Bewust man zijn by nonduality

JOHN GRAY ARJUNA AROAGH

Auteur van Mannen komen van Mars, Vrouwen komen van Venus

Bewust

man zijn

BEWUST

MAN ZIJN JOHN GRAY ARJ UNA AR DAG H Voorwoord van

WARREN FARRELL

samsara

Voor de jongens en de jongemannen die nu volwassen worden: ju/lie zijn onze toekomst, onze hoop, ons evolutionaire potentieel.

CopyrightÂŠ :z.m6 John Gray & Arjuna Anlagh Oorspronkelijke tied Conscio111 Mm, verschcncn bij SelfX Press CopyrightÂŠ 2018, Ncderlandse vercaling, uitgeverij Samsara, Amsterdam Vertaald uit het Engels door Ananco Dirksen Onrwerp omslag: lvar Hamdink Vormgeving binnenwerk: Erik The, erikchedesign.com ISBN 978 94 9141 182 3 NUR 770 728 Niets uic deze uitgave mag warden verveelvoudigd zonder uicdrukkdijke en schriftelijkc toestemming

van uicgeverij Samsara. .saamsarabooks.com /info@samsarabooks.com

www

lnhoud VOORWOORD

van Warren Farrell INLEIDING

HOOFDSTUK 1

Hij kent zijn doel en betekenis

HOOFDSTUK 2

Hij neemt vol vertrouwen ruimte voor zichzelf

HOOFDSTUK 3

Hij bezit een diepe liefde

HOOFDSTUK 4

Hij luistert als de lucht

HOOFDSTUK 5

Hij voelt zijn pijn, maar laat zich er niet door leiden

100

HOOFDSTUK 6

Hij transformeert zijn boosheid in krachtig leiderschap HOOFDSTUK 7

Hij staat naast zijn broeder

142

HOOFDSTUK 8

Hij houdt zijn woord

160

HOOFDSTUK 9

Zijn humor opent harten

180

HOOFDSTUK 10

Zijn seks is een geschenk van liefde

195

HOOFDSTUK 11

Hij respecteert het geschenk van het vrouwelijke HOOFDSTUK 12

Hij is zich bewust van ons verleden EPILOOG

251

234

214

VOORWOORD

van Warren Farrell

ewust man zijn is precies wac mannen op dit moment nodig hebben.

Tot nu toe hebben samenlevingen voorrbestaan door hun zonen

juist onbewust te bouden van bun werkelijke behoefi:en. Orn het te overleven, waren er jongens en mannen nodig die zonder vragen te stel足 len voor bun vaderland, bun scam of bun familie wilden sterven. Daar足 voor moesten ze meegaan in de overcuiging dat ze daarmee helden werden en roem, liefde en respect verkregen - ook al kostte bun dat het leven. Als bij hieraan twijfelde, stelde een zoon zijn ouders teleur, verloor hij bet respect van zijn vrienden en was bij geen aantrekkelijk object voor de liefde van een vrouw. Wat wij nu meemaken zou je de 'ironie van de industrialisarie' kunnen noemen: in een samenleving die mannen met succes leerr om zich on足 bewust te richten op overleving (geld verdienen, een killer/bescbermer zijn) ontstaat de luxe van bewustwording. De ironie zit erin dat on足 bewustheid dus heeft geleid tot de vrijheid om bewust te worden. Door deze 'ironie' is er een leemte ontstaan, en Bewust

man zijn van

John Gray en Arjuna Ardagh vult die. In talloze boeken wordt mannen verteld hoe ze de ladder van succes-als-overleving moeten beklimmen. De noodzaak van een boek als Bewust man

zijn komt voort uit her feit

dat het handboek voor succes-als-overleving bijna bet tegenovergestelde is van bet 'handboek voor succes als bewuste man'. Een voorbeeld. Een advocaat heeft succes als bij leert hoe hij een goed pleidooi moet voeren, maar een bewuste echrgenoot of vader heefr

succes als hij 'luistert als de lucht'. Een groat krijger zijn houdt in dat je een killerreflex ontwikkelt, maar een bewust leider en vader zijn betekent dat je ook een 'empathische reflex' ontwikkelt. Succes-als-overleving was gericht op hoe je snel de maatschappelijke ladder beklimt, maar ging voorbij aan de vraag tegen welke muur je die ladder zet. Het hield zich meer bezig met winst dan met milieuver vuiling; een succesvolle CEO oogst meer lof dan een milieubewuste CEO. Als een man eenmaal kinderen had, dacht hij in de meeste gevallen dat hij het zich niet kon veroorloven om bewust te kiezen wat hij wilde zijn: fulltime vader, kunstenaar, acteur, schrijver of spiritueel zoeker. Een jonge, ongetrouwde man (of een jonge homoseksueel) kon nog we! een 'straatarme kunstenaar' zijn, maar dat werd niet geaccepteerd van een 'echte' man; die moest vader zijn voor zijn kinderen. Pas toen ik mijn derde, redelijk succesvolle boek had geschreven, kon mijn eigen vader accepteren dat ik zowel een verantwoordelijke man als een schrijver

In de afgelopen halve eeuw heeft de vrouwenbeweging ons een verrui ming gebracht van wat het betekent vrouw te zijn. Vrouwen kunnen nu kiezen: kinderen opvoeden, geld verdienen of een combinatie daarvan. Dit stimuleert vrouwen om bewust te zijn en in zichzelf te ontdekken welke combinatie van mogelijkheden bij hun persoonlijkheid past. Bewust man zijn vult de 'betekenisleegte' van man-zijn en kan dienen

als een ouder, leerschool en mentor die mannen helpt hun weg te vinden en hun unieke roeping te ontdekken. van wie wij houden helpen Bewust man zijn kan ook de jongen of man in de wereld. Hij kan nieuwe zijn toegenomen bewustzijn te gebruiken betekenissen van her leven manieren leren om loyaal te zijn, nieuwe e manieren om vrouwen ontdekken, nieuwe vormen van humor, nieuw te geven en te ont liefde re respecteren en nieuwe mogelijkheden om maar oak door als mens vangen, niet alleen door als mens iets te doen, te Zt)n.

was. Warren Farrell Veel kwaliteiten die nodig zijn om het bewustzijn van de killer/beschermer

auteur van The Myth ofMale Power

te creeren warden aangeduid met dezelfde woorden die in Bewust man zijn warden gebruikt, woorden als doel, betekenis, loyaliteit, integriteit

en eer. In het op overleving gerichte bewustzijn werden doe! en betekenis extern gedefinieerd, door de ouders, door de religie, door de angst om buitengesloten te warden en geen liefde en respect te verdienen. In Bewust man zijn warden doe! en betekenis meer intern gedefinieerd. Bewust man zijn helpt een man om naar binnen te kijken en zijn doel

en betekenis te ontdekken, om contact te maken met zijn gevoelens zonder zich erdoor te laten overheersen, om zijn eigen weg re gaan op weg naar zijn doel en zich te houden aan de afspraken die hij daarover met zichzelf maakt.

INLEIDING

annen staan tegenwoordig voor uitdagingen die geen man in duizenden jaren onder ogen heefc hoeven zien.

We hoeven maar enkele generaties terug te gaan om re ontdekken dat het leven van een man toen eigenlijk tamelijk eenvoudig was. Hij kreeg doorgaans les op een school waar alleen jongens naartoe gingen. Hij maakte, afhankelijk van de culruur waarin hij opgroeide, verschillende inwijdingsrituelen in het man-zijn mee. Daarna kreeg hij iedere dag te maken met moeilijke en soms ook gevaarlijke uitdagingen. Als hij die uicdagingen met succes aanging en de beproeving doorstond, had hij een goed gevoel over zichzelf en vond hij dat hij recht had op rust en ontspanning. Hij keerde terug naar buis, waar zijn vrouw in de meeste gevallen voor de kinderen, het huishouden en her eten zorgde. Man en vrouw kenden de roUen die bun waren toebedeeld, maar ze voelden zich daardoor uiteindelijk toch beperkt. Het is moeilijk te ge loven dat de meeste mensen het er honderd jaar geleden over eens waren dat vrouwen niet intelligent genoeg waren om politieke keuzes te maken. Ze werden beschouwd als bet 'schone geslacht', als het 'zwakke geslacht', en moescen 'hun mooie hoofdjes niet belasten met wereldse aangelegenheden'. In Landen streed Emmeline Pankhurst voor vrouwen kiesrecht, waarna de suffragettebeweging zich over de wereld verspreid de. Rand 1920 was er een onomkeerbare verandering op gang gebracht in de kijk op de rol en functie van man en vrouw.

In de jaren zeventig onrstond er een nieuwe emancipatiegolf, kort na de 'summer of love' van 1967. Vrouwen kwamen op voor hun recht om beroepen uit te oefenen die traditioneel aan mannen waren voorbehou den, zoals jurist, poliricus, arts, minister en bedrijfsleider. Mannen lieten hun haar groeien en leerden gitaar spelen, gingen mee met de 'flow' en volgden hun hart. Vrouwen moesten echter nog steeds strijd voeren om volledig dee! te nemen aan een wereld waarin de regels door mannen Waren gemaakt. Dikwijls moesten ze leren om zich staande te houden in omgevingen waarin testosteron de dienst uicmaakte. Vandaar dat vrouwen in de volgende emancipatiegolf, aan het begin van de eenen twintigste eeuw, sommige van deze terreinen een ander gezicht gaven en de regels niet meer !outer en alleen door mannen waren gemaakt. Op univefsiteiten werden cursussen gegeven in vrouwelijk leiderschap, vrouwelijke ecologie en vrouwelijke spiritualiteit.

zijn verrassing ook dat de hartstochrelijke omgang met zijn partner plaatsmaakt voor een soort vriendschap. De derde mogelijke reactie is proberen voorbij te gaan aan de verschillen tussen de geslachten. Veel studenten leren tegenwoordig dat de verschil len tussen man en vrouw cultured bepaald zijn en dat er eigenlijk geen wezenlijk verschil is tussen mannen en vrouwen. Iedereen zal het ermee eens zijn dat de starre rolpatronen van het verleden gebaseerd waren op maatschappelijke opvattingen. Niettemin getuigt her idee dater nauwe lijks verschil is tussen mannen en vrouwen van weinig intelligemie. Onderzoek toont in toenemende mate aan dat er werkelijk bestaande biologische en hormonale verschillen bestaan, die ertoe leiden dat mannen en vrouwen heel verschillend reageren op de uitdagingen van het leven. Het zijn deze verschillen die zorgen voor diversiteit, en dankzij deze diversiteit kunnen wij iets creeren wat grater is dan de som

Deze heroriencatie op de rolverdeling is de afgelopen honderd jaar voornamelijk het resultaat geweest van de inzet van vrouwen. Mannen hebben daar op verschillende manieren op gereageerd, en her resultaat daarvan kunnen we tegenwoordig overal om ons heen, overal in de wereld, zien.

van de delen. De vierde mogelijkheid is her onderwerp van die boek: een bewuste keuze maken. Een bewuste man is geen slaaf van zijn lichaam. Hij is zich bewust van het evenwicht tussen de mannelijke en de vrouwelijke energieen in zichzelf. Hoe hij daarmee omgaat wordt meer bepaald

Een manier waarop een man kan reageren is zijn hakken in her zand zetten om de traditionele mannelijke idemiteit re bewaren. Zo'n man koestert dikwijls heel negatieve gevoelens ten aanzien van de verande rende rollen van vrouwen. Hij hecht veel waarde aan gehard zijn,

aan

��gsvermogen, aan 'gespierd' zijn. Hij minacht het idee dat hij

uithoud

vrouwehJker moet warden; zachte mannen zijn voor hem 'watjes'.

door zijn bewustzijn clan door automatische reacries op de buiten wereld. Een bewuste man beseft dat hij in zijn leven allerlei verschillen de rollen kan spelen. Hij is zich bewust van ons verleden en van het feit dat dingen in de afgelopen jaren voor mannen enorm veranderd zijn. Voor hem is het leven niet alleen een reeks plichten die hij vervulc, maar ook een kunstwerk dat hij vormgeeft.

Een andere manier waarop een man kan reageren is zich verontschul

Mannelijke en vrouwelijke energie

digen of zich schamen voor zijn mannelijkheid en juist heel vrouwelijk warden. Zie hier de man die openlijk over zijn gevoelens praat, het liefst harmonie om zich heen wil en die zachtaardig en vriendelijk is. Hij _ neemt acnef deel aan het huishouden en is een zorgzame, attenre vader. Maar zoals we in dit boek zullen ontdekken, kan hij daarmee zijn zelf vertrouwen en zijn gevoel een doe! te hebben verliezen, die voor het welzijn van een man heel belangrijke dingen zijn. Dikwijls merkt hij tot

Bijna iedereen op aarde wordt geboren als man of als vrouw. Van de 2000

baby's is het verschil in geslacht in 1999 gevallen volkomen duide

lijk. Lichamelijk is dat verschil eenvoudig te zien: een man heeft een penis, testikels en een platte borst. Verder heeft hij een prostaatklier, een lagere stem en gezichtsbeharing. Een vrouw heeft een vagina, eierstok-

ken en borsten. Van de puberteit tot aan de overgang menstrueert zij en

van dit rhema allebei tientallen jaren met mensen gewerkt en hebben

kan zij kinderen krijgen. Dit zijn zuiver lichamelijke verschillen.

calloze mensen gevraagd wat ze precies onder 'mannelijk' en 'vrouwelijk'

Dir is de aanleiding voor de biochemische en hormonale verschiUen

grote verschillen.

waarover we het in dir boek regelmatig zullen hebben. Een primair en tegenwoordig heel relevant onderscheid tussen mannen en vrouwen is het verschil in de omgang met stress. Stress kun je opvarten als de manier waarop je omgaat met grote uitdagingen (dikwijls onder tijdsdruk), rerwijl het onmogelijk is om alles naar volle tevredenheid ce doen. Mannen en vrouwen ervaren stress biochemisch gezien op dezelfde manier: adrenaline en cortisol worden sneller aan her bloed afgegeven dan ze geneutraliseerd kunnen worden. De manier waarop mannen en vrouwcn op stress reageren en hun evenwichc en welbevinden weer terugvinden verschilt echter. Mannen gaan stress tegen door rescosteron af te scheiden. Onderzoek wijsr uit dat mannen tor wel dertig keer zoveel testosteron in hun bloed hebben als vrouwen. Testosteron is een hormoon dat verband houdr met moedig en resoluut uitdagingen aangaan, volhouden en kwesries tot een goed einde brengen, en dat alles door snel te reageren. Vrouwen gaan stress tegen door oxytocine af te scheiden, ook wel het 'feelgood hormoon' genoemd. Dit hormoon komc vrij als vrouwen verbonden heid ervaren en geen probleem hoeven op te lossen of een specifieke kwesrie hoeven te bespreken. Als vrouwen bij elkaar komen om re praten, plezier re hebben en hun gevoelens te delen, dan neemr hun oxytocine onmiddellijk toe en verdwijnt hun stress.

misschien ingrijpend veranderd zijn, de manier waarop ons zenuw srelsel werkt en waarop hormonen in ons lichaam vrijkomen verandert 20

snel. Het zal nog generaties lang duren voordat ons

DNA

veranderingen in onze manier van !even enigszins heeft verwerkt. In dit boek zullen we het, naast de verschillen tussen een mannen- en een vrouwenlichaam, oak hebben over een onderscheid dar meer te maken heeft met energie of eigenschappen. Wij hebben aan de hand

Hee woord 'mannelijk' wordt in het algemeen gebruikc voor een ener gecische gesteldheid die gefocust is, doelbewust, gecenterd, aanwezig en op de toekomst gericht. In China wordt mannelijke energie in verband gebrachr met yang en in India met shiva. Carl Gustav Jung sprak van 'animus'. Vrouwelijke energie wordt alom·erkend als omarmend, om vangend, zacht, voedend, liefhebbend en gericht op relatie. In China wordt het vrouwelijke in verband gebracht met yin, in India spreekt men van shakti en Jung noemde her 'anima'. Hoewel bijna iedereen biologisch gezien als man of als vrouw geboren wordt, erkennen mensen tegenwoordig dat mannen en vrouwen beiden beschikken over mannelijke en vrouwelijke energie. In veel opzichten gaat het er voor jou als uniek persoan om de juiste balans re vinden russen deze twee energieen, want die bepaalt war voor gevoel je hebt over jezelf en over je leven. Verschillende factoren zijn bepalend voar de verhouding russen man nelijke en vrouwelijke energie. Tot op zekere hoogte is die verhouding genetisch bepaald. Sammige mannen zijn gewoon heel mannelijk; ze zijn zwaar gebouwd en srerk behaard, en ze laren vascberadenheid en daadkracht zien. Andere mannen, die evengoed man zijn, worden ge

De maatschappelijke rollen van man en vrouw mogen de laarste decennia

niet

verstaan. De antwoorden die we kregen vertoonden onderling geen

boren met wat meer vrouwelijke energie: ze letten meer op hoe hun omgeving eruitziet, ze zijn meer gericht op relaties en ze zijn in verschil lende opzichten gevaeliger. Hetzelfde geldt voor vrouwen. Sommige vrouwen worden geboren merveel vrouwelijke energie, andere verronen een evenwichtiger verdeling van mannelijk en vrouwelijk. De verhouding tussen mannelijk en vrouwelijk is niet alleen genetisch bepaald, maar wordt oak bei:nvloed door conditionering. Als een jongen wordt apgevoed door een alleenstaande moeder en twee of drie zusjes heefr, clan zal zijn omgeving hem meer in de richting van her vrouwe-

lijke duwen. Als tiener kan hij daar dan tegen

opstand komen,

dat je het bewust doet. Alles wat je bewust doet in plaats van automa

waardoor hij een macho wordt.

tisch wordt getransformeerd.

De derde manier waarop wij qua balans tussen mannelijk en vrouwelijk

Een bewuste man is niet een betere man. Hij is niet verder geevolueerd

geconditioneerd worden is ideologisch. Omdat alles waar we het hier

ofsuccesvoller, en hij is zeker niet rijker, virieler ofmachtiger. Hij is niet

over hebben helemaal niet vastligt, zijn er duizend-en-een theorieen

gespierder, heeft niet meer haar op zijn borst en rijdt niet in een snellere

over hoe mannen en vrouwen zouden moeten zijn. Het ene boek vertelr

auto. Een bewuste man, in de betekenis die wij aan deze woorden

je dat je je mannelijke energie moet versterken, zodat je een tegenwicht

geven, is gewoon een man die een beetje aandacht geeft aan zijn mense

vormc voor her vrouwelijke. Het andere boek zegc dat je naar her juiste

lijkheid, en daardoor meer keus heeft in hoe hij zijn mannelijkheid uit.

evenwicht tussen mannelijke en vrouwelijke energieen in jezelf moet

Zijn leven is meer een kunstwerk dan een automatisch gebeuren.

streven. Een bewliste man is een man die beseft hoe hij van nature is, mei: welk karakter hij geboren is. Hij is zich bewust van zijn ware aard en ziec geen reden om die te onderdrukken. Hij is zich ook bewust van de invloed die verschillende vormen van conditionering op hem hebben gehad. Daardoor heeft hij de mogelijkheid om bewust keuzes ce maken. Zijn

Waarom wij dit boek hebben geschreven er Dit boek is niet theoretisch bedoeld, maar praktisch. Voor ons zijn enkele eenvoudige dingen die een man in zichzelfkan herkennen en die zijn gevoel van welbevinden enorm kunnen verbeteren, waardoor hij

heid of van de stemmetjes die hem hebben verteld hoe hij moet zijn.

een positieve invloed kan hebben op de mensen om hem heen. Wij hopen dac wij je iets kunnen aanreiken wac jou meer vrijheid geeft om

Zijn mannelijkheid is eigenlijk een soort kunstwerk, een bewust ge

ce kiezen.

mannelijkheid is niet een automacisch gevolg van zijn fysieke gesteld

schenk aan de wereld, waarin hij zichzelfkan zijn, zijn sterke kanten ten voile kan benutten en werkelijk iets kan geven aan de mensen die hij

Wij hebben de gelegenheid gehad om bij mannen re informeren naar

ontmoet.

het belangrijkste dat hen een goed gevoel geeft over zichzelf. Daarnaast hebben we bij vrouwen ge'informeerd naar wat zij in mannen waar

Bewustzijn verandert alles. Bijna alles wat je kunc doen ofzeggen ervaar

deren. In dit boek hebben we ons gerichr op de rwaalf belangrijksce

je heel anders als je her bewusc doer in plaats van automatisch. Boosheid

kwaliceiten die wij zien als kenmerkend voor bewusre mannelijkheid.

is hier een eenvoudig voorbeeld van. Als boosheid bezit van je neemt,

Niet iedere man zal al deze kwaliteiten laten zien. Een man kan zich

kan die gemeen warden en uitmonden in gewelddadigheid. De meesre

heel bewust zijn van zichzelf en roch een of meer van deze mannelijke

dingen die we achteraf liever niec hadden gezegd of gedaan, gebeurden

kwaliteiten missen; het kan zijn dat hij ervoor heeft gekozen om die niet

toen we boos waren. Hee kan moeilijk zijn de schade die op zulke

re ontwikkelen.

momencen oncstaat re herstellen. Oat wil echter nog niet zeggen dat je woede uiten altijd descrucrief is. Als je een kind ziet dat door een vol

Elk hoofdsruk besraat uit vier onderdelen. In het eerste definieren we

wassene pijn wordt gedaan of als je de kans krijgr om iets te doen aan

de kwaliceit en onderzoeken we hoe die functioneert. Vervolgens be

een groot sociaal onrechr in de wereld, dan is bewust je boosheid laten

spreken we waardoor de ontwikkeling ervan gehinderd wordr. Daarna

zien een van de mooisre dingen die je kunt doen. Het verschil zit erin

bieden we enkele praktische hulpmiddelen en ten slotte doen we

vrouwen enkele suggesries waarmee ze deze kwaliceit in een man meer

waarom een man die deze eigenschap al laat zien voor jou een goede

naar boven kunnen halen.

partner zou kunnen zijn.

De kwaliteit. We beginnen met een beschrijving van elke kwaliceic en

Wij beweren niet op het gebied van mannelijkheid de hoogsce autoriteit

hoe die verband houdt met het lichaam. Op die punt kun je bepalen of

re zijn. Ons doe! is om jou te lacen profiteren van onze gezamenlijke,

hec om een kwaliteit van bewust man-zijn gaat die voor jou belangrijk

jarenlange ervaring op die gebied en van ons inzicht in her nodeloze

is. Als je deze kwaliteit al volledig hebe ontwikkeld in je !even, clan kun

lijden dat veel mannen en vrouwen ervaren die domweg niet begrijpen

je ervan genieten. Als je weet dat je deze kwaliceit verder zou kunnen

hoe ze in elkaar zitten. Wij kennen niet alle aspeccen van her man-zijn,

ontwikkelen, tot een kunsc misschien, lees dan verder.

dus gebruik alsjeblieft war nuctig voor je is en laat de andere dingen

Wat er in de weg staat. Hier onderzoeken we de reis van de held, de

geen van beiden ervaring met homoseksualireit. Hee zou heel arrogant

reis die je moet ondernemen om deze mannelijke kwalieeit ce ontwik

zijn als wij zouden vertellen hoe homomannen met relaeies zouden

voor wat ze zijn. Wij zijn bijvoorbeeld beideh heteroseksueel; we hebben

kelen. We hebben allemaal verschillende lagen van conditionering op

moeten omgaan. Die boek is daarom primair bedoeld voor hetero

gebouwd, die her vaak lascig maken om het besce wae we ce bieden

mannen. Als je homo bent, dan ben je meer dan welkom. Gebruik uit

hebben naar buiten ce brengen. Dae kan soms pijnlijk zijn. Je kunt deze

die boek wat voor jou nuttig is en neem hec ons niet kwalijk dat we niet

condicionering beschouwen als een aspect van jezelf dat de zaak sabo

ingaan op homoseksuele relacies. Daar zijn we gewoon niet goed in.

teerr en je in verwarring brengt als je je er niet bewust van bent. Maar dat kan je tegelijk ook helpen; hec kan zelfs grappig zijn als je ziec hoe

Bovendien hebben we beiden eoevallig een gelukkige, monogame relacie.

je bent geconditioneerd. De manier waarop je die onderdeel van elk

John is al derrig jaar getrouwd met Bonnie en Arjuna is dertien jaar

hoofdstuk zou moeren lezen is: met mindfulness. Let gewoon goed op

getrouwd met Chameli. Beiden zijn wij monogaam. Wij zijn ons er

je onbewusee gewooneen (misschien gaan die in je familie we! generaties

rerdege van bewust dat er ook andere manieren zijn om gelukkig te

ver eerug) en probeer liever de mache die ze over je hebben te vermin

leven en dat er op dit punt geen goed of fout bestaat. Sommige mensen

deren, dan te proberen ervan af ce komen of jezelf erom te veroordelen.

onderzoeken tegenwoordig polygame relaties en hebben verschillende partners. Anderen hebben beslocen vrijgezel te blijven en af en toe losse

De oefeningen. In elk hoofdscuk bieden we je enkele hulpmiddelen,

seksuele concacten te hebben. Weer anderen kiezen ervoor om helemaal

dingen die je kunt doen, vandaag nog, om een kwaliteit zo te versterken

geen seks re hebben. De reden dat die boek voornamelijk gaat over

dat niet alleen jij, maar ook de mensen om je heen hec effect daarvan

heteroseksuele, monogame mannen is dat wij daar ervaring mee hebben

merken.

en zulke mannen met succes hebben kunnen helpen. Gebruik daarom

Vooc vrouwen. Wij zijn ons er cerdege van bewusc dat het onderwerp

die onderwerp.

alsjeblieft wat je kunt gebruiken en vertaal het naar jouw eigen kijk op bewusee mannelijkheid niet alleen voor mannen inceressant is. Vrouwen van overal ter wereld vragen ons regelmatig waar ze een bewuste man

Na die alles gezegd te hebben, gaan we nu over tot her eerste en be

kunnen vinden. In dit onderdeel gaan we hierop in. Als je een relatie

langrijksce aspect van bewust man zijn: her besef van een doel en een

hebe, hoe kun je dan je partner zo goed mogelijk helpen om een bepaal

betekenis.

de kwaliteit te oncwikkelen? Als je alleenscaand bent, dan bespreken we

HOOFDSTUK 1

Hij kent zijn doe] en betekenis

it alle onderzoeken en gesprekken ter voorbereiding van dit boek kwam naar voren dat de allerbelangrijkste factor die ervoor zorgt

dat een man zich prettig en sterk voelt het hebben van een krachtig en duidelijk gevoel van een doel en een berekenis is. Daarmee staat of valt het gevoel van bewuste mannelijkheid.

Als een bewuste man zijn plaats in de wereld kent en hij weet wat hij bijdraagt, dan vloeit daar als vanzelf uit voort dat hij meer aanwezig en liefdevol is als partner en als vader van zijn kinderen. Als hij eenmaal zijn doel heeft ontdekt, kan hij dat met anderen delen, maar voor een man die diep geworteld is in zijn mannelijke essentie zijn relaties onÂ dergeschikt aan zijn doel. De meeste mannen gaan hechtere banden en langduriger vriendschappen met andere mannen aan als ze het gevoel hebben dat ze gezamenlijk meer kunnen bereiken. De hedendaagse man wordt geconfronteerd met een ongewoon maar interessant dilemma, waarmee zijn mannelijke voorouders nooit op die manier zijn geconfronteerd. Nag maar enkele generaties terug was het overal ter wereld duidelijk wat je als man met je leven deed. Als je vader timmerman was, werd je timmerman. Als je de zoon van een schrijver was, werd je schrijver. Als je een koningszoon was, werd je op jouw beurt koning. Je hoefde wat dit betreft geen keuzes te maken. En als je niet in je vaders voetstappen trad, bepaalden de omstandigheden waarÂ in je werd geboren welke {doorgaans beperkte) mogelijkheden je had. Als hij moet kiezen wat hij wil warden, heeft een man tegenwoordig

meer mogelijkheden clan ooit: jurist, arts, musicus, schrijver of zelfs president van een land.

Bewuste dharma

Mannen vinden tegenwoordig manieren om dit dilemma te overwin

Dit is een grote zegen, want het betekent voor iedereen meer vrijbeid en meer mogelijkheden. Maar bet stelt ons ook voor een probleem dar voorgaande generaties niet kenden, namelijk de grote en lastig te beant woorden vraag: Wat zal ik met mijn leven gaan doen? Wat is mijn doe!? Tegenwoordig is er een groat aanbod aan workshops, cursussen en boeken die mensen proberen te helpen ontdekken wat bet doe! van hun leven is. Dat is iets van deze tijd; uit bet verleden kennen we bier nauwe lijks voorbeelden van. Bij bedendaagse mannen kan de vraag naar het doe! van bet !even gemakkelijk leiden tot paniekgevoelens of tot de angst dat fouten vreselijke gevolgen hebben. In India kende men een woord voor de plaats die je door je geboorte in de samenleving hebt: dharma. Vijfduizend jaar geleden, tijdens bet gevecht om Kurukshetra, werd (een andere) Arjuna geconfromeerd met een beangstigend dilemma: moest hij gaan vechten en daarbij zijn familieleden doden of moest hij zich terugtrekken en een schande over zich afroepen die erger was clan de dood? Omdat hij tot de klasse van krijgers beboorde, had hij eigenlijk geen keus: bij moest zijn plicht doen, dat waarvoor bij geboren was. Mannen staan tegenwoordig tussen twee vuren. Aan de ene kant is daar de stuwkracht van een hypermannelijke bezwering: doe je plicht en vecht in de oorlog, of je daar nu in gelooft of niet, doe wat er van je wordt verlangd en stel geen vragen. Hiervoor bestaat inmiddels een alternatief: maak je los van deze verwachtingen en ga in plaats daarvan af op war voor jou goed voelt. Een man kan zich afvragen: Wat vind ik

prettig om te doen? Waar zou ik graag willen zijn? Deze vragen duwen hem in de richting van zijn vrouwelijke kant en daardoor kan hij ge makkelijk het gevoel krijgen niet meer geaard en gecenterd te zijn en kan hij zich verloren en verward gaan voelen.

nen. Wij spreken dan

van

'bewuste dharma'. Het betekem dat je niet

klakkeloos doet wat je vader deed of wat anderen van je verwacbten, maar jezelf ook niet verliest in vlucbtige gevoelens. Bewuste dharma houdt in dat je dieper in jezelf zakt en een punt bereikt waarop je weet warjuist is om te doen. Dat wil zeggen dac je doet en bent war bet beste werkt, niet alleen voor jou, maar ook voor alien die daarbij betrokken zijn. Bewuste dbarma kan bijvoorbeeld betekenen dat je de zorg op je neemt voor je gezin, voor je directe omgeving en misscbien voor nog een paar mensen daarombeen. Bewuste dharma kan ook betekenen dat je een taak op je neemt die voorziet in de behoeften van miljoenen mensen; je ontdekt bijvoorbeeld dat bet je bestemming is om een bestseller te scbrijven of een wereldberoemd musicus te warden. De reikwijdte van je invloed en de convendonele maatstaven van succes zijn niet half zo belangrijk als ontdekken wat ecbt bij jou past. De mensen die wij voor dit boek hebben ge'interviewd hebben allemaal dit bewuste dharma ontdekt en ze beschrijven bet bijna altijd op dezelf de manier. Het voelt alsof een kracht die grocer is clan je eigen denken en emoties het roer overneemt. lemand zei: 'Het is de manier waarop de Great Spirit zich via jou uit, zoals die zich niet via iemand anders kan uiren. Her is een unieke smaak, een lied dat alleen jij kunt zingen, als je je kunt ontspannen en belemaal jezelf durft te zijn. Het unieke ervan brengt een verplicbting met zich mee, namelijk om ermee naar buiten te komen. Als jij dat niet doet, is er niemand die jouw gave tot ontplooi ing brengt.' Bewuste dharma is bet samengaan van de mannelijke en vrouwelijke energieen in een

man.

Het mannelijke aspect heeft een visie en een

doel, en kan onmiddellijk genot aan de kant zetten voor een grater en belangrijker resultaat. Door contact re maken met zijn vrouwelijke energie kan een man passie ervaren en zijn hart volgen. Hij wordt daarmee niec vrouwelijk, maar gevoelig voor de balans tussen deze twee energieen. Daardoor is hij in staat ge'integreerd en totaal man te zijn.

Laat je inspireren

- clan geeft ons dat een gevoel van welbevinden dat nergens rnee re

De snelste manier om bewuste dharma te bereiken is door inspiratie. Je

vergelijken is. Met pensioen gaan verliest bijna iedere betekenis als je

bereikc dac als je door iemand diep wordc ge"Lnspireerd of als je momen

eenmaal je bewuste dharma hebt ontdekt. Je kunt stoppen met werken,

ten meernaakt in je !even waarop je je heel levendig en ge"inspireerd

maar als je het geluk hebt geproefd van dargene doen waarin je je

voelt. Her zijn de rnomemen waarop je 'in vuur en vlam' staat. Als zoiets

unieke gaven en talenten volmaakt tot uitdrukking kunt brengen, dan

gebeurt, vorrnt zich in jou een beeld van je leven waarin alles op zijn

blijf je dat tot je laatste adem doen.

plek vale. Het gaat nooit om het geld

Hoe wij samen dit boek geschreven hebben is een prachtig voorbeeld

Een bewuste man neemt in zijn leven nooit belangrijke beslissingen op

van op deze manier leven. We hebben dit boek samengesteld op basis

basis van geld, al zal hij we! degelijk bewust met geld moeten orngaan

van urenlange gesprekken in het huis van John, in Mill Valley. Arjuna

om zich volledig te kunnen inzetten voor wat juist is. We zullen straks

bleef rege_Jmatig een paar dagen logeren en dan zaten we samen in Johns

kennismaken met John Mackey, de stichter van W hole Foods, die acht

kancoor (een soon kleine, in een berghelling uitgehakte grot) of we

jaar Jang geen salaris, aandelen of bonussen uit zijn bedrijf heeft gehaald.

maakten wandelingen met Johns hond in de Californische zon. Dik

Hij werkt volledig vanuit het gevoel van zijn betekenis, maar dat kan

wijls waren we bij zonsopgang al op. Dan namen we een smoothie voor

hij alleen, omdat hij zijn financiele zaakjes op orde heeft. Mensen die

onrbijt en begonnen om zeven uur aan onze gesprekken voor her boek.

hun plek in de wereld hebben gevonden zeggen dat dat heel onbaat

We gingen de hele dag door en zaten dikwijls om elf of rwaalf uur

zuchtig voelt. Je doer jouw ding niet om er geld voor re krijgen; geld is

's avonds nog vol energie en inspiratie te praten. Dit kostte ons helemaal

dikwijls een bijproduct.

geen moeite. Voor ons voelde her als doen wat we het liefste doen, en dat met een dierbare vriend. Bovendien werkten we zo aan een boek

John zegt: Ik ben de laatste tijd regelmatig in China geweest om voor

waarvan we hoopten dat het voor veel mensen van waarde zou zijn.

groce groepen mensen seminars re geven. De vlucht erheen duurt zes tien uur en dat vind ik verre van prettig. lk houd er niet zo van om

Dit is niet alleen de manier om geweldige vriendschappen met andere

opgepropt te zitten in een kleine cabine, waar de lucht slecht is en het

mannen op te bouwen, maar ook om met visie je leven te leven. Laat

eten afschuwelijk. Ik ga niet naar China omdat ik van reizen houd,

jezelf inspireren door een langetermijnvisie, een visie die het beste

maar omdat het een gelegenheid is aan mijn doe! te beanrwoorden. Ik

resultaat oplevert voor zo veel mogelijk rnensen. Kijk vervolgens hoe je

word er zeker goed voor beraald, wat voor mij betekent dat ik word

iedere dag kunt gebruiken om van die visie een realiteit te maken.

gewaardeerd. Maar als ik betaald werd om naar China te vliegen en daar een persoon te ontmoeten, dan ZOU ik her niet doen. Hee feit dat ik heel

Als je je bewuste dharma ontdekt, gaan opeens alle lampjes van de

veel mensen bereik en een verschil kan maken geeft mij juist die voldoe

kerstboom branden en valt alles op zijn plek. De mensen die wij voor

ning. Voor mij zijn de perioden dat ik niets te doen heh eigenlijk het

dit boek hebben ge'interviewd ervaren allemaal een bijna grenzeloze

moeilijkst. Als ik een paar weken vrij neem, loop ik het risico lethargisch

energie. Ze kunnen veertien tot zestien uur per dag werken en dat werk

te worden en een beetje depri. Ik heb iets nodig om 's morgens mijn bed

voelt voor hen als spel. Ze hebben relatief weinig stress. Als je eenmaal

voor uit te komen. Als mijn vrouw mij roept en mij vraagt haar ergens

op deze manier gaat leven, begrijp je dat stress een bijproduct is van

mee te helpen, yes, clan ben ik er. Als man heb ik dat gevoel van een

dingen doen die niet goed voor je zijn. Als wij het doel in ons leven

doe! beslist nodig.

volgen - we reizen allebei veel en geven workshops over de hele wereld

In eerste instantie kan het proces van je bewuste dharma ontdekken een

Conformistische Koen

flinke uitdaging betekenen. Zoals we al zeiden, kan het paniekgevoel

Orn je bewuste dharma te ontdekken, moet je je eerst bewust worden van

dat veel mannen ervaren overweldigend zijn en verlammend werken.

de onbewuste krachten waardoor je wordt beinvloed. Wat verwachtte je

We kunnen daarom beter met kleine stapjes beginnen, maar we moeten

vader van je? En je moeder? In hoeverre voel je je verplicht aan je op

tegelijk wel alert zijn en bereid onder ogen te zien wat ons in de weg

voeding? Wat vinden je vrienden geweldig om te doen?

staat. In het begin kan dit een nogal mentaal en opzettelijk proces zijn van experimenteren met bepaalde oefeningen, bedoeld om jou te ver

Arjuna zegr: Ik herinner me nog dat mijn oudste zoon Abhi ging stu

binden met een gevoel van betekenis in je !even. A.Is dat gevoel vorm

deren. Hij wist zeker dat hij filmregisseur wilde warden. Ik vond dat

krijgt, merk je dat in je hele lichaam. Her kan zelfs een positieve versla

geweldig. Ik heb zelf altijd regisseur willen warden, maar heb toch voor

ving warden! AJs je je plek in de wereld ontdekt, voelt dat alsof je hand

iets anders gekozen. Na verloop van tijd besefte hij dat zijn werkelijke

in een volmaakt passende handschoen glijdt. Stress verdwijnt op zulke

passie meer lag in onderzoeken wat gezondheid betekent dan in film en

momenten als sneeuw voor de zon en je voelt je gedragen door de

hij switchte naar holistische geneeswijzen. Hij was wat betreft zijn

kracht die ons allemaal het leven geeft.

smdiekeuze bei:nvloed door zijn vader, maarwij waren ons daar geen van beiden van bewust. Abhi moest een innerlijke worsteling doormaken

Wij zullen je begeleiden in een aantal specifieke oefeningen waarin je

om zich bewust te warden van de onbewuste krachten en aannames die

leert je weer met jezelf te verbinden en op deze manier te leven. Maar

afkomstig waren van zijn vader en die zijn keuzes be'invloedden.

eerst is het belangrijk dat je de krachten onder ogen ziet die de meeste mannen nog steeds min of meer in hun greep houden en die het vinden

Hebzuchtige Henk

van je bewuste dharma in de weg staan.

Wij zijn, met name in Amerika, enorm in de ban van wat geld en roem voor ons kunnen betekenen. We zien in televisieprogrammas hoe rijke en beroemde personen leven. AJs je in de supermarkt voor de kassa staat

Wat er in de weg staat

ce wachten, vind je daar ook een rij tijdschriften waarin in geuren en kleuren de lifestyle van celebrities wordr getoond. Kongeleden hebben

Dikwijls hoef je niets te doen met oude gewoonten en automatische

een paar succesvolle en rijke acreurs, onder wie Sean Penn, Russell

reacties. Je hoeft er alleen maar helemaal bij aanwezig re blijven en je

Brand en Brad Pitt, interviews gegeven waarin ze vertellen hoe leeg en

ervan bewust ce zijn, dan verdwijnt her gif van de adder vanzelf. Door

berekenisloos het streven naar roem en rijkdom feitelijk is. Het interes

tegen obstakels te vechten, maak je ze vaak alleen maar grater. Daarom

sante is <lac deze acteurs energie zijn gaan steken in maatschappelijke en

man zijn of Succesvol man zijn. Mindfulness is altijd de sleutel. Dankzij mindfulness komt er

heet dit boek ook Bewust man zijn, en niet Beter

politieke activiteiten. We moeten allemaal deze grote verleidingen onder ogen zien en ontdekken wat onze ware roeping is.

vanzelf een eind aan verwarring en afgeleid zijn, en komt bet licht van je ware grootheid naar boven. Gewoonten zijn 'delen van jou' die afge

De manier om jezelf te bevrijden van geld als de belangrijkste drijfveer

splitst zijn, die je buiten jezelf hebt geplaatst. Vandaar dat wij ze allemaal

in je leven is het woord 'genoeg' opnemen in je vocabulaire. Onderzoe

een naam hebben gegeven.

kers hebben ontdekt dat welzijn en geld zich tot elkaar verhouden volgens een klokvormige curve. Als je 25.000 euro per jaar verdient en je inkomen stijgt naar 30.000, dan zal je gevoel van welzijn waarschijn lijk toenemen. Dit gaat zo door, totdat je ongeveer 100.000 euro per

jaar verdient, clan vlakt de curve af. Meer geld maakt nu nog maar

leiden, dat je je concemratie verliest en eigenlijk ten diepste niet meer

weinig verschil voor de mate waarin je van je leven geniet. De onder

weer waarom je leeft. Als je je doel en betekenis kwijc bent, voel je je

zoekers ontdekten nog iecs fascinerends: omdat het om een klokvormige

ongelukkig, dus is het logisch dar je je pijnlijke gevoelens probeert re

curve gaac, neemt je gemiddelde gevoel van welzijn af als je inkomen

dempen en verlangc naar afleiding, steeds meer afleiding. De eenvou

van 200.000 euro stijgt naar 300.000 per jaar.

digsce manier om die sluier van afleiding te verdrijven is ervoor re zorgen dat je in je dagelijks !even regelmatige momenten van stilte inbouwt en

Misschien ken je het verhaa1 van Paul Getty, een van de rijkste mensen

daarin observeert wat er in jezelf gebeurt.

op de wereld. Hij was op bezoek in Londen en huurde de complete bovenverdieping van het Hyde Park Hilton. Een journalist van de

Bange Bert

London Times vroeg hem in een interview: 'Mr. Getty, u bent de rijkste

Als je ruimte wilt om je bewuste dharma 're onrdekken, dan moet je

man van de wereld. Verdient u nu genoeg?'

ervoor zorgen dat aan je basisbehoeften wordt voldaan. Als je honger hebt en je weet niet wanneer je weer te eren krijgt, of als je niet genoeg

Getty moest daar even over nadenken, maar zei cen slotte: 'Nog nier

geld hebt om je huur ce betalen, dan overschaduwen die zorgen een

helemaa1.'

ruimer gevoel van dienstbaarheid.

Zo gaat her met geld en roem. Geen van beide geven echt voldoening,

John zegt: Ik herinner me nog hoe ik voor het eerst mijn eigen ding

vandaar dat her altijd lijkt dat een klein beetje meer je op dat punt zal

ging doen. Toen ik in de rwinrig was, zac ik heel vaak in een medicacie

brengen. Om deze trance te doorbreken, moet je het punt van 'genoeg'

centrum in Zwirserland. Op een gegeven moment vernam ik dat mijn

zien te bereiken en daarvan leren genieten, om je vervolgens bezig te

broertje Jimmy her heel moeilijk had; hij leed aan een bipolaire stoornis.

houden met wat je aan de wereld kunt bijdragen.

Ik ging terug naar Texas en zocht hem op. Ik probeerde hem te leren mediteren, maar daarmee was hij er niec. Daarna ging ik naar Califor

lnstant-voldoening lvo

nie, op zoek naar andere manieren waarmee ik hem kon helpen. Ik

Een andere gewoonte die we onder ogen moeten zien als we willen terug

bezochr een paar weekendseminars en direct dacht ik: He, dit zou ik

keren naar het doe! en de betekenis van ons leven, is te veel nadruk

kunnen doen. Hoe kan ik hier een begin mee maken? Ik moest echter ook

leggen op wat op korre termijn een goed gevoel geeft. Hee hele idee van

geld verdienen; ik had destijds geen dak boven mijn hoofd en sliep op

'je hare volgen' en proberen van moment tot moment te ontdekken

her strand. Ik vroeg mijn moeder om hulp. Zij betaalde voor mij een

waar je blij van wordt, kan je ook afleiden van een dieper besef van war

computercursus programmeren. Een halfjaar later haalde ik mijn

je hier eigenlijk te doen hebt, in plaats van dat het een manier is om dat

diploma, waarna een van mijn broers mij een baan aanbood op het

te ontdeklcen. Soms moeten we kortdurend genot opofferen voor een

Stanford Research lnsticute. Ergens, diep vanbinnen, wise ik dar ik nier

dieper gevoel van betekenis. Denk maar aan John en zijn lange vluchten

mijn hele leven computerprogrammeur wilde blijven. De seminars

naar China, die hem uiteindelijk een grotere voldoening opleverden.

vond ik echter inspirerend en ik wilde heel graag mijn broertje helpen. Ik legde zo veel mogelijk geld opzij en schreef in mijn vrije tijd mijn

Afgeleide Adriaan

eersre boek, Mannen komen van Mars, vrouwen komen van '\knus. Zo

We leven tegenwoordig in een cultuur die voortdurend voor afleiding

kon ik fulltime mijn bewuste dharma leven.

zorgt. Advertenties vallen over elkaar heen om onze aandacht te trekken. Televisiekijken en surfen op internet kunnen je aandacht dermate af-

Jimmy pleegde zelfmoord. Dat was de grootste tragedie van mijn leven,

zelvigd. Je moet je bewust worden van die vereenzelviging en je ervan

wane ik had hem niet kunnen helpen. Maar ik werd daardoor wel

losmaken. Dan komc je onschuld, je ware gezicht of je nacuurlijke stem

wakker geschud. Jimmy had mij eigenlijk een grote dienst bewezen. Hij

naar boven en weet je wat voor jou juist is om te doen.

had mij ceruggehaald uit een leven dat alleen maar draaide om medite ren en naar binnen gaan, en hij had rnij gdnspireerd om mensen ce gaan

Een dagboek bijhouden

helpen. Toen ik die inspiratie eenrnaal voelde, moest ik de tussenstap

Een geweldige manier om hiermee re beginnen is een dagboek bijhou

zetten en geld verdienen, zodat ik mijzelf vervolgens kon wijden aan de

den. Je kunt bijvoorbeeld een lijstje maken van mensen die je heel erg

reden waarvoor ik hier op de wereld was. Mijn broertje Jimmy is voor

inspireren. Neem de tijd om die heel goed te onderzoeken. Van welke

mij al die jaren dac ik mensen heb geholpen om onnodig lijden ce ver

mensen roept het levensverhaal een gevoel van enthousiasme en harts

lichcen mijn bron van inspiratie en motivatie geweest. Aan hem draag

tocht bij je op? Als je eenmaal zo'n lijstje hebt, kun je nadenken over de

ik mijn werk op.

kwaliteit die elk van deze personen volgens jou uitstraalt, los van wat ze specifiek met hun leven hebben gedaan.

Overzicht Olivier

Als je eenmaal gaat voelen wat juist is om te doen, ontdek je dat het

Een paar voorbeelden:

ancwoord op de vraag war jouw plek in de wereld is altijd vlak voor je neus heeft gelegen. Als een baby lacht, als een kat zich uicstrekt, als een

Leonard Cohen - poetische visionair

vogel met zijn vleugels klapt, dan !even ze hun dharma. Dat gaat moei

Paul McCartney - oprechc betrokken creatief genie

teloos en heel nacuurlijk. Hee enige wat jij hoeft re doen om terug te

Eckhart Tolle - natuurlijke, authentieke myscicus

keren naar het gevoel van betekenis in je leven is je bewust worden van

John Mackey - bewuste ondernerner

wat je in de weg staat. Je hoeft niet altijd precies te weten wat je doel of

Barbara Marx Hubbard - accief oud warden

betekenis is, je hoeft alleen maar te weten wat die niet is, en wat er dan

Oprah Winfrey - innemende veranderingsmanager

overblijft zal zich vanzelf ontvouwen.

Steve Jobs - doorcastende vernieuwer Malala YousafZai - moedige rebel

De oefeningen

Muhammad Yunus - inspirerende leider De volgende stap is jezelf een leven voor te stellen waarin je die kwali

Onderzoekers als Elisabeth Kubler-Ross vercellen ons dat mensen die

ceiten roe uitdrukking kunc brengen. Misschien kun je een paar bezig

een bijna-doodervaring hebben meegemaakt dikwijls hun leven in een

heden bedenken die je daar nu al voor kunt gebruiken, vandaag nog,

flits aan zich voorbij zien trekken. Dikwijls beseffen ze dan opeens dat

zodat je deze kwaliteiten beter leert kennen.

ze de verkeerde dromen hebben nagejaagd. Ze houden dan op met geld en roem najagen en beginnen te ontdekken wat ze eigenlijk willen: een

Je kunt ook twaalf mensen vragen welke kwaliteicen ze in jou het meest

belangrijke bijdrage leveren aan de wereld, en niet het geld dat ze

waarderen. Vraag het aan mensen die je al langer kent, zoals je broers en

daarmee verdienen. Jij kunt tot hetzelfde inzicht komen zonder je leven

zussen of je vrienden van vroeger. Als je cwaalf mensen hebt die rwaalf

in de waagschaal te stellen of een bijna-doodervaring te krijgen. War je

kwaliceiten kunnen noemen die ze in jou bewonderen, dan heb je in

moet doen is alles in twijfel trekken wat door culcuur, familie en filo

totaal 144 kwaliceiten. Je zulc rnerken dac veel mensen dezelfde

sofie, vroeger en nu, in je ziel is gestanst en waarmee je je hebe vereen-

kwaliteiten noemen. Die zou je bij elkaar kunnen nemen. Die is waar-

schijnlijk de betrouwbaarste manier om een idee te krijgen van jouw unieke 'energetische blauwdruk'. Als je deze oefening doet, krijg je bijvoorbeeld het volgende lijstje: helder, humor, welbespraakt, gefocust, inspirerend, kundig leiderschap. Net zoals hiervoor kun je in je dagboek bijhouden welke bezigheden je cer beschikking staan om deze kwali teiten verder te onderzoeken. Dit kan dan als vanzelf tot de volgende scap leiden: een levensvisie ontwikkelen die gebaseerd is op deze kwali

De vision quest

Die is een heel krachcige manier om het gevoel van een doel in je !even naar boven te halen. Hier kun je niet mee sjoemelen. Arjuna zegt: Wanneer ik als awakening coach met een man werk die voor zijn gevoel her doe! en de betekenis van zijn !even kwijt is, probeer ik hem op allerlei manieren te stimuleren om in zijn eentje een reeraiee

ceiten. Arjuna zegt: Meer over die proces, dat we aanduiden met 'jouw

te doen. Vijf dagen is ideaal hiervoor, maar doe het zolang als je het

unieke geschenk in de wereld brengen', kun je vinden in mijn boek

kunt volhouden. Je moet ervoor zorgen dat je zo min mogelijk wordt

Better than Sex.

afgeleid, dus schakel je eelefoon uit, laat je computer thuis en lees of

Ondersteuning en coaching

kunnen wachten. Ik heh in de vijfentwintig jaar waarin ik nu als coach

schrijf niets op. Waar bee in zo'n retraite om gaat is de kwaliteit van Hee onbewuste mannelijke, van waaruit we zijn allemaal oncwik.kelen, heefc de neiging zichzelf te isoleren en te denken dat het het allemaal alleen moet doen. Een andere man, bijvoorbeeld een professionele coach of gewoon een goede vriend, kan je echcer helpen bij het schep pen van het broodnodige aspect van betrouwbaarheid. Dit werke als volgc. Als je eenmaal een duidelijk beeld hebt van de kwalieeicen die je inspireren, of van de kwaliteiten die anderen in jou het meesc waarderen, maak clan iedere dag tijd vrij om bezig ee zijn met de ontwikkeling ervan. Hier dagelijks cijd voor vrijmaken vraage om discipline, en discipline is veel gemakkelijker op te brengen als je met andere mannen samenwerkt. Een betrouwbare partner is gewoon ie mand aan wie je iedere dag vercelt of je gedaan hebt wat je jezelf hebe beloofd. Een dagelijks e-mailcje is hiervoor al voldoende. Verdeel je opdracht in kleine stukjes: beloof jezelf dat je iedere dag tien minuten werkt aan je boek (of wae het maar is). Tien minuten is gemak kelijk. Als je zin hebt om er !anger aan te werken, primal Maar de af spraak is tien minucen. Stuur je vriend een e-mailtje waarin je zegt: ja, ik heb het gedaan. Als je bang bent dat je hierover niet eerlijk zulc zijn - sommige mensen hebben daar last van - dan kun je met je e-mail bet bewijs van war je die dag hebe gedaan meesturen. Je zult samen met je maat de beste manier vinden om aan elkaar rekenschap af te leggen.

werk mannen tientallen keren zo'n reeraite geadviseerd. Sommigen zeiden dae ze het gevoel kregen gek ce warden; de meest dwaze en waanzinnige fantasieen kunnen bij je bovenkomen. Maar als die boven komen, heb jij de incelligentie om ze los te laten en te beseffen dae het alleen maar je geconditioneerde geese is die opspeelc. Na afloop is je geese altijd helder. Al je angsten en begeercen zijn opgelost; je hebt ze doorzien als alleen maar gedachten. En dan weet je wae je moet doen. Je weet absoluuc zeker wat in je leven afleiding was en je weec absoluuc zeker wat je ware roeping is. Ik heb zo'n retraite eens aangeraden aan een man die in New York woonde en daar werkce als hedgefondsmanager. Hij had een inkomen met zes cijfers voor de komma en hij was verloofd. Na zijn retraite was het hem duidelijk wat hij moest doen. Terug in New York ging hij direct naar zijn verloofde en zei tegen haar: 'Hee spijt me, ik besef dat het voor ons allebei moeilijk en pijnlijk is, maar ik hen tot bet inzicht gekomen dat ik niet de man hen die jou gelukkig kan maken. We passen gewoon niec bij elkaar. Ik ben ook tot het inzicht gekomen dat het werk dat ik doe mijn passie helemaal niet is; ik deed het alleen maar voor het geld.' Uiceraard hadden ze nog heel wat te bespreken samen, maar uiteindelijk verliec hij New York en ging terug naar Australie, waar hij geboren was, om te gaan doen wat hem werkelijk inspireerde: surfen. Hij opende een winkel aan het strand waar hij surfplanken verkocht en zette daama een

succesvol bedrijf op voor de productie ervan. Als hij de vijfdaagse retrai te niet had gedaan, zou zijn leven er heel anders hebben uitgezien.

Geniet van je overwinningen Een andere belangrijke oefening om de werkelijke berekenis van je !even naar boven re halen is genieten van je overwinningen. Als je iets geweldigs hebe bereikt, maak dan tijd om samen met je kinderen en/of je partner re genieten van al die aspecten van je !even die niet primair tot je doel behoren. Een bewuste man werkt niet alleen, hij geniet ook; hij wijdt zich aan zijn taak en geniet ervan als hij zijn taak heeft vol bracht.

aspect van haar schoonheid, dan zal ze onwillekeurig blozen of glim lachen, en ze zal zich gevoed voelen. Her vrouwelijke in ons (in mannen en vrouwen) vereenzelvigt zich vooral met uitstraling en schoonheid. Maar als je tegen een man zegt: 'Tjonge, dat is echt een mooi T-shirt,' dan haalt hij waarschijnlijk zijn schouders op en gromt wat. Of hij rrekt het T-shirt uit en geeft het aan jou! Mannelijke energie vereenzelvigt zich meer met een verschil maken door iets re doen. Als je tegen een man zegt dat zijn successen betekenisloos zijn of een verspilling van tijd, dan zal hij zich waarschijnlijk persoonlijk aangeval len voelen. Zeg tegen hem dat je onder de indruk bent van wat hij heeft

John zegi:: Ik vind het heerlijk om aan het eind van de dag samen met Bonnie te dineren en daarna samen op de bank televisie re kijken. Als ik een dag lang alles heb gegeven wat ik re geven heh, dan heh ik her gevoel dat ik die momemen heh verdiend. Ik heb mijn plicht gedaan. Als ik niet alles had gedaan wat die dag in mijn vermogen lag om ande ren te helpen, dan zou ik niet zo kunnen genieten van die ontspanning.

bereikt-hij heeft zijn computer gerepareerd ofzijn schuunje opgeknapt - en hij krijgt het gevoel dat je hem werkelijk begrijpt. Mannen en vrouwen hebben allebei een doel, en allebei kunnen ze er goed uitzien, maar voor hem houdt zijn doel nauw verband met wie hij is. Wie hij is vat hij heel persoonlijk op.

Moedig hem aan Mannen kunnen lijden onder de dromen die ze hadden toen ze nog jong waren; arts worden, of advocaat. Als zijn moeder de draak stak met

Voor vrouwen

zijn dromen, betekent dat een kwetsuur die hij met zich mee blijft

In privesessies of workshops vragen vrouwen ons soms hoe ze een man.

reert haar zoon en versterkt bij hem het gevoel van 'ik kan het'. Het is

her best kunnen ondersteunen als hij dieper wil voelen wat de betekenis van zijn !even is. Hier zijn enkele tips die voor verschillende vrouwen,

dragen. Een moeder die zegt: 'Oat is een geweldig idee, jongen,' inspi mogelijk dat jouw partner een dergelijke pijn nog steeds in zich mee draagt. Als je luistert naar zijn dromen en erin gelooft, clan haal je her

en voor de mannen van wie ze houden, nuttig zijn gebleken.

beste in hem naar hoven.

Het maakt voor een man alle verschil als jij begrijpt hoe belangrijk het

John zegt: Soros krijg ik een mailtje waaruit blijkt dat ik onverwacht

voor zijn gevoel van welbevinden en voor zijn persoonlijke idenciteit is om re weten wac hec doel en de betekenis van zijn leven zijn. Als vrouw heb je natuurlijk ook een gevoel over het doel en de becekenis van je !even, maar voor mannen ligt dat war anders: zij vatten dit veel per soonlijker op. Als een man tegen een vrouw zegt: 'Je ziet er fancascisch uit vandaag,' of haar complimenteert met haar kledingkeuze, haar haar of een ander

geld krijg. Dan zegt Bonnie: 'Joh, dat is geweldig. Jij hebt dat geld verdiend.' Oat geeft mij dan een plezierig gevoel. Als ik een paar minu ten later eieren klaarmaak voor her ontbijt - mijn eieren zijn echt heel goed, wane ik stoom ze op de bodem van de pan in een beetje water -en Bonnie zegt hoe lekker ze mijn eieren vindt, dan doer mij dat nog meer plezier. Ze schept tegenover gasten op over mijn eieren. Of ik werkelijk goede eieren maak, maakc voor haar geen praktisch verschil, en dat geldt nog meer voor dat geld, maar het geeft mij een heel grote emoti-

onele voldoening als ze mij complimenten maakt over mijn eieren. lk

Op zoek naar de ware

voel me geweldig als ze mij aanmoedigc, en dat betreft dikwijls kleine

Als je single bent en een goede, bewuste man wilt aantrekken, is het een

dingen.

goed idee om onderscheid te maken tussen een man die geld verdient en een man die een sterk besef van doel en betekenis heeft, voor wie

Je moedigt een man niet aan door hem voor te houden wat hij zou

geld een bijzaak is. Een man die financiele zekerheid biedt zal jou op de

moeten doen of door hem op zijn mislukkingen te wijzen. Wacht tot

lange duur meer respect en stabiliteit opleveren, maar om een lang

hij met een droom komt, met aspiraties, en zorg ervoor dat je die niet

durige en gelukkige relatie te hebben, is het veel belangrijker dat hij een

de grand in boort! Mannen ervaren adviezen doorgaans als gezeur en

sterk besef heeft van zijn betekenis en dat geld voor hem van secundair

voelen zich erdoor onder druk gezet. En dat is funest voor hun creativi

belang is. Een man die weet dat hij goeddoet in de wereld zal als partner

teit.

waarschijnlijk liefdevoller, zorgzamer en attenter zijn, en zal waarschijn lijk een goede vader zijn en een betere minnaar. En hij zal meer humor

Je hebe ".ast weleens een film gezien waarin vrouwen bij elkaar komen

hebben en minder last van stress.

om grapjes te maken over hun mannen. Aangezien vrouwen mannen zien als geobsedeerd door succes en aerie, dingen die voor hen niet de

Bij het coachen van scellen hebben wij allebei gezien dat veel vrouwen

zelfde betekenis hebben, is het begrijpelijk dat ze samen lachen als ze

een bewuste man in hun denken gemakkelijk verwarren met de oude

zien hoe serieus mannen hun 'missie' opvatten en dat ze er achter hun

hypermannelijke fixatie. Je kunt een bewuste man verkeerd opvatten als

rug geringschattend over doen. Als je zo met andere vrouwen praat en

de ouderwetse, egocentrische, arrogance of liefdeloze man, bij wie het

je komt daarna thuis, clan kan war je man bereikt voor jou aanzienlijk

!even !outer draait om zijn 'missie', die heel hard werkt en die alle pro

aan betekenis verliezen.

blemen oplost. Er is tussen deze twee echcer een groot verschil, zoals we verderop in die boek zullen zien. Een bewuste man is niet verslaafd aan

Arjuna zegt: Als ik druk bezig ben met boeken schrijven en mensen

dingen doen. Hij weet hoe hij ruimte moet maken als dat nodig is en

coachen, en het gevoel heb clat ik daarmee een belangrijke taak vervul,

hoe hij dingen moet loslaten. Zijn hart gaat iedere dag een stukje verder

clan word ik heel lui als het om andere dingen gaat. Ik loop de keuken

open, want hij begrijpt hoe hij diep moet liefhebben. In de volgende

in, pak iets om te eten en denk: de rommel ruim ik later wel op. Chameli

hoofdstukken zullen we hier meer over ontdekken.

houdt daar niet van. Zij komt de keuken in en ruimt mijn rommel op, maar houdt daar een wrevelig gevoel aan over. Dit werkt niet goed, voor geen van ons beiden. Zij heeft in de jaren dat we samen zijn geleerd om het iets anders aan te pakken. Ze hoeft mij alleen maar te vragen: 'Zou jij het erg vinden om de keuken op te ruimen?' of 'Ik zou het heel fijn vinden als jij de vuilnis aan de straat zou willen zetten.' Door mij duidelijk te vercellen war ze graag wil dat ik doe en waarmee ik haar blij kan maken, geeft ze mij het gevoel dat dat goed is om te doen en kan ik mij verbinden met mijn dharma. Zij krijgt een schone keuken en ik krijg het onuitsprekelijk goede gevoel een man re zijn die betekenis heeft.

EEN BEWUSTE MAN:

John Mackey, oprichter van Whole Foods

Ik hen met Whole Foods begonnen door mijn hart re volgen, mijn nieuwsgierigheid. Als je ergens toe besluir, als je in aerie komt, als je ergens voor kiest, dan beginnen dingen re veranderen; je ontmoet de juisre mensen, dingen komen in beweging en er vinden toevallige gebeurrenissen plaats. Als je je ergens mee verbindt, dan richt her uni

ledere man moet zijn missie en zijn roeping vinden, zijn hogere doe! in

versum zich naar de vervulling van jouw droom.

her !even. Dar betekent niet per se dat je de wereld moet veranderen. Het gaat om dat waar je hart sneller van gaat kloppen, waar je van

Als je je eigen weg gaat, leidt dat tot diensrbaarheid. Als je je in spiritu

binnen blij van wordt. Voor mij was dat van het begin af aan gezond

eel opzicht ontwikkelt, verdwijnt je ego naar de achrergrond en groei

voedsel verkopen, geld verdienen en een beetje plezier hebben. Dit doe!

je in dienstbaarheid. Ik heb in ache jaar geen cent uit Whole Foods

heeft zich geleidelijk aan ontvouwd en ontwikkeld, en dat is her blijven

gehaald. Orn de !eider te zijn die ik wilde zijn, stopte ik met geld uir her

doen.

bedrijf te halen. War ik aan mijn stichtingen doneer zou je aandelen opties kunnen noernen. Ik hen de vader van W hole Foods en ouders

Als je crearief betrokken bent bij iets waar je om geeft, als je ergens

zijn dienstbaar aan hun kinderen - daar warden ze niet voor betaald.

passie voor voelt, dan is je leven veel interessanter, veel opwindender, en

Ze brengen offers en dat doen ze uir liefde. Ze willen dat het goed gaat

verbind je je er veel meer rnee. Ik heh ralloze keren vakantie genomen

met hun kinderen. Ik wil dat Whole Foods tot bloei komr en ik genier

en ik heh over de hele wereld gereisd, maar vrije rijd betekent voor mij

ervan als her bedrijf en de mensen die er werken tot bloei kornen.

lerterlijk 'recrearie', herschepping; ik laar mijzelf erdoor op en kan daarna verder werken aan mijn hogere doe!. Als ik her allernaal over

Zakendoen moet eigenlijk een win-winsicuarie zijn. Iedereen die een

mocht doen, zou ik weer dezelfde keuzes maken.

zakelijke transaccie doer, doer dat ten gunste van alle betrokkenen. Wij hebben zes belangrijke belanghebbenden, die we bewust proberen ge

Ik weet nog dat ik, toen ik studeerde, een hekel had aan een bepaald

lukkig re maken: klanten, medewerkers, leveranciers, investeerders, de

boek dat ik moest lezen. Maar ik moest dat srudieonderdeel nu eenrnaal

gerneenschap en de aarde. We proberen bewusr voor al deze belangheb

afmaken. Op een goed moment was ik er klaar mee, gooide het boek

benden waarde te creeren. Ze hangen nauw met elkaar samen. Mensen

aan de kant en zei: 'Ik wil dit nier meer.' Daarna ben ik bij alle colleges

denken dikwijls in termen van een compromis: jij doet iets voor je

waar ik geen plezier aan beleefde weggebleven. Die heeft de rest van

aandeelhouders, maar dat gaat ten koste van je werknemers. Als je

mijn leven bepaald. Het !even is kort en ik doe geen dingen meer die

voortdurend op zoek bent naar compromissen, dan zul je ze vinden,

niet passen bij wie ik ben.

maar als je zoekt naar synergie, dan zul je die vinden. Als ik een belang

Als je de betekenis van jouw leven wile oncdekken, wees dan om re

langhebbenden hier iets mee? Als dat zo is, dan is het waarschijnlijk

beginnen trouw aan jezelf. Jouw bestemming ligt in jezel£ in je diepere

geen goede beslissing.

rijke beslissing neem, stel ik mezelf altijd de vraag: verliezen rnijn be

wezen; wat je hier te doen hebt staat in je diepste zelf gebeiteld. We kunnen contact maken met dat dee! van onszelf, maar meestal luisteren we er nier naar. We zijn bang voor afwijzing, falen of armoede. We zijn bang om niet geliefd re zijn of orn uitgelachen re warden. Sams zijn we zelfs bang dar we her fantastische potentieel in onszelf niet waard zijn.

HOOFDSTUK 2

's Avonds kwamen de mannen chuis en na het avondeten was er gele genheid orn rond het vuur ce zitten. Tegenwoordig hebben de rnannen

Hij neemt vol vertrouwen

en de vrouwen van inheemse starnrnen nog dikwijls hun eigen vuur, op een afstandje van elkaar.

ruimte voor zichzelf Rond het vuur van de vrouwen is het levendig; ze lachen om war ze die dag hebben rneegemaakt en ze wrijven elkaars schouders en voeten. Ze verbinden zich op een oncspannen manier met elkaar, zonder bijbedoe lingen. Zo ondaden ze de stress van de vele taken die ze overdag tegelijk moeten uitvoeren. Op deze manier doet een vrouw nieuwe energie op

':� ee � paar

duizend jaar teruggaan - een oogwenk in de ge

en kan ze de dag daarna weer liefde geven aan haar gezin en aan de gemeenschap.

sch1edenis van onze soorc - dan zien we dat mannen en vrouwen

vroeger een heel ander !even leidden. In de meeste delen van de wereld

Rond het vuur van de mannen zien we iecs heel anders. De mannen

gingen de mannen op jacht om voedsel re bemachtigen. Daarvoor

zitten gehurkt bij het vuur en stare.n naar de vlammen. Er wordt niet

moesten ze wilde dieren vangen en doden. Bepaald geen veilig bescaan,

veel gesproken. Misschien is er een man die verce!t over heldendaden

want je moest in een gevecht onmiddellijk moed, krachc en slimheid

uit her verleden, terwijl de anderen in scilce luisreren. Een man scherpt

kunnen tonen, anders verspeelde je je overlevingskansen, of je moest zo

zijn gereedschappen, en anders scaarc hij gedachteloos in her vuur. Hij

snel als een eekhoorn in de dichtstbijzijnde boom kunnen klimmen.

is niet specifiek ergens mee bezig, maar hij zit ook niet re slapen. Hij

Die is gedurende vele duizenden jaren de norma1e manier van !even ge

heeft het nodig om te zwijgen, te luisteren en alert te zijn, wane zo keerc

weesc. Een man moesc voldoende testosteron kunnen aanmaken en

hij terug naar zichzelf en komt hij in zijn cencrum, zodac hij daarna

kunnen opslaan, zodat die later kon vrijkornen in zijn bloed en hij in

weer geconcencreerd de uirdagingen van het !even kan aangaan.

staat was tot moedige daden. Zo kon hij iedere uitdaging onder ogen zien en zijn taak vervullen.

Duizenden jaren al keren vrouwen terug naar zichzelf, naar liefhebben,

Vrouwen hadden het biologische vermogen om kinderen te baren en

andere vrouwen. Oat doen ze door hun zorgz.aamheid te uicen, te luis

bleven chuis om baby's te verzorgen en een oogje te houden op hec _ opgroe1ende kroost, zodat het niets overkwam - er loerde gevaar in de vorm van slangen en schorpioenen. De vrouw zorgde ervoor dat hec huis schoon en aangenaam was, en maakce het eten klaar, ondertussen luisterend naar de buren die praatten over hun problemen en hun successen. In vergelijking met waar mannen mee ce maken hadden brachcen de taken van vrouwen geen grote gevaren met zich mee. Daardoor was er ruimte voor meer ontspannen sociale contaccen, voornamelijk met andere vrouwen. Ze moesten echter we! hun aan dacht kunnen verdelen en verschillende dingen tegelijk kunnen doen.

en komen ze weer goed in hun vel te zitten, door zich te verbinden met ceren, dingen met elkaar te delen, te praten en te lachen, en elkaar ge ruststellend aan te raken. Mannen keren terug naar zichzelf, naar hun centrum, door ce zwijgen, door rust en ruimte te nemen, alleen of binnen een min of meer gestructureerde vorrn van samenzijn met andere mannen. De manier van leven van mannen en vrouwen en de uitdagingen waar voor beiden tegenwoordig staan, sraan in schril contrast met die histo rische verleden. Ons zenuwstelsel heeft zich hieraan helaas nog niet helemaal aangepast.

Onbewuste en instinctieve drijfveren zorgen er nog steeds voor dat een

De bewuste man beseft dat die machogedrag, ondanks het feit dat her

vrouw bij een man zekerheid en bescherming zoekt, en dat een man van

heel lang zijn waarde heeft bewezen, hem niet alles geeft waarnaar hij

een vrouw seks en nageslacht wil. Naarmate mannen en vrouwen be

verlangt. Tegenwoordig trouwen mannen uit liefde en streven ze naar

wuster worden, groeien ze uit boven deze instinctieve kortetermijn

een blijvende en bevredigende relatie. Bovendien kiezen meer mannen

drijfveren, die voortkomen uit het achcerste gedeelte van de hersenen

cegenwoordig voor monogamie, niet omdat het een morele plicht is,

(de reptielenhersenen), en zullen ze met de prefrontale cortex bewustere

maar omdat ze de waarde ervan zien. Vroeger trouwden veel mannen

keuzes gaan maken, gericht op langetermijnvoldoening.

om de voordelen die dat met zich meebrachc. In de literatuur komen

Zoeken naar heelheid

lens hebben voor een vrouw, maar moesten trouwen met iemand die

Zowel mannen als vrouwen srrevcn tegenwoordig naar een levensver

zijn ouders om financiele en maatschappelijke redenen voor hem uic

vulling op verschillende vlakken: ze willen zowel een interessante baan

kozen. Die komt vandaag de dag zo goed als nergens meer voor. Zelfs

en carriere, als een bevredigende, vaste relacie, ze willen allebei een ge

in India, waar gearrangeerde huwelijken heel gewoon zijn, willen sceeds

we eindeloos veel verhalen tegen over mannen die romantische gevoe

lukkig gezinsleven, ze willen allebei fancastische seks en

willen even

meer jonge mensen crouwen uit liefde.

wicht en welzijn ervaren. Hoewel dit mannen een fancastische vrijheid geeft en hun de mogelijk Tegenwoordig wil een man er niet alleen overdag op uit trekken om

heid biedc om alle delen van zichzelf te onderzoeken en te beleven, en

gevaren te trotseren en 's avonds in het vuur staren. Hij vindt dat hij

om op allerlei manieren voldoening in hun !even te ervaren, brengt het

recht heeft op meer betrokkenheid bij zijn gezin. De moderne man wil

tegelijk een belangrijke nieuwe uitdaging met zich mee.

erbij zijn als zijn kinderen warden geboren, hij wil een toegewijde vader zijn, die aanwezig is bij de verjaardagen van zijn kinderen, hun sport

Te druk bezig om ergens bij stil te staan

evenemencen, hun toneeluitvoeringen en hun excursies. Hij wil een

De hedendaagse man komt niet meer thuis van de jacht en zit daarna

bijdrage leveren aan de verfraaiing van zijn huis en aan de bereiding van

de hele avond in een vuur te staren. De eindeloze lijst met eisen van zijn

gezond eten. Hij kiest er bewust voor om alle aspecten van zichzelf aan

werk wordt gevolgd door een eindeloze lijst met eisen thuis. Zijn zenuw

bod te Jaten komen.

stelsel heeft zich helaas nog niet aangepast aan deze dramatische veran dering in zijn manier van leven. Hij heeft nog steeds ruimte nodig, wil

Dezelfde verschuiving zien we ook in zijn emotionele en seksuele !even.

zich nog steeds terugtrekken en losmaken van de druk van het dagelijks

Nog maar enkele decennia geleden hadden de meeste mannen door

besraan. In de rust van het alleen-zijn kan hij zichzelf terugvinden.

gaans alleen romantische gevoelens en een verlangen naar emotionele binding tijdens de hofmakerij. Dan was er namelijk sprake van een

Veel van de nieuwe uitdagingen waarvoor mannen staan (liefdevolle en

uitdaging, van een 'missie' die volbracht moest warden. Dan schreven

zorgzame relaties aangaan, een tocgewijde vader zijn en deel uitmaken

ze zelfs gedichten en hadden mogelijk diep romantische gevoelens.

van het huiselijk !even) brengen hem meer in contact met zijn vrouwe

Maar als de buit binnen was, als de ring om haar vinger was geschoven

lijke kant. Oat kan hem het gevoel geven niet meer gecenterd te zijn en

en ze niet veel later zwanger was, dan verdwenen zijn romantische ge

te verdwalen in een zee van gevoelens. Orn met zichzelf verbonden te

voelens doorgaans. Als de uitdaging eraf was, kreeg hij belangstelling

blijven, moet een man erop letten dat hij het contact met zijn manne

voor andere vrouwen en began hij affaires, in het geheim of openlijk,

lijke essentie niet verliest. Als het !even van een man alleen maar draait

om daarmee re voldoen aan zijn behoefte aan nieuwe uitdagingen.

om versmelring en incimiteit, terwijl hij geen tijd meer neemt om zich

aan dingen te onttrekken en zijn autonomie te herstellen, dan zal hij niec effectief omgaan met de stress van het dagelijks leven.

noodzaak bestaat vanwege taken die ze heeft, of a.ls ze wordt aangeraakt

John zegt: Als ik naar huwelijken kijk, dan zie ik dac twee mensen eerst verliefd op elk.aar zijn, maar dat de passie snel verdwijnt, omdat

Als een vrouw zich met andere vrouwen verbindt, terwijl daarcoe geen

derling te weinig ruimte maken om de aantrekkingskracht in stand ce houden. Een bewusce man beseft dat hij niet alleen behoefte heeft aan intimiteit, maar ook aan alleen-zijn en stilte. Met name jongemannen van nu denken dat ze hun mannelijke kant niet mogen erkennen of in ere mogen houden, want die is autonoom en onafhankelijk, want die wil zich terugtrekken en wil ruimte voor zichzel£ Als een man die ruimte opeist, lijkt het al snel alsof hij zijn liefde terugtrekc. Als zijn vrouw hem op die punt niet met rust laac, wordc hij heen en weer ge slingerd tussen zijn verlangen naar harmonie en intimiteit enerzijds en zijn verlangen om zich meer met zichzelf te verbinden anderzijds. Voor een vrouw lijkt het er misschien op dat hij aan bindingsangst lijdt, maar het kan zijn dat hij eenvoudig niet genoeg ruimte heeft. Wil hij niet behoefcig en zwak worden, dan moet hij een gevoel van voldoening en welzijn ervaren dat losstaac van dingen buiten hemzel£ Wil een man bewust innerlijk in evenwicht komen en zichzelfterugvin den, zodat hij weer kan genieten van alles wat hec leven hem ce bieden heeft, dan moet hij leren om bewust en vol vertrouwen ruimte in te nemen, en hij moet respecteren hoe zijn zenuwstelsel in elkaar zit. Geen uniseks Mannen en vrouwen moeten begrijpen dat ze andere manieren hebben om hun stress te neutraliseren. John zegt: Je merkt dit als je in de bio scoop zit. Kijk om je heen en je ziet dac negen tig procent van de mannen rechtop zit en geconcentreerd naar de film kijkt. Een groot deel van de vrouwen daarentegen zit cegen hun man aange leund. Mannen laden zich op door zich ergens op ce focussen en alert ce zijn, en daarbij ce zwijgen. Vrouwen laden zich op door een gevoe l van verbondenheid. Mannen gaan stress tegen met tescosteron, vrouwen met oxytocine. Je kunt hier alles over lezen in Johns boek De nieuwe rolfen van Mars en venus.

of lichamelijk gen0t ervaart, dan komt er bij haar oxytocine vrij, het 'knuffelhormoon', dat haar stress tegengaat. Voor een man ligt dat anders; zijn stress neemt af a.ls hij alleen-zijn, scilce en ruse ervaarc, of als hij zich gecenterd voelt. Als een man voldoende dopamine en sero conine in zijn hersenen heeft, dan wordt zijn voorraad testosteron aangevuld, waardoor hij in staat is om met nieuwe moed en energie uitdagingen aan te gaan. De vele uicdagingen van hec leven kosten een man zijn testosteron. Als hij even pauze neemt, bouwt zijn voorraad testosteron zich weer op, maar dat gebeurt sneller als hij niec bezig is met iets buiten zichzelf en a.ls zijn rug recht is en zijn ogen gesloten zijn. We noemen dat ook we! 'mediteren'. Licht stimuleert de aanmaak van serotonine, maar duister nis of gesloten ogen doen de voorraad dopamine coenemen, die een precursor is van cestosteron. Als je gaat liggen, wordt dopamine omgezet in melaconine en word je slaperig. Als je rechcop zit, zal de toename van dopamine de aanmaak van tescosteron bevorderen. Hoewel mannen en vrouwen zich beiden enorm onrwikkeld hebben en veel meer keuzevrijheid ervaren, is her voor een harmonieus bescaan van essentieel belang dat we deze fundamencele verschillen in de omgang met stress begrijpen. De stadse yogi Wanneer een man ruimte neemt, beweegt hij zich in de richcing van zijn ware aard, die aard die synoniem is voor onbegrensde ruimte. Dit is waar de yogi's en mystici uir onze geschiedenis altijd naar hebben gestreefd. Misschien is een man zich niet bewust van dit verlangen naar het oneindige, maar als hij thuiskomt, wil hij zijn dagelijkse problemen vergeten. Als zijn vrouw hem vraagc: 'Waar denk je aan?' dan antwoordt hij: 'Nergens aan.' Periodes van nergens aan denken, van leegce, waarin hij niec bezig is met zijn doelen of met andere mensen, zijn voor hem heel belangrijk, want daarin vallen grenzen weg en beweegt hij zich in de richcing van onbegrensde ruimce.

Vrouwen keren terug naar hun ware aard door zich te bewegen in de

Water in de weg staat

richting van zuivere liefde. Als een vrouw haar gevoelens ongehinderd kan delen en uiten, dan voelt ze zich meer verbonden met een uitge suekte, mystieke, onvoorwaardelijke liefde. Ten diepste is het streven naar onbegrensde ruimte ook een terugkeer naar liefde, en is streven naa.r zuivere liefde tegelijk een terugkeer naar oneindige ruimte. Als een man zich terugtrekt, schept hij een ruimtelijke context voor de inhoud van zijn leven. Dit vermogen om terug te keren naar een alles omvattende ruimte zorgt ervoor dat de uitdagingen en problemen van zijn leven relatief klein warden en daardoor beheersbaar. Op deze ma nier neemt zijn zelfverrrouwen toe, zijn gevoel van 'ik kan het aan'. Zonder die ruimte is hij voorrdurend afgeleid door het laarste e-mailtje, de laatste tweet of het laatste wat zijn kinderen of zijn partner van hem hebben gevraagd. Dan verliest hij niet alleen de verbinding met zichzelf, maar ook met de reden van zijn bestaan. Zadra hij die ruimte weer neemt, vallen dingen voor hem op hun plaats en krijgen

hun juiste

context. Dan voelt hij zich goed afgestemd op zijn doel en is hij weer in staat de juiste keuzes te maken. Terugkeren naar een gevoel van ruimtelijkheid versrerkt in een man een van de belangrijkste eigenschappen van bewustzijn en inspiratie: het gevoel volledig dee! te hebben aan dingen, in plaats van koste wat kost te moeten winnen. Hij merkt clan dat hij zich ten voile kan overgeven - aan zijn huwelijk, aan zijn rol als vader, aan zijn werk - en alles wat hij te bieden heefi: maximaal kan delen, want er is evenwicht tussen rust en activiteit, tussen deelnemen en zich terugtrekken. Een bewuste man start zich niet zo totaal in dingen dat hij het contact met zichzelf verliest, en ook trekt hij zich niet zo totaal terug dat hij zijn levensdoel vergeet. Het evenwicht russen zich ten volle geven en zich ten volle terugtrekken is de sleurel tot dat war van hem een bewuste man maakr.

Dikwijls hoeven we alleen maar alert te zijn op onbewuste manieren van gedrag om ervoor te zorgen dat we ons kunnen ontspannen en kunnen rerugkeren naar war naruurlijk en gemakkelijk is, en naar wat ons het beste resultaat oplevert. Wanneer samen dingen besproken worden die een man in de weg staan, hoef je je niet bezig te houden met de vraag hoe je daarvan afkomt. Je bewust warden van automatische gewoomen brengt niet alcijd als vanzelf een verandering van gedrag met zich mee, maar her zorgt er wel voor dat je als man meer bewust wordt.

Op details gerichte Dirk De belangrijkste gewoome die het de huidige man zo moeilijk maakc om de ruimte te nemen die hij nodig heeft en terug te komen bij zichzelf, is her gevoel overweldigd te worden door een schijnbaar einde loze stroom van details die dringend om zijn aandacht vragen. Uiteraard heeft de technologische vooruirgang die enorm versterkt. Er gaat bijna geen minuut voorbij of we krijgen een sms'je, een e-mail of een telefoon tje. Voeg daar de aamrekkingskrachr van de televisie, de radio, tweets en Facebook-berichten bij, en er lijkt geen eind meer aan te komen. Leven in ro'n hyperactieve wereld kan ons mannen het gevoel geven dat er alcijd ergens een brandje is dac geblusc moer worden. Als er nier iecs dringends gedaan hoeft ce worden, word je geplaagd door de gedachte dac je iets belangrijks vergeet. Dit maakt het moeilijk om ruimte voor jezelf ce maken. Hee gevoel dac je afgeleid wordt, dat je voortdurend op details moet letten, verandert in een verslaving. Wanneer was de laatste keer dat je bij de gate moesc wachcen voor je in het vliegtuig kon stappen of in de wachckamer van de huisarcs zat te wachten op je beurt? Oat zijn bij uitstek gelegenheden om rustig te worden, je omgeving te voelen en je te oefenen in zuiver wachten, in zuiver bewustzijn. Tegenwoordig gunnen we ons dit bijna niet meer. Hoe gemakkelijk vul je niet de kleine gaten in je dagelijks leven op door je smartphone ce pakken of je laptop open ce klappen, om vervolgens 'niets doen' te vervangen door 'iets vinden om te doen'. Op deze manier houd je jezelf voortdurend bezig.

Het kan heel ongemakkelijk voelen om stil te gaan zitten. Veel mannen

zorgt hem een schuldgevoel. Orn dat gevoel van op ontploffen staan te

zeggen dat zich oefenen in rustig stilzitten heel moeilijk voor hen is,

dempen, grijpen sommige mannen naar alcohol, marihuana of andere

want als je stilzit, zelfs als je daarbij je ogen dichtdoet, blijft je aandacht

middelen.

van het ene naar her andere springen, ook als er geen sprake is van prikkels van buiten. Waar het hierbij om gaat is niet re proberen je ge

Verwarde Valentijn

dachten tot rust ce brengen en stil te worden, maar met nieuwsgierigheid

Een man die samenleeft met een vrouw kan voor de uitdaging komen

(en mogelijk verbazing) te observeren hoe erg de denkmachine op ho!

te staan dat zijn vrouw geen begrip heeft voor zijn behoefte aan zich

geslagen is. Als je dit tot je vermaak gaat zien, zal je zijnstoestand niet

terugtrekken en alleen-zijn. Vrouwen overwinnen hun stress door zich

onmiddellijk veranderen, maar je aandacht verplaatst zich wel naar iets

met iemand re verbinden, en te praten en te luisteren. Voor een man

wat dieper ligt, naar iets wat bewust is en aanwezig, ondanks al die

werkt die anders: bij hem verdwijnen problemen sneller als hij de deur

mentale activiteit. Oat is zuiver bewustzijn, de diepere dimensie van jou

dichtdoet. Zodoende gebeurt het dat als een man zich overweldigd

die je vraagt om naar huis terug re keren.

voelt en zichzelf kwijt is, zijn vrouw hem probeert te helpen door hem te vragen rustig re gaan zitten en erover te praten. Als hij dan zegt: 'Ik

Plichtsgetrouwe Peter

heb behoefte aan rust. Ik wil even pauze,' dan reageert zij met: 'Oat is

Veel meer dan in voorgaande generaties willen wij als man vandaag de

een goed idee, schat, laten we even samen op de schommelbank gaan

dag volledig berrokken warden bij het gezin. We willen een liefhebben

zitten, dan kunnen we praten over wat eraan scheelt.' Als een man geen

de en zorgzame partner zijn. We willen een goede vader zijn. We hebben

goed inzicht heefi: in wat voor hem en wat voor haar werkt, kan hij in

ervaren wat het betekent om aanwezig en betrokken te zijn, en we

de war raken en zich gaan afvragen waarom wat voor haar werkt voor

vinden dat prettig. Die screven om een goede man re zijn, niec alleen in

hem niet werkt. Een vrouw zal snel concluderen dar

onze eigen ogen, maar ook in die van anderen, maakt dat relaties een

als hij zich wil terugtrekken, of dat hij niet meer van haar houdt. En hij

bepaalde aantrekkingskrachr op ons uitoefenen; we hebben her gevoel

kan dat zelfs gaan geloven!

een

man depri is

dat het onze plicht is om er deel aan te hebben. Dat kan ertoe leiden dat de behoefte om alleen re zijn en rijd door re brengen in je 'groc' al

Gespannen Geert

snel voelt als ego"istisch, alsof je anderen iets ontzegt waarop ze recht

Een man heeft tegenwoordig te maken met uitdagingen op leven en

hebben.

dood, noodsicuaties die vragen om onmiddellijke actie ... en ondertus sen zit hij achter zijn bureau en lcijkt hij naar een computerscherm. Zijn

Vee! mannen zeggen dat die behoefi:e met name voelbaar is als ze na een

lichaam maakt stresshormonen vrij, het instinct om te vechten of te

dag werken thuiskomen. Maar een man kan ook eerlijk zeggen dat hij

vluchten ... maar hij verroert zich niet. Lichamelijk wordt hij niet moe,

zich even wil terugtrekken. Hij heeft even genoeg van alles war anderen

dus zijn lichaam geeft hem niet het signaal om te stoppen en rust te

van hem verlangen en wil zich losmaken van de verwarrende maal

nemen. De dopamine in zijn hersenen (die hem helpt zich te concen

stroom van de wereld. Maar clan komt hij thuis en wordt hij aan de

treren) daalt, maar er komt geen prikkel om het dopamineniveau weer

deur begroet door zijn partner en de verwachcingsvolle blikken van zijn

aan te vullen. Hij is een bonk spanning. Omdat hij niet weet hoe hij die

kinderen, en dan voelt hij een nieuwe portie plichten. Zijn partner

spanning kwijt kan raken, verschuift zijn drukke brein de nerveuze

heefc ook de hele dag gewerkr en nu komt de zorg voor het eten en de

energie van wat er echt gedaan moet worden naar YouTube-filmpjes

kinderen met hun huiswerk op hem neer. De gedachte aan zich rwintig

kijken, videogames spelen of doelloos surfen op internet.

of dercig minuten terugtrekken om zijn centrum weer te vinden be-

Een heel goede oplossing voor deze situatie is bewusr manieren beden

haling op dac moment is. Dit bewusczijn zal ervoor zorgen dat je

ken om jezelf tijdens de middagpauze of als je klaar bent met je werk

ademhaling geleidelijk aan dieper wordt. Hoe meer je buik op je

fysiek te vermoeien. Ga naar de sportschool of ga een rondje hardlopen,

ademhaling beweegt, hoe sneller je stress verdwijnt en jij een gevoel van

clan geef je je lichaam, net als je denken, her gevoel dat het hard bezig

welzijn terugkrijgt dar niet door iets van buiten veroorzaakt wordt.

is geweest en recht heeft op een pauze. Als je je lichamelijk hebt inge spannen, is het veel gemakkelijker om stil en rustig te zijn.

Je kunt met je aandacht eenvoudig allerlei gewaarwordingen in je li chaam volgen. Voel je voetzolen, voel de spieren in je kuiten en daarna

De oefeningen

in je heupen. Word je bewust van gewaarwordingen in je buik en neem de tijd om elk orgaan te voelen. Merk op wat je in je onderrug voelt, in het midden van je rug, tussen je schouderbladen. Merk op wat je in je

Je moet een manier vinden om rust, stilte en terugtrekking uit de wereld

borst voelt, in je keel en in je gezicht. Als je je lichaam op deze manier

even belangrijk te maken als bezig zijn je doe! te bereiken en aanwezig

scant en opmerkt wat er in je lichaam gebeurt, zal de kwaliteit van je

te zijn bif je vrouw en kinderen. lets wat je hierbij kan helpen is je

bewustzijn toenemen. Na vijftien tot twintig minuten zul je je meer

ideeen over hoe zo'n pauze eruitziet te verruimen.

verbonden voelen met je bewustzijn, met het besef dat je meer dit be wustzijn bent clan een lichaam.

Zoals we al zeiden zal het moeilijker voor je worden om jezelf een periode van alleen-zijn en rust te gunnen naarmate je behoefte eraan

Fysieke manieren om ruimte te nemen

groter is. Hoe meer gespannen je bent, hoe heftiger je gedachten wille

Als rustig zitten onprettig voor je is of zelfs onmogelijk, maak het jezelf

keurig alle kanten op schieten, hoe meer je lichaam drijft op adrenaline

clan war gemakkelijker. Probeer fysiekere manieren te vinden om jezelf

en hoe onprettiger stilzitten voor je zal zijn. Wac je moec doen is van

bewust terug re trekken. Wij houden allebei van wandelen. Eigenlijk

ruimte nemen een gelegenheid maken om je beter bewust te worden

hebben we dit hele boek gecreeerd tijdens wandelingen die we samen

van wat zich in je lichaam en geest afspeelt. Orn rustig, vredig en stil re

hebben gemaakt in het prachtige landschap van Marin County. Als je

zijn, moet je je ambities vergeten.

je met jezelf wilt verbinden, kan wandelen even effectief zijn als zitten. Ook y oga, qigong, martiale kunsten en andere lichamelijke activiteiten

Bodyscan

die ervoor zorgen dat je je meer gecenterd en aanwezig voelt kunnen

Een goede manier om hiermee te oefenen is vijftien tot twintig minuten

fantastische manieren zijn om ruimte te nemen en bij jezelf terug te

stilzitten en alleen maar je lichaam te scannen. Het is een goed idee om

komen. Vissen, golfen en trekcochten maken in de natuur kunnen ook

met een rechre rug op een stoel te gaan zitren, met je rug regen de rug

een manier zijn om je terug te trekken en je innerlijk weer vrij te voelen.

leuning. Als de ruggengraat recht is, kan het ruggenmergvochr gemak kelijker heen en weer stromen tussen de schedel en de basis van de

Oordeel niet te hard over jezelf

ruggengraat. Als je zo rechtop zit, is her ook gemakkelijker om je gecen

Vee! mannen ontwikkelen onnodige en starre ideeen over wat dagelijkse

terd te voelen en aanwezig te zijn, en zal de wereld sneller voor je ver

oefeningen doen voor hen betekent. Hieronder staat een oefening die

dwijnen.

heeft bewezen voor sommige mannen buitengewoon nuttig te zijn. Je kunr er zelfs de hoogste toppen van hec nirwana mee bereiken! Het is

Het is ook een goed idee om je bewust te zijn van hoe je ademhaalt. In

een heel oude spirituele oefening, die ons is overgeleverd en die duizen

het begin is het niet meer clan dat: je bewust worden van hoe je adem-

den jaren teruggaat, tot de tijd van de heilige teksten van Tibet.

De oefening gaat als volgt.

nuttigs doe) en mezelf kan opladen. Her is echt geweldig als je een

Ga naar je kamer, alleen.

jezelf kunt zijn en waar je weet dat je met rust gelaten wordt, totdat je

Voor deze oefening moet je een heel specifiek ritueel hulpmiddel

equivalent kunt vinden van mijn timmerhok. Zoek een plek waar je op

gebruiken, anders werkt ze niet. Je moet een uiterst comfortabele stoel aanschaffen; kijk eens bij de modellen van La-Z-Boy of Stressless. Verder heh je een televisietoestel nodig en een afstandsbediening. 3.

Leun nu lekker achterover in de stoel en zoek op de televisie een

zender met beelden van mannen die hero'ische lichamelijke prestaties

eraan toe bent om er weer uit te komen en weer mee te doen. Er helemaal tussenuit Probeer je een of twee keer per jaar van alles los re maken. In het vorige hoofdstuk hebben we her gehad over een retraite van vijf dagen. Som mige mannen maken een trip op de motor of gaan een paar dagen zeilen of kamperen. Of je dit met je gezin doet of in je eentje (of met andere mannen), maakc een groat verschil. Vakanties met je gezin zijn geweldig

leveren; voetbal, baskerbal en honkbal zijn goede voorbeelden.

- de herinnering eraan blijft je je hele !even bij - maar ze zorgen er niet

Naar de sportbeelden kijken zou voor jou weleens de krachtigste en

ralloze afleidingen. Doe war nodig is om jezelf een paar dagen de ruim

effectiefste vorm van medicarie kunnen zijn. Wees alert en nieuwsgierig naar welke activiteiten stress bij jou echt neutraliseren en het voor je mogelijk maken om daarna weer terug ce keren naar de eisen van je gezin en van de wereld, met iets om een bijdrage mee te leveren. Neem een dag om te ontstressen Het is van onschatbare waarde om een dag per week niets te hoeven bereiken. Naruurlijk breng je een deel van die dag door met je gezin en dan houd je je voornamelijk bezig met de taken die daarbij horen. Op een dag om te ontstressen heb je ook tijd om op jezelf ce zijn. Veel mannen hebben een plek in huis of zelfs een plek daarbuiten waar ze kunnen rommelen met spullen die misschien nog ergens goed voor kunnen zijn.

noodzakelijk voor dat je je bevrijdt van het dagelijks leven met zijn te re geven, en keer cerug naar de wereld met iets wat volkomen nieuw, oorspronkelijk en mooi is. Praat erover Met anderen praten over je behoefte aan ruimce en jezelf terugtrekken, met name als je een relatie hebt met een vrouw, is een bijzondere kunst. De meeste vrouwen laden zichzelf op door middel van onbekommerde gesprekken, bij voorkeur met andere vrouwen, dus zullen ze jouw be hoefte om je terug te trekken en alleen te zijn niet begrijpen en misschien wel interpreteren als een aanwijzing voor depressie en een behoefte aan koescering. De eerste stap is dus voor jezelf duidelijk krijgen dat je eigenlijk behoef

Arjuna zegt: Ik heh een schuurtje dat eigenlijk bedoeld is als timmer hok. Ik ga er regelmatig naartoe en zoek dan schroeven van gelijke maat bij elkaar en stop die in bakjes. Dikwijls repareer ik dingen die eigenlijk nooit meer gebruikt warden. Maar dat zijn in feice maar excuses. Dit schuurtje is een plek waar ik tot mezelf kan komen en dingen kan doen die niet per se moeten. Niemand in mijn gezin heeft ook maar de ge ringste behoefte om mij daar op te zoeken. Ik heh hier een plek gecreeerd waar ik mij kan terugtrekken (terwijl ik de schijn ophoud dat ik iets

te hebt aan tijd voor jezelf en de rest van de wereld even wilt laten voor wat die is. De tweede stap is op een wetenschappelijke, meetbare manier duide lijkheid krijgen over welk resultaat je wilt als je die ruimte voor jezelf neemt. Probeer die manier van ruimte nemen te vinden die het voor jou mogelijk maakc om na afloop iets goeds te kunnen geven. Het moec namelijk echt werken. Je kunt het proberen met mediteren, hardlopen, vissen, natuurtochten maken, knutselen, qigong, yoga ... vind de sleutel

die past op jouw persoonlijke sloe. Als je die eenmaal hebt gevonden en

wicht gebracht door zich een periode in ruse en stilte cerug te crekken.

je weec dat hec werkc, clan heb je iets waar je vol verrrouwen om kunt

Al na twintig of dertig minuten zorgt de toename van hun dopamine

vragen.

niveau ervoor dac hun voorraad testosceron weer wordt aangevuld. Daarna heeft een man weer iets ce bieden, aan de wereld en aan jou.

De derde scap is in staat zijn uit te leggen dac je behoefte aan ruimte en je terugcrekken bedoeld is om meer te kunnen geven. Je kunc niec doen

Zowel mannen als vrouwen kunnen er moeite mee hebben om die li

alsof; je moec zeker wecen dat als je ruimte neemc iedereen daar baac bij

chamelijke verschil te begrijpen. De Sterk roegenomen sociale gelijkheid

zal hebben. Als je dac weet, clan kun je thuiskomen van je werk en tegen

in de afgelopen decennia heeft ervoor gezorgd dat veel mensen aan de

je vrouw en je kinderen, en aan iedereen die iets van je nodig heeft, iers

biologische verschillen tussen man en vrouw voorbijgaan, omdat die

zeggen in de trant van:

seksistisch lijken of her stereotype rollenpatroon benadrukken. Maar deze verschillen negeren kan in intieme relaties tot misverstand leiden.

1k hou _van jullie. Ik wil niet alleen maar bij jullie aanwezig zijn als ik moe en uitgeput ben. Ik heb een halfuurtje nodig om op mezelfte zijn, niet meer. Dan is mijn accu weer opgeladen en ben ik er voor jullie zoals ik dat graag wil en op een manier die jullie verdienen. '

Als je getrouwd bent of samenleeft met een man, clan kan het voor hem moeilijk zijn om zelfs maar te erkennen dat hij behoefte heeft aan ruimte en tijd om op zichzelf re zijn. Een man kan zich over deze be hoefte schuldig voelen, want her lijkt alsof hij niet ten voile bij zijn

Wanneer je dit opleesc als

van

een briefje, zal je partner zeggen: 'Je

gezin aanwezig wil zijn. Als hij echrer de juisre manier vindt om zich

klinkc net als John Gray en Arjuna Ardagh!' Dring door tot de kern van

weer op te laden, clan heeft hij des te meer re geven als hij zijn 'grot'

wat we hier bedoelen, dan vind je de manier om re verwoorden wat het

weer verlaat. Hij kan tien minuten een rradicionele meditacie beoefe

voor jou betekent om ruimte te nemen ten behoeve van de mensen met

nen, maar hij kan ook vanuic een luie scoel een poosje naar een sporc

wie je leeft en zal het voelen als iets geven in plaats van als iets nemen.

programma kijken. Als je een gelukkige man wilt hebben, een man die er helemaal voor je

Voor vrouwen

is, een man die echt aanwezig is als hij met je vrijt, zoek clan naar een manier om zijn terugtrekmomenten te zien als een voor hem essentiele

Een man die regelmatig ruimte neemt zal doorgaans beter in staat zijn

voorbereiding om bij jou aanwezig te zijn zoals jij dat graag wilt.

ten voile bij jou en bij anderen aanwezig te zijn. We warden allemaal gestresr van deze wereld, maar mannen en vrouwen ontdoen zich op

Probeer dat terugrrekmoment niet met hem re delen. Als je merkc dac

verschillende manieren van hun stress, en dat vergeten we nog weleens.

hij zich begint terug te trekken, laat hem clan. Het kan zijn dat jij het

De meeste vrouwen (niet allemaal) laden zich weer op door contact te

gevoel hebe dat hij een schouder nodig heeft om op te huilen ofbehoef

maken met anderen, bij voorkeur met andere vrouwen. Uit een be

te heeft aan een luisterend oor. Maar voor een man werken deze dingen

roemde scudie aan de University ofCalifornia, Los Angeles bleek dat bij

anders clan voor een vrouw. Mannen komen weer cot zichzelf als ze de

vrouwen, wanneer ze samen lunchen en daarbij niet praten over iets war

problemen even kunnen vergeten, niet door erover te praten. Als hij een

met hun werk te maken heeft, het oxycocineniveau binnen een uur

ommetje wil maken, op het terras wil zitten of even zijn snor wil druk

verdubbelt. Voor mannen ligt dat anders. Mannen hebben al duizenden

ken, herken dat clan als onderdeel van weer contact maken met de bran

jaren hun door testosteron aangedreven dagelijkse bezigheden in even-

van alles wat hij je geeft.

EEN BEWUSTE MAN:

Sommige vrouwen beschouwen dit gedrag van hun man als onthouding van liefde, maar het is zijn manier om zijn evenwiche ee hervinden,

Kute Blackson, stichter van Love Now

zodat hij meer liefde kan geven. Iedereen heeft weleens hec gevoel in de sceek gelaten te worden. Als jij daar lase van hebe, praat daar clan met hem over, maar blijf hem zijn ruimte gunnen. Als een man het gevoel heeft dac jij her maar niks vindt als hij zich terugtrekt, dan kan het zijn

Ik weet nog dat ik zo'n veercien jaar geleden (ik was toen drieentwintig)

dat hij die impuls onderdrukt. Er zijn talloze manieren waarop je als

een keer onderweg was van Los Angeles naar San Diego. Ik was gefrus

man de mist in kunt gaan en het verkeerd kunt doen, en mannen zijn

treerd, zat zonder geld en de relatie met mijn vriendin was een dagelijks

net zo gevoelig voor kritiek als vrouwen. Maar uiteindelijk heeft ieder

terugkerende hel geworden. Ik was her zat om op zoek naar antwoorden

een daarvan te lijden. Een niet-gecenterde, gestreste man heeft helemaal

zelfhulpboeken te lezen - ik had er inmiddels zes- of zevenhonderd

niemand iees re geven.

gelezen. Ik reed over Freeway 405 en schreeuwde: 'God, ik ben zo ge frustreerd over mijn leven! Ik wil God leren kennen, ik wil jou leren

Als hij af e"u toe ruimte neemt, maar nog steeds humeurig is en afwezig,

kennen.'

dan is er misschien een dieperliggend probleem. Misschien werkt zijn manier van ruimee nemen voor hem niet. Misschien is hij eche depres

Op dat moment hoorde ik een stem die zei: 'Loop de Camino ...' De

sie£ Misschien is hij het doel en de betekenis van zijn !even kwijt, en

Camino de Santiago is een pelgrimsroute in Spanje. Ik had geen geld,

voelt hij zich nutteloos of waardeloos. Dit zijn gevoelens die iedere man

plus allemaal andere argumenten waarom dit idee onzinnig was. Maar

weleens heeft. Zijn manier om daar weer bovenuit te komen zal ver

een paar dagen later vertelde ik mijn besce vriend erover. Hij schreef

schillen van war jouw imultie je ingeeft. Herinner hem eraan even de

direct een cheque van tienduizend dollar voor me uit. Hij had van het

boel de boel te laten. Als hij voelt dat het voor jou geen probleem is als

bedrijf waar hij werkte zojuist voor een miljoen dollar aan aandelen

hij een paar dagen in zijn eentje gaat kamperen of met zijn vrienden op

gekregen.

roadtrip gaat, dat daaraan geen onaangename consequenties zitten, clan zou dac weleens de snelsce manier kunnen zijn om hem uit de put te crekken, misschien wel sneller dan therapie of over problemen pracen.

Ik ging dus naar Spanje. Ik schoor mijn hoofd kaal, kocht een rugzak, nam twee stel kleren, maar had er geen idee van waar ik mee bezig was. lk wilde van deze pelgrimstocht niet de gemakkelijkste route volgen.

Weet dat als je single bent en eraan toe om een bewusce man in je !even

De eerste dag liep ik achttien kilomecer, dwars door Pyreneeen, in de

toe te laten, om de liefde met hem te delen, een man die regelmatig zijn

potdichte mist. Ik kon maar denig centimeter voor me uit kijken. Ik

ruimce neemt vrijwel zeker een man is die jou veel ce bieden heeft. Ook

was verschrikkelijk bang en liep de eerste dagen te huilen. IBiar ben

is hij becer in staat om jouw liefde te ontvangen. Een man die iedere dag

mee bezig? Jk

overleefdit niet.

mediceerc of een andere gestructureerde en gedisciplineerde manier heeft om zich regelmacig aan de wereld te onrtrekken, zal doorgaans

Alles kwam voorbij: angscen, waanzin, gekte, oordelen. Er kwam geen

een becere partner of echtgenoot voor je zijn en jouw behoeften beter

eind aan. Hee was een enorme uitdaging. Heel vaak dacht ik dat ik het

begrijpen. Hij kan je op een veel diepere en waarachtiger manier ont

niet zou halen. Ik huilde, ik schreeuwde, ik bad, ik twijfelde aan God.

moeten, de manier waarnaar jij in het diepst van je hart verlangt. Toch hield ik het vol en leerde ik een manier om de Camino te !open, een manier die inhield dat ik wat er ook gebeurde de hele tocht mijzelf

moest liefhebben. Bijna de hele t0cht heb ik gezwegen. Ik sloot vrede met mezelf, met mijn verleden. Ik leerde het )even te vertrouwen op een manier zoals ik dat nog nooir had gedaan.

Ik maak mij nog steeds iedere dag los van de dingen. Ik neem de tijd om naar binnen re gaan. Ik geloof dat het belangrijk is om ruimte te nemen, die ruimtelijkheid binnen re gaan en vanuit die basis terug te keren naar de wereld.

Alles wat ik dacht en voelde gaf ik over aan deze pelgrimstocht. Ik gaf de behoefte op om een doel te hebben. Ik gaf de behoefte op om verschil te maken in de wereld. Ik gaf de behoefte op om anders te zijn. Ik gaf mijn dromen op - het verlangen om een boek re schrijven. Ik liet her gewoon allemaal los en zei: 'God ... ik heb al mijn ambities opgegeven en als dat betekent dat ik straatveger word, dan is dat mijn bestemming.' Toen ik terug was in LA, deed ik een paar maanden niet veel. Ik zat gewoon thuis. Ik had het uitgemaakt met mijn vriendin. lk ging naar een paar feestjes, maar voelde me verlegen. Ik zat daar alleen maar. Hoe moet ik tegen mensen praten? Hoe praat ik met dat meisje? Ik herinner me dat er enkele maanden daarna iets in beweging kwam. Het was niet her vroegere 'jezelflaten gaan en iets doen', her was meer een versmelten. Mijn hand ging naar de telefoon, maar het voelde op een heel subtiele manier totaal anders, alsof iets mij ertoe aanzette om te telefoneren. Toen veranderden de dingen voor mij. Her moment was heel duidelijk voelbaar, alsof ik werd bewogen. Ik voelde een geweldige vrijheid, een enorme vredigheid. En ik was totaal verliefd op alles om me heen. Ik wilde dat andere mensen dit ook ervoeren. Ik kreeg mijn eerste coaching-client. De man was aan de drugs. Ik begeleidde hem in een proces van ontrafelen, heel warden en wegpellen van lagen, waardoor hij zich weer kon verbinden met zijn essentie. Zijn !even veranderde binnen een maand, compleet, radicaal. Hij vertelde het aan iedereen. Een voor een kwamen er meer mensen ... en hun !even veranderde radicaal. Er kwamen nog meer clienten en het begon te groeien. Mijn leven is nu val actie en beweging, althans aan het oppervlak. Ik denk niet dat ik ooit in staat was geweesr am aanwezig te zijn, kalm te blijven en vrij te zijn in de wereld als ik op de Camino daarvoor de basis niet had gelegd.

HOOFDSTUK 3

Persoonlijke, inrieme liefde zorgt voor een integratie en realisatie, niet alleen van het doel van je !even, maar ook van de perioden dat je je terug

Hij bezit een diepe liefde

trekt in jezelf. De moed om lief te hebben maakt beide concreter en krachtiger. Hier ligt de belangrijkste mogelijkheid om je als man wer kelijk ce ontwikkelen. We zijn allemaal bezig uit te groeien boven de oude relatievorm, die gebaseerd was op een stilzwijgende overeenkomst, een ruil. Een man was gewend te denken: Prima, ik onderhoud haar, ik zorg ervoor dat ze een dak boven haar hoofd heeft en dat er vofdoende geld binnenkomt, en

en bewusce man heeft geleerd zichzelf rwee heel belangrijke vragen

nu is het haar taak om seks met mij te hebben en mijn kinderen op te

te scel!en. Als hij vraagt: 'Wie ben ik?', dan trekt hij zich terug uit

voeden. Dat is ze aan me verplicht. Een bewuste man zoekt daarentegen

de wereld en ontdekt hij wie hij volgens zichzelfis. Als hij vraagt: 'Waar

geen vrouw om zichzelf te completeren, maar om met haar te delen wat

om ben ik hier?', dan trekt hij de wereld in om te ontdekken wat hij re

hij al heeft. Hee is deze verschuiving van ervoor zorgen dat hij succes

geven heeft. Het evenwicht tussen beide zorgt voor een context van

heeft naar zorgen voor iemand met wie hij zijn succes kan delen die aan

waardigheid en geeft betekenis aan zijn !even. Je bent hier niet alleen

zijn liefde diepte geeft.

maar om voor jezelf iets halen, je ontwikkelt een ruimhartige manier van omgaan met het !even en je geeft overvloedig van wat je te bieden

Relatie-aikido

hebt. In plaats van te consumeren, draag je iets bij.

Als je partner weinig te geven heeft, kun je gemakkelijk rancune gaan voelen, die je relatie kan saboteren. Als je leert om dat gevoel van ran

Als je de weg kwijt bent, is het veel te moeilijk om lief te hebben. Dan

cune los te laten, zullen haar reacties en de oordelen die zij soms over

hen je bang, neem je jezelf te serieus en staat er te veel voor je op het

jou heeft je niet rneer van je stuk brengen. Je bent goed geaard. Je bent

spel. Je moet in een bepaalde mate in jezelf geworteld zijn, wil het veilig

diep geworteld in je eigen betekenis en in de wetenschap dat je meer

voor je zijn om je hart te openen.

bent dan je vluchtige gedachten en gevoelens. Orn je man te voelen, ben je niet meer afhankelijk van de genegenheid, goedkeuring en accep

In je eentje op een meditatiekussen zitten is veilig. Orn op een persoon

tatie van je partner. Je kunt diep liefhebben, juist omdat je in staat bent

lijke manier te leren liefhebben, moet je echter af en toe een glirnp

jezelf te definieren los van je relatie.

opvangen van universelere liefde. Die kun je proeven als je mediteert of bidt, maar dan moet je er nog een tastbare werkelijkheid van rnaken, en

Je relatie wordt een gelegenheid om dieper in jezelf door te dringen, om

daarvoor is moed nodig. Als je bij een bedrijf werkt of klanten bedient,

meer te geven en om als man sterker en oprechter te worden. In plaats

loop je ook weinig risico om gekwetst te worden. Als je daarencegen alle

van te wachten tot zij verandert, grijp jij de kans om iets in jezelf te

problemen die je hebe met de mensen die je na staan uit de wereld wilt

veranderen, onvoorwaardelijk lief te hebben en meer aan je relatie te

helpen, zodat die allemaal jouw diepe liefde kunnen voelen, dan zal

geven. Als je je door haar aangevallen voelt, vraag jezelf dan: 'Wat ge

het doe! van je !even hoogsrwaarschijnlijk bezield worden met echte,

beurt er nu precies in mezelf? War kan ik doen om mij weer met haar

authentieke aanwezigheid.

te verbinden?'

Orn jezelf te leren kennen, ben je niet van een relatie afhankelijk, maar

we in zeven jaar hadden opgebouwd had ervoor gezorgd dat de seks veel

je bent wel van een relatie afhankelijk om in die zelfkennis te groeien.

meer voldoening gaf.

Als je kinderen hebt, vindt die groei op nog een ander niveau van vol wassenheid plaats, want je gaat een stap verder dan de wisselwerking

Diep liefhebben wil zeggen dat je alles ervaart van wat een persoon is.

binnen een romantische relatie en leert om ook als ouder onvoorwaar

Her betekent dat je niet fantaseert dat ze volmaakt is, maar dat je groeit

delijk re geven. Wij hebben beiden de meeste groei ervaren door vader

en iemand liefhebt die niet volmaakt is, eenvoudig omdat je het besluit

te zijn: in staat zijn te geven aan je kinderen, terwijl je je geluk niet van

hebt genomen om iedere dag meer lief te hebben. Je creeert vriend

hen laat afhangen.

schappen in je leven door te geven; vriendschappen ontstaan niet van zelf. Op dezelfde manier kun je een geweldig huwelijk creeren. Het

Langzaamaan leer je in je relatie je slachtoffergevoel los te laten, want

begint met een fantasie, en door re geven en-te nemen creeer je her. Op

uiteindelijk leert een bewuste man verantwoordelijk re zijn voor alles in

momenten dat je het moeilijk vindt om te geven, terwijl je partner je

zijn leven. Je kunt iedere dag leren het verleden los te laten en het ver

nodig heeft, maak je van de gelegenheid gebruik. Je hebt je partner

mogen oritwikkelen om je eigen toekomst te creeren. Je kunt verant

immers een belofte gedaan. Je staat bloot aan verleiding of je bent afge

woordelijkheid nemen voor her soort relatie dat je creeert, door her

leid, maar je stijgt daarbovenuit, omdat je een belofte hebt gedaan. Je

beste in je partner naar boven re halen, net zoals zij kan leren her beste

groeit in liefde.

in jou naar boven te halen. Uiteindelijk wordt je relatie iets heiligs. De Engelse woorden

sacred sacer,

Orn dat te kunnen, moeten wij gegrond zijn in bewuste mannelijkheid.

(heilig) en

Maar we hebben ook gereedschappen en vaardigheden nodig, en de

dat heilig betekent. Als je iets voor iemand opoffert, maak je die persoon

meeste daarvan hebben we niet van huis uit meegekregen.

speciaal en vorm je een heilige band.

Liefhebben is een oefening

We weten allemaal wat verliefd worden is. Het gebeurt doorgaans als

John zegt: Ik herinner me nog dat ik zeven jaar getrouwd was. Nadat ik

we een onbekend iemand voor her eerst ontmoeten. In een flits zie je

met Bonnie had gevreeen, zei ik tegen haar: 'Dar was geweldig! Her was

hoe mooi alles kan zijn als je je ogen en je hart werkelijk opent, alleen

net zo goed als in het begin.'

sacrifice

(offer) zijn beide afkomstig van her Lacijnse

is dat nog niet gegrond. Je moet oefenen met gronden, stabiliseren, integreren en beleven.

'O, ik vind her veel beter,' antwoordde ze.

Een van de belangrijkste dingen waar mannen over struikelen is de 'Echt? Hoe dat zo?' vroeg ik haar.

verwachting dat de liefde automatisch werkt, net zoals in het begin, toen je er ook niets voor hoefde te doen. Die flits van verliefdheid was

'In het begin hadden we geweldige seks,' zei ze, 'maar toen kenden we

het gevolg van een fysieke dynamiek, die plaatsvond omdat je op het

elkaar nog niet echt. Inmiddels heb jij het beste van mij gezien, en ook

juiste moment de juiste persoon tegenkwam. Die interactie van krach

het slechtste, en nog steeds hen je gek op me.' Daar moest ik even over

ten zal echrer snel voorbij zijn en clan moet je jezelf erop toeleggen om

nadenken. Zo had ik er nooit naar gekeken.

door middel van oefenen deze poort steeds opnieuw te openen. Het is verleidelijk om aan te nemen dat je recht hebe op die gevoelens en dat

Her was een moment waarop ik bewuster werd als man. De liefde die

als ze verdwijnen, het aan je partner ligt. We kunnen gefrustreerd raken

als we de onrealistische verwachting hebben dat romantiek, genegen

mooi voorbeeld van. Als tiener leek hij precies op mij; hij had mijn

heid, aantrekkingskracht en passie automatisch ontstaan als we samen

spillebenen. Maar op een gegeven moment zei hij: 'Ik denk dat ik niet

zijn met de juiste persoon.

gewoon het lichaam wil hebben waarmee ik geboren ben. lk denk dat ik mijn lichaam zelf wil vormgeven.' Op zijn zestiende ging hij naar de

Je weet toch dat je bij Netflix en bij al die andere dingen die internee

sporrschool en trainde fanatiek. Hij deed ook veel kennis op over voe

biedc de eerste maand gratis krijgc? Ze hopen erop dat je daarna niet

ding. Hij bestudeerde hoe je op een bewuste manier gewicht kon heffen,

meer zonder wile, en clan moet je ervoor gaan becalen. Met oefenen in

zodat je er je lichaam geen schade mee toebrengt. Hij weegt inmiddels

liefde speelt ook zoiets. Als je verliefd wordt, krijg je gratis een glimp ce

86 kilo, 18 meer clan hij anders zou wegen. Als hij een kamer binnen

zien, maar daarna moet je bereid zijn om regelmatig te betalen in de

komt, wordt zijn fysieke aanwezigheid niet alleen bepaald door wat hij

vorm van dagelijks oefenen.

heeft meegekregen, maar ook door het resultaat van zijn bewusce keuze, zijn vaardigheid en zijn discipline. Je ziet gewoon dat hij zich heeft

In welke mate je hebt leren liefhebben kun je her best niet afmeten aan

toegelegd op het creeren van iecs waarvoor hij bewusc heeft gekozen.

hoe jij je vanbinnen voelr, maar aan wat andere mensen voelen in jouw aanwezigheid. Je kunr gemakkelijk onder de indruk zijn van je eigen

Of je nu met een positieve of een negacieve conditionering bent opge

volwassenheid, maar pas als je partner of je rienerkinderen onder de

groeid, je hebt altijd te maken met onbewust gedrag. Misschien ben je

indruk zijn van jouw liefde, dan weet je dat je iets hebe bereikt. Je moet

geboren in een disfunctioneel gezin, met ruziende, drinkende of zelfs

van je !even een kunstwerk maken; her mag niet iets toevalligs blijven.

gewelddadige ouders. Dan zul je als je groot bent ook enkele van die gewoonten hebben. Je kunt de angstaanjagende gedachte krijgen dat je

Je ontdekt dat liefde niet alleen een gevoel is dat je af en toe overvalt,

net zo zulc worden als zijl Misschien ben je geboren in een liefdevol,

maar iets is waarvoor je kunt kiezen, iets waarin je jezelf kunt oefenen,

prettig en harmonieus gezin, waarin vader en moeder elkaar knuffelden

iets war je kunt ontwikkelen, iets wat je kunt worden.

en 'liefje' tegen elkaar zeiden. Als je daar opgroeit, trouw je wellicht met je 'highschool sweetheart' en krijg je net zo'n !even als je ouders.

Overstijg je erfelijke aanleg Door te oefenen leer je voorbij te gaan aan je erfelijke aanleg en condi tionering. Zo maak je van liefhebben een bewust gekozen kunstvorm.

Dit zijn twee soorren van conditionering. De ene ziet er prettig uit, de andere afschuwelijk. Maar je groeit in beide gevallen op een even on bewuste manier op, dat is genetisch gezien onvermijdelijk. Bewuste

Je kunt dit beter begrijpen als je aan je lichaam denkt. Je ouders waren

mannelijkheid houdt in dat je leerc liefhebben als een bewuste oefe

misschien gespierd en gedrongen, waardoor jij van nature een scevig

nmg.

gebouwde, gespierde kerel bent. Daar hoef je niets voor te doen. Je had voor hetzelfde geld geboren kunnen zijn uit lange, magere ouders en

In zekere zin is een ongelukkige jeugd een voordeel, want daardoor

lijken op een wandelende tak- 'zoals ik' zegt Arjuna. Als je normaal eec,

wordt het heel duidelijk dat je moet leren liefhebben. Als alles er roos

slaapt en leefc, zie je er waarschijnlijk uit als een gecombineerde versie

kleurig uitziec, dan groei je in de meeste gevallen op met wat we wel

van je ouders en grootouders.

aanduiden met 'onbewuste bekwaamheid', war betekent dac, als we nog steeds zouden !even in een wereld zoals die dercig jaar geleden bestond,

Er zijn mannen die van hun lichaam een kunscwerk willen maken en

je de ideale opleiding krijgt om een posicieve relatie re hebben. Maar we

daar energie insteken. Arjuna zegt: Mijn oudsce zoon Abhi is daar een

leven in een voortdurend veranderende, nieuwe wereld. De traditionele

rollen hebben zich misschien gedurende duizenden jaren ontwikkeld, de meeste ervan werken nu niet meer. Dus of je nu uit een heel goed nest komt of uit een heel slecht nest,

enkele generacies terug werd dat afgemeten aan zijn vermogen om zijn vrouw te onderhouden, met geld, zekerheid, voedsel en warmte. Onze persoonlijke ervaringen zijn op dit punt verschillend. John is de

beide kunnen leiden tot een ramp, tenzij je je bewust wordt van je

primaire kostwinner van het gezin. Bonnie werkt parttime op kantoor

mannelijkheid en tot het inzicht komt dat je iedere dag de keus moet

en zorgt daarnaast voor het huishouden en voor de groencetuin, en ze

maken om je te oefenen in de kunst van liefhebben.

kookt famastische maaltijden. Chameli verdient daarentegen meer geld dan Arjuna; ze is een heel succesvol internationaal docente. Ondanks

Aanwezigheid is de sleutel

deze verschillende economische omstandigheden hebben John en ik

Het komt allemaal aan op aanwezig zijn. ledereen in je leven verlangt

dezelfde ervaring als het gaat om een vrouw diep liefhebben.

bovenal van je dat je jezelf helemaal laat zien in je lichaam en dar je aanwezig bent. Oat is namelijk echt voedend.

Als een vrouw meer geld verdient clan haar partner, kan het zijn dat de man meer zijn vrouwelijke kant gaat leven, waardoor hij mogelijk de

Arjuna zegt: Soms kom ik de kamer in en ergert Chameli zich ergens

voeling met het doe! van zijn !even kwijtraakt. Het kan voor hem echter

aan. Ze zegt bijvoorbeeld: 'War is her hier een rommel.' Mijn onbewuste

ook een gelegenheid zijn om zich juist dieper te verbinden met wat hij

gewoonte is om direct op te springen en alles op te ruimen, zodar ik

werkelijk te bieden heeft. Oat meet je niet af aan wie her meeste geld

haar goedkeuring krijg. Ik heb echter geleerd dat wat ik als eerste moet

verdient. Her is afhankelijk van de vraag of hij werkelijk zijn betekenis als

doen is dieper in mijn lichaam zakken en terugkeren naar het gevoel

man voelt. Chameli heeft er geen probleem mee dat

van verbondenheid met mezelf. Oat lukt alleen als ik mij iedere dag

dient, zolang ze maar weet dat Arjuna doer waarvoor hij op de wereld is.

meer geld ver足

oefen in ruimte nemen en me iedere dag even terugtrek Pas clan kan ik haar recht in de ogen kijken, glimlachen en die glimlach helemaal

Arjuna zegt: Ik heb eens een echtpaar begeleid van begin dertig. Ze

vanuit mijn onderbuik laten komen. Dan kan ik zeggen: 'Ik ga de

hadden allebei een goede baan, maar hij wilde zijn baan opgeven om her

rommel zeker opruimen.' Die woorden zweven echter aan het opper足

boek te gaan schrijven dat voor zijn gevoel stond te dringen om door het

vlak. Daaronder bevindt zich een golf van aanwezigheid, die haar aan足

creatieve 'geboortekanaal' te komen. Hij kreeg geen groat voorschot van

kijkt en op een onuitgesproken manier zegt: 'lk ben hier. Voel mij. Ik

zijn uitgever, maar de huidige maatschappelijke veranderingen maakten

begrijp wat je zegt. Je kunt je ontspannen.'

het mogelijk dat hij een jaar lang geen geld binnenbracht en zijn vrouw hen beiden onderhield. Hij voelde zich nog steeds geworteld in zelf足

Oat is de sleutel. Je hoeft die woorden niet altijd hardop uit te spreken,

vertrouwen en zij was nog steeds zo trots op hem dat haar vertrouwen

je kunt de betekenis ervan overbrengen door middel van je lichaam.

in hem groeide. Dit was mogelijk, omdat hij bet delen van zijn geschenk

Oat is her grootste geschenk dat een man een vrouw kan geven.

belangrijker vond clan financide doelen.

Als zij meer geld verdient

Wij horen allebei regelmatig verhalen van mannen die getrouwd zijn met een vrouw die meer geld verdient dan zij. Oit kan allerlei ideeen oproepen over wat het wil zeggen een goede man te zijn. Nog maar

Wat er in de weg staat

Vergeetachtige Fred Arjuna zegr: Jaren geleden heb ik in Engeland een anriekwinkel bezochr.

Ongeduldige Otto

Ergens weggestopr op een plank lag een meralen plaat die afkomscig

Als je naar de sporcschool gaat om spiermassa aan re kweken, clan kom

was van een landbouwmachine. Er srond op: 'Machine nier in werking

je niet ver als je alleen met gewichren van vijf en cien kilo traint. Je moet

stellen voordat de operator aanwezig is.' lk kocht de plaat en heb hem

her opbouwen tot her punt waarop het een uirdaging wordt om de hele

jarenlang, met alle verhuizingen, meegenomen. Her werd mijn mantra.

serie gewichren re gebruiken. Pas clan boek je vooruirgang. Leren lief

Het is een geweldige grondregel om aan re denken als je diep wilt leren

hebben verge ook van je dar je bereid bent uitdagingen aan te gaan. Er

liefhebben.

zullen momenten zijn waarop het lijkt alsof je vrouw het je moeilijk maakt. Als ze zich genegeerd of verwaarloosd voelt, lijkt het soms on

Wij vergeren welke kracht er schuilr in aanwezig zijn. Je kunt rhuis

mogelijk om uir te vinden wat er in haar omgaat en weet je niet hoe je

komen, je vrouw een zoen op de wang geven en in het voorbijgaan 'ik

haar geluk)cig kunt maken.

hou van je' mompelen. Als zij echter nier kan voelen dat je helemaal aanwezig bent, dan heeft dat geen enkele betekenis. Je kunt oak thuis

De grootste uitdaging voor een man die diep wil leren liefhebben is

komen, haar niet alleen zien, maar diep in de ogen kijken, een beetje in

begrijpen dat haar zenuwstelsel anders in elkaar zit clan dat van hem.

je lichaam zakken, zodat je je voeten voelr op de aarde, en zeggen: 'Ik

Zij raakt gestrest als ze veel moet werken in omgevingen die door

ben vergeten borer te kopen.' Als zij kan voelen dat je echt bij haar

mannen zijn gecreeerd. Ze staat voor veel uirdagingen die wij ook

aanwezig bent, dan zal deze manier van thuiskomen haar veel meer

kennen, maar volhouden en de deadline halen berekenr voor haar niet

raken dan die andere. Ze zal erdoor in vervoering raken.

dezelfde kick als voor ons. Zij lost de hele dag door problemen op, maar voor haar werkt het niet om zich terug te rrekken in een 'grot' en de

Gekwetste Gert

wereld te vergeten.

Een van de grootste gevaren op weg naar diepe liefde is dat je gevoelig heid de overhand krijgt. Als je heel dicht bij iemand danst, is de kans

Als ze een partner heeft die haar koestert en die aanwezig is, die haar

grocer dat die persoon op je tenen stapt. Tot op zekere hoogre warden

aandacht geefc, die uitsrapjes plant en haar zijn genegenheid laat zien,

we allemaal nog steeds be"invloed door de relaties uit onze kindertijd,

die zorgvuldig naar haar verhalen luistert en gerusrstellend reageert op

met name die met onze moeder. Je kunt her verleden niet ongedaan

war ze vertelt, dan bevorderr dat haar oxytocineniveau, waardoor haar

maken, maar als je je er niet bewust van benr of je ontkent het, dan

stress afneemt.

wordt het allesbepalend. Als oude kwetsuren uit her verleden aan her oppervlak komen, staat er niet in grote neonletters bij geschreven: 'Pas

In een notendop is dit wat we weten: iedere daad van liefde is voor een

op! Onopgelost probleem met je moeder.' Hee kan zijn dat je oordelen

vrouw gelijk aan iedere andere. Ze heeft behoefte aan frequeme, regel

begim te krijgen, kritisch wordr en iemand de schuld van dingen geeft.

matige uitingen van liefde. Als je een keer per week zesendercig rode

Je kunr je zelfs bedreigd voelen en defensief worden, en het gevoel

rozen voor haar koopt, bezorg je haar een enorme golf oxyrocine, maar

krijgen dat je partner je ergens van beschuldigr. In her volgende hoofd

met een roos bereik je hetzelfde. Blijf haar die ene roos geven, steeds

sruk onderzoeken we hoe je met deze kwetsuren kunt omgaan.

opnieuw, en zij zal steeds opnieuw die golf oxyrocine ervaren. Haar stress zal afnemen, haar hart zal opengaan en ze zal zich door je bemind weten.

Dogmatische Daan

Sams vraagc diepe liefde van je am onmiddellijke bevrediging en op

Voor her oude machotype van de man, van wie we allemaal afkomstig

windend genot op ce geven. Diepe liefde kan betekenen dat je in een

zijn, was her heel helangrijk om gelijk te hebben. Aan het oordeel van

situatie terechtkomt die onpretcig voor je is en die je liever wil vermij

de stamvader van de familie werd niet gecornd. Hij wise wat juist was

den. Maar toch blijf je erbij aanwezig. Een belangrijke hindernis voor

en wat niet, en alleen hij kon feiten scheiden van fictie. Hoewel ons

diepe liefde is doen wat in een vluchcig moment goed voelt en daarmee

leven enorm veranderd is, kan deze oude gewoonte nag steeds een

iets wat bestendiger is opgeven.

schaduw over ons werpen. De vraag is niet hoe we die schaduw kwijt raken, maar hoe we onszelf en anderen ervan kunnen doordringen dat

De oefeningen

die schaduw nag steeds bestaac. We moeten het doorkrijgen wanneer we liever een oppervlakkige overwinning boeken en in een discussie ons gelijk halen, dan de diepe voldoening van gedeelde liefde ervaren.

Het geschenk van aanwezigheid

Als je een kamer binnenkomt, wen je er dan aan om voordat je iets zegt je onderbuik te voelen.

Wazige Willem

Buiten het oude stanclaarclmodel van een gezin zijn er verschillende vormen van intieme relaties. Je kunt ervoor kiezen am single te hlijven,

Haal een keer diep adem, zo diep dat je onderbuik een beetje naar

je kunt celibatair leven, je kunt monogaam zijn of je kunt meer clan een

buicen wordc geduwd. Je kunt oak je hand op je onderhuik leggen, am

geliefde hebben, am maar een paar aardige mogelijkheden te noemen.

jezelf hieraan re herinneren. Tel dan langzaam van een tot drie.

Er zijn talloze manieren om je seksualiteit te onderzoeken, maar als je diep wile leren liefhebben, clan is het belangrijk dat je duidelijke afspra

Maak oogcontact voordat je iets zegt. Heh het gevoel dat je niet naar,

ken maakt en je daaraan houdt.

maar in je partner kijkt, bijna alsof je kiekeboe met haar diepste inner lijk speelt.

Als man kom je waarschijnlijk de hele dag door aantrekkelijke vrouwen tegen. Het ligt in onze aard als man om voortdurend op zoek te zijn

Geef het geschenk van rustige, kalme en beheersce aanwezigheid. Als je

naar nieuwe kansen en uitdagingen. Als je een mooie vrouw in her oog

niet kalm, rustig of beheersc bent, moet je je misschien een paar minu

krijgt en je merkt dat zij naar jou kijkt, clan kun je een golf van energie

ten terugtrekken om dieper in je centrum te zakken. Een paar minuten

door je heen voelen gaan en ziet je clag er opeens heel anders uit, onge

qigong of een andere lichaamsoefening kan je daarbij helpen.

acht je levensomstandigheden. Laat jouw aanwezigheid her gevoel overbrengen van 'hier hen ik', zoclat Voor de duidelijkheid, John en ik zijn respectievelijk dercig en dertien

zij die duidelijk kan voelen, of je de woorden nu uitspreekt of niet. Als

jaar getrouwd, en we hebben beiden gemerkt dat bij dezelfde vrouw

je partner je vertelt wat zij voelt, kan her soms helpen om een heel klein

blijven en haar iedere dag meer en dieper liefhebben onze toewijding

stapje naar voren re cloen, in haar richting.

aan de relatie steeds verder verdiept en ons de diepe schoonheid van onze vrouw onthult. Dit zouden we nooit hebben kunnen ervaren in

Zuiver luisteren

een minder toegewijde relatie. Wij hebben gemerkt clat monogamie ons

Er komt nog een heel hoofdstuk aan over luisteren. Als je wilt liefheb

een diepte van liefde kan laten ervaren die voor ons op geen anclere

ben op een manier die overkomt, is goed luisteren van wezenlijk belang.

manier mogelijk is.

Omdat mannen zich vereenzelvigen met daden en successen, denken ze

dat een oplossing bieden de tastbaarste maatstaf is van liefde, maar denk

Als je op reis bent en niet direct terug bent bij je partner, schrijf haar

eraan: bij haar komt oxytocine vrij als ze vrijelijk kan praten over haar

dan een romantische brief of bel haar op, gebruik je opwinding dan om

gevoelens, zonder te moeten zoeken naar een oplossing.

je te herinneren hoe aantrekkelijk je haar vindt. Door hier op deze bewusce manier mee om te gaan, oefen je je geest en je lichaam in her

De sleutel is luisteren, vragen scellen, nieuwsgierig zijn en niet te snel

in stand houden van je romantische gevoelens voor je partner.

met oplossingen komen. Hernieuw de polariteit Diep vertrouwen en monogamie

Voor veel stellen berekent her feir dat wij zoveel van dezelfde taken

We hebben her al gehad over de uicdaging waarvoor mannen staan als

hebben een beproeving. We gaan allebei naar ons werk, doen allebei de

ze door verschillende dingen worden aangetrokken. Als je een man bent

boodschappen, halen allebei de kinderen van school, koken allebei het

die (zoals wij) kiest voor monogamie, clan is her van her allergrootste

eten, korcom, we doen heel veel dezelfde dingen. Het feit dat onze

belang dar_je van moment tot moment en tot in het kleinste detail

rollen zo sterk op elkaar zijn gaan lijken brengt met zich mee dat de

volkomen eerlijk bent, zodat dingen nooit kunnen uitgroeien tot een

polariteit tussen mannelijk en vrouwelijk gemakkelijk afneemt, en

probleem.

daardoor voel je je minder aangetrokken tot je partner en gaat de liefde lijken op vriendschap. En daarmee verdwijnt de romantiek.

Arjuna zegt: Ik vertel mijn vrouw over alles waarcoe ik mij door de dag

�een aangetrokken voel. Zelfs als ik een droom heb waarin een prach nge vrouw voorkomt, clan vertel ik Chameli er de volgende morgen

Er zijn een paar geweldige manieren om de polariteit re herstellen. Je kunt tijd doorbrengen met je mannelijke vrienden; als je partner clan

over. Het voelt misschien niec altijd prettig om van dag tot dag zo eerlijk

rijd doorbrengt met haar vriendinnen, zullen jullie een grocer onderling

te zijn, zeker niet in her begin van een relacie, maar je bouwt er een

verschil gaan ervaren en je meer tot elkaar aangetrokken voelen.

onverwachc diep vertrouwen mee op. Zij weec dat jij een gezonde, normale man bent en dat je een stroom van seksuele energie voelt, maar

Een oefening waaraan je veel plezier kunt beleven en die snel leidt rot

je hebe ook de aanwezigheid om die te kunnen voelen zonder eraan re

romantische gevoelens, is een rollenspel doen van een paar uur. Arjuna

moecen toegeven.

zegt: Ik begeleid dikwijls stellen op deze manier. Ik vraag of ze zich ieder apart kleden op een manier die ze normaal nooit zouden doen. Ik raad

Voel die energie ten volle als die zich voordoet. Genier ervan als een

een slordige hippie aan om een keurig net en strak, zwart pak aan te

aangenaam gevoel in je lichaam , als een golf van levendigheid, als een

trekken. Een zakenman raad ik aan zich uit te dossen als een rockster.

open�aan van je hart. Wees dankbaar voor dat gevoel van plezierige

De vrouw doe ik soorrgelijke suggesties en vraag of ze zich heel anders

energ1e.

wil kleden clan gewoonlijk. Vervolgens gaat zij op een afgesproken tijdstip naar een bar, waar ze in haar eentje gaat zirten. Ze heeft een

Stuur deze energie, als die in jou tot leven komt, terug naar gedachren

andere naam gekozen en een ander levensverhaal bedacht. Na een paar

aan je partner. Stel, je zit vanwege zaken of iets dergelijks ergens buicen

minuten komt hij de bar binnen, loopt naar haar toe en vraagt of hij bij

de scad te eten met een heel mooie vrouw. Als je een golf van aantrek

haar mag komen zitten. Op deze manier kunnen ze elkaar in een nieuw

kingskracht door je heen voelt gaan, voel die dan totaal en zeg vervolgens

licht gaan zien, en dat nieuwe roept gevoelens van hartstocht op. Het is

hoeveel je van je vrouw houdt.

een goed idee om ervoor te zorgen dat jullie oak een hotelkamer reser veren, want het vuur van de hartstocht kan behoorlijk oplaaien. Liefde

verdwijnt als je elkaar als vanzelfsprekend beschouwt. Het grote, onbe kende mysterie van de caleidoscoop aan mogelijkheden die er in je partner schuilc wordt aan het zicht onttrokken door een eciket als 'mijn

Ga hier gewoon meer door, uur na uur, <lag na dag en week na week, en je zult merken dat waardering de krachtigste manier is om verveling en sleur te veranderen in romantiek en levensvreugde.

vrouw'. Jullie kunnen de liefde weer doen ontvlammen door bewusc opnieuw met elkaar kennis re maken, met nieuwe ogen naar elkaar re kijken en elkaar een ander levensverhaal te vertellen. Hetzelfde kun je

Een vroom ritueel Mensen hebben alcijd een vroom kantje gehad. Vandaar dat er overal

doen op romantische uitjes naar onbekende plaacsen.

op de wereld kachedralen, moskeeen en tempels te vinden zijn, en ein

Oefen je in waardering hebben

dac we heel modern zijn en rationed, maar een deel van ons vindt her

Uit verschillende keren per dag je waardering voor dat in je partner

heerlijk om in vroomheid te buigen voor iets wat ons beperkte denken

waar je gek op bent. Denk nooit dar je te vaak kunt zeggen dat ze er prachcig uitziec. Dae zal haar nooit vervelen. Je kunt je partner om negen uur 's morgens vertellen hoe mooi ze is en om elf uur weer, wane dan is ze dat allang weer vergeten. Je kunt bet steeds opnieuw zeggen,

deloos veel goden en beelden van goden bestaan. We denken misschien

ce boven gaat. Je kunc natuurlijk buigen voor een beeld of een schilderij, of voor een specifieke opvatting van 'her goddelijke', maar je zou die gevoelens,

het zal lijken alsof je het voor her eerst zegt.

voor een dee! althans, ook kunnen richten op je partner. Klinkt je dat

Oefenen met waardering uiten is voor ons logische, rechtlijnige denken

iedereen aanspreken en je zult moecen kijken of her iets voor je is. Het

niet aancrekkelijk, omdat het geen duidelijk nut heeft. Als iets niet goed werkt en gerepareerd moet worden, dan heeft het voor ons zin om er over te communiceren. Als je partner iecs doet waar jij je aan ergert, dan lijkt het zinnig om te vragen of die het anders wil doen. Maar praten over wat je al leuk vindt en wat al goed voelt lijkt voor ons oplossings gerichte denken niet zinvol. En toch maakt dat her grote verschil. Probeer eens een maand lang her volgende te doen. Vertel je partner vijf keer per dag over iets wat je in haar waardeert.

Je haar zit prachtig vandaag. lk vind het prachtig om te zien watje alel maal doet voor de mensen opje werk. lk waardeer het datje zo creatief bent. lk vind het prachtig om te zien hoe vriendelijk en beleefdje omgaat met mensen dieje niet kent. lk vind het heerlijk datje zo lekker kookt. lk geniet vanje geur. Je hebt de logeerkamer heel mooi opgeknapt.

vreemd in de oren? Voor de meeste mensen is het dat ook. Hee zal niet resultaat kan echter spectaculair zijn. Arjuna zegt: Chameli en ik doen die al vele jaren en het is waarschijnlijk het meest diepgaande wat we samen doen. Het is eigenlijk vrij eenvou dig. Als je 's morgens wakker wordt, ga je voordat je je aankleedt tegen over elkaar op bed zitten. Je kunt ook op twee stoelen gaan zitten, als je dat prettiger vindt. Na elkaar doe je deze eenvoudige oefening. Een van jullie praat onge veer twee minuten. Je kunt eenvoudige woorden van dankbaarheid, waardering en roewijding uitspreken, of verheven woorden van over gave en devotie. Als je moeite hebt om de juiste woorden te vinden, kun je her volgende als script gebruiken, om in de stemming te komen. Voel je vrij om een of meer van de zinnen over te nemen die ik voor Chameli heb gebruikt.

Jk hou vanje. Jk zieje. jij kunt mij dieper zien dan ik mijzelfkan zien. Ik gee/me over aanjouw wijsheid, aanjouw inzicht. Vraag vandaag alsjeblieft het beste van me. Ik geefme over aan de wijsheid

van om samenzijn, aan de wijsheid van de liefde zelf !k ben heel dankbaar dat we deze reis samen kunnen maken. Dank je wel dat je hier bij mij bent. Dank je wel voor het plezier dat we samen hebben, voor wat we samen creeren. Als ik je ooit niet heb gezien voor wie je bent, dan spijt me dat. En ik beloof dat ik volkomen eerlijk tegen je zal zijn. Ik zal bij je zijn. Ik zal deze relatie beschouwen als mijn leraar. Ik hou van je. Ten slotte buig je voor je parmer. Zij kan zacht je hoofd aanraken, bij wijze van zegen. Als je dit allemaal maar overdreven vindt, stel je dan even voor hoe goed het voelt als jullie van rol wisselen en zij deze dingen tegen jou zegt.

maakr, je cadeautjes geeft, kleine berichrjes voor je achrerlaat of zijn best doet om iets te organiseren war jij prettig vindr, zorg er clan voor dat jij dat binnen laat komen; laat jezelf er een beetje door in vervoering raken. Voor hem maakt het een enorm verschil als hij weet dat hij met zijn kleine gebaar in de roos heeft geschoten, als hij succes heeft.

Doe duidelijke verzoeken Mannen zeggen dat ze vaak te horen krijgen wat ze allemaal fout doen en dat ze in de war raken, omdat ze niet weten welke daad of meetbare verandering verschil maakt. Als je bijvoorbeeld thuiskomt en het is een rommel in de keuken, er moet nog een luier verschoond worden of de boodschappen zijn nog niet gedaan, clan zal een bewuste man het goed

Vervolgens kun je de rollen omdraaien. Je partner eert jou op dezelfde manier en gebruikt soortgelijke woorden.

willen maken. Ruim de rommel niet voor hem op, want dat ontmoedigt hem en be

Met deze oefening begin je iedere dag in een sfeer van diepe liefde. Als de devotie van beide kanten komt, is dat een fancastische manier om de liefde nog verder te verdiepen.

zorgt hem een gevoel van schaamte. Probeer je verzoeken zo helder en duidelijk mogelijk te doen. Een voorbeeld: 'Ik wil iets lekkers maken voor het eten, maar ben de bloemkool vergeten. Kun jij nog even naar de winkel gaan voor een bloemkool?' Een goede man vindt her heerlijk om re zeggen: 'lk ga het direct doen. Ik zorg ervoor.'

Voor vrouwen

De meeste mannen genieten ervan als ze dingen voor elkaar krijgen. Als

Mannen vertellen ons soms dat ze niet weten hoe ze hun liefde voor een vrouw zo tot uitdrukking kunnen brengen dat die voor haar betekenis heeft. Mannen raken snel verstrikt in gevoelens van slagen en falen, en kunnen her gevoel krijgen dat ze hun liefde niet kunnen geven op een rnanier die overkomt.

waarin hij succesvol kan zijn, clan krijg jij wat je graag wilt en zal hij een goed gevoel over zichzelf hebben; hij zal je meer willen liefhebben door dingen te doen die belangrijk voor je zijn.

Onthef hem van de verantwoordelijkheid voor jouw geluk

Laat hem dus weten als hij er met succes in geslaagd is je hart nog meer te raken en zijn liefde over te brengen. Als je hem laat weten dat zijn liefde jou geraakt heeft, motiveert hem dat.

je hem een specifieke taak kunt geven, die voor jou belangrijk

Hij

bloeit op als hij het

gevoel heeft zijn taak te hebben volbracht. Een man heeft al snel het gevoel dat hij er niet in slaagt een vrouw ge lukkig te maken en dan wordt hij somber. Als hij jou complirnentjes

Een oude gewoonte die wij als mannen en vrouwen samen ontgroeien is dar we elkaar gelukkig moeten maken. Die gewoonte berust op fictie. Als jij gelukkig bent, dan kan een man je wel gelukkiget· maken. Hij kan kleine dingetjes doen die het geluk dat al in jou aanwezig is srimuleren en versterken. Als jij ongelukkig bent, kan hij aanwezig zijn, luisteren en met je meevoelen.

Als je je man wilt helpen om alles wat hij te bieden heeft tot ontplooiing

EEN BEWUSTE MAN:

te brengen, is het belangrijk om te beseffen dat wij alJemaal zeJf verant woordelijk zijn voor ons geluk. Als je

dat beseft, dan kan een man je

geluksgevoel vergroten. Jij kunt dat ook bij hem bereiken. Maak een lijstje van alJe aspecten van je Jeven waarover je conrrole hebt en die je ongelukkig maken. Maak vervolgens een lijstje van alle aspec ten van je leven waarover je controle hebt en die je geluksgevoel doen toenemen. Bij veel vrouwen staat zich ontspannen samen met een vriendin op dat laatste lijstje, naast relaxen en genieten van lekker eten, een geparfumeerd bad met lekkere olie, mooie kleren dragen en genie ten van een prachtige omgeving.

In 1979 woonde ik samen met mijn partner. We waren toen ongeveer vijf jaar samen. We doorliepen voortdurend hetzelfde patroon: een van ons hield iets achter en projecteerde het

op de ander, waarna we een

enorme ruzie kregen en het weer goedmaakten met seks. Dit patroon herhaaJde zich om de paar weken. Zo zag mijn ]even met haar eruit. Op een dag zaten we midden in dezelfde oude discussie en realiseerde

Als je her beste in een man naar boven wilt halen, doe dan niet voor hem.

Gay Hendricks, relatiecoach

re veel

Doe juist meer om jezelf gelukkig te maken. John zegt: Dit

is het centrale thema van mijn boek De nieuwe rollen van Mars en Venus. Als je ophoudt met mannen dingen te geven en je geeft in plaats da arvan dingen aan jezelf die jou gelukkiger maken, dan zal hij opgelucht zijn, omdat hij ontheven is van die zware taak. Voor hem is het veel gemak kelijker om jou iets te geven als je je goed voelt.

ik mij opeens: mijn god, dit is al de vijjhonderdste keer dat we ruzie heb ben, de vijjhonderdste keer dat we precies dezelfde discussie voeren. Ik kon mij op dat moment uit het patroon losmaken en het heel helder waar nemen. Ik zei tegen haar: 'Wil je een relatie waarin we allebei eerlijk tegen elkaar zijn, waarin

we allebei verantwoordelijkheid nemen in

plaats van elkaar de schuld te geven, waarin we ons allebei bezighouden met onze creativireit in plaats van elkaar in de haren te vliegen? We gebruiken onze energie namelijk om elkaar in de haren te vliegen.' God zegene haar, maar ze zei: 'Nee!' Ze zei dac ze alleen een relatie wilde waarin ik wilde inzien dat het probleem helemaal bij mij zat. Op ons terrein stond een hut en daar trok ik mij

een paar dagen terug. Ik vroeg mezelf: wat wil ik nu werkelijk in een relatie? Ik bleef een poosje zitten en toen besefte ik dac ik eigenlijk een relatie wilde waarin beide personen echt zijn. Ik vroeg rechtstreeks aan het universum: 'Wat heb ik nodig om zo'n relatie te krijgen?' Ik bleef dagenlang in mijn hut, totdat ik

duidelijk zag dat de discussie

begon wanneer een van ons ergens over loog of niec eerlijk was over een gevoel - verdriet, boosheid en zo. Vanuit die leugen begon de een de ander te bekritiseren, die

op zijn beun ook met kritiek kwam, waarna

de zaak escaleerde en we in een giganrische strijd verzeild raakten.

HOOFDSTUK 4

Op dac momenc deed ik een belofte, eersc aan mezelf en Coen aan het universum. Ik zei: 'Dit is wat ik wil in her leven, en als dac er niet in zic, dan blijf ik liever alleen. Maar voor minder ga ik niet.' Die dag gingen

Hij luistert als de lucht

we uit elkaar, want hec was duidelijk dat we niec heczelfde wilden. Drie weken later oncmoette ik mijn vrouw Katie, met wie ik inmiddels meer dan vijfendertig jaar samen ben. Een van de dingen die ons in elkaar aantrok was dac we een relatie wilden opbouwen die niet is geba seerd op elkaar de schuld geven, maar op de belofte om vanuit verant woordelijkheid over jezelf te praten. We beloofden elkaar om eerlijk ce zijn en verancwoordelijkheid te nemen, in plaats van elkaar te beschul digen.

oor te luisteren wordt een man heel. Naar iemand luisteren wordc dikwijls gezien als een morele of sociale deugd, maar het is ook

een krachtige manier om vluchtige gedachcen en gevoelens achter je te

Het heeft ons een jaar gekost om duidelijkheid te krijgen over welke

laten en je meer te verbinden met de dimensie van jezelf die scabiel,

beloften ons werkelijk de juiste richting zouden wijzen. Een ervan was

onwankelbaar, stil en kalm is. Als je luisterc zonder iets ce regelen, ce

eerlijk zijn en zeggen wat we voelen. Een andere was veranrwoordelijk

veranderen of ce befovloeden, als je alleen meer over de ander te weten

heid nemen voor wat er bovenkomt, in plaats van de ander daarvan de

probeert te komen, dan breng je de mannelijke en vrouwelijke aspeccen

schuld ce geven. Nog een andere was de belofte om creatief te zijn. Deze

van jezelf in evenwicht met elkaar. Je mannelijke kant is alert, aanwezig

drie maakcen voor ons alle verschil.

en onbeweeglijk, terwijl je vrouwelijke kant zich door empathie en compassie verbindt met wat de ander zegt.

Vanaf het moment dat we deze beloften aan elkaar deden, duurde het drie jaar voordat we er feilloos mee om konden gaan. Het is namelijk

Als je buiten loopt, omhoogkijkt naar de lucht en schreeuwt: 'Je hebe al

niet eenvoudig om deze dingen te leren. Je hebe de nodige concentratie

een week niet geregend, jij ellendeling! Ik moet een tuin onderhouden,

nodig als je eerlijk wilt leren zijn en de ander op geen enkele manier de

maar dat interesseert jou nacuurlijk geen fluit!' clan reageert de lucht

schuld wilt geven. Een relatie hebben is zoiets als meta.fysisch surfen

niet en gaat ook niet met je in discussie - 'Wacht even, knul, ik heh

waarbij je allebei op dezelfde surfplank staat.

anderhalve week geleden nog geregend. En denk eens na: als ik regen, wordt her water opgeslagen in de wortels van de plancen voor later gebruik.' De lucht stopt ook zijn oren niet voor je dicht en zegt: 'La, la, la, ik hoor je niet!' De lucht probeert niet wanhopig om jouw goedkeu ring te krijgen en regt niet: 'O, dat spijt me. lk zal direct voor je gaan regenen.' De lucht reageert op geen enkele manier en blijft ruimtelijk en aanwezig. Luisteren als de lucht wil reggen dat je voortdurend aan wezigheid en ruimtelijkheid biedt. Er zijn verschillende dimensies van luisteren. Je kunt luisteren als de luchc; je bent stil en oncvankelijk. Eenvoudig naar iemand luisteren die

zijn moeilijkheden en problemen met je deelt kan al tot oplossingen

je familie te ontmoeten. Als je daar aankomt, heeft je moeder de meeste

leiden. Met name als een vrouw zich gehoord voelt, komt er bij haar

dingen al voorbereid.

oxytocine vrij (die stressverlagend werkt) en dan ontdekt ze dac ze het vermogen heeft om het probleem zelf op te lossen, of het probleem

'Waar kan ik je nog mee helpen?' vraag je.

verliest zijn belang. Een bewuste man moet erop vertrouwen dat, als iemand emotioneel aangedaan is of gestrest, of als iemand nieuwe

'O, ik heb het meeste al gedaan. Het was fijn geweest als je me dat een

creatieve gedachten of ideeen krijgt, er in die persoon een proces plaats

uur geleden had gevraagd. Je mag nu doen waar je zin in hebt, mij

vindt. Hij beseft dat hij, wil hij het probleem oplossen, dat proces niet

maakt het niet uit.' Als je alleen naar de woorden luistert, kun je ant

moet verstoren. Hij biedt alleen maar een stabiele en veilige omgeving

woorden: 'Fijn mam, als het je niet uitmaakt, ga ik lekker zitten en pak

waarin de oplossing kan ontstaan.

een biertje.' Hee is voor iedereen echter duidelijk dat ze met war ze zegt niet alles overbrengt van wat ze bedoelt. Eigenlijk zegt ze dat ze boos is,

Een anderi: manier van luisteren is actief luisceren. Je bent nieuwsgierig

of zich in de steek gelaten of gefrustreerd voelt. Ze heeft de hoop opge

en je stelt indringende vragen, met de bedoeling dat de ander meer van

geven dat jij naar haar toe komt en bij haar aanwezig bent.

zichzelf laat zien. Ivan Misner, de grootste expert op het gebied van netwerken, zegt dat een goede netwerker twee oren heeft en een mond,

Als je diep luistert, dan begrijp je dat ze zich niet gesteund heeft gevoeld.

en die oak in deze verhouding gebruikt. 'Hee is iets waaraan ik heb

Als je nog dieper luistert, dan begrijp je oak dat ze er moeite mee heeft

moeten werken en waar ik nag steeds aan werk, met name als het om

om te vragen om hulp. Dar besef kan jou ertoe brengen contact met

een onderwerp gaat waar ik het nodige van afweet. Als iemand bij me

haar te maken en haar een omhelzing te geven. Of je voelt in stilte

komt met een probleem, dan voel ik binnen een halve minuut wat het

vanuit je hart met haar mee en daarna kijk je hoe je haar praktisch kunt

probleem is en heh ik de oplossing. Vervolgens wil je die overbrengen.

helpen.

Maar als je iemand, nag voor dat je goed naar hem geluisterd hebt, begint te vertellen war hij moet doen, dan voelt hij zich niet gehoord en

Een voorbeeld als die zal maar weinig mannen onrgaan. Wij warden

staat hij niet open voor jouw antwoord. Misschien heb je al honderd

echter de hele dag door geconfronteerd met veel subtielere voorbeel

keer hetzelfde probleem aangehoord, je kunt de ander pas suggesties of

den, waarin er van ons gevraagd wordt om dieper te luisteren dan de

ideeen aan de hand doen, als die zich gehoord voelt. Een bewuste man

woorden.

gebruikt zijn oren en mond dus in de verhouding twee op een. Ik werk daar nag steeds aan.'

Als je in de ban bent van oppervlakkig luisteren, lijk je op een advocaat; je richt je op de exacte betekenis van woorden en gaat voorbij aan de

Diep iuisteren

achtergrond ervan. Als iemand zegt: 'Jij komt altijd te laat,' of'Jij maakt

Een man kan op een diepgaande manier of op een oppervlakkige manier

er altijd zo'n rommel van,' dan wil diepgaand luisteren zeggen dat je die

luisteren. Diep luisteren wil zeggen dat je iederc dimensie van de ander

woorden niet letterlijk neemt, maar ze ziet als een kans am emoties te

hoort, zowel die van de woorden als die van waar die naar verwijzen.

herkennen. Dat heet empathie. Rob Allbee heeft die geleerd tijdens zijn

Het betekent dat je de woorden, de emoties die eronder liggen en de

werk met levenslang veroordeelden in de Folsom-gevangenis: 'Ga achter

algemene toestand en stemming van de persoon hoort - je hoon alles.

over zitten en luister naar het verhaal, luister naar wat deze mensen

Hier is een eenvoudig voorbeeld. Je gaat naar het huis van je ouders om

hebben. Ik heb geleerd hoe ik daar alleen maar naar moet luisteren en

hebben meegemaakt. Mensen willen het gevoel hebben dat ze betekenis

er oprecht bij betrokken moet zijn, want ik wil die gevangenen her ge voel geven dat ze betekenis hebben.' Volledig aanwezig zijn houdt in dat je voelt hoe hec is om in de wereld van die andere persoon ce staan, inclusief de stress en de vermoeidheid die daarbij horen, en misschien hun behoefte aan hulp oppikt, waar ze niet om kunnen vragen. Het betekenc dat je in de schoenen van die persoon gaat staan en voelt hoe dat is. Zo leer je van mensen houden. Diepgaand luisteren kun je terugbrengen tot drie krachcige statements. Je hoeft die niet hardop uit te spreken, want je brengt ze over door de manier waa�op je jezelf presenteert.

kunnen staan. Nogmaals, je hoeft hier niet tegen te vechten. Mindful ness is de sleutel. Arent de advocaat

Omdat het instinctief mannelijke in ons gerichc is op logica en analyse, belanden we al snel in een kruisverhoor. Als je partner zegt: 'Je besteedt nooit tijd aan de kinderen,' ga je als man gemakkelijk voorbij aan haar gevoel van frustratie, in de steek gelaten zijn en bezorgdheid. Je zult antwoorden: 'Dus jij denkt dat ik nooit tijd aan de kinderen besteed? Mag ik je er dan even aan herinneren dat ik op 18 mei, van 16.12 tot 18.32 uur, samen met mijn vriend Chuck, de kinderen mee naar bowlen

heb genomen? Dae geldt toch wel als tijd besteden aan de kinderen, zou ik zeggen. Dae ik dat nooit doe, k.lopt dus niet. Ik heh daar niets meer

tk ben er

Het eerste statemenc is er een van aanwezigheid. Aanwezigheid breng je

aan toe te voegen.'

over in de manier waarop je in je Lichaam zit. 'Voel me; ik hen bij je.'

De advocaat scaat erop dat de kwestie voor de rechter wordc gebracht,

Vertel me meer

hij noemt, hoe meer aancekeningen de advocaat van de cegenparcij zal

wac betekent dat er strijd zal worden gevoerd. Hoe meer argurnenten

Het cweede statement is er een van nieuwsgierigheid. Deze brengt over

maken, om die argumenten ce onckrachcen. Deze rechtszaak kan dagen

dat je meer wilt weten. 'Help mij om dit beter te begrijpen.'

of zelfs weken voortslepen. Hee is heel belangrijk om de woorden niet

lk zorg ervoor

kunnen niet diep luisteren als we tegelijkercijd tegenargumenten be

als een aanval op te vatten, maar als een uiting van gevoelens. We

Het derde statement is er een van aerie. Nogmaals, deze hoef je niet woordelijk over te brengen en je hoeft ook niet direct iecs te doen. Denk even aan de David van Michelangelo, in Florence. David taxeert Goliath en neemc een bepaalde houding aan, die Michelangelo volmaakt heeft weten te vangen. David houdt een steen in zijn hand en hij weet dat hij daarmee de reus kan uitschakelen. Hij heefr een kalme, gelijkmoedige blik op zijn gezichc en straalt zelfvercrouwen uic. Zijn hele wezen lijkt ce zeggen: 'Ik kan die. Ik zorg ervoor.'

denken. Diep luisceren heeft twee aspecten. Het ene is erkennen dac zij jou vertelt hoe ze zich voelt en probeerc om dat met een verhaal te illustre ren; dat het verhaal onnauwkeurig of overdreven is verandert niets aan haar gevoelens. Het andere is op zoek gaan naar de stukjes van de waarheid in wat ze allemaal zegt. Jij zou kunnen zeggen: 'Je hebt gelijk. Ik heb de afgelopen weken erg hard gewerkt en minder tijd met de kinderen doorgebracht dan ik zou willen. Ik ga proberen dat komend

Water in de weg staat Hieronder staan een paar gewoonten die wij zonder het te beseffen hebben geerfd van onze voorouders en die diep luisteren in de weg

weekend goed te maken.' Oplossingsgerichte Otto

Een hoog testosteronniveau maakt dat wij mannen een kortere reactie tijd hebben, waardoor we gemakkelijk in aerie komen en direct naar

oplossingen zoeken. Als wij een probleem zien of erover horen, dan

Peter de Patriarch

willen we het oplossen. Wij zitten allebei in dezelfde mannengroep. Als

Nog maar enkele generaties terug leefden we in een maatschappij

een van deze mannen vertelt over iets wat er in zijn !even verkeerd is gegaan, zoekt de rest van ons naar oplossingen om hem daarmee te

waarin de man, die hoofd van het gezin was, het altijd bij het rechte eind had. Zijn autoriteit en zijn besluiten konden en mochten niet in

helpen. Die man kan wat hij zo van ons terugkrijgt bij elkaar voegen en

twijfel warden getrokken. Zelfs een bewuste man draagt hiervan nog

kijken wat bij hem past en war niet. Zo krijgt hij duidelijkheid over wat

sporen in zich.

hij moet doen en niet moet doen. Als hij eenmaal weet welke actie hij moet ondernemen, komt er in zijn hersenen dopamine vrij en wordt hij

John zegt: Ik herinner me een klein voorval uit het eerste jaar van ons

kalm en rustig.

huwelijk, dat voor mij van grate invloed was. We waren samen aan het wandelen en ik zag een rookkolom opstijgen uit het dal. Ik zei tegen

Bij vrouwen gaat het niet op die manier. Zij zijn meer geneigd om samen over hun subjectieve ervaring

van

Bonnie: 'De rook komt van dat huis daar.'

externe situaties te praten.

Vrouwen vragen bijvoorbeeld: 'Wat zei hij toen? En wat zei je tegen

'Nee,' zei ze, 'hij komt van dat veld daar.' Ik wist zeker dar ik gelijk had

hem? En hoe voelde dat?' Het is een empathisch proces van erkenning

en nam aan dat zij nier helder waarnam. Toen we een stuk verder waren

van gevoelens, en daarbij komt oxytocine vrij. Ze keert terug naar haar

gelopen, zag ik echter dat zij gelijk had. Ik merkte hoe mijn hersenen

hart en weet clan intultief wat ze moet doen. Als een vrouw over een probleem praat, denken mannen abusievelijk dat ze om een oplossing verlegen zit. Hij neemt aan dac ze alles wat ze er zelf aan zou kunnen doen a1 onderzocht heeft en niet in staat is de

zich tijdens het wandelen aanpasten: goed, nu zieje dus datje, zelfi alsje zeker weet dat je gelijk hebt, er nog steeds naast kunt zitten. Een klein beetje het vertrouwen kwijtraken dat mijn opvatting over iets altijd de juiste is heeft mij enorm geholpen om beter te leren luisteren.

kwestie zelf op te lossen. Geen wonder dat een vrouw dikwijls het gevoel

Gerard Gelijkwaardigheid

heeft dat een man aanmatigend is; hij begrijpt haar niet goed of meent

Omdat mannen en vrouwen steeds gelijkwaardiger warden op de ge

dat ze er zelf niet uitkomt. Haar sterke uiting van gevoelens zorgt er ook voor dat wij her probleem als veel grocer opvatten dan het in werkelijk heid is en denken dat het zo snel mogelijk opgelost moet warden.

bieden van werk, inkomen, zorg voor de kinderen, eten koken en aller lei andere dingen, is het logisch om te veronderstellen dat we gelijk waardig zijn op elk terrein. We denken dat dit oak geldt voor praten over gevoelens en voor luisteren, en dat mannen en vrouwen dat in

Multitasking Mike

Wij beschikken als mannen over het vermogen om feiten te verzamelen en die correct re reproduceren, terwijl we onze aandacht tegelijk aan iets anders kunnen geven. Als iemand je bijvoorbeeld vertelt hoe zijn dag

gelijke mate zouden moeten doen. Feit is echter dat wij allebei hebben waargenomen dat vrouwen er meer baat bij hebben als ze de ruimte krijgen om over hun gevoelens te praten en dat mannen er meer baat bij hebben als ze luisteren.

was, dan kun je feicelijk zo goed luisteren dat je later alle saillante details kunt reproduceren, terwijl je tegelijkercijd je e-mail checkt of een sms'je stuurt. Luisteren om informatie te verzamelen heeft echter niet hetzelf de effect op de ander als diep luisteren, met je hele wezen.

John zegt: Toen we een paar jaar getrouwd waren, had ik een goed lopende therapiepraktijk in Mill Valley. Ik was echt goed in wat ik deed, want ik had geleerd om te luisteren en vragen te stellen, om nieuws gierig te zijn en niet onmiddellijk met oplossingen te komen. Op een dag ging ik na het werk naar huis en besloot ik mijn vrouw de voile

honderd procent van mijn aandacht te geven, precies zoals ik met mijn clienten had gedaan.

vogeltjes random haar hoofd. Ik vroeg mezelf: Wlit is hier gebeurd? Mijn

vrouw is, nadat ze dit allemaal heeft geuit, veranderd in Mary Poppins? Ik stand perplex. Maar na verloop van tijd merkte ik dat mijn spanning

Toen ik thuiskwam, was Bonnie in een niet al te beste stemming; ze had

afnam en ik niet meer boos was.

een flinke lijst met punten van kritiek. Ik toonde nieuwsgierigheid, luisterde aandachtig en stelde vragen, maar ik liet geen enkele defensieve

Die avond kroop ik in bed en rolde me op mijn zij om re gaan slapen.

reactie zien. Voor ieder punt van kritiek dat zij had, vormde zich in

Ik voelde me nog steeds defensief, maar ik zag dar ze naar haar kast liep

mijn hoofd evenwel een lijstje met tegenargumenten. Voor ieder punt

en prachtige lingerie aandeed. Ik wist wat dat betekende. Hoe kan ze in

van kritiek had ik oak een punt van kritiek. Als ze zei: 'Je bent laat

vredesnaam seks met mij hebben, na al die kritiek? Maar ik zei geen nee.

thuis,' dan zei ik inwendig: nou, jij was afgelopen donderdag ook laat

Ik zeg nooit nee. Nadar we geweldige seks fiadden gehad, vielen we in

thuis en daar heb ik me toen ook niet druk over gemaakt. Toen ik een

slaap.

kwartiertj� naar haar had geluisterd en zij zo' n twintig punten genoemd had, had ik wel dertig tegenargumenten. Ik was inmiddels behoorlijk

De volgende morgen kroop ze regen me aan en zei: 'John, nou is een

kwaad geworden en vroeg haar: 'Heh je nu het gevoel dat ik je echt

goed moment voor jou om te vertellen war je voelt. Wat was het dat je

gehoord heh?' Ze zei dat dat her geval was. Toen vroeg ik haar: 'Is dit

me wilde vertellen?' Tot mijn verrassing wist ik helemaal niets meer te

misschien een goed moment voor mij om mijn gevoelens re uiten?' lk

zeggen. Al mijn kritiek was verdwenen.

verwachtte dat ze zich verplicht zou voelen om nu naar mij te luisteren. Die dag kwam ik erachter dat haar kritiek te lijf gaan met mijn kritiek 'Nee, dit is geen goed moment,' zei ze. En daarmee werd er nog een punt aan mijn lijsrje toegevoegd.

de situatie beslist geen goed zou hebben gedaan. Door te luisteren naar haar gevoelens, zonder met argumenten te komen of mijzelf te verdedi gen, verdween haar kritiek. Haar hart opende zich weer voor mij. Ik

Ik probeerde om rustig te blijven en vroeg haar: 'Wanneer is dan een

besefte dat ik her helemaal niet nodig had dat zij op dezelfde manier

goed moment?' Ik gedroeg me voorbeeldig, maar ik stand als een advo

naar mij luisterde.

caat klaar om mijn argumenten te noemen. Ik wilde haar erop wijzen dat ik voor elk van haar punten van kritiek een beter punt had. Voor mij zouden de dingen daarmee in balans komen.

Veel stellen willen beslist oog om oog, rand om tand: net zo lang praten als luisteren. Dat kan mogelijk goed zijn, maar denk eraan dat diep luisteren jou als man op de lange duur veel meer voldoening geeft dan

'Ik weet het niet,' zei ze. 'Nu wil ik me vooral koesteren in de warmte

je gevoelens delen.

van je liefde.' Nu raakte ik in de war. Deze vrouw had zojuist twintig

punten van kritiek geuit en nu wilde ze zich koesteren in de warmte van mijn lie/de? Hoe kon ze zich door mij bemind voelen als ze zoveel te klagen

De oefeningen

had? Luisteren zonder betekenis

Vervolgens zei ze: 'Ik ga nu kip, doperwten en aardappelpuree maken.'

Als je eens alleen de natuur in gaat of op je veranda zit, luister dan naar

Ze wist dat dit mijn lievelingseten was. Terwijl ze bezig was met koken,

de geluiden om je heen. Luister naar de vogels, naar her verkeer en naar

leek het alsof we in een Disneyfilm zaten; er fladderden kleine blauwe

de wind in de bomen. Als je zo ieder geluid opmerkt, herinner jezelf er

dan liefdevol aan dat het geen betekenis heeft. Het is gewoon geluid.

moet je dus veranderen in 'Ik zie je ogen en ik krijg de gedachre dat ze

Een geluid is niet goed of slecht. Als je oefenc met bewust luisteren en

mooi zijn.'

iedere impuls negeen om betekenis te geven aan wat je hoort of er een bepaalde waarde aan toe te kennen, als je je gehechtheid aan betekenis

Hier is een voorbeeld van hoe dit eruit kan zien.

en waarde loslaat, dan merk je dat zich een diepere betekenis openbaart, een becekenis die niet afkomstig is van je

denken of van je overcuigin足

gen. Je zult de rest van de dag veel meer aanwezig zijn als je naar ande足 re mensen luistert. Doe deze oefening vijf tot tien minuten per dag en vergroot zo je vermogen om geed re luisteren.

Ophouden met gelijk willen hebben Als je met _iemand in conflict dreigt te komen en je merkt dat je gefixeerd

Ik kan de adem voelen die mijn borstkas instroomt. Als ik in je ogen kijk, zie ik dat ze blauwgrijs zijn. Ik kan het geluid van de vogels buiten horen. Ik heb een herinnering aan hoe jij gisteren naar muziek luisterde en je bijna moest huilen. Nu merk ik dat mijn ademhaling oppervlakkiger is geworden. Ik voel mijn voeten op de grond.

benc op feiten en je gelijk wilt halen, dan kun je jezelf deze belangrijke vraag stellen: wil ik op dit moment gelijk hebben of zou ik liever het juiste doen en mij met de ander verbinden?

Partner B. Het is jouw taak om te luisreren als de lucht, zoals we dat

In het algemeen merk je

hiervoor beschreven hebben. Luister alleen maar, zonder iets te zeggen,

dac, als je op een klein conflict of een meningsverschil afkoerst, er iets

noch uiterlijk hoorbaar, noch als commentaar in je hoofd. Oefen je in

samencrekt in je borst. Hoe

diep luisteren.

bedrevener je hierin wordt, hoe gemakke足

li jker je je herinnert dat deze samencrekking aangeeft dat je je meet afvragen of je nu gelijk wilt hebben of het geschenk van aanwezigheid

Dit doen jullie ongeveer vijf minuten en dan wissel je van rol.

wilt delen. Meestentijds kun je niet beide tegelijk doen; je moet kiezen. Hee is belangrijk om te weten dat hec logische denken deze oefening

In het hier en nu komen

helemaal niet leuk vindt, omdat er geen onmiddellijke problemen

Er bestaat een korte, fantastische oefening die zowel het vermogen om

warden opgelost. Voor het logische denken heeft het ook geen zin om

werkelijk te luisteren bevordert als het vermogen om aanwezig te blijven

iedere dag naar de sportschool te gaan en gewichten omhoog te tillen,

bij wat er gebeurt. Je kunc deze oefening doen met je intieme partner,

want je tilt die niet met een bepaald doe! en legt ze altijd terug op de

maar ook met een vriend. Je hebt er in totaal cien minuten voor nodig.

plaats waar ze lagen. Maar als je hiermee doorgaat, voel je je na een paar

Het is geen oefening waarmee je problemen oplost, maar iets wat je

weken sterker en kun je ook thuis zwaardere voorwerpen tillen. Op

iedere dag een poosje doet, bij voorkeur op hetzelfde cijdstip.

dezelfde manier hebben de waarheid zeggen over wat je op dir moment

Dit zijn de instructies.

ken wel de 'spieren' die je voor de

Partner A. Gedurende vijf minuren vertel je hoe je het huidige moment

Het Venusgesprek

ervaart. Praat over wat je hoort, wat je ziet en wat je in je lichaam voelt.

Je kunt met je partner afspreken om tien minuten per dag samen te

ervaart en diep kunnen luisteren ook geen direct nut. Maar ze verster足 rest

van je !even van nut zullen zijn.

Als er een gedachte bovenkomt, plak daar dan het etiket 'gedachte' op.

gaan zitten. Zij vertelt in alle vrijheid over wat ze voelt en jij luistert

Zorg ervoor dar je nauwkeurig onderscheid maakt tussen je werkelijke

alleen maar. Jullie draaien de rollen niet om, want jullie hebben baat bij

ervaring en wat je van die ervaring vindt. 'Ik zie dac je mooie ogen hebt,'

een bewuste polarisatie van mannelijke en vrouwelijke energie. Als zij

zonder bepaald doel praat over de gevoelens van de dag, bevordert dat bij haar de aanmaak van oxytocine, die stress vermindert en haar vrouwe lijke uitstraling versterkt. Wanneer jij je als man oefent in diep luisteren, zonder iets te willen goedmaken, verbeteren of veranderen, raak je dieper geworteld in je mannelijkheid. Op deze manier nemen de pola riteit russen jullie en de aantrekkingskracht in jullie relatie

toe.

Tijdens het Venusgesprek kun je alleen luisteren, maar je kunt ook vragen scellen, om haar aan te moedigen meer over haar gevoelens te venellen. Laat zien dat je belangstelling hebt voor war ze voelt: 'Kun je me daar meer over vertellen? Ik wil dat graag beter begrijpen. Hoe voelde dat dan voor je?' Doe even alsof je partner van een andere planeet

Zeg hem wat je wilt Mannen vatten dingen letterlijker op dan vrouwen en voelen niet alcijd intu"itief aan wat een ander nodig heeft. Als je van een man hulp (of iets anders) wile, dan kun je hem dat het best rechtstreeks vragen; bij een vrouw ligc dat vaak anders. Je kunc een man geen groter plezier doen dan hem een opdracht te geven die hij voor jou kan uitvoeren en tot een goed einde kan brengen. Een man verbindt zich door iets ce doen; als hij een taak die hij vol bracht heeft van zijn Iijstje kan schrappen,' krijgt hij een goed gevoel over zichzelf en zal hij je graag meer geven. Oat geldc met name als het iets is waar jij zichtbaar blijer van wordt. Maar hij moet zeker weten dat

komt en jij niet goed begrijpt wac het wil zeggen om te zijn zoals zij.

het voor jou belangrijk is.

Tijdens het Venusgesprek kun je haar vragen naar de verschillende ge

John zegt: Enkele jaren geleden waren Bonnie en ik op onze ranch, op

voelens die ze die dag heeft gehad. Wat was voor haar vandaag frustre rend? Wat was er teleurstellend? Wat waren haar zorgen, haar angsten? Waar schaamde ze zich voor? Namurlijk doe je dat niet op een gestruc tureerde manier; dat zou heel gek klinken. Houd in je achterhoofd dat dit vier aspecten van haar gevoelswereld zijn die zich doorgaans lang zaam opbouwen. Daarnaast kun je uit nieuwsgierigheid vragen: 'Waar verlang je naar?' 'Wat had je in die situarie gewild?' 'Waar heb je waar dering voor?' en 'Wac ging er vandaag goed?'

een paar uur rijden van San Francisco. De ranch bestaat uit enkele gebouwen. Ik stond met twee werklui te praten en legde hen uit wat er gedaan moest worden. Bonnie kwam het woonhuis uidopen, op zo'n dertig meter afstand, met drie zakken die er nogal zwaar uitzagen. Met een brede glimlach riep ze: 'Hallo, jongens!' We keken alle drie naar haar, eveneens met een brede glimlach, en riepen: 'Hallo, Bonnie!' En we vervolgden ons gesprek. Ze bleef staan: 'Helpen jullie me niet even?' Op dat moment renden we alle drie in haar richting om haar ce helpen. Als mannen hadden we niec begrepen dat ze hulp nodig had, want ze vroeg er niet om. Als een man niet om hulp vraagt, betekenc dac door

Voor vrouwen Wij hebben beiden keer op keer waargenomen dat een vrouw zich meer ontspannen, meer bemind en meer verbonden voelt als ze vrijelijk kan praten over haar gevoelens, en haar man naar haar luistert. Hee is voor mannen niet altijd gemakkeli jk of vanzelfsprekend om diep te luisteren. Mannen hebben in hun zenuwstelsel, in hun hormoonhuishouding en in hun maacschappelijke opvattingen allerlei conditioneringen (waar van sommige duizenden jaren teruggaan) die ervoor zorgen dat ze zich willen terugtrekken en dingen willen wegdrukken.

gaans dat hij geen hulp wil. Hij gaat ervan uit dat dit ook voor jou zo is.

Praat over wat je voelt Vee! mannen zullen niet van de ene op de andere dag goede luisteraars worden. Niemand van ons beschikt vanaf het begin over dit vermogen. Het kost tijd om het te verwerven. Zelfs wij gaan nu nog weleens in de fout en vallen dan terug in oplossingsgericht of defensief gedrag. Ge lukkig hebben we allebei een geduldige en begripvolle vrouw, die ons hierbij sceunt, af en toe raad geeft en ons eraan herinnerr wat belangrijk is. Als het jou war lijkt en als je man het kan waarderen, dan zijn hier

een paar manieren om hem aan te moedigen een Olympische luisreraar

probleemoplosser in een man activeert. Zadra je je gevoel illustreert aan

re warden.

de hand van een externe oorzaak, zal hij zijn aandacht richten op hoe hij het probleem voor je kan oplossen, en daardoor heeft hij minder

Kijk of je er een gewoonce van kunt maken om iedere dag een paar

aandacht voor jouw gevoelens.

minuren te vertellen wat je voelt, in plaats van je gevoelens op re krop pen totdat je je gefrustreerd voelt en snel aangebrand benc. Neem een

Moeilijk

paar minuten tijd am je dag door te nemen, te praten over wat je alle

Voor de meeste mannen is het heel moeilijk om empathie te hebben en

maal hebt gevoeld en over hoe her is om de wereld door jouw ogen re

naar je gevoelens te luisreren als je hem als de oorzaak ervan aanwijst:

zien. Geefhem de gelegenheid om diep te luisteren. Wij noemen die het

'Ik voel me echt gefrustreerd, want je ruimt nooit de keuken op, je bent

Venusgesprek. ledereen wint hierbij. Als jij vrijelijk over je gevoelens

altijd te laat en ik kan niet op je rekenen omdat je een lapzwans bent.'

kunc praten, komt er oxytocine vrij, waardoor je stress afneemt en je

Voor een goede man, die dieper wil leren luisteren, is dit het gevorder

weer in een. liefdesstroom komt. Luisteren als de lucht brengt hem terug

denniveau. Veel sneller dan een vrouw zal een man de neiging hebben

in zijn centrum en zorgt ervoor dat hij weer een gevoel van ruimte en

zich re verdedigen, met tegenargumenten komen en zich richren op de

verbondenheid met zichzelfkrijgt. Hiermee zorg je voor een goede basis

logica en het oorzaak-en-gevolgeffect van wat jij zegt.

voor jullie beiden als jij je geirriteerd voelt. John zegt: Als we dit hebben gedaan, zegt Bonnie dikwijls: 'Her voelde heel goed om dat allemaal

Als je oefent met praten over je gevoelens en met luisteren, kun je een

met je te delen. Ik voel dat je echt bij me bent.' Dan trekt ze me naar

buffer inbouwen door hem eraan te herinneren dat hij niets hoeft te

zich toe voor een knuffel. En ik kijk ernaar uit om de volgende keer nag

zeggen of recht te zetten: 'Ik wil alleen maar mijn gevoelens met je delen,

dieper naar haar te luisceren.

zodat je weet war er aan de hand is. Dan voel ik me dichter bij je.'

Oak jij kunc een man helpen luisteren, door te beseffen dac dat voor

Het vrouwelijke in ons verlangt naar diepe verbondenheid, erbij horen

hem niet altijd even gemakkelijk is. Het is natuurlijk bijna onmogelijk

en eerlijk delen. Vandaar dat het voor jou eerlijk voelt dat, als jij een

voor je am te concroleren wat je zegr als je midden in een woordenstrijd

paar minuten je gevoelens hebe gedeeld, hij hetzelfde doer. Maar dat

zit of als je heel emotioneel bent. Daarom is het, als je hier samen mee

werkt eigenlijk niet. Mensen hebben er soms grate moeite mee om die

oefent, heel zinvol om te wecen welke hordes je op dit punt moet nemen.

te accepteren. Als hij ook zijn gevoelens wil delen en jij bent bereid om naar hem re luisreren, clan komen jullie dichrer bij elkaar, maar echt

Gemakkelijk

nodig is dat niet. Als jij verrelt en hij luistert, zonder dat jullie daarna

De lage horde zou kunnen zijn: 'Ik voel me verdrietig/ge'irriteerd/

de rollen omdraaien, is dat ook prima. De polariteit tussen jullie zal

neerslachtig/gefrustreerd en daar is eigenlijk geen reden voor; het is

erdoor roenemen. Jullie zullen je levendiger voelen en meer wederzijdse

gewoon zoals ik me voel.' Voor bijna iedere man is het gemakkelijk om

aantrek.kingskracht ervaren.

naar dergelijke woorden te luisteren. Hij zal waarschijnlijk onmiddellijk met je meevoelen en er voor je willen zijn. Gemiddeld

De gemiddelde horde zou kunnen zijn: 'Ik voel me ge'irriteerd door war er vandaag op het werk is gebeurd.' Die is iets lastiger, omdat her de

EEN BEWUSTE MAN:

Jack Canfield, auteur van De succescode

Op de middelbare school kregen wij lessen in luisteren, maar in mijn

onderzoek sturen, waardoor je ze de mogelijkheid geeft hun eigen antÂ woorden te vinden. AJs ze dat lukt, heeft dat voor hen veel meer waarde dan als jij ze de oplossing aanreikt. Hetzelfde geldt voor de relatie met mijn kinderen. Ik luister naar ze. 'Hoe gaac bee met je?' Meer hoef ik niec ce vragen.

relaties bracht ik hier niet veel van terecht. Ik had sterk de neiging om mensen te helpen en hun problemen op te lossen. Pas toen ik bet boek

Mannen komen van Mars

!as, begreep ik dat vrouwen niet geholpen

willen worden, geen oplossing willen, maar behoefte hebben aan een luisterend oor. Ik leerde zeggen: 'Vertel daar eens iets meer over? En ik meende dat. Kort nadat ik dat boek had gelezen, had ik een gesprek met

In opdracht van de directeur van de Stone Foundation heb ik eens samengewerkt met een man die Billie Shark heet. Hij was briljant, een van de slimste mannen die ik ooit heb ontmoet. Op een dag kwam er een consultant langs en Billie nodigde enkele leden van de staf uit en vroeg hen om alleen maar aanwezig ce zijn en te luisteren, en niets te

mijn zus. Zij bleef maar praren. 'Vertel me daar eens iets meer over,' zei

zeggen. We waren allemaal begin twintig. Billie stelde de consultant de

ik, 'Ga door.' Op het eind zei ze: 'Dae is het beste gesprek dat ik ooit

ene na de andere vraag en luisterde

heb gehad.'

CSP

bestaat, Certified Speaking Professional

(gecercificeerd professioneel spreker). Als je naar een lezing gaat, is er na afloop de cocktailparty. Ik herinner mij de eerste keer nog. Ik dacht:

tjonge,

die beroemde mensen,

de crerne de la creme. Ik maakce kennis

alleen maar vragen gesteld.' 'Ik weet al wat ik weec,' zei Billie, 'en ik wilde erachcer komen wat hij weet.' Die heeft me iets essentieels geleerd. Ik leer niets als ik praat. Hoe meer ik luiscer, hoe meer ik leer.

met iedereen en schudde de hand van al die beroemde sprekers. Toen oncmoette ik een van de oudgedienden, een bankpresident. Het eerste wat hij zei was: 'Jij bent nieuw bij esp?' Ik zei dac dac het geval was. 'Hoe heet je?' vroeg hij. Ik vertelde het hem. Vervolgens incerviewde hij me een uur lang. Ik kon hem niet een vraag stellen. Na dat uur vond ik hem de geweldigsce persoon ter wereld. lk was gewoon gek op die man.

Hij

de antwoorden. Na een uurtje

of twee verrrok de consultant. Ik zei: 'Je hebt helemaal niets gezegd,

Toen ik naar een conferentie van internationale sprekers ging, ontdekre ik dat er een predicaat

naar

was het perfecce voorbeeld van waar het om ging: luisteren en beÂ

langstelling tonen. Kortgeleden kwam mijn vrouw in een boek een vraag tegen: 'Ben je meer ge"inceresseerd in interessant zijn of in ge"interesseerd zijn?' AJs je interesse hebt en het niet belangrijk vindc of je imeressant bent, dan werken je relaties een scuk beter. Ik ben jarenlang therapeut geweest, en dan moet je luisteren. AJs je mensen begeleidc, lossen ze soms hun eigen problemen op. Je stelt ze vragen die hen aan bet denken zetten en op

HOOFDSTUK 5

te lachen of het naast zich neer te leggen en op zock te gaan naar iecs om ce doen, zodat die gevoelens verdwijnen, in plaacs van ze gewoon te

Hij voelt zijn pijn, maar laat zich er niet door leiden

ervaren en voorbij te laten gaan. Hij wil dat hec allemaal snel achter de rug is. Hee feit dat de rollen die mannen en vrouwen enkele decennia geleden nog hadden bezig zijn zich te vermengen, becekent voor mannen een veel grotere uitdaging dan voor vrouwen. Als een vrouw onder druk staat, scroomc er acht keer meer bloed naar haar emotionele hersen delen, zo is uit onderzoek gebleken. Bij een vrouw is het limbische systeem veel uitgebreider. Vandaar dac zij een veel grocer vermogen

lles uit het verleden waarvan je je niec bewusc bent, bepaalt je

heeft om te voelen en gevoelens te uiten.

!even� Als je moeder hefcige emotionele buien had, die jou de srui

pen op het lijf joegen, heb je geleerd om je af ce sluiten, te verstarren en

Omdat een man een beperkt vermogen tot voelen heeft, is hij geneigd

zo jezelf ce beschermen. Als later in je leven je vrouw of een collega de

de gevoelens van zijn partner ce bagacelliseren of erom te lachen. Die

controle over haar emoties verliesc, dan verstar jij instinctief en durf je

kan gemakkelijk leiden tot hec volgende pingpongspelletje. Zodra een

je niec meer te uiten. Een man die verstart of zich isoleert als hij gecon

vrouw merkc dat haar gevoelsuitingen niec welkom zijn, verliest zij het

fronteerd wordt met heftige emoties wordt een zwakke en bange man.

vercrouwen in haar partner en begint hem ce bekriciseren. Haar man zal zich cegen die kritiek verdedigen; hij verzet zich met logische argumen

We dragen niet alleen gevoelens uit het verleden met ons mee, we

cen cegen wac zij zegr. Zij hoort daar nog meer omkenning van haar

hebben ook geleerd hoe we met gevoelens moecen omgaan. Je vader of

gevoelens in en wordt scherper in haar kritiek, waarop hij nog defen

moeder heeft je bijvoorbeeld voorgehouden: 'Dae moet je niec voelen ...

siever wordt. Die is de manier waarop de meeste confliccen cussen een

Grote jongens huilen nier. .. Goed opgevoede jongens zijn niet agres

man en een vrouw ontstaan; ze jutten elkaar op en verrrouwen elkaar

sief. .. of haatdragend. Een gezonde Hollandse jongen is niet somber ...'

steeds minder.

Je ouders kunnen ook geprobeerd hebben je aandachc van je emocies af te leiden met cadeautjes: 'Huil maar niet. We gaan een ijsje voor je

Wanneer je als man leert herkennen wac je voelc, daar een naam aan te

kopen.' Op deze manier ontdekken mannen niet dat, als ze niet krijgen

geven en er vaardig over te communiceren, doorbreek je dit patroon.

wat ze hebben willen en zich daarover boos, gefrustreerd of teleurgesceld

Dankzij je vermogen om te voelen hoef je niet meer in actie te komen

voelen, hun gevoelens weer snel voorbijgaan, dat ze even de kop op

of jezelf met logische argumenten te verdedigen. Als je kritiek krijgt,

steken en dan weer verdwijnen.

voel je dat je zelfVertrouwen even inzakc, je haalc diep adem en vervol gens laac je de kritiek los. Je hebe niet de behoefce om wat de ander zegc

Een man die niet meer weet hoe hij moet voelen, van moment tot

ce ontkrachcen. Je kunc ernaar luisceren en hec accepteren. Een me

moment, heeft onvermijdelijk een beperkc vermogen om mee te gaan

ningsverschil duurt een paar minuten en daarna kun je er al snel om

met wat anderen voelen. Gekwetste mensen die hun pijn niet kunnen

lachen. In een pijnlijke impasse kun je daarencegen uren of zelfs dagen

voelen zijn geneigd anderen te kwetsen. Als een man zich niet bewust

vastzitten. Als je leert hoe je moec voelen, wordc pijn een motief voor

is van wat hij voelt, is hij geneigd wac hij voelt ce bagatelliseren, erom

transformacie. Zo ontstaat er een positief patroon. Hoe meer je kunt

IOO

IOI

voelen, hoe meer je pijn je duidelijk maakc war je in je leven moet

kunnen verdwijnen. Zijn aanwezigheid en zijn ruimce zijn altijd een

veranderen, hoe meer je leven in evenwicht komc en hoe minder pijn je

beetje grocer dan zijn gevoelens.

onder ogen hoeft ce zien. Dae lclinkc goed, nietwaar? Dat is het ook. Als je je gesloten en klein voelt, als je in beslag genomen wordt door je

Lees verder ...

eigen overcuigingen en door wie je denkt dat je bent, dan hebben sterke Alie mannen hebben gevoelens, van schaamte toe vernedering, van

gevoelens (van jezelf of van een ander) tot gevolg dat je op een panische

woede cot schande, van cederheid tot compassie. Hee primaire verschil

manier jezelf wilt beschermen. Hoe oceanischer je je voelt, door regel

cussen de ene en de andere man is niet wat hij voelt, maar het vermogen

matig ruimte te nemen en je met jezelf te verbinden, hoe grocer je ver

om daarbij te blijven en het op een efficience manier te uicen. Iedere

mogen om gevoelens te ervaren als ze bovenkomen, als golven in de

man, bewust of onbewusc, wil zijn pijnlijke gevoelens uiten en zich

oceaan.

ervan bevrijden. Als hij niec weet hoe hij moet voelen en daarover kan communic�ren, zal hij wat hij voelt indirect uicen. Dae is het pri!).cipe

Als een man te sterk meegaat met zijn gevoelens (iecs war beter past bij

achter de gedachte:

ik zal je laten zien hoe pijnlijk dat is, klojo! Als hij

een vrouw), dan verdwaalt hij; hij raakt in de war en uit evenwicht. Als

zich door iemand vernederd voelt, zal hij proberen die persoon te ver

hij anderzijds te veel toeschouwer blijft, loopt hij her risico afstandelijk,

nederen, alsof hij wil zeggen: 'Kijk, die is wat ik voel, en het is pijnlijk.'

analytisch en ongevoelig te worden. Als een man zijn pijnlijke emoties

Maar wraak escaleerc doorgaans. Pijnlijke gevoelens los je op door ze te

verwerpc of onckenc, dan is het voor hem doorgaans onrnogelijk om

ervaren en er dan over te praten.

emocioneel levendig te zijn. Als je geen woede of verdriec kum voelen,

Zijn manier van voelen en de hare

voelen.

kun je ook geen vreugde of opwinding voelen; je kunt helemaal niets Er is een mannelijke en een vrouwelijke manier om met gevoelens om te gaan. Een bewuste man heeft beide tot zijn beschikking en weet de

Een man moet de voor hem juiste balans vinden tussen deze twee

balans te vinden die voor hem werkt.

manieren van voelen.

De vrouwelijke manier orn met gevoelens om te gaan lijkt een beetje op

Een bewuste man erkent dat een vrouw een veel grorere behoefte heeft

surfen. Als een vrouw boos of verdrietig is, is zij beter in staat om zich

aan her uicen van gevoelens dan hij. Een vrouw lost emotionele span

helemaal door dac gevoel in beslag te laten nemen. Hoe gemakkelijker

ningen op door die helemaal ce doorvoelen, re uiten en helemaal te

ze dac zonder beperking kan, hoe gemakkelijker haar gevoelens haar

volgen naar huis, naar liefde. Een man lost emotionele spanningen

terugbrengen bij zichzelf, bij haar liefde, die zich als een rivier uitstort

daarentegen op door erbij aanwezig te blijven, er ruimte omheen te

in de oceaan. Zolang niemand probeert om haar hiervan af ce brengen

scheppen en die in stand te houden, de boodschap die in de gevoelens

of haar gevoelens op welke manier dan ook onckrachc, zijn al haar ge

vervac zijn te begrijpen en daarna op basis van die gevoelens iets te doen

voelens een poorc naar een grotere liefde.

om zijn evenwicht te herstellen.

De mannelijke manier om met gevoelens om te gaan is een ruimte

Aanwezig blijven bij pijnlijke gevoelens of defensieve reacties heeft

scheppen die grocer is dan die gevoelens, zodat ze zich binnen die

duidelijk twee elkaar versterkende voordelen. Hee ene is: als je beter

ruimte kunnen manifesteren, erdoorheen kunnen stromen en weer

beseft wat je zelf voelc, kun je gemakkelijker meevoelen met een ander,

102

103

en die compassie zorgt voor een context waarin oplossingen van nacure omstaan. De andere is: je wordt minder reactief en kunt helderder na

gevoelens kum luiseeren, ben je ook in seaat om naar die van de ander te luisteren.

denken over wat de besee oplossing is. Als je pijn voelt

Zodra je een beetje ruimte condom je gevoelens hebe, heb je niet alleen

Hee is niet meer nodig om je af ee reageren, maar hee is evenmin nodig om je gevoelens weg ee stoppen. Je hoeft niet van je 'negaeieve gevoelens' verlose te warden, net zomin als de wolken aan de luche hoeven te

besef van wat je voele, maar kun je ook met anderen meevoelen. Die is

verdwijnen. Je kunt ze gewoon waarnemen; ze verdwijnen vanzelf weer.

iets heel anders dan de oude manier van gevoelens .onderdrukken en

De reactieve gevoelens die zo gemakkelijk de kop opsteken en ons ge

stoer doen, en ook iets anders dan je gevoelens uitleven door je emoti

vangen houden in een eindeloos drama, blijken niet meer te zijn clan

oneel te laten gaan. Als een bewuste man zich bijvoorbeeld bekritiseerd

een muis met een megafoon.

voelt, weee hij uit ervaring wae hem te doen staat: de uiterlijke gebeur tenis voele_n, zijn reactie erop voelen en doen wae juise is.

De boodschap in de pijn

Hee gebeure dikwijls dat, als we in staat zijn een beetje ruimte te creeren

lk doe de voordeur open en ben thuis. Daar is mijn vrouw en daar

rondom gevoelens, we ons vanzelf bewuse worden van de redenen voor

zijn mijn kinderen. Ze zegt dat ik laat ben. En nu zegt ze dat ik

die gevoelens. John zegt: Mijn vrouw klaagt soms over mij. Ze vindt

altji d la.at ben. Daar is de samentrekking in mijn borst. Het lijkt erop

dan dae ik niet genoeg heb gedaan in huis. Ik heb daarop de neiging om

dat ik me gekwetst voel. Daar komt heel mel een gedachte op die dolgraag met haar in discussie wil gaan: ik ben niee altijd laat,

me terug te crekken. Als ik dat doe, dan vraag ik mezelf: waarom wil ik

nu weg? Het antwoord is dat ik pijn voel. Wat voor pijn voel ik dan? Al

hoogstens zevenentwintig procent van de tijd. Nu zie ik de geftus

snel ontdek ik de reden voor die pijn: ik denk dat ze niet waardeert wat

treerde blik in haar ogen. Daar is een verzachtend gevoel in mijn

ik zeg of doe, anders zou ze die ene pijnlijke opmerking niet gemaakt

borst. Daar reik ik uit naar haar en houd haar vast. Daar is mijn

hebben. Ik heb dus de kans om vragen te stellen, om de kwestie te on

vrouw die zachtjes huilt. En daar is de kus.

derzoeken. Is het echt zo dat ze mij niet waardeerc? Of is her misschien

Hee vermogen om dingen buiten jezelf waar te nemen en tevens je emoties te observeren geeft je de vrijheid om dat ee kiezen wat voor alle betrokkenen het beste is. Dankzij dit vermogen maak je onderscheid cussen 'ik hen boos' en de ervaring van boosheid als een voorbijgaand gevoel.

zo dat ze zich vandaag minder lekker voelt? Ik heb de mogelijkheid om her niet persoonlijk op te vatten. Toen ik mij nog niet zo bewust was van mijn eigen gevoelens, trok ik mezelf regelmatig een paar dagen terug. Nu kan ik direct een vraagteken zetten bij deze reactieve neiging en mijn interpretatie bijstellen. Daardoor kan ik bijna onmiddellijk mijn pijn helen en mij weer met haar verbinden. In staat zijn pijn te voelen voorkomt niee alleen dat je dwangmaeig reageert, hee zorgt er

Als iemand boos op je is en je kunt eerst voelen hoe je daarop zou willen reageren (terwijl je je bewust blijft van de redenen die je jezelf daarvoor

geeft), dan kun je je bewust warden van wat er bij de ander speelt. Dan hen je niet meer rancuneus of reactief, want je stelt jezelf in de plaats

ook voor dat je een betere interpreeaeie van de gebeureenissen kunt geven, zodat je deze pijn in de eoekomst niet opnieuw hoeft te ervaren. Wij kunnen leren ophouden met onszelf pijnlijke verhalen voor te houden.

van de ander. De reacties van je zenuwstelsel worden hierdoor minder heftig, waardoor je dichter bij de ander komt en zijn werkelijkheid kunt ervaren. Zo ontdek je waarom de ander boos is. Als je naar je eigen

Hoe meer een man het vermogen herstelt om zijn gevoelens ten volle te ervaren, hoe beter hij verbinding kan maken met een dieper niveau van

voelen, een niveau dat verband houdt met water hier en nu gebeurt, in plaats van wat hij uit het verleden meesleept. We hebben allemaal een manier om met onze ziel te communiceren, en die manier is altijd woordeloos. Je ziel is je geweten, dat je vertelt wat goed is en welke kant je op moet. Je ziel zegt 'ja' tegen het een en 'nee' tegen het ander. Als je

Ruzien, overmatig denken en de behoefte om gelijk te hebben. 2. Alcohol en andere verdovende middelen. 3. Afleiding: televisiekijken ofsurfen op internet. 4. Verslaafd zijn aan werk. 5. Extreme sporten beoefenen ofgevaarlijke situaties opzoeken. 1.

de weg kwijt bent ofhet gaat met iets in je omgeving de verkeerde kant op, clan weet je dat dankzij een emotioneel waarschuwingssignaal. Een pijnlijke emotie kan gewoon een manier zijn om jou duidelijk te maken

Stel nu je eigen lijstje samen.

dater iets rechtgezet moet worden. Als je in staat bent je gevoelens ten

Ontkrachtende Otto

volle te ervaren, zonder reactief te worden, dan maak je weer contact

Hee instinct van mannen vertelt hun dat er geen reden is om contact te

met je intu!tie, met het innerlijke kompas waarmee je je koers afstemt

maken met gevoelens, want die dienen nergens voor; ze dienen geen nut of waa.rde. Als er gevaar dreigt, is de eerste reactie van de primitieve

op het echte noorden.

hersenen van een man om te vechten ofweg te lopen. Dat is zijn reactie op bet vooruiczicht van pijn. Toen mannen nog jagers waren en voortÂ

Wat er in de weg staat

durend met gevaren te maken lcregen, was dit de meest intelligence reactie. Stilstaan bij je gevoelens kon gelijkstaan aan zelfmoord. VanÂ

Hier bespreken we enkele aspecten van jezelf die mogelijk opgeslocen

wege haar heel andere rol in deze primitieve samenleving was de eerste

zitten in de kelder van je wezen en die het je moeilijk maken om je pijn

reactie

te voelen en los te laten.

iemand over praten. Haar eerste reactie is dus: er uiting aan geven.

Vermijdende Viktor

Ook regenwoordig zien veel mannen gevoelens nog als een teken van

Op het meest primitieve niveau zijn mannen geneigd om koste wat

zwakte. 'Echte mannen huilen niet.' Wil je een bewuste man warden,

kost pijn te vermijden. In het verleden hebben mannen verschillende

dan moet je je bewust worden van je emotionele, vrouwelijke kant,

van

een vrouw die met pijn te maken lcreeg: ik moet er met

manieren gevonden om lastige gevoelens te vermijden: het gebruik

maar zonder dat die het roer overneemt. Als je je bewust wordt van

van verdovende middelen, alcohol of marihuana, verslaving aan seks,

zowel je emotionele kant als je afstandelijke analytische kant, die besluit

alles intelleccueel benaderen en eindeloos over alles blijven nadenken.

wat je het beste kunt doen, clan geef je je vrouwelijke kant de kans om

Bijna iedere dwangmatige handeling kan een verslaving worden. Al

je mannelijke kant te ondersteunen. Pas als je je bewust bent van je

deze dingen worden ingegeven door het instinct om pijn te vermijden.

gevoelens, heb je de tegenwoordigheid van geest om te beseffen dat je

Een eerste goede stap om die te doorbreken is een dagboek bijhouden

niet naar je gevoelens hoeft te handelen. Ze zullen weer verdwijnen en

en noteren op welke manieren je pijnlijke emoties vermijdt. Hoe

een ander aspecc van je mens-zijn onthullen: je kum gevoeliger worden,

meer je hiervan op papier zet en gaat herkennen, hoe minder macht

zorgzamer zijn en meer compassie laten zien.

deze emoties over je hebben. Hieronder geven we je een paar ideeen om je op weg te helpen. Gebruik ze alleen als springplank voor je

Flap-het-eruit-Fons

eigen onderzoek van de mate waarin wij onszelf allemaal emotioneel

Je dwarsboomt jezelf als man niet alleen door je gevoelens te ontkennen,

verdoven:

je kunt, wanneer je niet voldoende ruimte condom je gevoelens creeert

106

107

en ze laat bewegen, jezelf ook verliezen in je gevoelens. Wil een man zijn

Train je emotionele uithoudingsvermogen

gevoelens ten volle ervaren, zonder erop te reageren, clan moet hij een

Dit is niet alleen iets van deze tijd, want het maakte al dee! uit van

manier vinden om die gevoelens te ervaren zonder dat h ij zich erdoor bedreigd of overweldigd voelt. We zullen je een paar oefeningen aan reiken waarmee je je vermogen kunt vergroten om gevoelens binnen een grocer gevoel van ruimte te ervaren. Als je niet weet hoe je meer aanwezig kunt zijn en je.bent erg emotio neel, dan kun je, nog voordat je voelt wat er emotioneel speelc, er soms dingen uicflappen. Dit lijkt wel wat op ce snel klaarkomen. Je moet uithoudingsvermogen opbouwen om je energie vast te houden, zodat je die op h :c juiste moment en op de juiste manier kunt ondaden'.

pijnlijke gebeurtenis die hem leert om pijn te voelen zonder iets te doen om ervan af te komen. De Mandan-stam, die langs de Missouri leefde, kende de Okpa-ceremonie, die inhield dat bij een jongen, cen overstaan van de hele scam, de borstkas doorboord werd met een houten haak. Hij mochc niet schreeuwen, want hij moest leren pijn te verdragen en vol te houden. Als een man bij een pijnlijk gevoel aanwezig blijft, wordt hij namelijk sterker. Er werd een couw over een grote boomtak gegooid en aan de haak vastgemaakt, waarmee de jongen aan zijn borstkas omhoog werd getrokken tot hij loskwam van de grond. Zo bleef hij de

Laurens zonder lichaam

De beste manier om gevoelens te ervaren zonder er emotioneel op te reageren en in dramatiek verstrikt te raken is ze re ervaren door middel van

initiatieprocessen in veel oude culturen. In de puberteit wordt een jongen een man door middel van een overgangsrite, een soms uiterst

je lichaam. Mannen zitten tegenwoordig dagenlang voor een com

purerscherm. Uiteindelijk bevrijd je jezelf van pijn en van het verleden, door je steeds meer te verankeren in de tastbare, geruscstellende realiteic van het hier-en-nu. Dae is namelijk de realiteit waarin je lichaam be staat. Als je langdurig zit en veel tijd moet nadenken, is het goed om te zoeken naar manieren om meer te bewegen, adem te halen en levendiger te worden.

hele dag hangen, zonder dat hij mocht schreeuwen. Als hij dit had doorstaan, was hij man geworden. Op deze manier leerde hij pijn te voelen, comfort los te lacen, nergens voor weg te lopen en geen emoties ce tonen. Hij moest leren om dit allemaal in zichzelf te omvacten, zichzelf vanbinnen te voelen en die te verdragen. De jongen werd man door te ondervinden dat, als hij bij iets aanwezig bleef voor zolang her bestond, het vanzelf verdween. Als je pijn in je lichaam voelt en je reageert daar niet op, dan komt er endorfine vrij en ervaar je geluk zaligheid. Veel mannen vermijden tegenwoordig voorcdurend pijn. Als jongen

De oefeningen Naarmate we groeien in bewuste mannelijkheid, ontdekken we dat we door eenvoudig aanwezig te zijn pijn kunnen transformeren in genot. De lading van de negatieve emotie verdwijnt door die in je bewustzijn te houden en je er nice tegen te verzetten. Een man die geleerd heeft om pijnlijke ervaringen te verdragen, zowel fysieke als emotionele, wordt een man die standhoudt en een man op wie anderen kunnen rekenen.

zijn wij niet aangemoedigd om pijn te voelen als er niemand was die naar ons luisterde, vandaar dat we niet meer naar onze eigen pijn luis teren. Als een jongen echcer een ouder heeft die hem kan omhelzen en vasthouden als hij pijn heeft, leert hij om zijn pijn te omvatten. Rob Allbee vertelt ons dac de gevangenen met wie hij heeft gewerkt in de San Quemin-gevangenis bij San Francisco dat vermogen volkomen misten. Ze leerden niet om pijn re accepteren. Dus ze moesten ofwel voor hun pijn weglopen of die iemand anders aandoen. Als je eenmaal leert om te voelen, weet je dat er, als je pijn erger wordt en je blijft erbij aanwezig, endorfine vrijkomt.

108

I09

Bij het coachen van mannen hebben wij nooit iemand ritueel begeleid

Stel jezelf nu de vraag: als dit deel van mij kon spreken, wat zou het dan

in de Okipa ceremonie van de Mandan-stam. Tienerjongens ophangen

zeggen? Geef jezelf hierin alle ruimte en censureer jezelf niet. Niemand

een haak in hun borsrkas is niet onze specialiteit. Maar we hebben

zal dit ooit te lezen krijgen. Als je dat prettig vindt, kun je het op een

wel oncdekt dat er allerlei manieren zijn die een man kunnen helpen

los vel papier schrijven, dat je later verscheurt en verbrandt. Wat wil dit

am zijn vermogen te vergroten pijnlijke gevoelens te verdr<l.gen, vol

dee! van jou doen, wetende dat je dat nooit in werkelijkheid zult doen?

aan

doende lang om ze te transformeren in genot en aanwezigheid. We

Geef jezelf toestemming om rancuneus, slecht of gemeen te zijn; het is

hebben veel kennis opgedaan over hoe mannen emotioneel uithou

maar een brief. Beantwoord hierbij de volgende vragen:

dingsvermogen kunnen aankweken. Een uitstekende manier daartoe is je lichaam enkele minuten zonder te bewegen in dezelfde positie houden. Veel mensen ontdekken tegen woordig wat de oude Chinese discipline van qigong voor hen kan bete kenen. Als }e vijf of tien minuten lang de 'boomhouding' aanneemt,

Waar ben ik boos over? Wat zou ik daaraan wilien doen als het geen enkele consequentie had? Wtzar heb ik verdriet over? Wtzar ben ik bang voor? Waar heb ik spijt van?

voelt dat in het begin heel onaangenaam, maar als je jezelf enkele weken traint in het verdragen van dat onaangename gevoel, ontwikkel je een

Dit zijn vier emoties die mensen doorgaans onderdrukken. Als je na een

grotere innerlijke kracht en neemt je vermogen toe om aanwezig te zijn

paar minuten deze vier emotionele toestanden in alle vrijheid al schrij

bij iemand anders. Yoga werkt op dezelfde manier.

vend hebt doorvoeld, indusief de fantasieen over hoe je ze zou willen uitleven, ga je verder met de volgende vraag:

Luisteren zonder te reageren

We hebben al enkele oefeningen voorgesteld om dieper te leren luiste

Wtzt zou ik nu werkelijk willen ofwensen?

ren. Die kun je nu samenvoegen met oefeningen om pijnlijke emocies te verdragen zonder erop te reageren. Als iemand boos op je is, experi

Vervolgens ga je naar de volgende vraag:

menceer dan met aanwezig blijven en luisteren, zonder de behoefte om je te verdedigen te voeden. Leg je hand op je onderbuik en haal diep adem, zodat je hand naar buiten wordt geduwd. Als je onaangename

Waar heb ik waardering voor? Wtzar voel ik vergevingsgezindheid? Wtzar voel ik lie/de? Wtzarvoor wil ik mij verontschuldigen?

gevoelens omhoog voelt komen, laat je al je gedachten en argumenten los, en je ervaart die gevoelens als fysieke verschijnselen. Let op: doe

De waarheid boven tafel halen

deze oefening hooguit vijf minuten - zeker niet langer dan tien minu

Een andere manier om bij heftige gevoelens aanwezig te blijven is on

ten. Dit kan veel zwaarder zijn dan je zo zou denken.

derscheid maken tussen gevoelens die je uit je verleden meedraagt en wat er in her hier-en-nu gebeurt. Dit is een heel eenvoudig proces en

De gevoelsbrief

vraagt niet veel ervaring of inzicht. Je hebt er alleen een grate emotio

Als er gevoelens bovenkomen en je kunt ze op deze manier omvatten,

nele moed voor nodig. Als bet te veel voor je is om de volgende stappen

neem dan even wat tijd voor jezelf. Zak in je lichaam, ontspan je adem

in je eentje te doorlopen, maak her jezelf dan gemakkelijk en zoek een

haling en voel de gewaarwordingen die verband houden met wat je

maatje. Spreek af dat jullie elkaar hierin over en weer begeleiden als je

voelt. Als je een fysieke gewaarwording opmerkt, vraag jezelf clan welke

daar behoefte aan hebt.

emotie er verband mee houdt en schrijf die op. Geef er een naam aan.

IIO

III

Dit zijn de stappen:

en kreeg ik mezelf weer een beetje in de hand. Dan redeneerde ik: Waarom zou ik geld uitgeven aan een hotel als ik thuis kan slapen? We

Ga naar een plek waar je alleen kunt zijn. Neem een bepaalde lichaams足

houding aan en sea daarin onbeweeglijk stil. Je kunt ook zitren.

hebben toch een logeerkamer? Dan reed ik terug naar huis, sloop naar binnen en verdween naar de logeerkamer. Als ik de volgende morgen wakker werd, was alles weer in orde.

Scan je hele lichaam en kijk of er plekken zijn waar je emoties vast足 De volgende keer dat dit gebeurde, sloeg ik ook de deur achter me dicht

houdt.

toen ik naar buiten stormde en naar mijn auto liep. Maar nu vroeg ik 3. Geef de emotie die je voelt een naam, bijvoorbeeld woede, verdriet,

me af: Waarom zou ik naar een hotel rijden? lk weet dat ik daar toch niet

frustratie of hopeloosheid. Blijf een paar minuten bij dit gevoel, totdat

ga overnachten. Dus bleef ik in de auto zitten. Toen ik gekalmeerd was,

je herkent dar het op zichzelf staat.

sloop ik terug het huis in en sliep in de logeerkamer.

4. Wat is

hei- verhaal rondom deze emotie? Ga een stapje verder en vraag

Zo is het vele malen gegaan, tot ik zover was dat ik de trap kon aflopen,

jezelf waarom je je w voelt. Als je bijvoorbeeld boos bent, wu je er足

de deur kon opendoen en die weer kon dichrslaan zonder naar buiten

achter kunnen komen dat je boosheid aanleiding is tot een denkbeeld

te gaan. Ik dacht: ik weet dat ik nergens naartoe ga, dus waarom zou ik

als mijn vrouw is onredelijk tegen me. Verdriet kan aanleiding zijn voor

dan naar buiten stappen? Ik sloeg alleen maar met de deur zodat zij spijt

denkbeelden als niemand begrijpt me, ik sta er helemaal alleen voor.

kreeg en zou willen dat ik terugkwam.

Als je het verhaal rondom de emotie eenmaal kent, hoef je jezelf alleen

Ik leerde nog een stap verder te gaan: ik hoefde niet eens boos te worden.

maar te vragen: 'Is die waar?' Je kunt ook vragen: 'Kan ik deze gedachten

Ik hoefde alleen tegen haar te zeggen: 'Luister, ik voel dat ik boos begin te worden door onze ruzie. Ik ga nu weg en ik slaap in de logeerkamer.

loslaren?'

Morgen praat ik weer met je. Korn alsjeblieft niet achter me aan. Ik heh Wil iets objectief en feitelijk waar zijn, dan moet iedereen op de wereld

ruimte nodig.' Hee resultaat was hetzelfde; de volgende dag was alles

het erover eens zijn. Tenzij al je vrienden het met je eens zijn dat je

weer in orde. Door de dingen goed te onderscheiden, merkte ik wat ik

vrouw onredelijk regen je is, en zijzelf ook, is het niet meer dan een

nodig had en namen mijn reactieve gevoelens af.

opvatting. Compassie ontwikkelen Je zult dit soort opvattingen en overtuigingen vanzelf gaan doorzien en dan zullen de pijnlijke gevoelens op een naruurlijke manier verdwijnen.

Lastige gevoelens die verweven zijn met herinneringen aan het verleden kun je dikwijls met een eenvoudig proces van compassie en vergeving loslaren. Je kunt de eenvoudige stappen zelf doen of een vriend vragen je

John zegt: Voordat ik met Bonnie trouwde, heb ik een paar jaar met een

erin te begeleiden. Je vindt deze stappen op: arjunaardagh.com/no-other.

andere vrouw samengewoond. Als wij onenigheid hadden, werd ik al足 tijd woest en stormde het huis uit. Ik was mij niet bewust van war ik vanbinnen voelde. Ik werd beheerst door de gedachte: ik heb hier genoeg van. Ik sloeg de deur achter me dicht, pakte mijn auto en reed naar een hotel. Tegen de tijd dat ik daar aankwam, was ik een beetje gekalmeerd

112

Voor vrouwen

met het verwijt dat hij je heeft gekwetsc, dan maak je hec hem moeilijker om ruimte te nemen, en dat zal op de lange duur alleen maar leiden cot

Als mannen pijn voelen, is hun eerste reaccie zich cerugcrekken en de

meer en langduriger confliccen.

pijn uit de weg gaan. Dae is de primitieve reactie van vechcen of vluch ten. Als een man voor zijn gevoel vastzit, wordt hij instinctief.defensief

Owing hem niet om over zijn gevoelens te praten

of gaat hij zelfs over cot de aanval. Als je dus ruzie hebe met je man of

Een man raakt gemakkelijk in de war als jij van hem eist dat hij zegt war

jij bent boos en hij wil zich terugtrekken, laat hem dat clan doen en ga

hij voelt. Vergeer niet dat vrouwen anders in elkaar zitten. Voor jou

niet achter hem aan. Als je achter hem aan zit, moet hij blijven weg

betekent praten over gevoelens de ontlading van stress, maar voor hem

lopen. Hee beste wat je kunt doen om bewuste mannelijkheid in je

kan dat anders liggen. Als jij hem vertelt dat hij emotioneel terug

partner ce bevorderen is hem negeren als hij ruimte neemt voor zijn

getrokken is, kan hij je gaan geloven. Als her jou lukt om hem zover ce

gevoelens en iets voor jezelf gaan doen, iets waar jij blij van wordt. Voor

krijgen dat hij zijn gevoelens met je deelt, met name als her gaat om

veel vrouwe!l becekent dac praten over wac ze voelen met andere vrou

gevoelens van kwetsbaarheid, verdriec of wanhoop, en als je hem er met

wen. Maar jij hebe ongetwijfeld je eigen manieren gevonden om je

succes toe brengt te praten over moeilijke dingen uit hec verleden, clan

vanbinnen prettig te voelen.

heb jij waarschijnlijk hec gevoel dat jullie dichter bij elkaar komen.

Wij hebben ontdekt dat vrouwen, omdat ze meer ingesteld zijn op re

<lac je je respect voor hem verliest. John en ik hebben dit beiden ma.ar

Maar de kans bestaat dat je hem clan gaat zien als een zwakke man en laties dan mannen, geneigd zijn een man die zich terugtrekt achterna te

al te vaak zien gebeuren. Als je het gevoel hebe dat je partner met veel

gaan. Je wilt hem vragen: 'Wat is er aan de hand? Wac gebeurt er met

pijnlijke gevoelens rondloopt, kun je hem vragen of aanmoedigen daar

je? Wat heb ik verkeerd gedaan? Laten we erover pracen.' Die kunnen

iets aan te doen. Dae zou kunnen betekenen dat hij therapeucische hulp

allemaal goede vragen zijn voor als hij weer is teruggekeerd uit zijn

zoekt. Als het voor zijn logische verstand duidelijk is dac hij daarmee de

'grot'. Maar alles war jij doer of zegc om hem uit die grot te krijgen

kwaliceit van zijn leven kan verbeceren, dan is hij mogelijk bereid om

voordat hij daaraan toe is, kan tot gevolg hebben dat hij zich nog verder

zelf iets in die richcing te ondernemen. Pas er echter voor op dat je niet

terugcrekt. Als je partner weet hoe hij wanneer hij boos is ruimte moet

de schouder wordt waarop hij kan uithuilen, want clan loop je de kans

nemen, maar ook weet hoe hij terug moet komen als hij zijn evenwicht

dat hij een soorc van vriendin wordt, in plaats van een aantrekkelijke man.

heeft hervonden en weer contact met je kan maken, prijs jezelf clan gelukkig, want clan heh je een bewuste man gevonden.

Erken het als hij niet vanuit boosheid reageert Omdac we allemaal zo snel veranderen in de manier waarop we met

Straf hem niet

elkaar omgaan, kun je zeggen dac we samen op een soorc school zitten.

Als een man zich terugcrekt om in stilte zijn gevoelens te verwerken en

De meeste mannen die wij kennen maken een actief en eervol proces

hij komt daarna terug bij zijn partner, clan kan het zijn dat zij boos op

door waarin ze leren hoe ze bewust man kunnen zijn en iets kunnen

hem wordt en hem laat weten dat hij haar heeft gekwetst. Zij wil hem

geven. Als je met hem in de clinch ligr en dac is voor hem een aanleiding

veranderen, om te voorkomen <lac hij zich ooic nog op die manier van

om kwaad op je te worden en je te kwetsen of weg te lopen en de deur

haar rerugrrekc. Een goede man wil jou natuurlijk niet kwersen, maar

achter zich dicht te slaan, maar hij doec dat allemaal niet, probeer hem

mannen zijn bezig om te leren hoe ze in een snel veranderende wereld

daarvoor clan erkenning te geven.

zo goed mogelijk man kunnen zijn. Wanneer een man zich af en toe terugtrekt om zichzelf terug te vinden en jij reageert met boosheid of

114

115

Het heeft voor ons allebei lang geduurd om, als het tijd was om tot rust

EEN BEWUSTE MAN:

onze gevoelens en die te laten oplossen, om dan weer terug te gaan naar

Bill Kauth, stichter van het ManKind Project

te komen, te leren ons terug te trekken, aanwezig te kunnen zijn bij onze partner, met iets nieuws om te geven. Als jouw man leert hoe hij dit moet doen, of de eerste stappen op weg daarnaartoe heeft. gezet, en

als woordenwisselingen en ruzies tussen jullie minder vaak voorkomen

en minder lang duren, vertel hem dan alsjeblieft dat je dat waardeert.

Eer hem vanwege zijn succes, dan zal hij snel groeien in zijn vermogen

om zich aan jou te laten zien als een bewuste en aanwezige man - 'ik

waardeer het dat je even wegging en de ruimte nam toen je kwaad werd.' Als je single bent, zal voor jou een man die zijn gevoelens erkent, maar

er niet in blijft hangen, een betrouwbare man zijn. Als je hem becer leerc

kennen en hij vertelt je over moeilijke siruaties waarin hij zich verne

derd, aangevallen of bekritiseerd heeft gevoeld, en hij vertelt je dat hij daarop reageerde door zich even terug te trekken, adem te halen en te

voelen, dan kun je erop vertrouwen dat hij later, als jij dichter bij hem

komt, hetzelfde zal doen. Een man die snel boos wordt, die de confron

tatie zoekt als hij wordt uitgedaagd en die zich beledigd voelt of somber

wordt, zal bijna zonder twijfel ook zo reageren bij een partner die dicht bij hem staat.

Ik hen geboren in een tijd dat het volkomen aanvaard was dat ouders, ook goede ouders, relatief weinig contact hadden met hun kinderen.

Mijn vader was op een boerderij opgegroeid en hij was iemand die altijd

met zijn werk bezig was. Ik bracht nauwelijks tijd met hem door, uitge zonderd onze vistripjes. Kinderen werden in die tijd direct na de ge

boorre bij hun moeder weggehaald en in een andere kamer in een wieg gelegd. Daardoor werd de band tussen moeder en kind verbroken. Mijn

moeder volgde de theorie van dr. Spock, die inhield dat je baby's maar eens in de drie uur mocht voeden, hoe hard ze ook huilden. Hoewel ik

her niet bewust heh meegemaakt, ontwikkelde ik heel veel pijn rondom het verlangen om me met iemand te verbinden terwijl dat maar niet lukte.

Dit leidde tot eindeloos troost zoeken bij vrouwen. Ik wist niet hoe ik liefde moest ontvangen en bleef die zoeken, bij de ene na de andere

vrouw. Daardoor raakte ik in allerlei problemen. Ik kwetste vrouwen

Een man die vaak over zijn gevoelens praat, bij jou durft te huilen of

samen met jou zijn gevoelens wil verwerken, kan jou een goed gevoel

geven, omdat hij dichtbij, intiem en veilig is. Maar wij willen je erop

vooral, omdat ik ze verleidde en daarna in de steek liet. Ik kwam nooit zover dat ik de liefde waarnaar ik verlangde ging voelen en kon ontvan gen. Her was een verslaving die wel war op alcoholisme lijkt en je leven tot een onhoudbare toestand maakt. Toen ik eindelijk begon te herken

wijzen dat zo' n man naar onze ervaring, naarmate je hem beter leerr

nen welke pijn ik vrouwen en mijzelf aandeed, stopte ik ermee. Ik had

indringende gebeurtenissen in zijn leven geen enkele emotionele reactie

zou versieren. Oat hield ik ruim een jaar vol. In dit celibataire bestaan

kennen, zijn aantrekkingskracht voor jou zal verliezen. Een man die bij

er genoeg van. en beloofde dat ik voor langere tijd geen vrouwen meer

laat zien, vooral een man die beweert dat hij zijn gevoelens heeft over

vond ik een beetje rust.

kennen waarschijnlijk koel, afstandelijk en weinig meevoelend blijken

Een vriend zei tegen me: 'Laten we een mannengroep opzetten.' 'Wat

stegen met een of andere spirituele beoefening, zal als je hem beter leert

te zijn. Een bewuste man die bet waard is om je hart voor te openen is

in staat zijn eigen gevoelens re voelen, met die van anderen mee te voelen en nag steeds te doen wat juist is.

is dat?' zei ik. Hij wist dat ik in mijn opleiding een en ander had geleerd over het werken met groepen en we gingen aan de slag. We kregen een groepje mannen bij elkaar, leerden onszelf de basale communicatieve

vaardigheden aan en beloofden een poosje bij elkaar te blijven. Toen we

ons eenmaal zo veilig voelden dat we het aandurfden om elkaar op

dingen aan re spreken, zei een van de mannen tegen mij: 'Bill, je bent

HOOFDSTUK 6

misschien een geweldige groepsleider en coach, maar je hebr geen contact met je lichaam. Je moer lichaamswerk gaan doen.' Ik was niet

Hij transformeert zijn boosheid in krachtig leiderschap

blij toen ik dat hoorde, maar ik accepteerde het, want ik wist dac hij genoeg van me hield om me de waarheid ce willen zeggen. Ik vond een bio-energetisch therapeut en ging met hem aan het werk. In de tweede sessie vroeg hij me om de 'stresshouding' aan te nemen. Hij liet me zien hoe je dat doer: je buigt je rug met je handen op je heupen en je vingers naar achteren. Het is een heel ongemakkelijke houding om in re staan en na een poosje gaan je benen trillen om je lichaam overeind te kunnen houden, maar je komr daardoor wel uit je hoofd en i� je lichaarn. Ik barstte in tranen uit. In de groep hadden we over mijn vader gepraat. Ik kwam de week daarna ccrug en toen we her na rwincig minucen weer over mijn vader hadden, begon ik te huilen. Ik voelde allemaal pijn waarvan ik hec be staan niec kende. Toen begon ik langzaam mijn hart te openen. Voor het eersc voelde ik echt mijn pijn.

ar we later het meest betreuren zijn de dingen die we doen

als we boos zijn. Woede ontscaat in her achterste deel van onze

hersenen, in ons reptielenbrein (waar de vecht-of-vluchtreflex zetelt),

en blokkeert dikwijls ons vermogen om met onze prefrontale cortex rationele beslissingen te nemen. Als een man dus boos is en hij is niet bedreven in manieren van bewuscwording, dan zal hij waarschijnlijk dingen doen en zeggen die niet alleen hemzelf, maar ook anderen pijn doen. Die pijn zorgt ervoor dat hij later beseft dat hij een verkeerde keus

Ik wil niet tegen jullie liegen en zeggen dat al die pijn in een magisch moment werd geheeld. Dar heeft nog jaren geduurd. Ik leidde de New Warrior Training acht keer per jaar en relkens als iemand iets had uit te werken rand het thema vader/zoon, moest ik huilen. Ik moet honder den uren hebben gehuild om verhalen over mensen die zich niet konden verbinden.

heeft gemaakt. Wat gebeurt er als we boos warden? Boosheid gaat dikwijls voorbij aan ons rationele denken. We reageren instinctief, op een manier die ons in een ver verleden geholpen heeft om te overleven, maar die werkt niet meer. Toen we nog in gevaarlijke tijden leefden, was boos warden een manier om anderen te intimideren, om anderen onder controle te

Op een gegeven moment had ik die allemaal diep genoeg doorvoeld en began her te verdwijnen. Tien jaar geleden heb ik Zoe ontmoet, die nu mijn vrouw is. Ik herinner me nog dat ik bad dat hec dit keer wu werken en dat heefc her zeker gedaan. We waren beiden volwassen ge noeg en ik kon voor het eersc in mijn leven toelaten dat er werkelijk van me werd gehouden. Ik had het patroon doorbroken.

houden, om re bepalen wie het dominance mannetje is of om een vijand

af te schrikken, want je toonde er je bereidheid of je intentie mee om geweld te gebruiken. Op deze manier was boos warden destijds - in veel opzichten is het dat nog steeds - een primitieve manier om te communiceren. Boos warden was een manier om anderen te waarschuwen dat ze, als ze hun gedrag niet veranderden, daar op een of andere manier door zouden lijden. Als ongewenst gedrag aanhield, was her geweld dat erop volgde ook een manier van communiceren. De boodschap was: 'Ik heb je pijn

gedaan, en daarmee weec je hoe ik me voel. Doe dat dus niet nog eens.' (Ironisch eigenlijk dac geweld voor de primicieve mens dus een poging was om zijn gevoelens te delen.)

Een ander element in onze gewelddadige geschiedenis is hec plezier dac wraak schenkt. We kennen allemaal de Hollywoodfilms waarin een slechcerik een hulpeloze moeder met kind vermoordt. De vader zinc op wraak en jaagc op de moordenaar. De gebeurcenissen volgen elkaar

Primitieve gevoelens van boosheid zijn niec alleen een manier voor een man om iemand ce laren ophouden hem pijn te doen, maar ook een manier om controle uit te oefenen door middel

van

intimidatie. We

hebben allemaal weleens een maffiafilm gezien: Hee hoofd van de clan komt binnen en kijkt dreigend rond. Als iemand ook maar op een verkeerde manier hoesc, schiet de baas hem dood. Oat is een manier om aan iedereen te lacen weten: 'Speel geen spellecjes met mij. Als je mij schade berokkent of zelfs maar irriteert, dan weet je wat je te wachten staat. Je bent gewaarschuwd: bezorg mij geen slecht gevoel.' Een man kan ook boos worden als er niet aan zijn behoeften wordt voldaan, als zijn veiligheid in het gedrang komt of als hij niet weet wat hij moet doen. Her is een boodschap van de ziel, die zegc: 'Er gebeurt nu iets wat ik niet prettig vind en wac ik niet wil.' Wat dac precies is vergeet hij meescal snel. Misschien wil hij dat iemand van hem houdt of hem waardeert, maar in plaats van dat te beseffen, voelt hij zich be ledigd of bedreigd. Hij haalt in woede uic nog voor hij zich realiseert dac hij liefde nodig heeft. Hij neemc direct zijn coevlucht tot woede, zonder het moment vlak daarvoor te ervaren, hec moment waarop hij zich gekwecst voelc of bedreigd, of waarop hij voelt dat er niet aan zijn behoeften is voldaan.

voortdurend op en uiceindelijk voeren ze ergens op een brug een gevecht op leven en dood. De vader laac dan geweld zien dat niet in verhouding scaac cot wat hij wreekt.

Hij

gooit zijn cegenstander van de brug en de

schurk komt terecht op een rechtopstaande spies die zijn lichaam volledig doorboorc. Hee is een buicengewoon bloederige scene. Onze reactie op de eerste moord was woede en ongeloof, onze reactie op de tweede is voldoening. Dit is het principe van oog om oog, tand om tand. Als een onschuldige onrechc wordt aangedaan of pijn lijdc en er is iemand die een soorcgelijke of grocere pijn teweegbrengt, dan is dac rechcvaardig. De tweede gewelddaad doet ons plezier. Wij geniecen van beelden van gewelddadige mannen; vrouwen vinden hen sexy. Mannen en vrouwen genieten allebei van films waarin een Jason Bourne of James Bond willekeurig anonieme mensen doodt. Wij voelen bewondering voor hen. We zien namelijk een man verbeeld die Sterk is, en geen watje. Hij deinst nergens voor terug, hij laat zich niet overheersen en hij creedt op als beschermer van zijn vrouw, van de zijnen. Hij komt ook op voor rechcvaardigheid en dat doet hij door middel van geweld. Als mannen hebben wij geleerd te denken dat die gewelddadige type een fantastische kerel is. War er in films gebeurc laat zich niec goed vertalen naar hec gewone

In onze geschiedenis hebben mannen er alcijd naar gestreefd om de positie van alfamannecje te veroveren, om door middel van geweld de pikorde vase te scellen. Als hij boos werd, zijn stem verhief, mensen intimideerde en angst aanjoeg of liet zien dat hij anderen kon verwon den, dan verzekerde hij zich van de meesce macht en liep hij de minste kans om pijn gedaan te worden. Zo'n man denkt dat die hem de meeste vrijheid oplevert om uiting te geven aan zichzelf en te zorgen voor degenen die hem dierbaar zijn.

leven. In films kan de grote held willekeurig mensen neerschieren. Als je dat in het gewone leven zou proberen, kom je in de gevangenis cerechc. In her echte leven wordt geweld niet getolereerd.

Zijn woede en haar woede Omdat zij een hoger oescrogeenniveau heefc, heeft een vrouw die boos is of zich bedreigd voelt een grocere behoefte am te praten, haar gevoe lens te delen en hulp te zoeken. Praten over haar gevoelens verhoogc haar oxycocineniveau en daardoor neemt haar stress af. Als ze zich niec gehoord of erkend voelt, zal de bloedtoevoer naar haar hippocampus

120

121

sterk toenemen, het deel van de hersenen dat verband houdc met ge

en over je laten lopen. In het verleden hoefde hij daar niet over na te

heugen. Onder hoge stress zal haar geheugen seleccief functioneren en

denken: gebruik macht en woede om de oorlog te winnen, steeds op

zal ze alle goede dingen die haar partner ooit gedaan heeft vergeten,

nieuw. "Wees een echte man.

terwijl ze iedere four die hij ooit heeft gemaakt zich in geuren en kleuren herinnert. Haar woorden zijn scherp en kritisch, en zullen voor hem

Tegenwoordig streven mannen naar meer bewustzijn en dat brengt een

gelijkstaan aan karakcermoord. Ze kan heel gemene dingen zeggen en

nieuw dilemma met zich mee.

zelfs met dingen gaan gooien; een fysieke aanval en gebruik van geweld Hij voelt zich schuldig over de boosheid die in hem opwelt. Omdat zijn

zijn minder waarschijnlijk.

reptielenbrein hem ingeeft: domineren of gedomineerd worden, haalc Voor een man is dit anders. Bij hem stroomt het bloed naar de actie

hij bakzeil en onderwerpt zich. Dit lijkt de enig juiste manier om met

centra van de hersenen. Hij draait op testosteron, dus als hij de controle

de boosheid in zichzelf, waarvoor hij zich schaamt, om te gaan.

over hec prjmitieve deel van zijn hersenen kwijtraakt, zet zijn woede hem aan tot aerie. Als hij de controle verliest, kan hij zelfs lichamelijk

Als een man op deze manier zijn kracht verliest, komt in hem hec enzym

geweld gebruiken.

aromatase vrij, dat zijn testosteron omzet in oestrogeen. Op bio

Zij doer pijn met woorden, hij met daden.

deze zin soft is geworden zal minder snel boos worden, maar als hij boos

Een voorbeeld. Tom en Marcy bekvechten over het feit dat Tom, als hij

wordt hij emotioneler en zal hij sneller de controle verliezen.

chemisch niveau wordt hij dus vrouwelijker. Een man die passief en in wordt, zal hij waarschijnlijk ontploffen, want door her oestrogeen niet op zijn werk is, thuis achter de computer zit. Marcy voelt zich niet gezien en zegt: 'Ik had nooit met je moeten trouwen. Je bent alcijd laat

Arjuna zegt: Enkele jaren geleden heh ik een rol gespeeld in Awake in

thuis, je geeft mij nooit aandacht, je zorgt nooit voor de kinderen en je

the Dream, een film van de getalenteerde Oostenrijkse cineaste Nina

bent een slechte vader - en een waardeloze minnaar.'

Roland. De film won de grote juryprijs op her filmfestival van Frank furt. Dit had tot gevolg dat mijn seminars in Duitssprekende landen

Tom vat die allemaal persoonlijk en letterlijk op. Hij wordt woedend,

aan populariteit wonnen en ik veel mannen daar ging coachen. Hoewel

omdat het volgens hem allemaal niet waar is. Hij wil niets liever dan

de oorlog in 1945 voorbij was, meer dan zeventig jaar geleden, is er in

haar aanval op hem afslaan, maar hij wil haar ook laten zien dat ze

Duitsland en Oostenrijk nog steeds sprake van collectieve schaamte.

ongelijk heeft en hoe kwetsend haar woorden zijn. Als hij op dat mo

Deze mensen hebben een periode meegemaakt die in hun herinnering

ment niet even wegloopt om af te koelen, neemt zijn boosheid toe en,

nog steeds levendig aanwezig is en waarin ze ten volle uiting gaven aan

omdat hij geen uitweg ziet, vliegt hij haar aan. Mensen die gekwetst zijn

een extreem mannelijke kracht, aan woede en aan buitensporig geweld.

kwetsen anderen.

Hun cultuur werd in zijn geheel verslagen en door de wereld te schande

Domineren en gedomineerd worden

stuurd, omdat de Duitsers niet geschikt werden geacht om zichzelf te

In zijn persoonlijke relacies en op zijn werk komt een man regelmatig

besturen. Vandaar dat Duicssprekende mannen niec alleen hun eigen

terecht in situaties waarin hij lijkt te moeten kiezen tussen domineren

gewelddadigheid en uitingen van woede blokkeren, maar ook in aan

of gedomineerd worden: boos worden en anderen pijn doen (of daar

zienlijke mate hun power, gezag en daadkracht kwijt zijn. Vrouwen in

mee dreigen) om controle over de situatie te krijgen, of erbij gaan liggen

Duitsland klagen erover dat de meeste mannen daar soft zijn, te mee-

122

123

gezet. Jaren na de oorlog werd Duitsland nog door andere landen be

voelend en besluiteloos. Als ik met dit soort mannen werk, is de uitda ging niet hoe ze hun woede moeten lacen verdwijnen, maar hoe ze deze

houdc verband met de prefroncale cortex. Wil je in evenwicht zijn, dan moeten al deze hersendelen samenwerken.

oerkrachc in zichzelf weer tot !even kunnen wekken, ermee kunnen spelen en kunnen leren die in ere te herscellen als de noodzakelijke

Bij een bewuste man zijn alle hersendelen actief: Je reptielenhersenen

grondslag van krachtig en besluicvaardig leiderschap. Die basis is oak

zijn actief, wane je kunc nog steeds gerechcvaardigde woede en veront

nodig voor een gezonde polariteit in de relacie met een vrouw.

waardiging voelen. Oat geeft je kracht, energie en motivatie. Tegelijk zorgt je limbische systeem ervoor dat je je emoties kunt voelen en

Het dilemma waar hedendaagse mannen overal ter wereld voor staan,

meevoelt met die van anderen. Daardoor ben je meer gemotiveerd om

niet alleen tegenover andere mannen en in de pikorde op het werk,

zorg te hebben voor anderen en hen je in staac om ce voelen wat anderen

maar oak in hun gezin is: moet hij domineren of zich laten domineren?

echt nodig hebben. De prefrontale cortex geeft je de mogelijkheid om

Beide zijn voor zijn gevoel niet gewenst. Als hij domineerc, wordt hij

bewuste keuzes te maken over war de besre handelwijze is en te bepalen

die oude machokerel, die nooit iets voelt, zijn gevoelens niet toonc,

wanneer je terughoudend moet zijn. Zo zorg je voor een uitkomst die

hard is en in scaat om geweld te gebruiken zonder mee te voelen met de

niet alleen voor jezelf, maar ook voor de anderen her beste is. Dit zorgt

pijn van anderen. Of hij leert hoe hij moet voelen en wordt empa

er op een natuurlijke manier voor dat mensen om je been vertrouwen

thischer, wat er echter snel toe leidt dat hij onderdanig wordt, een

krijgen in je vermogen am her leiderschap op je re nemen. Ze weten dat

slapjanus, het beramannetje dat helemaal onderaan in de pikorde zit.

jij er voor hen bent.

De magische sleutel

Je boosheid voelen zonder er onmiddellijk op ce reageren houdt in dat

De oplossing voor die dilemma is: de magische werking van bewustzijn. Hee gaac erom dat je bewust bent. Een bewuste man stijgt uit boven het

je diep ademhaalt. Daarmee ga je de neiging tegen om te schreeuwen en laat je stevigheid zien. Je kunt je ook even terugtrekken en diep

dilemma van domineren of gedomineerd warden en oncwikkelt het

ademhalen. Door je boosheid te voelen en je er bewusr van te zijn

vermogen om woede te voelen en te beleven, zonder er gedachceloos op

zonder erop te reageren, leer je je doe! en betekenis respecteren en op

te reageren. Je gaat voorbij aan deze onmogelijke keus. Je kunt je boos

her juiste spoor te blijven. Op deze manier zet je je boosheid am in

heid ten voile ervaren, maar je bent in staat om ook verder te kijken. Als

gezaghebbend leiderschap. Je weet dat je je niet hoeft te laten over

je afgewezen wordt en boos bent, clan reageer je niet gedachteloos, maar

rompelen door emoties, want je kunt herkennen wat je voelt, en dat is

maak je contact met je oorspronkelijke incentie om het beste te creeren

beslist niet hetzelfde. Het besef dat je boos bent is iets heel anders dan

voor iedereen. Je maakt gebruik van de mogelijkheid om op een andere

boos zijn.

manier, met moed en kracht, je positieve doel re bereiken. Je transcen

zij'n leidt

je boosheid

ook tot bewust

deerc de dualiteit van onbewuste uiting en onbewuste onderdrukking,

In tegenstelling tot boos

die zich beide automacisch manifesteren.

wording van wat iemand anders voelt. Als we emotioneel warden, als we boos

zijn,

voelen

kunnen we anderen niet voelen, omdat we in beslag ge

Zonder dat je het beseft is je emoties uitleven dan wel onderdrukken

nomen warden door onze emotie. We weten dan niet meer wat er om

het gevolg van onbewuste mannelijkheid. De vecht-of-vluchtrespons

ons heen gebeurt. Maar als je een emotie ervaart en je bent je daarvan

komc onbewust voort uit onze reptielenhersenen. Emotionele reacties,

bewust, dan kun je tegen jezelf zeggen: 'Op die moment voel ik boos

inclusief empathie en reactief gedrag, zijn daarencegen afkomstig van

heid.' Alleen dan kun je tevens erkennen: 'Deze andere persoon voelt

het limbische deel van de hersenen. Rationeel en logisch bewustzijn

zich bedreigd, vandaar dat die op deze manier praat en doet, en dat

124

roept bij mij boosheid op.' Dit inzicht, dat voortkomt uit empathie, kan de neiging om de ander terug te pakken verzachten en in plaats daarvan inspireren tot groot leiderschap: de intelligentie en creativiteit om een betere oplossing te vinden voor iedereen. Woede verandert in cornpassie. Je wordt een betrouwbare !eider, meer nog clan de boze, op aerie gerichte machoman uit het verleden of de veel te empathische, softe man, die niets anders wenst te v.oelen clan liefde,

Gezaghebbend leiderschap Een ander voordeel van boosheid kunnen voelen is dat je die kunt ombuigen naar gezaghebbende autoriteit, waardoor je op zo' n manier met stemverheffing kunt spreken dat anderen daar baat bij hebben. Arjuna zegt: Ik heh dit op indringende wijze geleerd coen mijn jongens de tienerleeftijd bereikcen. AJs ik boos werd, wisten ze dat onmiddellijk en verloor ik hun respect en medewerking. Toen ik echter leerde mijn stem te verheffen en rnijn emoties te begrenzen, luisterden ze allebei en

vrede en berouw.

reageerden ze. Nu zij volwassen zijn en ik de school van het vaderschap

Gezond berouw

Ik kan nu met vol vertrouwen de leiding nemen.

doorlopen heb, kan ik wat ik geleerd heb gebruiken in andere situaties.

Als je vanui_t dit idee terugkijkt naar je verleden, ontdek je het positieve aspect van berouw. Denk eens terug aan iernand die je hebt gekwetst, aan een moment waarop je kwaad was en vanuit die kwaadheid hebt gehandeld. Op dat moment zul je manieren hebben gevonden om te rechtvaardigen wat je deed. AJs de bloedtoevoer naar de voorste delen van je hersenen afneemt, voel je alleen je eigen pijn, niet die van een ander. AJs je hier nu aan terugdenkt, met voldoende bloedtoevoer naar alle delen van je hersenen, kun je weer meevoelen met de pijn van die ander, waardoor je van deze vroegere ervaring kunt leren. Hoe kwam het dat die ander zich zo gedroeg en waardoor jij zo boos werd? Wat voelde die persoon coen jij hem kwetsce? AJs je dit doec, word je volwasÂ sener in je bewustzijn. Je kunt berouw voelen door de pijn te voelen die je veroorzaakt hebe.

De manier waarop je je gedraagc in aanwezigheid van de boosheid van andere mannen geeft je een belangrijke aanwijzing over hoe je met je eigen boosheid omgaat. AJs je je erdoor laat incimideren, als je buigt voor de boosheid van een andere man, als je je erdoor bedreigd voelt en hem de scrijd om de posicie van alfamannetje laat winnen, heeft dat tot gevolg dat je gedomineerd wordt en het contact met je eigen kracht verliest. Door de boosheid van een andere man weg te duwen, stop je je eigen boosheid weg. AJs je je op je gemak voelc bij de boosheid van een andere man en je er niec door laat ringeloren, clan kun je stevig overeind blijven - ook al is het met knikkende knieen en tranen in je ogen. Juisc de moed am stevig overeind te blijven tegenover een bulleÂ bak zorgt er niet alleen voor dat jij geen becamannetje wordt, maar levert je ook respect als een !eider die zowel moed laat zien als een open hart.

Nu kun je gaan leren am te groeien in je vermogen om een leider te zijn. De volgende keer dat je in een moeilijke situatie terechtkomt en je woede welt op, clan kun je voorzien dat je spijt krijgt: '.Als ik vanuit deze boosheid iets doe, clan zal ik daardoor later, mogelijk pas heel veel later, een slecht gevoel hebben over mezelf. Ik zal het respect van mensen verliezen, en het kan moeilijk zijn om dat terug te winnen. Ik za1 de pijn die ik veroorzaak later voelen en spijt krijgen.' Hee gezonde vooruitzicht van spijt motiveert je am je woede een andere richting op te sturen.

126

Je bewust worden van boosheid maakt hec je mogelijk om de posicieve boodschap erin te oncdekken, ten behoeve van iedereen. 'Er gebeurt hier iecs wat ik niet oke vind ... Er is hier sprake van iets wat niet voor iedereen werkt ... Er wordt niec voldaan aan iemands behoefte ... Er wordc een verlangen onderdrukc ... Ik word op een of andere manier bedreigd, of iemand anders wordt bedreigd.' Je leert oak herkennen dac boosheid energie is. AJs je rneegaat met de boosheid die door je lichaam

127

golft, kun je gewelddadig worden, mensen kwetsen en dingen doen die

Uitgeputte Peter

je later betreurt. Als je daarentegen die energie door je heen kunt laten

Als een man toelaat dat zijn reserves uitgeput raken, clan leeft hij op

gaan, ga je je levendiger voelen. Die levendigheid verandert in gezag

stresshormonen en zal zijn bloed eerst naar zijn reptielenbrein en zijn

hebbend en betrouwbaar leiderschap.

emotionele brein gaan, en pas daarna naar de frontale cortex. De fron tale cortex, waar wij beslissingen nemen, is het laatste deel van onze

Door de boodschap van boosheid helemaal te doorvoelen, zonder er

hersenen dat zich heeft ontwikkeld en is ook het laatste deel dat bloed

onmiddellijk op te reageren, kun je een stapje dieper komen en je be

ontvangt. Als we gespannen zijn, zal het bloed zich terugtrekken uit de

wust worden van een positief verlangen voor iedereen. Dit positieve

frontale cortex. We worden emotioneler en de vecht-of-vluchtreflex

verlangen is een bron van groot leiderschap en van het vermogen om

neemt het over. We drijven op stress, kunnen gemakkelijk boos worden

anderen te motiveren. Door te kijken naar wat je wilt in plaats van naar

en de kans is groot dat we geweld zullen geb'ruiken.

wat je niet wilt, kun je in een stroom positieve energie en creatieve intelligentie terechtkomen. Met dat nieuwe 'inzicht' kun je de auto

Als je merkt dat je emotioneel wordt, kun je het best even een ommetje

matische, o�bewuste reacties van je primitieve hersenen veranderen in

maken. Erken dat een deel van je even pauze nodig heeft. Maak een

intelligente, bewuste reacties.

mentale aantekening: ik beb meer rust nodig, ik moet mijn energie en aandacht beter verdelen en ik moet vaker een dagje vrij nemen. Soms is dit besef al voldoende om meer rust te krijgen. Alleen al de gedachte:

Wat er in de weg staat

neem aanstaande zondag vrij zorgt

ervoor dat je zenuwstelsel zich

ontspant, op dit moment, vandaag. Grote leiders nemen regelmatig vrij. Er zijn een paar dingen die een man onder ogen moet zien, wil hij een andere relatie krijgen met boosheid.

Slappe Simon Een man kan in de greep raken van de meer destructieve aspecten van

lntimiderende lvo

zijn boosheid, maar hij kan ook zo bang warden voor zijn boosbeid, dat

Het is verleidelijk om je zin te krijgen door anderen te overheersen,

hij de bron van zijn kracht afsluit. Als hij eenmaal zijn besef van richting

want je krijgt op korte termijn wat je wilt. Als je dingen direct gedaan

en zekerheid kwijt is, voelt hij zich zwak, wordt hij snel moe en over

wilt krijgen, als je de onmiddellijke voldoening wilt van je niet bedreigd

weldigd, en verlegt zijn nadruk zich van leiderschap tonen naar mensen

of kwetsbaar voelen, dan is het verleidelijk om de positie van top dog te

behagen, goedkeuring vragen en zich verontschuldigen voor her feit dat

claimen. Intimidatie werkt doorgaans goed op de korte termijn: het

hij bestaat. In plaats van zijn boosheid te transformeren in krachtdadig

primitieve, onbewuste zelf heft zijn zwaard en spreekt dreigende taal:

leiderschap, ontkent hij beschaamd de oorsprong van zijn boosheid en

'Pas maar op, anders krijg je klappen.' Mensen zullen zich onderwerpen,

loopt bij achter anderen aan. Waar het bier om gaat is dat je moet leren

omdat ze niet willen dat een boze man hun pijn doet. Dit is de kortste

spelen met je boosheid en een manier moet vinden om van de rauwe

weg naar dominantie en de baas spelen. Maar je creeert er natuurlijk

kracht en levendigheid ervan te genieten, en je moet erop leren vertrou

ook wantrouwen mee, je maakt duurzame relaties kapot en je smoort

wen dat er niemand beschadigd wordt als je dat bewust doet.

het vertrouwen dat je nodig hebt om een effectief leider te zijn. Het is ook niet de manier om goede buren te krijgen. Mensen worden bang

Beschuldigende Bert

voor je en zodra ze je zwakke plek ontdekken, zullen ze met z'n allen

Als je boos of defensief wordt, komt bet vaak voor dat iemand je dat

wraak op je nemen.

kwalijk neemt: 'Wees toch niet zo defensief,' alsof het iets verkeerds is.

128

129

Jij kunt dan gaan denken:

boosheid voelen. Maar

ik mag niet defensief zijn en ik mag geen

er is niets verkeerd aan boosheid; eigenlijk is het

verwerken, zonder onmiddellijk in actie te komen. Dat is het belang rijkste aspect van groat leiderschap.

iers goeds. Je boosheid geeft je namelijk toegang tot de kracht en het vermogen om het heft in handen te nemen. De enige moeilijkheid is

Als er geen bloed meer naar de voorste hersendelen stroomt, hoor je

wat je met je boosheid doet. Als je niet beseft dat je boos bent, zal je

sowieso niec wat de ander zegt. Zij zijn boos, jij bent boos, jij wordt

boosheid aanleiding zijn tot dingen waarvan je later spijt hebt. Proberen

reactief. .. je moet een manier vinden om jezelf hieruit ce bevrijden.

niet boos of defensief te zijn, en proberen am lief en aardig te zijn,

Formuleer het niet zo: 'Ik heb genoeg van deze flauwekul. Ik ben weg.'

maakt dat je een slappeling wordt en geen respect lqijgt. Als iemand

Oat werkt lang niet zo goed.

zegt: 'Je bent defensief,' dan klinkt dat beschuldigend. De beste reactie is dan: 'Oat is waar. Ik voel me boos en defensief. Laat me maar even.'

Het proces van je kracht terugvinden

Als iemand zegt dat je defensief bent, verdedig jezelf dan niet. Erken

Boosheid maakt dat je niet meer helder denkt, niets meer leert, jezelf

gewoon dat het waar is en zeg tegen jezelf: 'Oit is goed. Dit is mijn

niet meer corrigeert en het standpunt van de ander niet ziet. De

oerkracht. ik trek me even terug, blijf erbij en koester deze kracht. Ik

vecht-of-vluchtreactie gaat aan al deze dingen voorbij en zorgt ervoor

kom weer terug als ik iets goed te brengen heb.'

dat je onmiddellijk en zonder na te denken in accie komc. Als je even de tijd hebt genomen en op jezelf bent, pak je een stuk papier of je

Verantwoordelijke Fred

dagboek en volg je onderstaande stappen. Je kunt ook een vriend vragen

Als het leven oneerlijk is, als dingen niet werken of als alles fout loopt

om het samen met je te doen.

en je bent boos, dan krijg je de neiging iemand daarvan de schuld te geven. Of je geeft jezelf de schuld. Je hebt het gevoel dat je faalt. Leg op

zo'n moment je handen op je borstkas en haal een keer diep adem. Als

dat je boos was over hetzelfde. Geef uiting aan je boosheid, zo compleet

je hebt uitgeademd, zeg je tegen jezelf: 'Ik hen boos. Iedereen is weleens

en ongeremd mogelijk. Niemand zal daar nadeel van ondervinden of

Schrijf op waar je boos over benc. Je kunt terugdenken

aan

de keren

boos.' Denk dan aan de diepe wijsheid die leiders, van Boeddha en

erdoor gekwetst warden. Uit jezelf zonder iets ce onderdrukken. Vraag

Alexander de Grote tot Bill Clincon, door de eeuwen been hebben

jezelf:

doorgegeven: deze dingen gebeuren nu eenmaal! Herinner jezelf er dan aan dat wij allemaal goede mensen zijn, die ons best doen.

�t heeft me zo boos gemaakt? �arom voelde ik me boos? �nneer ben ik eerder op deze manier boos geweest? �t is het dat ik wil?

De oefeningen

Neem even de tijd om de antwoorden te laten komen. Hoe meer je

Time-out

Als je merkt dat iets uit de buitenwereld je kwelc en jij daar heel boos

verschuift van boos zijn naar erkennen wac je voor jezelf en anderen wile

over wordc, zeg dan iets eenvoudigs als: 'Ik voel me een beetje uit

bereiken, hoe meer energie je zult voelen scromen. Daardoor verdwijnt

evenwicht; geef me een minuutje.' Je kunt ook zeggen: 'Ik moet echt

je boosheid. De boosheid was de frustratie van niet kunnen bereiken

even nadenken over wat je zegt, laten we dus even pauzeren.' Even de

wat je wilt. Blijf naar diepere niveaus zakken en sta toe dat destructieve

tijd nemen geeft je de kans om het geschenk dat boosheid is echt ce

verlangens zich transformeren in positieve: 'Ik haat ze ... Ik wil weg ...

131

Ik wil dat ze allemaal verdwijnen... Ik wil rust ... Ik wil gerespecteerd

loslaat en je boosheid neemt toe zonder dat je daarover nadenkt, dan

warden... Ik wil dat ze zien wat ik te geven heb ... Ik wil geven wat ik

kun je de alcohol omhoogbrengen tot het zeventiggradenstreepje. Als je

te bieden heb.'

je boosheid nog verder kunt laten toenemen - sommige mensen hebben een honkbalknuppel en een kussen in hun kamer, zodat ze helemaal los

Ga nu nag een niveau dieper, naar dat van het waard zijn.

kunnen gaan - dan kun je de alcohol tot aan het negentiggradenstreepje brengen. Als je nag verdergaat en al je redenen voor je boosheid vergeet,

Welk aspect van mijn intentie is redelijk?

dan kun je ten volle in je boosheid gaan, puur voor je genot. Dan kan

Wftt verdien ik om te hebben? Wftt verdienen anderen. om te hebben?

de alcohol door de top van de thermometer heen breken en aan de

Wftt is goed voor mij en voor anderen om te hebben?

buitenkant naar beneden lopen. Als je je energie op deze manier kunt laten exploderen, doe clan je ogen dicht en zie hoe totaal vervuld van

4. Ga nu nag dieper, naar het gevoel van: ja, ik kan dat krijgen. Dit

energie je bent. Dit is een geweldige manier om boosheid door je

vergroot je �elfvertrouwen en je vermogen om de leiding te nemen.

lichaam re laten circuleren en die re veranderen in licht en liefde. Dit is een volkomen niet-cerebraal proces.

Dit proces brengt je van boosheid naar positieve actie en vergroot bovendien her vertrouwen dat anderen in je hebben.

Leren van berouw Een andere geweldige oefening als je echt boos bent is je terugtrek

Geniet van zuivere energie

ken op jezelf en je herinneren hoe je een keer vanuit boosheid hebt

Als je echr heel boos bent, voel je je oak heel levendig. Als je afstand

gereageerd. Denk terug aan een moment in het verleden waarop je

neemt van de situatie en je trekr je terug op jezelf, dan kun je merken

je boosheid de vrije teugel gaf. Herinner je wat er toen gebeurde.

dat je heel veel energie in je lichaam hebt. Soms is het goed am die

Wat zei je? Wat deed je? Misschien heb je iets stukgegooid, misschien

energie gewoon re laren circuleren.

heb je zelfs iemand geslagen. Omdat dir allemaal nier nu gebeurr het is tenslotte een herinnering - kun je de gevolgen ervan weer te

Arjuna zegt: Er is een tijd geweest dat ik iedere mogelijkheid om boos

rughalen. Als je iemand hebt geslagen, dan weet je nog hoe die

re warden had afgesloten. Ik was toen echt een watje. Vervolgens vond

persoon reageerde. Misschien werd hij bang voor je en verbrak hij

ik manieren om vriendschap te sluiten met mijn oerkracht, en dat hielp

het contact met je. Mogelijk verloor die persoon voorgoed het ver

me enorm. Je kon grommen, je kon op een kussen slaan of je kon een

trouwen in jou. Als je iers hebr stukgegooid, herinner je dan hoe je

boksbal gebruiken. Het idee daarachter is niet om er iets uit te werken,

je daar later, toen je gekalmeerd was, over voelde. Door je huidige

alsof je afvalstoffen kwijt moet. Het idee is juist dat je tot leven komt

boosheid te verbinden met het berouw over de vroegere gebeurtenis,

en daarvan geniet, dat je geniet van je levenskracht. Orn hier goed in te

kun je de consequenties voelen van reageren vanuit boosheid, en dat

warden, moet je al je gedachten erover loslaten en dat doe je door je

biedt je de mogelijkheid om bij je boosheid aanwezig te blijven

lichaam te onderzoeken.

zonder die uir re moeren leven.

Boosheid explodeert door de bovenkant van je hoofd en vult je met

Vergeving

licht. Je zou het kunnen zien als een thermometer. Als je in beslag ge

Als de weg van berouw eenmaal openligt, krijg je vanzelf meer besef van

nomen wordt door je gedachten over boosheid, blijft de alcohol in de

je eigen pijn en kwetsbaarheid, waardoor je ook de gevoelens van ande

thermometer steken bij zo'n vijftig graden. Als je je gedachten erover

ren gemakkelijker kunt voelen. Uirgaande van war de ander heeft gezegd

133

of gedaan, kun je jezelf afvragen: wat voelt hij, dat hij zich op deze manier

gedraagt?

Ik zei tegen haar: 'Lauren, laten we een experimentje doen. Laten we door de stad rijden en tellen hoeveel groene stoplichten we tegenkomen en hoeveel rode.' Toen we dat deden, kwamen we erachter dat we drie

Leg twee kussens op de vloer.

keer vaker groen licht hadden dan rood. Het leek alsof we alleen maar

Ga op een ervan zitten en sluit je ogen. Seel je de andere persoon voor

rood staat, terwijl je, als je groen licht hebt, gewoon doorrijdt. Als je

op het andere kussen. Laat jezelf echt heel boos worden op die persoon.

gefrustreerd raakt door je partner en de ergste spanning is afgenomen,

rood licht kregen, omdat je een poosje moet wachten als het licht op

Voel je boosheid ten volle en geef er uicdrukking aan.

denk dan aan al die keren dat je partner je groen licht gaf en vergelijk dat met die paar keer dat het licht rood was.

3. Ga op hec andere kussen zitten en kijk of je kunt voelen wat die andere persoon voelt. Maak contact met wat er in die persoon omgaat,

Als iemand boos op je is

met de emocionele coestand die hem enoe brengt zo gefrustreerd, boos,

Als iemand echt kwaad op je is, of dac nu je partner, een farnilielid of

beschuldigen . d of agressief te zijn.

een collega is, en her is om welke reden clan ook niec mogelijk om even ruimte voor jezelf te maken en naar je gevoel te gaan, clan zou je kunnen

Ga weer op je eigen kussen zitcen en kijk hoe dac nu voelc.

proberen om aanwezig te blijven en bewust in de energie van de boos heid van de ander te stappen. Het is handig als je wat ervaring hebt met

5. Door eenvoudig heen en weer ce gaan van je eigen gevoelens voelen

jezelf gronden in je lichaam, zoals we in eerdere hoofdstukken hebben

en uiten naar de andere persoon op het andere kussen, zal je boosheid

uitgelegd. Als iemand echt heel boos is, laat je gewichc clan een beetje

veranderen in compassie, in een groter vermogen om de dingen

zakken door je knieen iets te buigen; daardoor komt je bekken een paar

vanuit jullie beider perspectieven ce bekijken. Dat is geweldig leider

centimecer dichcer bij de grond. Doe dit heel subtiel, anders kan de

schap.

ander in de lach schieten! Haal diep adem. Eventueel leg je je handen op je onderbuik, zodat je kunt voelen dat je zwaartepunt lager ligt. Kijk

Waardering

de ander in de ogen. Zorg ervoor dat je, voordat je iets zegt als reactie

Als je boos bent, neem dan even een pauze. Als je boosheid tot rust is

op zijn boosheid, aanwezig bent en een piepklein stapje naar voren zet.

gekomen, denk dan aan alle positieve dingen die de ander voor je heeft

Een centimeter is voldoende. In de boosheid van de ander stappen is

gedaan en ook waarom die dat voor je heeft gedaan. De reden is dat hij

een manier om duidelijk ce maken: ik ben hier of ik hoor watje zegt. Dae

jou op een of andere manier wil steunen. Je kunt zo de positieve inten

zorgt er niec alleen voor dat de boosheid van de ander verdwijnt, maar

tie van de ander gaan zien. Wat heeft bij die ander prioriteit? Wat is het

ook dat jij van reactieve boosheid overschakelt naar aanwezigheid.

belangrijkste doe! van zijn leven? Als we alleen maar automatisch den

Daardoor kom je dichter bij jezelf en hebben anderen meer vertrouwen

ken, dan zien we meestal alleen rode stoplichten en beseffen we niet hoe

in jouw leiderskwaliteiten.

vaak hec lichc voor ons op groen scaat. John zegc: Ik reed een keer door Mill Valley. Mijn dochter zei tegen me:

Voor vrouwen

'Pappie, waarom scaan stoplichten altijd op rood? Het lijkt wel of we altijd moeten stoppen voor rood. Waarom springen ze voor ons niet op

Iedereen weet wat boosheid is. Iedereen is weleens ongeduldig of ge

groen?'

frustreerd of verliest de beheersing. Ook al houden we allemaal van

134

135

onze partner, er zijn momenten waarop ooze boosheid de overhand krijgt en dan reageren we zonder te beseffen hoe we overkomen. Met name mannen hebben weinig besef van hoe angscaanjagend het voor een vrouw kan zijn als ze boos worden. A1s een man in vroeger cijden kwaad werd, dan raakte er iemand gewond of viel er een dodelijk slachtoffer. Als een vrouw kwaad was, keek ze haar man hooguit met de nek aan; hij kreeg daar niet de doodstraf voor. Die verschil heeft in intieme relacies verschillende consequenties. Als een man boos wordt, is hij zich er doorgaans niet van bewust hoe en waarom hij daarmee zijn vrouw monddood maakt. Zijn redenering is: als zij boos is, mag ik ook boos worde_n. Dat lijkt misschien eerlijk, maar dac is hec niet. Als je met een man samen bent die de ambitie heeft een bewuste man te worden en zich daarin oefent - we hopen voor jou dat die hec geval is - dan zal hij in staat zijn bee moment te benutten voordac hij iets doet waar hij later spijt van heeft en zal hij kunnen zeggen: 'Ik heb even wat ruimce nodig. Ik moet even weg om te verwerken wat je cegen me zegt. Geef me even de tijd.' Dae is het beste war een man kan doen, want

hoe hij op een verantwoordelijke manier zijn boosheid moet kanalise足 ren. Als jouw man dat nag niet heeft geleerd, vertrouw er dan op dat hij dat kan leren en dat hij met de juiste ondersceuning een man kan worden die jij kunt vertrouwen en bij wie je je veilig voelt. Ten slotte, als je vrijgezel bent, dan willen we je erop wijzen dat, als het gaat om boosheid, er drie soorten mannen bescaan tot wie jij je aange足 trokken kunt voelen. De eerste is de boze en soms gewelddadige man. Hij heefc snel conflicten en kan met vroegere partners een gewelddadig verleden hebben. Als je weet dat een deel vari je zich aangecrokken voelt cot zulke mannen, is dat mogelijk het gevolg van het feit dat je in hec verleden liefde met boosheid hebe geassocieerd, misschien dankzij je vader. Die is iets waarover je zou moeten pracen met vriendinnen, misschien zelfs met een therapeut. Vraag je vriendinnen om potentiele partners hierop ce beoordelen voordat je close mer ze wordt. De tweede soorc man is degene die nooit boosheid voelt, zelfs geen ir足 ritatie. Hij glimlacht, praat rustig en kalm, heefc een zachce seem en scraalt loucer liefde en vredelievendheid uic. Hij beweerc nooit boosheid

daarmee vergroot hij zijn vermogen om de leiding ce nemen en dwingt

te voelen of zegt dat hij dankzij een of andere spiricuele beoefening

hij bij jou en bij anderen respect af.

helemaal haven woede is uitgestegen. Sommige vrouwen voelen zich

Als hij dat zegt, is het belangrijk dat je niet achter hem aan gaat. Als een

met zich meedragen - een herinnering aan waar zelfs het kleinste beet足

man ruimce krijgt, zal zijn boosheid verdwijnen. Mannen kennen een natuurlijk mechanisme waarmee ze verwerken war er gebeurc. Een goed man zal uiteindelijk zien waar hij staat, en zal cerugkomen met meer

aangecrokken tot zo'n man, vanwege een angst die ze uit het verleden je mannelijke kracht toe kan leiden. Ook met zo'n man moet je goed wecen waar je aan beginc. Na verloop van cijd, zo hebben wij gemerkt, kan her voor een vrouw heel moeilijk worden om voor zo'n man nog

inzicht in de situatie en met het vermogen am te luisteren.

respect re voelen.

Als je samenleeft met een man die zijn boosheid niet onder concrole

De derde soort man kan boosheid voelen. Hij suaalc gezag uit en gaat

heeft en bij wie boosheid tot fysiek geweld kan leiden, blijf daar dan alsjeblieft niet in je eentje mee rondlopen. Zorg ervoor dat iedereen die dicht bij je staat en die van je houdt weet wat er aan de hand is. A1s een man er moeite mee heeft am goed met zijn boosheid om te gaan, dan bescherm je hem niet door dat geheim te houden. Daardoor breng je jezelf in gevaar en bestaat de kans dat hij geen hulp krijgt. Iedere man voelt boosheid en daar is niets verkeerd aan, maar niet iedere man weet

confroncaties niet uit de weg. Als er sprake is van onrecht of wangedrag, neemt hij moedig zijn standpunt in. Hij laat niet over zich heen lopen en za1 niet aarzelen om jou te beschermen en te verdedigen. Maar hij is bewust. Zijn emocies gaan niet met hem aan de haal en vercroebelen zijn oordeel niet. Hij is een nacuurlijke !eider en mensen respecteren zijn beslissingen. Zo'n man wensen we je roe.

1 37

EEN BEWUSTE MAN:

Rob Allbee, stichter

van

de Inside Circle

Ik had drie zonen, bij drie verschillende vrouwen. Aan de levens van de twee oudste had ik geen deel. Ik liep nog steeds rond met moordplan nen. Toen mijn jongste zoon werd geboren, kreeg ik mijn laatste kans. Als ik serieus werk wilde maken van het vaderschap, als ik er voor deze kleine jongen wilde zijn, dan moest ik daar een manier voor vinden.

Een belangrijk deel van mijn werk is geweest leren omgaan met boos heid, met onbeheerste woede. Als kind ben ik regelmatig door mijn

Ik ontrnoette een paar mannen die in het mannenwerk zaten. Ze

vader geslagen - ik dachr dat alle kinderen geslagen werden. Toen ik

nodigden mij uit aan een paar mannengroepen deel te nemen. Toen ik

zeventien was, had ik al in verschillende tehuizen gezeten en ben ik

mijn emoties begon te onderzoeken, merkte ik dat, als ik de kans kreeg

opgepakt voor autodiefstal, inbraken en andere delicten. Mijn beste

er woorden aan te geven, het over het algenieen heel duidelijk was wat

vriend Ramone en ik werden betrapt toen we bij een bedrijf inbraken.

ze probeerden te zeggen. lk begon emoties te zien als middelen om

De politie �am en wij gingen ervandoor. Met hun auto joegen ze ons

duidelijkheid te krijgen over war er in mijn leven gebeurde. Ik begreep

een steeg in. Hee was vier uur 's morgens. Op her eind van de steeg

dat woede een reactie is die we hebben als er iets werkelijk belangrijks

rende ik naar links en Ramone naar rechrs. Terwijl ik ontsnapte, hoorde

moer gebeuren. Woede maakt ons duidelijk dat we mogelijk een vorm

ik pistoolschoten. De volgende dag werd ik gearresteerd. Ik kreeg te

van onrechtvaardigheid ervaren, of dat onze grenzen niet warden geres

horen dat Ramone was doodgeschoten. Ik zou naar de gevangenis gaan,

pecteerd.

omdat ik betrokken was bij een strafbaar feir waarbij een dode was ge vallen, wat automatisch betekende dat ik medeschuldig was aan moord.

De eerste keer dat ik werd uirgenodigd om in een mannengroep mijn

Ik kreeg de foto te zien; Ramone lag op zijn buik op de grand, met een

te worden,' zei ik. Een van de mannen zei: 'Goed, sea jezelf roe om

enorme schotwond in zijn rug. Ik kon wel zijn gezicht zien. We waren

kwaad te worden.' 'Als ik kwaad word, clan verbouw ik hier de hele rent.

boosheid re onderzoeken, dacht ik: ju/lie zijn

geschift.

'Ik begin kwaad

heel goede vrienden geweesr, hadden samen op de motor langs de kust

Ik ga mensen pijn doen.' 'Nee, dat gebeurt niet,' zeiden ze. Ik was bereid

gecoerd, hadden elkaar ons levensverhaal verteld en met elkaar gedeeld

om ze hierin voldoende te vertrouwen en zij waren in staat om op zo'n

hoe we in ons leven gekwetst waren. We deelden alles met elkaar. En nu

manier aanwezig te zijn dat ik voor het eerst ging

lag hij daar.

sen dichtbij laten komen, en dar is moeilijk. Soms moet je ze vastpakken.

voelen. Je moer men

De meesre keren stoppen ze daar veel re vroeg mee. Ik merkte dar iets in mij brak - vanbinnen knapte er iers. Hee laatste beetje van

ik zal proberen mijn !even te beteren, ik ga uitvinden waar het eigenlijk om draait, dat verdween gewoon ... het kon me allemaal niets

Ik moest iets uitvinden.

meer schelen. Toen ik uit de gevangenis kwam, begon ik heroine te

ik van buitenaf werd aangevallen kon loslaten, ontdekte ik meestal welk

gebruiken. Dat was het enige wat sterk genoeg was om dat laaiende

deel van mij zich aangevallen voelde. Daaronder lag steeds hetzelfde

vuur in mezelf te blussen. Het enige war voor mij nog relde was wraak

oude ding, het deel van mij dat het gevoel heeft dat ik niets betekende.

nemen, de wereld terugpakk.en. Ik haatte politieagenten; ik haatte alles in een uniform, of het nu de postbode was of de piloot van een passa

Oat dee! van mij werd steeds opnieuw gekwetst, diep gekwetst. Zie je niet wat ik voel? Maar niemand zag dat ooit. Het enige wat ze zagen was

giersvliegtuig. Ik wilde alles wat een uniform droeg vermoorden.

mijn enorme woede. En die reageerde ik af op iedereen orn me heen.

�t probeer ik te beschermen? �t is er beledigd ofwordt er ontkend? �ar komt de aanval vandaan? Als ik her idee dat

139

Op een dag ging ik naar een lezing van Malidoma Patrice Some, een schrijver en leraar uit Afrika. Op het eind van de lezing liep hij helemaal naar achceren, naar waar ik zat, en hij zei: 'Hier is mijn kaartje. Bel me. We hebben werk te doen.' Een week later belde ik hem. Hij praatce over hoe mensen elkaar bij het Dagara-volk behandelen, waarvan hijzelf afkomstig was. Zij weten dat ieder mens van uniek be足 lang is voor het welzijn van de gemeenschap als gehed. Dat raakte mij diep. Hij vertelde over hoe kinderen hun naam kregen en hoe elk kind een uniek lied kreeg. Als de kinderen iets verkeerds doen, worden ze niec gescraft, maar wordt hun lied opnieuw gezongen en warden ze herinnerd

aan

hun geschenk, aan hun essentie. Ze zeggen dat iemand

een ander aileen kwaad kan doen of iets kan doen wat fout is, als hij is

voor die van hem? Maar dat was het enige wat ik kon doen om de verantwoordelijkheid voor de dood van een ander mens lichter ce maken. En dac heeft voor mij alles veranderd. Ik werk in gevangenissen, omdat ik her gevoel heh dar Ramone dat ook zou hebben gedaan. Ramone had een soort charisma waarmee hij de gevangenis zou zijn binnengelopen en er voor anderen zou zijn geweest. Toen de gelegenheid zich voordeed, aarzelde ik om in de gevangenis te gaan werken; ik zou dac nooit gedaan hebben. Maar nu had ik deze motivatie en daardoor is het werkelijk een deel van mijn leven geworden. Als ik met mensen in de gevangenis praat, vertel ik ze mijn eigen ver足 haal, en dat ik Ramones lied zing voor hem. Dan vraag ik mannen of

vergeten wie hij werkelijk is. Dat begreep ik heel goed.

ze verantwoordelijk zijn voor iemands dood, en of ze een manier kun足

Hij nod.igde mij uit in zijn dorp, in Burkina Faso. Uiteindelijk bracht

ommekeer becekend.

ik daar in de volgende jaren veel tijd door. Hee was een gemeenschap waarbinnen iedere persoon werd gezien als van essentieel belang. Iedere persoonlijke, individuele manifescacie van het heilige wordt gezien als van wezenlijk belang voor her algehele welzijn van het dorp. Vandaar dat het verlies van een scukje iedereen raakt. Hij scelde mij voor aan zijn medicijnman. Ik had mij altijd verantwoor足 delijk gevoeld voor Ramones dood. De medicijnman zei tegen me: 'Je wise wie Ramone was, nietwaar? Je wist wat zijn geschenk was.' Ik zei dat ik dat inderdaad wise. 'Het hoorc bij je verantwoordelijkheid om Ramones lied, zijn unieke geschenk, aan jouw gemeenschap te geven,' zei hij, 'aan je familie en je vrienden. Jij moet het beschikbaar maken. Daarnaast heh je nu oak de taak om ervoor te zorgen dat zijn medicijn niet verloren gaat. Kun je het geschenk van wie hij was terugbrengen?' Dit gaf mij iets concreets om aan ce werken. Maar hoe moest ik het geschenk van wie hij was terugbrengen? Ramone was een goedlachse, grappige en avontuurlijke vent. Hoe kon ik mijn eigen geschenk en lied ontdekken en tegelijk beschikbaar zijn

nen vinden om heczelfde te doen. Voor heel veel mannen heeft dat een

HOOFDSTUK 7

schuunje te bouwen, een boek te schrijven, zaken te doen, kortom, als ze elkaar ondersteunen in een of andere activiteit of project waarin ze

Hij staat naast zijn broeder

toewerken naar een vastgesteld doel, dan is dat een context waarin ze hec beste in elkaar naar boven kunnen halen en een gevoel van verbon denheid en broederschap kunnen ervaren. Een andere manier om dit re doen is een mastermindgroep. Hoewel daar ook vrouwen aan deel kunnen nemen, is het voor mannen bij uitscek een manier om elkaar ce ondersteunen. Een mascermindgroep komt regelmatig bijeen en biedt mannen de gelegenheid om elkaar te

ewuste mannen vormen diepe en duurzame relaties met andere

helpen bij alles wat te maken heeft met doelen, werk en betekenis van

manier dat hun mannelijkheid zich kan verdie

hec leven. Iedere man in zo'n groep kan de uitdagingen waarvoor hij

pen. De meesre mannen hebben genoeg aan een paar heel diepe vriend

staat vergelijken met wat hij bereiken wil en daarbij zijn voordeel doen

schappen. Voor sommige mannen is een beste vriend zelfs voldoende

met de feedback en de inzichten van de anderen.

mannen, op

' zo n

om te voorzien in hun behoefte aan voeding en ondersteuning. Als een man een of meer mannen vindc om een diepe band mee aan re gaan,

Een mannengroep opzetten

dan voelen die als zijn familie. Vandaar dat hij zijn beste vrienden, die

Vee! mannen hebben ook veel baat bij een mannengroep die regelmatig

dus geen familie zijn, beschouwt als een soon 'broeders'.

bijeenkomt. Hierbij gaat her niet zozeer over werk en doelen bereiken, maar om een bredere context voor mannen om zich met elkaar te ver

Mannen kunnen heel verschillende dingen bij elkaar naar boven halen

binden en elkaar te steunen in optimaal man zijn. Langs deze weg zijn

als ze elkaar ontmoeren. Ze kunnen elkaar gemakkelijk stimuleren om

wij ertoe gekomen om dit boek te schrijven. We zitten inmiddels al

minder bewust en oppervlakkiger re warden, en alleen maar met aflei

jaren in dezelfde mannengroep, die bijeenkomt in Marin County, iets

ding bezig te zijn. Maar als ze eenmaal begrijpen war ze werkelijk nodig

ten noorden van San Francisco. Arjuna woont in de Sierra Nevada, op

hebben, kunnen ze elkaar helpen te groeien in diepgang, bewustzijn en

enkele uren rijden, vandaar dat hij via e-mail vroeg of hij bij iemand

focus op hun werkelijke betekenis.

kon overnachren. Degene die reageerde was John. Toen we na de

De manier waarop mannen elkaar ondersteunen verschilt aanzienlijk

Her was ongeveer tien uur 's avonds en we begonnen te praten over wat

van de manier waarop vrouwen dat doen. Vrouwen kunnen heel cevre

het betekenc om man te zijn in de hedendaagse wereld. Toen we weer

den zijn als ze elkaar ontmoeten zonder iets speciaals te doen; ze hoeven

op de klok keken, was het halfdrie. Een maand later gebeurde hetzelfde

alleen maar met elkaar te praten. Gevoelens en ervaringen van de dag

en nog een maand later weer. We kwamen erachter dat we tijdens deze

delen en meeleven met elkaars problemen helpt vrouwen om zich

gesprekken heel waardevolle inzichten uitwisselden. We begonnen die

samen te ontspannen en hun contact te verdiepen. Voor mannen is dat

vast te leggen en zo is uiteindelijk dit boek oncstaan.

groepsbijeenkomst bij John chuis waren, dronken we nog een kop thee.

heel anders. Gewoonlijk halen mannen het beste in elkaar naar boven als ze samenkomen met een specifiek doel. Een goede manier daartoe is

We hebben het al gehad over de manieren waarop een bewuste man zijn

een gezamenlijke taak of opdrachc, iets wat hen het gevoel geeft van een

gevoelens en de chaos in zijn leven kan ervaren binnen een grotere

doel dat ze samen moeten bereiken. Als mannen elkaar helpen een

ruimte van bewustzijn, hoe hij zijn veranderlijke gedachten en gevoe-

143

lens in een ruimere context kan ervaren. Een mannengroep biedt precies

vanaf de andere kant van de kring wordc weerspiegeld. Op die manier

zo' n context en geeft een man de gelegenheid om wat er in hem speelt

ga je jezelf en mannelijkheid in het algemeen becer begrijpen. Daar heb

te uiten binnen de ruimte die de andere mannen voor hem creeren. Zij

ik nog nooit over nagedacht. Jk heb altijd gedacht dat dit typisch iets voor

luisteren naar hem en bieden hem hun inzichten als hij hen daarom

mij was en dat ik de enige was die daar last van had. Maar hij voelt het

vraagt. Op deze manier ontstaat er een geYncegreerd brein, ni�t binnen

zelfde en is toch een behoorlijk bewuste kerel. Regelmatig met een groep

een man, maar binnen de groep. Als een man over de uitdagingen in

mannen bijeenkomen is niet bedoeld om advies te geven en te krijgen,

zijn leven praat, kan hij naar zijn reptielenhersenen gaan (vluchten of

tenzij daarom wordt gevraagd. Mannen kunnen elkaar verantwoorde

vechten) of naar het voelende dee! van zijn hersenen. De andere man

lijk houden voor hun hoogste potentieel, voor hun diepste intentie,

nen, die naar hem luisteren en de ruimte in stand houden door bewust

maar ze doen dat altijd in een sfeer van acceptatie en bewustzijn.

aanwezig te zijn, gaan naar hun prefrontale cortex. Wat er zo ontstaat is een kring van mannen waarin je je kunt ontspannen en waarin je kunt

Een goed voorbeeld hiervan is het feit dat mannen instinccief aan seks

zijn zoals je wilt zijn, terwijl je gehoord en gezien wordc door een groep

denken en altijd naar mooie vrouwen kijken. Uit onderzoek blijkt dat

van bewuste· vrienden.

de gemiddelde man als hij over straat loopt ten minste een keer per

Dit is voor een man een heel andere ervaring dan praten met een vrouw

mooie vrouw. Vrouwen kennen dat niet. Als een man tegen zijn vrouw

minuut een voorbijgaand gevoel van aantrekkingskracht voelt voor een of in gemengd gezelschap verkeren. Je moet dit meegemaakt hebben

eerlijk zou zijn over deze voorcdurende, oppervlakkige gevoelens van

om te weten hoe anders dit is. Als je bij je vrouw of in gemengd gezel

aantrekkingskracht, zou zij daar geen goed gevoel over hebben. Vandaar

schap bent, dan ben je de man en ervaar je iets anders dan de vrouwen.

dat hij tegenover haar niet coegeeft dat hij die gevoelens heeft. Zo kan

Maar je weet nooit zeker of het normaal is wat je denkt en voelt: lk voel

hij jarenlang naar andere vrouwen kijken en voortdurend denken dat er

iets anders dan zij en ik doe niet wat haar vriendinnen doen. Mankeert er

iecs mis met hem is. Voor een man is het dus een groot voordeel om

iets aan m e?Dit soorr van onzekerheid kan je er gemakkelijk toe brengen

onder mannen te zijn, want daar kan hij zeggen: 'Ik kijk de hele tijd

re gaan oordelen over je eigen gedachten en gevoelens; die kunnen

naar mooie vrouwen. Het lijkt wel een obsessie.' Dan kan een andere

schokkend lijken, te grof, te gedreven, te arnbitieus of te prestatiege

man zeggen: 'Dae doe ik ook, hoor. We doen dat allemaal. Hee is een

richt. Als je daarentegen omringd bent door mannen, ontdek je dat alle

mannending. Doe je er ook iets mee? Nee? Dan is er niets mis mee. Zo

mannen soorrgelijke ervaringen hebben.

zijn we nu eenmaal gemaakt.' Die voorbijgaande gevoel van aantrek kingskrachc is maar een voorbeeld. Zo zijn er honderden dingen waar

Als je op geregelde momenten andere mannen ontmoet en jullie naar

over een man niet zou praten in aanwezigheid van een vrouw en die hij

elkaar luisteren, word je je meer bewust van wac je precies ervaart. Je

aan zichzelf misschien niet eens zal willen toegeven.

luistert naar wat andere mannen ervaren, waardoor iedereen zich als vanzelf meer bewust wordt van zichzelf en meer zelfacceptatie voelt. Op

In amoureuze comacren nemen je vrouwelijke hormonen toe, en gezel

deze manier vindt er vanzelf een verdieping plaars. Mannen zijn zich

schap van mannen brengt dat weer in balans. Met je vrouw doe je aller

niec altijd bewust van wat er in ze omgaac en ze weten niet altijd hoe ze

lei dingen sarnen, terwijl je je in je achterhoofd afvraagt wanneer je weer

dat moeten verwoorden, omdat ze zo scerk gerichc zijn op doen. Wan

seks zult hebben. Als je seks wilt, moet je dat goed voorbereiden, en het

neer een van de mannen vertelt over wat er met hem gebeurt, kan dat

vraagt dikwijls om een uitgebreid voorspel. Je moet door hoepels sprin

voor jou iets verhelderen: Ja ... dat ken ik ook. Daardoor word je objec

gen, je moet luisceren, je moet romantisch zijn, je moec je genegenheid

tiever en kun je je eigen pijn en verwarring beter waarnemen, omdat die

laten merken, je moet begrip tonen, je moet geduld hebben, je moet

144

145

dingen rustig opbouwen, je moet zachter worden ... al die dingen moet je doen, en nog meer, om ook maar in de buurt van haar vagina te komen. Orn dat allemaal voor elkaar te krijgen, moet je je afstemmen op je gevoelige kant. AJs je zo op een gegeven moment niet genoeg testosteron meer hebt, moet je de balans herstellen en is het tijd om je mannelijke vrienden op te zoeken, zodat jullie elkaar kunnen steunen in je man-zijn. Struduur Er zijn twee belangrijke verschillen in de manier waarop mannen elkaar ontmoeten en de manier waarop vrouwen dat doen. Als je die verschil len begrijpt, kun je je tijd optimaal benutten als je andere mannen ontmoet eri graag wilt dat iedereen daar profijt van heeft. Het eerste verschil heeft te maken met strucmur. AJs vrouwen elkaar ontmoeten, hebben ze eigenlijk geen structuur nodig. Ze komen gewoon bijeen, genieten van lekkere hapjes, gezellige gesprekken en spontaan plezier. Zo zakken ze vanzelf dieper in hun vrouwelijkheid en laten ze hun spanning los. AJs mannen zonder strucmur bijeenkomen, zal de meest oppervlakkige gemene deler waarschijnlijk de ontmoeting bepalen. Mannen die zonder plan bij elkaar zijn, halen eerder de oppervlakkige aspecten van elkaar naar boven dan de diepere. Het gesprek gaat al snel over de voetbaluitslagen, auto's of politiek. Oat kan leuk zijn, maar er is clan doorgaans geen sprake van een verdiepend gesprek. Een structuur zorgt ervoor dat je aandacht wordt verlegd naar diepgang, aanwezigheid en een gezamenlijk doel. Een voorbeeld van een structuur zou kunnen zijn dat iedere man drie minuten lang praat over wat hij als uitdaging ervaart. In onze groep

Uitdaging Her tweede belangrijke verschil houdt verband met uitdaging en onder steuning. AJs vrouwen bijeenkomen, halen ze het beste uit zichzelf door elkaar te ondersteunen, elkaar lief te hebben en elkaar re waarderen. 'Je ziet er prachtig uit.' 'Je hebt zoveel te geven.' 'Je doet zoveel voor ieder een.' Als dat het enige zou zijn wat mannen doen als ze bijeenkomen, clan zou er iets ontbreken. Mannen halen het beste uit zichzelf door aan de ontmoeting een element van uitdaging toe te voegen, door elkaar te stimuleren een groter potentieel in zichzelf aan te boren. Soms kan de ene man de andere ondersteunen, door hein re wijzen op een gebrek aan samenhang in wat hij zegt, of hem te herinneren aan wat hij in het verleden heeft beweerd en waar hij nu niet naar leeft. Dit alles vindt plaats binnen de context van acceptatie, vriendschap en steun. Maar de acceptatie die hij nu ervaart, bevat een uitdaging. Er is namelijk discre pantie tussen wat er vandaag is en wat je intultief voelt als je hoogste potentieel, dat je aantrekt. In het spanningsveld tussen acceptatie van war er nu is en besef van het hoogst haalbare kan er ontwikkeling plaatsvinden. In onze mannengroep was er bijvoorbeeld een man voor wie zijn huwe lijk een grate uitdaging vormde. Voor zijn gevoel was de situatie hope loos en hij dacht erover om zijn vrouw te verlaten. Toen zei een van de mannen: 'Ik begrijp dat het je allemaal ce veel is, maar denk even goed na. Je hebt kinderen. Is dit echc wat je wilt? Is dat waar je voor staat?' Er is acceptatie van de moeilijke siruatie en van zijn verlangen daaraan te ontsnappen, maar er is ook acceptatie van je potentieel, van je hoog ste intentie, van de beloften die je in het verleden hebt gedaan.

gaan wij vervolgens de kring rond en krijgt iedere man een minuut om kort en krachtig feedback te geven of een suggestie te doen. Andere

Wat

voorbeelden van structuur zijn: beginnen met tien minuten stilte of voorafgaand aan en tijdens de bijeenkomst a&ien van gebruik van alco hol en andere middelen. Zodra je afspraken hebt gemaakt over de structuur, zal de bijeenkomst meer diepgang krijgen en wordt de mannelijke essentie duidelijker voelbaar.

in de weg staat

Homofobie Een van de belangrijkste redenen waarom mannen geen hechtere ban den aangaan met andere mannen, met name in de VS, is de collectieve angst om homoseksueel te zijn. De angst om als homoseksueel gezien re warden, om het etiket 'homo' te krijgen of feitelijk homoseksueel te

147

zijn is, ondanks alle ontwikkelingen die we de afgelopen decennia

accepteer dat dan en geniet ervan. Als je heteroseksueel bent, ontspan

hebben meegemaakt op her terrein van seksuele voorkeur, nog steeds

je dan en laat nodeloze onzekerheden los. Als je dat kunt, za1 de band

buitengewoon sterk.

die je met andere mannen aangaat een vorm van liefde zijn die even krachtig en belangrijk is als de liefde die je voor je intieme partner, je

Arjuna zegt: Ik herinner me nag dat ik enkele jaren geleden met een

kinderen en je ouders voelt. Dan draait de band die je met andere

goede vriend van me een kampeertrekrocht maakte. Voor mij was hij

mannen hebt niet alleen om gezamenlijke projecten of werk. Jullie

als een broer van een andere moeder. Toen we in de Trinity Alps aan

kunnen elkaar ook waarderen, elkaar zelfs missen en op elkaar vertrou

kwamen, een bergketen in het noorden van California, regende het

wen. De band met je broeder is net zo goed een liefdesband als die met

pijpenstelen. Het idee om urenlang in de regen te !open en dan onze

je partner.

tent op te zetten leek ons wel erg masochistisch en we gingen in het historische stadje Weaverville op zoek naar een hotel. De enige moge

Ambitieuze Alexander

li jkheid om_ daar te overnachten was een motel, dat nog een kamer vrij

Misschien herinner je je de film Stand by Me, over drie jongens die in

had. Het was een kamer met een tweepersoonsbed. We keken elkaar

de jaren vijftig samen opgroeien. Het verhaal begint een jaar voordat ze

aan, lachten en zeiden: 'Oke, we nemen de kamer.' Toen uit de reactie

in de puberteit komen. In het begin van her verhaal gaat de schrijver

van de vrouw aan de receptie bleek dat ze dacht dat wij een homostel

voor een begrafenis terug naar zijn geboorteplaats en herinnert zich die

waren, legden we haar uit dat we allebei getrouwd waren, maar samen

tijd: 'Nooir heb ik meer vrienden gehad zoals die van toen ik twaalf was.

een kampeertrektocht wilden maken. Ze was verbaasd en liet zelfs haar

lemand anders wel?' Het is een prachtige film, vooral voor mannen,

bewondering blijken. Ze vertelde dat naar haar ervaring vrouwen in een

omdat hij ons herinnert aan de periode voor de puberceit, wanneer

dergelijke situatie er geen probleem mee hebben een bed te delen, maar

vriendschappen met andere jongens diep en ongecompliceerd zijn. Er

dat ze nog nooit twee mannen had meegemaakt die daartoe bereid

is sprake van een nabijheid met onze vrienden, met andere jongens, die

waren, behalve als ze een homoseksuele relatie hadden.

verloren gaat als we in de puberteit komen en het competitie-element zijn intrede doet in ons !even. In de puberteit neemt ons testosreronni

Waarom zijn mannen bang om voor homoseksueel versleten te warden,

veau sterk toe en krijgen we voor het eerst belangstelling voor meisjes.

zelfs als ze hetero zijn? Deels is dat natuurlijk een overblijfsel uir het

Nu moeten we, als we hun aandacht willen, uitvinden hoe we indruk

verleden, het recente verleden zelfs, toen homoseksualiteit als immoreel

op hen kunnen maken. Als je voor het eerst seksuele opwinding voelt,

werd beschouwd en onwettig was. Veel mannen zijn bang om vrouwe

is het alsof je onder invloed bent. Het heeft een enorme impact op je en

lijker re warden, omdat ze dat associeren met homo zijn, ook al is dat

al je aandacht verplaatst zich naar hoe je een meisje gelukkig maakt. Als

een volkomen onjuiste associatie. Bovendien is ook gebleken dat her

je een meisje wilt, moet je concurreren met je buurman. Je moet beter

onderscheid tussen homo en hetero niet zwart-wit is, want er blijken

zijn clan hij, meer indruk maken dan hij. Daar hangt echter een prijs

veel mannen te zijn die zich in bepaalde perioden van hun !even aange

kaartje aan: slechts een van jullie zal haar voor zich winnen.

trokken voelen tot zowel mannen als vrouwen. Als we ons er niet bewust van zijn, kan onze adolescente drang om in Als je je omgang met andere mannen diep wilt onderzoeken en daar

druk te maken leiden tot een bezeten jacht op succes en prestatie, die

maximaal profijt van wilt hebben, dan moet je bereid zijn je vooroor

ons hele !even kan aanhouden. Als streven naar succes belangrijker

delen tegen homoseksualiteit en je angst om zelf homoseksueel te zijn

wordt dan alle andere dingen, dan heb je alleen maar vriendschappen

onder ogen te zien en te overwinnen. Als je homo- of biseksueel bent,

met mannen als dat je iets oplevert. Hoe kan hij me helpen om hogerop

149

te komen? Hoe kan ik hem gebruiken als onderdeel van mijn businesspian?

te. Maar de betekenis van de groep reikt verder dan deze bijeenkomsten.

Is deze reiatie nuttig? Die soorc overwegingen hoorc bij de drang om

Op verjaardagen, met Kerstmis en op andere feestdagen zijn dit de

kosce wat kosc succes te hebben. Orn dit bezeten najagen van succes in

vriendschappen die we door de jaren heen versterken en verdiepen, en

balans te brengen en daarin andere mannen te betrekken, moet je de

die ons in allerlei opzichten voeden. Ze zijn zo waardevol, zo belangrijk

waarde van vriendschappen gaan begrijpen. Vriendschappen hebben

en zo'n ongeevenaarde stimulans voor bewust en volwassen man zijn,

grote voordelen, los van hoe ze je helpen om je professionele doelen te

dat we iedere man op de wereld willen aanraden: maak hier een belang

bereiken.

rijk aspect van je leven van.

Victor de Verwaarlozer

Een goede manier om een mannengroep ce vinden is deelnemen aan

Iedere relatie vraagt op een gegeven moment om onderhoud. Je moer je

een ManKind Project's New Warrior lnitia�ion Weekend. Deze week

voor dingen verontschuldigen, je moet misverstanden uir de weg rui

enden worden overal ter wereld met enige regelmaat gehouden. Als je

men en je !lloet de verbondenheid bevestigen. In je huwelijk moet je

een weekend hebe meegemaakt, kun je deelnemen aan een 'i-group',

hier soms serieus moeite voor doen. Misschien moet je er zelfs voor naar

een groep mannen die regelmacig bijeenkomt. Daarnaast bestaan er

counseling. ]e weet dat je ook energie moet steken in de relatie met je

allerlei mannengroepen die niet gelinkt zijn aan een bepaalde organisa

kinderen en het is niec ongebruikelijk dat je daarbij de hulp van een

tie. Als je zo' n groep in de buurc van waar je woont niet kunt vinden,

gezinstherapeut inroept. Conflicten op je werk zijn een serieuze aange

verzamel dan de mannen met wie je je verbonden voelt om je heen en

legenheid. Als je werkelijk niet overweg kunt met een collega, wordt er

zet zelf een groep op.

in veel gevallen een mediator ingeschakeld. Veel mannen deinzen echter rerug om zoveel aandacht te geven aan de vriendschap met een andere

De sleutel tot succesvol mannenwerk is structuur. Her is misschien best

man. Maar waarom zou de vriendschap tussen twee mannen anders

leuk om een avondje bij elkaar te komen, een six.pack bier aan ce breken

zijn? Ook die heeft regelmatig onderhoud nodig, wil die goed en gezond

en te kletsen over wat er bij je opkomc, maar daar heb je niec veel aan.

blijven. Mannen denken snel dat hun vrienden vervangbaarder zijn dan

Zodra je met mannen in een gescructureerde setting bijeenkomt, ont

hun intieme partner, hun familieleden of zelfs hun collega's. Omdat we

staat er automatisch meer diepgang, oprechtheid en keer je terug naar

niet alcijd weten hoe we een vriendschap moeten voeden en herstellen

het besef van je doel en berekenis in het leven. Kies mannen uit bij wie

als die misloopt, verbreken we vriendschappen soms al na een klein

je, als her gaat om verwerkelijking van je hoogste potemieel als man, de

misverstand, in plaats van aanwezig te blijven en her lasrige proces van

mogelijkheid voelt van onderlinge steun. Hoe sterker elke man in de

verontschuldiging en vergeving door te gaan.

groep zich bewust is van het doel en de berekenis van zijn leven, hoe krachriger de groep.

De oefeningen

Als je een groep mannen bijeen hebt, kun je besluicen welke structuur voor jullie het beste zal werken. Wij raden jullie aan om bij toerbeurc

Sluit je aan bij een mannengroep of zet zelf een groep op

de groep te leiden, dus telkens als jullie bijeenkomen, leidt een andere

Wij zitten al jaren in dezelfde mannengroep. Naast ons huwelijk en ons

man de groep. Met maar een leider hebben de deelnemers waarschijnlijk

gezin liggen hier de belangrijkste relaties in ons !even. We komen eens

minder baat bij de groep, omdat er dan een soort hierarchic ontstaat,

per maand op een gestructureerde manier bijeen en een of twee keer per

en daar willen we nu juist niet in vervallen. Tien tot twaalf personen is

jaar gaan we met de hele groep naar de ranch van John voor een retrai-

ideaal voor een goed functionerende groep. ]e moet in een periode van

een week cot een maand een keer gedurende twee tot drie uur bijeen komen. Hier is een voorbeeld van een strucruur, om mee te spelen. Start op een vastgestelde tijd Benadruk hee belang van op tijd zijn. Als een deelnemer te laar is, is dar een goede gelegenheid om het te hebben over de betekenis van je aan je woord houden. Je kunt beginnen met een paar minuten stilte. Afhan kelijk van je achtergrond kan dat een periode van meditatie, overden king of gebed zijn. Deelrondje Begin de bijeenkomst met een deelrondje. Iedereen krijgt de gelegen heid om een paar minuten te praten over wat er in zijn leven gebeurt. Hee is belangrijk dat hij daarbij niet onderbroken wordt, dac er niet op hem gereageerd wordt en dat er geen grapjes gemaakt worden over wat hij vertelt. Tijdens dit deelrondje wordc voelbaar of er iemand in de

Als iedere man zijn zegje gedaan heeft, keert de aandacht terug naar de man die om hulp heeft gevraagd. Hij krijgt nu rwee minucen de tijd om te overdenken war de groep hem heeft gegeven. Begeleide activiteiten Als een van de mannen eenmaal op deze manier de sceun van de groep gekregen heeft, kun je de rest van de tijd gebruiken voor een aceivieeit die wordr begeleid door degene die die avond de beurt heeft om groeps leider ee zijn. Soros openen we met een onderwerp waar we samen over kunnen praren. Het kan daarbij gaan over bijvoorbeeld seksualieeie, geld, vaderschap of ouder worden. Ook die doen we op een gestructu reerde manier. Iemand srele een onderwerp voor, waarna iedereen in de groep de gelegenheid krijgr om over hee gekozen onderwerp twee of drie minuren re praten. Misschien komc die erg star op je over, maar het blijkt re werken. We zijn allebei al eientallen jaren lid van mannengroe pen en hebben in alle gevallen gemerkt dat een ongestructureerde dis cussie, met een open eind, interessant kan zijn en plezierig, maar niet een verdieping geeft van mannelijke aanwezigheid zoals een gesrruccu

groep problemen heeft en onderseeuning van de groep kan gebruiken.

reerde ontmoeeing die geeft.

Ondersteuning

Ga gestructureerde vriendschappen aan

Nier iedereen heeft iedere week ondersteuning nodig; doorgaans zijn dat maar een of twee mannen. Er kan sprake zijn van relacieproblemen, problemen met geld of werk, zorgwekkend nieuws over de gezondheid of een onopgelosre kwestie. De man die onderseeuning nodig heeft krijgt vijf minuten om - hij wordt niet onderbroken - te praten over waar hij mee zie. Gebruik van een timer helpt een man om de nodige discipline op te brengen, en geconcentreerd en to the point te blijven. Als deze man zijn probleem beschreven heeft, gaan jullie de kring rond en krijgt iedere man gedurende een minuur de gelegenheid om hem zijn medeleven te betuigen, een inzichr aan te reiken of een suggesrie te doen. Er mag echcer geen discussie ontscaan.

Als je een mannengroep hebe, kun je bepaalde mannen uit de groep oak een-op-een ontmoeten. Als je geen lid bent van een mannengroep, denk dan aan de mannen met wie je je nauw verbonden voelt of die je berer zou willen leren kennen. Breng op experimentele basis met deze mannen afz:onderlijk tijd door, op een manier die bewust je mannelijke aanwezigheid bevordert. De reden voor zulke ontmoetingen is door gaans iecs wac je samen doec, zoals cennissen of een andere sport, wan delen of muziek maken. Op deze manier kun je een vriendschap structuur geven op een manier zoals wij voor een groep hebben voorgesteld. De een kan vijf of tien minuten nemen om hec over iecs te hebben waarmee hij hec moeilijk heefc, waarna de andere man vijf of tien minuten tijd neemc om hec probleem te overdenken of advies ee geven. Een andere manier om hec

153

contact te verdiepen is ieder vijf minuten tijd nemen om de ander

duidelijk omschreven. Maar 'bel je broer op, die je al drie maanden niet

specifiek commentaar te geven:

hebt gesproken, en zeg hem wat je in hem waardeert' is iets wat je duidelijk kunt markeren als uitgevoerd of niet uitgevoerd.

Op dit punt zie ik datje jezelfinhoudt en niet al je mogelijkheden benut. lets waarvan ik denk dat je het van jezelfniet ziet is ... Wior mijn gevoel is de belangrijkste bijdrage die jij kunt leveren... �t ik zie dat mensen bovenal in je bewonderen is....

2. Jullie

moeten beiden volkomen achter de uitdaging staan. Als een van

jullie bezwaren heeft, wordt het te moeilijk, illegaal, immoreel of nade lig voor iemand. Dergelijke bezwaren dienen gerespecteerd te worden. Hier zijn een paar voorbeelden:

Als je hier vijftien of twintig minuten aan hebe besteed, kun je de structuur loslaten zonder de diepgang nog te verliezen. Dit soort op merkingen _zorgt voor een volkomen verandering van sfeer. Als je de kern eenmaal hebe geraakt - de ene man ondersteunt de andere, elk in zijn eigen diepte, en ze herinneren elkaar aan hun waarde en betekenis - dan zal die diepgang aanwezig blijven, ook als het gesprek zich op een ongestructureerde manier voortzet. Nu kun je een six.pack aanbreken of een joint roken en daar ten volle van genieten.

Als je van je werk komt, ga je, voordatje je metje gezin bezighoudt, tien minuten in aftondering stilzitten. Drink een week lang geen alcohol. Neem je vrouw donderdagavond mee uiteten en naar het theater. Bel je vader op en vertel hem dat je blij bent met a/Les wat hij voor je betekend heeft. Ga alsje vanje werk thuiskomt op de grand zitten en speel minstens tien minuten metje kinderen.

Als je een andere man op deze manier ontmoet, heh je van hem beslist toestemming nodig als je hem feedback wilt geven of ondersteuning

Voor vrouwen

wile bieden. Anders voelt het als bemoeizucht en kunnen jullie een conflict krijgen. Als je het soort gestructureerde zinnen gebruikt dat hierboven is gebruikt, dan is die toestemming voelbaar. Als je het gevoel

Als mannen met andere mannen samenkomen, doen ze dat op een heel

hebt dat je iets belangrijks te zeggen hebt, als feedback of als advies,

andere manier dan wanneer jij met andere vrouwen samenkomt. Dit

vraag dan eerst: 'Sta je open voor feedback of suggesties?'

kan tot gevolg hebben dat hij zichzelf voortdurend controleert als hij bij

Uitdagingen

praten nogal onbeschaafd, grof of gevoelloos. Sommige dingen die

Mannen halen het beste uit zichzelf als ze ergens toe uitgedaagd warden,

mannen voor de grap tegen andere mannen zeggen zou jij onvriendelijk

mits dat binnen de mime context van acceptatie en ondersteuning ge

of zelfs wreed noemen.

jou is. Waarschijnlijk vind jij de manier waarop mannen onderling

beurt. Een goede manier om je vriendschap met een andere man te verdiepen en jullie wederzijdse ondersteuning tastbaar te ervaren, is el

Mannen moeten tijd met andere mannen doorbrengen, willen ze zich

kaar uitdagingen bieden die binnen een bepaalde tijd moeten warden

ontspannen en zichzelf kunnen zijn. Als jouw man daar behoefte aan

aangegaan. Zo'n uitdaging moet aan bepaalde richdijnen voldoen:

heeft, geef hem dan de ruimte. Soms moet hij even bij je weg, om ver frist weer terug te komen, met het verlangen om je te zien, omdat hij je

Er moet duidelijk omschreven zijn wat een succesvolle afronding

heeft gemist en omdat hij je iets van zichzelf wil geven.

inhoudt. lets als 'wees vriendelijker tegen mensen' is niet voldoende

154

155

Zie samenleven met een man maar als een grate hond in huis hebben.

omgaan, net zoals zij dat met vrouwen doen. Maar dat klopt niet altijd.

Hij houdt waarschijnlijk heel veel van je en leert snel hoe hij zich thuis

Mannen ontwikkelen relaties met mannen op een andere manier dan

moet gedragen. Als jij zegt 'zit', dan gaat hij zitten wachten. Een hond

vrouwen dat doen met vrouwen. Probeer alsjeblieft niet om je

die van je houdt zal zich goed gedragen; hij zal niet op de bank gaan

ertoe te brengen zijn vriendschappen te verdiepen. Laat hem dingen op

liggen als jij dat niet wilt. Maar je weet dat je een hond af en toe mee

zijn eigen manier doen, op zijn eigen tijd.

man

naar het park moet nemen. Daar zal hij hard gaan rennen en aan de aarsjes van andere honden ruiken, hij zal blaffen en met andere honden

De derde reactie die vrouwen soms hebben op een man die bij andere

ravotten. Als je een hond in het park af en toe van de riem doet, heb je

mannen wil zijn is advies geven over hoe hij meer diepgang en harmonie

een gelukkige hond, een hond die zich netjes gedraagt als je hem weer

in die relaties kan brengen. Oat kan voor jouw man heel zinvol zijn,

mee naar huis neemt. Uiteraard is een man geen hond, maar je hebt wel

want in het algemeen begrijpen vrouwen befer hoe ze duurzame relaties

te maken met een andere soort; je woont samen met een dier dat heel

moeten opbouwen. Vrouwen voelen doorgaans beter aan wanneer het

anders is dan jij. Net als een bond vinden wij het heerlijk om beleefd te

tijd is om iemand op re zoeken die ziek is, een bedankje te sturen, hulp

zijn, ons n�tjes te gedragen en onze rommel op te ruimen, maar af en

aan te bieden of ondersteuning te geven, ook als daar niet om wordt

toe moeten we met andere mannen ruw en onbeheerst kunnen doen.

gevraagd.

Er zijn heel veel dingen waarover mannen graag met andere mannen

Als ze een conflict hebben met een man, weten mannen niet altijd goed

praten, maar die jij saai vindt. Mannen zijn gei'nteresseerd in machines,

hoe ze daarmee om moeten gaan, waardoor vriendschappen kunnen

in hoe dingen in elkaar zitten, in de voetbaluitslagen en soms in verbor

verwateren. Dar zijn situaties waarin je een man kunt helpen, door hem

gen feiten en details die voor het vrouwelijk denken totaal oninteressant

re herinneren aan de waarde van vriendschap. Maar voor je hem advies

zijn. Op jouw beurt weet jij dat er dingen zijn die voor jou en je vriendin

geeft, kun je hem beter vragen of hij daarvoor openstaat. Zo ja, clan heb

nen inreressant zijn, maar voor mannen saai. Je zult met een man nooit

je een manier om je man te steunen, om voor war betreft zijn relaties de

zo praten als met je vriendinnen, dan zou je je ongemakkelijk gaan

juiste beslissingen te nemen.

voelen. Je zou denken dat je dat wat je zegt moet vertalen of uitleggen. Daarom is het voor jou zo belangrijk om tijd door re brengen met je vriendinnen en voor hem om tijd door te brengen met andere mannen. Wij hebben gemerkt dat een vrouw grofWeg drie verschillende reacties laat zien als haar man onder mannen wil zijn. De eerste is wrok, omdat ze denkt dat de tijd die hij met mannen doorbrengt afgaat van de tijd die hij bij haar is. Als je dat gevoel hebt, kunnen jullie een afspraak maken om echt samen te zijn, nadat hij onder mannen is geweest. De tweede reactie die we hebben waargenomen is her idee dat haar man zich meer op relaties zou moeten richten. 'Waarom bel je Peter niet op, of David, dan kunnen jullie samen iets gaan doen.' Soms denken vrouwen dat mannen diepgaander met andere mannen zouden moeten

1 57

EEN BEWUSTE MAN:

Het ging niet alleen maar goed. We hebben ook moeilijke perioden doorgemaakt, die echt een uitdaging waren. Hij ging uiteindelijk schei

Ken Druck, auteur van The Secrets Men Keep

den en verhuisde naar een ander deel van het land. Later is hij hertrouwd. Toen kwam de dag dat hij me opbelde om te zeggen dat hij terminale kanker had. Het laatste hoofdsruk van onze vriendschap was dus dat ik

Al vroeg in mijn leven was ik zo gelukkig om te ervaren wat het is om

mijn besre vriend ging helpen om te sterven. We besloren een trip te

een geweldige vriend te hebben. Ik verhuisde naar Colorado en om

ma.ken en ontmoetten elkaar in her noorden van California. Dit zou

moette een uitzonderlijke man, genaamd Terry. We w�en beiden jonge

onze beste tijd samen worden. Ik herinner me dat we arm in arm over

vaders en werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg. We genoten

her strand liepen. We huilden samen, we lachten samen hysterisch,

enorm van allerlei dingen, zoals trektochten ma.ken in de bergen. Toen

allemaal dankzij deze prachtige, heilige verb"ondenheid.

ik kennismaakte met mijn angscen, ontdekte ik wat het werkelijk bere kende om een andere man lief te hebben, als een soort geadopteerde

Zijn kinderen en de mijne hebben allemaal gezien wat hec wil zeggen

spirituele broeder. We luisterden naar elkaar als we het hadden over

als mannen echr van elkaar houden. In een wereld waarin kerels op

uitdagingen, pijn, tegenslag, angst en falen, maar ook over de vreugde

gepasre afstand van elkaar bleven, waar maar zo weinig mannen dit

van her vaderschap, over het werk dar we deden, over man-zijn en over

soorr vriendschap kennen, waarin mannen geen golfmaatjes zijn, maar

onze liefde voor sport. Al deze dingen maakten dar ik kon praten met

elkaars ziel kennen, die meer van ze weten dan wat ze in hun leven

een man zoals ik dat nog nooit had meegemaakt.

hebben meegemaakt en die weten waar hun hart blij van wordt.

maakte mij duidelijk dar we

Drie dagen voordat hij overleed ben ik nog bij Terry geweest. Ik heb

iecs heel belangrijks in het leven missen als we geen deel hebben aan her

nooic iets in mijn leven moeten doen wat moeilijker was dan afscheid

De nabijheid die hiervan het gevolg

was

broederschap dat mogelijk is met andere mannen. We kunnen dingen

nemen van mijn beste vriend. Hij

was w

verzwakt dat ik hem moest

elkaar leren, we kunnen schaamte, verlegenheid en faalangst over

dragen als hij de kamer uit wilde. Hij was te zwak om zich te kunnen

winnen, alles war ons tegenhoudt. We kunnen enorm met elkaar in

douchen, maar op de dag dat ik vercrok, besloot hij dat hij onder de

competitie zijn, maar we kunnen daar ook om lachen, om onszelf,

douche wilde. Ik zei dat ik hem zou wassen. Ik droeg hem naar de

daarvan leren en elkaar liefhebben.

douche en ik douchte mijn vriend. Ik hou van hem en dit te doen was

Door mijn relatie met Terry heb ik geleerd wat her betekende om van

gaf het allemaal zijn zegen. 'We hebben gevochcen, we zijn het oneens

een andere man te houden. Wij waren beiden overduidelijk heterosek

geweesc over mannenkwesties en over honderden andere zaken. Maar

van

voor mij een grote eer. 'Kenny, we hebben het goed gedaan,' zei hij. Hij

sueel, maar we ontdekten hoe heerlijk het was elkaar te omhelzen, dat

we hebben samen een geweldige reis gemaakc.' Hij zegende de cocaliteit

gevoel omhelsd re worden door een sterke, liefdevolle, zorgzame vriend.

ervan. Zijn zegen draag ik tot op vandaag met me mee.

We waren niec van plan om ook maar iecs ce missen van de rijkdom van deze vriendschap, die zowel onze ogen als onze harten opende. Mijn vriendschap met Terry gaf me een blauwdruk voor alles wat ik ooit te weten ben gekomen en begrijp over echte vriendschap tussen mannen.

159

HOOFDSTUK 8

tijds werkte dit goed, omdat dingen voorspelbaar waren en je als man beloften kon doen die je kon nakomen. Soms werden die beloften pas

H ij houdt zij n woord

na tientallen jaren vervuld. Tegenwoordig veranderen de dingen zo snel, in technische zin, wat betreft werk, in relaties en in zoveel andere opzichten, dat besluiten een koers te volgen en je daar hoe dan ook aan houden niet mogelijk meer is. In de jaren zestig begonnen mannen in opstand te komen tegen de keuzes die al bij de geboorte voor hen werden gemaakt.

il een man gemotiveerd zijn en de opdracht van zijn ziel vol

Ze wilden luisteren naar wat hun hart hen ingaf. 'Ik wil mijn eigen

brengen, dan moet hij beloften doen waaraan hij zich kan hou

leven bepalen. lk wil niet dat mijn culcuur, mijn familie of de traditie

den. Als ee� man het gevoel heeft dat zijn leven te gemakkelijk is, dan

keuzes voor mij maakt.' Als reactie op de starheid van de jaren vijftig

groeit hij niet. Je woord houden wil zeggen dat je altijd je best doet om

gingen mannen hun gevoel volgen. Ze gingen mee met de stroom. Oat

je aan je belofte te houden. Dus ook als je daar geen zin in hebt, doe je

betekende dat ze meer vanuit hun vrouwelijke kant leefden, die meer

het. Op die manier stem je je af op een diepe openheid en helderheid,

onder invloed staat van oestrogeen. In plaats van direct genot op te

want van daaruit heb je die belofte gedaan. Soms moet je een belofte

offeren voor doelen die ze wilden bereiken, werden mannen gevoeliger

aanpassen als die geen functie meer heeft, maar door je steeds aan je be

voor wat op dat moment goed voelde. Drijven op vluchtige gevoelens

loften te houden, verbind je je met een diepe integriteit en met een

kan je als man echter enorm naar beneden halen, want als je gaat voelen

openheid van hart.

vanuit je hart, zul je afgeleid worden door angsten en vluchtige verlan gens, en dan ga je merken dat je niet op jezelf kunr vercrouwen.

John zegt: Ik werk dikwijls met mannen die het gevoel hebben dat ze niet voldoende hebben bereikt of die zich een mislukkeling voelen. Als

Een nieuwe integratie

ik ze dan vraag waarom ze bepaalde dingen doen of zeggen, dan is her

Een bewuste man leert hoe hij zijn mannelijke en vrouwelijke kancen

antwoord: 'Daar had ik gewoon zin in.' Je gevoel volgen is prima, maar

met elkaar in evenwicht moet brengen. Hij is zich zowel bewust van zijn

je moet ook gebruikmaken van het deel van je dat analytisch is en dat

hogere doel in het leven als van de veranderende omgeving waarin hij

kan vragen: 'Waarom doe ik dit? Wat wil ik bereiken op de lange ter

zich beweegt. Hij is zich bewusr van zijn emoties, maar hij verliest niet

mijn?' In veel gevallen zul je genot op korce termijn moeten inleveren

her vermogen om het j uiste te doen, ook niet als hij bang is. Hij kan een

voor voldoening op lange termijn.

doel kiezen en zich later realiseren dat het geen geschikt doe! was, omdat het hem of anderen niet meer diem. Door zijn gevoel en intui'tie

Onze voorouders deden vanuir de sterk mannelijke conditionering van

re gebruiken, kan hij zijn koers aanpassen, nieuwe doelen kiezen en op

destijds wat ze deden, omdat ze een bepaalde rol moesten vervullen.

basis van nieuwe informarie nieuwe belofren doen.

Een man kreeg een doel en deed op basis van wat er van hem werd verwacht een belofte. Hij trouwde, nam een baan en wist precies wat

In her verleden bleven veel echtparen gewoon bij elkaar, zelfs als dat

hij moest doen om een echte man te zijn. Hij deed dat allemaal uit

voor de berrokkenen alleen maar pijn en ellende betekende. Mannen

gehoorzaamheid aan wat de culruur voor hem had uitgestippeld. Des-

bleven her werk doen waaraan ze een hekel hadden, want dat was stoer.

160

161

Een heel vrouwelijke man daarentegen kan de ene na de andere partner

de gevoel van voldoening en ontspanning aan overhouden, omdat ze

hebben, omdat hij aangename en romantische gevoelens najaagr, of hij

niet op die manier testosteron verbruikt. Vrouwen doen ook beloften,

heeft de ene na de andere baan, omdat hij volgt waar hij blij van wordt.

maar ze houden zich daar over her algemeen aan voor her verbeteren en

Een bewuste man maakt deze keuzes op een intelligente manier: hij

verdiepen van hun relaties. Vandaar dat vrouwen veel meer stress erva

gaat mee met de ups en downs van zijn huwelijk, en hij ziet de beproe

ren in werkomgevingen die ontworpen zijn voor mannen, waar alles

vingen en de tegenslagen van zijn werk onder ogen, maar hij weet ook

erop gericht is om een man te helpen om vol te houden en zich daarna

wanneer hij er een punt achter moet zetten en ieders welzijn moet

re ontspannen.

dienen. Als hij een haalbare belofte doer en zich daaraan houdt, voelt een man Lijstjes afwerken

zijn grootheid en kracht. Hij activeert er her deel van zijn hersenen mee

Wil een bewuste man gezond blijven, dan is het heel belangrijk dat hij

dat farmatio reticularis wordt genoemd en dat ervoor zorgt dat hij ge

kortetermijnbeloften doet (aan zichzelf en aan anderen) die overeen

concentreerd blijfc op war er nodig is om zijn doel te bereiken. Als hij

komen met.zijn langetermijnvisie. Omdat hij voldoende testosteron in

plechtig belooft: 'Dit ga ik doen, dat beloof ik,' zorgt dat deel van zijn

zijn bloed heeft, kan hij moeilijkheden en uitdagingen doorstaan. Als

hersenen ervoor dat hij volhoudt en zich verzekert van de steun die hij

hij een kleine mijlpaal bereikt- dat kan iets eenvoudigs zijn wat gemak

nodig heeft.

kelijk te bereiken is- dan screept hij dat kleine doel van zijn lijstje. Oat geeft hem het gevoel dat hij dat probleem heeft opgelost. En dat staat

Al deze stadia zijn nodig, wil een man een goed gevoel over zichzelf

gelijk

succes. Her gevoel van 'doel bereikt' zorgt ervoor dat er dop

hebben. Hij heeft langetermijndoelen en een langetermijnvisie. Hij richt

amine vrijkomt en hij zich goed voelt over zichzelf, dat hij zichzelf kan

zich op kortetermijndoelen, die hij hopelijk kan bereiken op dezelfde dag

aan

vettrouwen. Her zorgt er ook voor dat er serotonine vrijkomt in zijn

dat hij ze kiest. Door deze kortetermijndoelen een voor een te bereiken,

hersenen, war hem het aangename gevoel geeft dat hij recht heeft op

krijgt hij het gevoel dat hij recht heeft op ontspanning en rust. Daarmee

ontspanning. Telkens als hij zo een kleine mijlpaal bereikt en iets van

bereidt hij zich voor op het halen van de volgende mijlpaal.

zijn lijstje afstreept, komen er niet alleen aangename stofjes in zijn hersenen vrij, maar ontstaat er ook een ideaal milieu voor de aanmaak

Hierin ligt ook de oorzaak van de aftakeling die mannen dikwijls re zien

van testosteron. Zijn lichaam is pas in staat om door middel van ont

geven als ze met pensioen gaan. Verzekeringsmaatschappijen leren ons

spanning testosteron aan te maken, als hij eerst al zijn testosteron heeft

dat het risico op overlijden of hattaanvallen aanzienlijk toeneemt als

opgebruikt. Hij heeft regelmatig de uitdaging van obstakels nodig en

een man met pensioen gaat. Zijn testosteronniveau daalt, omdat hij

hij moet regelmatig een overwinning behalen en succes hebben, wil hij

niet meer iedere dag in actie hoeft te komen, en daarmee komt er een

een goed gevoel over zichzelf krijgen en her recht verdienen om zich te

eind aan de positieve hormonale cydus en takelt hij af.

ontspannen en uit te rusten. Zo ontstaat er een positieve cyclus die er bij een man voor zorgt dat hij zich steeds beter over zichzelf gaat voelen

Doe beloften als je hart open is

en steeds meer vertrouwen krijgt in zijn vermogen om resultaat te be

De beste beloften en toezeggingen doe je als je hart open is en je een

halen.

duidelijke visie hebt. Vandaar dat een huwelijksbelofte tijdens de brui loft wordt gedaan. De omgeving wordt zo mooi mogelijk gemaakt, ie

Voor de goede orde, voor een vrouw werkt het niet op dezelfde manier.

dereen draagt de fraaiste kleren (dikwijls voor de gelegenheid aange

Zij kan door de dag heen heel veel bereiken, maar zal daar niet hetzelf-

schaft) en er is prachtige muziek en heerlijk eten in overvloed. Alles is

bedoeld om het hart blij te stemmen. Als iedereen die je na staat aan

Wij zijn niet altijd afgestemd op ons doe! en onze betekenis, maar als je

wezig is en jouw woorden hoort, doe je plechtig de belofte om door dik

je woord houdt, merk je dat depressie, lethargie en gebrek aan energie

en dun bij je partner te blijven. Als je in de verleiding komt om je be

snel verdwijnen. Dit is dus een manier am je weer af te stemmen op wie

lofte te breken en je stemt je weer af op de openheid en helderheid die

je bent als je op je allerbest bent.

je had op de dag van je bruiloft, dan houd je je aan je belofte om de ander lief te hebben.

Her moment dat je afgestemd bent op het doe! van je ziel is een goed moment om toezeggingen te doen en tevens een goed moment om die

Arjuna. zegt: John en ik hebben het materiaal voor di_t boek samenge

te wijzigen. Verander nooit iets aan wat je hebt beloofd als je uit even

steld tijdens vele ontmoetingen bij hem thuis. Alles wat we hebben

wicht bent.

opgenomen is op papier gezet. Daarna kreeg ik gelegenheid om al het materiaal samen re voegen en de definitieve versie van her boek vorm te

Doe het hoe dan ook

geven. Het probleem was dac ik toen op een van de mooiste plekken

Als een man stress ervaart, is hij geneigd zijn beloften te vergeten of te

van de wereld was, ergens in Griekenland. Iedere ochtend srond ik voor

veranderen, omdat hij het contact kwijt is met zijn doel en betekenis.

een grote uicdaging: na opscaan en strekoefeningen doen scond ik voor

Dan zegt hij: 'Ik weet wel dat ik heh toegezegd, maar ik doe het volgen

een bijna onmogelijke keus. Er klonken tientallen stemmecjes in mijn

de week wel.' Als hij zo reageert, neemt zijn persoonlijke kracht af,

hoofd. Adetische Adam wilde rennen langs het strand, Luie Laurens

verliest hij zijn zelfVertrouwen en worden zijn problemen alleen maar

wilde in bed blijven liggen, Vriendelijke V incent wilde met een paar

grocer. Dae geldt niet voor vrouwen. Wij hebben gemerkt dat wanneer

mensen gezellig koffie gaan drinken en Onderzoekende Olivier wilde

vrouwen gestrest zijn, ze zich sceviger vastklampen aan hun belofcen en

met de scooter het eiland verkennen. Maar heel weinig stemmerjes

daaronder gebukt gaan. Door strak vast te houden aan war ze heeft

waren ervoor om binnen te blijven, achter de computer te gaan zitten

beloofd, onckent een vrouw dat haar gevoelens veranderlijk zijn, en

en een volgend hoofdstuk uit te werken. Er waren buiren immers veel

daardoor neemt haar stress verder toe.

leukere dingen te doen. Maar toen ik samen met John aan her mareriaal had gewerkt, had ik zulke geweldige momenten beleefd, dat ik telkens

Als je spiermassa wile aankweken, moet je regelmacig in de sporcschool

als ik dacht aan mijn belofte am het bock af te maken weer de visie en

aan gewichtheffen doen. Als je her gewichc hebt verhoogd, zeg je niet:

de helderheid ervoer die we samen hadden toen we her materiaal vorm

'Die voelt onprectig, laat ik vandaag maar overslaan.' Je hebc een belof

gaven.

ce gedaan en dus zet je door. Zo versterk je je fysieke spieren. Orn je persoonlijke kracht als man te vergroten, moec je hetzelfde doen: je doet

Als je gestrest, uit evenwicht, boos, bang of geschrokken bent, is je hart

haalbare beloften en je zorgc ervoor dac je je eraan houdc. Een van de

niet open en is her dus geen goed moment om nieuwe besluiren te

dingen waaraan je je persoonlijke kracht kunc afmecen is het gevoel dat

nemen of je beloften te wijzigen. Op momenten dat je geen gevoelscon

je zelfVertrouwen, helderheid en energie hebe om je daadwerkelijk aan

tacr kunt maken met je belofte, verlies je je energie en levendigheid. Als

je beloften te houden. Als je iemand met veel zelfVertrouwen iets ziet

je je gewoon aan je woord houdc en doer alsof je wat je beloofd hebt

doen, dan is dat het resultaat van jarenlang oefenen en weerstand

nog steeds wilt doen, kom je weer in evenwichc. Zo verbind je je weer

overwinnen, je aan je schema houden, je woord houden en naar resul

met het moment waarop je hart open was en je je toezegging deed. Je

taat toewerken. Je denkt misschien: op een dag zal ik ook ze/fvertrouwen

aan een belofte houden is dus een bewuste oefening in weer contact

hebben en dan kom ik in actie. Maar zo werkt het niet. Je doet wat je

maken met het moment waarop je hart open was en je hoofd helder.

gezegd hebt te doen, stap voor stap. Zo bouw je zelfVertrouwen op.

Oat bereik je niet als je het jezelf gemakkelijk maakt. Hee is het resultaat van al die keren dat het moeilijk was en dat je het toch deed, en zo jezelf trainde. Je hoefc iecs niet volmaakt te kunnen om zelfvercrouwen op te bouwen; je hoeft alleen maar steeds opnieuw de weerstand te over

daar nog baat bij heeft. Een goed middel tegen die soorc condicionering is regelmatig kijken naar je beloften en ervoor zorgen, dat ze nog altijd in hec belang zijn van alle betrokkenen. En als het nodig is, stel je ze bij.

winnen die je hebt tegen doen wat je beloofd hebt. Dat is de manier

Stromende Simon

waarop wij groeien en onze mannelijkheid versterken.

Er zijn mannen die zich helemaal niets meer aantrekken van deze ge

De meeste mannen die wij voor dit bock ge'interviewd hebben hadden

werd gevraagd of ze zich aan hun beloften hidden. Zulke mannen zijn

het over het gevoel van een roeping. Oat gevoel kan ontstaan als je op

gericht op wat nu prettig is en dae maakt dat niet alleen mensen niec

condieioneerde vorm van discipline. Het kan ook zijn dat hun nooit

jezelf bent, tijdens een retraite, tijdens bidden of in het contact met een leraar of mentor. Hee is her moment waarop je je geroepen voelt door een kracht die je denken niet kan thuisbrengen, maar die heel duidelijk een appel op je doet. Sommige mensen noemen dat God of hee spiritu ele, of zelfs onze diepere, ware aard. Als je iees dienc wat grater is clan je

snel zullen vercrouwen op hun woord, ze kunnen ook niet echt van zichzelf op aan. Wanneer een man zichzelf als onbeerouwbaar en zwak ervaart, en er niee op vertrouwt dat hij de dingen die hij zegt ook zal doen, dan holt hij zijn gevoel van eigenwaarde en zijn besef een heel en compleet mens ee zijn uit.

denken, iets wat je niet rationed kunc begrijpen, clan wil je woord houden zeggen dat je je steeds weer afstemt op dat gevoel van roeping. En clan is je mannelijke deel er verantwoordelijk voor dat je doet wat je hebt gezegd en wordt je vrouwelijke deel ontvankelijk voor de fluiste rende oproep van die kracht die je niet begrijpt.

Hee lijke op het eten van een ijsje of gebak. In het begin is dat heerlijk, maar als je dag in dag uie dingen met veel suiker eet, voel je je op den duur niec lekker meer. Als je daarentegen iecs van je plezier inleverc en geen zoet eet, maar groente, salade en andere voedzame dingen, dan levert dat misschien niet onmiddellijk plezier op, maar na een week of

Wat er in de weg staat

twee ga je je wel beter en gezonder voelen. Besluiten je iedere dag

aan

je woord te houden werkt ook ongeveer zo. Als je een besluit neemt op basis van onmiddellijk genot of vermijding van ongemak, is dat zoiets

Hier zijn een paar zaken waarvan iedere man zich bewust moet zijn, enkele hindernissen tijdens de reis die de held maakt op weg naar ver trouwen op zich en zich houden aan zijn woord.

als de eerste hap van een ijsje: het levert je weinig blijvend voordeel op. Als je dingen doet, omdat je gezegd hebt dat je ze zult doen, dan kan dat onprettig lijken, aangezien je wellicht op korte termijn iets inlevert, maar op de lange duur krijg je een veel sterker gevoel van welzijn.

Rigide Rinie Als jc in je opvoeding hebt geleerd dac je altijd je woord moet houden,

Alles belovende Bert

wat er ook gebeurc, clan kan het zijn dat je rigide bent geworden en kan

Het is belangrijk dat je een niveau van roewijding aan je doelen vindt

niets ontzicnd doorzetten en je omgeving volledig negeren ertoe leiden dat je juist minder beerouwbaar worde. Misschien hen je te schande gezet, vernederd, bekritiseerd of zelfs lichamelijk gestraft als je je niet aan je woord hield. Een man die aan een genadeloos zware training wordt onderworpen, houdt zich aan zijn woord uit angst voor srraf, niet uit integriteit. Hij blijft op koers, wat er ook gebeurt, ook als niemand

166

dat realistisch genoeg is om je eraan te houden binnen de tijd die je daarvoor hebt gesteld. Beloven dat je alles in een keer zult veranderen zal je eerder zwakker maken dan je helpen in je groei. Goede voorne mens voor het nieuwe jaar leiden er dikwijls toe dat hee zelfvertrouwen van een man afneemt. Bijna niemand houdt zich daar immers aan. Je kunt beter iedere dag kleine, haalbare dingen beloven en je daaraan

houden, wat er ook gebeurt. Mensen die er moeite mee hebben hun

daden voor effect hebben en dat je een belofte breken niet als normaal

rekeningen te betalen hebben vaak de mond vol van 'financiele onaf

gedrag beschouwt. Met excuses komen wekt bij een vrouw de indruk

hankeli jkheid' of van de miljoenen die ze gaan verdienen met hun

dat her zomaar opnieuw kan gebeuren. Voor wie zich niet aan zijn

ambitieuze plannen. Mensen die hun rekeningen op tijd betalen, kijken

woord houdt, is er geen eenvoudige oplossing en ook geen volmaakte

doorgaans maar een stap verder. Begin met kleine, haalbare doelen en

manier om uit te leggen waarom. Er zijn wel heel veel dingen waarmee

houd je wat die beloften betreft aan je woord, dan overwin je de weer

je de zaak erger kunt maken, en excuses aanbieden staat op de eerste

stand die je hebt tegen je houden aan je beloften en nemen je persoon

plaats.

lijke kracht en je zelfvertrouwen toe. Als je je niet aan je woord houdt, pas dan op dat je je niet bezighoudr

Gestreste Gert

met de gevoelens die dat bij de ander oproept. 'Het spijt me echt dat ik

Als je je overweldigd, van slag, oververmoeid of boos voelt, is de kans

re laat was; er stond een file. Ik vind het echt naar voor je dat je dat

het grootst ?at je je beloften breekt en je plannen verandert. Dat is dan

emotioneel raakt.' Als je die zegt, verleg je het probleem naar de ander.

ook her slechtste moment om besluiten te nemen. Als je in zo'n stem

Je zou bij wijze van spreken oak kunnen zeggen: 'Ik vind het vervelend

ming besluiten neemt, is de kans heel groot dat ze niet overeenkomen

voor je dat je zo hefcig hebe gereageerd en dat je zo neurotisch en onzeker

met je langetermijnvisie en zullen ze je waarschijnlijk in een neerwaartse

over jezelf bent.' Verderop zullen we je een paar betere suggesries geven.

spiraal brengen van je zwak voelen, je niet

aan

je woord houden en je

daardoor nog zwakker voelen. Als je emotioneel uit evenwicht bent,

Ongeconcentreerde Otto

kun je beter geen besluiten nemen. Ga stevig sporten, ga mediteren of

Dikwijls hebben wij het gevoel dat onze aandacht alle kanten op wordt

wachr gewoon tot je goed uitgeslapen bent.

getrokken, alsof we uit elkaar worden gerukt. Daarom is het zo belang rijk dat je het moment van de dag kiesc dat je zo rustig, geconcentreerd

Edward Excuus

en helder mogelijk bent en in die toescand een lijstje maakt van dingen

Soros houd je je ondanks alles niet aan je woord. We hebben allemaal

waaraan je je wilt houden. Houd je daar vervolgens aan en streep dingen

de beste bedoelingen, maar we zijn allemaal maar mensen. Als je je niet

door de dag heen langzaam, een voor een af Als je merkt dat je je focus

aan je woord houdt, hoef je niet uitentreuren te gaan uideggen waarom.

verliest, is het handig als je een paar trucjes paraat hebe om weer helder

Daar heeft niemand wat aan. Je bent te laat, omdat je in de file terecht

te worden. Lichaamsbeweging, water drinken, frisse lucht en je lichaam

kwam, omdat je telefoon leeg was, omdat ... De enige nuttige informa

scannen kunnen je helpen terug te keren naar de toestand waarin je

tie is dat je te laat bent. Een uitgebreide uicleg van de redenen waarom

weet wat je moet doen.

je niet hebt gedaan wat je had gezegd te zullen doen maakt jou tot slachtoffer van de omstandigheden. Je moet namelijk eerst jezelf van die redenen doordringen, anders kun je ze niet aan anderen verkopen.

De oefeningen

Hiermee laat je aan jezelf zien dat je je leven niet in de hand hebt.

Kies aan het begin van iedere dag haalbare doelen Wij hebben beiden gemerkt dat vrouwen een hekel hebben aan mannen

Eenmaal per week of per maand zou je kunnen kijken naar her cocaal

die met excuses komen. Mannen denken vaak dat, als ze maar een

plaacje, naar de grate doelen die je hebt gekozen om je energie op te

goede reden geven, her voor haar wel goed is. Maar her gaat er haar veel

richren. Die doelen kunnen breder zijn dan meer nabijheid met je

meer om dat je beseft wat her voor haar betekent, dat je begrijpt wat je

partner creeren, een goede vader zijn, een website bouwen of iets aan je

168

huis veranderen. De grote doelen horen niet thuis op je dagelijkse

woord houden. Zorg ervoor dat je iedere dag iecs op je lijstje hebe staan

lijstje. Maak iedere dag een lijstje met vijf tot cien doelen die je die dag

wat inspirerend is, wac een moedige stap voor je betekent op weg naar

gemak.kelijk kunc verwezenlijken. Als je een baan hebt waarin anderen

succes. Doe die taak eerst. Sta als het nodig is een halfuur eerder op en

zeggen wat je moec doen en deze vijf cot tien doelen hebben niets met

gebruik dat halfuur voor die belangrijke stap.

je werk re maken, dan kosten ze je elk misschien maar vijf minuten. Maar ze zijn wel belangrijk, want door deze kleine taken te doen en ze

Arjuna zegt: Op deze manier heh ik aan die boek gewerkt. Iedere dag

af te strepen, krijg je meer vertrouwen in jezelf.

deed ik nadac ik opseond mijn ocheendrieueel van screkoefeningen, meditatie en ontbijt. Vervolgens beseeedde ik minstens een uur aan her

Er zijn verschillende heel goede systemen om je taken te beheren. Die

boek, nog voordat ik mijn e-mail las, celefoontjes pleegde of een andere

kun je hiervoor gebruiken. De beste die wij kennen heetAsana. Je vindt

taak uitvoerde. Als je een dergelijk creacief project hebe, zorg er dan

deze methode op internet. Er is ook een app voor je smartphone. Je

voor dat je daar als eerste aan werkt.

kunt er net_ zoveel ideeen en projecten inscoppen als je wilt, maar je moet ze wel indelen in cacegorieen. In de categoric 'urgent' horen de

Geniet van je overwinningen

taken thuis waaraan je nu werkt, de dingen die je op korte cermijn geÂ

Als je een taak af hebt, hoe klein ook, beloon jezelf dan. Als je voor

daan wilt hebben. In de categorie 'later' plaats je taken waaraan je niec

vandaag tien taken op je lijscje hebt staan en de korcste duurt vijf

direct werkt en die verborgen blijven totdat je ze naar de categorie

minuten (een e-mailtje versturen bijvoorbeeld), clan kun je jezelf daar

'urgent' verplaatst. De categorie 'vandaag' bevac alleen dingen die je

kort en aangenaam voor belonen. Sea op en rek jezelf uie, loop naar

gedaan wilt hebben voordat je vanavond in bed stapt. Pas op met wat

buiren en adem de frisse buitenlucht in, of eet iets kleins dac je lekker

je in deze laatste categorie plaatst, want het gaat erom dat je jezelf erin

vindr. Als je grotere taken afrondt, met name als je als eerste 's morgens

leert vercrouwen dat je deze taken daadwerkelijk afscreept voordat je

een 'slik de kikker'-caak hebe gedaan, is hec erg belangrijk dac je ten

gaac slapen.

volle geniec van het gevoel van: bet is me gelukt. . . ik ben geweldig. . . ik

Als je van zo' n taakbeheersysteem gebruikmaakt, is het een goed idee

zoals vrijen met je partner, naar een restaurant gaan en iets heel speciaals

benfantastisch. Vervolgens gun je jezelf iets waar je heel erg van geniet, am een goede vriend er inzage in te geven. Het kan ook een professioÂ

bestellen, of jezelf trakteren op een massage.

nele coach of een collega zijn, of gewoon een maacje van je. Zo kunnen jullie elkaar helpen am verantwoordelijkheid te dragen.

Veel mannen gaan voorbij aan deze fase van genieten en jezelf iets

De moeilijkste dingen eerst

Maar als je eenmaal begrijpc hoe de hersenen chemisch gezien werken,

prettigs gunnen. Voor sommigen is dat namelijk niet echt mannelijk. Als je je taken voor de dag eenmaal weet, kijk dan welke je geneigd bent

dan begrijp je dat jezelf belonen ook een discipline is. Hee is het moment

uic te stellen. Dae is waarschijnlijk precies de taak die je op de lange

waarop je hersenen dopamine en seroeonine vrijmaken, en waarop je

rermijn van je leven her meest opleverr, maar die niet urgent lijkt. Brian

testosteronniveau wordt aangevuld. Als je jezelf niet beloont, kweek je

Tracy heeft over die onderwerp een van de besre boeken geschreven die

niet voldoende uichoudingsvermogen om de volgende keer een nog

wij kennen. Hee heefc de toepasselijke tied Slik de kikker. Misschien ken

hogere horde te nemen.

je hec verhaal van Huckleberry Finn, die zei dac als je 's morgens als eerste een levende kikker opeet, je ervan op aan kunt dat je die dag niets hoefc re doen wae moeilijker is. Kijk of je zo ook kunt omgaan met je

170

Je beloften aanpassen

bellen waar ik was. Toen ik thuiskwam, was ze boos en gekwetst. Ik

De techniek verandert heel snel en culturen be"invloeden elkaar voott

luisterde naar haar, om te horen war dit met haar had gedaan - ze had

durend. Het wereldwijde financiele systeem is zo instabiel, dat je niets

lekker voor me gekookt - en hoe ze zich emotioneel gezien voelde. Ik

meer hebt aan een vooraf geplande strategie. Vandaar dat wij er de na

zorgde ervoor dat ze zich gehoord voelde. Ik zei: 'Het spijt me. Ik heh

druk op leggen dat je je leven lang moet blijven leren en nooit een

er niet bij nagedacht en dat had ik wel moeten doen.' Ze knikte. Ik zei:

'kenner' mag warden. Daarvoor moet je heel flexibel zijn. Je moet be

'De volgende keer zal ik de organisator vragen om op de tijd te letten.

schikken over de intelligentie en de gevoeligheid om je strategie en je

Als her uitloopt, zal ik hem vragen om jou re bellen. Ik zit in een tijd

doelen aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Neem

loze sfeer als ik een workshop geef en ik besef nu dat het niet realisrisch

minstens een keer per week je langetermijndoelen door en beoordeel de

is als ik daar in mijn eentje de verantwoordelijkheid voor draag.' Bonnie

richting die je volgt. Doe dit als het mogelijk is met een coach of met

onrspande zich en glimlachte naar me. ze·was blij, en dat was ze niet

iemand in wie je vertrouwen hebr. Het is belangrijk dat je in evenwicht,

geweest als ik had gezegd dat ik er niets aan kon doen.

rustig en energiek bent en dat je afgesremd bent op je doel en betekenis. Mogelijk is ·her voor je zelfvertrouwen en succes als man in de wereld

Vergeef jezelf

belangrijker om vroeg in het proces te leren hoe je tegenslagen verwerkt

Als je je nier aan je woord houdt en iets niet afmaakt war je jezelf had

en hoe je een richting die geen betekenis meer heeft verlaat dan koste

beloofd, dan moet je daar niet alleen met anderen over praten, her is

war kost door te zetten.

ook belangrijk dat je her vertrouwen in jezelf herstelt. Als een man er

Wat te doen als je je niet aan je woord hebt gehouden

antwoordelijk gedraagr, clan verliest hij her vertrouwen in zichzelf, gaat

Iedereen komt weleens vast te zitten in het verkeer, haalt een deadline

zijn testosteronniveau omlaag en lijden zijn relaties eronder. Als er aan

niet of belooft meer dan hij binnen een bepaalde tijd kan waarmaken.

het eind van de dag iets belangrijks is dat je nog niet hebt gedaan, ga er

Af en toe zul je onvermijdelijk je belofte breken, waardoor je mensen

dan even voor zitten en zeg tegen jezelf:

eenmaal aan gewend is geraakt dat hij onbetrouwbaar is of zich onver

waarschijnlijk teleurstelt en jouw zelfvertrouwen afneemt. Gelukkig zijn er manieren om met deze moeilijke situaties om te gaan en de schade te beperken, zonder dat jij je goede gevoel over jezelf verliest. Hier volgen een paar tips over hoe je je naar anderen kunt opstellen als

Ik heb goede bedoelingen. Ik ben iemand met visie en ik wil het beste voor iedereen. Ik vergeefmeze/fdat ik dit niet heb afgemaakt. Ik begin met een schone Lei. Morgen is er weer een dag.

je je niet aan je woord hebt gehouden: Wie snel vooruit wil komen in het leven, zal onvermijdelijk af en toe

Kun je me vertellen wat dit voor jou heeft betekend? Hoe kan ik het goedmaken met je? Ik neem de volle verantwoordelijkheid en ik wil niet dat het nog een keer gebeurt.

struikelen. Als je hebt besloten om met jouw leven verschil re maken in de wereld, zoals John en ik, dan maak je onvermijdelijk successen en mislukkingen mee. Als je faalt, moet je jezelf bij de lurven pakken en verdergaan. Als man die her vuur van ge'inspireerde zekerheid voelt, heh je het recht om re struikelen.

John zegt: Ik gaf een workshop in San Francisco. Als ik dat doe, raak ik altijd heel geYnspireerd en ga ik er zo in op, dat ik de tijd en de rest van de wereld vergeet. De workshop liep uit en ik vergat om Bonnie te

172

173

Voor vrouwen

ik samen van het begin van de dag. Toen zei ik tegen haar: 'Ik moet weg. Ik moet verder werken aan mijn boek.' Ik zag een flits van bewondering

De overgrote meerderheid van de vrouwen met wie wij hebben gewerkt

in haar ogen - haar ridder ging op weg om een draak te verslaan. Toen

zegc dat ze een betrouwbare man wil. Wil een vrouw zich kunnen

ik door de gang van onze slaapkamer naar mijn kantoor liep, merkte ik

ontspannen en haar hare openen, dan is her van essentieel belang dac

dat de deur van de legkast op een kier stond. Toen ik probeerde die

haar man doer wat hij zegt, en daar eerlijk over is. Uiteraard is her be足

dicht te duwen, merkte ik dat de deur over de houten vloer schuurde.

langrijk dat ze een man kiest met een basaal niveau van integriteit, maar

Zonder te aarzelen liep ik naar de garage, pakte twee zaagbokken en een

er zijn voor een vrouw ook een paar manieren om die integriteit in hem

elektrische zaag, nam de deur uit de scharnieren en haalde een halve

te bevorderen.

centimeter van de onderkant af. Het geluid van de zaag reikte tot in de slaapkamer en Chameli kwam naar buiten'. De bewonderende blik in

Maak het veilig voor hem om eerlijk te zijn

haar ogen was verdwenen en ze keek boos. 'Wat hen je aan her doen?'

John zegt: Ik heb een client die met zijn vriendin samenwoont. Hij

vroeg ze. Trots zei ik dat ik iets van de deur van de legkast afhaalde

heefc ook een ex-vrouw, met wie hij kinderen heeft. Soms heefc hij er

voor ons, liefje ... als een echte held. 'Ben je gek geworden of zo!' viel ze

behoefte aan om tijd door re brengen met zijn ex en zijn kinderen, maar

tegen me uic. 'Houd op met je tijd te verdoen. Ga naar je kantoor en

daarover liege hij altijd tegen zijn vriendin. Hij zegt dan dat hij een paar

gebruik het talent dat je hebe gekregen!'

collega's ontmoet. Hij vertelde mij dat als hij zou zeggen: 'lk ontmoet mijn ex en mijn dochter in een restaurant, omdat we af en toe graag als

Nier iedere vrouw is bereid op deze manier te communiceren, en zeker

gezin bij elkaar willen zijn,' zijn vriendin vreselijk jaloers en boos wordt.

niet iedere man staat hiervoor open. Maar ik zeg je, in ons huwelijk van

Vandaar dat hij denkt dat hij niet eerlijk tegen haar kan zijn.

dertien jaar was die een moment waarop ik mij het meest bemind heb gevoeld, het meest gezien en het meest gesteund. Chameli liet mij op dat

Mannen hebben geen goed gevoel over zichzelf als ze tegen je liegen of

moment zien dat ze een diep inzicht in mij heefr, dat ze mijn potentieel

informatie achterhouden. Toch doen ze dat als ze bang zijn voor de

ziet en mijn gewoonte om mij te laten afleiden, en dat ze geen genoegen

consequenties van de waarheid vertellen. Een man kan bang worden

neemt met minder dan her beste in haar man. Experimenteer met je man

van de reacties van een vrouw. Als een vrouw heel emotioneel wordt en

door zijn grootste geschenk naar voren te halen en kijk wat er gebeurt.

ergens een drama van maakt, zal een man de volgende keer liever tegen haar liegen. De oplossing is hem re vertellen hoe je je voelt en je kwets足

Stel duidelijke vragen

baarheid laten zien. Daardoor komen jullie dichter bij elkaar en zal ook

Als je merkt dat hij afwezig is en de weg kwijt, dan voelt hij zich waar足

hij meer geneigd zijn open en eerlijk tegen je te zijn.

schijnlijk al niet goed. Dar is dan geen goed moment om hem te vertel足 len dac hij een mislukkeling of een slapjanus is, of dat je van hem walgt.

Doe een beroep op zijn diepe integriteit

Je kunt je man helpen zijn testosteronniveau te verhogen en een goed

Er zijn momenten waarop je hem er zelfs een dienst mee bewijst als je

gevoel over zichzelf te krijgen door hem dingen te vragen die hij voor je

een beetje fel wordt. Arjuna zegt: Ik kan me herinneren dat ik jaren

kan doen. Als er iets is war hij kan doen dat jij waardeert, vraag hem

geleden, in het begin van ons huwelijk, aan mijn boek De translucente

daar dan duidelijk om.

revolutie werkte. Her was een veel te arnbitieus project en omvatte interviews en onvoorstelbaar veel onderzoek. Ik heb er een paar jaar

'Er staat nog een stapel dozen in de garage en die staat in de weg als ik

over gedaan om her af te krijgen. Op een ochtend genoten Chameli en

naar de auto loop. Kun je die voor me weghalen?' Ook een man met

170

175

gebrek aan motivatie, die zich weinig man voelt, vindt het doorgaans heerlijk als je hem een eenvoudige taak geeft die hij kan vervullen en die

zij kon ontspannen, hoe eerlijker hij werd. lnmiddels hebben ze weer een harmonieus huwelijk.

jou blij maakt. Respecteer als vrouw alsjeblieft je intu'itieve gevoelens. Als er voor jouw Als een vrouw een man vraagt om iets te doen wat voor hem haalbaar

gevoel iets niet in de haak is, zul je je niet beter gaan voelen als dat je

is, versterkt ze niet alleen de liefde tussen hen beiden, maar ze motiveert

rationeel uic het hoofd wordt gepraat. Vertrouw op wat je voelt, wees

hem bovendien om wat betreft zijn levensdoel weer het juiste spoor op

eerlijk over wat je voelt en zoek naar een manier waarop je man eerlijk

te zoeken.

tegen je kan zijn, op een manier die een drama voorkomt.

Geef jezelf niet de schuld

Zelfs als je het vermoeden hebt dat je man tegen je liegt of belangrijke informatie achterhoudt, zelfs als je denkt dat hij je bedriegt, respecteer dan alsjeblieft zijn gevoel. Als vrouw heh je een veel grotere bloedtoe voer naar de hersendelen die verantwoordelijk zijn voor gevoelens en daarmee voor je imu'itie. Het klinkt als een cliche, maar de meeste mensen zijn het erover eens dat een vrouw een betere imu'itie heeft dan een man. Vandaar dat je er gek van kunt worden als je ergens een ver moeden hebe en dan van hem terugkrijgt dat je spoken ziet en neuro tisch doet. Arjuna zegt: Kortgeleden werd ik benaderd door een man die mij vroeg om hem en zijn vrouw te coachen. Hij deelde mij in vertrouwen mee dat hij al enkele jaren een verhouding had, maar die nu had verbroken. Hij zei dat zijn vrouw wel iets vermoedde, maar niets kon bewijzen. Hij wilde dat ik hen beiden coachte, met de bedoeling dat zij rustiger werd en minder 'dramatisch' deed. Helaas was het niet de eerste keer dat ik een dergelijk verzoek kreeg van een man. Hij loog en bedroog zijn vrouw, maar zag haar heftige, emotionele reactie als her probleem. Ik zei dat ik ze wel wilde helpen, maar niet op de manier die hij voorstelde. Ik coachte hem en leerde hem hoe hij oprechter en eerlijker kon zijn, en de consequemies van zijn daden onder ogen kon gaan zien. Haar ondersteunde ik door haar te leren eerlijk te zijn over haar gevoelens, lichamelijk en emotioneel. Een poosje was dit een pittige onderneming, maar na een maand was het hele drama achrer de rug. Toen hij eenmaal oprecht was, ontspande zij zich en uireindelijk vergaf ze hem. Hoe meer

177

EEN BEWUSTE MAN:

Een keer vroeg ik in Kuala Lumpur aan Penny Power om een foto re

Ivan Misner, stichter en hoofd toekomstvisie van Business Network International

schijn en zij vroeg: 'Wat is dac?' Ik zei: 'Oat is Bob.' 'Waarom houd je

nemen

van

mij naast de Petronas Twin Towers. Ik haalde Bob tevoor

dat poppetje in je hand?' vroeg

ze.

Toen heb ik haar het hele verhaal

verteld. Ze nam een foto van me en vroeg toen: 'Kun jij ook een foto maken met mijn camera?' 'Ja, ik denk het wel,' zei ik, 'niemand heeft Als

is her uitermate belangrijk dat je je aan je wooed houdt. Oat

me dat ooit gevraagd.' De volgende dag gaf ze een lezing over hoe

heeft te maken met incegrireit, een wooed dat uit het .Latijn afkomstig

mensen met elkaar verbonden blijven en over hoe belangrijk het is om

is en 'compleet' of 'heel' betekent. Ik denk dat het belangrijk is om te

een persoonlijke band in stand te houden. Op het scherm verscheen de

begrijpen dat incegriteit een maatstaf is die je voor jezelf aanlegt, niet

foto van Bob en mij. 'Dit is een van de mariieren waarop Ivan verbon

een zwaard waarmee je naar anderen loopt te zwaaien.

den blijft met zijn gezin,' zei ze. Toen vertelde ze her verhaal van Bob.

Toen mijn dochter Cassie acht jaar was, hadden ze op school een kunst

Wat begon als mijn woord geven aan mijn dochter groeide uit tot een

zinnig project waarin poppetjes werden gemaakt van chenilledraad.

beweging, in het klein. Bob staat op mijn Facebookpagina. Als ik nu

Een van de tradities in ons gezin was dat we met her avondeten, rand

ergens kom, is er altijd wel iemand die vraagt: 'Heh je Bob bij je?' Ik

man

zes uur, altijd allemaal aanwezig waren. Dan vroegen we elkaar: 'Wat

houd mij nu al tientallen jaren aan mijn woord cegenover mijn dochter.

heb je vandaag geleerd? Heh je vandaag nog iets leuks meegemaakt?

Ze weet dat, als ik op reis hen, mensen altijd foto's maken van mij en

Waar heh je van genoten?' Cassie gaf me het poppetje dat ze had ge

Bob. Ze kijkt op mijn Facebookpagina en ziet daar alle foro's van Bob.

maakt, dat ze 'Bob' had genoemd, en vertelde dat ze het voor mij had gemaakt. Kinderen geven je voortdurend dingen. Ik wilde haar mijn

Soms lijkt je aan je wooed houden heel simpel, maar het kan een van de

dankbaarheid tonen en haar laten weten dat ik het heel erg waardeerde.

belangrijkste dingen in je leven worden. Het was maar een eenvoudige

In mijn achteloosheid zei ik toe dat ik Bob de hele dag bij me zou

opmerking, 'ik zal Bob altijd en overal bij me houden,' maar door het

houden. Dat leek haar te ontroeren, war betekende dat ik mij moest

oak echt te doen, oncstond er een band met haar die nergens mee te

houden aan mijn wooed.

vergelijken is. Her is dus echt heel belangrijk om te begrijpen dat zelfs de eenvoudigste belofte voor je relaties betekenis kan hebben, jaren

In die tijd reisde ik veel, iets wat eigenlijk nag steeds zo is. lk ben zes

later nog.

entwintig weken van het jaar op reis, soms zelfs meer. Bob neem ik overal mee naartoe. Ik weet niet eens zeker of Cassie weet dat ik Bob altijd bij me heb. Hij zit altijd in mijn tas. Op een dag had

een

voorstelling. Ik pakte een camera en maakte een foto van Bob en mij in de spiegel. Ik schreef haar: 'Bob en ik wensen je het allerbeste met je voorstelling.' Ze was dol op dat e-mailbericht. Het verbaasde haar dat ik Bob werkelijk overal mee naartoe nam. Ze vond dat echter zo gewel dig dat ik, als ik de kans kreeg, aan mensen vroeg: 'Zou u een foto willen maken van mij en Bob, hier bij de Eiffeltoren?' En clan stuurde ik haar de foto.

179

HOOFDSTUK 9

mee ce leven, ce luiseeren en te voelen, maar je hebe tegelijk voldoende afstand om ook de humoristische kant van dingen te zien. Als je te be

Zijn humor opent harten

trokken bent, krijgen dingen te veel nadruk en word je emotioneel. Als je te afstandelijk bent, word je onbereikbaar en sta je te ver weg. Maar als deze cwee dingen tegelijk aanwezig zijn, kunnen de mensen om je heen gaan lachen. Er zijn natuurlijk talloze vormen van humor. Achter humor kan soms pijn schuilgaan, waardoor die cynisch of zelfs wreed kan warden. Daar mee open je geen harten. Hooguit maak je de last er heel even een beetje

ijdens de voorbereiding van dit boek hebben wij verschillende

lichter door. Hee soort humor dat voor anderen een geschenk is en dat

enque�es gehouden waarin we vrouwen vroegen welke kwaliteiten

een bewuste man aantrekkelijk maakt, begint doorgaans met het

ze her meest waarderen in bewuste mannen. Het meest gegeven anc

vermogen om te kunnen lachen om zichzelf. Alle mannen die wij ten

woord was: 'Hij maakt me aan het lachen.' Oat wil niet zeggen dat hij

behoeve van die boek gesproken hebben hadden hier hun eigen versie

moppen tape of grappig doer, maar gewoon dae hij haar aan her lachen

van. Onze favoriet is een verhaal van onze gezamenlijke vriend Ivan

maakc. Uit nieuwsgierigheid hebben we mannen gevraagd welke eigen

Misner:

schappen ze in vrouwen het meest aancrekkelijk vinden, en het blijkt dat mannen maar heel zelden een vrouw willen die hen aan het lachen

Toen mijn eerste boek uitkwam, werd ik uitgenodigd voor mijn eerste

maakt.

tv-interview. Dat was in Connecticut. Mijn publiciteitsvrouw zei dat het erom ging mijzelfzichtbaar te maken. Ik had geen idee hoe ik

Hee wordt algemeen gezien als tamelijk onnozel en verre van inceres

zakelijk netwerken zichtbaar moest maken, dus ik begon na te

sant: proberen te analyseren wat humor is. Uit pure lef gaan we hier

denken. Ik ben amateurgoochelaar en lid van de Academy ofMagical

toch een paging wagen. (Doe dit liever niet thuis, vanwege het moge

Arts in Los Angeles. De nadruk ligt hier we! op het woord 'amateur'.

lijke gevaar.)

Ik vroeg mijn publiciteitsvrouw wat zij ervan vond als ik op tv een goocheltruc deed Het idee was dat de presentatrice van de show het

Een bewusce man weet hoe hij vanuit zijn innerlijke gesceldheid humor

boek vasthield en opendeed, waarna ik het uit haar handen zou

in een situatie kan brengen, niet door iets specifieks ee doen of ee zeggen.

pakken en zeggen: 'Pas op, het is heet/' Vervolgens zouden er dan

Hij heeft net voldoende afstand tot zijn persoonlijkheid en het drama

vlammen uitkomen en ... 'Ze vond het een prima idee.

van her leven om te kunnen lachen om zichzelf Hij neemt de dingen niet

persoonlijk en in plaats van boos te warden, laat hij een zekere

lichtheid zien. Je kunc die niec bereiken door bepaalde instructies re

Ik ging naar de tv-studio en wachtte in de greenroom. Ik had mijn goocheltruc goed voorbereid, maar ik was toch erg nerveus. Ik zag een

volgen of te doen alsof, want deze humor is het resultaat van werkelijk

man door de gang !open die verkleed was als Amerikaanse indiaan,

verder kunnen kijken dan het drama en een bepaalde speelsheid hebben.

toen een zeeman en vervolgens een politieagent. Via de monitors kon ik volgen hoe de presentatrice de gasten aankondigde: 'Vanavond

Als je de juiste balans hebe tussen betrokken zijn en onthecht zijn, dan

hebben we als gasten de Village People ... en dr. Ivan Misner, die het

kun je mensen aan her lachen maken. Je bent voldoende betrokken om

over netwerken zal hebben ... '

180

181

. Is dit waar? dacht ik bij. mezelf Moet ik op na de Village People?

'Omdat het heet is!'zei ik. Ik had ongeveer tien keer meer ontvlam

Ik pakte voor de zekerheid nog wat extra ontvlambaar poeder voor

baar poeder in het boek gedaan dan me was aangeraden en er

mijn goocheltruc. Die mocht beslist niet mislukken. De Village People

ontstond een enorme steekvlam. De presentatrice vluchtte in de armen

kwamen op en het publiek was laaiend enthousiast. Ik vreesde dat

van haar assistente en ik stampte met mijn voet op het brandende

mijn optreden ronduit genant zou zijn, dus ik pakte nog wat meer

boek. Ik had mij niet gerealiseerd dat een steekvlam de cameramensen

ontvlambaar poeder. En wat denk je dat het laatste lied van de Village

kon verblinden, en die stonden allemaal weggedraaid van hun

People was? Y.M. C.A.! Over zichtbaar zijn gesproken... het publiek

camera's verbijsterd in hun ogen te wrijven.

was er nota bene bij gaan staan. Ik wist nu zeker dat dit de meest genante dag van mijn !even zou warden. Ik nam nog maar wat meer

De presentatrice zat nog op de schoot van haar assistente en zei:

van het poeder. Toen kwam de regisseur de greenroom binnen en

'Goddank, ik heb niet live gevloekt op tv!'

vroeg: 'Wie is dr. Misner? We hebben u snel nodig. 'Ik kreeg te horen dat ik ov�r drie minuten op moest. Iemand bevestigde een microfoon

'Graag een andere broek voor haar, 'zei de assistente.

tje aan mijn jasje. Ik probeerde de presentatrice uit te leggen welke true ik wilde doen, zodat ze er niet van zou schrikken: 'Wilt u aan

Mijn publiciteitsvrouw keek me aan en zei: 'Dat was wat je noemt

het eind van het interview het boek laten zien? Als u het dan open

jezelfzichtbaar maken! Toch denk ik dat we nu beter kunnen vertrek

doet, zeg ik: "Pas op, het is heet... "'De regisseur onderbrak me echter

ken.'

en zei dat hij het boek niet in de opname wilde, en dat er een afoeelding van het boek op het scherm zou verschijnen. Toen liep hij

In de meeste staten van de VS sta ik bekend als een zakelijk netwerker,

weg. De presentatrice zag dat ik aangedaan was en zei: 'Luister,

maar in Connecticut ben ik een pyromaan.

ik presenteer de show. Wat wilt u doen?' Wij hebben Ivan dit verhaal verschillende keren horen vertellen. Het Jk zei: 'Laat helemaal op het eind het boek zien, dan zeg ik ... 'Op

publiek draagt hem op handen, omdat hij het onderwerp werd van zijn

dat moment bleek dat de microfoon aanstond en dat de regisseur alles

eigen humor. Het mooiste is echter de uitdrukking op het gezicht van

hoorde. Hij liep direct naar ons toe en zei: 7k wil niet dat u het boek

zijn vrouw Bech. Telkens als hij het verhaal vertelt, pakt hij haar hele

laat zien. U moet op in 4, 3,

maal in. Ze is gek op hem vanwege dit verhaal.

2, I...

De presentatrice fluisterde tegen mij: 'Jk doe het toch! Ik laat het boek

In de relatie met een vrouw kan deze vorm van humor waarin je jezelf

zien en u doet wat u wilt doen. '

op de hak neemt het spanningsveld van domineren of gedomineerd warden doorbreken. Het kan de stemming luchrig maken. Veel mannen

We hie/den het interview en alles ging goed. Toen we bij het eind

voelen zich klem zitten tussen alles doen wat zij verlangt en haar beha

waren, liet zij het boek zien. 'Jk heb hier een exemplaar van

gen, en de hakken in het zand zetten, waardoor er spanning onrstaat.

dr. Misners boek, 'zei ze.

Humor kan die spanning wegnemen. Een man die te veel geeft of die probeert een vrouw in elk opzicht te behagen, verliest haar respect - hij

'Pas op!' zei ik, precies getimed.

wordt haar hondje. Hij kan op haar eisen ook reageren met humoristi

'Waarom?' vroeg ze.

zaamheid, want de humor maakt de dingen lichcer.

sche zelfspot, die voor haar een grocer geschenk betekenr dan gehoor

Humor thuis

kan jouw humor haar helpen na te denken over haar reacties en kan een

Een vrouw apprecieert het wanneer je gevoelig bent voor haar behoeften

lach haar helpen de stress los te laten. Als de stress te groat wordt, en jij

en ernoties, maar als je overgevoelig bent voor je eigen behoeften en

emotioneel reactief bent, en zij koel en afgesloten is, dan zal ze jouw

emoties, neernt de wederzijdse aantrekkingskracht russen jullie af. Je

humor ongepast vinden en niet waarderen. Op dat moment moet je

kum echter de middenweg bewandelen tussen zwelgen in emoties en

met haar meevoelen, zorgzaam zijn en je diep met haar verbinden,

emoties negeren, door haar een gevoel te geven van humor en lichtheid.

zodat ze zichzelf weer gaat voelen en haar hart weer kan openen.

Daarrnee herinner je haar eraan dat het leven een spel is. Orn van dat spel te genieten, heh je een mix nodig van verbondenheid en lichtheid,

Mannengrapjes

van samen vasthouden en loslaten. Oat zijn de twee krachten van de

De humor van mannen onderling verschilt enorm van de humor die

liefde. Een relatie werkt als een vrouw een klein beetje meer vasthoudt;

vrouwen waarderen. Tegen andere mannen· zeg je dikwijls dingen die

ze is meer betrokken bij het drama en bij emoties. De man brengt

beledigend klinken, maar omdat jullie allebei voldoende ruimte heb

lichtheid en ontspant zijn greep. Oxytocine is het verbindingshormoon,

ben, is her humor. Dat is een goede voorbereiding voor contact met een

testosteron is het loslaataspect. Oat is de dans. Eerst houdt zij vast en

vrouw; als zij met kritiek komt, weren wij hoe we ons niet beledigd

laat hij los. Hij geeft haar het geschenk van meer lichtheid, zodat zij

moeten voelen. Als je beledigende dingen tegen een vrouw zegt in de

zichzelf terugvindt. Dan laat zij los en komt hij dichterbij. Deze clans,

sfeer van 'een grapje moet kunnen', dan zal dat haar hart beslist niet

van meer verbondenheid en vasthouden, in evenwicht gebracht door

doen opengaan.

onthechting en loslaten, wordt dankzij humor een genot om uit te voeren.

Arjuna zegt: Een paar jaar geleden was ik uitgenodigd op een barbecue, om daar het vuurwerk van Independence Day re komen zien. Het was

Hij kan met zijn humor stress oplossen. Veranderingen brengen altijd

een feestje voor de hele buurt en verschillende gezinnen kwamen aan de

stress met zich mee. Bij een matige stressbelasting wordt een vrouw

oever van het meer bijeen en deelden het eten dat ze hadden meege

emotioneler en een man afstandelijker. Adrenaline zorgt er bij een man

bracht. Toen ik er aankwam, was een van mijn beste vrienden aan het

voor dat het testosteronniveau stijgt, waardoor hij minder emotioneel

buffet bezig zijn bord te vullen. Er kwam een mij onbekende vrouw

wordt. Bij een vrouw scroomt er acht keer meer bloed naar de hippo

naar mij toegelopen, die rnij welkom heerte op het feest. Ze introdu

campus, het emotionele deel van de hersenen, wat betekem dat zij bij

ceerde mij bij mijn vriend, zich er niet van bewust dat wij elkaar kenden:

stress emotioneler wordt.

'.Arjuna, dit is Larry .. .

Bij extreme stress gebeurt echter het tegenovergestelde. Als de stress

Zoals Larry en ik dat gewend waren, zei ik, hem de hand schuddend:

hem te groat wordr en in actie komen geen oplossing biedt, of als hij

'Jeetje, je hebt nog altijd dezelfde rockop!' Dar soon dingen zeiden wij

opgebrand raakt, dan wordt een man emotioneel. Een vrouw sluit zich

tegen elkaar - mannenpraat. De vrouw liet echter haar bord vallen en

onder extreme stress af; ze wordt koel en afstandelijk.

gaf een schreeuw. Dingen die mannen onder elkaar leuk vinden zijn dat voor vrouwen dikwijls helemaal niet.

Als je haar met humor benaden en haar helpt om de speelse kant van dingen te zien, verdwijnt haar stress. Je moet er echrer goed op letten

Voor veel rnannen is het niet gemakkelijk om te lachen om zichzelf Het

wanneer je met haar mee moet voelen en wanneer je moet 'uitzoomen'.

goede nieuws is dat wij als mannen heel veel kunnen leren. Zelfs de

Bij matige stress, als jij wat meer afstand voelt en zij wat emotioneler is,

serieuze en sullige kerels die wij ooit waren hebben geleerd om ons hart

te openen, door met een beetje oefening de lichtheid van her bestaan te leren ervaren.

blokkeren. Veel mannen zijn heel emparhisch geworden, als reactie op en als compensatie voor het type machoman dat onze vaders en man nelijke voorouders waren, met zijn dogmatisme en zijn autoritaire houding. Als je je te sterk met her empathische type vereenzelvigt, met

Wat er in de weg staat

de man die je hand vasrhoudt, die heel diep naar je luisrerc, die je bete

Hier volgt een beschrijving van enkele delen van onszelf die we allemaal

oefenr, dan kan dar cot gevolg hebben dat je een ander in zijn of haar

wel kennen en waarvan de stemmetjes onze humor in de weg kunnen zitten.

kenisvol in de ogen kijkt en nooit ergens over oordeelr of druk op uit drama laat zitten. Als empathie in evenwicht wordt gehouden met het vermogen afstand te nemen en alles met een zekere lichtheid te bekij ken, dan ontstaat het geschenk van de humor.

Ambitieuze Adrie

Als we geo�sedeerd worden door willen winnen, in plaats van het spel

Dramaqueen Diederik

te spelen om het spel, dan draait ons leven om onszelf bewijzen en

Als we onvoldoende ruimte nemen, zeker als dat gedurende lange tijd

verliezen we het speelse perspectief uit het oog. Een man die veel praat

is, lopen we de kans op re branden, war beslist een aanwijzing is voor

over wat hij allemaal heeft bereikt is zelden in staat om met humor

verlies van perspectief en humor. Zoals we hiervoor al opmerkten,

harcen te openen. Hij is bezig zichzelf en zijn kostbare reputatie te be schermen, maar het speelse aspect onrbreekc. Daarmee maakt hij zich

wanneer een man matige stress ervaart, zal hij zich meer op aerie richten en minder op emotie. Als zijn stressniveau srijgt en een bepaalde hoog

zelf tot mikpunt van de humor van andere mannen, in plaats van zelf

te bereikt, clan wordt hij juist heel emotioneel. Als zijn reserves dalen

een bron van humor re zijn. Een man kan speels met zichzelf leren

tot beneden een gezond niveau, kan een man onmogelijk nog zijn

omgaan door een krachtig gevoel van doelgerichtheid in combinatie

humor gebruiken.

met het vermogen ruimte te scheppen en afstand te nemen. Verlichte Vincent

Het type man dat er waarschijnlijk de meeste moeite mee heeft zichzelf

Eigengereide Egbert

Als mannen hebben we allemaal de drang in ons om gelijk te willen

niet zo serieus te nemen is her type dat zichzelf 'spiritueel' noemt. Als

krijgen. Dat is de erfenis van de paterfamilias: zijn mening mag nooit

we een sterke voorkeur hebben voor ruimtelijkheid, onthechting en

in twijfel worden gerrokken, want hij is de hoogsre autoriteit op ieder

meditatie, verliezen we alle speelsheid. Orn te kunnen spelen, moet je

gebied. Als we in een discussie graag her laatste woord willen of gelijk

tegelijk betrokken en onchecht zijn. Als er alleen onthechting is en geen

willen krijgen als het om feiten gaat, dan is ons vermogen om met

betrokkenheid, dan worden we al snel re serieus, en oersaai.

humor harten te openen verdwenen. Maar humor kan tijdens een ver hitte discussie voor een bewuste man juist de krachtigsre manier zijn orn de spanning weg re nernen.

De oefeningen Samen met je vrienden uitdagingen aangaan

Overgevoelige Otto

Een man die eraan gewend is re diep te voelen en die empathisch is, zal

Arjuna zegt: In de Awakening Coaching Training hebben we een een

geweldig goed kunnen luisteren en een fantastische schouder zijn om

voudige en plezierige manier om te leren jezelf als man minder serieus

op uit re huilen. Maar die overmaat aan empathie kan zijn humor

te nemen. Vorm een groepje vrienden, pak een videocamera en geef

186

elkaar opdrachtjes die alleen uit te voeren zijn met een bepaalde mate

Je meest genante moment

van onthechring. Je kunt de lac hierbij net zo hoog leggen als je wilt. Ga

Denk net als Ivan Misner eerder in die hoofdstuk aan de meest genante

samen naar de stad, waar veel mensen zijn. Geef iedere man een kleine

momenten uit je !even en oefen je erin om daar een geweldig verhaal

taak, die maar een paar minuten kost om uit te voeren. Je kunt bijvoor

van te maken. Als je jezelf voor joker kunt zetten in een grap, heb je de

beeld ergens naartoe gaan waar muziek wordt gemaakt en daar heel

beste manier gevonden om harcen ce openen en anderen her geschenk

wild gaan dansen. Je kunt een ouder echtpaar benaderen, met je armen

van humor te geven. Als je een verhaal waarin jij het mikpunt van spot

wijd gespreid, en roepen: 'Papa? Mama?' Als je de smaak eenmaal re

bent goed vertelt, zullen mensen om je lachen, met je lachen en je ge

pakken hebt, zijn er ontzettend veel leuke dingen te bedenken om je

weldig vinden, alles tegelijk.

vrienden te helpen zichzelf minder serieus te nemen. Het is heel leuk om het allemaal vast te leggen met een videocamera of smartphone. Na

Rollen spelen

afloop kun je de opnamen delen via social media, om met een grotere

Een geweldige manier orn meer humor in je relacie te brengen, of in je

groep vrie�den de gewoonte orn jezelf zo serieus te nemen te door

gezin, is bereid zijn om de meest serieuze en verkrampte delen van jezelf

breken.

ce veranderen in Walt Disney-figuren. Doe dit niet !anger dan vijf minuten per dag. Het is een soort homeopathisch medicijn: hoe lager

Jaren geleden had ik een professor van een grote universiteit als client.

de dosering, hoe krachtiger hec effect. Je merkt bijvoorbeeld dat je altijd

Op zijn vakgebied had hij landelijke bekendheid. Hij was de jongste

serieus en gespannen raakt als je iets praktisch in huis moet doen. Je wilt

van elf kinderen en was als kind veel geplaagd. Vandaar dat hij hard

dat dingen op jouw manier gaan. Op zo' n moment wu je de Comman

gescudeerd had en professor was geworden. Hij was een heel serieuze

dant kunnen warden uit Star Wars Rebels, compleet met Duits accent.

man geworden en dat was precies waarin hij nu volkomen vastzat.

Kijk mensen op een intimiderende manier aan en schreeuw je orders.

Thuis bij vrouw en kinderen en bij anderen was hij altijd die serieuze

Als je dit voldoende overdrijft, wordt het een bron van plezier, een lo

man. Hij was echc een kurkdroog figuur. Hij vroeg mij of ik hem wilde

pende, pratende kunstvorm, in plaacs van iets serieus. Als je de neiging

coachen. Met behulp van Radical Releasing werkten we aan zijn pro

hebt om je veel te sterk ce vereenzelvigen met je emoties, kun je dat

bleem en na een poosje was hec tijd om in de praktijk te tescen of hij

overdrijven en vijf minuten lang een dramaqueen warden. Als je serieus

nog steeds zo serieus was. Hij moest op de universiteit in een grote ge

en gespannen wordt als je jaloers bent, verander je in Luigi, de jaloerse

hoorzaal een lezing geven. Ik stelde voor dat hij, voordat hij de lezing

Siciliaanse minnaar. Als je met je meest serieuze en gespannen delen vijf

gaf, naar een fopwinkel zou gaan om daar een staart te kopen, bijvoor

minuren per dag een spelletje kum spelen en je omgeving helpt je

beeld van een kat, en die aan de achterkant van zijn broek vast ce maken.

daarbij, heb je de beste manier gevonden om humor in je !even te brengen.

Tijdens zijn lezing moest hij zich op een gegeven moment omdraaien om iets op het whiteboard te schrijven. De studenten begonnen te

Stand-upcomedians

lachen en hun smartphones tevoorschijn re halen om foto's van hem te

Wanneer je als man meer humor in je !even wilt brengen, moet je eens

maken. Zijn opdrachc was daar niets over te zeggen, er op geen enkele

naar stand-upcomedians kijken. Humor met gevoel heeft iecs speciaals.

manier op te reageren en gewoon door te gaan met zijn verhaal. Sinds

Je kum uit een boekje, stap voor stap, eigenlijk niet leren hoe je grappig

dien was het gedaan met zijn imago van serieuze en gespannen univer

moet zijn, maar je kum wel meer humor krijgen door je te laten inspi

siteitsprofessor.

reren door grappige mensen. Het internet staat vol met de beste stand-upcomedy, dikwijls in kleine, behapbare stukjes. Bekijk eens

188

opnamen van wijlen grootmeester Robin Williams, of van Jerry Sein

mooi je eruitziet - hij kan dat verschillende keren per dag zeggen, je

feld, Russell Brand of Eddie Izzard. Neem als je een clip hebt gezien

krijgt er nooit genoeg van - zo kun jij zo vaak als je wilt tegen je man

even tijd om na te gaan hoe je je voelt. Ging je hart open en voelde je

zeggen dat hij grappig is. Daar zal hij steeds opnieuw van genieren. Zeg

je lichter? Of was de humor wreed? Als het om een liveoptreden gaat,

hem: 'Jij bent een grappige kerel... je vrolijkt me op ...' Daarmee

let dan op de reacties van de vrouwen in het publiek. Sommig� grappen

moedig je hem aan.

brengen de mensen wel aan het lachen, maar ze hebben ook iets van afschuw en schaamte op hun gezicht. Andere grappen zorgen voor een

Er is voor een man niers erger dan humor die niet aanslaat - een grap

lach en een traan, omdat ze mensen diep raken. Als je naar beroemde

die wordt gevolgd door stilte. Als het zijn bedoeling is je aan her lachen

grappenmakers kijkt, onderzoek dan wat je precies aan het lachen

te maken, probeert hij je iets te geven. Jij ervaart meer gevoelens en

maakt. Als je hiermee oefent, zul je vanzelf met je eigen humor harten

dramatiek dan wij, vandaar dat humor iets is'wat wij jou kunnen bieden

kunnen openen.

om je daarbovenuit te rillen en de absurditeit ervan te laten zien. Jij kunt ons mannen heel veel geven. Je herinnert ons eraan om te

Voor vrouwen

voelen, om aandacht te geven aan wat er op dit moment gebeurt, om

Als je man iets doet met de bedoeling door middel van humor jou een

Ondertussen kunnen wij jou helpen om verder te kijken dan wat je op

lichter gevoel ce bezorgen, neemt hij een groter risico dan je zo zou

dit moment voelt.

meer aan de bloemen te ruiken, om meet op de kleuren te letten.

denken. Van de meeste mannen vraagt het moed en een kwetsbare opscelling om grappig te zijn. Hij loopt op het scherp van de snede: hij

Een bewuste man moer de situatie voortdurend in her oog houden als

opent met succes je hart, raakt je, maakt je dag lichter, en dat is wat hij

hij wil weten wanneer zijn humor hec voor jou lichter maakt en wanneer

graag wil, maar hij kan zijn doel ook missen en dan is hij irritant en

die irritant is. Als jij bijvoorbeeld boos bent omdat je bang bent dar

vervelend, en heeft hij het gevoel dat hij faalt.

jullie de veerpont missen, kan hij zeggen: 'Maak je geen zorgen, als we de boot missen, schakelen we over naar plan B - ik heh een opblaasbare

Als jouw man hec risico neemt en met humor probeert dingen lichrer

rubberboot in de achterbak liggen.' Oat kan jouw stemming verlichten

voor je re maken, doe dan je best om lichter te worden. Als je een man

en je helpen om te lachen om de zorgen die je je maakt. Maar als je

wilt die je aan her lachen maakt, dan moet je bereid zijn zo veel moge

aangedaan bent, omdat er net iemand is overleden, dan is dat geen goed

lijk te lachen als hij grappig is. Als je zijn humor doodslaat, war som

moment om met grappen te komen. Een man moet voortdurend in de

mige vrouwen doen, of je maakt die belachelijk, klaag er dan niet over

gaten houden of zijn humor jou helpt of op jou gevoelloos overkomt.

dat je een man hebt die je nooit meer laar lachen. Dae is de four die een vrouw maakt als ze zich down voelt en haar man iers raars of onver

Als zijn poging om humor in de zaak te brengen voor jou ongepast

wachts doet. Als zij koppig aan haar sombere gevoelens vasthoudt, zal

voelt, vind clan alsjeblieft een manier om hem dat duidelijk re maken

hij dat risico niet opnieuw nemen.

zonder zijn intentie om jou iets re geven de kop in te drukken. Als het misplaatst voelt war hij zegt, zou je kunnen reageren met: 'Dit is niet

Humor brengen kan voor een man een kwetsbare aangelegenheid zijn.

her juiste moment om grapjes re maken. Je bent een grappige man en

Als je wilt dat hij grappig is, laat her hem dan wecen als hij grappig is.

ik vind her fijn als je me aan het lachen maakt, en ik zal daar zeker weer

Zoals jij her heerlijk vindt om van hem steeds opnieuw te horen hoe

van genieten, maar nu heh ik liever dat je gewoon bij me bent.'

191

Er zijn soorten humor die mannen onderling delen en die voor jou

EEN BEWUSTE MAN:

wreed en kwetsend lijken: 'He, klootzak ... Grapje!' Jij kunc dat soort humor doorgaans niet erg waarderen, maar wij beseffen dat niet altijd.

Paul Scheele, stichter van Learning Strategies

Achter wrede, kwetsende humor kan namurlijk iets anders schuilgaan, maar er is ook humor die het voor jou lichter maakt en waarin wij lachen om onszelf. Het helpt ons als jij ons dit verschil op een stimu

Als je een siruatie wilt verbeteren, is een van de belangrijkste dingen het

lerende manier duidelijk maakt. Lach voluit als iets grappig is, dan kun

vermogen om die te herkaderen en er een brandpunt van het grate ge

je ons er ook op wijzen als onze humor ongepast is. Je l<.unc een bewuste

heel van te maken. Daar kun je clan de nadruk op leggen.

man heel goed leren om dit verschil te zien. Ik herinner me een heel moeilijke periode uil het leven van mijn vrouw en mij, toen onze middelste zoonJohn achttien was. Zander dat wij het wisten, was hij verslaafd geraakt aan marihuana. Ook zonder dat wij het wisten, had hij ingebroken in garageboxen op zoek naar spullen die hij kon verpanden of verkopen. Hij had een paar pistolen gestolen van de vader van een vriend van hem. Oat was voldoende om bij ons een paar alarmbellen hard te laten rinkelen. Er werd een SWAT-team op uitge stuurd om te controleren ofJohn de pistolen bij zich had; er werd geen enkel risico genomen. De kantonrechter die het aanhoudingsbevel getekend had was een be kende van ons en had daarom gezegd: 'Paul en Libby zijn geweldige mensen, dus er moet iets aan de hand zijn. Sla dus alsjeblieft de deur niet in, maar bel netjes aan.' Toen het SWAT-team arriveerde en aanbel de, hood Libby ze koffie aan. Zo zijn wij. Ik zat op dat moment in Engeland voor een training en wist niet wat zich thuis afspeelde. Mijn zoon werd in hechtenis genomen en afgevoerd; er werden geen wapens gevonden. Hij zat een paar dagen in de gevangenis. Toen ik thuiskwam, kwam ik erachter dat er maar een manier was om hem vrij te krijgen: hij moest rechtstreeks naar een ontwenningskliniek. Het viel niet mee om op zo'n korte termijn een plek te vinden, maar dat lukte toch, zo'n honderd vijftig kilometer van waar we woonden. Hij kreeg daar een drieweekse interne behandeling. We brachten hem er zelf naartoe en zorgden ervoor dat hij werd ingeschreven.

192

193

HOOFDSTUK 10

Twee dagen later ontmoetten we een van de therapeuten van de kliniek en hoorden we meer over het programma. Een van de dingen die ze tegen Libby en mij zei was: 'Ik wil dat u beiden het gezinsprogramma volgt.' Dat hegrepen wij niet. 'Waarom wilt u dat?' vroegen we.

Zijn seks is een geschenk van liefde

'U moet aan uw codependency werken,' zei de therapeute. Lilly keek mij aan en zei: 'Codependency? Daar heb ik toch geen last van? Wat vind jij?' Uiteraard moest ik toen lachen. De vraag 'war vind jij' is kenmerkend voor iemand met codependency. lk had jaren terug eens een grap gehoord: als iemand die aan codependency lijdt een bijna-doode_rvaring heeft, ziet die persoon het leven van iemand anders

andaag de dag staan mannen op seksueel gebied voor uitdagingen die onze voorouders niet kenden. In vroegere generaties besteed

de een man in veruit de meeste gevallen maar heel weinig aandacht aan

aan zich voorhijtrekken!

de behoeften van een vrouw. Hij werkte hard, bouwde daardoor span Toen ik de vraag hoorde en de humor ervan inzag, zei ik: 'Goeie vraag,

ning op in zijn lichaam, en als hij zijn plicht had gedaan en zijn gezin

Libby. ls her oke voor jou als ik dat niet langer hen?' Toen had ze

besraanszekerheid had verschaft, clan had hij recht op seks met zijn

het door en hegon te lachen. Sindsdien is het een van onze favoriete

vrouw. En in veruit de meeste gevallen beschouwde een vrouw het als

zinnetjes.

haar plicht om daar clan in te voorzien. Wij beseffen hoe absurd en be

Voor onze zoon bleek het allemaal geweldig re werken. Hij mocht na elf

1950, dan zul je zien dat de zaken inderdaad zo lagen.

lachelijk dat nu klinkt, maar duik maar eens in de literatuur van voor dagen naar huis. Het is een geweldige jongen. Hij hehield zijn haamje, bleef naar school gaan, bleef bij zijn vriendin, met wie hij uiteindelijk

Toen William Masters en Virginia Johnson aan de Washington Uni

trouwde. Wij hebhen inmiddels een kleinzoon. Hij heeft een goede

versity in St. Louis onderzoek deden naar de menselijke seksualiteit

baan gevonden. Hij kreeg de kans om zich te laten behandelen, in plaats

en voor het eerst de fasen van het vrouwelijk orgasme beschreven,

van een straf opgelegd te krijgen en hij had daarmee ook geen strafblad.

heschouwden hun collega's dat als obsceen en onwetenschappelijk. Sindsdien is er het nodige veranderd.

Zelfs in onze donkerste perioden kregen we de kans om goed voor onszelf te zorgen en liefdevol aanwezig te zijn. Tot op de dag van van

Hoewel er in rwee generaties een cnorm grate vooruitgang heeft plaats

daag stuurt John mij met Vaderdag een kaartje en daarop schrijft hij

gevonden en er veel inzicht is gekomen in de betekenis van seksualiteit,

altijd: 'Dank je wel dat je van me hield toen ik moest doen wat ik moest

en er respect is ontstaan voor de behoeften en het genot van zowel

doen om mijzelf te vinden.' Humor was een van de dingen die Libby

mannen als vrouwen, is seksualiteit ook veel ingewikkelder geworden

en mij erdoorheen heeft geholpen. Als iemand verslaafd is, hen jij daar

en is die voor een man een veel grotere uitdaging clan voorheen. Orn te

niet de oorzaak van. Jij hebe daar geen macht over en jij kum het niet

begrijpen war die uitdaging betekent, moeten we kijken naar hoe

verhelpen. Her enige wat jij kunt doen is voor jezelfzorgen en innerlijke

seksualiteit

bij een man lichamelijk functioneert.

rust creeren.

194

195

Als een man zich aangetrokken voelt tot een vrouw, met name een vrouw die hij nog niet goed kem, komt er in zijn hersenen dopamine vrij, een precursor van testosteron. Dat bezorgt hem aangename gevoe lens, motiveert hem om in actie te komen en zorgt ervoor dat zijn belangstelling is gewekt en dat hij gefocust is. Een van de functies van restosteron is een snellere reactietijd: hij kan onmiddellijk in aerie komen. In een noodsituatie zorgttestosteron ervoor dat er meer glucose naar de spieren gaat, zodat hij harder kan lopen. Maar �estosteron speelt een belangrijke rol als een man een erectie heeft. Als een man opgewon den is, zorgen hormonen bij hem voor het gevoel: dat wil ik hebben, ik wil daar dichter bij komen, ik wil binnendringen in dat wat ik zo aantrek kelijk vind. Testosteron zorgt er niet alleen voor dat hij genot ervaart, maar maaki: hem ook begerig naar meer. Hij wil van her eerste honk naar hct tweede, door naar het derde en dan een homerun maken! Hij wil steeds meer en meer; zo gaar dat met begeerce. Maar dan, op het moment van het orgasme, verandert alles. Er komt prolactine vrij, waardoor de begeerte verdwijnt en de man zich wil terugtrekken en wil slapen. De serotonine die nu in zijn hersenen vrijkomt geeft hem een euforisch gevoel. Omdat een man meestal in bed ligt als hij seks heeft, en de kamer dikwijls halfdonker is, wordt de scroconine omgezet in melatonine, waardoor hij slaap krijgt. Van al deze processen was een man zich v66r de seksuele revolutie niet bewust, zodat een en ander voornamelijk automatisch gebeurde. Omdat er bij seks met een onbe kend iemand zoveel meer dopamine vrijkomt, hadden mannen nadat ze getrouwd waren en er kinderen waren al snel affaires met andere vrouwen. Het is het nieuwe dat ervoor zorgt dat deze stoffen in zijn rechterhersenhelft vrijkomen, die hem ertoe aanzetten het hele spelletje opnieuw te spelen. Naast de mogelijkheid van een affaire, zijn de uitdagingen op seksueel gebied voor een man ook ingewikkelder geworden door de grote hoe veelheid seks die ons op internet wordt voorgeschoceld. Als een man kijkt naar een scherm waarop een vrouw seks heeft en hij mascurbeert daarbij, dan komen er bij hem veel grocere hoeveelheden dopamine vrij dan wanneer hij echt seks heefr. Deze onpersoonlijke vorm van seks leidt tot een heel andere hormonale werking dan een daadwerkelijke

intieme ontmoeting. Dit kan voor een man een soort drug worden en hem doen verlangen naar steeds meer, nieuwe incense ervaringen, die zijn dopamineniveau verder doen toenemen. Vanuit een biochemisch oog punt gezien is naar porno kijken te vergelijken met coca1ne gebruiken. Als een man seks heeft met de vrouw van wie hij houdt, krijgen we een heel ander biochemisch plaatje. Die ervaring kan veel rijker zijn, zij het op een heel andere manier. En daarin ligt zijn uitdaging. Omdat de aspecten van nieuwigheid en risico nemen afwezig zijn, wordt er in zijn hersenen minder dopamine aangemaakt en ial hij minder lustgevoelens hebben. Seks met zijn imieme partner begint voor een man dikwijls met praten en flirten. Beide partners kunnen zich na een dag werken gestrest voelen. Zij zal haar stressniveau omlaagbrengen door oxytocine re produceren. Wil ze aan seks toekomen, dan heeft ze tijd nodig om te praten, haar gevoelens te delen en te flirten. Daarna kunnen ze samen in de fase van zacht aanraken en strclen terechtkomen. Hierdoor neemt zowel bij de man als de vrouw het serotonineniveau toe. Zijn testos ceronniveau gaat daardoor omlaag, metals mogelijk gevolg dac hij geen zin meer heeft in seks. Maar dan denkc hij bij zichzelf: Ik wilde toch seks? Wilt gebeurt er met me? Hier ligt de oorzaak van her enorm grote succes van Viagra en soortgelijke middelen als oplossing voor die probleem, wane die bezorgenhet lichaam een erectie zonder de daarbij behorende stoffen in de hersenen. Ricnt je op naar genot Er bestaat echrer een oplossing voor dit probleem, die op de lange duur voor iedereen beter is. Bewuste seks houdt in dat een man erkent dat seks een gezamenlijke ervaring is. Seks is plezierig voor hem, maar hij beleeft er nog meer plczier aan als het ook voor haar plezierig is. Denk even

aan

war we in voorgaande hoofdstukken hebben gezegd: als een

man het gevoel heeft dac hij een belangrijke raak heeft, een opdracht die hij volbrengen moet, het liefst een die een uitdaging voor hem is of die vraagc om doorzettings- en uithoudingsvermogen, dan zal zijn testos teronniveau stijgen. Een vrouw genot bezorgen en haar naar een dieper en meer bevredigend orgasme voeren, is niet alleen voor haar goed (dat ligt voor de hand), maar ook voor hem. Verschil maken, je ergens voor

197

inzetten wat verdergaat dan je eigen behoeften, zorgt ervoor dat het

Bewuste seks

door intimitcit coegenomen oxytocineniveau in evenwicht komr met

Wil een man zijn aandacht tijdens seks verleggen van zijn eigen genot

de testosteron die vrijkomt als je iets belangrijks hebe te doen.

naar dat van haar, dan moet hij zijn tempo omlaagbrengen. En dat is in ooze hedendaagse samenleving al een uitdaging op zich. Vandaar dat er

De psychologie kent her fenomeen 'geconditioneerde respons'. Als een

de afgelopen decennia een grote belangstelling is ontstaan voor oosterse

man iets doer, maar zich na afloop niet succesvol voelt, dan zal hij de

praktijken als tantra en tao"istische seksualiteit, en komen de boeken

volgende keer dat hij her doer een vermindering van testosteron ervaren.

hierover als paddenstoelen uit de grond. De essentie van al deze leringen

Als jc een kamer binnenloopt en de mensen staan op om te klappen,

is hoe je moet ademhalen en het langzamer aan moet doen, met de

dan zal je testosteronniveau de volgende keer dat je een karner binnen

bedoeling !anger van seks te genieten.

komt vanzelf stijgen. Als je een kamer binnenkomc en de mensen roepen hoe of negeren je, dan zal je testosteronniveau de volgende keer dat je

Stellen die hun seksualiteit op deze bewuste manier willen onderzoeken

een kamer binnenkomt omlaaggaan. Bij seks gaat het ook zo. Als je seks

ontdekken al snel dat zowel mannen als vrouwen gewoonten hebben

met je part�er hebe en zij is niet helemaal bevrcdigd, en dat gebeurt

die honderden jaren oud zijn en die onderkend en overwonnen dienen

steeds opnieuw, dan zal je testosteronniveau dalen. Omdat dit niveau

re worden. Mannen kennen dankzij de patriarchale religieuze tradities

invloed hecft op je erectie, kom je terecht in cen neerwaartse spiraal:

een geconditioneerde schaamte voor hun seksualiteit en zijn er tevens

gebrek aan zelfvertrouwen heeft een negatief effect op je seksuele res

van overtuigd dat vrouwen aan seks geen plezier beleven. Deze tradities

pons, waardoor je zelfvertrouwen verder wordt aangecast. Uiteindelijk

hebben vaak geleid tot een soort vrouwenhaac: vrouwen werden be

denk je bij jezelf: waar

ik me nog druk om maken? Je aftrekk.en bij

schouwd als degenen die de energie van een man opzuigen en hem

internetporno of een affaire beginnen met een onbekende vrouw zijn

zwak maken. Vandaar dat in deze rradities de nadruk wordt gelegd op

dan interessant en veel minder ingewikkeld. Wanneer een man dit

hec celibaat als manier voor een man om zijn hoogste potentieel te

zou

proces echcer doorziet en zich primair op de behoeften en bevrediging

verwerkelijken. In plaats van mannen te leren goede minnaars te zijn,

van zijn partner kan richten, clan gaat het de goede kant weer op. Als zij

predikten de puriteinse religies de uitbanning van seks, met uitzonde

een diep bevredigend, totaal lichaamsorgasme heeft, dan krijgt iets in

ring van de verwekking van kinderen (uiteraard binnen het huwelijk).

hem zelfvertrouwen: ik heb dat voor elkaar gekregen... ik ben the man... Dit leidt ertoe dat hij, als ze weer seks hebben, meer zelfvertrouwen,

Vanuic ons collectieve verleden hebben ook vrouwen een bijdrage gele

mecr testosteron en een steviger erectie heeft. En dat draagc weer bij aan

verd aan deze onbevredigende situatie. Voor hen was seks namelijk de

bevredigender seks, waardoor zijn zelfvcrtrouwen verder toeneemt. De

enige manier om een gevoel van macht over mannen te kunnen ervaren.

zaak zit weer in de lift! Jippie!

Op alle andere terreinen was hij de baas. Vandaar dat ze ervoor zorgde dat hij snel klaarkwam, deels om van de verplichce seks af te zijn, deels

Dit wil niet zeggen dat je een vrouw altijd een orgasme moet bezorgen

om hem terug te pakken en hem uit te putten. Nu wwel mannen als

als je seks met haar hebe. Je moet daar geen obsessie van maken.

vrouwen bewustere vormen van seks ontdekken, kunnen ze deze over

Waar het om gaat is dat je als man in de eerste plaats bezig bent met

geerfde gewoonten gaan herkennen en die achter zich laten.

haar behoeften, met haar lichaam, en ervoor zorgt dat zij een diepe voldoening ervaart als ze seks heeft.

Vrijen met het leven

Een meer duurzame seksuele beleving, waarin plaacs is voor de behoef ten en het genot van beide partners, kan een soort generale repetitie zijn

199

voor 'vrijen' met de hele wereld buiten de slaapkamer. Als een man zich

te keuzes kunt maken en energie kunt laten circuleren, met aandacht

concentreert en haar naar het toppunt van genot voert, krijgt hij een

kunt ademhalen en de seksuele ervaring langer kunt laten duren, door

goed gevoel over zichzel£ Hij weet dan dat hij in haar kan binnen

je bewust te worden van wat jou en je p artner ervaren. Een stel dat deze

dringen met zijn standvastige, mannelijke aanwezigheid, zodat zij zich

aspecten op deze manier onderzoekt kan genieten van allerlei vormen

voor hem opent en hem liefde geeft, terwijl zij in zijn ogen nog mooier

van seks: de dierlijke, wilde vorm, het vluggertje om weer energie te

wordt. Als ze gevreeen hebben en hij zich weer op het dagelijks !even

krijgen en de langzaam opgebouwde seks waar je een hele avond voor

richt, blijft dat gevoel van zelfVertrouwen hem bij. Instinctief weet hij

uittrekt.

dat hij met zijn mannelijke aanwezigheid zijn wereld kan binnen dringen, dat hij mogelijkheden kan aanboren en harten kan openen.

Wat er in de weg ·staat

Hij weet dat mensen daarom van hem zullen houden, zodat de wereld in zijn ogen mooier wordt. Op deze manier wordt vrijen een spirimele oefening, te_vergelijken met mediteren, yoga beoefenen en bidden. Het

Piet Porno

bereidt je erop voor om in alle aspecten van je leven het beste van jezelf

Als een man porno kijkt, krijgen zijn hersenen de boodschap dat er

te geven.

tientallen schaars geklede vrouwen seks met hem willen. Ze trekken hun kleren uit, wat voor hem doorgaans maar een ding betekent. Hij

Een vrouw ervaart op haar eigen manier hetzelfde. Als zij hem door

krijgt daardoor de illusie dat hij met succes met ze heeft geflirt, ze heeft

middel van haar vagina ontvangt, dan zal haar hart zich, naarmate

verleid en voor zich heeft gewonnen. Maar dat hele p roces heeft hij niet

meer opgewonden raakt, verder openen. Via haar borsten en haar hart

daadwerkelijk meegemaakt. Zijn testosteronniveau is op een onnatuur

geeft ze hem liefde. Na afloop bezit zij meer liefde, meer creativiteit,

lijke manier toegenomen, zonder een gestage opbouw, wat ertoe leidt

meer compassie en meer wijsheid, die ze kan delen met de mensen in

dat hij zich losmaakt van zijn emoties. Zonder de intimiteit van aan

haar leven.

raking wordt zijn dopamine niet in balans gebracht met oxytocine en daardoor raakt de hormonale werking van zijn lichaam uit evenwicht.

Veel stellen leren cegenwoordig ook hoe ze tijdens seks energie moeten

Het wordt zo steeds moeilijker om met een echte partner bevredigende

laten circuleren, wat de seksuele opwinding verlengt en de ervaring van

seks te hebben. Door de voortdurende prikkeling van een hoog dopa

aan elkaar geven verscerkc. Voor een man betekent de opwinding van

mineniveau, passen de regulerende receptoren zich aan en worden ze

zijn geslachtsdelen naar andere delen van zijn lichaam verspreiden

minder gevoelig. Het resultaat hiervan is dat hij het moelijker vindt om

vooral dat die zich langs zijn ruggengraat omhoog beweegc, wat het

zijn vrouw aantrekkelijk te vinden. Pornografie zorgt er net als hero'ine

gevoel in hem versterkt dat seks hem bezielt en vernieuwt.

voor dat de dopamine in de hersenen bovenmatig wordt gestimuleerd, waarmee vergeleken een normale stimulering niet opwindend meer is.

Bewuste seks houdt in dat je vrijt met een volkomen wakkere geest. De

Door porno went het lichaam van een man aan plotselinge pieken van

reptielenhersenen (die verbonden zijn met onze dierlijke instincten)

dopamine en testosteron, zonder dat daarbij de noodzakelijke oxytocine

worden geactiveerd en zijn verantwoordelijk voor de basale stuwende

vrijkomt om dat te reguleren. Hoe meer hij dit meemaakt, hoe meer

energie die seks opwindend, hartstochtelijk en bevredigend maakt. De

van dit hormonale patroon doorwerkt in de slaapkamer. De oxytocine

middenhersenen (verantwoordelijk voor gevoelens) zorgen voor imimi

die vrijkomt bij intimiteit gaat niet vergezeld van een geleidelijke pro

teit, verbondenheid en de subjectieve ervaring van liefde en samenzijn.

ductie van testosteron. Daardoor neemt zijn seksuele zelfVertrouwen af.

De prefrontale cortex, die wakker en actief is, zorgt ervoor dat je bewus-

Wat kan hij daar nag aan doen? Hij zal het al snel opgeven, om weer te

200

201

masturberen achter zijn computer. Hij raakt verslaafd aan nieuwe, onbekende vrouwen, met wie hij geen persoonlijk contact heeft en die hij nooit aanraakt. Onderzoek onder prostituees en pornosterren heeft

een verandering teweeg in de bormonale werking van de hersenen, waardoor bet moelijker wordt om een duurzarne en mogelijk meer bevredigende relatie te hebben met een persoon.

aangetoond dat mannen zelden naar dezelfde vrouw terugkeren. Ze wennen hun hersenen aan opgewonden raken in aanwezigheid van nieuwe vrouwen met wie ze niet intiem zijn. De oplossing hiervoor is manieren vinden om nieuwigheid en opwin ding terug te brengen in het echte leven en in je seksuele ervaring met iemand van wie je houdt. Daarmee herstel je de balans van dopamine, testosteron, oxytocine en prolactine, en maak je seks weer opwindend

Stilzittende Steven

deadlines, Wanneer je op kancoor re maken hebt met noodsituaties en geacti clan wordt het vecht-of-vluchtmechanisme van je reptielenbrein toel bureaus leren je veerd. Omdat dit allemaal gebeurt terwijl je scil op worden de zit, krijgt je licbaam de signalen van een noodsituatie, maar te komen, aerie in om en bijbehorende stressbormonen, die je aanzett jd of een niet gebruikt. Hetzelfde gebeurt als je naar een voetbalwedstri

Maatschappelijke veranderingen hebben het overal in de wereld veel

horen blijven actiefilm kijkt; de stoffen die bij lichamelijke opwinding it. Onze ontploo it activite vastzitten in je lichaam, omdat je geen fysieke en die huidige levenswijze zorgt er dus voor dat er hormonen vrijkom plaats ons voorbereiden op actie, zonder dat die actie in werkelijkheid

gemakkelijker gemaakt om meer dan een bedpartner te hebben. Dat is

vindt.

en plezierig, voor jezelf en voor je partner. Promiscue Paul

een heel verschil met de tijd dat een man een geheime affaire had of naar een prostituee ging, wat hij allemaal stiekem moest doen. Tegen woordig kun je, als je dat wilt, tamelijk open en ontspannen zijn over het feit dat je als man een seksueel actieve vrijgezel bent. Er zijn zelfs stellen die de mogelijkheden van 'polyamorie' onderzoeken, wat wil zeggen dat ze tegelijkertijd verschillende vaste seksuele relaties hebben. Hoewel her prachtig is dat we zoveel meer mogelijkheden hebben dan vroeger, is het ook belangrijk om ons bewust te zijn van de consequen

Een zittend leven heeft tot gevolg dat we niet ten volle in ons lichaam aanwezig zijn. Onze ademhaling wordt oppervlakkiger en we verzame len adrenaline en cortisol die nooit in balans gebracbt of uitgescheiden worden. Dit alles verstoort de normale biochemie van seksualiteit. De beste manier om die probleem aan te pakken is regelmatig lichaams beweging nemen, diep en vol ademhalen, en cwee of drie keer per week naar de sportschool gaan, om te trainen en spiermassa aan te kweken.

ties van al die mogelijkheden. Als je een nieuw iemand ontmoet, met name als je op de eerste date al seks hebt, nog voordat jullie elkaar beter hebben leren kennen, heeft dat hormonaal gezien een heel andere uit werking op de hersenen dan intieme seksualiteit. Net als bij porno zal seks op een eerste date leiden tot een scberpe toename van dopamine en testosteron, zonder dat die in balans wordt gebracht met oxytocine. Deze manier van leven kan voor een man gemakkelijk een verslaving worden, met als gevolg dat hij een sterke drang voelt om seks te hebben met iedere aantrekkelijke vrouw die hij ontmoet. Acteur Russell Brand beeft ons een grote dienst bewezen, door open te zijn over dit soort van seksuele verslaving en over hoe hij zichzelf ervan heeft genezen. Een levenswijze die oppervlakkige seks eenvoudig toegankelijk maakt brengt

202

Workout Walter

per dag. We zeiden zo-even: twee of drie keer per week, niet twee uur spier veel te doet je dat werk lijke Als je ten opzichte van her lichame je verzwak en massa aankweekt, dan verminder je je tescosteronniveau

gen. Als je seksuele begeerte. Testosteron wordt in de spieren opgesla tes heid hoeveel e feitelijk deze opslagruimte nu veel grater is dan de afgegeven tosteron die je genereert, dan wordt er minder testosteron

vijftien aan bet bloed. Dat is te vergelijken met waterleidingbuizen van de voldoen daar centimeter doorsnee in je buis aanleggen, zonder dac Onder toevoer van water voor is, met als gevolg dat de waterdruk zakt. dat hun zoek onder professionele bodybuilders heeft aangetoond

203

testosteronniveau onder het gemiddelde ligt. Het lichaam verbruikt testosteron om de spiermassa op te bouwen en daardoor blijft er te weinig over voor het libido. In de jaren negentig, toen er nog geen inter net was, stonden er in fitnesstijdschriften foto's van mannen van in de twintig en dertig, met daarnaast heel veel advertenties voor libido verhogende producten. Hebben mannen van in de twintig of dertig die producten dan nodig? De reden is dat hun veel te intensieve lichame lijke training hun testosteronniveau tot een abnormaal laag niveau terugbrengt en hun seksuele begeerte om zeep helpt. Het enige wat hen dan nog overblijft is seks hebben met een onbekende vrouw, wa:,ubij het nieuwe, de uitdaging en het riskante daarvan zorgen voor een kunst

seks te hebben. Op de andere dagen van de week kun je doen wat je wilt, wanneer je wilt en in welke positie je wilt, maar een keer per week volg je een eenvoudig protocol dat ervoor zorgt dat je een voor jullie goede balans in stand houdt. en: dinsdagavond, acht Je kunt hiervoor het beste een vast dag prikk houden we ons aan. Arjuna uur, seksdate. �t er verder ook gebeurt, hier geweldig idee, maar kon zegt: Een vrouw die ik coachte vond dit een 'Iedere dinsdag om hem: haar man niet goed meekrijgen. Ze zei tegen opgewonden, in ons bed. zes uur 's avonds hen ik een uur lang seksueel altijd welkom.' Het duurde A1s je zin hebt om daarbij te zijn, dan hen je

matige verhoging van de testosceronproductie.

niet lang of hij ging hierin mee.

Snel klaar Sander

John zegt: Ik heh veel stellen begeleid in een oefening die ik 'polariteits

De tijd die een man nodig heeft om klaar te komen wordt bepaald door methylering (het verbruik van zwavel en vitaminen in het lichaam). Mannen met een trage methylering komen sneller klaar en omgekeerd. Een trage methylering is voornamelijk genetisch bepaald, maar kan verergeren onder invloed van voeding, gewndheidsproblemen en stress. Gelukkig is dit allemaal te ondervangen met epigenetica. In zekere zin draait alles bij bewuste mannelijkheid om epigenetica: bewust keuzes maken en begrijpen hoe je automatisch gedrag en instinct te slim af kunt zijn. Een man die sneller klaarkomt dan hij zou willen, of voordat zijn partner volledig bevredigd is, kan gemakkelijk leren hoe hij met behulp van bepaalde oefeningen zijn erectie langer in stand kan houden. Die oefeningen komen hieronder aan bod. Het is belangrijk dat je je niet blindstaart op eindeloos volhouden en nooit klaarkomen, of op altijd moeten klaarkomen. Wees sensitief en word je bewust van wat voor jou en je partner het beste werkt.

De oefeningen Gestructureerde seks A1s je een relacie hebe, kun je seksueel een voor jou en je partner optimale balans vinden, door af te spreken om een keer per week gestructureerd

204

seks' noem. Die oefening heeft drie fasen.

FdSe

zij geeft hem vijfminuten genot

ken, windt zij hem op en Terwijl ze knuffelen, elkaar kussen en aanra ief stimulering van zijn geeft ze hem genot met haar hele lichaam, inclus gaac is dat hij opgewonden penis, eventueel ook oraal. Waar hec om raakc, maar niet klaarkomt.

FdSe 2: hij bezorgt haar een org11Sme haar genot. Hij kan begin De man richt zijn aandacht geheel en al op n. Daardoor neemt haar nen met haar lichaam aan re raken en te strele voor hem openstelt, kan oxytocine toe en haar stress af. A1s ze zich meer en dan afdalen naar haar hij een paar minuten haar borsten masseren zijn tong of zijn vinger vagina. De man brengt haar vervolgens met ook penetratie plaats langzaam tot een orgasme. In dit stadium kan haar daarmee een orgasme vinden, maar alleen als hij zeker weet dat hij kan net zolang duren als zij bezorgc, maar zelf niet klaarkomt. Deze fase moec heel goed op haar wil en kan van de man enig geduld vergen. Hij oak op geluiden die ze reacties letten, niec alleen op wat ze zegt, maar bezorgt haar een orgasme maakt en op haar lichaamsbewegingen. Hij clitoris, stimulering van door een combinatie van stimulering van haar haar G-plek en diepere penetratie.

205

Pase 3: samen vrijen Als zij een orgasme heeft gehad, dringt bij haar naar binnen en vrijen ze met elkaar. Als een vrouw klaarkomt, dan zwelc haar vagina op en trekt zich weer samen. Die is de fysieke aanwijzing voor het feic dat zij een bevredigend hoogtepunc heeft bereikt. Alles wat daarna komt betekenc een verdere verdieping van haar genot. Als hij haar nu penetreert, zijn ze beter op elkaar afgestemd, omdat ze allebei een maxim ale stimulering ervaren en ze het vrijen veel dieper ervaren.

vragen je te helpen de energie door je lichaam ce verspreiden terwijl jij diep ademhaalc. Zij kan met haar hand of mond jouw penis scimuleren en als je opwinding zo ver coeneemc dat je bijna klaarkomc, vraag je haar de scimulering te verleggen naar andere delen van je lichaam en je heupen, je buik of je bovenlijf aan re raken en te srrelen. Haal samen diep adem terwijl de energie zich naar andere delen van je lichaam verspreidt en die jij door je hele lichaam kunc voelen. Voor meer infor matie over de Big Draw en over seksuele cultivering als alleenstaande of als scel, raden we je aan De multi-orgastische man en Het multi-orgastische

Als zij al bevredigd is, zal hij minder drang voelen om klaar te komen.

paar ce lezen, allebei geschreven door Manrak Chia.

Vrijen zal als vanzelf langzamer gaan, beide partners zullen dieper adem halen en de kans wordt veel grocer dat

samen energie opbouwen en

plateaus van·aanhoudend genoc en incimiceit bereiken.

Een andere benadering van uicscel van de zaadlozing is het gebrui.k van een spray die lidociine en priloca"ine bevat, ongeveer een kwarrier voordar je gaat vrijen. Onderzoek heeft uitgewezen dat door gebruik

In het boek Mars & Venus in de slaapkamer is nog meer informacie ce

van dergelijke sprays her bij een man gerniddeld 2>4 keer langer duurt

vinden over polariteitsseks.

om na penerratie een orgasme re bereiken. Er zijn ook condooms die aan de binnenkant een licht verdovend middel hebben, dat voor hec

Bewust oefenen

Als je alleenscaand bent, kun je jezelf het best voorbe reiden op bewuste seks door licht opgewonden ce raken en dan met behulp van je adem haling de energie van de opwinding langs je perine um ce sturen en dan omhoog langs je ruggengraat naar de rest van je lichaam. Die is een oefening die mannen in China al duizenden jaren kennen als de 'Big Draw' en die beschouwd wordt als een van de belang rijksce oefeningen om een lang leven te hebben, gerond te blijven en een vrouw te bevre digen. Dezc oefening is tamelijk gemakkelijk te leren en !even al binnen

een paar weken resultaat op.

zelfde effect zorgt. Een dergelijk gebruik van sprays of condooms maakr het gemakkelijker om geleidelijk aan meer seksuele oefeningen te doen. Belangrijk bij iedere vorm van dir soort seksuele culcivarie is eenvoudig de vergrocing van onze keuzes. Dar becekent niec dat her pertinent four is om klaar te komen, maar dat het een voordeel betekem om te kunnen kiezen hoelang je erover doet om een orgasme te bereiken, als je dat wilt. Die is voor negemig procent een kwestie van intentie en een besluit nemen. Zodra je de imemie hebe om meer beheersing te krijgen over je energie, zijn de oefeningen camelijk eenvoudig aan te leren. Als je be

Leer keuzes te maken ten aanzien van klaarkomen

sluit om je ce bekwamen in bewuste seks, raden wij je aan om dat af te

Of je nu alleenscaand bent of een relacie hebt, de sleutel toe bewusce

wisselen met af en toe een vluggertje of wilde, ongeremde seks.

seks is onderscheid maken tussen opgewonden raken en klaarkomen. In alle tradities waarin cultivering van seks een belangrijk aspect is, is

Wees aanwezig in je lichaam

die waar het om gaat. Ook als je een relacie hebe, kun je de Big Draw

Mee het hoge tempo van onze hedendaagse wereld is her erg belangrijk

gebruiken; je maakt tijdens hec vrijen een bewustere keus of en wanneer

om iedere dag cijd vrij te maken om spiermassa aan te kweken of stevig

je klaarkomt. Je kunc je partner vragen om je ee helpen opgewonden ce

ee crainen. Als je goed in je lichaam zic, komen er feromonen vrij, die

raken, maar in plaats van direct aan ce scuren op penetratie, kun je haar

op biologisch niveau nodig zijn om een vrouw op ce winden. Span je

206

207

lichaam iedere dag in tot het punt van uitpurting. Dat kan bijvoorbeeld door te gaan hardlopen, fietsen, sporren of zwemmen. De eenvoudigste manier is imervaltraining - google er maar eens op. Als je een wandelingetje maakt, ren dan een minuut lang zo h;ud als je kunt. Je merkt dan dat je gaat hijgen, wat lijkt op de ademhaling tijdens seksuele opwinding. Neem een paar minuten om weer bij te komen en adem daarbij door je neus. Als je rwee minuten uitgerust hebt, ren je weer een volle minuut, waarna je het proces herhaalt. Dit is een uit stekende vorm van intervaltraining. Je kunt dit bij iedere vorm van lichaamsbeweging gebruiken. Op deze manier oefenen heeft direct een gunstig effect op je seksuele functioneren.

Een van de grootste fouten die vrouwen tegenwoordig maken is aan nemen dat als een man seks wil, hij er alleen maar op uit is om opge kropte spanning te ontladen. Een bewuste man is gemotiveerd om jou diep lief te hebben, met zijn hele lichaam. Het geeft hem een goed gevoel als hij erin slaagt om jou door middel van seks mee te voeren naar de zevende hemel. In plaats van hem een vluggertje of orale seks te bieden, kun je misschien beter eerlijk zijn als je niet in de stemming bent en een afspraak met hem maken om, minstens een keer per week, intiem met hem te zijn. Dat hoeft nog niet eens penetratie te betekenen. Het is eenvoudig een vaste afspraak om samen naakt te zijn, om samen adem te halen, elkaar aan te raken en jullie met elkaar te verbinden. Op zo'n afspraak is jouw genot het uitgangspunt. Laat hem weren wat je prettig vindt en hoe snel of langzaam jullie naar een volgende fase gaan.

Communicatie Als je wilt onderzoeken wat bewuste seksualiteit is, is het een goed idee om daarvoor met je partner een plan te maken. Jullie zouden samen Mars & �nus in de slaapkamer of Het multi-orgastische paar kunnen lezen. Er zijn nog veel meer boeken die je kunnen helpen am van on bewuste, instinctieve seks te komen tot meer bewuste seks, die langer duurt en meer voldoening geeft.

Misschien wil je hem wel leren hoe hij jou een orgasme kan bezorgen via je clitoris, je G-plek of het diepere gedeelte van je vagina. Voor een bewuste man is dat belangrijke informatie en betekent het een veel bevredigender seksuele ervaring dan snel klaarkomen. Sommige vrouwen doen weleens alsof ze genieten of een orgasme hebben. Dan denkt de man dat hij een fantastische minnaar is, terwijl dat niet zo is. Dit is niet de beste manier am in een man bewustzijn aan

Voor vrouwen Wij hebben onrdekt dat het belangrijkste dat een vrouw voor een man kan doen is communiceren over haar behoeften: een manier vinden om hem eerlijk te vercellen wanneer ze seks wil, wanneer ze hartsrochtelijk wil knuffelen en wanneer ze met rust gelaten wil worden. Voor een man is het moeilijk om zich voor te stellen of te raden wat seks voor een vrouw betekent. Tenzij zij daarover communiceert, gaat hij ervan uit dat seks voor haar herzelfde betekenr als voor hem. Maar niers is minder waar. Orn seksueel bewuster te worden, heeft een man heel veel feed back nodig over war werkr en wat niet. Hij moet weten wanneer hij moet stoppen en zijn tempo moet verlagen. Jij kunt dit met woorden duidelijk maken, maar oak met geluidjes van genot. Of je kunt zijn hand ergens anders naartoe brengen.

208

ce kweken. Als zich cussen een man en een vrouw rancuneuze gevoelens onrwikkelen, zal dat op de vrouw meer effect hebben dan op de man. Hij kan nog steeds seks hebben, ook al hangt er iets in de lucht. Voor een vrouw maken onopgeloste gevoelens binnen een relatie (wrok, wantrouwen, gekwetstheid of afstandelijkheid) het moeilijk om in seks werkelijk open te zijn. Omdat hij dat niet zo goed snapt, zet hij zijn partner mogelijk onder druk en verwijt hij haar dat zij niets aan de relatie bijdraagt. Veel vrouwen geven daarom liever toe en doen wat hij verlangt. In die situatie wil een vrouw dat de seks weer snel achter de rug is en ze zal de snelste manier gebruiken om hem op re winden en klaar te laten komen. Wat in deze situatie erg belangrijk is, is praren over je gevoelens en hem aanmoedigen om re luisteren. Zowel mannen als vrouwen dragen een verleden van duizenden jaren in zich mee waarin de vrouwelijke seksualireir minder belangrijk was dan

209

die van de man. Voor een bewuste man gaat her erom dat hij zich

jij eventuele ongezonde trekken in een man niet onderkennen en

vooral bezighoudt met jouw genot, want daardoor wordt de balans

kunnen je vriendinnen je daarbij helpen.'

hersreld en leert hij om seksueel bewuster te worden. Je zou misschien denken dat dit ook voor een bewuste vrouw geldr, dat zij zich meer met

Verena's advies werkte voor Monika heel goed en hielp haar een levens足

zijn genot zou moeren bezighouden, maar dat hebben vrouwen al

lang patroon te doorbreken. Wij hebben allebei met veel alleenstaande

duizenden jaren gedaan. ]e kunt je man beter helpen zich te oefenen in

vrouwen gewerkr die baat hadden bij dit soort ondersteuning: ze voelen

aandacht besreden aan jouw genot. Focus je op wat voor jou goed voelt,

zich aangetrokken tot een nieuwe man en tegelijk eisen ze het recht op

wat jou doet opengaan, en zoek naar manieren om hem dat duidelijk te

om het juiste moment af te wachten.

maken. Daarmee geef je je man de gelegenheid om een goede minnaar te zijn. Vergeer niet dat mannen zich in alle opzichten beter voelen over zichzelf als

ergens in kunnen slagen door iets te doen.

Als je alleeristaand bent, is het van even groot belang om eerlijk te zijn naar jezelf en anderen over wat je werkelijk wilt en war niet. Her is be足 langrijk dat je leert om 'nee' te zeggen regen een man, zonder dat je bang bent dat je hem afwijsr en kwijtraakt. Arjuna zegr: Monika nam contact op met Verena Hirschmann, een gecertificeerd awakening coach in Frankfurt. Ze wilde zich openstellen voor een relatie, maar op een andere manier dan dat ze dat tot dan toe had gedaan, en Verena is specialiste op dat gebied. Monika vertelde haar coach dat ze altijd de verkeerde man trof: een getrouwde man die zijn vrouw bedroog, een drugsverslaafde, een man die zich niet durfde re binden of een man die vrouwen slecht behandelde. Ze gaf toe dat ze in contact met zulke mannen veel opwinding en levendigheid ervoer. Verena coachte Monika enkele maanden Jang, waarin ze haar gewoon足 ten om zich aangetrokken te voelen tot verkeerde mannen beter leerde herkennen en achter zich kon laren. In de derde maand, toen Monika Rainer ontmoette, was ze nerveus. Ze merkte dat ze direct met hem naar bed wilde - dat was haar gewoonte. Verena adviseerde haar: 'Neem vijf van je beste vriendinnen, die werke足 lijk om je geven en het besre met je voor hebben. Spreek duidelijk met ze af dat je geen seks met Rainer zult hebben voordat zij hem allemaal een keer hebben ontmoet en hem allemaal oke vinden. Misschien kun

210

2II

EEN BEWUSTE MAN:

de culcivering van vrouwelijke seksuele energie. Al snel spraken we af dat we daar tijdens een etentje verder over zouden praten. Toen we

Lee Holden, qigongleraar

elkaar in het restaurant troffen, klikte het opeens - de magnecische koppeling was tot stand gekomen. Ik voelde hoe de energie opsceeg. Toen vroeg ze mij: 'Zeg, heb je geen zin om te oefenen?' Ik wist niet

In mijn studietijd beseeedde ik veel eijd en aandacht aan seks en aan

goed wat ze bedoelde. Ze lachte. 'Ik ben niet bezig je te versieren, hoar!

vrouwen. Ik vond seksuele energie heel inceressant, maar ik wise nog

Wil je qigong doen? Ik kan je laten zien hoe je de energie door je lichaam

niet goed hoe ik daarmee moese omgaan. Ik wise bar weinig van het

kunt verspreiden, op de manier waar je naar vroeg voor je boek.'

lichaam van een vrouw en eigenlijk wise ik niets eens goed hoe mijn eigen lichaam werkte. Met vrijen duurde her mij allemaal vaak te lang,

En dus deden we samen qigong. We versterkten de energie, waarna zij

of ik kwam te snel klaar. Op een dag liep ik een boekwinkel binnen en

mij liet zien hoe je een energetische verbinding kunt maken met een

ontdekte de afdeling 'spirituele seks'. Oaar stonden boeken van Mantak

andere persoon zonder elkaar aan re raken. Ze Jegde uit dat mensen veel

Chia, over hoe je meervoudige orgasmes kon hebben en seksuele energie

te snel met fysieke seks beginnen, terwijl we eigenlijk verlangen naar de

kon omzerten en subJimeren in bewustzijn en spiritualiteit, en hoe je

energetische verbinding die achter seks Jigt.

een diepere verbinding met je partner kon krijgen. Dar klonk geweldig! Er gingen twee of drie weken voorbij waarin we geen enkel lichamelijk Na de universiteit, toen ik vijfentwintig was, ging ik naar Thailand,

contact hadden. We deden alleen maar iedere dag deze heel incense

waar ik Mantak Chia hielp om boeken ee schrijven. Hij gaf me een

oefeningen. Uireindelijk werden we minnaars. Hee was werkeJijk elek

oude handleiding en zei: 'Kun je hier een boek van maken?' Het ging

rrisch en alle energiebanen openden zich op een heel naruurlijke manier.

over hoe de oude taoi"sten mensen hielpen om huweJijken te organise

Voor mij was dit een soorc inwijding. Ik ontdekee dae, als je een krach

ren. Hij wilde dat ik er een modern boek van maakte, zodat mensen

tige energetische verbinding met iemand tot stand brengt zonder intiem

helderheid kregen over de vraag of

met die persoon te zijn, de seksuele energie vanuit het sekscemrum

seksueel bij iemand pasten. Hee

boek is lacer verschenen onder de titel Sexual Reflexology.

ornhoog scroomc en zich uitbreidt naar het hare. Als er te veel energie verbruikc wordt door snel met seks te beginnen, bereikt de energie niet

Mantak Chia werd omringd door enkele van zijn meest ervaren docen

het hele lichaam, met name niet het hart.

ten, onder wie een Franse vrouw, die ongeveer vijftien jaar ouder was dan ik en die in veel van zijn cursussen lesga£ Ze was erg aantrekkelijk,

Sinds die ontmoeting is seks voor mij nooit meer hetzelfde geweesr.

vol zelfvercrouwen en zag er stralend uit. Ze liep heel gracieus, bezat een

Seks is zoveel meer dan een lichamelijke uiting. Seks vindt ook plaats in

grate wijsheid en wise alJes over hoe je innerJijke energie cuJtiveert. Ik

hee hart, en is ook emotioneel en spiritueel. Alles komt samen in een

had een oogje op haar, maar dacht niet dat ik ooie haar minnaar zou

soorc energeeische soep. Bewuste seks beoefenen is iets geweldigs. Met

kunnen zijn, omdae ze voor mij te hoog gegrepen was. Ik zae in de groep

een partner kun je de gezamenlijke energie naar een heel hoog niveau

die zij 's morgens Jes in qigong ga£ Morgen krijg ik les van haar, dacht

van gelukzaligheid en verbinding sruwen. Ik vond dit allemaal zo fasci

ik bij mezelf. Misschien spreek ik haar wel aan!

nerend, dat ik inmiddels bij verschillende taoi"seische meesters in de leer ben geweest. Het is een belangrijke katalysator geworden voor veel van

Na de Jes raakten we aan de praat. Ik stelde haar een paa.r vragen over

mijn andere werkzaamheden op hee gebied van gezondheid, genezing,

het boek waaraan ik werkce en vroeg of ze me meer kon vercellen over

welzijn en spirirualiteit.

212

213

HOOFDSTUK 11

maar in het leven als geheel. Als hij in de vrije natuur is en dauwdruppels van de bladeren ziet vallen, als hij indringende, gevoelige muziek hoort (ook als die door een man is geschreven), clan herkent hij de universele

Hij respecteert het geschenk

vrouwelijke energie die overal in het leven tot uitdrukking komt.

van het vrouwelijke

Wac zijn dan de kwalireiten die een man leert herkennen en liefhebben als universeel vrouwelijk? Die is een breed onderwerp dac verschillende kanren heeft, dus zullen we hier de hoogrepunten eruit belichten.

Relation eel Het vrouwelijke in ieder van ons is ontvankelijker en gevoeliger voor de aarma�e een man meer zelfvertrouwen krijgt en zich meer op zijn gemak voelt met zijn mannelijkheid - hij is overtuigd van zijn

behoeften van anderen dan het mannelijke. Deze natuurlijke empathie

doel en betekenis, hij neemt regelmatig ruimte en is verbonden met zijn

dat je in de mate waarin je je eigen gevoelens kunt voelen ook die van

diepere zelf, en hij is zeker van zijn vermogen om liefde te geven - dan

anderen kum voelen. Mannelijke krachc legt de nadruk op dingen voor

zal hij vanzelf een grocere waardering en respect ontwikkelen voor wat

elkaar krijgen: jezelf een doel scellen en dat bereiken, dikwijls in je

is het gevolg van een scerkere verbinding met emoties. Dat wil zeggen

het vrouwelijke te geven heeft, omdac dat geen bedreiging meer voor

eentje. Vrouwelijke kracht, die dikwijls niet herkend wordt, benadrukt

hem vormt. Hij herkent wat het vrouwelijke te geven heeft, zonder wat

samenwerken, respectvol delegeren en anderen helpen om dingen voor

het mannelijke te geven heefc te bagatelliseren.

elkaar te krijgen. Een volwassen en bewuste man die een groot !eider wil zijn, erkent dat deze twee factoren met elkaar in evenwicht moeten

Door ontvankelijk te zijn voor deze vrouwelijke energie, die te waarde

zijn: het vermogen om moedig in aerie te komen en het vermogen om

ren en erop te reageren, verbindt een man zich weer met zijn betekenis,

harmonieus met anderen samen te werken.

zijn doel en zijn hartstocht. Als hij te veel in de ban raakt van dingen doen en doelen bereiken, dan sluit hij zich te veel af voor zijn gevoels

Genieten van de dingen

kant en wordt hij iedere ochcend wakker met opnieuw een lange lijst

Als een man respect oncwikkelt voor het vrouwelijke en een stap verder

van dingen die hij moet doen (met een knoop in zijn

maag),

alleen

gaat dan !outer streven naar succes, dan realiseert hij zich dat zijn

zonder een goede reden om dat allemaal te gaan aanpakken. Wanneer

mannelijke wereld zwart-wit is. Hee vrouwelijke geeft hem toegang tot

hij zich echter verbindt met zijn gevoelens, wat inhoudt dat hij het

zoveel meer aspecten van de dingen en daardoor ontdekt hij dat het

vrouwelijke waardeert, wekt hij zijn hartstocht en emhousiasme weer

leven eigenlijk een veelkleurige, multidimensionale film is.

tot leven. John zegt: Als ik met Bonnie een wandeling maak, bedenk ik hoe wij Zoals we in dit hoofdscuk zullen ontdekken, leert hij het vrouwelijke in

ons doe! snel kunnen bereiken. Zij loopt naast mij en ziec de bloemen.

eersc� inscantie waarderen dankzij de vrouwen die dicht bij hem staan:

Ze kijkt in de verce en ziec een boom. Ze ziet hoe de zon ondergaat. Zij

zijn moeder, zijn partner en zijn vrouwelijke collega's. Zijn waardering

wijsc mij op dingen die ik over het hoofd zou zien. Door haar lief te

voor hen maakc de vrouwelijke kwaliceicen in hemzelf wakker. Ten

hebben en haar te respecteren, heh ik geleerd om ook te genieten van

slotte gaac hij het vrouwelijke principe niet alleen in mensen herkennen,

wat ik om mij heen zie. Door te luisteren naar haar behoeften en respect

214

215

te hebben voor haar manier van in het leven staan, ben ik minder fana

Ze is er altijd heel goed in geweest om dingen op zo'n manier duidelijk

tiek geworden in het nastreven van mijn doelen. Ik voel me daar geluk

te maken dat ik ze begrijp. Als ik terugkijk op de afgelopen dertig jaar,

kiger door, en ik bereik mijn doelen nog steeds.

dan besef ik hoeveel prachrige herinneringen ik heb

Arjuna zegt: Ik herinner me nag hoe we samen een stofmiger gingen

geleerd. Als ik het voorbeeld

aan

ons samenzijn

met de kinderen - familiemomenten - omdat mijn vrouw mij dat heeft van

mijn ouders had gevolgd, was ik een

kopen. Ik liep direct naar de informaciebalie, want ik wilde geen cijd

vader geworden die altijd aan het werk was en die zijn gezin in hoge

verdoen met zoeken naar de juiste afdeling. Ik liep er rechtstreeks

mare negeerde. Toen wij trouwden, had Bonnie al twee kinderen uit een

naartoe, vergeleek snel de prijzen (met hec aantal funccies), selecteerde

eerder huwelijk. Ze zei dat ze niet meer kinderen wilde. Ik wilde die

het juisce model, liep naar de kassa met de kortste rij en was in dertien

wel, dus moesten we onderhandelen. Ze stemde uiceindelijk in met nag

minuten terug bij de auto. Taak volbracht. Oat is efficient winkelen.

een kind, op voorwaarde dat ik wac becreft d.e opvoeding een 'fiftyfifty

Een paar dagen lacer gingen we weer, op zoek naar iets wat Chameli

echtgenoot' zou zijn. Ik moest me net zoveel met de kinderen bezig

nodig had. !3ijna direct nadat we de winkel waren binnengestapt, zag

houden als zij. Daardoor werden er vrouwelijke kwaliteiten in mij wakker.

Chameli allerlei andere dingen, een sjaal die ze mooi vond, een paar

Ik weet dat ik als echtgenoot completer ben en meer lief de laat zien, en

schoenen. Daarna liep ze naar een afdeling waar ze duizenden kleine

dac ik daardoor een veel gelukkiger leven heb gekregen.

flesjes hebben met daarin allerlei geuren die je op kleine stukjes papier kunc spuiten. We zijn daar twee uur geweest. Toen gingen we terug naar

Laatst zat ik op her vliegveld te wachten op mijn vluchc. Een man naast

de auto. Chameli had een kleine zijden bloem bij zich, verpakt in een

mij was bezig telefonisch een gesprek te voeren en onwillekeurig hoorde

tasje met gekleurd crepepapier eromheen. Meer had ze niet gekocht -

ik waar het gesprek over ging. Hij was consultant en zei door de celefoon

zeven eun.

tegen iemand: 'Ik had een fantastisch aanbod gekregen, dat me twee keer zoveel salaris opleverde als dat ik nu heb. Her betekende veel reizen;

'Nou,' zei ik, 'dat is wat je noemt cijd verspillen.'

voortdurend vliegtuig in, vliegruig uit. En ik zou mijn gezin alleen nog in de weekenden zien. Maar waarom zou ik voor zoiets kiezen? Ik zou

'Wat bedoel je?' zei ze. 'Die was mijn beste dagje shoppen ooit.' In de

al die mooie momenten met mijn opgroeiende kinderen missen. Ik heb

jaren dat we bij elkaar zijn heeft Chameli mij op talloze manieren ge

het aanbod afgewezen.'

leerd om de reis net zo te waarderen als de bestemming. Ik voelde een groot respect voor deze man. Ik leunde naar hem toe en De waarde van het gezin en relaties

zei: 'Oat was een goede beslissing.' Deze man had een inrelligente balans

John zegt: Voordat ik met Bonnie trouwde, was ik primair gefocust op

gevonden tussen zijn mannelijke en zijn vrouwelijke energie.

spirituele doelen en daarnaast op hoe ik mijzelf in de wereld kon bewijzen. Zij maakte mij ervan bewust dat, hoewel die dingen inder

Het belang van een voedende relatie

daad belangrijk zijn, tijd doorbrengen met de kinderen ook belangrijk

Mannen willen dolgraag dingen oplossen. Vrouwen willen dingen

is, dat tijd die we samen doorbrengen ook belangrijk is. Door naar haar

voeden, en dat is niet hetzelfde. Sams gebeurt her dat zijn liefde voor

gevoelens te luisteren en te beseffen wat ze nodig heeft om zich gelukkig

inspelen op een noodsituatie een man ercoe brengt dingen uit elkaar te

re voelen, door me bewust te warden van wat zij van mij nodig heeft en

halen, met de bedoeling ze vervolgens weer in elkaar te zetten. Met een

war ze mij op haar beurt te bieden heeft, heeft ze mij geholpen om

motor is dat misschien interessant, maar met een relatie kan dat tot

minder gedreven te zijn.

chaos leiden. Wanneer een man leert om te luisteren naar de wijsheid

216

van de vrouwen in zijn leven, en zo het vrouwelijke in zichzelf tot leven

voldoende frisse lucht, en ze maakten ongezond lange dagen. Doorgaans

wekc, leert hij hoe hij moet vermijden dat hij er een zootje van maakt

zijn het vrouwen die zich afvragen hoe werkomstandigheden verbeterd

en daar even goed in wordt als 'de zooi' oplossen.

kunnen worden. Mannen houden zich liever bezig met efficiency.

Ivan Misner vertelt ons dat hij in zijn werk als netwerkcoach heeft ge

Zolang iets werkt, moet je er met je vingers afblijven. Laten we kijken hoe snel we de klus kunnen klaren. Dit is ook de instelling geweest van de

merkc dat vrouwen van nature een andere manier van netwerken hebben

landen die in het verleden van slavenarbeid gebruikmaakten. Het waren

dan mannen. Een man zal jou zijn cv geven en je vertellen wat hij alle

vrouwen die de aanzet hebben gegeven tot flexibele werktijden, sport

maal heeft gedaan, wat hij allemaal kan en war hij allemaal van plan is.

fadliteiten op het werk, kinderopvang en een afdeling voor personeels

Vrouwen, zegt Ivan, zijn meer geneigd vragen te stellen, zoals: 'Waar

zaken die ervoor zorgt dat mensen eerlijk behandeld worden. Toen

kom je vandaan? Uit wat voor familie kom je? Ken je Pete en Carol?

mannen merkten dat deze dingen op de lange duur tot meer efficiency

Ik denk dat je die wel aardig vindt. Hoe kom je aan dat schilderij? Ik

leidden, zijn ze meer waardering gaan krijgen voor de inbreng van het

vind het pra�htig...' Ivan vertelt ons dat vrouwen op deze manier in de

vrouwelijke.

zakenwereld zorgen voor meer duurzame, betrouwbare contacten, meet inclusiviteit en meer teamgeest, en hij zegt dat vrouwen de aangewezen

Geef om de aarde

personen zijn om mannen te leren hoe ze hun netwerkvaardigheden

Ten slotte is her de incegracie van vrouwelijke energie in de internatio

moeten verbeteren.

nale politiek geweest die ons bewust heeft gemaakt van her belang van de zorg voor onze aarde. In 2014 heeft Tunesie zijn grondwet aangepast

Goed voor jezelf zorgen

en niet alleen gelijke rechten voor mannen en vrouwen vastgelegd, maar

Een man die helemaal geen contact heeft met zijn vrouwelijke kanr, en

oak de rechten van de aarde. Onze goede vriendin Lynne Twist, die

die daarom geen respect kent voor het vrouwelijke in het leven, zal over

meer dan 2 miljard dollar bijeen heeft gebracht om de hanger in de

het algemeen geneigd zijn her onmogelijke van zichzelf te vragen en

wereld te bestrijden, heeft de Pachamama Alliance opgerichr, om de

zichzelf uit te putten. Een man die daarentegen alleen aan zijn eigen

natuurlijke bronnen van het regenwoud te beschermen. Ze is meer dan

welzijn en plezier denkt wordt zwak en ongeconcentreerd; hij verliest

een jaar in Ecuador geweest, om te helpen daar in de grondwet een

zijn zelfvertrouwen. Een man die heeft geleerd zijn mannelijke en

artikel op te nemen dat 'Rechten van de natuur' heet. Dit is de eerste

vrouwelijke energie in evenwicht te houden begrijpt dat hij, wil hij

grondwet waarin de rechten van de aarde zijn vastgelegd, zodat die ge

anderen werkelijk van dienst kunnen zijn, zijn lichaam goed moet

handhaafd en in een rechtszaal verdedigd kunnen warden. In Ecuador

verzorgen en het moet respecteren. Hij zorgt er dus voor dat hij vol

kan Moeder Aarde haar eigen advocaat krijgen, die ervoor zorgt dac ze

doende slaap krijgt, de juiste voedingssupplementen gebruikc en regel

eerlijk wordt behandeld.

matig lichaamsbeweging krijgt, want hij begrijpt dat hij daarmee de basis legt om zijn doel en betekenis ten volle te verwerkelijken.

Orie toegangspoorten tot het vrouwelijke Er zijn drie mogelijkheden voor een man om de energie van het vrou

De omgeving verbeteren

welijke meer te leren waarderen: in de vrouwen om hem heen, in

Een gevolg van de rol die vrouwen zijn gaan spelen op werkplekken die

zichzelf en in het leven.

traditioneel het bolwerk van mannen waren is dat er een geweldige verbetering heeft plaacsgevonden van de arbeidsomstandigheden. In de

Als je meer aandacht geeft aan de vrouwen om je heen, aan de manieren

jaren vijftig werkten mannen in slecht verlichte werkplaatsen, met on-

waarop zij op het leven reageren, en waarin die verschillen van de jouwe,

218

219

dan krijg je meer waardering voor vrouwelijke kwaliteicen in het alge meen. Die begint met je moeder, hij wie je kind was, en loopt door via je zussen naar vriendinnen en daarna naar je vrouw of je partner, en ook naar je vrouwelijke collega's.

lijke eigenschappen van een andere man benoemt, wordt dat vaak als heledigend ervaren. Woorden als 'soft', 'zijig' of 'wijf' zijn doorgaans denigrerend bedoeld. Als een man zich bewust wordt van zijn behoeften en gevoelens, of van

Een man kan vrouwelijke kwaliceiten gemakkelijker waarderen als de vrouwen in zijn leven hem hehben gesteund in zijn mannelijkheid. Als je er even over nadenkt is dit eigenlijk vrij logisch. Wanneer je een vriend hebe die altijd het heste in je ziet, die wil dat je slaagt in wat je doet en die je onvoorwaardelijk liefheeft, dan is de kans groot dat jij hem ook respecteert en waardeert. Als je moeder van je hield en je waardeerde, en de vrouwen in je leven nu van je houden en je waarde ren, dan zui jij waarschijnlijk als vanzelf respect en waardering voelen voor het vrouwelijke. Maar als je moeder je re veel bemoederde en alles voor je deed, kun jij dat als verstikkend hebben ervaren en ben je je later in je leven tegen vrouwelijke eigenschappen gaan verzetten. Als je moe der altijd kritiek op je had, kun je je gekwetst hebhen gevoeld en een hekel hebben gekregen aan het vrouwelijke. Als je moeder je heeft gene geerd of er niec voor je was, dan kun je je voor haar hebhen afgeslocen

de voedende, verzorgende en liefdevolle kwaliteicen die hij heefc, dan heeft hij contact met zijn vrouwelijke kant. De beroemde psycholoog Carl Gustav Jung noemde die de 'anima' en maakte een heel belangrijk onderscheid. Als een man zijn anima volkomen ontkent, wordt hij hard en is hij op een dwangmatige manier gedreven. Hij is een gepijnigde ziel en bezorgt anderen dikwijls pijn. Als daaremegen zijn anima zijn mannelijke kant overheerst, dat wordc hij vrouwelijk en voelt hij zich zwak, niet gecenterd en verloren. Ook dan is hij een gepijnigde ziel en onthoudt hij anderen dac war hij te bieden heeft. Jung heeft er echcer op gewezen dat, als een man stevig verankerd is in zijn mannelijke essentie en cegelijk verbonden is met zijn anima, die anima een onder sceunende invloed heeft. Dan wordc hij heel, een gezonde man, iemand die de wereld veel te geven heeft.

en lacer in je leven ongevoelig zijn geworden voor het vrouwelijke.

Arjuna zegc: Ik heh een coaching-client gehad die vasczat in een haan

Gelukkig zijn al deze scenario's, of ze nu positief of negatief zijn, auco

dac maakce hem zeer gedreven. Hij verdiende geld als water, maar zei

matisch en onbewust. Door je erin re oefenen, kun je ze allemaal transformeren in een relatie met her vrouwelijke die ervoor zorgt dat je vrouwen niec alleen liefhehc en respecceert, maar ook de waardevolle

als verkoper. Hij worstelde voortdurend met deadlines en targets, en tegen mij dat zijn leven vlak en leeg voelde. Daarom gaf hij zijn haan op. Hij ging de 'vijf ritmes' van Gabrielle Roth dansen, liet zijn haar groeien, volgde op Bali een opleiding tot yogadocent en bezocht her

vrouwelijke kwaliteicen in jezelf naar hoven haalt.

Burning Man-festival. In dat jaar begon hij allerlei gevoelens in zichzelf

De rweede mogelijkheid voor een man om vrouwelijke energie te leren

terugging naar zijn werk, was hij als man meer compleec en kon hij

waarderen is in zichzelf. In hec verleden, en tot op zekere hoogte ook vandaag nog, hebhen mannen een veel grotere weerstand gehad cegen de acceptatie van hun vrouwelijke kant dan vrouwen hebhen gehad tegen de acceptatie van hun mannelijke kant. Als een vrouw een andere vrouw wijsc op haar mannelijke eigenschappen, clan wordt dac door gaans als aanmoediging gezien. 'Ga ervoor, meisje! Sea fier rechtop en laat ze zien wat je waard bent.' Als vrouwen mannenkleding dragen,

te merken waar hij eerder nauwelijks aandachc

aan

besteedde. Toen hij

becer voor zichzelf zorgen. Ik heb hetzelfde ervaren. Jarenlang hen ik een alleenscaande vader geweest. Ik had samen met mijn ex de geza menlijke voogdij over onze kinderen en als die bij mij waren, was ik de enige volwassene in huis. Ik pakte mijn kinderen dikwijls op en knuf felde ze, ik kookte eten voor ze, las ze 's avonds verhaaltjes voor en speelde spellecjes met ze. Voor mij was dac geweldig om ce doen. Hier door begon ik hepaalde kwaliteicen in mijzelf te herkennen en ce ge

scaat ze dat doorgaans heel goed. Als een man echter de meet vrouwe-

bruiken, kwaliteiten die ik nu zou aanduiden met mijn 'vrouwelijke

220

221

kant'. Mijn waardering en respect voor het vrouwelijke overal om mij been zijn hierdoor beslist toegenomen.

zelfde vrouwelijke eigenschappen komen ook in sommige mannen tot uiting. Je hebt je waardering uitgebreid van vrouwen naar het vrouwe lijke in ruimere zin.

De derde mogelijkheid die een man heeft om waardering te krijgen voor wat het vrouwelijke te bieden heeft ligt in de wereld om hem heen.

Arjuna zegt: Ik ervaar die met Charneli als we een beetje aan het flirten

Hij beseft dat vrouwelijke energie niet alleen een eigenschap is van

zijn, plezier hebben, lachen of samen plannetjes maken. Zij is Chameli,

vrouwen of van zijn eigen anima, maar ook ce vinden is in het leven

een vrouw uit Noorwegen van midden veertig die met haar Engelse

zoals dat bestaat los van mensen.

man in California woont. En dan, opeens, zie ik korte flitsen, beelden die zich openen en zich bijna onmiddellijk weer sluiten: ik merk dat ik

In een eerder hoofdstuk hebben we gezegd dat een man, als hij regel

niet naar deze vrouw kijk, maar in haar. Ze is een soort venster gewor

matig sarnenkomt met andere mannen, gaat zien dat de vele kwaliteiten

den, in plaats van een vrouw. Dat klinkt misschien een beetje zweverig

waarvan hij dacht dat hij ze alleen bezat in feice algemeen voorkomen

of erg Arnerikaans, maar ik kijk in iets wat universeel, mysterieus en

bij mannen; ze verwijzen naar een universele mannelijkheid. In een

ongedefinieerd is, wat eigenschappen van het universeel vrouwelijke

mannengroep hoor je wat andere mannen ervaren en dan reageer je

heefc, zoals die in een bepaald mensenleven tot uitdrukking komen.

met: 'Ik weet precies wat je bedoelt. Een man heeft af en toe ruimte

Toen Sherry Anderson zich bewust werd van dit universeel vrouwelijke,

voor zichzelf nodig. Dat geldt voor hem, voor hem en, ja, ook voor

dat via iedere vrouw toegankelijk is - zoals je de zee kunt proeven en

hem, en het geldt ook voor mij.' Als mannen leren wij om dingen

ervaren in iedere golf - schreef ze er een boek over, dat ze The Feminine

minder persoonlijk op te vatten, zodat we aspecten van ons man-zijn

Face of God noemde.

niet meer toeschrijven aan onze conditionering als kind en zelfs niet aan ooze collectieve of maatschappelijke conditionering, maar eenvoudig aan het man-zijn.

Hoe steviger een man verankerd raakt in zijn mannelijke aanwezigheid, hoe meer waardering hij heefc voor en hoe meer vreugde hij beleefc aan de kwaliteiten van her universeel vrouwelijke - de voortdurende ver

Hoe meer we de eigenschappen van het universeel mannelijke gaan

andering van kleur en energie - en hoe meer hij in staat is er met aan

herkennen, hoe meer we ook die van het universeel vrouwelijke zullen

wezigheid in binnen te dringen. Hij biedt een bewuste, indringende

herkennen en waarderen. Stel, je komt thuis en je ziet dat je partner drie

aanwezigheid, die een tegenhanger is van de kleurrijke chaos van het

eenvoudige bloemen in een klein vaasje op de keukentafel heeft gezet.

vrouwelijke, die zich aan ons vertoonc in de natuur, in de zakenwereld,

De felle oranje kleur ervan voegc iets toe aan de plek en je denkt bij

in verkeersopstoppingen, in de internationale politiek en op het inter

jezelf: Daar zou ik nu nooit opgekomen zijn, maar het is prachtig. Mary is

nee. Overal waar hij een wervelende, voortdurend veranderende en

echt goed in dingen mooi maken. En dan bedenk je je opeens dat je

soms overweldigende vertoning ziet van kleur, geluid en gewaarwordin

moeder dat ook vaak deed, en je zus ook. Nu je er over nadenkt, je

gen, en hij besluit om die moedig en ruimhartig tegemoet te treden,

vorige vriendin deed dat ook, en dat geldt ook voor die daarvoor. Als je

clan wordt hij het universeel mannelijke dat zijn geschenk aanbiedt aan

vervolgens aan je mannengroep denkt, clan is het daar meestal (niet

het universeel vrouwelijke.

altijd) wegwerpborden en is er nauwelijks iets gedaan om de ruimte prettig te maken. Als snel besef je dat je die vrouwelijke kwaliteiten niet

Hoe meer hij de vrouwelijke kwaliceiten in zichzelf en in de vrouwen

alleen in Mary, in je moeder en in een paar andere vrouwen bewondert,

om hem heen waardeert, hoe meer liefde hij zal voelen voor het leven

maar in de meeste vrouwen die je kenc. Dat is het vrouwelijke. Die-

en hoe meer hij aan het leven zal willen geven.

222

223

Water in de weg staat

Vrouwenhater Victor Er is beslist heel veel veranderd en er is veel meer respect voor vrouwen

Ambitieuze Adrie

in de samenleving, maar de onderstroom van vrouwenhaat is nog altijd

Een man moet zich zo bewust worden van zijn eigen lichaam, dat het

levendig aanwezig in de wereld. Ga maar eens naar een cafe waar voor

niet meer onbeheersbaar met hem aan de haal gaat. De kick die hij

namelijk mannen komen. Ga daar een poosje zitten en luister naar de

beleeft als hij zichzelf ambitieuze doelen stelt en dan doorgaat totdat hij

grapjes die mannen met elkaar maken. Er bestaat bij mannen nog steeds

ze bereikt heeft, ten koste van alles, waarna hij zichzelf van een shot

de gewoonre om zich met elkaar te verbinden door denigrerend over

dopamine voorziet voordat hij het hele spel opnieuw .speelt, kan voor

vrouwen te praten. En het gaac dan niet alleen over vrouwen, want het

een man een verslaving warden. Hij kan zijn leven lang wanhopig

is ook een manier om denigrerend over de vrouwelijke kanten van het

proberen hogerop te komen, alleen maar om erachter te komen dat de

leven te spreken, zelfs over de vrouwelijke kant van zichzelf. Collectief

maatschappelijke ladder die hij beklimt tegen de verkeerde muur staat.

hebben mannen nog altijd een enorme angst om vrouwelijk te warden.

Als je waar�ering hebe voor wat het vrouwelijke je geeft, dan besef _hoe

Oat begint met de angst om gepest te worden op school, en vandaar

beperkt een louter mannelijke benadering is. Het vrouwelijke toelacen

gaat het verder. AJs een man gaac voelen wac hij no dig heeft of hij beginc

verrijkt je !even. Als je met een vrouw vrijt, breng dan je tempo omlaag.

zijn gevoelens te ontdekken, dan noemen andere mannen hem een

Je raakt haar borsten aan, en die zijn zacht; heel anders dan een man

'watje' of een 'softie'.

nenborst, waar je op kunt bonken. Als je haar echt wilt ontmoeten, moet je zachter warden en het rustiger aan doen. Oat geldt ook buiten

Wij hebben a1lemaa1 geleerd om op een rechtlijnige manier te denken

de slaapkamer. Als je op elk terrein van je leven vrouwelijke kwaliteiten

en te handelen. Als je rechts bent, dan hen je niet links. Als je naar een

waardeert en je ermee verbindt, clan kom je meer in evenwicht, word je

vijfsterrenrestaurant gaat, dan eet je niet bij McDonald's. Als je atheist

volwassener en vriendelijker, en een man die meer te bieden heeft.

bent, heh je een hekel aan kerkmuziek. Als je van wildkamperen houdt,

Gewonde Willem

sequent. Dus als je een sterke, scoere, becrouwbare, mannelijke kerel

dan overnacht je niet in het Hilton. Doe je dat wel, dan ben je incon De relatie die je als kind met je moeder had bepaalt beslist de mate

bent, dan kun je niet tegelijk naar je gevoelens luisteren of be'invloed

waarin je als volwassene de kwaliteiten

worden door war je voelt.

van

het vrouwelijke waardeert

en liefhebt. Hoe maakce je contact met haar? Hoe zag ze jou? Was ze gelukkig? Had je mogelijkheden om haar gelukkiger te maken? Als een

Je moet een volwassener perspectief hebben om te beseffen dat je het

jongen opgroeit bij een moeder die in de grond gelukkig is, als hij haar

een kunt zijn en ook iets van het andere kunt hebben, ook a1 warden

blij kan maken met kleine dingen (kunstwerkjes, ontbijt op bed), clan

deze twee kancen dikwijls als cegengesceld gezien. Bewusc man zijn be

groeit hij op tot een man die als vanzelfsprekend verwacht die te ervaren

tekenr dat je beseft dat er meer mogelijkheden zijn dan war volgens

in de omgang met her vrouwelijke. Hij weet dat hij haar gelukkiger kan

rechtlijnig denken kan. Je beseft dat je multidimensionaa1 bent en

maken en dat geeft hem een goed gevoel over zichzelf. Helaas hebben

tegengestelde aspecten hebe. Je kunt een krachtige, mannelijke aan

de meesten van ons dergelijke omstandigheden niet meegemaakc in de

wezigheid hebben, je kunt op een overtuigende manier aan de wereld

mate waarin ze dat graag hadden gewild. We moeten her verleden helen

geven wat je te bieden hebe en een vijfcilinder testosteronmachine zijn,

en een nieuwe, gezonde relatie opbouwen met het vrouwelijke.

nog steeds kun je daarnaast verbonden zijn met je vrouwelijke energie, intens voelen en een groot respect hebben voor de kwaliceiten van her vrouwelijke om je heen.

224

225

De oefeningen

herinneren dat het voor mij onmogelijk is om te voorspellen wat haar volgende stap zal zijn, wordt mijn waardering voor haar veel grocer.

Uit je waardering Wanneer je als man je erkenning en waardering uit voor de eigenschap

Vergeef je moeder

pen van het vrouwelijke die je oncdekc in de vrouwen om je heen, in

Je kunt deze oefening als een visualisatie met je ogen dicht doen of je

jezelf en in het leven, dan help je die kwaliteiten sterker warden en

kunt er je dagboek of een nocitieblok voor gebruiken.

groeien. Door je waardering uit te spreken, wordt die grocer. Zorg er voor dat je verschillende keren per dag tegen je partner of tegen de

Denk aan de relatie die je ouders hadden toen jij nog kind was. Herin

mensen met wie je samenwerkt dingen zegt als:

ner je de kamers van het huis en her uitzicht naar buiten. Schrijfhierover in de tegenwoordige tijd vanuic het gezichtspunt van je moeder. Alsof

je ziet er goed uit vandaag. Ik vind het heerlijk dat je zo goed voor

je je moeder bent schrijf je over wat haar frustreert. Je schrijft over wat

jezelfzorgt.

haar celeurstelt, over de zorgen die ze heeft en over haar relatie met je

Dank je dat je me eraan hebt herinnerd om ook goed voor mezelfte

vader. Alsof je je moeder benc schrijf je over waar ze spijc van heeft, over

zorgen.

waarnaar ze verlangt en wat ze nodig heeft. Is ze gelukkig? Wordt er aan

De kamer ziet er mooier uit dan ik zelfooit voor elkaar had gekregen.

haar behoeften voldaan? Waar wordt ze blij van? En waarvan ongeluk

Ik sta er versteld van hoe jij harmonie tussen mensen weet te creeren.

kig? Waar houdt ze van? Waarvoor heeft ze waardering en voelt ze

Als we gaan wandelen, wijs jij me altijd op dingen die ik zou missen

dankbaarheid?

als ik alleen was. Nu ben je volwassen en niet meer van haar afhankelijk. Als je beseft war Hoe meer je je waardering verwoordt, hoe Sterker je gevoel van respect

zij heeft gevoeld, als je haar frustraties en haar beperkingen ziec, dan zul

zal warden en hoe meer je je er bewusc van zulc warden dat jij dit

je je realiseren dat ze in haar omstandigheden heeft gedaan wat ze kon.

waacdevolle aspect ook hebt.

Dit leidt vanzelf tot vergeving en uit die vergeving komen dankbaarheid en waardering voor haar voort. Zij heeft jou het ]even geschonken. Ze

Ga zitten, kijk en verbaas je

heeft waarschijnlijk ecen voor je gekookt en je verzorgd toen je opgroei

Als je een relatie hebe met een vrouw, of als je vrouwelijke collega's hebe,

de, en ze heeft je zo goed als ze kon gesteund coen je volwassen werd.

neem clan een keer vijf minuten de tijd om te kijken of je kunc voor

Hoe meer je je moeder vergeeft en waardeert, hoe meer je her vrouwe

spellen wat een vrouw zal gaan zeggen of doen. Die is echt een prachcige

lijke overal om je heen gaat waarderen.

ervaring. Jullie zinen samen op de bank of aan tafel in een restaurant en cerwijl het gesprek loopt, probeer jij te voorspellen wac her volgende is

Als je was geboren als vrouw

dat ze zal zeggen. Incroduceer geen nieuw gespreksonderwerp; laat dac

Die is een eenvoudige, effectieve manier om je als man meer te verbin

haar over. Arjuna zegt: Ik doe die vaak met Chameli en her is ge

den met je vrouwelijke kant. Ook dit kun je je met je ogen dicht

aan

weldig. We liggen samen in bed te pracen of we zitten op de veranda

voorstellen of je kunc erover schrijven, maar het zou ook iets kunnen

naar de bomen ce kijken en ik word passief; ik wacht gewoon a£ Ik ben

zijn wat je deelt met een mannengroep (als die daarcoe de moed heeft).

erachter gekomen dat ik er dan absoluuc geen idee van heb waarover ze her zal gaan hebben. Ze is een compleec myscerie voor me en daar

Ga in je verbeelding terug naar de cijd dat je vader de liefde bedreef met

verbaas ik me telkens weer over. Door mezelf er voorcdurend aan te

je moeder en jou verwekte. Zie hoe zijn sperma naar haar eitje zwemt.

226

227

Ervaar het moment van jouw conceptie, maar stel je daarbij voor dat jij een meisjeslichaam kreeg. Stel je daarna voor dac je wordt geboren en hoe blij iedereen is met deze nieuwe dochter. Wat is je naam als meisje? Stel je de kamer voor waar ze je re slapen hebben gelegd. Zie de speeltjes waarmee je je vermaakt en de meisjes die je vricndinnen worden. Volg zo langzaam je leven - de k.leren die je als k.lein meisje draagt, de spelletjes die je speelt. Stel je je eerste school dag voor en de meisjes met wie je vriendschap sluit. Blijf je kindertijd als meisje volgen en scel je dan voor dat je in de puberteic komt. Voel hoe her voor je is als je borsten beginnen te groeicn. Ervaar je eerste ongesteldheid. Merk op hoe, naarmate je ouder wordt, je omgang met jongens veranderc. Maak je tienerjaren mee en ervaar alle dingen waar voor je bclangscelling hebt en waarmee je je vereenzelvigt. Je kunt

verdergaan, je hele leven door. Misschien trouw jc en krijg je kinderen. Jij bent nog steeds wie je bent, alleen heh je een ander lichaam. Die is een geweldige oefening, die je maar een keer hoeft re doen om je meer met je vrouwelijke kant te verbinden.

Doe af en toe vrouwelijke oefeningen Eerder in die boek hebben we onderscheid gemaakt tussen oefeningen om meer mannelijke energie te genereren en oefeningen om meer vrouwelijke energie op te wekken. In her algemeen vinden wij her voor een man geen gocd idee om regelmarig vrouwelijke oefeningen te doen. Maar af en toe kun je er we! een dag voor uirtrekken en jezelf de ruimte geven om je vrouwelijke kant te onderzoeken. Je zou kunnen experi menceren met de volgende dingen.

Kijk naar emotionele films over relaties en huil als je ontroerd wordt. Neem een heel fang bubbelbad. Ga kleren kopen met een paar vrienden en trek claar een paar uur voor uit. Pas allerlei kleren en zeg tegen elkaar hoe goed je eruitziet in verschillende outfits. Dans helemaal vrij op muziek. Ga met je mannelijke vrienden naar een wijnbar. Beste/ witte wijn of rose en een paar kleine snacks. Praat de hele avond over gevoelens en

relaties, en geniet van roddels. Geniet van alle mogelijke zintuiglijke ervaringen.

Voor vrouwen Als wij het in ooze seminars en workshops hebben over waardering voor her vrouwelijke, dan zijn er altijd vrouwen die zeggen dar ze een man willen die dar heeft. Ze vragen ons: 'Hoe kan ik dat in een man naar boven halen?' Het antwoord is heel eenvoudig. Alles werkt dankzij aantrekkingskracht en weerk.lank. Alles vindt plaats in weerspiegeling. Als je veel geld wilt, verdoe je tijd dan niet met na

denken over hoe arm je bent en met verlangen naar geld. Besteed

veel mogelijk tijd aan het gevoel van overvloed en waardering, dan komt het geld vanzelf naar je toe. Wanneer je als vrouw een man wilt die echt waardering en liefde voelt voor het vrouwelijke, is het antwoord eenvoudig: leer hoe je het mannelijke echt kunt waarderen en lief hebben. Oat zal naar je terug gespiegeld warden. Een vrouw die voelt:

ik ben een prachtige vrouw, zie mij, adoreer mij! zal een man aantrekken die zegt: ik ben een prachtige man, zie mij, adoreer mij! Een vrouw die een diepe waardering voelc voor het mannelijke, zonder hec vertrouwen in haar eigen, vrouwelijke essencie kwijt te raken, zal een man aantrekken die voor haar buigt zoals zij buigt voor hem. We doelen hier niet op bewondering voor de persoonlijkheid, maar op waardering voor onze essentie. Wat vind je het fijnst aan het mannelijke? Welke eigenschappen vind je in een man die je niet zo gemakkelijk in jezelf vindt? Waardeer die en hij zal jou waarderen. Zorg er tegelijk voor dat je aancrekkelijk durft te zijn en dat je daarvan geniet. Een vrouw heeft soms een beetje aanmoediging nodig om zich zo te k.leden dar een man gemakkelijker een diepe waardering kan voelen voor haar schoonheid en dat zal laren merken. Een van de dingen die mannen het meest opmerken en waarderen aan vrouwen is dat ze zich mooi kunnen maken. Het gaat er niet alleen om dat je begeerte bij

EEN BEWUSTE MAN:

hem oproept. Als je mooie oorbellen draagt, mooie lcleuren kiesc, je nagels lakt of op een goede manier make-up gebruikc, dan genieten

Andrew Harvey, spiritueel activist

mannen daarvan. Dae waarderen ze enorm! Ten slotce, als hij iets voor jou doet, zorg er dan voor dat je stilscaac bij het plezierige gevoel dat die bij jou oproept en uic dat. Soms is even iets

Het Universeel Vrouwelijke is de kern van mijn leven, want wat Zij mij

mompelen of een glimlach al voldoende - 'dankjewel' kan afgezaagd

heeft geopenbaard, in mijn diepste wezen, is een grote en heilige passie

klinken. Jouw waardering voor wat een man doet zal zijn waardering

voor bet leven als geheel, voor her universum, voor alle mensen, voor

voor jouw vrouwelijke kwaliteiten aanzienlijk verscerken.

alle schepselen. Hee Universeel Vrouwelijke heeft mij de glorie en de schepping omhuld van aanwezigheid in en Âˇals alles. Zij heeft mij het absolute belang onthuld van tedere, hartsrochtelijke en meelevende liefde, die de sleutel is voor de transformatie van zowel vrouwen als mannen. Ik was pas eenentwimig toen ik werd gekozen in het universiteitsbestuur van All Souls College in Oxford. Dit is een voorbeeld van hoe het volÂ komen mis kan lopen als je krijgt wat je hebben wilt. Ik wilde in het bescuur. lk trad binnen in deze magische wereld en ontdekte toen dat die werd bevolkc door egotrippers en mensen die totaal wanhopig zijn en heel rare dingen doen. Hee was een plek die door eerste ministers werd bezochc, door de aarcsbisschop van Canterbury, door CEo's, door ambassadeurs. Aan tafel kon je naast iedereen terechtkomen. Aan de ene kant was dat heel bevrijdend, maar aan de andere kant heel beangstigend. Je zat dan naast een van de mensen die het op de wereld voor het zeggen hebben. Je zag hoe arrogant ze waren, hoe beschonken en hoe beledigend soms, en hoe vreselijk goed ze het met zichzelf hadden gecroffen. Ik werd mij pijnlijk bewust van de toescand waarin onze cultuur verkeert, en hoe het was gesteld met mannelijke kracht. Ik kwam er ook vrouwen tegen. Margaret T hatcher kwam een keer dineren. Er was een man die vlak voor waar zij liep flauwviel, en zij stapte gewoon over hem heen. Ze deed geen enkele moeice om te kijken hoe hij eraan toe was. Ik zag ook wac er gebeurde met het ambitieuze vrouwelijke, dat de corruptie door het psychotische mannelijke gewoon

230

231

toelaat. Het was een angstaanjagende studieperiode en op mijn jonge

re zijn van zijn eigen kracht, vermogen en helderheid, beseft her man

leeftijd begreep ik al dat de elite die de macht heeft volkomen gek is.

nelijke dat er iets bestaat war mooier is clan hij, mooier clan wat ook.

Dat was iets wat mij enorm deprimeerde.

Het belooft dit in zichzelf te dienen, te eren, respectvol re begroeten en

Dar was maar goed ook, want die depressie dreef mij cerug in de armen

Zo wordt een man een heilige man, een ware minnaar, een onver

van India, waar ik geboren ben. Hee was coen dat ik het Goddelijke als

schrokken verloskundige van de nieuwe schepping. Wij allemaal, homo

Moeder accepteerde: her moederschap van God, her belichamings

of hetero, zijn geroepen om heilige minnaars te zijn, voorvechters en

proces, die grootse, heilige geboorteproces van een soort van nieuwe

verloskundigen van deze nieuwe schepping.

te beschermen, in vrouwen en in kinderen, in dieren, in de schepping.

mensheid, die niet losscaat van de schepping of dronken is van de schepping, maar een is met de schepping.

De verbindende schakel is liefde, liefde die de openbaringen van de wetten samenbrengt met de hartstochr om zich in te zecten voor recht

Op een dag liep ik van het hotel waar ik verbleef naar her strand. Mijn

vaardigheid. Die liefde is het moederschap van God, die liefde is het

geest leek open ce barscen en ik zag het wirdiamanten lichc van goddelijk

goddelijk vrouwelijke.

bewusczijn overal om mij heen scralen. Van horizon toe horizon zong alles. Ik zag hoe de voecstappen in her zand gloeiden van licht. Daarmee werd mij de heiligheid onthuld van het hele universum, de absolute aanwezigheid in en als alles, die alles schiep, die alles zegende, die leefde in alle dingen en die door alle dingen heen straalde, her verbluffende witdiamancen licht van gelukzaligheid en liefde. Op dat moment veranderde alles, want ik besefte dat ik niets wise. Ik was intellectueel geschoold, een academicus, en nu ontving ik de ge nade van een monumentaal ontwaken zonder daar op welke manier clan ook op voorbereid te zijn. Ik wise op dat moment dat ik mij in enkele mystieke disciplines moest gaan verdiepen, wilde ik deze ervaring kunnen begrijpen en er op verschillende manieren naar kunnen kijken, wilde ik deze ervaring verdiepen en er niet door vernietigd worden. Voor mij ging het om de vraag hoe ik in mijn eigen kern de brandende hartstocht van de moeder kon verenigen met de grootse vrede van de vader, zodat in mij een nieuw soort heilige man geboren kon worden, die doordrongen was van wijsheid, passie, tederheid en vaardigheid, en die kon versmelten met her vrouwelijke dat zich aan hem overgaf. Voor mij is dat her doe! van mijn leven. De genezing is afkomstig van de omhelzing door het vrouwelijke. Oat is her moment waarop her mannelijke heilig wordt. In plaats van dronken

232

233

HOOFDSTU K 12

Arjuna zegt: Een paar jaar geleden was ik per vliegcuig op weg van Eu ropa naar de VS. Achter mij zat een gezin dat uit het Midden-Oosten

Hij is zich bewust van ons verleden

afkomstig was, een vader, moeder en dochter. Beide vrouwen droegen een

hidjab, de hoofddoek die door moslims algemeen wordt gedragen.

Toen we San Francisco naderden, kwam de stewardess langs om te vragen of iedereen zijn elektronische apparaeen wilde uieschakelen en in hee bagagevak wilde leggen. Toen ze de man achter mij vroeg ofhij zijn laptop wilde wegleggen, werd hij heel boos en begon hij tegen haar te schreeuwen. Het was duidelijk dae het niet ging om de paar minuten die hij zijn laptop moest missen; hij meende dat hij werd gediscrimi n de zomer van 2014 werd in Ferguson, Missouri, een ongewapende

neerd. Uit wat hij zei begreep ik dat hij mogelijk al jarenlang door

zwarte m:rn, genaamd Michael Brown, doorgeschoten door Darren Wilson, een blanke politieman. Dit leidde tot de meest gewelddadige _ rellen utt de moderne geschiedenis. Eric Holder, de procureur

vliegtuigpersoneel als mogelijk veiligheidsrisico werd gezien, louter op basis van zijn afkomst. Hee verzoek om zijn laptop weg ee leggen srond

generaal, gaf opdracht om niet alleen hee incident re onderzoeken,

voortdurende vernederingen deed overlopen.

voor hem niee op zich. Het was de druppel die voor hem de emmer van

maar ook de handelwijze van het hele polirieapparaae van de staat Louisiana. Toen het onderzoek vorderde en verslaggevers in groten

Bijna alles wat wij ervaren maakt deel uit van een grotere context. Als

getale naar het gebied kwamen om verslag te doen van de oncwikke

een protestant en een katholiek elkaar in Belfast onrmoeten, clan speelt

lingen, kwam er een fenomeen aan het licht. De bevolking van

altijd her verleden mee. Beiden dragen de ervaringen van verschillende

�erguson was woedend en verbitterd; de situatie was ronduie explo

generaties met zich mee: kwetsuren, verdriet, wraaklust en gevoel van

s1ef. Ze waren naeuurlijk woest over het neerschieten van deze onge

onveiligheid. Als een Palestijn een Israeli ontmoet, als in Zuid-Afrika

wapende man, maar dat was het topje van de ijsberg. Daaronder zae

een zwarte een blanke ontmoet, ook als een trouwe republikein een

een veel diepere woede over de periode die nog geen cweehonderd jaar

liberale democraat ontmoet, clan staat die ontmoeting niet op zich. Als

geleden met de slavernij was begonnen, waarin zwarre mensen oneer

we iemand onrmoeten, nemen we niet alleen ons persoonlijke verleden

lijk behandeld werden door de blanke machchebbers. Darren Wilson

mee, maar ook het collectieve verleden van generaties.

werd vrijgesproken van iedere misdaad, maar de Ferguson Police Department werd intern onderzocht door het ministerie van Justitie.

Voor een man staan alle dingen ook in een historische context. Iedere

De condusie was dat de politie stelselmaeig de rechten schond van de

keer dat je een vrouw ontmoet, of dat nu je intieme partner, een collega

inwoners van de stad, door Afro-Amerikanen te discrimineren en bij

of een willekeurig iemand op straat is, ben jij het niet alleen die deze

onwettig handelen uit te gaan van een raciale stereotypering. Wie dit

vrouw ontmoet, maar is daar ook ons collectieve verleden. Jij bent een

incident als op zichzelf sraand beschouwt, slaat de plank volkomen

vertegenwoordiger van het mannelijke, dat een eigen geschiedenis heeft

mis. Als er nooit slavernij was geweest, als Missouri nooit racistisch

van duizenden jaren. ledere vrouw die je ontmoet is op dezelfde manier

was geweest en als de politie van Ferguson de laatste jaren geen ge _ bruik had gemaake van raciale profilering, dan zou er op die incident

een vertegenwoordigster van het vrouwelijke. Je kunt niet ontsnappen aan

heel anders zijn gereageerd.

kwetsbaar en open bent, kun je echter alles transformeren.

234

de realiteit van deze hisrorische context. Als je bewust, eerlijk,

235

Wat is dan ons collectieve verleden als man en vrouw? We hebben daar

zittende kleding met felle kleuren. Als hij een afspraak maakte, clan

samenvatten. Zowel mannen als vrouwen hebben rraditionele rollen

helemaal niet.

naar hun werk, waarin ze dikwijls gevaren moesten trotseren om hun

Een paar jaar geleden hadden wij een gesprek, hij en ik. Heel voorzich

Vrouwen bleven rraditioneel thuis, maakten het eten klaar en zorgden

was dat zijn keus om niet te warden zoals zijn vader tot gevolg had

gezien hoe dit rollenpatroon volkomen is veranderd. Vrouwen gingen

de hippie-babyboomer, compleet met de juiste klcding, bijpassend

in dit boek al het nodige over gezegd, dus zullen we het hier heel kort

die generaties lang bijna onveranderd zijn gebleven. Mannen gingen

verscheen hij ergens binnen drie uur rond de afgesproken tijd, en soms

taak re volbrengen, waarna ze thuis konden uitrusten en bijkomen.

tig en met her grootste respect vroeg ik hem of het misschien mogelijk

dat het huis aangenaam was. In de afgelopen twee generaries hebben we

gehad dat hij nu leefde volgens een ander stereotype: de ouder worden

zich beperkt en gevangen voelen thuis en voelden zich onderdrukt in

taalgebruik en een overeenkomstige levenswijze. Omdat hij iemand was

bewust van te worden dat ze in professionele zin iets re bieden hadden,

Kort daarop vond hij een weekendworkshop waarin hij nieuwe manie

hun crearivireit. Ze begonnen zich er, misschien wel voor her eerst,

die graag bewuster wilde leven, stand hij open voor war ik hem vertelde.

net zoals m�nen dat hadden. Ook mannen gingen zich gevangen

ren leerde om man te zijn.

voelen in een leven van starre verplichtingen. Ze liecen hun haar groei

en, kwamen in opsrand tegen de beperkingen die de rijd en het systeem

hun oplegden, en ze leerden om in het hier-en-nu te zijn en mee te gaan

Uiteraard had de persoon die de workshop had samengesceld weer een

andere formule voor hoe een man zich zou moeten gedragen. Toen ik

met de stroom van het leven. Reacties op een oorspronkelijk stereotype

mijn vriend daarna weer sprak, had hij een nogal onnatuurlijke lichaams

soort gevangenis betekenen. Inmiddels denken mannen en vrouwen

uit het Wilde Westen die op het punt stand zijn revolver te trekken. Als

en heroverwegen ze war werkelijke bevrijding betekent. Wij hopen dat

onuitgesproken boodschap overbracht:

kunnen echter gemakkelijk leiden tot nieuwe stereotypen, die een nieuw

houding; iets van een kruising tussen een sumoworstelaar en een sheriff

dieper na over zowel de traditionele rolverdeling als hun reactie daarop,

iemand hem iets vroeg, sraarde hij de ander in de ogen, waarmee hij de

ons boek in deze laatste fase van betekenis voor je kan zijn.

ik ben een diep voelende man en nu dring ik in je door met mijnfantastische aanwezigheid. Hij was vrese

Wanneer wij ons als mannen bewust worden van het historische per

Japanse vechtsport en sprak vaak over 'betrouwbaarheid'. Maar hij

hebben gehad, we zien hoe we zijn vastgelopen in onze reactie daarop;

heid was voor mij niet meer dan een nieuwe imitatie. Het was een

klinkt dat te ingewikkeld? Laten we een voorbeeld geven.

sleten en heeft hij leren lachen om zichzelf, waardoor het veel prettiger

Arjuna zegt: Ik heh een vriend die ik al zo'n twimig jaar ken en die nu

ren en zich aan te passen aan een idee van mannelijkheid moest hij

lijk serieus, bijna verbeten - een echt superieure man. Hij deed nu aan

spectief, dan zien we welke traditionele rollen we duizenden jaren lang

kwam nog altijd te laat op zijn afspraken! Zijn nieuwe laagje mannelijk

misschien zien we we! dat we vastzitten in een reactie op die reactie. Of

reactie op een reactie. Gelukkig is dit laagje er bij hem inmiddels afge

is geworden om met hem om te gaan. Van proberen zichzelf te verbete

begin zestig is. Zijn vader had zijn hele levcn hard gewerkt. Hij had

komen rot de bewusrwording van alle krachten die bepalend waren

ring aan een harraanval. Mijn vriend nam zich bovenal voor om niet ce

schept vrijheid.

paardenstaart. Hij nam een pamimebaan, omdat hij het idee gevangen

Naarmate her bewustzijn van onze gezamenlijke geschiedenis toeneemt,

weinig contact met zijn kinderen en overleed een jaar na zijn pensione worden zoals zijn vader. Hij liet zijn haar groeien en deed het in een

te zitten in een vast werkschema onverdraaglijk vond. Hij droeg los-

voor zijn leven. Aangeleerd gedrag schept auromatismen, bewustzijn

leren we om daar meer verantwoordelijkheid voor te nemen, ons zelfs

237

misschien te verontschuldigen voor de dingen die we niec persoonlijk hebben aangericht. Oit is een 'hoe item', dat heel concroversieel is en

heid en colleccieve vrouwelijkheid. Na een poosje keerden we de rollen om en was het de beurt aan de vrouwen. De ene na de andere vrouw

beslist niet bij iedereen goed vale. Maar er schuilen zulke grote moge

sprak over hoe ze door mannen was gekwetst en telkens stond een van

lijkheden in, dat we het hier absoluut willen noemen.

de mannen op om veranrwoordelijkheid te nemen en zich ervoor te verontschuldigen.

Arjuna zegt: Bijna rwintig jaar leidde ik in Zweden een vijfdaagse retraite voor mannen en vrouwen. We onderzochten samen de kwestie van collectieve pijn. De mannen gingen er een hele dag samen op uit en concencreerden zich op vier vragen: Hoe hebben vrouwen mij gekwetst?

Er zic natuurlijk een heel onlogisch kantje

aan

zo'n surrogaacexcuus.

Wil je contact kunnen maken met collectieve archetypische krachten, dan moet je verder kunnen kijken dan je persoonlijke <laden en zelfs verder clan je persoonlijke overtuigingen en gedachten. Deze manier van verontschuldigen werkt beslist niet voor iedereen.

Hoe heb ik vrouwen gekwetst? Waar houd ik van in vrouwen?

Als je gevoelig bent en goed luiscert, dan hoar je voorcdurend hoe

�t wil ik met een vrouw creifren?

zowel mannen als vrouwen reageren op pijn uit het verleden. Soms is dat hun persoonlijke verleden, soms is dat het collectieve verleden van

Na hier vele uren aan besteed te hebben, ontdekten we dat de meeste

wat mannen en vrouwen overkomen is in voorgaande generaties. Als je

antwoorden collectieve antwoorden waren. Een man zei: 'Ik was ge

jezelf ertoe kunt brengen om, als bij iemand het verleden op deze

kwetst toen ze de draak stak met war ik had bereikt.' Vervolgens

manier meespeelt, spijt en empathie te hebben, en misschien zelfs te

merkten we dat cachtig procenc van de mannen die had ervaren. Een

zeggen: 'Hee spijt me dat je deze pijn voelt,' dan wordt er in die persoon

andere man zei: 'lk voelde me gekwetst toen ze me eerst verleidde en

misschien iets geheeld wat niet op een andere manier geheeld kan

daarna, toen ik belangstelling toonde, me wegduwde.' Oak hier bleek

warden.

de ervaring niet persoonlijk, want bijna alle mannen hadden dat wel eens meegemaakt. Weer een andere man zei: 'Ik gebruikte een vrouw voor de seks en toen ik haar veroverd had, verdween mijn belangstelling

Water in de weg staat

voor haar totaal. Zij had daardoor pijnlijke gevoelens van verlating.' Wederom had iedere man een herinnering aan iets dergelijks.

Traditionele Theo

De eerste laag van gecondicioneerd automatisch gedrag die je in de 's Avonds liepen de mannen door een sneeuwstorm terug naar het ge

weg scaac als je je bewust wilt warden van de gewoonten die je hebt

bouw waar de vrouwen een soortgelijke oefening hadden gedaan. Zowel

meegekregen van je ouders en je grootouders betreft je ideeen over de

de mannen als de vrouwen hadden nu hun belangrijkste herinneringen

traditionele rollen van man en vrouw. Je denkt misschien dac je een

naar boven gehaald aan gekwetst warden en anderen kwetsen, en ze

vrijdenker bent, maar als man hebben we allemaal de voorspelbare ge

waren zich bewust van hun waardering en hun intentie. Een voor een

woonte om mannen en vrouwen in hokjes te plaacsen. Wanneer we als

Standen de mannen op Om in een zin te zeggen hoe ze Waren gekwetst.

man denken dat vrouwen iets niec kunnen of iets niet begrijpen omdat

Vervolgens stand een vrouw die dat herkende op en zei: 'Ja, zoiets heh

ze daar niet helder of rationed genoeg voor zijn, dan denken we volgens

ik gedaan, en dat spijc me.' Ze kenden de mannen niet persoonlijk,

een tradicionele rolverdeling. Als we op ons werk nieuw personeel

maar alles wat er zo werd gezegd kwam voort uit collectieve mannelijk-

aannemen of we kiezen een babysit, aannemer, automonteur of schoon-

239

maakhulp op basis van geslacht, dan wijst dat erop dat we die beslissing automatisch nemen en nog steeds volgens oude patronen denken.

Als we vasczitten aan onze reactie op die traditionele rolverdeling, zijn we ook niet vrij. Hier hebben we het in dit boek al vaker over gehad. Als je merkt dat je ergens niet bereid toe bent, wat het ook is, omdat je bang bent dat je dan bijvoorbeeld typisch een macho bent, dan loop je het gevaar vast te zitten in een rebelse reaccie. Arjuna zegt: Ik ben jarenlang vegetarier geweest, deels als reactie op het idee dat echte mannen grote biefstukken eten. Ik heb ook nooit belang stelling gehaa voor georganiseerde sporten, omdat ik naar voetbal kijken tv

regelijk de vrijheid behouden om re kiezen wat we willen. Anders gooien we met het badwater het kind weg en negeren we de wijsheid

Filip in de flow

waarop oude culmren omgingen met de verschillen tussen de seksen en

maar dom vond. Toen vroeg een van mijn vrienden, die ik echt

bewonder omdat hij een bewusre, volwassen man is, of ik samen met hem en een paar andere vrienden naar de Super Bowl kwam kijken. Ik zei ja, niet voor de wedscrijd, maar omdat ik meer met hem samen wilde zijn. Terwijl we zaten te kijken, acen we hamburgers. Opeens was ik gepakt door de wedstrijd en ik realiseerde me dat ik altijd vermecd om naar teamsporten re kijkcn, omdat ik dacht dat dat icts van traditione le mannen was, en daar hoorde ik niet bij. Probeer je bewust te worden van alle gewoonten die je vermeden hebe omdat je ze traditioneel, ouderwets of 'net je vader' vond. Vraag jezelf dan: is dit echt wat ik wil, of is het een reaccie? Je kunt her nooic weten! Misschien houd je wel meer van professioneel worstelen, stockcar-racen of een demolition derby dan je denkt!

van het verleden, omdat we er niet door vastgezet willen worden. Her verleden is geweest; we hebben de dingen vroeger zo goed gedaan als we konden. We wilden overlevcn en dit was de beste rolverdeling die we destijds konden bedenken. Ook nu zijn er nog veel vrouwen die zich beslist niet gevangen voelen in een traditioneel vrouwelijke rol en die in iedere fase van hun !even doen wat voor hen goed voelt. John zegt: Ik heb de ervaring een heel gelukkige moeder te hebben gehad. Ze bleef thuis om de kinderen op te voeden en werd niet in het minst gekweld door de gedachte dat ze zakelijk geen functie had. Toen haar dochters groter werden, begon ze haar eigen bedrijfje. Bonnie, mijn vrouw, bleef thuis, voedde de kinderen op en verfraaide het huis en de tuin. lnmid dels zijn de kinderen groot en heeft ze een actieve functie op ons kantoor. Wij hebben altijd gekozen voor een rol in het gezin die op dat moment voor ons allemaal het beste was. Zolang we ons vrij voelen om het beste te kiezen, ongehinderd door stereotypen of reacties daarop, kunnen we blij zijn met ons verleden en met wac het ons heeft gebracht. Je kunt trots zijn op je mannelijke voorouders, oak al hadden die in hun !even minder keuzemogelijk heden dan jij nu. De meeste steden zijn gebouwd door mannen. We lopen over crappen die door mannen zijn gemaakr. We genieten van een policieke vrijheid die in her verleden door mannen is beschermd. We genieten van de medische vooruitgang, waarin het voor het merendeel

Gert Gelijkheid

Als we ons verzetten tegen het traditionele rollenpatroon , kunnen we oak vasdopen in de gedachte dat er eigenlijk geen verschil is tussen mannen en vrouwen, dat de verdeling in mannelijk en vrouwelijk in wezen maar een idee is. Op veel universiteiten wordt dit idee tegen woordig gepropageerd; de verschillen tussen de seksen zijn een maat schappelijk concept. Hee is zeker zo dat het rollenpatroon is bedacht, maar we hebben ook te maken met ons lichaam en hoe het functioneert, daar kunnen we niet omheen. We kunnen veel leren van de manier

240

mannen zijn geweest die voor baanbrekende ontwikkelingen hebben gezorgd. We hebben prachtige kunst, muziek en literatuur, waarvan (in het verleden) het meeste geproduceerd is door mannen. Overigens zou niets hiervan tot stand zijn gekomen zonder vrouwen. We hebben alle maal onze rol gespeeld. Ieder van onze voorouders, geen enkele uitge zonderd, dankt zijn leven en alles wat hij tot stand heeft gebracht aan de vrouw die hem negen maanden in haar buik heeft gedragen, om vervolgens (clikwijls met gevaar voor eigen leven) door een heel pijnlijke ervaring heen te gaan om hem ter wereld te brengen. Onze voorouders

241

zijn opgevoed door vrouwen die, als ze destijds hun traditionele rol hadden opgegeven, het leven van onze voorvaderen in gevaar zouden hebben gebracht. En dan zou jij er nu niet zijn geweest. De traditionele rollen waaraan voorgaande generaties zich hidden hebben ervoor ge wrgd dat wij nu van dit moment kunnen genieten.

Projectie Peter Als we het verleden langs de meeclat van onze huidige maatstaven

dat echt zo? In de achttiende-eeuwse literatuur is daar geen enkel bewijs voor te vinden. Met hetzelfde recht zouden we kunnen zeggen: 'In het verleden zaten mannen gevangen, want ze werden de oorlog in gestuurd en waren gedwongen lange dagen te maken in een baan waaraan ze een hekel hadden, en ze hadden niet de kans om een rol te spelen in de opvoeding van hun kinderen of in bet huishouden.' Er is echter geen enkel bewijs dat Napoleon, Mozart of Benjamin Franklin in deze zin geleden hebben.

leggen, dan ervaren we het niet daadwerkelijk. Als je bijvoorbeeld de romans van Jane Austen leest, of die van Mark Twain zelfs, dan maak je kennis met een verrukkelijke maar voorbije wereld waarin mannen en vrouwen binnen het traditionele rollenpatroon leefden en daarin geluk kig waren. Ze ervoeren liefde en verbondenheid, en hadden meer dan voldoende mogelijkheden om zich te uiten. Als je mannen en vrouwen van vandaag in de achttiende eeuw zou neerzetten, clan zouden ze zich enorm ingeperkt voelen. Het is een vergissing te denken dat we weten hoe mensen van vroeger hun !even ervoeren. Als je voor her eerst een kind hebt, dan leg je het misschien in een box, waar het urenlang blijft liggen met slechts een paar speelgoedjes. Het kind huilt niet; het schreeuwt niet: 'Laat me emit! Anders geef ik jullie aan!' Later gaat je kind naar de kleuterschool, waar het onder toezicht staat van een volwassene, totdat een van zijn ouders hec weer komt op halen. Een vijfjarig kind heeft niet het gevoel dat hem daardoor iets wordc opgelegd. Maar probeer dat met een tiener en je krijgc met heftig verzet te maken. Tegen een tiener kun je misschien zeggen: 'Je moet om tien uur thuis zijn,' waarna die misschien even met zijn ogen rolt, maar doorgaans wel gehoorzaamt. Als je zoiets oplegt aan je kind wanneer het volwassen is, vijfentwintig of dertig, dan zal hec denken dat je gek gewor den bent. De beperkingen die bij een bepaald stadium van de ontwik

De oefeningen Vraag: is het echt waar?

ingen die we Als je bewuster wilt worden als het gaat over de beperk de dag op nde gedure clan let en, onszelf als man en als vrouw oplegg prach een kan aannames die je hebt die op geslacht zijn gebaseerd. Die je mannengroep. tige oefening zijn om te doen met je partner, of in te spreken die je uit es Neem een paar minuten om hardop de aannam hijnlijk merken hebt ten aanzien van het rollenpatroon. Je zult waarsc n en andere dat sommige ervan be'invloed zijn door traditionele waarde door je reactie daarop. Hier zijn enkele voorbeelden: Een man moet. .. meer geld verdienen dan een vrouw. Mannen kunnen niet ... zo goed koken als vrouwen. Vrouwen hebben geen verstand van... mechanische apparaten. Mannen en vrouwen moeten in gelijke mate luiers verschonen, de kinderen naar het dagverblijf brengen en naar ouderavonden toe. Geen van deze opvarringen is goed of fout. Het gaat erom dat je zo'n aanname een keer in twijfel trekt en jezelf afvraagc: is het echt waar? Dae

keling lijken te passen, kunnen in een ander stadium ondraaglijk zijn.

wil zeggen, zou iedereen het hier absoluut mee eens zijn? Als er mensen

Wij maken dikwijls deze fout. We kijken vanuit ons huidige ontwik

waar en is her dus niet meer dan een opvatting. Als je dit eenmaal kunt

kelingsniveau naar voorgaande generaties en zeggen dan: 'Vrouwen werden in her verleden door hun man slecht behandeld. Ze werden gedwongen thuis te blijven en mochten geen carriere maken.' Maar is

zijn die het ermee eens zijn en anderen niet, dan is het niet absoluut zien, dan kunnen jij en je partner, en alle andere personen in je !even, samen kiezen wat jullie willen creeren om iedereen gelukkig te maken en iedereen maximaal de gelegenheid re geven om zichzelf te uiten.

2.43

Als je voldoende moed hebe, zou je zelfs kunnen proberen te zeggen: 'Ja,

Heb belangstelling voor je voorouders

Er zijn fraaie websites waar je allerlei inceressance informatie kunt vinden over de mensen die jou het leven hebben gegeven. Aan de hand van stambomen, familiegeschiedenissen en genealogische verslagen kun je van alles te weten komen over je grootouders en je overgrootouders,

je hebe gelijk. Vrouwen zijn op die manier door mannen gediscrimi neerd. Ik wil dat je weer dat ik daar beslist niet achter sea. Ik ben een man die het recht van vrouwen op volledige zelfontplooiing respecteert en ook de waarde daarvan ziec.'

en inzicht krijgen in hoe zij Ieefden. Arjuna zegt: Enkele jaren geleden heb ik deze mogelijkheid ontdekt en ben ik er een hele week mee bezig geweesr. Allerlei personen, die verre familieleden van me moeten zijn, hadden al de nodige informatie op internet gezet. Met mijn jongste zoon ben ik naar Salt Lake City geweest, waar hij kon gaan skien. Ik bracht hem 's morgens naar het skiresorc en bracht zelf de hele dag door in de bibliotheek van de Mormonen, waar ik geboorteaktes, over lijdensakres; huwelijksaktes, defensierapporten en zelfs persoonlijke brieven van mijn voorouders vond. Hierdoor kwamen ze voor mij tot leven. Zo heb ik bijvoorbeeld mijn betovergrootmoeder Georgia leren kennen. Ze was per schip in 1860 vanuit Southampton vertrokken naar India, om daar te trouwen met mijn betovergroocvader, die ze maar een keer kort had onrmoet, op een soiree in Londen. Uit de documenten bleek duidelijk dat hij voor zaken regelmatig naar verschillende delen van India moest reizen en haar dan met de bedienden en de jonge kinderen achterliet op de theeplantage. Ik vond genoeg materiaal om een beeld te kunnen vormen van de uitdagingen waarvoor zij hadden gestaan, en van wac haar gelukkig maakte. Ze is vroegtijdig, op vijfen

Speel met traditionele rollen

Een

van

de besce manieren om je te bevrijden van scereocypen, of die

nu craditioneel zijn of een reaccie daarop, is ermee ce spelen. Eens per maand, of zelfs eens per week, wat je maar wilt, heb je met je partner een afspraakje in jarenvijftigsrijl. Een hele avond gaan jullie samen terug in de cijd. Zeg tegen haar dat ze een mooie jurk moet aancrekken en om zes uur klaar moet staan. Jij staat dan buiten met bloemen, bij de auto, en je houdt hec porcier voor haar open. Neem haar mee naar een restaurant waarvan je weet dat ze het prettig vindt. Neem in alles het initiatief. Vergeet nier haar jas aan te nemen en haar na afloop weer in haar jas te helpen. Schuif ook haar sroel naar achteren als jullie gaan zitten. Uiteraard betaal jij de rekening. Je zou haar bij deze gelegenheid zelfs kunnen verrassen met een klein cadeautje. Je experimenreert met de leiding nemen, zodat zij (alleen voor deze avond) ontvankelijk is en jou in alles volgt. Wil zo'n afspraak werkelijk een succes zijn, dan moet je natuurlijk voldoende informatie hebben over wat zij prectig vindt en waar zij blij van wordt. Die is voor jullie beiden een spelletje, dus bena

twintigjarige leeftijd, overleden aan malaria.

der her speels.

Surrogaatexcuus

Draai de rollen om Jullie kunnen ook meer inzicht in je voorgeschiedenis krijgen door de

Als je partner, of een andere vrouw die je kenr, haar grieven uit over de manier waarop vrouwen in onze geschiedenis zijn behandeld, of over de ongelijke beloning van mannen en vrouwen, of over hec geweld cegen vrouwen, kijk dan of je met haar kunc meevoelen. Misschien hoor je stemmetjes in je hoofd die aanvoeren dat het voor mannen toch ook verre van gemakkelijk is geweest. Misschien wil je een afwerend gebaar maken en zeggen: 'Dae is coch mijn schuld niet!'

244

gemakkelijker als jullie ficcieve personen spelen. Jij wordt bijvoorbeeld Philippe uic Parijs of Cecil uit Londen, die gevoelig is en verlegen, en erg op uiterlijk is gericht. Je partner kan Helga uit Hamburg zijn, die stoer is en stevig gebouwd, en dingen zonder omhaal van woorden aanpakc. Voor een bepaalde cijd laat je haar alle beslissingen nemen - zij heeft de broek aan in huis - en ben jij de onderdanige partner. Mis

Dit is voor jou een kans om te experimenceren en te zeggen: 'Ja, ik begrijp je. Ik wil nice dat jij of een andere vrouw slecht behandeld

traditionele rollenpatronen helemaal om te draaien. Dir gaat doorgaans

' wordc.

schien hoef je die maar een keer te doen, zodat je heel bewust en opzet telijk ingaat tegen de stereorypen en op een speelse manier echt de rebel

245

bent. Neem het allemaal niet serieus; willen jullie er iets aan hebben,

Iedereen draagt wrok en kwetsuren uit het verleden in zich mee. Man

dan rnoeten jullie er allebei plezier aan beleven.

nen en vrouwen zijn beiden dingen overkomen die pijnlijk waren en die

Draai de geslachten om

contact rnaken met de pijn en de beperkingen van vorige generaties.

Op dezelfde manier kunnen jullie elkaar in vijf of tien minuten ver

Een bewuste man zorgt ervoor dat hij al zijn delen kent en er contact

schillende aspecten laten zien van het andere geslacht. Jij kunt voor vijf

mee heeft, dat hij het beste geeft van wat hij te bieden heeft en dat hij

minuten jouw idee uitleven van wat het is om vrouw te zijn. Vraag haar

loslaat wat niet meer werkt.

veroorzaakt zijn door het andere geslacht. We kunnen ook allernaal

om een paar minuten te spelen hoe zij denkt dat het is om man te zijn. Vervolgens zou je haar kunnen vragen orn je de man te laren zien die zij

Een bewuste vrouw herkent dat zowel mannen als vrouwen in her ver

graag wil dat jij bent, en jij zou haar hetzelfde kunnen laren zien van het vrouwelijke. Belichaarn gedurende vijf minuten jouw idee van de ideale

leden grate beperkingen kregen opgelegd ·en dat ze in de afgelope n _ . decennia beiden hebben geexperimenteerd met het overwmnen van die

vrouw. Die spellecje kun je natuurlijk oak in de slaapkamer spelen.

beperkingen. Een bewuste vrouw weet oak hoe ze het beste van zichzelf kan geven en hoe ze het beste in een man naar boven moet halen.

Dit soon spelletjes speel je voor je plezier. Ze geven je wat afstand cot een al te serieuze benadering van de beperkingen uit ons verleden en tot het gevoel daarin gevangen te zitten. Telkens als jullie spelen met een willekeurig aspect van onze identiteit en daar iets creatiefs mee doen, zitten jullie er niet meer in vast.Wat er overblijft is een vrije, natuurlijke en spontane uicing van het beste in ieder van ons.

Voor vrouwen Wij genieten van jullie vrijheid. Die hebben jullie niet van mannen gekregen, want het was niet aan hen om die aan jullie te geven. In de afgelopen honderd jaar hebben vrouwen steeds meer het recht opgeeist om uiting te geven aan wie ze zijn. Dankzij vrouwen heeft de vrouwe lijke energie de afgelopen decennia de ene na de andere wedergeboorte meegemaakt. Iedere fase daarvan heeft vrouwen goed gedaan, heeft de mensheid goed gedaan, heeft de aarde goed gedaan, en heeft ook rnan nen goed gedaan. Mannen ontwikkelen zich oak. Wij bevrijden ons van onnodige beperkingen ten aanzien van wat een man wel en niet behoort te zijn, en wij onderzoeken delen van onszelf die voor onze voorouders eigenlijk onbereikbaar waren.

24 7

en samen bet hele proces doormaken. Maar toen her moment van de

EEN BEWUSTE MAN:

feicelijke bevalling daar was, gingen we naar het Kaiser Permanente ziekenhuis, waar ik te horen kreeg dat ik niet in de verloskamer mocht.

Jed Diamond, auteur van Men Alive

Ik kon wel samen met mijn vrouw de ademhalingen doen en bij haar zijn tijdens de voorbereiding op de bevalling, maar toen ze haar de

Toen wij in 1996 trouwden, was mijn vrouw een overtuigd feministe. lk ervoer de vrouwenbeweging ook als bevrijdend voor mij, want als vrouwen bevrijd werden van de beperkingen die ervoor zorgden dat

geen rol in de wereld konden spelen, zich seksueel niet konden ont plooien en niet van seks konden genieten, dan zou dat ook goed zijn voor mij. Als vrouwen meer van seks genieten, genieten mannen er ook meer van. En als zij een rol in de wereld kunnen spelen, hun eigen geld kunnen verdienen, dan zou dat voor mij een last minder betekenen. Ik was een groot voorstander van deze ontwikkeling. Ik was het helemaal eens met het idee dat bevrijding iets was waar we allemaal deel aan hadden. Er waren ook opvattingen van mannelijkheid die voor mij beperkend Waren, bijvoorbeeld dat een man financieel succes moet hebben of een baan moet hebben waarmee hij geld verdient. Of dat hij, als hij iets doet wat hij fijn vindt om te doen of als hij iets creatiefs doet, door de vrouwen in zijn leven niet als een echte man wordt beschouwd. Hoewel mijn moeder mijn vaders creativiteit ondersteunde, denk ik dat ze geen respect voor hem had. Zij was van een tijd waarin echte mannen serieuze banen hadden en voor een inkomen zorgden. Bevrijding betekende

verloskamer inreden, kreeg ik te horen: 'Mr. Diamond, het is tijd voor u om naar de wachtkamer re gaan.' Ik wilde me omdraaien, maar iets hield me tegen. Ik dacht: ze kunnen de p ot op, die artsen, ik wil erbij zijn. Toen ik in de verloskamer was en de hand van mijn vrouw vastpakte, was ik niet meet van plan am nag weg te gaan, wat ze ook zeiden. Toen werd mijn zoon geboren. Ik huilde, mijn vrouw huilde. Ze legden mijn zoon in mijn handen. Daar, op dat moment, deed ik een belofte. Ik sprak die zelfs hardop uit: 'Ik zal een ander soort vader voor je zijn dan mijn vader voor mij was. Ik zal er alles aan doen om er een ander soon wereld van te maken, een wereld waarin mannen ten volle betrokken zijn bij hun eigen leven.' Het was een belofte aan mijn zoon die vanaf die dag in 1969 tot op de dag van vandaag is blijven doorwerken, niet alleen voor mijn eigen zoon en kinderen en kleinkinderen, maar ten behoeve van een betere wereld voor alle zonen en dochters en kleinkinderen. Ik lijk geroepen re zijn am te werken op het terrein van bewuste mannelijkheid: respect hebben voor mijn vader, voor zijn worstelingen en zijn vreugden, en voor die van andere mannen, voor die van alle mensen.

voor mij misschien wel dat ik werk kon doen waarvoor ik echt harts tocht voelde, dat mijn vrouw dat prima zou vinden en dat ze mij daarin nier alleen zou steunen, maar ook trots zou zijn dat ik dat soort werk deed. Een ander aspect van de bevrijding van mijn bewuste mannelijkheid kwam naar voren toen mijn vrouw en ik een kind kregen. Zij wilde op de naruurlijke manier bevallen; ook daar was de vrouwenbeweging voorstander van. Veel vrouwen wilden een natuurlijke bevalling; ze wilden wakker en aanwezig zijn, en veel mannen wilden dat ook. Ik deed samen met haar mee aan de Lamaze-methode: samen ademhalen

2 49

EPILOOG

olang mensen dingen opschrijven en dingen onderwijzen, hebben culturen en generaties hun eigen ideeen gehad over wat het wil

zeggen om man te zijn en wat het betekent om vrouw te zijn. Onze ouders of onze grootouders zijn opgegroeid aan het einde van een tijdperk waarin mannen beperkingen kenden. Ze moesten zich afsluiten voor gevoelens, ze moesten gehard zijn en ontberingen doorstaan om

hun mannelijkheid te bewijzen. Ook vrouwen kenden beperkingen, op andere manieren. De afgelopen veertig jaar zijn we hiertegen sterk in opstand gekomen en hebben mannelijkheid en vrouwelijkheid een heel ander gezicht gekregen. Daardoor zijn er nieuwe, subtiele beperkingen ontstaan, die ons opnieuw onvrij maken. Een bewuste man beseft dat zijn vroegere conditionering beperkend is geweest en dat dit ook geldt voor zijn eventuele reacties op die conditiÂ onering. Dat besef maakt hem vrij en geeft hem de mogelijkheid om zijn unieke zelf en zijn unieke gaven te ontdekken en daar uitdrukking aan te geven. De bereidheid om bij stereotype rollen een vraagteken te zetten, zowel traditionele als de contra-traditionele, zorgt ervoor dat jouw unieke zijn zich in de wereld kan verspreiden en maakt dat je het leven kunt leiden dat voor je bedoeld is, en dat je je gaven tot ontplooiing kunt brengen. Een bewuste man is zich ervan bewust dat er druk op hem wordt uitÂ geoefend als het gaat om wat hij met zijn leven moet doen. Hij is zich ook bewust van zijn reactie daarop en van zijn verzet tegen deze druk. Zo ontdekt hij hoe hij het juiste kan doen, koste wat kost.

Een bewuste man voelt de plicht en de raeping om ten voile deel te hebben aan alle aspecten van zijn leven. Hij erkent en respecteert oak zijn behoefte om contact te maken met zijn diepste wijsheid en zijn innerlijke stilte. Zo geeft hij de wereld wat hij te bieden heeft, dat af komstig is uit een bran die voorbij zijn persoonlijke, beperkte denken

uitdagingen bieden. Zo vormt hij diepe en duurzame vriendschappen, die in iedereen het beste naar boven halen. Een bewuste man doarziet dat het dwaasheid is om, wanneer de om standigheden veranderen, star vast te houden aan het doel dat hij zich

ligt.

heeft gesteld. Hij weet oak dat zijn woord voor hemzelf en voor de

Een bewuste man beseft dat er een grate kracht uitgaat van de duizen

trauwen te ontwikkelen in zijn vermogen om te doen wat hij heeft

mensen am hem heen iets moet betekenen. Zo leert hij een diep ver

den jaren die mannen hebben gemaakt tot sto'icijnse en gevoelloze wezens, maar hij is zich er oak van bewust dat overspoeld warden door gevoelens hem in verwarring kan brengen en de weg doet kwijtraken. Zo vindt

�ij de moed om de wereld met een open hart tegemoet

beloofd. Een bewuste man weet dat grapjes maken (of anderen daarmee ver nederen) voor hem een manier kan zijn om zijn onzekerheid of pijn te

treden en diep lief te hebben.

verbergen, maar tegelijk blijft hij het leven zien als een spel. Zo brengt

Een bewuste man kent het instinct dat hem ertoe aanzet am krachtige

van wie hi j her hart weet te raken.

en zelfs dogmatische overtuigingen te vormen. Hij kent ook het gevaar van zichzelf verliezen in overmatige empathie. Zo leert hij hoe hij op een krachtige en stabiele manier ruimte kan maken, waardoor anderen

hij een flonkering in de ogen en een glimlach op de lippen van degenen

Een bewuste man weet dat hij, wanneer hij in de ban komt van zijn lustgevoelens, hebzuchtig kan warden en grenzen kan negeren. Hij

zich in zijn gezelschap veilig voelen om zichzelf te uiten.

voelt ook de passie in zijn lichaam, dat zichzelf ten voile wil geven.

Een bewuste man kem de gewoonte van zijn voorauders om pijn in

een zuiver 'ja'.

stilte te verdragen. Tegelijk beseft hij dat hij, als hij extreem emotioneel zou warden, zowel zijn richting in her leven als zijn humor verliest. Zo leert hij om diep re voelen, maar niet toe te laten dat zijn gevoelens zo heftig warden dat ze hem aanzetten tot <laden. Een bewusce man is zich bewust van de pijn en de schade die kunnen ontstaan wanneer hij zijn woede niet in de hand houdt, maar tegelijk erkent hij dat hij door zijn woede diep weg te stoppen her contact met zijn kracht verliest. Zo leert hij om zijn woede om te zetten in betrouw baar en krachtig leiderschap, en wordt hij voor iedereen in zijn omgeving

Daaram is seks voor hem een liefdevolle, overtuigende verklaring van

Een bewuste man beseft dat vrouwen in her verleden door mannen op allerlei manieren gekleineerd en geminacht zijn, maar hij verliest niet de waardigheid van en het respect voor zijn eigen mannelijke essentie. Zo krijgt hi j een groat respect en een diepe waardering voor de geschen ken van het vrauwelijke. Een bewuste man geniet van wat hij op dit moment ervaart; hij wordt nu opnieuw geboren, steeds weer. Hij besefi: ook dat wij eeuwen van automatische reacties in ons meedragen. Zo wordt hij gevoelig voor

een baken van gezond verstand.

zichzelf en voor iedereen om hem heen.

Een bewuste man kent zijn neiging om zichzelf af re zonderen of om

Wij hopen voor je, wie je ook bent, dat je de man (of vrouw) kum zijn

met andere mannen te concurreren, terwijl hij tegelijk zijn behoefte erkent om zich met mannen te verbinden, omdat die hem structuur en

die je wilt zijn, zonder gehinderd te warden door wat op dit punt wel of niet hoort.

2 53

Als je door dit boek te lezen een paar nieuwe ideeen hebt opgedaan en nieuwe manieren hebt ontdekt am je mannelijkheid te ervaren, neem dan even de tijd om die re verwerken, ze in je op ee nemen en ze je eigen ee maken, zodat je, als je her boek dichtdoet, het gevoel hebt dat je die nieuwe ideeen niet van ons hebt gekregen, maar

weer rot leven hebe

gewekt in jezelf Als er dingen in die boek staan die je onaangenaam vindt of die volgens jou niet bij je passen, neem dan een moment am diep in en weer uic ce ademen, en laat die dingen los, in de wetenschap dat je er nooit meer aan hoefc ce denken.

Wij hopen dae die boek meer bijdraagc aan je gevoel van vrijheid dan je conformeren aan een idee dat een ander voor jou heeft. Wij hopen dat die boek je net zo heeft geholpen een vraagceken ee zecten bij je eigen antwoorden als dat het je vragen heeft beantwoord. John Gray Arjuna Ardagh

Voor meer informatie over de Samsara titels, zie

.samsarabooks.com

www

254

BEWUST MAN ZIJN Van de bestsellerauteur van Mum k1u1 m Um. 'mwn bin m Ye m!

Gm IMeToo, maar m helder INotMe! De rol van de man in relatie tot vrouwen staat mm den ooit in de schi1nwerpers! le1ut 111 zij1 helpt

man nm nm hinnen le kijken lmt he111 zijn dsel en 11issie ,

te ontdekken, en laat hem contact meken met zijn gmelens. Het andmtmt he11 in zijn streven om zijn eigen weg le gaan en dmin authentiek le zijn. Dit boek is m praktische gids voor iedm man die zijn ei!enheid en kracbt wil ontdek· ken en volgen en oodmoekt de kwaliteiten van het nieuwe 11ao·ziju. Mm le1ut 111 zij1 biedt ook handvatlen voor het ungaan van de uitdagiogen waarbij mannen bun volledige putentieel kunnen ontwikkelen. En natuurlijk, niets is a1tttrekkelijk!r dan de bewuste man! Elk houfdstuk un het boek om'8l tmns eeo deel voor muweR, waarbij de 11oteurs nngmn hoe een vrouw rn1 �oede, uitdagende en hetrou1bare man kan herkenm, mm uok hue zij een man ktn helpen htt beste m zichzell nm bui!en le brengen. ht11st 111 zij1 vult de 'betekenislee�te' m man·zijn en kan dienen als m lmschool die mannen bel� hun weg le vinden en hun umeke raeping te ontdekken.

www.samsarabooks.com

samsara

.Utllll l