Boeddhistische traditie lesgaf in de filosofie van non dualiteit. Hij raadde me aan te stoppen met mindfulness en in plaats daarvan de aard van de werkelijkheid zonder omwe gen te onderzoeken. Ik raakte geïntrigeerd door zijn woor den, en door de diepe stilte van zijn aanwezigheid begon ik zijn advies te volgen. Op een dag, terwijl ik op de snelweg reed, kwam plotseling het zinnetje in mij op dat hij herhaal delijk had gebruikt: de zoeker is wat gezocht wordt. Plotse ling werd mijn werkelijkheid binnenstebuiten gekeerd. In plaats van geïdentificeerd te zijn met het kleine 'ik' in mijn hoofd, realiseerde ik me dat ik het onbegrensde, ongecondi tioneerde, altijd aanwezige bewustzijn was. Daarin verschij nen en verdwijnen gedachten en gevoelens, die ik altijd ten onrechte voor mezelf had aangezien. Hoewel ik niet meer mediteerde stuitte ik op de ervaring waar ik zoveel jaar door middel van meditatie naar op zoek was geweest. Was dit de vrucht van jarenlange oefening? Ik twijfel er niet aan. Maar

VOORBIJ DE VORM

enkel meditatie bleek ontoereikend te zijn om het geheim te onthullen waar ik zolang naar op zoek was geweest. Die boek vormt de weerslag van mijn eigen reis van zoeken en vinden, en is het resultaat van het jarenlang begeleiden van anderen in het ontdekken van wat eigenlijk niet onder wezen doch alleen in jezelf opgeroepen en gerealiseerd kan worden. Hoewel ik mindfulness uitermate nuttig heb gevon den om in het huidige moment te leven en de onstuimige geest en het hart tot rust te brengen, moest ik uiteindelijk daarbovenuit stijgen om de vrede, liefde en het geluk te vinden waar ik naar op zoek was. De titel van het boek is wat provocerend, echter geenszins met de intentie afbreuk te doen aan het buitengewone nut dat mindfulness ons schenkt. Wie de bron van het lijden wil leren kennen en op zoek gaat naar wat kalmte en gelijkmoedigheid, raad ik nog steeds mindfulness-meditatie aan als de effectiefste manier van omgaan met stress, zorg, woede, depressie, verdriet en soortgelijke emoties die ons op de proef stellen. Maar om een verscheidenheid aan redenen die in dit boek uitgebreid aan de orde komen, zal blijvende voldoening je ontsnappen zolang je niet aan mindfulness ontstijgt en verankert in wat ik 'Zijnsbesef ' noem. Veel van de bekendste leraren van mindfulness in het Westen zijn het met dit standpunt eens. Zij zijn beïnvloed door Boeddhisme, andere tradities en leraren die lesgeven in non-dualiteit. Zij waarschuwen tegen het praktiseren van mindfulness met een vooropgezet doel. Dan wordt het gewoon een methode om iets te verkrijgen, namelijk je in de toekomst beter voelen. In plaats daarvan wijzen ze op meditatie zonder een specifiek doel, waarbij mindfulness jou rijp maakt voor een dimensie van innerlijke wijsheid, die je al bezit en enkel maar hoeft te betreden. Sommigen vinden dat mindfulness

INLEIDING

het synoniem is voor Zijnsbesef zelf. Zij leren je dat het praktiseren van mindfulness ervoor zorgt dat je mindfulness in de gebruikelijke zin overstijgt, om uiteindelijk Zijnsbesef te realiseren. Hee merendeel van deze leraren biedt geen analyse van mindfulness, noch de directere benadering, die ik in dit boek beschrijf.

Een opmerking met betrekking tot mindfulness Omwille van dit boek heb ik ervoor gekozen de moderne variant van mindfulness, zoals die tegenwoordig wijdver breid in seculiere retraiteoorden over de hele wereld wordt beoefend, aan een analyse te onderwerpen. Om vervolgens hec verschil te tonen mee de hier beschreven directe benade ring. Voor sommige leraren is de weloverwogen beoefening

Hoe dit boek te gebruiken?

van mindfulness een natuurlijke stap richting een meer

De structuur van het boek is een weerspiegeling van de

van Zijnsbesef. Dat is in essentie identiek aan wat ik hier

retraites die ik organiseer. Elk hoofdstuk omvat lessen, bege leide meditaties en een dialoog. De woorden verwijzen naar wat woorden overstijgt: onze natuurlijke staar van Zijns

spontaan, moeiteloos en zichzelf in stand houdend niveau beschrijf. Uiteindelijk kan mindfulness onder leiding van een leraar die her directe pad kent, je de weg wijzen naar de staat van Zijnsbesef die mindfulness overstijgt.

besef. De meditaties die op verschillende plekken binnen de hoofdstukken staan vermeld, nodigen uit om de geconditi oneerde mind te overstijgen en zelf een glimp op te vangen van Zijnsbesef. Dialogen in vraag-en-ancwoordvorm aan her einde van elk hoofdstuk behandelen onderwerpen die nadere coelichcing behoeven. Als je het meeste uit dit boek wilt halen, raad ik aan weerstand ce bieden aan de gebruike lijke neiging om nieuwe informatie en concepten in het geheugen op te slaan. In plaats daarvan is her beter het 'werkverscand' even over te slaan om echt inzicht de kans re geven tot bloei te komen. Dompel jezelf onder in wat er als les aangereikt wordt, stop zo nu en dan om de meditaties uit te voeren en ga dan naar de dialogen om antwoorden te krijgen op vragen die tijdens het lezen zijn opgekomen. Ik mag wensen dat de in dit boek gepresenteerde waarheid voor u tot leven komt en dat het een gids zal zijn die u via het directe pad naar vrede, geluk en Zijnsbesef voert.

VOORBIJ

VORM

INLEIDING

Hoofdstuk

Beperkingen van mindfulness

Als eenmaal het heldere licht van' Zijnsbesef is herkend, lijkt beoefening van mindfulness op het schijnen met een zaklantaarn op klaarlichte dag in de verwachting dat het zaken zal ophelderen.

oals ik mindfulness heb geleerd en beoefend, is het altijd een springplank geweest, niet een einddoel op

zichzelf, maar een praktische methode om mindfulness te

overstijgen om bij de bron ervan uit te komen. Volgens die traditie -in mijn geval Zen Boeddhisme, maar er zijn meer vormen - is de beoefening van mindfulness een portaal geweest naar een dieper en durend bewustzijn dat niet iets is dat je kunt maken of beoefenen. Deze diepere laag van bewustzijn is er altijd, of we ons ervan bewust zijn of niet. Het is werkelijk onze natuurlijke staat van spontane aanweÂ zigheid, als voorwaarde voor elke ervaring. In plaats van die staat te cultiveren of sterker te maken zoals we doen met rekÂ en strekoefeningen, hoeven we die slechts te herkennen en ernaar terug te keren. Zo bezien is mindfulness niet bedoeld om prestaties te vergroten, gezondheid te verbeteren, je stemming op te peppen, of om andere voordelen te verkrijgen, die de weten-

BEl'ERKJNGEN VAN MINDFULNESS

schap in de afgelopen decennia heeft ontdekt. Zelfs betrek kelijk geluk en andere positieve emoties als onvermijdelijk resultaat van regelmatige meditatie, worden binnen de traditionele leringen erkend en op waarde geschat. Toch worden ze op zich gezien als slechts een stap op weg naar een ultiem en meer bevredigend doel: de herkenning van onze ware aard en het realiseren van een staat van onthechting, ontdaan van lijden. Alle andere voordelen zijn slechts de minder belangrijke, bijkomende extraatjes op het pad naar Zel&ealisatie. Mindful aandacht schenken aan het opkomen en voorbij gaan van ervaringen kan een indringend inzicht opleveren in de veranderlijke, niet substantiële aard van de zogenaam de materiële wereld als verzameling van gedachten, gevoe lens, herinneringen en beelden die we aanzien voor een afgescheiden zelf. In sommige benaderingen wordt dit inzicht gewoonlijk pas bereikt na jaren van geconcentreerde meditatie. Maar er bestaat een directere benadering die onmiddellijk verwijst naar dit diepere niveau en uitnodigt tot een ogenblikkelijke herkenning die de mind overstijgt. Dit directere pad naar vrede en geluk is waar het in dit boek om draait. Mindfulness mag het pad effenen, maar op enig moment moet je mindfulness overstijgen en achter je laten.

veel tradities nog steeds. In het midden van de jaren zeven tig werd mindfulness uit Azië geïmporteerd als 'oordeelloze, zuivere aandacht voor de ervaring in het huidige moment'. Zo werd het onderwezen in Vipassana-retraiteoorden en in cursussen voor stressreductie (Mindfulness-Based Stress Reduction, afgekort MBSR). In het Westen zijn deze en ande re trainingen zoals die nu gegeven worden, voornamelijk hieruit voortgekomen onder invloed van verschillende Boeddhistische monniken en westerse leraren die hen navolgden. Ongeveer tezelfdertijd begon de V ietnamese zenboeddhist monnik Thich Nhat Hanh, genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede, met een soortgelijke benadering les te geven in Europa en de Verenigde Staten. Hoewel deze benaderingen enigszins van elkaar verschil len, hebben ze met elkaar gemeen dat ze de nadruk leggen op het praktiseren en cultiveren van bepaalde gemoeds toestanden, met als doel wijzer en empathischer te worden. Of in het geval van de seculiere benaderingen stress te redu ceren, gezondheid te verbeteren, depressies te verlichten, prestaties te verbeteren en andere voordelen die mindfulness biedt te verkrijgen. De directe weg die in dit boek naar voren wordt gebracht, gaat uit van een ander standpunt: jij bent al liefde, je bent al empathisch, heel, gezond en het geluk dat je zoekt. Je

Mindfulness in het Westen Mindfulness zoals het op dit moment in her Westen wordt onderwezen en beoefend, komt voornamelijk voort uit de Boeddhistische Theravada-tradirie van Zuidoost-Azië. Sati, dat in Pali 'mindfulness' betekent, omvatte in oorsprong het 'besef te zijn', maar ook het onderscheiden van wenselijke en minder wenselijke emoties. Deze betekenis heeft het in

VOORBIJ

VORM

hoeft geen oefeningen te doen om dat te worden. Je hoeft dat alleen maar te herkennen en het te zijn. Makkelijker gezegd dan gedaan, natuurlijk. In de volgende hoofdstuk ken zal ik de gids zijn die je de directe weg naar 'huis' wijst, waar je altijd al was en waarvan je nooit bent weggeweest. De beoefening volgens de moderne mindfulnessmethode leidt niet tot dat resultaat; de directe weg is beduidend anders.

BEPERKINGEN

VAN

MINDFULNESS

In het kort komt het verschil tussen de moderne en

subjectief beleefde voordelen zoals meer plezier, harmonieu

directe aanpak neer op wat men verstaat onder Zijnsbesef.

zere relaties, stressreductie, verlichting bij depressies, toont

De moderne manier van mindfulness toepassen ziet Zijns

onderzoek aan dat het brein feitelijk in belangrijke mate

besef als een instrument om iets te bereiken. Een vermogen

positief verandert. Domweg het regelmatig zonder oordeel

dat je kan leren en cultiveren om een kalmere, meer empa

aandacht besteden aan je ervaringen, kan je leven volledig

thische en gefocuste gemoedstoestand te bewerkstelligen,

ten goede doen veranderen.

met als uiteindelijk doel het verkrijgen van inzicht in de

Misschien is het meest aantoonbare en verreikende effect

veranderlijke, immateriële natuur van de werkelijkheid. De

van de beoefening van mindfulness, de toenemende neiging

directe benadering die zowel tegelijk met, als volgend op de

je gedachten en gevoelens te zien voor wat ze zijn en ze niet

moderne mindfulness-aanpak onderwezen kan worden, ziet

langer meer zo ernstig en persoonlijk op te vatten. Dat laat

in Zijnsbesef niet alleen een vermogen of een functie, maar

zich echter niet vastleggen op EÈG's of MRI-scans. Normaal

het einde van alle zoeken, omdat Zijnsbesef fundamenteel

gesproken zijn we volledig de slaaf van onze gedachten en

de werkelijkheid is die je bent. Als Zijnsbesef in zichzelf ont

gevoelens en houden die ten onrechte voor reëel en waar.

waakt door middel van jou als de essentie van Zijn zelf, is je

Met mindfulness leer je dat op gezonde afstand te houden.

zoektocht volbracht en ben je blijvend opgegaan in Zijns

Die kleine ruimte laat toe dat je openstaat voor ideeën, beel

besef. De functie van mindfulness als een herinnering aan

den, fantasieën, herinneringen en emoties die doorlopend

wie je bent kan door blijven gaan, niet als oefening, maar als

in je bewustzijn opkomen, nog voordat je erop reageert, in

een spontaan 'thuiskomen'.

plaats van je erdoor te laten gijzelen en overheersen.

Wees gewoon die je altijd al bent, dat is de opdracht van

Neem als voorbeeld een vriend of familielid die onna

de directe weg. Het doen van mindfulness-oefeningen is

denkend iets grofs tegen je zegt. Je onmiddellijke reactie

geen noodzakelijke voorwaarde. Het enige is een gezonde

kan zijn dat je geschokt bent, dat je pijn is gedaan, dat je je

nieuwsgierigheid en het toegewijd zijn aan de ontdekking

schaamt of woedend wordt. In plaats van even een moment

van waarheid in jezelf.

van bezinning toe te laten, en bewust te worden van de gevoelens en gedachten die opgekomen zijn, kun je mis schien in woede uitbarsten met langdurige ruzie als gevolg.

De voordelen van mindfulness

Of misschien trek je je in jezelf terug en neem je afstand van

Tegenwoordig wordt mindfulness aan de man gebracht als

kritiek jou in beslag nemen. Met mindfulness kun je moge

een effectief medicijn tegen stress en een gevoel van onbe

lijk bewust worden van de gevoelens op het moment waar

hagen, de plaag voor iedereen die leeft in dit digitale tijd

op ze ontstaan zonder er meteen op te reageren. Dat stelt je

die ander. Je wordt chagrijnig en laat negatieve oordelen en

perk. En om een goede reden: veel onderzoek toont aan dat

in staat er kalm over na te denken voordat je tot een afge

het regelmatig toepassen van mindfulness-meditarie onze

wogen reactie komt. In plaats van verstrikt raken in je gevoe

levens op ontelbare manieren kan verrijken. Afgezien van de

lens, leer je op een gezondere manier hoe ermee om te gaan.

VOOR8lJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS

De psycholoog Daniel Goleman heeft het begrip 'emotionele

Kijk hoe je aandacht telkens heen en weer gaat.

intelligentie' gelanceerd. Dat is het vermogen om wat op

Wees je bewust van de beweging als je aandacht

afstand en meer gebalanceerd om te gaan met gevoelens

zich verplaatst van gedachten, naar gevoelens, naar

zonder meteen defensief te worden. Dat vermogen wordt

lichamelijke sensaties en weer terug. Met andere

over de hele wereld in de directiekamer, op kantoor, de

woorden, wees bewust dat je waarneemt. Als je dit

werkvloer en in het gezin hooggewaardeerd.

doet ga je een ander niveau van bewustzijn binnen,

Naast de waarde die rnindfulness oplevert in de vorm van emotionele intelligentie, is een ruimer bewustzijn van

dat voorafgaat aan je gebruikelijke manier van kijken.

onschatbare waarde in het praktische bestaan. Mensen die chronische pijn lijden kunnen wat meer afstand nemen van

Vraag nu: als ik bewust ben van mijn gedachten,

die pijn. Het helpt kunstenaars en uitvinders om creatiever

wie is er zich dan bewust dat"de inhoud van

en buiten de gebaande paden te denken. Wie onder grote

bewustzijn verandert? Als ik me bewust ben dat ik

spanning staat kan weer beter omgaan met stressvolle situa

denk, sta ik dan niet volledig buiten het denkproces?

ties en adequater reageren. Maar rnindfulness kent ook zijn

Kun je aanwijzen waar degene die zich daar bewust

beperkingen.

van is, zich bevindt? Blijf nog even zitten en zie wat er na deze vragen in je opkomt.

Meditatie: Bewust worden van Zijnsbesef De beperkingen van mindfulness Zijnsbesef is de kern van mindfulness en van de directe benadering. In deze meditatie krijg je

Aanvankelijk helpt het om je aandacht heen en weer te laren

de gelegenheid het licht van Zijns besef te laten

gaan van gedachten en gevoelens naar de ademhaling, ten

reflecteren op wie of wat je beseft te zijn en te

einde een oude gewoonte teniet te doen en te vervangen

merken hoe bewustzijn functioneert.

door een nieuwe gewoonte. We zijn gewend om ons vast te klampen aan de verhalen, fantasieën, dagdromen en herin

Zoek een rustige en comfortabele plaats waar je

neringen die zich afspelen in ons hoofd. In plaats daarvan

ongestoord ongeveer tien minuten kunt zitten.

focussen we ons op zintuiglijke sensaties, die directer en

Haal een aantal keren diep adem en richt je

onmiddellijker gekoppeld zijn aan het huidige moment.

aandacht in plaats van op je gedachten en gevoe

Naarmate de tijd voortschrijdt zorgt deze verschuiving in

lens op de ademhaling. Als de mind afdwaalt en

aandacht ervoor dat we harmonieuzer met onze lichaams

terugvalt in denken, richt d an je aandacht opnieuw

ervaringen omgaan. Dat leidt ertoe dat we meer aandacht

op de ademhaling

VOORBIJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS

conditionering

heeft

besteden aan wat er nu gebeurt in plaats van het te inter

gerichte

preteren.

obsessief te laten worden. Wij zijn

ne1gmg

oefeningen

gewend ons op een

Anders dan denken, is direct fysiek voelen een portaal

toekomstig doel te focussen, dat we medicatie niet zien als

naar het huidige moment. In tegenstelling daarmee laat het

een mogelijkheid om stil en aanwezig te zijn in het huidig e

denken je voortdurend het verleden en de toekomst verbeel

moment, en open voor wat zich nu voordoet. In plaats daar

den. Naarmate je oefeningen zich verdiepen, zal je je zowel

van zien we meditatie als een taak-georiënteerde methode

bewust worden van gewaarwordingen in je lichaam en erbui

om iets in een verre toekomst voor elkaar te krijgen. Deze

ten, als van gedachten en gevoelens, zonder erdoor in ver

zienswijze is diepgeworteld en vrijwel onuitroeibaar. Het

strikt te raken. Dat is het bewust worden van ruimtelijkheid.

doel van mindfulness is aandachtig ervaringen te ondergaan

Op enig moment kan het praktiseren van mindfulness

zonder te oordelen of te interpreteren. Juist het obsessief

ertoe leiden dat je vindt dat inspanning vereist is om een

streven naar resultaat zorgt ervoor dat we dat doel niet halen.

bepaalde stemming in stand te houden. Mindfulness lijkt

Hee groeiende aantal verhalen dat de ronde doet over de

dan een mechanisch en moeizaam proces te worden. Het

voordelen van mindfulness en de indrukwekkende onder

kan zijn dat je dan op zoek gaat naar een spontanere, minder

zoeksresultaten, houden het gevaar in dat mindfulness weer

manipulatieve manier om in het huidige moment te zijn.

een nieuwe zelf-help toepassing wordt. Met weer een taak

Toen ik monnik was, raakte ik zo gefocust op het opzette

op de lijst van dingen die je nog moet doen om iets te berei

lijk en uitsluitend aandacht besteden aan het huidige

ken, in plaats van gewoon te 'zijn'.

moment, dat ik mijn moeiteloze manier van zijn kwijtraakte

Op ee n subtieler niveau houdt de nadrukkelijke en

en veranderde in een soort mindful robot. Pas nadat ik

opzettelijke aandacht, die aanvankelijk nuttig is, een aantal

mindfulness had losgelaten ontdekte ikeen meer oncspannen,

potentiële valkuilen en beperkingen in. Als eerste is er het

spontanere kwaliteit van zijn. Hoe nuttig ook, technieken

gevaar dat we geleidelijk het ontstaan van een nieuwe iden

kunnen je alleen tot een bepaald punt brengen. Hee doel van

titeit als 'niet-betrokken' waarnemer versterken. In plaats

mindfulness kan niet zijn om meer geconcentreerd en nog

van het afbreken van de barrières, die jou scheiden van

meer mindful te worden. We verlangen juist grotere open

anderen en de wereld om je heen, kan mindfulness die juist

heid, spontaniteit en authenticiteit. Boeddha vergeleek

versterken door het idee te geven dat je een afgescheiden ego

het met een vlot dat bedoeld is om je naar de overkant te

bent. Dat ego neemt waar, bevindt zich in je hoofd en kijkt

brengen. Zodra je aankomt is er geen reden het vlot verder

vanuit die positie minzaam neer op al je ervaringen en acties.

mee te zeulen en kun je het op de oever achterlaten.

In plaats van uitnodigen om intiemer om te gaan met het

Indien op de juiste wijze onderwezen en beoefend, is

leven en met anderen, kan mindfulness een gewoonte

mindfulness als techniek elegant, ruimte gevend en bevor

worden om opzettelijk afstand te creëren die je berooft van

dert het empathie, zoals ik al eerder beschreven heb. Een

warmte en spontaniteit. Of zoals een Zenmeester het zegt:

goede leraar zet je aan tot een geleidelijk loslaten van je

'.Als je mindful bent, schep je al een afscheiding. Als je

inspanningen, althans rot op zekere hoogte. Onze resultaat-

wandelt, wandel. Laat het wandelen zelf wandelen. Laat het

VOORBIJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN M!NDFULNESS

praten zelf praten. Laat het eten zelf eren, het zitten zelf

uitgetild heeft boven zulke menselijke zwakheden. Of de

zitten en het werken zelf werken.'

intieme vriend, die claimt geen woede re kennen, maar van

Deze valkuil is zo subtiel dat zelfs degenen met de meeste

rijd tot rijd in razernij uitbarst om daarna snel terug te keren

ervaring in mediteren (inderdaad, eerst en vooral die het

rot een geforceerde kalme stilte en doet alsof er niets gebeurd

meest ervaren zijn!) het moeilijk vinden om dit in te zien.

is. Toen ik eindelijk besefte dat meditatie me niet hielp om

Het woord waar het om draait is 'ego'. Onbegrensd bewust

goed om te kunnen gaan met minder gewenste emoties, ver

zijn zonder fixatie op iets verandert op een of andere wijze

liet ik het kloosterleven om psychologie te gaan studeren en

in een gefixeerd standpunt (ego) dat het individu in stand

andere opties te onderzoeken. Mindfulness leert ons hoe we

houdt. Wie daaraan ten prooi valt kan vereenzelvigd raken

aandacht kunnen manipuleren, wat ertoe kan leiden dat

met zijn onthechting en wordt moeilijk benaderbaar, zelfs

meditatie een gereedschap wordt om je innerlijke bestaan

binnen intieme relaties. Het individu neigt er dan naar zich

onder controle te brengen. Op die manier kan het een soort

te onttrekken aan echte, spontane interactie. Gedurende

spirituele 'vluchtweg' worden die je gebruikt om dagelijkse

mijn jaren als monnik vervulde mij de status van iemand

zorgen te omzeilen.

met lange ervaring in het mediteren met trots en verborg ik

Als een boeddhistisch monnik ben ik veel mensen als

me achter de onthechting die ik gecultiveerd had om mijn

mijzelf tegengekomen, die hun toevlucht namen tot medi

kwetsbaarheid te ontlopen. Het verschil tussen onbegrensd

tatie als een schuilplaats voor de uitdagingen die het leven

bewustzijn en niet-betrokken waarnemen is van groot belang,

biedt. Dat betekende dat ze zich terugtrokken in de medi

maar kan nogal lastig zijn om van elkaar te onderscheiden.

tatiestoel op de momenten dat het allemaal wat tegenzat,

Onbegrensd bewustzijn verzacht het gevoel afgescheiden te

om zich te concencreren op het tot rust brengen van adem,

zijn en gaat gepaard met een warmere, intiemere beleving

hart en geest. Helaas namen ze nooit de vervolgstap en

van het huidige moment. Niet-betrokken waarneming schept

maakten geen gebruik van de kracht van meditatie om de

afstand, arrogantie en een subtiele (of minder subtiele) afkeer

basisoorzaak van hun ongemak en angsten te onderzoeken.

van wat is.

Sommigen raakten verslaafd aan meditatie- niet de kwalijkste

Deze fixatie op niet-betrokken zijn heeft te maken met

verslaving trouwens! - en gingen geloven dat ze niet meer

de neiging om mindfulness te gebruiken om onwelgevallige

konden functioneren zonder hun dagelijkse 'shot' mindful

emoties te vermijden of actief te onderdrukken. Het is beter

ness. Zodra een ongewenste, ongemakkelijke emotie of

om ze onder ogen te zien en te verwelkomen. Mindfulness

gemoedstoestand zich aandient, menen ze dat ze die moeten

is bedoeld om je daartoe aan te moedigen en niet om je zo

'weg' -mediteren.

te concentreren op bewustzijn dat je volledig boven die

Als je maanden- of zelfs jarenlang regelmatig mindfuJ

emoties uitstijgt, terwijl ze zich feitelijk onder de oppervlak

mediteert, staat de meditatie uiteindelijk op de automati

te blijven roeren om zich uiteindelijk onbewust te manifes

sche piloot. Het wordt dan een routinematig observeren dat

teren. Je kent haar wel, die collega die overloopt van verdriet

het bewustzijn berooft van zijn natuurlijke, ongeconditio

dat ze op afstand houdt. Ze claimt dat mindfulness haar

neerde open spontaniteit. Op die manier toegepast, houdt

VOORBIJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS

mindfulness je afhankelijkheid van een andere bewusczijns

vasthouden. Maar ze blijven tevreden met mindfulness zoals

coestand in stand en biedt mindfulness je niet de mogelijk

het gewoonlijk wordt toegepast. Nog weer anderen voelen

heid blijvende vrede, vrijheid en authenticiteit te ervaren.

zich tot mindfulness aangetrokken omdat ze het zien als een

En dat is toch de ultieme belofte van mindfulness.

pad dat leidt tot inzicht in de aard van de werkelijkheid.

Toegepast volgens de regels kan het regelmatig medite

Als je dit boek leest, ben je misschien iemand die de

ren bijzonder nuttig zijn. Het helpt je door de filters heen

uiterste grenzen van mindfulness-meditatie heeft bereikt.

te zien die bestaan uit gedachten, gevoelens en verhalen, die

Misschien zit je vast in een van de valkuilen en hoe hard je

je afscheiden van de ander. Maar pas op voor de valkuilen,

ook je best doet, het lukt maar niet met de beschikbare

zoals de neiging je te vereenzelvigen met de afgescheiden,

meditatietechnieken vrijheid te realiseren. Je hebt misschien

afstandelijke, mindful waarnemer. Of de neiging meditatie

het gevoel dat je als een hond je eigen staan najaagt. Je

te zien als een middel om doelen te verwezenlijken, veront

gebruikt de mindfulness-technieken om vrij te komen van

rustende gedachten en gevoelens te onderdrukken, of gefor

de valkuilen, maar het schiet maar niet op. Een van mijn

ceerd kalm te blijven. Ook het mediteren als gewoonte om

studenten beschreef dit als volgt:

geconditioneerd aandacht te besteden aan de ademhaling is zo'n valkuil. Al deze valkuilen kunnen diep ingesleten raken

'Ik heb jarenlang gemediteerd en was in staat op mijn

en moeilijk te herkennen zijn, waardoor je er niet makkelijk

meditatiekussentje urenlang mindful in het huidige

aan kunt ontsnappen. De uitdrukking 'mindful' op zichzelf

moment te zijn. In het dagelijks leven voelde ik mij

kan deze misverstanden in stand houden doordat we het

licht en kalm, maar op een of andere manier niet

proces van mediteren kennelijk en ten onrechte lokaliseren

betrokken. Ik voelde me niet levendig en kon niet

in ons hoofd. Je kunt misschien kalm en niet-betrokken

echt de warmte ervaren als ik met anderen in contact

blijven waarnemen door een voortdurende waakzaamheid,

kwam. Het was alsof ik in een doodlopende straat was

maar als je even ontspant en je inzet laat verslappen, zal ook

beland en niet wist hoe nu verder te gaan. Mijn leraar

je waakzame observatie en kalmte verslappen tot je je weer

vertelde me dat ik moest doorgaan met mediteren,

'mindful' inspant.

maar ik wist dat het voor mij geen oplossing was.' Misschien waardeer je het onbegrensd bewustzijn dat je

Transitie naar de directe benadering

ontdekt hebt, maar begin je het gedoe om die staat vast te houden, beu te worden. Je vraagt je misschien af of er een

Velen zijn redelijk tevreden als

op een regelmatige basis

weg is om met minder moeite een dieper, natuurlijker

mindfulness-meditatie beoefenen. Ze zien de noodzaak niet

niveau van bewustzijn te bereiken voorbij mindfulness. Of

in het op een hoger plan te brengen door bijvoorbeeld retrai

misschien ervaar je op bepaalde momenten dat mindfulness

tes bij te wonen. Anderen zullen misschien af en toe wel in

spontaan wegvalt en dat je het contact met de waarnemer

retraite gaan en leren hoe je het onbegrensd bewustzijn kunt

totaal kwijtraakt. Je merkt dat je het onbegrensd bewustzijn

J2.

VOORBIJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN MINOFULNESS

overstegen bent en dat je in een soort niemandsland terecht

groter worden. Blijf nu de volgende tien minuten

bent gekomen waar je nergens meer houvast hebt. Die

die intervallen opmerken en maak die heel ontspan

momenten kunnen desoriënterend zijn en kunnen jou je

nen, zonder te veel inspanning groter. Ervaar de

ongemakkelijk laten voelen. Het kan ermee eindigen dat je

stilte die deze intervallen onthullen.

mindfulness-rneditatie weer snel oppakt. Misschien valt het op dat het gevoel van een 'ik' verdwijnt in het gat tussen twee gedachten. Het is

Meditatie: blijven in de ruimte tussen de gedachten

anders dan gedachten. Het interval wijst niet naar zichzelf, het is open en bewust. Dit is een glimp van je natuurlijke staat. Ga door met het van tijd tot

In het algemeen is de mind gevuld met een onaf

tijd onderzoeken van de intervallen als je je

gebroken, overweldigende stroom van gedachten

dagelijkse activiteiten weer oppakt.

en gevoelens. Als je mindfulness-meditatie doet, zal je mogelijk langzamerhand een innerlijke ruimte ontwikkelen, waar je diep kunt ademen en goed

Hoe je deze uiterste grens ook benadert, je staat op her

kunt omgaan met die stroom van gedachten.

punt om naar een nieuwe fase in je meditatie te gaan en

In de directe benadering zal je misschien spontaan

mindfulness te overstijgen. Dat is het onderwerp van dit

natuurlijke intervallen ontdekken tussen gedachten

boek. Het is bedoeld een gids te zijn terwijl je de transitie

die een innerlijke stilte zonder inspanning met zich

doormaakt van mindfulness naar een natuurlijker, sponta

meebrengen.

ner en zichzelf in stand houdend niveau van bewustzijn. Ik

Neem een paar minuten om stil te zitten en

niveaus) Zijnsbesef en in de rest van dit boek onderzoek ik

noem dit niveau (eigenlijk is het een niveau voorbij alle besteed mindful aandacht aan de ademhaling.

dit. Meditaties en andere daartoe geschikte middelen zullen

Richt nu je aandacht op de waterval van gedachten

je helpen om het zelf te ervaren.

en gevoelens. Zelfs als het lijkt alsof de gedachten

Zijnsbesef is niet een of andere bewustzijnstoestand die

onafgebroken opkomen, zal je zo af en toe een

je moet laten ontstaan of cultiveren. Feitelijk is het een

klein interval tussen de gedachten opmerken.

natuurlijke toestand, intrinsiek toebehorend aan wie jij als

Die intervallen zijn stil en zonder eigenschappen.

mens bent en dat door jarenlange conditionering verduis

Een gedachte komt op en verdwijnt weer. Voor de

terd is geraakt.

volgende gedachte opkomt is er een interval.

In boeddhisme en andere spirituele tradities wordt deze nacuurlijke staat vergeleken met de zon, die onafgebroken

Blijf bij dat interval en onderga helemaal hoe dat

schijnt, hoe bewolkt de hemel ook mag zijn. Als je zonlicht

voelt. Laat dit interval rustig, zonder inspanning

wilt, hoef j e niet 'zonfulness' te beoefenen, noch het schijne n

VOORBIJ DE VORM

BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS

van licht te cultiveren. Een dergelijke inspanning zou ridicuul zijn. Beter is gewoon de wolken wegnemen die de zonnestralen blokkeren of wachten tot ze vanzelf oplossen. Als eenmaal het heldere licht van Zijnsbesefis herkend, lijkt

beoefening van mindfulness op het schijnen met een zak lantaarn op klaarlichte dag in de verwachting dat het zaken zal ophelderen.

bieden. Maar je kunt de directe benadering ook zonder voorbereiding volgen. In dit hoofdstuk heb ik op de voor delen van mindfulness gewezen en hoe het je kan helpen aandachtig in het huidige moment te leven. Maar het kent

ook aanwijsbare beperkingen, die een obstakel kunnen vormen om tot diepere realisatie te komen. Maak gebruik van de aanwijzingen in dit boek en de geleide meditaties, en ontdek wac die voor jou onthullen.

Ten slotte Mindfulness-meditatie biedt uitgebreide wetenschappelijk onderbouwde voordelen. Het kan je stemming oppeppen, stress verlagen, concentratie verbeteren en je emotionele intelligentie doen toenemen. Maar het kan ook een subtiel en hardnekkig gevoel versterken dat er een scheiding is tussen wie mindful is en dat wat zich aan hem of haar als voorstelling voordoet. Als je de ambitie hebt om te ont

waken uit de droom van een separaat zelf, kan het zijn dat je uiteindelijk mindfulness contraproductief gaat vinden. Als alternatief kun je voor de directe benadering kiezen, zoals in dit boek beschreven. Zoals de naam al aangeeft, wijst deze benadering op Zijnsbesef, wat je natuurlijke, aan geboren en heldere staat van Zijn is.

Helemaal niet. Het boek is zo opgezet dat het een analyse van mindfulness behelst en tevens een gids is voor een ze

grenzen hebben bereikt van wat mindfulness vermag te

VOORBIJ DE VORM

Ja, het lijkt alsof mindfulness jou in staat stelt om met je emoties om te gaan zonder erdoor overweldigd te worden. Maar pas op voor de valkuil, die ervoor zorgt dat je verslaafd

raakt aan meditatie als een manier om aan je onwelgeval lige emoties te ontkomen. Beter is het ze in plaats daarvan te verwelkomen zoals ze in jou opkomen. (In hoofdstuk 7 beschrijf ik hoe je spontaan kunt omgaan met emoties van uit het perspectief van Zijnsbesef.) Als mindfulness voor jou

Ik heb nog nooit mindfolness-meditatie gedaan. Moet ik een stap terug doen en eerst die meditatie leren toepassen voordat ik met de directe benadering verder kan gaan?

directere benadering voor wie het gevoel hebben dat

Je waarschuwt dat mindfolness kan leiden tot afitandelijkheid en onderdrukking van gevoelens: Eerlijk gezegd heb ik het tegenovergestelde probleem. Ik voel mij vaak overweldigd door een stortvloed aan sterke emoties en kan nauwelijks mijn hoofd boven water houden. Ik mediteer juist omdat het wat meer afitand schept.

goed werkt en het je de afstand en kalmte verschaft die jij verlangt, wees dan blij met de voordelen die de meditatie biedt en ga er in elk geval mee door!

je spreekt uitvoerig over de beperkingen van mindfolness. Wát zijn de beperkingen van de directe benadering? Elke benadering kent zijn valkuilen en beperkingen. Omdat de directe benadering neigt te steunen op woorden als weg-

BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS

wijzers, is het gevaar aanwezig dat je volledig in de ban raakt van woorden en voorbijgaat aan de realiteit waarnaar ze

Hoofdstuk

verwijzen. Ik ken veel mensen die wijs klinken omdat ze al het

non-duale jargon kunnen spuien, maar waarbij de directe ervaring van Zijnsbesef ontbreekt. Indien de gestructureer de gewoonte om te mediteren ontbreekt, kan je door gebrek

Het smokkelen van ezels

aan verankering in het huidige moment, verdwaald raken in je gedachtewereld met al zijn concepten. Net zo kan je de nadruk op gemak en moeiteloosheid verwarren met luiheid en passiviteit. Je kunt je dan tevreden stellen met het comfortabele idee dat Zijnsbesef je natuur

jarenlang bracht Nasruddin ezels·, beladen met volle

lijke staat is, zonder dat je er iets voor hoeft te doen om het

manden, heen en weer over de grens met het aangrenzende

ook zo te ervaren. Natuurlijk, de staat van onvoorwaardelijk

Koninkrijk. De douaniers vermoedden dat hU iets aan het

Zijn staat altijd voor je open, maar totdat je het onmiddel

smokkelen was, maar ondanks alle pogingen daartoe

lijk herkent, zit je nog steeds gevangen en is

lijden nog

geen greintje minder geworden.

konden ze hem nergens op betrappen. Nadat hij met pensioen ging verhuisde Nasruddin naar een andere stad en op

je zegt dat het voor het ego makkelijk is de meditatieoefeningen te misbruiken en te denken dat het ego zelfdie oefeningen doet. Maar zelfs met een oefening als 'sta toe dat alles is zoals het is: kan dan het ego niet opeisen dat hij het is die 'toestaat'? Ja, de mind kan zich vrijwel elke oefening toe-eigenen en

een dag liep hij een van de douaniers tegen het lijf in een

cafeetje lan gs de weg. 'Nasruddin, wat een verrassing,' aldus begroette de douanier hem. Na wat heen en weer praten

kon hij zich niet langer inhouden en stelde de vraag die hem al zoveel jaar had beziggehouden. 'Vertel me, wat was het nu wat je smokkelde?' '0,' antwoordde Nasruddin terwijl hij aan zijn thee nipte, 'ik smokkelde ezels.'

ten dienste laten zijn van zijn eigen behoefte aan controle. De mind kan mindfulness heel goed imiteren, net zo goed als die net kan doen alsof hij iets 'toestaat', terwijl hij wel de controle behoudt. Dat is een van de grootste valkuilen van de directe benadering, omdat dit zo ongrijpbaar is en moeilijk aan het licht te brengen. Uiteindelijk put de mind

et als de douaniers heb je een mind die voorgeprogram meerd is om zich op inhoud te concentreren en de

context te negeren. We zien de tekening maar niet de onder grond waarop die is afgebeeld. Gedurende de dag wordt je

zichzelf uit in 'toestaan' en valt terug in het onbegrensde

aandacht onvermijdelijk opgeëist door dingen en mensen,

bewustzijn dat altijd al 'toestond'.

door je kinderen, je vrienden, je actielijstjes en je collega's op het werk. Maar sta je ooit stil bij de ruimte waarin zich dat afspeelt als voorwaarde voor het laten functioneren van dat

VOORBIJ DE VORM

HET SMOKKELEN VAN EZELS

alles? Of vind je de ruimte iets vanzelfsprekends, net als de

van bewustzijn en je uitnodigt om de 'stap naar achteren' te

onzichtbare achtergrond waarop objecten verschijnen?

zetten. Dat is het moment waarop je het licht van bewust

Toegegeven, ruimte is moeilijk te bevatten omdat ze niet

zijn op zichzelf laat schijnen.

te lokaliseren is; ze heeft geen vorm, omvang of substantie. Ze is meer als het potentieel dat het mogelijk maakt dat er objecten verschijnen, in plaats van iets wat als zelfstandig

Jij bent niet je gedachten en gevoelens

ding kan worden gekend. Net zo merk je het beeldscherm van computer en smart

Door je mindfulness-meditatie ben je ervan bewust ge

phone niet op als je geboeid bent door de beelden die daar

worden dat bewustzijn en denken niet een en hetzelfde is.

op geprojecteerd worden. En toch, zonder dat scherm als

Anders zou je je niet bewust kunnen zijn van je gedachten.

achtergrond van alle beelden en informatie, zou je niet in

Het vermogen om aandacht te 'schenken aan je gedachten

staat zijn contact te houden met de wereld en je vrienden.

zonder ermee vereenzelvigd te raken speelt een sleutelrol om

Zuurstof merk je ook niet op, terwijl je niet zonder kunt. Je

je geleidelijk te bevrijden van de tirannie van de mind. Hoe

komt daar pas achter als je opgesloten zie in een benauwde

meer tijd je besteedt aan het bewust worden van je gedach

ruimte of als je lucht tekortkomt tijdens het duiken diep

ten, hoe groter de afstand is tussen jou en die gedachten. En

onder de oppervlakte van de oceaan. Misschien is nog wel

des te gemakkelijker het wordt om weldoordacht en gebalan

het belangrijkste dat je tekortschiet in het besteden van aan

céerd op een passende wijze te reageren in plaats van auto

dacht aan bewustzijn, terwijl zonder dat geen enkele erva

matisch en voorspelbaar, met alle consequenties van dien.

ring mogelijk is en voor jou het bestaan van de wereld zou

Uiteindelijk ontwikkel je wat ik en anderen onbegrensd

ophouden. Bewustzijn is de genegeerde ezel van Nasruddin.

bewustzijn noemen. Dat is een soort van innerlijk beleefde

Als je mindfulness praktiseert, ontdek je dat bewuste aan

openheid, die gedachten en gevoelens verwelkomt zonder

dacht iets is waarover je macht hebt, dat je kunt manipule

dat je er meteen mee vereenzelvigd raakt. Het vermogen om

ren en waar je controle over hebt. In plaats van ongericht en

onbegrensd bewustzijn voor langere tijd toe te laten, bete

niet bewust aandacht schenken aan het ene object na het

kent dat een van de belangrijkste stadia in mindfulness

andere, kun je aandacht ook opzettelijk als een lichtstraal

meditatie is bereikt. Je wordt nu niet langer voortdurend

focussen op gedachten, lichamelijke gewaarwordingen en

beheerst door je mind; je bent nu veel minder de speelbal

de ademhaling. Naarmate het mediteren vordert, ontwikkelt

ervan.

aandacht zich net als een spier tijdens rek- en strekoefenin

Maar als je mindfulness praktiseert, word je in het alge

gen, of zo u wilt als een licht dat steeds helderder schijnt.

meen verteld dat onbegrensd bewustzijn een functie is die

Gefocuste aandacht kalmeert de mind en zorgt ervoor dat je

je in stand moet houden door intensief en toegewijd te oefe

de wonderlijke voordelen van mindfulness-training kunt

nen. Even wat minder intensief oefenen en geleidelijk aan

oogsten. Het komt echter zelden voor dat je een leraar ont

zal het geopende venster zich weer sluiten. Maar wat nu als

moet die een gids kan zijn tijdens je onderzoek naar de aard

je beseft dat je die innerlijk beleefde openheid niet zelf in

VOORBIJ DE VORM

HET SMOKKELEN VAN EZELS

stand hoeft te houden? Dat is je natuurlijke staat van bewust zijn, altijd aanwezig en versluierd door de voortdurende stroom aan gedachten. Als je 's ochtends wakker wordt en je ogen opent, kost het dan enige inspanning om je van je om geving bewust te worden? Of is bewustzijn direct aanwezig en ingeschakeld zodra je je ogen opent?

Weersta de verleiding om weer 'iemand' te zijn. Sta je toe om niemand te zijn. Sta toe dat je mind even helemaal leeg is, zonder gedachten of afleidingen totdat de beslommeringen van het dagelijks bestaan zich geleidelijk opdringen en je weer bewust wordt van je eigen persoon. Merk op dat er ruimte bestaat tussen wie je denkt te zijn en

Meditatie: Overgang van slapen naar wakker zijn

wie of wat zich daarvan bewust is. Let op of soortgelijke hiaten zich ook op andere momenten gedurende de dag voordoen. Die hiaten heb je voordien misschien genegeerd, maar nu kun je ze

Het gat tussen slapen en waken kan een natuurlijke

aanvaarden en wat groter maken. Blijf openstaan

toegangspoort zijn naar een ruimer bewustzijn.

voor openheid.

Als je 's ochtends wakker wordt, ben je je mis schien bewust van een korte periode tussen slaap en waken, als je dromen vervagen en je nog onbewust van jezelf niet denkt aan alles wat er die dag voor je ligt. Die periode kan misschien bijzonder kort zijn, maar als je erop bedacht bent kun je die vasthouden en groter maken. Deze overgangsperiode heeft een niet te kennen kwaliteit, eerder is het een gevoel van kwetsbare openheid; het is een soort van overgang, een niemandsland. je weet nog niet precies wie en waar je bent. Deze openheid kan je angst aanjagen waardoor je geneigd kunt zijn snel terug te keren naar je 'normale' dagelijkse bestaan; je controleert je mobieltje of je opent je computer en herinnert jezelf eraan wie je ook alweer bent. Blijf in plaats daarvan rustig stilliggen en open je voor het onbekende.

VOORBIJ DE VORM

Over Zijnsbesef Het onderscheid tussen onbegrensd bewustzijn en Zijns besef kan wellicht subtiel lijken, maar het is van grote bete kenis. Als onbegrensd bewustzijn niet door jou in stand gehouden hoeft te worden, kun je ontspannen en het aan zichzelf overlaten, in plaats van erop te oefenen alsof het iets is wat je kunt leren. Als het uit zichzelf bestaat en zichzelf in stand houdt kun je gaan onderzoeken hoe jij je tot dat onbe grensd bewustzijn verhoudt. Een van de grootste problemen bij mindfulness is, dat de mind het zich toe-eigent en er een mentale oefening in observeren van maakt. Daarmee wordt het een nep mindfulness. Uiteindelijk betekent mindful, dat de mind 'vol' is. Het wordt een mechanisch iets, wat druk bezig is en wat je berooft van je aangeboren neiging authen tiek, spontaan in het huidige moment te leven. In feite is dat het doel van meditatie.

HET

SMOKKELEN VAN EZELS

Meditatie: Bemoei je er niet mee

het is,' pakt je mind dat op als een opd racht om iets speciaals te doen. Zie het in plaats daarvan als een uitnodiging om te rusten in de openheid die er

Je natuurlijke staat van zijn is Zijnsbesef, dat de werkelijkheid verwelkomt zoals die is, zonder zich

altijd al is.

ertegen te verzetten of zich eraan vast te klampen. )e kunt Zijnsbesef niet 'doen', maar als je deze

geleide meditatie volgt kan de versluiering door de ontspanning mogelijk weggenomen worden. Neem een paar minuten om comfortabel te zitten en verplaats je aandacht van het denken naar de ademhaling. In plaats van op de gebruikelijke manier te mediteren, wil ik graag dat

je stilzit en

alles laat zijn zoals het komt. Manipuleer en fixeer je aandacht niet. Laat je adem nu los. Doe niets in het bijzonder. Laat alles zijn zoals het is, zonder te proberen iets te veranderen, te vermijden of kwijt te raken. In het begin kunnen deze instructies nogal

verbazingwekkend overkomen, omdat je zo gewend bent je te concentreren. In meditatie, net als in het echte leven, ben je gewend aan doen, maar onbekend met 'niet doen'. Denk aan de lucht. Het hoeft niets te doen om er vogels en vliegtuigen in op te nemen en te laten vliegen. Van nature is de lucht open en allesomvattend. Hetzelfde gaat op voor je natuurlijke staat van Zijnsbesef. iedere inspanning om 'openheid' te beoefenen, voert je weg van die aangeboren openheid. Als ik zeg: 'Laat alles gewoon zijn zoals

VOORBIJ DE VORM

In plaats van actief mindful aandachtig te zijn, kun je alle inspanningen en manipulatie loslaten en bewustzijn zichzelf laten ontvouwen. In plaats van het observerende ego in stand te houden, kun je het bewuste waarnemen dat er onaf gebroken is, ontspannen zijn natuurlijke gang laten gaan. Net als de zon achter de wolken, is dit bewuste waarnemen er altijd. Je moet alleen door de lagen van je gedachten, over tuigingen, vereenzelviging en emoties heen kijken. Zolang je niet vasthoudt aan het oude, zal mindful mediteren je goed van pas komen. Zeker nu je vooruitgang boekt en in de volgende fase van je bewustzijnstraining belandt. Het vermogen om langere tijd aandachtig in het huidige moment te zijn, kan nu gebruikt worden om die lagen te doorbreken. Maar waarom zou je met mindfulness na maanden, misschien jaren van mediteren gaan experimenteren en het verruilen voor deze radicaal andere benadering? Als je nog steeds tevreden bent met mindfulness zoals je dat altijd gewend was, met aJle voordelen van dien, moet je het mis schien niet doen. Maar als je er klaar voor bent om mind fulness te ontstijgen en te experimenteren met een nieuwe manier van zijn, die blijvende vrede, geluk en welzijn ver schaft, dan zal je wellicht geneigd zijn om open te staan voor Zijnsbesef. Zijnsbesef is niet mijn uitvinding of ontdekking. Het principe ervan wordt al duizenden jaren onderwezen en overgedragen als de logische vervolgstap en de definitieve verwezenlijking van mindfulness. In de boeddhistische

HET SMOKKELEN VAN EZELS

traditie, waar de seculiere mindfulness-meditaties aan ontsproten zijn, wordt het de 'grote mind' of het ware Zelf genoemd; het is het heldere licht of de ware aard van de mind. Het wordt beschouwd als de ultieme verwezenlijking en de enige blijvende bron van voldoening. Zoals ik al eer der heb aangegeven, verschilt her op een aantal belangrijke punten van mindful aandachtig zijn in het huidige moment. Misschien is het grootste verschil dat Zijnsbesef niet iets mentaals is. Als het iets mentaals zou zijn, hoe extatisch de

aan te vallen, teleur te stellen en geeft je nier wat je verlangt. Zoals Boeddha duizenden jaren geleden al onderwees, is de bron van alle lijden de illusie een individu te zijn. Dat gaat gepaard met hebberigheid, woede en onverschilligheid. Je kunt alleen een einde aan het lijden bereiken als je deze illusie van 'individu te zijn' doorziet en beseft dat de werke lijkheid in essentie non-duaal is. Zenmeester Thich Nhat Hanh noemt dit 'interbeing' (het onderling verbonden zijn van alles en iedereen mét alles en iedereen).*

ervaring ook is, is het niet blijvend. Zijnsbesef daarentegen is voorafgaand aan alle ervaringen die daarin komen en gaan. Zoals ik al eerder aangaf, is het te vergelijken met ruimte als absolute voorwaarde om ervaringen mogelijk te maken. Zonder dat Zijnsbesef als Ongrond, is geen ervaring moge lijk, het is een sine qua non. (Als je hier niet van overtuigd bent, probeer je dan voor te stellen hoe je iets zou kunnen ervaren als er geen bewustzijn is. Het begrip 'ervaring' ver onderstelt de aanwezigheid van bewustzijn.) Ik gebruik hier met reden twee verschillende benamin gen: Ongrond en Zijnsbesef. Op het diepste niveau is Ongrond de basis waarin alles opkomt. Of we ons er nu wel of niet bewust van zijn, Ongrond is als basis altijd aanwezig en beschikbaar. Op het niveau van ervaren word jij je niet eerder bewust van Zijnsbesef dan wanneer je beseft dat Ongrond je ware natuur is. Dat is wat je in werkelijkheid bent. Het ontwaken waar de grote spirituele Meesters altijd over spreken is een verschuiving in standpunt. Eerst beschouw je aandacht en bewustzijn als een functie, vervol gens zie je in, dat bewustzijn de Ongrond is en ten slotte realiseer je je dat jij dat bent. Alleen deze verschuiving in standpunt kan je ultieme voldoening schenken. De illusie wordt ontmanteld dar jij een afgescheiden persoon bent die in conflict is met de buitenwereld. Die dreigt je voortdurend

VOORBIJ DE VORM

Ontwaken uit de andere staat van bewustzijn Wetenschappers en onderzoekers zijn geneigd om de bewustzijnsniveaus die ervaren worden gedurende medita tie, als veranderingen in bewustzijn te zien, omdat het een bepaalde mate van inspanning vergt. Bovendien verschilt het waakbewustzijn van wie mediteert en van wie dat niet doet. Maar Zijnsbesef is in die zin zoals ik al eerder aangaf, niet een bewustzijnstoestand, omdat het geen onderhoud of voorbereiding vereist. Het is er altijd als achtergrond van alle ervaring. Zijnsbesef of Ongrond is de open ruimte waarin zonder enige inspanning bewustzijnsstaten verschijnen en verdwijnen zonder een spoor achter te laten. Het is te ver gelijken met het witte filmdoek waarop beelden worden geprojecteerd zonder het doek aan te tasten. Vanuit die gezichtspunt bezien wandelen de meeste mensen rond in een veranderde bewustzijnstoestand. Dat wil zeggen, in een bewustzijnstoestand die behoorlijk ver stoord is door de verzameling aan verhalen, overtuigingen, *

'lnterbeing' is een niet eerder besraand woord, dat door Thich Nhat Hanh is bedacht om Eenheid uit te drukken. (vert.)

HET SMOKKELEN VAN EZELS

herinneringen en ervaringen die tijdens het leven is ont staan. In de woorden van de apostel Paulus kijken we nu nog in een 'wazige spiegel', die verduisterd is door de conditio nering die de mind ons opgelegd heeft. Die conditionering is de bril die alle ervaringen uit het verleden kleurt. Verdriet en trauma's, successen en verworvenheden, liefdes en verlie zen zorgen ervoor dat we niet reageren op het leven zoals het is. Dat betekent dat we ons het leven voorstellen zoals dat op grond van onze ervaringen zou moeten zijn. Met als gevolg dat we nooit in het huidige moment leven; we leven in een door onszelf vervaardigde, ingebeelde wereld en strij den als een Don Quichot tegen windmolens. Bijvoorbeeld, je wordt 's ochtends wakker en je begint je onmiddellijk zorgen te maken over de vergadering met je baas later op de dag. In plaats van te genieten van het gezang van de vogels bij zonsopkomst of de geur van koffie, zit je al ergens in de toekomst je voor te bereiden op wat je zult zeggen. Door eerdere ervaringen met autoriteit neem je aan dat je op het matje wordt geroepen en je voelt vrees, angst, schaamte nog voor je de deur bent uitgegaan. Tegen de tijd dat je op je werk aankomt, ben je vreselijk overstuur en kun je je nauwelijks concentreren op de onderhanden projecten. Er is nog niets gebeurd. Je leeft in een ingebeelde wereld, een

te worden, is deze openheid niet wat gepraktiseerd hoeft Zen wordt In is. kbaar beschi dellijk omdat het altijd onmid de 'begin eid openh e deze natuurlijke, ongeconditioneerd gelijkstaat ners mind' genoemd, die volgens de Zenmeesters streven hoef aan volledig Zijnsbesef. In plaats van het na te nen. herken te en kken je het alleen maar te ontde ngen Ik spreek nu niet over nàief of onnozel zijn. Ervari toepas kunt in het leven verschaffen je lessen die je bewust die ervarin sen op wat zich nu aandient, maar zonder dat zig te zijn aanwe ig volled gen gen je beperken of je vermo door je wordt rst ' behee verstoren. Het verschil is of je wat je kt psychologische conditionering of opzettelijk gebrui is een oud geleerd hebt om je meer opties te geven. Het een slechte maar r, dienaa tische gezegde, de mind is een fantas meester.

durend Waar het om draait, is of je lijdt of niet. Voort tegenstelling psychisch lijden en alle vormen van stress (in de mind en van n domei het tend tot fysieke pijn) zijn uitslui en in de rteniss gebeu worde n nooit door anderen of door met het lt buitenwereld veroorzaakt. Als je nog steeds worste eerde mind leven zoals het zich aandient, is de gecondition ontwaken te is ing oploss ame de baas. De volledige en duurz esef. Zijnsb in n en de mind te ontstijgen om thuis te kome

veranderd bewustzijn, die je mind heeft gefabriceerd en je ziet je leven door een dikke sluier van vroegere conditione ring. Als je voorbij deze donkere sluier zou kunnen zien, zou je deze vernauwde bewustzijnstoestand van je mind achter je kunnen laten en terugkeren naar je natuurlijke staat van open helderheid. Als mens is dat je geboorterecht. Je kunt nu met een realistische inschatting acteren op wat er in het huidige moment gebeurt in plaats van voortdurend te reageren op ingebeelde bedreigingen. En anders dan on begrensd bewustzijn dat in mindfulness wordt 'nagestreefd',

VOORBIJ

VORM

Ten slotte Net als lucht of ruimte vinden we bewustzijn iets vanzelf sprekends, hoewel zonder bewustzijn de wereld zoals we die kennen domweg niet zou bestaan. Bewustzijn is de achter grond van alle ervaring. Het is de open ruimte waarin gedachten, gevoelens en zintuiglijke ervaringen opkomen en weer oplossen. De eerste stap in de directe benadering is

HET SMOKKELEN VAN EZELS

herkennen dat bewustzijn zonder enige inspanning van jouzelf er nooit niet is. Door aandachtig bij dat bewustzijn te blijven in plaats van te proberen mindful te zijn, maak je de verschuiving van mindfulness naar Zijnsbesef mogelijk. In het volgende hoofdstuk zal ik in meer detail ingaan op alle karakteristieken van Zijnsbesef en laren zien hoe het een blijvende oplossing voor alle leed en ontevredenheid biedt. Het is het medicijn voor alle leed. In sommige tradi ties staat Zijnsbesef bekend als het juweel dat al je wensen in vervulling laat gaan; als de schoonste parel, die een laag van vrede en vreugde brengt, onaantastbaar voor de ups en downs van het leven. Misschien een wat overdreven bewering, maar dat is de kracht en belofte van de directe benadering.

Zoals ik het begrijp, kan in de boeddhistische traditie mind folness worden toegepast als een methode om tot de diepste niveaus van wijsheid en mededogen af te dalen. Waarom moeten we dan nog verder gaan? In de meeste tradities die de weg wijzen naar spiritueel ont waken is mindfulness een eerste stap richting een directere

In de Vipassana-traditie van Zuidoost-Azië is mindful ness de basis voor diepere lagen van onderzoek en het inzicht in de veranderlijke, niet-substantiële aard van de zintuiglijk waarneembare wereld. In de Tibetaanse traditie kunnen visualisaties het vervolg zijn van mindfulness, net als monde linge, rechtstreeks door de leraar overgedragen instructies en meditaties, ontworpen om de illusie van een afgescheiden ik te ommantelen. De oefeningen en aanwijzingen in dit boek vereisen geen ervaring in mindfulness, maar regelmatig mediteren kan een uitstekende basis vormen, omdat je daar mee al bekend bent met geconcèntreerd aandacht besteden aan het huidige moment. Als je de diepste niveaus van wijsheid en mededogen wilt bereiken, moet je op enig moment verder gaan dan mind fulness. Maar als je de voordelen van mindfulness waardeert en geen reden ziet om verder te gaan, voel je dan alleszins vrij net zolang door te gaan met mindfulness als je zelf wenst. Maar houd wel rekening met de valkuilen zoals eerder beschreven in hoofdstuk

en onthoud dat er andere

opties voor je zijn als je je aangezet voelt op verder onder zoek te gaan.

benadering. Dat is een uitnodiging om de non-duale aard te ontdekken door middel van onderzoek en aanwijzingen van

deu: jhána's ontwikkeld, maar zijn geen doel op zich maar een nood

een gids. Zo schrijft bijvoorbeeld de Sri Lankaanse monnik

zakelijke bijkomstigheid in her gehele proces.

Bhante Gunaratana, auteur van Mindfolness in plain English, een boek als vervolg daarop met de titel Beyond Mindfolness

in plain English. Daarin beschrijft hij de steeds diepere niveaus van concentratie en meditatie van de 'jhäna's'*.

Jhäna's zijn diepgaande gemoedstoestanden die in volgorde ervaren

gaan worden. De eerste vier jhänas zijn de fijn-materiële jhäna's. De laatste vijf jhána's zijn de immateriële jhänàs. Deze immateriële

jhäna's worden in het boeddhisme als minder noodzakelijk voor de verdere mentale groei gezien. De vierde jhäna wordt gezien als de optimale jhäna voor de verdere mentale cultivatie. Het doorlopen van

Jhána (Pali) betekent letterlijk meditatie en de term wordt gebruikt om de verschillende stadia van meditatie aan re duiden. In her proces van concemrarie-meditatie naar inzicht-meditatie (vipassana) worden

VOORBIJ DE VORM

de jhäna's gaat gepaard met het loslaten van de mentale factoren; hoe meer mentale factoren worden losgelaten, hoe verder je voortschrijdt

in de jhänàs. Bron: Dharma-Lotus (www.dharma-locus.nl!wiki/ index.php?title=Jhana)

HET SMOKKELEN VAN EZELS

U suggereerde dat ZiJnsbesef niet een staat is, maar de onver

anderlijke achtergrond van alle staten. Tegelijkertijd zegt u dat we die kunnen verlaten en weer binnengaan. Als het niet een mentale staat is, vanwaar dan deze wisselingen? Voor mij klinkt

volle herkend. Door de hoofdstukken heen bied ik directe aanwijzingen en geleide meditaties. Die nodigen uit om het pad te gaan naar onmiddellijke realisatie van die diepere laag, die je natuurlijke staat van Zijnsbesef is. Als je echter

dat als een semantische discussie.

mediteert om bepaalde bewustzijnstoestanden te cultiveren

Laten we terugkeren tot de analogie mee de zon. Op bepaal

dwaal je af van je aangeboren, scralende heelheid die je bent.

de dagen kun je in Seattle de zon niet zien. Toch weet je dac de zon voortdurend schijnt, hoewel de wolken de zon verduisteren. Net zo is Zijnsbesef altijd, onveranderlijk aan wezig als de stille achtergrond van alle ervaring. Maar het kan verduisterd worden door de wolken van verhalend denken. Als je eenmaal een glimp ervan hebt gezien, weet je dat er Zijnsbesef is en heb je het vertrouwen dat het altijd voor je beschikbaar is, mits je toestaat dat de sluiers worden weggetrokken. Ten slotte zal je constant rusten in de onge

en om in de toekomst verlichting of bevrijding te verkrijgen, Als je al intuïtief weet hebt van Zijnsbesef, zal je zien dat de directe aanwijzingen voldoende zijn om een volledige realisatie te initiëren. Een bekende leraar zei dat wie zich daartoe al aangetrokken voelt,· enkel maar de instructie hoeft te krijgen, 'Wees gewoon wie je bent', om bewust te worden van je ware aard. Zelfonderzoek en gebed raadde hij aan voor wie meer begeleiding nodig heeft. Alleen jij kan bepalen wat voor jou het geschiktst is. Experimenteer zelf en pas de technieken toe die met jou het meeste resoneren.

conditioneerde openheid van het huidige moment. Zijns besef is niet te verstoren noch te veranderen. Het enige dat komt en gaat is de helderheid van je herkenning, net zoals het zicht op de zon verandert door de voortdrijvende wolken. U schijnt te impliceren dat meditatie niet noodzakelijk is voor

het realiseren van de diepste waarheid. Maar de grote leraren in alle tradities benadrukken het belang van meditatie, gebed en zelfonderzoek. Zo niet, gaan we dan niet telkens weer dezelfde fouten maken? Meditatie is niet vereist, maar het kan zeker helpen. Zelfs bij de directe benadering zoals beschreven in dit boek, zolang je meditatietechnieken toepast voor experimenteren en doen van onderzoek om een diepere laag van Zijn bloot te leggen. Die laag van Zijn is er altijd maar wordt nog niet ten

VOORBIJ DE VORM

HET SMOKKELEN VAN EZELS

Hoofdstuk 3

Het ultieme medicijn

Het beste van alle medicijnen is v'erankerd zijn in onwankel baar Bewustzijn. Daardoor kom je tot rust in de onbezoedel de, ongerepte vrede, die onvoorwaardelijk en ongeboren is, vrij van i nspanning Het is een ononderbroken evenwicht .

waar

de ogen zien zonder te analyseren en de mind opkomt

zonder zich als een afgescheiden subject te manifesteren_ - Tibetaanse leraar Longchem Rabjam

oeddha wordt algemeen beschouwd als de grondlegger

B van een van de belangrijkste wereldgodsdiensten en als de spirituele leraar die daarvoor baanbrekend werk heeft

verricht. In zijn eigen traditie wordt hij de Grote Genees heer genoemd, omdat hij de oorzaak van het menselijk lijden vaststelde en een oplossing bood, een medicijn, een kuur. Je hoeft geen boeddhist te zijn of er zelfs maar belang stelling voor te hebben, om zijn analyse van de situatie waar in de mensheid verkeert op waarde te kunnen schatten. Ondanks het beschermde leven van een prins, was de toekomstige Boeddha zeer geschokt door de ziekte, ouder dom en dood die hij om zich heen zag en besloot een oplos sing voor het lijden te vinden. Na jaren van soberheid,

HET ULTIEME MEDICIJN

zelfkastijding en diepe meditatie kwam hij tot de conclusie dat we lijden omdat we hunkeren naar war we niet kunnen hebben en ons verzetten tegen war we wel hebben. Dat zijn

tueel jargon, maar directe aanwijzingen te verschaffen naar je natuurlijke staat van geluk dat voorbij her domein van het lij den ligt.

de twee krachten van aantrekking en afstoting. In essentie komt het erop neer dat we voortdurend in oorlog zijn met hoe ons leven verloopt. Verder besefte hij dar hechting, aversie en onverschilligheid steunen op een fundamentele illusie. Namelijk dat we als individu uit vaste materie bestaan, in een materiële wereld die ons voortdurend dreigt te vernietigen of ons onthoudt van wat we menen dat ons toekomt. Hij ontdekte dat het ontwaken uit de illusie van het afgescheiden zijn de enige uitweg uit dit lijden is. Het pad naar geluk is te vinden in het besef dat wij Een zijn, onderling afhankelijk en verbonden met alle leven. Een benadering om tot dit besef te komen is mindful ness meditatie. Dat is een krachtig instrument om de lagen van illusie binnen re dringen die de onveranderlijkheid en onze onderlinge afhankelijkheid toont als de kern van ons bestaan. Een andere benadering die vele eeuwen na het over lijden van Boeddha opkwam, is her directe doorzien van die

Meditatie: tot rust komen in Zijnsbesef Dit is nog een andere uitnodiging om tot rust te komen in Zijnsbesef, dat altijd voor je openstaat. Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te zitten en je aandacht te verplaatsen van het denken naar de ademhaling. In plaats van je gebruikelijke manier van mediteren toe te passen, wil ik graag dat je rustig zit en alles laat zijn zoals het is. Focus je aandacht niet, doe er niets mee. Volg je ademhaling niet langer en doe niets in het

bijzonder. Laat alles los, zonder dat je probeert iets te veranderen of van iets af te komen.

illusie. Dat betekent het besef dat er een blijvende, alles

Gewoonlijk focust onze aandacht zich op objecten

omvattende bestaansgrond is, die leeg, ontijdelijk, niet loca

en geeft er een interpretatie aan. Daarmee schep

liseerbaar, vol mededogen en alles doordringend is. Het is de oneindige niet-ruimtelijke ruimte. Als deze Ongrond van Bewustzijn zich onthult in een menselijk wezen, staat het bekend als bewustzijn, ware Zelf, de Boeddha natuur of Zijnsbesef. Hoewel deze benadering war abstract en vormloos lijkt te zijn, is het feitelijk heel erg praktisch en open voor expe rimenten. In dit hoofdstuk zal ik het begrip Zijnsbesef wat concreter invullen. Ik zal wat oefeningen aanreiken, die je een mogelijkheid geven zelf daarvan een glimp op te van

je een betekenisvolle binnenwereld die weinig te maken heeft met hoe de dingen werkelijk zijn. Laat in plaats van dit vastklampen aan objecten, je neiging tot oordelen en interpreteren los. Kom weer tot rust in woordeloos bewustzijn. Blijf bij dat open, ongeconditioneerde bewustzijn, waarin ervaringen ontstaan en weer oplossen. Dit bewustzijn is van nature stil, bewust en kalm;

het doet niets, het verwelkomt eenvoudig wat is en

zoals dat is.

gen. Het doel is niet om je hoofd vol te stoppen mee spiri-

VOORBIJ DE VORM

HET ULTIEME MEDICIJN

Blijf rusten in dit stille, open, ongeconditioneerde

Ik zal die hier kort beschrijven en meer gedetailleerd in de

bewustzijn. Geen inspanning, geen manipulatie,

komende hoofdstukken. Hoewel ik deze hoedanigheden

geen instandhouding van wat dan ook, geen actie,

apart van elkaar bespreek, moet je ze eigenlijk beschouwen als

gewoon tot rust komen als bewustzijn en alles

facetten van een diamant en niet als losse items op een bood

laten zijn zoals het is.

schappenlijstje. Deze facetten onthullen zichzelf zonder inspanning als verschillende aspecten van die ene realiteit zodra Zijnsbesef ontdekt is.

Wat is ZijnsbeseP Zoals ik al eerder gezegd heb, is Zijnsbesef tijdloos aanwezig

Meditatie: Verruiming van het bewustzijn tot voorbij het lichaam

en de altijd aanwezige achtergrond van ervaring, die zichzelf in stand houdt en onafgebroken voor jou ter beschikking staat. Omdat het je natuurlijke staat is, je geboorterecht als

Deze meditatie gebruikt directe gewaarwording om

mens, hoef je niets te doen om het in stand te houden of te

je vereenzelviging met het beperkte fysieke lichaam

cultiveren, zoals het geval is met mindfulness. Feitelijk kijkt

los te laten en maakt de weg open voor grenzeloos

het altijd door jouw ogen en luistert het door jouw oren,

Zijns besef.

alleen slaag je er eenvoudig niet in om dat te erkennen. Het is als de ruimte, of de lucht die je inademt. Als je in (en als) Zijnsbesef tot rust komt, zal je gebrui

Zoek een rustige, comfortabele plek waar je zo'n tien minuten kunt zitten. Adem een paar maal diep in en

kelijke en geconditioneerde manier van kijken wegvallen.

laat je aandacht zich verplaatsen van gedachten en

Daarmee worden je ervaringen levendiger en ga je het leven

gevoelens naar het gewaarworden van je lichaam

met een frissere blik en niet langer gefilterd waarnemen. Dit

in de ruimte: het contact met je voeten op de vloer,

nieuwe perspectief is niet alleen opwindend en verblijdend,

je rug en zitvlak tegen de stoel en je ademhaling.

het kan ook een beetje verwarrend zijn, waardoor je je wat gedesoriënteerd kunt voelen. Je hebt tenslotte je hele leven

Onderzoek in het bijzonder wat je voelt aan de

jezelf en anderen op eenzelfde, weinig open en voorspel

grenzen van je lichaam, waar het in contact komt

bare manier ervaren. Nu de sluiers weggenomen zijn treed

met zijn omgeving. Merk vorm, contouren, gewicht

je het leven directer, minder gepolijst en ongefilterd tege

en warmte op. Zie of je tijdens dit onderzoek een

moet. Slechts zelden raakt dit nieuwe perspectief onmiddel

duidelijke markeringslijn kunt vinden tussen waar

lijk stevig verankerd. Maar hoe meer je je verankert in dit

de binnenkant van je lichaam eindigt en de

open, onvoorwaardelijke bewustzijn of huidige moment,

buitenwereld begint.

hoe meer je iets van de volgende hoedanigheden zult ervaren.

VOORBIJ DE VORM

HET

ULTIEME MEDICIJN

Voel je wat er in je lichaam gebeurt en hoor je

ruimte bent, waarin alles opkomt. Met andere woorden,

buiten je lichaam geluiden? Of gebeurt dat allemaal

alles gebeurt in jou in plaats van buiten jou! En tegelijker

in een en dezelfde, vloeiende, ononderbroken

tijd raak je niet uit het oog dat je een menselijk wezen bent

ruimte� Zit 'jij' ergens in je lichaam, of is er een

met een lichaam verpakt in huid en dat je moet opletten als

ervaring dat je lichaam in jou zit?

je de straat oversteekt en moet uitkijken voor gloeiendhete voorwerpen. Beide dimensies zijn tegelijkertijd waar.

Laat alle grenzen van je lichaam die er nu nog zijn,

Je normale gevoel in het dagelijks leven een individu te

oplossen in de ruimte om je heen. Laat deze ruimte

zijn, zorgt voor je veiligheid op relatief niveau. Zijnsbesef

zich openen en zich ver voorbij de grenzen van het

doet je weten dat je innig verbonden bent met al het ande

lichaam uitbreiden. Laat het geluid, geuren,

re in het universum. Of beter gezegd: je bent de ruimte

objecten en andere mensen in zich opnemen. Alles

waarin alles onlosmakelijk met elkaar verbonden is en dus

vindt plaats in deze onbegrensde ruimte zonder

Een is. Geloof het of niet, dit onbegrensde perspectief

grenzen of centrum.

verhindert je niet om als mens te functioneren. Sterker nog, het dagelijks functioneren verloopt makkelijker, vloeiender,

Wat gebeurt er met het gevoel dat je een afgeschei

harmonieuzer en zoveel bevredigender als je niet voortdu

den, door plaats bepaalde entiteit bent, als je jezelf

rend aan het worstelen bent met de buitenwereld. In plaats

toestaat in die ruimte op te lossen? Waar bevind je

van met angst, wantrouwen, woede en conflict, beweeg je je

je? Waar hou jij op en waar begint de buitenwereld?

nu door het leven met een gevoel van comfort, gemak, ver

Blijf daar, in die onbegrensde ruimte zonder

trouwen en betrokkenheid. In plaats van vervreemding, voel

grenzen of centrum.

je nu een diepe, innige band met alles en iedereen, niet alleen als een idee of filosofie, maar als een onmiddellijke ervanng.

Geen afscheiding tussen zelf en de ander, tussen binnen en buiten.

Geen centrum, geen begrenzing, geen zelf

Heb je ooit de grenzen van je lichaam door directe gewaar

Net zoals de schijnbare grenzen tussen binnen- en buiten

wording onderzocht om vast te stellen waar jij eindigt en de

kant wegvallen, zo verdwijnt ook het gebruikelijke perspec

buitenwereld begint? Als je dat gedaan hebt, zal je beseft

tief waardoor je meent een afgescheiden iemand, een klein

hebben dat de grenzen op hun best enigszins diffuus zijn.

ikje te zijn dat zich op een bepaalde plaats bevindt. Als je

Zonder het denken en interpreteren is het vaak moeilijk

goed kijkt en zorgvuldig op onderzoek uitgaat, zal je zien dat

om te zeggen wat vanbinnen of wat vanbuiten gebeurt. In

het solide afgescheiden zelf waar jij jezelf voor aanzag, niets

Zijnsbesef besef je dat je de grenzeloze openheid, de bewuste

anders is dan een veranderlijke verzameling gedachten,

VOORBIJ DE VORM

HET ULTIEME MEO!CIJN

gevoelens, herinneringen, verhaaltjes en overtuigingen. Ze

horen, te zien of wellicht een beetje van beide?

zijn wiJlekeurig samengeraapt en aan elkaar geketend door

Hebben je gedachten een kleur? Een vorm?

de gedachte: die zijn van mij. Maar waar is die persoon aan

Een afmeting? Een dichtheid? Waar bevinden ze

wie zelfs geen enkele van die gedachten zou kunnen toebe

zich? Lijken ze zich in je hoofd af te spelen, buiten je

horen? Waar is dat ogenschijnlijke centrale punt waaraan

of e lders in je lichaam? Waar komen je gedachten

alles gerefereerd wordt?

vandaan? Waar zijn ze naartoe gegaan als er niet

Zijnsbesef geeft antwoord op deze vraag door een glo

meer zijn?

baal, zich uitbreidend, allesomvattend perspectief te bieden waardoor het schijnbare centrale punt wegvalt. Alles wordt

Merk op dat elke gedachte verwijst naar een andere

verwelkomd zoals het is, zonder interpretatie hoe voordelig

gedachte, of het nu een gedachte is aan het

of hoe bedreigend ook voor het afgescheiden zelf Meer nog,

verleden of aan de toekomst, een gedachte aan

Zijnsbesef laat je zien dat wat door je ogen kijkt en wat beke

anderen of aan jezelf. Gedachten verwijzen altijd

ken wordt, het schijnbare subject en het schijnbare object,

naar een andere gedachte, binnen een immens

in feite slechts uitdrukkingen zijn van hetzelfde onbegrens

groot, complex netwerk van onderling verbonden

de, ononderbroken, onverdeelde veld dat van nature helder,

gedachten. Gevoelens vormen een soortgelijk naar

verlichtend en vol liefde is.

elkaar verwijzend netwerk. Maar waar bevindt zich de vermeende solide, afgescheiden persoon vanbinnen, waar deze gedachten en gevoelens naar

Meditatie: Onderzoek naar de aard van denken

verwijzen? Kun je die lokaliseren? Of is die schijn· baar afgescheiden persoon slechts een verzameling van veranderende en elkaar afwisselende gedachten?

Je kunt misschien geloven dat je weet wat gedachten

Wat is je onmiddellijke ervaring?

zijn, maar weet je dat echt? Jou is misschien verteld dat ze het resultaat zijn van zenuwprikkelingen in de hersens, maar wat is je directe ervaring?

Vraag jezelf nu af: 'Wie of wat is zich bewust van deze gedachten en gevoelens?' Je kunt over je overtuigingen, je gevoelens, herinneringen, ideeën

Ga rustig en comfortabel zitten en besteed een

spreken, omdat ze object zijn van je ervaring.

paar minuten aandacht aan de ademhaling.

In werkelijkheid is de persoon waarvoor je jezelf aanziet een verzameling van zulke objecten.

Verplaats nu gedurende een paar momenten je

Maar kun jij de persoon vinden die zich er bewust

aandacht naar je gedachten. Stel om te beginnen

van is, het ultieme subject? Kan het subject ooit

vast of ze voornamelijk visueel of auditief zijn. Met

een object Zijn van je ervaring?

andere woorden, neig je ernaar je ged achten te

VOORBIJ DE VORM

HET ULTIEME MEDICIJN

Alles is volmaakt en betekenisvol zoals het is; er is alleen dit

volmaaktheid van Gods schepping in het algemeen voor behouden aan de engelen, maar feitelijk is het beschikbaar in het menselijk domein door Zijnsbesef

Een onvermijdelijk gevolg van de erkenning dat binnen en buiten slechts aspecten zijn van een onverdeelde werkelijk heid, is het besef dat alleen het huidige moment bestaat. Het

Meditatie:

verleden is slechts een herinnering en de toekomst enkel een

Ontbreekt er iets op dit moment?

gedachte die nu op dit moment ontstaat. Als je probeert te wijzen naar iets wat buiten het huidige moment bestaat, zal

Deze meditatie geeft je de gelegenheid de wereld,

je zien dat alles wat je kunt bepalen zich feitelijk nu voor

vrij van denksluiers, met een frisse blik te bezien en

doet. Dit geldt evenzeer voor je grootste successen en alles

een glimp op te vangen van een staat van natuur·

waar je 'trots' op bent. Natuurlijk kun je ze op je

lijke volmaaktheid.

vermel

den of op sociale media plaatsen. Maar waar bestaan ze nu echt, anders dan als verhaaltje, gedachte of beeld juist op dit

Neem vijf minuten voor de volgende oefening.

moment? Zelfs het huidige moment kun je niet vastgrijpen

Als eerste, ga rustig zitten en laat je aandacht

en glijdt door je vingers als je probeert her te vangen.

rusten op je ademhaling. Voel hoe je borst en buik

Als je eenmaal het unieke, kostbare en kortstondige van

op· en neergaan terwijl je ademhaalt. Let op wat je

die moment beseft, begrijp je dat alles wat zich nu voordoet

i n rug

uniek, van nature compleet, betekenisvol en volmaakt is,

de stoel en

en benen voelt waar ze contact maken met

ondanks alle overduidelijke imperfecties. (Een beroemd

bewust van de geluiden om je heen en ook wat je

gezegde luidt: het Ene wnder tweede, valt niet te vergelij

in je lichaam voelt. Blijf in dit huidige moment,

ken.) Dit besef ontstaat op een of andere mysterieuze manier

zonder inspanning en zonder iets na te streven.

voel ook je voeten op de vloer. Wees je

die zich onttrekt aan de ratio. Dit heeft allemaal niets te maken met dualistische, tegen

Stel jezelf nu de vraag: 'Zonder de mind te

gestelde polen zoals compleet versus incompleet, perfect

raadplegen, dat wil zeggen zonder gedachten,

versus imperfect, of van-betekenis versus zonder-betekenis.

herinneringen, overtuigingen, gevoelens of

Elke persoon en elk ding, ongeacht hoe schijnbaar onvolmaakt

plannen: is er iets wat nu ontbreekt�' Schenk geen

ook, is perfect in de zin dat het eenvoudig is wat-het-is en

aandacht aan gedachten die wellicht opkomen en

dat het onmogelijk anders had kunnen zijn. Het toont altijd

stel de vraag nog eens. Kun je iets vinden wat

de in essentie volmaaktheid van Zijn. Als een natuuèlijke

ontbreekt en waar geen gedachten aan te pas

reactie op dit inzicht ontstaat een subtiele mengeling van 1 liefde, verbazing, dankbaarheid en vreugde. In de joods

komen? Wat heb je nu ontdekt?

christelijke traditie wordt dit gevoel van onrz.ag voor de

VOORBIJ DE VORM

HET ULTIEME MEDICIJN

Geen inspanning, geen strijd: het leven leeft zichzelf door jou heen

apparaat bent. Dat beweegt zich door tijd en ruimte voort, met al zijn individuele voorkeuren, talenten en eigenaardig heden. Je leeft op de paradoxale, precieze scheidslijn van zui

Als je niet langer door het leven gaat alsof alles om jou

ver Zijn waar manifestatie begint, waar niets alles is en

draait, eindigt jouw onafgebroken strijd om de realiteit in

niemand iemand wordt. Niets komt tot bloei als alles,

overeenstemming te brengen met je verwachtingen over

niet-iemand drukt zich uit als iemand.

veiligheid en comfort. Als je in plaats daarvan elk moment

Omdat je weet dat je de ruimte bene, waarin alles zich

omarmt vanuit het niet-specifieke en onbepaalde standpunt

ontvouwt, kun je je niet langer vereenzelvigen met dit kleine

van Zijnsbesef als de volmaakte uitdrukking van Zijn, laat

'ikje'. En toch omarm je met tederheid en mededogen die

je je meevoeren op de voortdurende stroom van het leven.

persoon waar je je ooic voor aanzag in de allesomvattende

In plaats van denken dat jij de choreograaf van het leven

ruimte van Zijn, die je in wezen bent. Niet-iemand zijn,

bent, besef je dat jij en de choreograaf een van de dansers

niets-zijn en alles zijn: ze ondersteunen elkaar wederzijds en

zijn en op een dieper niveau de dans zelf Jouw rol is niet om

zijn volmaakt met elkaar vervlochten (een van de grote mys

aan eenieder jouw handelen op te leggen, maar je unieke en

teries van Zijnsbesef). Deze diepere vereenzelviging met

gepaste plaats in het dansgezelschap te vinden.

Zijn bezield je denken en handelen, en geeft er inhoud aan.

Van jongs af is ons in onze resultaatgerichte cultuur

Het laat je meevoeren op de stroom van het leven en schenkt

bijgebracht dat we ons moeten fixeren op wat wij willen en

je een diep vermogen je in te leven in en intiem te verbinden

ons moeten inspannen om de werkelijkheid daarmee in

met iedereen die je ontmoet.

overeenstemming te brengen. Luister in plaats daarvan hoe het leven door jou stroomt en accepteer waar het leven je brengt. Ten slotte ga je beseffen dat jij feitelijk totaal geen

Waarheid op elk niveau; het juiste handelen in

controle hebt over je leven: je wordt door het leven zelf

de situatie die voor je ligt

geleefd. Maar je voelt niet dat je de controle kwijt bent, omdat je weet dat jij en het leven onlosmakelijk verbonden

Nu je met de helderheid en het mededogen van Zijnsbesef

zijn. Je vertrouwt erop dat het leven zijn eigen diepere doel

door het leven gaat, ontdek je dat je sterker betrokken bent

en betekenis heeft, die niet door je verstand zijn te bevatten.

bij de dingen zoals ze zijn, in plaats van te blijven hangen in, oude overtuigingen en standpunten. Als gevolg daarvan laat

Iemand, niemand, niets en alles zijn

je de al of niet subtiele neiging om jezelf en anderen voor de gek te houden, geleidelijk varen. In plaats daarvan vertrouw je erop dat het beter is de waarheid te vertellen over hoe je

Vanuit het onbepaalde perspectief van Zijnsbesef besef je

leven nu is, dan ermee overhoop te liggen. Als je niet langer

dat je zowel onlosmakelijk verbonden bent met alles• en

de pose van het ingebeelde zelf centraal stelt, maar openstaat

iedereen en tegelijkertijd dat je dit unieke psychosomatische

voor de onbegrensde uitgestrektheid van Zijnsbesef, zal je

VOORBIJ

VORM

HET

ULTIEME MEDICIJN

van nature het beste wensen voor iedereen in plaats van het

eigendom, omdat het zo'n diep mysterie is. Het is nooit iets

beste voor het individu. Op alle niveaus de waarheid vertel

wat je kunt bereiken en aan je cv kunt toevoegen, zoals mee

len is niet langer een keuze die je bewust moet maken. Het

andere verworvenheden en eigenschappen. In de roes van de

valt dan niet te vermijden, net zoals het openen van je ogen

opwinding als men dit mysterie ontdekt, wordt daar nog

als je wakkert wordt.

weleens anders over gedacht. Bijvoorbeeld, je kunt niet zeg

Vanuit het perspectief van Zijnsbesef reageer je in open heid, zonder inspanning en vrij van onwrikbare standpunten

gen 'ik ben verlicht' en menen dat je iets verstandigs zegt. Omdat 'verlicht worden' de erkenning inhoudt dat de afge

op mensen en situaties. Je reacties zijn precies de juiste omdat

scheiden persoon, die dit opeist, slechts een illusie is. Hee is

spontaan opkomen in de gegeven omstandigheden, die je

veeleer dat je begint te beseffen dat de persoon waarvoor je

volledig overziet. Je reacties zullen dan niet langer ingegeven zijn door de belangen van het afgescheiden zelf. In plaats van

jezelf aanziet en die denkt dat hij iets kan bezitten, in feite een uitdrukking is van Zijnsbesef Vergelijk het met de golf

strijden om te krijgen wat je denkt dat je wilt hebben, omarm

die een uitdrukking is van de oceaan, waarmee hij onlosma

je wat het leven je brengt in de wetenschap dat het precies is

kelijk verbonden is. In plaats van trots te zijn op wat je

wat nodig is. Als gevolg daarvan zullen je gebruikelijke stress,

bereikt hebt, leidt de ontdekking van Zijnsbesef tot ontzag

strijd, frustratie en depressie geleidelijk veranderen in ont

en een toenemende nederigheid, als je oog in oog komt te

spanning, gemak, dankbaarheid en vreugde.

staan met her mysterie.

Het niet in woorden uit te drukken mysterie

Verwijlen in en als Zijnsbesef

Ik kan (dat geldt voor iedereen) alle mogelijke woorden

Zijnsbesef is je naruurlijke staat en is wat er altijd door

gebruiken in de ijdele hoop uitdrukking te kunnen geven aan wat niet uitgedrukt kan worden. Voor het zuivere, onaantastbare Zijnsbesef zijn geen woorden voorhanden.

je ogen kijkt en middels je oren hoort. Paradoxaal is dat tegelijkertijd de onbegrensde, mysterieuze, niet te vatten essentie van wat is. Ja, deze onbegrensde essentie is wat je

Het is wat wij van nature zijn: de essentie van wat is. Hoe

fundamenteel bent, de basis van je bestaan onder .rule

ver ons onderzoek ook strekt, we zullen nooit in staat zijn

dramàs, rollen en alles waarmee je je vereenzelvigt.

Zijnsbesef in kaart te brengen, omdat het nooit een kennis

Alleen als je de waarheid beseft van waarnaar verwezen

object kan zijn. Integendeel, het is de opperste Kenner zelf,

wordt, hebben deze woorden betekenis. Anders niet, natuur

het ultieme Subject van alle objecten, onbegrensd, niet te

lijk. Als je leest dat Zijnsbesef je natuurlijke staat is, zorgt

lokaliseren en ongrijpbaar. Je kunt het nooit kennen omdat je het zelf bent; je kunt alleen beseffen dat je het bent, dat wil zeggen, je kunt bewust verwijlen in en als Zijnsbesef.

•

Tegelijkertijd kun je Zijnsbesef niet opeisen als jouw

VOORBIJ

DE VORM

dat niet vanzelf voor rust en kalmte, vreugde of gemoedsrust in je bestaan. Nee zomin als je honger gestild kan worden door alleen te kijken naar een foto van een delicieuse maal tijd. Je moet leren hoe het te benaderen en hoe er bewust in

HET

ULTIEME MEDICIJN

te verwijlen. Je hebt een ingang nodig, een oefening en een

jouw gemoedsrust en vrede af van het in standhouden van

pad, die verwerkelijking van Zijnsbesef mogelijk maken om

dit separate zelf en van het zo veel mogelijk vergaren van

geluk en voldoening te vinden. Maar anders dan mindful

dingen voor jezelf en je familie. Als gevolg daarvan ben je

ness kun je Zijnsbesef niet cultiveren of in jezelf ontwikke

voortdurend aan het wedijveren en strijden met anderen

len, omdat het er nooit niet is. Je kunt het alleen herkennen,

vanwege het vermeende gebrek aan middelen van bestaan.

benaderen en erin tot rust komen.

Je kunt je wellicht een tijdje tevreden voelen, maar telkens val je terug in oncevredenheid en lijd je doordat je niet krijgt wat je hebben wilt.

Ten slotte

Daartegenover staat het besef dat je niet echt het afge scheiden zelf bent dat slechts een arbitraire constructie is die

In dit hoofdstuk heb ik een gedetailleerde beschrijving ge

eindigt bij de huid. Je weet dan dat je innig verbonden bent

geven van wat nooit beschreven kan worden. Het is niet iets

met alles en iedereen en je leef in een jij-en-mij wereld vol

wat je kunt opslaan in je geheugen, maar het zijn wel een

liefde, empathie, delen, samenwerken en nastreven van

aantal richtingaanwijzers naar Zijnsbesef. Ik mag hopen dat

wederzijds voordeel, in plaats van voortdurend met anderen

de woorden een directe glimp ontlokken of je herinneren

te wedijveren. Je vreugde en gemoedsrust zijn onwankelbaar

aan wat je al weet. Anders dan mindfulness, dat gecultiveerd

omdat je genoegen schept in de vreugde van anderen. Je

en onderhouden moet worden, is Zijnsbesef zonder inspan

hebt vertrouwen in wat zich ontvouwt en voelt je tevreden

ning op elk moment beschikbaar. In het volgende hoofdstuk

met wat het huidige moment je brengt.

zal ik doorgaan je daaraan te herinneren en benaderings

Er is een schitterend verhaal dat dit verschil illustreert.

wijzen blijven aanreiken. In feite is dit boek een verzameling

Stel je voor dat je aan een lange tafel zit met een aantal

van richtingaanwijzers in allerlei vormen en smaken, die je

andere personen. Een verrukkelijke soep wordt opgediend,

uitnodigen om je aandacht op jezelf te richten en voor eens

maar helaas zijn de lepels een meter lang. Wat je ook doet,

en voor altijd te ontwaken uit de droom van afgescheiden

je kunt de soep niet oplepelen en je kunt er niets van eten.

ZIJn.

Wat te doen? In het ene scenario ben je voortdurend gefrus treerd en blijf je een manier zoeken om uit je eigen soepkom

Ik zie het belang niet zo in van het ontwaken uit de illusie van het afgescheiden zelf Ik bedoel ik voel me best echt en solide, net als de personen om mij heen. Hoe zorgt dat er nu voor dat ik lijd?

te eten. Een ander scenario is dat je samenwerkt met je dis

Je meent dat je een solide, afgescheiden persoon bent,

Ik heb perioden gekend waarin ik heel erg verbonden was met die staat van natuurlijke perfectie, zoals u die beschrijft, en kon ik het wonder en de blijdschap ervaren. Maar toen mijn man

beperkt tot een psychosomatisch apparaat, omgeven doór even solide, afgescheiden personen. Als dat zo is, hangen

VOORBIJ DE VORM

genoten en de persoon tegenover je voedt. Als de grenzen tussen zelf en anderen zijn opgelost, betekent zorgen voor anderen zorgen voor jezelf.

HET ULTIEME MEDICIJN

een chemokuur onderging en nauwelijks zijn voedsel binnen kon houden, of toen we ons spaargeld kwijtraakten tijdens de beurskrach, kon ik alleen maar worstelen om mijn hoofd boven water te houden. Daar was toen totaal geen vreugde.

De Engelse term voor 'verlichting' is zo gekleurd door cul tureel en historisch bepaalde associaties en bijbetekenissen, dat ik er de voorkeur aan geef die niet te gebruiken. Het kan bijvoorbeeld ten onrechte worden opgevat als onwereldse onthechting en heilige perfectie, waardoor het lijkt dat het

Als het leven rustig voortkabbelt met de gebruikelijke ups

voor ons ver verwijderd en onbereikbaar is. In veel boed

en downs, is het een stuk makkelijker om de perfectie van

dhistische stromingen wordt de term 'verlichting' gere

het huidige moment te aanvaarden. Maar als je geconfron

serveerd voor de Boeddha en anderen die permanent

teerd wordt met extreme, levensbedreigende omstandig

verwijlen in Zijnsbesef. Daar staat de Zentraditie tegenover

heden en de oude conditionering zich weer laat gelden of als

die de betekenis van het woord 'verlichting' wat ruimer

je uitgeput bene, dan kan de droom plotseling behoorlijk

opvat. Toch erkent de Zentraditîe het bestaan van een serie

echt lijken. Leven kan meedogenloos zijn. Houd in gedach

verlichtingservaringen, die voorafgaat aan de uiteindelijke

ten dat Zijnsbesef je thuis is. Hoe geschokt en opgewonden

doorbraak en die het einde van alle zoeken inluidt. Ik

je mind ook mag zijn, bedenk dat Zijnsbesef altijd vredig en

gebruik liever gewone woorden zoals 'herkennen' en 'besef

onverstoord op de achtergrond aanwezig is. Het is niet een

fen' als ik doel op Zijnsbesef. Een van mijn Zenleraren zei

gemoedstoestand die net als een heftige emotie opvlamt en

altijd dat er geen verlichte mensen bestaan, maar alleen

weer uitdooft. Het is de Zijnsbasis waarop alle gemoeds

momenten van verlichting. Hoe het ook zij, je kunt verlich

toestanden steunen en wat overblijft als je comfort, ver

ting niet voor jezelf opeisen, omdat het de erkenning

trouwen, hoop, energie, geduld, optimisme terzijde schuift.

inhoudt dat er geen afgescheiden zelf bestaat, dat het zou

Zijnsbesef is altijd nabij, hoewel het soms voelt alsof het

kunnen opeisen.

buiten je bereik ligt. Vergeet niet dat het op dit moment door je ogen naar buiten kijkt. Vaak treedt het te midden van een crisis snel op de voorgrond om herkend te worden.

Zijn er stadia of niveaus te onderscheiden na Zijnsbesef, net zoals Zijnsbesefeen stadium is na mindfalness?

In elk geval kun je proberen je er weer mee te verbinden. En als dar niet kan, laat alles zijn zoals het is, inclusief frustra

In wezen is Zijnsbesef geen stadium of niveau, maar een

tie, woede, verdriet, hopeloosheid en angst. Uiteindelijk

aspect van Ongrond. Het is je essentiële natuur zoals je bent

sluit het non-duale Zijnsbesef niets buiten. (In hoofdstuk 4

voordat je ouders waren geboren. Het is de onbegrensde,

is meer te lezen over verbinden. In hoofdstuk 7 vindt u

ongeconditioneerde openheid die altijd door jouw ogen

informatie over sterke emoties.)

kijkt en het leven ervaart door middel van je psychosoma tische apparaat. Het is mogelijk dat de vereenzelviging met

Is het herkennen van Zijnsbesef hetzelfde als wat de Zenmeesters 'verlichting noemen?

Zijnsbesef zich versterkt en verdiept. Tegelijkertijd kan je vermogen om niet langer te denken dat je een lichaam en mind bent, met alle verworvenheden en tekortkomingen,

VOORBIJ DE VORM

HET ULTIEME MEDICIJN

stabieler worden. Maar Zijnsbesef op zich verandert nooit, noch leent het zich voor classificaties in termen van 'hoger' of 'lager'. Voorbij mindfulness ligt zuiver Zijn, onbegrensd, zonder onderverdelingen en zonder dat je er eigenschappen

Hoofdstuk 4

aan toe kunt schrijven.

Als Zijns besef zichzelf herkent

Ik heb op de grens van· waanzin geleefd, Op zoek naar verklaringen. Ik heb op een deur geklopt. De deur opent: Ik heb aan de binnenzijde geklopt.

- Je/alludin Rumi

egelmatig mindfulness mediteren leert je gedachten,

Rgevoelens en andere ervaringen te verwelkomen. Je hoeft ze niet per se uit te leven of je ermee te vereenzelvigen. Door

het niet aan dingen en ervaringen gehechte, onbegrensde Zijn als het ware te cultiveren, zal de conditionering van je mind steeds meer haar grip op jou verliezen. Zelfs als je gebruikelijke denkpatronen en je gevoelens waaraan je gewend bent, opkomen, zullen die je niet vanzelfsprekend meer kunnen verleiden erin mee te gaan. Maar enkel mindfulness kan je niet de stabiele, onafge broken vrede en welzijn bieden, omdat het een gemoeds toestand is; je meent dat je die moet cultiveren, onderhouden en beschermen. Daarom worden veel mensen die aan mind fulness-meditatie doen, afhankelijk van hun meditatie. Ze voelen zich gedwongen telkens te mediteren om de mind tot

VOORBIJ DE VORM

ALS Z!JNSBESEF ZICHZELF HERK.ENT

rust te brengen, iedere keer aJs de mind opgewonden raakt. Net aJs iedere andere gemoedscoestand is mindfulness niet permanent. Het verschijnt en verdwijnt en hangt af van hoe serieus en consistent je mediteert. Als je het wat laat ver sloffen, word je minder mindful en de hele heksenketel van pessimisme en doemdenken begint weer van voren af aan. De idee dat de mind gekalmeerd moet worden en nega tieve emoties niet mogen worden toegelaten, is gebaseerd op een vooringenomen standpunt over hoe je mind zou moeten zijn. Juist dat markeert de belangrijkste scheidslijn tussen mindfulness en de directe benadering. Vanuit het perspectief van ongeconditioneerde openheid wordt elke gedachte en elk gevoel verwelkomd zoals die zijn. Het doet er niet toe hoe ogenschijnlijk negatief en onacceptabel die ook lijken te zijn, ze worden met een gelijkmatigheid verwelkomd die niet te verstoren vaJt, zelfs niet tijdens zeer heftige ervaringen. Zonder voorkeur voor eender welke gemoedstoestand, of die nu zogenaamd positief of negatief is, onttrekt Zijnsbesefzich aan dualistisch denken. Zijnsbesef omvat ten volle het hele leven in al zijn rijke schakeringen en complexiteit. En toch is het niet een gemoedstoestand die je kunr cultiveren. Het is je natuurlijke staat die aJtijd direct beschikbaar en toegankelijk is. Het hoeft slechts erkend te worden.

aandacht. Met andere woorden, hoe mindful je ook bent, er is altijd een 'ik' dat zijn aandacht richt op een van het 'ik' afgescheiden object. Als gevolg daarvan houdt het het gevoel van afgescheiden zijn in stand, terwijl het juist bedoeld is om dat gevoel kwijt te raken. Dit mag van ondergeschikt belang lijken en zeker in het begin niet erg relevant zijn. Maar naarmate je vordert, zal je ten slotte ontdekken dat je als onthechte getuige in de fuik zit en geen idee hebt hoe eraan te ontsnappen. Hoe meer je mediteert, hoe verder je in de fuik zwemt. Je hebt je dan vereenzelvigd· met de getuige; het is een standpunt dat je ten slotte moet prijsgeven. ·

Alleen als je tot inzicht bent gekomen dat Zijnsbesef niet

komt en gaat, maar de onafgebroken achtergrond en essentie is van elke ervaring, kun je uiteindelijk ontsnappen aan de fuik en de blijvende vrede verkrijgen waar je naar op zoek was. Zijnsbesef, ook wel Bewustzijn, Zuiver Aanwezig Zijn, Ware Aard en het Ik Ben, houdt geen scheiding in, omdat het niet losstaat van wat het beseft en het geen voorkeur kent tussen het een of het ander. Omdat het IS, en voorafgaat aan alle denken en activiteit, kan het niet gecreëerd, gemanipu leerd, gefabriceerd of in stand gehouden worden. Je kunt het alleen herkennen en jezelf erin onderdompelen. Uiteinde lijk zal je beseffen dat het is wat jij bent. Om de vrijheid en het geluk te verkrijgen die mindfulness in het vooruitzicht

Bevrijd jezelf van de fuik, die getuige wordt genoemd Tegenover alle fantastische voordelen van mindfulness bestaat er ook een groot nadeel. Hee heeft de neiging de subject-objectrelatie i n stand te houden. Dat zorgt voor een kloof tussen wie mindful observeert en het object van die

VOORBIJ D.E VORM

stelt, moet je paradoxaal stoppen met de vereiste mind fulness-oefeningen en jezelf laten oplossen in Zijnsbesef. Het cultiveren van mindfulness valt te leren, net aJs de methodische beoefening ervan. Het pad van Zijnsbesef daarentegen neigt ertoe kronkelig,

vol ontdekkingen,

zonder voorgeschreven richting of vaste regels te zijn en heeft een individueel karakter. Dat wil zeggen dat wegwij zers of mijlpalen ontbreken en dat het pad in het algemeen

ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

per individu anders kan zijn. Toch wordt dit 'kronkelige' pad paradoxaal vaak aangeduid als de directe weg, in tegen steUing tot mindfulness met zijn nauwkeurig omschreven oefeningen en beoogde resultaten. Deze directe weg wordt zo genoemd, omdat het inderdaad 'direct' is in de zin van direct, helder, zonder voorbehoud verwijzen naar Zijnsbe sef. Het nodigt uit tot een onmiddellijk besef dat inleiding noch voorbereiding vereist. Tegelijkertijd kan het pad met al zijn ontdekkingen van uit het standpunt van de zoeker indirect overkomen. Soms wordt doel getroffen, soms ernaast geschoten. Dat geeft de zoeker in vergelijking met mindfulness niet het comfortabele gevoel vooruitgang te boeken. Je kunt stilzitten, luisteren naar leraren, contempleren en op onderzoek uitgaan. En toch ontbreekt het gevoel dat je op enige manier vooruit gang boekt, totdat je plotseling een glimp opvangt van Zijnsbesef. De auteur Stephen Levine noemt dar 'het hoge, smalle pad zonder leuning', omdat je onderweg geen wegwij zers of steunpunten tegenkomt. Het verwerkelijken van Zijnsbesef wordt traditioneel overgedragen van leraar op leer ling die tijdens een intieme dialoog op onderzoek uitgaan. Ik organiseer retraites en geef voor wie daarin geïnteresseerd is in eenzelfde intieme setting, individuele en groepssessies. Voor wie zich nier kan veroorloven een levende leraar te bezoeken, bevat de directe benadering oefeningen waar je wat mee kunt experimenteren. De directe benadering kan ook deuren openen naar een heel nieuwe manier van zijn.

achtergrondverschuiving plaatsvindt.* Op het ene moment ben je bezig met je dagelijkse gang van zaken en zie je jezelf aan voor een individu, wiens identiteit zich in je hoofd bevindt. Op het andere moment besef je dat je de immens grote openheid bent, waarin dit schijnbare individu net als elk ander object verschijnt. In plaats van denken dat je een psychosomatisch

met

een

persoonlijke

dar je dit immateriële maar alles doordringende Bewustzijn bent waarin alles zich op een of andere onbegrijpelijke en mysterieuze manier ontvouwt. Het centrum van je univer sum is dramatisch verschoven - het kan zelfs zijn dat je dat centrum helemaal bent kwijtgeraakt - en je kunt nooit meer terugkeren naar hoe je vroeger tegen het leven aankeek. Hoewel deze verschuiving van perspectief klinkt als een mythische ervaring, als een inkijkje in een andere meer spirituele dimensie van de werkelijkheid, is het feitelijk een diepgaand schouwen in de versluierde realiteit. Weten schappers hebben gedurende eeuwen wetenschappelijke methoden en objectieve experimenten toegepast om gelei delijk de geheimen van de fysieke werkelijkheid te ontslui ten. Op soortgelijke wijze hebben heiligen, yogi's en wie langdurig mediteerden, onderzoek gedaan naar de meta fysische grondslag van het bestaan. Net als natuurkundige en chemische experimenten leveren deze oefeningen en meditaties reproduceerbare resultaten op. Het kan wel zo zijn dat in individuele gevallen sommige oefeningen effectiever •

Ervaar de figuur-achtergrondverschuiving

apparaat bent

geschiedenis en een ingebeelde toekomst, besef je opeens

Figuur-achtergrondverschuiving is her fenomeen dat we een tekening op twee manieren kunnen interpreteren. Denk aan de bekende ambigue rekening die een jonge dame of een oude vrouw laar

Herkenning van Zijnsbesef houdt gewoonlijk in dat een plotselinge, onverwachte en soms zelfs schokkende figuur-

VOORBIJ DE VORM

zien, afhankelijk van hoe we ernaar kijken. Ook kunstwerken van Escher ontlokken vaak figuur-achtergrondverschuivingen aan onze perceptie.

ALS

ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

blijken te zijn dan andere. Als je de methode kiest die voor jou het beste lijkt te werken, voer die dan nauwgezet en met volle inzet uit. Uiteindelijk zal je verkrijgen wat de grote Meesters eerder hebben bereikt. In dit hoofdstuk reik ik

Geen van de beschrijvingen en toelichtingen die ik je bied, kunnen voor jou de paradox opheffen. Alleen onmid dellijke ervaring zal het moeten doen. De volgende oefenin gen nodigen je uit zelf die poortloze poort binnen te gaan.

experimenten en wegwijzers aan waarmee je zelf aan de slag kunt gaan.

Binnengaan door de poortloze poort In de kern bevat de directe benadering een paradox. Hoe is het mogelijk dat je zult worden wat je al bent? Zijnsbesef is wat je van nature bent en niet gecultiveerd of beoefend kan worden, en bestaat al. Als dat zo is, waarom moet je het dan überhaupt nog benaderen of worden? Waarom het niet gewoon zijn? Welnu, feit is dat je het al bent, in elk geval intrinsiek. Desondanks blijf je lijden omdat je je daar niet bewust van bent. Het is overduidelijk dat je iets moet doen en op een of andere manier je perspectief moet veranderen om jezelf af te stemmen op wat je al bent. Dat wil zeggen, je moet in vol bewustzijn herkennen wat je al bent. Zijns besef moet zichzelf herkennen. De paradox 'zijn en dat niet herkennen' staat in Zen bekend als de 'poortloze poort'. Je bevindt jezelf buiten een poort die jou lijkt te scheiden van de fundamentele waar heid omtrent de essentie van de realiteit en je doet er alles aan om erdoorheen te gaan. Als je ten slotte aan de andere kant van de poort komt en ontdekt waar je zo moeizaam naar op zoek was, blijkt dat de poort slechts een verzinsel van je fantasie was en dat je er nooit, zelfs geen seconde, buiten hebt gestaan. Maar zonder de toelichting en zonder onderzoek kan het zijn dat je nooit hebt kunnen onderken nen dat die poort feitelijk helemaal niet bestaan heeft.

VOORBIJ DE VORM

Verwelkomen van wat is.,...... Omdat Zijnsbesef opinies noch voorkeuren kent en alles verwelkomt zoals het is, zonder oordeel of interpretatie, kun je het benaderen door stil te zitten en je op een verwel komende manier zonder oordeel open te stellen voor de werkelijkheid. Het gevaar bestaat dat de mind die volleerd en doortrapt nabootst, geweldig kan imiteren. De mind kan doen alsof hij alles verwelkomt en onvoorwaardelijk voor alles openstaat, terwijl hij in feite oordelen koestert en een bekrompen standpunt blijft innemen. Het geheim is stop pen met het onder controle houden van de aandacht en toe laten dat die zonder inspanning en zonder tussenkomst van de mind functioneert. In zekere zin moet je als beoefenaar van mindfulness-meditatie mislukken om mindfulness te ontstijgen. Dat wil zeggen dat mindfulness een stapje opzij moet doen om de ongeconditioneerde openheid die voor afgaat aan mindfulness zich te laten eonen. Elke poging om te 'verwelkomen' is gedoemd te mislukken en dat bindt je aan het leveren van inspanningen en heeft niets van doen met de ongeconditioneerde, onbegrensde openheid. Als deze aanpak je risicovol, subtiel en (nog eens) para doxaal lijkt, zit je op het goede pad. Om Zijnsbesef tot bloei te laten komen, adviseert Lao Tzu, de beroemde wijze van de Tao Te Ching, te leren hoe je 'niet-doen' moet 'doen'. Stil en rustig zitten kan deze verschuiving naar 'niet-doen' uit nodigen, zolang je maar je gebruikelijke pogingen om door

ALS ZlJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

inspanning ergens te komen of om iets te bereiken opgeeft. Zelfs als die je meer aanwezig zouden laten zijn of je meer

markeert het moment waarop Zijnsbesef tot volle bloei is gekomen.

gemoedsrust zouden geven. (Door al je inspanningen om de mind tot rust te brengen, veroorzaak je juist de onrust, zoals je wellicht hebt opgemerkt.) Je hoeft alleen maar te zijn en daartoe mindfulness te laten varen. (Instructies voor 'alleen maar-zijn' vind je in hoofdstuk 3.)

Meditatie: Rusten in Zijnsbesef Meestentijds is ons bewustzijn verkrampt

vernauwd en gefixeerd op specifieke objecten,

Bewustzijn is als de onbegrensde hemel Zoals ik al eerder heb gezegd is open, onvoorwaardelijk bewustzijn je natuurlijke staat van zijn en vergelijkbaar met de onbegrensde hemel. Die hoeft zich geen enkele moeite te getroosten om in volledige aanvaarding, alles zonder oordeel of onderscheid te verwelkomen. Welkom heten is de sponta ne en moeiteloze natuur van de onbegrensde hemel. Vliegtui gen, vogels, parachutespringers en ballonnen hoeven niet om toestemming te vragen om erdoorheen te vliegen. Toestem ming is al bij voorbaat verleend en de open ruimte neemt ze op zonder ook maar op enige manier verstoord te raken. Hetzelfde geldt wanneer je je inspanningen om mind ful te zijn opgeeft. Je kunt dan stil gaan zitten en je voor stellen dat je de onbegrensde hemel zonder centrum bent. Gedachten, gevoelens, beelden, herinneringen en oordelen

maar Zijnsbesef sluit zonder uitzondering alles in. Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te zitten en je aandacht te verschuiven van je denken naar de ademhaling. Zit stil en laat in plaats van het mediteren zoals je gewend bent, alles zijn zoals het nu is. Focus of manipuleer je aandacht op geen enkele manier, volg niet langer je adem, doe niets in het bijzonder. je hoeft alleen alles maar te laten, zonder te proberen iets te veranderen, te vermijden of kwijt te raken. Vereenzelvig je voor een minuut of vijf met dit stille, open, ongeconditioneerde Bewustzijn. Blijf daar en laat alles zoals het is, zonder moeite te doen, te manipuleren of iets in stand te houden.

verschijnen en verdwijnen in de grenzeloze ruimte van Zijnsbesef, die je ten diepste bent. Alles voltrekt zich in jou! Naarmate dit inzicht zich verdiept vindt er een ver

Beeld je nu de ruimte in vlak voor je en zie dat de objecten die ruimte niet verstoren. Ervaar die

schuiving plaats van mediteren naar onbegrensd Bewust

ruimte terwijl je ademt, en sta toe dat je bewustzijn

zijn en verankerd raken in die openheid. Ten slotte zal je

zich uitbreidt.

beseffen dat deze ruimtelijke openheid je ware aard is. Dit besef dat je die ruimtelijke, onbegrensde openheid bent en tegelijkertijd niet losstaat van wat er in die ruimte opkomt,

VOORBIJ DE VORM

, Beeld je nu de ruimte in vlak achter je en zie dat de objecten die ruimte niet verstoren. Ervaar die

ALS ZIJNSBESE.f ZICHZELF HERKENT

ruimte terwijl je ademt, en sta toe dat je bewustzijn zich uitbreidt.

moment, waarin de diepere betekenis van die uitspraak in mij neerdaalde. Als je geen levende leraar kunt bezoeken en toch die dui

Doe nu hetzelfde met de ruimte rechts van je lichaam, links ervan, boven en onder. Ervaar deze ruimtelijke allesomvattende openheid in alle richtingen. Is ze bewust of onbewust? Kent ze grenzen? Heeft ze een centrum? Waar begint ze en waar eindigt ze? Wijst ze iets af? Houdt ze iets

delijke, door grote wijsheid gedragen instructies wilt ont vangen, zijn die heel goed online of in boeken te vinden. Het geheim is dat je die leer moet vermijden die je mind vol stopt met informatie en interpretatie. Laat je in plaats daar van aangetrokken voelen door een leer die direct verwijst naar Zijnsbesef als tijdloos Zijn dat het verstand te boven

vast?

gaat. In Zen staan deze directe aanwijzingen bekend als de

Veranker je in die allesomvattende openheid die

draaien. Die woorden zijn levend en vol energie, in tegen

onbegrensd is en onthecht.

keerpunt-woorden die je mind richting de waarheid laten stelling tot dode woorden die slechts gedachten en concep ten overdragen. Koans zijn de ondoorgrondelijke verhaaltjes die zen studenten moeten overdenken om te proberen ze te

Overdenken van de directe aanwijzingen Een krachtige manier om de poort naar Zijnsbesefte vinden, is het overdenken van de directe boodschap van de grote wijzen uit de verschillende tradities, die het diepgaand begrepen en geleefd hebben. Zij geven instructies en verwij

begrijpen. Ze culmineren vaak in een keerpunt, hoewel veel studenten een soort van Zen-jargon hanteren waardoor dat juist uitblijft. Klassieke keerpunt-woorden ontstaan spon taan in het huidige moment in antwoord op een kernvraag van een student. Die keerpunt-woorden zijn exclusief toe gesneden op de situatie en op de behoefte van de vragensteller.

zen bewustzijn direct naar zichzelf om te ontdekken wie of war bewust is, dat wil zeggen Zijnsbesef Als je veel geluk hebt krijg je deze woorden te horen van een levende leraar. Zo niet, dan vind je misschien de aanwijzingen in een boek en merk je dat je daar spontaan op reageert. In mijn geval ontmoette ik een leraar die tegen me zei: 'De zoeker is wat gezocht wordt.' Deze uitspraak resoneerde diep vanbinnen en ontlokte een soort spontane van ontzag vervulde verwondering. Dat is wat die instructies wel vaker veroorzaken. Maar het duurde nog maanden voordat die verwondering zich ontpopte tot een plotseling verlichtend

VOORBIJ DE VORM

Onderzoek de bron van wie bewust is In aanvulling op het overdenken van de directe aanwijzin gen van anderen, kun je actief op onderzoek gaan en je afVragen: wie is het dan precies, die bewust is? De klassieke benadering is de vraag stellen: 'Wie ben ik?' We voelen meteen aan dar de gebruikelijke antwoorden zoals 'ik ben een vrouw, een danser, een leraar, een vader, een onder nemer, een Christen, een sportman, een artiest' niet echt vertellen wie we werkelijk zijn. Waar het om draait is dat we

ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

de aandacht op alle verhaaltjes, rollen en onze identiteit die gedurende een leven zijn ontstaan, moeten verleggen naar

beneemt het je en komt het intuïtief in je op als een diep gaand inzicht, dat je hele leven totaal verandert.

wie we in essentie zijn, namelijk wat voorafgegaan is aan onze levensgeschiedenis en conditionering. In Zen noemt

Gedurende je leven heb je je naam gebruikt en het

•

per�oonlijk voornaamwoord 'ik' om aan jezelf te

men deze fundamentele essentie, je 'oorspronkelijke gezicht

refereren, ook al ben je nu een volledig ander

voordat je ouders geboren werden'. Omwille van dit boek

iemand dan toen je tien, twintig, dertig of veertig

noemen wij her Zijnsbesef.

jaar was. De cellen in je lichaam zijn afgestorven

Voor veel mensen is de vraag 'Wie ben ik?' te abstract en

en vele malen vervangen. Je lichaam lijkt niet veel

heeft geen enkele weerklank of aantrekkingskracht. Als dat

meer op je lichaam dat je had toen je vijf of tien

voor jou zo is, kun je een concretere vraag stellen, zoals 'Wie

jaar oud was. Je gedachteh en overtuigingen zijn

ervaart nu dit huidige moment?' of'Wie kijkt nu door deze

volkomen veranderd en je levensverhaal verandert

ogen naar de buitenwereld?' Het doel daarvan is niet om het

voortdurend. En toch heb je een intuïtief gevoel

logische, deductieve verstand erin te betrekken, maar om

dat gedurende al die jaren er iets is, wat niet veran

een vraag te stellen die direct naar de kern van de zaak gaat.

derd is en wat je 'ik' noemt. Waar bevindt zich dat

Het antwoord moet komen van een andere, directere manier

onveranderlijke, altijd aanwezige 'ik'?

van weten. Je moet de vraag vanuit je hele wezen stellen en die energetisch laten resoneren in je lichaam alsof je een steen in de vijver gooit en de rimpelingen ongestoord hun

Alles wat je kunt ervaren is een object van jouw

•

bewustzijn. Als je zegt 'ik zie een boom' of 'ik

gang laat gaan. Ten slotte onthult het antwoord zichzelf op

hoor een vogel' of 'ik heb een gedachte', zijn de

een wijze die je nooit van tevoren had kunnen bevroeden.

boom, de vogel en de gedachte, objecten van het 'ik' dat het subject is. Daarom kun je nooit dat 'IK'

Wees je bewust van wat je niet bent,

kennen of ervaren, omdat zodra je denkt er vat op te hebben, het een object is geworden en dus aan

blijf bij wat je wel bent

je greep is ontsnapt. 'IK' is het ultieme subject van alle objecten, maar kan nooit zelf een object van

In plaats van te vragen 'Wie ben ik?' kun je de volgende

waarneming worden of zichzelf kennen. En toch

indringende raadsels en paradoxen overdenken, die onver

kan het op een directere manier gekend worden,

mijdelijk in dezelfde richting wijzen. Nogmaals, verpruts je

maar niet met het verstand en met objectief

tijd niet door ze te proberen op te lossen met je analytisch

kennen. Wie is dat IK?

verstand. Laat ze in plaats daarvan vanbinnen rondzingen en een antwoord ontlokken aan een ander niveau van weten, dat het verstand te boven gaat. Net zoals bij zelfonderzoek komt het antwoord niet als een hapklaar concept. Veeleer

VOORBIJ DE VORM

•

Alles wat je ervaart is nier wat je ten diepste bent. De gedachten, gevoelens, zintuiglijke prikkelingen,

ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

herinneringen, overtuigingen, plaatjes en verhalen

zelf verwerkelijken. Ten slotte zijn de beginner en Zijns

waar je je gewoonlijk voor aanziet zijn uitsluitend

besef een en hetzelfde!

objecten van je aandacht en kunnen niet zijn wat

Net zo zijn de aanwijzingen en beschrijvingen in dit

je werkelijk bent. Maar als je je bewust bent van

boek niet bedoeld als antwoorden, maar als hypotheses die

wat je niet bent - lichaam, zintuigen en verstand

je zelf op waarheid moet beoordelen. Jou is bijvoorbeeld ver

ben je aangekomen bij wat je wel bent. Wat is dat?

teld dat Zijnsbesef je ware aard is die voorafgaat aan denken, dat altijd voor jou beschikbaar is en dat het de ultieme bron is van voortdurende vrede, geluk en liefde. Maar is dit ook

Je bent het pad

echt voor jou waar? Zolang dar niet het geval is, blijft het in dit boek bij wat vrijblijvend gebabbel. Het voordeel van regelmatig mindfulness te mediteren is

Uiteindelijk zijn het pad of de methode die gebruikt wordt om te ontdekken dat je ten diepste Zijnsbesef bent, niet vooraf bepaald. Dat komt doordat iemand onmogelijk zou kunnen weten welke vragen, meditaties en onderzoeken bij

dat je weet dat je iets doet wat degelijk onderzocht is en aan toonbare resultaten oplevert die min of meer voor iedereen gelijk zijn. Maar zoals eerder gezegd, kan de directe benade ring per persoon anders verlopen. Vertrouw op je intwtie,

jou weerklank zullen vinden voor het openen van de poort

experimenteer oprecht en toegewijd. En zoals het advies van

loze poort. Voor het bijwonen van onderricht raadt men tra

Boeddha luidde: Wees een lamp voor jezelf.

ditioneel aan om stil te zitten, te luisteren naar de woorden van de gerealiseerde leraar, het onderricht te overdenken, zelf op onderzoek uit te gaan en je re mengen onder gelijk gestemden. Maar je moet erachter zien te komen wat voor jou werkt door je nauwgezet af te stemmen op een innerlijk weten en door een intuïtie te ontwikkelen waardoor je aan voelt of je dichter bij je doel komt. Daar kun je moeilijk les in geven; in het algemeen komt dit gevoel geleidelijk op als je je richt op de waarheid van wat er overgedragen wordt. In dit hoofdstuk heb ik een aantal meditaties en manie ren van onderzoek aangeboden, maar die zijn niet bedoeld om sysremarisch uit te voeren. Zoek wat je aanspreekt en wees er met hart en ziel bij betrokken zonder een speciaal resultaat re verwachten. Anders kun je je ontdekkingen niet onbevooroordeeld tegemoet treden. Behoud de onbevan genheid van de 'beginner' en uiteindelijk zal je Zijnsbesef

VOORBIJ DE VORM

Ten slotte: Alleen maar zijn wie je bent Als je avontuurlijk aangelegd bent, kun je voor het meest directe pad kiezen om uit te proberen: alleen maar zijn wie je bent. Dat pad is hachelijk en weinig grijpbaar. Maak je niet druk om de methoden die in dit hoofdstuk worden aangereikt. Laat alle pogingen los om je aandacht te manipuleren en ver anker je in de ongeconditioneerde openheid zonder voorin genomen standpunten. Zijnsbesef is het altijd aanwezige en onveranderlijke filmdoek waarop de ervaringen zich afspe len. Het is het licht achter alle beelden, het ultieme Subject van alle objecten, het blanke scherm waarop de schijnbare wereld van fenomenen wordt geprojecteerd, de Eenheid waruin het leven als veelheid zich ontvouwt. Zijnsbesef is

ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

niet iets wat je op enige wijze kunt doen, beoefenen of cul

gebruikt om je door het leven te loodsen. Het proces van het

tiveren. In plaats daarvan kun je het alleen zijn.

herkennen van je ware aard verloopt niet anders. Uiteinde

Als ik probeer los te laten, raak ik helemaal in de knoop en

anders, zelfs niet de leraar die over de meeste wijsheid

eindig ik meer gespannen en gestrest dan toen ik begon. Doe ik

lijk kun je alleen bepalen wat voor jou het beste is; niemand beschikt, kan een autoriteit zijn op het pad naar Zijnsbesef.

iets verkeerd?

Natuurlijk kan deskundig advies van een ervaren leraar van

De paradox is natuurlijk dat je 'loslaten' niet kunt doen, je

de weg te wijzen, maar uiteindelijk moet jij bepalen welk

onschatbare waarde zijn. Er zijn ontelbaar veel leraren om

kunt het alleen toelaten. Zolang je het probeert re 'doen', zit

advies je zult volgen.

je vast aan het proberen. Stop het proberen en laat 'loslaten' uit zichzelf gebeuren. Het is zoiets als een bal loslaten die je krampachtig hebt vastgehouden: niet loslaten, maar stop pen met vasthouden en de bal valt uit je hand. Soms leidt het simpele feit dat je beseft dat je vasthoudt tot een spon taan loslaten. Uiteindelijk is ontspanning en gemak je natuurlijke toestand, maar door levenslange conditionering ben je ervan overtuigd geraakt dat je overal controle over moet houden om te kunnen overleven. Ik weet niet zeker ofik een 'lamp voor mezelf' ben en voldoende op mijn intuïtie kan vertrouwen om mij'n eigen pad te volgen, zoals u suggereert. Mijn oordeel in het verleden is niet erg betrouwbaar gebleken, precies de reden waarom ik met mind folness ben begonnen. Aandacht voor je opeenvolgende ervaringen met behulp van mindfulness heeft je wellicht in staat gesteld meer afgestemd te raken op je intuïtie. Dankzij die intuïtie die ontkoppeld is van oordelen en analyseren heb je een beter gevoel wat voor jou het beste is. Hoe heb je je loopbaan of je partner gekozen of hoe kies je het volgende boek dat je gaat lezen, of je vrienden? Hoe weet je welk voedsel je moet eten en wanneer? Je

GPS

vanbinnen wordt voortdurend door jou

VOORBIJ DE VORM

ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

Hoofdstuk 5

Praktiseren van de directe benadering

Als je jezelf toestaat te verankeren in de ongeconditioneerde openheid ďż˝an Zijnsbesef. raak je verzadigd van de volheid van Zijn, dat zich uitdrukt via het hart als verwondering, dankbaarheid, helderheid en liefde.

ls de beleving heeft postgevat dat je Zijnsbesefbent, zal

Aje

leven dramatische veranderingen ondergaan. In

plaats van jezelf aan te zien voor een verzameling gedachten, gevoelens, herinneringen en verhaaltjes die je ergens in je hoofd hebt opgeslagen, herken je jezelf als de onbegrensde openheid waarin het psychosomatische apparaat en alle andere objecten verschijnen. Net als de figuur-achtergrondÂ verschuiving die je op cognitief niveau beleeft als je naar een van die ambigue plaatjes kijkt, is het onmogelijk om ooit nog jezelf te zien als voorheen. Dat gebeurt als je eenmaal ziet wie je werkelijk bent, namelijk een veld van bewustzijn waarin de objectieve wereld zich toont. Je bent ontwaakt uit een droom en je kunt niet langer net doen alsof je ongedaan kunt maken wat je eerder gezien hebt.

PRAKTISEREN VAN

Tegelijkertijd kun je weer afdwalen van de waarheid die

informatie over dit onderscheid: zie hoofdstuk

1.) In mind

je ontdekt hebt en terug in slaap vallen. De kracht van het

fulness-medicatie ligt de nadruk op de objecten van bewust

'ikje' of ego is zo sterk, dat het telkens weer de kop op steekt

zijn. In de directe benadering ligt de nadruk op het ultieme

en je meesleept in het oude patroon waarbij je jezelf aanziet

Subject: Zijnsbesef Zelf. Zodra je de (paradoxaal onbe

voor een verhaaltje in plaats van wie zich daar bewust van is.

grensde en nier-lokaliseerbare) plaats gevonden hebt waar je

Met andere woorden, je ziet jezelf ten onrechte aan voor een

'thuiskomt', blijf je daar telkens weer naar terugkeren. In

object, zelfs terwijl je weet dat je het ultieme Subject bent.

essentie breng je Zijn aldus in praktijk (ook weer een

Na verwerkelijking komt het erop neer dat je niet probeert

paradox); dat is voor het rationele verstand niet te bevatten.

te zien wat je nog niet eerder gezien hebt, maar dat je terug keert en je verankert in de waarheid, waarvan jij weer dat jij het bent. Als het je helpt om rustig te zitten en te onderzoe

Meditatie:

ken zoals je eerder deed om in Zijnsbesef terug te keren, kun

Laat wat is zoals het is

je dat in elk geval doen. Zolang je maar onthoudt dat je niet een toestand gaat nastreven die je al hebt en niet probeert

Als je eenmaal Zijnsbesef hebt ontdekt, kun je

ergens te komen waar je al bent. Zijnsbesef is het meest

daar telkens weer snel naar teruggaan tijdens je

nabij, zo dichtbij als ademhalen, zo vertrouwd als het openen

meditatie. Dat verdient de voorkeur boven het

van je ogen. Zijnsbesef is kijken naar de wereld alsof je die

toepassen van een techniek om daar te komen.

voor het eerst ziet.

Toegegeven, dit is een wat meer geavanceerde

Net als met mindfulness-meditatie, biedt Zijnsbesef je

oefening, maar op enig moment naarmate je

op elk moment de keuze: Laat ik toe dat ik word afgeleid en

inzicht zich verdiept, kun je direct en zonder

verlokt door het drama? Of kies ik voor de openheid, helder

omwegen 'thuiskomen'.

heid, disidentificatie en vrijheid die ik ontdekt heb maar telkens weer vergeet? Het verschil is dat je met mindful

Begin met stilzitten en wees je een paar minuten

ness-meditatie ervoor kiest aandachtig te zijn, terwijl met

bewust van je ademhaling. Laat alles zijn zoals het

de directe benadering je jezelf er telkens aan herinnert dat

is, zonder manipulatie of inspanning. Zelfs de idee

je die aandacht zelf bent. Dit is de betekenis van Zijnsbesef,

van 'open' zijn is ·1n dit stadium een soort van

Bewustzijn dat bewust van zichzelf uitdrukkelijk in zichzelf

inspanning of manipulatie. Dus laat zelfs deze

verankert, zonder hechting aan objecten of re verwachten

poging om open te zijn los en sta toe dat alles

resultaten. (Een van mijn eerste zenleraren beschreef het als

is zoals het is. Dit is de fundamentele opdracht:

'een onverstoorbaar vastklinken van Zelf op Zichzelf'.) Dit

Laat alles zijn. 'Laten zijn' is de ultieme openheid.

onderscheid is subtiel maar tegelijk van grote betekenis en

Het is meer een toelaten, dan op een of andere

toont her verschil tussen de directe benadering en mind

manier iets doen.

fulness-meditatie die op resultaat is gericht. (Voor meer

VOORBIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

Als gedacht e n en gevoelens komen en gaan,

verwondering, dankbaarheid, vreugde, helderheid en liefde.

probeer ze dan niet te veranderen, te vermijden,

Hoewel we verschillende concepten en woorden gebruiken

je eraan te hechten of ze kwijt te raken. Laat ze

om ogenschijnlijk van elkaar verschillende hoedanigheden te

gewoon zijn. Daarmee blijf je in de openheid van

beschrijven, zijn dit in feite slechts facetten van Zijnsbesef,

Zijnsbesef. je 'thuis' is altijd open, en vrij van waar

die'energetisch ervaarbaar zijn. Anders dan mindfulness,

het zich bewust van is. En door bewust te zijn van

hoef je geen moeite te doen om die kwaliteiten te kweken.

objecten zonder erdoor in beslag genomen te

Ze komen heel natuurlijk vanzelf op als je in de open vol

worden, veranker je je in Zijnsbesef, als Subject

heid van Zijnsbesef verankerd blijft. Verankerd blijven in bewustzijn is daarom de kern van

van alle objecten.

de directe benadering. Het is het gevolg van herkennen van Nogmaals, het verschil tussen de keusloze

Zijnsbesef. Wees gewoon wie je bent! Op die manier sta je

aandacht van de mindfulness-traditie en Zijnsbesef

de volheid van Zijn toe zich door jou uit te drukken zonder

is subtiel maar wezenlijk: met keusloze aandacht

inmenging of manipulatie. Onvermijdelijk ervaar je deze

ligt de nadruk nog steeds op objecten van aandacht,

oneindigheid die elk ding en alles wat mogelijk is omarmt.

waa rbij je die aandacht toelaat zich spontaan en vrij

Het is een soort van geestdriftige, niets uitsluitende aanvaar

te bewegen van het ene object naar het andere.

ding van het leven zoals dat zich aan je voordoet. Sommige

Met 'laten zijn wat is' blijf je bewust het Subject

leraren gebruiken woorden als bezielde inspiratie of enthou

als bewustzijn zelf en laat je toe dat objecten doen

siasme om deze open, uitgebreide ruimte vol mededogen te

wat ze doen zonder je op enige wijze daarop te

beschrijven. Het is alsof je afgestemd bent op het natuurlijke

focussen. je blijft net als de hemel vrij van wat

verloop van het universum dat jou door zijn energie optilt

erdoorheen gaat. Als een spiegel, die niet verstoord

en meevoert. Natuurlijk zijn dit alleen maar concepten, tot

raakt door wat erin gereflecteerd w ord t Dat is de

je ervaart waar hiernaar gewezen wordt.

aard van Zijnsbesef.

Meditatie: verankeren in de volheid van Zijn

Verankeren in de volheid van Zijn Naarmate je meer gewend raakt aan loslaten en laten

Op een praktisch niveau is Zijnsbesef energetisch ervaar

zijn begin je de volheid van Zijn te voelen als een

baar. Als je jezelf toestaat verankerd te raken in de ongec�n

energetische ervaring, zoals hiervoor beschreven.

ditioneerde openheid, raak je verzadigd van de volheid van

Deze ervaring is buitengewoon rijk, als een

Zijn, wat zich uitdrukt via het hart met al eerdergenoemde

fionkerende diamant met zoveel facetten en waar

kwaliteiten als comfort, gemak, vertrouwen, erbij horen,

uiteindelijk het individu afwezig is. Want als je je in

VOORBIJ

DE VORM

D E DIRECTE BENADERING

de volheid van Zijn bevindt is het gevoel een

ben en daar te blijven, helemaal niets voor mij.' De sleutel

individu te zijn allang verdwenen.

is te herinneren dat je helemaal niets verloren bent: waar je zo hard naar op zoek bent en tracht vast te grijpen, is wat kijkt;

Gedurende de dag kun je terugkeren naar die

de zoeker is wat gezocht wordt. Probeer het niet buiten jezelf

ervaring. Zie in een flits de volheid van Zijn en

te zoeken om weer in eenzelfde gemoedstoestand te komen.

ga dan verder met wat je aan het doen was.

Het is geen object dat je terug kunt krijgen. Ga in plaats

Nogmaals, dit heeft niets te maken met mindful

daarvan gewoon stilzitten en laat toe dat alles is zoals het is.

zijn. Het is meer een oplossen in de stroom van

Hierdoor raak je volledig onthecht van alle mogelijke

liefde, dankbaarheid en vreugde waarmee het

gemoedstoestanden, waaronder het gevoel dat jij de basis van

bestaan wordt doordrongen. Deze stroom kan niet

bewustzijn bent. Paradoxaal keer je dan onmiddellijk terug

worden beschreven of aangeleerd; omdat het de

naar die basis, die je meende verloren te hebben, maar die in

essentie is van wat-is kan er alleen naar verwezen

feite altijd direct voor jou beschikbaar was. In de woorden

worden. Maar zodra je erop stuit herken je het

van een grote meester: 'Laat los en je hand wordt gevuld.'

onmiddellijk, net zoals de verloren zoon die lang

Een alternatief is je licht te laten schijnen op de vraag

van huis is geweest en zijn thuis direct herkende.

'Wie ben ik?' en zonder met je verstand op zoek te gaan naar

In sommige tradities staat deze niet te beschrijven

jezelf herinneren aan een kort citaat of een wegwijzer die je

antwoorden kom je onmiddellijk weer 'thuis'. Of je kunc essentie bekend als de 'wens vervullende edel

naar 'huis' brengt. Doe wat voor jou resultaat oplevert en als

steen', nectar van de Goden, het ultieme medicijn

het niet meer werkt, experimenteer tot je iets beters vindt.

voor alle kwalen. Verblijf daar, laat het je psycho

Hoe vaker je terugkeert naar het besef te zijn, des te gemak

somatische apparaat doordringen en je zult

kelijker en sneller wordt de weg naar 'huis'. Ten slotte hoef

ontdekken dat het op elk niveau diep helend is.

je maar met je vingers te knippen om weer terug te zijn. Dat wil zeggen dat de terugkeer spontaan en onmiddellijk, van seconde op seconde plaatsvindt, totdat je uiteindelijk nooit

Terugkeren als je afdwaalt

meer je 'huis' verlaat. Onthoud alleen dat waar je naar terug keert geen substantie heeft en niet valt te lokaliseren. Het is niet een object, niet een ding. Het is de ongeconditioneerde,

U kunt zich misschien afvragen: 'Alles goed en aardig, maar

ongrijpbare openheid waarin de ogenschijnlijke scheiding

hoe keer ik terug naar de volheid van Zijn om daar ver

tussen binnen- en buitenwereld, zelf en ander is weggeval

ankerd te raken als ik afgedwaald ben? Zodra ik voel dat het

len en alles zich vrijelijk ontvouwt zoals het is.

contact is verbroken, ga ik angstvallig mijn best doen om dat te herstellen, waardoor ik op nog grotere afstand kom. Op dat moment betekent het advies om gewoon te zijn wie ik

VOORBlJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

Telkens opnieuw wakker worden Natuurlijk kan leven in zo'n ongeconditioneerde openheid van Zijn, vrij van vereenzelviging en geheime agenda's, aan vankelijk beangstigend zijn. Temeer daar de cultuur, de mensen om je heen en je eigen conditionering samen spannen en je verleiden weer te denken dat je een bepaald individu bent. Ieder van ons leeft in een droomwereld, die we zelf gecreëerd hebben en aanzien voor de realiteit. Het verhaaltje waar het 'ik' uit opgebouwd is, is een drama vol met helden, boeven, successen en mislukkingen, winst en verlies, dat gewoonlijk gepaard gaat met strijd en conflict met het individu als centrum. Ontdekken dat je Zijnsbesef bent betekent wakker worden uit deze droom en opgaan in het totaal van het leven zoals het is. Precies op dit tijdloze moment, vrij van beperkingen die je opgelegd worden door interpretaties en verhaaltjes. Maar doordat je zo vertrouwd bent met die droom en doordat de medespelers in dat toneelstukje zo betrokken zijn met jou, word je telkens weer teruggeworpen in de droom. Op dat punt aanbeland komt het erop aan dat je voor eens en voor altijd helder krijgt wat 'thuis' is en dat je je eraan blijft herinneren terug te gaan. Je gebruikelijke manie ren van denken, voelen en reageren tezamen met de rond jezelf opgebouwde verhaaltjes die bevestigen waarin je zelf gelooft, voelen zo vertrouwd aan als goed passende en lekker zittende schoenen. Maar ben je dat echt? Is dat waar je op het diepste niveau verblijft? Als je kiest voor comfort en een vertrouwd gevoel in plaats van de helderheid en vrijheid van Zijnsbesef, zal je eindeloos ronddwalen door de heuvels en dalen van geconditioneerd bestaan. Dat is een soort acht baan die begint bij de geboorte en eindigt met de dood;

100

VOORBIJ DE VORM

boeddhisten noemen dat Samsara. Je moet ervan overtuigd raken dat je daar geen blijvende voldoening kunt vinden. Je kunt bijvoorbeeld heel trots zijn op wat je voor elkaar hebt gekregen, zoals de moeilijkheden die je hebt overwon nen, de relaties die je hebt opgebouwd, de plaatsen die je hebt bezocht en het geld dat je hebt vergaard. Maar zelfs de herinneringen aan de allerbeste ervaringen uit het verleden kunnen je mind in bezit nemen en je afhouden van volledig in het huidige moment zijn. Daardoor kun je niet genieten van de vreugde en voldoening die dit onvervangbare moment in potentie biedt. Of je gedaèhten gaan terug naar de schaamte over je mislukkingen, de niet benutte kansen, de mensen die je leed hebt berokkend en de trauma's die je overkomen zijn. Maar deze sluier van negatieve gedachten en gevoelens houden je af van positieve ervaringen die in dit moment zouden kunnen helpen je pijn te verlichten. Of je kunt alsmaar het verhaaltje afdraaien over hoe men jou tekort heeft gedaan, hoe men je

aan

je lot heeft overgelaten

en hoe men je over het hoofd heeft gezien. Die rancune heeft je verbitterd, waardoor je voor de liefde die nu beschik baar is niet openstaat. Misschien lijd je omdat wat je nu overkomt ongunstig afsteekt bij vroegere ervaringen. Of je leeft misschien in voortdurende angst dat dezelfde traumàs en teleurstellingen uit het verleden je nog eens overkomen. En je relaties worden gekleurd door het verdriet en verlies uit het verleden en zijn nooit volledig bevredigend vanwege de oordelen, verwachtingen en projecties. Terwijl je tot in het oneindige ronddwaalt in je levens verhaal ben je aan het lijden, doordat je jezelf hebt geïsoleerd van het leven zoals het is en waarmee je je niet kunt ver binden.

DE DIRECTE BENADERING

101

Meditatie: Leren kennen van de droom waarin je leeft

witte doek van potentiële mogelijkheden, die daarna een sterk effect hebben op wat er gebeurt.

De eerste stap in het proces van beseffen wat je echt bent bestaat uit het door en door kennen van de droom waaruit je hoopt te ontwaken en in te zien dat jij daarin niet figureert.

Hoe zou het leven zijn als je bevrijd zou zijn van je verhaa ltjes ? Hoe zou je je voelen? Hoe zou je leven eruitzien? Als je droom noch droomfiguur bent, wie ben je dan wel?

Besteed in de komende week speciaal aandacht aan de droom die je voortdurend om jezelf heen opbouwt. Maak dat voorwerp van onderzoek op dezelfde manier waarop je een raadsel tracht op te lossen. Kijk naar de verhaaltjes die je jezelf vertelt over anderen en hoe die hun rol spelen in jouw verhaal. Wie zijn de boeven en wie de helden? Heb je de neiging te denken dat jij altijd juist bent en anderen verkeerd? Of heb je de neiging jezelf te straffen voor de fouten die je denkt te maken? Richt je aandacht op de overheersende gevoels kwaliteiten van de droom: woede, angst, pijn en schaamte. Wat zijn telkens terugkerende thema's en problemen? Waar heb je geleerd op deze manier naar het leven te kijken? Merk op dat de verhaaltjes zich soms lijken terug te trekken in de achtergrond en hun grip verliezen. Hoe voel je je dan? Wat is er gebeurd met de verhaaltjes? Bedenk dat de verhaaltjes die jij jezelf vertelt over de werkelijkheid, in het algemeen weinig van doen hebben met wat er in het echt gebeurt. Het zijn interpretaties, projecties op het

Toevlucht zoeken tot Zijns·besef De erkenning dat het individu gemaakt lijkt te zijn voor lijden, kan je in eerste instantie goed gemotiveerd hebben op zoek te gaan naar besef van Zijn. Het is nuttig jezelf in je voorgenomen zoektocht tijdens het proces van oncwaken daaraan telkens weer te herinneren. Als je het niet doet, is het leven uitstekend in staat dat voor jou te doen. Het zal je in situaties brengen waar gehechtheid aan onwrikbare stand punten aan het licht komt. Net als eigen doelen, je zelfbeeld en het levensverhaal die vertrouwde gevoelens opwekken van woede, angst, pijn of anderen de schuld geven. Als je plotseling toch weer lijdt, beschouw dat als een waarschu wing. Het is er om je aan je ware 'thuis' te herinneren en je erop te attenderen dat je daar onmiddellijk naar terug moet keren. In de boeddhistische traditie staat dat telkens terugkeren naar 'thuis' bekend als toevlucht nemen tot Zijnsbesef, om het lijden van het geconditioneerde bestaan achter je te laten. Als je eenmaal ontwaakt bent uit de droom, kun je daar niet meer naar terugkeren. Je bent letterlijk zeer over tuigend uit de droom geholpen. Hoewel je soms kunt afdwalen voor een kort bezoek, kan het nu niet meer het

102

VOORBIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

103

centrum van je leven zijn. Wellicht is het zelfs zo dat je korte

Als je zit te mediteren kun je je voorstellen dat je

reisjes terug naar de droom pijnlijker zijn dan daarvoor en

de hemel bent waarin net als wolken, gedachten

des te sneller zal je daar weer willen vertrekken. Als gevolg

en gevoelens ontstaan (zoals eerder beschreven}.

daarvan kan het zijn dat je het lijden intensiever ervaart

De hemel verwelkomt, maar is niet betrokken bij

nadat je hebt ingezien dat je Zijnsbesef bent.

wat erin ontstaat.

Het goede nieuws is dat je voornemen de waarheid te realiseren tot bloei is gekomen. Het laat je opzettelijk telkens

In het dagelijkse leven kun je van tijd tot tijd even

weer terugkeren naar Zijnsbesef. Niet valt te ontkennen dat

stilstaan en blijven bij Zijnsbesef - bewustzijn wordt

dit voornemen gepaard gaat met een zekere mate van verza足

zich bewust van Zijnsbesef - terwijl je toestaat dat

king. Niet van het comfort of de intieme relaties waar een

het leven zich als een droom ontvouwt zonder dat

monnik of non afstand van doet, maar van de gehechtheid

iets of iemand zich ermee be"moeit. Dit 'niet足

aan de droomwereld die je zelf geschapen hebt. Voornemen,

bemoeien-met' betekent geenszins passief zijn;

toevlucht en verzaking zijn de drie aspecten waar beweging

het betekent dat je je niet bemoeit met de stroom

richting waarheid uit bestaat. Nu je het gebruikelijke geloof

van je activiteiten, ook niet die van jezelf. De Tao誰st

verzaakt dat echt geluk en voldoening gevonden kan worden

noemt dit het 'niet-doen doen' of.vel moeiteloze

in de droom, zoek je toevlucht tot Zijnsbesef Je hebt nu het

activiteit zonder een iemand of iets die eraan ten

vaste voornemen zo consistent mogelijk vanuit dit inzicht te

grondslag ligt. je handelt in de droom zoveel als

leven.

waartoe je je geroepen voelt, maar je bent niet vereenzelvigd met het drama, noch gehecht aan wat het resultaat zal zijn. je balanceert op het

Meditatie: Zet het voor je neer

scherpst van de snede, tussen niet-iemand en iemand, iets en niet-iets zijn.

Omdat je natuurlijke staat van ongeconditioneerd

Maak je geen zorgen als dit voor jou allemaal

aanwezig zijn de achtergrond van alle ervaring is,

onzinnig klinkt. Laat het rusten en experimenteer

kun je nu als oefening al je gedachten en gevoelens

met de oefeningen die wel met je resoneren.

toestaan zich voor je te ontvouwen. Net als een film die voor je ogen wordt afgespeeld. Je bent het licht achter de film dat noodzakelijk is voor de beelden, niet een van de filmspelers. Tegelijkertijd

Desintegratie zonder uiteenvallen

gaat paradoxaal, de fllmspeler waar jij je gewoonlijk

ro4

voor aanziet, door met het spelen van zijn rol in

Als je vereenzelviging met de filmspeler in de droom ver足

de film.

schuift naar vereenzelviging met Zijnsbesef, kan het onge-

VOORBIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

105

makkelijke gevoel je bekruipen dat je leven van voorheen uit

handen houden. God, het mysterie, de impliciete orde

elkaar valt. Je wilt je dan wellicht haasten om de brokstuk

bestuurde feitelijk de auto.

ken bijeen te rapen. Uitdrukkingen als 'jezelf bijeenrapen' en 'de boel op een rijtje zetten' geven blijk van een opgek lopt

dat je niet langer gemotiveerd wordt en niet meer weet wat

idee dat je over alle aspecten van het leven controle moet

de zin van het leven is. De ineenstorting van de droom

hebben, als je in een moeilijke wereld wil overleven.

brengt feitelijk met zich mee dat de zin van het leven die in

Als de illusie van controle wegvalt, kan het resultaat zijn

Maar het verwerkelijken van Zijnsbesef onthult een

de droom geprojecteerd was ook wegvalt. De droom in het

diepere en mysterieuzere orde in de kern van het bestaan,

Westen is overwegend gebaseerd op de mythe van de held,

die zich niet centreert rond jou als individu. In plaars daar

de krachtige persoon die controle heeft over en baas is van

van drukt hij zich uit als een van nature aanwezige heelheid

zijn eigen leven. De zin daarvan wordt vooral ontleend aan

en volmaaktheid in het leven zoals het is. In de woorden van

het vermogen obstakels uit de weg te ruimen en tegen alle

de Zenmeester: 'Alles wordt volmaakt bestierd in wat onge

verwachtingen in een prijs in de wacht te slepen. Hij bereikt

boren is.' Dat wil zeggen dat er een impliciete orde bestaat

de eindstreep en slaagt erin een herculische taak te volbren

die voor alles zorgt en jou toestaat de illusie los te laten dat

gen. Mensen die deze mythe waarmaken zijn onze idolen.

jij de touwtjes in handen hebt. Dat is een illusie, zoals zal

Denk aan de bejaarde zwemmer die erin slaagt in een water

blijken als het nauwkeurig onderzocht wordt. Heb jij con

vol haaien de overkant te bereiken, het arme kind dat zich

trole over je hartslag of het functioneren van je organen, of

opwerkt tot directeur van een grote onderneming, een jong

voortdurend controle over je ademhaling? Heb jij controle

meisje dat de wereld solo rondzeilt ondanks slecht weer en

over de stroom gedachten en gevoelens? Bestuur jij je acties?

een uitrusting die het begeeft. (Het verklaart ook de popu

Hersenonderzoek toont feitelijk aan dat jouw beslissing om

lariteit van films waarin superhelden een rol spelen.) On

je arm te bewegen, een piepklein moment komt nadat de onbewuste impuls om te handelen al heeft plaatsgevonden.

nodig te zeggen dat de heldendroom het onderscheid tussen

In het dagelijkse bestaan kun je de indruk hebben dat je je

van strijd, conflict en uiteindelijke criomf.

het individu en alle anderen benadrukt. Het is een droom

leven kunt besturen. Totdat bepaalde omstandigheden in je

Zelfs als je niet denkt dat je een held bent, beoordeel je

leven, onvoorziene gebeurtenissen, of fysieke, psychologische

jezelf waarschijnlijk langs een of andere meetlat. Het ego

en materiële beperkingen dat verhinderen. Maar zodra je

ziet zichzelf onvermijdelijk als de held van zijn eigen ver haal. Hij ontleent waarde aan de partner waarmee hij leeft,

Zijnsbesef verwerkelijkt, word je, al is het maar voor een moment, met kracht losgekoppeld van je bestaan. Je wordt

hoeveel geld hij verdient en de liefde en waardering die hij

dan naar de achtergrond gebracht, terwijl het leven zich op

ondervindt. De heldendroom en de wereld van persoonlijk

mysterieuze wijze in en voor je ontrolt. Plotseling laat je de

belang, die je hebt opgebouwd, store in elkaar als je beseft

greep op het leven los en ontdek je dat die nergens voor

dat je niet langer het individuele centrum bent waar het

nodig was. Je dacht dat je de auro bestuurde, terwijl je al die

leven om draait. Je bent slechts een van de vele uitdruk

tijd niets anders deed dan het speelgoedstuurrje stevig in

kingen van een grotere beweging. Wat nu? Als de betekenis

I06

VOORBIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

107

van het leven niet gebaseerd is op persoonlijk belang en succes, wat heeft het leven dan voor zin? In plaats van strijden om de droom met zijn persoon lijke belang weer op te bouwen - dat is sowieso gedoemd te mislukken - kun je terugkeren naar 'huis', naar Zijnsbesef en daar de uiteindelijke zin ontdekken. Als je niet meer je

komen aan je eigen verwachtingen. Je staat dan van nature open voor de intrinsieke volledigheid en perfectie van elk moment, precies zoals het zich presenteert. Ik heb altijd geprobeerd een leven

leiden dat gericht was op

het behalen van doelstellingen, die mij zinvol voorkwamen.

best doet het leven te beïnvloeden en in plaats daarvan je te

Nu suggereert u dat de motivatie om iets

verankeren in de ongeconditioneerde openheid van Zijn

is voor mezelf berust op misleiding. Betekent dit nu dat ik al

zonder centrum, besef je dat er aan dit moment nietS hoeft te worden toegevoegd. Van nature is het van zichzelf al vol maakt en zinvol. Nadat je als individu uiteengevallen bent, heb je de diepere grond van eenheid ontdekt. Dat is het ene zonder een tweede, de eeuwige bron van waaruit en waarin alle schijnbare verdeeldheid tot leven komt. Als je eenmaal vereenzelvigd bent met deze diepere grond, komt de zoek tocht naar persoonlijk belang en zin van het leven tot een einde.

vinden wat zinvol

die jaren mijn tijd heb verprutst? Ik zou niet willen beweren dat je bent misleid. Wat je aan het doen was, bracht je tot het punt dat je vragen ging stel len over hoe je in het leven staat en dat ben je intensiever gaan onderzoeken. Binnen je droom meende je een individu te zijn. Met een levensverhaal, een toekomstvisie, doelen en verwachtingen en een wens om je te profileren en controle uit te oefenen. Dat is volmaakt te begrijpen als

ervoor

kiest een persoonlijk doel na te streven. Maar de motivatie om zelf jouw agenda dwingend te bepalen, maakt je blind

Ten

slotte

voor wat er echt nodig is en heeft als gevolg dat je strijd levert met de natuurlijke gang en richting van het leven, dat

Er bestaat geen manier om Zijnsbesef te beoefenen of te

zijn eigen intrinsieke betekenis heeft. Hoe minder doelen en

onderhouden, zoals je misschien kan doen met bijvoorbeeld

vooraf opgevatte ideeën je hebt, des te meer sta je open voor

een gemoedstoestand van mindful zijn. Maar als je eenmaal

wat het leven je te bieden heeft. En des te beter ben je in

erkent dat je die essentie bent, je ware natuur, de natuurlijke

staat passend te reageren op het huidige moment en je

staat van Zijn, kun je je neiging om af te dwalen en je te

werkelijk verdienstelijk te maken, in plaats van te denken

vereenzelvigen met je persoon, blijvend onder ogen zien. Je

hoe het zou moeten zijn. In Zijnsbesef verankerd blijven

kunt dan onafgebroken opmerken dat je telkens terugkeert

zorgt ervoor dat je innig verbonden bent met de hele sin!a�

naar en verankerd blijft in, wat je weet dat je echt bent. In

tie van het huidige moment. Je handelingen kunnen dan

de woorden van de grote Indiase wijze: 'Je hoeft alleen je

spontaan en afgestemd op die situatie opkomen en je bent

bron re vinden en vandaaruit je leven te leiden.' Naarmate

in staat soepel mee te bewegen met de stroom van het leven.

de vereenzelviging met de mind wegvalt, verdwijnt ook de behoefte controle te houden over je leven om tegemoet te

108

VOORBIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

109

Ik vind het moeilijk om aan te nemen dat 'alles volmaakt bestierd wordt in wat ongeboren is: zoals u beweert. Kijk naar alle gewe/,d, onverschilligheid en hebzucht in de wereld. Alle oorlogen, aanslagen van terroristen, verwoesting van het milieu: het lijkt me niet dat de werkelijkheid volmaakt harmonieus wordt bestuurd! Hoe weet jij dat de oorlogen, de terroristische aanslagen en de verwoesting van het milieu niet precies zijn wat er moet gebeuren in overeenstemming met een of andere mysterieuze kracht die jouw mind niet kan begrijpen? Veronderstel je, dat jij of iemand anders op de planeet weet wat het beste is voor het geheel? Onthoud dat de volmaaktheid waar ik het over heb niets te maken heeft met de tegenstelling volmaakt tegenover onvolmaakt, goed of slecht. Wat bedoeld wordt, is dat het volmaakt is in de zin dat het niet anders had kunnen zijn; het is wat moest gebeuren. En hoe weten we dat? Omdat het zo gaat! Als het niet zo was, zou je voort durend worstelen met de realiteit die, zo zei een van mijn leraren, je altijd laat verliezen. Natuurlijk, als je je geroepen voelt om veranderingen teweeg te brengen of om je bij anderen aan te sluiten om te protesteren tegen een bestaande situatie, ga je gang, doe dac.

ondergedompeld bent in de stroom, maar je reacties zijn passend voor de situatie van dat moment.

Ik weet dat ik niet mijn lichaam, mijn verhaal ofmijnpersoon lijkheid ben, maar ik heb nooit die krachtige ervaringen gekend, die u beschrijft. '\lóor mij is het meer een eenvoudig inzicht of herkennen wat waar is. In het begin neemt realisatie vaak de vorm aan van een een voudig inzicht. Naarmate je meer van die waarheid door drongen raakt en het je hart beroert, komt het tot bloei als de krachtige ervaringen van liefde, dankbaarheid en alle andere die ik beschrijf. Het belangrijkste is, dat je met je hele wezen, helder en onweerlegbaar de non-duale aard van de realiteit herkent; niet alleen als een of andere wereld beschouwing die je met je verstand kunt begrijpen. In de westerse religieuze tradities wordt dit direct inzien dat het verstand overstijgt, gnosis genoemd. In het Oosten heet het jnana of prajna. Het is vergelijkbaar met wat we gewoonlijk intuïtie noemen als we zeggen: 'Ik weet het gewoon, maar kan niet uitleggen hoe en waarom.' Het is een weten zonder een spoor van twijfel, net zoals je weet dat je neus van voren zit en niet opzij.

Jouw reactie is ook onderdeel van de volmaaktheid. Maar hecht je niet aan de resultaten. Anders raak je oneindig gefrustreerd en teleurgesteld. Realiteit heeft zijn eigen mysterieuze onverbiddelijke en volmaakte dynamiek, of je het leuk vindt of niet. Je kunt de strijd om je gevoel van individualiteit in stand te houden opgeven en ontspannen in Zijnsbesef en je mee laten voeren met de realiteit die er innig mee verbonden is. Of je kunt jezelf uitputten door je te verzetten tegen de manier waarop de dingen verlopen. Nogmaals, je bent niet noodzakelijkerwijs passief als je

VOOR.BIJ DE VORM

DE DIRECTE BENADERING

Il!

Hoofdstuk 6

Zijnsbesef 1n het dagelijks leven

Zodra je mindful bent heb je al een scheiding aangebracht. Wees alsjeblieft niet mindful! Alsje wandelt, wandel.

Laat het wandelen, wandelen. Laat het eten, eten. Het zitten, zitten. Het werken, werken. - Zenmeester Muho Noelke

et loslaten van de vereenzelviging met je droom足

H persoon en het terugkeren naar je ware natuur aJs de ongeconditioneerde openheid van Zijnsbesef, heeft een

krachtig schokeffect op ieder niveau van je bestaan. Plotse足 ling is de last van een heel leven van je schouders genomen. De schellen zijn van je ogen gevallen en het leven wordt fris, levendig en helder. Elk moment krijgt zijn intrinsieke betekenis en waarde omdat het straalt als Zijnsbesef. Een subtiele stille vreugde is voortdurend aanwezig. Je beseft dat vreugde niet iets is wat je moet verdienen of wat onvoor足 spelbaar komt en gaat afhankelijk van de omstandigheden. Het is je natuurlijke staat die door een levenslange conditi足 onering aan je oog omtrokken is geweest.

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

113

Ongeconditioneerd het leven verwelkomen

handelend individu bent wegvallen, omdat je beseft dat het

zoals het zich ontvouwt

leven zichzelf door middel van jou leeft. Je weet nu dat dit lichaam slechts een medium is voor de diepere, allesom

Omdat de grens tussen binnen- en buitenwereld is opgelost

vattende wijsheid van Zijnsbesef. Ondanks de illusie dat je

in Zijnsbesef, herken je nu dat alles waarmee je geconfron

controle hebt, ben je om te beginnen al nooit de dirigent

teerd wordt, een uitdrukking is van wat je ten diepste bent,

van jouw leven geweest. Jij hebt nooit aan het stuurwiel

namelijk je ware aard en bron van alles. Als gevolg daarvan

gestaan en je kunt nu vertrouwen op de grote kracht die de

treed je elke situatie tegemoet met een betrokkenheid en een

wereld tot leven brengt.

hernieuwd ontdekt vertrouwen, dat alles zich zo ontvouwt

Het zou kunnen zijn dat je in het verleden niet hebt

omdat het niet anders kan. Je gebruikt daarbij je intuïtie die

kunnen genieten van alle aspecten van het leven met al zijn

jou op een of andere, niet verklaarbare en mysterieuze wijze

ups en downs, uitdagingen en m'eevallers, omdat je zo bezig

ten dienste staat. Omdat je niet langer afhankelijk bent van

was met wat eraan ontbrak en wat je zou kunnen doen om

omstandigheden buiten jou of mensen die jou blij maken,

je leven te verbeteren. Hoe zorg ik ervoor dat meer mensen

ben je vrij om gewoon van het leven te genieten zoals het is.

van mij gaan houden? Hoe kan ik mijn fysieke problemen

Je bent bevrijd van de gedachte dat jij het bent die bepaalt

oplossen? Hoe kan ik een beter mens worden? Hoe kan ik

hoe het zou moeten zijn. De strijd om het leven naar eigen

voordeel hebben bij de situatie, hoe kom ik in de schijn

hand te zeten, hoe subtiel ook, ligt altijd op de loer. Zodra

werpers, hoe krijg ik aandacht en hoe kom ik vooruit? Het

die voortdurende strijd met de realiteit is opgegeven, merk

kan ook zijn dat je de mensen die je her meest nabij waren

je dat je verwelkomt wat zich aandient, net zoals je dat met

niet voldoende hebt kunnen waarderen, omdat je altijd wel

een goede vriend zou doen. Je weet nooit wat komen gaat,

wat op ze had aan te merken in de verwachting dat ze zouden

maar je blijft ervoor openstaan, nieuwsgierig en zonder

veranderen. Nu Zijnsbesef verwerkelijkt wordt, sta je open

angsten voor wat het volgende moment je brengt.

om situaties en mensen te aanvaarden zoals ze zich aan je

Als je zonder innerlijk verzet meebeweegt met de telkens

voordoen. Zonder oordeel of manipulatie, omdat je de vol

wisselende situaties en de personen die je tegenkomt, ga je

maakte onvolmaaktheid als stralende eenheid van Zijn weet

gemakkelijk en met een minimum aan inspanning door het

te waarderen in wat zich nu voordoet. In dit open, ongecon

leven. Dat is heel wat anders dan jezelf forceren om tegen de

ditioneerde, ontvankelijke Zijn ontvouwd zich alles en

stroom in te gaan om jouw zin te krijgen. In dat geval ervaar

iedereen heel gracieus en natuurlijk, zonder de noodzaak

je het leven vanuit het individu, waar alles om 'mij' draait.

iets ce doen, te verbeteren of aan te passen.

In plaats daarvan ga je nu het leven vanuit het ruimtelijke

Vanzelfsprekend zullen net als voorheen problemen

perspectief van Zijnsbesef beschouwen. Je reageert dan

ontstaan. Maar in plaats van ze als zodanig te beschouwen,

adequaat op wat de totale situatie op dat moment van je ver

worden ze gezien als kansen om 'thuis' te blijven in Zijns

langt; niet langer op basis van jouw persoonlijke verlangens

besef en niet af te dwalen naar het strijdtoneel van het 'ikje'

en behoeftes. Ten slotte zal het idee dat je een zelfstandig

dat oordeelt en zich verdedigt. Stel dat iemand je in het

1I4

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

115

verkeer afsnijdt. De oude reactie kan opkomen om op je

Als je nauwkeurig kijkt, kom je misschien tot het

voorhoofd te wijzen en een aantal verwensingen te uiten. In

besef dat het enige dat je van je lichaam echt kan

plaats daarvan ben je je bewust van dat gevoel, maar je blijft verankerd in dat open vreugdevolle Zijnsbesef. Je staat toe dat het gevoel in jou er is, terwijl je de situatie aanvaardt

kennen de zintuigprikkels zijn die je nu ervaart. Al het andere is jouw projectie, het beeld dat je mind gebruikt om de gaten op te vullen.

zonder in een reactie te schieten. Misschien kun je inzien dat

Als voorbeeld: je ervaart niet je hele arm, je voelt

je precies hetzelfde had kunnen doen en dat hun onbeschoft足

alleen bepaalde prikkelingen in de buurt van waar

heid een weerspiegeling is van jezelf. Ten slotte delen we alle足

jij aanneemt dat je arm zich bevindt en daarop

maal dezelfde menselijke impulsen en zwakheden. De oude

projecteer je het beeld van een arm.

neigingen en reacties kunnen misschien kort opflakkeren, maar ze lossen snel op in het heldere licht van Zijnsbesef, als

Het is als een pointillistisch schilderij. Op een

je zonder oordeel of reactie ziet wat ze zijn.

ontelbaar aantal gekleurde stippen projecteren we een waterlelie, een vrouw of een gebouw. Net zo

Meditatie: Non-dualiteit, verdwijnen van dualiteit

projecteer je het concept 'been' of 'hoofd' op een verzameling zintuigprikkels. Laat deze projecties, deze concepten gaan en volg zonder interpretatie gewoon de zintuigprikkels zoals ze zijn.

Deze meditatie, die elementen van verschillende meditatietechnieken combineert, brengt je naar een

Merk op dat de omgeving van die prikkels open

volledig besef van de onbegrensde, non-duale aard

ruimte is, waar geen enkele prikkel bestaat. In feite

van de realiteit. Dat wil zeggen dat de meditatie het

is er meer ruimte dan prikkels. Zij spelen en

ondeelbare karakter aantoont van zelf en de ander,

dansen hun dansje in deze ruimte. Als je naar

subject en object, wie ervaart en wat ervaren wordt.

dat spel in de onbegrensde ruimte kijkt, zal je misschien beseffen dat je niet echt een duidelijke

Verplaats de aandacht van je gedachten naar wat

scheidslijn kunt vinden die binnenkant en buiten足

je in je lichaam voelt. Voel hoe je lichaam in contact

kant van je lichaam markeert. Er is alleen dit

is met de stoel. Voel je voeten op de grond en je

ononderbroken veld van zintuigprikkels in de

handen op ie dijen. Voel je armen, benen, nek en

ruimte. Merk op dat gedachten en gevoelens in

hoofd, voel je borst en buik, en hoe d ie voort足

dezelfde ruimte spelen, net als de prikkelingen.

durend op en neer gaan en hoe je aandacht meebeweegt.

Richt nu je aandacht naar de ruimte zelf. Blijf in Zijnsbesef waarin gedachten, gevoelens en

II6

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

zintuigprikkels verschijnen en verdwijnen. Wees de open, kale, onbegrensde en ongrijpbare ruimte. Blijf die ruimte en onderzoek de ervaringen die zich daarin afspelen. Is er, afgezien van deze ervaringen,

drukkingen zijn van één onverdeelde realiteit, de bron en essentie van iedereen. Onvoorwaardelijke liefde komt van zelf op in het hart, zowel voor anderen als voor jezelf, zodra je herkent dat je deze onverdeelde eenheid in essentie bent zonder onderscheid tussen jou en de ander. Waar het om

iets meer wat je direct te weten kunt komen over de

gaat, is dat dit niet een concept blijft, maar dat het het resul

buitenwereld en wat niet een gedachte of concept

taat is van een onmiddellijk inzien en direct ervaren. Je her

is? Is het niet zo dat de buitenwereld op dit moment zuiver en alleen bestaat uit jouw ervaring?

kent dan dat liefde net als vreugde je natuurlijke staat is, maar dat een levenslange conditionering een muur rond je

Al het andere is in jouw verhaal een projectie.

hart heeft opgetrokken.

Als je je ervaring onderzoekt, kun je dan een verschil

meditatie moeten gevoelens van zorgzaamheid zoals warme

vinden tussen bewustzijn en wat daarin verschijnt?

vriendelijkheid en mededogen opzettelijk en met grote inspan

Vanuit het gebruikelijke perspectief van mindfulness

Nu de wereld alleen bestaat als jouw ervaring in dit moment, valt er dan daarbuiten materie te vinden die zich onderscheidt van bewustzijn of de ruimte waarin die materie verschijnt?

Of zijn bewustzijn

en ervaring gemaakt van dezelfde niet-stoffelijke essentie?

zijn wat je in staat stelt het domein van liefde binnen te gaan. De directe benadering daarentegen zorgt voor het inzicht dat je intrinsiek ondeelbaar bent, waardoor de onvoorwaardelijke liefde en het mededogen worden ont

Ervaar de ondeelbaarheid van bewustzijn en de ervaringen die daarin verschijnen. Binnen en buiten vormen een ondeelbare essentie. Wie

ning middels specifieke meditatietechnieken worden gecul tiveerd. Ontegenzeggelijk zullen die een krachtig middel

kijkt en

waarnaar gekeken wordt, is een en dezelfde. Blijf in die onverdeelde, non-duale ruimte van Zijnsbesef.

grendeld. Liefde en mededogen vormen het karakter van je natuurlijke staat van open, ontvankelijk Zijn. Daarvoor hoeft niets ontwikkeld te worden. Door telkens terug te keren naar 'huis', Zijnsbesef, word je opgenomen in de stroom van warme vriendelijkheid, waardering, dankbaar heid, vreugde en alle andere kwaliteiten die behoren bij een open hart. Zonder twijfel ken je die momenten, waarin deze

Onvoorwaardelijke liefde voor jezelf en anderen Onnodig te zeggen dar Zijnsbesef de relaties tussen jezelf en anderen zal transformeren wanneer je gaat beseffen dat jij en de mensen waarmee je in aanraking komt allemaal uit-

II8

VOORBIJ DE VORM

onvoorwaardelijke liefde spontaan in je opkomt, bijvoor beeld als je verliefd bent. Maar net als de meesten schrijf je die gevoelens van liefde toe aan de bekoorlijke charme van de persoon op wie je verliefd bent. Je vergeet dat die gevoe lens behoren bij wie je in essenàe bent. Als je verliefd bent zie je je geliefde niet door de bril van de condiàoneringen,

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

Il9

die in jouw persoonlijke verleden tot stand zijn gekomen. Je

Verschillen, voorkeuren, voorliefde, meningen ontstaan

kijkt met een frisse blik en ziet de ware aard die in de kern van je geliefde besloten ligt en bent blind voor de tekort komingen in de persoon. Zijnsbesef staart naar zichzelf met de ogen van de ander en wordt verliefd op zichzelf Gewoon

en hoeven niet noodzakelijkerwijs tot tweedracht te leiden.

lij� verflauwt deze onvoorwaardelijke liefde naarmate de tie langer duurt. Je focust je dan op de klaarblijkelijke rel �

Ze zijn onvermijdelijk, omdat Zijnsbesef het leven zoals het is volledig omarmt zonder vaste mening voor of tegen iets. Jij houdt van vanille-ijs, ik van chocolade-ijs? Prima, geen probleem! Jij wilt een avond ontspannen thuis zitten, ik wil liever een uitstapje maken. Dat kan, geen enkele reden voor

tekortkomingen en de conditionering laat zich weer gelden.

discussie. Laten we naar de ander kijken vanuit openheid.

Als je Zijnsbesef herkent en daarin verankerd blijft, zie

Ga mee in de stroom waar de interactie je brengt en zie waar

je alles en iedereen met een frisse blik, en vind je net als God

je op uitkomt, in plaats van je vast te graven in ingenomen

in Genesis alles goed, volledig en vol liefde. Het kan zijn dat

posities en betrokken te raken in conflict. Of, zoals de Fransen

een speciale persoon in jou extra sterke gevoelens van liefde

zeggen, vive la diffirence.

en aantrekking opwekt. Maar je weet dat het niet die per

Natuurlijk laat de oude conditionering zich onvermijde

soon is die dat veroorzaakt en daarom ook niet de oorzaak

lijk een keer gelden, vooral in romantische relaties of bij

is voor hoe je je voelt. Sterker nog, je weet dat je net als alles

intieme vriendschappen. Dat geeft je de kans om ook dat te

liefde bene en dat je relaties je de mogelijkheid bieden om

aanvaarden zoals het is, zonder oordeel of afwijzing. Als

die liefde met elkaar te delen en ervan te genieten. Para

Zijnsbesef verwerkelijkt is bieden die intieme relaties bij

doxaal zijn jij en je geliefde tegelijkertijd twee individuen die

uitstek een spiegel, die laat zien waar je gehechtheden liggen.

toch één zijn, afgescheiden en onafscheidelijk. Relaties

'Ze tonen de gebieden van hart en verstand, de loopgraven

bieden je de mogelijkheid om met die paradox te spelen. Als

waarin je je ingegraven hebt met je geheime agendàs. In

er geen individuen bestaan, kunnen er geen relaties zijn, geen

plaats van niet te willen wijken en je posities met hand en

toenadering en afwijzing, geen uitwisseling en interactie,

tand te verdedigen als het conflict uitbreekt, zorgt je trouw

geen spel. Maar als je alleen een individu zou zijn, zou er

aan waarheid ervoor, dat je op onderzoek uitgaat om te ont

geen liefde kunnen zijn, anders dan de liefde die bestaat uit

dekken waar je zo aan vasthoudt. Telkens als je ziet dat je

conditionering, conflict en onderhandeling. De schoonheid

met een van de basis-emoties reageert, zoals woede, angst,

van relaties binnen Zijnsbesef is te vinden in de waardering

gekwetst zijn, jaloezie of ongeduld, heb je de gelegenheid

van, en eerbied voor verscheidenheid in eenheid en indivi

even halt te houden. Dan kun je even nadenken over waar

dualiteit in het licht van onafscheidelijkheid. Door met

jij verwijdering teweegbrengt. Je kunt je gevoelens aanvaar

open, frisse blik te blijven kijken en niet te vervallen in oude

den zonder ze uit te leven. Vervolgens kun je overtuigingen

patronen, blijven je relaties altijd nieuw en levendig, en zijn

die deze gevoelens in stand houden, diepgravend onder

dan een onuitputtelijke bron van voldoening. Het geheim

zoeken. Naarmate je meer geworteld bent in het inzicht dat

ligt niet bij de ander, het is te vinden door verankerd te

het probleem niet buiten je-Lelf ligt, begrijp je dat het pro

blijven in Zijnsbesef

bleem veeleer voortkomt uit de beperkingen van het 'ikje'.

120

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

121

Je beschouwt dan je partner, je vriend of familielid niet als een vijand, maar als een leraar die je in alle liefde de waar heid vertelt in dit proces van verwerkelijking van Zijnsbesef. Relaties maken je bescheiden in de beste zin van het woord, omdat ze elke vereenzelviging en gehechtheid ontmantelen. Niets blijft over behalve de rauwe verscheidenheid van het kostbare moment zoals het nu is.

Kijk wat er gebeurt als je doorgaat met aankijken. v'oel je je ongemakkelijk, gespannen, onrustig of beschaamd? Heb je oordelen over jezelf of de ander: 'ik doe het niet goed', 'hij lijkt boos op me te zijn' of 'waarover gaat deze oefening nu eigenlijk'? Merk je opflakkerende emoties als woede, verdriet, spijt of golven van vreugde, dankbaarheid en liefde? Wat gebeurt er met de grens tussen jou en de

Meditatie: Staren in de ogen van Zijnsbesef Door elk paar ogen wordt gekeken door een en hetzelfde Zijnsbesef. Nodig een partner uit of een nabije vriend om met jou deel te nemen aan deze meditatie. Ga ontspan nen, rechtop tegenover elkaar zitten, waarbij jullie knieën elkaar bijna raken. Houd je ogen een paar minuten gesloten en verplaats je aandacht van je gedachten naar wat je in je lichaam voelt: het contact van je rug en zitvlak met de stoel, voeten op de grond, handen in je schoot en de

ander? Ligt die vast of begint die vager te worden en lost die op? Blijf elkaar op deze wijze nog vijf minuten of langer aankijken en aanvaard zonder oordeel of weerstand wat zich aandient. Stel je nu voor dat het bewustzijn dat door de ogen van de ander kijkt, hetzelfde bewustzijn is dat door jouw ogen kijkt. Bewustzijn in de vorm van de ander kijkt naar zichzelf. Als je voelt dat je zover bent, laat dan eventuele sporen van scheiding in het licht van Zijnsbesef oplossen. Binnenkant en buitenkant, zelf en de ander zijn onverdeeld veld van bewustzijn. Kijk naar gevoelens die in je hart opkomen als je in dit non-duale veld verankerd

ademhaling.

blijft. je kunt dat zolang doen als je wilt.

Open

Als je klaar bent, neem dan zoveel tijd als je prettig

je ogen en kijk elkaar kalm aan.

Belangrijk: ga niet staren of je concentreren, maar laat een ontspannen, diepgevoelde, liefdevolle blik

vindt om de ervaringen en inzichten met elkaar uit te wisselen

zich uitstrekken naar de ander. Als je aandacht zich concentreert op een bepaald punt of als je moeite hebt om in het huidige moment te blijven, ga dan kalmpjes terng naar het kijken in de ogen van de ander.

I22

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

123

Omarmen van je volmaakte onvolmaaktheid

genoemd, 'heeft dit allemaal niets te maken met dualisti

Zoals je ziet gaat leven vanuit een ongeconditioneerde open

perfect versus imperfect, of van betekenis versus zonder

heid in het huidige moment, niet over net doen alsof je een volmaakt spiritueel wezen bent dat omringd wordt door een aura van licht en liefde. Het gaat erom alles te verwelkomen wat bij jou hoort met je hele geschiedenis en al je onvol maaktheden. Elke poging om te voldoen aan een bepaalde standaard van spirituele volmaaktheid laat je dieper in het moeras zakken van vergelijken en streng beoordelen van jezelf. Daardoor kom je met jezelf in strijd. Als je stopt met perfect zijn volgens een vooraf vastgesteld idee kun je jezelf laten zijn zoals je bent met al je gebreken. Je imperfectie toont zichzelf nu als perfectie. Die heeft niets van doen met de dualiteit van tegengestelde polen, zoals volmaakt tegen over onvolmaakt, goed of kwaad, maar verwijst in plaats daarvan naar het feit dat we allemaal unieke eigenschappen hebben. Niemand drukt dezelfde niet te vergelijken ver

sche, tegengestelde polen zoals compleet versus incompleet, betekenis. Elke persoon en elk ding, ongeacht hoe schijn baar onvolmaakt ook, is perfect in de zin dat het eenvoudig is wat het is en dat het onmogelijk anders had kunnen zijn. Het toont altijd de in essentie volmaaktheid van Zijn. Als een natuurlijke reactie op dit inzicht ontstaat een subtiele mengeling van liefde, verbazing, dankbaarheid en vreugde.' Maar je kunt misschien makkelijker de intrinsieke volmaakt heid herkennen in planten en dieren, de zon en de hemel, je geliefden en vrienden, dan bij jezelf. Je relatie met jezelf kan wellicht de meest uitdagende blijken te zijn. Meest uit dagend en tegelijk heel belangrijk. De sleutel ligt in het ver mijden dat je niet gevangen raakt in zelfoordeel, maar in plaats daarvan je ervaring aanvaardt zoals die is. (Voor meer over emoties en vaste patronen in denken en reageren, zie hoofdstuk 7.)

zameling van eigenschappen uit. Nu je verankerd bent in die ongeconditioneerde open

Meditatie:

heid, voel je niet langer de noodzaak om je iets in re beelden

Ervaringen verwelkomen zonder oordeel

of een mening te verdedigen. Als gevolg daarvan worden de kunstmatige grenzen tussen jou en de ander vager en lossen ten slotte op. Daardoor word je gevoeliger voor de momen

plaats van je verzetten tegen of hechten aan

ten waarop je niet in overeenstemming met waarheid han

ervaringen, zoals je de meeste tijd doet, gaan we

delt. Niet omdat je probeert te voldoen aan een of ander

ze nu verwelkomen zoals ze zijn. Deze oefening

spiritueel ideaal, maar omdat je voelt dat er weer een schei

is weer een gelegenheid om te verankeren in het

ding ontstaat en een neiging jezelf te verdedigen. Door die

allesomvattende Zijns besef.

natuurlijke afstemming op waarheid handel je adequaat, niet gebaseerd op vooraf vastgelegde ideeën omtrent goed en kwaad, spiritueel of niet spiritueel, maar vanuit het stand punt van een allesomvattend, niets uitsluitend Zijnsbesef. In de ogen van Zijnsbesef zoals ik dat in hoofdstuk 3 heb

124

VOORBIJ DE VORM

Accepteer zonder voorbehoud gedurende de komende twee uur (of langer als je wilt) alles wat je ervaart. Verwelkom zonder enige bijgedachte moeilijke gevoelen s negatieve gedacht en ,

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

125

uitdagingen de mensen, het weer, het nieuws, ,

Sterven voordat je doodgaat

de geluiden en de geuren. Met accepteren bedoel ik niet gelaten aanvaarden of het lijden van een

Voorheen zagen we ons aan voor de inhoud van ons leven:

nederlaag, maar een van harte gemeende

lichaam, mind, gedachten, gevoelens, familie, vrienden,

erkenning.

verworvenheden, relaties en materieel bezit. Als we ontdek ken dat we in plaats daarvan de onbegrensde ruimte zijn

In dit proces kun je zien op hoeveel manieren je

waarin het leven zich ontvouwt, sterft je oude tijdgebonden

mind het leven afwijst: gevoelens en gedachten

identiteit en zie je in dat je tijdloos Zijn bent. Dit betekent

onderdrukken, oordelen over anderen en weigeren

dat je in werkelijkheid Ongrond bent, dat wil zeggen, die

te aanvaarden wat er zich werkelijk voor je afspeelt.

niet vast te grijpen, immateriële, onverwoestbare essentie

Je zult verbaasd staan over hoeveel energie je mind

die onaangetast en onveranderd overblijft als je al het veran

verspilt door te weigeren te accepteren wat zich

derlijke negeert. Dat gaat gepaard met moed, en een ver

feitelijk nu voor je afspeelt.

trouwen in wat niet dood kan gaan of aangetast kan worden door pijn, ziekte, ouderdom of dood. Zoals de oude zen

Kijk nu naar je neiging je ergens tegen te verzetten

meesters zeggen: 'Sterf voordat je doodgaat, de dood kan je

of iets te ontkennen. In plaats daarvan accepteer je

daarna niet langer zorgen baren'.

wat komt en hoe het komt: honger, verlangens, woede, je partner, je kinderen, je lichaam, hoe je

Tegelijkertijd kun je toch verkiezen gezond, vitaal te zijn, zonder pijn. Je kunt je desondanks teleurgesteld voelen,

eruitziet, je leven. Blijf zo veel mogelijk verankerd

bang, gefrustreerd vol kwellingen bij de eerste symptomen

in de onvoorwaardelijke openheid van Zijns besef.

van ernstige ziekte en lichamelijke zwakte. Ziekte, ouder

Natuurlijk, je kunt nee zeggen als dat nodig is,

dom en dood behoren tot de meest intense en meedogen

of iets veranderen wat je niet aanstaat, maar neem

loze, menselijke ervaringen. En coch, onder de golven van

even de tijd om eerst de situatie zonder oordeel

het menselijk drama ligt de diepe vrede en overgave aan

onder ogen te zien.

Zijnsbesef, tegelijk met een diepgeworteld vertrouwen in het heilige mysterie van het leven. 'Uw wil geschiede' is niet

Je bent misschien zo gewend te oordelen en af te

slechts een eerbiedig gebedje, het is een beschrijving van hoe

wijzen, dat je in het begin niet weet hoe je dat moet

de zaken er werkelijk voorstaan. Tenslotte heb je nog nooit

doen. Dus repeteer voor jezelf 'ik accepteer zonder

de leiding in handen gehad, zelfs niet voor een enkel

oordeel' om een begin te maken. Misschien bevalt

moment. Overgave is uitsluitend een bevestiging van wat

het je zo goed, dat je nu elk aspect van je leven

altijd al her geval is geweest.

accepteert zonder oordeel.

126

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEP IN HET DAGELIJKS LEVEN

127

Scheppen van een gunstig klimaat waardoor

•

Zijnsbesef kan gedijen Hoe stabieler jij je verankert in Zijnsbesef en hoe consis

Neem je werk niet mee naar huis en vermijd dat je buiten kantooruren je e-mails checkt.

•

tenter je 'thuis' komt als je aandacht is afgedwaald, des te

Schakel ten minste een uur voordat je naar bed gaat je telefoon uit.

gemakkelijker treed je de uitdagingen van het leven dank baar en moeiteloos tegemoet. In het begin, als je nog steeds

•

Wees stil en verankerd in het huidige moment, in

aan het leren bent om volgens dit radicaal andere perspec

plaats

tief te leven, kan het helpen om je leven zoveel als je kunt te

controleren.

van

je e-mails of social media telkens te

versimpelen. Je kunt jezelf dan zo veel mogelijk tijd gunnen voor stille reflectie en zelfonderzoek. Zoals een van mijn

Natuurlijk kun je je leven niet precies inrichten zoals je

leraren placht te zeggen: 'Werk zoveel als nodig is en besteed

zou willen; je hebt heel weinig controle over hoe de omstan

de rest van je tijd aan leven in schoonheid. Anders wordt de

digheden zich ontvouwen. Maar je kunt het zwaartepunt in

complexiteit van het leven zo veeleisend, dat er weinig tijd

je leven verschuiven van de gebruikelijke doelstellingen om

overschiet voor gewoon zijn.'

wat te bereiken en jezelfte verbeteren, naar het subtielere en

Hier zijn een paar dingen die je kunt doen om meer tijd en ruimte beschikbaar te maken voor leven in Zijnsbesef:

immateriële doel om jezelf af te stemmen op de diepste waarheid van Zijn. Je kunt geen prijskaartje hangen aan die benadering, of die aan familieleden en collega's uitleggen.

•

Besteed elke dag tijd om rustig in het huidige moment te zitten, en te onderzoeken.

Die vinden dat je grotere nadruk moet leggen op hard werken om vooruit te komen. Maar als je eenmaal de stille vreugde hebt geproefd van je natuurlijke staat van open

•

Geniet van de schoonheid die elk moment je te

Zijn, word je daar telkens weer onverbiddelijk naar terug

bieden heefi:.

getrokken. Je prioriteiten en bezigheden zullen als gevolg daarvan veranderen.

•

Geniet van de tijd die je doorbrengt met vrienden en de mensen van wie je houdt, in plaats van te

•

spelen met je smartphone of iPad.

Ten slotte

Maak tijd vrij om in het weekend in de natuur te

Als je verankerd bent in Zijnsbesef, transformeert jç'leven

zijn zonder elektronische apparaten.

op elk niveau. Je verwelkomt het leven zoals het is en geniet van het intrinsieke mysterie, de schoonheid en perfectie. Je

•

128

Gebruik verschillende smartphones en e-mail

streeft er niet langer naar verandering of verbetering aan te

adressen voor privé en zakelijk gebruik.

brengen. Relaties die zich kenmerkten door conflict en

VOORBIJ

VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

129

teleurstelling, inclusief de relatie met jezelf, zijn nu vervuld

idee over hoe je leven zou moeten zijn. Daarom is de effec

van wederzijdse waardering, dankbaarheid en liefde. Bij af

tiviteit daarvan beperkt. Trouwens, je kunt ook eens kijken

wezigheid van geheime agenda's en voortdurend conflict

waar je die ideeën vandaan hebt. Heb je die uit een popu

met de realiteit, heb je lief wat het huidige moment je te

lair tijdschrift of uit een zelfhelp-bestseller die genoemd

bieden heeft.

werd bij Oprah of Dr. Phil? Zijn ze gebaseerd op hoe een

Ik begrijp niet hoe je de dood met gelijkmoedigheid onder ogen kunt zien zonder te geloven in een leven na de dood.

moeten zien? Of is het het product van conditionering uit

Als je jezelf aanziet voor een verzameling gedachten, gevoelens,

leven besteden aan eindeloos ontevreden zijn en proberen

spiritueel persoon volgens een bepaalde stroming eruit zou je jeugd, ingegeven door de overtuigingen van je ouders, die zij op hun beurt van hun ouders kregen? Je kunt een heel herinneringen, verhaaltjes, verworvenheden en overtuigin

iemand te worden die je niet bent door je langs telkens ver

gen, ben je niet in staat de dood van het fysieke lichaam

anderende meetlatten te leggen. Of je kunt nu geluk en vol

vreedzaam te aanvaarden. Tenzij je gelooft dat jij als individu

doening verkrijgen door jezelf te nemen zoals je bent, zoals

dat schijnbaar in het lichaam huist, reïncarneert. Bijvoor

de grote wijzen je aanraden.

beeld in de hemel, het paradijs of in de toekomst op aarde

Feit is dat het individu dat je wilt verbeteren onvermij

als mens. Om de angst voor de dood wat te verzachten

delijk tekortschiet omdat het niet duurzaam is. Op zijn best

bieden veel religies, inclusief het boeddhisme een geruststel

is het een zwakke schaduw van wie je werkelijk bent, een

lende verklaring voor wat er gebeurt na de dood. Als je ont

fletse oplichter die zich voor jou uitgeeft en zich voordoet

waakt uit de droom en je je ware identiteit herkent, verliest

als de waarheid die je in de kern bent. Ongeacht hoe hard

de dood zijn angel. Die droom laat je denken een individu

je je best doet om jezelf te verbeteren, je zult nooit tevreden

te zijn, opgesloten in een psychosomatisch apparaat. Maar

zijn, omdat het niet de onvoorwaardelijke vreugde kan

in essentie ben je onbegrensd, zonder vorm en in alles door

leveren die je zoekt. Stop in plaats daarvan met proberen

dringbaar aanwezig (dat is Zijnsbesef). Je beseft in iedere

perfect te zijn en laat jezelf zijn zoals je bent. Paradoxaal is

vezel van je wezen dat wie je bent nooit dood kan gaan! Wat

deze diepgaande acceptatie van jezelf en aanvaarding wat-is,

een bevrijdende onthulling!

de meest krachtige zelfverbetering; je maakt dan een einde

Ik ken mezelf te goed om te geloven dat ik intrinsiek goed ben. Ik ben ervan overtuigd dat als ik niet voortdurend probeer mezelf te verbeteren, mijn zelfdestructieve gedrag zich blijft herhalen.

Vanuit die positie van laten gaan en laten zijn, onthult

aan de afstand scheppende, conflictueuze relatie met jezelf vreugde zichzelf en toont jou je natuurlijke staat. De onder de omstandigheden vereiste acties zullen adequaat zijn en spontaan opkomen.

Het probleem met zelfverbetering is dat het behoorlijk uit put, als je voortdurend probeert te leven naar een of ander

I30

VOORBIJ DE VORM

ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN

I3I

Hoofdstuk

Uit de klauwen

van de demonen

Bezien vanuit Zijnsbesefzijn emoties niet problemen die opgelost moeten worden. Het zijn ervaringen om te verwelkomen, zonder je te laten gaan of ze uit te leven.

aarschijnlijk niets wat we als mens ervaren is zo mysterieus en verwarrend als de sterke aantrekkingsÂ

kracht van turbulente emoties als razernij, verdriet, paniek,

jaloezie en lust. Ze schijnen hun eigen leven te leiden en onderhouden een ragfijn lijntje met ons zogenaamde ratioÂ nele verstand, dat ermee worstelt om er iets van te begrijpen. Het lijkt er inderdaad op dat ze in hun eigen onderwereld verblijven. Ze vertroebelen ons beoordelingsvermogen, zetten ons aan om vreemd en zelfdestructief te handelen en lijken ons ervan te weerhouden de vrede en helderheid van Zijnsbesef blijvend te ervaren. Boeddha noemde hunkeren (van oorsprong tanha of 'dorst') de wortel van alle lijden en onderwees een weg om ons daarvan te bevrijden. De kluizenaars, zij die de wereld verzaken, de yogi's en sadhu's uit alle religieuze tradities, hebben levenslang getracht vrede te vinden en zich te bevrij-

UIT DE KLAUWEN

VAN DE DEMONEN

133

den van de sterke emoties door ze ce elimineren of te trans cenderen. Meer recent hebben Freud en zijn opvolgers in de westerse psychologie hun best gedaan om te ontdekken wat die emoties veroorzaakt en hoe we ons kunnen onttrekken aan hun wurgende greep. Farmaceuten hebben medicijnen ontwikkeld en beloven ons dat we ze daarmee kunnen onder drukken. Vanuit het perspectief van onze natuurlijke staat van openheid en aanwezig zijn in het huidige moment, ver tegenwoordigen emoties niet een probleem dat opgelost moet worden. Het zijn slechts ervaringen die we kunnen verwelkomen zoals ze zijn, zonder ons te laten gaan of ze uit te leven.

vast te stellen, voorkomen dat je uitdagende emoties onder ogen ziet door ze te verstoppen of aan anderen toe te wijzen. Of je slaagt erin je voor te doen als iemand die nooit kwaad wordt, door je woede diep vanbinnen te begraven. Het probleem met deze benadering is dat de miskende emoties ziekte, spanning en conflicten met anderen veroorzaken. Dat gaat ten koste van je vitaliteit en gevoelens van authen ticiteit. Uiteindelijk kun je proberen je gevoelens te transcen deren (een mechanisme dat vooral in spirituele kringen populair is) door je te verbergen ·achter onthechting. Je pre tendeert al zover te zijn dat je geen negatieve emoties meer hebt. Als je een intieme relatie hebt, spreekt je partner je

Onze gebruikelijke relatie tot emoties Als je net zo bent als de meesten van ons, ben je gecon ditioneerd om met moeilijke emoties op een aantal manieren om te gaan. De meest gebruikelijke manier is je te vereen zelvigen mee de emotie, er volledig in op te gaan en die in stand te houden. Als je geliefde je afwijst en voor een ander kiest, kun je je uitleven in verhalen over hoe verschrikkelijk hij je behandelt en je wentelen in emoties als woede, bitter

misschien aan op je houding jezelf zo heilig voor te doen. Die houding sluit echte intimiteit uit, tot de façade afbrok kelt. Of je leeft je hele leven geïsoleerd en teruggetrokken in jezelf terwijl de zogenaamde negatieve emoties zich op onvoorspelbare manieren blijven uitdrukken. Dit is vrij gebruikelijk onder westerse spirituele leraren, die onfeil baarheid prediken en tegelijk tekeergaan tegen hun volgers, er seks mee hebben en knoeien met de kas van de ashram.

heid en wanhoop. Of als je je baan verliest, kun je je baas de

Omgaan met emoties vanuit het perspectief

schuld geven en hem tegenover je vrienden volledig afbre

van mindfulness en Zijnsbesef

ken, terwijl je keihard weigert jezelf te confronteren mee je eigen tekortkomingen. Je loopt over van pijnlijke emoties en raakt verstrikt in het niet eindigende drama dat zich in je hoofd afspeelt. Een andere niet ongebruikelijke reactie is om je gevoelens te vermijden door middel van verdringing, repressie, projec tie, sublimatie of overdracht. Deze complexe psychologische processen, die meestal onbewust zijn en daarom moeilijk

IJ4

VOORBIJ DE VORM

Als je aan mindfulness-meditatie doet, kun je misschien voor een heel andere benadering kiezen. In plaats van je ce verdedigen tegen je emoties of ze uit ce leven, kun je mis schien vrienden met ze maken door ze kalme, voorzichtige en niet-beoordelende aandacht te schenken. Naarmate de tijd voortschrijdt kun je een ruimte in jezelf ontwikkelen, die het mogelijk maakt je bewust te worden van gedachten

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

135

en gevoelens, zonder er noodzakelijkerwijs in verwikkeld te

In tegenstelling daarmee verwelkomt en omarmt Zijns

raken. Als krachtige emoties grip op je krijgen, kun je ze

besef spontaan de emoties zoals ze zijn. Elke opzettelijke

door je er meelevend bewust van te zijn, onderzoeken. Je

inspanning ontbreekt om die emoties te onderzoeken, te

kunt leren hoe ze werken en waardoor ze precies veroorzaakt

sturen, te onderdrukken of op welke manier dan ook te ver anderen. De aandacht verschuift van de emoties als zodanig

worden. Bij nauwkeurige bestudering zal het duidelijk worden

naar de ongeconditioneerde openheid, waarin die emoties

dat emoties bestaan uit gedachten, herinneringen, beelden

verschijnen en weer verdwijnen. Daar is geen enkel probleem

en zinruigprikkels. Je ziet dan hun kortstondige, immateriële

met welke ervaring dan ook. Je laat toe dat ze zijn zoals ze

aard; dat leidt er uiteindelijk toe dat je uit hun greep bevrijd

verschijnen. Dat betekent dat je verankerd bent in die open

wordt. In het boeddhisme en andere tradities betekent

heid, dat zuiver tijdloos Zijn, waarvan je weet dat het jouw

mindfulness veelal het mediteren om positieve emoties aan

fundamentele ware aard is. Je hebt geen voorkeur voor zoge

te kweken, zoals liefdevolle vriendelijkheid, mededogen,

naamd positieve emoties, omdat die meer gewenst zouden

vreugde en gelijkmoedigheid. Die dienen als tegengif voor

zijn dan de negatieve of destructieve emoties. En toch, para

destructieve emoties als woede, haat, jaloezie en angst. Ten

doxaal genoeg zorgt deze onvoorwaardelijke aanvaarding

slotte zal je als je meer gevorderd raakt, het immateriële

van alle emoties voor een warm hart en constructieve ge

karakter inzien van het individu waar je jezelf voor aanziet

voelens als vrede, liefde, dankbaarheid en vreugde.

en waarin die moeizame emoties zich schijnen te manifeste ren. (Voor een gedetailleerde discussie over mindfulness

emoties, zie mijn boek Meditatie voor Dummies).

Het vergt geen enkele inspanning van jou om deze con structieve emoties te laten doordringen tot in de kern van je oude patronen die je in de greep hebben en die zorgen voor

In de praktijk kan mindfulness ertoe leiden dat we de

conflicten. Die oude patronen, die je ook het zicht op Zijns

afstandelijke, arrogante positie van getuige in stand houden.

besef ontnemen, zullen langzamerhand oplossen. Hoe meer

Dat zorgt ervoor dat we bepaalde subtiele gevoelens die te

je erin verankerd blijft, hoe meer alle hindernissen worden

intens of te bedreigend zijn, gaan verdringen. Zo moedigt

weggenomen om permanent en volledig op te gaan in Zijns

mindfulness-meditatie ons aan om bewust controle te

besef. En des te meer komt energie vrij voor een bewuster

houden over hoe we ons mentaal en emotioneel voelen.

leven.

gebruikt mindfulness dan om ongewenste emoties als

woede of verdriet te verdringen, die je met zorg gecultiveer de kalmte dreigen te verstoren. Je forceert daarmee een gemoedsrust, die afhangt van het in standhouden van mind ful zijn, door je daar voortdurend voor in te spannen. Zodra

je voelt dat je gelijkmoedigheid afbrokkelt, ren je terug naar je stoel voor een nieuwe dosis meditatie.

136

VOORBIJ

DE VORM

UIT

DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

137

Meditatie: Verbinden met ongeconditioneerde,

s pa nnin g en gehechtheid oplost en jou achterlaat met een gevoel schoon en zuiver te zijn.

zuivere openheid Stel je nu voor dat dit lichtwezen door je ruggen Deze meditatie is een bewerking van de Tibetaanse

graat afdaalt en tot rust komt in je hart, waar jij

traditie en gebruikt visualisatie als toegangspoort

ermee samenvloeit, en dat jij dat wezen wordt.

naar de natuurlijke staat.

je bent een wezen van oneindige zuiverheid, licht en liefde, dat deze kwaliteiten vanuit je hart in elke

Neem een paar minuten om comfortabel en met

richting uitstraalt. Blijf zolang als je wil als dit

gesloten ogen te zitten, terwijl je je aandacht

oneindig stralend wezen.

verplaatst van je denken naar je ademhaling. Stel je nu voor dat er een wezen dat oneindig zuiver licht

Laat ten slotte alle beelden los en blijf in je natuurlijke

uitstraalt, op de kruin van je hoofd zit. Misschien

staat van intrinsieke zuiverheid, vrede, liefde en

neemt die de vorm aan van jezus, Boeddha, Maria,

blijdschap. Kijk eens hoe deze meditatie zich voortzet

Quan Yin of een bepaalde engel, Boddhisatva,

en je beïnvloedt als je opstaat en je de dag begint.

Godheid, heilige of wijze. Of je stelt je een lichtbol voor. Welke vorm ook, focus je niet op details maar op het licht en de liefde die het uitstraalt. Maak een

Als je je daartoe aangetrokken voelt en je emoties wilt

voorstelling van dit wezen met behulp van al je

onderzoeken, kun je alle labels, concepten of verhaaltjes

zintuigen.

wegdoen en de directe, onmiddellijke ervaring van de emo

Verbeeld je dat dit licht en die liefde in alle richtingen

de emotie niet langer kwijt te raken. Doe niet je best om je

uitstraalt, steeds verder en verder tot ze de uiterste

bewust te worden van de emotie, maar laat zijn wat die is,

uithoeken van het universum bereiken. Verbeeld je

in open ongeconditioneerd bewustzijn. Zie dat die emotie

tie als zodanig oproepen. Stop met je te verzetten en probeer

dat het hele universum is gevuld met de energie

slechts een energie-werveling is, een van de vele bewegingen

van licht en liefde, vrede en blijdschap. Besteed een

in de dans die we aanduiden met 'leven'. De emotie levert

aantal minuten aan deze verbeelding.

alleen een probleem op, als je die in stand houdt door er een verhaaltje op te plakken of ermee te strijden, of als je pro

Stel je

voor dat die energie als een rivier van wit

beert die te neutraliseren met tegengif. Aan zichzelf over

licht door je hoofd en nek naar beneden stroomt en

gelaten om zich naar zijn eigen aard te onrvouwen, laat de

je lichaam met liefde en licht vult. Stel je voor dat

emotie uiteindelijk los tijdens een proces dat in sommige

die zuivere, gigantische bal van energie alle

tradities 'zelf-bevrijding' wordt genoemd. Met de tijd leer je inzien dat deze emoties jou niet toebehoren, of preciezer: er

138

VOORBIJ DE VORM

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

139

is geen permanent onveranderlijk individu waar die emoties

zonder je erdoor te laten meeslepen, kunnen ook

huizen en ze passeren omdat er niets is om ergens te blijven

die emoties je wijzen in de richting van je intrinsieke,

plakken.

vredige Zijn.

Hoewel Zijnsbesef geen voorkeur koestert voor positieve of negatieve emoties, prefereert het van nature wel vrijheid

Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te

en openheid in plaats van contractie en gehechtheid. Zelfs

zitten en verplaats je aandacht van denken naar de

de hechting aan positieve gemoedstoestanden en prettige

ademhaling. Check in je lichaam of er een sluime

gevoelens kunnen de volledige acceptatie van de ervaring

rend gevoel van woede, verdriet of angst te vinden

zoals die is, belemmeren; dat is een teken van duaal bewust

is. Als je niets in het bijzonder kunt vinden, breng

zijn. Zodra je vastzit in het hebben van voorkeuren en keuzes,

dan je aandacht naar een recent voorval en voel

word je onmiddellijk weer teruggeworpen in het domein

wat dat in je oproept.

van dualiteit met de tegenstellingen positief en negatief, goed en kwaad, licht en donker. Je verzet je dan tegen de rea

Kies een van de emoties en blijf daar met je aandacht,

liteit wals die zich in het huidige moment aan je voordoet.

niet met het verhaal, maar met de zintuigprikkels in

Het verschil tussen mindfulness en de directe benadering is

je lichaam. Laat alle beelden, herinneringen of

subtiel maar belangrijk: mindfulness maakt gebruik van een

gedachten varen, die zouden kunnen opkomen en

speciaal soort indringende aandacht om inzicht te krijgen in

blijf bij de zintuigprikkels, zonder te proberen die te

de negatieve emoties, om die te laten oplossen en ze te ver

veranderen of kwijt te raken. Laat ook labels los als

vangen door positievere alternatieven. De directe benade

'angst', 'verdriet' of 'woede', die sterke associaties

ring verwelkomt heel natuurlijk en spontaan emoties zonder

oproepen. Blijf bij het gevoel als zodanig. Kijk of er

vooroordeel, en zonder enige vereenzelviging of gedachte

weerstand is die je misschien zou kunnen hebben

dat ze bij je zouden behoren. Er is een vertrouwen dat ze

in de confrontatie met dit gevoel en laat ook dat toe.

zichzelf bevrijden in de ongeconditioneerde ruimte van Besteed nu aandacht aan de verhalen die rond dat

Zijnsbese(

gevoel opkomen. Niet om erin te zwelgen, maar alleen om er contact mee te maken. Komen deze

Meditatie: Aanvaarden van emoties precies voor wat ze zijn

verhalen.je bekend voor? Heb je diezelfde verhalen eerder verteld? Hoe reageer je als je gelooft in het verhaal en niet anders kan dan erin berusten? Wat gebeurt er als je een stapje naar achteren doet

140

Sterke emoties kunnen belemmeringen of afleidingen

en ziet dat het domweg een verhaaltje is? Is dit

lijken te zijn, die je verhinderen je te verankeren in

verhaal waar en welke prijs betaal je voor deze

Zijnsbesef. Maar als je ze aanvaardt zoals ze zijn

overtuiging?

VOORBIJ DE VORM

UIT DE KLAUWEN Vi\.N DE DEMONEN

Ga nu in een keer terug naar het originele gevoel.

rede tracht te brengen. Als je aan mindfulness-meditatie

Is er iets verschoven of veranderd? Of dat zo is

doet, kan het helpen je aandacht te richten op de adem

of niet, accepteer het zoals het is en laat tegelijk

haling, wat fungeert als anker om je niet te laten mee

elke poging om in het huidige momen t te zijn, los.

stromen met die heftige gevoelens. Of je kunt alle labels,

Blijf verankerd in de open ruimte van Zijn. Laat het

concepten en verhalen overboord zetten en de ongepolijste

gevoel zichzelf ontvouwen (of niet) zonder dat je

emoties direct ervaren. Je laat toe dat ze zonder restricties

verder ingrijpt. Beschouw het als een stuk wrakhout

hun gang gaan in het besef dat dit onvoorwaardelijk accep

dat drijft in de onbegrensde oceaan, die je bent.

teren van emoties je 'thuisbasis' en Zijnsbesef is. Als de emo ties wegebben kun je onderzoeken welke kernovertuigingen de aanleiding zijn geweest, zoals 'ik heb niet war nodig is om te overleven' of 'ik ben niet veilig in deze wereld'. Je kunt

In de greep van krachtige emoties Van tijd tot tijd val je misschien ten prooi aan krachtige emoties en heb je het gevoel dat je het contact met Zijns besef hebt verloren. Het lijkt alsof je door een stroom aan emoties wordt meegevoerd. In plaats van je ertegen te ver zetten door mindful te zijn, laat je je meevoeren met die emoties zonder ze uit te leven of erin te zwelgen, ongeveer zoals je heen en weer wordt geschud en rondgewenteld in de golven van de branding. Laat die emoties de vrije loop zonder weerstand. Als de golf gaat liggen, kun je met je hoofd weer boven water komen en de situatie overzien. Denk even na op welk moment je je vereenzelvigd hebt met het verhaal en de emoties die het heeft opgeroepen. Hoe en wanneer hebben die je verleid om terug te keren naar dua liteit en conflict? Neem als voorbeeld dat je baas je negatieve feedback geeft tijdens je jaarlijkse beoordelingsgesprek. Onmiddellijk voel je paniek, schrik en angst opkomen als je je voorstelt dat je baan op de tocht staat en je bestaan in het geding is. De emoties lijken je te overmannen, hoezeer je jezelf ook tot

142

VOORBIJ DE VORM

spontaan terugkeren en je verankeren in het non-duale veld van Zijnsbesef, nu die overtuigingen door een bewuster en dieper inzicht de grip op jou kwijtraken. Het belangrijkste is dat je geen strijd levert om de erva ring op welke manier dan ook te veranderen, zelfs niet door je in te spannen mindful te zijn. Je laat de emoties zich manifesteren zoals ze doen en zijn zoals ze zijn. Ze kunnen wat jij bent niet vernietigen. Sterker nog, hoe meer je je verzet, des te meer versterk je het gevoel geïsoleerd in de wereld te staan en juist op dat gevoel zijn emoties gebaseerd. Paradoxaal is dat hoe meer je emoties omarmt en aanvaardt, hoe meer ze hun grip verliezen. Een beroemde meditatie leraar vertelde dat de demonen in zijn grot sterker werden naarmate hij ze meer bestreed. Maar toen hij ze toeliet om de grot met hem te delen, werd hij bevrijd uit de klauwen van de demonen en vertrok.ken ze om nooit meer terug re keren. Het maakt niet uit hoe vaak je je laat meeslepen, maar laat je niet verleiden ervaringen te labelen als goed of slecht om daarmee jezelf te kwellen. Oordelen voegt meer stress en conflict toe en zorgt ervoor dat de emoties intenser worden, in plaats van wat zachter. Zie dat emoties komen en gaan;

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

143

je hebt daar geen controle over, net als over het weer. Als je verankerd bent in Zijnsbesef kijk je er wel anders tegenaan. Wees zo veel als mogelijk de warme en verwelkomende ruimte waarin de emoties zich kunnen uitputten. Maar raak niet betrokken bij het gekrakeel. Als dat per ongeluk wel gebeurt, kijk dan naar hoe je reacties waren en keer terug naar Zijnsbesef

beproevingen van het wrede lot zonder dieper inzicht in de grond van Zijn, die die verschijning mogelijk maakt. Als je vastzit in het absolute en het relatieve ontkent, eindigt het ermee dat je je onthecht voelt en los voelt staan van het leven en andere mensen. Je wekt dan niet de liefde en het mede dogen op die de uitdrukking zijn van Zijnsbesef in het domein van de vorm. Vanuit een absoluut perspectief behoren emoties niemand

Wat is de betekenis van emoties? De boeddhistische traditie kent twee verschillende manie ren om met het leven om te gaan: vanuit een absoluut of een relatief perspectief. Vanuit het absolute perspectief is alles precies zoals het is, er ontbreekt niets en alles is volmaakt. Tegelijkertijd ontbreekt substantie, net als in een droom, die soms betekenisvol is maar uiteindelijk vluchtig en immate rieel blijkt te zijn. Gezien vanuit dit standpunt ben je een droomfiguur met als taak wakker te worden uit de sluime ring en te beseffen dat je ware aard het zuivere ongeconditi oneerde Zijnsbesef is, waarin de droom ontstaat. Vanuit een relatief perspectief ben je een individu dat reageert op andere individuen en betrokken raakt in intieme relaties. Je hebt persoonlijke voorkeuren, een doel in het leven, je hebt werk, je denkt dat je verantwoordelijk bent en je wordt geconfron teerd met de consequenties van je eigen acties. Je reageert op een bepaalde naam, je wordt wakker in dit lichaam en niet in een ander lichaam, je stopt voedsel in deze mond, woont in dit huis, en je hebt deze vrienden en familie. Beide per spectieven zijn tegelijkertijd waar; ze zijn niet van elkaar te scheiden, zoals de keerzijden van dezelfde medaille. Als je vastzit in het relatieve en het absolute vergeet, vereenzelvig jij je alleen met je verschijning als vorm. Dan Lijd je aan de

I44

VOORBIJ DE VORM

toe. Ze zijn gewoon een beweging van energie in de droom en zijn van geen enkele persoonlijke betekenis, omdat er geen individu bestaat waartoe ie zouden kunnen behoren. Maar op relatief niveau hebben sommige emoties betekenis, omdat zij wijzen op roerselen van het hart, die het betaal middel zijn in het land van vriendschap, familie en intieme relaties. Sommige mensen roepen bijvoorbeeld automatisch bepaalde gevoelens bij je op, die je niet kunt ontkennen en die bepalen hoe jij je in de wereld gedraagt. Nauwkeurig afstemmen op gevoelens en intuïties vormt de basis voor gezonde, bewuste relaties en geefi: het leven richting en zin. Waar het in de kern om draait is onderscheid maken tussen reactieve emoties en essentiële menselijke gevoelens. Een van mijn leraren drukte dat onderscheid uit als het verschil tussen emotionaliteit en ware emotie. Emotionaliteit is gebaseerd op conditionering, de verhalen en overtuigingen die de brandstof zijn voor je vereen zelviging met het 'ikje' met zijn beperkte blik. Iemand tast je zorgvuldig opgebouwde zelfbeeld aan en je haalt uit in woede of je voelt een hevige pijn, en maakt ruzie en schept afstand tot die ander. Reactieve emoties hebben de neiging intens, pijnlijk, ontwrichtend, gericht op anderen en defen sief te zijn. Alsof je probeert een innerlijke burcht te ver dedigen omdat je het gevoel hebt dat die belegerd wordt. Ook al zwakken die emoties met de tijd af, ze hebben toch

UIT OE KLAUWEN VAN OE DEMONEN

145

de neiging tot ophopen. Ze laten niet los tenzij je voorzichtig op onderzoek uitgaat naar de kernovertuigingen waarop die emoties en het gevoel een individu te zijn, berusten. In tegenstelling hiermee zijn ware emoties subtieler en stiller. Ze zijn minder onderscheidend en minder heftig, niet gebaseerd op verhalen of overtuigingen hoe de wereld of de anderen zouden moeten zijn. Ze hebben de neiging verbondenheid en vertrouwelijkheid met jezelf en anderen te koesteren in plaats van pijnlijk en conflictueus te zijn. Als je ware emoties verwelkomt en ze ten volle ervaart, voel je je vaak opgelucht, vol energie, vertederd, geroerd en meer ver bonden met jezelf. Als bijvoorbeeld een vriend overlijdt, kun je het verdriet en verlies voelen. Dat stelt je open voor een grotere waarde ring voor de andere persoon en laat je diepe dankbaarheid voor het leven zelf ervaren. Of als er een misverstand is met je geliefde, zal je pijn zich vanzelf omzetten naar een gevoel van mededogen en begrip voor beiden. Omdat deze emoties gewoonlijk direct uit het hart komen en niet ontstaan door conflict en spanning, onthullen ze vaak een innerlijk weten dat je leven in de vorm verrijkt. (Een gedegen onderzoek naar het afstemmen van gevoelens is te lezen in het boek In Touch van John Prendergast.)

om zich vast te pinnen de wortel van het lijden, waardoor de reactieve emoties worden opgeroepen. Die zich herhalende patronen bestaan uit terugkerende verhaaltjes die je telkens vastbinden aan vereenzelviging en strijd. Naarmate je er bekend mee raakt, herken je ze sneller als ze geactiveerd worden en kunnen de emoties die ze genereren sneller worden losgelaten. Stel dat je kernovertuiging is: 'Niemand houdt van mij', of 'Ik ben het niet waard om van te houden'. Al je relaties worden gekle4rd door dat filter en je zult er overal het bewijs voor vinden. Je beste vriend heeft je al een week niet gebeld en dus neem je aan dat hij niets om je geeft. Je collega's op het werk vergeten je uit te nodigen voor de lunch en je con clusie is dat niemand je kan uitstaan. Je loopt voortdurend rond met een gevoel van pijn en afwijzing, die al je relaties op alle niveaus kleurt. En dat op zich maakt dat ze dan juist minder van je gaan houden. Maar als je eenmaal dit patroon doorz.iet, herken je dat het je blik op de wereld verstoort en dat je dus niet ziet wat anderen werkelijk doen. Je bent dan alert als het patroon weer eens opduikt en kunt de gevoelens van afwijzing en pijn in de kiem smoren, nog voordat zij kunnen gaan woekeren. Een van de meest effectieve manieren om terug te keren naar Zijnsbesef is om je kernverhalen door en door te kennen

Omgaan met vastgeroeste patronen in denken

en met rp.ededogen en inzicht te verwelkomen als ze weer opkomen. Er is geen inspanning nodig om dat opzettelijk te

en voelen

doen. Eenmaal herkend zal je natuurlijke staat van ongecon

Als je emoties toestaat zich uit te putten in de mind zonder

lijke verhalen en emoties. Zijnsbesef doordringt die emoties

in te grijpen of ze te manipuleren, kun je zien dat ze telkens weer terugkeren in zich herhalende patronen van denken en voelen. Die komt doordat de mind blijft plakken aan bepaalde problemen en zorgen. In wezen is die neiging van de mind

146

VOORBIJ DE VORM

ditioneerde openheid spontaan tegendruk geven aan je pijn moeiteloos en maakt ze vrij. Net als water dat naar elke uit hoek stroomt, heeft het licht van Zijnsbesef de aangeboren neiging in onze donkere en onbewuste gebieden van ons leven door te dringen.

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

147

Afgezien van onze individuele kernverhalen, heeft elke

ontraadselen om zich veilig te voelen in een dreigende en

persoon bepaalde vaste patronen die passen in terugkerende

onzekere wereld. Zij scheppen een binnenwereld die hun

themàs die met anderen gedeeld worden en als een rode

beschermt of ze vermijden onprettige gevoelens door strate

draad in het leven fungeren. Gedurende eeuwen zijn deze

gieën te volgen die het leven interessant houden. Bij het

vaste patronen in verschillende culturen en tradities op

kernpatroon woede zien we personen die zich concentreren

diverse manieren tot uitdrukking gekomen. Bijvoorbeeld,

op het onderdrukken van hun eigen agressieve impulsen. Of

het boeddhisme onderscheidt drie basispatronen: hebzucht,

ze leven die uit op andere dominante personen, of door te

verzet en zinsbegoocheling. Dat zijn de drie giffen die de

oordelen of te competeren. (Deze samenvatting is •extreem

oorzaak zijn van het lijden. Bij hebzucht focust men zich op

simplistisch en uitsluitend bedoeld de lezer er even aan te

wat men wil hebben en wat nooit genoeg zal zijn: voedsel,

laten proeven. Voor uitgebreide en diepgravende beschrij

seks, aandacht, plezier, relaties en materieel bezit. Als gevolg

vingen van elk van de facetten, raad ik aan De wijsheid

daarvan neigen hun emoties wisselend naar verlangen, lust, honger, begeerte, pijn of jaloezie. Bij verzet focust men zich

van het enneagram van Don Riso en Russ Hudson, en From fixation to Freedom (niet in het Nederlands beschikbaar) van

zoals de naam al aangeeft, op ontwijken van veronderstelde

Eli ]axon Bear.)

gevaren of aanvallen van buiten. Dit gebeurt met behulp van bepaalde vormen van angst en woede, zoals onrust, schrik, kritische houding, overdreven waakzaamheid, haat of razernij. Bij zinsbegoocheling leeft men in het algemeen

Meditatie: Onderkennen van je kernpatroon

in een waas van verwarring, ontkenning en wanorde. De daarmee gepaard gaande gemengde emoties neigen in het

Heb je je ooit afgevraagd wat je kernpatroon is?

algemeen ertoe ambivalent, gedempt, vaag en onduidelijk te

Dat is je terugkerende manier waarop je je aan

ZlJn.

dacht gebruikt en je ervaringen filtert. Hier is een

De soefi.traditie heeft die kernpatronen in meer detail

meditatie om te reflecteren op die kernthema's en

beschreven. In het Westen is dat nog weer verder uitgewerkt

strategieën van je fixaties. Onthoud dat jij niet je

in een overzicht dat bekendstaat als het Enneagram. Dat is

fixatie bent. Die fixatie zorgt ervoor dat je niet

het systeem met negen facetten gebaseerd op drie funda

volledig degene bent, die je bent.

mentele kernpatronen: het doen alsof, angst en woede. Types die doen alsof zijn vooral bezorgd over hoe anderen

Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te

oordelen; hun communicatiekanaal is voornamelijk het hart

zitten en verplaats je aandacht van denken naar de

en zij zijn vooral bezig anderen te helpen. Verder maken zij

ademhaling. Breng nu drie of vier recente gebeurte

zich druk of ze wel competent en succesvol overkomen; of ze

nissen in herinnering, die pijnlijke gevoelens in je

willen naam maken als uniek creatief talent. Bij het kern

opriepen. Als je dingen niet zo goed kunt voelen,

patroon angst zien we personen die alles met de mind willen

denk dan aan conflicten of stressvolle situaties.

148

VOORBIJ DE VORM

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

149

Neem even de tijd er goed naar te kijken en

Deze typologieën helpen zeker om je eigen fixaties en het

overdenk waardoor die pijn teweeg is gebracht.

ogenschijnlijk onbegrijpelijke gedrag van anderen re her

Herken je in deze situaties repete rende emoties of

gieën misleidend als die je ertoe verleiden ce denken dar jij

thema's die als een rode draad d oor je leven lopen?

jouw fixatie werkelijk bent. Die vereenzelviging met jou als

Wat ben je geneigd te geloven met betrekking tot

inaividu wordt daardoor versterkt. Vanuit het perspectief

kennen en in kaart te brengen. Desondanks zijn die typolo

het leven? Gaat het vooral om goedkeuring en dat

van Zijnsbesef zijn de Enneagram en andere typologieën

mensen van je houden? Of probeer je jezelf te

alleen nuttig om duidelijk te maken wat je niet bene. Je kunt

beschermen tegen aanvallen en kritiek in een

dan je fixaties laten voor wat ze zijn en terugkeren naar

onveilige wereld? Heb je de neiging met problemen

ongec�nditioneerde openheid en Zijn. Als je vast komt te

om te gaan door te analyseren, of door vanuit de

zitten in een kernverhaal en niet "terstond de weg terug naar

onderbuik te reageren? Of door contact te leggen

openheid kunt vinden, kun je jezelf aan je fixatie herinne

met anderen? Wat zijn je kernstrategieën om met

ren. Je ziet dan snel dat je huidige verhaal een uitdrukking

het leven om te gaan? Wat zijn je primaire,

is van een dieperliggend patroon. Zo niet, dan blijft het een

repeterende emoties?

mind-spellecje zonder diepere betekenis; je wordt dan weer afgeleid en volledig in beslag genomen door je denken. Mee

Let op wat je ontdekt en merk tegelijkertijd op hoe

andere woorden, het eindigt ermee dat je gefixeerd raakt op

dat jou beïnvloedt. Voel je je nu ruimer en minder

je fixatie.

reactief? Of zit je nog steeds vast in je verhaa l ?

Uiteindelijk kan elke fixatie, zelfs op hoogverheven spi rituele overtuigingen, inzichten of gemoedstoestanden, een

Zie dat je antwoorden op deze vragen, net als de

obstakel zijn voor de volledige openheid en vrijheid van

vragen zelf, niets anders zijn dan gedachten en

Zijnsbesef. Je ware aard kan op geen enkele wijze bepaald en

concepten die in bewustzijn opkomen. Kijk of er

beschreven worden. De neiging van de mind alles onder te

een neiging is om eraan vast te houden of er

brengen in categorieën en concepten, verduistert Zijnsbesef.

verhaaltjes van te maken. Laat ze voorbijgaan,

Je moer je spirituele ideeën en concepten loslaten en dom

net als elke andere gedachte die wellicht in bewust

weg verankerd blijven in de leegte en vrijheid, waarvan je

zijn opkomt. Blijf verankerd in bewustzijn zelf

weer dat jij her zelf bent.

Wees de ruimte waarin deze gedachten, emoties en verhaaltjes verschijnen en verdwijnen. Onthoud dat je niet het verhaaltje bent, maar dat het verhaaltje

Ten slotte

in jou verschijnt.

Heb je ooit de film 'The little Buddha' gezien? Daarin wordt de gedoodverfde verlichte leraar tijdens het mediteren wc-

150

VOORBIJ

VORM

UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

gedaagd door een aanval van krachtige beelden en emoties.

duidelijk beseft werden. Of je nu die kernovertuigingen

Hij blijft stil en onverstoorbaar; ten slotte daagt verlichting

kunt vinden of niet, waar het om draait is dat je je op geen

als een ochtendster. Als je eenmaal je natuurlijke, intrinsie

enkele manier verzet tegen die gevoelens of tracht die te

ke staat ontdekt van wakker en vredig zijn, kan het lijken

veranderen.

alsof alle in je leven opgebouwde conditionering samen spant om je te verleiden je uit Zijnsbesef terug te halen. Waar het dan om draait, is weerstand te bieden aan de ver leiding je te verzetten en de strijd aan te gaan. De kunst is om net als Boeddha de ervaringen te aanvaarden zoals ze zijn. Tegelijkertijd zie je jouw gedachtepatronen en fixaties

Ik word zelden verstoord door lastige emoties en ik geloof dat het komt door al het mediteren van mij. Maar mijn vrouw denkt dat ik mezelfverberg achter een façade van onthechting en onbetrokkenheid, precies zoals u beschrijft. Hoe weet ik nu wie van ons gelijk heeft?

langzamerhand hun grip op jou verliezen. Hier heb je een paar vragen die je in alle eerlijkheid aan jezelf U lji kt te suggereren dat emoties onvermijdelijk veroorzaakt worden door onderliggende overtuigingen. Maar soms over vallen mij krachtige negatieve emoties die zonder duidelijke redenen ontstaan. Kan het zo zijn dat bepaaUie gevoelens zonder meer opkomen?

kunt stellen: Ben ik emotioneel beschikbaar en meelevend

Ja, dat is zeker mogelijk. Dat geldt vooral voor emoties die

Zijnsbesef ontneemt je niet je gewone menselijke gevoelens.

het gevolg zijn van traumàs uit de jeugd of heel indringende

Sterker, het laat meer intimiteit en betrokkenheid toe zonder

craumàs in het volwassen bestaan. Bijvoorbeeld, je kunt je

dat jij uit een reflex jouw mening en zienswijze gaat ver

schijnbaar op een heel veilige plek bevinden en plotseling

dedigen.

als de situatie erom vraagt? Of ben ik teruggetrokken en niet in staat iets te voelen? Stel dat mijn kind over bepaalde blije gebeurtenissen van school vertelt. Of mijn vrouw praat over moeizame gesprekken op het werk. Voel ik empathie, ont roering en betrokkenheid? Of kijk ik kil op afstand toe?

overvallen worden door paniek, terwijl je geen idee hebt waarom. Het meest waarschijnlijk is dat je geprikkeld bent door een associatie van de huidige omstandigheden met gebeurtenissen uit het verleden die schadelijk of gevaarlijk

Zegt u dat het mogelijk is Zijnsbesef te ervaren en tegelijker tijd negatieve, destructieve en boze gedachten en gevoelens te hebben?

waren. Bepaalde seksueel getinte situaties kunnen angst oproepen bij iemand die in zijn jeugd is misbruikt. Of de

Heel zeker. Alle gedachten en gevoelens zijn in Zijnsbesef

knal in de uitlaat van een auto kan paniek veroorzaken bij

welkom. Onthoud dat Zijnsbesef niet een ervaring is, maar

een oorlogsveteraan, die gezien heeft hoe zijn kameraden

de heldere, bewuste ruimte waarin ervaringen komen en

werden neergeschoten. Als je op onderzoek uitgaat kom je

gaan. Het kent geen voorkeuren en probeert niet wat komt

heel vaak uit bij kernovenuigingen zoals 'Ik ben niet veilig'

te polijsten of te onderdrukken. Bezien vanuit Zijnsbesef

of 'Men is erop uit om mij te pakken' die eerder niet direct

zijn alle gedachten en gevoelens, positief of negatief, allemaal

152

VOORBIJ DE VORM

UIT DE KLAUWEN

VAN

DE DEMONEN

153

even leeg en zonder substantie. Hee zijn wolken die rond dansen maar zonder blijvende betekenis. Hoe meer je blijft

Epiloog

in Zijnsbesef en gedachten en gevoelens toestaat te passeren zonder ze vast te houden of je ermee te vereenzelvigen, hoe meer ze hun grip op je verliezen.

Ik kan me werkelijk in geen enkele fixatie die u beschrijft vinden. Ofnauwkeuriger geformuleerd, ik herken ze allemaal bij mij. Kan het zijn dat je van elk persoonlijkheidstype iets hebt?

Ontmanteling en verdieping

In je afwezigheid is aanwezigheid

Ja, natuurlijk, hoewel in het algemeen een bepaalde fixatie de boventoon voert. Onnodig te zeggen, dat we allemaal

-Jean Klein

emoties kennen als angst, woede, ontkenning of gehecht heid aan ons zelfbeeld. En we willen allemaal dat mensen van ons houden en ons goedkeuren. We zijn allemaal geneigd te analyseren om onszelf te beschermen of onze gevoelens te onderdrukken om conflicten te vermijden.

iteindelijk is de Ongrond van Zijnsbesef grond zonder grond. Er bestaat daar geen daar, geen locatie, geen

substantie, niets om vast te pakken of te verkrijgen, geen

Maar als je nauwkeurig kijkt, zal je waarschijnlijk een speci

plaats waar je naartoe kunt gaan. Van nature is ongecondi

fieke strategie opmerken die neigt zich re herhalen en op de

tioneerde openheid niet beperkt door welke conditie dan

voorgrond treedt. Uiteindelijk gaat het erom je niet vast te

ook. Het is zuiver potentiële, onbeperkte, naakte ruimte

bijten in je fixaties. Het zijn slechts beschrijvingen van wat

zonder centrum ofgrens. Zelfs deze ruimte staat niet los van

je niet bent en hebben uiteindelijk alleen waarde als ver

wat het bevat. Bewustzijn en de objecten in bewustzijn, zijn

wijzingen naar wat je wel bent.

een en 'niet te scheiden. Er is alleen deze non-duale, niet op te splitsen realiteit. Gewoon Oir! Hoewel we woorden gebruiken om het te beschrijven, is Zijnsbesef niet een staat of een ding dat los van alles staat. Zodra je denkt dat je iets gevonden hebt waar je aan vast kunt houden en dar je een naam kunt geven, ben je ver dwaald en raak je verstrikt in concepten en ervaringen. Je kunt het nooit bevatten zoals een gedachte of een emotie of welk ander object van bewustzijn dan ook. Je kunt er alleen

154

VOORBIJ DE VORM

ONTMANTELING EN VERDIEPING

155

bewust van zijn en toestaan dat het jou leeft; op een manier die de mind niet kan bevatten. Als je deze woorden leest komen ze misschien erg abstract over, mogelijk zelfs onzinnig voor je verstand. Toch is er iets wat dieper in je zit en de waarheid al kenr van wat hier gezegd wordt. Het resoneert ermee als de stemvork met een geluid in dezelfde frequentie. Paradoxaal moet je Zijnsbesef helemaal loslaten. Dat is de enige manier om tot verdieping te komen. Je kunt het nooit opzettelijk laten ontstaan of verbeteren, want zodra je dat probeert, onttrekt her zich aan je greep. Vanuit absoluut perspectief kun je Zijnsbesef natuurlijk niet groter maken

dieper niveau ben je je er bewust van dat er altijd en alleen maar Dit is, precies zoals het is. Het herkennen dat jij Dit fundamenteel en in essentie bent, markeert de verwerke lijking van Zijnsbesef. Naarmate deze verwerkelijking zich ontwikkelt, begint Zijnsbesef door te werken in je leven en alle sporen van indi vidualiteit vallen weg. Uiteindelijk kun je zelfs nier meer zeggen: 'Ik ben Zijnsbesef,' omdat er geen Ik is die zich met Zijnsbesef kan vereenzelvigen. Alleen Zijnsbesef blijft over. Dat is het non-duale, ondeelbare continuüm, het Ene zonder een tweede, dat zich in een ontelbaar aantal vormen uitdrukt. Gewoon Dit!

omdat het al grenzeloos is. Wat sterker kan worden is je ver mogen in Zijnsbesef te verblijven. Zoals mijn leraar Jean Klein her verwoordde: 'In jouw afwezigheid is je aanwezig heid. Hoe meer je het loslaat, hoe intenser het verblijven in Zijnsbesef wordt, omdat het individu niet langer aanwezig is in bewustzijn.' De maatstaf voor verblijven in Zijnsbesef is afwezigheid van het gevoel dat iets ontbreekt of dat er iets tekortschiet. Er is geen behoefte iets te veranderen, aan te passen en toe te voegen aan dit huidige moment, of er juist iets van weg te nemen. Je bent niet op zoek naar een betere, meer voldoe ning schenkende en comfortabelere staat van zijn. Je bent volledig tevreden met alles precies zoals het is. Dat betekent niet dat je geen wijzigingen in je omgeving of situatie zult aanbrengen als dar een natuurlijke beweging is richting meer balans en moeiteloosheid. Het berekent domweg dat er geen dwingende noodzaak bestaat dat iets anders zou moeten zijn, en dat je vrede hebt met de huidige situatie of die nu verandert of niet. Hoewel omstandigheden zich voortdurend ontvouwen en onafgebroken veranderen, kun je wat zich nu voordoet prettig vinden of niet. Maar op een

156

VOORBIJ DE VORM

ONTMANTELING EN VERDIEPING

157

Over de schrijver

Stephan Bodian is leraar in de zen- en Advaita-traditie van non-dualiteit, en pionier op het gebied van integratie van oosterse wijsheid en westerse psychologie. Hij is een inter nationaal erkend expert op het gebied van meditatie en mindfulness. Hij schreef onder andere boeken als Ontwaak.' en Mediteren voor Dummies. Hij organiseert als geregistreerd psychotherapeut workshops en retraites in de directe benadering van spirituele verwerkelijking. Hij is mentor en counselor voor mensen in alle delen van de wereld. Zie website:

.stephanbodian.org

www

De schrijver van het voorwoord is John J. Prendergast, PhD. Hij is de auteur van het boek De heilige spiegel, hoofd redacteur van Listening from the Heart of Silence en voor malig adjunct-professor in de psychologie aan het California lnstitute of lntegral Studies in San Francisco. Hij is een spiritueel leraar en heeft ook een privépraktijk als psycho therapeut. Zie website:

.listeningfromsilence.com

www

159

.samsarabooks.com

www