Zollner, Alexander handboek non-duale coaching en therapie by nonduality

HANDBOEK NON-DUALE COACHING EN THERAPIE

Visie, achtergrond en werkvormen voor coaching en therapie vanuit non-duaal perspectief

Alexander Zollner

Uitgeverij Inzicht

Colofon ÂŠ 2017 Alexander Zollner ÂŠ 2017 Omslagillustratie: Peter van Mierlo

Redactie en correctie: Hetty Roque-de Hoyer, Han van Eijk Vormgeving omslag en binnenwerk: Coentron ISBN 978 90 77908 17 4 NUGI 770, 728 Boeken en tijdschriften te verkrijgen via: Uitgeverij Inzicht Maurick 20 2181 LB Hillegom 06 493 857 34 www.inzicht.org

Info@inzicht.org Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder de uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming van de uitgever.

Dankwoord Ik draag dit boek op aan mijn belangrijkste leraren op het pad van spirituele ontwikkeling: De School voor Filosofie, die mij introduceerÂ de in de ware spirituele kennis en inspiratie waarnaar mijn ziel snakte. Karina Kaldewaaij, die mij liefdevol en met veel geduld en wijsheid begeleidde tijdens de sessies en opleiding tot Psychosynthese-gids. Heel veel dank ben ik verschuldigd aan Hans Knibbe, oprichter van de School voor Zijnsorientatie, voor zijn pionierswerk om de essentie van de boeddhistische filosofie tot basis te nemen voor bewustzijnsontwikkeling en psychotherapie. Peter Fenner hen ik dankbaar voor zijn Radiant Mind-trainingen en vooral voor de wijze waarop hij non-duaal Bewustzijn belichaamt en leeft. Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan al die deelnemers aan workshops, opleidingen en retraites en aan mijn individuele clienten die mij in de gelegenheid stelden om de opgedane kennis, inzichten en ervaringen door te geven en daardoor te vermeerderen. Graag wil ik Han van Eijk hartelijk danken voor zijn betrokkenheid bij de totstandkoming van dit boek en voor zijn waardevolle tekstadviezen en de nauwgezette correcties en verbeteringen die hij aanbracht in het manuscript. Ik spreek de wens uit dat dit boek een bijdrage mag leveren aan de bewustwording van Non-duaal Gewaarzijn als de onuitputtelijke bron van wijsheid en mededogen in ons leven.

lnhoud

DEEL 1 lnleiding

3.6

Incarnatie, van Zijn naar Worden

3.7

De drie Kaya's en de incarnatie van individueel bewustzijn

3.8

Existentieel lijden

3.9

Relatie tussen existentiele thema's en karakterstructuren

3.10

Karak.terstructuren als antwoord op existentieel lijden

Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 1

Non-duale Coaching en Therapie, een kennismaking

101

De structuur van ego 4.1

Functies van ego

102 106

1.1

Coaching 2.0

4.2

Ego als product van evolutie, de biologische dimensie

1.2

Duaal zelf- en wereldbeeld

4.3

Boeddhisme en ego, de spirituele dimensie

110

1.3

Non-duaal Gewaarzijn: waarnemen versus interpreteren

4.4

Het universele misverstand

112

1.4

Integratie van de non-duale visie

4.5

Ontwikkelingspsychologie, de psychologische dimensie

118

1.5

Spiegel van bewustzijn

1.6

Uitgangspunten

Hoofdstuk 5

129

Doelen, ultgangspunten en de weg van non-duale coaching Hoofdstuk 2

Wat is non-dualiteit? 2.1

5.1

Zelfrealisatie en psychologie

129

5.2

Doel

131

Niet-twee

5.3

Uitgangspunten van Non-duale Coaching en Therapie

133

2.2

Vier niveaus van waarnemen

5.3.1

Teder mens is op zoek naar zichzelf

133

2.3

Geheime leer

5.3.2

Ieder mens is een unieke uitdrukking

135

2.4

Wie hen ik?

2.5

Spiritualiteit van de eenentwintigste eeuw

5.3.3

2.6

Non-dualiteit en de paradox van ontwikkeling

5.3.4

2.7

Flatland

2.8

Metaforen voor non-duaal Bewustzijn

5.3.5

Volledige aanvaarding van jezelf voert naar de bron

138

2.9

Liefde

5.3.6

Mededogen is de weg

140

2.10

Kenmerken van de non-duale visie

5.4

Zelfbeeld en de ontmanteling daarvan

142

5.5

Onderscheidende aspecten van non-duale coaching

144

5.5.l

Vier niveaus van bewustzijn

145

5.5.2

Niet de neerslag van je verleden

154

Hoofdstuk 3

Non-dualiteit en de reis van de ziel

van non-duaal Bewustzijn Ieder mens kijkt in de spiegel van bewust

136

Contact met non-duaal Bewustzijn is de

137

duurzame bron van geluk

3.1

Verlies van herinnering

5.5.3

Contact versus geluk

155

3.2

Verlichting

5.5.4

Transpersoonlijke kwaliteiten

156

3.3

De reis van de ziel

5.6

Ontwikkeling en integratie

158

3.4

Karma

3.5

Non-dualiteit en de paradox van warden en zijn

Hoofdstuk 6

163

DEEL 2

Houdingsaspecten van de non-duale coach 211

6.1

'Niet-doen'

166

Hoofdstuk 7

6.2

Wiel van Samsara

168

Non-duale Coaching en Therapie in de praktijk

6.3

Houdingen

171

7.1

Fasen van begeleiding als een U-curve

212

6.3.1

Oefening: Het effect van houding op je waarneming

172

7.2

Ontwikkeling?

213

6.3.2

Oefening: Houding en het effect op je waarneming

173

7.3

Oefeningen, werkvormen, visualisaties en meditaties

215

7.4

Fasen van Non-duale Coaching en Therapie

216

van de ander

6.4

Non-duale communicatie

174

6.4.l

Puur contact

174

6.4.2

Pure aanvaarding

176

Fase 1. Kennismaking

6.4.3

Puur luisteren

181

8.1

Disidentificatie van ego

222

6.4.3.l

Oefening: Het effect van positief, negatief en puur luisteren 182

8.2

Dagelijks zelf

225

6.4.4

Puur spreken

185

8.3

Metavisie op het dagelijks zelf

227

6.4.5

Stilte

185

8.4

Visualisaties

228

6.5

Sereniteit

186

8.4.l

Visualisatie: Metavisie op het dagelijks zelf

229

6.5.1

Sereniteit ontwikkelen

189

8.5

Open houding

231

6.6

Contemplatie

190

8.5.1

Werkvorm: Houdingen ten opzichte van een

6.6.1

Oefening: Rationed en contemplatief denken

195

6.7

Inquiry

196

6.7.1

Werkvorm: Open Inquiry

6.8

Hoofdstuk B

221

'lastige persoon'

231

8.5.2

Werkvorm: Open houding ten aanzien van de client zelf

233

199

8.6

Mindfulness en ontspanning

233

Deconstructie versus contact maken

199

8.6.l

Mindfulness en ontspanningsmeditatie

233

6.9

Meditatie

203

8.7

Kennismaking met non-duaal Bewustzijn

235

6.9.l

Shamatha-Vipassana-meditatie

204

8.7.l

Visualisatie van de ballon

235

6.10

Non-duale meditatie

205

Hoofdstuk 9

239

Fase 2. Relatie ontwikkelen 9.1

Werl<relatie

239

9.2

Superego

241

9.2.1

Werkvorm: Verkennen van Superego

246

Visualisatie: Superego, het kind en transpersoonlijke

247

9.2.2

kwaliteiten

9.3

De betekenis van compassie in non-duale begeleiding

249

9.4

Zelfcompassie

251

9.4.1

Werkvorm: Zelfcompassie

252

9.5

Het gevoelshart, bron van compassie

252

'ilc'

9.5.l

Visualisatie: Het gevoelshart

253

10.10.1 Meditatie: Disidentificatie van

9.6

Verruimd Bewustzijn, het Grote hart van Mededogen

255

10.10.2 Meditatie: Puur Onbegrensd Bewustzijn

9.6.l

Visualisatie: 'Wijze Oude Persoon'

256

9.7

Naar een non-duaal perspectief

259

Hoofdstuk 11

9.7.1

Samenvatting visualisatie van de Gestalte van Wijsheid

260

Fase 4. Leegte... en Vorm

297 299

301

11.l

Vol-ledig leven

301

262

11.2

Existentieel lijden

302

Werkvorm: Mededogen voor jezelf

262

11.2.l

Verkenning van strategieen als afweer van existentiele

305

9.9

Shamatha-Vipassana-meditatie

263

9.9.1

Meditatie: Shamatha-Vipassana

264

en Mededogen 9.8

Beoefening van zelfcompassie

9.8.1

bronnen van lijden 11.2.2

Werkvorm: Onderzoek naar de strategieen tegen

305

existentiele bronnen van lijden

Hoofdstuk 10

267

Fase 3. Ontmanteling van de egostructuur

11.3

Loslaten van strategieen

308

11.3.1

Werkvorm: Loslaten van de strategieen om existentieel

309

10.1

Overdracht

268

10.1.l

Werkvorm: Algemene Overdracht

275

11.4

Leegte is Vorm

312

10.1.2

Werkvorm: Zich bewust warden van specifieke

276

11.5

Transpersoonlijke kwaliteiten Levenslust, Liefde en Wil

313

11.6

Pure vormen van Levenslust, Liefde en Wil

314

overdracht op 'de ander'

lijden te vermijden

10.2

Overdracht op non-dualiteit

278

11.7

Zich toe-eigenen van Levenslust

315

10.2.1

Oefening: Overdracht op Non-dualiteit

278

11.7.l

Werkvorm: Contact met levensenergie

316

10.3

Het universele misverstand

279

11.7.2

Visualisatie: Ontmoeting met de ouders en met

317

10.4

Ontmanteling van ego

282

10.4.l

Samenvatting visualisatie: Gestalte van Mededogen en

283

Wijsheid ziet het strategisch zelf

de oerouders 11.8

Liefde en Wil

319

11.9

Zich toe-eigenen van de transpersoonlijke kwaliteiten

321

10.5

Van strategie naar basisaanname

284

10.5.l

Werkvorm: Van strategie naar basis aanname

284

11.9.l

Visualisatie: Liefde en Wil

322

10.6

Van basisaanname naar kernidentiteit

287

11.9.2

Werkvorm: Integratie van transpersoonlijke kwaliteiten

326

10.6.l

Werkvorm: Onderzoek naar strategisch zelf, basisaanname en kernidentiteit

288

Hoofdstuk 12

10.7

De Val

289

Fase 5. Toewijding. obstakels en het vervolg van de weg

10.7.1

De Val als therapeutische interventie

291

12.1

Toewijding

330

10.8

De essentie van de kernidentiteit

292

12.2

Obstakels op de weg

333

10.8.1

Visualisatie: Opdiepen van de kernidentiteit

292

12.3

Vasthouden aan Gewoontes

335

12.3.1

Werkvorm: Gehechtheid aan verhalen

337

12.3.2

Werkvorm: Patronen in beeld krijgen

337

in de grot van je verleden

Liefde en Wil

329

10.9

Non-dual inquiry

295

10.9.1

Werkvorm: Non-dual inquiry

295

12.4

Fixaties

337

10.10

Dakloos thuis

296

12.4.l

Oefening: Herkennen van fixaties

339

, ...,

1-=l

12.4.2

Werkvorm: Onderzoek naar fixaties

339

Hoofdstuk 14

377

12.5

Vasthouden aan verleden

340

Fase 7 Leven vanuit de ziel

12.5.1

Werkvorm: lnventarisatie van onaffe kwesties

341

14.1

Co-creator

378

12.5.2

Werkvorm: Overweging over diepe persoonlijke

342

14.2

Wil en de stem van inspiratie

380

14.2.1

Meditatie: 'Niet mijn wil, maar Uw wil geschiede'

381 384 385

onaffe kwesties

12.6

Vasthouden aan claims

343

14.3

Meditatie: Intiem verblijven in non-duaal Gewaarzijn

12.6. l

Werkvorm: Afronden van onaffe zaken vanuit non-duaal

343

14.4

Het vervolg van de weg

perspectief

12.6.2

Werkvorm: Doorzien en loslaten van de claims

346

Overzicht van oefeningen, werkvormďż˝n.

12.7

Zelfaanvaarding

347

visualisaties en meditaties

12.7.1

Werkvorm: lnventarisatie van schuldgevoelens

348

12.7.2

Meditatie: Tong Len

349

12.8

Direct doorzien van alle obstakels en claims

350

12.8.1

Lotus-meditatie

Hoofdstuk 13 Fase 6. Sereniteit en presentie

388

390

350

Brannen

394

353

Bijlage 1

397

Over de auteur

401

13.1

Sereniteit

354

13.2

Sereniteit als intieme relatie tussen Waarnemen en Zijn

356

13.3

Niet-doen

358

13.4

Skandhas '

360

13.4.1

Oefening: Intimiteit van Waarnemen in non-duaal

362

Bewustzijn

13.S

Sereniteit en het doorzien van zelfbeelden en concepten

363

13.5.1

Werkvorm: Zelfbeelden doorzien

365

13.5.2

Werkvorm: Concepten doorzien

366

13.6

Deconstructie van concepten

367

13.7

De techniek van deconstructie

369

13.8

Koans

372

13.8.1

Oefening: Werken met Koans

373

13.9

Non-duale meditatie

373

13.9.1

Meditatie: Eenvoudig Zitten

374

13.9.2

Meditatie: Eeuwige Presentie

375

, a;

Just sit there right nQw. Don't do a thing, just rest. For your separationfrom God is the hardest work in the world. Let me bring you trays withfood, and something that you like to drink. You can use my soft words as a cushion for your head.

Hafiz

lnleiding In dit handboek zijn visie, achtergronden, doel, kenmerken en werk vormen van non-duale coaching bijeengebracht. Ze zijn de neerslag van een persoonlijke ontwikkelingsweg die zich over een drietal decennia heeft ontvouwd en waarin de betekenis van non-dualiteit als basis van ons menszijn zich stap voor stap openbaarde. Ik heb daarbij geput uit verschillende inspiratiebronnen, varierend van G.I. Gurdjieff en zijn leer ling P.D. Ouspensky, de esoterische betekenis van de Bijbel, het T ibetaans boeddhisme en Advaita-Vedanta tot het werk van Almaas, Zen, Zijns georienteerde psychotherapie en bewustzijnstraining en niet in de laatste plaats de Radiant Mind-trainingen, ontwikkeld door P eter Fenner. Al deze inspiratiebronnen mondden uit in een Opleiding voor Non-duale Coaching en Therapie die ik sinds enkele jaren met veel plezier aanbied. Zoals op diverse plaatsen in dit boek wordt aangegeven, is non-dualiteit geen object en kunnen we er, alleen al om die reden, feitelijk niets over zeggen. Tegelijkertijd is duidelijk dat non-duaal Bewustzijn zo omvattend is en aan de basis ligt van alles wat is, dat de ontkenning daarvan - louter omdat het niet concreet aanwijsbaar is - volkomen onmogelijk is. Non-dualiteit is de wereld van paradoxen. Het is het enige dat bestaat omdat het ook niet bestaat. Een waarheid die onbegrijpelijk is voor het duale denken en daarom tot uitdruk.king gebracht wordt door middel van elkaar tegensprekende conclusies en onbeholpen taalgebruik. Iedere aanduiding schiet tekort omdat die per definitie beperkter is dan het onderwerp waar zij naar verwijst. Stilte is daarom wellicht de beste vertolker van non-duaal Bewustzijn omdat die als geen antler verwijst naar de ondoorgrondelijke 'Grond' als bron en basis van de schepping en dus ook van onszelf. De praktijk leert ecbter dat we bet zicht op die 'Grond' regelmatig uit bet oog verliezen. Dan is er geen andere weg dan de Stilte te verbreken met woorden, meditaties en oefeningen die belpen om ons weer te berinneren wie wij in wezen zijn. Terug te keren en te rusten in non-duaal Gewaarzijn is door alle eeuwen heen bet doel geweest van spirituele zoekers, reizigers op het pad van zelfrealisatie. Een

zoektocht die, afhankelijk van cultuur en tijdsgewricht, uiteenlopende

van onze psyche leidt tot de mogelijkheid om ze te verkennen, te door

vormen heeft aangenomen en de basis is van alle grote spirituele tradities.

zien en uiteindelijk te herkennen in hun ware aard: namelijk gestolde en

Het is de zoektocht naar het antwoord op slechts twee vragen: wie ben

tijdelijk bevroren vormen van puur non-duaal Gewaarzijn.

ik? En: wat is Dit? Levensvragen waarop ieder mens op ontelbare manieren een antwoord tracht te vinden maar die onvermijdelijk leiden tot het

Orn de positie van Non-duale Coaching en Therapie nog wat te verhelderen,

einddoel, namelijk het inzicht dat wijzelf de bron en de uitdrukking zijn

volgt hieronder een vergelijking met andere wegen van bewustzijnsont

van non-duaal Gewaarzijn. In die realisatie komen we 'thuis' en vinden

wikkeling.

we duurzame ontspanning, vrede en geluk.

NON-DUAAL NON-DUALE COACHING EN THERAPIE?

Een van de kenmerken van non-duale spirituele paden zoals Dzogchen

Non-duale Coaching en Therapie heeft tot doel om een bijdrage te leveren

en Advaita-Vedanta is de ontkenning van de noodzaak tot het volgen van

aan de innerlijke ontdekkingsreis naar zelfrealisatie. Binnen non-duale

een pad. Centraal staat het idee dat Verlichting al een feit is, dat ego niet

kringen wordt een dergelijk doel in de regel met argusogen bekeken.

bestaat doch slechts een bundel aannames en gedragspatronen is en dat

Daar zijn twee redenen voor:

alles perfect is zoals het is, omdat het is. Het uitgangspunt is dat wij niets

1. Non-dualiteit is alomvattend en kent geen voorkeur. Alles is 'wat het is'.

kunnen doen om tot zelfrealisatie te komen omdat iedere inspanning

Binnen die zienswijze kan van verbetering of verslechtering geen sprake zijn.

onvermijdelijk de levensduur van datzelfde ego verlengt. Het probleem

2. Non-dualiteit ziet ego als een illusie, het bestaat niet werkelijk. Iedere

met deze 'waarheden' is dat ze theoretisch wel kloppen maar ons niet

poging om iets aan ego te veranderen is daarom eveneens illusoir.

verder helpen om ze daadwerkelijk te leven. Zelfrealisatie is geen gevolg

Beide stellingen zijn theoretisch weliswaar juist, maar in de praktijk niet

van het aanhangen van concepten maar van doorvoelde ervaring en de

goed toepasbaar. Op het niveau van ons menselijk bestaan, in de duale

integratie van onze inzichten en ervaringen op het praktische niveau

wereld van tijd en plaats, van biologisch ingegeven voorwaarden om te

van het dagelijks leven. Zolang inzicht geen vertaling heeft gevonden in

overleven en van de disfunctionele interpretaties die ego aan de werke

directe ervaring, lopen we het risico dat de ego-mind zich meester maakt

lijkheid geeft, is er wel degelijk ruimte en noodzaak voor ontwikkeling.

van bovenstaande concepten en ze inpast in zijn strategie om zijn eigen

Niet alleen op het niveau van het zoeken naar gunstiger omstandigheden

voortbestaan veilig te stellen.

om te overleven, maar vooral op het niveau van het vinden van antwoorden op existentiele vragen omtrent doel, oorsprong en identiteit van onszelf.

Als we kijken naar het spectrum van stromingen en leraren die zich bewegen

Een zoektocht waarbij ego zowel onze gids is en voorwaarde om te

op het gebied van (non-duale) bewustzijnsontwikkeling, dan treffen we

overleven, als ons grootste obstakel om het Licht van non-duaal Gewaarzijn

aan de ene kant mensen aan als Tony Parsons en U.G. Krishnamurti. Dit

te kunnen zien. Zelfrealisatie is daarom niet de weg van ontkenning

type leraren ontkent het bestaan van een weg, of de mogelijkheid van

maar van aanvaarding. Wanneer we vanuit een puur theoretisch per

ontwikkeling. Zij leggen zich toe op het bespreken van de Waarheid van

spectief vasthouden aan de idee dat innerlijke ontwikkeling onmogelijk

Eenheid en het radicaal doorbreken van alle concepten waaruit ego is

is omdat alles gewoon is wat het is, brengt ons dat geen stap dichter bij

samengesteld. Hun weg is 'geen weg' en zij confronteren hun toehoor

de doorleefde ervaring van de alomvattendheid en Eenheid van non

ders met die radicale waarheid en de uitnodiging om tot direct inzicht

duaal Gewaarzijn. Evenzeer geldt dat het benoemen van ego als een illusie

te komen in de Waarheid van Dit moment. Geen aandacht gaat uit naar

zijn kracht en invloed op ons zelf- en wereldbeeld niet doet verdwijnen.

psychologische obstakels die de openheid of capaciteit om tot dit inzicht

Alleen de onvoorwaardelijke aanvaarding van de weerbarstige aspecten

te komen in de weg kunnen staan. De kracht van deze benadering schuilt

in de directheid, het doorsnijdende en confronterende karakter dat toe

werkelijk te leven. Ondanks onze inherente Eenheid met non-duaal

hoorders, soms ondanks zichzelf, tot inzicht in hun ware aard brengt. De

Gewaarzijn moet ieder mens toch een weg afleggen orn tot die realisatie

zwakte is dat lang niet iedereen die waarheid kan binnenlaten of op waar

te komen. En hoewel we er nimmer van gescheiden zijn, hebben we wel

de schatten omdat de egostructuur dat in de weg staat. Pure non-dualiteit

degelijk begeleiding nodig bij het opruimen van de obstakels die het zicht

is in feite de ontkenning van het bestaan van ego en paradoxaal genoeg is

op die waarheid belemmeren.

een stevige egostructuur vereist om die Waarheid toe te kunnen laten en te integreren in ons leven.

VERLICHTING Non-duale Coaching en Therapie is geen weg naar 'Verlichting: maar

Aan de andere kant van het spectrum vinden we de ontwikkelings

rnornenten van zelfrealisatie doen zich - ip verschillende gradaties -

georienteerde wegen als diverse boeddhistische tradities, maar ook stro

regelmatig voor. Non-duale Coaching en Therapie is ook geen 'shortcut'

rningen als Psychosynthese en de Rhidwanschool van Almaas. Kenmer

naar een veilig en probleemloos leven, hoewel de begeleiding vrijwel al

kend voor deze benaderingen is dat zelfrealisatie in een (oneindig) ver

tijd verlichting van lijden en toename van levenslust en ontspanning tot

toekornstperspectief geplaatst wordt. Vrijwel alle aandacht en energie

resultaat heeft. De waarde en effectiviteit van non-duale coaching schuilt

gaan uit naar de voorbereiding op dat moment. Bij meer psychologisch

in de visie en bijbehorende werkvormen die de client in staat stellen om

gerichte stromingen gaat de aandacht voornarnelijk uit naar het door

de bron van zijn of haar lijden - de beperkende zelf- en wereldbeelden

worstelen van het verleden of het ontwikkelen van kwaliteiten orn tot

van ego - te verkennen, te doorzien en los te laten. Daarmee creeert de

de waarheid van onszelf door te dringen. Binnen boeddhistische krin

client een bewustzijnsveld waarin het inzicht in zijn of haar diepste aard

gen bestaat die voorbereiding vooral uit studie, rnantra-recitatie, devo

bij momenten kan oplichten. Dat zijn belangrijke stappen op de weg naar

tionele rituelen, zuiveringsmeditaties, de ontwikkeling van deugdzame

zelfrealisatie die een fundamentele verschuiving in het zelfbewustzijn

eigenschappen, etc. De kracht van deze benaderingen is de erkenning dat

teweegbrengen. Niet iedere client bereikt dit inzicht en nog minder

gezonde egofuncties noodzakelijke voorwaarde zijn voor zelfrealisatie en

mensen zijn bereid om de consequenties daarvan - het loslaten van het

dat psychologische obstakels daarom verkend, losgelaten of overwonnen

zelf- en wereldbeeld - te volgen. En dat is niet meer dan begrijpelijk. Het

rnoeten worden. De zwakte is dat het onderzoek naar obstakels, angsten

is een ding om over het niet-bestaan van ego te filosoferen, het is iets

en bezorgdheden in de mind een nirnrner eindigend avontuur kan war

totaal anders als we die waarheid aan den lijve ondervinden. Men client

den zonder ooit door te dringen tot de essentie van Verlichting. Zelf

voorbereid en kundig begeleid te worden orn de gevolgen van die realisatie

realisatie is niet het gevolg van vervolmaking van onszelf maar van het

te kunnen dragen en in goede banen te leiden.

doorzien van alle gedachten en gevoelens als 'Leeg: zonder eigenaar of

Voor hen die de Waarheid over hun diepste identiteit zoeken, biedt Non

essentie. Ze zijn in wezen niets anders dan manifestaties - vorrnen - van

duale Coaching en Therapie een kader en geeft het concreet richting aan

het Ene non-duale Gewaarzijn.

de weg die tot de verwerkelijking van die wens leidt. Voor hen die niet zo ver willen gaan maar bevrijd willen worden van de zelf- en wereld

De vorm van Non-duale Coaching en Therapie die in dit boek beschreven

beelden van ego waar zij aan lijden, is Non-duale Coaching en Therapie

wordt, neemt een middenpositie in binnen het spectrum van directe

de �g om het contact te herstellen met de innerlijke bron van wijsheid,

realisatie versus geleidelijke ontwikkelingsweg. Ik erken enerzijds dat er

onvoorwaardelijke liefde en groot rnededogen die in ieder van ons te

niets te bereiken valt omdat iedereen in wezen al een perfecte uitdrukking

vinden is. De afstemrning daarop in het dagelijks }even leidt tot een funda

is van non-duaal Gewaarzijn. Tegelijkertijd is net zo waar dat onze

mentele verrijking van bewustzijn waarin kwaliteiten als eenvoudig geluk,

clienten (en wijzelf) lang niet altijd in staat zijn orn die waarheid daad-

ontspanning, wijsheid, rnededogen en plezier tot bloei komen.

STRUCTUUR

Jn hoofdstuk 5 staan de doelen en de weg van non-duale coaching centraal.

Het eerste deel van dit handboek draagt een theoretisch karakter. Hierin

De uitgangspunten van Non-duale Coaching en Therapie zijn hier ge

worden visie, achtergrond, uitgangspunten, onderscheidende kenmerken

detailleerd beschreven. Onder andere komen aan bod: deontmanteling

en houdingsaspecten van non-duale coaching beschreven.

van ego, het werken met verschillende niveaus van bewustzijn en de

Deel 1

innemen in de begeleiding.

belangrijke plaats die mededogen en de onvoorwaardelijke acceptatie Hoofdstuk I bestaat uit een beknopte kennismaking met Non-duale Coa ching en Therapie. Het is een globale verkenning van het gebied dat wij

Hoofdstuk 6 geeft een overzicht van de houdingsaspecten van de non-duale

daama zullen doorkruisen. Aan de orde komen: de relevantie en onder

coach of therapeut, zoals de kracht van 'niet:doefi, het bewaren van een

scheidende kenmerken van Non-duale Coaching en Therapie, het duale

'open' houding, de betekenis van sereniteit en deconstructie van denk

en non-duale wereldbeeld en daarmee sarnenhangend het verschil tussen

beelden.

waarnemen versus interpreteren. Ook de uitgangspunten van Non-duale Coaching en Therapie worden hier kort beschreven.

Deel 2 Deel 2 is geheel gewijd aan de praktijk en de toepassing van Non-duale

In hoofdstuk 2 is de achtergrond van Non-duale Coaching en Therapie

Coaching en Therapie. In <lit deel zijn tal van werkvormen, meditaties en

toegelicht, namelijk de esoterische bronnen binnen de gevestigde spirituele

visualisaties bijeengebracht. Hoofdstuk 7 bestaat uit een overzicht van de

stromingen. Ook besteed ik hier kort aandacht aan de maatschappelijke

verschillende fasen en onderwerpen van een non-duaal coach- of therapie

betekenis van non-duale Bewustzijnsontwikkeling als weg die zowel indi

traject. De hoofdstukken 8 tot en met 14 beschrijven in globale zin het

vidueel als collectief tot vermindering van lijden voert. De innige relatie

verloop van een coachtraject met de daartoe meest geeigende werk

tussen non-dualiteit en liefde wordt eveneens aangestipt. Het hoofdstuk

vormen, visualisaties en meditaties.

sluit af met een overzicht van de kenmerken van de non-duale visie.

AFSPRAKEN Hoofdstuk 3 beschrijft een mensenleven als een reis van de ziel op weg naar bewustzijnsontwikkeling en zelfrealisatie; het inzicht in wie wij ten

Non-duaal Gewaarzijn

diepste zijn. De incamatie in dit lichaarn is een proces waarin de ziel

Zoals hierboven al aangegeven, laat non-duaal Bewustzijn zich per de

geconfronteerd wordt met zowel transpersoonlijke bronnen van geluk als

finitie niet beschrijven. Iedere aanduiding is een verwijzing en nooit het

van lijden en met de persoonlijke inkleuring daarvan op basis van karmi

onderwerp zelf. In de spirituele literatuur en tradities wordt non-duaal

sche patronen, erfelijke bepaaldheid en ervaringen in dit leven.

Bewustzijn dan ook met uiteenlopende termen aangeduid, zoals: het Absolute, God, Energie, de 'Grond: Samantabhadra, Nature of Mind

Hoofdstuk 4 behandelt de ontstaansgeschiedenis van ego. We maken

of het eenvoudige Tat; Sanskriet voor DAT wat Is. Het boeddhistische

onderscheid tussen functionele en disfunctionele eigenschappen van ego

'Emptiness' wordt veel gebruikt, dat overigens een vertaling is uit het

en staan stil bij de ontwikkelingsfasen van ego gezien vanuit een biolo

Sanskriet van 'Shunyata' dat behalve leegte ook niet-ietsheid betekent.

gisch, psychologisch en spiritueel perspectief.

Unconditioned awareness is de term die Peter Fenner hanteert om DAT aan te duiden. Orn dit handboek leesbaar te houden ben ik dicht bij die laatste omschrijving gebleven en gebruik ik - min of meer - consequent de aanduidingen non-duaal Gewaarzijn, tijdloos Gewaarzijn en in enkele

gevallen non-duaal Bewustzijn. Ze verwijzen uiteraard allemaal naar hetÂ zelfde onnoembare DAT, de 'Grond' of Eenheid waar wijzelf en alles om ons heen deel van uitmaken en wat wij zijn.

Hij/zij De derde persoon en.kelvoud dwingt ons om in de tekst een grammaticale keuze te maken tussen hij of zij en hem of haar. Ter bevordering van de leesbaarheid en om recht te doen aan de gelijkwaardigheid der geslachten heb ik ervoor gekozen om afwisselend per hoofdstuk hij/hem dan wel zij/ haar te gebruiken. De oneven hoofdstukken zijn toebedeeld aan haar, de even aan hem.

HOOFDSTUK 1

Non-duale Coaching en Therapie, een kennismaking Er is geen begin van lijden maar wel een einde. Er is geen einde van geluk maar wel een begin. (Boeddhistische zegswijze)

Non-duale Coaching en Therapie onderscheidt zich fundamenteel van alle andere vormen van coaching en therapie. In dit hoofd stuk zijn de verschillen in visie; doel en werkwijze samengevat en op een rij gezet. Deze kennismaking of verkenning dient als basis voor bet vervolg waarin die aspecten in detail worden beschreven. Non-duale Coaching en Therapie is een ontwikkelingsweg in dienst van zelfrealisatie: het inzicht in wie wij ten diepste zijn. Zelfrealisatie is de sleutel tot het beeindigen van ons lijden en de opbloei van spontaan geluk. en vrede. De visie, het doel en de werkwijze van Non-duale Coaching en Therapie zijn als volgt samen te vatten: 1. De visie is gebaseerd op de non-duale Wijsheid dat verreweg het

grootste deel van menselijk lijden veroorzaakt wordt door de iden tificatie met ego, het conglomeraat van gedachten, gevoelens en beperkende zelfbeelden dat wij denken te zijn. 2. Non-duale Coaching en Therapie is gericht op het bewerkstelligen

van een shift in bewustzijn. We realiseren ons dat wij niet onze ge dachten en gevoelens zijn, maar het non-duale Gewaarzijn waarin die gedachten en gevoelens oprijzen en weer verdwijnen.

Hierdoor is de begeleiding niet gericht op het verbeteren of veranderen

De effectiviteit van Non-duale Coaching en Therapie schuilt vooral in het

van ego, maar op het doorzien daarvan als een constructie van de mind

feit dat het doorzien van ego en de disidentificatie daarmee, innerlijke

en op het herstel van het contact met de basis van non-duaal Gewaarzijn.

ruimte schept waardoor inherent aanwezige transpersoonlijke kwaliteiten

De weg bestaat uit verdieping en inspiratie en uit het loslaten van de

spontaan opbloeien. Als non-duaal Gewaarzijn de zon is, dan zijn trans

ideeen en gewoontepatronen die het zicht op onze ware aard belemme

persoonlijke kwaliteiten haar verwarmende en verlichtende zonnestralen;

ren. Het resultaat is de ontwikkeling van vrijheid, mededogen en wijsheid.

Licht in de vorm van kenbare kwaliteiten die universele betekenis hebben. Tot de transpersoonlijke kwaliteiten behoren liefde, wijsheid, mededogen, vreugde, creativiteit en wilskracht. Kenmerkend voor transpersoonlij

1.1

COACHING 2.0

ke kwaliteiten is dat ze geen relatie hebben met persoonlijke of culturele

Non-duale Coaching en Therapie is een wezenlijk vernieuwende en af

achtergronden en geen resultaat zijn van onze inspanningen om die te

wijkende vorm van coaching en therapie. We nemen hier afscheid van de

ontwikkelen. Ze zijn spontaan beschikbaar zodra de beknelling van het

impliciete aannarne dat de client om te beginnen niet al compleet is maar

zelfbeeld van ego loslaat.

<lit nog moet worden. We omarmen de paradox dat ieder mens in wezen

De snelste weg om die kwaliteiten tot bloei te laten komen is niet om te

niets anders is dan een uitdrukking van non-duaal Gewaarzijn en om

trachten een verbeterde versie van onszelf te maken, maar - verrassend

die reden al volmaakt en compleet, en tegelijkertijd een weg af te leggen

genoeg - door de waarheid van wie wij werkelijk zijn toe te laten. Ego is

heeft om tot die realisatie te komen. Orn die reden zien we de client niet

altijd verstrikt in pogingen om zichzelf of de wereld te verbeteren. Vanuit

louter als een individu, afgesneden van het geheel en beperkt in tijd en

Non-duale Coaching en Therapie staken wij die strijd en rusten wij in dat

plaats, maar als een van de ontelbare manifestatievormen van non-duaal

'wat is: te beginnen bij onszelf. Dat lijkt eenvoudig, maar is het niet omdat

Gewaarzijn die een unieke weg aflegt om tot zelfrealisatie te komen.

ego diep overtuigd is van het feit dat geluk, welbevinden, vrede of succes,

Bij Non-duale Coaching en Therapie gaat de aandacht daarom niet uit

ergens buiten zichzelf te vinden moeten zijn. Om die reden is het altijd op

naar de ontwikkeling bij de client van betere strategieen om vaardiger

zoek en in emotioneel of mentaal opzicht vrijwel altijd ergens anders clan

te worden in het wegwerken, ontkennen, overstijgen of bevechten van

in de werkelijkheid van dit moment. Non-duale Coaching en Therapie is

de vragen en problemen waarmee zij geconfronteerd wordt. We nodigen

efo grote uitnodiging om die zoektocht naar geluk te doorzien en los te

haar juist uit om volledig het contact aan te gaan met die kwesties, ze

laten. Als we de zoektocht staken en terugkeren in het hier en nu, vinden

te aanvaarden en te onderzoeken wat die in essentie zijn. We verlaten

we de rust en het welbevinden waar we al die tijd naar op zoek waren.

de premisse die gangbaar is in coaching en therapie dat de client gelijk

De sleutel is de onvoorwaardelijke aanvaarding van onszelf, de ander en

zou zijn aan haar ego en helpen bij het doorzien van die aanname. Als

de wereld. Het is de wijsheid van het Grote Mededogen die alles herkent

wij ego proberen te vinden blijkt die - gelijk een ui - uit lagen van

als een manifestatie van het Ene non-duale Gewaarzijn dat ons de toe

gewoontepatronen in denken, voelen en doen te bestaan, gebaseerd op

gang verschaft naar de onuitputtelijke bron van duurzaam geluk, vrede

herinnering en conditionering. Ego is een gedachteconstructie zonder

en ontspanning.

werkelijke grond. Aan de basis van wie wij denken te zijn treffen wij het vrije, niet-geconditioneerde Gewaarzijn aan dat wij altijd waren

Het doel van Non-duale Coaching en Therapie is daarom om de client

en zullen zijn. Orn die reden ondernemen wij geen pogingen om

te helpen zichzelf te verankeren in die 'Grond' van non-duaal Gewaar

de client te begeleiden bij zelfverbeteringsprogramma's, die immers

zijn en van daaruit volop deel te nemen aan het leven. Gebaseerd op de

altijd gebaseerd zijn op de aanname dat er iemand is die verbeterd zou

wijsheid van non-duale spirituele stromingen en westerse psychologie is

moeten warden.

dit een weg die mensen helpt om de ketens van ego te verbreken en te

leven vanuit een fundamenteel ander paradigma. Niet langer worden

}cwaad, liefde en haat, etc. de bron is van al het lijden, is door alle eeuwen

zij beheerst door de overlevingsstrategieen van ego maar vinden ze hun

heen en in verschillende culturen doorgedrongen. Niet alleen in oosterse

vrijheid, verbondenheid en authenticiteit in de verbinding met non-du

filosofieen zoals het boeddhisme of hindoe1srne, maar ook in het Westen.

aal Gewaarzijn. Non-duale coaching is daarmee een bijdrage aan de

Bijvoorbeeld in de geschriften van Meister Eckhart zoals blijkt uit bij

emancipatie van bewustzijn, aan het vinden van innerlijke vrede en de

voorbeeld onderstaande tekst van hem.

ontwikkeling van een vorm van mededogen en wijsheid die tijdloos is.

'In eeuwigheid baart de Vader de Zoon als zijn evenbeeld (. . .) "Ben menselijk wezen is een onderdeel van een geheel, door ons universum genoemd. Hij ervaart zichzelf, zijn gedachten en gevoelens echter als iets dat gescheiden is van de rest. Dat is een soort optische waan van zijn bewustzijn. Deze waan is als een gevangenis voor ons, waardoor wij onze persoonlijke wensen en affectie beperken tot een paar personen die het

Hij brengt mij voort als Zichzelf, naar eigen wezen, Zijn eigen natuur. In de diepste bron wel ik op in d� Heilige Geest: het betreft slechts een leven, een wezen, een werk.' Ego

dichtst bij ons staan. Onze taak moet zijn am onszelfte bevrijden van deze gevangenis door de kring van ons mededogen te verbreden en alle levende

De zetel van dualiteit - het denken in afgescheidenheid - bevindt zich

wezens en de hele natuur in haar schoonheid te omarmen."

en geschiedenis, verlangens en afkeer. Ego is dat waar wij gewoonlijk 'ik'

(Albert Einstein)

tegen zeggen, er impliciet van uitgaande dat dit conglomeraat van gedach

in ego. Daarmee bedoel ik in dit verband de 'persoon' met zijn verhaal

ten, gevoelens en gedrag daadwerkelijk is wie wij zijn. Maar ego is er niet altijd geweest. Die is ontstaan, aangeleerd en voorgeleefd tijdens opvoeding 1.2

DUAAL ZELF- EN WERELDBEELD

en opleiding. Toen ik geboren was, was er geen 'UC, geen zelfbewustzijn. De

We zijn gewend om onszelf apart te zien ten opzichte van de wereld om

karmische patronen en in potentie aanwezige karakterstructuur waren nog

ons been. Ons zelfbeeld ziet er, met enige nuanceringen, voor de meesten

niet gevormd rondom een ik-besef. (De ontstaansgeschiedenis van ego is

van ons ongeveer als volgt uit: "Ik ben die-en-die, toen en daar geboren,

beschreven in hoofdstuk 3.) Er was alleen bewustzijn, open en ongevormd,

ik ben nu zus of zo oud en ik zie een wereld buiten mij waarvan ik

zonder afbakening tussen zelf en ander, tussen 'mijzelf' en mijn moeder.

afhankelijk hen om te overleven en die mij tevens bedreigt in mijn

Volgens de Object Relations Theory, onder andere ontwikkeld door

voortbestaan door ziekte, armoede en de onvermijdelijke dood. Omdat

Margaret Mahler, tekent zich ongeveer vier maanden na onze geboorte een

ik overtuigd hen dat ik een 'eigen' apart bestaan leid dat losstaat van de

eerste grens af in dit open, ongevormde bewustzijn. Een rudimentair besef

wereld om mij heen, voel ik mij afgescheiden en verkeer ik in de veron

van binnen/buiten, van een eigen lichaam en dat van moeder. Die primaire

derstelling dat geluk ergens 'buiten' mij te vinden moet zijn. Daarom ben

afbakening legt de basis voor de splitsing tussen 'ik' en de wereld daar

ik constant op zoek, kan ik me niet goed ontspannen, voel ik mij maar

omheen. Net zoals ons lichaam groeit naar volwassenheid, zo zorgt die

zelden echt voldaan en regelmatig eenzaam en ge1soleerd:'

afbakening tussen mijzelf en 'de wereld' ervoor dat we kunnen uitgroeien tot een gezond 'ego' dat een noodzakelijke voorwaarde is om te kunnen

Vanuit non-duaal Bewustzijn herkennen wij dat die tweedeling tussen

overleven in de wereld van tijd, plaats en vorm.

het schijnbaar aparte 'ik' en de zogenaamde buitenwereld op een illusie berust. En niet alleen dat, we zien ook dat die tweedeling de belangrijkste

Na die eerste splitsing tussen 'ilc' en 'de rest' volgen talloze andere indelingen

bron is van onrust, eenzaamheid en lijden. Het inzicht dat het duale

zoals lief en stout, goed en kwaad, sterk en zwak, hier en daar, vroeger en

wereldbeeld, de tegenstellingen tussen 'ik' en 'de rest: tussen goed en

nu. Op een hoger abstractieniveau leren wij voorkeur en afkeer kennen

en houden we wel of niet van zwart of wit, zijn we blij of boos, slim of

diepste van overtuigd zijn dat er iets aan ons mankeert, dat wij schuldig

<lorn, mooi of lelijk en krijgen leven en dood betekenis. We groeien uit

zijn of dat wij niet compleet zijn. We voelen ons tekortschieten, voldoen

tot een volwassen ego met zijn of haar hoogst persoonlijke eigenschappen

niet aan de verwachtingen, stellen teleur in de ogen van God of van onze

en eigenaardigheden.

ouders, maar in feite natuurlijk van onszelf.

In een poging om die ongemakkelijke gevoelens weg te werken gaan wij Tom Tom

op zoek. We willen ons weer heel voelen, tevreden en verbonden. We

Het is van belang om te beseffen dat de duale denkwijze van ego in essen

zoeken de vervulling buiten ons en raken verstrikt in een nimmer ein

tie niets meer is dan een ordeningsmethode van het brein dat maar een

digende zoektocht naar geluk. Maar geen enkele hoeveelheid rijkdom

doel kent: fysiek overleven. Het onderscheid tussen vriend of vijand, voe

en bezit, persoonlijk succes of uiterlijk schoQn kan de knagende onrust,

ding of vergif, veilig of verloren helpt ons verstandige keuzes te maken die

stress, onvrede en onvoldaanheid tenietdoen.

onze overlevingskansen vergroten. We raken echter zo vertrouwd met die tweedelingen van het duale wereldbeeld, dat we niet !anger beseffen dat

Projectie

die slechts interpretaties zijn van de werkelijkheid. Ego groeit uit tot een

Die projectie van onze binnenwereld op de buitenwereld geschiedt op

innerlijk navigatiesysteem dat ons veilig door het leven loodst en doet

zowel individuele als collectieve schaal. Wij zien de desperate zoektocht

dat op basis van vroegere ervaringen, en dat maakt het lastig om te zien

naar verlossing van het gevoel van afgescheidenheid overal om ons heen.

wat

Ze vindt een geweldige uitdrukking in bet kapitalistische wereldbeeld,

de werkelijkheid is. Stonden we er bijvoorbeeld in het verleden wordt aange

waarbij de aardbol wordt gezien als een schatkamer die geexploiteerd

boden niet opmerken of niet durven aan te nemen. De identificatie met

moet worden om gelukkig te kunnen zijn. De gevolgen van die zienswijze

dit bouwsel van aannames, herinneringen en verwachtingen belemmert

staan in deze tijd levensgroot voor onze neus. De vervuiling van bodem

niet alleen het zicht op onze essentie - puur en onbegrensd Bewustzijn -

en lucht, het smelten van de ijskappen, de erosie van sociale structuren,

maar leidt er tevens toe dat we leven in de wereld van TomTom, het plat

de uitputting van energiebronnen, al deze zaken dwingen ons niet alleen

tegrondbewustzijn dat ego voor de waarheid aanziet. We zien en ervaren

om stil te staan bij de vraag hoe lang de aarde onze handelwijze nog zal

niet !anger de inherente en intieme verbondenheid met de Eenheid van

tolereren, maar nodigen ook uit om dieper te kijken. Deze tijd dwingt tot

non-duaal Bewustzijn die zich van moment tot moment openbaart.

bewustzijnsontwikkeling, omdat alleen een dieper inzicht in de aard van

alleen voor, dan is de kans groot dat we de hulp die ons

wie wij zijn een uitweg biedt voor de problemen waarvoor de mensheid

Samsara

zich op individuele en collectieve schaal gesteld ziet.

Het verlies van de ervaring van verbondenheid is de bron van al het men selijk lijden. Het is lijden aan de misvatting dat wij beperkt zijn tot het individu dat wij 's morgens in de spiegel zien. We zijn diep ge'identificeerd met ons fysieke lichaam en met de stoet van gedachten en gevoelens die

1.3

NON-DUAAL GEWAARZIJN: WAARNEMEN VERSUS INTERPRETEREN

in ons hoofd voorbijtrekken en waarvan wij aannemen dat die iets zeggen

Ongeacht de inspiratiebron - hetzij kwantumfysica, esoterische wijsheid

over wie wij zijn. We voelen ons apart staan tegenover de 'buitenwereld',

dan wel neurowetenschappen - het inzicht dat Eenheid aan de basis Hgt

min of meer per ongeluk beland in deze wereld en gevangen in dit kort

van de veelheid aan vormen, materie, beweging en energie waaruit de

stondige leven. We zijn buitengesloten, verbannen uit het paradijs van

schepping is samengesteld, is een gegeven. Afgescheidenheid, de wereld

Eenheidsbewustzijn overeenkomstig de lotgevallen van Adam en Eva

zien als een verzameling objecten, blijkt een illusie te zijn.

(Genesis 3). Het onvermijdelijke gevolg van dit zelfbeeld is dat wij er ten

De werkelijkheid is een illusie, zij het een hardnekkige...

klopt ook, want wij ervaren niet langer de Eenheid van 'Wat is� Nu

(Albert Einstein)

wij de inherente verbinding daarmee niet langer kunnen voelen, leven wij in een gedroomde werkelijkheid met als belangrijkste kenmerk dat wij

De relevantie van die realisatie schuilt in het feit dat het denken in afge

op zoek zijn naar wegen om de verbinding met de Eenheid te herstellen.

scheidenheid de motor is acbter al het menselijk lijden. Gevangen in het

In onze verwarring zoeken wij de oplossing voor het gevoel van tekort in

dualistiscbe wereldbeeld waarmee wij zijn grootgebracbt, zien wij onszelf

het najagen van de beste prestatie, het hoogste doel of het ultieme geluk

ten onrecbte als het middelpunt, een denkbeeldig centrum van waaruit

dat voor eens en voor altijd af zal rekenen met die knagende onrust en

wij ons met de rest van bet universum verhouden. We denken dat ego iets

ontevredenheid.

of iemand is, en zien niet dat het veeleer het resultaat is van een proces dat aanvangt met drie basale bewegingen binnen het bewustzijn: de reacties

Paradox

vanuit begeerte, afkeer en onverschilligheid. Die triggers leiden naar een

Vanuit de non-duale visie is het duidelijk dat wij leven in een paradox.

opeenvolging van reactiepatronen en verdichting van het zelfbeeld en

We leven het leven van een individu, we zijn ons bewust van de schoon

wereldbeeld; in de boeddhistische traditie de 'Skandha's' genoemd. Onze

heid en de gruwelijkheid van de schepping en kunnen zowel genieten

waarneming van de wereld en van onszelf is bovendien gekleurd door

als huilen om de creativiteit en inventiviteit van het menselijk denken en

ervaringen, door datgene wat ons geleerd en voorgeleefd is, en door de

bandelen. Tegelijkertijd zijn wij onbegrensd puur en tijdloos Gewaarzijn,

interpretaties en conclusies die daarbij horen. Op basis van die aangeleerde

de Mahamudra, het Grote Hart van Mededogen waarbinnen bet gehele

reactieformaties trachten wij onze weg te vinden zonder te beseffen dat

drama van de schepping zich afspeelt. Van exploderende supernova's tot

wij niet zozeer de realiteit zien maar een gekleurde en hier en daar ernstig

de lunch die ik sta klaar te maken, van de bergketens in de Himalaya tot

vervormde versie daarvan, die in wezen voornamelijk onze binnenwereld

de zandkorrels op het strand, van de meest boogstaande idealen tot de

weerspiegelt. Wat wij zien is een directe representatie van de staat van

diepst verscholen angsten en gevoelens van agressie; er is in wezen geen

ons bewustzijn. De boeddhistische uitspraak dat 'alles plaatsvindt in onze

verschil. Alles gebeurt in en als uitdrukking van datzelfde onbegrensde

geest', verwijst naar dit feit. In hoofdstuk 4, 'De structuur van ego', is de

grote Hart van Bewustzijn, die ene Energie. En wij zijn Oat!

werking van de Skandha's toegelicht. Het resultaat van die activiteit van ego is dat het niet alleen zichzelf ziet

1.4

INTEGRATIE VAN DE NON-DUALE VISIE

als een in tijd en plaats te lokaliseren entiteit, maar daardoor ook bet

Non-duale Coaching en Therapie richt zicb op het geleidelijk wakker

open non-duale Gewaarzijn versluiert en fixeert tot een wereldbeeld dat

worden uit de droom van dit duale wereldbeeld dat ons eeuwenlang is

bestaat uit schijnbaar afgescheiden en gestolde vormen die geen onder

voorgehouden en heeft geconditioneerd. Het verkrijgen van inzicht in de

ling verband meer lijken te vertonen.

werkelijkheid van Eenheid is niet ons grootste probleem. Afstemming, meditatie en het juiste onderricht leiden gewoonlijk snel tot die realisatie.

Zander dat te beseffen, kijken we voortdurend naar het projectiescherm

De integratie daarvan in de praktijk van het dagelijks leven, bijvoorbeeld

van de mind waarop de beelden van onze verwachtingen, ideeen, verlangens,

in de wijze waarop wij omgaan met onszelf, anderen en de wereld, vraagt

herinneringen en oordelen verscbijnen die in feite geheel losstaan van

echter veel tijd, herhaling, herinnering, wilskracht en heel veel mededogen.

de werkelijkheid zoals die zich in het Nu openbaart. We herkennen de

We weten wel dat de aarde rond is, maar doen nog steeds alsof die plat

inherente relatie niet meer tussen onszelf en de zogenaamde buitenwereld

is. Evenzo weten wij op conceptueel niveau wel dat wij Een zijn, maar

en voelen ons daardoor afgescbeiden. We lopen rond met een knagend

we handelen grotendeels nog vanuit de aanname van afgescheidenheid.

gevoel van onvolkomenheid, alsof er chronisch iets ontbreekt. En dat

Collectieve druk, opvoeding en opleiding, de inrichting van de samenle-

ving, aJ deze zaken zijn gebaseerd op een duaal wereldbeeld waarin 'aparte'

wat volmaaktheid eigenlijk definieert. Hiertoe werden talloze methoden

individuen bestaan die ieder hun 'eigen' leven leiden (of lijden) met vaak

ontwikkeld, varierend van dogrnatisch onderricht, discipline en toewijding

tegengestelde belangen, die goedschiks of kwaadschiks op elkaar afge

tot het eindeloos herhalen van gebeden of mantra's, het beoefenen van

stemd moeten worden. Vanuit de non-duale visie herkennen en erkennen

naastenliefde en ascese, steeds met aJs onveranderlijk doel de verbetering

we het duaJe wereldbeeld als een relatieve werkelijkheid die geschikt is om

van het 'ik' van de gelovige.

het voortbestaan van het individu en van samenlevingen te verzekeren,

Ik wil met bovenstaande niet suggereren dat die methoden voor het

maar niet aJs representatie van de werkelijkheid. Natuurlijk vragen samen

beoefenen van discipline en toewijding zonder waarde zijn. Ze hebben

levingen om afspraken, regels, verplichtingen en verantwoordelijkheden,

wel waarde, omdat zij een diepgaande transformerende werk.ing kunnen

ethisch besef en normen en waarden. Ze zijn echter slechts geldig binnen

hebben op de structuur van het ego. Maar dat is tegelijkertijd de beperking

de beperkingen van de ge'interpreteerde werkelijkheid.

ervan. Impliciet is het uitgangspunt dat bevrijding bereikt wordt door zui

De basis voor dat stelsel van conventies werd gelegd door de grondleggers

vering en vervolmaking van ego, terwijl ego zelf in essentie niets anders

van de grote spirituele tradities zoals Jezus, Mohammed en Boeddha.

is dan een netwerk van diepgewortelde ideeen, gevoelens en gedragingen,

aangepast,

opgebouwd in het verleden. Een structuur waar wij diep mee ge1dentifi

de belangen -

ceerd zijn maar die tegelijkertijd losstaat van wie wij in wezen zijn. Ken

orientatie van hun opvolgers of de machthebbers van die tijd. De

merkend voor deze traditionele spirituele ontwikkelingswegen is dat alle

levende en ge!nspireerde leer veranderde daardoor in dogma's of fantasie

aandacht uitgaat naar eenwording met God door het loslaten, zuiveren

Zander ingekort,

uitzondering verbasterd

werd of

hun

gedachtegoed

toepasbaar

gemaakt

echter

voor

en werd het middel bij uitstek voor onderdrukking en uitbuiting. Het

of oplossen van ego, maar zonder aandacht te besteden aan de inhoud

patent op de waarheid en op het vinden van geluk berustte zo eeuwen

daarvan. Weinig of geen inspanning wordt verricht om de psychologische

lang bij kloosters en kerken, priesters en priesteressen in Europa,

structuur waarmee ieder mens in zichzelf geconfronteerd wordt, te onder

India, Tibet en het Verre Oosten. Kenmerkend voor deze godsdiensti

zoeken en daarmee om te leren gaan. In plaats daarvan is het antwoord

ge instituties is dat zij zich ontwikkelden tot machtsfactoren die zich

veelal zelfdiscipline door middel van onderdrukking, ontkenning of

bemoeiden met vrijwel alle facetten van de samenleving en dat man

sublimatie van die verstorende bewustzijnsinhouden. Omdat geen gevoel

daat ook kregen van de mensen die zich daaraan onderwierpen. De

of gedachte, verlangen of angst buitengesloten kan worden orn de eenvou

beloning voor de ijverige volgeling bestond uit veiligheid, goedkeuring

dige reden dat zij allemaal in wezen gemaakt zijn van het Ene Bewustzijn,

en een eeuwig leven in de hemel, het Walhalla of het Nirwana. Onge

zijn al die pogingen contraproductief en uiteindelijk destructief. Met

hoorzamen verdienden hun straf in de hel of de onderwereld, of ble

bijvoorbeeld (seksuele) excessen en agressieve <laden tot gevolg.

ven gekluisterd aan het Wiel van Samsara. Het is een benadering van spiritualiteit die start bij het armoedebewustzijn dat wij niet aJ compleet

Psychologische ontwikkeling

zijn, maar dat moeten worden. Centraal staat - en dat is een scherp

Psychologie als wetenschap koos een radicaal andere invalshoek. Niet de

contrast met non-duale stromingen - het idee dat de mens om te

relatie tussen mens en God staat daarin centraal, maar de relatie tussen

beginnen niet goed is, zondig is of op zijn minst vatbaar voor verbetering,

de mens en zichzelf en de ander. Binnen die visie was niet veel ruim

groei en ontwikkeling. En daarrnee is het concept schuld geboren.

te voor het diep menselijke verlangen naar hereniging met de Eenheid

De mens is schuldig en het leven dient om die schulden af te betalen

en de zoektocht van de ziel naar God. Het zoeken naar zin en betekenis

(karma) of te overstijgen en op die rnanier 'goed' of volmaakt te wor

werd maar al te vaak afgedaan als een regressieve en neurotische neiging

den. Een lineaire visie op ontwikkeling van hier naar daar, van niet goed

die slechts erkend werd met het oogmerk om er vanaf te komen. De groot

naar volmaakt, overigens zonder een duidelijk beeld te schetsen van

ste verdienste van moderne vormen van psychologische begeleiding is

natuurlijk dat het mensen kan bevrijden van disfunctionele gedachten,

ego1stische - wereld te bedenken door op deze wijze onze bijdrage te le

gevoelens en gedrag. Dat is een zegen en een bron van welbevinden. De

veren aan het collectieve bewustzijn.

grootste beperking van de westerse psychologie is het materialistische wereldbeeld waarin het 'ik' als onze centrale identiteit wordt gezien en

Dit

geluk gelijk lijkt te staan aan het voortvarend functioneren daarvan.

"Er is alleen maar Dit:' Deze herhaalde uitspraak van Tony Parsons nodigt

En dat ondanks het feit dat via de weg van zowel inzicht, meditaties als

uit om wakker te worden uit de droom van die zelf geconstrueerde

neurologisch onderzoek niemand ooit in staat geweest is om een 'ik' te

wereld die is opgebouwd uit gedachten, gevoelens en geconditioneerd

lokaliseren in het brein noch daarbuiten. Ook recente onderzoekresul

gedrag. Het is nieuw en aanvankelijk onwennig om onze aannames over

taten wijzen uit dat bijvoorbeeld het besluit tot handelen al genomen

de wereld te laten gaan en onszelf los te laten in de onbegrensdheid en

is voordat het brein zich daarvan 'bewust' is (en daar vervolgens een

onbepaaldheid van Dit Moment, de bron en basis van non-duaal

argumentatie voor bedenkt).

Gewaarzijn. We treden dan een wereld binnen zonder doel of bete kenis anders dan het bestaan zelf. Naarmate wij kunnen rusten in de realisatie dat de wereld is wat die is en wij zijn zoals we zijn, kunnen wij

1.5

SPIEGEL VAN BEWUSTZIJN

ontspannen. We kunnen ons dan laten dragen door de stroom van de

Non-duaal Bewustzijn is als een spiegel. Verlichting of Ontwaking bete

schepping en worden co-creator. Als een instrument worden we in de

kent wakker worden uit de hallucinerende werking van de beelden in de

handen van de non-duale Werkelijkheid die onophoudelijk creeert,

spiegel. We gaan zien dat de gedachten en gevoelens die ons aansporen tot

vormt, schept en afbreekt.

verandering of die ons voorhouden niet goed genoeg te zijn, geen be tekenis hebben, slechts gedachten zijn geproduceerd door de mind. Ze

Loslaten

zeggen niets over wie we werkelijk zijn ofwat ons te do en staat. Non-duale

De uitnodiging van Non-duale Coaching en Therapie is daarom om

Coaching en Therapie leert ons zien en ervaren dat wijzelf de producent

ons houvast aan oordelen los te laten en ons te openen voor de reali

zijn van die spiegelbeelden in de vorm van opinies, aannames, angsten,

teit van 'dit' moment. Het Nu kent geen verleden of toekomst, maar is

verlangens, etc. Het ego is in die vergelijking de opeenvolging van mo

altijd nieuw, vers, spontaan en open. Rusten in non-duaal Bewustzijn

menten waarop een gedachte, oordeel, herinnering of verwachting wordt

betekent daarom onze ogen openen voor het Nu en ons bevrijden van

gefixeerd en vervolgens vastgepakt, weggeduwd of genegeerd; de drie basis

het verleden. Verlost van aannames, oordelen en verwachtingen wordt

reflexen van het menselijk brein. Die beweging van grijpen en duwen,

het leven eenvoudig, ontspannen en zonder strijd. Tegelijkertijd openen

van begeerte en afkeer, fixeert niet alleen de vorm van ego, maar ook die

zich nieuwe mogelijkheden omdat onze blik niet beperkt is door angsten,

van de wereld die ego buiten zichzelf denkt waar te nemen. Als wij leren

zorgen of ondermijnende gedachten. Leven vanuit non-duaal Gewaar

om de betovering van de spiegel van bewustzijn te doorzien kan onze

zijn betekent dat we vrij zijn, ook zonder bet comfort van de vertrouwde

relatie met de spiegel ons veranderen van slachtoffer in co-creator. We

gewoontepatronen in denken en doen. Dat is zowel een aanlokkelijk als

kunnen besluiten om bepaalde gedachten of gevoelens niet langer te ge

onwennig vooruitzicht. Non-duale Coaching en Therapie begeleidt het

loven en daar andere - meer effectieve of bevredigende - gedachten of

proces van geleidelijk loslaten van de identificatie met het vertrouwde 'ik'

gevoelens voor in de plaats stellen. Inmiddels is ook uit neurologisch

en onszelf durven toevertrouwen aan de onbegrensde ruimte, vrijheid en

onderzoek gebleken dat het brein in staat is om nieuwe neurale paden

openheid van eenvoudig zo-zijn. Het proces van innerlijke groei dat ons

aan te leggen als gevolg van herhaalde en bewuste verandering van onze

in staat stelt om het contact met non-duaal Gewaarzijn te herstellen en

gedachten. We zijn als mens in staat om een nieuwe - wellicht minder

daarin steeds langer te verblijven, beslaat bet hele tweede deel van <lit

handboek. Vooruitlopend op die uiteenzetting volgen hieronder alvast enkele uitgangspunten waarop Non-duale Coaching en Therapie is ge baseerd.

5. Menselijk bewustzijn is in staat zich bewust te zijn

van de schepping Voor zover wij weten zijn op dit fysieke niveau van bestaan alleen mensen in staat zich bewust te zijn van de aard van de schepping en die te herken nen als een projectie van het omvattende non-duale Gewaarzijn.

1.6 UITGANGSPUNTEN 6. Aandacht is. de creatieve kracht van schepping 1. Er is alleen Bewustzijn

Zoals ook in de kwantumfysica is ontdekt, bepaalt de aanwezigheid van

Alles is gemaakt van dezelfde 'substantie: die we aanduiden als non-duaal

de observator de uitkomst van het experiment. Aandacht is zelf de crea

Bewustzijn of non-duaal Gewaarzijn en die in andere culturen of context

tieve kracht van bewustzijn die aanzet tot ontwikkeling en groei.

aangeduid wordt met Brahman, God, Allah, Energie, het Absolute, etc.

7. Mededogen is de transformerende kracht voor innerlijke 2. Bewustzijn is te definieren als energie met intelligentie

groei en zelfrealisatie

Bewustzijn is alleen kenbaar door schepping, het proces van creatie en

Non-duaal Gewaarzijn is in essentie een ander woord voor Liefde of

daarmee van schijnbare dualiteit. Alie vormen die in non-duaal Bewust

mededogen. Non-duaal Gewaarzijn kenrnerkt zich doordat het geen

zijn verschijnen kennen per definitie ordening en begrenzing, en bestaan

voorwaarden of grenzen stelt aan wat tot schepping wil komen. Juist die

in tijd en plaats. De kracht en de wil om die ordening aan te brengen

onvoorwaardelijkheid opent de mogelijkheid om de totaliteit van 'Wat is'

worden hier aangeduid als intelligentie. Niet de intelligentie als een apart

in het licht van bewustzijn te brengen. Innerlijke groei en zelfrealisatie

opperwezen dat dit universum bestuurt, maar als de inherent aanwezige

zijn het resultaat van het proces waarbij de totaliteit van wie wij zijn voor

intelligentie in alles wat geschapen is. Deze intelligentie volgt ook geen

het voetlicht kan treden.

vooropgezet plan, maar ontwikkelt zich in en als de schepping zelf. Meer hierover in hoofdstuk 2.

8. Ontspanning, welbevinden en eenvoudlg geluk zijn

gegeven zodra wij volledig onszelf durven zijn 3. Gedachten en gevoelens zijn gestolde vormen

van bewustzijn

Zelfrealisatie is in feite niets anders dan volkomen samenvallen met wie wij altijd al waren en zullen zijn: non-duaal Gewaarzijn in een tijdelij

Materie is de in frequentie afgenomen energie van bewustzijn. Gedach

ke vorm. Als ons hart zich opent voor die Waarheid en daarmee voor

ten en gevoelens zijn dat eveneens.

onszelf, vervalt elk streven of manipulatie. Bevrijding daagt wanneer wij onze menselijk.heid volledig omarmen. Zoals Adyashanti ergens zegt: "de

4. Het nu is de enige realiteit, de bran van inspiratie

en verandering

aanvaarding van Samsara is de bevrijding ervan, de aanvaarding van je zelf is de bevrijding van jezelf'

Alles vindt plaats in Nu. Tijd is een functie binnen het tijdloze Nu en is het resultaat van vertraagde frequenties waardoor schepping/vormen kunnen ontstaan. Verleden en toekomst zijn denkbeelden in de mind. Het enige creatieve moment van schepping is in het Nu dat zelf geen tijd kent.

HOOFDSTUK 2

Wat is non-dualiteit? 'Het oog waardoor ik God zie is hetzelfde oog waardoor God mij ziet. Mijn oog en Gods oog zijn Ben oog, Ben zien, Ben Weten, Ben liefde.' (Meister Eckhart)

Niet het ego > maar non-duaal Bewustzijn is de basis voor non duale coaching en therapie. Die verschuiving in perspectief, waarbij wij onze 'Grond> niet langer zoeken in de denkbeelden van ego maar in het ongrijpbare fundament van non-duaal Gewaarzijn, kan alleen plaatsvinden op basis van een helder begrip van en de directe ervaring met non-dualiteit. In dit hoofd stuk worden achtereenvolgens beschreven:

•

2.1

Achtergrond en betekenis van non-dualiteit Mystiek, spiritualiteit en psychologie Metaforen en meditatie gericht op de ervaring van non-dualiteit Non-dualiteit en liefde

NIET-TWEE

Non-dualiteit verwijst naar DAT wat de bron en basis is van alles en zich tegelijkertijd volkomen onttrekt aan iedere beschrijving. Het manifesteert zich als dit universum, het is de 'Grond' waar alles uit voortkomt en ook weer in verdwijnt. Het is 'God: het Absolute, het Licht, Energie, de Ge liefde, Brahman of welke andere naam die daar in de loop der tijden ook aan is toegekend in een poging om het onnoembare te benoemen. Maar welke aanduiding we er ook voor kiezen, dat zijn slechts richtingwijzers, geen ervan representeert DAT. Want non-duaal Bewustzijn is geen 'ding' zoals een tafel of een plant dat zijn. Het is ook geen gevoel of gedachte. We

kunnen het niet aanwijzen, beetpakken of eromheen lopen. We kunnen

2. Niets bestaat

het bestaan van non-duaal Bewustzijn via de normale 'wetenschappelijke'

Na enig onderzoek naar het bestaan van de eik, blijkt dat die uit takken,

methoden niet eens bewijzen. De reden voor de ongrijpbaarheid is, dat

wortels, bladeren en bast is samengesteld en dat geen van deze onderdelen

iedere aanduiding en elke wetenschappelijke benadering plaatsvinden in

als 'de eik' kan worden aangemerkt. De 'eik-heid' van de eik kan in geen

het omvattende en grenzeloze non-duale Bewustzijn en dus per definitie

enkel onderdeel, noch in het geheel van de eik feitelijk aangetoond worden.

beperkter zijn dan Dat. Het is alsof de ijsschots in de oceaan probeert aan

In boeddhistische kringen wordt dit de onderlinge athankelijkheid

te tonen dat diezelfde oceaan uit niets anders dan water bestaat.

van alles genoemd. Niets kan op zichzelf bestaan, alles maakt onlos makelijk onderdeel uit van het geheel. En andersom geredeneerd moet

De letterlijke betekenis van non-dualiteit is 'niet-twee: Die aanduiding is

de condusie wel zijn dat 'de eik' geen 'eik-heid' bezit en dus in essentie

niet toevallig. Met die formulering omzeilen we de neiging van de duaal

'leeg' is. Wat wij aanzien voor de eik is in wezen een interpretatie, een

denkende mind om tot de conclusie te komen dat het hier dus Eenheid

beeld dat door de mind gemaakt wordt. Dit inzicht wordt overigens be

betreft. Maar 'Eenheid' is een concept, een gedachte, en de duale tegen

vestigd door de kwantumfysica die eveneens aantoont dat de 'fundamen

pool van 'alles' of 'tweeheid: Feitelijk kun je niet over Eenheid denken

tele bouwstenen' van het universum ons steeds ontglippen en in feite uit

zonder eerst tweeheid ofwel dualiteit te introduceren. Met de term 'niet

oneindig veel leegte bestaan met minieme hoeveelheden materie die op

twee' bemoeilijken wij het de mind in ieder geval om tot een slotsom te

bun beurt ook weer voornamelijk leeg zijn. Wat wij zien als objecten - en

komen, een conclusie te trekken. Het is juist die open onbepaaldheid die

ook als 'onszelf ' - is een samenstelling en een interpretatie die de mind

de waarheid van non-dualiteit het dichtst benadert.

maakt van de werkelijkheid die veeleer te beschrijven valt als een einde loze wolk van elektronen. Het is ons bewustzijn dat daar ordening en onderscheid in aanbrengt. Hiermee krijgt de uitspraak van Longchenpa -

2.2

VIER NIVEAUS VAN WAARNEMEN

de dertiende-eeuwse filosoof en Dzogchen-leraar - dat 'alles wat wij zien

We kunnen iets proeven van de ongrijpbare aanwezigheid van non

en ervaren een projectie is van de mind', praktische betekenis. Wat wij

dualiteit met behulp van de Indiase filosoof Nagarjuna, grondlegger van

denken te zien, zijn projecties van onze eigen geest en niet wat feitelijk

Advaita-Vedanta, die leefde in de tweede eeuw. Hij onderscheidt vier

bestaatl Wat feitelijk bestaat is de 'niet-ietsheid' die zich voordoet als de

niveaus van werkelijkheid:

wereld van objecten die wij gewoonlijk voor waar aannemen. Deze overweging leidt tot het tweede niveau van werkelijkheid, namelijk

1. Alles bestaat

de ontkenning van alles als echt bestaand. 'Neti-neti' - Sanskriet voor

Het eerste niveau van waarneming van 'de werkelijkheid' is dat van het

'niet-dit, niet-dat' - verwijst naar de realisatie dat niets werkelijk bestaat,

dagelijks bewustzijn dat de wereld verdeelt tussen object en subject, ik

en dat geldt ook voor het 'ik:: Want enig onderzoek in 'onszelf ' maakt al

hier versus de wereld daar(buiten). Het is het denken in tegenstellingen

snel duidelijk dat 'ik' daar niet te vinden is. Er zijn organen (die zelf ook

en het is gebaseerd op de aanname van soliditeit van de beelden die de

weer bestaan uit samengestelde delen en dus geen eigen bestaan hebben),

mind over zichzelf en de wereld produceert. Bijvoorbeeld: "Ik zie daar

er zijn botten, een hoofd, zintuigen, etc., maar nergens is het 'ik' te vin

een eik staan:· Waarbij de eik als een werkelijk bestaande entiteit gezien

den waar wij zo vaak naar verwijzen. 'Ik' is even onvindbaar als de eik uit

wordt die ' los' lijkt te staan van mij en van zijn omgeving.

bovenstaand voorbeeld. Wat aanleiding geeft tot de condusie dat 'niets bestaat'.

3. Alles bestaat wel en niet

definieerbare Zijn, dat je altijd bent en zult zijn maar waar wij des

Ondanks de ontdekking dat 'ik' en de eik niet werkelijk bestaan, kan toch

ondanks ons hele leven naar op zoek zijn.

ook niet ontkend worden dat ze er zijn. De eik staat daar in het landschap,

Non-duaal Bewustzijn is totaal open, kent geen grenzen, ornvat en over

ik kan ertegenaan leunen, ik hoor het ruisen van de wind in zijn bladeren

stijgt alles. Geen inspanning van onze kant brengt het dichterbij. Ook

en ik hen er ook als degene die dat ziet, voelt en ervaart.

kunnen we het niet kwijtraken, omdat we er altijd al volledig mee verbon

De conclusie moet wel zijn dat ik en de eik er tegelijkertijd wel en niet

den zijn. Onze enige moeilijkheid is dat we die verbondenheid doorgaans

zijn. Met deze - voor de duaal denkende mind ongemakkelijke - conclu

niet ervaren, waardoor gevoelens van afgescheidenheid of eenzaamheid

sie doet het non-duale denken zijn intrede: iets bestaat wel en niet.

ons niet vreemd zijn. Alle pogingen om die gevoelens weg te werken,

Interessant is dat wij rationeel gezien wel tot die conclusie kunnen ko

brengen ons geen stap dichterbij omdat we er al zijn. Het vraagt echter

men, maar dat <lit niet wil zeggen dat wij het ook werkelijk kunnen be

veel tijd, aandacht en innerlijke groei voordat wij dat herkennen en <lit

grijpen. Dat lukt niet, omdat de mind slechts in dualiteiten kan denken.

inzicht tot een doorleefde ervaring kunnen maken.

In plaats van eenvoudig te rusten in de non-duale Waarheid dat alles, in

De ongrijpbaarheid op zowel fysiek als rnentaal niveau van non-duaal

clusief ikzelf, tegelijkertijd wel en niet bestaat, maakt de mind zich mees

Bewustzijn staat de ervaring daarvan echter niet in de weg. Alles wat we

ter van <lit Weten door het te veranderen in een concept, een condusie

waarnemen, voelen, denken en doen, is in essentie zowel de bron als de

waar het verder niets mee kan, maar die als enig doel heeft de mind zelf

uitdrukking van <lit Ene non-duale Bewustzijn. We kunnen er altijd bij

gerust te stellen. We kunnen tegen onszelf zeggen: "Ik besta tegelijkertijd

terugkeren, erin rusten, het herkennen en ons op een diep niveau herin

wel en niet", zonder daarvan in de war te raken. Dat is niet het gevolg van

neren dat dit het is waar we altijd naar op zoek waren. We kunnen weten

feitelijk begrip, maar van het afhouden van de directe realisatie van de be

van het bestaan zonder in staat te zijn om precies te zeggen wat het is.

tekenis van die woorden. Als die namelijk echt zou doordringen, zou elk

Waar non-dualiteit naar verwijst is de paradox en het mysterie van Een

houvast van een eigen bestaan wegvallen. Elk concept, hoe subtiel ook,

heid, het 'niet-twee' dat zich manifesteert als de veelheid en de totaliteit

versluiert de directe beleving van het 'zo-zijn' van DIT dat voorafgaat aan

van alles wat bestaat en dus ook van onszelf. Dat is zelfrealisatie, de reali

conceptualisering.

satie van onze ware aard.

4. Alles bestaat noch wet. noch niet In een paging om die neiging tot conceptualisering teniet te doen zodat

2.3

het open non-duale Gewaarzijn zich direct kan openbaren, bestaat het

Uiteenlopende spirituele tradities bevestigen deze Wijsheid en onderstre

vierde niveau van werkelijkheid uit de realisatie: "Ik niet kan zeggen dat

pen de eenheid van 'God' en de wereld, van Bewustzijn en de uitdrukking

GEHEIME LEER

ik besta, noch dat ik niet besta, en evenzo kan ik niet zeggen dat de eik

daarvan in materie. We vinden die gedachte terug in het hindoei'.sme,

bestaat, noch dat die niet bestaat..:' Voel de mentale crash die de mind

het boeddhisme en in de mystiek van het christendom. In de Taittiriya

hier maakt. Hier is geen touw aan vast te knopen en daar ligt precies de

Upanishad, ongeveer 2500 jaar oud en deel uitmakend van de Vedan

opening naar de ervaring van het directe Zien, de werkelijkheid zoals

ta-filosofie (hindoe"isme), is het complete scheppingsverhaal met enkele

die is, zonder het filter van conceptualisering. Dit is het niveau waar alle

pennenstreken neergeschreven. Expliciet wordt hier beschreven hoe de

non-duale tradities naar verwijzen: staren in de Leegte van 'geen-ding'

schepping zichzelf schiep. Daardoor is alles wat geschapen is, zowel een

en voelen dat dat tegelijkertijd de geboortegrond is van alles. Sterker

uitdrukking van de schepper als de schepper zelf. Met die realisatie over

nog, de Leegte rnanifesteert zich als alles. Iedere vorm, inclusief wijzelf,

stijgen we het duale denken. We zien de eenheid van materie en van ener

is in werkelijkheid een uitdrukking van die Grondeloze Grond, het niet-

gie, van de schepping en het feit dat wij ons daarvan bewust kunnen zijn.

'Hij, de Opperste Ziel, dacht: "Ik wilde dat Ik vele was; Ik zal Mij

Non-duale stromingen, zoals de Katharen in de Middeleeuwen en de

voortplanten." In de hitte van Zijn meditatie schiep Hij alles. Alles

soefi's in het huidige Iran, zagen en zien zich om die redenen genood

scheppende, trad Hij alles binnen; alles binnengaande nam Hij vorm aan,

zaakt 'ondergronds' te gaan en zich te onttrekken aan de controle van de

bleef evenwel vormloos, nam Hij grenzen aan, bleef evenwel grenzeloos,

staat annex godsdienstige organisaties.

maakte Hij zich een tehuis, bleef evenwel zonder tehuis. Schiep kennis

Maar niet alleen het ontwijken van staatstoezicht maakte non-duale

en onwetendheid, werkelijkheid, onwerkelijkheid, werd alles. Daarom is

stromingen tot een geheime leer. De consequenties van het inzicht in de

alles werkelijkheid. In den beginne was er geen schepping, toen kwam de

Eenheid van alles en het feitelijke niet-bestaan van ego, zijn zonder meer

schepping. Hij schiep zichzelf uit Zichzelf. Daarom wordt Hij Zelf-Schepper

schokkend voor ons zelfbeeld. Niet iedereen is voldoende voorbereid en

genoemd.'

ontvankelijk om die waarheid tot zich te laten doordringen. Van het zelf

(Taittiriya-Upanishad) *

beeld blijft niet veel over. Alles wat wij dachten te weten over de wereld en onszelf, alle ideeen over ons leven en daarna, alle oordelen die evenzovele

Non-dualiteit, de realisatie dat alles Een is, geen twee, is terug te vinden

duale denkbeelden en standpunten opleverden, blijken niet langer geldig

binnen de esoterische stromingen van alle grote spirituele tradities. Het

en ongegrond. Orn die reden werden leerlingen en volgelingen pas na

is de Advaita-Vedanta van het hindoe'isme, de Dzogchen in het boeddhis

jarenlange voorbereidende training in toewijding, meditatie, recitatie en

me, het Gnosticisme van het christendom, het Soefisme binnen de islam

nederigheid ingewijd in deze visie en begeleid bij de integratie daarvan.

en de Kabbala in het Jodendom. Deze verborgen of geheirne strorningen

Tegenwoordig liggen talloze teksten over dit onderwerp in elke spirituele

binnen de gevestigde spirituele instituties zijn door diezelfde instituties

boekwinkel op het schap en zijn ze via internet altijd direct beschikbaar.

afwisselend gedoogd en vervolgd. Zij vormen in potentie een gevaar voor

Kennelijk is het moment aangebroken dat niet slechts enkelingen, maar

de officiele godsdiensten, omdat zij de autoriteit daarvan ter discussie

de mensheid als geheel toe is aan een fundamenteel nieuwe visie op de

stellen. De aanleiding daarvoor is het inzicht dat het patent op 'de Waar

wereld, op zichzelf en op de relatie tussen die twee. Een blik in de k.rant

heid' nooit van buitenaf aangegeven of opgedrongen kan worden, maar

staaft dat vermoeden. De beperk.ingen en letterlijk levensbedreigende

een hoogst persoonlijke en intierne kwestie is tussen het individu en zijn

consequenties van het duale wereldbeeld waarbij ' ik' zich geplaatst ziet

of haar Schepper, die in laatste instantie dezelfde - non-duale - identiteit

tegenover een schijnbare 'buitenwereld' die ofwel geplunderd dan wel

blijken te hebben. Ze zijn Een. Een andere bron van onvrede van de ge

buitengesloten moet worden, vallen niet langer te ontkennen.

vestigde orde met de esoterische stromingen is dat die niet akkoord gaan met een van buitenaf opgelegde moraal en de gangbare manipulatie van mensen middels een stelsel van straffen en belonen met als ultieme straf

2.4

een enkele reis naar de hel en als hoofdprijs een plaatsje aan de voeten

Non-dualiteit is niet alleen 'verborgen' spiritualiteit in de zin dat het zich

WIE BEN IK?

van God. De non-duale stromingen erkennen alleen de eigen ervaring

aan de invloedssfeer van gevestigde instituties onttrekt, maar ook omdat

als richtinggevend voor gedrag. Zc: stellen bovendien geen hemel in het

het een naar binnen gekeerde vorm van spiritualiteit is. Binnen die tra

vooruitzicht, maar richten zich op het bevorderen van de realisatie dat de

ditie gaat de aandacht niet uit naar de relatie met een externe godheid,

'hemel' al hier is in de vorm van de non-duale Werkelijk.heid van het Nu.

maar naar de relatie met je diepste zelf. Leidend daarbij zijn in feite maar twee vragen: wie ben ik en wat is dit? Non-duale spiritualiteit richt zich

De Upanishads z.ijn toevoegingen aan de Veda"s, de oude heilige teksten van het hindoe!sme, en varieren qua oorsprong tussen 1500 en SOO v. Chr. De citaten uit de Upanishads in dit boek zijn met toestemming overgenomen uit 'Tien Upanishads: uitgegeven door Stichting Ars l'loreat, Amsterdam.

niet op verbetering van 'ik' maar op het doorgronden van de ware aard ervan. Hetzelfde geldt voor het doorzien van de wereld van materie om zo terug te keren bij de bron; de non-duale Waarheid van Zijn. Dat is

het doel, dat deels wordt benaderd door kennis, maar uiteindelijk vooral

voor vele 'zoekers' op het spirituele pad de belangrijkste inspiratiebron

door ervaring en direct inzicht in onze ware aard. Alles is erop gericht om

nen. Dit resulteerde in het Westen tot een toenadering en soms zelfs fusie

de identificatie met het ego los te laten - die optelsom van je verleden - en

van spiritualiteit en psychologie, waarbij zelfrealisatie het doel is met ge

te ontwaken in de directe ervaring van het Nu, dat zowel de enige realiteit

bruikmaking van kennis en vaardigheden ontleend aan de psychologie.

is als volkomen open, onbepaald en onbegrensd Bewustzijn. De realisatie

Roberto Assagioli, met zijn Psychosynthese die wortelde in de Theosofie,

van onszelf als non-duaal Gewaarzijn gaat gepaard met gevoelens van

was een pionier op dit gebied. Zijn werk kreeg een vervolg door onder

'thuis'komen, van spontaan opbloeiende liefde, mededogen, wijsheid en

andere Hans Knibbe en <liens Zijnsgeorienteerde Bewustzijnstraining, de

geluk. De grenzen die wij gewoonlijk hanteren tussen binnen en buiten,

Diamond approach van A.H. Almaas en het trainingsaanbod van Art of

tussen materie en geest, blijken in wezen arbitrair te zijn. De scherpe af

Life. Deze stromingen evolueren ieder ook weer in hun visie en werk

bakening tussen het individu en de wereld die hem omringt, blijkt even

wijze, met als resultaat de geboorte van een fundamenteel nieuwe manier

eens kunstmatig. Wanneer dit inzicht zich verdiept en verduurzaamt,

van denken over spiritualiteit en over de betekenis van psychologisch in

leidt dat naar een geheel nieuwe zienswijze op de wereld en op onze rol

zicht daarbij.

daarin. Dan kunnen we dansen in de paradox van het bewuste ervaren

Gedurende de afgelopen 10 a 15 jaar valt een toenemende ontvankelijk

van Eenheid, terwijl wij tegelijkertijd vol overtuiging ons schijnbaar apar

heid te constateren voor de radicale boodschap van de non-duale visie

te leven leiden en vieren. Het inzicht in de paradoxale aard van de wereld

op de werkelijkheid. Leraren als Tony Parsons, Jeff Foster, Adyashanti en

waarin wij leven is nieuw

de westerse mens, maar van alle eeuwen

Mooji zijn vertegenwoordigers van de boodschap dat psychologisch in

voor het oosterse denken, getuige onderstaand citaat van de grote non

zicht uitsluitend tot doel heeft om het niet bestaan van 'ik' te herkennen

duale leraar Sri Ramana Maharshi:

en ons te ontdoen van de beperkingen die het geloof in het bestaan van

voor

ons ego met zich meebrengt. Het is een directe oproep om wakker te

'Ihe World is an illusion

worden uit de zelf geconstrueerde wereld van dromen, gedachten, ver

Only Brahman is real

wachtingen en fantasieen en onze ogen te openen voor de werkelijkheid

Brahman is the world.'

zoals die is, zonder die met onze eigen interpretaties in te kleuren. Spiri tualiteit van de eenentwintigste eeuw gaat daarom over de erkenning dat ego/persoonlijkheid een van tijd en plaats afhankelijke bundeling is van

2.5

SPIRITUALITEIT VAN DE EENENTWINTIGSTE EEUW

concepten en dat het loslaten daarvan toegang geeft tot het onbegrens

De afkalving van de aandacht voor de gevestigde godsdiensten van de

de pure Gewaarzijn zelf. Die ontdekking voert ons niet alleen naar onze

afgelopen veertig jaar ging gepaard met een sterke toename van interesse

diepste identiteit - puur non-duaal Gewaarzijn - maar ook naar onze

in en populariteit van psychologie, vooral als middel tot innerlijke groei

werkelijke functie, namelijk ons bewust zijn van <lit Gewaarzijn.

en ontwikkeling. De Ontwikkelingspsychologie wierp nieuw licht op de groeistadia en de structuur van ego en daarmee op de mogelijkheden om

Kwantumfysica

de talenten en de blokkades die zich daarbinnen bevinden, te bevrijden.

Momenteel maken we een shift in bewustzijn mee die niet !anger slechts

Omdat die innerlijke ontwikkelingsweg vroeg of laat tot zingevingvragen

voor enkele lama's of rishi's is weggelegd, maar voor veel grotere groepen

aanleiding geeft en de vraag naar onze diepste identiteit centraal komt te

mensen. Niet omdat zij uitverkoren zijn, maar als gevolg van een col

staan, ontstond toenemende belangstelling voor de geheime leer van eso

lectieve toename van bewustzijn. Een bewustzijn dat niet alleen gevoed

terische stromingen. Door de vestiging in Europa en de VS van vele lera

wordt door de herontdekking van antieke bronnen van wijsheid, maar

ren uit India, Tibet en Nepal zijn vooral Advaita-Vedanta en Dzogchen

eveneens door nieuwe ontdekkingen op het vlak van de kwantumfysica

en de astronomie. De beschrijving in de kwantumfysica luidt dat het uni

ping het beste te begrijpen is als een doorgaand proces van uitbreiding

versum een zichzelf bewegend, zichzelf vormgevend patroon is, als een

en groei. En dat niet alleen in termen van afstanden of van het uitdijende

dans. Het is de dans van de schepping waar wij altijd onlosmakelijk deel

heelal, maar ook en vooral in de zin van steeds toenemende 'bewustzijns

van uitmaken en tegelijkertijd getuige van zijn. Kenmerkend is dat er ge

staten' en navenante wereldbeelden.

sproken wordt over een substantie of energie die aan de basis ligt van alles wat wij ervaren, inclusief onszelf. Een energie die vele namen heeft gekre

Die visie is niet nieuw en wordt bijvoorbeeld gesteund door diverse filo

gen zoals Bewustzijn, Gewaarzijn, Advaita, Brahman, Tao, het Absolute,

sofen en spirituele tradities, maar evenzeer door modem wetenschappe

God, en recentelijk 'het Veld'. Het wordt zowel door wetenschappers als

lijk onderzoek.

mystici gezien als de onveranderlijke essentie van alles; zonder vorm, be

Ondanks het overheersende materialistisch� wereldbeeld dat sinds de

grenzing of objectiveerbare eigenschappen. Tegelijkertijd is het constant

zeventiende eeuw zijn intrede deed, met als resultaat het 'Verlichtings

aanwezig, drager van alles en ervaarbaar voor de mens. De notie dat de

denken' waarin wij onszelf als ge1soleerde en van louter materie opge·

wereld, het universum en alles wat zich daarin manifesteert van dezelf

trokken entiteiten gingen zien, was er ook steeds een aantal wetenschap·

de 'stof' gemaakt is, inclusief de zogenaamde ruimte daartussenin, geeft

pers en filosofen die de visie van een 'bezield' universum niet losliet. Aan

aanleiding tot een geheel nieuwe visie op onszelf en op onze relatie met

de basis daarvan noem ik Jakob Bohme (1575-1624) die stelde dat ieder

de ander en met de wereld. Er is alleen maar Een. Het is van belang hier

een ten diepste een is met Christus. Johann Gottlieb Fichte (1762-1814},

bij op te merken dat <lit niet hetzelfde is als de - voor ego - geruststellen

leerling van Immanuel Kant, stelde dat de subjectieve geest en de objec

de conclusie dat 'wij' allemaal een zijn. Eenheid kent geen verbondenheid

tieve wereld beide uitdrukkingen zijn van een overstijgend bewustzijn.

omdat het Een is. Er is alleen maar Een!

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) zocht in zijn Monadenleer een onderliggende eenheid tussen de wetenschap van de bouwstenen van de schepping en de vooraf door God opgelegde ordening daarvan. William

2.6

NON-DUALITEIT EN DE PARADOX VAN ONTWIKKELING

Blake (1757-1827) verzette zich tegen de overheersing van het rationele

Aansluitend op de uitspraak dat er alleen Een is, kan men stellen dat

denken en gaf een centrale rol aan de verbeelding, de subjectieve beleving

non-dualiteit is. Het is alomvattende Eenheid, het 'Veld' dat zelf niet be

van de werkelijkheid, wat niet alleen tot uitdrukking kwam in zijn schil

weegt, geen grens of plaats kent en dus ook geen ontwikkeling. De para

derijen en grafiek, maar ook in zijn mystieke gedichten.

dox van non-dualiteit is dat deze onbeweeglijke Grond zich manifesteert

Tot de filosofen die in de negentiende eeuw de eenheid tussen mens en

als het eeuwige dynamische proces van het oprijzen en weer verdwijnen

God, tussen materie en bewustzijn beschreven, behoren Richard Bucke

van vormen, kleuren, geluiden en alle andere manifestatievormen waar

(1837-1902), die op basis van een diepgaande spirituele ervaring een

uit deze schepping is opgebouwd. Daarbij valt echter op dat die vormen

omvattende visie ontwikkelde op de chronologie en de toekomst van de

niet, zoals de golven van de oceaan, slechts rijzen en dalen, maar dat de

ontwikkeling van het menselijk bewustzijn. Een zienswijze die later werd

schepping zich ontwikkelt in de richting van toenemende complexiteit

gedeeld met mensen als Swami Vivekananda (1863-1902) en Sri Auro

en Gewaarzijn van Zichzelf. De indruk ontstaat dat schepping een proces

bindo (1872-1950), oosterse mystici die de synthese tussen oosterse en

doormaakt waarin het in toenemende mate zichzelf herkent als manifes

westerse filosofie zochten. Zij introduceerden het idee dat de beoefening

tatie van Zichzelf, de Bron van Non-duaal Gewaarzijn. In zijn boek 'Een

van bewustzijnsontwikkeling een onderdeel is van het grote proces van

Beknopte Geschiedenis van Alles' beschrijft Ken Wilber op overtuigende

de evolutie van het universum. Dit was een buitengewoon significante

wijze hoe bewustzijnsontwikkeling zelf de motor is achter die evolutio

stap in het denken over de schepping, over bewustzijn, en over de relatie

naire ontwikkeling waar wij deel van uitmaken. Hij stelt dat de schep-

tussen die twee.

De idee dat bewustzijn - dat algemeen gezien wordt als een ongrijpbaar

materie. Daaruit komt de volgende fase van ontwikkeling voort: die van

en intern proces - een directe relatie heeft met de zogenaamde objectieve

het leven. Het leven leidt via de nodige tussenstops tot de geboorte van de

wereld van materie, krijgt in de twintigste eeuw steun uit de hoek van de

denkende geest; bewustzijn dat in staat is om zich vragen te stellen over zijn

moderne fysica. De kwantumfysica laat het idee van de 'fundamentele'

eigen oorsprong. Dat is de grote verworvenheid van menselijk bewustzijn.

bouwstenen van de schepping los en beschrijft materie vooral in termen

De volgende stap van ontwikkeling is de daadwerkelijke zelfrealisatie van

van energie en mogelijkheden. Ze onderstreept de stromende en vluch

die Oorsprong, te beginnen met de ervaring van de ziel, het onpersoon

tige aard van wat aan de oppervlakte zo solide en vast lijkt. En geheel in

lijke bewustzijn waaruit ego oprijst. We herkennen de ziel als het kenbare

overeenstemming met de boeddhistische 'Sutra of the Heart of Trans

en persoonlijke aspect van onze ware identiteit, het onpersoonlijke non

cendent Knowledge' (ea. 600 AD) waarin onderwezen wordt dat 'vorm

duale Bewustzijn zelf. Daarmee is de ziel de .doorgang naar de realisatie

in wezen leegte is en leegte vorm: lijken energie en materie uit het niets

van de Eenheid van de wereld van materie met het bewustzijn waaruit die

op te doemen maar desondanks een geweldige vormkracht te bezitten,

wereld voortkomt.

want het gehele universum is er de uitdrukk.ing van. Als wij onze. ogen openen voor de schoonheid en de complexiteit van de schepping, valt het

Eenheid van Bewustzljn en materle

ons moeilijk om aan te nemen dat die vormkracht en ordening slechts het resultaat zouden zijn van louter toeval. Kansberekeningen tonen aan dat voor 'toeval' oneindig meer tijd nodig zou zijn dan er beschikbaar is, gelet op de leeftijd van het heelal (ea. 13,7 miljard jaar). Het ziet er dus naar uit dat wij intelligentie en gevoel voor harrnonie en schoonheid aan de vormkracht van energie moeten toekennen. En als dat zo is, zou die scheppende energie dan niet hetzelfde kunnen zijn als dat wat wij ge woonlijk bewustzijn noemen?

'Great Chain of Being' Kennelijk leven wij in een universum dat bestaat uit 'energie' met inherent bewustzijn. Tevens lijkt het erop dat dit bewustzijn de neiging heeft om zich te ontwikkelen. Die ontwikkeling toont zich in de verschillende 'ag gregatietoestanden' van bewustzijn. Net zoals water zich kan voordoen als stoom en als ijs,

neemt bewustzijnsenergie als grondslag van de schep

ping de vorm aan van schijnbaar vaste materie, maar ook van het leven op aarde, van het denken en van spirituele ervaringen. Zonder veel moeite is er een opeenvolging van aggregatietoestanden van bewustzijn te herken nen, lopend van (schijnbaar) uiterst dicht en materieel, naar uiterst ijl en spiritueel. De 'Great Chain of Being' zoals die opeenvolging genoemd wordt, kent vele indelingen, grove en fijne, maar is in grote lijnen als volgt samen te vatten. In zijn meest ruwe vorm herkennen

wij bewustzijnsenergie als 57

We zien dat bewustzijn immanent, intrinsiek aanwezig is in de gemani

Het rationele denken heeft een zodanig centrale plaats gekregen dat wij

festeerde wereld en deze tegelijkertijd transcendeert en er los van staat.

van onszelf vervreemd zijn geraakt. Eenzaamheid en depressie zijn mo

De mens staat op de drempel van het ontwakend bewustzijn waarin plaats

menteel de grootste oorzaken van lijden. Wij zien een gefragmenteerde

is voor de realisatie van zijn eigen oorsprong. Bewustzijnsontwikkeling

wereld en voelen niet langer dat wij inherent verbonden zijn, of sterker

voert ons zowel naar die hoogste inzichten als naar onze eerste oorsprong

nog, dat wij ten diepste de wereld zijn die wij 'buiten' ons menen waar

om te ontdekken dat die twee niet tegenover elkaar staan maar uiteinde

te nemen. Het gevolg is dat wij ons verloren en innerlijk leeg voelen en

lijk Een zijn. In die realisatie genieten we van de pracht en grandeur van

onophoudelijk op zoek zijn naar vulling van de leegte in ons hart. Wilber

de schepping en komen we tot rust in het weten dat wij feitelijk nooit iets

noemt deze manier van in het leven staan: 'het flatland-denken:

anders zien dan ons diepste zelf. Alles is en was altijd al dit Ene Bewust zijn dat zich op <lit niveau van inzicht wonderlijk genoeg niet anders laat

Het flatland-denken kenmerkt zich door de sterke neiging om alleen

omschrijven dan 'Licht' of 'Liefde'. Hier lost het onderscheid op tussen

waarheid toe te kennen aan wat kan warden waargenomen of gemeten.

materie en geest, dood en leven, ik en de rest, binnen en buiten. Dit is het

Wat daar niet aan voldoet, wordt naar het rijk der fabelen verwezen. Die

hoogste inzicht waar de grote spirituele stromingen, vaak in verbloemde

houding resulteerde in wetenschappelijk en technologisch opzicht in een

taal, naar verwijzen en van getuigen wanneer zij spreken over Realisatie,

enorme vlucht, en ontketende een ongekende economische bedrijvigheid

het Inzicht, de View, het Christusbewustzijn, het Absolute, de Geliefde, etc.

en een buitensporige onevenwichtigheid van de verdeling van de welvaart die daarvan het gevolg was. Een antler gevolg was dat het 'begeesterde' wereldbeeld, een wereldbeeld waarin ruimte was voor 'inspiratie' (de in

2.7

FLATLAND

Het is voor ons, rationeel denkende mensen, niet eenvoudig om het idee

ademing van de Geest), plaats moest maken voor de eendimensionale platte wereld van de zogenaamde 'werkelijkheid' die slechts diende orn

van Eenheid en van een 'bezield' universwn te aanvaarden. Wij zien

geexploiteerd te worden. Wat resulteerde in een geweldige kaalslag op het

onszelf liever als vrije denkers met een rationele visie op onszelf en op

gebied van de ethiek en in de gestage ontkenning van het mysterie van het

de wereld, bevrijd van irrationele hersenspinsels. Terecht wensen wij niet

leven. De individuele, innerlijke 'subjectieve' beleving werd gedevalueerd

terug te keren naar het mystieke wereldbeeld van de middeleeuwer met

en onderworpen aan het allesoverheersende 'rationele' denken dat zich

zijn onderworpenheid aan irrationele en door angst gevoede overtuigin

zelf tot de enige vertegenwoordiger van de 'objectieve waarheid' uitriep.

gen. Zijn geringe zelfkennis en neiging om al het goede en slechte buiten

Wat na enkele eeuwen overbleef was een kaal en 'ontzield' wereldbeeld

zich te projecteren in de vorm van de rechtvaardige God en de duivel die

waarin de mens niet langer onderdeel van de schepping was, maar

om zijn ziel vochten, zijn geen aanlokkelijk vooruitzicht. Het middeleeuwse

zichzelf nog slechts kon zien als een toeschouwer, een eenzame reiziger

denken was sterk verouderd en hood geen ruimte voor ontwikkelingen

die opdook uit het niets om een betekenisloos leven te leiden in een uni

van het wetenschappelijke denken, noch voor een nieuwe visie op kunst

versum zonder oorsprong of genade. Een wereld waarin het hart definitief

en maatschappelijke vernieuwing. Het lag in de ontwikkeling van het

het onderspit moest delven tegenover de ratio met zijn neiging om slechts

collectieve bewustzijn besloten dat wij ons bevrijdden van het oude

een dimensie van de werkelijkheid te willen zien en de andere domweg

wereldbeeld en nieuwe manieren van kijken zochten en vonden. Het

weg te denken omdat die niet in een formule te vangen is. Een mens

was de tijd van de 'Verlichting', de Renaissance, met wellicht als belang

ontstond die zich gedroeg alsof hij zichzelf had uitgevonden en vanuit die

rijkste kenmerk dat niet langer de Geest, of God, het leidende principe

egocentrische visie naar de wereld keek. Zag de mens zich voorheen in de

was om de wereld te duiden, maar het rationele denken. Een manier van

rol van 'rentmeester', hem aangereikt vanuit de Bijbel, nu kwam daarvoor

denken die ons heel veel heeft gebracht maar ons ook veel heeft gekost.

de overtuiging in de plaats dat het volkomen gerechtvaardigd is om de

rijkdommen van de wereld ongebreideld te plunderen zonder rekenschap

denkbeelden ziet en niet die van 'wat is'. Non-dualiteit is als de grenzeloze

te hoeven afleggen over de gevolgen daarvan voor zijn medemens, andere

hemel zonder welke de wolken die zich daarin aftekenen niet zichtbaar

levende wezens en het milieu.

zouden zijn. Het is als de ether waarin geluidsgolven zich voortplanten, het is als het witte papier waarop deze letters gedrukt zijn of het zwarte

Technologische ontwikkeling

tv-scherm waarop duizenden pixels oplichten die de illusie van een wer

Een van de belangrijkste gevolgen van het flatland-denken is dat het

kelijk bestaand beeld scheppen. Allemaal voorbeelden om aan te ge

niveau van de innerlijke ontwikkeling van bewustzijn in het algemeen

ven dat de wereld van vormen (wolken, geluid, letters, pixels) niet kan

geen gelijke tred kan houden met de snelheid waarmee technologische

bestaan zonder die stille, neutrale achtergrond. Maar deze voorbeelden

ontwikkelingen zich voltrekken. Dit gegeven leidt letterlijk tot een uiterst

gaan mank omdat zij nog steeds een relatie.veronderstellen tussen bij

explosieve situatie, veel onnodig lijden en grove onrechtvaardigheid. Het

voorbeeld het papier en de letters, de wolk en de hemel. Non-dualiteit

feit dat het ego'istische denken en doen op wereldwijde schaal overheerst,

betekent niet-twee en de relatie is dan ook veel intiemer dan de voorbeel

is zonder meer zorgelijk en geeft weinig aanleiding om rustig achterover

den. En wel zo intiem dat er feitelijk geen scheiding gemaakt kan wor

te leunen. Integendeel, willen we de op hol geslagen machinerie van

den, geen duale verdeling bestaat tussen de wolken en de hemel of het tv

mondiale uitbuiting, milieuvervuiling en ongebreideld geweld weer in

scherm en de pixels die daarin oplichten. Ze zijn Een. De 'Leegte' van het

het gareel krijgen, dan is de ontwikkeling van bewustzijn de enige uitweg.

scherm en de pixels zijn Een. De klassieke manier om de non-duale aard van de werkelijkheid te verduidelijken is die van de spiegel en de beelden

Bewustzijnsontwikkeling is daarom geen luxe, geen exotische hobbyvoor

die daarin verschijnen of van de oceaan en de golven die aan zijn opper

mensen die ruim voorzien zijn in hun primaire en secundaire levens

vlak rijzen en dalen.

wij zijn verantwoordelijk, omdat

Een spiegel is geen spiegel zonder de beelden die daarin verschijnen en

wij de tijd, de energie en de middelen hebben om het anders te doen.

andersom kan geen spiegelbeeld bestaan zonder spiegel. Wat wij aan

Als je wilt dat de wereld verandert, moet je zelf veranderen. Als je wilt

zien voor twee fenomenen is in feite een non-duale Eenheid. De spiegel

dat vrede de overhand krijgt, is het aan ons om vrede te leven. Bewust

spiegelt altijd het gehele beeld en het is onmogelijk om het beeld van de

zijnsontwikkeling verleent aan spiritualiteit daarom niet alleen een

spiegel te isoleren; beide vormen een intieme en totale Eenheid. Maar

individuele betekenis, maar ook een maatschappelijke functie, en feite

als je in de spiegel kijkt, denk je jezelf te zien en meestal niet de spiegel.

lijk is dat onderscheid niet relevant. Spirituele ontwikkeling zonder

Toch is de spiegel inherent 'leeg', de spiegelbeelden die je ziet, komen niet

praktische vertaling is zonder betekenis. Maatschappelijke verbetering

voort uit de spiegel. Integendeel, de spiegel blijft volkomen onaangetast

nastreven zonder een spirituele grondslag eveneens. De combinatie van

en onaangedaan door de beelden die daarin verschijnen. De spiegel kent

die twee leidt tot werkelijke groei en verandering en kan een effectieve

geen voorkeur of afkeer, geen gehechtheid of oordeel. Ook ontbreekt het

basis zijn voor het verminderen van onrechtvaardigheid en lijden.

de spiegel aan een tijdsbesef, geschiedenis, verleden of toekomst. In de

behoeften, maar een noodzaak. Juist

spiegel is het altijd Nu. Hetzelfde geldt voor non-duaal Gewaarzijn. Juist die totale openheid zonder eigen kenmerken - om die reden in boeddhisti

2.8

Metaforen voor non-duaal Bewustzijn

sche kringen 'Leeg' genoemd - is de basis en voorwaarde voor het ontstaan

Bovenstaande klinkt wellicht abstract of vaag maar het is tegelijkertijd

van de oneindige stroom van vormen, kleuren, geluiden, gedachten, gevoe

het meest concrete dat bestaat. Non-dualiteit is als de olifant in de kamer

lens; kortom, van de zintuiglijke wereld waarin we denken te leven. Van de

die je pretendeert niet te zien. Hij kijkt je voortdurend aan, staat altijd in

big bang tot de letters die je nu leest, van onze hoogst verheven gevoelens

de weg maar je ziet hem over het hoofd omdat je alleen de wereld van je

tot onze zwartste gedachten en gedragingen; alles is een uitdrukking en

manifestatie van non-duaal Bewustzijn. Non-duaal Bewustzijn kent geen

deze waarheid kan met de volgende metafoor verduidelijkt warden:

voorkeur of afkeer, het is 'goddelijke onpartijdigheid' in de zin dat bet geen vooropgezet plan heeft met de schepping anders dan die te ervaren. Orn

'Er was eens een mens die orn een of andere kosrnische reden s rnorgens

die reden wordt non-duaal Bewustzijn ook vaak aangeduid als non-duaal

wakker werd en zichzelf aantrof op een ijsberg. Niets dan ijsschotsen en

Gewaarzijn, de onbevooroordeelde open aanwezigheid en kennendheid

ijspegels orn zich heen onder een stralend blauwe hernel. Tot zijn schrik

van het Ene Bewustzijn dat aan de basis van alles ligt maar zelf zonder oor

ontdekte hij dat hijzelf veranderd was in een sneeuwpop gemaakt van niets

zaak is. De volgende Upanishad-tekst illustreert dit treffend:

dan sneeuw. Hij keek door zijn ijsblauwe oogjes verbaasd voor zich uit en om zich heen en zag tot aan de horizon niets dan het water van de oceaan.

Het woord Orn is het Onvergankelijke; dit alles Zijn rnanifestatie.

Toen began de zon te schijnen ... De ijsberg smolt langzaarn onder hem

Verleden, heden en toekomst - alles is Orn. En alles wat aan gene zijde

vandaan en zijn besneeuwde armen en benen veranderden in stroompjes

van de drie verdelingen van de tijd ligt, ook dat is Orn.

gesmolten water terwijl het zonlicht kleine wolkjes waterdamp boven zijn

(Mandukya-Upanishad)

hoofd veroorzaakte. Onvermijdelijk kwam het moment dichterbij dat de

Weten en ervaren dat je dit bent is 'verlichting: Deze Waarheid vergeten

steeds rapper tempo zijn contouren. Waar zich eerst zijn dikke buik en zijn

is lijden, dat wil zeggen, geloven in afgescheidenheid en dualiteit.

ronde hoofd bevonden, restten nu nag slechts wat vormloze klompen ijs in

ijsberg geheel zou verdwijnen in de oceaan en ook de sneeuwpop verloor in

Deze visie, het inzicht dat alles Een is, 'One taste' zoals dat in boeddhisti

een plasje water. Als laatste vielen zijn diepgevroren ogen uit zijn hoofd.

sche kringen genoemd wordt, is de kern van non-dualiteit. Het is dansen

Toen kon hij eindelijk helder zien dat dit hele schouwspel, de ijsberg en de

op het slappe koord van paradoxen. Juist omdat non-dualiteit 'alles' is, is

sneeuwpop, niets anders was dan een tijdelijke vorm van het water van

het tegelijkertijd ook niet iets, geen concreet aan te wijzen ding of staat

de oceaan. Ben vorm die was ontstaan als een van het oneindige aantal

van zijn. Non-duaal Bewustzijn is bet enige dat bestaat terwijl bet oak

mogelijke vormen waarin water zich kan uitdrukken als ijs, sneeuw en

niet bestaat. De rest bestaat omdat het bestaat.

damp. En toen de laatste druppels terugvloeiden in de oceaan, realiseerde hij zich zelf de oceaan te zijn die in zichzelf terugvloeide. Hij was al die

Oceaan en de golf

tijd de oceaan en het water, zowel de vorm als de Getuige - non-duaal Gewaarzijn - van dit schouwspel. Hij is DAT.'

Een tweede metafoor voor non-duaal Bewustzijn is die van de oceaan en de golven die daarin oprijzen. Hierbij wordt vooral benadrukt hoe de vormloze, peilloos diepe duisternis en stilte van de oceaan zich uitdrukt

De intieme relatie tussen non-duaal Gewaarzijn en de vormen die daar

als de eeuwigdurende dynamiek van het verschijnen en verdwijnen van

in verschijnen is in onderstaand schema weergegeven, waarbij de grote

alle aspecten van de duale wereld waarin wij leven en waar wij zelf ook

cirkel uitsluitend om grafische redenen is getekend; in werkelijkheid kent

onderdeel van uitmaken. Aan de oppervlakte van de oceaan tekenen zich

non-duaal Gewaarzijn geen enkele begrenzing. Oat geldt niet voor de

golven af, sommige groot, andere klein, sommige blauw, andere grauw,

verschijningen die daarin opdoemen en die in dit schema in de donker

sommige verheffen zich maar even, andere verrijzen langzaam en nemen

der gekleurde cirkel zijn opgenomen. Zintuigelijke indrukken, gedach

de tijd voordat zij weer terugvallen en verdwijnen. Maar hoe de golven er

ten en gevoelens zijn weliswaar in wezen gemaakt van dezelfde 'stuff' als

ook uitzien, voor de oceaan maakt bet niets uit. Alles is goed, er is geen

non-duaal Gewaarzijn zelf, maar begrensd in tijd, vorm en plaats. 'Lijden'

uitzondering. De oceaan verandert er niet door, geniet van het schouw

ontstaat op het moment dat wij die tijdelijke 'stollingen' van bewustzijn

spel en weet ondertussen dat alle golven gemaakt zijn van zichzelf, het

als werkelijk bestaande objecten zien waar wij ons bovendien de eigenaar

eeuwig stille en diepe water van de oceaan. De weg naar realisatie van

van

beschouwen.

De kerk van de liefde

Verschillende aanduidingen voor Non-duaal Gewaarzljn en de intieme relatie met gestolde vormen van bewustzijn

Ze bestaat niet als vaste vorm, maar slechts door onderlinge overeenstemming van de mensen. Ze heeft geen leden, behalve hen die voelen dat ze erbij horen. Ze heeft geen concurrentie, want ze wedijvert niet. Ze heeft geen eerzucht, want ze wil alleen maar dienen. Ze trekt geen landsgrenzen, want dat doet de liefde niet.

Non-duaal Gewaarzijn

Ze kapselt zich niet in, want ze probeert alle groepen en religies te verrijken. Ze respecteert alle grate leraren aller tijden die de waarheid van de liefde openbaarden. Ciedachten

No Self

Boeddha Mind

Wie ertoe behoort, oefent de waarheid van de liefde met zijn hele zijn. Wie ertoe behoort, weet het. Ze doet geen pogingen anderen te beleren; ze probeert alleen maar te zijn en

Zintuigelljke lndrukken

door haar zijn te geven. Ze leeft in de wetenschap dat de hele aarde een levend wezen is en wij een

Cievoelens

deel ervan zijn. Ze weet dat de tijd van de laatste ommekeer gekomen is; weg van de ik-gehechtheid, uit vrije wil terug naar de eenheid. lnhoudsloos

Open

Bewustzijn

Ze maakt zich niet met luide stem bekend, maar werkt in het vrije domein van het zijn. Ze maakt een buiging voor allen die de weg van de liefde deden oplichten en hiervoor hun !even gaven. Ze laat in haar rijen geen volgorde toe en geen starre opbouw, want de een is niet groter dan de ander. Ze zegt geen beloning toe, noch in dit noch in een ander leven, alleen vreugde van het zijn in liefde.

2.9

LIEFDE

Haar leden herkennen elkaar aan de wijze van handelen, aan de wijze van

De Eenheid waar non-duaal Bewustzijn naar verwijst is niet wzeer een

zijn en aan de ogen en aan geen ander uiterlijk gebaar dan de broederlijke

concept als wel een doorvoelde ervaring. Het is de ervaring van grenzeÂ

of zusterlijke omarming.

loze onvoorwaardelijkheid en de totale afwezigheid van oordeel, maar

Ze kennen vrees noch schaamte, en hun getuigenis zal altijd geldig zijn. in

met een grote mate van helderheid en kenvermogen. Onderstaande tekst

goede alsook in slechte tijden.

van de Katharen ( 1148) illustreert het liefdesaspect van non-dualiteit op

De kerk van de liefde heeft geen geheim, geen mysterie en geen inwijding,

treffende en ontroerende wijze.

behalve een grate kennis van de macht van de liefde, omdat de wereld zal veranderen wanneer wij mensen dit willen, maar alleen doordat eerst wijzelf veranderen.

Allen die voelen dat ze erbij horen, horen erbij.

te voelen, alles te denken, alles te doen en te ervaren wat in het proces

Ze behoren tot de kerk van de liefde.

van eeuwige creatie tot manifestatie komt. Deze Liefde is daarom onver足 schrokken, zegt altijd 'ja' en ontkent nimmer de intieme relatie met wat

De Eenheid, omvattendheid en intimiteit die uit deze woorden spreekt

in bewustzijn verschijnt. Deze Liefde nodigt uit om ons te verbinden, niet

doen ons beseffen dat alles en iedereen onlosmak.elijk verbonden is en een

langer te splitsen, maar relatie te aanvaarden als de basis van ons schijn足

uitdrukkingsvorm is van non-duaal Bewustzijn. Er is geen causale relatie,

baar individuele bestaan.

alleen een uiterst intieme. Non-duaal Bewustzijn manifesteert zich als en in de wereld van vorm, zoals de golf zich verheft aan het oppervlak. van de

Kenmerken van de non-duale vi.sie

oceaan. De golf is geen 'gevolg' van de oceaan, maar een expressievorm

2.10

ervan. Hetzelfde geldt voor de totaliteit van de vormenwereld. Alles is een

Als een samenvatting van deze rondgang in de wereld van non-dualiteit

directe uitdrukking van Zijn en wel zozeer dat eigenlijk niet gesproken

volgen hieronder enkele kenmerkende aspecten van de non-duale visie in

kan warden van enig individueel bestaan. Tegelijkertijd realiseren wij ons

relatie tot coaching en therapie.

dat iedere vorm - en wij dus ook - een perfecte en unieke uitdrukking is van die Eenheid en om die reden heilig en te waarderen. De wereld !outer afdoen als in essentie 'Leeg' mist het punt net zozeer als alle vormen als

1. Doorzien van de illusoire splitsing tussen subject en object

of materie en geest

aparte entiteiten zien. Sri Nisargadatta Maharaj, de grootste non-duale

Zoals nu ook in de wereld van de kwantumfysica wordt bevestigd is de

leraar van de moderne tijd, verduidelijkte die paradox aldus:

splitsing tussen materie en energie, tussen deeltjes en golven niet duide足 lijk te trekken en hebben we te maken met een 'substantie' die zich in die

"Vanuit wijsheid weet ik dat ik niets ben,

wisselende hoedanigheden voordoet.

Vanuit liefde weet ik dat ik alles ben.

Bovendien blijkt dat wat wij denken waar te nemen, steeds minder uit

Tussen die twee voltrekt zich mijn /even."

materie bestaat en vooral uit leegte. De schijnbaar solide wereld die wij denken te zien is in feite een illusie, een interpretatie van de werkelijkheid

Non-duaal Gewaarzijn is niet louter de realisatie van Eenheid ongeacht

die ons brein maakt van de wolk van elektronen en andere subatomaire

de vorm, het is ook de Liefde die zich verbonden weet met alle vormen

deeltjes. Deze ontdekking bracht Einstein tot zijn uitspraak.: 'Everything

in de schepping en die die vormen herkent als unieke uitdrukkingen

is made of emptiness, form is condensed emptiness'. Een formulering die

van die Eenheid. Wijsheid ziet louter Eenheid, Liefde omarmt dualiteit.

een treffende gelijkenis heeft met een strafe uit de Heart Sutra die ea.

De non-duale visie overstijgt beide en maakt het onmogelijk om positie

1500 jaar eerder ontstond en waarin staat: 'Form is emptiness, emptiness

te bepalen. Beide aspecten zijn gelijkwaardig, maar niet gelijk. Wijsheid

is also form'.

voorkomt dat wij ons verliezen in dualiteit. Liefde belet ons om ons af

Wat wij ervaren als vaste, solide werkelijkheid is in feite een beeld, een

te scheiden van de wereld van vorm. Wijsheid zegt: 'niet dit, niet dit:

interpretatie van de werkelijkheid. Als we die realiteit op onszelf of

De stem van de Liefde luidt: 'en dit, en dit' in een onvoorwaardelijke aan足

anderen betrekken, betekent dit dat ieder idee over de werkelijkheid een

vaarding van 'Wat is'.

interpretatie is en nooit de waarheid. De waarheid is 'Leegte', waarmee

Non-duaal Gewaarzijn is daarom een ander woord voor Liefde. Niet

verwezen wordt naar het wonder van het feit dat aan de basis van alles

de liefde die we daar doorgaans onder verstaan, maar onvoorwaardelijke

geen substantie te vinden is, het is niet-iets -wat iets anders is dan niets -

Liefde die zich openbaart in de grenzeloze aanvaarding van alles wat

dat zich tegelijkertijd voordoet als vorm.

tot vorm komt, de afwezigheid van oordeel en de bereidheid om alles

2. Verbondenheid is Inherent. Afgescheldenheld Is een

constructie van de mind

identiteit en daarmee naar het loslaten van de vruchteloze pogingen om iemand te worden. De realisatie is het besef dat je altijd al compleet was,

Uit het voorgaande volgt dat er slechts Een substantie is, namelijk Leegte,

dat er niets ontbreekt en dat de wereld, anderen en jij perfect zijn zoals ze

niet-iets, die zich manifesteert als 'iets', als deze schepping. Dit betekent

zijn, om de eenvoudige reden dat ze zijn. Als ze anders zouden moeten

dat alles intiem verbonden is met al het andere. Scheiding en onderscheid

zijn, dan waren ze dat wel. Er hoeft niets verbeterd, veranderd, vermin

zijn arbitrair. Ze zijn functioneel en een voorwaarde voor de creatie van

derd of vermeerderd te worden, alles is gewoon zoals het is. Rusten in dat

een wereld van vormen en kenmerken waar wij van kwmen genieten en

besef leidt tot diepe ontspanning, vrede, liefde en geluk. Deze kwaliteiten

getuige van zijn, maar ze zijn illusoir in de zin dat zij' in zichzelf geen

zijn niet het gevolg van iets anders, geen resultaat van onze inspanning,

basis hebben.

maar dienen zich spontaan aan op het mom�nt dat we de pretentie los laten van een zelfstandig bestaan waarvan wij de eigenaar zouden zijn.

3. De werkelijkheid staat Los van gedachteconstructies

over de werkelijkheid 'The map is not the territory' is een bekende uitspraak van de Pools Amerikaanse natuurkundige Alfred Korzybski, daarrnee aangevend dat de werkelijkheid door de mind gereduceerd wordt tot een abstractie, een interpretatie die verder geen relatie met de werkelijkheid heeft. De verge lijking dringt zich op tussen de uitleg over de smaak van een appel en er een eten. De uitleg heeft geen enkele relatie met de smaak van de appel.

4. De persoonlijkheid is een gedachteconstructle 'Alles wat je denkt dat je bent, dat hen je niet: zei Nisargadatta Maharaj en dat geldt ook voor alles wat je over de ander of over de wereld denkt. Als Eenheid de werkelijkheid is van onze identiteit, is elk denken in terrnen van een apart 'ik ' hier en een wereld daar, een illusie. Daarmee is niet gezegd dat die gedachteconstructie die wij 'ik' noemen niet bestaat als illusie. Ons probleem is dat wij zo ge'identificeerd zijn met die illusie van ons 'ik' dat het veel tijd, aandacht en diepgravend zelfonderzoek vraagt alvorens wij tot het inzicht komen dat <lit inderdaad niets meer dan een illusie is. De ontdekking dat ik en jij als persoon in feite niet bestaan is buitengewoon moeilijk te realiseren en het vraagt tijd om die waarheid in ons leven te integreren.

5. Realisatle van het Ene non-duale Bewustzljn betekent de

beeindlglng van lijden en ontspannen In eenvoudig zijn Zelfrealisatie en - in het kader van dit handboek - Non-duale Coaching en Therapie zijn wegen die voeren naar de ontdekking van onze diepste

HOOFDSTUK 3

Non-dualiteit en de reis van de ziel lk werd opnieuw geboren toen mijn ziel en mijn lichaam elkaar liefkregen en een huwelijk aangingen. (Kahlil Gibran)

Wat is er de oorzaak van dat wij in essentie non-duaal GewaarÂ zijn zijn, maar niet vanuit dat bewustzijn leven? De Boeddha hield ons voor dat verlies van herinnering aan onze ware aard ons grootste probleem is. We zijn vergeten wie wij zijn en maken een reis door dit leven - en eventueel door vele voorgaande en volgende levens - met als enige doel om ons weer te herinneren wie wij ten diepste zijn. Die 'reis van de ziel' staat centraal in dit hoofdstuk. Achtereenvolgens worden beschreven: I. Het proces van incarnatie en de traumatische effecten die dat heeft op de ziel.

2. De paradox van altijd al essentie zijn en de noodzaak van innerÂ lijke groei om die waarheid te realiseren.

3. Het overwinnen en doorzien van de grote bronnen van existentieel lijden die onverbrekelijk verbonden zijn aan een leven op deze planeet.

4. De relatie tussen bronnen van existentieel lijden en de ontwikkeling van karakterstructuren.

3.1

VERLIES VAN HERINNERING

'Er was Licht. Er bestond niets anders dan Dit. Het Licht wilde Zichzelf kennen, om die reden had Zij duisternis, de afwezigheid van licht nodig. Op datzelfde moment schiep Zij duisternis uit Zichzelf. Het Licht keek 71

tevreden neer op deze kunstgreep, want Zij zag Zichzelf weerspiegeld in

in de gaten te hebben dat er niets is om bij terug te keren omdat wij er

de duisternis van de ontelbare vormen en kleuren, de overdadige rijkdom

al zijn? Dat die verwarring en de daaruit voortvloeiende zoektocht van

aan geuren en klanken en de oneindige schakering aan gevoelens en

alle tijden is, blijkt wel uit de Chandogya-Upanishad - onderdeel van de

gedachten waarmee Haar schepping rijkelijk gevuld was. Het Licht raakte

Veda's - waar vader Uddfilaka zijn zoon Shvetaketu onderricht over de

Zelf zodanig in vervoering van de onweerstaanbare schoonheid van

essentie van zichzelf. Shvetaketu is een beetje hardleers of vergeetachtig,

Haar eigen schepping dat Zij voor een moment uit het oog verloor dat

maar zijn vader geeft niet op en komt met het ene voorbeeld na het ande

Zijzelf de Moeder daarvan was. Op dat rampzalige moment, tijdens deze

re, waaronder het volgende:

oogwenk van illusie, werd de wereld van dualiteit geboren: Een wereld die, hoewel schoon van aanzien, voortkwam uit verlies van herinnering aan

Uddalaka zei: "Mijn zoon, leg dit zout in het water en kom morgen

zijn ware aard. Ben wereld die zichzelf niet langer zag als onlosmakelijk

ochtend bij mij."

verbonden en voortkomend uit Licht en niets anders dan DAT, maar als

Uddalaka vroeg: "Breng mij het zout dat je gisteravond in het water hebt

een wereld bevolkt door wezens die zichzelf toedichtten onafhankelijk te

gelegd."

zijn en 'bevrijd' van hun oorsprong: de Moeder van alle vormen, het Licht.

Shvetaketu keek maar kon het niet vinden. Het zout was opgelost.

Afgewend van het Licht deed duisternis zijn intrede met eenzaamheid,

Uddalaka zei: "Gooi het water weg en kom dan bij mij."

angst en agressie in haar gevolg. En zo nam het schitterende lijden van

Shvetaketu deed zoals hem gezegd was en zei: "Het zout zal altijd in het

deze Schepping een aanvang.'

water blijven."

(Uit: 'Bevroren Boeddha, gesmolten Licht: Alexander Zollner)

Uddalaka zei: "Mijn zoon, ofschoon je dat Wezen niet in de wereld vindt, is Hij daar. Dat Wezen is het zaad, al het andere slechts wat Hij tot

Wat is er gebeurd? Wat is er de oorzaak van dat wij niet direct bij

uitdrukking brengt. Hij is Waarheid, Hij is Zelf. Shvetaketu; Dat zijt Gij."

aanvang van ons leven alles herkennen als DAT, als de Grond? En hoe komt het dat

wij zoveel moeite moeten doen om tot <lit inzicht te

komen? Wat maakt dat wij onszelf verliezen in een woud van stand

3.2

punten, voorkeuren en afwijzingen over alles wat wij waarnemen?

Non-duale Coaching en Therapie is gericht op het opheffen van die ver

Wat is toch die onbedwingbare neiging om onszelf, anderen en de

duistering in ons bewustzijn, zodat het Licht van non-duaal Gewaarzijn

wereld te willen veranderen, verbeteren, ontkennen of onderzoeken?

weer helder in en door ons heen kan schijnen. De belangrijkste oorzaak

VERLICHTING

Het enige gevolg van die tomeloze dadendrang is dat wij onbedoeld maar

van de verduistering, het verlies van herinnering aan onze oorsprong, is

onvermijdelijk afstand creeren, dat we een duale zienswijze ontwikke

de identificatie met ego dat zijn fundamenten heeft in de aanname van

len en in stand houden die tot een innerlijk bolwerk wordt gemaakt van

afgescheidenheid, met begeerte en agressie als zijn belangrijkste wapens

concepten, zonder dat we ooit direct in contact zijn met de eenvoudige

om die aanname te bevestigen.

werkelijkheid van 'wat is: Altijd voorzien wij 'Wat is' van een naam, een duiding, een oordeel, een betekenis, een doel. We zien niet dat die eti

In navolging op het advies van Sri Ramana Maharshi: 'Go back the way

ketten dualiteit creeren en in stand houden en daarmee de overtuiging

you came', volgen wij in dit hoofdstuk de weg terug naar de ontstaans

dat wij een afgescheiden bestaan leiden, zonder wortels in de Grond van

grond van ego. We beperken ons daarbij niet tot westerse ontwikke

non-duaal Bewustzijn. Hoe kan het dat wij onze Bron, de basis van be

lingspsychologie, maar verbreden onze scope door daar de kennis aan

wustzijn, over het hoofd zien, daar niet als van nature in rusten maar

toe te voegen afkomstig uit de oosterse fi.losofi.e, een bron van informatie

juist ons hele leven lijken te besteden aan de zoektocht daarnaar, zonder

die voornamelijk gebaseerd is op direct inzicht in de aard van wie wij

zijn. Als wij dit ruimere perspectief van de Wijsheidstradities in onze

lk Ben

beschouwingen meenemen, zien wij onszelf niet langer als kortstondig

We beginnen bij het begin: we kunnen alleen met zekerheid zeggen

oplichtende ego's in een verder duister universum. Dan daagt het inzicht

dat we er zijn. Aan de basis van alles wat wij over onszelf en de wereld

dat wij - hoewel in essentie Een en compleet - toch een lange en vaak

denken, ligt het 'Ik Ben' dat niet te ontkennen valt. Ik doel hier niet op

moeizame innerlijke ontdekkingsreis hebben af te leggen om die Waar

het 'ik ben' dat ego over zichzelf uitroept, maar het roerloze, tijdloze,

heid tot een doorleefde ervaring te kunnen maken. Een ontdekkingsreis

pure en op een paradoxale manier onpersoonlijke Ik Ben; het 'Zijn'

die zich - binnen de oosterse visie - niet beperkt tot dit leven, maar zich

dat aan de basis ligt van ons bestaan. Over dit Ik Ben kan eigenlijk niet

over vele levens uitstrekt. Binnen die visie is het ook voorstelbaar dat de

gedacht worden, het is niet iets, en toch is het de Grond van alles. Het

schepping geen antler doel dient dan precies dit: de realisatie van wie of

wilde Zichzelf kennen en daarom creeerde het twee. De volgende passage

wat wij ten diepste zijn. Het leven is tegen die achtergrond geen lineair

uit de Brihadaranyaka-Upanishad beschrijft die gang van zaken treffend:

proces van geboorte naar dood, maar veeleer een cirkelgang of een op waartse spiraal waarin wij via incarnatie en ervaring tot een steeds hoger begrip geraken van onze ware aard en die van de schepping.

In den beginne waren alle dingen Zelf, in de gedaante van Purusha. Hij keek om zich heen, zag niets dan Zichzelf. Het eerste wat Hij zei was: 'A.ham' (Ik ben). Daarom werd 'Ik' Zijn naam. Daarom zegt een mens nu nog, als men hem vraagt wie hij is, allereerst: 'ik hen het' en daarna zijn

3.3

DE REIS VAN DE ZIEL

andere naam. (...) Hij werd bang: daarom schept eenzaamheid angst.

Op de volgende pagina's tracht ik enkele verschillende zienswijzen

Hij dacht: Er is immers niets dan Ikzelf, waarom zou ik bang zijn?

op de ontstaansgeschiedenis van ego bij elkaar te brengen. Ik ge

Toen verdween Zijn angst; er was niets om te vrezen.

bruik daarbij zowel empirische inzichten en realisaties afkomstig uit

Vrees komt wanneer er een tweede is.

de boeddhistische filosofie als westerse kennis van de ontwikkelings geschiedenis van ego. Die combinatie leidt tot een theorie over de reis

Het zuivere, tijdloze, pure 'Ik Ben: ofwel non-duaal Bewustzijn, creeert

van de ziel - de reis die ieder mens maakt door dit leven - die niet de

deze schepping. Het gevolg van die handeling is, dat zich sporen van

pretentie heeft 'de waarheid' te weerspiegelen of wetenschappelijk onder

dualiteit aftekenen in dit pure, stille Bewustzijn. Alsof iemand een steen

bouwd te zijn. In de praktijk van het werken met mensen blijkt ze echter

in de roerloze vijver gooit, waardoor het oppervlak in beroering komt en

wonderwel te werken. Een goed voorbeeld van de toepassing van deze in

er golven ontstaan die in niets meer lijken op het spiegelgladde oppervlak

de praktijk opgedane kennis en ervaring is het verband dat lijkt te bestaan

van het water van voorheen. Uit deze vergelijking blijkt dat 'Ik hen' zowel

tussen de drie bronnen van existentieel lijden en de ontwikkeling van

de roerloze vijver is als de golven die daarin verschijnen, de non-duale

bepaalde karakterstructuren die ik verderop in dit hoofdstuk beschrijf.

Eenheid die zich voordoet als twee. Dit betekent dat ook de golf Een

Binnen deze theoretische uiteenzetting van de reis van de ziel is ook

heidsbewustzijn in zich draagt, hoewel het zich manifesteert als een afge

ruimte ingebouwd voor het concept van Karma. Hoewel eveneens zonder

scheiden en te onderscheiden vorm. Het is deze eerste golf, de rimpeling

wetenschappelijke grond, leidt de aanvaarding van het bestaan van karma

op het oppervlak van Zijn, die wij herkennen als onze ziel, de incarnatie

wel tot een effectievere manier van omgaan met de thema's die clienten in

van Ik Ben in de duale wereld van vorm. We verliezen haar bestaan vaak

hun leven tegenkomen,

uit het oog omdat ze naar de achtergrond gedrongen wordt van ons da gelijks bewustzijn, dat zo druk bezet is met de gedachten en gevoelens van ego.

Ziel Maar wie is dan dat Wezen, wie is die ontdekkingsreiziger die zich mengt in alle vormen en daar het wezenskenmerk van is? Het is bet Ene Bewustzijn dat zicb manifesteert in alles, wil ervaren als alles. Het is dit

hierheen en daarheen gegaan is, goed en kwaad gekend heeft, haast Hij zich weer terug naar zijn dromen. Maar niets kan Hem deren, niets kan blijven vastkleven aan Zelf. (Brihadaranyaka-Upanishad)

Ene Bewustzijn dat zicb - scbijnbaar afgesplitst - op individueel niveau manifesteert als het bewustzijn van bet individu. Het is God, gebuld in de

Het doel van die onderneming is precies dit: Zelfrealisatie, Bewustzijn dat

gedaante van een mens. Voor die mens is de ziel het 'kenbare gezicbt van

zicb bewust wordt van zichzelf in de spiegel van de wereld van vorm en

God', de fluistering in bet hart, de Wijsheidsgeest die voorbij- en vooraf

Zichzelf daarin berkent. De weg is bet leven volledig te ervaren door het

gaat aan bet denken, voelen en oordelen van de denkende geest. De ziel

volledig te aanvaarden, zowel het geluk als bet lijden, zowel de liefde als

is dit Ene Bewustzijn dat zichzelf leert kennen via de weg van ervaring in

de baat, zowel het goed als het kwaad. Alles is louter ervaring van en in

de duale wereld van tijd en plaats. Dit is de reis van de ziel, een ontdek

dit Ene Bewustzijn. Door ervaring leert de ziel uiteindelijk om zich weer

kingsreis naar zijn eigen aard. Een reis die zich over vele levens voltrekt,

te herinneren wie of wat zij in essentie is. Op die weg van ervaring ont

als golven in de oceaan die rijzen en dalen, levens ervaren, de indrukken

moet zij karmische patronen die opgelost moeten worden via het leven

daarvan opdoen en teruggeven aan de oceaan van Bewustzijn. Waarna

in deze wereld van materie, dus via ego. Anders dan voorheen, waarin

een nieuwe golf oprijst om, voorzien van voorgaande ervaringen, de reis

wij volledig onderworpen waren aan de lotgevallen van de ziel, zijn wij

voort te zetten naar bet antwoord op de vraag: "Wie hen ik?" Een ein

nu in staat om dit proces te faciliteren door ons daar meer van bewust te

deloze cirkelgang die tegelijkertijd een ontwikkeling inhoudt, namelijk

zijn. Door aandacht en bewustwording bevorderen

de realisatie van het Ene Bewustzijn dat aan zichzelf ontwaakt en zich

van geleidelijk ontwaken en realisatie van onszelf als de Bron die Zichzelf

zelf realiseert dat het al die tijd slechts in de spiegel van Zichzelf gekeken

ervaart in en als de wereld van vorm.

heeft.

We kunnen stellen dat de ziel niets anders is dan ons bewustzijn, bevrijd

wij ons eigen proces

van de sluiers van voorgaande ervaringen. Ze kan zichzelf direct en zonder

Janaka zeide: 'Wie is dat Zelf?' Yadnyavalkya zeide: 'Hij die binnen in het hart woont,

reflectie ervaren, direct Weten dat het Is, een directe aanwezigheid en

omgeven door de zintuigen, Hij is het innerlijke licht, de kennis zelf. Onveranderd beweegt Hij zich door de beide toestanden heen, door waken en slapen; schijnt Hij te denken in de ene toestand,

Ego is dan de gelaagde structuur binnen de ervaringswereld van de ziel

zich te vermaken in de andere.' (. . ) 'Hij neemt bij de geboorte een lichaam aan, neemt de gebreken daarvan op zich; maar wanneer Hij dat lichaam verlaat, .

verlaat Hij alle gebreken.' 'Hij, Purusha, Hamsa, de Eenzame vogel, het Zelf, schijnt te dromen en spelend tussen de vormen, hierheen en daarheen te gaan; Hij schijnt zich te vermeien in gezelschap van vrouwen, in lachen en eten met vrienden of naar hartverscheurende tonelen te kijken. Zijn speelplaats ziet men; Hem kan niemand zien.' (...) Yadnyavalkya zeide: 'Hij waakt; en wanneer Hij genoten heeft, 76

presentie ervaren in en als het Nu. die client om effectief te overleven. Het doel van de reis van de ziel is om het complex van karmische patronen, overgeleverde overtuigingen, angsten, gevoelsreacties en overdracbten op de wereld en op zichzelf be wust te maken, te doorvoelen en te doorzien, wdat het licht van non-duaal Gewaarzijn kan schijnen en de ziel zichzelfherkent als DAT Gewaarzijn.

Verschillende visies op de ziel A.H. Almaas, grondlegger van de Ridhwan-school voor bewustzijns ontwikkeling, heeft veel over de ziel geschreven en ziet die als de totaliteit van subjectieve ervaring van zowel de bekende 'dagelijkse' ervaringen als de in potentie aanwezige ervaring van de realisatie van eenheid met de bron: non-duaal Bewustzijn. Volgens Almaas is de ziel onze essentie, het

bewustzijn dat ervaart via de zintuigen en in wezen niet gescheiden is van

neigingen manifest maken. Wanneer karma is ontstaan is niet te bepalen,

ego, maar omvattender, dynamischer, sensitiever en de basis van trans

maar de effecten zijn zichtbaar in het leven dat we nu leiden. Bevrijding

persoonlijke kwaliteiten zoals liefde, vreugde, mededogen en creativiteit.

van karma staat centraal in zowel boeddhisme als hindoeisme en ook het

Wiebe Veenbaas beschrijft de ziel in zijn boek 'De Maskermaker' als een

christendom kent een variant daarop in de vorm van onze eindbestemming

vonk van Bewustzijn die afgesplitst is van de Bron en op zijn zoektocht

- hemel of hel - als gevolg van de <laden die we in <lit leven verrichten.

naar hereniging daarmee zijn reis maakt door <lit leven. Hij beschrijft de ziel als oorspronkelijk puur en ziet de relatie met karakterstructuren

Het concept van karma gaat altijd hand in hand met reincamatie, een

als reactieformaties met een semi-permanent karakter veroorzaakt door

woord dat door velen wordt uitgelegd op een manier die heel geruststel

omstandigheden, opvoeding en omgeving in dit leven.

lend is voor ego, omdat het een prettig perspectief biedt orn de dood te

Bovenstaande beschrijvingen van de ziel komen in hoge mate overeen

slim af te zijn. Met rei:ncarnatie wordt hier echter niet de simpele verhui

met de zienswijze die ik aanhang, maar wijken af op een belangrijk punt.

zing van ego bedoeld van het ene naar het volgende lichaam. Rei'ncama

Ik zie de ziel niet als uitsluitend puur en onbelast om clan in de wereld van

tie is niet gekoppeld aan ego. Ego sterft samen met het lichaam. Karma

dualiteit de herinnering aan zijn oorsprong uit het oog te verliezen en na

zet aan tot incarnatie in een lichaam, maar zonder directe relatie met een

vele omzwervingen weer terug te vinden. Vanuit non-duaal perspectief

voorgaand lichaam of eerdere egostructuur. In tegenstelling tot wat vaak

zie ik de ziel als tegelijkertijd puur en ongeschonden, alsook gevormd

impliciet wordt aangenomen, is er geen causaal verband. De relatie tussen

door karmische patronen opgedaan in voorgaande incamaties, voorzien

de ene incarnatie en de volgende is goed vergelijkbaar met het oprijzen

van transpersoonlijke kwaliteiten, maar ook geconfronteerd met existen

van de ene golf na de andere. leder die wel eens het rijzen en dalen van de

tiele bronnen van lijden die samenhangen met leven in de wereld van

golven op een onstuimige zee gevolgd heeft, kan zien dat de ene golf geen

dualiteit. De reis van de ziel strekt zich over vele levens uit en wie in de

direct gevolg is van de voorgaande. Noch echter kan gesteld worden dat

ogen van een pasgeborene kijkt herkent direct dat die geen 'tabula rasa'

de oprijzende golf in zijn beweging en manifestatie niet mede beinvloed

is, geen onbeschreven blad, maar een blad waarop tal van nerven en pa

is door de voorgaande.

tronen reeds aanwezig zijn die herkenbaar zijn in een hoogstpersoonlijke

Karma is te beschouwen als de energetische neerslag van alle ervaringen,

uitstraling en een rudimentair maar duidelijk zichtbaar gedragsrepertoire

handelingen en gedachten die via ego en het lichaam zijn opgedaan en

en temperament. Patronen die in de loop van het leven doorleefd en uitge

als energiegolven informatie dragen die op slechts twee manieren weer

werkt moeten worden als onderdeel van de reis die terugvoert naar de bron

kunnen terugkeren naar hun oorspronkelijke staat van vrij en vormloos

van non-duaal Gewaarzijn. De relatie tussen deze patronen en de ontwik

Gewaarzijn:

keling van karakterstructuren wordt verderop in dit hoofdstuk uitgewerkt.

In de volledige manifestatie van die vorm, waardoor de energie die daarin vastzit zichzelf uitput en terug kan vloeien in non-duaal Bewustzijn.

3.4

KARMA

2. Door de vormen in hun essentie te herkennen als niets anders dan

In de oosterse filosofie, die altijd al over de grenzen van een leven heen

gestolde vormen van non-duaal Bewustzijn. De warmte van onze

kijkt, zoekt men de oorzaak voor het verlies van herinnering aan de Bron

aandacht doet ze smelten.

van non-duaal Gewaarzijn in karma; de vruchten van ervaringen en acties van voorgaande levens die zich in dit leven openbaren. Karma is

Hoe die eerste golf van karma is ontstaan, is niet te zeggen. Wel is voor

dan de combinatie van de tendenties in gedrag en temperament die wij

stelbaar dat de schepping als zodanig niet tot stand had kunnen komen

met ons rneedragen, gevoegd bij de omstandigheden in <lit leven die deze

zonder schijnbare tegenstellingen tussen licht en duisternis, materie en

geest, goed en kwaad, kennis en onwetendheid, kortom: tussen vorm en

Die constatering is eenvoudiger opgeschreven dan doorvoeld. Als wij

leegte. Tony Parsons, de Britse radicale non-duale leraar, houdt zijn ge

proberen ons tijdloosheid voor te stellen, is dat niet eenvoudig. Het is

hoor regelmatig voor dat de schepping altijd in exact evenwicht is, omdat

geen eeuwigheid, want dat veronderstelt een eindeloze reeks van momen

dit de enige manier is waarop die kan voortduren. Er is dus altijd een

ten, van tijd. Maar hier gaat het om iets wat geen tijd kent, wat bestaat

gelijke mate van licht en duisternis, geluk en leed, schoonheid en lelijk

zonder tijd. Een werkelijkheid die voor de duaal denkende mind niet echt

heid. Als het licht van toenemend bewustzijn helderder schijnt, tekenen

te begrijpen is. Als een uitdrukking van die tijdloze dimensie van Zijn is

de duisternis en schaduwpartijen zich navenant scherper af. Vanuit dit

er Worden, de schepping zoals die zich van moment tot moment voor

gezichtspunt bezien is verlies van herinnering een onmisbaar onderdeel

onze ogen ontvouwt en bovendien - en dat is het grootste mysterie -

van schepping. Zander duisternis ontbreekt de mogelijkheid om het Licht

bestaat als dit tijdloze Zijn.

te herkennen en is er geen aanleiding om daarnaar op zoek te gaan.

Worden Geen zelf

Het bewegingloze, tijdloze Zijn manifesteert zich als de eeuwige, altijd

Boeddha ontkende het bestaan van een persoonlijk zelf dat van de ene

veranderende stroom van momenten waarin vormen oprijzen en ver

incarnatie naar de andere reist. Hij liet zich echter niet uit over het al dan

gaan, elk moment direct en zonder ophouden wordt vervangen door het

niet bestaan van de ziel of het hindoei'stische Atman. Hij weigerde vragen

volgende, en waar het belangrijkste kenmerk nu juist is dat niets blijft,

daarover te beantwoorden, met als reden dat sommige vragen niet beant

alles altijd verandert en van stilstand nooit sprake is. Wat een paradox!

woord kunnen warden. (Zie Nagarjuna's vierde niveau van waarnemen

Wat een mysterie! Het drama, zo kunstig verbeeld in de film op het doek,

in hoofdstuk 2.) Het idee van het bestaan van een ziel heeft, ondanks alle

neemt onverwachte wendingen, verandert per moment van kleur, toon

ontkenning van de 'officiele' boeddhistische leer, echter steeds standge

en muziek en leidt ons mee naar een niet voorzien en prachtig einde van

houden. En niet zonder reden, want de waarheid is niet eenduidig rnaar

de voorstelling. Dit is de dimensie van Worden. Het verhaal van de film

paradoxaal, non-duaal. We kunnen niet zeggen dat de ziel bestaat, noch

dat zich afspeelt op het bewegingloze, nimmer aangedane witte filmdoek

kunnen we zijn bestaan ontkennen.

waarop de film wordt geprojecteerd. Waarbij het scherm niet afgeschei den is van de film en de film geen eigen bestaan kan hebben zonder ,

scherm. Beide zijn intiem met elkaar verbonden en toch volkomen los.

3.5

NON-DUALITEIT EN DE PARADOX

Worden vindt plaats in Zijn, en als een uitdrukking van Zijn. Maar hoe

VAN WORDEN EN ZIJN

het Worden zich ook ontwikkelt, het heeft uiteindelijk geen enkel effect

De non-duale stromingen binnen boeddhisme en hindoei'sme zijn eens

op Zijn.

gezind in de ontkenning van het bestaan van een individueel zelf, omdat alles terug is te voeren op de Eenheid van Bewustzijn. De non-duale visie

Als Zijn het alomvattende veld is, dan is Worden de dimensie van vorrn,

kenmerkt zich echter door paradoxen en binnen de paradox is ruimte

van tijd en plaats, van toekomst en verleden. 'Worden' is ook 'iemand'

voor elkaar tegensprekende werkelijkheden. Een daarvan is de paradox

worden in de vorm van het aannemen van een persoonlijkheid, datgene

van warden en zijn.

waar we na verloop van tijd gewoontegetrouw 'ik' tegen zeggen. Zo is ieder mens een expressie van het onbegrensde Zijn in een hoogst unie

Zijn

ke gedaante. Twee uitdrukkingen van het Ene Bewustzijn, immanent

Non-duaal Bewustzijn is eenvoudig Zijn. Het kent geen beweging, geen

en transcendent; het vormloze Zijn dat zich uitdrukt en kenbaar maakt

tijd of plaats en dus ook geen ontwikkeling. Non-duaal Bewustzijn is.

als gemanifesteerde Vorm, het eeuwige proces van creatie, van Worden.

De wereld van vorm is daarom niet minderwaardig aan die van het

Zijn en de reis van de ziel

vormloze Zijn. Het is niets anders clan Zijn uitgedrukt als Vorm. Zonder Zijn kan er geen sprake zijn van Worden, is er geen tijd en plaats. Maar wanneer Worden ontbreekt, is er geen schepping en is het onmogelijk om Zijn te kunnen kennen. Als Zijn de onbeweeglijke grond is, clan is Worden het dynamische aspect daarvan.

Zijn Brahman /Absolute I God I 'Leegte' I

...

Opgedane ervarlngen I Karma

De reis van de zlel Nevenstaand schema is een poging om de reis van de ziel weer te geven. Als een tijdelijke en schijnbare afsplitsing van Zijn incarneert de ziel in

WUSHEIDSGEEST I SADGOEROE

<lit leven met als onderwerp van onderzoek de vragen naar zijn eigen identiteit: 'Wie hen ik?' en naar het wezen van de schepping: 'Wat is Dit?' De ziel bestaat rowel uit essentiele wijsheid (de Wijsheidsgeest of Sat guru) als uit karmische patronen die zich uitdrukken in en als het indi vidu. Dit individu bestaat eenmalig. Het is op alle lagen van zijn bestaan - fysiek, emotioneel, mentaal en energetisch - een unieke combinatie van karmische patronen, erfelijke factoren, existentiele thema's en erva ringen in dit leven. De ziel en het ego maken hun reis in de duale wereld van vorm, plaats en tijd tegen de achtergrond van het roerloze non-duale

+w; B

Gewaarzijn dat deze onderneming draagt en gadeslaat.

'VORM' Wereld I Materie

3.6

INCARNATIE VAN ZIJN NAAR WORDEN

mysterie van onszelf: uit niets verschijnend nemen wij vorm aan, Zijn

Hoe verloopt het proces van incarnatie? Waar moeten wij de oorsprong

wij. Een treffende overeenkomst van deze zienswijze vinden wij bij Ein

van onszelf zoeken - en vinden? Hoe verandert 'Leegte: de afwezigheid

stein in zijn uitspraak:

van iets, in de volheid van de schepping? Het zijn vragen die aan de basis

'Emptiness is the building blocks of the universe. Form is condensed emptiness.' Een statement dat vrijwel overeenkomt

aard van wie wij ten diepste zijn. Het antwoord daarop wordt in deze tra

met de sleutelzin in de Heart Sutra: 'Form is Emptiness, emptiness is also form.' Sambhogakaya is te vergelijken met het Licht van inspiratie, de

dities niet gevonden door astronomisch of fysisch onderzoek, maar is het

blauwdruk voor creatie. Het is de bezielende, scheppende energie die in

resultaat van de weg naar binnen, van diepe rneditatie en contemplatie

het hindoe'isme overeenkomsten vertoont met de god Vishnu en in het

liggen van alle grote spirituele tradities. Het zijn in feite vragen naar de

die tot direct inzicht leiden in de aard van wie wij zijn.

christendom aangeduid wordt met 'de Heilige Geest: In het Johannes evangelie wordt het verwoord als:

De drle-eenheld van Zijn en Worden

'In den beginne was het Woord (Logos).

wijze op de fasen van incarnatie die uiteindelijk tot de geboorte van

En het Woord was bij God. En het Woord was God. Dit was in den beginne bij God. Alle dingen zijn door hetzelve gemaakt en zonder het zelve is geen ding gemaakt dat gemaakt is.' (Johannes I: 1-3) Met die laatste toevoeging

(schijnbaar) individueel bewustzijn leidt. Een proces als een drie-eenheid

wordt duidelijk dat Sambhogakaya de energie is van de Liefde van her

van creatie dat begint bij 'Leegte: het niet-iets zijn van non-duaal Ge

kenning van alles wat geschapen is als een manifestatie van Dharmakaya.

waarzijn, en eindigt bij de manifestatie van Bewustzijn dat wij doorgaans

Sambhogakaya verbindt de Bron van Dharmakaya met Zijn manifestatie,

als het 'onze' ervaren. Het proces laat zich als volgt beschrijven:

de wereld van materie en vorm.

Dharmakaya

Nirmanakaya

In de boeddhistische terminologie vertegenwoordigt Dharmakaya het

Het derde aspect van de drie-eenheid is de materiele manifestatie van de

tijdloze Zijn. Het is de basis van schepping, Zijn zonder 'iets' te zijn. Het

Dharma. Het is de voleinding van creatie. Het 'idee: de inspiratie heeft

Onderstaande beschrijving is een weergave van de boeddhistische ziens

is de potentievolle Leegte, de vormloze 'Grond' die aan de Schepping

vorm aangenomen, is zichtbaar en voelbaar als de wereld van vorm, in

voorafgaat. Deze Leegte is niet gelijk aan 'niets'; het bestaat zonder 'iets'

het boeddhisme aangeduid met Nirmanakaya, in het christendom met

te zijn. Wellicht is het vergelijkbaar met de situatie voorafgaand aan de

'de Zoon: Dharmakaya of God heeft zich als Vorm gemanifesteerd, her

big bang zoals daar in de astrofysica over gesproken wordt. Het probleem

kent alles als Zichzelf en geniet van Zijn schoonheid in dat wat bestaat,

met zowel de voorstelling van Leegte als de big bang is dat onze denk

dat wat gecreeerd is. Creatie van Vorm vereist begrenzing. De consequen

beelden daarover geen relatie hebben met het onderwerp. Ieder concept

tie van creatie is daarom het ontstaan van dualiteit in de vorm van te

is per definitie een beperking en daardoor ongeschikt om als voorbeeld te

gendelen, beperking en ontkenning. Het zijn dualiteiten met een schijn

dienen. Dharmakaya onttrekt zich aan alle concepten en begrippen. Het

bare realiteit, want er is altijd slechts Dharmakaya als Een en ondeelbaar

gaat vooraf aan dualiteit, overstijgt en omvat die. In het hindoe'isme is

Gewaarzijn. Zoals hieronder zal blijken, verliezen we in bet proces van

het Bralunan. In de christelijke drie-eenheid wordt het vertegenwoordigd

incarnatie van bewustzijn tot op het niveau van de menselijke vorm het

door het begrip 'God de Vader'.

zicht op die Eenheid en wanen we ons in een wereld van dualiteit. Johan nes beschrijft die situatie zo:

Sambhogakaya In Leegte ontstaat schepping als een rimpeling op het oppervlak van

'In hetzelve was het leven en het [even was het

Licht der mensen. En het Licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet begrepen.' (Johannes 1:4-5)

Dharrnakaya. Uit 'niet-iets' verschijnt iets. Dit is meteen de kern van het

Deze drievoudige en gelijktijdige impuls van Zijn en creatie is nimmer

Drie vorrnen van existentieel lijden:

begonnen - want is voorafgaand aan tijd - en zal nimmer eindigen. Het is

1. Verlies van Eenheid met als onvermijdelijk gevolg een wereld van

een voortdurend proces waarin vormen verschijnen en weer verdwijnen.

dualiteit en daarmee gepaard gaand verlies van identiteit: we weten

Het concept van de drie-eenheid komt ook terug bij Plato met zijn inde

2. Kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Alles wat geschapen is, is

ling in 'het Ware, het Goede en het Schone: Een modernere beschrijving

kwetsbaar, kan ziek worden of doodgaan en is voor zijn voort

zou kunnen luiden: De Bron, de Energie en de Uitdrukking daarvan. Of,

bestaan volledig afhankelijk van de omgeving.

ten diepste niet meer wie wij zijn.

wat romantischer: het Zaad dat bedding vindt in de verzorgende Schoot opdat het tot leven komt in de Vorm. Hoewel de benaming van de drie

3. Vergankelijkheid. Inherent aan schepping is dat iedere vorm ook weer verdwijnt. Niets blijft.

aspecten van Eenheid enigszins verschillen, keren toch steeds drie basale kwaliteiten terug, te weten: de Wijsheid van Dharmakaya, de Liefde of

Ieder schepsel, van het eencellige organisme tot de gecompliceerde struc

verbindende kwaliteit van Sambhogakaya en de manifestatie daarvan als

tuur van de rnens, is te beschouwen als een uitdrukking van zowel deze

de Schoonheid van Nirmanakaya.

bronnen van geluk als van lijden. Het gevolg is dat ieder schepsel - en wij dus ook als mens - op biologisch en instinctief niveau verwikkeld is in een voortdurende strijd om geluk te vinden en lijden te vermijden, zijn vorrn

3.7

DE ORIE KAYA'S EN OE INCARNATIE

te behouden, te groeien en niet uit elkaar te vallen en dood te gaan. Die

VAN INDIVIDUEEL BEWUSTZIJN

zelfde instinctieve overlevingsimpuls zet ons aan orn gunstige omstandig

Toegepast op het niveau van incarnatie van een mens ontstaat dan bet

heden voor ons voortbestaan op te zoeken en ongunstige te vermijden.

volgende beeld:

In dit stadium van ontwikkeling beperkt het individuele bewustzijn zich tot het mechanisme dat zich louter richt op het zoeken en bestendigen

Eerste geboorte van individueel bewustzijn: lk Ben

van de primitieve en instinctieve versie van geluk in de vorm van voed

De drie-eenheid Dharmakaya-Sambhogakaya-Nirmanakaya of Vader

sel en veiligheid en het vermijden van lijden door hanger, kou, pijn en

Heilige Geest-Zoon kan op het niveau van manifestatie alleen zichtbaar

onveiligheid.

en kenbaar worden in dualiteiten ofwel tegendelen. Tegenover de drie existentiele bronnen van creatie, die tevens de drie voorwaarden zijn

Dit biologische niveau van bestaan is tevens de geboortegrond van de

voor geluk en welbevinden, verschijnen daarom ook drie vormen van

eerste samentrekking van bewustzijn ofwel van de geboorte van 'ego

existentieel lijden ofwel destructie en vergetelheid.

kramp'. Op existentieel, instinctief niveau beseffen wij dat wij bestaan. Maar tegelijkertijd ontbreekt het ons aan houvast, identiteit, doel of rich

Drie bronnen van existentieel geluk:

1. Wijsheid als de bron van inspiratie die ten grondslag ligt aan de schepping.

2. Liefde en mededogen als bedding en verbinding.

ting. De peilloze en onbegrensde Leegte van Zijn biedt geen enkel re ferentiepunt. We bestaan, maar zonder te weten wie wij zijn of wat 'dit' is. Een boeddhistische vertelling geeft een beeldende illustratie van deze paradoxale staat waarin de mens verkeert:

3. Creatie als het resultaat van wijsheid en liefde.

Er was een zwemmer die zich eeuwenlang onbezorgd liet dragen door de golven van de onpeilbaar diepe oceaan. Tot het moment dat - uit het niets - de vraag opdoemde of hij wel kon zwemmen... De schrik 86

sloeg hem om het hart en hij begon wild om zich heen te spartelen,

In de filosofie en de wetenschap herkennen we de weerspiegeling van de

waardoor hij vrijwel direct kopje-onder ging. In zijn paniek om te

Wijsheid van Dharmakaya die aan de basis van de schepping Hgt. Mede

blijven drijven, zag hij zijn eigen been aan voor een stuk drijjhout,

dogen en zorg zijn de reflecties op menselijk niveau van Liefde of de

waaraan hij zich stevig vastklemde. Met het gevolg dat het zwemmen

Sambhogakaya, het ontvangende en verbindende aspect van de schep

nu een voortdurende inspanning werd waarbij hij regelmatig dreigde

ping. De menselijke wilskracht en ondernemingszin herkennen we als

te verdrinken. Maar niets in hem overwoog om de stevige greep om

een afspiegeling van Nirmanakaya, het creatieve aspect van de schepping.

zijn been los te laten, laat staan om te ontspannen en zich weer te laten drijven door de golven van de oceaan...

Orie Vergiften Ieder mens is ook behept met de tegendelen van deze existentiele kwa

Het gevolg van de ervaring van grondeloosheid is een samentrekking

liteiten. We lijden aan het verlies van herinnering aan onze ware aard,

en paniek van bewustzijn die zich vastzet als de basis van de egostruc

we zijn wel degelijk kwetsbaar en ons individuele bestaan is inderdaad

tuur. 'Ego-kramp' is de energetische samentrekking die het gevolg is

van korte duur. Drie existentiele bronnen van lijden die voor ego onver

van de angst om los te laten, ingegeven door de overtuiging dat we dan

draaglijk zijn en waar het - voortgedreven door instinctieve angst - zich

kopje-onder gaan en uiteindelijk zullen verdrinken. Het besef te bestaan

tegen verzet. Die strijd resulteert in een gedragsrepertoire waarmee ego

wordt dus zelf een bron van angst. Angst omdat wij niet weten wie wij

het tegendeel van zijn existentiele angst en onzekerheid wil bewijzen.

zijn en wat 'dit' is en angst om te sterven. Het is deze existentiele angst die

Drie destructieve krachten krijgen ruim baan, die in de boeddhistische

de oorspronkelijk onbevangen levenslust afknijpt en ons gevangenhoudt

terminologie de 'drie vergiften' genoemd worden, te weten: ontkenning,

in de voortdurende inspanning om ons bestaan veilig te stellen.

gehechtheid en onwetendheid.

Tweede geboorte van individueel bewustzijn: lk ben iemand!

Ontkenning houdt verband met onwetendheid en verwijst naar het exis

Die basale overlevingswens krijgt een vervolg in de wijze waarop het

tentiele verlies van herinnering aan onze ware identiteit: non-duaal tijd

individuele bewustzijn - dat zich hier gevormd heeft tot basaal ego

loos Gewaarzijn. Wij weten niet langer wie wij zijn en onze reactie daarop

bewustzijn of ego-kramp - probeert zichzelf veilig te stellen, en lijden

bestaat uit een actieve ontkenning van dat feit door onszelf te verliezen

of de dood te vermijden. Overtuigd dat de voorwaarden voor overleven

in afleiding, lethargie, de weigering om contact te maken met onszelf of

zich buiten zichzelf bevinden, gaat ego op zoek. De instrumenten die het

anderen, negativiteit en arrogantie.

daarbij ter beschikking staan zijn afgeleide, meer verdichte versies van de

Gehechtheid is begeerte en het tegendeel van Liefde. Het is de poging

transpersoonlijke kwaliteiten Wijsheid, Liefde en Schoonheid.

om onze kwetsbaarheid en afhankelijkheid af te weren door ons vast te klampen aan anderen, aan verslavingen, ziekten, overmatige bemoeienis

Orie Kwaliteiten

met anderen of overmatige zorg voor anderen.

Als afgeleide van de drie existentiele kwaliteiten Wijsheid, Liefde en

Agressie is afweer en houdt verband met de angst voor vergankelijkheid.

Schoonheid verschijnen op het niveau van ego: kennis, mededogen en

We weigeren om onze eindigheid onder ogen te zien en verliezen ons in

wilskracht. Zij zijn de bronnen voor de mooiste, meest indrukwekkende

een nimmer aflatende stroom van werkzaamheden, projecten en drukte.

en barmhartige handelingen waartoe een mens in staat is. Het zijn kwali teiten die ons in staat stellen om ons weer te herinneren wie wij in wezen

In onderstaand schema zijn de opeenvolgende stappen van incarnatie

zijn, om terug te keren naar de drie-eenheid van existentiele kwaliteiten

met de bijbehorende kwaliteiten en vergiften weergegeven.

en nog verder naar de realisatie van Eenheid van non-duaal Gewaarzijn.

Opeenvolgende stappen van incarnatie

die ons confronteert met de tijdelijkheid van het bestaan en die ons het

en bronnen van geluk en lijden

antwoord schuldig blijft op de vraag wie wij zijn. Dit is onze 'human

condition' en die is buitengewoon ondermijnend voor onze gemoeds

Oersprong

rust en voor de beelden die wij over onszelf en onze plaats in de wereld koesteren. Wij gaan de directe confrontatie daarom liever uit de weg of

Sambhogakaya

Vader

Heilige Geest

Zoon

Bron

Verbinding

Manifestatie

wapenen ons daartegen. Met een isolerende laag van tomeloze activiteit tracbten wij de werkelijkheid van ons bestaan uit te bannen. Die activiteit kent twee kanten. Enerzijds ontwikkelen wij de meest waardevolle men

EERSTE GEBOORTE VAN EGO: IK BEN

selijke kwaliteiten waarmee wij de wereld omons been tegemoet treden.

Existentiele bronnen van Geluk I Lijden

De scbone kunsten, onze tecbniscbe verworvenbeden, de beldendaden

.·

. . · ·

en bet mededogen dat wij tentoonspreiden zijn bier voorbeelden van.

"· ·

· · .· ··

·. .

.. .

Anderzijds tracbten wij de werkelijkheid van ons bestaan met alle geweld

.. "

..,

..:-".·

Nirmanakaya

Dharmakaya

·.

;.I

. .

Wijsheid

Liefde

Creatie

Verlies van Eenheid

Kwetsbaarheid

Vergankelijkh eid

TWEEDE GEBOORTE VAN EGO: IK BEN IEMAND 3 Kwaliteiten I 3 'vergiften' ··

· .

onszelf gevangen in een web van gedacbten, gevoelens en activiteiten die

in essentie slecbts tot doel hebben om die inherente Verbondenheid, Een heid en Liefde, te ontkennen. We zien niet dat wij juist daardoor verstrikt mee brengen. Het is het geloof in een afgescheiden bestaan en het daaruit

.. . "·

&.;"

ven en met de planeet door die te vervuilen en leeg te roven. Wij bouden

blijven in de angst die de existentiele aspecten van het leven met zich ·.

·· .

teniet te doen. Wij ontkennen onze inberente verbondenbeid met bet le

;.I

Kennis

Mededogen I Zorg

Wilskracht

Ontkenning

Gehechtheid I Begeerte

Agressie

voortkomende gebrek aan identiteit, de aanname van vergankelijkheid en kwetsbaarheid, die ons tot de strooptocht naar geluk aanzet die per definitie op teleurstelling uitloopt.

Non-duale benadering van lijden 3.8

EXISTENTIEEL LIJDEN

In tegenstelling tot Sigmund Freud, die stelde dat zijn clienten door zijn

Tot zover de boeddhistische zienswijze op het ontstaan van ego dat zowel

therapie wel verlost konden worden van hun neurotische lijden maar niet

voorzien is van transpersoonlijke kwaliteiten als van drie bronnen van

van existentieel lijden, was het doel van de Boeddha om mensen van hun

existentieel lijden, die het gevolg zijn van het naakte feit dat wij bestaan.

existentieel lijden te verlossen. Hij zag neurotisch lijden als een vertaling

We stuiten hier op bronnen van lijden die geen relatie hebben met beang

op individueel niveau van existentieel lijden. Persoonlijk lijden is in die

stigende of pijnlijke momenten uit ons leven. Het gegeven dat wij leven

zienswijze niet het probleem, maar slechts een verwijzing naar de echte

in een lichaam zonder te weten wie wij zijn, kwetsbaar en vergankelijk,

bron van lijden die zich op existentieel niveau bevindt. Een zienswijze die

roept existentiele angst op om te leven. Het is levensangst die voortkomt

overeenkomt met de visie van Non-duale Coaching en Therapie.

uit het simpele feit dat we bestaan. We hebben de bewuste verbinding

De opheffing van existentieel lijden vangt daarom aan met volledig

met de 'Grond' van non-duaal Bewustzijn verloren en zijn 'iemand' ge

contact maken met de waarheid van de beperkingen van bet menselijk

worden; we bestaanl Vanuit dit schijnbaar gei:soleerde bestaan zien wij

bestaan. Alleen clan zijn wij in de positie om ons ermee te verhouden

ons geplaatst in een wereld waarin wij moeten vechten om te overleven,

en ze te aanvaarden als een gegeven. Een gegeven overigens dat op het

niveau van ego volkomen reeel lijkt, maar vanuit non-duaal perspectief

te onderzoeken in hoeverre de client worstelt met het gegeven dat in deze

op een misvatting berust. Binnen de non-duale visie ontkennen we niet

wereld niets op zichzelf kan bestaan en dat het een existentieel gegeven is

de tijdelijkheid van het bestaan van ego, maar erkennen we tegelijkertijd

dat wij totaal afhankelijk zijn van alles en iedereen om te kunnen blijven

dat wij niet het ego zijn. De sleutel om ons te verhouden tot onze 'men

Ieven.

selijke staat' is daarom de onvoorwaardelijke aanvaarding van de existen tiele aspecten van het leven. Pas als we de beperkingen en pijn kunnen

In het werken met clienten blijkt inderdaad een relatie te bestaan tussen

aanvaarden van ons individuele bestaan is de strijd voorbij. Als er niets te

bepaalde thema's en een van de drie vormen van existentieel lijden. Ze

strijden valt, is ego ontwapend en ontstaat er ruimte voor de ervaring van

openbaren zich als terugkerende thema's in het leven, zoals het moei

de roerloze vrede en het onvoorwaardelijke mededogen van non-duaal

te hebben met contact maken, de herhaalde 'onflictsituaties, het gebrek

Gewaarzijn. In hoofdstuk 11 staat het werken met existentiele vragen in

aan liefde of de nimmer eindigende zoektocht naar vervulling, die als

Non-duale Coaching en Therapie centraal.

basisthema's deels te verklaren zijn door opvoeding en achtergrond, maar zeker niet altijd en zeker niet geheel. Iedereen kent in eigen kring wel familieleden, vrienden of gezinsleden die ongeveer dezelf de opvoeding

3.9

RELATIE TUSSEN EXISTENTIELE THEMA'S

genoten, hetzelfde hebben meegemaakt, maar daar totaal verschillend

EN KARAKTERSTRUCTUREN

mee zijn omgegaan en eveneens totaal afwijkende herinneringen aan

Als we de problemen, vragen en situaties waarmee wij worstelen, her

die omstandigheden met zich meedragen. Kennelijk zijn wij geen 'onbe

kennen als pogingen om ons te verhouden tot existentiele vragen, heeft

schreven blad' als wij ter wereld komen, maar al voorzien van - of behept

dat ingrijpende gevolgen voor de manier waarop wij het persoonlijke lij

met - een basale structuur, een gevoeligheid of tendentie om bepaalde

den tegemoet treden. Carl Jung had gelijk toen hij stelde dat elke psycho

ervaringen op te doen, in situaties te belanden die soms aangenaarn, soms

logische vraag in wezen een spirituele vraag is, een vraag naar zingeving,

onaangenaam zijn, maar altijd hetzelfde doel hebben, narnelijk een ant

betekenis en essentie. De drie bronnen van existentieel lijden hebben als

woord te formuleren op de onderliggende existentiele vraag. Die basale

gemeenschappelijk kenmerk dat zij het individuele bestaan ontkennen of

structuur is als een zaadvorm, een energetisch patroon dat als een matrix

bedreigen. Zij vormen het tegendeel van het tijdloze, onpersoonlijke en

is voor de verdere opbouw van de structuur van ego. Een matrix die zich

altijd aanwezige non-duale Gewaarzijn. In die zin zouden wij existentieel

vertaalt op zowel fysiek, emotioneel als mentaal niveau.

lijden kunnen zien als richtingwijzers of tegenhangers van de waarheid van non-duaal Gewaarzijn.

3.10 Als we persoonlijke thema's, problemen en kwesties kunnen herkennen als vertalingen van existentiele vragen, rijst de vraag of bepaalde persoon

KARAKTERSTRUCTUREN ALS ANTWOORD OP EXISTENTIEEL LUDEN

Uiteraard wordt ieder mens met alle drie de vormen van existentieel lijden

lijke thema's misschien corresponderen met een specifieke existentiele

geconfronteerd. Toch blijkt in de praktijk de ene persoon gevoeliger te

vraag. Is bijvoorbeeld een kwestie als 'niet gezien zijn' of 'geen erkenning

zijn voor bijvoorbeeld vergankelijkheid dan voor afhankelijkheid, terwijl

krijgen' te herleiden tot een van de drie vormen van existentieel lijden?

een andere client meer worstelt met betekenisloosheid en niet weten wie

In dit voorbeeld zou dat het existentiele lijden kunnen zijn van 'verlies

hij is, dan met vergankelijkheid. Het gevecht met een bepaald existentieel

van herinnering' ofwel ten diepste 'niet weten wie en waar' je bent. Als

thema komt tot uitdrukking in het soort persoonlijk lijden dat iemand

iemand een overmatige gehechtheid aan de dag legt om zelfstandig te zijn

ervaart en in zijn 'antwoord' daarop. Dit antwoord is herkenbaar als een

en niemand nodig te hebben, zou dat in deze context aanleiding zijn om

gedragsrepertoire dat grote overeenkomsten blijkt te vertonen met de

karakterstructuren zoals die door Alexander Lowen zijn beschreven.

te blijven en alle gevoelens te verwelkomen die zich random deze bron

Karakterstructuren zijn in deze optiek dus niet slechts reactiepatronen

van lijden aandienden, kon zij uiteindelijk ontspannen, daarna berusten

en overlevingsstrategieen die onderdeel uitrnaken van de egostructuur

en ten slotte opluchting en ontspanning ervaren. Ze was bevrijd van de

van het kind in relatie tot de orngeving. Het gaat veel verder. Karakter

pogingen om vergankelijkheid te bestrijden door perfectie na te streven.

structuren zijn te begrijpen als de neerslag van de pogingen van de ziel

Met als resultaat dat er veel meer levensenergie beschikbaar kwam.

om een antwoord te vinden op existentiele vragen. In tegenstelling tot het

De sessie besloot met haar opmerking: 'f\ls dan toch alles weer vergaat,

gangbare beeld dat een karakterstructuur het gevolg is van bepaalde er

kan ik nu gewoon gaan doen waar ik zin in heb.''

varingen opgedaan tijdens de jeugd en eventueel aangevuld met erfelijke geneigdheid, ontstaat hier het beeld dat karakterstructuren te begrijpen

Karakterstructuren en exlstentiele thema's

zijn als de neerslag van een in oorsprong al aanwezige geneigdheid tot

Als karakterstructuren te beschouwen zijn als 'coping'-strategieen voor

verdediging of ontkenning van existentiele kwesties. Deze visie plaatst

existentiele vragen, kan de vraag gesteld worden hoe die karakterstructuren

de rol van ouders en opvoeders in een geheel ander daglicht. Zij zijn niet

zich verhouden tot de drie existentiele kwesties. Volgens Lowen zijn zes

zozeer de oorzaak van het ontstaan van een bepaalde karakterstructuur,

karakterstructuren te onderscheiden: schizoi:de, oraal, symbiotisch, ma

maar maken deel uit van de zoektocht van de ziel die, eenrnaal gemcar

sochistisch, psychopathisch en rigide. De drie existentiele bronnen van

neerd in deze wereld, op zoek is naar een bevredigend antwoord op de

lijden zijn: niet weten wie je bent, afhankelijkheid en vergankelijkheid.

vragen die het leven stelt.

Dat resulteert in een verdeling waarbij steeds twee karakterstructuren zijn toegekend aan een existentiele bron van lijden. Die indeling is geba

De problemen die clienten inbrengen zijn in wezen grove vertalingen van

seerd op drie criteria:

existentiele kwesties. Orn die reden is de client niet zozeer geholpen als

1. De thematiek in relatie tot de drie existentiele vragen

we ingaan op het probleem, maar des te meer wanneer wij de moed op

2. Onderscheid tussen een actieve of passieve manier

vatten orn de onderliggende kwestie te onderzoeken. Het komt niet vaak voor dat clienten deze existentiele kwesties zelf inbrengen. Daarvoor is het ontkenningsmechanisme te sterk. Aan ons als begeleider dus de taak

van reageren hierop

3. Energieverdeling: laag intern/hoog extern versus hoog intern/laag extern.

orn die diepgang niet te schuwen en de existentiele vragen te benoemen die aan de wortel liggen van de kwesties die de client inbrengt. In de prak

EXISTENTIELE KWESTIES

tijk blijkt dat dienten buitengewoon dankbaar zijn en werkelijk geholpen

1. Verlies van herlnnerlng

wanneer we 'tot de kern' van de zaak komen en niet langer aan de opper

Destructieve reactie

Ontkenning en haat. Het vergif van onwetendheid.

vlakte naar oplossingen blijven zoeken.

1.1. Schizoi'de (Passief Hoag intern/laag extern)

Een voorbeeld

We voelen ons ten diepste in de steek gelaten, op de wereld neergezet

Ben client bracht haar problemen met haar ondergeschikten in, die in

en toen alleen gelaten. Daardoor verkeren we in een permanente staat

haar ogen hun werk niet goed genoeg uitvoerden. Op mijn vraag hoe het

van onrust rond de vraag wiens schuld dit is en wie we zijn. Omdat wij

voor haar eigenlijk is dat alles wat je opbouwt ook weer vergaat, volgde

ten diepste beseffen dat wij dat niet weten, zoeken wij onze toevlucht in

eerst verbazing, toen een lange stilte en daarna gevoelens van diepe

de ontkenning van onze bestaansgrond. We proberen er simpelweg niet

wanhoop en boosheid vanwege dit feit. Daar raakten we de kern van de

te zijn en voorkomen daarmee de confrontatie met de vraag naar onze

kwestie die zij inbracht; haar moeite met vergankelijkheid. Door daar bij

ware identiteit. Trots weigeren wij om werkelijk in dit !even te zijn, om

ge'incarneerd te zijn. Dit komt onder andere tot uitdrukking in de afstand

2.2. Symbiotisch (Actief Laagintern/hoog extern)

die wij houden tot het leven en in de weigering om werkelijk contact te

Wij zijn de weg kwijt in de wereld. Moeten wij nu op eigen benen staan

maken met anderen. De grondtoon van ons bestaan is angst. Angst om te

of ons onze ware grond herinneren? Is het oke om te vertrouwen op onze

!even, om ons te verbinden en angst om er te zijn. Wij richten de blik op

levenslust of is het toch niet de bedoeling om onze wil te volgen? Wij

de hemel en verlangen terug naar ons 'eigenlijke thuis:

willen wel maar durven niet. Onze energie krijgt slechts de kans wanneer wij met iemand mee mogen doen, wanneer er iemand is aan wie wij ons

1.2. Rigide (Actief. Laag intern/hoogextern)

kunnen verbinden om zo samen verder te leven. Dit leidt er wel toe dat

We reikten uit met de kern van onze identiteit: de liefde van ons hart.

wij voortdurend in verwarring zijn over onze verlangens en passies, over

Maar die werd niet gezien, afgewezen of belachelijk gemaakt. Wij zijn ge

waar ik ophoud en de ander begint, en over onze begeerte om iemand te

kwetst en vervuld van haat. Uit angst voor nog meer pijn houden wij ons

zijn en dat niet te durven zijn.

hart gesloten. Wij geven ons niet en vermijden daarom ten voile te leven. We zien vooral wat er niet deugt in deze schepping. Ons leven is een

3. Vergankelijkheid

aanklacht tegen God (de Vader). We spannen ons in om zelf wel perfect

Destructieve reactie - Afgescheidenheid. Het vergif van agressie.

te zijn. Een streven als een aanklacht tegen de schepping en de liefdeloos heid die we daarin menen te herkennen. Wij voelen ons eenzaam, onze

3.1. Psychopathisch (Actief Laagintern/hoogextern)

hoofden zijn koel, actief en scherp en ons hart is gesloten.

Geconfronteerd met onze vergankelijkheid trachten

2. Afhankelijkheid en kwetsbaarheid

weigeren openlijk vergankelijkheid te accepteren en binden daar de strijd

Destructieve reactie - Gehechtheid. Het vergif van begeerte en passie.

mee aan. Op agressieve wijze keren wij ons af, stellen grenzen en trekken

wij die realiteit te

ontkennen door daar onze eigen vormkracht tegenover te stellen. Wij

ons terug in een eigen universwn waar wij niemand nodig hebben. Wij

2.1. Oraal (Passief Hoogintern!laagextern)

beginnen voor onszelf. Onze ogen staan hard of juist bedrieglijk zacht.

Diep vanbinnen weten wij dat wij kwetsbaar zijn en voor ons voortbe

Wij zien het leven als een strijdperk waarin slechts plaats is voor winnaars

staan volledig athankelijk van de wereld om ons heen. Wij kennen de pijn

of verliezers. Wij strijden tot wij erbij neervallen maar geven nooit op en

van honger en onvoldoende zorg. Sommigen van ons gaven de zoektocht

nimmer toe.

op en verblijven in een permanente staat van honger en verdriet. Hun ogen kijken verlangend of begerig naar de wereld, onophoudelijk op zoek

3.2. Masochistisch (Passief. Hoogintern/laagextern)

naar voeding, warmte en koestering.

Wij verzetten ons tegen vergankelijkheid door ons in te graven en war

Sommigen van ons vonden die gevoelde afhankelijkheid zo vernederend

den zelf een bastion van onbeweeglijkheid. Onder het motto 'de aan

dat zij besloten voor zichzelf te gaan zorgen en nooit meer iemand iets te

houder wint' is ons antwoord op vergankelijkheid: niet bewegen, maar

vragen. Beide varianten ontkennen op hun eigen manier de onverdraag

uithouden, uitzitten en verdragen. Door niet te bewegen lijkt het alsof

lijke werkelijkheid athankelijk te zijn van liefde, voeding en aandacht.

we de stromende aard van de schepping de baas zijn. We trotseren de uit nodiging om te leven en te willen, en zien dat als een overwinning. Diep vanbinnen weten we wel dat dit een schijnoverwinning is, maar we zullen nimmer toegeven. Gaan doen wat we willen is ons neerleggen bij de wil van de schepping en daarom onze nederlaag.

Samenvatting Hiernaast is schematisch de relatie uiteengezet tussen de drie-eenheid

Drie-eenheid van schepping, van geluk en lijden. van kwaliteiten en vergiften als basis voor karakterstructuren

van schepping, de drie existentiele kwaliteiten en bronnen van lijden en de daaruit voortvloeiende drie basale kwaliteiten en vergiften van ego. Te vens is hier de relatie gelegd tussen de oorspronkelijke existentiele kwes

Oorsprong

ties en de karakterstructuren die te beschouwen zijn als reactieformaties

" .

.. . ..

. .

. . · . . .

&.;',."

ste plaats het standaardwerk 'Bio-energetica' van Alexander Lowen. 'De sie aan toe door er ook de reis van de ziel in te betrekken. Voor een eerste

"..

· . .. ·

op deze kwesties. Over karakterstructuren is veel geschreven. In de eer Maskerkamer: geschreven door Wiebe Veenbaas, voegt daar een dimen

. ..

Nirmanakaya

Dharmakaya

Sambhogakay�

Vader

Heilige Geest

Zoon

Bron

Verbinding

Manifestatie

kennismaking met de basisthema's, overlevingsstrategieen, energiehuis houding en fysieke kenmerken van de verschillende karakterstructuren

EERSTE GEBOORTE VAN EGO: IK BEN

is een samenvatting te downloaden via www.artoflife.nu

· . · · . · .

..··· .· ·

.•'

.. .

...

. .

&.;",." Wijsheid

Liefde

Creatie

Verlies van Eenheid

Kwetsbaarheid

Vergankelijkheid

TWEEOE GEBOORTE VAN EGO: IK BEN IEMAND . " ·"

.·

·· ..

··..

. . ··

.. . .

1,;"/

...

Kennis I lnzicht

Mededogen I Zorg

Wilskracht

Ontkenning I Verlies van herinnering

Begeerte I Passle

Agressie

KARAKTERSTRUCTUREN .

&.;.. .

. . .

· ...

· ·

.. ·" ··..

. . . · .. . .

.. ..

Rlglde

Oraal

Psychopathlsch

Schizoide

Symbiotlsch

MasochisUsch

HOOFDSTUK 4

De structuur

van

ego

De essentie van een mens is niet verdeeld tussen binnen en buiten, is uiteindelijk niet meetbaar en is niet de denker en doener die het resultaat is van het denken. (Krishnamurti)

De ziel incarneert met het doel om zich de karmische patronen die het met zich meedraagt bewust te worden, te doorleven en los te laten. De materiele neerslag van karmische patronen vinden we in de zaadvormen van karakterstructuren, het fysieke lichaam en in het daaraan gekoppelde ego. Ego is in deze zienswijze niet wie wij ten diepste zijn, maar - net als het lichaam - een instrument voor de ziel om de reis in dit leven te kunnen maken. Deze visie op de functie en rol van ego vinden we terug in de wijsheid en het directe inzicht van de oosterse filosofie. Ze staat in scherp contrast met de zienswijze van de westerse - merendeels rationele en mateÂ rialistisch georienteerde - wetenschap. De ontwikkeling en de functie van ego kunnen langs drie dimensies worÂ den bekeken: een biologische, een psychologische en een spirituele. In dit hoofdstuk worden deze dimensies nader onderzocht. 1. We beginnen met het onderscheid tussen de functionele en

disfunctionele onderdelen van ego. 2. Vanuit een biologisch perspectief herkennen we ego primair in

zijn functie als beschermer van ons fysieke voortbestaan. Met dat doel vormt ego zich per moment een zelf- en wereldbeeld waarop het reageert met aantrekken of afstoten. 3. Voor de spirituele dimensie zoeken we aansluiting bij de boeddhisÂ

tische zienswijze op het ontstaan van ego waarbij de Skandha's een

101

centrale rol spelen als de opeenvolging van reactiepatronen in het

2. Zichzelf representerend ego

bewustzijn.

Dit bestaat uit gewoontes in gedrag, voelen en denken, meningen, voor

4. Vervolgens richten we de aandacht op de herkomst van het univer

keuren en afkeer, herinneringen en ervaringen. Het wekt de schijn van

sele misverstand dat wij denken ons ego te zijn met zijn bewuste of

continui'teit door alle gedachten, gevoelens en handelingen vast te grijpen

onbewuste idee over zijn kernidentiteit. Het is deze overtuiging die

en tot eigendom te maken.

het grootste obstakel vormt voor het zicht en de verbondenheid

De westerse psychologie ziet het zichzelf representerend ego als een in

met non-duaal Bewustzijn.

de tijd opgebouwde entiteit, een persona, die begint als een min of meer

5. De psychologische dimensie voorziet ons in een beschrijving van

onbeschreven blad bij de geboorte van het kind dat zich daarna, door

de ontwikkelingsfasen van ego zoals die zijn onderzocht en be

interactie met verzorgers en opvoeders en met de omgeving, in de tijd

schreven in de ontwikkelingspsychologie.

ontwikkelt tot een rigide structuur (van representaties) die voor het 'zelf'

6. Het hoofdstuk sluit af met een schematisch overzicht waarin ik de reis van de ziel en de opbouw van ego bijeenbreng.

van de persoon wordt aangezien. Veel nadruk ligt in die westerse visie op de noodzaak van het ontwikkelen van een 'sterk' en onbuigzaam ego als teken van psychische gezondheid. Vanuit non-duaal perspectief gezien is duidelijk dat wij een goed functio

4.1

FUNCTIES VAN EGO

nerend ego in dezelfde mate nodig hebben als een goed functionerend

Alvorens het onderzoek voort te zetten naar de manier waarop ego tot

lichaam. Zij zijn middelen om in deze wereld te bestaan, maar geen doel

stand komt, is het van belang om helder vast te stellen wat wij precies met

in zichzelf. De identificatie daarmee is nu juist ons grootste probleem en

'ego' bedoelen. In zijn boek 'Psychologie van de ontwaking' maakt John

de oorzaak van een leven in Samsara. De non-duale wijsheidstradities

Welwood een helder onderscheid tussen het functionele ego en het zich

geven ons dan ook een fundamenteel andere kijk op ego. Zij zien ego niet

zelf representerende ego. Waarbij het eerste een noodzakelijk onderdeel

als een in de tijd opgebouwde en rigide entiteit, maar als illusoir zelfbeeld.

is van onze incarnatie en een voorwaarde om te kunnen overleven. Ge

In zekere zin bestaat ego niet, maar is het een verknoping van ideeen,

zonde egofuncties zijn eveneens noodzakelijke voorwaarden om de weg

aannames, herinneringen, verlangens en gewoontepatronen in denken

van spirituele ontwikkeling te kunnen volbrengen. Het zichzelf represen

en doen. Zo leert Chogyam Trungpa, de Tibetaans boeddhistische leraar

terende ego echter bestaat uit identificaties die het zicht op het Licht van

die zich in de jaren zeventig van de vorige eeuw in de Verenigde Staten

non-duaal Bewustzijn juist versluieren en ons gevangen houden in de

vestigde, ons over ego:

wereld van Samsara.

"Ego bestaat niet. Ten diepste is er alleen vrije ruimte, de 'Grand' die 1. Functioneel ego

wij werkelijk zijn. Onze meest fundamentele staat van bewustzijn,

Het functionele ego bestaat uit het samenstel van gezonde egofuncties die

voorafgaand aan het ontstaan van ego, is een basale openheid, de

we nodig hebben om onze basisbehoeften te bevredigen, zoals veiligheid,

ultieme vrijheid, een ruimtelijke kwaliteit.

voeding, affectie en een sociaal wezen te zijn binnen de gemeenschap. Het

En wij beschikken nu en altijd over die openheid ...

functionele ego is buitengewoon geschikt als instrument om te overleven.

De verwarde mind is geneigd om zichzelf te zien als een solide en

Het is tevens ons voertuig om beslissingen te kunnen nemen die onze

duurzaam centrum, maar het is slechts een verzameling gewoontes in

spirituele ontwikkeling ondersteunen. Het is echter totaal ongeschikt om

denken, voelen en doen."

zich vragen te stellen over zijn eigen oorsprong.

102

103

Ego is in die visie eerder een werkwoord dan een zelfstandig naamwoord,

gevoelens leidt. Het effect van dit niet ingrijpen is het doorzien en los

eerder een beweging, een golf die opkomt en terugvalt in bewustzijn dan

laten van de identificatie met ego, afgewisseld met momenten van directe

een solide en duurzame entiteit. Onderstaand schema geeft een overzicht

realisatie van DAT wat ieder mens ten diepste is: 'open' en vrij, non-duaal

van de diepgaande verschillen tussen de oosterse (non-duale) zienswijze

Bewustzijn.

op ego en die van de westerse psychologie. Het loslaten van de ego-identificatie is in de ogen van de non-duale tra

Ego gezien door oosterse filosofie en westerse psychologie

dities dan ook een stap naar 'Vol-ledig zijn: In de westerse psychologie wordt het loslaten van ego-identificatie gezien als onwenselijk, leidend tot 'niets' (wat waar is) en soms zelfs als gevaarlijk in de zin dat het tot decompensatie of psychose aanleiding kan geven. Dat risico is overigens

Visie

Ooel

Ego ls

niet helemaal denkbeeldig en de stap naar het loslaten van de identifica 'lemand' worden I Apart Persoonlitke kwaliteiten

Straks

ACTIVITEIT

STRUCTUUR

Grljpen

ZelfrepresentatiC!s

keling of non-duale spirituele ontwikkeling - naast meditatie, verstilling

Afweren

lnteractlepatronen

en contemplatie - ook uit psychologisch onderzoek moet bestaan. Hoe

······················'··············· ··························.. ····----····························· · · · · · · · · · · · · · · · · · · ··························

Belevlng van ego

daarom een stevig fundament in de vorm van een redelijk functionerend ego. Dit is een van de redenen waarom evenwichtige bewustzijnsontwik

Ontkennen

Onder llggende gevoelens bij belde

tie met ego ofwel het loslaten van het zichzelf representerend ego vergt

Zalfra•llsatle I Eenheid Opbloei van ZilnskwalltC!ltrm

die twee sporen naast elkaar en soms afwisselend deel uitmaken van het pad van non-duale spirituele ontwikkeling wordt in detail beschreven in

Begeerte, afkeer, onwetendheid, strlfd, angst, vervreemding, eenzaamheid

het tweede deel van dit handboek. Non-duale Coaching en Therapie is gebaseerd op de oosterse visie dat

Zonder 'lk'

Vol-ledlg Zlln

Zonder 'lk' " LC!egte, niet bestaan

ego een product is van de mind, maar erkent tegelijkertijd dat dit 'pro duct' een wezenlijke functie heeft. In deze vorm van coaching en therapie

Opvallend is, dat zowel het zichzelf per moment vormende ego van de

stellen we ego niet centraal als wie wij zijn, noch gaan we er de strijd mee

oosterse filosofie als de rigide structuur van ego uit de westerse psycholo

aan. Non-duale Coaching en Therapie nodigt uit om ego en de onder

gie tot dezelfde gevoelens van afgescheidenheid, onvoldaanheid, angst en

delen daarvan te aanvaarden, te onderzoeken en er volledig contact mee

strijd aanleiding geven. In het omgaan met die negatieve gevoelens tekent

te maken. We doen dat in de wetenschap dat alleen onvoorwaardelijke

zich dan weer een scherp en fundamenteel verschil af tussen oost en west.

acceptatie van alle bewustzijnsinhouden tot geleidelijke oplossing daar

Westerse psychologie bindt de strijd aan met gevoelens van eenzaamheid,

van leidt, en daarmee tot ontspanning. De wijsheidstradities leren ons dat

onvolkomenheid en depressie door een niet-aflatende stroom van advie

iedere poging om onszelf beter, anders of verder te laten zijn dan waar wij

zen, behandelmethoden en medicijnen aan te bieden die zonder uitzon

zijn, spanning oproept, strijd en weerstand, met als gevolg dat de disfunc

dering tot doel hebben om die oncomfortabele gevoelens teniet te doen.

tionele gedragspatronen waar wij vanaf willen alleen maar winnen aan

De non-duale tradities kiezen een fundamenteel andere route door het

soliditeit. In plaats van verbetering of verandering na te streven, nodigen

praktiseren van 'niet-doen: niet ingrijpen, geen manipulatie van gevoe

we de client daarom uitsluitend uit om volledig aanwezig te blijven bij wat

lens, maar de onvoorwaardelijke aanvaarding daarvan in de wetenschap

zich in hem aandient aan gevoelens, gedachten en gedrag. De praktijk

dat alleen dat - niet strijden noch ontkennen - tot transformatie van die

leert dat juist die houding van onvoorwaardelijke presentie bij 'wat is'

104

105

tot ontspanning en oplossing van de innerlijke conflicten leidt en ruimte

Wolinsky baseert zijn ideeen over het ontstaan van ego voor een groot

geeft om transpersoonlijke kwaliteiten tot bloei te laten komen.

deel op het werk van Alfred Korzybski, de Pools-Amerikaanse weten schapper die vooral bekendheid kreeg vanwege zijn studie 'general se mantics' die er, kort samengevat, op neerkomt dat het kenvermogen van

4.2

EGO ALS PRODUCT VAN EVOLUTIE,

de mens beperkt wordt door zijn zenuwgestel en door taal. Mensen zijn

DE BIOLOGISCHE DIMENSIE

niet in staat om de werkelijkheid direct waar te nemen, maar maken ab

Stephen Wolinsky, leerling van Sri Nisargadatta Maharaj en grondlegger

stracties - interpretaties - van de werkelijkheid. Zijn bekendste quote,

van Kwantum Psychologie, laat ons in zijn vele publicaties zien dat we

'the map is not the territory', verwijst naar dit feit. Waarbij bet van groot

leven in een trance. Deze 'ego-trance' is het resultaat van de identifica

belang is om op te merken dat hij met deze. uitspraak onderstreept dat

tie met alle gedachten en gevoelens die wij - zonder ons dat bewust te

die mentale interpretatie - het plattegrond-bewustzijn - geen enkele

zijn - voor waar houden. We zijn er onbewust van overtuigd dat de ge

relatie heeft met bet onderwerp. De kaart en het landschap zijn twee

dachten die we denken en de gevoelens die we voelen objectief waar zijn,

totaal en fundamenteel verschillende entiteiten. Korzybski was behalve

terwijl die in feite niets anders zijn dan bewegingen op het immer stille

filosoof en ingenieur ook fysicus en beschreef vanuit die achtergrond.de

oppervlak van non-duaal Gewaarzijn. Denkbeelden en gevoelens zijn in

ontwikkelingsweg naar een ego-identiteit als volgt:

Wolinsky's visie gestolde vormen van de Ene Bron die hij Energie noemt

1. Eerst is er de 'oer-substantie: Het is niet iets, het is geen energie, geen

en die het resultaat zijn van een lange reeks van voorgaande denkbeelden

massa, geen materie. Het gaat vooraf aan en voorbij tijd, plaats en rich

en gevoelens die hun wortels hebben in het primaire 'Ik Ben: Dat is ech

ting en kent als zodanig geen toekomst of verleden. Het is tegelijkertijd

ter niet het eindpunt. Wolinsky plaatst het ontstaan van 'lk Ben' in een

ook niet niets. Hoewel niet aanwijsbaar is het wel degelijk ervaarbaar

evolutionaire reeks van gebeurtenissen die terugvoert naar de big bang.

en kan bet - onder andere door meditatie - gekend worden. (In het

Hij ziet de primaire functie van ego als instrument om te overleven, di

kader van dit boek noemen we het non-duaal Bewustzijn. In spirituele

rect gekoppeld aan het lichaam en het centrale zenuwstelsel. Het is een

kringen wordt het aangeduid als God, Brahman of het Absolute.)

noodzakelijke stap in de ontwikkeling van bewustzijn, maar zeker niet

2. Op enig moment - hoewel er in die tijdloze ruimte niet van een mo

de laatste en zeker niet de meest geschikte om tot zelfrealisatie te komen.

ment gesproken kan worden - vindt contractie of afkoeling plaats. Een

Een zienswijze die gespiegeld wordt door de heldere definiering van ego

rimpeling ontstaat op het oppervlak van de oersubstantie. De big bang

door Eckhart Tolle als hij zegt:

markeert <lit moment: de geboorte van het universum en daarmee het begin van tijd en ruimte, van locatie en van de vier fundamentele

"Ego is de compulsieve, onophoudelijke fysieke en mentale activiteit,

natuurkrachten (sterke kernkracht, elektromagnetische kracht, zwakke

uitsluitend gericht op overleven, die plaatsvindt aan de oppervlakte van

kernkracht, zwaartekracht). In dit stadium van ontwikkeling kan

wie wij Zijn.

gezegd worden dat het universum bestaat, maar ego niet.

Ego is een zichzelf bevestigend, gesloten systeem dat bestaat uit denkbeelden, herinneringen, aannames en opinies, zonder relatie met

3. Door verdere afkoeling en condensatie verandert dit universum in een onmeetbaar groot veld gevuld met materie in de vorm van subatomaire

'wat is'.

deeltjes zoals elektronen, neuronen, quarks, etc. en heel veel leegte.

Ego is niet in staat tot verbinden, liefde, creativiteit of wijsheid, noch is

Ook op dit niveau van evolutionaire ontwikkeling is er geen sprake van

het zijn functie:'

het bestaan van ego.

4. Door verdere afkoeling en samensmelting ontstaan atomen, en later moleculen, die zich verbinden tot - onder andere - een rudimentair 106

107

zenuwstelstel. De ontwikkeling daarvan opent de weg naar een eerste gewaarzijn van binnen/buiten, van vorm en van bestaan. 5. In dit veld van miljarden chaotisch rondzwervende elektronen, atomen, moleculen, etc., filtert het rudimentaire zenuwstelsel via de

eerlijker zouden delen, zou de wereld er heel anders uitzien. 8. Zou ik mij daar niet eens wat meer voor moeten inzetten? 9. Wat ligt er nog voor mij in het verschiet? 10. Wat maakt mijn leven zinvol? 11. Wat is eigenlijk het doel van mijn bestaan?"

zintuigen een klein aantal indrukk.en uit en creeert een beeld, een interpretatie van de wereld om zich heen en een eerste gevoel van 'ik

De denkende geest vult zichzelf met de ene abstractie (Alexander) na

ben: Hier, in de vijfde stap van ontwikkeling door afkoeling en con

de andere (Den Haag) en bouwt zo hele gedachtereeksen op met, in

densatie van de oer-substantie, vindt de geboorte van ego plaats in het

dit voorbeeld, als uitkomst de prangende vraag naar de zin van zijn

eenvoudige en door gevoelssensaties teweeggebrachte 'ik hen'.

bestaan. Zoals Korzybski zei: "Er kan altijd .een gedachte aan de voor

6. Het centrale zenuwstelstel filtert duizenden impulsen uit die de zintui

gaande toegevoegd worden." Die reeksen zijn letterlijk eindeloos, maar

gen raken en laat slechts een klein deel toe, op basis waarvan het zich

dragen als gemeenschappelijk kenmerk dat zij ons steeds verder weg voe

een beeld vormt van zichzelf en de wereld. Dit beeld is dus een uiterste

ren van de bron van het eenvoudige 'ik hen' en het daar nog aan vooraf

abstractie, een dramatische reductie van de werkelijkheid die bestaat

gaande, eenduidige 'Zijn'.

uit miljoenen impulsen, chaotisch rondzwermende subatomaire deel tjes. Het centrale zenuwstelstel doet dat met het oog op overleven. Als

Deze puur biologische zienswijze op de ontwikkeling van bewustzijn

het zich een beeld vormt van de werkelijkheid kan het zich daarmee

toont aan dat ego ergens in een laat stadium van evolutie geformeerd

verhouden en ontdekken hoe het daarin het beste kan overleven. Het

werd en bovendien niet het eindpunt is van de groei in bewustzijn.

resultaat van die abstractie is de gedachte: 'ik ben iemand: Daarmee is

Steeds meer mensen herkennen en ondervinden aan den lijve dat zij niet

dualiteit geboren, en tevens het geloof in een afgescheiden bestaan dat

gebonden zijn aan het zelf- en wereldbeeld dat ego ons voorspiegelt.

zich geplaatst ziet tegenover de wereld en niet !anger toegang heeft tot

Overeenkomstig tal van spirituele teksten zijn wij in essentie de Getuige

de ervaring daar volledig deel van uit te maken.

van deze zogenaamde evolutionaire ontwikkeling, niet slechts het

7. Korzybski beschrijft vervolgens dat de aanname 'iemand te zijn' aan

product daarvan.

leiding geeft tot een voortgaand proces van nadere invulling van die illusoire persoon met tal van gedachten, ideeen, gevoelens, opinies, herinneringen en verwachtingen. Vanuit het perspectief van ego zijn die beelden meer gedetailleerd, vanuit het perspectief van Zijn zijn ze aanzienlijk verarmd en verder verwijderd van de waarheid. Iedere gedachte is de geboortegrond van een nieuwe gedachte, die op haar beurt een nadere invulling geeft van de illusie te bestaan als een aparte entiteit. Bijvoorbeeld:

lk ben Alexander, ik ben in Den Haag geboren. 2. Die stad is in de loop der jarenflink gegroeid. 3. Trouwens, dat geldt voor alle steden. 4. Steden zijn bronnen van cultuur, maar oak broedplaatsen van criminaliteit. 5. Criminaliteit is een steeds groter probleem aan het worden. 6. Het komt omdat er zoveel ongelijkheid is. 7. Als we wat "l.

108

There is a self-existent Reality, which is the basis of our consciousness ofego. That reality is the constant Witness in all three states ofconsciousness - waking, dreaming and dreamless sleep. It is your real Self. That reality pervades the universe. It alone shines. The universe shines with Its reflected light. Its nature is timeless awareness. It knows all things, witnesses all things, from the ego to the body. It is the Witness of pleasure and pain and the sense-objects. This is your real Self, the Supreme Being, the Ancient. It never ceases to experience infinite release. It is unwavering. It is Spirit itself. (Shankara)

109

4.3

BOEDDHISME EN EGO, DE SPIRITUELE DIMENSIE

De boeddhistiscbe zienswijze op bet ontstaan van ego sluit bier enigs

doen, vergelijkbaar met ijs dat een schijnbaar solide vorm aan neemt te midden van water.

zins op aan. Ook bier vinden we de notie dat ego zichzelf per moment

2. Deze fixatie van bewustzijn is de geboortegrond van dualiteit en

vormgeeft, gebaseerd op gedacbten, gevoelens, berinneringen en inter

daarmee van een waarnemer, een eveneens gestold punt in be

pretaties. Kenmerkend verschil is ecbter dat bet lineaire perspectief

wustzijn dat waarneemt.

ontbreekt. Uitgangspunt is dat ego een activiteit is, geen entiteit. Zoals in het vorige hoofdstuk beschreven, ziet de boeddhistische psychologie de

Waarnemer en object van waarneming ontstaan tegelijkertijd. Ze zijn een

incarnatie in een lichaam als een traumatische ervaring. Het onbegrensde

twee-eenheid ofwel dualiteit waarvan de polen voor hun voortbestaan

Bewustzijn ziet zich - belast met karmische patronen - gedwongen om te

van elkaar afhankelijk zijn. Op het moment dat wij afzonderlijke vormen

verdichten tot materie, een vorm die traag is, zwaar en voortdurend be

als zodanig waarnemen, is er noodzakelijkerwijs 'iemand' die ze waar

dreigd wordt in zijn voortbestaan. De beperkingen en de benauwenis van

neemt met een even noodzakelijk verlies van herinnering aan de Eenheid

een fysieke vorm leiden niet alleen tot schrik en contractie die zich op een

van Bewustzijn als gevolg. Ego is het resultaat van verlies van herinnering

diep niveau in bet energielichaam en bet fysieke lichaam vastzet, maar ook

en van de fixatie van zichzelf en de wereld als solide en 'werkelijk' be

tot verlies van herinnering aan de oorspronkelijke ruimte, heelheid en vrij

staande entiteiten. De beweging van waarnemen, interpreteren en tot een

heid van non-duaal Bewustzijn. Met de geboorte in een menselijk lichaam

gestolde gedachte formeren van ego met zijn denkbeelden is in de ooster

vallen we als het ware uit de onstoffelijke wereld van Eenheid in de wereld

se filosofie nauwkeurig onderzocht en wordt het werk van de Skandha's

van vorm, plaats en dualiteit, wat twee alles bepalende gevolgen heeft:

genoemd.

1. Het bewustzijn van de tijdloze verbondenheid met de Eenheid

De Skandha's zijn opeenvolgende verdichtingsniveaus van bewustzijn,

verdwijnt naar de achtergrond. Daardoor zien wij onszelf als een

een cascade van versluieringen van het 'open' Gewaarzijn tot een gecon

afgescheiden individu en apart van 'de rest:

ceptualiseerd zelf- en wereldbeeld:

2. Dit 'verlies van herinnering' leidt tot een eerste en fundamentele

1. In de Grond van het open non-duale Gewaarzijn ontstaat een rim

aanname van incompleetheid. We voelen ons niet langer heel en

peling, een eerste tijdelijke verdichting van bewustzijn die aan

ervaren tekort en onvolkomenheid. Deze gevoelens staan dus los

leiding geeft tot de eenvoudige realisatie 'Ik hen'. Dit is te vergelij

van psychologische oorzaken, maar zijn existentieel verbonden

ken met het moment van ontwaken na een goede nachtrust: er is

met een bestaan in een wereld die is onderworpen aan de wetten

dat eerste moment van aanwezigheid zonder verdere invulling van

van dualiteit.

naam, geschiedenis of dagprogramma.

2. Direct daarop volgt het gewaarzijn van de grens tussen 'ik' en wat Skandha's

als niet-ik wordt ervaren, resulterend in de identificatie met het

Binnen die zienswijze is ego geen persoon maar een configuratie van denk

lichaam en zijn grenzen.

beelden, gevoelens en gedrag die per moment wordt samengesteld en een

3. Het niet-ik, ofwel de buitenwereld, wordt voelend ervaren en be

volgend moment weer wordt losgelaten om plaats te maken voor een nieuwe

oordeeld op hun betekenis voor het eigen voortbestaan: veilig, be

samenstelling van bewustzijnsinhouden. De illusie dat ego echt bestaat

dreigend of neutraal.

wordt veroorzaakt door de constante grijpen duwbeweging- begeerte en

4. In reactie op die beoordeling reageert het ik-bewustzijn met agres

afkeer - die plaatsvindt in bewustzijn en die twee cruciale gevolgen heeft:

sie, begeerte of onverschilligheid. Het zijn deze drie reactieforma

1. Bewustzijn verliest zijn stromende aard en stolt tot zintuiglijke in

ties die door de Boeddha ge'identificeerd zijn als de basis van het

drukken, gedachten en gevoelens die zich schijnbaar solide voor-

110

menselijk lijden.

111

Verdere conceptualisering van de indrukken en de reacties daarop

door gevoelens van tekort of afwijzing die het kind opdoet in relatie met

vindt plaats op basis van eerdere ervaringen en karma (het pak

zijn of haar verzorgers. Ook de afwezigheid van, of onvoldoende spiege

huis-bewustzijn).

ling door de ouders verdiept het gevoel van psychische leegte, eenzaam

6. De laatste stap bestaat uit het bijeenbrengen van al deze reactie

heid en afgescheidenheid. Al deze factoren veroorzaken een 'gat' in de

patronen tot een 'Gestalt: een interpretatie van de werkelijkheid en

psychologische structuur, een leegte en een gevoel van tekort dat de basis

de mentale houding die wij daartegenover aannemen.

vormt van wie wij denken te zijn. In plaats van ons heel, compleet en in trinsiek verbonden te weten, ervaren we tekort, leegte en onvervuldheid.

Het effect van deze opeenvolging van Skandha's en de daarmee gepaard gaande verkramping van bewustzijn is het ontstaan van de 'ik-kramp',

Geboorte van ego

het denken in afgescheidenheid en de creatie van isolement en angst. We

Of men nu de boeddhistische visie op de ontstaansgeschiedenis van ego

zijn als de drenkeling in de oceaan van Bewustzijn die zich wanhopig

aanhangt of de theorieen afkomstig uit de ontwikkelingspsychologie

vastklampt aan zijn eigen been in de veronderstelling dat dit drijfhout is,

over de traumatische ervaring van eerste scheiding van onze moeder,

waardoor hij beter in staat zou zijn om zijn hoofd boven water te houden

de uitkomst is dezelfde. De basis van ego bestaat uit een diep gevoel van

en niet te verdrinken. (Het werken met de Skandha's als methode om ons

incompleetheid, tekort of leegte dat voortkomt uit de afgescheidenheid

te openen voor non-duaal Gewaarzijn is beschreven in hoofdstuk 13.)

van de Eenheid (van non-duaal Bewustzijn of van moeder). Die ervaren leegte is voor het prille ego niet te verklaren. Het mist iets, zonder in staat te zijn te benoemen wat het is. Het is deze primaire leegte die de

4.4

HET UNIVERSELE MISVERSTAND

basis legt voor het gevoel van onvolkomenheid dat over de Leegte van

Zonder metafysische aannames over Eenheidsbewustzijn en incarna

non-duaal Gewaarzijn wordt gelegd. Een basisaanname die geen relatie

tie tekent zich in de westerse ontwikkelingspsychologie een soortgelijk

heeft met opvoeding en omgeving, maar louter ontstaat vanwege het feit

scenario van verdichting en begrenzing af en van de ervaring van afge

dat wij geboren zijn. Niemand kan daarvoor als schuldige worden aan

scheidenheid. Gedurende de eerste vijf maanden van ons leven verke

gewezen. Het is een existentieel gegeven, veroorzaakt door incarnatie en

ren we als baby - als alles goed gaat - in een innige symbiotische staat

het schijnbare verlies van de Eenheid, met als gevolg de overtuiging dat

van verbinding met moeder en daarmee met de ervaring van Eenheid

wij alleen staan en afgescheiden zijn van alles wat wij buiten ons denken

en verbondenheid. Het moment waarop de baby voelt dat het een ei

waar te nemen.

gen lichaam heeft en dus niet volkomen verbonden is, is volgens deze theorie een traumatische ervaring. Een 'eigen' lichaam hebben betekent

Kernidentiteit

een 'eigen' leven hebben dat fundamenteel afgescheiden lijkt en uiterst

Dit 'universele misverstand' - de eerste verkeerde conclusie over wie wij

kwetsbaar is. De reactie daarop is angst, gevolgd door contractie op diep

zijn - krijgt verder structuur door tendenties in denken, voelen en doen

fysiek-energetisch niveau en de instinctieve neiging om het eigen voort

die hun wortels hebben in genetische bepaaldheid, karma, temperament

bestaan veilig te stellen. De voorwaarden daarvoor - veiligheid, voedsel

en de daarmee gepaard gaande gevoeligheid voor bronnen van existen

en warmte - zoekt en vindt de baby bij wat vanaf dat moment als 'buiten'

tieel lijden zoals die beschreven zijn in het voorgaande hoofdstuk. De

gevoeld wordt: bij moeder. Die ervaring legt de basis voor de diepe over

combinatie van gevoelde incompleetheid en gevoeligheid voor een be

tuiging dat vervulling van onze behoeften ergens buiten ons te vinden

paalde existentiele bron van lijden vormt zich tot een kernidentiteit - een

moet zijn en niet in onszelf. In een wat later stadium van psychologische

interpretatie van wie wij denken te zijn - die de plaats inneemt van het

ontwikkeling wordt <lit eerste gevoel van afgescheidenheid nog versterkt

oorspronkelijke 'Ik Ben' dat nog steeds ongeschonden aanwezig is, maar

112

113

nu een verborgen bestaan gaat leiden. De 'zaadvorm' voor de ontwikkeling

ontkennen of overstijgen van onze kernidentiteit en de basisaanname die

van een bepaalde karakterstructuur is aanwezig en zal tot ontwikkeling

daaraan gekoppeld is. Door de interactie met de buitenwereld wordt dit

komen.

strategisch zelf in de loop van ons leven nog verder aangevuld met: - Overdrachtspatronen. Inkleuring van het heden met ervaringen

Voorbeeld:

Het gevoel van bestaan geeft aanleiding tot gevoelens van eenzaamheid, verlies van herinnering en een gevoel van in de steek gelaten zijn. Daarmee is de basis gelegd voor de ontwikkeling van een schizoi'de karakterstructuur met als grootste leerpunt in het leven om zichzelf weer te openen voor de verbinding en de Eenheid die er altijd is.

uit het verleden; - Superego. De innerlijke criticus die ons gedrag en onze gevoelens en gedachten van kritiek voorziet. Overdracht en superego worden in hoofdstuk 9 en I 0 behandeld. Deze gehele constructie - gemaakt van aannames, overtuigingen, onbe wuste drijfveren en verlangens - staat in dienst van onze pogingen om

Basisaanname

het veronderstelde 'tekort' dat kleeft aan onze kernidentiteit teniet te

De volgende stap in de vorming van ego bestaat uit het zoeken naar een

doen of goed te maken.

verklaring voor dit gevoel van incompleetheid, waarvoor het antwoord

Voorbeeld:

gezocht wordt in de omringende buitenwereld. In het contact met moe der, vader en later broers of zussen, leraren en werkgevers, ziet deze kern overtuiging steeds bevestiging van de eerste aanname door de combinatie van selectieve waarneming, selectieve herinnering en het onbewust op roepen van ervaringen die aansluiten op de eerste aannames over zich zelf. Het is eveneens voorstelbaar dat we op basis van de kernidentiteit volkomen onbewust actief op zoek gaan naar ervaringen die als verkla

Vanuit de kernidentiteit gaan we op zoek naar wegen om anderen gelukkig te maken, er voor anderen te zijn, in de hoop dat zij ons dankbaar zijn en zo ons schuldgevoel weg kunnen werken. Superego spoort ons daarbij aan en voorziet ons tegelijkertijd van kritiek op onze pogingen die in zijn ogen nooit goed genoeg zullen zijn. Onze overdracht kleurt de actualiteit van het moment in met herinneringen uit het verleden.

ring kunnen dienen voor ons gevoel van incompleetheid. Dit 'verhaaI: deze basisaanname, dient als pseudoverklaring voor de gesteldheid van

Narc:istische defensie

onze gevoelens en de kernidentiteit waaraan wij lijden. Ook uit weten

De verwarring over wie wij zijn is compleet wanneer de strategie vervol

schappelijk onderzoek is gebleken dat zienswijze en geloofswijze een be

gens gemaskeerd wordt met een narcistische defensie. Het is vernederend

palende invloed hebben op het zelf- en wereldbeeld van personen.

om openlijk toe te geven dat onze dienstbaarheid in dienst staat van onze honger naar er kenning en liefde. Het is niet gepast om zonder blikken of

Voorbeeld:

blozen toe te geven dat we rnacht weken om de antler te rnanipuleren,

Vanuit onze kernidentiteit verklaren we ons gevoel van eenzaamheid

zodat wij ons eindelijk veilig kunnen voelen. Die ontboezemingen maken

door het verhaal dat wij geen recht op zorg, warmte en aandacht hebben, omdat we ons schuldig voelen over het ongeluk van anderen, te beginnen met het ongeluk van onze moeder of vader.

kwetsbaar en geven ons het gevoel zwak, belachelijk of egoi'stisch te zijn (wat natuurlijk niet helemaal onterecht is). Wij leven onze strategie daarom meestal niet openlijk uit, maar toege dekt met een defensieve laag die veelal bestaat uit een manier van den

Strategisc:h zelf

ken en doen die het tegendeel moet bewijzen van wat wij vanuit onze

Vervolgens zoeken we wegen om dit 'verhaal' over onszelf teniet te doen.

basisaanname en kernovertuiging zoeken. De door strategie ingegeven

Een strategisch zelf wordt geboren dat in dienst staat van het wegwerken,

neiging om dienstbaar te zijn - die voortkomt uit de basisaanname geen

114

115

recht op liefde te hebben - dekken we bijvoorbeeld toe met een houding

Zijn, verlies van herinnering en de cirkelgang van ego

die zelfstandigheid moet uitstralen. Onze manipulaties en machtshonger - voortkomend uit een diep gevoel van onveiligheid - maskeren we met

Zii"!\

overdreven altrulsme. Verwikkeld in deze complexe structuur lijkt onze narcistische defensie effectief te werken. Het tegendeel is meestal waar.

•

Voor de buitenwereld is die vaak direct zichtbaar of voelbaar.

f INCARNATIE

•

Verlies van herinnering Karmische patronen I Transpersoonlijke Kwaliteiten

a;;

Samenvattend ontstaat dan de volgende structuur van ego: ZELF I IKSEN

1. Kernidentiteit

fundi!mentele overtuiging van

KERNIDEN TITEIT

Je bestaat als individu, verliest het contact met Eenheid en voelt je niet

.. /.

langer compleet en heel. Je hebt het idee dat er iets mankeert, zonder te weten wat. De grondtoon van ego is die van afgescheidenheid en een zaamheid.

2. De verklaring/het verhaal In reactie op de gevoelens van tekort en onvolkomenheid construeren we een verhaal, een verklaring voor het feit dat wij denken dat er iets aan ons mankeert. Wij denken niet goed genoeg te zijn, niet lief genoeg of

onvolkomenheid door:

EErste aanname ·· ·•

van tekort

zelfbeeld en de

basisaanname te compenseren

•

Existentieel verlies van Eenheid

•

Karmische patronen

•

lnterpretaties in dit !even

� BASIS AANNAME

''\

•·· . .

•

STRATECilSCH ZELF

lnspanning om het

. .

"·

···· ·

·-

...

. . . .....

....

.. . . .

. . .

'Verklaring': want I omdat ...

gewoonweg niet om van te houden. Onze omgeving figureert als context voor <lit verhaal.

Cirkelgang Het grote probleem met deze ontwikkeling is dat die geneigd is zichzelf in

3. Strategisch zelf

stand te houden. Omdat het strategisch zelf een oplossing zoekt voor de

Wij trachten die gevoelens van tekort en het bijbehorende verhaal teniet

basisaanname van de kernidentiteit die in wezen niets anders is dan een

te doen door ze te bestrijden, te ontkennen of te compenseren, Strate

misvatting, kan die zoektocht nimmer succesvol zijn. De kernidentiteit

gieen kunnen bestaan uit doelen willen bereiken, liefde winnen, respect

berust op de aanname van onvolkomenheid die veroorzaakt wordt door

afdwingen, erkenning krijgen, etc.

incarnatie en het daarmee gepaard gaande verlies van herinnering. Het is een aanname die niet op waarheid berust. Incarnatie betekent slechts de

4. Narcistische defensie

tijdelijke verdichting van bewustzijn, niet de afsplitsing daarvan. Het ge

Dit is de dekrnantel die de onderliggende zoektocht naar vervulling moet

volg van de aanname van afgescheidenheid is het eindeloos ronddraaien

toedekken.

in het wiel van geboorte en dood, de vicieuze cirkel van strategische manoeuvres, teleurstellingen en hernieuwde pogingen de gevoelens van

Het ontstaan van het 'universele misverstand' door identificatie met de

onvolkomenheid van de kernidentiteit teniet te doen. Het streven van het

aanname van verlies van Eenheid en de daaropvolgende egoformatie is in

strategisch zelf bevestigt ten diepste slechts de aanname van tekort en af

nevenstaand schema weergegeven.

gescheidenheid. Hoe hard wij ook ons best doen om heelheid te bereiken, iedere inspanning is tot mislukken gedoemd. Ongeacht ons verstandelijk

116

117

begrip dat de inspanningen die wij ons getroosten om verlost te worden

wat daaraan voorafgaat is niet wetenschappelijk te toetsen en kan om die

van ons gevoel van tekort niets opleveren, blijft het systeem intact zolang

reden geen onderdeel uitmaken van psychologie als wetenschap. Van

wij die eerste aanname van onvolkomenheid van de kernidentiteit niet

wege die begrenzing is westerse psychologie niet goed in staat om een

hebben doorzien. Pas wanneer wij aanvaarden dat de kernidentiteit zelf

antwoord te geven op het existentiele lijden dat losstaat van individuele

op een misvatting berust, kunnen wij ons aan de zelf opgelegde houd

omstandigheden en ieder mens raakt.

greep ontworstelen. Als die eerste aanname over onszelf niets anders

Psychologie in het algemeen, ook de ontwikkelingspsychologie, is geba

blijkt te zijn dan een verkeerde conclusie, ontvalt het strategisch zelf zijn

seerd op vier uitgangspunten:

functie en kunnen wij eindelijk ontspannen in wie wij al die tijd al waren: probleernloos en vrij non-duaal Gewaarzijn.

1. Onze ontwikkeling start bij de geboorte. Alles wat daaraan vooraf zou kunnen gaan wordt beschouwd als metafysische speculatie. 2. Ego is een entiteit die zich opbouwt in de tijd met als eindresultaat

Doorbreken van de cirkel

een volwassen ego. Mogelijkheden tot vervolg van die ontwikke

De gangbare psychologische werkwijze berust op de aanname dat de aan

ling voorbij dit als volwassen beschouwde ego is geen onderwerp

leiding voor de gevoelens van tekort of onvolkomenheid in het verleden

van onderzoek.

te vinden moet zijn. De daaropvolgende aanname luidt dat het analyse

3. Ego wordt gezien als het zelf van de persoon. Aan het feit dat ego

ren en verhelderen van die eerste oorzaak tot oplossing van de gevoelens

aantoonbaar een constructie is binnen het onbegrensde Bewust

in het heden zal leiden; een zienswijze en praktijk die nimmer naar de

zijn worden geen consequenties verbonden met betrekking tot de

kern van de zaak voert. Vanuit non-duale coaching richten we de aan

vraag wie wij ten diepste zijn.

dacht op drie punten: 1. Doorzien van ego als niet 'iemand', we zijn geen van de concepten die we aanhangen. 2. Doorzien, aanvaarden en laten oplossen van de strategieen die ons

4. De discussie over de invloed van natuurlijke aanleg of opvoeding

(nature or nurture) op de ontwikkeling van ego woedt al decennia lang. Daarbinnen is geen ruimte voor ideeen over karma of ten denties die ontstaan kunnen zijn tijdens voorgaande incarnaties.

geconstrueerde zelf- en wereldbeeld in stand houdt en die geen ander doel dienen dan het hooghouden en beschermen van zelf

Boeddha zag en onderzocht dit lijden. Zijn verlichting markeert de mo

beelden die geen werkelijkheidswaarde hebben.

gelijkheid om ons van dat lijden te bevrijden. Hij ontdekte dat de bron

3. Werkvormen aanbieden die de client helpen om de geconstrueer

van alle lijden gezocht moet worden in de aanname van afgescheidenheid

de zelfbeelden te doorzien en te ontmantelen en zich te openen

en van de duale denkwijze en visie op de wereld en op onszelf. De oplos

voor de realisatie van zijn werkelijke identiteit.

sing van het lijden bestaat daarom uit het stap voor stap loslaten van de identificaties van ego - alle denkbeelden, gevoelens en gewoontes waar het gewoontegetrouw 'ik' tegen zegt - te zien als niets anders dan dat: ge

4.5

ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE,

woontes in denken en doen die volkomen losstaan van de werkelijkheid

DE PSYCHOLOGISCHE DIMENSIE

van de Eenheid die aan de basis daarvan ligt.

Het verschil in visie op de ontstaansgeschiedenis van ego tussen westerse

De bijdrage die ontwikkelingspsychologie levert aan onze ontwikke

psychologie en oosterse filosofie tekent niet alleen een scherp contrast

lingsweg naar de realisatie van non-duaal Bewustzijn, bestaat uit het ge

af waar het de aard van ego betreft: een entiteit versus een activiteit. Het

detailleerde onderzoek naar de fasen waarin het rudimentaire ego van de

maakt ook duidelijk dat westerse psychologie de ontwikkelingsfasen van

geboorte zich kan ontwikkelen tot een vaardig voertuig om de reis door

ego in een lineair perspectief plaatst met de geboorte als beginpunt. Alles

dit leven te kunnen volbrengen. Een disfunctioneel ego staat die ontwik-

118

119

keling in de weg. Tegen die achtergrond wordt duidelijk dat psycholo

Biologlsch ego Na enkele maanden beginnen de eerste

gie een onlosmakelijk onderdeel moet zijn van spirituele ontwikkeling.

contouren van een zelfbesef zich af te Ontwikkelingspsychologie voorziet ons van een gedetailleerd overzicht

tekenen. Een rudimentair onderscheid

van de fasen van ontwikkeling die een mens tijdens <lit leven doermaakt.

ontstaat tussen binnen en buiten, tussen

Daarbij valt op dat elke fase een bijbehorend zelf- en wereldbeeld kent dat

honger en de voeding die moeder ver

dramatisch van die uit de andere fasen verschilt. We leven per ontwikke

tegenwoordigt. Bijten in de eigen teen

lingsfase inderdaad in totaal verschillende werelden! De opeenvolging van

voelt anders dan bijten in een bijtring. Ego in de vorm van de fysieke

ontwikkelingsfasen Hgt vast. Geen van die fasen kan worden overgeslagen,

aanwezigheid in een verder onbekend univ(!rsum. Sensaties als honger

en geen van de opgelopen trauma's of onaffe kwesties kan worden ontkend

en voldaanheid, alleen-zijn of bij voeding/mama, worden preverbaal en

of overgeslagen. We moeten ze stuk voor stuk ervaren, binnen het veld van

puur als gevoelens waargenomen. Het ego is in dit stadium gedefinieerd

ons bewustzijn brengen, alvorens zij kunnen worden losgelaten en over

door de biologic van het leven. Deze symbiotische fase leidt ertoe dat het

stegen.

kind zich veilig en stevig gesteund voelt. Het is de basis voor de volgende

Uit de volgende, zeer beknopte, opsomming van ontwikkelingsstadia

stap in de ontwikkeling: die van separatie.

waar een mens doorheen gaat op zijn weg naar volwassenheid mag vooral blijken dat ego qua structuur, functie en inhoud voortdurend aan veran

Mind (magisch)

dering onderhevig is. Onderstaande opeenvolging van stadia is ontleend

Nu is het thema van ego om zichzelf

aan het werk van Ken W ilber, die in zijn boek 'Integral Psychology' ver

als eigen entiteit te ervaren. Wilskracht

schillende onderzoekers op het gebied van ego-ontwikkeling heeft onder

en het bevestigen van de eigen grenzen

zocht en naast elkaar gezet.

staan nu op de voorgrond. De peuter kruipt van moeders schoot en begint de

Materleel ego

wereld te ontdekken. Internalisatie van Als een baby geboren wordt en in deze

het moederbeeld (object constancy) heeft plaatsgevonden en daardoor

wereld belandt, is er van zelfbewustzijn

voelt de peuter zich zeker genoeg om de kamer door te scharrelen, ook als

nog geen sprake. Hoewel bewustzijn

moeder even niet in beeld is. Dit is ook de fase waarin het kind zichzelf

aanwezig is, kan het kind zich daarvan

als iets of 'iemand' ervaart die min of meer losstaat van andere personen.

niet bewust zijn. Er is nog geen middel

Een 'ik'-besef is geboren.

punt, geen ego. lntegendeel, de baby valt geheel samen met zijn of haar lichaampje. Het stadium van ontwikkeling is dat van ego in de vorm van materie; een materieel ego.

Ego als representaties ..,

Die internalisatie, de conceptuele ver

De baby is het lichaam, en dat is ook te zien aan de manier van reageren.

taling van de externe waarneming van

Het enige wat het ter beschikking staat om ongemak of frustratie uit te

moeder naar een innerlijke representatie

drukken is huilen, athankelijk als het is van de omgeving. De baby ver

daarvan, is de eerste van een oneindige

keert nog in het bewustzijnscontinui.im met de moeder en ervaart daar

reeks concepten die daarna volgen. De

tussen geen grenzen.

peuter 'leert' door internalisatie, door zich mentale verbeeldingen van de wereld te vormen. Een wereld die in

120

121

wezen wnder betekenis is en waar het kind betekenis aan toekent door

haaks op de wens om de veiligheid van de oude relatiepatronen te behou

onze begrippen en zienswijzen over te nemen. Dit is de fase waarin ego

den. Er is zowel verdriet om het verlies van het veilige nest als agressie

bestaat uit geinternaliseerde ervaringen van aantrekken en afstoten, van

en kritiek over alles waar de ouders niet in hebben voorzien, waar geen

veilig en beangstigend, van lief en stout, van het verschil ervaren tussen

erkenning voor is gekregen en wat als een onvervulde behoefte in het

mama en papa, broertje en zusje, etc. Een ego in de vorm van representa

kind blijft voortbestaan. Wanneer deze fase niet tot een goed einde komt,

ties en dat vooral bestaat uit eenvoudige zelf- en wereldbeelden.

dat wil zeggen niet tot een min of meer geslaagde separatie, vormt dit aanleiding voor veel problemen in het volwassen leven.

Ego als rolgedrag De ontwikkeling van ego zet zich voort

Volwassen ego

in het 'rollenego' van het kind dat leert

Ego blijft ergens steken in het gedeelte

door gedrag te kopieren van vader en

lijk loskomen van het 'ouderlijk huis' en

moeder, broertjes en zusjes, de school

het in stand houden van de normen die

meester en de vriendjes of vriendinne

daaruit zijn overgenomen. De niet afge

tjes. Ze vormen de bouwstenen voor de

maakte poging tot separatie leidt dan tot

Persona, een zelfbeeld dat bestaat uit het kopieren van gedrag en waarin

de volstrekt onbewuste, maar dwingen

voor variatie weinig ruimte is. Wat later in de ontwikkeling maakt het

de neiging om situaties van het ouderlijk huis opnieuw te creeren in de

kind zich ook concepten eigen van meer abstracte begrippen, zoals ge

(opnieuw onbewuste) hoop dat de gevoelde tekorten of het oude zeer in

voelens en gedachten. Voor de directe ervaring van objecten en gevoelens

deze 'nieuwe' situatie tot een oplossing kunnen komen.

komen namen in de plaats, woorden en begrippen.

Voor velen is dit het voorlopige eindstadium van innerlijke ontwikkeling. Het leven staat algauw in het teken van het stichten van een gezin en de

Formeel ego

opbouw van een carriere. Het zelf- en wereldbeeld blijven in wezen on Dan volgt de volgende grote stap in de

veranderd, de normen en waarden die wij ons ooit eigen maakten even

ontwikkeling van ego: die naar het ratio

eens en wij steunen op de vaardigheden en talenten die wij ontwikkelden.

neel denkende, of volwassen ego. Het

De inherente neiging om, gelijk elk levend wezen, ons verder te willen

inmiddels oudere kind is in staat tot

ontwikkelen en bet totaal van ons potentieel tot bloei te laten komen,

hogere abstracties en gebruikt die ook

blijft echter aanwezig en zoekt wegen om daar gehoor aan te geven.

als referentiekader voor het zelfbeeld.

Soms maakt de roemruchte midlife-crisis een min of meer abrupt einde

Begrippen als liefde en macht, wil en geweten krijgen betekenis. Daar

aan het wankele evenwicht van het volwassen ego. Het onderzoek naar

door ontwikkelt ego zich zodanig dat het in toenemende mate geschikt

de tot dan toe aangehangen waarden en normen luidt een periode in van

is om verantwoordelijkheden op zich te nemen. Het puur egocentrische

evaluatie, loslaten en het vinden van een nieuw zelfbeeld, een nieuwe be

wereldbeeld wordt verruild voor een meer sociocentrische zienswijze,

leving van identiteit die minder gestoeld is op het verleden, maar uitgaat

waarbij het eigenbelang synoniem is met het belang van de familie, het

van wat de persoon in het Nu ervaart. Dit proces van individuatie behoeft

gezin of de clan waartoe het kind behoort.

soms ondersteuning in de vorm van therapie of training. Tijdelijk lijkt

Het sluitstuk van die ontwikkeling bestaat uit de adolescent die zich los

ons elk houvast te ontvallen. De enige grand waarop wij kunnen rusten is

wil maken van de groepsnormen en op zoek gaat naar een eigen identi

de grond die wij in onszelf kunnen vinden. Het resultaat van deze crisis

teit. Het verlangen om zich los te maken van het ouderlijk huis staat vaak

achtige ontwikkeling is dat wij doorgroeien tot een 'geintegreerd zelf:

122

123

Naar een 'ge·integreerd zelf

Wij staan op de drempel van een nieu

Spiritueel zelf Die ontwikkeling kan zich voortzetten in

we geboorte van ego, de stap waarin wij

de richting van de yogi of de heilige en

definitief separeren van het 'ouderlijk

de gerealiseerde mens die ten slotte alles

huis' en uitdrukking willen geven aan

herkent als Een. Het 'One-taste' van de

onze eigen orientatie op het }even. C.G.

wijze die geen onderscheid meer maakt

Jung noemde die fase van ego-ontwik-

en zowel zichzelf als alles wat hij of zij

keling het individuatieproces, waarbij 'anima ' en 'animus: de zogenaamde

waarneemt, herkent als puur Bewustzijn.

mannelijke en vrouwelijke aspecten van het menselijk bewustzijn, bijeen komen en integreren. Ken Wilber beschrijft die fase als de groei naar een 'gemtegreerd zeW Het is de fase van groei waarin wij alle tot dan toe aanvaarde aannames tegen bet licht houden en evalueren. Vele daarvan kunnen worden losgelaten, enkele zijn nog steeds van nut. De innerlijke

DEJAKOBSLADDER

ruimte die daardoor ontstaat, stelt ons in staat om tal van vergeten of

De verbin ding tussen hemel en aarde wordt wel de Jacobsladder genoemd.

onbekende kwaliteiten en eigenschappen in ons te ontdekken.

Het verbeeldt de cirkelgang van incarnatie en het weer oplossen van de

Wij erkennen ons verleden, bevrijden ons van schuld en schaamte en be

vorm, het proces van groei en ontwikkeling en het opdragen van die er

ginnen een nieuwe relatie met onszelf. Daarbij speelt de verbinding met

varingen aan de bron, het non-duale Gewaarzijn. Onderstaand schema is

ons hart een sleutelrol. Wanneer wij bereid zijn om ons trotse hoofd te

een poging om de ontwikkelingsweg van de diverse ontwikkelingsstadia

buigen voor de zachte stem van het hart, vinden wij nieuwe inspiratie en

van

een orientatie op het leven die het wereldbeeld van ego overstijgt.

'De reis van de ziel: is behandeld. Te beginnen bij de non-duale staat van

In 'Integral Psychology' beschrijft Wilber de mogelijkheid van het ver

Zijn vangt schepping aan bij de eerste rimpeling van dualiteit op het roer

volg van deze verandering van bewustzijn. Na de fase van het 'gemte

loze oppervlak

ego te koppelen aan de weg van incarnatie, zoals die in hoofdstuk 3,

van

non-duaal Gewaarzijn. Dit verbreken van Eenheid

greerde zelf' volgt de ontwikkeling van een wereldcentrisch zelfbeeld. We

markeert de geboorte van rowel drie kwaliteiten als drie bronnen van

overstijgen dan definitief de grenzen van het ego-denken en openen ons

lijden. De weg van incarnatie en geboorte in deze wereld begint op het ni

voor de zienswijze van de wijzen en heiligen in deze wereld. De intul

veau van body ego en vervolgt dan met verschillende fasen van mogelijke

tie dat ego als zodanig vooral een construct is en ten diepste geen eigen

ontwikkeling van het menselijk bewustzijn. Het bereiken van Eenheids

identiteit heeft, blijkt op waarheid te berusten. Het Zijn zelf wordt dan de

bewustzijn of zelfrealisatie markeert het moment waarop wij in psycho

basis van waaruit het leven ervaren en gevierd wordt.

logische zin 'thuiskomen ' bij onszelf. We zoeken niet langer, maar leven vanuit het besef dat wij zelf de bron zijn van de wereld om ons heen. Het is slechts enkelen gegeven om vanuit dit bewustzijn te !even. Dit schema is dan ook niet bedoeld als een doelstelling, maar als herinnering aan het

feit dat het 'volwassen', conventionele ego niet het noodzakelijke eindpunt van ontwikkeling is.

124

125

De Jacobsladder en de cirkelgang naar Zelfreallsatie

Zijn

•

YOCil

IK BEN

DUALITEIT

lnherente kwaliteiten: Wijsheid I Liefde I Creatie ZELFREALISATIE

Liefde I Wijsheid I Geluk

Inherent lijden: Verlies van Eenheid I Afhankelijkheid I Vergankelijkheid

CiE'iNTECiREERO ZELF

lndividuatie:

Karmische patronen

Hart I Verbinden I Levens lust

Erfelijke factoren CONVENTION EEL EGO= 'PERSONA'

Zaadvorm karakterstructuur

Aannames I Opinies I Oordelen INCARNATIE REPRESENTATIE-ECiO

BODY EGO

Splitsen I kiezen I superego

Fysieke geboorte

BIOLOGISCH ECiO

lk ben 'iemand' I schrik van bestaan Thema: overleven Drie kwaliteiten: Kennis I Liefde / Wilskracht Orie 'vergiften': verlies van herinnering I Begeerte I Agressie

Kernidentiteit

�

.;,

�

Strategie

r.. ....

126

Aann !'fle I 'verhaal' . . ...··

HOOFDSTUK 5

Doelen. uitgangspunten en de weg van non-duale coaching Why are you unhappy? Because 99,9 percent of everything you think and everything you do, isfor yourselfand there isn't one. (Wei Wu Wei)

Wat is het doel van Non-duale Coaching en Therapie en wat is haar bestaansreden? Welke visie en uitgangspunten vormen het fundament van een manier van begeleiden die de client enerzijds ontdoet van alles wat zij over zichzelf denkt te weten en toch pre tendeert het beste met haar voor te hebben? In dit hoofdstuk gaan we gedetailleerder op deze vragen in. We staan stil bij het doel en de uitgangspunten van non-duale coaching en verkennen de aspecten waarin Non-duale Coaching en Therapie radicaal ver schilt van andere vormen van coaching.

5.1

ZELFREALISATIE EN PSYCHOLOGIE

Non-duale coaching roept als eerste de vraag op naar de noodzaak van haar bestaan. In hoeverre is coaching nodig of op zijn minst behulpzaam om tot realisatie van onze ware aard te komen? Het is in spirituele krin gen populair om te stellen dat je al een boeddha bent, of al Verlicht, en er om die reden geen aanleiding is om pogingen te ondernemen om dat te worden. Bovendien wijzen tal van spirituele - met name non-duale teksten op bet feit dat ego niet bestaat en er dus niemand is die daaraan

129

iets kan toevoegen of afdoen. Is psychologisch onderzoek dan eigenlijk wel een voorwaarde voor de realisatie van onze Nature

of Mind? Als we

altijd in wezen al de 'spiegel' van non-duaal Bewustzijn zijn, waarom en

Onderzoek naar ego maakt noodzakelijk deel uit van het pad van zelfrealisatie

Er zijn vele voorbeelden van mensen die geen enkele vorm van zelf

met welk doel moeten we de beelden die daarin verschijnen clan onder

onderzoek, coaching of therapie hebben ondergaan en toch diepe mo

zoeken? Op die vragen zijn twee verschillende antwoorden te geven, ge

menten van zelfrealisatie kennen. Realisatie van onze Boeddha Natuur is

baseerd op twee visies op de weg van zelfrealisatie. De eerste is gebaseerd

geen lineair proces en verwerking van 'stuff' uit het verleden is dan ook

op de traditionele spirituele wegen waarin meditatie het begin en einde

geen voorwaarde om de non-duale Werkelijkheid van het Nu te ervaren.

van de route is. De tweede erkent dat trauma's en energetisch zwaar be

Tegelijkertijd is waar dat velen van ons te maken hebben met trauma's

laden herinneringen een blokkade vormen voor het Licht van non-duaal

en diepe, identiteit ondermijnende ervaringen die de vorming van een

Gewaarzijn. Aandacht voor die kwetsuren maakt in die benadering in

stevige ego-structuur in de weg staan. En die structuur is noodzakelijk

tegraal onderdeel uit van de spirituele weg. De twee benaderingen zijn

om de ervaring van onze diepste identiteit te kunnen integreren. Non

hieronder kort weergegeven.

duale coaching start weliswaar vanuit het inzicht dat alle zelf- en wereld beelden in de spiegel van non-duaal Gewaarzijn !outer spiegelingen zijn,

De weg van meditatie

maar erkent eveneens dat die waarheid pas werkelijkheid kan worden

Binnen deze benadering is onderzoek naar ego niet noodzakelijk. De fo

als de identificatie met onze trauma's en pijnlijkste herinneringen is los

cus ligt uitsluitend op de directe realisatie van de Boeddha Natuur en

gelaten. Zoals Sri Nisargadatta Maharaj ons voorhield, kunnen we alleen

is om die reden niet gericht op de beelden/herinneringen van 'mij' en

iets loslaten als we weten wat het is. Dit betekent dat wij pas in staat zijn

'zelf '. Het nut van het onderzoek naar de beelden in bewustzijn en van

om traumatische ervaringen los te laten als we er contact mee gemaakt

'ik' wordt ontkend, omdat die beelden in wezen geen bestaansgrond heb

hebben en we ze doorvoeld en aanvaard hebben als onderdeel van wie

ben; ze zijn 'Leeg� Dit is de weg van meditatie waarbij we alle gedachten

wij zijn.

en gevoelens doorzien als verschijningen zonder inherent bestaan en we richten de aandacht eenpuntig op onze Boeddha Natuur met veronacht zaming van de plaatsen die ons onbewust be'invloeden en die bestaan

5.2

DOEL

uit pijn, kou en angst. De aanname is dat die pijnlijke herinneringen via

Non-duale Coaching en Therapie is een weg met dat doel: een proces van

de weg van meditatie doorzien worden als leeg en daarmee verdwijnen.

stapsgewijze bewustzijnsontwikkeling, gericht op zelfrealisatie en daar

Zen- en Vipassana-meditatie zijn voorbeelden van dit pad.

mee op het loskomen van de identificatie met het 'ik' en van de blok

Niet zelden blijken mensen met diepe trauma's een relatief gemakkelijke

kades, trauma's en beladen herinneringen die het leven vanuit non-duaal

toegang te hebben tot non-duaal Gewaarzijn en daar ook door te worden

Gewaarzijn bemoeilijken. Wanneer wij onze ware aard - het non-duale

aangetrokken. Waar zij veel minder goed in slagen, is om die ervaringen

Gewaarzijn - zelf ervaren, is het directe resultaat dat de beklemming van

en inzichten te integreren in het dagelijks leven. Het probleem schuilt

alle aannames, gedachten en gevoelens over wie wij zijn of zouden moe

dan in een instabiele egostructuur die onvoldoende draagkracht en stabi

ten zijn, wegvallen. Deze illusoire identiteit ziet zichzelf als incompleet,

liteit kent om de influx van verlichtende energie en inzichten te kunnen

gewond, niet goed genoeg en zoekt wegen om zichzelf te verbeteren, te

verwerken in het dagelijks leven. Die ontwikkeling is niet zonder risico

ontwikkelen of alsnog perfect te worden in de hoop op die manier 'zich

en kan zelfs leiden tot psychose. Orn die reden is de opbouw van een

zelf ' te kunnen zijn. Een problematische aanname, omdat een illusie niet

gezonde en voldoende stevige egostructuur een voorwaarde voor het be

verbeterd kan worden, laat staan 'Verlicht:

wandelen van de non-duale ontwikkelingsweg.

Vanuit non-duaal perspectief gezien is het volstrekt duidelijk dat je al

130

131

compleet bent. In wezen zijn we de 'Leegte', Shunyata, het non-duale

Met deze doelstellingen plaatst Non-duale Coaching en Therapie zich

Gewaarzijn dat niet-iets is, geen kenmerken heeft en toch de bron en

in de tijdloze tradities van grote spirituele stromingen zoals Dzogchen

basis is van wie wij zijn. Het mysterie is de paradox dat we zowel dit

of Advaita-Vedanta en in het gedachtegoed van contemporaine leraren

'open' onbegrensde Gewaarzijn zijn als de hoogst individuele vorm die

zoals Adyashanti, Almaas, Peter Fenner en Hans Knibbe, met als be

daarin verschijnt. We zijn met beide zo intiem verbonden als de spiegel

langrijkste gemeenschappelijke kenmerk dat niet de verbetering van ego

met de spiegelbeelden die daarin verschijnen en verdwijnen. Als die

centraal staat, maar de disidentificatie daarmee.

wijsheid gefundeerd raakt in onze directe realisatie is de strijd voorbij. We zijn dan niet langer verwikkeld in pogingen om de spiegelbeelden - aannames, strategieen, overtuigingen - te veranderen, te verbeteren of

5.3

UITGANGSPUNTEN VAN NON-DUALE COACHING EN THERAPIE

teniet te doen, maar we doorzien ze op de momenten dat zij verschijnen. Ze zijn niets anders dan verschijningen op het oppervlak van de spiegel

De doelen voor Non-duale Coaching en Therapie formuleren is een ding,

van bewustzijn en daarom zonder essentie. Ze zijn 'Leeg'. Dit doorzien,

de vertaling daarvan naar de praktijk is iets heel anders. Allereerst is een

het ontwikkelen van 'the View' zoals dat in boeddhistische terminologie

kader nodig, een aantal uitgangspunten die richting geven aan de inhoud

heet, opent de weg naar een leven dat gebaseerd is op vrijheid, spontani

en de werkwijze waarin Non-duale Coaching en Therapie gestalte krijgt.

teit en eenvoudig geluk. We kunnen dan rusten in de Grond van wie we

Hieronder zijn eerst de uitgangspunten beschreven. Daarna volgt een

zijn en tegelijkertijd volop deelnemen aan het spel van de schepping. Het

toelichting op de weg die we volgen en op de onderscheidende aspecten

verschil is dat we niet langer handelen, doen, creeren, ervaren vanuit de

ten opzichte van andere vormen van coaching en therapie.

aanname van tekort en onvolkomenheid, maar als middel om het leven te vieren, nieuwsgierig naar wat zich via ons wil manifesteren.

5.3.1

leder mens is op zoek naar zichzelf

Bewust of onbewust, ieder mens is op zoek naar zichzelf. Het is de zoek Het doel van non-duale coaching is samen te vatten in de volgende

tocht van de ziel die zichzelf wil kennen, die wil weten wie of wat het

vier punten:

is. En de enige manier om die vraag te beantwoorden is via de weg van

Realisatie van je ware aard, het non-duale Gewaarzijn dat aan de

ervaring. Door het leven te ervaren, te proeven van gelukzalige momen

basis ligt van alles wat je over jezelf denkt.

ten en gekwetst te worden door pijnlijke confrontaties, groeien wij stap

2. Bevrijding van het lijden dat veroorzaakt wordt door de identifica

voor stap toe naar de paradoxale realisatie dat zowel geluk als leed beide

tie met ego en toewijding aan de bron van inspiratie door bewust

plaatsvinden in DAT wat eraan voorafgaat en zich ervan bewust is. Geluk

af te stemmen op non-duaal Gewaarzijn.

en leed, schoonheid en lelijkheid, intelligentie en domheid, liefde en haat,

3, Begeleiding en ondersteuning van dit proces·langs twee sporen die gelijktijdig gevolgd warden:

hebben in wezen geen andere betekenis dan dit: de realisatie dat al die vormen uitdrukkingen zijn van het Ene non-duale Gewaarzijn.

- Meditatie en werkvormen gericht op direct inzicht in je ware aard; - Zelfonderzoek dat tot doel heeft om het netwerk van ego-identificaties te ontmantelen.

4. Integratie en stabilisering van je inzichten, ervaringen en momen ten van zelfrealisatie tot een basis voor je leven.

Zelfrealisatie, het inzicht in onze ware aard, vindt altijd in een oogwenk plaats en meestal op een onverwacht moment. Die momenten van direct inzicht lijken zich in de afgelopen twee decennia veel vaker, sneller en bij veel meer mensen voor te doen dan voorheen. Het zijn 'verlichtende' mo menten, uiterst waardevol omdat ze een bres slaan in het zelf- en wereld beeld van ego, waardoor het Licht van non-duaal Gewaarzijn kan gaan

132

133

schijnen. De stabilisatie en integratie van die inzichten vragen echter in

Bewustzijn en waarin ook andere objecten van onze waarneming ver

vrijwel alle gevallen veel tijd, begeleiding, toewijding en mededogen. De

schijnen en weer verdwijnen. Omdat wij onszelf tot een object gemaakt

reden daarvoor is dat die momenten van helder inzicht al snel verwor

hebben, zien wij alleen maar andere objecten en leggen we daarmee de

den tot een herinnering, een in de tijd gefixeerd moment dat voortleeft

basis voor de 'verdinging' van de werkelijkheid. We zien nog slechts

als een concept en daarmee nog slechts een representatie is van de fei

dualiteiten en het zicht op de Eenheid en inherente verbondenheid is niet

telijke ervaring. Bovendien raken die verlichtingsmomenten bij vrijwel

langer aanwezig.

iedereen na verloop van tijd geheel of gedeeltelijk overwoekerd door de gewoontepatronen van het denken, voelen en handelen. We zijn pas in

Non-duaat of verruimd bewustzijn

staat om die gewoontepatronen los te laten nadat wij er volledig contact

In de praktijk blijkt dat we pas bereid zijn orn die zelfbeelden los te laten

mee gemaakt hebben en onderzocht hebben uit welke overtuigingen en

als daarvoor een alternatief beschikbaar is. De Leegte van het non-duale

gevoelens ze bestaan. Daarom gaat aan dit loslaten van disfunctionele

Bewustzijn is - zeker in de beginfase van de ontwikkelingsweg - te ab

of onnodige patronen onvermijdelijk een periode vooraf van verkenning

stract en roept eerder angst op clan het gevoel daarin te kunnen rusten.

en doorvoelen op het diepst mogelijke niveau. Inzicht in en erkenning

Een tussenstap bestaat daarom uit de afstemming op een ruimer bewust

van het bestaan van diepgewortelde zelfbeelden, negatieve overtuigingen

zijn dan dat van ego. Zadra we bereid zijn om de afgebakende zelfbeelden

en disfunctioneel gedrag vereisen niet alleen veel aandacht en herhaling,

van

maar verlangen ook moed en daorzettingsvermogen van de client. Het

zijn dat zich kenmerkt door innerlijke W ijsheid en Mededogen die als

probleem is dat wij weliswaar lijden aan onze beperkende of negatieve

transpersoonlijke kwaliteiten in ons aanwezig zijn. In het contact met

zelfbeelden, maar dat ze ons ook identiteit verlenen en ons voarzien van

deze ruimere staat van bewustzijn kunnen negatieve zelfbeelden smelten

een structurering van de werkelijkheid op een wijze die ons een gevoel

en vervangen warden door meer realistische en positieve beelden. Het

ego voor een moment los te laten, opent zich dit ruimere bewust

van veiligheid en controle biedt. We lijden eraan, maar we weten tenmin

werken met verschillende niveaus van bewustzijn is een onderscheidend

ste wie we zijn. Het alternatief, rusten in de onbepaaldheid van non-duaal

kenmerk van non-duale coaching. De theorie daarover wordt beschreven

Gewaarzijn, is buitengewoon ondermijnend voor ego en voor alles wat

in paragraaf 5.5.1. De toepassing in de coachpraktijk wordt behandeld in

wij denken te zijn. De Leegte, Shunyata of 'niet-ietsheid' van non-duaal

hoofdstuk 8.

Gewaarzijn mag dan ons thuis zijn, maar gezien vanuit de psyche wordt diezelfde Leegte ervaren als de 'leegte' van absentie, van nietsheid en van een afschrikwekkende betekenisloosheid. Het is juist die volstrekte open -

5.3.2

leder mens Is een unieke uitdrukking van non-duaal Bewustzijn

heid en onbepaaldheid van onze ware aard die ego schrik aanjaagt en

Non-dualiteit staat niet tegenover dualiteit, maar omvat en overstijgt die.

doet verkrampen. We zijn als de geschrokken zwemmer in de oceaan die

De duale wereld van vorm, tijd en plaats is een directe uitdrukking van

zich wild spartelend vastklampt aan alles wat hem of haar houvast kan

non-duaal Gewaarzijn. Let wel, er is hier geen sprake van een causaal ver

geven. Dat kunnen herinneringen zijn, gevoelens, gedachten, gewoonte

band. De wereld van vorm is non -duaal Gewaarzijn en is in wezen niets

patronen, standpunten, oordelen, hooggestemde idealen of obscure ver

anders dan DAT. Dit herkennen en tot een doorleefde ervaring maken, is

langens; alles wat in de mind opkomt, kan dit doel dienen. Alles beter clan

het doel van alle non-duale spirituele tradities. Non-dualiteit is manifest

grondeloos drijven in de oceaan van Bewustzijn.

in het eeuwige dynamische spel van schepping en weer uiteenvallen van

Het geconstrueerde zelfbeeld - opgetrokken uit duale denkbeelden -

de vormenwereld. Ieder schepsel is daarom tegelijkertijd dit non-duale

gaat een eigen bestaan leiden in de wereld. We reduceren onszelf tot een

Bewustzijn en een hoogst unieke uitdrukking daarvan. Zowel volstrekt

zelfbeeld dat oplicht tegen de onbegrensde achtergrond van non-duaal

Een en zonder speciale kenmerken als volstrekt uniek met geheel eigen

134

135

kenmerken die in deze samenstelling eenmalig tot vorm komt, zoals de

te verbondenheid en openheid een centrale plaats innemen. Relateren is

ene golf in de oceaan volstrekt uniek is en er nimmer een golf zal bestaan

dan niet !anger een uitwisseling tussen entiteiten met het oogmerk daar

die daaraan exact gelijk is. Dit betekent dat Non-duale Coaching en The

- in het ideale geval - beiden beter van te worden, maar een rnanier van

rapie zowel gericht is op de realisatie van Eenheid als op de bevordering

zijn waarbij beide partijen niets van elkaar nodig hebben, maar elkaar

van ieders uniciteit. Het vinden van onze eigen kleur, klank. en bijdrage

ontmoeten als complete uitdrukk.ingen van Zijn precies zoals ze zijn. Een

aan de symfonie van het leven neemt een centrale rol in bij Non-duale

houding die zich kan uitbreiden naar de relatie met de natuur, die dan

Coaching en Therapie.

niet langer louter gezien wordt als iets dat onze behoeften moet bevredi gen, maar waar we intiem mee verbonden zijn en onlosmakelijk onder

5.3.3

leder mens kijkt in de spiegel van bewustzijn

deel van uitmaken.

Wellicht de belangrijkste bijdrage van de Boeddha aan de ontwikk.eling van het menselijk bewustzijn bestaat uit Zijn realisatie dat de objecten van begeerte en afkeer in wezen geen onafhankelijk bestaan leiden, maar

5.3.4

Contact met non-duaal Bewustzijn is de duurzame bron van geluk

een projectie zijn van onze mind. Wat wij zien, zijn beelden in de spiegel

Geluk staat in dit verband gelijk aan het gevoel te kunnen rusten in de

van ons bewustzijn, die vorm krijgen en gekleurd zijn door karma en

'Grond' van non-duaal Gewaarzijn en vanuit die realisatie te leven. Zo

herhalende gedachtepatronen. In werkelijkheid blijken de waarnemer en

als beschreven in hoofdstuk 3, 'Non-dualiteit en de reis van de ziel: is

dat wat waargenomen wordt niet twee aparte entiteiten te zijn, maar Een

deze vorm van duurzaam geluk de uitkomst van een zoektocht die zich

Bewustzijn waarin waarnemer en waargenomen object intiem verbonden

vaak over vele jaren (of levens) uitstrekt en die voortkomt uit gevoelens

zijn - in feite Een zijn - en onderling afhankelijk. De gangbare indeling

van existentiele eenzaamheid, onvoldaanheid of onzekerheid. Als uit

tussen subject en object heeft weliswaar op praktisch niveau zijn functie,

eindelijk geen van de objecten in de buitenwereld - zoals carriere, bezit

maar vanuit non-duaal Bewustzijn is ieder object onlosmakelijk verbon

of prestige - vervullend blijken te zijn en we de strijd staken, vallen we

den met al het andere. Dit inzicht maakt een eind aan een wereldbeeld

aanvankelijk terug in de innerlijke leegte die wij nu juist met al onze in

dat is samengesteld uit objecten die onafhank.elijk van de waarnemer

spanningen hebben proberen te vermijden of toe te dekk.en. Precies op

zouden bestaan. Daarvoor in de plaats komt de realisatie dat alles ver

die plek, daar waar wij denken te verdwijnen in de leegte van ons on

schijnt in Waarnemen, het open Gewaarzijn waarin waargenomen object

betekenende en voortvliedende bestaan, openbaart zich de Leegte van

en waarnemer Een blijken te zijn.

non-duaal Gewaarzijn, de Grond om op te staan.

Het gevolg van die realisatie is een radicaal antler wereldbeeld waarin al les met alles verbonden is, en objecten die voorheen als solide en inert ge

Geen heling

zien werden nu herkend warden als tijdelijke en schijnbare stollingen van

Als wij op die manier verblijven op de bodem van alles wat wij denk.en

het Ene Bewustzijn. Ruimte, materie, energie vinden plaats in Gewaarzijn

te zijn, te moeten doen of te moeten goedmaken alvorens heel te kunnen

en bei:nvloeden elkaar. Met deze realisatie kornen westerse psychologie

zijn, daagt al snel het inzicht dat er niets is om geheeld of goedgemaakt

en oosterse filosofie bij elkaar. Non-duale stromingen binnen het boed

te warden omdat wij om te beginnen niet gemankeerd zijn. Tot onze ver

dhisme en het hindoe'isme bevestigen de afwezigheid van een intrinsiek

bazing ervaren wij dat er niets ontbreekt, we blijken compleet en heel te

bestaan en ontkennen elke essentie in de gebeurtenissen waar wij vanuit

zijn. Onze zogenaamde geschiedenis is in wezen niet meer dan een serie

ego-perspectief aan vasthouden en die de bron van lijden zijn.

concepten die een schijn van continui:teit verleent aan ego dat zelf even

De westerse zienswijze dat ieder mens autonoorn is en een zelfstandig

eens een gedachteconstructie blijkt te zijn. Non-duale coaching leidt dus

leven leidt, verschuift door deze realisaties naar een visie waarin inheren-

tot heling van het lijden aan Samsara zonder dat er feitelijk iets geheeld

136

137

hoeft te worden, omdat wat we in wezen niet iets zijn dat geheeld moet

'De psychologische splitsing wordt geheeld

of kan worden. De heling die plaatsvindt binnen Non-duale Coaching en

wanneer mensen pijn niet vasthouden noch zich er psychologisch tegen verdedigen.' (Krishnamurti)

Therapie is daarom niet het gevolg van ingrijpen, verbeteren of veran deren, maar van onvoorwaardelijke aanwezigheid bij wat zich aandient. Specifieke manieren van begeleiding binnen die context worden verder

Ego met al zijn denkbeelden, angsten, verlangens en verdedigingssyste

op in dit handboek behandeld, maar nu kan alvast gezegd worden dat

men is ten diepste een overlevingsstrategie die ontstaan is in reactie op

'niet-doen' daarvan het belangrijkste kenmerk is. De waarheid van het

wat het als bedreigend voor zijn voortbestaan herkend heeft. Ego louter

bestaan van het pure en vitale non-duale Gewaarzijn plaatst het lijden

als een constructie zien, er non-duale conct:_pten tegenover plaatsen of

aan kwetsingen, onverwerkte emoties en herinneringen in een heel ander

pogingen doen om ego 'op te voeden: kunnen we herkennen als mani

daglicht. Zij blijken in wezen niet bepalend te zijn voor wie wij werkelijk

pulaties en daarmee een ontkenning van zijn bestaan. Evenmin kan ego

zijn. De terugkeer naar onze ware aard en daarmee naar de vrijheid van

losgelaten worden, want wie anders dan ego zou dit moeten doen? De

open en vitaal Zijn, is altijd beschikbaar maar niet altijd direct toeganke

enige weg om met ego om te gaan is geen weg, maar een manier van zijn,

lijk. Verschillende meditaties en werkvormen ondersteunen de client bij

namelijk de volledige en onvoorwaardelijke aanvaarding van het verlan

het geleidelijk toelaten van oude kwetsingen en het doorzien en loslaten

gen van ego naar erkenning van zijn bestaan en wat het daarin heeft er

van de trauma's en kwetsuren die deel uitmaken van de egostructuur.

varen. De angst die ego ooit ervaren heeft, de kou en eenzaamheid die het doorstaan heeft, de fundamentele onzekerheid die het het hoofd wist te

5.3.5

Volledige aanvaarding van jezelf voert naar de bran

bieden, hoeven niet goedgemaakt of gecorrigeerd te worden, maar slechts

We bevinden ons in de paradoxale situatie dat wij ons slechts van de

volledig erkend en gevoelsmatig aanvaard. In de aanvaarding van wat is,

beelden in de Spiegel van bewustzijn kunnen bevrijden door ze volle

schuilt de bevrijding ervan of, zoals Adyashanti zegt: "De bevrijding van

dig te aanvaarden en - binnen hun eigen belevingswereld - volkomen

Samsara bestaat uit de aanvaarding van Samsara:'

serieus te nemen. Onvoorwaardelijke aanvaarding van alle bewustzijns inhouden maakt daarom integraal onderdeel uit van dit 'werk: omdat

Eenheldsbewustzijn

geen enkele gedachte, gevoel of gedrag beter of slechter is dan een an

Het is aan de coach/counselor om het bewustzijn van Eenheid te bewaren,

dere. Alles is eenvoudig een manifestatie van Bewustzijn zoals het zich

de realisatie dat de totaliteit van onszelf en de client ieder moment zowel

openbaart in het moment en is daarom perfect. Non-duale coaching

de oceaan van Bewustzijn is als de golf die daaruit oprijst. Dat betekent

gaat daarom verder dan de client leren om ervaringen die in het verle

dat wij niet de problemen en vragen van onze clienten ontkennen en van

den onderdrukt of ontkend werden, alsnog te erkennen en aanvaarden.

minder waarde achten dan het open vrije Bewustzijn, maar evenmin dat

Aanvaarding betekent dat wij inzien dat heling niet schuilt in de keuze

we ze tot solide werkelijkheid maken. Het is de wijsheid van mededogen

tussen identificeren of ontkennen, maar in de volledige acceptatie van

die ons helpt in te zien dat er weliswaar een wereld van vorm, plaats en

alles wat zich aandient in het Nu. We zijn dan niet langer verwikkeld in

tijd lijkt te bestaan waarin wij afwisselend gelukkig zijn en lijden, maar

de voortdurende pogingen om een positie te kiezen ten opzichte van ge

tegelijkertijd dat die wereld in essentie niets anders is dan een manifesta

voelens, gedachten, ervaringen, etc., maar zijn daarmee direct en zonder

tie van non-duaal Bewustzijn.

afgescheidenheid in contact.

Het is juist deze wijsheid, dit inzicht in de aard van alles wat zich manifes teert, die het ons in de positie van coach mogelijk maakt om los te blijven van het appel van de client dat lijden fout is, er niet zou moeten zijn en

138

139

verlangt dat het opgelost en weggewerkt wordt. Vanuit non-duaal per

Mededogen stelt de client in staat om te ontspannen en te verblijven in

spectief gezien valt er niets weg te werken, alleen maar te verwelkomen

het open, niet-geconditioneerde bewustzijn waarin de verkrarnping van

en aandacht te schenken aan wat is. Elke andere 'interventie' bevestigt

de egostructuur oplost, smelt en terugvloeit in de Eenheid van Bewust

het idee dat er iets ontbreekt of mankeert en berooft ons van de moge

zijn. Deze vorm van onvoorwaardelijk mededogen opent de weg naar

lijkheid om de essentie van het lijden te herkennen als 'leeg' en gemaakt

een manier van zijn waarin wij helder zien dat wij niets hoeven te doen

van non-duaal Gewaarzijn. Non-duale begeleiding is niet gericht op het

om Eenheid te ervaren, behalve ophouden met trachten die te bereiken.

wegwerken van de beelden in de spiegel van bewustzijn noch op het stre

Op een meer persoonlijk niveau krijgt mededogen vorm als zelfcompas

ven naar een vlekkeloze spiegel, rnaar op het doorzieff van de sluiers en

sie; een innerlijke houding die de bevrijding inluidt van haar tegendeel,

vlekken op de spiegel zodat het licht van non-duaal Gewaarzijn daar weer

namelijk superego. Een gedetailleerde beschrijving van superego en hoe

doorheen kan gaan schijnen. Non-duale coaching is geen weg van doen

daar effectief mee om te gaan volgt in hoofdstuk 9. Hier is het voldoende

maar van doorzien. Elke handeling, iedere paging om de waarheid van de

om op te merken dat superego gelijk staat aan de innerlijke criticus die we

client anders te laten zijn dan zoals die zich op dat moment toont, heeft

van jongs afaan met ons meedragen en die ons onophoudelijk en ongevraagd

slechts tot resultaat dat wij impliciet akkoord gaan met de beelden en

voorziet van commentaar, onterechte aansporingen en onnodige kritiek.

verwachtingen van de client en ze daarmee meer solide maken, alsof ze echt als aparte entiteiten bestaan waar wij iets tegenover moeten stellen.

Heling heeft binnen Non-duale Coaching en Therapie vooral betrekking

Terwijl die beelden van nature de neiging hebben orn te smelten en terug

op de realisatie en aanvaarding van de inherente verbondenheid met alles

te vloeien in hun oorspronkelijke staat van non-duaal Bewustzijn door

en iedereen. De aanname van afgescheidenheid en isolement die de basis

ze slechts oprechte aandacht, aanvaarding en erkenning te geven. Alles

was voor de levenslange zoektocht naar vervulling maakt plaats voor de

is welkorn, er is geen voorkeur of afkeer en geen speciale support noch

erkenning van natuurlijke verbondenheid, met als gevolg het opbloeien

ontkenning van wat is.

van mededogen, liefde en eenvoudig geluk. Ook hier doet zich een pa

De non-duale visie ontkent het lijden dus niet, rnaakt het niet fout en het

radox voor, namelijk de realisatie dat wij op individueel niveau uiterst

is zelf ook geen vluchtheuvel om lijden te vermijden. Het erkent aan de

'gewoon' zijn en op geen enkele manier apart staan ten opzichte van iets

ene kant ten voile het drama van het menselijk leven en ontkent tegelij

anders, maar tegelijkertijd een hoogst unieke uitdrukking van non-duaal

kertijd de realiteit van lijden omdat het in wezen niet 'iets' is. Dit is nu

Bewustzijn zijn. Als uitvloeisel van de ontmanteling of het transparant

juist het grote rnysterie van de non-duale Werkelijkheid.

worden van de egostructuur, verschijnen nieuwe perspectieven en inspi rerende ideeen over de vorm waarin <lit 'gewone' individuele bestaan een

5.3.6

Mededogen is de weg

hoogst unieke uitdrukking wil krijgen.

De onvoorwaardelijke aanvaarding zoals hierboven beschreven is in non duale coaching geen therapeutische interventie, rnaar kornt voort uit een diep inzicht in de Eenheid van alles wat is. Binnen die visie is geen ruimte voor afwijzing of ontkenning, omdat daarmee de Waarheid van de Een heid van de Grond van Bewustzijn ontkend wordt en wij onszelf daarmee buiten de heelheid plaatsen in de wereld van Samsara, die per definitie strijd en lijden veroorzaakt. Mededogen heeft geen plan, geen strategie en geen belang, anders dan een veld van bewustzijn aanbieden waarin de client zichzelf kan gaan zien op een steeds dieper en helderder niveau.

140

141

5.4

ZELFBEELD EN DE ONTMANTELING DAARVAN

vormen van non-duaal Gewaarzijn en om die reden niet intrinsiek goed of fout. Het punt is dat zij feitelijk 'leeg' zijn zoals dat in boeddhistische

'Het zelfbeeld is louter een aanname van continui"teit als een centrum voor waarneming in tijd en plaats.' (Kohut, 1987)

termen genoemd wordt. Leeg om twee redenen: 1.

Ze hebben geen onafhankelijk bestaan, kunnen niet op zichzelf be staan. Een theekop kan bijvoorbeeld niet bestaan zonder de ruimte die de kop inneemt, of de tafel die hem draagt. De theekop verliest

Non-duale coaching en begeleiding besteedt geen aandacht aan de veran

verder zijn betekenis als er geen thee is om in te schenken.

dering, verbetering of verwijdering van onderdelen van dit zelfbeeld ofwel

2. Ze ontberen essentie. Als we zoeken naar de essentie van de

ego. De aandacht gaat uitsluitend uit naar het doorzien van deze projecties

theekop, vinden we niets. We kunnen pnderdelen onderscheiden,

van de mind en ze als zodanig herkennen. Vanuit non-duaal perspectief

of substanties waarvan die gemaakt zijn, zoals het oor, de bodem,

is dit zelfbeeld niets anders dan een beeld in de spiegel van Gewaarzijn.

de rand, het aardewerk, maar zowel de onderdelen als de sub

Een spiegelbeeld dat geen veiligheid, stabiliteit of eenvoud kent en slechts

stanties dragen geen essentie van 'theekop' in zich. Ze zijn 'leeg:

door veel inspanning en een voortdurend heen en weer bewegen tussen

Theekop is dus een samenstelling en geen ding. En dat geldt voor

agressie, begeerte en ontkenning in stand gehouden kan worden.

alle dingen, inclusief alle gedachten en gevoelens en uiteraard ook

Als we de stroom van gedachten en gevoelens over onszelf en anderen

voor onszelf.

kunnen vertragen en gaan doorzien als producten van het denken die geen relatie hebben met wie wij werkelijk zijn, komen we tot de ontstel

Steeds als wij onderzoeken waar de 'ik' verblijft waar wij zo vaak naar

lende realisatie dat er aan de basis van al die concepten niemand aan

verwijzen, ontdekken we dat die zich niet ergens bevindt. En ook de

wezig is. Er is geen eigenaar, geen 'ilc' dat als de bron van ons denken en

constructies waaruit dit 'ik' is samengesteld, blijken bij nader onderzoek

doen te lokaliseren is. We ontdekken dat wij er weliswaar zijn, maar dat

geen werkelijk bestaande fenomenen te zijn. Ze zijn samengesteld uit an

wij niet ' iets' of 'iemand' zijn. Daarmee lossen alle illusies op die betrek

dere gedachten en gevoelens die bij nadere analyse evenzeer substantie

king hebben op een apart bestaan of op het idee eigenaar te zijn van 'ons'

ontberen.

!even en bezitter van 'mijn' lichaarn. Het is juist dit inzicht - de herkenning dat alle gedachten en gevoelens In non-duale begeleiding nodigen wij de client uit om precies daar aan

in essentie leeg zijn - dat ons in staat stelt ze te aanvaarden en te verwel

wezig te zijn waar zij denkt niet te kunnen staan: in de psychologische

komen. We hoeven ons er niet tegen te verzetten of ze te omarmen. Ze

leegte die ontstaat als wij die niet langer toedekken met de dikke laag van

verschijnen zoals wolken aan de hemel. Wellicht gaat onze voorkeur uit

concepten, meningen, verwachtingen en angstgedachten. De paradox is

naar dunne wolken of weinig wolken, maar welke wolk er oak verschijnt,

dat we onszelf terugvinden daar waar we bereid zijn om onszelf kwijt te

er kan niet gezegd worden dat de ene intrinsiek beter of slechter is dan

raken. Als we niet langer vasthouden aan ons zelfbeeld, openbaart zich

de andere. Die houding van aanvaarding is essentieel voor non-duale

op die plek direct de Grond van non-duaal Gewaarzijn. We ontdekken,

coaching omdat het de condities schept voor bewustzijnsinhouden om

met andere woorden, dat we niet 'iemand' hoeven te zijn om te Zijn.

te verschijnen, te verblijven en eventueel, als de tijd daarvoor rijp is, te smelten in de warme aandacht van onze aanwezigheid. Dan kunnen zij

Leeg

terugkeren naar hun oorspronkelijke staat van stromend bewustzijn, zoals

Non-duale coaching herkent alle bewustzijnsinhouden - dus ook alle

ijs smelt en terugkeert naar de natuurlijke staat van water. En om die ana

constructies waaruit ego is opgebouwd - als niets anders dan gestolde

logie nog even voort te zetten: ijs is niet beter of slechter dan water, het is

142

143

gewoon een ander aggregatieniveau. De aanwezigheid van 'ijs' in het be

3. Transformatie is niet het gevolg van verandering najagen, maar

wustzijn van het individu is alleen hinderlijk in zoverre het de vrije door

van de kunst van 'niet-doen'; msten in de waarheid die zich in het

gang van het Licht van non-duaal Gewaarzijn blokkeert. Voor non-duaal

Nu openbaart.

Gewaarzijn zelf maakt het echter geen verschil. In Non-duale Coaching en

V i er

niveaus van bewustzijn

Therapie bestaat er daarom geen voorkeur voor de ene vraag van de client

5.5.1

boven een andere, noch streven we naar het oplossen of laten blijven van

Waar in de westerse psychologie het denken vanuit een fictief middelpunt

bepaalde gedachten of gevoelens van de client. De client is leidend in het

als enige vorm van bewustzijn geaccepteerd wordt, erkent Non-duale

proces van ontvouwing en ontknoping van de mind. Vanuit non-duaal

Coaching en Therapie dat bewustzijn omvattend is en dat zich daarbin

perspectief zijn alle gedachten, alle gevoelens in wezen de uitdrukking

nen verschillende niveaus of velden van bewustzijn manifesteren die aan

van het Ene Bewustzijn en we bewijzen de client een grate dienst door

leiding geven tot radicaal verschillende belevingswerelden. Non-duale

ze als zodanig te zien en niet te willen veranderen. Zoals in het volgende

coaching onderscheidt tenminste vier niveaus van bewustzijn die elk to

hoofdstuk, 'Houdingsaspecten van de non-duale coach', nader toegelicht

taal verschillende zienswijzen en manieren van omgaan met vragen en

zal warden, is iedere paging om gedachten en gevoelens te veranderen,

moeilijkheden opleveren. De reeks van vier niveaus van bewustzijn wekt

te verbeteren of teniet te doen in wezen een vorm van agressie naar 'wat

al snel de suggestie dat hier sprake is van een opeenvolging. Dat is niet het

is: Het is een manier om 'nee' te zeggen tegen dat wat zich aandient en

geval. Er is geen sprake van opeenvolging, maar veeleer van een ontwik

daarmee bevestigen we ongewild het idee dat de bewuste gedachte of het

keling vergelijkbaar met het verschil van bewustzijn tussen een k leuter

bewuste gevoel werkelijk bestaat. We verliezen de lucide en stromende

en volwassene. Het bewustzijn van de volwassene is niet 'beter: maar wel

aard van bewustzijn uit het oog. De herkenning van alles als een in wezen

mimer en tot hogere abstracties in staat. De vier niveaus van bewustzijn

directe en perfecte uitdrukking van non-duaal Bewustzijn ligt aan de basis

vertonen gelijkenis met de concentrische cirkels op het oppervlak van de

van Zen-boeddhisme, Dzogchen en Advaita-Vedanta.

vijver als daar een steen in wordt gegooid. In die vergelijking verbeelden de vijver en het water het omvattende non-duale Bewustzijn waarbinnen zich steeds nauwere en meer verdichte cirkels van bewustzijn aftekenen.

5.5

ONDERSCHEIDENOE ASPECTEN

In non-duale coaching schakelen wij voortdurend tussen deze niveaus,

VAN NON-DUALE COACHING

afhankelijk van de vraag, het doel, de fase in het proces en de intentie van

Waarin onderscheidt non-duale coaching zich van andere vormen van

onze clienten.

coaching? Orn die vraag te beantwoorden is het onvermijdelijk om een (duale) vergelijking te maken met gangbare vormen van coaching en the

Bewustzijnsniveau 1

rapie in relatie tot het doel, de uitgangspunten en de werkvormen van

Op het eerste niveau is de client niet in staat om onderscheid te maken

beide benaderingen. Waarmee opnieuw duidelijk wordt dat de wereld

tussen haar problemen of verhalen en zichzelf. De client valt samen met

van dualiteit een noodzakelijke voorwaarde is om non-dualiteit als con

het probleem en ervaart dat als onderdeel van haar identiteit. Het reactie

cept te kunnen begrijpen. Hieronder warden de belangrijkste verschillen

patroon om hiermee om te gaan is direct verbonden aan de instinctieve

toegelicht.

en door de biologie ingegeven drijfveer om te overleven en bestaat uit:

Bewustzijn is niet beperkt tot het aannamestelsel van ego, maar

•

oneindig mimer dan dat.

•

2. Wij zijn niet de neerslag van ons verleden, maar in essentie puur non-duaal Gewaarzijn.

144

•

Agressie: dat wat ik zie als bedreigend moet weg. Begeerte: dat wat ik zie als aantrekkelijk moet ik hebben. Ontkenning: dat wat ik zie als de oorzaak van mijn probleem wil ik negeren.

145

Zolang we gevangen zitten in dit niveau van bewustzijn, volharden we

maar op de kern van het trauma, de bron van de pijn, of het centrum van

keer op keer in ons disfunctionele gedrag en blijven we desondanks

verlangen dat daarin verborgen zit. In de wetenschap en ervaring dat al

hopen dat het gewenste resultaat deze keer wel wordt bereikt. De oorzaak

leen de waarheid van de kwetsing waar laten zijn tot verlichting en oplos

van het ontstaan van problemen zoekt men in de regel buiten zichzelf. De

sing leidt, bieden we geen remedie aan. Dit is de meest effectieve manier

mentale positie is vaak egocentrisch en het zelf- en wereldbeeld bestaat

om die pijnlijke, schaamtevolle of ondermijnende zelfbeelden te laten

uit tal van projecties. De belangrijkste en meest effectieve houding van

smelten. Die beelden zijn als ijsschotsen in de oceaan van bewustzijn die

de coach bestaat uit mededogen, niet-doen en puur luisteren en spreken.

vanzelf smelten door de transformerende werking van onze open, niet

Het werk kan pas beginnen als de client bereid is om te kijken naar zijn

oordelende aandacht die ontdaan is van de neiging om die 'inhouden' van

of haar aandeel in de ontstane situatie en daar verantwoordelijkheid voor

bewustzijn te veranderen of verbeteren. De energie die opgesloten zit in

te dragen.

deze gestolde vormen van bewustzijn kan zich bevrijden uit de vorm en terugvloeien in de natuurlijke staat van non-duaal Gewaarzijn. Het resul

Bewustzijnsniveau 2

taat van deze werkwijze - die nader toegelicht zal worden in hoofdstuk

Het tweede niveau van bewustzijn komt overeen met het moment dat

de client bereid is om stil te staan bij de oorzaken van haar lijden. We

Licht van open Gewaarzijn daar gemakkelijker naar binnen schijnt.

is dat er gaten vallen in het vertrouwde zelfbeeld van de client en het

helpen de client om een zekere mentale afstand te creeren tussen zich zelf en de problemen. Disidentificatie, de ontdekking dat zich weliswaar

Specifieke werkvormen voor dit tweede veld bestaan uit mindfulness

vele gevoelens en gedachten aandienen waaraan de client lijdt maar dat

oefeningen, meditatie, zelfonderzoek (inquiry) en visualisaties. Ze werpen

die in wezen niets zeggen over haarzelf, staat hier centraal. Als na enkele

meer licht op de objectrelaties; patronen van relateren die in de jeugdjaren

sessies blijkt dat de client niet in staat is om - al is bet maar voor momen

ontstaan zijn en daarna als het 'plattegrond-bewustzijn' van de client haar

ten - deze afstand tot haar gedachten of gevoelens te bewaren, is dat een

zelf- en wereldbeeld blijft kleuren, en daarnaast op aannamesystemen en

contra-indicatie voor non-duale coaching of therapie. Ego-ondersteu

gewoontepatronen die de client als obstakels ervaart voor haar innerlij

nende therapie is dan meer geeigend.

ke ontwikkeling. In aansluiting hierop onderzoeken we de overlevings

Op <lit tweede niveau staat het 'verhaal' van de client centraal. De focus

strategieen, de basisoverdracht op 'de ander' en de rol van superego. Ook

ligt bij bewustwording en erkenning daarvan als de achtergrond waar

het schrijven van een autobiografie kan helpen om onbewust aanwezige

tegen het leven van de client zich afspeelt. De client woont als het ware

drijfveren en angsten bewust te maken en daardoor beter hanteerbaar.

te midden van de decorstukken van haar ego-identiteit in de vorm van herinneringen, verlangens, overtuigingen, traumatische ervaringen, etc.

Onderwek, erkenning en zelfs gevoelsmatig contact maken met de over

die de visie op zichzelf en haar leven bepalen. Non-duale coaching richt

levingsstrategieen, drijfveren en angsten betekent niet dat die patronen

zich niet op verandering, verbetering of ontkenning van die decorstuk

daardoor definitief oplossen. In de praktijk blijkt dat ze stevig geworteld

ken maar op het doorzien daarvan als onderdelen van de ego-identiteit

zijn in de egostructuur die ze niet zomaar laat gaan. Daar zijn ten minste

die het contact met non-duaal Gewaarzijn in de weg staan. De paradox is

drie redenen voor:

echter dat die pas losgelaten kunnen worden als ze eerst volledig aanvaard

1. Het lijden dat het vasthouden aan 'het verhaal' veroorzaakt is onge

en erkend zijn. Conceptueel begrip van de herkomst is niet voldoende,

makkelijk en maakt ongelukkig, maar is tegelijkertijd vertrouwd en

het is noodzakelijk om ook gevoelsmatig contact te maken met deze

geeft om die reden een gevoel van veiligheid. Elk probleem dat de

'bouwstenen' van ego. Non-duale Coaching en Therapie richt zich niet

client inbrengt, verwijst ten diepste naar existentiele vragen die eraan

op de ontstaansgeschiedenis daarvan, niet op het 'verhaal' van de client,

ten grondslag liggen. Omdat die kwesties vanuit het standpunt van ego

146

147

onoplosbaar en buitengewoon ondermijnend zijn voor diens voort

de enige 'grond' vertegenwoordigen die in hun beleving bestaat. Het

bestaan, kiest de client er onbewust voor om die vragen buiten beeld te

loslaten van deze 'basis' van ons bestaan is alleen mogelijk wanneer er

houden. Veel problemen die de client inbrengt dienen onbewust om de

een alternatief voor wordt gevonden, een nieuw en ruimer perspectief

aandacht daarvan af te leiden. Met als gevolg dat coaching vaak. slechts

op wie wij zijn, dat veilig is en waarin wij ons ten diepste gezien en

de oppervlakte raakt van de kwesties die de client op de achtergrond

gewaardeerd weten. Die positie wordt gevonden in het derde niveau

van haar bewustzijn werkelijk bezighouden. Een signaal hiervoor is dat

van bewustzijn.

coaching en therapie aanvankelijk voorspoedig verlopen om na enige tijd te stagneren. De client blijft steken, de motivatie vloeit weg, sessies

Mindfulness

verworden tot een herhaling van zetten en de huiswerkopdrachten

Aandachts- of mindfulnesstrainingen, die momenteel populair zijn in het

worden niet gedaan. Het resultaat is dat de client na verloop van tijd

Westen, bieden de zoeker naar meer innerlijke rust en ontspanning een

vertrekt zonder de wezenlijke kwesties onderzocht te hebben die

uitweg uit het doolhof van zelf- en wereldbeelden en de constante druk

in potentie de doorgang zijn naar het herstel van contact met haar

om aan de eisen en verwachtingen die daarin verpakt zijn, te voldoen.

essentie van non-duaal Bewustzijn. Existentiele vragen, zoals de vraag

Mindfulness is een stap naar disidentificatie van bewustzijnsinhouden en

naar identiteit, de zin van bet leven tegen de achtergrond van de eigen

naar het inzicht dat wij niet onze gedachten en gevoelens zijn. Mindful

tijdelijkheid, zijn bij uitstek vragen die de client kunnen terugvoeren

ness heeft zijn wortels in de boeddhistische Vipassana-meditatie waarbij

naar haar werkelijke identiteit.

het doel veel verder reikt, namelijk het onderzoek naar onze diepste iden titeit, het non-duale Gewaarzijn. De westerse en toegepaste versie zijn

2. Gedachten en tevens gevoelens die ongelukkig maken, laten ons niet

de inrniddels algemeen geaccepteerde mindfulnesstrainingen die vooral

los, omdat ze diep ingesleten zijn in de neurale netwerken van ons

gericht zijn op vermindering van stress en aanvaarding van wat is. Cen

brein. Verandering en verbetering daarvan vraagt in de regel een ge

traal staat daarbij het leren disidentificeren van gedachten en gevoelens

disciplineerde mindtraining, waarbij herhaling gedurende langere tijd

en het zonder oordeel waarnemen ervan. Na eeuwen van mentale on

(ten minste 28 dagen) noodzak.elijk is om blijvende veranderingen in

derdrukking door onze eigen gedachtewereld is dit inzicht niets minder

de neurale netwerken te bewerkstelligen. Mindfulnesstrainingen, het

dan een revolutie in het denken over wie wij zijn en een grote stap voor

bewust aandacht en energie besteden aan de ontwikkeling van een

waarts op de weg naar een meer open, flexibeler en meer aanvaardende

meer bevredigende beleving met onszelf en de wereld, zijn in dat kader

manier van zijn met onszelf en de wereld. De vraag naar de identiteit van

een eerste en belangrijke stap op weg naar verandering.

de waarnemer blijft in mindfulnesstrainingen echter onbeantwoord, net zoals de vraag naar wie of wat het is dat zich bewust is van de waarnemer.

3. De derde oorzaak. dat diepe issues en hardnekkige overtuigingen niet

warden losgelaten is dat zij het fundament en de structuur van ego

Daarvoor moet de onderzoeker zich alsnog wenden tot een non-duaal ontwikkelingspad.

zelf vormen. Hoezeer wij ook lijden aan de voortdurende kritiek, be perkende aannames, harteloosheid en gevoelens van ongeluk die een

Bewustzljnsniveau 3

vast onderdeel uitmaken van ego, we ervaren die constructies van den

De afstemming op een ruimere maat van bewustzijn dan dat van ego is

ken en voelen als onze identiteit en de enige grond waarop wij kunnen

een centrale beoefening in elke spirituele traditie. Wanneer wij ons los

staan. De vergelijking met mishandelde kinderen dient zich aan. Hoe

mak.en van het denken dat wordt gestuurd en beperkt door de aannames

zeer ook de ouders hun behoeften aan veiligheid en voeding negeren

en gewoontes van ego, ontdekken wij het bestaan van een veel mimer

en zelfs gewelddadig zijn, kinderen blijven hun ouders trouw omdat zij

bewustzijn dat ook wel 'Nature

148

of Mind',

'innerlijke goeroe' of eenvou-

149

dig 'Wijsheidsgeest' genoemd wordt. In de Zijnsgeorienteerde bewust

gemeen met de grote menselijke thema's zoals leven en dood, seksualiteit

zijnstraining wordt die innerlijke bron van inspiratie aangeduid met de

en liefde, schaduw en creativiteit en verzoening en overgave. De scope en

'Gestalte van Zijn'. Het is een niveau van bewustzijn dat in de regel een

diepgang van deze thema's verdienen het echter om die bij voorkeur in de

verborgen bestaan leidt op de achtergrond van ons dagelijks bewustzijn,

setting van meerdaagse trainingen en in een groep te behandelen.

maar dat altijd beschikbaar is en ons voorziet van een stevige innerlijke basis en zich openbaart in spontaan oprijzende transpersoonlijke kwali

Bewustzijnsniveau 4

teiten zoals liefde, mededogen, wilskracht en plezier. In de afstemming op

Het vierde niveau van bewustzijn bestaat uit de directe afstemming op

deze innerlijke inspiratiebron is het niet moeilijk om ons hart te openen

non-duaal Gewaarzijn. Hier verlaten wij iedere conceptualisatie en her

voor onszelf en de wereld. Deze 'staat van zijn' is altijd direct beschikbaar

kennen we alle bewustzijnsinhouden direct en louter als spiegelbeelden

zodra wij het actieve denken loslaten en de aandacht naar binnen richten.

in de spiegel van bet omvattende Bewustzijn. In dit veld valt ieder oordeel

In de stilte en sereniteit die aan de basis liggen van de wilde stroom van

weg. We reageren niet langer op gedachten en gevoelens, laten het idee

gedachten en gevoelens hervinden we de wijsheid, het mededogen en de

varen dat daar iets aan verbeterd of veranderd moet worden en verblijven

zelfcompassie waar wij vaak. lang naar op zoek waren.

eenvoudig in de non-duale Werkelijkheid van eenvoudig 'zo-zijn'. Naar

De afstemming op dit veld van bewustzijn schept een compleet nieuwe

rnate wij beter in staat zijn om in dit non-duale Gewaarzijn te verblij

basis voor de client. De angsten, verlangens, overlevingsstrategieen en

ven, stevenen wij af op het einde van een leven dat bestond uit lijden,

blinde vlekken van ego zijn nu niet langer het enige houvast, maar kun

angst en pijn dat veroorzaakt werd door de constante slingerbeweging van

nen vanuit het contact met onze Wijsheidsgeest onderzocht, aanvaard

de geest die bestaat uit begeerte, afkeer of onverschilligheid. We vinden

en geleidelijk aan losgelaten worden. Vanuit dit ruimere niveau van be

rust en harmonie in de volledige aanvaarding van onszelf en de wereld.

wustzijn verloopt dit onderzoek niet alleen effectiever en sneller, maar

Niet omdat we die 'dan maar accepteren', maar door het diepe inzicht dat

het leidt tot daadwerkelijke gedragsverandering. De client heeft toegang

het zelfbeeld en het wereldbeeld dat voor ons geestesoog verschijnt in

gekregen tot een steviger, ruimhartiger en wijzer perspectief van waaruit

essentie geen substantie heeft, 'Leeg' is, en zo vluchtig als een droom. We

het de bouwstenen van ego kan zien, maar hoeft er niet langer mee samen

zien voorbij die beelden of herkennen ze als manifestaties van het Ene

te vallen. Bewust contact maken met dit verruimde niveau van bewust

Bewustzijn zoals we de golf herkennen als in wezen niets anders dan het

zijn en daar weer bij terugkeren als het contact verloren is gegaan, staat

water van de oceaan. Dit is de Dzogchen-visie, we zien de golf van een

nu centraal in de begeleiding. Verschillende meditaties en visualisaties

gedachte oprijzen of de golf van een gevoel zich verheffen en herkennen

zijn voor dat doel ontwikkeld. De toepassing daarvan is beschreven in

die op hetzelfde moment als DAT, als een manifestatie van non-duaal

deel 2 van dit boek.

Gewaarzijn. Non-duale Coaching en Therapie krijgt nu het karakter van

Tot de werkvormen behoren: visualisaties van archetypen die <lit ruimere

een doorgaande training in non-duaal Gewaarzijn die geen einde kent.

liefdevolle bewustzijn vertegenwoordigen, zoals de Wijze Oude Per

Momenten van zelfrealisatie komen aanvankelijk spaarzaam, maar na

soon, de Gestalte van Zijn, de Gestalte van W ijsheid en Mededogen,

verloop van tijd steeds vaker en langduriger voor. We ervaren wat het be

etc. Daarnaast gaat de aandacht uit naar de integratie van trans

tekent om vanuit Boeddha Mind, True Nature of Essentie in het leven te

persoonlijke kwaliteiten in het dagelijks leven en de disidentificatie

staan. Een shift in bewustzijn vindt plaats, waarin we de identificatie met

met de denkbeelden en gevoelens die de mind produceert. Shamatha

het verhaal van ego langer en op een dieper niveau durven los te laten.

Vipassana-meditatie is zeer geschikt voor dit doel. Ten slotte is dit ook

Geheel in overeenstemming met de non-duale traditie worden we zelf een

het bewustzijnsveld waarbinnen effectief gewerkt kan worden met exis

uitdrukking van de paradox dat we vrij zijn en niet geraakt worden door

tentiele vragen en de bijbehorende bronnen van lijden en meer in het al-

menselijk lijden en tegelijkertijd geen keus hebben om totaal geraakt te

150

151

worden en vervuld van mededogen met datzelfde menselijke lijden. Wij

Werken met vier niveaus van bewustziin

zijn volkomen begaan maar ten diepste niet geraakt, we zijn betrokken

Nirwana

maar niet ingezogen, we voelen de pijn en herkennen tegelijkertijd de il lusoire aard daarvan. We realiseren ons dat de schepping in essentie niets anders is dan een nimmer eindigende stroom van gebeurtenissen en er

+1411p1;11+

varingen die afwisselend geluk en schoonheid, clan wel lijden en agressie oproepen. Geen van die manifestaties heeft echter intrinsieke betekenis. Alle verschijningen zijn neutraal. Het zijn onze waardeoordelen die dua

NON-OUAAL BEWUSTZIJN Kenmerk: de Wijsheid en Liefde van Geen Oordeel Werkvormen: non-meditatie, deconstructie, 'niet-doen', koans, 'direct inzicht'

liteit creeren en daarmee het lijden van de wereld van Samsara. De letter

4i§i!Niili

lijke betekenis van het woord Nirwana is uitdoving. Als het oordeel ver valt - en daarmee de bestaansgrond van ego - dooft de energie daarvan langzaam uit en wordt Eenheid zichtbaar. Dan wordt tevens duidelijk dat

WIJSHEIDSGEEST I HOCiER ZELF Kenmerken: Verhaal doorzien, Wijsheid van mededogen Werkvormen: Visuallsaties, Inquiry, Shamatha-Vlpassana medltatie

de wereld van vorm en dualiteit geen ander doel dient dan tot deze rea

VERRUIMINCi

lisatie te komen. Geen van de vormen, kleuren, gevoelens, gedachten en ervaringen die wij opdoen hebben in zichzelf betekenis. Zij dienen geen ander doel clan ze te herkennen als DAT, de manifestatie van non-duaal Gewaarzijn waar wij ons op datzelfde moment bewust van kunnen zijn. De paradox is echter dat dit doorzien pas plaats kan vinden als wij bereid

HISTORISCHE PERSOON Kenmerk: Ve

ERKENNING ----------------

r ------

'IK'

zijn om volledig te ervaren wat zich aandient in ons gewaarzijn. De veilige positie innemen van de observator van het leven - favoriet bij tal van spi rituele zoekers - brengt ons niet dichter bij de waarheid maar houdt juist dualiteit in stand. De weg terug loopt dwars door de schepping heen, niet

ennen, dlsldentlficatle histori�che persoon

Kenmer

------�

@i§il@§iii

ldentlficatie met persoonlijke ges�hiedenls

· ------�-----------------------�

�

Werkvormen: M0 0 dfulness, Inquiry, 'Ouderlijk liflis'-visualisaties, Strategi � iii1 Overdracht, Superego, Autobiografle

eromheen. Jezelf en de wereld volledig te ervaren, precies zoals die zijn: liefdevol, haatdragend, ruimhartig, benauwend, lustvol, schraal, in alle schoonheid en alle gruwelijkheid, dat is de weg die leidt tot het doorzien van dit hele palet aan ervaringen als de spiegelbeelden in de spiegel van

VERWERKING .,. Verkennen levensthema's: dood, seks, schaduw, verzoening, overgave

bewustzijn. Met als sluitstuk van die innerlijke ontwikkeling de realisatie

.,. Ontwikkelen en toepassen van Transpersoonlljke kwaliteiten,

dat ook de waarnemer van de spiegelbeelden een beeld is in bewustzijn.

Creatlvltelt, Toewiiding

o.a.: liefde, Mededogen, Plezier, Gelljkmoedigheid,

Er is alleen maar Een. Tot de werkvormen in dit veld van bewustzijn behoren de beoefening van 'niet-doen: sereniteit, loslaten van verleden, deconstructie van gedachten en gevoelens en bet werken met koans. Nevenstaand schema geeft een overzicht van de vier verschillende

INTEGRATIE IN HET DACiELIJKS LEVEN Opheffen van de schijnbare tegenstelling tussen Nirwana en Samsara

Samsara

niveaus van bewustzijn, het centrale aandachtspunt van die niveaus en enkele werkvormen die daartoe geeigend zijn.

152

153

5.5.2

Niet de neerslag van je verleden

verdediging van datgene in ons wat ooit gekwetst of gewond is geraakt.

Westerse psychologie is gebaseerd op de aanname dat gedrag en moei

Want laat er geen misverstand over bestaan: we raken gekwetst, we lopen

lijkheden in het heden veroorzaakt worden door pijnlijke en trauma

trauma's op en velen dragen psychische wonden met zich mee die maar

tische ervaringen uit het verleden, met name de jeugd. Impliciet is de

niet willen helen. Non-duale Coaching en Therapie is geen ontkenning

veronderstelling dat onderzoek van het verleden tot een oplcssing voor

van die kwetsuren. Integendeel, het is de onvoorwaardelijke aanvaarding

de moeilijkheden zal leiden. Men gaat uit van een causaal verband tus

ervan. Het cruciale verschil met andere vormen van begeleiding is dat

sen de jeugdjaren en de wijze van opvoeding als belangrijkste, zo niet

non-duale coaching de client niet ziet als het product van zijn of haar

enige verklaring voor gedrag in het heden. Tal van behandelmethoden

verleden, maar als in essentie heel en compleet, ongeacht die kwetsingen.

zijn op basis van die theorie ontwikkeld, van psychoanalyse tot biody

Non-duale coaching erkent de kwetsingen voor zover ze deel uitmaken

namische therapie en van regressietherapie tot psychosynthese. Er zijn

van het ego van de client, maar benadert ze vanuit de wetenschap en de

ook uitzonderingen, zoals Gestalt-therapie en Somatic Experiencing,

Waarheid dat de client niet de optelsom is van haar verleden, maar in es

met als onderscheidend kenmerk dat zij niet het verleden maar het Nu

sentie nog steeds compleet, heel en ten diepste nimmer gekwetst door de

als basis nemen voor het onderzoek.

ervaringen die zij in dit leven - of in voorgaande !evens - heeft opgedaan.

Uiteraard lopen die verschillende benaderingen in hun uitvoering sterk

Het is juist deze visie op de client die het mogelijk maakt om de wonden

uiteen, maar zij houden zonder uitzondering vast aan het idee dat er

te genezen. Niet door er iets tegenover te stellen, geen lonkend perspec

eerst 'orde op zaken' gesteld moet worden alvorens het echte leven kan

tief of alternatieve strategie, maar door de waarheid van de kwetsing waar

beginnen. Hier openbaart zich het tweede grote verschil met non-duale

te laten zijn. Vanuit non-duaal perspectief is de kwetsing niet goed of fout

coaching die niet uitgaat van tekort maar van heelheid. Bij vrijwel alle

en is er niets om te veranderen of te verbeteren, maar leidt de onvoor

vonnen van coaching is de aanname dat de client (nog) niet compleet

waardelijke aanvaarding van de kwetsuren paradoxaal genoeg tot heling.

is, maar dat moet worden. Men denkt een tekort te zien en gaat aan het

Non-duale coaching behoudt als het ware een 'bifocal vision' waarbij wij

werk om dat alsnog aan te vullen, te herstellen of goed te maken. Er dient

zowel de inherente heelheid zien van de client als de angsten, verlangens,

een reis afgelegd te worden, een ontwikkelingsweg, met als stip aan de

verwondingen en trauma's die deel uitmaken van haar egostructuur. We

horizon helemaal ' jezelf ' te worden, je volledige potentieel te ontwikke

zien en erkennen het bestaan van de golven, maar zonder de oceaan uit

len, je verleden af te ronden, je pijn en verdriet 'een plek te geveti, etc.

het oog te verliezen waaruit die golven oprijzen en waarmee ze onlos makelijk zijn verbonden.

Uitgaande van het inzicht dat er slechts Een Bewustzijn is dat aan de basis

Contact versus geluk

ligt van alles wat wij verder over onszelf denken of voelen, kunnen we

5.5.3

veilig stellen dat die belofte van groei en het loslaten van verleden een

Velen in de wereld van non-duaal geinteresseerden koesteren bewust of

mythe is. Het is een product van het denken over wie wij zijn. Zolang wij

onbewust de hoop dat non-duaal Bewustzijn een staat van zijn is waarin

onszelf herkennen als een door tijd en plaats bepaald individu dat zijn

zij gevrijwaard blijven van de conditionering van hun egostructuur. Non

identiteit ontleent aan herinneringen en ervaringen die het in de loop van

dualiteit lijkt dan de bevrijding in te luiden van onszelf, van ons gedoe,

zijn leven - dat in wezen een illusoire aaneenschakeling van momenten

onze onhebbelijkheden en beperkingen. Het tegendeel is echter het geval.

in het Nu is - opdoet, worden wij inderdaad geleefd en bepaald door die

'Non-duaal' betekent inclusief, heeft geen voorkeur en sluit niets buiten.

herinneringen en ervaringen. Het gedrag dat daaruit voortkomt, de ge

Op het moment dat wij een aspect van onszelf afwijzen of er vanaf wil

dachten die wij denken en de gevoelens die wij afweren of koesteren, zijn

len, introduceren we dualiteit en daarmee voortzetting van ons lijden.

een reactie op die herinneringen en ervaringen en staan in dienst van de

De non-duale paradox is juist dat de aanvaarding van onze beperking

154

155

de bevrijding ervan markeert. Zadra wij niet !anger in gevecht zijn met

kleur aannemen, de eigen talenten tot wasdom laten komen. Drie trans

wat is, zijn wij ervan bevrijd. Zolang wij ons verzetten, blijven we eraan

persoonlijke kwaliteiten die - gelijk de primaire kleuren van een kleur

vastgeketend.

palet - aan de basis liggen van een oneindige schakering van persoonlijke

Non-duale Coaching en Therapie opent het bewustzijn van de client voor

kwaliteiten, waaronder mededogen, harmonie, schoonheid, zorg, creatie,

een veel, en in wezen oneindig, mimer perspectief, dat met de hulp van

plezier, inspiratie, moed, vrede, etc.

meditatie en visualisaties een doorleefde werkelijkheid wordt. Vanuit dit

Op hun weg naar expressie ontmoeten de transpersoonlijke kwaliteiten

ruimere bewustzijn ontdekt de client dat het 'probleem' geen blokkade is

weerstand van ons dagelijks bewustzijn, het ego met zijn gefixeerde zelf

voor haar welzijn dat weggewerkt of ontkend moet worden. Het zijn juist

en wereldbeelden, aannames en verwachtingen. De pure kleuren verlie

die pijnlijke plekken op haar ziel die toegang geven naar een manier van

zen hun glans en verworden tot aangepaste versies van hun oorspronke

zijn die haar weer in contact brengt met de stille en onkwetsbare basis van

lijke kwaliteit die in dienst staan van onze overlevingsstrategieen. Hoewel

non-duaal Bewustzijn.

de essentie van transpersoonlijke kwaliteiten onverwoestbaar is, kan die schil van aanpassing, inperking en ontkenning dik en taai zijn en vraagt

5.5.4 Transpersoonlijke kwaliteiten

het tijd en aandacht om de stralende aard van deze kwaliteiten in onszelf

Een vierde verschil met andere vormen van coaching en therapie is clan

te herkennen, toe te laten en te vertalen naar gedrag.

ook, dat er bewust aandacht is voor het afstemmen op en het tot bloei

Orn dat te bereiken zijn enkele uitgangspunten van belang die richting

laten komen van de transpersoonlijke kwaliteiten, die veelal een verborgen

geven aan de manier van begeleiden. In deel 2 van dit handboek krijgen

bestaan leiden op de bodem van de egostructuur. Transpersoonlijke kwa

zij concreet gestalte in de werkvormen, oefenstructuren en meditaties die

liteiten zijn niet het resultaat van onze inspanningen of groei, maar zijn

voor dit doel ontwikkeld zijn.

direct en volledig aanwezig zodra we ons erop afstemmen. Op de momenten dat we in contact zijn met die kwaliteiten, voelen ze volstrekt natuurlijk aan. Ze zijn compleet in zichzelf, ongekunsteld, eenvoudig, vitaal en een

1. De egostructuur openbaart de

transpersoonlijke aard ervan

bron van duurzaam geluk.

De structuur van ego is geen vergissing, niet iets dat weggewerkt of

Transpersoonlijke kwaliteiten zijn de kenbare aspecten van non-duaal

gecorrigeerd client te warden. Het is de vrucht van een overlevings

Bewustzijn dat zelf 'Leeg' is. De kenmerkende eigenschap van non-duaal

strategie die de client in een vroeg stadium van het leven (of tijdens

Bewustzijn is nu juist dat het geen kenmerken heeft; non-duaal Bewust

voorgaande incarnaties) heeft ontwikkeld en haar tot op dit moment

zijn is niet 'iets: Non-duaal Bewustzijn is als het kleurloze licht dat overal

gediend heeft om te overleven. De bouwstenen voor die strategieen

schijnt, maar zelf pas zichtbaar is als reflectie wanneer het een object raakt.

bestaan uit overgeleverde gedragspatronen en aannames, maar evenzeer

Als dit Licht door het prisma van ons bewustzijn valt, toont het zich aller

uit de transpersoonlijke kwaliteiten die de client met zich meedraagt.

eerst als drie transpersoonlijke - het individu overstijgende - kwaliteiten

Ego is daarom te beschouwen als een verdichte en grove rnanifestatie

die universele betekenis hebben, te weten: levenslust, liefde en wil.

van deze oorspronkelijk pure en waardevolle kwaliteiten.

Ieder levend wezen is vol van de wens om te groeien en het leven aan te gaan, te ervaren, te proeven en ervan te genieten. Zoals de Dalai Lama regelmatig zegt: "Ieder mens wil gelukkig zijn en lijden vermijden:' Ieder mens wil zich ook verbinden, wil geven en ontvangen, liefde en leed de len. En ieder mens wil zich tegelijkertijd verbijzonderen, wil juist niet samenvallen met de antler maar 'iemand' worden, een eigen vorm en

156

157

2. Elk aspect van wie wij zijn is een exclusieve

uitdrukking van vrijheid en transcendentie

Ontwaken Hoe ontwaken wij uit de boze droom van afgescheidenheid? Welke stap

Al onze kenmerken, kwaliteiten, beperkingen en fysieke en mentale eigen

pen moeten wij zetten om 'onszelf' terug te vinden en te kunnen ontspan

schappen zijn een unieke uitdrukking van het 'Lege: tijdloze en vormloze

nen in de schoot van het Ene Bewustzijn - om te ontdekken dat wij die

non-duale Bewustzijn. Precies zoals we zijn, op dit moment, zijn wij een

nooit verlaten hebben? Wat is de koers die wij moeten gaan en wat zijn

manifestatie van Zijn die niet eerder bestond sinds het ontstaan van het

de kenmerken van het landschap dat wij daarvoor moeten doorkruisen?

universum en ook niet meer herhaald zal worden op exact dezelfde wijze

Voor de koers van deze ontdekkingsreis verlaten wij ons op de wijsheid

tot het einde van de tijd. We zijn stuk voor stuk en per moment volkomen

en waarheid van Boeddha's leer omtrent het ontstaan en opheffen van

uniek en om die reden perfect omdat we Zijn.

lijden. Het pad bestaat enerzijds uit een mengsel van onbegrensd mede dogen en engelengeduld en anderzijds uit het compromisloos ontman telen van alle zelfbeelden van ego. Het landschap dat wij doorkruisen

5.6

ONTWIKKELING EN INTEGRATIE

bestaat uit de integratie van onze inzichten en ervaringen, waardoor wij -

Vanuit de non-duale visie is het volstrekt duidelijk dat wij nergens heen

als de tijd rijp is - kunnen ontwaken in het stralende licht van non-duaal

gaan en nergens uitkomen, omdat wij er al zijn. Er is maar Een realiteit,

Gewaarzijn. Een gedetailleerde beschrijving van die innerlijke reis met de

en dat is wat zich nu voor onze ogen afspeelt. Wat zich Nu aandient is

bijbehorende fasen en werkvormen is beschreven in het tweede deel van

precies wat er moet zijn, perfect in zichzelf, compleet en volmaakt omdat

<lit handboek.

het de expressie is van de perfecte 'Grond' van non-duaal Gewaarzijn. Tegen die achtergrond rijst dan de vraag wat de betekenis is van groei en

Deze weg van bevrijding kent wel en geen tijd en vereist tegelijkertijd

ontwikkeling. Is ontwikkeling wel mogelijk of iets om na te streven als al

totaal geen en heel veel inspanning. Non-duaal Gewaarzijn direct erva

les in wezen al volmaakt is? Het antwoord is een paradox, zoals zo vaak in

ren is in het algemeen niet moeilijk. Hoe zou dat ook kunnen? Het is zo

de wereld van non-dualiteit. Zeker, in wezen zijn wij perfect precies zoals

dichtbij, altijd aanwezig en beschikbaar. Feitelijk is bet een kwestie van

we zijn en is er geen reden om daar iets aan te willen veranderen. Tegelij

je afstemmen en openstellen. Het is direct aanwezig omdat het nooit af

kertij d gebiedt de oprechtheid dat wij erkennen vaak, regelmatig of soms

wezig was. Non-duaal Gewaarzijn tot de basis maken van ons leven vraagt

helemaal niet in staat zijn om ons van dit feit bewust te zijn. Het grootste

echter wel degelijk tijd, inspanning en toewijding. In de eerste plaats

deel van de tijd zijn we verdwaald in een dik wolkendek van gedachten,

omdat herhaling en voortdurende oefening noodzakelijk zijn om de duur,

angsten en verlangens die het zicht op de altijd stralende zon van het non

intensiteit en kwaliteit van de ervaring van non-duaal Gewaarzijn te ver

duale Gewaarzijn belemmert. Het is juist dit verlies van herinnering aan

hogen. Niet minder belangrijk is het proces van 'ontwikkelen: het laag

wie we in wezen zijn dat aan de basis ligt van al het menselijk lijden. Dit

voor laag loslaten van alle identificaties waaruit bet bouwwerk van de

verlies spoort ons aan om op zoek te gaan, om thuis te willen komen en

body-mind is opgetrokken. Non-duale coaching bewandelt beide paden:

rust en ontspanning te vinden in de schoot van non-duaal Gewaarzijn.

bet bewerkstelligen van momenten van direct inzicht en het stap voor

En die beweging, de terugkeer naar waar we nooit vandaan gegaan zijn,

stap ontmantelen van de egostructuur.

is onmiskenbaar een weg van ontwikkeling van bewustzijn. Een weg die loopt van incarnatie, afsplitsing en diepe identificatie met ego naar een geleidelijk loslaten en herkennen van onze oorspronkelijke Zijnsgrond.

lntegratle In non-duale coaching is de impliciete uitnodiging aan de client om zich zelf als DAT, onbegrensd non-duaal Bewustzijn, te herkennen en niet als de hoofdpersoon in het verhaal van haar leven. Daarmee is het een in-

158

159

vitatie om te ervaren wat het betekent om de normale grenzen van het

Non-duale coaching ondersteunt het proces van gewenning aan de stromen

duale zelf- en wereldbeeld los te laten of transparant te laten worden en

de en oncontroleerbare aard van non-duaal Gewaarzijn in de wetenschap

de Eenheid te belichamen waarbij ook de normale grens tussen coach en

dat het juist deze 'Leegte' is die we kunnen vertrouwen. Orn die reden

client vervalt. Dit betekent niet dat het onderscheid tussen deze twee rol

wordt het verleden niet onderzocht, maar is de uitnodiging steeds om

len vervalt, maar dat Eenheid in die verscheidenheid gezien, geproefd en

aanwezig te zijn in het Nu, de plaats waar non-duaal Gewaarzijn op ons

gevoeld kan worden. De begeleiding is erop gericht om alle bewustzijns

wacht om herkend te worden.

inhouden als van betrekkelijke realiteit te zien en leeg, zonder essentie en uiteindelijk als niets anders dan vormen

van

bewustzijn. Alle aspecten

van het zelfbeeld worden op die manier aanvaard, verkend, onderzocht en doorzien als projecties van de mind die niet langer hoeven te worden vastgehouden. Het is dus ten diepste een proces van zelfrealisatie dat via zelfonderioek de waarheid openbaart over onszelf als zijnde schijnbare individuen die uitdrukking geven aan het bestaan van non-duaal Gewaarzijn, precies en exact in de vorm en op de wijze zoals zij dat doen. De realisatie van onze ware aard houdt in dat wij niet langer gebonden zijn

aan

de historische

persoon die wij altijd dachten te zijn. Onze vrijheid schuilt in de weten schap dat wij

precies zoals we zijn - al de perfecte, en dynamische uit

drukking zijn van non-duaal Gewaarzijn.

'Verlichting is een permanente staat van paniek.' (Chogyam Trungpa) Non-duale coaching neemt niet alleen radicaal afstand van het verleden, maar ook van alle gedachteconstructies over de toekomst. Er is alleen dit moment en ook dat ontbeert elke soliditeit of locatie. Tegen die achter grond is er geen streven naar een betere toekomst, maar is er slechts de warmhartige uitnodiging om het !even - precies zoals het zich nu aan dient - voluit te leven. Levensproblemen zien wij niet als resultanten van het verleden, maar als constructies van de mind, weliswaar gebaseerd op eerdere ervaringen maar opnieuw gecreeerd in het moment. Vasthouden aan die constructies is een belangrijke bron van lijden, maar geeft ons tegelijkertijd de geruststelling dat wij denken te weten wie wij zijn. Onbewust client het vasthouden aan het verleden om de open en on bepaaldheid van '<lit moment' te vermijden, omdat daar het houvast aan een eigen identiteit verdwijnt.

160

161

HOOFDSTUK 6

Houdingsaspecten van de non-duale coach De weg naar Verlichting loopt niet via perfectie maar is geplaveid met liefde voor de Waarheid. (anoniem)

Zoals uit talloze onderzoeken hlijkt, is de relatie met de coach of therapeut de meest bepalende factor voor het welslagen van de hegeleiding. De non-duale coach of therapeut is als een spiegel voor de client die zijn eigen non-duale essentie van Zijn daarin kan herkennen. De houding van waaruit de non-duale coach of therapeut aanwezig is, hepaalt of de spiegel goed functioneert. In dit hoofdstuk zijn de volgende houdingsaspecten beschreven: •De k.racht van 'niet-doen' • 'Open houding' versus aangehaakte of afgehaakte hooding • Aspecten van non-duale communicatie • Sereniteit • Contemplatie •Inquiry • Deconstructie • Meditatie •Non-meditation Non-duale coaching heeft tot doel om lijden te verlichten en doet dat door de client terug te voeren naar zichzelf. Aan de basis van alles wat de client over zichzelf denkt, bevindt zich de 'Grond' van non-duaal

163

Zijn de oorspronkelijke staat van pure en totale aanwezigheid.

Gewaarzijn die altijd beschikbaar is en door geen enkele gedachte, gevoel of gebeurtenis be"invloed of verstoord wordt. Geboren in een lichaam,

(...)

ervaren we onszelf als begrensd in plaats en tijd. We plaatsen de rest van

Alles wat wordt ervaren en je eigen geest zijn de unieke, primaire

de schepping 'buiten' ons, als niet-eigen en veelal als bedreigend voor ons

werkelijkheid.

voortbestaan. Die splitsing tussen 'ik.' en 'de rest' creeert angst, en leidt

Zij kunnen niet tot concept worden gemaakt binnen de denksystemen

tot eenzaamheid en afgescheidenheid die we trachten af te wenden. Met

van oorzaak en gevolg.

als resultaat dat we verwikkeld raken in een levenslange zoektocht naar

Onderzoek de ware aard van je geest zodat je pure en totale

heling, eenheid, rust en geluk die wij buiten onszelf zoeken in de wereld

aanwezigheid daadwerkelijk uitstraalt.' *

van tijd, plaats en vorm. Het probleem is niet die gemanifesteerde wereld die zich toont in de dualiteit van vrede en strijd, lief en leed, waarheid

Er bestaat niets buiten je eigen geest. Verandering nastreven in de zelf- en

en leugen. Het werkelijke probleem is, dat wij ons verliezen in die duale

wereldbeelden die wij projecteren is daarom net zo effectief als de bios

beelden en denken dat we het ene moeten najagen en bet andere verwer

coopbezoeker die probeert om de moordenaar op het witte doek op an

pen. We vergeten dat wij DAT zijn wat al die verschj i ningen waarneemt

dere gedacbten te brengen. Wat die ook onderneemt, het script ontrolt

en ervaart. Wij zijn in wezen de Presentie, bet open non-duale Gewaar

zicb, de film wordt vertoond en het plot is niet te bei'nvloeden. Er resteren

zijn waarin dit schitterende drama zich voltrekt.

ons slechts twee opties: we blijven zitten, raken meer en meer betoverd tot het einde van de film of we staan op en verlaten de bioscoop en ade

Non-duale Coaching en Therapie helpt de client niet bij het vinden van

men frisse buitenlucht in. Als wij opstaan en rechtstreeks de bioscoop

een betere wereld of een beter ego. Het doel is hier om die wereld en dat

verlaten, volgen we de weg van de Boeddha. Als wij opstaan en onderweg

ego te gaan doorzien en te herkennen voor wat het is: een interpretatie van

naar buiten bewogen raken door bet lijden van de andere bioscoopbezoe

de werkelijkheid, een constructie van de mind opgebouwd en gebaseerd

kers, betoverd als zij zijn door de beelden op bet doek, daagt het bewust

op ervaringen, herinneringen, aannames, gevoelsreacties, karmische

zijn van de Bodhisattva. We voelen mee met bun lijden veroorzaakt door

patronen en erfelijke factoren. De basis van die beelden is niet buiten ons

de identificatie met de hoofdrolspeler die een akelige dood tegemoet ziet.

te vinden, want er is geen buiten of binnen. We zijn er zelf de bron van. Al

We staan stil, stellen het verlaten van de bioscoop nog even uit en beslui

les wat we zien, ervaren, denken of voelen is een projectie van onze geest,

ten alles in bet werk te stellen om de bezoekers tot het inzicht te brengen

getuige de volgende woorden van Longchenpa, de Tibetaanse Dzogchen

dat ze naar een film kijken, niet naar de werkelijkheid. In de boeddbisti

leraar die leefde in de veertiende eeuw:

sche traditie is dat de rol van de Bodhisattva, de mens die zijn verlichting in dienst stelt van het ontwaken van anderen.

ill wat is heeft mij - de universeel scheppende, pure en totale

Bodhisattva's van alle tijden hebben geleerd dat het geen zin heeft om

aanwezigheid - als zijn wortel.

mensen rechtstreeks op hun verwarring te wijzen. Vertellen dat ego een

Hoe dingen verschijnen is mijn wezen.

verknoping van gedacbten, gewoontes en gevoelens is en in wezen niet

Hoe dingen opkomen is mijn manifestatie.

bestaat, is niet erg effectief. Het is wel waar, maar tegelijkertijd beteke

Geluiden en woorden die gehoord worden zijn mijn boodschappen

nisloos voor de toehoorders. Wat beter werkt is om de verwarde bios

uitgedrukt in geluiden en woorden.

coopbezoeker uit te nodigen om stil te staan, zich niet langer te verliezen

Alle vermogens, vormen en al het ongerepte gewaarzijn van de boeddhas,

in bet verhaal maar daar eens van een afstandje naar te kijken. D e vol-

De lichamen van de levende wezens, hun gewoontes en dergelijke, Alie leefgebieden met hun inwoners, levensvormen en ervaringen,

164

•

Uit: Het Juwelenschip, een tekst van Lonchenpa, vertaald en uitgegeven door Felix uitgeverij.

165

gende stap is dan om te vragen wat de bezoeker eigenlijk zo raakt. Orn

Als non-duaal begeleider gaan we niet actief op zoek naar bewustzijns

daarna pas door te vragen wie of wat het eigenlijk is dat geraakt is. Als

inhouden - gedachten, gevoelens - maar helpen we de client om dat wat

we vervolgens ook wat filmbeeldjes verwijderen zodat het witte doek bij

zich aandient in zijn bewustzijn te herkennen voor wat ze zijn: gestolde

momenten zichtbaar wordt, kan het licht van inzicht flink gaan schijnen.

vormen van non-duaal Bewustzijn. De meest effectieve manier van be

De toeschouwer komt clan zelf tot de conclusie dat de film een illusie is,

geleiding is dan om de client weinig houvast te geven, geen bevestiging

een aaneenschakeling van beelden die verschijnen en verdwijnen, terwijl

noch ontkenning, maar daarentegen vooral 'niet te doen: leegtes te laten

het doek waarop die beelden geprojecteerd worden daar niet in het minst

vallen, open ruimte in de stroom van gedacbten en gevoelens te laten

door wordt be1nvloed of aangedaan. De film was misschien prachtig en

ontstaan, zodat het Licht van bewustzijn daar doorheen kan schijnen. Be

indrukwekkend, of juist slecht gemaakt en slaapverwekkend, maar niet

wustzijnsinhouden zijn begrensde vormen in het grenzeloze Bewustzijn

meer dan dat. Opgelucht en tevreden verlaat de bezoeker de bioscoop.

en smelten vanzelf als we ze niet willen bestrijden, veranderen of ontken nen. Dat geldt niet alleen voor gedachten en gevoelens, maar uiteindelijk voor de egostructuur als geheel. ledere vorm van manipulatie van de kant

6.1

'Niet-doen'

Wellicht bet opvallendste kenmerk van non-duale coaching is de afwezig

van de coach of de client verhindert dit proces van smelten en oplossen. Het enige dat ons als coach te doen staat is:

heid van een strategie van de kant van de coach of therapeut. De houding, Onvoorwaardelijke aanvaarding

kwaliteit van aanwezigheid en interventies van de coach sturen niet aan

op verandering of verbetering van de client maar hebben slechts de aan

2. Erkenning

wezigbeid van non-duaal open Gewaarzijn tot doel. De non-duale coach

3. Aandacht, tijd en mededogen

is als de alchemist die bekend is met en volledig vertrouwen stelt in de transformerende eigenschappen van non-duaal Bewustzijn. Juist omdat

1. Onvoorwaardelijke aanvaarding is de kunst om alle bewustzijns

non-duaal Bewustzijn geen kenmerken, geen vorm en voorkeur heeft,

inhouden, ongeacht hun uitdrukkingsvorm - oordelen, vijandig

is het totaal ontvangend, is bet in feite het grote mededogen zelf waar

heid, wantrouwen, agressie, lust, liefde, haat, etc. - te aanvaarden

in elke gedacbte, ieder gevoel, alle handelingen ten slotte rust vinden en

en bewust aanwezig te laten zijn.

oplossen in de Grond van non-duaal Zijn. Tegen deze achtergrond is het

2. Erkenning betekent dat met die gedachten en gevoelens daad

duidelijk dat iedere interventie die gericht zou zijn op aanpassing, verbe

werkelijk contact gemaakt wordt. We stuiten hier op de paradox

tering of verandering van datgene wat de client inbrengt, een verstoring is

dat de illusoire aard van onze problemen, gedachten en gevoelens

van dit roerloze maar tegelijkertijd dynamische proces van transformatie.

zich pas openbaart nadat ze eerst totaal aanvaard zijn en er van

'Niet-doen' is niet hetzelfde als niets doen. Niet-doen is bet praktiseren

'binnenuit' contact mee is gemaakt. Conceptueel begrip van de

van de combinatie van wijsheid en liefde waarbij wij vanuit wijsheid we

in wezen illusoire aard van de kwesties waarmee wij worstelen is

ten dat geen van de problemen waar de client mee worstelt werkelijk be

geen oplossing, maar leidt juist tot afsplitsing en ontkenning. Ook

staan, maar 'Leeg' zijn. Tegelijkertijd verlenen we volledige erkenning aan

verklaringen over de ontstaansgeschiedenis van die gevoelens of

diezelfde problemen zonder daar iets aan toe te voegen of af te doen, in

gedachten doen er eigenlijk niet toe. Ze dienen vaak onbewust als

de wetenschap dat alleen deze liefdevolle aanvaarding tot transformatie

afweer tegen het directe contact ermee. Hoe ongemakkelijk of af

leidt. Pijnlijke gevoelens en gedacbten smelten in het licbt van eenvoudig

schrikwekkend ook, tot bet moment van zelfrealisatie is aangebro

open Gewaarzijn en keren terug tot hun essentie, namelijk de energie van

ken maken ze deel uit van wie wij denken te zijn. De erkenning

het open Bewustzijn zelf.

van onze pijn, verdriet of angst is bovendien pas compleet als die,

166

167

behalve door onszelf, ook gezien wordt door de coach of thera

op met een daaraan gekoppelde activiteit van aantrekken of afstoten. Die

peut. Een 'getuige: iemand die erbij is en ons lijden ziet, is cruciaal.

reactieformaties zijn overlevingsstrategieen die hun energie putten uit

Pas als de opgelopen kwetsingen op die manier erkend worden in

de transpersoonlijke kwaliteiten die daaraan ten grondslag liggen, die op

hun bestaan, kan heling plaatsvinden.

3. Aandacht, tijd en mededogen zijn om die reden essentieel. Meer

hun beurt hun wortels weer vinden in de pure aanwezigheid van non duaal Gewaarzijn. Ongeveer zoals in onderstaand schema is weergegeven.

is niet nodig, minder is onvoldoende. De kracht van de benadering

Het wiel van Samsara

schuilt in het grote mededogen waarin plaats is voor alles zonder de ervaring van de client te willen manipuleren· of te nuanceren. Tijd, geduld en aanwezig blijven bij het proces doen de pijnlijke plekken verzachten, de wonden helen en verdrijft de kou uit het

Non-duaal Bewustzijn

hart. Ze smelten en verdwijnen zonder een spoor achter te laten. Het praktiseren van 'niet-doen' voert zowel de coach als de client terug naar de staatloze staat van non-duaal Gewaarzijn. En hoewel Transpersoonlijke Kwaliteiten

wij hier strikt genomen nimmer van gescheiden zijn, dienen we ons als non-duaal coach of therapeut te trainen in de afstemming op deze staat van Zijn. Met dat doel voor ogen zijn diverse metho

Gedachte/gevoel,

den en werkvormen ontwikkeld. Tot de specifieke houdingsaspec

·······

ten van de non-duale begeleider behoren: 1.

verkramping, constructie, isolement

'Open' houding

2. Non-duale communicatie

...............>

3. Sereniteit

Volgende gedachte/ gevoel, verkramping, constructle, etc.

4. Contemplatieve houding Transpersoonlijke Kwallteiten

5. Meditatie

6.2

WIEL VAN SAMSARA

Non-duaal Bewustzijn

In ons dagelijks denken, voelen en doen zijn wij gevangen in de basis beweging van de mind, die in zijn orientatie op overleven de wereld in deelt in aantrekkelijk of bedreigend, waarop onze standaardreactie er een

De basis is non-duaal, open Bewustzijn.

is van aantrekken, afstoten of negeren. Het is de wereld waarin wij zon

der ophouden voortgestuwd worden door de zoektocht om te krijgen wat

2. Dit Bewustzijn condenseert en is kenbaar als 'spirit-kwaliteiten: of

wij niet hebben en verlost te raken van wat wij wel hebben. Het is een

wel transpersoonlijke kwaliteiten als liefde, mededogen, schoon

nimmer eindigende cirkelgang van ego-activiteit, die in boeddhistische

heid, wil,creativiteit, etc.

kringen het Wiel van Samsara wordt genoemd. Iedere gedachte, iedere zintuiglijke indruk roept een corresponderend zelfbeeld en wereldbeeld

168

3. Wiel van Samsara. De transpersoonlijke kwaliteiten condenseren op hun beurt in de structuur van ego-bewustzijn.

169

Samsara is de beweging van de mind die de vrije ruimte, het non-duale

6.3

HOUDINGEN

Bewustzijn, inkapselt en vervolgens probeert om vanuit die beperking

Orn los te komen van de kracht van het Wiel van Samsara besteden we in

de Ruimte van Zijn terug te vinden, te heroveren of af te dwingen. De

non-duale coaching speciale aandacht aan de mentale en fysieke houding

pure transpersoonlijke kwaliteiten verworden tot strategieen om beter te

waarmee wij aanwezig zijn. Dat geldt voor zowel de client als voor de

overleven. Het contact met de bron van non-duaal Bewustzijn raakt daar

coach. In het dagelijks leven worden wij heen en weer geslingerd tussen

door verloren. Gevangen in het Wiel van Samsara zoeken we het contact

aantrekken en afstoten, tussen begeerte en afkeer. Deze reacties verta

te herstellen met de 'Grond' van non-duaal Bewustzijn in de wereld van

len zich op fysiek en emotioneel niveau in een aangehaakte of afgehaakte

onze gedachten, gevoelens en zintuiglijke indrukken die wij afwisselend

houding. Door de juiste - open - houding te bewaren, zijn we in staat

najagen of wegduwen (begeerte en afkeer). Elke gedachte of gevoel roept

om ons te bevrijden van de zuigkracht van de gewoontepatronen in ons

begeerte of afkeer op, een verkramping resulterend in een constructie

denken, voelen en doen. Werken met houdingen betekent dat we los

- een zelf- en wereldbeeld - en daardoor afgescheidenheid en isolement.

komen van de gebruikelijke beweging van aantrekken of afstoten en dat

Iedere actie leidt tot een volgende, resulterend in een eindeloze cirkel

we onszelf in een 'open' houding brengen die niet door onze strategieen

gang langs het wiel van leven en dood.

en reflexmatige manieren van denken en doen gekleurd wordt. Er bestaat

Iedere poging om ons te bevrijden van het Wiel van Samsara is een nieuw

een directe relatie tussen onze fysieke en onze mentale houding. Dat ge

egoproject en houdt ons daarom gevangen.

geven maakt bet praktisch en eenvoudig aan te leren om een open hou

Non-duale coaching begeleidt de client naar het herkennen van het lijden

ding te bewaren.

dat deze gevangenis veroorzaakt en het doorzien van het mechanisme dat daaraan ten grondslag ligt. Zoals hierboven aangegeven, loopt de route

De aangehaakte houding is de houding waarbij we fysiek iets voorover

naar bevrijding van het Wiel van Samsara niet via het koesteren van aan

buigen. We zetten daarmee onze buik, het centrum van de gevoelswereld,

trekkelijke gedachten en het vermijden van onaantrekkelijke. Het is even

enigszins onder druk. Deze houding roept een verhoogde sfeer van emo

min behulpzaam om positieve kwaliteiten te ontwikkelen als remedie

ties op. Het is de houding waarin plannen worden gesmeed, bondjes ge

tegen gevoelens van tekortschieten, schuld, schaamte, woede of verdriet.

vormd en zaken uitgevochten. Onwillekeurig roept deze houding een

Ook onszelf volledig verliezen in ons gevoelsleven of onze denkbeelden

samenzweerderige, een wat broeierige sfeer op. Onze zienswijze op zaken

brengt ons geen stap verder. Vermindering van lijden is niet te bereiken

is vernauwd tot het onderwerp en de relatie met de context schuift naar

door de beelden in de spiegel van bewustzijn te veranderen, te verbeteren

de achtergrond.

of weg te poetsen, maar door ze te herkennen voor wat ze zijn: reflecties van onze eigen mind.

De afgehaakte houding trekt de energie naar ons hoofd. lets achterover

De twee manieren om ons te bevrijden van de zuigkracht van het Wiel

gebogen zitten en spreken, nodigt uit om onszelf tot toeschouwer te

van Samsara zijn:

transformeren, over de dingen te gaan denken in plaats van er volledig

1. Meditatie op Hier Zijn, en rechtstreeks afstemmen op de Grond van bewustzijn.

deel van uit te maken. De energie is eerder koel dan heet, eerder rationeel dan emotioneel. De afgehaakte houding maakt ons tot toeschouwer met

2. Aanvaarden van alle gedachten en gevoelens die verschijnen in de

de illusie van overzicht en controle. Feitelijk staan we buiten het speelveld

mind zonder daarop te reageren. Volledig contact maken, erbij blij

en zijn we verminderd ontvankelijk voor de non-verbale en niet-ratione

ven zonder manipulatie. In de volledige aanvaarding van wie wij

le beweegredenen van de ander.

zijn, schuilt de bevrijding en de opening naar de Nature of Mind, dat wat je ten diepste bent.

170

171

In de 'open' houding zitten we rechtop, de kin iets naar de borst gericht.

• Neem vervolgens de 'open' houding aan. Zit rechtop, je ogen niet gefo

Onze ogen staan zacht. Deze houding bevrijdt ons van reactief gedrag.

cust noch starend, maar zacht. Merk op hoe je jezelf en het object nu

We hebben geen mening of suggestie klaarliggen maar zijn open en

ervaart. Wat is het verschil met de afgehaakte of aangehaakte houding?

ontspannen aanwezig bij wat er komt. We zijn vooral voelend aanwezig

• Merk ook op dat de verschillen in je waarneming en ook in je oordeel of

zonder dat onze waarneming gefilterd wordt door onze vooroordelen,

waardering van het object van je aandacht, uitsluitend het gevolg zijn

slimme invallen of strategisch gedrag, gericht op succes en vermijden van

van je houding. Het object en de omgeving waarin dat geplaatst is, zijn

falen. Deze houding leidt er ook toe dat wij onze wapening laten varen en

immers steeds dezelfde gebleven.

relatief onbescherrnd, kwetsbaar en raakbaar aanwezig zijn. Niet alleen bij onszelf maar ook bij de ander en bij het onderwerp waar de aandacht

6.3.2

Oefening: Houding en het effect op je waarneming van de ander

naar uitgaat. Het effect van deze houding is dat wij meer en zuiverder voelen, in staat zijn om ons in de positie en belevingswereld van de ander

Tweetallen. A en B zitten tegenover elkaar. A en B nemen afwisselend een aan

te verplaatsen en openstaan voor nieuwe ideeen of oplossingen. De open

gehaakte of afgehaakte houding aan zonder te praten. Beiden merken op welke

houding is dus creatief in plaats van reactief.

gedachten en gevoelens onwillekeurig tevoorschijn komen. Na enkele minuten

Onze 'open' aanwezigheid schept een bewustzijnsveld waarin de antler

uitwisselen.

zijn patronen zelf ook gewaarwordt. Dit betekent dat er ruimte ontstaat

De oefening verloopt in de volgende stappen:

om genuanceerder naar eigen beleving of gedrag te kijken. Als we als

• A en B nemen beiden een aangehaakte houding aan.

coach vanuit een 'open' houding aanwezig zijn, heeft dat een groot effect

• A en B nemen beiden een afgehaakte houding aan.

op de kwaliteit van aanwezigheid van onze client. Bewust of onbewust

•A neemt een aangehaakte houding aan en B een afgehaakte houding.

nodigen we hem uit om dieper te kijken en zich de essentie gewaar te

Wisselen.

worden van wat hij heeft ingebracht. De 'open houding' is de enige hou

•A neemt een 'open' houding aan en B een afgehaakte houding. (Het is

ding waarin onze intu'ltie een rol kan spelen en waarin we verrast kunnen

voor A van belang om heel precies te zijn in de fysieke houding, contro

worden door de scherpzinnigheid en precisie van onze interventies.

leer of je echt rechtop zit.) Wisselen. •A neemt een 'open' houding aan en B een aangehaakte houding. Wisse

6.3.1 •

Oefenlng: Het effect van houding op je waarneming

len.

Kies een voorwerp op enkele meters van je vandaan, en gebruik dat als

•A en B nemen beiden de 'open' houding aan en blijven in die houding in

onderwerp voor je aandacht. Neem een aangehaakte houding aan: buig

elkaars aanwezigheid.

lichtjes voorover terwijl je je bewust bent van dit object. • Blijf in deze houding en merk op welke gedachten en gevoelens zich on

Door op deze manier met houdingen te experimenteren, zul je ontdekken dat

•

willekeurig in je aandienen. Wat denk je, wat voel je? Zijn er fysieke reac

jouw houding een bepalende invloed heeft op de wijze waarop je de ander

ties? Neem ze waar zonder te censureren. Je kunt het niet goed of tout

ziet, beoordeelt en tegemoet treedt. Je ervaart ook dat jouw 'open' houding de

doen. Het enige dat van belang is, is om je goed af te stem men op alle

ander onbewust uitnodigt om eveneens present te zijn. Het is bijna onmogelijk

sensaties die zich aandienen terwijl je naar dit object kijkt.

om te volharden in een afgehaakte houding tegenover iemand die open en

Neem dan een afgehaakte houding aan. Neem even de tijd en merk op

contactvol aanwezig is. Waarschijnlijk heb je ook opgemerkt dat de 'open' hou

hoe je reacties nu zijn ten aanzien van dit object. Hoe ervaar je dit object

ding je in staat stelt om je te verplaatsen in de belevingswereld van de ander

nu? Is er verschil in gevoel, gedachten, woordkeuze, oordelen, focus?

en het je makkelijk maakt om vanuit mededogen en helderheid bij de ander te zijn.

172

173

6.4

NON-DUAL E COMMUNICATIE.

effect van die duale manier van communiceren is dat wij de stroom van be

PUUR CONTACT. PUUR LUISTEREN,

wustzijn waarin denkbeelden, gevoelens en waarnemingen verschijnen en

PUUR SPREKEN EN... STILTE

vanzelf weer verdwijnen, nu bevriezen tot een serie denkbeelden die niet alleen 'de ander' tot een vaststaand object maakt, maar ook onszelf de illusie

"Door te ontspannen in puur oorspronkelijk bewustzijn,

geeft van een vast en werkelijk bestaand persoon. We 'labelell, voorzien

de vrije en open natuurlijke staat,

alles wat in bewustzijn verschijnt van een naam en een beoordeling: veilig,

Ontvangen we de zegen van de spontane zelf-bevrijding

aangenaam, lekker, of juist onveilig, niet lekker, koud, etc. Dit ordenings

van alles wat in bewustzijn oprijst.'' *

principe van het brein heeft zijn wortels in de biologisch ingegeven wens om te overleven. Het is een overlevingsmechanis� gekoppeld aan ons fysieke

6 .4.1

Puur contact

bestaan en is in die zin nuttig. Het behoedt ons voor ongelukken en loodst

De non-duale Grond van Bewustzijn is eenvoudig, en kent geen voor

ons relatief veilig door het leven. Maar wij zijn niet ons brein. Het brein en

keuren voor wat daarin verschijnt. Het is oneindig in de aanvaarding van

het lichaam maken onderdeel uit van het onbegrensde non-duale Gewaar

zijn eigen scheppingen omdat het die herkent als een uitdrukking van

zijn, maar zijn daar zeker niet het centrum van, noch omvatten ze dat

zichzelf, van DAT. Coaching vanuit die non-duale 'Grond' betekent daarom afgestemd zijn op

Non-duale coaching richt zich om die reden op de bevrijding van alle

die open onvoorwaardelijke aanwezigheid waarin wij niet langer bekneld

concepten, zodat wij onszelf weer kunnen herkennen als de Bron van

raken tussen duale denkwijzen en de bijbehorende wereld van voorkeur

non-duaal Gewaarzijn. Non-duale communicatie bestaat daarom niet uit

of afkeer, najagen en afwijzen, binnen en buiten en ik tegenover jou. Non

het uitwisselen van zienswijzen, maar op het creeren van een bewust

duale communicatie start vanuit het gevoelde contact met die 'open' onbe

zijnsveld waarin de client enerzijds wordt uitgenodigd om terug te keren

paalde Grond van Zijn waarin per moment ruimte is voor alles wat zich

en te verblijven in de werkelijkheid van Nu en anderzijds de denkbeelden

daarin wil manifesteren, zonder te verlangen dat dit anders zou zijn of zich

die dat in de weg staan, te ontmantelen. Het meest opvallende kenmerk

in een bepaalde richting zou ontwikkelen. Communicatie die zich in deze

van non-duale communicatie is dat het geen richting of doel kent en niet

ruimte van bewustzijn voltrekt, onderscheidt zich in een aantal opzichten

gehecht is aan een route waarlangs het gesprek zich zou moeten ontwik

fundamenteel van wat wij op het duale vlak daaronder verstaan. Non-duale

kelen. Het is in die zin een uiterst spontane manier van communiceren,

communicatie is geen uitwisseling en geen vraag-en-antwoordspel. Als

waarbij het oogmerk niet zozeer uitwisseling is maar juist het laten ont

gangbare communicatie gewoonlijk bedoeld is om de relatie te bevorderen

staan van wat gezegd wil worden (of niet) in het moment. Dit betekent

of te bevestigen, ontbreekt dat doel bij non-duale communicatie omdat er

dat non-duale communicatie zich niet ontwikkelt volgens de regels van

niets bevestigd of bevorderd hoeft te worden. Relatie is inherent en heeft

actie en reactie, maar zich bevrijd heeft van de gangbare verwachtingen

geen bevestiging nodig. Degene die bevestiging nodig denkt te hebben is

waaraan 'redelijke' communicatie moet voldoen, zoals coherentie, con

ego, dat zijn fundamentele onzekerheid tracht weg te werken door bevesti

sistentie en logica. Hoewel het loslaten van deze criteria in eerste instan

ging te zoeken bij anderen, hetzij in de vorm van instemming of afkeuring,

tie doet vermoeden dat non-duale communicatie daardoor verwordt tot

alles beter dan geen bevestiging van ons bestaan. De reacties uit de buiten

zinloos gebrabbel waar geen touw aan vast te knopen is, blijkt bet tegen

wereld codeert ego als goedgezind of in meer of mindere mate vijandig. Het

deel waar te zijn. De kwaliteit, diepgang en effectiviteit van deze manier van communiceren neemt juist dramatisch toe. Het effect van deze vorm

Calling the Lama from afar, an unending spontaneously arising song. Geschreven door Dudjom Rinpoche (1904-1987).

* Uit:

174

van communiceren is dat de client zich zowel gehoord voelt als bevrijd van de normale verwachtingen om op een bepaalde manier te reageren

175

of te anticiperen op wat er gezegd wordt. Als we de gangbare conventies

te identificeren. En ten slotte leert de client om anderen te vergeven en de

loslaten, waarbij communicatie in dienst staat van het bevestigen van

wond te accepteren, er zelfs van te gaan houden.

relatie, warden beide gesprekspartners op zichzelf teruggeworpen. Men

Het enige wat de client gedurende dat hele proces niet doet, is de wond

gaat zichzelf horen, in plaats van steun bij de ander te zoeken. Denkbeel

precies te laten zijn zoals die is zonder daar iets tegenover te stellen. Van

den en gevoelens die men uitspreekt, keren als het ware direct weer terug

uit een non-duaal perspectief is dat echter het enige wat er te doen staat,

bij de afzender, die zich daardoor bewust wordt van de woorden en de

het gevecht - hoe subtiel ook - staken en de waarheid van 'wat is' waar

gevoelsmatige betekenis van wat hij zegt. Het gevolg is dat een proces van

laten zijn. Elke beweging om die waarheid te laten veranderen, creeert

zelfrealisatie op gang komt waarbij al snel blijkt dat concepten rationele

tweedeling. Non-duaal Bewustzijn is inclusief, omvat en overstijgt alles.

vertalingen zijn van gevoelens, die op hun beurt hun wortels hebben in

Er is geen reden om de pijn die wij met ons meedragen weg te willen heb

fysieke gewaarwordingen zoals de spreekwoordelijke knoop in de maag,

ben, want die maakt onderdeel uit van wie wij nu zijn. Aanvaarding van

een zwaar hoofd, last op de schouders of dichtgeknepen keel. Als we de

wat is, is het enige wat ons te doen staat. En dat is geen handeling maar

client uitnodigen om de aandacht op deze fysieke sensaties te richten en

een houdingskwestie. Dit 'niet-doen: niet interfereren met wat zich aan

ze volledig te aanvaarden, kunnen de bewustzijnsinhouden die daarin

dient, is een manier van omgaan met onszelf die haaks staat op alles wat

opgesloten liggen, zich ontvouwen, ontspannen en uiteindelijk oplossen.

ego zich eigen heeft gemaakt. Ego is het overlevingsmechanisme bij uit

Elke actie van onze kant, hoe goedbedoeld ook, is een min of meer sub

stek, stevig geworteld in de duale wereld van plaats en tijd. Het kan niet

tiele vorm van "nee" zeggen tegen wat is en daarmee tegen de non-duale

anders reageren dan positie te kiezen ten opzichte van wat zich aandient

Werkelijkheid. Het resultaat is op zijn best een tijdelijke verlichting van

en keuzes te maken die zonder uitzondering gericht zijn op het veronder

negatieve gevoelens, maar in wezen een onbedoelde hernieuwde identifi

stelde 'beter' overleven van het lichaam. Maar wij zijn niet het ego, net

catie met het verhaal waar de client nu juist mee worstelt.

zomin als wij ons lichaam zijn. De non-duale benadering van coaching en therapie nodigt uit om terug

6.4.2

Pure aanvaarding

te keren bij wie wij werkelijk zijn: non-duaal en omvattend Bewustzijn.

Non-dualiteit is geen 'oplossing: geen remedie tegen het lijden waarmee

Vanuit non-duaal Bewustzijn is het volstrekt helder dat ons niets anders

wij geconfronteerd warden. Het helpt ons niet werkelijk verder om daar

te doen staat dan wat waar is, waar te laten zijn. En juist in die onvoor

concepten als 'Leegte: of het illusoire bestaan van 'ik' tegenover te zetten.

waardelijke aanvaarding van wat is, ligt de oplossing van ons lijden beslo

Non-dualiteit is inclusief en manifesteert zich zowel als het geluk en als

ten. Aanvaarding leidt tot heling, de kwetsuren die wij opgelopen hebben

het lijden dat kenmerkend is voor het leven op deze planeet. Voordat de

mogen er zijn, de scherpe randjes gaan ervan af en we ontspannen in het

client de sessieruimte betreedt, heeft deze meestal al een weg afgelegd om

paradoxale besef dat alles perfect is zoals het is, omdat bet is. Hier open

een antwoord te vinden op zijn pijn of ongeluk. Varierend van verdrin

baart zich de liefde van non-duaal Gewaarzijn, want als lijden in de ogen

gen en ontkennen door hard werken of overmatig druk zijn, tot het aan

van Liefde kijkt, vergeet het dat het lijden is.

houden van talloze contacten via sociale media en een aaneenschakeling van afleidende bezigheden. Gangbare vormen van coaching en therapie hebben vrijwel altijd tot doel om een passend antwoord te vinden op het

Sessie C lient:

lijden waar de client mee worstelt. Het is gebruikelijk om dan de blik op het verleden te richten en op zoek naar een antwoord en een analyse. Nog

Ik voel mij zo beroerd. Nergens meer zin in, alles is gewoon waarde loos!

A lexander : Waar in je lichaam voel je je beroerd?

wat later in de begeleiding leert de client zichzelf op basis van dat verhaal

(Na enig zwijgen) Nou, hier in mijn borst.

beter te begrijpen, zichzelf meer te waarderen en zich met zijn kwetsuren

Ga daar eens naartoe met je aandacht. Adem er maar naartoe.

176

177

Je kunt ook je hand op die plek leggen. C: A:

Je bent er. Dit is wat je zocht, je bent er altijd al. Het gaat om

Het is pijn. Ik voel daar alleen rnaar zwarte pijn.

overgave, niet om iets bereiken. Blijf maar in deze staat, blijf

Blijf er eens bij, zonder wens dat het anders wordt. Waar gaat deze

aanwezig zonder programma of doel.

pijn over? Als de pijn woorden had, wat zou hij dan zeggen?

(Lange tijd samen in stilte, kijken, ontspannen)

(Stilte) Ik ben van steen, hard, koud.

Kun je ook voelen wat die koude, harde steen wil? Wat is het

De schoonheid van deze benadering schuilt in het feit dat de client zijn

verlangen dat daaronder schuilgaat?

negatieve gevoelens zonder voorbehoud kon aanvaarden en juist daar

Ik realiseer rnij dat ik zo rnoe ben van al het zoeken, van die hele

door zijn doorbraak kon toestaan naar de non-duale visie van eenheid

spirituele weg die ik heh afgelegd. En nog kan ik het niet vinden.

en liefde.

Ik weet eigenlijk helernaal niet wat ik zoek, liefde, verlichting, zeg

Deze niet-duale benadering wordt gekenmerkt door het grenzeloze en

het rnaar. Al die sessies, al die trainingen, dat eindeloze rnediteren.

onvoorwaardelijke 'ja' tegen alles wat is, tegen alles wat bewustzijn pre

En wat levert dat nou op? Zit ik hier nog met een steen op de plek

senteert. Door de heftige ofbevroren emoties in het bewustzijn te erken

waar rnijn hart hoort te zitten.

nen, te aanvaarden en daar met volledige, niet-oordelende aandacht bij

Blijf daar eens bij. Lijkt mij dat je nu op de kern van je beroerde

te blijven, smelten zij, worden ze vloeibaar en kunnen zij terugkeren naar

gevoelens beland bent.

hun oorspronkelijke vorm: non-duaal Bewustzijn.

A: C:

Ja, het Levert allemaal helernaal niks op!

Volg dat gevoel, adem dat eens door. Laat dat maar helernaal waar

Sessie

zijn; dat het je allemaal niets oplevert. Je bent nog steeds geen stap

Client: Voor we verder kunnen wil ik eerst nog even wat zeggen ...

verder.

Alexander: Vertel maar, wat is er aan de hand?

(Emotionele doorbraak, diep en oprecht verdriet) Ik voel mij zo

alleen! Wat moet ik nou als er niets is? Als het allemaal nergens toe

dualiteit, en dat klinkt allernaal geweldig, maar ik merk ook dat ik

leidt?

het allemaal wel heel makkelijk gezegd vind. Mooie theorie maar

(Stilte) Ja, zo is het, het leidt allemaal tot niets. Alle inspanningen

wat doe ik daarmee in de praktijk?

voor niks. Blijf daarbij en volg wat er gebeurt. (Lange stilte) A:

Kun je vertellen wat er gebeurt?

Het wordt rustiger. .. ( opent ogen, kijkt rond met open en argeloze

Ik zie de wind in de bomen, ik zie hoe de bladeren bewegen, ik hoor

C: A:

Dus als ik het goed begrijp voel je je niet zozeer oke op dit moment maar onrustig, klopt dat?

Ja, maar dat betekent niet dat ik geen waarde hecht aan wat je

Nee, dat hoor ik, maar er is ook iets anders. Zou je daarnaar willen

hoar, een vorm van liefde. Heel anders dan wat er onder liefde verstaan wordt. Maar het is echt liejde!

0 nu? Ja, nu voel ik mij wel oke maar als ik eraan denk hoe ik dat

allemaal moet gaan doen, dan word ik onrustig.

het verkeer op de achtergrond. Gek, maar. .. ik kan het niet anders benoernen dan liefde. Het lijkt wel of alles liefde is, alles wat ik zie,

Ja, dat begrijp ik. Wil je iets vertellen over die praktijk, ik bedoel in het Nu, wat is nu jouw praktijk?

blik, verwonderd) C:

Ik zit nu al een tijdje naar je te luisteren, naar die theorie over non

zegt...

Wauw! Dat is mooi, dat je hier zornaar in tuirnelt, in deze reali satie. Want zo is het: Liefde.

(Zucht) Jawel...

Die eenheid, dit ervaren dat alles liefde is, is dat non-duaal

Jawel of ja, dat maakt wel verschil...

Bewustzijn?

(Stilte) Oke, ja, ik wil wel kijken, want dit speelt al een tijdje.

178

kijken, nu?

179

A: C:

180

Goed, wil je dan nog eens terugkeren bij dat gevoel van onrust waar je over sprak? Adem er maar naartoe. (Stilte) Als je het een plek zou moeten geven in je lichaam, waar bevindt die onrust zich dan? (Stilte) Die bevindt zich hier. (wijst naar middenrif) Oke, leg je hand er maar op, zodat je nog wat meer contact kunt houden. Nu wil ik je vragen am er op je adem naartoe te blijven gaan, zonder enige wens dat het anders moet, dat het weg moet, of dat er iets duidelijk moet warden. Gewoon open aanwezig blijven bij wat zich daar aandient. Neem maar even tijd. Ik merk dat ik daar niet wil zijn, mijn gedachten gaan alle kanten op, ik voel een soort paniek daar, also/ ik daar niet veilig ben, gevaarlijk. Ja, blijf er maar bij, adem door, doe rustig aan ... en realiseer je dat jij altijd grater bent dan de gevoelens en gedachten die je ervaart. Het gebeurt in jou, jij omvat dat allemaal. Mijn hele lichaam begint te trillen, ik heh het gevoel dat ik weg wil rennen, dit is zo eng, als ik daar blijf verdwijn ik erin... Ja, zo voelt het, goed zo, blijf er maar bij. Alles in jou wil weg van deze plek in je buik, dat begrijp ik. Kijk eens, wat is de angst, waar ben je bang voor als je daar bij zou blijven? Wat gaat er dan gebeuren? Dit is geen vraag voor je hoofd maar voor je buik. Als ik hier blijf dan verdwijn ik in iets, een vieze, zwarte plek. Onder de angst is het vies, en zwart en kleverig. Oke, ik kan mij voorstellen dat het zo voelt. Nu wil ik je iets heel raars vragen. Stel je voor dat je een stap zet in de richting van die zwarte, vieze, kleverige plek in je buik. Gadverdamme, dat wil ik niet. Dat begrijp ik, maar toch wil ik het je vragen. Kijk maar wat er gebeurt. Het is vies, en kleverig, als ik hier blijfzak ik erin weg, het is als drijfzand. Ik begrijp dat het nietfijn is maar toch wil ik je vragen am je maar in dat drijfzand te laten zakken, laat jezelf maar los, maak helemaal contact met deze vieze, kleverige zooi, dat drijfzand. Je houdt je er niet langer boven, maar laat los, ontspant, je wordt zelf die kleverige massa, dat drijfzand.

A: C:

A: C: 6.4.3

(Stilte, tranen, zwaar ademen) Wat gebeurt er nu? Ik weet het niet, het is stil. Er gebeurt niet zoveel. Klinkt goed, kijk maar, neem even de tijd. Ik snap het niet maar ik voel mij licht... zacht... vrouwelijk ... (lachend) Jekker! Lekker! Blijf daar eens bij, zacht, licht, vrouwelijk ... (Ademt diep door, ogen open) Nou, dat is wel raar, ik voel mij helemaal heel, also/ ik ingedaald hen. (gelach) Meer hier. .. Blijf daar eens even bij, bij 'meer hier'. Dus non-dualiteit is hier? Is dit? Ja, precies. Het is niet ergens, het is hier, dit, het is dit moment. En je kunt het ervaren als jij er helemaal durft te zijn, als jij er helemaal bent. Het is er altijd, maar wij zijn er zo vaak niet, we zijn niet thuis bij onszelf. Dank je wel voor je moed .. Jij ook bedankt. .

Puur Luisteren

Als we afgestemd zijn op de onbegrensde ruimte van non-duaal Gewaar足 zijn, bevrijden wij ons van de neiging om vanuit ego-bewustzijn te reage足 ren op wat er gezegd wordt. We nemen de 'open' houding aan en luisteren zonder oordeel en zonder de wens om de ander tegemoet te komen of een reactie te geven. We zijn als een lege spiegel voor degene die praat en reflecteren zonder woorden precies terug wat die zegt, wnder iets toe te voegen of weg te laten. We hoeven dat reflecteren niet te doen; het gaat vanzelf als wij niet tussenbeide komen met onze meningen, advie足 zen of opdrachten. Onze houding en gezichtsuitdrukking stralen rust en openheid uit, omdat wij geen verwachtingen koesteren ten aanzien van wat er gezegd wordt of niet. We rusten in non-duaal Gewaarzijn en zijn volkomen compleet, geen woord of zin van de ander kan daar iets aan toevoegen of wegnemen. Deze 'open' manier van aanwezig zijn is vrij en zonder programma, maar zeker niet gevoelloos of ongenaakbaar. We ver足 anderen niet in een sfinx, die onaangedaan de einder afspeurt, maar zijn volop voelend, bewust aanwezig. Puur luisteren is, evenals puur spreken, een functie van het hart. We resoneren mee met wat wordt gezegd, maar

181

er is geen noodzaak om te reageren. We handelen vanuit de wijsheid dat

aandacht de energie van het verhaal van brandstof voorziet.)

alleen onvoorwaardelijke acceptatie van 'wat is' tot heling en heelwording

Na 5 minuten vertellen A en B hoe zij dit positief luisteren ervaren.

kan leiden. Iedere poging om de werkelijkheid zoals die zich aandient bij de client te veranderen of weg te nemen, bevestigt zijn geloof in de con

2. Negatlef lulsteren

structie die niets anders is dan een projectie van de mind.

A gaat verder met het verhaal. B luistert nu alsof de gedachten en gevoelens

van A niet werkelijk waar zijn, alsof die onbeduidend zijn of dat A de situatie

Deze manier van 'leeg' luisteren stelt ons in s taat om heel contactvol aan

gewoon verkeerd ziet. De aandacht van B is in deze fase meer bij zichzelf dan

wezig te zijn bij de ander en veel beter dan tijdens een \normale' conver

bij het praten van A. B is niet betrokken, lijkt verloren in zijn eigen gedachten,

satie te blijven voelen wat er in de ander omgaat. De grenzen tussen ik en

en zendt verbale en non-verbale signalen uit niet ge"interesseerd te zijn of het

de ander vervagen en degene die praat, voelt zich werkelijk gezien en ge

niet eens te zijn met wat A zegt.

hoord op een geheel nieuwe en bevrijdende manier. We voegen niets toe

Na 5 minuten vertellen A en B hoe zij dit negatief luisteren ervaren hebben.

en doen niets af aan wat de ander zegt, en daardoor fungeren we als een zuivere spiegel voor de ander die zichzelf en zijn verhaal hoort, precies

3. Puur lulsteren

zoals het klinkt. In de praktijk blijkt dat de afzender de relatieve waarheid

A vertelt het verhaal dat hem of haar bezighoudt. B luistert, is niet bezet noch

van het verhaal zelf gaat doorzien en de onderliggende betekenis daarvan

vrij, niet betrokken noch afgehaakt, maar volledig aanwezig en niet afgeleid.

of de meer wezenlijke vraag die onder het 'verhaal' schuilgaat, bloot komt

B moedigt niet aan noch wijst hij af wat wordt gedeeld. Er is geen voorkeur

te liggen. Het verhaal valt stil en de afzender maakt een zachte landing in

voor spreken of stilte. Geen enkel verhaal geniet de voorkeur boven een ander.

het non-duale Bewustzijnsveld dat de coach door zijn of haar open aan

B luistert omdat A deett. B heeft zelf geen agenda, neemt alles in, maar zonder

wezigheid aanbiedt. De stilte van samen Zijn zonder verder programma

oordeel of beoordeling. Deze ruimte van puur luisteren bevat het allemaal -

of strategie is zowel diep helend als transformerend voor de client, die

jouw interpretaties, je luisteren en de ervaring van A. Er rust geen nadruk op

niet zelden het gevoel heeft thuis te komen bij dat waar hij zijn hele leven

het een of het ander.

naar heeft gezocht, namelijk zichzelf.

De kans is groot dat na verloop van tijd het verhaal van A stilvalt. En daarmee dat A zichzelf present maakt in de werkelijkheid van dit moment in plaats van

6.4.3.1 Oefenlng: Het effect van posltief,

de bedachte werkelijkheid die het verhaal representeert. Momenten van con

negatlef en puur luisteren

versatie worden onderbroken door perioden van zwijgen. Een spontaan op

Tweetallen. Per fase om beurten. A vertelt over iets wat hem/haar bezighoudt.

rijzen van stilte en ruimte maakt een belangrijk onderdeel uit van non-duale communicatie. Het opent het bewustzijn voor het inzicht en de ervaring dat de

1. Positief luisteren

werkelijkheld van dit moment in zichzelf compleet is en nodlgt de client uit om

B luistert alsof de gedachten en gevoelens van A werkelijkheid zijn.

te ontspannen in eenvoudig zijn.

B luistert met interesse en waardering, staat zichzelf toe om meegenomen te

Sessie

warden in het verhaal van A. B maakt dat kenbaar door bevestigend te knikken, waardering te uiten, instemmend te beamen wat A zegt en om uitweidingen te

Alexander: Hoe is het NU?

vragen, etc. B geeft daarmee energie aan het vertelde verhaal met behulp van

Client: Nou, nu gaat het wel, maar ik voel mij nogal aangedaan omdat ik

verbale en non-verbale suggesties. Verbale suggesties kunnen zljn: "o ja", "ik

gisteren tijdens een vergadering weer eens werd aangesproken door

begrijp je", "vertel mij er nog wat meer over", enzovoort. Non-verbale sugges

mijn baas. Ik weet niet wat het is, maar ik krijg steeds de zenuwen

ties kunnen bestaan uit knikken, voorover leunen, etc. (B: Merk op hoe jouw

als hij in mijn buurt is. Ik wou dat hij eens wat minder de bullebak

182

183

uithing en ik wat meer gewoon met hem kon praten.

Gaed dat je dat ziet. Het is het aude verhaal dat apspeelt. Kijk eens naar je baas zonder dat verhaal. Wat vael je dan?

Ik bedoel, ik vind het heel moeilijk am zo in zijn omgeving te kunnen functioneren. Ja...

Ik vael mij stevig, open. Ik wil met hem in contact zijn. Kijken wat

A: C:

we met elkaar kunnen. Dat voelt gaed.

Ik weet het niet, maar kan jij mij hier niet een beetje mee helpen? Speelt dat nu? Nee, nu niet natuurlijk, nu hen ik hier! Hoe is het dan nu?

6.4.4 Puur spreken

Nou, een beetje gefrustreerd omdat je niet reageert op wat ik zeg. Ik zou wel willen weten hoe ik hiermee om moet gaan ... Wat ervaar je nu?

tot doel om de bronnen van lijden te doorzien en te ontmantelen. We

Nou, gefrustreerd zoals ik zei, ik voel spanning in mijn borst en in mijn haafd.

Vanuit diezelfde non-duale onbegrensde bron van Gewaarzijn heeft spre ken geen functie als manier om de ander te overtuigen, om oordelen te vellen of zelfs maar te helpen. Puur spreken heeft in non-duale coaching spreken vanuit het hart wanneer wij de ander helpen om de construc tie van gedachten en gevoelens en het disfunctionele gedrag waarin dat resulteert, te doorzien door ze te ontmantelen en terug te keren bij hun essentie. Wat is het diepe verlangen dat de grondslag vorrnt voor alle ge

Dus dat is er nu, blijf daar eens bij. Ik voel nu angst. Het is angst in mijn lijf. Ja... (Stilte)

dachten en gevoelens? Wat is de reis van de ziel die zich op dit moment

Ja, heel gek, het is net of die angst verdwijnt, wegsmelt.

van die concepten of gevoelens inherent betekenis hebben, maar zonder

Wat is er nu? Mijn adem verdiept.

duaal Bewustzijn. Als <lit inzicht zich spontaan aandient bij de client, is

(Stilte) Ruimer, ik voel mij wel oke.

dat een prachtig moment van zelfrealisatie. Het is de realisatie dat geen

A: Het is heel fijn om zo te zijn. Hier kom ik thuis... (Stilte)

Als je wilt kun je vanuit deze plek, waar je nu bent, nog eens kijken naar je baas. Wat zie je eigenlijk, en wat zie jij jezelf doen? (Stilte) Die baas van mij is ook bang! 0 ja?

A: C:

onderzoeken, en onvermijdelijk uit te komen bij de realisatie dat geen essentie zijn en gemaakt van 'Leegte,' een tijdelijke rnanifestatie van non

van de gedachten en gevoelens van de client iets zeggen over hemzelf.

op deze wijze openbaart? We helpen de client om zijn aannames en gevoelens laag voor laag te

Ja, ik kan zien dat hij anzeker is. Oak niet gaed weet hoe hij met mij am moet gaan. We zijn allebei bang. Ben je nu bang?

Ze beschrijven niet degene die de gedachten en gevoelens ervaart. Want dat wat ervaart is uiteindelijk non-duaal Gewaarzijn, niet de historische persoon die 'ik' tegen zichzelf zegt.

6.4.5

Stilte

Naast spreken en luisteren is stilte van minstens zo groat belang in non duale communicatie. We zijn gewend om de stilte op te vullen met praten, luisteren, geluid produceren in zo ' n mate dat velen zich ongernakkelijk gaan voelen als er een moment stilte valt. Vanuit non-duaal perspectief

Nee, nu niet. Ik word bang als ik van hem iets maak, iemand die mij niet ziet staan, geen waardering heeft vaor mij. Ken je dit ergens van?

functie van de herinnering aan die Grond die in zichzelf compleet is.

Ja, natuurlijk, daar is die weer: vaders!

Tijdens een sessie is er geen noodzaak om daaraan iets toe te voegen door

184

gezien is stilte de Grand van waaruit de dynamiek van de schepping ont springt. Stilte is ons thuis. Binnen non-duale coaching vervult stilte de

185

te spreken. Stiltes ontstaan tijdens non-duale coaching op natuurlijke wij

en volgzaam te maken, belandt de yogi in een diepe staat van onthechting

ze, niet als strategisch ingezette interventies om de client iets duidelijk te

en stilte: het Leegte-aspect van Zijn. Na verloop van tijd keert hij echter

maken of uit te nodigen. Ze zijn eenvoudig het gevolg van het feit dat er

weer terug om de wereld in te gaan. Dat is het Vorm-aspect van Zijn.

niets is om besproken, aangevuld of veranderd te worden. Tegelijkertijd

Leegte zonder Vorm heeft geen betekenis, Vorm zonder de omvattende

helpt stilte de client om zich bewust te worden van de gewoontepatronen

Leegte evenmin. Zij zijn onlosmakelijk verbonden in intieme Eenheid.

van zijn denken en die te onderbreken. Zodat ruimte ontstaat om te rus ten in eenvoudig stil zijn.

Sereniteit ontwikkelen in de coachsituatie betekent dat wij in staat zijn

Deze stiltes die spontaan ontstaan, gaan vrijwel altijd gepaard met kortere

om het lijden van de client (het Vorm-aspect) zowel volkomen te aan

of langere perioden van 'ont-moeting: een open, niet-geconditioneerde

vaarden als te doorzien als een gestolde bewastzijnsvorm, die oprijst en

presentie van non-duaal Gewaarzijn waarin coach en client elkaar ont

weer zal verdwijnen zoals een golf in de oceaan van non-duaal Bewust

moeten.

zijn (het Leegte-aspect). Wij voelen ons aan de ene kant volkomen verbonden met het lijden van de client, met zijn problemen, vragen en onzekerheden, omdat we niet

6.5

SERENITEIT

langer vasthouden aan de fictie van een afgescheiden bestaan. We aan

Via de uiterlijke kenmerken van non-duale begeleiding, zoals fysieke

vaarden ons open contact met alles en iedereen en dus ook met de pijn

houding en wijze van communiceren, belanden we bij een derde kenmerk

van anderen en onszelf. We zijn er totaal bij en we zijn getuige, geven

van de non-duale coach die vooral innerlijk voelbaar is, namelijk het be

erkenning aan wat is en nodigen de client uit om hetzelfde te doen. Dat is

waren van een serene houding.

het Liefdes-aspect van non-duaal Gewaarzijn. Aan de andere kant door zien we de problemen van de client als in wezen zonder substantie, ze

"When we understand, we are at the center of the circle, and there we sit

ontberen zowel een eigen essentie als een onafhankelijk bestaan en zijn in die zin illusoir. Dat is het Wijsheids-aspect van Zijn.

while Yes and No chase each other around the circumference." (Chuang Tzu)

Het spreekt vanzelf dat de non-duale coach hier op het slappe koord ba lanceert tussen enerzijds de volledige aanvaarding van bet wereldbeeld

Sereniteit is de staat van zijn waarin wij niet ingevangen zijn in onze ge

van de client, inclusief de oorzaken van zijn lijden, en zich anderzijds

dachten en gevoelens, noch teruggetrokken in een staat van onthechting.

onthoudt van een bevestiging van die beelden. Sereniteit is de blik van

We zijn gegrondvest in non-duaal Bewustzijn en nemen tegelijkertijd ac

mededogen waarin alles welkom is, maar met behoud van een scherp

tief deel aan de wereld. In een serene staat van zijn is de splitsing tussen

inzicht in de illusoire aard van de kwesties waar de client mee worstelt.

Vorm en Leegte opgeheven en zijn we verankerd in de realisatie dat beide

Sereniteit verleent een open maar tegelijkertijd doorsnijdende kwaliteit

in wezen Een zijn, niet twee.

aan ons bewustzijn. We doorzien de mentale en emotionele structuren

Verlichting is een staat van zijn waarin die schijnbare tegenstelling tus

bij de client in hun essentie. Sereniteit leidt daarom niet alleen tot een

sen vorm en leegte is doorzien en overstegen. Kenmerkend voor die rea

open gewaarzijn, maar ook tot de ontwikkeling van wat in boeddhisti

lisatie is dat de zoeker op het spirituele pad zich niet blijvend terugtrekt

sche kringen 'Vajra'-helderheid genoemd wordt: bet als een diamant zo

uit de wereld, maar terugkeert om daar ten voile aan deel te nemen. De

helder en precies doorzien van alle constructies van de mind.

Zen-parabel over het temmen van de os - de denkende geest - vertelt een

Het is juist deze 'open' - niet bevestigende noch afwijzende - houding

soortgelijk verhaal. Na vele inspanningen en oefeningen om de geest kalm

van de non-duale coach die een bewustzijnsveld creeert waarin alles wel-

186

187

heeft. Net zomin als het mijne trouwens, of van ieder ander.

kom is, maar niet omhelsd noch afgewezen wordt. Meer is niet nodig, minder is niet voldoende. In de volmondige erkenning voor wat is, ligt

(Sluit ogen, zucht) als het Leven geen zin heeft dan ... ben ik er niet!

de oplossing besloten. Als de client en de coach niet !anger gevangen zit ten in de neiging om positie te kiezen ten opzichte van een probleem,

Hmm, dan ben je er niet?

transformeert een probleem in een situatie waar op gevoelsmatig niveau

Ik voel mij ineens heel moe warden. Doodmoe.

contact mee gemaakt kan worden. Als non-duale coach begeleiden we de

Herhaal eens een paar keer voor jezelf het leven heeft geen zin; ik heh geen zin.

client bij <lit proces: niet langer vechten of ontkennen, noch identificeren,

(Stilte)

maar alleen openstaan voor de emotionele lading die aan de basis daar van ligt. Als we bereid zijn te voelen, en dus de waarheid van de situatie

Voelt als een zwart gat, er is niets, alles-leeg, geen grond.

waar laten zijn, zijn stilte, vrede, een open hart en een heldere geest het

Ga daar eens naartoe, hlijf erbij. En als je zover bent wil ik je vragen om jezelf in dat zwarte gat te laten vallen.

onvermijdelijke resultaat.

Sessie

Client: lk ben het zat, het heeft toch allemaal geen zin. Of ik mij nu druk

(Stilte) Het leven heeft geen zin, maar. .. ik ben er! (Lacht)

Het maakt niet uit, ik ben er gewoon. (Opgelucht ademhalen)

Dat klinkt goed, blijf er maar bij.

maak of niet, het maakt helemaal niks uit. Altijd dezelfde shit. Ik werk mij suf maar niemand die het ziet, er kan nooit een bedankje

(Stilte) A:

Alexander: (Na enige tijd stilte) lk hoor je zeggen dat alles zinloos lijkt. C: A:

Als het leven geen zin heeft en jouw hestaan evenmin, hoe voelt dat nu, wat komt er dan bij je haven?

af, totaal zinloos. C:

Opluchting! Als het leven geen zin heeft... ik voel mij eigenlijk heel

Wat is daar eigenlijk erg aan? Als het nu allemaal eens zinloos is?

vrij. Totaal vrij om te gaan doen waar ik zin in heh! (Lacht) Kan ik

(Verbijsterd) Ja hallo, als alles zinloos is? Waarom leef ik dan nog,

gewoon gaan doen wat ik wil, dan is dat mijn zin. lk geef er zelf zin

kan ik er nu net zo goed een einde aan maken.

aan en de betekenis die ik wil. Wauw!

fa, dat zou kunnen, maar dat maakt oak niet uit. Zinloos is zinloos, dus of je nu door leeft of niet, dat maakt dan geen verschil.

6.5.1

Serenitelt ontwikkelen

Dat is niet waar, want dan heb ik mooi nergens meer last van.

Voortgedreven door een nimmer aflatende stroom van dingen die gedaan

fa, maar kun je zien dat je reactie am er dan maar een eind aan te

moeten worden - e-mails beantwoorden, kinderen van school halen, col

maken' eigenlijk een poging is om de controle te behouden? Orn tot

lega's die aandacht verdienen en een waslijst aan 'to-do'-dingen die moeten

het laatste toe het idee te vermijden dat alles zinloos is?

worden afgewerkt - bevindt de client zich in de regel in een doolhof

Huh?

verplichtingen en verwachtingen die zo dicht op elkaar gepakt zijn dat het

Ofwel je werkt je suf om waardering en erkenning te krijgen in de

zicht op de stille, open Grond van Bewustzijn totaal uit het zicht geraakt is.

hoop dat je daardoor het gevoel krijgt dat je leven zin heeft, ofwel je

In zijn pogingen om dat contact te herstellen zoekt de client de verbin

maakt er een eind aan omdat je niet kunt verdragen dat het leven

ding op het horizontale vlak van het dagelijks leven, niet in de verticale

geen zin heeft. Kennelijk is het heel belangrijk voor je dat het leven

dimensie van het ruimere bewustzijn in onszelf. We doen ons best, werken

zin heeft, dat jouw bestaan zin heeft, dat jij zin hebt.

hard en trachten aan alle verwachtingen te voldoen zonder daar ooit in

fa, inderdaad, anders kan ik net zo goed dood zijn.

te slagen. Het enige dat werkt is om terug te keren bij de Grond, de stilte

Mijn uitnodiging is om niet weg te springen, maar eens te kijken

van non-duaal 'open' Gewaarzijn, wat dan tevens een rijke bron van inspi

wat er gebeurt als je bij dit punt blijft dat jouw bestaan geen zin

ratie blijkt te zijn. Afstemmen op die staat van zijn, en op de kleine maar

188

van

189

glasheldere stem van innerlijke Wijsheid die daar klin.kt, vereist dat wij de

verloop van tijd bedolven onder de terugkerende stroom van activiteiten

ruis die veroorzaakt wordt door onze gedachten, gevoelens en gedrag moe

waar het dagelijks leven uit is samengesteld, met weinig ruimte voor in

ten verminderen. We moeten zowel de snelheid als de hoeveelheid van de

keer, verstilling en verdieping.

gedachtestroom terugdringen en daarnaast gedachten gaan doorzien voor

Orn het contact met de non-duale Werkelijkheid van het bestaan niet

wat zij in wezen zijn: gestolde vormen van bewustzijn, dezelfde stuff waar

te verliezen maar juist te verstevigen, zijn in alle spirituele tradities me

de hele schepping uit is opgetrokken.

thoden ontwikkeld om ons hierin te ondersteunen. Contemplatie en me ditatie zijn daarvan de belangrijkste. Contemplatie is een afwachtende,

Vertragen

passieve manier van denken. Het is een vaardigheid die zeker in deze

De eerste stap in het ontwikkelen van sereniteit bestaat uit het vertragen

jachtige tijd niet iedereen zonder meer ter beschikking staat. Hieronder

en verminderen van de stroom van onze gedachten. We doen <lit door de

volgt eerst een beschrijving van de verschillende manieren van denken,

stortvloed van impulsen bewust te reduceren. De telefoon en computer

waarbij ik onderscheid maak tussen associatief, rationeel en contempla

gaan uit, evenals de tv, laat de krant maar even wachten en we kiezen be

tief denken.

wust tussen de dingen die nu echt gedaan moeten worden en welke even goed verschoven kunnen worden naar een later moment. Het kan ook

Assoclatief denken

geen kwaad om ons tijdens conversaties zo nu en clan eens af te vragen of,

Het woord 'denken' roept veel verwarring op. We gebruiken het voor veel

hoe lang en hoeveel tijd we daaraan willen besteden. Is het gesprek nog

verschillende activiteiten die zich in ons hoofd afspelen. Vaak duiden wij

voedend, leidt het ergens toe of is het alleen bedoeld als isolatiemateriaal

met denken die oneindige stroom van innerlijke conversaties, herinnerin

om de stilte te vermijden? Door op die manier de input voor ons brein en

gen en toekomstverwachtingen aan die in ons hoofd rondgaan. Bij nadere

zenuwstelstel te verminderen, zullen we al binnen en.kele uren of dagen

beschouwing heeft het meer weg van een caleidoscopische verzameling

opmerken dat wij minder moe zijn en helderder en vrolijker door het

beelden en woorden waarin weinig structuur valt te bespeuren en die de

leven gaan. We zijn minder gei:dentificeerd met onszelf en dat is vaak een

neiging heeft om zichzelf te herhalen. Dit type gedachten lijdt meestal niet

hele opluchting.

tot een 'uitkomst' of conclusie, maar lijkt voornamelijk op gang te komen door de combinatie van zintuiglijke indrukken en onze herinneringen.

6.6

CONTEMPLATJE

Ratloneel denken wij

Het 'ad-randorn'-karakter van associatief den.ken verdwijnt bij het rati

wel in de wereld zijn maar niet ervan, vereist oefening. De realisatie dat

onele denken. Nu is de aandacht geconcentreerd rond een onderwerp

alle vormen een uitdrukking zijn van de Lege Grand van Bewustzijn is

en trachten wij met al onze kennis en creativiteit een lineair proces van

voor de duaal denkende mind feitelijk een onmogelijkheid. De momen

denken op gang te brengen en te houden, met het doel om tot een con

ten van helder inzicht in deze waarheid die wij tijdens retraites, medita

clusie te komen. Den.ken heeft in biologisch opzicht als belangrijkste

ties of op onverwachte ogenblikken mogen ervaren, zijn te beschouwen

functie om te overleven in een wereld die wij afwisselend als veilig of

als momenten van genade. Het zijn kostbare momenten die een diep

bedreigend ervaren, voedend of koud en kaal. Het denken heeft in die

Sereniteit en de ontwikkeling van een innerlijke houding waarmee

gaande verandering teweeg kunnen brengen in de wijze waarop wij ons

omgeving de functie om de veelheid van zintuiglijke indrukken te orde

zelf en de wereld zien, maar ze zijn van tijdelijke aard. In korte tijd veran

nen en van een label te voorzien dat aangeeft welke betekenis een object

deren ze in herinneringen, gestolde gedachten die geen transforrnerende

heeft: veilig/niet veilig, aantrekkelijk/niet aantrekkelijk, etc. Zo schep

kracht meer bezitten. Bovendien raken die momenten van verlichting na

pen we onze veiligheid en een illusie van controle over de buitenwereld.

190

191

Bijvoorbeeld: we zien een boom en noemen dat een eik. Zowel boom als

grenzen tussen de waarnemingen van de buitenwereld en die van de bin

eik zijn labels die niets zeggen over het object dat wij waarnemen. Het

nenwereld vervagen. Het gaat bier om abstracte beelden, nieuwe en unie

'labelen' van fenomenen vormt de grondslag van het rationele denken.

ke combinaties van 'herinneringen' die tot nieuwe uitkomsten leiden.

Het rationele denken beeft om een aantal redenen een enorme vlucbt genomen in de menselijke ontwikkeling. In de eerste plaats verhoogt la

A1s we onze aandacbt laten rusten op het begrip rationeel denken, doemen

belen in hoge mate de efficiency van ons handelen. Door een voorwerp

er al snel associaties op als: doelgericbt, analytisch, begrijpen, beschrijven,

dat binnen ons blikveld valt, razendsnel te vergelijken met eerder opge

structureren, ordenen, praktiscb, lineair. Het is duidelijk dat het ratione

dane ervaringen die als herinnering in ons brein zijn opgeslagen, zijn we

le denken binnen de West-Europese cultuur een hoge vlucht genomen

in staat om te leren. Maar aan dat efficiencyprincipe kleeft ook een groot

heeft. En dat heeft ons geen windeieren gelegd! De technische vooruit

wij dat in de gaten hebben, heeft dit mechanisme

gang, het begrijpen en gebruiken van de fysieke wereld heeft ons op tal

van razendsnelle vergelijkingen maken met voorgaande ervaringen zo'n

van gebieden een enorme materiele rijkdom gebracht en onze kennis van

vooraanstaande positie ingenomen in ons denken, dat wij feitelijk niet

de wereld waarin wij leven zeer verruimd.

meer goed in staat zijn orn bet na te laten. Met als gevolg dat wij niet het

Een nadere beschouwing van die intellectuele ontdekkingstocht leert

object van onze waarneming zien zoals dat zich in de werkelijkheid van

echter dat elke grote doorbraak van het rationele denken voorafging aan

dit moment toont, maar een representatie daarvan uit onze herinnering

een moment van inspiratie, de flits van inzicht, het moment waarin het

die geladen is met voorgaande ervaringen, verwachtingen en oordelen.

beeld zich vormt, het idee ontstaat. Dat moment is niet het product van

nadeel. Zonder dat

h�t rationele denken, maar het is de ingeving die niet af te dwingen is. Een voorbeeld: Kijk eens naar je partner alsof je die voor bet eerst ziet,

Inspiratie kan niet worden bedacht, maar moet worden afgewacht. In

niet zoals je denkt dat bij/zij eruitziet. Meestal nemen we het verschijnen

plaats van activiteit gaat het bij inspiratie om alerte passiviteit. Dat is het

van onze geliefde als bekend aan, inclusief de beelden en gevoelens die

domein van het contemplatieve denken.

we over hem of haar met ons meedragen. Het beeld heeft zich gezet en ontmoeting niet !anger hem of haar ziet in het Hier/Nu, maar slechts het

Contemplatief denken Hiermee belanden wij bij een tweede vorm van denken, die in de chris

samengestelde beeld van deze persoon en daarop reageert in plaats van

telijke traditie wel conternplatie genoemd wordt. Het verblijven bij een

op de actualiteit.

onderwerp zonder het vast te willen pakken, in te perken of ergens op uit

Labelen is een vorm van leren. Leren hoe wij met de wereld om ons heen

te willen komen. Het is het niet-lineaire, niet-logische denken. Dit is niet

om moeten gaan. Dat is overigens niet alleen bij mensen zo, ook dieren

zozeer een activiteit, maar een alerte passieve aanwezigheid, waarin het

leren. Bij mensen is er echter nog iets anders aan de hand, het menselijk

proces van vrije associatie zijn gang kan gaan. Het contemplatieve den

brein is in staat om ervaringen uit hun context te halen en ze op een ge

ken legt geen normen op, stelt geen grenzen aan wat wel en niet gedacht

heel eigen manier met elkaar in relatie te brengen. Het menselijk brein

mag worden. Het is de vrije stroom van gedachten rond een bepaald on

kan bewust gedachtereeksen ontwikkelen die leiden tot nieuwe beelden

derwerp, zonder doel, zonder richting, het sluit niets uit, laat alles toe.

die geen afgeleide zijn van de omgeving. De mens is in staat om een nieu

Het is een manier van denken die uit een totaal andere houding ten op

is gefixeerd tot een herinnering. Met als gevolg dat je bij deze nieuwe

we wereld te bedenken, of om een interpretatie van de wereld te geven

zichte van jezelf voortkomt dan het rationele denken.

die volstrekt op zichzelf staat en uniek is voor het individu, en daarmee

Van huis/school/universiteit uit zijn wij vrijwel allemaal en vrijwel geheel

een persoonlijke uitdrukking te geven van zijn belevingswereld. Het is

getraind in rationeel en logisch denken. Behalve doelgericht en logisch

interessant om daarbij op te merken dat bij deze vorm van denken de

zijn

192

wij bewust of onbewust ook behept met normen rond het gebruik 193

wij hebben

binnen het rationele denken opgeld doen, maar via de hoogst individuele

meegekregen luidt, dat denken logisch moet zijn, coherent en moet val

waarheid van de persoon zelf. Pas als dit proces voltooid is, kan het ratio

len binnen de normen die de omgeving ons voorhoudt. Gevoelens sto

nele denken zijn gang gaan door de resultaten van het contemplatieve

wij als 'ratio

proces te beoordelen op haalbaarheid en wegen die tot realisatie van de

van onze denkcapaciteit. De belangrijkste boodschap die

ren zich niet aan die normen en dat is ook de reden dat

neel' denkende mensen moeite hebben met onlogische, tegenstrijdige of

nieuwe inzichten leiden.

irrationele gevoelens en verlangens. Onze normerende, rationeel getrain de denkwijze weet zich er geen raad mee en kan niet veel anders doen dan

Samenvattend kunnen we zeggen dat de kenmerken van top-down

ze afkeuren, onderdrukken of ontkennen.

denken zijn: rationeel-analytisch, doelen oplossingsgericht, lineair, dualistisch en normerend, onderscheid makend, controlerend, zich ba

Top-down of Bottom-up

serend op het verleden.

Het zal duidelijk zijn dat het rationele denken, gebonden aan logica en

De kwaliteiten zijn: logica, ordening, kiezen, benoemen, structureren.

normen, geen goede bedding is voor het onbegrensde contemplatieve

Het rationele denken is een functie van ego en staat vooral in dienst van

denken. Wanneer de ratio dicteert, sterven nogal wat creatieve gedach

het zoeken naar veiligheid en behoedt ons voor ongeluk. Op een hoger

ten een vroege dood. Zelfs nog voor zij tot het actieve bewustzijn door

abstractieniveau doet het datzelf de in de vorm van antwoorden vinden

konden dringen, werden zij (vaak onbewust) al afgewezen. Het nor

op zingevingvragen, het aanhangen van principes, normen, houding.

merende hoofd, met zijn vooropgezette resultaatgerichtheid, laat geen

De kenmerken van 'bottom-up-denken zijn: energiek, enthousiasme,

ruimte voor de vrije en weelderige stroom van invallen en vergezichten

passie, creatief, scheppend, associatief, omvattend, toelatend (niets uitslui

die het contemplatieve denken te bieden heeft. Dit 'top-down'-denken

tend), holistisch, accepterend, onlogisch (a-logisch) en passief, ontvanke

levert bedroevend weinig nieuwe inzichten op en belemmert in feite het

lijk. Het contemplatieve denken maakt zich kenbaar doordat je hele wezen

contact met de bron van inspiratie die op de achtergrond van het be

in het proces betrokken raakt. We voelen contact met ons lijf, de zintuigen

wustzijn wacht tot wij bereid zijn om naar haar stem te luisteren. Het

en onze energie. Het is levendig en lekker.

contemplatieve denken is te beschouwen als de stem van onze innerlijke wijsheid en creativiteit. Het is de bron van onze inspiratie en scheppings kracht. Het vindt zijn oorsprong niet in ons hoofd maar in onze basis, die is te vinden in ons bekken, de zetel van vitale energie. Wanneer daarop afstemmen hoeven

wij

wij niets te doen. Gedachten wellen vanzelf

op uit die bron van inspiratie. Contemplatie vraagt het loslaten van de

6.6.1

Oefenlng: Rationeel en contemplatief denken

1. Laat een kwestie, een vraag of een probleem voor de geest komen waar

je momenteel mee worstelt. 2. Benader dlt onderwerp vanuit het top-down-denken, het door de ratio ge

domineerde denken. Noteer de antwoorden die bij je opkomen.

begrenzingen, de normen en ideeen over doelen en de weg, en in plaats

3. Adem goed in en uit, je gaat zo dadelijk dezelfde vraag stellen, maar

daarvan openstaan voor wat de innerlijke wijsheid ons te zeggen heeft.

dan vanuit het bottom-up-denken. Dat vraagt enige voorbereiding. Je

In plaats van het top-down-denken dat door het hoofd gestuurd wordt,

moet iets hebben om de vrije stroom van inspiratie in op te vangen. Die

laten we tijdens contemplatie de aandacht rusten bij het hart en de buik.

invallen kunnen in vele vormen verschijnen: als woorden, maar ook als

We gaan 'bottom-up' -denken. Als we daar verblijven, komt een gestage

beelden, associaties, symbolen, melodietjes, filmfragmenten, etc.

stroom van ingevingen, gedachten en inzichten op gang die ons voor

4. Neem een meditatieve houding aan en laat het beeld opkomen van een

ziet van nieuwe zienswijzen, invalshoeken en mogelijke oplossingen voor

kom of schaal. Open je ogen en teken die schaal. Deze schaal dient om

kwesties die ons bezighouden. Ook kunnen we dan de feitelijke waarden

al je invallen die straks zullen komen in op te vangen. Leg de tekening op

van die inzichten vaststellen. Nu niet langs de meetlat van de normen die

je schoot en houd een pen of kleurtjes bij de hand.

194

195

5. Laat de vraag random dezelfde kwestie opnieuw klinken, maar nu laat

maat ontdekken we dat die drijfveren of overtuigingen nog steeds actief

je het contemplatieve den ken zijn gang gaan, bottom-up. luister en volg

zijn, terwijl de relatie met de werkelijkheid van dit moment verloren is, ze

de invallen die verschijnen en stel je voor dat je ze een voor een in de

zijn afkomstig uit een vroeger aannarnesysteem en een prillere versie van

lnvallen kunnen woorden zijn, zinnen, beelden, kleuren,

ego. Een belangrijk effect van inquiries is dat bewustzijnsinhouden smel

herinneringen, melodieen, voorwerpen, etc. Als je wilt, kun je tijdens

ten en verdwijnen, puur door de open en niet-oordelende aandacht die

de overweging je invallen tekenen of opschrijven in de schaal. Verwerp

wij eraan schenken. Inquiries zijn daarom als een tweesnijdend zwaard;

niets, ook als je het niet begrijpt.

ze leggen de essentie van het geloofssysteem dat er aan ten grondslag ligt

schaal legt.

6. Open je ogen en overzie alle invallen die je getekend of opgeschreven

bloot en ze leiden vaak tot de spontane oplossing van die geloofssystemen

hebt. Blijf in contact met het contemplatieve denken, blijf voelend aan

door de open, niet-problematische benadering ervan. Inquiries kunnen

wezig en zie welke antwoorden, invallen, associaties en creaties zijn ver

toegepast worden op ieder onderwerp dat in de actualiteit van het mo

schenen. Laat je aandacht hierop rusten en wacht tot je ziet welk the

ment aandacht behoeft, maar zijn ook een uitnodiging om vanuit een

ma, welke verdieping, onverwachte zienswijze of aanwijzing je ontdekt.

open en niet-oordelend gewaarzijn de waarheid van het moment zoals de client die ervaart, volkomen waar te laten zijn.

lnnerlljke wijsheid

In tegenstelling tot contemplatie, wat meestal in afzondering plaatsvindt,

De ervaring leert dat vragen en problemen waarmee wij worstelen door

worden inquiries altijd in de aanwezigheid van een andere persoon ge

het contemplatieve denken vrijwel altijd beantwoord worden met een

daan. Het grote voordeel hiervan is dat de begeleider een (non-duaal)

bijzondere onverwachte kijk op het onderwerp. De ingevingen zijn fris,

bewustzijns- en aandachtsveld aanbiedt waardoor de ander zich gesteund

inspirerend, getuigen van diepe innerlijke wijsheid en ondersteunen ons.

en aanvaard weet. Hoewel inquiries in twee- of drietallen plaatsvinden,

Luisteren naar het contemplatieve 'bottom-up' denken vraagt overigens

zijn zij in geen enkel opzicht te vergelijken met een gesprek. Het doel is

oprechtheid en moed. Want hoewel het naar zijn aard volledig accepte

om woorden te geven aan de bewuste en onbewuste denkbeelden, gevoe

rend is en speels, kan het in zijn ingevingen ook uiterst confronterend

lens, associaties en fysieke gewaarwordingen die zich in de actualiteit van

zijn. Het windt geen doekjes om de Waarheid. De waarheid en wijsheid

het moment aandienen. Het doel is niet om daar een verklaring voor te

zijn altijd aanwezig geweest, maar als deze doordringen tot het actieve

geven of ze te begrijpen en evenmin om daarover met elkaar een gesprek

bewustzijn kleven daar, naar het oordeel van het rationele 'top-down'

aan te gaan.

denken, soms consequenties aan waaraan we liever voorbijgaan. De techniek van inquiry bestaat uit:

1. Afstemmen op jezelf: je lichaarn, adem, gevoelens en gedachten. 6.7

INQUIRY

2. Een vraag of onderwerp wordt door de begeleider ingebracht.

Inquiries zijn een vorm van contemplatief zelfonderzoek die centraal

Degene die de inquiry doet, ervaart en verwoordt de fysieke, mentale en

staan in het werk van A.H. Almaas en zijn Diamond Approach, een inter

gevoelsmatige reacties op de vraag of het onderwerp.

nationale school voor bewustzijnsontwikkeling. Als onderdeel van Non

3. De antwoorden zijn het resultaat van bottom-up-denken, dat wil

duale Coaching en Therapie werken we regelmatig met inquiries, omdat

zeggen: niet gehouden aan logica, niet consistent en niet onder

het een effectieve en gestructureerde werkwijze is om de gelaagde struc

ling verbonden. Het is een vorm van vrije associatie waarbij geen

tuur van gedachten en gevoelens te verkennen met als doel de essentie

regels gelden, behalve dat hetgeen wij zeggen een directe uitdruk

daarvan te onderzoeken. Inquiries helpen om diepere overtuigingen of

king is van wat wij in het moment ervaren op fysiek, gevoelsmatig

drijfveren te ontdekken die aan de basis van ons gedrag liggen. Met regel-

of mentaal niveau.

196

197

In zijn eenvoud is een inquiry buitengewoon doorsnijdend. Het maakt

de inquiry strikt gericht op het onderwerp en treedt hieromtrent een

in korte tijd duidelijk hoe iemand zich echt voelt in de werkelijkheid van

steeds grotere diepgang op.

het moment en er komen in luttele minuten onderwerpen aan de opper vlakte waarvan de persoon zichzelf nauwelijks bewust was, maar die wel

3. Monoloog

degelijk om aandacht vragen.

Tijdens de monoloog geeft degene die de inquiry doet zichzelf ruimte

Behalve dat inquiries thema's, gevoelens en gedachten blootleggen die

om alle associaties, gedachten, gevoelens, etc. te uiten die een bepaald

tot op dat moment min of meer buiten beeld bleven, hebben ze daar

onderwerp oproept.

ook een krachtig transformerend effect op. Inquiries zijn een uitnodi

Werkvorm: Open inquiry

ging om de waarheid van het moment waar te laten zijn zonder er iets

6.7.1

aan toe te voegen of aan af te doen. Juist die houding, waarbij ·de be

Tweetallen. A en B zitten recht tegenover elkaar. A doet de inquiry, B begeleidt.

geleider het 'open: niet-oordelende en vrije Bewustzijn representeert,

B houdt tijdens de gehele periode de ogen open en biedt oogcontact aan. A kan

creeert een bewustzijnsveld waarin alles welkom is in totale aanvaarding

kiezen om de ogen open of gesloten te houden.

en erkenning. In <lit veld van bewustzijn wordt degene die de inquiry doet,

• B stelt bij aanvang van de inquiry eenmaal een vraag, bijvoorbeeld: "Hoe

geholpen om alle bewustzijnsinhouden die zich aandienen te erkennen

is het nu?"

en zich er tegelijkertijd niet in te verliezen. Het is deze kracht van

• Gedurende 10 minuten volgt A wat die vraag oproept op fysiek, mentaal,

aandacht die de beelden, gevoelens en fysieke reacties doet smelten,

gevoelsmatig en energetisch niveau en spreekt die gewaarwordingen uit.

verzachten en niet zelden geheel doet oplossen en verdwijnen.

•A blijft die reacties volgen en uitspreken zonder poging tot verandering of correctie. Als dit spoor van associaties en reacties stilvalt, blijft A open

Er bestaan drie vormen van inquiry :

aanwezig en ontvankelijk voor een volgende gewaarwording, die geen

1. Open inquiry

logische relatie hoeft te hebben met de voorgaande.

2. Herhalende vraag

• B blijft vanuit een 'open' houding aanwezig, dat wil zeggen, zonder

3. Monoloog

verbale of non-verbale aanmoediging, bemoediging of oordeel. •A blijft open aanwezig bij wat zich maar aandient in het bewustzijn. Oat

1. Open inquiry

kan een nieuwe fysieke gewaarwording zijn, of een gedachte of gevoel

Hierbij noemt de begeleider eenmalig een onderwerp of vraag.

die aandacht verdient. A laat steeds de volledige aandacht rusten op

Bijvoorbeeld: "Wat betekent liefde voor jou?"

deze bewustzijnsinhouden en volgt wat daarin gebeurt.

Gedurende de daaropvolgende tien minuten vertelt degene die de inquiry

• Na 10 minuten wisselen.

doet wat die vraag aan reacties teweegbrengt op mentaal, emotioneel en

• Er is naderhand geen evaluatie of duiding noodzakelijk. Het doel van de

fysiek niveau. Het genoemde onderwerp is een startpunt. Van daaruit

inquiry is om de waarheid van het moment waar te laten zijn.

verkent de onderzoeker welke gedachten, fysieke reacties en gevoelens zich aandienen. De begeleider let erop dat de antler zich niet in verhalen verliest, maar contactvol aanwezig blijft bij wat zich Nu aandient.

6.8

OEC ONSTRUCTIE VERSUS CONTACT MAKEN

Binnen de non-duale tradities is het deconstructieve onderzoek een heel

2. Herhalende vraag

specifieke vorm van inquiry. Nagarjuna, de Indiase filosoof en grond

Bij de herhalende vraag stelt de begeleider steeds dezelfde vraag nadat de

legger van de non-duale filosofie, ontwikkelde deze gestructureerde me

antler zijn reacties op het onderwerp heeft uitgesproken. Hierdoor blijft

thode van zelfonderzoek die erop gericht is om het 'lege' illusoire karakter

198

199

van alle fenomenen aan het licht te brengen. (Een gedetailleerde beschrij

wij zien dat ze uiteindelijk allemaal 'leeg' zijn. Ze hebben geen op zichzelf

ving is te vinden in hoofdstuk 13.)

staande betekenis en zijn niet gefundeerd op iets wat werkelijk bestaat.

In tegenstelling tot inquiries, waarbij bewustzijnsinhouden al of niet op

Deconstructie leidt dan ook tot het inzicht dat wij leven in een wereld

lossen door er open aandacht aan te schenken, geldt bij deconstructie dat

van door onszelf ontwikkelde concepten die geen relatie hebben met de

gedachten en gevoelens bewust onderzocht worden op hun geldigheid en

werkelijkheid.

daardoor worden doorzien en herkend als inherent 'leeg', een tijdelijke vorm in het vormloze non-duale Gewaarzijn. Het is een uiterst doorsnij

Deconstructie of ontmanteling wordt natuurlijk ook toegepast op het

dende methode die in korte tijd tot directe realisatie kan leiden, door het

concept 'ik'. Ook dat blijkt na enig onderzoek niet duidelijk te definieren

inzicht in het illusoire karakter van alle concepten die wij hanteren in ons

te zijn en zonder werkelijke grond. En als zowel 'ik' als 'liefde' niet blijken

denken, voelen en spreken. We herkennen ze als in wezen leeg, zonder

te bestaan, tuimelen we in de grondeloosheid die eigen is aan non-duaal

essentie en daarmee uiteindelijk zonder betekenis.

Bewustzijn dat eveneens geen 'ding' of concept is. Deze 'val' in de 'Leegte' van non-duaal Gewaarzijn voert ons terug naar huis, we vallen uit de

Onvindbaarheid

wereld van concepten en belanden op de Grond van Zijn. Zoals eerder

Deconstructief onderzoek is de ontmanteling van alle ideeen, gedach

aangegeven: deconstructie is vanwege deze doorsnijdende kwaliteit een

ten en gevoelens door hun betekenis en hun aanwezigheid in het Nu aan

directe weg naar zelfrealisatie en alleen veilig te bewandelen voor men

een onderzoek te onderwerpen. Deconstructie kan toegepast worden op

sen die geconcentreerde aandacht weten te combineren met een stevige

concepten die wij gebruiken en waarvan we de betekenis veronderstellen

verankering in het hart. Het is de weg van Jnana-yoga, de weg van helder

te weten. Bijvoorbeeld: met betrekking tot het begrip 'liefde' bestaat het

inzicht.

deconstructieve onderzoek uit de vraag: "Wat is liefde?" Als we die vraag proberen te beantwoorden blijkt al spoedig dat wij moeten toegeven niet

Deconstructie-sessie

in staat te zijn om een heldere definitie te geven van een alledaags concept

Client: Ik voel mij ongelukkig en kwaad, want mijn vriendin heeft mij verlaten.

als 'liefde', waar in het dagelijks leven zoveel en in zoveel opzichten bete

Alexander: Hoe voelt 'ongelukkig en kwaad' bij jou?

kenis aan wordt toegekend. Iedere poging om liefde te definieren steunt

Nou, ik ben woest, want ze is er zomaar vandoor gegaan!

op een concept dat op zijn beurt eveneens voortkomt uit een concept.

Ja, maar hoe weet je dat je woest bent?

Uiteindelijk zijn we genoodzaakt te zeggen: "Ik weet het niet''.

Dat weet ik, dat voel ik.

Een andere benadering van het deconstructieve onderzoek bestaat uit

Wat voel je dan?

Ik voel druk hier (wijst op zijn hartstreek) en alsof ik een stomp heb gekregen in mijn maag.

vragen stellen naar de feitelijke aanwezigheid van een idee, gevoel of ge

Kun je mij vertellen wat je precies voelt in je hartstreek?

je lichaam? Waar bevindt het zich en hoe weet je dat dat liefde is?" Het

Daar doet iets zeer, een soort steek in mijn hart.

resultaat is wederom dat we al snel moeten toegeven dat we niet duidelijk

Dus een steek in je hartstreek, blijfdaar eens bij.

kunnen maken waar dit concept naar verwijst. Want 'liefde' leidt bijvoor

Wat word je je nu gewaar?

beeld tot: "Ik voel het in mijn hart''. De vraag: "Wat voelt je hart nu?" leidt

De pijn vermindert, trekt weg.

bijvoorbeeld tot de reactie: "Ik voel het kloppen" of "warmte". Kleppen of

Waarnaar toe?

warmte zijn fysieke gewaarwordingen die geen relatie hebben met 'liefde'.

Geen idee, het verdwijnt gewoon.

De conclusie en de kracht van deze ontmanteling van concepten is dat

Wat is er dan nu in je hartstreek?

dachte in het huidige moment. Bijvoorbeeld: "Waar voel je 'liefde' nu in

200

201

Het is er stil en zacht.

maar de integratie daarvan in het dagelijks leven vraagt veel meer dan

Hoe weet je dat het zacht is?

die realisatie alleen. De ontmanteling en uiteindelijk het loslaten van die

Het voelt zacht.

beladen zelf- en wereldbeelden is in de regel het resultaat van een proces

Kun je mij die zachtheid laten zien?

van onderzoek, contact maken, doorvoelen en volledig waar laten zijn

Nee, dat gaat natuurlijk niet.

alvorens de stap te kunnen zetten naar het doorzien van die concepten

Maar hoe weet je dan dat het zacht is?

als in wezen leeg en zonder betekenis. Als deconstructie te vroeg in het

Dat weet ik niet, ik noem het zo.

begeleidingsproces wordt ingezet, kan dit er gemakkelijk toe leiden dat de

(Vriendelijk) Dus je noemt iets zo zonder dat je weet wat het is?

client deze werkvorm aangrijpt om zijn problemen te rationaliseren of te

Kennelijk, ja, ik weet niet wat het is, het is open, geen idee.

ontkennen. Een andere reactie kan zijn dat de 'lient deconstructie ervaart

Waar praten wij nu eigenlijk over?

als een ontkenning van zijn worstelingen en het lijden dat hij rond de be

Geen idee.

treffende zelf- en wereldbeelden heeft moeten doorstaan. De toepassing

Waar is je woede gebleven?

van deconstructief onderzoek is dan ook vooral geeigend nadat de fasen

(Grinnikt) Don't ask me!

van verkenning en aanvaarding zijn afgerond en de client 'klaar' is om de waarheid van het illusoire karakter van zijn problemen en zijn wor

Als we de moed opbrengen om dit pad van het ontmantelen van onze

steling te kunnen zien. Verschillende werkvormen voor deconstructief

concepten te volgen, leidt het altijd tot rust, sereniteit, ontspanning en

onderzoek zijn opgenomen in hoofdstuk 13 van dit handboek. Ze maken

eenvoudig plezier. We leren verblijven in de non-duale Werkelijkheid die

onderdeel uit van de voorlaatste fase van een non-duaal coachtraject.

inderdaad geen houvast biedt, maar dat is dan geen enkel probleem. Het leven wordt zo licht als een veertje, omdat het bevrijd is van de zwaarte van alle denkbeelden over doel, betekenis en richting van ons leven. We

6.9

verblijven zonder inspanning in de stille en gelijkmoedige staat van een

Meditatie is een vorm van mindtraining, met als eerste stap de disidentifi

voudig Zijn.

catie van de stroom van gedachten en gevoelens die ons brein produceert.

MEDITATIE

Mindfulnesstraining zoals die in het Westen populair geworden is dient

Ontmantellng of aanvaarding

<lit doel, met minder stress, depressie en een toename van levenslust en

Deconstructie is als een snelweg naar Zijn die echter, juist vanwege het

veerkracht voor de deelnemers als resultaat. Feitelijk is dit een toegepaste

doorsnijdende karakter ervan, alleen werkelijk effectief is te volgen wan

vorm van Vipassana-meditatie, maar in deze versie is niet 'Verlichting'

neer we over voldoende innerlijke draagkracht beschikken. Deconstruc

het doel, maar meer ontspanning en minder stress, vergelijkbaar met

tie voert zonder omwegen naar de realisatie dat alles wat wij over onszelf,

Hatha-yoga dat zich in het Westen ontwikkeld heeft tot een methode om

de ander en de wereld denken te weten, !outer concepten zijn en de non

het lichaam en de geest lenig te houden en niet als weg om via het lichaam

duale Waarheid van onze ware aard voor altijd een mysterie zal blijven.

Eenheidsbewustzijn te bereiken.

Die boodschap is niet voor iedereen op elk moment de meest effectieve

De Wijsheidstradities hebben ons door de eeuwen been voorzien van we

handreiking voor het proces van bewustzijnsontwikkeling.

gen orn ons te bevrijden van de grootste bron van menselijk lijden: het

In de praktijk zijn de onderwerpen die de client inbrengt emotioneel be

reiken van een grotere mate van sereniteit als het afdalen naar de Grond

last en beladen met betekenis. Deconstructie kan dan wellicht voor een

van non-duaal Gewaarzijn. De meest gangbare en wijdverbreide vorm

moment inzicht geven in de illusoire aard van de oorzaak van ons lijden,

van meditatie is die van Sharnatha-Vipassana-meditatie.

verlies van herinnering aan onze ware aard. Meditatie client zowel het be

202

203

6. 9 .1

Shamatha-Vipassana-meditatie

Het doel van Shamatha-Vipassana-meditatie is om: l.

Terug te keren in hier en nu door middel van concentratie.

2. Te rusten in zichzelf door disidentificatie van de stroom van bewust zijnsinhouden.

3. Gedachten en gevoelens te onderzoeken en te doorzien als feitelijk 'leeg', zonder eigen substantie.

Behalve tijdens formele meditatieperioden kan Shamatha-Vipassana ook gedurende de dag beoefend worden door met regehnaat onze activiteit te onderbreken en enkele minuten stil te zitten zonder iets te doen, zelfs niet te proberen de gedachten te stoppen. We merken de stroom van ge dachten op maar doen daar niets mee, we voegen er geen oordeel aan toe, proberen niet te achterhalen waar ze vandaan komen of naartoe gaan. We verdiepen onze serene houding door tijdens deze momenten van ont spannen opmerkzaamheid geen van de objecten die de zintuigen waar

Shamatha

nemen van een naam te voorzien. We benoe.men niets van wat wij op

Shamatha-meditatie bestaat uit bewuste concentratie, het is een vorm

merken, zien, horen of proeven. We zijn eenvoudig en volledig aanwezig.

van disciplinering van de geest. Alsof we een stok in de woeste stroom

Een begeleidende tekst voor de Shamatha-Vipassana-meditatie is te vin

van onze gedachten en gevoelens steken en stilstaan, ons niet !anger laten

den in hoofdstuk 9, 'Relatie ontwikkelen:

meesleuren. We richten onze aandacht op een object zonder afgeleid te raken. Het volgen van de ademhaling - zonder die op enigerlei wijze te manipuleren - is een veelgebruikt en zeer geschikt object van concentra

6.10

NON-DUALE MEDITATIE

tie. Ademhaling vindt altijd in het nu plaats en voert ons dus als vanzelf weg uit de wereld van dagdromen, angsten en verwachtingen. Het gevolg

'Meditation made by the mind, fabricated by the intellect

is een toename van rust en sereniteit. Shamatha gaat na enig mediteren

Is the deceiving enemy.'

over in de Vipassana-meditatie.

(Dudjom Rinpoche)

Vipassana

Als Shamatha-Vipassana-meditatie een stok is die we in de woest stro

Nu ontspannen we de eenpuntige aandacht voor het concentratie-object

mende rivier van gedachten en gevoelens planten, dan is non-duale medi

en worden we ons gewaar van de stille, grenzeloze 'achtergrond' van ons

tatie te vergelijken met de onbeweeglijke rivierbedding waar het water in

Bewustzijn. Terwijl we daarin rusten, verschijnen gedachten en gevoelens

voortraast. Non-duale meditatievormen zijn ontwikkeld om de splitsing

als wolken aan de hemel, die we waarnemen maar niet vastpakken noch

tussen waarnemer en waargenomen object op te lossen in het bevrijden

wegduwen. We proberen de gedachtestroom niet te stoppen en streven

de inzicht dat zij beide Een zijn. De rivierbedding vertegenwoordigt het

niet na om 'stil' te zijn. We doen niets, maar zijn alleen aanwezig in dit

passieve, dragende, open en aanvaardende aspect van non-duaal Bewust

open Gewaarzijn dat geen voorkeur heeft en geen grenzen stelt aan wat

zijn. De rivier is in deze vergelijking het actieve, dynamische, scheppen

verschijnt. Na verloop van tijd kan de stroom van onze gedachten onder

de en wilskrachtige aspect. De rivier kan niet bestaan zonder bedding,

broken worden door stiltes, en zien wij dat gedachten oprijzen en weer

en de rivierbedding verliest betekenis zonder rivier. Het doorzien van de

verdwijnen in dit 'open' Gewaarzijn. Zoals een wolk die aan de hemel

schijnbare dualiteit doet ons realiseren dat het ene niet beter is dan het

verschijnt niet losstaat van de hemel maar daaruit voortkomt en er weer

andere. De actieve, dynamische en eeuwig voortdurende schepping staat

in verdwijnt, zo merken we op dat gedachten vanzelf verdwijnen als we ze

niet tegenover de stille en onbeweeglijke Grond van de Dharmakaya,

herkennen voor wat ze zijn, gestolde vormen van Bewustzijn.

maar is er de uitdrukking van. Een realisatie die uitnodigt om 'de wereld' te ontdoen van onze oordelen of afkeur en ruimhartig en vohnondig te aanvaarden als de manifestatie van DAT, van non-duaal Bewustzijn.

204

205

De non-duale tradities zoals Dzogchen en Advaita-Vedanta ontwikkel

Het is bet onvoorwaardelijke 'ja' naar alles wat bestaat. Het is het oordeel

den meditatievormen die eigenlijk geen meditatie genoemd kunnen wor

loze maar tegelijkertijd haarscherpe zien en ervaren van 'wat is' terwijl

den, omdat zij geen doel kennen en op niets gericht zijn. Voortkomend

het herkend wordt als de uitdrukking van non-duaal Gewaarzijn.

uit het inzicht dat de Grond van Bewustzijn 'Leeg' is, kan de conclusie

De introductie in deze visie en de beoefening van non-meditation vond

niet anders zijn dan dat iedere afstemming op een object van aandacht

in Dzogchen en Advaita-Vedanta traditioneel pas na een lange voor

dualiteit in stand houdt en daarmee de illusie van een 'ik' als de waar

bereidende training plaats. Niet alleen deze kennis, maar vooral de bij

nemer daarvan. Zoals je niet over 1 kunt denken zonder eerst 2 te intro

behorende ervaringen en momenten van direct inzicht zijn dermate on

duceren, zo kan de afstemming op 1 als object van meditatie niet anders

dermijnend voor het zelf- en wereldbeeld van de student, dat non-duale

dan leiden tot het in stand houden van de 2, c.q. een 'ik' en daarmee

meditatie alleen doorgegeven werd aan hen die er klaar voor waren. Deze

het voortbestaan van de object-subjectsplitsing. Als consequentie van dit

monniken hadden een stevige basis in zichzelf ontwikkeld als vrucht van

inzicht verlaat de gevorderde Dzogchen-yogi het pad van meditatie en

vele uren Shamatha-Vipassana-meditatie, honderdduizenden mantra

verblijft in 'non-meditation:

recitaties, prostraties, dienstbaarheid aan de leraar en heel veel studie.

Non-meditation

Non-duale meditatie beoefenen zonder een voorbereiding in Shamatha

Bij non-duale meditatievormen is er geen object van aandacht. Het enige

Vipassana of soortgelijke meditatievormen is niet zonder meer aan te

doel is doelloos - maar totaal - aanwezig zijn. Aangezien we niet anders

bevelen. Een zekere disciplinering van de mind is een belangrijke voor

aanwezig kunnen zijn dan wij zijn, is elke poging om 'totaal' aanwezig te

waarde om de waarde en het effect van non-meditation te kunnen proe

zijn opnieuw een activiteit van ego en daardoor contraproductief. Non

ven. Op het pad van non-duale Bewustzijnsontwikkeling moeten wij al

duale meditatie is daarom de ultieme uitnodiging tot 'niet-doen', het los

tijd beducht zijn dat ego zich niet de concepten van non-duale wijsheid

laten van iedere inspanning en daarmee het loslaten van het houvast aan

toe-eigent om daarmee zijn eigen bestaan veilig te stellen. Het is een ding

de patronen in denken en doen van ego. Zo aanwezig te zijn lijkt simpel

om te begrijpen en te verklaren dat ons ego niet bestaat, het is totaal iets

en voelt als een bevrijding ten opzichte van meditatievormen die gericht

anders om de Leegte van ego-loosheid direct te ervaren en daarin te ver

zijn op disciplinering van de mind. In de praktijk echter is eenvoudig

blijven.

aanwezig zijn bij jezelf, inclusief alle gedachten en gevoelens, alle oorde len en al je inspanningen om jezelf of de wereld te veranderen, de moei

Beoefening

lijkste opgave voor de menselijke geest.

Het is voor de gemiddelde meditatiebeoefenaar wennen om te mediteren

Non-meditation is in feite overgave aan jezel£ We laten ieder idee over

zonder de aandacht te richten op bijvoorbeeld de ademhaling of het licht

verbetering of verandering los en daarmee de hoop dat wij ooit iets zu1-

van een kaarsvlam. Orn enige ervaring op te doen met non-meditation,

len bereiken, ergens anders uit zullen komen, het hoogste inzicht ons ge

zijn in deel 2 van dit handboek enkele non-duale meditatievormen be

geven zal worden of wij de genade zullen ontvangen. In de non-duale

schreven. Ze zijn als geleide meditatie beschikbaar als audiobestand via

visie is er slechts Eenheid en wordt alles herkend als een uitdrukking van

www.artoflife.nu. Deze meditaties zijn Nederlandse bewerkingen van en

die Eenheid. Non-duale meditatie is daarom de uitnodiging om bewust

kele non-duale meditaties gegeven door Peter Fenner. Deze zijn te vinden

te verblijven in 'dit moment' en niet meegesleurd te worden of ons af

op de cd-set 'Radiant Mind' en via www.soundstrue.com te verkrijgen.

te wenden van de vormen van gedachten en gevoelens die zich in 'dit moment' manifesteren. Zonder inspanning, totaal open, onverschrokken en onbevangen aanwezig zijn, is terecht de hoogste vorm van meditatie.

206

207

Deel 2 Non-duale coaching en therapie in de praktijk

HOOFDSTUK 7

Non-duale coaching en therapie in de praktijk 'There's a crack in everything That's where the Light gets in.. .' (Uit 'Democracy' van Leonard Cohen)

Het tweede deel van dit handboek is geheel gewijd aan de prakti sche invulling van Non-duale Coaching en Therapie. Een non-duaal coachtraject vraagt veel van de client. In feite vraagt het de client alles wat ze over zichzelf denkt te weten of nog niet weet, los te laten, omdat niets daarvan waar is. Gebaseerd op het uitgangspunt dat 'ik' een constructie is van de mind en dus alles wat de client over zich zelf denkt of voelt slechts een nieuwe gedachteconstructie is die over de voorgaande is gelegd, richt non-duale coaching zich op het doorzien van alle zelfbeelden zodat het Licht van non-duaal Gewaarzijn daardoorheen kan schijnen. Het is de taak van de client om haar zelf- en wereldbeelden te herken nen, te aanvaarden en te onderzoeken, en - als de tijd er rijp voor is te doorzien als gestolde vormen van bewustzijn. Het is de taak van de non-duale coach om de client voorbij de grenzen van haar zelfbeeld in contact te brengen met non-duaal Gewaarzijn en haar dat als haar ware 'thuis' te laten herkennen. De coach of therapeut is als een gids op de weg naar zelfrealisatie die kan zien welke volgende stap gezet moet worden om dat doel te bereiken. Afhankelijk van de egostructuur van de client, de fase van het coachtraject en de onderwerpen die aandacht vereisen, kunnen de interventies van de coach gericht zijn op het belichten van de egostructuur (2e niveau van bewustzijn), op het contact maken met het

211

verruimde bewustzijn voorbij de grenzen van ego {3e niveau), of als

Met betrekking tot een coachtraject betekent <lit dat de eerste fase van

introductie in de directe ervaring van non-duaal Bewustzijn (4e ni

begeleiding bestaat uit verkenning van de egostructuur en het doorzien

veau). Dit 'schakeleri tussen deze velden - en daarrnee corresponderende

van de illusoire aard daarvan. Het directe gevolg van dit inzicht is de ken-

visies op de werkelijkheid - is geen volgtijdelijk proces, maar loopt in de

nismaking met de onbepaalde openheid van Zijn als basis van onze ware

praktijk door elkaar heen. Momenten van directe realisatie kunnen ge

identiteit. Rustend in Zijn - op de bodem van de U - blijkt die 'Gronde

volgd worden door aandacht voor obstakels in de egostructuur die de

loze Grond' zich te openbaren als een rijke bron van transpersoonlijke

stabilisatie van die realisatie in de weg staan en waarbij bijvoorbeeld een

kwaliteiten, met name levensenergie, liefde en wil. Tijdens de laatste fase

werkvorm die tot het arsenaal van het derde niveau van bewustzijn be

van begeleiding ligt het accent clan op het onderzoek naar de consequen

hoort, effectief kan worden ingezet.

ties die deze inzichten en kwaliteiten hebben voor het leven van de client. Als niet langer overleven maar leven de basis is voor handelen, wat wil er dan via de client tot uitdrukking worden gebracht? Met andere woorden:

7.1

FASEN VAN BEGELEIDING ALS EEN U-CURVE

wat is het verlangen van de ziel?

Ieder coachtraject bestaat in grate lijnen uit een aantal fasen; van kennis making via de vraag verdiepen tot en met actualisatie. Die opeenvolging vertoont enige gelijkenis met het model van de U-curve zoals ontwikkeld

7.2

door Otto Scharmer.

Een indeling in fasen suggereert ten onrechte dat coaching en therapie een

ONTWIKKELING?

lineair proces zou zijn met een doel of gewenste uitkomst als een stip aan

De U-curve van begeleiding

de horizon. Dat is - zeker voor Non-duale Coaching en Therapie - niet het geval. Zoals bij heel veel soorten van begeleiding zijn de fasen onder geschikt aan het proces. Leidend is altijd wat de client inbrengt. Innerlijke

Dude zelfbeelden Nieuwe mogelijkheden

groei en ontvouwing van bewustzijn is een organisch proces dat niet luistert naar een 'stappenpla.Il. In dat opzicht is het U-model misleidend en vertoont het proces van

Loslaten lnspiratie I Creatie

innerlijke groei eerder overeenkomst met een ijsschots die, door de in werking van de warmte van de zon, op schijnbaar willekeurige plaatsen

Ontmantelen

barsten gaat vertonen om langzaam geheel uit elkaar te vallen en te smel ten. Op dezelfde wijze is Non-duale Coaching en Therapie het proces van warme aandacht en onvoorwaardelijke acceptatie die breuklijnen veroor

De U-curve maakt inzichtelijk dat aan vernieuwing en verandering nood

zaken in de egostructuur. Daardoor kunnen lang bevroren thema's ver

zakelijkerwijs een fase voorafgaat van verkenning, loslaten van bestaan

kend, doorleefd en bevrijd worden om uiteindelijk te smelten en terug te

de concepten en van rusten - op de bodem van de U - in een veld van

vloeien in hun oorspronkelijke staat van non-duaal Gewaarzijn.

'niet-weten: Nieuwe inzichten en realisaties dienen zich in de regel pas aan nadat we de fase van loslaten van het oude en wachten op het nieuwe heb

Dat Non-duale Coaching en Therapie geen lineair proces is, blijkt in de

ben doorstaan. Als we aanvaarden 'niet te weteri, krijgt nieuwe inspiratie

praktijk ook uit het feit dat momenten van direct inzicht in de aard van

een kans en wordt de basis gelegd voor een fundamentele verschuiving

het bewustzijn zich al ergens in een vroeg stadium van het proces aan

van onze zienswijze op onszelf, de wereld en de relatie daartussen.

dienen maar dat de integratie daarvan gedurende de gehele duur van de

212

213

begeleiding aandacht, herhaling en verdieping vereisen. Werkvormen,

In de praktijk van bewustzijnsontwikkeling lijkt het regelmatig alsof wij

meditaties en visualisaties die verderop in dit boek bij een bepaalde fase

twee stappen voorwaarts gaan om er daarna weer een terug te zetten. De

van de begeleiding vermeld staan, zullen clan ook terugkeren in eerdere

grote lijn is echter een proces dat onmiskenbaar loopt van verwarring

of latere fasen. Ook is het aantal sessies of de tijdsduur per fase en per

naar helderheid, van identificatie naar bevrijding en van zelfkritiek naar

client verschillend en afhankelijk van tal van factoren, zoals het onder

mededogen. Die ontwikkeling laat zich zeer schematisch in onderstaande

werp van coaching, de achtergrond en de vaardigheid van de client om

grafiek visualiseren. We onderscheiden daarbij vier niveaus van bewust

de inzichten en ervaringen te integreren, etc. En verder mondt lang niet

zijn, waarbij non-duaal Bewustzijn tegelijkertijd een niveau is en de an

ieder coachtraject uit in de directe ervaring van non-duaal Gewaarzijn als

dere niveaus omvat. (De vier niveaus

de essentie van wie de client is. In de praktijk blijkt dat velen al geweldig

hoofdstuk 5.5.1)

van

bewustzijn zijn beschreven in

geholpen zijn met de vaardigheid om vanuit een ruimer bewustzijn clan

De weg van bewustzljnsontwikkeling

het ego-bewustzijn in het leven te staan. Het komt regelmatig voor dat clienten tijdens de sessies momenten van zelfinzicht of zelfrealisatie erva ren en die als een kostbaar geschenk met zich meedragen zonder ambitie

Niveau van Bewustzijn

om daar op dit moment in hun leven meer mee te doen. De ervaring is dan op zichzelf aanleiding voor diepe ontspanning, een bevestiging van de onbewuste innerlijke wijsheid die een sluimerend bestaan leidde, zon

NON-DUAAL

der de behoefte om die ervaring in het dagelijks leven te integreren. Een minderheid echter wordt geraakt door deze manier van begeleiden op een wijze die hen niet meer loslaat. Non-duale coaching is clan het begin

VERRUIMD BEWUSTZIJN I

of de intensivering van een spirituele ontwikkeling die via specifieke spi

TRANSPERSOONLIJK

rituele ontwikkelingspaden wordt voortgezet. In het non-duale veld is de horizon altijd hier en nu en inclusief. Dit

BEWUST

ONBEWUST

betekent dat er gedurende het gehele proces van innerlijke groei ruimte

Tijd

is voor alle bewustzijnsinhouden die zich aandienen. Ontwikkeling heeft hier dan ook zowel de betekenis van groei als van het blootleggen van alle bewustzijnsinhouden. Er is daarbij geen voorkeur voor het ene of afkeer van het andere. Ook maken we geen onderscheid in de aard of diepte

7.3

OEFENINGEN. WERKVORMEN, VISUALISATIES EN MEDITATIES

van gevoelens en gedachten. Naarmate het proces vordert zullen wij niet

Elk coachtraject kent een begin, een einde en de nodige stappen daar

alleen contact maken met 'hogere' staten van bewustzijn, maar eveneens

tussenin. In de volgende zeven hoofdstukken is een mogelijke opeen

geconfronteerd worden met de meer verborgen en 'primitievere' lagen

volging van die fasen beschreven. Niet omdat <lit in de praktijk zo zou

daarvan. Non-duale ontwikkeling omarmt het hele scala van menselijke

werken, maar vanwege het praktische voordeel dat hierdoor een helder

ervaringen tot op het niveau waarin wij niet meer met zekerheid kunnen

kader ontstaat voor de beschrijving van oefeningen, visualisaties en me

zeggen dat bepaalde - hogere of lagere - gevoelens en emoties nog van

ditaties. Deze zijn daarom op te vatten als met name maar niet uitsluitend

onszelf zijn of deel uitmaken van het collectieve bewustzijn van de mens

geschik.t om in te zetten tijdens de betreffende fase of thema's die dan

heid.

aandacht vragen. Daarnaast zijn oefeningen toegevoegd die in de eerste

214

215

plaats voor de lezer zelf bedoeld zijn om, eventueel met een collega, vrien

3. Ontmanteling van de egostructuur

din of partner, te beoefenen en de effecten ervan te ervaren. Een aantal

Nu de relatie is gelegd en de client een zekere afstand kan bewaren van

van de visualisaties en meditaties zijn als audiobestand beschikbaar.

haar dagelijks zelf, is de weg vrij om de structuur van ego nader te onder zoeken. Laag voor laag pellen we die af en belanden we uiteindelijk bij de eerste aanname over wie de client denkt te zijn. Eerst onderzoeken we de

7 .4

FASEN VAN NON-DUALE COACHING EN THERAPIE

laag van 'overdracht', de inkleuring van de werkelijkheid met herinnerin gen en ervaringen uit het verleden. Vervolgens onderzoeken we het com

1. Kennlsmaking

plex van de strategieen, de basisaanname en de kernidentiteit die zich aan

Het begint allemaal met de kennismaking van de coach met de client en

de basis daarvan bevinden. De ontmanteling.van de egostructuur leidt,

vooral van de client met zichzelf. In deze fase staat centraal dat de client

via een aantal stappen, tot de realisatie dat dit hele bouwwerk op een serie

zichzelf in beeld krijgt door enige innerlijke afstand te creeren ten op

ingesleten aannames berust die feitelijk ongegrond zijn. Deze ontdekking

zichte van de kwestie of vraag waar zij mee worstelt. Onderscheid wordt

van wat we 'het universele misverstand' noemen, raakt de kern van Non

aangebracht tussen haar 'dagelijks zelf ' en een ruimer perspectief van

duale Coaching en Therapie. Het doorzien van dit zeltbeeld als in wezen

waaruit daarnaar gekeken kan worden. Tevens maakt de client kennis

illusoir is bevrijdend en opent de weg voor diepgaande innerlijke groei en

met visualisaties als middel om zelfinzicht te ontwikkelen of de identi

bewustzijnsontwikkeling.

ficatie met 'het verhaal' te doen afnemen. Ontspanningsoefeningen, een 'open' houding aannemen ten aanzien van zichzelf, evenals mindfulness

4. Leegte... en Vorm

meditaties ondersteunen deze ontwikkeling.

De vierde stap in non-duale begeleiding voert naar de essentie van dit proces, narnelijk de realisatie van het mysterie van onze ware identiteit.

2. Relatie ontwikkelen

In deze fase van begeleiding verleggen we de aandacht van het verleden

Hier gaat de aandacht uit naar het opbouwen van een werkrelatie en van

naar het Nu. We staan stil bij existentiele kwesties die aan de basis liggen

vertrouwen. Het 'dagelijks zelf ' van de client is bijna altijd een combinatie

van de zoektocht van ego. De paradox bestaat eruit dat wij onze vrijheid

van superego en oorspronkelijke behoeften en verlangens die op de achter

hervinden door onze gebondenheid aan de existentiele voorwaarden van

grond van het bewustzijn een verborgen bestaan leiden. Het uitblijven van

ons bestaan te aanvaarden. Het innerlijk kompas draait daardoor van

erkenning voor die verlangens is de directe aanleiding voor veel lijden,

overleven naar leven. In de volledige aanvaarding van ons niet-bestaan

ongeluk en frustratie. In deze fase wordt het superego van de client

zijn we vrij om te gaan doen waar ons hart naar verlangt. In deze fase

onderzocht en doorzien. Tegelijkertijd is er aandacht voor de ontwikkeling

wordt tevens duidelijk dat non-duaal Gewaarzijn niet alleen de stille en

van zelfcompassie, een meer liefdevolle en respectvolle manier van om

roerloze achtergrond is van ons bewustzijn, maar ook de dynarniek van

gaan met zichzel£ Zelfkritiek blokkeert innerlijke groei, terwijl mededogen

de schepping. En de uitnodiging is om daar volop aan deel te nemen. De

ons in staat stelt om helder te zien wat nodig is zonder gehinderd te war

bevrijding van onze levenslust, liefde en wilskracht van oude aannames

den door oordelen of ontkenningen. Als onderdeel van deze fase maakt de

en onbewuste overtuigingen is daarvoor essentieel.

client kennis met een fundamenteel ruimer bewustzijn en zeltbeeld dan dat van ego, namelijk het verruimde bewustzijn van de 'Wijsheidsgeest' als

5. Toewljding. obstakels en het vervolg van de weg

innerlijke inspiratiebron voor onvoorwaardelijke Wijsheid en Mededogen.

Leven vanuit non-duaal Gewaarzijn is een ontwikkelingsweg die al onze

In het kader van disidentificatie met de gedachten en gevoelens leert de client

tijd, energie en toewijding vraagt. Het is een proces zonder einde en deze

Shamatha-Vipassana-meditatie te beoefenen.

fase in de begeleiding is dan ook niet in tijd of frequentie van het aantal

216

217

benodigde sessies te vangen. Op weg naar zelfrealisatie ontmoet de client

langer gedomineerd door de angsten van ego, maar als een vreugdevol

tal van obstakels - oude zelf- en wereldbeelden - die het licht van non

le dans en uitdrukking van de paradox van Zijn en Worden.

duaal Gewaarzijn afschermen. Naast het stapsgewijze loslaten van deze obstakels introduceren we hier ook de werkwijze van de directe ontman teling daarvan door ze te doorzien als in wezen niets anders dan gestolde vormen van hetzelfde non-duale Licht van Gewaarzijn.

6. Serenitelt en Presentie Nu ego en alle zelfbeelden doorzien zijn als een constructie van de mind, ontstaat innerlijke ruimte om te ontspannen in non-duaal Gewaarzijn. De aandacht gaat nu uit naar de ontwikkeling van een serene levens houding waarbij wij zowel volkomen verbonden zijn met wat is, als daar volkomen los van staan. Denkbeelden die op de achtergrond van ons be wustzijn sluimeren, vallen uiteen door daar het heldere licht van non duaal Gewaarzijn op te laten schijnen. We ondervinden grote vreugde in de herkenning van alles als een directe uitdrukking van de Bron van non dualiteit. Een vreugde die aangevuld wordt met een gevoel van intimiteit wanneer wij de Eenheid van Leegte en Vorm tot een doorleefde ervaring maken. De 'binnenwereld' en 'buitenwereld' blijken slechts constructies te zijn van de mind die losgelaten kunnen worden, zodat wij genieten van een liefdevolle en intieme verbinding met alles wat is.

7. Leven vanuit de ziel Het pad van begeleiding vindt hier een - voorlopig - einde met de vertaling naar de praktijk van de inzichten en ervaringen die de client heeft opgedaan. Levend in de paradox van Zijn en Worden, Stilte en Schepping, Leegte en Vorm, gaat de aandacht uit naar de verankering van Leegte als basis voor deelname aan het dynamische proces van schepping. De inspiratie die de client opdeed, de transpersoonlijke kwaliteiten die aan de oppervlakte van haar bewustzijn zijn versche nen, vragen erom vorm te krijgen op een wijze die zowel de client als haar omgeving ten goede komen. In deze fase richten we de aandacht op de vraag hoe de client concreet invulling gaat geven aan het ver langen van haar ziel. Wanneer we luisteren naar de stem van het hart, verandert 'mijn wil' in 'Uw Wil' en herkennen we ons leven als de uitdrukking van die 'Wil'. Hier kan een nieuw leven beginnen, niet

218

219

HOOFDSTUK 8

Fase 1. Kennismaki ng 'De verschijning van een continu samengesteld zelfbeeld en de emotionele investering in en focus op een dergelijk zelfbeeld, kunnen warden gezien als activiteiten.die het product zijn van menselijk denken.' (Krishnamurti)

• Disidentificatie met het dagelijks zelf • Visualisaties voor verkenning van het dagelijks zelf •Mindfulness en kennismaking met non-duaal Gewaarzijn Met de kennismakingsfase van een coachtraject doel ik zowel op de intake als op een of twee sessies die daarop volgen *. Kennismaking be treft niet alleen de ontmoeting tussen coach en client, maar evenzeer die tussen de client en zichzelf. De spiegeling van de coach op denkwijzen, gevoelsstaten en gedragspatronen die zowel tijdens de intake als de eer ste sessies plaatsvindt, doet een proces op gang komen waarbij de client zichzelf in beeld krijgt op een wijze die voordien onder de oppervlakte van het dagelijks doen schuilging. De fase van kennismaking houdt in dat de client de transitie maakt van volledig samenvallen met het 'verhaal' van zijn leven - het eerste niveau van bewustzijn - naar een positie kiezen ten opzichte van dat verhaal, een metapositie die tegelijkertijd een eerste stap naar een ruimer bewustzijn impliceert. Reactiviteit, gedomineerd door gewoontepatronen in denken, voelen en doen, verandert in bewustwording, mindful aanwezig zijn bij zichzelf. Verantwoordelijkheid nemen voor de inhouden van bewust-

•

Een voorbeeld van een intake-vragenlijst, contra-indicaties voor non·duale coaching, checklist voor het vaststellen van egosterkte en een gedragscode zijn opgenomen in bijlage 1.

221

zijn neemt de plaats in van daarmee geldentificeerd te zijn. De fase van

leidend tot zelfhaat die alleen maar verder wegvoert van het non-duale

kennismaking is daarmee een dynamische eerste stap van de begeleiding

'thuis: Iedere vorm van begeerte of afkeer, van passie of agressie, is in

die in de regel bestaat uit een verkenning van en disidentificatie met 'het

wezen een vorm van energie die wij toevoegen aan het object van onze

verhaal' of het probleem dat de client inbrengt en tot op dat moment er

aandacht. Het effect is, dat die daardoor alleen maar groeit en wint aan

vaart als een adequate beschrijving van zichzelf. Het eigen maken van een

soliditeit.

'open: niet-geconditioneerde houding ten opzichte van dit zelfbeeld is in

Wegen zoeken om ego los te laten, leidt onherroepelijk tot een innerlijk

deze fase daarom van overwegend belang.

slagveld waarin we afwisselend de rol van onderdrukkende 'overwinnaar' van ego-verlangens spelen en dan weer de rol van slachtoffer kiezen die

Twee sporen

gedwee de geboden en verboden opvolgt die het door het eigen superego

Orn die reden bestaat ieder non-duaal coachtraject van meet af aan uit

of door externe autoriteiten opgedragen krijgt. De strijd aanbinden met

twee sporen die we tijdens het gehele proces blijven volgen: a. Onderzoek

ego is dus geen oplossing. Ego dan maar zijn gang laten gaan evenmin.

naar de zelf- en wereldbeelden, en b. Meditatie/visualisatie om contact

De non-duale benadering wijst de uitweg uit dit dilemma door ego en

te rnaken met en te wortelen in de Grond van non-duaal Bewustzijn. In

alle verlangens, alle kwaliteiten, drijfveren, passies, talenten, angsten en

de kennismakingsfase maken we een begin met het bewandelen van die

beperkingen onvoorwaardelijk te aanvaarden. Alleen in de onvoorwaar

twee sporen door:

delijke aanvaarding van onszelf ligt de bevrijding van dat zelf besloten.

1. Een eerste verkenning van het dagelijks zelf van de client en de belangrijkste onderdelen daarvan.

2. De aanvang van de ontwikkeling van een open, niet-oordelende houding ten opzichte van ego en zijn bewustzijnsinhouden.

3. Mindfulness- en ontspanningsmeditatie.

Op het moment dat wij vrede sluiten met onszelf, niet langer verwikkeld zijn in de strijd om iemand anders te worden dan wie wij zijn, vinden we rust, vrede en ontspanning. Geen van onze gedachten, gevoelens, drijfveren of verlangens zijn in herent goed of slecht. Alles is immers in essentie een expressievorm van non-duaal Bewustzijn. Loskomen van ons 'verhaal: de bevrijding van de

Met dit oogmerk worden hierna achtereenvolgens beschreven: •

•

identificatie met wie wij denken te zijn, is daarom geen verbetertraject,

Disidentificatie in de context van non-duale coaching

geen product van loslaten, maar de uitkomst van oprechtheid en aanvaar

Visualisatie: Metavisie op het dagelijks zelf

ding van alles wat zich in ons bewustzijn aandient. In die acceptatie luwt

Werken met houdingen in de coachrelatie

de strijd, bloeit ons hart op en durven we het

aan

om ons te laten dragen

door de stroom van het leven.

8.1

DISIDENTIFICATIE VAN EGO

In spirituele kringen wordt ons regelmatig en met groot gemak de nood

Onderscheldlngsvermogen In tegenstelling tot hoe ego het bovenstaande begrijpt, betekent <lit hele

zaak voorgehouden ons te moeten disidentificeren met ego. De aanname

maal niet dat wij ego moeten omarmen en al zijn grillen met de mantel

is dat alleen door ego los te laten we tot bevrijding kunnen komen. Voor

van verkeerd begrepen liefde zullen toedekken. Natuurlijk is het van be

de non-duale coach is die uitspraak even onzorgvuldig als onwaar. Non

lang om onderscheid te maken. We zijn nog steeds in staat orn te kiezen

dualiteit betekent 'niet-twee' en in de non-duale visie is iedere splitsing

om een gedachte of gevoel vast te grijpen, er ons al dan niet rnee te iden

het product van ego dat zelf voortkomt uit het denken in afgescheiden

tificeren. We kunnen nog steeds kiezen orn bepaald gedrag voort te zetten

heid. Nog los van de vraag wie anders dan ego dit 'loslaten van ego' zou

of te stoppen. We doen dat echter niet vanuit morele overwegingen of

moeten doen, is het ook een daad van agressie naar onszelf, niet zelden

op basis van superego - onze innerlijke criticus - maar op grond van de

222

223

simpele vraag of het aanhangen van een bepaald gevoel, een bepaalde ge

Disidentificatie betekent in de context van non-duale coaching daarom

dachte of handeling ondersteunend is op onze weg naar de waarheid van

niet afstand nemen maar nabij zijn, niet ontkennen maar erkennen en

wie wij zijn of daar juist van wegvoert. Het is een keuze tussen het inner

niet loslaten maar volledig aanvaarden en gevoelsmatig contact maken.

lijk Licht of de onbewustheid van de droom of inertie. Als we op die basis

Hier krijgt mededogen zijn werkelijke betekenis, het is de alomtegen

onderscheid maken is het niet de moraal die spreekt, noch schuldgevoel

woordigheid van Bewustzijn die zich kenmerkt door onvoorwaardelij

of sociale conditionering, maar liefde voor de waarheid, wat altijd over

ke acceptatie voor wat in Bewustzijn verschijnt. Het is de aanvaarding

eenkomt met liefde voor je diepste zelf. ledere andere vorm van kiezen is

en erkenning van 'Mahamudri, het Grote Hart, de mandala van bestaan

een variatie op het thema begeerte en atkeer, vastgrijpen of wegduwen, en

waarin ruimte is voor alles wat daarin oprijst, verblijft en weer verdwijnt.

daarmee van het in stand houden van ego.

Niet door ontkenning, maar door de inherent aanwezige bereidheid om te erkennen wat is.

Op deze wijze contactvol en aanvaardend aanwezig zijn bij onszelf is kenmerkend voor de non-duale benadering van therapie en coaching.

OAGELIJKS ZELF

Niet vanuit sentimentele of toegeeflijke motivatie, maar op basis van het

8.2

scherpe inzicht dat er geen andere weg bestaat om te gaan. Aanvaarding

In de regel zoekt een client pas hulp als de overlevingsstrategieen die hem

herstelt Eenheid, oordeel creeert splitsing, de voedingsbodem van lijden.

vele jaren dienden niet langer werken. Dat kan veroorzaakt worden door

Het is een radicale weg van zelfacceptatie die veel moed vraagt en uithou

veranderende levensomstandigheden, een andere levensfase, verlies, te

dingsvermogen. Veel meer clan de pogingen van ego om een verbeterde

leurstelling of ontgoocheling. Bijna altijd raken deze situaties existentiele

versie van zichzelf te maken. Bij non-duale coaching is het oogmerk een

kwesties omtrent vergankelijkheid, desillusie en kwetsbaarheid. Het zelf

radicale shift in zelfbewustzijn teweeg te brengen, niet de verbeterings- of

en wereldbeeld dat de client in de loop van jaren heeft opgebouwd, ligt

veranderingsstrategieen om effectiever met pijnlijke of verdrietige kwes

in duigen, of dat dreigt te gebeuren. De client zoekt een herstel van die

ties om te gaan. Non-duale coaching biedt in die zin voor ego geen hoop

beelden. De non-duale coach is niet gericht op reparatie of vervanging

op verlossing, het reikt uitsluitend de middelen aan om de structuur en

daarvan voor nieuwe en wellicht nog aantrekkelijker beelden, rnaar op de

de aannames van ego onder ogen te zien, te verkennen en daar op essen

mogelijkheid om alle beelden te doorzien als illusoir en de client ervan

tieel niveau contact mee te maken. Paradoxaal genoeg is het juist deze

te bevrijden. De client ziet zichzelf als de optelsom van zijn verleden, de

onvoorwaardelijke aanvaarding van onszelf die tot bevrijding leidt. De

non-duale coach ziet die optelsorn als het verhaal waar de client zich aan

warmte van onze aandacht en aanwezigheid bij 'wat is' doet de verijsde

vasthoudt in de overtuiging dat er zonder die opgebouwde identiteit geen

en gefixeerde structuren in onze geest smelten. Laag voor laag openbaren

leven rnogelijk is. De client leeft in zijn verhaal en wil dat dit verhaal tot

zich onderliggende structuren van aannames, zelfbeelden, wereldbeelden,

een goed einde gebracht wordt. De non-duale coach ziet bet verhaal voor

verlangens en verdriet, hoop en wanhoop, liefde en haat die in essentie

wat het is en wil de client daaruit doen ontwaken in de werkelijkheid van

slechts een verlangen kennen: erkenning van hun bestaan. Onze gees

bet Nu.

telijke kwetsuren verlangen geen herstel, geen goedmaken, veranderen of verbeteren, <loch slechts de volledige aandacht en erkenning van hun

Vinden versus zoeken

bestaan. Aandacht is alles wat nodig is en alles wat daarvan afwijkt, is

Het doel van non-duale coaching is eenduidig en eenvoudig: de client te

niet genoeg. Pas dan kunnen die pijnlijke gevoelens tot rust komen, ont

rugvoeren naar de werkelijkheid van wie hij is, namelijk het onbepaalde,

spannen en uiteindelijk oplossen en terugkeren naar hun oorspronkelijke

niet door tijd en plaats gelokaliseerde non-duale Bewustzijn. Deze staat

staat van non-duaal Bewustzijn zelf.

van zijn is geen voortzetting van de inspanningen die ego zich getroost

224

225

om daar te komen. Het is een radicale breuk met die zoektocht, die tot uit

geluk onlosmakelijk onderdeel zijn van het leven in een duale wereld.

drukking komt in de voortdurende uitnodiging van de non-duale coach

Zowel het lijden als geluk kunnen niet 'bereikt' of afgewend worden, ze

om het verhaal waar de client mee ge"identificeerd is, te doorzien voor

kunnen alleen aanvaard worden als inherent onderdeel van het leven. De

wat het is en zich te openen voor het contact met de dragende Grond van

pogingen om deze waarheid te ontkennen, te onderdrukken ofte bevech

non-duaal Bewustzijn. Die toewending naar zichzelf is de betekenis van

ten ontnemen ons de kans om te rusten in de werkelijkheid van 'wat is',

thuiskomen. Rusten in de volkomenheid van eenvoudig Zijn maakt geluk

het Nu waarbinnen alles gebeurt. Vanuit ego-bewustzijn zijn wij ervan

tot een gegeven en ontspanning tot een feit. Niet omdat er in die staat

overtuigd dat geluk zich ergens achter de horizon van de toekomst schuil

van zijn geen tegenspoed meer mogelijk is, of ziekte en dood niet langer

houdt en dat 'dit' het niet kan zijn. De werkelijkheid is dat er niets anders

bestaan. Die blijven gewoon onderdeel van het bestaan op deze planeet.

bestaat dan 'dit' en dat '<lit' alles in zich draagt pm gelukkig te zijn. Als we

Maar omdat die onderdelen van het leven geen inbreuk meer maken op

ontspannen in het Nu, komen we thuis bij onszelf en dat blijkt precies

de ervaring van heelheid en volkomenheid die deze relatieve en duale

datgene te zijn waar wij vanuit ego altijd naar op zoek zijn geweest.

staten overstijgt en omvat.

Voor ego klinkt de uitnodiging om te rusten in Nu als een te goedkoop

In onderstaand schema is het doel van non-duale coaching weergegeven

en te gemakkelijk alternatief voor de zoektocht. Vanuit non-duaal Be

als de uitweg uit de nimmer eindigende zoektocht naar geluk, die in feite

wustzijn is het duidelijk dat er nooit een andere positie kan bestaan dan

het lijden in stand houdt.

bet Hier/Nu van dit moment. Als we rusten in dit moment, vervallen alle overlevingsstrategieen, vervallen verleden en toekomst en ontspannen

Terugkeren in NU

we in eenvoudig zo-zijn. We worden wakker in de werkelijkheid van dit moment alsof we ontwaken uit een nare droom.

CiELUK 8.3

METAVISIE OP HET DAGELIJKS ZELF

Direct in de eerste fase van het non-duale coachtraject wordt de client •

VERLEDEN

ge'introduceerd in deze visie en in de ervaring dat hij of zij veel meer is

•

· · · · · · · · · · · · ·

• .......... -)

•

TOEKOMST

• e

•

dan het verhaal van ego. De eerste stap in <lit proces bestaat uit het leren innemen van een metapositie ten opzichte van onszelf aan de hand van de vraag: "Wathen ik aan het doen?" De identificatie met ons 'verhaal' gaat veel verder dan het feitenrelaas over onze geschiedenis en achtergrond, onze loopbaan en mooie en pijn

LIJDEN

lijke ervaringen. Dat is alleen maar het bewuste aspect van ons verhaal. De onderbewuste laag die daaronder schuilgaat, bestaat uit diepe over tuigingen, oordelen en verwachtingen die wij koesteren ten aanzien van onszelf en anderen. En daaronder bevinden zich, veelal goed verstopt in

De client beweegt op de assen Verleden-Toekomst en Geluk-Lijden. Een

onze schaduw, de drijfveren, instinctmatige behoeften, angsten en pas

gang door het leven waarbij gezocht wordt naar geluk door het verleden

sies waarvan het bestaan bijna altijd onderdrukt en ontkend wordt. Het

alsnog goed af te ronden door geluk na te streven en lijden te vermijden.

is dat deel van ons bewustzijn dat niet is aangepast en er dus niet mag

Die houding levert voortdurende strijd en kramp op, omdat lijden en

zijn, waarvoor we ons schamen. Non-duale coaching is niet gericht op

226

227

het onderzoeken van bet verleden als een doel op zichzelf, maar slechts

3. Ga tijdens de visualisatie niet censureren. Vertrouw er maar op dat

als onderdeel van het vrijmaken van het zicht op non-duaal Bewustzijn.

de beelden die komen precies juist zijn, ook als de denkende geest

Deze diepere lagen van de egostructuur worden daarom in de regel al

ze niet direct begrijpt.

leen in een later stadium van de begeleiding onderzocht, dus uitsluitend

4. Soms zien we heldere beelden, soms krijgen we alleen vage in

wanneer de client eraan toe is en wanneer <lit relevant is om te kunnen verblijven in non-duaal Bewustzijn.

drukken. Dat is allebei goed.

5. Stem eerst af op het lichaam, voel de voeten op de grond staan, adem een paar keer goed door en sluit clan de ogen.

VISUALISATIES

8.4

Vlsualisatie: Metavisie op het diigelijks zelf

8.4.1

Innerlijke beeldreizen of visualisaties maken een belangrijk onderdeel

Hieronder volgen enkele voorbeelden van visualisaties die de client in

uit van het instrumentarium van de non-duale coach en therapeut. De

staat stellen om het dagelijks zelf - de client in zijn normale, door ego

kracht van visualisaties is dat we de client kennis laten maken met het

aangestuurde manier van doen - in beeld te krijgen. Deze twee voorbeel

bestaan van een ruimer perspectief op de werkelijkheid clan de ziens

den van visualisaties maken onderdeel uit van een serie die toewerkt naar

wijze van ego. De orientatie van ego is gericht op overleven. De Wijs

een steeds dieper inzicht in de structuur van het dagelijks zelf.

heidsgeest is te beschouwen als het ruimere bewustzijn dat die orientatie van ego niet ontkent, maar wel overstijgt en omvat. De informatie die de Wijsheidsgeest over een bepaalde vraag of onderwerp geeft, is nimmer

1. Afstemmen op het dagelijks zelf van de client •

het product van het actieve denken, maar van de spontane inspiratie, het heldere inzicht of de doorvoelde ervaring. Het gevolg van de afstemming

rusten op de stoel. Houd je aandacht bij jezelf. •

op dit ruimere en niet door het verleden geconditioneerde deel van be wustzijn is, dat de client nieuwe en veelal inspirerende zienswijzen krijgt

•

Hoe zie je jezelf zitten in een vergadering, tijdens een gesprek met je baas, bij een situatie thuis?

•

gen innerlijke Wijsheid en dus geen enkele suggestie van de kant van de coach of therapeut hoeft te aanvaarden (of te verwerpen).

Stel je gedurende enkele minuten voor hoe je in het dagelijks leven op treedt.

aangeboden die ruimte bieden voor verandering in gedrag, denken en voelen. De kracht van visualisaties is dat de client put uit zijn of haar ei

Sluit je ogen. Ga rechtop zitten. Zet je voeten op de grand. Voel jezelf

Waar heb je het druk mee? Waar moet je naartoe? Waar ben je mee bezig? Wat moet je allemaal doen?

•

Kijk hoe je je gedraagt, hoe je kijkt, hoe je houding is. Censureer niet, oordeel niet, kijk alleen maar.

lnstructles aan de client. voorafgaand aan de visuallsatie 1.

•

Visualiseren is geen trance en geen hypnose. We visualiseren de

Heb je het naar je zin? Ben je gespannen, heb je het druk, wat houdt je aandacht gevangen?

hele dag door. Denk bijvoorbeeld maar even aan je auto. Het beeld

•

Wat pro beert jouw dagelijks zelf te bereiken?

van onze auto verschijnt direct voor je geestesoog. Het wordt pas

•

En wat probeert het te vermijden?

ingewikkeld als we gaan nadenken hoe onze auto er ook weer pre

•

Waar verlangt dit dagelijks zelf ten diepste naar? En wat vreest het, waar

cies uitziet.

2. Neem een passieve, contemplatieve houding aan. De beelden die

is het, misschien op een diep en onbewust niveau, bang voor? Blijf zo nog enkele ogenblikken naar jezelf kijken.

komen zijn geen resultaat van ons rationele denken, maar komen

Dan kom je langzaam met je aandacht terug in deze ruimte en je opent je ogen.

uit een diepere en ruimere laag van je bewustzijn.

Deze korte en eenvoudige visualisatie is een goed startpunt om verder door te vragen.

228

229

2. Leunen tegen een boom r ------------- ..

Te downloaden: ZIE PAGINA 388

8.5

OPEN HOUDING

Sluit je ogen. Ga rechtop zitten. Zet je voeten op

Het is bij aanvang van een coachtraject van essentieel belang om de client

de grond. Voel jezelf rusten op de stoel. Houd je

vertrouwd te maken met het feit dat houding belangrijker is dan inhoud.

aandacht

bij jezelf.

De houding waarmee wij onszelf tegemoet treden, is van bepalende in

Je stelt je voor dat je ergens in de natuur bent.

vloed op wat wij in onszelf en bij de ander waarnemen en op onze waar

Het is mooi weer. Het is er prachtig. Je opent je zintuigen. Je voelt het gras on

dering of oordeel daarover. Een aangehaakte of afgehaakte houding is de

der je voeten en de warmte van de zon op je huid. Je ruikt de natuur en hoort

fysieke vertaling van begeerte of afkeer en is een reactiepatroon ten op

de vogels. De wind strijkt zachtjes langs je gezicht. In dit landschap staat een

zichte van wat is. Omdat het een reactiepatroon is, beperkt het onze han

boom, een oude, wijze boom. Het is alsof die je uitnodigt om aan de voet ervan

delingsvrijheid; we reageren in plaats van te acteren of te creeren. Zeker

te gaan zitten. Je loopt er op je gemak naartoe en gaat zitten. Je leunt lekker

voor het vervolg van het coachtraject waarin de client geconfronteerd zal

tegen de stam van de boom en kijkt op je gemak om je heen. Er is niets dat je

worden met beperkende gedachten en disfunctionele gedragingen is het

-------------

moet doen, hier zijn geen verwachtingen, geen haast. Er is geen inspanning

van belang om vaardig om te leren gaan met die bewustzijnsinhouden.

vereist. Je kunt je totaal ontspannen.

Afwijzing of identificatie zijn niet effectief en bevriezen de inhouden al

Je kijkt op je gemak om je heen en dan zie je een eindje verderop nog iemand

leen maar, terwijl een open houding ruimte laat voor acceptatie, nieuws

lopen. Daar komt iemand jouw richting uit lopen. Als je wat beter kijkt, zie je

gierigheid en verandering. De theoretische achtergrond van het werken

dat je het zelf bent, je bent het zelf in je dagelijkse doen en laten. Je blijft heel

met houdingen is uiteengezet in hoofdstuk 6. Daarom beperken wij ons

ontspannen kijken, zonder oordeel maar met een open blik terwijl je in contact

hier tot de beschrijving van een tweetal oefeningen die in deze eerste fase

blijft met deze oude, wijze boom.

van de begeleiding gemtroduceerd kunnen worden.

Jouw dagelijks zelf komt dichterbij en blijft op enige meters van je vandaan stil staan. Je kijkt nieuwsgierig naar jouw dagelijks zelf, met een heldere, niet-oor delende blik. Je laat de antwoorden opkomen op de volgende vragen: • Wat valt je op aan de houding, de gezichtsuitdrukking en de blik in de ogen van dit dagelljks zelf? •Hoe voelt het dagelijks zelf zich eigenlijk? Wat valt je op aan de energie die het uitstraalt, de sfeer rond dat dagelijks zelf? • Waar is dat dagelijks zelf zo druk mee? Waar is het mee bezig, waar voelt het zich verantwoordelijk voor? • Wat probeert het dagelijks zelf te bereiken? • En wat probeert het te vermijden?

8.5.1

Werkvorm: Houdingen ten opzichte van een 'lastige persoon'

Client brengt een lastig persoon in, iemand met wie hij moeite heeft, op wie hij sterk reageert of met wie hij op dit moment problemen heeft. Coach vraagt de client wat er de oorzaak van is dat deze persoon lastig voor hemlhaar is. Coach plaatst stoel/kussen tegenover de client. Coach: Stel je voor dat die persoon voor je zit op dit kussen/deze stoel. Stel het je zo levendig mogelijk voor. Coach: Neem nu een aangehaakte houding aan en merk op wat je

• Waar verlangt het ten diepste naar? Wat heeft het nodig?

vanuit die houding voelt, denkt en zou willen zeggen tegen die persoon. En dat doe je ook feitelijk, terwijl je je gewaar

• Blijf zo nog enkele ogenblikken naar jezelf kijken. Dan laat je het beeld van je

blijft van wat die woorden met je doen.

dagelijks zelf vervagen, en ook de beelden van dit landschap. Je komt lang zaam terug in deze kamer en opent in je eigen tempo je ogen.

De beelden die gezien zijn vormen de basis voor verder onderzoek naar het aannamesysteem van het dagelijks zelf van de client.

230

Client: (Vertelt) Coach: Neem nu eens de afgehaakte positie aan en merk op wat je vanuit die houding voelt, denkt en zou willen zeggen tegen die persoon. Dat doe je ook feitelijk, terwijl je je gewaar blijft van wat die woorden met je doen. 231

Client: (Vertelt)

8.5.2

Coach: Neem nu de 'open' houding aan. (Helpt de client om hier nauwkeurig in te zijn) Coach: Hoe ervaar je deze lastige persoon nu, vanuit deze open

Werkvorm: Open houding ten aanzien van de client zelf

Deze werkvorm komt overeen met bovenstaande, maar wordt voorafgegaan door een beeld dat de client van zichzelf heeft en dat nader onderzoek vergt.

houding?

Bijvoorbeeld de client die zichzelf ziet als degene die altijd alles moet doen, die

- Wat denk je en voel je nu over deze persoon?

nooit echt slaagt, de mislukte echtgenoot is of de geergerde werknemer, etc.

- Wat zou je nu tegen deze persoon willen zeggen?

Vraag de client hiervan een tekening te maken en die voor zich op een stoel of

- Wat is je impuls, wat wil je doen?

kussen te leggen, zodat hij daar contact mee kan houden tijdens de oefening.

Client: (Vertelt)

Vraag de client om vanuit verschillende posities.- aangehaakt, afgehaakt en

Coach: Ga nu eens op de stoel!kussen van de lastige persoon

'open' - de aandacht op de tekening te laten rusten en te vertellen wat de er

zitten. Client: (Wisselt van positie, gaat daadwerkelijk op andere stoeI!

varingen, gedachten, gevoelens en neigingen zijn om te doen. Het is van groat belang om de client vanuit de directe ervaring te laten praten, niet er6ver.

kussen zitten) Coach: Neem defysieke houding en de gezichtsuitdrukking aan van deze persoon. Vertel iets over hoe jij je voelt, wat je

8.6

belangrijk vindt, wat je nastreeft.

Essentieel voor de ontwikkeling van bewustzijn van de client is dat hij

MINDFULNESS EN ONTSPANNING

Client: (Vertelt)

niet langer samenvalt met zijn verhaal of problemen, maar enige afstand

Coach: Stel je voor dat je vanuit deze lastige persoon kijkt

leert creeren ten opzichte daarvan. Mindfulnessmeditatie is daarbij een

naar jezelf, degene die tegenover je zit en zoals die zich

onmisbare eerste stap. De meditatie helpt de client om te disidentificeren

gewoonlijk opstelt.

van de stroom van gedachten en gevoelens die het dagelijks bewustzijn

Hoe zit die ander - jijzelfdus - er precies bij? Welke

bezetten, zo niet overstromen. De meditatie kan aan het eind van de eer

houding neemt die aan?

ste sessie gedaan worden en geeft de client de gelegenheid om te ervaren

Welke gevoelens neem je waar bij die ander? Wat maakt

dat er afstand bestaat tussen zichzelf en zijn gedachten, gevoelens en han

dat die zich zo opstelt? Client: (Vertelt)

delingen. Onderstaande tekst is bedoeld als leidraad voor het verloop van de meditatie die je als coach begeleidt.

Coach: Keer nu terug naar je oorspronkelijke zitplaats en neem de 'open houding' weer aan.

8.6.1

- Hoe ziet die 'lastige ander' er nu uit?

r ------------- ...

Ga gemakkelijk te zitten, adem een paar keer

Te downloaden:

goed in en uit, voel je voeten op de grand staan.

ZIE PAGINA 388

Deze meditatie is ontleend aan de mindfulnes

� ---------- - - - .1

straining en heeft tot doel om jou aanwezig te

- Wat zie je, wat neem je waar? - Hoe zijn je gevoelens en je gedachten over die persoon nu?

Mindfulness- en ontspanningsmeditatle

laten bij jouw gedachten en gevoelens, maar daar niet mee samen te valten. Je zult ontdekken dat je ze kunt waarnemen, maar dat jij niet je gedachten of ge voelens bent. Belangrijk is dat je aanwezig bent bij jezelf vanuit een open, ont spannen en vriendelijke houding naar jezelf.

232

233

Je kunt ervoor kiezen om je ogen te sluiten of open te houden. Als je je ogen

Blijf zo nog even zitten: open, mild, zonder voorkeur, aanwezig.

openhoudt, ga je niet rondkijken en ook niet je ogen fixeren, maar laat je ze

Helemaal aanwezig in het Nu.

rusten ergens voor je op de grond.

Hoe is het nu?

Als je open en comfortabel zit, breng je je aandacht bij je ademhaling. Voel hoe

(Stilte)

je inademt en uitademt. Er is geen bepaalde manier hoe je moet ade.men, merk

En zo ronden we deze meditatie voor dit moment af.

gewoon op dat je ademt en hoe je ademt. Misschien valt je op dat je adem diep of oppervlakkig is, snel of langzaam. Laat de adem komen en gaan zoals ze gaat. Ga niet in de strijd met de adem. Volg eenvoudig de ademhaling.

8.7

KENNISMAKING MET NON-DUAAL BEWUSTZIJN

(Stilte)

Tot de fase van kennismaking in een coachtraject behoort ook de directe

Vrijwel iedereen merkt dat het volgen van de adem gedurende enkele minuten

introductie in de open en onbepaalde 'Grond' van Bewustzijn. De client

niet lukt. De aard van de geest, de stromende kwaliteit ervan, maakt het moei

maakt op die manier kennis met de mogelijkheid om radicaal los te ko

lijk om erbij te blijven. Dat is geen probleem. Je dwaalt af en keert weer terug.

men van alle identificatiepunten van ego en te ervaren dat het mogelijk

Je bent weg en belandt weer bij je ademhaling. Duizend keer of meer maakt

is om zonder dat houvast te bestaan. We hoeven niet 'iemand' te zijn om

niet uit. Steeds keer je terug naar de ademhaling.

te zijn. De introductie in dit 'open' Gewaarzijn creeert een breuk in het

Op het moment dat je merkt dat je afgedwaald was, ben je eigenlijk alweer

aannamesysteem van ego, waardoor het licht van non-duaal Gewaarzijn

terug en dan kun je weer je ademhaling volgen.

naar binnen kan kieren. Een lichtbundel die daarna niet langer ontkend

Ga ook na wat er gebeurt op het moment dat je afgedwaald bent. Misschien

kan worden en als een baken dienstdoet tijdens de verdere exploratie van

keer je gewoon weer terug bij je ademhaling, maar het kan ook zijn dat je er

de structuur van ego.

gernis voelt of teleurstelling, of welke andere gedachte of gevoel dan ook. Dat is allemaal in orde, dat hoeft niet anders. Keer gewoon weer terug bij je adem

8. 7.1

haling.

r----

Vlsualisatie van de ballon .. ------ - - ..

Voel je voeten en de grond, haal een paar keer

Nu ga je bij de volgende ademhaling je adem uitbreiden naar je hele lichaam.

Te downloaden:

goed adem. Sluit je ogen. Bij de volgende uit

Je gaat je hele lichaam voelen. Word je gewaar van het totaal van zintuiglijke

ZIE PAGINA 388

ademing zie je jezelf ergens in een weiland

indrukken die in je lichaam aanwezig zijn. Je doordrenkt je hele lichaam met

" --- -

- - --- - - - - ..

staan. Bij de volgende uitademing sta je in dat

aandacht. Zeals een spons, zodat er geen plekje in je lichaam is waar geen aan

weiland. Je opent al je zintuigen. Je ademt frisse lucht, hoort de zachte geluiden

dacht is.

van de natuur, neemt de omgeving in je op, etc.

Zo zit je hier, heel aandachtig en lijfelijk aanwezig in deze ruimte. Je bent in je

Dan beset je dat er een grote, lege ball on naast je op de grond ligt. Je raapt hem

lichaam, met je lichaam, als je lichaam en om je lichaam heen.

op en je ziet dat hij een wijde opening heeft, een beetje als de opening van

Als je merkt dat je afgeleid bent, keer je terug naar je ademhaling. Je bent heel

een zak. Dan realiseer je je dat die ballon hier voor jou ligt om al je onnodige

lijfelijk aanwezig, zo zit je.

gedachten en gevoelens in te stoppen die je bezighouden en waar je van af wilt.

Terwijl je hiermee doorgaat, wil ik je vragen om je aandacht helemaal te openen voor alfes wat er zich ook maar in je bewustzijn aandient. Wat er

Dus vraag ik je om te beginnen om al je gedachten, ideeen, argumenten, me

buiten jou gebeurt, binnen jou gebeurt. Alle gedachten, gevoelens, zintuiglijke

ningen, herinneringen die je momenteel bezighouden of waar je last van hebt,

indrukken. Je sluit niets buiten, maakt geen keuze, niets hoeft anders. Je merkt

in de ballon te stoppen. Je merkt misschien al op dat jij je daardoor wat lichter

al die indrukken op, ervaart ze, ziet ze, maar je hoeft er niets mee. Jij bent hier,

gaat voelen, minder bezwaard.

je zit op je gemak. Zender inspanning.

234

235

Vervolgens ga je al je gedachten, associaties, verwachtingen en herinneringen

En jij staat in het weiland. Leeg, zonder gedachten over jezelf, over anderen,

in de ballon doen ten aanzien van:

over de were Id, zonder je verhaal en zonder je naam. Je merkt op hoe dat voelt.

•

Je hobby's, bezigheden, interessegebieden

(Stilte)

•

Je werk of je opleiding

Voel hoe het is om zo aanwezig te zijn. Zander bagage, alleen maar zijn. Word je

•

Je verwachtingen, ambities en je verantwoordelijkheden

gewaar van de stilte, die onbepaalde staat van Zijn, die geen kenmerken heeft,

•

De kwaliteiten en eigenschappen van jezelf waar je op gesteld bent

behalve dat het is. Altijd aanwezig, onbegrensd, open, dragend, tijdloos...

•

De kwalitelten en eigenschappen van jezelf waar je niet zo op gesteld bent Dan open je langzaam je zintuigen een klein beetje. Precies genoeg om rond te

De ballon wordt dikker en dikker, maar hij kan eindeloos uitrekken. Daarom

kunnen kijken, te horen, te voelen, te ruiken zooder enige referentie aan het

vraag ik je om nu ook al je gedachten, associaties, verwachtingen en herinne

verleden, aan de wereld van je verhalen. Je kljkt en ervaart met onbevangen

ringen in de ballon te doen die betrekking hebben op:

blik. Als je wilt rondlopen of bewegen, dan doe je dat. Je beweegt als open

•

Je dierbare gedachten en gevoelens

onbegrensd Bewustzijn in de ruimte.

•

Je vrienden en kennissen

(Na een paar mlnuten)

•

Je famllieleden, gezin, kinderen, partner

Keer langzaam terug naar je plaats. Dan zitten wij nog een tijdje stil bij elkaar.

•

Je hele geschiedenis, het verhaal van je leven

•

En dan ook je naam

•

En ten slotte ook de identificatie met je lichaam, het idee dat jij je lichaam bent

De ballon wordt almaar dikker en dikker, maar alles kan er makkelijk in. Dus al je gedachten, gevoelens, verwachtingen, kritiek, doelen, verlangens, alles gaat in de ballon. En dan, als je het gevoel hebt dat je alles van jezelf in de ballon gestopt hebt, kijk je nog eens goed rand in jezelf. Als er nag een idee, een verwachting, me ning, angst of hoop ergens op de achtergrond schuilt, stop je die ook nog in de ballon. En dan knoop je hem stevig dicht. Opnieuw ben je je ervan bewust hoe het is om zo leeg te zijn. Tot je verrassing is de ballon helemaal niet zwaar. Sterker nog, hij heeft de nei ging om op te stijgen en komt van de grond. Oat laat je gebeuren en je ziet dat de ballon wil zweven in de lucht en omhoog wil naar de hemel.

Je heft daadwerkelijk je arm met de ballon boven je hoofd en dan laat je hem los. En weg vliegt hij naar boven, in de richting van de blauwe hemel. De ballon stijgt hoger en hoger en wordt kleiner en kleiner. En dan verdwijnt ook het zwarte stipje in de uitgestrektheid van de hemel.

236

237

HOOFDSTUK 9

Fase 2. Relatie ontwikkelen 'Verlaat de kringloop van tijd en stap in de verbinding van liefde.' (Rumi)

•

Verkennen en dQorzien van superego

•

Zelfcompassie

•

9.1

Effectiever omgaan met jezelf

Contact met verruimd bewustzijn: de Wijsheidsgeest

WERKRELATIE

Ben effectieve werkrelatie ontwikkelen tussen de non-duale coach en de client is in de eerste plaats het resultaat van afstemming en van de authen ticiteit van de coach. In hoofdstuk 6 zijn de houdingsaspecten beschreven die de coach ondersteunen om de functie te vervullen die centraal staat in non-duale coaching, namelijk die van een heldere spiegel van non duaal Gewaarzijn voor de client. Centrale houdingsaspecten daarvoor zijn: een 'open' houding bewaren, 'niet-doen', puur spreken en luisteren, stiltes laten ontstaan. Een effectieve werkrelatie ontwikkelen van de client met zichzelf kan niet zonder aandacht te besteden aan:

1. Onderzoek naar superego en leren daar vaardiger mee om te gaan. 2. Zelfcompassie als tegenwicht tegen de kritiek en negativiteit van superego.

3. Kennismaking met een verruimd zelfbeeld dat de grenzen van ego overstijgt.

239

We leggen hiermee een fundament voor het vervolg van de begeleiding

dingen die wij moeilijk vinden of waar wij bang voor zijn, en die onze te

die voorbij de grenzen van het zelfbeeld gaat en waarin de herkenning

kortkomingen slechts tegemoet treedt met kritiek of ontkenning, nodigt

van non-duaal Gewaarzijn als het wezen van de client centraal staat. We

zelfcompassie uit om echt bij stil te staan bij de moeilijkheden, angsten

zullen eerst stilstaan bij superego, de achtergrond en de manieren om

en tekortkomingen, en ons hart ervoor te openen. Zelfcompassie spreekt

daarmee te werken. Daarna volgt zelfcompassie en ten slotte besteden we

vanuit ons hart terwijl superego zijn oordelen velt vanuit ons hoofd.

aandacht aan de introductie in een verruimd zelfbeeld.

Verruimd bewustziln Superego en zelfcompassie

Na een eerste kennismaking met disidentificatie met het dagelijks zelf

De relatie die de client met zichzelf heeft, wordt bepaald door de set

zoals beschreven in het voorgaande hoofdstuk, bestaat de tweede stap

zelf- en wereldbeelden waaruit de egostructuur is samengesteld en die de

van begeleiding uit de introductie in een radicaal nieuwe zienswijze op

client als 'zichzelf' ziet. Dit zelf- en wereldbeeld bestaat grotendeels uit

onszelf. We verlaten het beperkte zelf- en wereldbeeld dat grotendeels de

geinternaliseerde meningen en oordelen die de client zowel neerdnikken

neerslag is van ons verleden en ontdekken dat dit stelsel van herinnerin

als opjagen. Ze voelen tegelijkertijd beknellend en vertrouwd aan om

gen en ervaringen in wezen geen relatie heeft met wie wij ten diepste zijn.

dat de client zonder die context van aannames en oordelen eigenlijk niet

In het verlaten van dit beperkte zelfbeeld ontrnoeten wij de transpersoon

goed weet wat te doen of wie ze is. De vergelijking met de leiband waar

lijke kwaliteiten die inherent aanwezig zijn en zich openbaren zodra wij

aan we onze hond uitlaten dringt zich op. Hoewel de riem de hond ern

ons bewustzijn daarop richten en niet langer ingevangen zijn door het

stig beperkt in zijn vrijheid, voorziet die ook in begrenzing en daarmee in

dwingende zelf- en wereldbeeld van ego.

veiligheid en rust. Wie de leiband in handen heeft is natuurlijk superego,

Met de afstemming op <lit verruimde bewustzijn bieden we de client de

die innerlijke criticus: mengeling van moeder- en vader-boodschappen

mogelijkheid om het zelfbeeld te verruilen voor een veel liefdevoller, wij

die wij tot ons geweten hebben omgevormd.

zer en levenslustiger beeld van zichzelf. Het contact met dit verruimde bewustzijn is geen resultaat van den.ken of voelen, maar van het loslaten

Zelfcompassle

van alle zelfbeelden. Met behulp van visualisaties openen we ons bewust

Zelfcompassie is de tegenhanger van superego. Het is de vaardigheid om

zijn voor deze ruimere werkelijkheid, de waarheid van de inherent liefde

van jezelf te houden. De praktijk leert dat het onderzoek naar de her

volle wijsheid die in ieder mens aanwezig is.

komst en inhoud van superego niet voldoende is om er afscheid

van

kunnen nemen. De ingesleten gewoonte om naar de kritiek, geboden en verboden van superego te luisteren verhindert dat wij daadwerkelijk

9.2

verandering kunnen aanbrengen in de manier waarop wij met onszelf

De client komt eigenlijk altijd met z'n tweeen. Vaste metgezel van het

orngaan. Orn de invloed van superego te neutraliseren is meer nodig, na

dagelijks zelf is superego dat zich aanvankelijk nog wel bescheiden opstelt

melijk een gerichte tegenactie die begint met de onvoorwaardelijke ac

in het leven van de client, maar zich gaandeweg steeds nadrukkelijker

ceptatie van onszelf. Zelfcompassie leert ons om onszelf niet langer in de

laat gelden. 'Superego' is de term die Sigmund Freud meegaf aan de in

steek te laten, om de pogingen los te laten iemand anders te zijn dan wij

terne criticus en beoordelaar van ons gedrag. Het is de stem die ons in

SUPEREGO

zijn. Zelfcompassie is niet hetzelfde als alles toedekken met de spreek

figuurlijke zin vanaf de schouder toefluistert of -schreeuwt hoe wij ons te

woordelijke mantel der liefde. Met zelfcornpassie sluiten we niet de ogen

gedragen hebben, aan welke eisen we dienen te voldoen en welke kanten

voor onze onvolkomenheden, integendeel, we zien ze onder ogen en

van onszelf absoluut niet getolereerd kunnen worden.

aanvaarden ze. Daar waar superego niet werkelijk contact maakt met de

Freud ontdekte dat regulering van ons driftleven een egofunctie is die als

240

241

een soort bemiddelaar optreedt tussen aan de ene kant onze instinctieve,

kader uit net zulke ongenuanceerde gevolgtrekkingen als die van het ' bra

primitieve en ongepolijste verlangens zoals de behoefte aan voedsel, seks,

ve' kind, maar nu in tegenovergestelde richting. In plaats van het script:

macht en wil, en aan de andere kant de introjecties bestaande uit gebo

"A.ls ik aan die verwachting voldoe, mag ik er zijn: ' ontstaat het scenario:

den en verboden van de kant van onze verzorgers. Zij waren degenen die

"A.ls ik aan die verwachting voldoe, besta ik zelf niet meer': Ziehier het

geconfronteerd werden met ons driftleven. De manier waarop zij daarop

dilemma van de eeuwige rebel die zich genoodzaakt zag om in een veel

reageerden werd de blauwdruk voor de (veelal onbewuste) condusies die

te vroeg stadium van zijn of haar leven op eigen benen te gaan staan en

wij trokken over de voorwaarden die kennelijk gesteld werden om geliefd

zich te ontworstelen aan de zorg en aandacht van de ouders. Deze stap

en verzorgd te worden en te blijven. Opdrachten, verlangens en verwach

naar autonomie heeft ieder mens te zetten, maar pas in een veel later

tingen van onze verzorgers - moeder, vader, broers en zussen, de domi

stadium van ons leven. Autonomie is een fun�tie van ons bewustzijn als

nee, leraar en later de werkgever - gingen altijd vergezeld van de dreiging

ons brein volgroeid is en wij tot genuanceerde zienswijzen in staat zijn en

van het opzeggen van hun zorg, hun relatie met ons of hun liefde. In de

onderscheid kunnen maken tussen de zin en onzin van ge'internaliseerde

leeftijdsfase waarin we die ouder-boodschappen internaliseerden, liet de

'ouder-boodschappen' die wij met ons meedragen.

ontwikkeling van ons brein het niet toe om genuanceerde condusies te trekken met betrekking tot de wensen of eisen van onze verzorgers. Die

'The majority of men lead lives of quiet desperation.'

ongenuanceerde reacties tonen zich ook bij frustratie van de eigen wil,

(Thoreau)

been en weer zwalkend tussen lief en woedend zijn, uitgelaten of diep verdrietig en mama liefhebben om haar even later te schoppen. Een kind

Superego, de interne criticus, is geen fenomeen dat zo nu en dan de kop

is niet in staat om het verschil te kennen tussen afwijzing van gedrag en

opsteekt. Zodra wij er opmerkzaam op warden, blijkt superego vrijwel

afwijzing van zichzelf als de ouders dat onderscheid niet duidelijk com

altijd en in alle situaties aanwezig als de stem die, op de achtergrond

municeren. Afwijzing van ons gedrag, de misprijzende blik van moeder,

van ons bewustzijn, ons gedrag en ons denken en voelen voorziet van

de opdrachten van vader, warden om die reden vaak ervaren als finale

een kritisch en in het algemeen onvriendelijk commentaar. We kunnen

afwijzing van onszelf, terechtwijzing, opdracht of verbod. Omdat we voor

superego eenvoudig herkennen door zijn nimmer aflatende oordeel met

ons voortbestaan volledig afhankelijk zijn van onze verzorgers, roept het

als onderliggend thema dat 'het nooit goed is'. Superego jaagt ons op of

weerstaan of negeren van die geboden of verboden direct de primitieve

trekt ons terug en doet dat regelmatig tegelijkertijd. A.ls we slagen met

angst op niet te zullen overleven.

een acht, vraagt superego waarom het eigenlijk geen negen is. Wanneer we cum laude afstuderen, snauwt superego dat dit nog geen reden is om

We kozen als kind meestal voor behoud van de zorg en liefde en accep

trots naast onze schoenen te gaan lopen. Superego is de scherprechter,

teerden de voorwaarden die aan ons gedrag, ons denken en ons voe

het is het oordeel en de afwijzing. Het is ook het schuldgevoel dat ons be

len werden opgelegd. We drank.en de geboden en verboden in, werden

springt als wij onze doelen - vaak opgelegd door superego - niet halen of

braaf, voldeden aan de verwachtingen en wisten ons daardoor veilig en

de schaamte omdat wij niet trots durven zijn op onze levenslust, kracht,

gesteund. Het is deze angst die ons - ook in het volwassen stadium van

intelligentie of onbevangen liefde.

ons leven - nog steeds weerhoudt om voorbij te gaan aan de grenzen die

Vrijwel niemand is gevrijwaard van de innerlijke kritiek van superego.

superego stelt en te gaan doen waar ons hart naar verlangt. Een enkeling

Het is een bron van lijden, onze spontaniteit en levenslust warden er

weerstaat de angst voor isolement en gaat zijn eigen weg, met verlies van

ernstig door beperkt en het is een belangrijke oorzaak van depressie en

liefde en contact als de prijs die daarvoor staat. Wanneer die weg van

negativiteit. De vraag dringt zich op waarom wij zoveel geloof hechten

autonomie op zeer jonge leeftijd genomen wordt, bestaat het referentie-

aan die innerlijke zwartkijker, die eeuwige betweter waarin wij als Asse-

242

243

poester zijn met de boze stiefmoeder die ons wel eindeloos het paleis laat

2. Angst voor vrijheid

poetsen, maar ons nirnmer toestaat om de balzaal te betreden. Daar zijn

Een tweede reden waarom we vasthouden aan superego is dat we het wel

twee redenen voor.

iswaar als een beperkende en onderdrukkende instantie ervaren, maar clan wel een die ons tot op heden veilig door bet leven heeft geloodst.

1. In essentie goed

Aan superego kunnen we aflezen wat te doen, te denken en te voelen.

In de eerste plaats is superego niet alleen maar slecht en verwerpelijk.

Superego voorziet ons van een vertrouwd coordinatenstelsel waarin wij

Onze ouders waren niet uitsluitend de onderdrukkende instanties die wij

zekerheid hebben over wat goed en fout is, hoe wij erbij kunnen blijven

te gehoorzamen hadden op straffe van het verlies van liefde en zorg. In

horen en wanneer wij die verbinding juist in gevaar dreigen te brengen.

de meeste gevallen hielden zij oprecht van ons en hadden zij het beste

Superego beperkt, maar die beperking voelt aa.n als veilig en comfortabel.

met ons voor. De geboden, verboden, aanwijzingen en beperkingen die

Dat dit zo is, wordt altijd direct zichtbaar en voelbaar tijdens sessies waar

zij ons oplegden, hadden doorgaans tot doel orn ons te beschermen tegen

in aanstalten worden gemaakt om het ouderlijk toezicht van superego

pijn, angst of teleurstelling. Het waren aanwijzingen en beperkingen die

los te laten en te gaan vertrouwen op het eigen oordeelsverroogen van de

deel uitmaakten van een opvoeding die tot doel had om ons op te laten

volwassene die we inmiddels geworden zijn. De eerste reactie is er altijd

groeien tot goed functionerende individuen in de samenleving. De in

een van tegenwerpingen, het opsommen van de onmogelijkheid om <lit

ternalisatie van de geboden en verboden van de ouders is in dat kader

te doen en de rampenscenario's die ego te berde brengt om te bewijzen

een gezonde egofunctie. Aan de basis van superego ligt de natuurlijke

dat het loslaten van deze orientatiepunten onvermijdelijk tot chaos en

behoefte aan kadering, aan helderheid over wat te doen en te laten en aan

anarchie za1 leiden. Als we het kunnen opbrengen om toch stil te blijven

de ontwikkeling van een persoonlijke moraal en gewetensfunctie. Super

staan bij de mogelijkheid om superego te ontslaan van zijn zelfbedachte

ego is daarom te vergelijken met een intern kompas dat dienst doet als

taak om ons te moeten beschermen tegen de buitenwereld en onszelf,

een eerste houvast voor het kind om gedrag mee af te stemmen en - in

wordt al snel de verwarring voelbaar, de desorientatie op het leven die

een wat later stadiwn van ontwikkeling - zich een mening te vormen en

het vooruitzicht van het verlies van dit vertrouwde kompas met zich zou

gedragsrepertoire te ontwikkelen dat effectief is. Superego is tegen die

kunnen meebrengen. Wat ga je doen als alle eisen zijn vervallen, als de

achtergrond dus een noodzakelijke voorwaarde voor een gezonde psy

oude richtlijnen niet langer gelden en als iedere 'autoriteit' anders dan

chologische groei van het kind.

wijzelf ons is ontvallen? Wat doet er dan wezenlijk toe? Hoe willen we ons leven dan organiseren, welk verlangen durven we dan te volgen?

Als we superego aan een nader onderzoek onderwerpen - zoals tijdens sessies gebeurt - blijkt bijna altijd dat onder de oppervlakte van de aan

Het loslaten van superego betekent daarom het loslaten van de kind

houdende kritiek en oordelen een compleet ander geluid klinkt. Aan de

orientatie op het leven dat een externe autoriteit, een kader behoeft om

basis van superego treft de client - niet zelden tot haar verrassing - op

zich veilig te kunnen voelen. Bevrijding van superego is om die reden

rechte zorg aan, echte liefde en de wens om het goede te doen voor het

een radicale stap in de ontwikkeling van autonomie en van de aanvaar

kind dat de client ooit was. Deze erkenning van de in essentie goed ge

ding van complete vrijheid en de bijbehorende acceptatie van het feit dat

meende zorg en liefde van de ouders stelt de client in staat om onder

wij ten diepste alleen staan in het leven. Uiteindelijk kan niemand ons

scheid te gaan maken tussen de essentie van superego en de verwrongen

vertellen hoe wij moeten leven, want er bestaat geen autoriteit behalve

en gefixeerde geboden en verboden zoals die zich in haar herinnering

wijzelf om daar een besluit over te nemen en keuzes te maken. Precies die

hebben genesteld.

realisatie markeert de transitie van het kindperspectief naar dat van de volwassene. Als wij niet !anger om ons been kijken, op zoek naar een ex-

244

245

teme of gei:ntemaliseerde autoriteit, vallen wij terug op onszelf. We laten onze oren niet langer hangen naar wat de wereld te vertellen heeft en er ontstaat ruimte om te luisteren naar de innerlijke stem van ons hart. Als we daamaar luisteren, ontdekken we wat er voor ons werkelijk toe doet, wat onze doelen en verlangens zijn en uiteindelijk wie wij zelf ten diep ste zijn, ver voorbij de ideeen, oordelen en verwachtingen die superego daarover rondbazuint.

2. De dynamiek te herkennen tussen superego en het kind tot wie het

spreekt en met wie de client zich onbewust vereenzelvigt. 3. Zowel superego als het kind te herkennen als in wezen 'denkbeelden'

gemaakt van niets anders dan Bewustzijn. 4. De kwaliteiten te zien die verborgen liggen in de essentie van zowel

superego als het kind. 5. Die kwaliteiten te herkennen als tijdloos en puur; als transpersoonlijke

kwaliteiten die - bevrijd van de oude context-weer ter beschikking van

Hieronder volgen een werkvorm en een visualisatie, gericht op de ver

de client komen.

kenning en ontmanteling van superego.

9.2.2 Visualisatie: Superego. het kind 9.2.1

Werkvorm: Verkennen van Superego

en transpersoonlijke kwaliteiten

Het is niet moeilijk om superego op het spoor te komen. Twee eenvoudige vra

lnleiding: Coach zet uiteen dat superego een introject is, afkomstig uit het ver

gen volstaan: Hoe moet je zijn? Hoe mag je niet zijn?

leden, dat nu de vorm heeft van de eeuwige criticus. Deze criticus richt zich

1. Vraag de client om- eventueel in samenspraak met de coach - een waslijst

met zijn kritiek tot het kind dat de client ooit was. Hoewel we nu volwassen

van superego-boodschappen te maken. Aan welke eisen moet zij van zichzelf

zijn, reageren we op het comrnentaar van superego nog steeds alsof we het

voldoen, hoe mag zij absoluut niet zijn?

kind zijn dat wij ooit waren. Onderzoek naar superego is dus onderzoek naar de

2. Client neemt de lijst van eisen, geboden en verboden in ogenschouw en stelt

dynamiek tussen ouder en kind.

zich de vraag aan welke normen van superego zij kennelijk moet voldoen. Welke opdrachten moeten ten uitvoer worden gebracht? Welke eisen liggen

Visualisatie: Superego in beeld

er op tafel? Van wie komen die eisen?

r -------------.,

(Deze visualisatie wordt bij voorkeur staand ge

Te downloaden:

daan, omdat de client een aantal keren moet

3. Client formuleert een one-liner, een korte zin of uitspraak die al die bood

schappen van superego samenvat. Coach helpt de client om precies de goe

ZIE PAGINA 388

bewegen.)

de formutering te vinden. lmpliciet of expliciet; welke woorden, welke uit

.. _____________

spraken klonken in het ouderlijk huis als een standaard opdracht, oordeel of

door, voel je voeten op de grond staan. Stem af op de volwassen persoon die je

verwachting?

in het hier en nu bent.

Coach: Sluit je ogen, adem een paar keer goed

4. Coach bespreekt en verkent die one-liner met de client. Waar kent zij dit

van? Wie zei dit in het verleden? Wat gebeurt er op fysiek en emotioneel

Superego

niveau met de client door er nu over te praten?

Coach: Laat in jezelf de geboden en verboden opnieuw klinken, herhaal ze maar. laat dan een beeld opkomen van dit superego, degene die jou deze boodschap

Doorzien van superego en herkennen van

pen voortdurend influistert. Schuin links voor je visualiseer je de gedaante van

de transpersoonlijke kwaliteiten

jouw superego. Neem die gedaante goed in je op. Kijk naar de blik in de ogen,

De volgende stap in de verkenning en het doorzien van superego bestaat uit

hoor de ondertoon in de stem, proef de hele atmosfeer rond deze ftguur, zie de

een visualisatie. Deze heeft tot doel om:

fysieke gedaante van superego levendig voor je.

1. Superego als een 'Gestalt' goed in beeld te krijgen en zich daarmee te

disidentificeren.

246

Zet nu een stap naar linksvoor. Daarmee stap je in dit beeld van superego en belichaam je het helemaal. Je wordt voor dit moment jouw superego. Neem

247

de houding aan van superego, adem zoals die ademt, neem dezelfde gezichts

dit net zo'n denkbeeld is als superego, gemaakt van Bewustzijn. Voel hoe dit

uitdrukking aan, denk de gedachten en voel de gevoelens van superego.

beeld nu aanvoelt en wat ermee gebeurt.

Zet een stap naar achteren. Daarmee laat je de identificatie met superego los.

Zet een stap naar achteren en verlaat het beeld van het kind.

Adem geed uit, schud jezelf een beetje los. Wat merkje op aan superego en het kind terwijl je afgestemd blijft op dit 'open'

Het kind, degene tot wie superego zich rlcht

non-duale Gewaarzijn, dat zonder oordeel is maar wel heel helder kan zien en

Coach: Visualiseer schuin rechts voor je het kind dat je ooit was en tegen wie

voelen?

superego het heeft. Je kijkt naar de gedaante van het kind, je proeft de steer

{Eventueel herhaalt de coach deze laatste twee stappen.)

rondom dit kind, je ziet de blik in de ogen, de houding en gelaatsuitdrukking. Je zet een stap schuin naar rechts en daarmee stap je in de gedaante van dit

Essentie, ontdaan van superego en kind

kind dat je ooit was. Je vereenzelvigt je daar voor dit moment helemaal mee.

coach: Terwijl je in dit 'open' Gewaarzijn verblijft, kijk je nog eens goed naar

Je neemt de houding over van dit kind, de gezichtsuitdrukking, de gedachten

beide vormen - superego en het kind, of wat daarvan over is - en je stelt je

en gevoelens. Hoe voelt het kind zich? Wat denkt het en wat voelt hef? En hoe

open voor de vraag welke kwaliteiten verborgen liggen in elk van deze beelden.

stelt dit kind zich teweer tegen die stortvloed van kritiek en aansporingen?

Vanuit de ruimte van dit 'open' Gewaarzijn kun je direct zien wat de essentie is

Dan zet je een stap naar achteren en daarmee uit de identificatie met dit kind.

van beide kanten in jezelf, van superego en het kind.

Adem uit en schud jezelf een beetje los.

Stel je voor dat je je die essentiele kwaliteiten weer toe-eigent, dat zij weer deel uitmaken van wie je bent in dit leven. Voel de energie van die kwaliteiten

De dynamiek tussen die twee

terugvloeien in je lichaam.

Kijk nu naar de dynamiek tussen superego en het kind. Zie hoe superego de ge boden en verboden duidelijk maakt aan het kind en zie ook hoe het kind daar

Nlet-geconditloneerd Bewustzijn

op reageert. Wat gebeurt er met dit kind op energetisch niveau, in houding,

Blijf zo nog even staan en voel hoe het is om vrij, zonder superego en ook zon

gedrag, expressie etc. als het deze boodschappen te horen krijgt?

der kind, aanwezig te zijn in de ruimte van het 'open' onbegrensde Bewustzijn waarin die kwaliteiten aanwezig zijn.

Vormen van bewustzijn Coach: Dan realiseer je je dat jij deze dynamiek gewaar kunt zijn. Kennelijk ben jij omvattender dan superego en het kind. Wie of wat is het dat dit schouwspel waarneemt? Adem een paar keer geed door en open je voor de aanwezigheid

9.3

DE BETEKENIS VAN COMPASSIE IN NON-DUALE BEGELEIDING

van het 'open' Gewaarzijn dat de dynamiek tussen superego en kind waar neemt. Heeft dit waarnemen een oordeel over wat het waarneemt? Realiseer je dan dat zowel superego als het kind denkbeelden zijn, constructies van de mind, gemaakt van Bewustzijn. Ze zijn als bevroren beelden in de zee van dit stille, open en onbegrensde Bewustzijn. Stap nu, vanuit dit besef, opnieuw in de figuur van superego en volg wat er gebeurt. Hoe voelt superego nu aan? Stap uit superego of wat daarvan over is. Adem een keer goed in en uit en stap dan ook nog een keer in de gedaante van het kind. Opnieuw realiseer je je dat

248

'Stralend en toch verborgen leeft Brahman in de holte van het hart. (... ) Hij die Hem kent als de gevormde en het vormloze, snijdt de knoop van het hart door, lost iedere twijfel op, put iedere handeling uit. In een schone gouden schede verbergt zich de vlekkeloze, ondeelbare, lichtende Brahman. Noch zon, noch maan of ster, noch vuur of bliksem verlicht Hem. Als Hij schijnt begint alles te schijnen. Alles in de wereld weerkaatst Zijn licht.' (Mundaka-Upanishad) 249

In non-duale begeleiding vertegenwoordigt de coach of therapeut Een

Terwijl zij de neiging hebben om te smelten en terug te vloeien in hun

heidsbewustzijn, de realisatie dat wij ieder moment zowel de oceaan

oorspronkelijke staat door alleen aandacht en erkenning te geven. Alles

van Bewustzijn zijn als de golf die daaruit oprijst. We bevinden ons in

mag er zijn, er is geen voorkeur of afkeer, en geen speciale support noch

de paradox waarin we de problemen en vragen van onze clienten ener

ontkenning van wat is.

zijds herkennen als in wezen niets anders dan golven van hetzelfde Ene

Het grote mysterie van de non-duale Werkelijkheid is dat Leegte aan de

Bewustzijn en anderzijds als kwesties die in de ogen van de client niet te

basis ligt van alles wat verschijnt. Vanuit Wijsheid kunnen we zien dat

ontkennen zijn en wel degelijk solide aanwezig. Het is de wijsheid van

niets werkelijk bestaat. Vanuit Liefde zien wij dat alles bestaat als een uit

mededogen als we deze twee zienswijzen bij elkaar brengen. We erkennen

drukking van dit mysterie.

dat de wereld van vorm, van plaats en tijd bestaat, maar herkennen die als

Wijsheid doorziet, Liefde omarmt. En tussen die twee beweegt zich de

ten diepste Leeg, als een reflectie en uitdrukking van tijdloos, vormloos

non-duale coach. Vanuit deze non-duale visie stellen wij ons volkomen

en grenzeloos non-duaal Bewustzijn.

open voor het menselijke drama, en tegelijkertijd doorzien we dat drama

In de herkenning dat elke gedachte, ieder verlangen in wezen niets anders

radicaal omdat Leegte aan de basis ervan ligt. Deze visie geeft op drie

is dan uitdrukkingen van dit ene Bewustzijn die slechts in hun uiterlijk

niveaus betekenis aan het woord compassie. In de eerste plaats is com

voorkomen verschillen, kan niets buitengesloten worden. Vanuit ditzelf

passie als zelfcompassie van grote betekenis voor het werken binnen de

de inzicht ontbreekt het de non-duale coach of therapeut aan de behoefte

egostructuur. Daarnaast verwijst compassie naar het verruimde Bewust

om er iets aan te veranderen. De ene gedachte is niet intrinsiek 'beter'

zijn waarin de transpersoonlijke kwaliteiten Liefde en Wijsheid oplich

dan de andere, het ene gevoel niet te verkiezen boven het andere. De rea

ten. Ten slotte is compassie de alomvattende aanvaarding en liefde voor

lisatie dat alles wat zich aandient in essentie 'van hetzelfde' is, stelt ons

alles wat is, puur omdat het is. De non-duale visie op de werkelijkheid is

als begeleider in staat om los te blijven van de wens van de client die op

in feite niets anders dan Compassie.

zoek is naar een andere, in haar ogen betere versie van de werkelijkheid. We gaan niet mee in het beeld van de client dat haar problemen er niet zouden moeten zijn, dat er iets mis is als zich moeilijkheden aandienen.

9.4

We erkennen wel dat de client die moeilijkheden ziet, maar zien ze zelf als

Zelfcompassie is de tegenhanger en antidote voor superego. Zelfcompas

situaties, golven op het oppervlak van de altijd stille oceaan van Bewustzijn.

sie is de vaardigheid die wij kunnen ontwikkelen om onszelf trouw te

Non-duale begeleiding is niet gericht op het wegwerken van de beelden

vaak gedacht wordt, is zelfcompassie geen 'doekje voor het bloedeti, geen

in de spiegel van bewustzijn van de client, noch op het schoonpoetsen

ontkenning van beperkingen, zwakheden of tekortkomingen, maar juist

van die spiegel, maar op de herkenning dat alle gedachten en gevoelens

de moedige stap om die onder ogen te zien en er verantwoordelijkheid

die daarin verschijnen als reflecties zijn in het Ene Bewustzijn. Het enige

voor te nemen, echter zonder ze te veroordelen of te bekritiseren. Oor

dat helpt is om die reflecties te zien voor wat ze zijn: spookbeelden op

deel en kritiek zijn in feite manieren om de kale waarheid van wie wij zijn

de muren van het bewustzijn van de client. Tegen de achtergrond van

uit de weg te gaan. Zelfcompassie is een vaardigheid. Je kunt het leren of

ZELFCOMPASSIE

blijven en onszelf niet langer in de steek te laten. In tegenstelling tot wat

dit inzicht is duidelijk dat 'niet-doen' het enige is dat ons te doen staat.

ontwikkelen via bewuste aandacht, oefeningen en meditaties. Het is een

We bieden volledige aanwezigheid aan, een totale ontvankelijkheid voor

vorm van mindtraining die effectief blijkt om de kracht van superego te

wat zich aandient in Bewustzijn, en zijn zonder oordeel. Elke manipulatie

verminderen en daarvoor in de plaats een positieve energie toe te voegen

van onze kant betekent dat wij verwikkeld raken in de strijd met de beel

aan ons zelfbeeld.

den van de client. Juist die verwikkeling maakt ze solide en weerbarstig.

250

251

9.4.1

Werkvorm: Zelfc:ompassie

I. Op de geschiedenis van ons hart.

Sluit je ogen, stem af op een situatie in de afgelopen tijd waarin je een vrien

2. Op de wijze waarop wij dit gevoelshart hebben leren beschermen.

delijk woord, gebaar of gift ontving. Hoe was dat, met wie, hoe voelde dat, wat

3. Op de essentie van het hart; de pure kwaliteiten van licht en liefde

waren jouw reacties, mentaal, emotioneel, fysiek?

die nog steeds en ongeschonden in het centrum van ons hart aan

Stem af op een situatie in de afgelopen tijd waarin jij zelf een vriendelijk woord,

wezig blijken te zijn.

gebaar of gift gaf aan een ander. Hoe was dat, met wie, hoe voelde dat, wat waren jouw reacties, mentaal, emotioneel, fysiek? Stem af op een moment in de afgelopen tijd waarin jij zelf vriendelijk voor jezelf

9.5.1

Visualisatie: Het gevoelshart

r ------------- ...

Neem een ontspannen houding aan terwijl je

Te downloaden:

rechtop zit. Adem een paar keer goed in en uit.

ZIE PAGINA 388

Ga dan op je adem met je aandacht naar het ge

Leg je hand op je hart, voel je hart, de energie, het kloppen, de temperatuur.

1.----------- - - �

bied van je gevoelshart. (Oat bevindt zich mid-

Sta stil bij mededogen voor jezelf, hoe ervaar je dat? Wat betekent het voor je

den op de borst, niet precies op dezelfde plek als het orgaan.}

om daar op deze wijze bij stil te staan? Welke gedachten en gevoelens roept

Blijf ontspannen met je aandacht bij je hart en leg je hand of beide handen

deze contemplatie op?

op die plek, waardoor je nog wat beter contact kunt maken met die bron van

was. Wat deed je, welk gebaar, handeling, woord of gift gaf je aan jezelf? Hoe voelde dat, wat waren jouw reacties, mentaal, emotioneel, fysiek?

liefde in jezelf. Je gaat niet zozeer op zoek naar je hart, het gaat meer om een uitnodiging, je nodigt je hart uit om voelbaar te warden.

9.5

HET GEVOELSHART, BRON VAN COMPASSIE

Dan laat je de volgende vragen in jezelf klinken en luister je naar de antwoorden:

Als zelfcompassie - en compassie in het algemeen - al een locatie heeft,

•

Waar in mijn leven ben ik liefde geweest?

bevindt het zich in ons hart, en zeker niet in ons hoofd. Tegenover de

•

Waar heb ik mijn hart gegeven, in welke relaties, in welke omstandig

harteloosheid van superego en de onnodige hardheid die wij onszelf op leggen, vinden we de zachte en vriendelijke stern van de liefde die haar

heden, in welke periode van mijn leven? •

Aan wie gaf ik zo makkelijk, graag en volledig mijn liefde?

onderkornen heeft in het centrum van ons hart. Voor velen van ons is het niet vanzelfsprekend om vanuit die bron in het leven te staan. We zijn

Laat de herinneringen opkomen en voel ook hoe die beelden op fysiek en ge

er niet in opgevoed en de kracht van onze natuurlijk aanwezige liefde

voelsmatig niveau in je resoneren.

en zorg is lang niet altijd gezien en gespiegeld, of er is misbruik van ge

Laat dan de volgende vragen in jezelf klinken en luister naar de antwoorden:

maakt. Orn die reden hebben wij een ambivalente relatie met ons eigen

•

hart. We willen wel liefhebben, maar durven niet. We verlangen ernaar om spontaan en open in het leven te staan, maar aarzelen omdat we ge wond zijn, rondlopen met pijnlijke herinneringen aan de momenten dat

Waar in mijn leven, in relatie tot wie, heb ik mijn liefde teruggehouden, mijn hart niet gegeven?

•

In welke periode was mijn liefde terughoudend, geremd, moeilijk te vin den?

wij dit probeerden. Of we ontkennen dit verlangen als manier om de pijn van het hart niet te hoeven voelen. Relatie opbouwen betekent daarom

Laat herinneringen opkomen van die situaties. Maak ook hier contact met de

ook om de relatie te onderzoeken die wij zelf onderhouden met ons hart.

fysieke en gevoelsmatige lading van die herinneringen.

Dat geldt in gelijke mate voor de coach en voor de client.

Je verbindt je met de beelden die opkomen zonder er een oordeel over te

De volgende overweging en visualisatie laat licht schijnen op die relatie.

vormen. Je laat in jezelf de waarheid waar zijn. Zo was het; er waren momenten in mijn leven waarop ik liefde was, mijn hele hart gaf, en er waren ook momen ten en relaties waarin ik me niet of niet werkelijk gegeven heb.

252

253

Gevoelshart En dan richt je blik zich rechtstreeks op het gebied van het gevoelshart alsof je

9.6

V ERRUIMD BEWUSTZIJN, HET GROTE HART VAN MEDEDOGEN

zo bij jezelf naar binnen kunt kijken, daar waar je hart zich bevindt. Je ziet dit

De ontdekking van de ongeschonden bron van liefde als de essentie van

hart met zijn geschiedenis en ervaringen van blijdschap en liefde, maar ook van

ons hart is in rneerdere opzichten een bevrijdende ervaring. Het bevrijdt

verdriet, teleurstelling en pijn. En je laat een beeld opkomen van hoe dit hart er

ons van de idee dat onze liefde bezoedeld is geraakt, niet langer beschik

door dit verleden, door deze ervaringen uitziet. Hoe voelt dit hart zich nu? Welk

baar is en definitief verloren is gegaan. Het tegendeel is het geval: on

beeld krijg je van jouw hart?

danks de eventueel aanwezige pijnlijke ervaringen en de dikke verdedi gingsmuren die wij hebben opgetrokken om dit hart te beschermen - die

Bescherming

overigens twee kanten op werken en dus ook onze zelfgebouwde gevan

Als je zo kijkt, kun je ook zien op welke wijze je jouw hart hebt getracht te be

genis geworden is - blijken we in essentie niet gewond of gekwetst, maar

schermen. Wat heb je gedaan om je te beschermen tegen pijnlijke of verdrietige

compleet en volop te kunnen beschikken over deze basis van alle andere

ervaringen? Hoe heb je je verdedigd? Je laat een beeld opkomen van de wijze

transpersoonlijke kwaliteiten; de Liefde van ons hart. Tegelijkertijd roept

waarop jij jouw hart beveiligd hebt tegen kwetsingen van buitenaf. Wellicht door

deze kennisrnaking met een geheel andere waarheid dan het zelfbeeld dat

je hart terug te trekken uit het contact, door het te bevriezen, te verharden, te

ego ons voorspiegelt, nieuwsgierigheid wakker naar verder onderzoek.

wapenen, er een muurtje omheen te bouwen, het onvindbaar te maken, etc. Je

Welke innerlijke rijkdorn schuilt er nog meer in onszelf, welke onverrnoe

krijgt jouw persoonlijke vorm van bescherming van je liefdesbron in beeld. Die

de kwaliteiten wachten om ontdekt te worden?

bescherming was ooit absoluut noodzakelijk, je hebt dit onbewust gedaan om je hart te sparen, om je bron van liefde veilig te stellen. Je hebt een zekere afweer

Relatie leggen als thema van de tweede fase van een non-duaal coach

gevonden tegen pijn die je hart zou kunnen raken.

traject heeft daarom ook de betekenis van relatie ontwikkelen met die transpersoonlijke kwaliteiten die in ieder van ons aanwezig en direct be

Essentie

schikbaar zijn zodra we bereid zijn om de identificatie met het verhaal

Je overziet zowel jouw hart met zijn geschiedenis als de manier waarop je hebt

van ego wat te laten vieren - al is het rnaar voor de duur van de meditatie

geprobeerd dat te verdedigen. Dan stel je je voor dat je helemaal naar binnen

of visualisatie. We ontdekken dan dat behalve compassie en liefde ook

kunt kijken, naar de essentie van je hart. Je kijkt en dan openbaart zich daar de

plezier, harrnonie, levenslust, schoonheid, creatie, moed, wilskracht en

kern van je hart. Wat merk je op, wat zie je daar? Je laat het beeld opkomen

geluk inherent aanwezige eigenschappen zijn die oplichten zodra we ons

van de essentie van je hart, van wat het in wezen is. Je laat dit helemaal waar

openen voor het ruimere bewustzijn dat voorbijgaat aan de grenzen van

zijn in het besef dat deze essentie nooit oak maar in het minst be'invloed is

ons zelfbeeld. Het zijn kwaliteiten die ieder mens herkent, onafhankelijk

geraakt door wat je hebt meegemaakt. Je ziet de essentie die nog steeds vol

van achtergrond of cultuur, waar ieder mens naar verlangt en gelukkig

ledig intact is en wil stromen. Je laat een beeld opkomen van deze essentie.

van wordt wanneer ze een grotere plaats in het leven innernen. In ver

Dan breng je je aandacht weer terug naar de plek waar je nu bent en je opent

schillende spirituele tradities wordt voortdurend verwezen naar de aan

je ogen. Maak een tekening van je gevoelshart op drie niveaus:

wezigheid van deze transpersoonlijke kwaliteiten. Ze worden afgebeeld

1. Zoals het er nu uitziet, geraakt en gerijpt door voorgaande ervaringen.

als heiligen die bepaalde kwaliteiten vertegenwoordigen, iconen die als

2. De beschermingslaag die je random je hart hebt opgetrokken.

herinnering dienstdoen aan onze ware aard en onze grootste kwaliteiten.

3. De essentie van je hart.

Kwaliteiten die in ons liggen te wachten om ontdekt en belichaamd te worden. Hoewel in essentie puur en in ieder mens aanwezig, zijn ze lang niet altijd direct herkenbaar, omdat ze onder invloed van de overlevings-

254

255

orientatie van ego zijn aangepast, vervormd, verhard of verbannen naar

Op de volgende uitademing zie je jezelf in een weiland staan. Je opent je zin

een uithoek van het bewustzijn. Zo kan bijvoorbeeld de transpersoonlijke

tuigen. Je kijkt om je heen en neemt de omgeving in je op. Je bent daar alleen,

kwaliteit van liefde vervormd zijn tot kille haatgevoelens en blijkt angst

het is stil.

ten diepste verkrampte levenslust te zijn.

Aan de rand van het weiland zie je een hoge berg. Je kijkt naar de top die hoog boven je zichtbaar is. En je weet dat je op het punt staat om deze berg te gaan

Verruimd bewustzijn

beklimmen. Je loopt naar de rand van het weiland en naar de voet van de berg,

Visualisaties zijn een vorm van geleide meditaties die ons in staat stellen

en daar ontdek je een pad dat omhoog voert. Je reis omhoog is begonnen.

af te stemmen op een zuiverder, ruimer bewustzijn dat niet is aangeraakt door onze persoonlijke geschiedenis. Bewuste afstemming op een ruimer

Je voelt het pad onder je voeten. Met elke stap die je zet kom je hoger. Je weet

bewustzijn is een integrale beoefening binnen alle spirituele tradities.

dat je voldoende energie hebt om deze tocht te volbrengen. Je kijkt om je heen,

Het is, net als meditatie, het besluit om ons niet !anger te laten leiden

volgt het pad dat zo hier en daar een bocht maakt.

door de interpretaties van de denkende geest met al zijn vooroordelen,

Je komt hoger en hoger en dan is er een plek waar je het weiland waar je deze

vergelijkingen, overlevingsstrategieen en afweermechanismen, maar om

reis begonnen bent, diep beneden je kunt zien liggen. Je ziet dat je al behoorlijk

ons bewust toe te wenden naar een staat van zijn die voorafgaat aan al

gestegen bent.

die 'denkbeelden' in de mind. Als non-duaal Bewustzijn te vergelijken is

Je vervolgt je weg en loopt verder omhoog.

met de zon, dan zijn de transpersoonlijke kwaliteiten de zonnestralen die

De omgeving verandert, de begroeiing ziet er hier anders uit, het wordt stiller

alles verlichten wat ze op hun weg tegenkomen. Het licht van non-duaal

en de lucht wordt ijler. Je komt nu in een gebied waarvan je voelt dat hier niet

Bewustzijn is er altijd, maar is niet direct zichtbaar. De zonnestralen in de

veel mensen zijn geweest. En dan merk je op dat ook het pad zelf langzaam ver

vorm van transpersoonlijke kwaliteiten echter wel. Ze tonen zich zodra

dwijnt. Je ziet alleen nog maar wat markeringen in het landschap die omhoog

het witte, kleurloze licht van non-duaal Bewustzijn gebroken wordt door

voeren naar de top van de berg.

bet prisma van het individuele bewustzijn.

Nu ben je bijna bij de top. Het laatste stuk moet je klauteren. En dan kom je aan op de top van de berg. Je geniet van het uitzicht, de rust, de stilte, de helder

In de volgende twee visualisaties stemmen we ons af op die zonnestralen;

heid en van de energie in je lichaam.

de transpersoonlijke kwaliteiten in onszelf. We zetten daarmee een stap in de richting van de realisatie van onze ware aard, het kleurloze Licht van

Dan, terwijl je daar staat en om je heen kijkt, word je je ervan bewust dat daar

non-duaal Gewaarzijn. We beginnen met een visualisatie die de client in

nog iemand aanwezig is. Je kijkt om je heen en tot je verbazing zie je daar de fi

contact brengt met zijn innerlijke Wijsheid, de bron van inzicht en die

guur opdoemen van een wijze oude man of vrouw. Je kunt het gezicht misschien

per Weten dan het denken op het niveau van het dagelijks zelf. Daarna

niet goed zien, maar je weet dat deze gedaante er op de een of andere manier

volgt een samenvatting van een visualisatie die een stap verder gaat en in

altijd geweest is. Het is niet iemand uit jouw persoonlijke verleden. loch is het

feite een introductie is in de vormloze, tijdloze dimensie van non-duaal

iemand die jou helemaal kent en je altijd volledig gezien en geaccepteerd heeft.

Gewaarzijn.

Deze Wijze Oude Persoon ziet er misschien uit als een monnik, een herder, of

9.6.1

Visualisatie: 'Wijze Oude Persoon'

Ga rechtop zitten, sluit je ogen en adem een paar keer goed door. Op je uitade ming laat je alle gedachten los. Je bent je bewust van je aanwezigheid hier, op

een wijze oude man of vrouw, maar het kan ook zijn dat je een engel ziet, de verschijning van Jezus of Boeddha, of Maria. Verwelkom ieder beeld. Maak het niet te klein, laat de beelden precies zijn zoals ze zich aandienen, ook als je ze niet begrijpt of erdoor wordt verrast.

dit moment. Je voelt jezelf zitten. Je hoeft even helemaal niets.

256

257

Je loopt naar deze figuur toe en kijkt hem of haar in de ogen. Je ziet ogen van

maar hebben hun oorsprong in een diepere of ruimere laag van het bewustzijn

wijsheid, compassie en liefde die jou zien. Je voelt hoe het is om gezien te

dat intelligenter is, creatiever en vrij. De kracht van deze visualisaties is dat de

warden door deze persoon die jou helemaal accepteert, onvoorwaardelijk, pre

client zelf de bran is van alle informatie die tevoorschijn komt. De client hoeft

cies zoals je bent. Er is geen oordeel, geen verwachting, a Ileen maar liefdevolle

niets aan te nemen, niets te geloven, alleen te luisteren en open te staan voor

vriendelijkheid en aandacht. Het is helemaal goed. Misschien raken jullie elkaar

de wijsheid en de liefde die al in haar aanwezig is.

aan. Je voelt hoe je kunt ontspannen in dit contact.

NAAR EEN NON-DUAAL PERSPECTIEF

Je kunt deze Wijze Oude Persoon ook een vraag stellen. lk stel voor dat je aan

9.7

deze Wijze Persoon de volgende vraag stelt: "Wat is de volgende stap in mijn

In bovenstaande visualisatie behoudt de client een duale relatie met

ontwikkeling om helemaal tot bloei te komen?" En je luistert naar het ant

Compassie en Wijsheid, voorgesteld als de Oude Wijze Persoon. Het is

woord. Oat kan een woord zijn of een zin, maar ook een gebaar of aanraking

een kennismaking met de mogelijkheid om af te stemmen op een rui

of de blik in de ogen van deze Wijze Persoon. Je luistert en verandert niets aan

mer bewustzijn. Tijdens volgende sessies kan stap voor stap afgestemd

wat je hoort of ziet. Als je het niet direct begrijpt is dat helemaal oke, probeer

worden op een veel ruimer en uiteindelijk non-duaal perspectief waarin

het niet nu uit te denken. De betekenis komt wel.

compassie en wijsheid herkend worden als universeel en alomvattend. Alle transpersoonlijke kwaliteiten zijn ten diepste universeel, zoals het

Eventueel kan je de Wijze Persoon nog een andere vraag stellen. Kijk maar wat

zonlicht universeel is en geen voorkeuren kent of keuzes maakt waarop

je wilt vragen en luister opnieuw naar het antwoord.

het zal schijnen. De essentie van Wijsheid is het doordringende inzicht

Dan wordt het tijd om afscheid te nemen. Weet dat je hier altijd weer terug

dat alle vormen in essentie 'Leeg' zijn, zonder substantie en om die reden

kunt keren. De Wijze Persoon geeft je een aandenken mee aan deze ontmoe

goed noch slecht. De meest essentiele betekenis van compassie is de re

ting of aan het antwoord op je vraag. Kijk maar wat hij of zij je geeft. Oat kan

alisatie dat alles wat is, inclusief de kanten die wij vanuit ego-bewustzijn

een voorwerp zijn of een symbool, maar ook een aanraking of een gevoel.

afwj i zen, een uitdrukking is van non-duaal Gewaarzijn. Hier ontmoeten Liefde en Wijsheid elkaar in de realisatie van Eenheid; vorm is leegte,

Dan neem je afscheid en je begint aan je terugtocht, je belandt weer op het

leegte is vorm. De wereld is Liefde, Liefde is de wereld.

pad. Met elke stap die je zet voel je dat je lager komt. Je ziet het ook aan het landschap. En zo beland je weer aan de voet van de berg en keer je terug in het

Deze beschrijving van compassie als alomvattende Liefde druist in tegen

weiland naar de plek waar je deze reis begonnen bent.

de gangbare duale zienswijze en beleving daarvan. Het is de non-duale

En dan keer je ook metje aandacht weer hier terug en open je in je eigen tem

Liefde die geen tegenstelling kent en waarvan de duaal denkende geest

po je ogen.

zich geen voorstelling kan maken. Het is echter wel degelijk te ervaren. Non-duale coaching stelt zich ten doel om de client daarin te introdu

(Het is aan te raden om de client te vragen een tekening te maken van de Wijze

ceren. Een dergelijke realisatie kenmerkt zich door een tijdelijk gevoel

Oude Persoon en ook van het aandenken dat de client van hem/haar ontving.)

van verlies van de normale ego-orientatie en het openen van het bewust zijn voor het grenzeloze non-duale Gewaarzijn waarin vreugde, liefde

De afsternming op onze innerlijke Wijsheid opent vrijwel altijd nieuwe perspec

en wijsheid gegeven zijn. Die momenten van helder inzicht zijn niet te

tieven en onverwachte zienswijzen die nieuw licht laten schijnen op vragen of

voorspellen en niet af te dwingen. We kunnen ons er wel ontvankelijk

kwesties. De reacties van de Wijze Oude Persoon zijn puur en origineel - en

voor maken en erop afstemmen. Hieronder volgt een samenvatting van

niet zelden voorzien van humor. Ze komen niet voort uit het normale denken,

een visualisatie die buitengewoon krachtig en overtuigend de duale rela-

258

259

tie doorbreek:t tussen het dagelijks bewustzijn van de client en haar wijs

een natuurlijke wijze is alles precies goed zoals het is. En dat geldt ook voor

heidsgeest, de bron van Liefde en Wijsheid in haarzelf. De client ontdek:t

jezelf. Je voelt hoe je steeds meer ontspant.

dat de bron van Liefde, Wijsheid en Geluk waar zij altijd naar op zoek was, in zichzelf te vinden is. De visualisatie eindigt met de introductie van

Gestalte van Zijn

het non-duale perspectief door ook de beelden van de personificatie van

Dan zie je in de verte een gedaante verschijnen, iemand die dezelfde uitstraling

de Wijsheidsgeest los te laten en te verblijven in de vorrnloze staat van

heeft als dit landschap: puur, tijdloos, een bron van liefde en wijsheid. Het is

non-duaal Gewaarzijn.

niet iemand uit je persoonlijke geschiedenis. Het is iemand die liefde en wijs

Onderstaande samenvatting geeft een idee van de structuur van deze

heid vertegenwoordigt. Dat kan een monnik zijn, Boeddha of Maria of louter

visualisatie die oorspronkelijk ontwikkeld is door Hans Knibbe in zijn

een lichtwezen. Het is je Gestatte van Zijn.

School voor Zijnsorientatie. Dit type visualisaties vraagt vaardigheid van

Je komt langzaam dichterbij. Je Gestalte ziet jou met ogen van mededogen en

de begeleider als het gaat om de juiste woorden, timing en vooral de kwa

wijsheid. Je voelt je gekend en je ervaart hoe welkom je bent, precies zoals je

liteit van aandacht. Bovenal verlangt het dat de begeleider zelf de kracht

bent. Jullie maken contact, misschien middels een groet, een gebaar. Je kijkt in

en inspiratie heeft ervaren die het contact met zijn of haar wijsheidsgeest

deze ogen die vol zijn van liefde, wijsheid en mededogen.

teweegbrengt. Het is om die reden zeer aan te bevelen om de visualisatie zelf te ondergaan alvorens daarmee te werken. Werken met visualisaties

Word je Gestalte

maak:t overigens onderdeel uit van de Opleiding Non-duale Coaching en

Dan doe je nog een stap dichterbij. Daarmee treed je in het energieveld van

Therapie.

je Gestalte. Je wordt erin opgenomen. Je ademt, kijkt, bent aanwezig als jouw Gestalte van Zijn. Je wordt dat wat je in wezen altijd bent geweest. Houd niet

9.7.1

Samenvatting visualisatie van

vast aan oude ideeen over jezelf. Laat kritische gedachten maar voorbijtrekken.

de Gestalte van Wijsheid en Mededogen r -------------.,

Stem af op je aanwezigheid hier en adem een

Non-duaal Gewaarzijn

Te downloaden:

paar keer goed door. Bij de volgende uitademing

Dan laat je ook het beeld van jezelf als Gestalte oplossen. Je bent open en

ZIE PAGINA 388

zie je jezelf staan ergens in de prachtige natuur.

zonder vorm, zonder duidelijke contouren aanwezig. Je bent er meer dan ooit,

Je opent al je zintuigen. Je geniet van de omge-

maar daarvoor hoef je niet vast te houden aan de bekende figuur van je levens

L. -------------"'

ving. Je ziet pure schoonheid, een landschap van oorspronkelijke zuiverheid. Je

verhaal, noch aan het beeld van de Gestalte van liefde en Wijsheid.

neemt even de tijd om je hier helemaal aanwezig te voelen. Je ademt zuivere

Adem Licht in, adem Licht uit, voel hoe de grenzen van je lichaam vervagen,

buitenlucht in, hoort de geluiden van de natuur.

opengaan. En merk op hoe het contact met je omgeving juist intiemer wordt.

Je loopt door dit landschap en stelt je voor dat al je dagelijkse beslommeringen

Laat het concept los dat je dit lichaam bent, laat het idee los dat jij de persoon

een voor een van je afglijden. Je voelt je daardoor lichter worden, transparanter.

bent die je altijd dacht te zijn. Voel hoe het is om totaal, zonder houvast aan je verleden, aanwezig te zijn in het Nu. Adem vrijheid in, vrijheid uit. Je begint

Land van Zijn

iets te ervaren van wat het betekent om het zwaartepunt van je bewustzijn te

Gaandeweg neemt je beleving van de puurheid en intensiteit van het landschap

verleggen van ego-bewustzijn naar non-duaal 'open' Gewaarzijn.

toe. Alles om je heen ademt helderheid uit, straalt een lichte frisheid uit, puur

Laat je lichaam een uitdrukking zijn van deze manier van zijn. Laat het een beet

en eenvoudig. Je bent aangekomen in een puur en ongerept landschap, dat

je bewegen zoals het wil, zonder plan.

niet is aangeraakt door geschiedenis of door jouw verleden. Dit landschap heet

Terwijl je in contact blijft met deze manier van Zijn, open je voorzichtig je ogen.

je welkom, hier wordt niets van je verwacht, er warden geen eisen gesteld. Op

Je kijkt zonder te labelen, zonder de dingen een naam te geven.

260

261

9.8

BEOEFENING VAN ZELFCOMPASSIE

bewustzijn van de Gestalte van Wijsheid en Mededogen, die bovendien

Met de volgende werkvorm leggen we een verband tussen de Gestalte van

inherent aanwezige kwaliteiten zijn bij de client. Tevens verheldert deze

Wijsheid en Mededogen en het dagelijks zelf van de client. We introdu

oefening de ambivalente relatie die wij hebben met de onvoorwaardelijke

ceren de zienswijze en inzichten van de Gestalte in het praktische niveau

liefde, wijsheid en geluk waar wij naar op zoek zijn. Niet zelden blijkt dat

van het dagelijks leven van de client.

de aanwezigheid van die kwaliteiten in onszelf tot weerstand, scepsis en kritiek leidt van ego vanwege zijn angst om controle te verliezen. Erken

9.8.1

Werkvorm: Mededogen voor jezelf

ning van die reacties opent de weg om daar vaardig mee om te gaan.

Benodigd: kussentjes/stoelen waarop de client afwisselend kan zitten.

Shamatha-Vipassana-meditatie

Client zit op kussen van haar dagelijks zelf en stelt zich voor dat de Gestalte van

9.9

Wijsheid en Mededogen tegenover haar zit op het tweede kussentje.

Regelmatige meditatie maakt integraal onderdeel uit van de begeleiding.

Coach:

ldentificeer je met jouw dagelijks zelf. Overdrijf dat maar een beetje,

Zander meditatie is het onmogelijk om ons los te maken

zodat je goed contact kunt maken met de gedachtewereld, de gevoe

durende stroom van gedachten die het zicht op de Grond van Bewust

van

de voort

lens en de fysieke houding van het dagelijks zelf.

zijn belemmert. De mindfulness- en ontspanningsmeditatie wordt op

Vertel maar wie je bent en waar je druk mee bent. Wat moet er alle

gevolgd met een meditatie die meer disciplinering van de geest vraagt en

maal en wat mag niet gebeuren? Hoe voel je je, waar verlang je naar?

ons helpt om ons op een dieper niveau te disidentificeren met de stroom

Client:

(Vertelt. Daarna stapt client over op kussen van de Gestalte van Wijs

van gedachten en gevoelens die ons gedurende de <lag zo gemakkelijk

heid en Mededogen)

op sleeptouw nemen. Non-duale meditatievormen worden in een latere

Coach:

Neem even de tijd om helemaal af te stemmen op het bewustzijn van

fase van de begeleiding toegepast, als de client beter in staat is om los te

de Gestalte. Kijk vanuit die positie naar het dagelijks zelf dat tegenover

blijven van de stroom van zijn gedachten en gevoelens.

je zit. Zie hoe het daar zit, voel de energie en hoar de woorden die het

Shamatha-Vipassana-meditatie is een vorm van mindtraining die uit

dagelijks zelf uitspreekt. Wat zie je, wat valt je op aan dat dagelijks zelf.

twee stappen bestaat.

Waar is het zo druk mee? Welke neiging voel je opkomen, wat wil je

1. De stok in de rivier. Concentratieoefening om uit de stroom van ge

Coach:

tegen het dagelijks zelf zeggen? (Client vertelt) Coach:

dachten en gevoelens te stappen.

Neem maar weer plaats op het kussen van het dagelijks zelf. lden

2. Op de oever staan en kijken. 'Rustig verblijven' (Calm abiding) bij

tificeer je daar opnieuw mee. Hoe reageer je op de woorden van je

wat zich ook maar aandient in ons bewustzijn zonder daardoor mee

Gestalte? Wat roepen ze op? Wat wil je tegen je Gestalte zeggen?

gesleurd te worden. Door ons op die manier te disidentificeren met

Client:

(Vertelt)

'risings' die in het bewustzijn verschijnen en weer verdwijnen, herken

Coach:

Neemt plaats op het kussen van de Gestalte. Client kijkt coach niet in

nen we dat wij er niet de eigenaar van zijn, dat we ze niet hoeven te

de ogen, maar stelt zich voor dat daar haar Gestalte zit die vol mede

volgen of te vermijden en dat ze in wezen 'leeg' zijn, dat wil zeggen zon

dogen aanwezig is. Wat gebeurt er in die aanwezigheid?

der substantie of essentie. Die ontdekking maakt bet ons mogelijk om

(Vertelt)

te ontspannen en verlost te zijn van het eeuwige spel van aantrekken en

Client:

afstoten waar ego-bewustzijn in verwikkeld is en dat de bron is van veel Door op deze wijze van positie te wisselen, oefent de client in disidentifi

menselijk lijden.

catie met het dagelijks zelf. De client ervaart de rijkdom, ontspanning en het welbevinden die het gevolg zijn van de afstemming op het 'verruimde'

262

263

9. 9.1

Meditatle: Shamatha-Vipassana

helemaal niets mee. Je bent je er alleen van bewust zonder betrokken te raken.

Ga rechtop zitten, sluit je ogen, adem een paar

Zo rust je en verblijf je ontspannen bij wat is, zonder iets vast te pakken of weg

keer goed in en uit.

te duwen. Als je merkt dat je aangehaakt bent bij een gedachte of gevoel laat je

ZIE PAGINA 388

De eerste fase van deze meditatie is een concen

dat los, ontspan je je weer en herneem je jouw positie van waarnemer. Mocht

1. ---------- - - - �

tratieoefening en bestaat uit het volgen van je

je al te veel op sleeptouw genomen worden door je gedachten, dan neem je

r -------- -----.,

Te downloaden:

ademhaling. Je hoeft niets aan je adem te veranderen. Alleen maar de in- en

even tijd om weer met wat meer concentratie je ademhaling te volgen.

uitademing te volgen. We beoefenen daarbij de 8-punts ademhallng.

Zo verblijven we gedurende nog 15 tot 20 minuten in stille aanwezigheid bij wat is.

Die bestaat eruit dat je opmerkt: •

het begin van je inademing

•

de hele inademing

•

het eind van de inademing

•

het omslagpunt

•

het begin van de uitademing

•

de hele uitademing

•

het eind van de uitademing

•

het omslagpunt

En dan beeindigen we de meditatie.

Je volgt die fasen op een geconcentreerde wijze. Stel je maar voor dat je met je aandacht helemaal naar je adem toegaat, alsof je mee op en neer deint met je ademhaling. Steeds als je afgeleid geraakt bent door een gedachte of gevoel laat je die los en keer je terug bij je ademhaling. (Ga na ongeveer 10 minuten over naar Vipassana.)

Nu laat je die geconcentreerde aandacht voor je ademhaling wat vieren. Stel je maar voor dat je nog ongeveer 20 procent van je aandacht bij je ademhaling houdt, als een anker dat je in het hier en nu houdt. De rest van je bewustzijn is ruim en wijd en open. Zo open en grenzeloos als de hemel boven je. En daar rust je in. Je hoeft helemaal niets te doen. Je zult merken dat er zo nu en dan gedachten en gevoelens verschijnen als wolken tegen de achtergrond van de blauwe hemel. Oat is geen probleem, je gaat niet proberen geen gedachten te hebben. De mind produceert gedachten, dat is zijn aard. Maar jij hoeft daar niets mee. Ze verschijnen tegen de blauwe achtergrond van jouw open grenze loze bewustzijn en ze verdwijnen er weer in, enjij laat dat proces zijn gang gaan. Je gaat niet op zoek naar de herkomst of betekenis van je gedachten. Je doet er

264

265

HOOFDSTUK10

Fase 3. Ontmanteling van de egostructuur "Ten diepste is er alleen vrije ruimte, de 'Gmnd' die wij werkelijk zijn. Onze meest Jundamentele staat van bewustzijn, voorafgaand aan het ontstaan van ego, is een basale openheid, de ultieme vrijheid, een ruimtelijke kwaliteit. En wij beschikken nu en altijd over die openheid... De verwarde mind is geneigd om zichzelf te zien als een solide en duurzaam centrum, maar het is slechts een verzameling gewoontes in denken, voelen en doen." (ChOgyam Trungpa)

•

Overdracht

•

Strategisch zelf en de basisaanname daarvan

•

Kernidentiteit van ego

Nadat de client een eerste blik op zijn dagelijks zelf heeft geworpen en daar een zekere afstand van kan bewaren is de weg vrij om de structuur daarvan nader te onderzoeken. Indachtig de woorden van Sri Nisarga datta Maharaj dat je pas iets los kunt laten als je weet wat het is, bestaat deze fase van de begeleiding uit een gedetailleerd onderzoek naar de on derdelen waaruit ego is samengesteld. We pellen de structuur van ego laag voor laag af en belanden uiteindelijk bij de eerste aanname over wie het denkt te zijn. Achtereenvolgens behandelen we in dit hoofdstuk: 1. Overdracht, de algemene en meer specifieke inkleuring van de

werkelijkheid van dit moment door herinneringen en ervaringen die wij in het verleden opdeden.

267

2. Het universele misverstand dat gebaseerd is op de illusie van afge

denis. Op die manier kleuren wij de wereld van het Nu in met ervaringen,

scheidenheid en aanleiding is voor de nimmer eindigende zoek

gevoelsimpressies, gedachten en handelwijzen die wij ons ooit hebben

tocht naar heelheid en geluk.

eigen gemaakt. Dat kunnen positieve herinneringen zijn en negatieve. En

3. De kernovertuiging die aan de basis ligt van de egostructuur.

zo hebben wij te maken met positieve en negatieve overdracht. Overdracht vindt plaats bij alles wat wij waarnemen of ervaren, maar vaak

Zeepbel

staat die overdracht ons niet zo in de weg. Sterker nog, meestal hebben wij

Het radicale karakter van Non-duale Coaching en lherapie openbaart

helemaal niet in de gaten dat wij een hoogstpersoonlijk licht laten schij

zich hier in het feit dat de aandacht niet uitgaat naar verandering of ver

nen op onszelf en de wereld. Het is een zienswijze op de werkelijkheid die

betering van die structuur, maar naar de ontmanteling daarvan. In plaats

door niemand gedeeld wordt, omdat vrijwel i�dereen slechts vertrouwd

van de meubels in onze woonkamer te verplaatsen, gooien we de deur

is met zijn of haar eigen wereldbeeld. Zo bezien zijn er net zoveel versies

open en nodigen de client uit om mee naar buiten te gaan, de onbegrens

van de 'waarheid' als er mensen zijn. Meestal is deze 'overdracht' - de in

de buitenwereld in.

kleuring van onze waarneming - niet zo pregnant aanwezig. Hij is meer

Die stap naar buiten kan echter alleen gezet worden nadat de client de

te vergelijken met een grondtoon, een basisstemming die tot uitdrukking

structuur van ego die hem of haar gevangen houdt, heeft leren kennen en

komt in de gedachten en gevoelens die zich op de achtergrond van ons be

doorzien. Longchenpa betoogt in zijn boek 'Het Juwelenschip' dat 'alles

wustzijn ophouden, maar niettemin een kleuring aan onze waarnemingen

wat wij waarnemen een product is van onze geest: We zijn als de gevan

geven. Die grondtoon is ons eigen, zo kennen wij onszelf: "Zo zijn wij nou

genen in Plato's grot die de schaduwen op de wanden voor het echte leven

eenmaal': Wij komen deze vorm van overdracht als volgt op het spoor.

aanzien en weigeren om zich om te draaien, het zonlicht tegemoet. De egostructuur is een gevangenis die grote overeenkomsten vertoont met

Aandacht voor basisoverdracht

een zeepbel waarin wij opgesloten zitten. We zijn zo betoverd geraakt

Als ik aandacht schenk aan een voor mij tamelijk neutrale waarneming,

door het spel van kleuren en vormen die verschijnen op het oppervlak

bijvoorbeeld een boom die in het vrije veld staat, kan ik mij bewust war

van de zeepbel, dat wij niet in de gaten hebben dat die !outer de projec

den van mijn overdracht op dit fenomeen door mij daarop af te stemmen.

ties zijn van onze manier van kijken, denken, voelen en doen. Het heeft

Al snel blijkt dan dat zich gedachten ontwikkelen over die boom. Niet

daarom geen zin om de clienten te voorzien van andere, kleurrijker of

alleen feitelijkheden, zoals 'het is een oude booni, 'het is een beuk: maar

meer geavanceerde projecties. Non-duale Coaching en Therapie nodigt

ook dienen zich gedachten en gevoelsimpressies aan die feitelijk niets over

de client uit om wakker te worden en de zeepbel door te prikken. Dan

die boom zeggen, maar des te meer over mijzelf. Er klinken gedachten in

blijkt dat het non-duale open Gewaarzijn direct aanwezig is en afgeschei

mijn hoofd in de trant van de enorme vrijheid en ruimte die deze boom

denheid slechts een akelige droom.

hier op dit vrije veld tot zijn beschikking heeft. Of hoe autonoom en trots hij daar alleen durft te staan, etc. lemand anders kan dezelfde boom in het veld zien staan en na enige tijd die waarneming inkleuren met overpein

10.1

OVERDRACHT

zingen betreffende de grote eenzaamheid die deze beuk treft, zo zonder

De eerste sluier die over de open non-duale Werkelijkheid wordt gelegd

lotgenoten, en dat hem daardoor wellicht geen lang leven beschoren is.

is die van overdracht. Overdracht kleurt onze waarneming van de wereld

Het is duidelijk dat ik met deze inkleuringen eigenschappen aan de boom

op basis van ervaringen en herinneringen uit het verleden. Van moment

toedicht waarop die boom zelf nooit zou komen. Dat kan allemaal geen

tot moment maken wij de wereld om ons heen begrijpelijk en betekenisvol

kwaad. Dergelijke invullingen zijn zelfs te beschouwen als de rijkdom aan

door die te 'labelen' met bekende beelden uit onze persoonlijke geschie-

reflecties waarover het menselijk bewustzijn beschikt.

268

269

Speclfleke overdracht

langrijkste rollen vervulden. Dat waren - naast familieleden en leraren

Geheel anders is de situatie wanneer overdracht onze waarneming zoda

etc. - uiteraard vooral directe gezinsleden. En dan vooral onze ouders. En

nig kleurt dat het contact met de werkelijkheid van dit moment verloren

dan vooral onze rnoeder. En dan vooral de borst van onze moeder. In het

dreigt te gaan. Deze zware emotionele vertekeningen ontstaan meestal

directe contact met de voedende moeder doen wij onze eerste ervaringen

door op zichzelf kleine 'triggers' die anderen onbedoeld uitzenden. Die

op aangaande veiligheid, bevrediging en liefde die wij in de wereld zoe

bepaalde klank van iemands stem, dat typische gebaar van de ander, die

ken. En evenzeer met onze eerste confrontaties met frustratie, onveilig

speciale oogopslag of die specifieke geur die onbewust doet denken aan

heid en ontkenning van onze behoeften. Maar uiteraard breidt die cirkel

het ouderlijk huis, zijn al voldoende om heftige overdrachtreacties te ont

van ervaringen met onze directe omgeving zich snel uit.

ketenen. In die situaties kunnen wij niet langer spreken van basisover dracht, maar is de overdracht specifiek aan de situatie of het moment

Behoeften en ontkenning

gebonden. Bovendien dringt deze vonn van overdracht zich zodanig

In de eerste jaren van ons leven ontwikkelt ego zich ruwweg aan de hand

krachtig op dat het de waarneming van de feitelijke situatie ernstig ver

van impressies uit de directe omgeving. Onze behoefte aan veiligheid,

vormt. Dat is des te schadelijker omdat wij vanwege de heftigheid van de

voeding, betrokkenheid, erkenning en waardering ontmoet een omge

overdracht aanvankelijk helemaal niet kunnen zien dat hier sprake is van

ving die daar op haar eigen manier op reageert. Soms door daaraan te

overdracht. Wij zijn slechts overtuigd van de realiteit van datgene wat wij

voldoen. Soms door er niet aan te voldoen. Meestal iets ertussenin. Bij

denken waar te nemen en putten daaruit ook de rechtvaardiging voor

voldoende positieve reacties uit onze verzorgende omgeving kan ego zich

onze manier van reageren.

verder ontwikkelen. Blijft een positieve respons op de herhaalde uiting van een bepaalde behoefte uit, dan stagneert de ontwikkeling van ego op

''Mijn baas ziet mij in het algemeen niet staan. Alleen als hij mij nodig heeft weet hij mij te vinden en dan is hij plotseling vol aandacht voor mij. Maar zodra de klus die ik voor hem moest doen is afgerond, loopt hij mij weer voorbij. Ik vind dat niet leuk. Als ik er zo over praat voel ik dat ik het niet alleen maar vervelend vind. Het doet pijn. Sams houdt het mij uit mijn slaap, ik voel mij dan diep verdrietig. Het gekke is dat ik mij niet kwaad voel. Ik begrijp hem wel. Ik denk dat hij er niets aan kan doen, dat hij eigenlijk wel heel aardig is, maar het gewoon te druk heeft met zijn werk. Ik wil hem helpen. Daarom zeur ik niet over mijn gevoelens en doe ik wat hij mij vraagt, en als het even kan ook nog iets extra's. Misschien dat hij mij dan uiteindelijk wel zal waarderen."

dat punt. Soms geschiedt de afwijzing van behoeften openlijk, soms impliciet, soms agressief, soms passief. Deze afwijzing door de mensen van wie wij afhan kelijk waren, vooral moeder, vader, broers en zussen, is uiterst pijnlijk. Bij openlijke of impliciete afwijzing of afkeuring raken een of meerdere van onze behoeften gek.wetst. Kwetsingen roepen reacties op. We worden verdrietig en willen de pijn die ons is aangedaan tenietdoen; we worden kwaad. Vaak worden ons verdriet en onze boosheid evenmin geaccep teerd, of slechts een van deze twee. In emotionele zin uitdrukk.ing geven aan onze behoeften raakt dan gekoppeld aan de pijn van de afwijzing daarvan. Er rest ons dan niets anders dan dit geheel van behoeften, pijn en frustraties uit te bannen en te 'vergeten' door het naar het onbewuste

Uiteraard treedt deze vorm van overdracht vooral op wanneer wij gecon

deel van de psyche te verplaatsen. Wij verliezen daarmee het contact met

fronteerd worden met onderwerpen die vanwege onze persoonlijke ge

die behoefte en kunnen ons daar bewust niets meer van herinneren.

schiedenis nog beladen zijn met niet erkende positieve of negatieve her inneringen. In het algemeen betreft dat onze ervaringen aan de directe omgeving waarin wij opgroeiden, vooral ons ouderlijk huis. En dan vooral de ervaringen met personen die voor ons overleven en opgroeien ·de be-

270

"Sinds enige tijd heh ik een collega die er de kantjes vanaf loopt. Altijd is hij moe of bezig ziek te warden of hij heeft een vrije dag of is druk met onduidelijke andere bezigheden ... Het werk interesseert hem kennelijk 271

niet. En omdat hij zo weinig presteert, moeten anderen zich extra

Mijn reactie sloeg helemaal nergens op, er was feitelijk geen reden voor.

inspannen. Nou, eigenlijk neem ik zelf zo'n beetje alles van hem over.

Hij was heel redelijk, geen verkeerd woord was er gevallen. Vreemd, steeds

De klus moet geklaard warden, toch? Maar ik wind mij er voortdurend

als ik erover vertel do emen er oude herinneringen op aan mijn vader. ..

over op. Hij ziet niet eens dat ik dit allemaal voor hem doe. Ik voel mij soms zo kwaad! Maar ik zeg het niet."

Vasthouden aan de klndversle van de werkelijkheid Bovenstaand voorbeeld toont aan hoe gefrustreerd verlangen ons hele

Verborgen verlangen en strategisch handelen

leven met ons mee kan reizen en onbewust op zoek is naar een omge

Tegenover deze teruggetrokken verlangens staat bet 'strategische' optre

ving waarin het eindelijk wel gezien, gehoord en ontmoet zal worden.

den dat wij in het dagelijks leven aan de dag leggen. In reactie op de sfeer,

We zijn inmiddels volwassen, stichtten een gezin, bouwden een carriere

de mores, thema's en relatiepatronen van het ouderlijk huis, ontwikkelden

op, verwierven ons een plaats in de samenleving. Maar nog steeds spelen

wij een strategische manier van denken, voelen en handelen met als doel

de verborgen behoeften een rol in de manier waarop wij handelen. Nog

orn alsnog waardering en erkenning aan de omgeving te ontlokken. Wij

altijd hopen wij, vaak zonder ons daarvan direct bewust te zijn, dat onze

worden braaf, doen ons best, vallen niet uit de toon, spannen ons in, of

vader toch nog echt trots op ons zal zijn, dat moeder van ons het meeste

gaan onze eigen gang zodat wij niemand tot last zijn. Meestal boeken wij

houdt of dat de oudere broer eindelijk eens respect toont voor onze ta

hiermee succes. De prijs is echter hoog, want hoewel we daarmee waar

lenten. Zolang die verborgen behoeften niet erkend zijn, blijven wij op

dering oogsten voor onze <laden, blijft onze basisbehoefte onvervuld.

wek naar situaties en mensen die de hoop op erkenning, de vervulling

Hoe diep ook weggestopt, onze behoefte aan erkenning, waardering, etc.

vonden denken te hebben, voelen wij ons de koning te rijk. Eindelijk de

laat zich nooit werkelijk verdringen omdat zij onlosmakelijk verbonden

werkgever die onze inzet wel waardeert, toch de vrouw of man gevonden

is aan de biologische basis van een leven in <lit lichaam op deze planeet.

die ons onvoorwaardelijk lief zal hebben, de leidinggevende die wel oog

Bescherming, voeding, ons geliefd en gezien voelen, ervaren wij als voor

heeft voor onze talenten en ons niet teleur zal stellen.

van ons verlangen doen opvlammen. Als wij een dergelijke situatie ge

waarden om te kunnen overleven. Wij dragen de pijnlijke ervaring van de afwijzing of ontkenning daarvan nog steeds met ons mee, maar ze leiden

Volwassen visie op de werkelilkheld

- evenals de behoefte zelf - een verborgen bestaan op de achtergrond

Het is zonder meer voedend en fijn als wij ons gewaardeerd weten door

van ons bewustzijn. Ondergedoken maar springlevend wachten zij hun

de mensen om ons heen. Maar wanneer bet onderscheid ontbreekt tussen

kansen af om ooit, ergens, de erkenning te krijgen die zij nodig hebben.

waardering van volwassenen onderling en onze verborgen pogingen om alsnog in onze oude behoeften tegemoet getreden te worden, dan is er

"Enige tijd terug had ik een functioneringsgesprek met mijn baas. Ik weet

sprake van overdracht. Onbewust dragen wij de oude verlangens die in

dat ik goed werk doe. Ik ben trots op mijn prestaties, maar daar ging zijn

verband stonden met vader, moeder, broer of zus over op het object dat

aandacht niet naar uit. Dat was nog tot daar aan toe. Maar de manier

daar in onze ogen geschik:t voor is. Wij zien de persoon die tegenover ons

waarop hij daar zat, zo'n beetje onderuitgezakt, bril op het puntje van zijn

staat niet langer zoals die is, los van onze geschiedenis. Wij dragen juist

neus, turend in zijn papieren en dan zo'n beetje minzaam opkijkend af en

onze geschiedenis van tekorten of afwijzing over op die persoon in de

toe ... Ik weet nog steeds niet wat precies de aanleiding was, maar ik werd

hoop dat de uitkomst van ons verlangen deze keer positief zal zijn. Die

ontzettend kwaad. Ik kon hem wel aanvliegen, die arrogante zak! Het

pogingen zijn gedoemd te mislukken.

zweet brak mij aan alle kanten uit en ik ben weggelopen. Op het toilet heb

Niemand is in staat om het ons aangedane leed weg te nemen, geen ge

ik met mijn vuisten tegen de muren staan bonken. Dat luchtte op.

liefde kan de ervaren eenzaamheid tenietdoen, geen leidinggevende kan

272

273

de misprijzende blik van vader van ons netvlies wegnemen. Het object

den zijn en de client overtuigd is van de juistheid van zijn zienswijze en

van overdracht dat wij meestal geheel onbewust kozen, kan dan ook niet

gevoelens. Allereerst moeten we zeker stellen dat de client verantwoor

anders dan vroeg of laat in onze verwachtingen tekortschieten. Over

delijkheid accepteert voor de vaak heftige gevoelens die met overdracht

dracht belemmert ons om reele verwachtingen te hebben van anderen,

gepaard gaan. We kunnen slechts effectief met overdracht werken als de

het legt een claim op anderen en daarmee creeert overdracht zelf de nieu

client bereid is om in te zien dat de emotionele lading die vrijkomt niet

we teleurstelling. Waarmee de oorspronkelijke kwetsing, afwijzing, het

- of maar zeer ten dele - gerechtvaardigd wordt door de situatie van het

gebrek aan waardering, opnieuw bewaarheid wordt.

moment, maar alles te maken heeft met pijnlijke gevoelens uit het verle den. De gangbare route is niet om uit te zoeken in hoeverre de reacties

All good, all bad

van de client gerechtvaardigd zijn, maar stil te staan bij de gevoelens zelf.

De aanleiding om beladen overdracht op gang te brengen, onttrekt zich

Ze hoeven niet begrepen of verklaard te warden, doch slechts aanvaard

meestal aan onze waarneming. Het kan zo subtiel zijn als het optrekken

en doorvoeld. De emotionele reacties die door overdracht opgeroepen

van een wenkbrauw, iets in de klank van een stem, maar ook zo grof als

worden zijn buitengewoon heftig en kunnen eigenlijk alleen in aanwezig

het feit dat iemand tot het mannelijke dan wel vrouwelijke geslacht be

heid van de coach hanteerbaar worden gemaakt. Als de opgekropte ener

hoort. Overdracht is een ongenuanceerd reactiepatroon. In een oogwenk

gie is toegelaten en doorvoeld, neemt de spanning ervan af en ontstaat de

komen alle bewuste en onbewuste pijnlijke herinneringen tot leven, even

innerlijke ruimte bij de client om het object van de overdracht te ontslaan

als de verdedigingssystemen die daarbij horen. Dit gehele complex aan

van irreele verwachtingen en verlangens.

reactiepatronen verkeert qua ontwikkeling op het niveau waarop het ooit is ontstaan. In de meeste gevallen is dat in een pril stadium van ons leven.

Zoals hierboven aangegeven, maken we onderscheid tussen algemene

Kenmerk daarvan is dat wij onszelf toen niet anders konden ervaren dan

overdracht en specifieke overdracht. Algemene overdracht is de grond

als middelpunt van het universum. De 'natuurlijke staat van egocentris

toon, de kleur die wij onbewust toevoegen aan de wereld die wij waar

me' die eigen is aan het kind staat elke nuancering van onze gevoelens in

nemen. Specifieke overdracht heeft betrekking op personen en situaties

de weg. De wereld is een verzameling dichotomieen. Slechts tegenpolen

die gekleurd worden en voorzien van toebedachte eigenschappen en

hebben betekenis, zoals welbevinden of lijden, honger of voldaanheid,

kenmerken waarvan de oorsprong gezocht moet worden in ons verleden

veiligheid of doodsangst, liefde of negeren, etc. De directheid en felheid

en die weinig tot niets zeggen over de actualiteit. Hieronder volgen twee

van de emoties verklaart ook de heftigheid van overdrachtsreacties wan

werkvormen, waarbij we eerst de algemene overdracht in beeld brengen

neer die zich in het volwassen leven, vaak tot onze eigen verbijstering,

door de impressies, gevoelens en verwachtingen te onderzoeken die wij

voordoen. We zijn niet alleen maar boos, de antler moet dood! Wij voe

onbewust met ons meedragen in relatie tot de grond waarop we staan.

len ons niet alleen verliefd, die antler is echt het einde! En die gevoelens

Waarbij de grand in archetypisch opzicht staat voor 'moeder'/'moeder

kunnen ook met dezelfde heftigheid in hun tegendeel omslaan. Van 'all

natuur'/'moeder aarde:

good' naar 'all bad' en daar zit niets tussenin.

In aansluiting op deze oefening volgt een werkvorm die de onbewuste overdracht op 'een antler' aan het licht brengt.

Begelelden Werkvorm: Algemene Overdracht

Werken met overdracht begint met de erkenning van het feit dat er over

10.1.1

dracht in het spel is in de manier waarop wij de werkelijkheid waarnemen.

Een onderzoek naar algemene overdracht op de grond waarop we staan en

Dat is op zich vaak al een hele toer. Begeleiding van overdracht vraagt

waarop we onbewust onze herinnering aan de relatie met onze moeder/ver

veel stuurmanskunst, omdat de emoties waarmee gewerkt wordt zo bela-

zorger overdragen.

274

275

Het is van belang om als begeleider te benadrukken dat de volgende vragen

te ontladen. Door het overdrachtsverhaal in het hier/nu te brengen kan het

niet gericht zijn op het rationele denken van de client, maar op het contempla

ontspannen en herkend worden als een oud patroon dat niets zegt over de

tieve en door gevoelens aangestuurde denken van de buik. Nodig de client uit

werkelijkheid van dit moment.

om voelend aanwezig te zijn en zijn associaties en gevoelsimpressies te volgen. 1. Staan, !open en opmerken hoe je je eigenlijk tot de grond verhoudt. Hoe

•

Voor B is dit een oefening in volledig aanwezig blijven bij het onderzoek van A

staan je voeten op de grand? Maken ze veel of weinig contact, is dat een

en zich gewaar blijven van de eigen overdrachtspatronen die tot leven komen

ontspannen of gespannen manier van contact maken? Sta je stevig of

in reactie op de woorden van A (tegenoverdracht).

wankel? Loop je heel licht of stamp je je voeten de grond in? Beweeg je voor je gevoel naar de grond toe of ervan af? 2. Je zet de neigingen die je opmerkt bij jezelf wat meer aan, zodat ze dui

delijker voelbaar worden. 3. Dan laat je een beeld opkomen van de grond onder je voeten. Wat voor

grond is dat? Wat zijn de kwaliteiten of kenmerken daarvan? Krijg je

1. B neemt een 'open' houding aan en stemt .af op non-duaal Bewustzijn.

B biedt aandacht aan, puur luisteren, geen oordeel, is aanwezig vanuit het hart, compleet in het nu, er is niets te doen of te weten. 2. A kijkt naar B maar houdt de blik gericht ter hoogte van de kin van B. A kijkt

B dus niet in de ogen.

de indruk dat de grand hard is, of zacht, wiebelig, of zompig? Voelt de

3. A stemt af op zichzelf en onderzoekt de reacties op de vragen van B.

grand als zand, als steen, als een rots, als gras, als een moeras? Geef je

4. B vraagt: "Los van wie je weet dat er tegenover je zit en als je mij niet aankijkt

gevoelslichaam ruimte om te associeren.

maar alleen blijft bij de ervaring van het feit dat er naar je gekeken wordt,

4. Welke intenties dicht je de grond toe? Wat lijkt die grond van jou te

hoe wordt er dan naar je gekeken? Wat zeggen die ogen, wat is het oordeel

willen, wat lijkt de grond met jou te doen? Wil die grond je ontvangen,

of de verwachting die je in die ogen den kt te zien? Weik appel doen die ogen

je afhouden, je wegduwen, zich naar je toe trekken, je naar zich toe zui

op jou?"

gen? Is deze grond ge"interesseerd in je of onverschillig? Is die voedend

5. A vertelt.

of afwezig, koud of warm?

6. B: "Geef jezelf de ruimte om te onderzoeken wat de fysieke, mentale en ge

5. Wat doe jij in reactie daarop? Wat doe je met je ademhaling, je spieren?

voelsmatige reacties zijn op deze ogen die naar jou kijken."

Welke gedachten en gevoelens merk je op als reactie op de 'houding'

7. A vertelt.

van deze grand?

8. B: "Hoe wi! je reageren? Hoe stel je je eventueel teweer? Welke neiging tot

6. Dan open je weer je ogen. 7. Nabespreken van de indrukken, de onbewuste overdracht die op de

achtergrond een rol speelt en alle contacten kleurt.

handelen voel je? Wie kijkt er naar je in overdrachtelijke zin?" 9. A vertelt. 10. B: "Zo dadelijk ga je mij aankijken. Je doet het nog niet, maar je merkt op

wat dit vooruitzicht teweegbrengt aan gedachten, gevoelens, fysieke reac

10.1.2 Werkvorm: Zich bewust warden

van speclfieke overdracht op 'de ander'

ties." 11. B: "Dan richt je nu je blik op." A kijkt B in de ogen. Het overdrachtsverhaal

Tweetallen, 2 x 10 minuten. A is client, B begeleidt. A en B zitten recht tegen

vervalt en maakt plaats voor het directe contact in het hier en nu met B die

over elkaar.

nog steeds vanuit een open houding aanwezig is. Wat denkt, voelt A nu? 12. A en B blijven elkaar aankijken, ontspannen en volgen wat er gebeurt.

Het doel van de oefening is: •

13. Nabespreken.

Voor A om zich de overdracht bewust worden die in iedere relatie met 'een ander' speelt. De gevoelens en gedachten die daarbij horen te verkennen en

276

277

OVERDRACHT OP NON-DUALITEIT

10.2

Zoals in de tekst hiervoor al is uiteengezet, speelt overdracht bij onze

heid van hier en nu. Non-dualiteit is al hier. 9. Hoe doet 'non-dualiteit' zich voor als je niet langer vasthoudt aan een

waarneming van alles en iedereen. Non-dualiteit is daarop geen uitzon

beeld, een gevoel of gedachte?

dering. Zonder ons dat bewust te zijn, kleuren we non-dualiteit in met

10. Open langzaam weer je ogen.

herinneringen, verwachtingen en oordelen die hun oorsprong hebben in ons verleden. Het doel van de volgende oefening is om de onbewuste overdracht op non-dualiteit te doorzien en los te laten.

10.3

Het universele mlsverstand

Door identificatie met ons lichaam, opvoeding en de collectieve over

10.2.1 Oefenlng: Overdracht op Non-dualiteit Stap 1:

lnventarlsatle

Beantwoord de volgende vragen: 1. Wat is voor jou non-dualiteit? 2. Hoe ben jij - hoe denk, voel, handel je - als je aanwezig bent in non

duaal Gewaarzijn? 3. Wat moet er gebeuren om daar te komen?

Maak aantekeningen en deel die met anderen.

tuiging van de cultuur waarin wij opgroeiden. zijn wij gaan geloven dat wij ons ego zijn. We leven in de zeepbel van dit aannamesysteem en zien de onbegrensde non-duale Werkelijkheid niet langer. We lijden, zoals de Boeddha leert, aan collectief geheugenverlies. Omdat we verleerd hebben om voorbij de grenzen van ego te kijken, ziet de onbegrensde 'Leegte' van non-duaal Gewaarzijn eruit als de afschrikwekkende leegte van niet bestaan. Dit verklaart waarom ego zich tot het uiterste zal verzetten om daarin door te dringen of, beter gezegd, zich daaraan over te geven. Het contact met het non-duale Gewaarzijn leidt er onvermijdelijk toe dat ego

Stap 2.

Overdracht op non-dualiteit in beeld

doorzien wordt als een illusie, een constructie van de mind zonder wer

1. Ga staan, met voldoende ruimte om je heen. Sluit je ogen. Denk terug

kelijke grond. Voor ego betekent het contact met non-duaal Gewaarzijn

aan jouw antwoorden op de drie vragen die je zojuist beantwoord hebt.

de dood. Voor de client - en voor ons - markeert die realisatie het begin

2. Laat een beeld opkomen van jouw non-duale zelf.

van een waarachtig leven waarin wij dansen in de paradox dat wij al com

3. Stel je nu voor dat dit non-duale zelf voor je staat.

pleet zijn, juist omdat wij onze Leegte hebben aanvaard. In de realisatie

4. Je zet een stap naar voren en daarmee stap je In jouw non-duale zelf.

van onze ware aard raken we het mysterie aan dat wij zelf een uitdrukking

Voel hoe dat is, merk op hoe je staat, wat je eventueel denkt of voelt.

zijn van vormgegeven Leegte. Alie inspanningen van ego om 'zichzelf ' te

5. Je draait je om en je kijkt naar jouw dagelijks zelf. Wat zie je? Hoe kijk jij

zijn, om thuis te komen, verlichting te bereiken, gelukkig te worden, etc.

naar het dagelijks zelf en hoe ervaar je dat? 6. Stap dan weer terug in de plek van jouw dagelijks zelf. Hoe is het nu?

blijken vanuit dit gezichtspunt volkomen futiel en zinloos. Er is niets om naartoe te gaan, niets om af te wijzen. Als wij onze pogingen staken om

Laat de gedachten en het beeld van jouw non-duale zelf opkomen. Merk

onszelf of de wereld te manipuleren, is het directe effect dat

op dat je door die gedachten en dat beeld een positie inneemt ten op

keren in de schoot waar we in werkelijkheid nimmer van weggegaan zijn.

zichte van non-dualiteit. Je deelt jezelf op in een dagelijks zelf en non

We keren terug in non-duaal Gewaarzijn.

wij terug

duaal zelf. 7. Dan realiseer je je dat dit slechts jouw gedachten en gevoelens zijn over

non-dualiteit. Ze zeggen niets over non-dualiteit zelf.

278

Onderzoek naar de egostructuur is een stap op de weg naar die realisatie, het inzicht in wie wij ten diepste zijn. We ontmaskeren het universele

8. Zet nu twee stappen naar voren; met de eerste stap verlaat je het beeld

misverstand dat ons doet geloven ten diepste niet compleet te zijn, niet

van het dagelijks zelf. Met de tweede stap laat je ook het beeld van non

goed genoeg en afgescheiden van de Eenheid van non-duaal Gewaarzijn.

dualiteit achter je. Laat al die beelden los en open je voor de werkelijk-

In hoofdstuk 4, 'De structuur van egd, is beschreven hoe de egostructuur

279

zich ontwikk.elt in reactie op het geboortetrawna en daaropvolgende er

king van, en in wezen niets anders dan, het Ene non-duale Bewustzijn.

varingen in het !even. Het schema van de cirkelgang van ego dat die ont

Met als resultaat dat wij ons afgescheiden voelen, niet compleet en niet

wikk.eling samenvat, client op deze plek als leidraad voor de ontmanteling

!anger heel. Deze aanname van incompleetheid, dit gevoel van tekort is

daarvan.

de basis van de eerste ego-identificatie, het afgescheiden 'ik ben iemand' dat over de non-duale Waarheid van het omvattende (non-duale) 'Ik Ben'

Zijn, verlies van herinnering en de cirkelgang van ego

gelegd wordt. Ons basale gevoel van incompleetheid en innerlijke leegte is daarom niet of slechts ten dele het gevolg van een tekort aan aandacht of liefde van onze ouders, maar is existentieel. Het is een vorm van lijden

Zijn

die inherent is aan het menselijk bestaan en waar wij in de volgende fase

··· ·..... .

� Verlies van herinnering

j INCARNATIE

� Karmische patronen

Transpersoonlijke . Kwaliteiten

�·

de invloed van karmische patronen en de interactie met de wereld waarin Fundamentele overtulging van

KERNIDENTITl!IT

onvolkomenheid door:

Eerste aanname

� Existentieel verlies van Eenheid

van tekort

//'

� Karmische patronen

··

· ···

· · ·

. ·

� lnterpretaties in dit leven

..,

� bas isaanname te

'Verklaring': .

· · · ···· ·

·...

. ....

· •· ·•

tekort buiten ons, in de wereld, die in eerste instantie gerepresenteerd wordt door onze ouders. We vinden een verklaring in de manier waarop eerste overtuiging over wie wij zijn. Onbewust - en preverbaal - groeit

BASIS AANNAME

we verzeild zijn geraakt. We zoeken de verklaring voor die gevoelens van

wij hun gedrag interpreteren. Die gevoelsimpressies condenseren tot een

STRATEGISCH ZELF

zelfbeeld en de

2. Baslsaanname Het primaire gevoel van tekort krijgt een meer specifieke inkleuring door

ZELF I IK BEN

lnspanning om het

van non-duale begeleiding expliciet aandacht aan zullen schenken.

want I omdat ...

. ... -

de overtuiging dat het gevoel van onvolkomenheid en tekort het gevolg is van het feit dat er iets aan ons mankeert. We voldoen niet, zijn niet om van te houden, niet mooi of slim genoeg, of warden eenvoudigweg niet gezien of gewenst.

compenseren

De strategle In een paging om die gevoelens te compenseren, ontwikkelen we een 1. lncarnatie

strategie; een manier van denken, voelen en handelen die tot doel heeft

Incarnatie is een proces van verlies van Eenheid, de stalling van non

om die gevoelens van tekort en onvolkomenheid teniet te doen. De stra

duaal Gewaarzijn tot een vorm, een lichaam en een egostructuur die deels

tegie staat in dienst van de hoop dat wij weliswaar nu niet goed genoeg

wordt bepaald door erfelijke factoren en karma. De titel van deze para

zijn en niet compleet, maar dat wij dat ooit wel zullen worden. Daarmee

graaf, 'het universele misverstand: verwijst naar de identificatie met het

ontstaat de volgende psychologische structuur:

gevoel van onvolkomenheid dat aan de basis Hgt van wie wij denken te

1. Eerste aanname van tekort en incompleetheid

zijn. Het proces van incarnatie zelf roept de onbewuste overtuiging op dat

2. Gezochte en gevonden verklaring voor dit tekort

wij de Eenheid hebben verloren en afgescheiden zijn. Geboren in een we

3. Ontwikkeling van een strategie om die verklaring te compenseren

reld van vorm, tijd en plaats voelen wij ons niet !anger heel en cornpleet. We zijn niet in staat orn die duale wereld te herkennen als een uitdruk-

280

281

De tragiek van deze constructie is dat die berust op een misverstand. ln

techniek van het begeleiden van visualisaties maakt onderdeel uit van

carnatie doet ons vergeten wie wij ten diepste zijn en de aanname van in

de Opleiding Non-duale Coaching en Therapie. Hieronder volgt een sa

compleetheid komt daarvoor in de plaats. Als de Boeddha ons voorhoudt

menvatting, zodat de structuur duidelijk wordt. De uitgewerkte versie is

dat 'verlies van herinnering' onze grootste bron van lijden is, verwijst hij

beschikbaar als audiobestand

hiernaar. We zijn vergeten dat wij nog steeds het 'Ik Ben' van het non duale Gewaarzijn zijn, maar nu uitgedrukt als vorm.

10.4.1

Samenvatting visualisatle: Gestalte van Mededogen en Wijsheid ziet het strateglsch zelf

Het effect van dit verlies van herinnering is, dat wij ons hele leven beste den aan pogingen om iets recht te zetten of goed te maken dat om te be

.. -------------·

ginnen op een illusie berust. Illusies kunnen niet goedgemaakt worden,

Te downloaden:

alleen doorzien. Het is daarom onmogelijk dat het strategisch zelf ooit zal

ZIE PAGINA 388

paar keer goed door. Bij de volgende uitademing

slagen. Het resultaat van al die pogingen is slechts vermoeidheid, wan

�------------- ..

zie je jezelf staan ergens in de prachtige natuur.

hoop en frustratie. De werkelijkheid is dat de aanname niet klopt. Het is

Je opent al je zintuigen. Je geniet van de omgeving. Je ziet pure schoonheid,

I 1

Afstemmen op 3e niveau van bewustzijn. Stem af op je aanwezigheid hier en adem een

eenvoudig niet waar. We zijn nog steeds compleet en heel, ook al kost het

een landschap van oorspronkelijke zuiverheid. Je neemt even de tijd om je hier

ons moeite om dat te voelen en ons daar gewaar van te zijn.

helemaal aanwezig te voelen. Je ademt zuivere bultenlucht in, hoort de gelui den van de natuur.

10.4

ONTMANTELING VAN EGO

Je toopt door dit landschap en stelt je voor dat al je dagelijkse beslommeringen

De ontmanteling van de egostructuur bestaat uit het afpellen van de ver

een voor een van je afglijden. Je voelt je daardoor lichter worden, transparan

schillende lagen waaruit deze is opgebouwd, te beginnen bij de strate

ter.

gie en de basisaanname waarop ego gebaseerd is. Bewustwording van de kernidentiteit die daaraan ten grondslag ligt, vraagt om een aparte werk

Land van Zijn

wijze, die hierna behandeld wordt.

Gaandeweg neemt je beleving van de puurheid en intensiteit van het land

De meest directe en meest effectieve methode om de egostructuur in

schap toe. Alles om je heen ademt helderheid, straalt een lichte frisheid uit,

beeld te krijgen en te ontmantelen, bestaat uit het doorzien ervan met

puur en eenvoudig. Je bent aangekomen in een puur en ongerept landschap,

behulp van een visualisatie. Daarbij wordt die structuur bekeken vanuit

dat niet is aangeraakt door geschiedenis of door jouw verleden. Dit landschap

het verruimde bewustzijn van de Gestalte van Wijsheid en Mededogen.

heet je welkom, hier wordt niets van je verwacht, worden geen eisen gesteld.

De afstemming op de ruimhartige, niet oordelende blik en de liefdevolle

Op een natuurlijke wijze is alles precies goed zoals het is. En dat geldt ook voor

energie van deze Gestalte stelt ons in staat om de egostructuur haarscherp

jezelf. Je voelt hoe je steeds meer ontspant.

in beeld te krijgen, zonder in kritiek te vervallen of te willen censureren wat ons geestesoog toont. De volgende visualisatie komt overeen met de

Gestalte van Zijn

in hoofdstuk 9 beschreven visualisatie van de ontmoeting met de Gestalte

Dan zie je in de verte een gedaante verschijnen, lemand die dezelfde uitstraling

van Liefde en Wijsheid. Nu echter is de visualisatie aangevuld met het

heeft als dit landschap: puur, tijdloos, een bron van liefde en wijsheid. Het is

kijken naar het strategisch zelf vanuit de ogen van de Gestalte.

niet iemand uit je persoonlijke geschiedenis. Het is iemand die liefde en wijs heid vertegenwoordigt. Oat kan een monnik zijn, Boeddha of Maria, of louter

Voor deze visualisatie geldt hetzelfde als wat daarover in hoofdstuk 9

een lichtwezen. Het is je Gestalte van Zijn.

is gesteld. De effectiviteit is afhankelijk van de kwaliteiten van de bege

Je komt langzaam dichterbij. Je Gestalte ziet Jou met ogen van mededogen en

leiding. Eigen ervaring met de visualisatie is daarvoor een vereiste. De

wijsheid. Je voelt je gekend en je ervaart hoe welkom je bent, precies zoals je

282

283

bent. Jullie maken contact, misschien middels een groet, een gebaar. Je kijkt in

basisaanname die daaraan ten grondslag ligt. Deze aanname of drijfveer

deze ogen die vol zijn van liefde, wijsheid en mededogen.

is meestal onbewust, maar we kunnen die op het spoor komen door de fysieke, mentale en emotionele reacties op te merken wanneer die eerste

Strateglsch zelf

aanname woorden krijgt en benoerod wordt.

Terwijl je daar staat in de aanwezigheid van je Gestalte, zie je een heel eind

In de volgende werkvorm noemt de coach een aantal varianten van

verderop iemand aan komen !open. Oaar loopt iemand naar je toe. Dan dringt

roogelijke drijfveren en de bijbehorende strategie. Onderstaande lijst is

het tot je door dat daar jouw strategisch zelf aan komt !open. Jouw strategische

niet willekeurig, maar het resultaat van het onderzoek van Stephen Wol

manier van doen in je leven. Terwijl je in afstemming blijft op de wijsheid en

insky naar de relatie tussen Enneagram-typen en hun thema's op spiritu

het mededogen van je Gestalte, kijk je naar dat strategisch zelf van jou. Laat de

eel en psychologisch niveau.

volgende vragen in je klinken terwijl je in het bewustzijn van je Gestalte blijft en luister naar de antwoorden.

10.5.1

Werkvorm: Van strategle naar baslsaanname

• Hoe ziet jouw strategisch zeif eruit? Hoe loopt het, beweegt het, wat is de houding? Maakt het strategisch zelf misschien een gebaar? Wat is de

Stap 1. Reacties op baslsaannames

energie rondom dit strategisch zelf?

Coach leest onderstaande basisaannames voor, samen met de strategie die ter

•Wat streeft het na, wat probeert het te bereiken?

compensatie daarvan dienst doet. Client luistert met gesloten ogen en merkt

•Welke kwaliteiten heeft het daarvoor ontwikkeld en welke kanten van

op welke basisaannames en strategieen in hem resoneren. (Geef aan dat de

het strategisch zelf mogen er niet zijn of zijn nauwelijks tot ontwikkeling

volgende formuleringen misschien niet helemaal overeenkomen met de be

gekomen?

leving van de client en laat hem daarvoor in de plaats een eigen formulering

• Waar heeft dit strategisch zelf behoefte aan? Waar verlangt het naar?

kiezen.}

Je laat alle antwoorden die bij je bovenkomen precies zijn zoals ze zich aandie

• Ergens mankeert er iets aan mij. - lk moet proberen perfect te zijn.

nen, je gaat niet censureren.

• lk ben waardeloos, ik doe er niet toe. - lk moet laten zien dat ik waar

Afrondlng

• lk kan niets, ik voel mij krachteloos.

devol ben.

Dan laat je het beeld van je strategisch zelf vervagen. En ook de beelden van de Gestalte. In je eigen tempo keer je terug hier in deze ruimte en open je weer je ogen. Maak een tekening van je Gestalte van Wijsheid en Mededogen en van je stra tegisch zelf.

lk moet meer presteren, mijzelf

bewijzen. • Eigenlijk kan ik het niet, ik krijg het niet voor elkaar.

lk zal bewijzen dat

ik het kan. • lk heb in wezen geen betekenis. - lk moet zorgen voor vol te warden aangezien. • lk ben er eigenlijk helemaal niet, ik besta gewoon niet.

lk moet bewij

zen dat ik er ben, dat ik gezien word.

10.5

VAN S TRATEGIE NAAR BASISAANNAME

Bovenstaande visualisatie levert veel inzicht en informatie op voor de client en de coach. Een uitvoerige nabespreking verankert de ervaring en is daarom noodzakelijk alvorens de volgende stap te kunnen zetten. Die bestaat uit het onderzoek naar de relatie tussen de strategie en de

•Ten diepste ben ik a Ileen. - lk moet ervoor zorgen in contact te zijn met anderen. • Er ontbreekt iets aan mij.

lk moet zorgen dat ik eindelijk helemaal

goed ben en volmaakt. • lk heb geen controle over de situatie, ik ben machteloos. - lk moet laten zien dat ik de baas ben.

284

285

•

lk ben niet iemand om van te houden. -+ lk moet heel lief zijn zodat ze

10.6

van mij gaan houden.

Als het strategisch zelf en de basisaanname die daaraan ten grondslag

lk heb niets te vertellen over mijn !even en over mijzelf. -+ ik moet de

ligt verkend zijn, is het tijd voor de laatste stap in de ontmanteling van de

zaak in de hand houden.

egostructuur. We volgen het spoor verder terug van strategie naar basis aanname tot we op de kernovertuiging stuiten, de kernidentiteit die als

•

Er is niet genoeg voor mij.

•

Er is niemand die mij hetpt of voor mij zorgt. -+ ik moet het alleen zien te

een fundament is van de egostructuur. We dalen daarmee af naar het ni

redden.

veau van irrationele overtuigingen die de neerslag zijn van de combinatie

lk moet voor mijzelf zorgen.

VAN BASISAANNAME NAAR KERNIDENTITEIT

Eigenlijk ben ik gek, niet helemaal normaal.-+ ik zal zorgen dat ik gezond

van het geboortetrauma en karmische patronen. De ontmanteling van

en geheeld word.

de egostructuur op dit niveau roept verschillcnde en niet zelden tegen

lk zit gevangen in dit leven, in deze situatie. -+ ik moet mijzelf bevrijden

strijdige emotionele reacties op bij de client. Behalve zelfinzicht en de

en zorgen dat ik vrij blijf.

vreugde van de bevrijding van de kernidentiteit, zijn ook gevoelens van

•

Er is geen liefde. -+ ik moet alleen blijven en het alleen doen.

desorientatie, kwaadheid - ook op de coach - en angst te verwachten. Die

•

lk ben niet veilig. -+ ik moet mijzelf beschermen en zorgen dat ik veilig

zijn het gevolg van het ontregelende effect van deze ontmanteling op de

ben.

egostructuur. Van de coach wordt daarom een fijn gevoel van timing, do

•

sering en geduld verwacht, naast het bewaken van een veilige omgeving.

Stap 2. Overweging over de geschiedenis van de basisaanname en de strategie

Zich afstemmen op de aanwezigheid van de Gestalte van Mededogen en Wijsheid brengt de client weer in contact met het veel ruimere bewustzijn

Coach: Kies de overtuiging waar je het heftigste op reageert. Haal je die basis

dan dat van de egostructuur. Vanuit die afstemming kan de client ervaren

aanname voor de geest. Maak er echt contact mee, proef hem emotioneel, zie

dat elke emotie, hoe heftig ook, altijd kleiner is dan het bewustzijn waarin

de gedachten en gevoelens die erbij horen, voel ook je fysieke reacties op deze

die plaatsvindt en er dus geen reden is om bang te zijn erdoor overrom

bee Iden.

peld te worden.

Coach: Sluit je ogen. Herinner je een situatie ergens tussen nu en 1 maand geleden waarin je geconfronteerd werd met deze basisaanname. Wat was de

Ontmanteling en bevrijding

situatie? Wie speelden daarin een rol? Wat was de sfeer, wat waren de woor

De non-duale coach is gericht op de bevrijding van de client uit de zeep

den die gesproken werden, wat was de klank van de stem? Wat werd impliciet

bel van zijn egostructuur, gemaakt van kernidentiteit, basisaanname en

of expliciet verwacht van jou?

strategie. Met dat uitgangspunt voor ogen worden het doel, de waarde

Herhaal deze vragen bij de tijdsperioden:

en de effectiviteit van dit complex ter discussie gesteld op zodanige wijze

•

Tussen een maand en 1 jaar geleden

dat de client zelf tot de ontdekking kornt dat de strategie nimmer op zal

•

Tussen 1 jaar en 5 jaar geleden

leveren waarvoor die in het leven was geroepen. We zullen nooit slagen

•

Als puber

in de doelen die ego zich stelt, omdat het onrealistische en niet-bevredi

•

Als kind van ongeveer 10 jaar oud

gende doelen zijn. Elke strategie die voortkomt uit een gevoel van tekort

•

Als kleuter

is gedoemd te mislukken, omdat die start vanuit het universele misver

•

En misschien nog eerder, als baby

stand dat er om te beginnen iets zou ontbreken. Geen enkele inspanning noch strategie kan die misvatting corrigeren. De non-duale interventie

Nabespreken van de ervaringen en herinneringen.

bestaat daarom uit de confrontatie met de hopeloosheid van onze strate gieen en de vruchteloosheid van al onze inspanningen om beter, mooier,

286

287

slimmer, kortom 'anders' te worden dan wij zijn. Non-duaal Bewustzijn

2. "Wat is de basisaanname van waaruit het strategisch zelf probeert zijn/

kan niet herkend en ervaren worden door het ego-bewustzijn dat bestaat

haar doelen te bereiken? Geef woorden aan die basisaanname ook al

uit voortdurend vergelijken, oordelen en pogingen om zichzelf of de we

klinkt het vanuit het rationele denken irrationeel en emotioneel." (Bijv.

reld anders te laten zijn dan ze zijn. Non-dualiteit is alomvattend en staat

"lk ben niet om van te houden, omdat ik stom ben.")

buiten die door ego ingegeven splitsingen tussen waar en onwaar; goed en

3. Als het doel van het strategisch zelf (in dit voorbeeld: 'perfect' zijn) niet

slecht, en verlicht of niet verlicht. Het is het grote geschenk van de non

gehaald wordt, wat is daar dan erg aan? Wat is dan het ergste dat kan

duale coach als die ons begeleidt naar het punt waarop wij <lit 'project van

gebeuren?" Laat ook hier de emotionele/irrationele motivatie klinken.

ons leven', de strategie en de onderliggende aannames, durven loslaten

(Bijv. "Als je niet perfect bent, wat is daar dan erg aan voor jou?") (Client

omdat wij inzien dat al onze inspanningen in wezen zinloos zijn, ons niet

zegt bijvoorbeeld: "Dan ben ik alleen."}

brengen waarop wij onze hoop hadden gevestigd om eindelijk goed ge

4. Coach herhaalt de vraag: "En wat is daarvan het ergste dat kan gebeu

noeg, geliefd genoeg, erkend genoeg te zullen worden, daar ergens achter

ren?" ("Wat is het ergste/wat is er erg aan om alleen te zijn?") Ga door

de horizon van de hoop. Als we die verwachting los durven laten en de

met herhalen van deze vraag tot zowel coach als client voelen op de

zeepbel van wie wij dachten te zijn of te moeten zijn, knapt, vinden we

kernidentiteit te zijn gestuit. (Bijv. "Dan beteken ik niets, dan ben ik er

onszelf terug in de onbegrensde vrijheid en openheid van non-duaal Ge

niet."}

waarzijn. De Eenheid en heelheid waar wij ons hele leven naar op zoek

5. Sta stil bij deze realisatie. Blijf erbij en volg wat er gebeurt.

waren, blijkt dan de Grond te zijn waarop wij zonder de geringste inspan ning kunnen rusten. Eindelijk zijn we 'thuis'. Begeleiding naar dit punt van overgave wordt binnen de Zijnsorientatie,

10.7

ontwikkeld door Hans Knibbe, 'de val' genoemd. We vallen uit onze stra

'De val' is de naam voor een therapeutische interventie die de client uit

tegie en belanden op de Zijnsgrond van non-duaal Bewustzijn.

DE VAL

het complex van de egostructuur doet vallen door de rechtstreekse con frontatie met het feit dat de strategie en de hoop op vervulling die daar

Voor de ontmanteling van het strategisch zelf, de basisaanname en de

mee staande blijft, niet effectief gebleken is en dat ook nooit zal worden.

kernovertuiging zijn diverse werkvormen ontwikkeld. Ze varieren in af

Deze vorm van begeleiding is ontwikkeld door Hans Knibbe I De School

stemming op het 2e, 3e of 4e niveau van bewustzijn. Hieronder volgt een

voor Zijnsorientatie.

werkvorm gebaseerd op afstemming op het 2e niveau van bewustzijn, dat

De val stuurt aan op de realisatie van het failliet van onze inspanningen,

van het ego-bewustzijn.

het loslaten daarvan, waardoor de openheid van de non-duale Zijnsgrond zichtbaar en voelbaar wordt. De non-duale coach begeleidt de client bij

10.6.1

Werkvorm:

de val in deze leegte, die dan na korte tijd de Leegte van non-duaal Ge

Onderzoek naar strategisch zelf,

waarzijn blijkt te zijn.

basisaanname en kernidentiteit Een werkvorm afgestemd op het dagelijks zelf van de client.

De valervaring markeert een radicale overgang in het zelf- en wereldbeeld

Coach vraagt aan client:

van de client, namelijk van kindperspectief naar dat van de volwassene.

288

1. "Vertel en verken uitvoerig jouw strategisch zelf. Hoe ziet het eruit? In

De val bestaat bijna altijd uit een crisismoment waarin het houvast aan

we Ike onderdelen van je leven manifesteert het zich vooral? Wat wil het

oude beelden wordt losgelaten en de Grond van Zijn nog niet voelbaar is.

bereiken, vermijden, veilig stellen?" (Bijv. "lk moet proberen perfect te

Fysiek-energetisch gezien valt de client uit de pseudogrond van het mid

zijn.")

denrif in de echte grond van het bekken. In psychologisch opzicht verlaat

289

De Val als therapeutische interventie

de client het standpunt van het kind dat hij ooit was en dat nog steeds op

10.7.1

zoek is naar vervulling van behoeften (gezien, geliefd, gevoed worden).

De val uit de strategie, basisaanname en kernidentiteit, en landen op de Grand

Daarvoor in de plaats komt de volwassene die zichzelf kan dragen en in

van Zijn.

zijn eigen behoeften kan voorzien.

Werkvorm voor het 3e niveau van bewustzijn.

De weerstand tegen het loslaten van de strategie en de basisaan.name is het gevolg van de angst voor identiteitsverlies, niet langer te weten wie we

Let bij begeleiding vooral op:

zijn of wat de relatie met de wereld is. Die angst heeft twee gezichten: ver

• De kwaliteit van jouw aandacht en presentie

nietiging van onszelf door agressie, geweld, vernedering en vernietiging

•Timing

door te verdwijnen in leegte, er niet meer te zijn.

• Stiltes laten vallen • Laat het proces zijn werk doen

Contact In tegenstelling tot wat de client gewoonlijk doet, het vermijden van het gevoel van tekort door dit te compenseren met diverse strategieen, nodigt de non-duale begeleider nu juist uit om wel bij die bronnen van lijden stil te staan. De val induceert dus precies dat waar de client het meest bang

1. Bespreek het hele beeld {de Gestalt) van de constructie van kern

identiteit, de basisaanname en het strategisch zelf zoals dat actief is. 2. Sta uitvoerig stil bij alle inspanningen die het strategisch zelf zich ge

troost heeft om de aanname van 'tekort' recht te zetten.

voor is: contact maken met de bron van lijden en de daarmee gepaard

3. Begeleid de client bij de realisatie van het failliet van zijn project. Alie

gaande gevoelens van vernietiging, schuld, schaamte of eenvoudigweg

inspanningen hebben niet tot het gewenste resultaat geleid en zullen

niet bestaan. In aansluiting op de terminologie van Almaas bewegen we

dat ook niet gaan doen. Neem voldoende tijd om deze realisatie tot de

niet langer weg van het 'zwarte gat' in ons bewustzijn, maar gaan we er

client door te laten dringen. {Durf het aan hier confronterend te zijn.)

juist naartoe en laten onszelf er volledig door opnemen. We staan toe om

4. Nodig de client vervolgens uit om de consequentie van die waarheid en

te laten gebeuren wat wij ons hele leven getracht hebben te vermijden: we

der ogen te zien, namelijk dat 'de ramp' die de strategie zou moeten af

maken contact met de leegte, de woede, de angst of het verlies dat als een

wenden, alsnog plaats gaat vinden. ("Geen van mijn inspanningen heeft

zwart gat in onze psyche huist.

geleid tot het resu1taat waarop ik hoopte en waarvoor ik gedurende mijn hele leven al mijn energie en tijd heb ingezet. Nu wordt waar wat ik

Aandacht

altijd heb geprobeerd te vermijden: lk voel mij (nog steeds) waardeloos/

De client ervaart in de val zowel zijn oorspronkelijke verwonding - het

word niet gezien/etc.")

gevoel niet goed genoeg te zijn, niet te voldoen, etc. - als de essentiele

5. Help de client om gevoelsmatig contact te maken en te houden met

kwaliteit die daaraan ten grondslag ligt, bijvoorbeeld de oorspronkelijke

deze realisatie en begeleid het proces waarin de client toestaat om te

en ongeschonden liefde, blijheid of wilskracht.

voelen hoe het is om - in dit voorbeeld - 'waardeloos' te zijn.

Compassievolle aandacht van zowel de coach als de client leidt tot de

6. Nodig de client uit om te ontspannen, midden in deze 'ramp'. Volg wat

transformatie van wat eerst een duistere leegte was naar een nieuwe

er gebeurt als de grote angst van de kernovertuiging helemaal waar mag

'Grond' om op te staan, de grond van non-duaal Gewaarzijn. Dat wat zich

zijn. (Als - in dit voorbeeld - 'het helemaal waar is dat ik waardeloos

eerst voordeed als een stinkend moeras, blijkt te transformeren tot ge voelens van welbehagen. Het vernietigende vuur verandert in liefde voor Waarheid en vermorzelend geweld blijkt de basis te zijn van vreugde in

ben'.) 7. Verblijf samen in de leegte die evolueert tot de Leegte van eenvoudig

Zijn en volg wat er gebeurt of ontstaat.

eigen kracht.

290

291

De Val-ervaring is een van de krachtigste en meest doorsnijdende werk

je op. Je opent je zintuigen; je voelt je voeten in het gras, je hoort de geluiden

vormen om de hopeloosheid van ego's inspanningen onder ogen te zien.

om je heen en je ruikt de geuren van deze omgeving.

Tegelijkertijd is het een van de meest effectieve manieren om de client kennis te laten maken met het Licht dat door de spleten van de egostruc

Je ziet aan de rand van het weiland een bos. Je loopt door het weiland in de

tuur binnendringt en een keerpunt markeert in de beleving en zienswijze

richting van dat bos. Daar aangekomen zie je een bospad dat het bos in voert.

door de client van zichzelf. We zijn in een stap thuis bij onszelf, de zeep

Je besluit dit bospad te volgen. Je begint te I open en merkt op hoe de omgeving

bel is - in ieder geval voor dat moment - uiteen gespat en we ervaren de

verandert. Het licht is meer gedempt, je voelt de zachte bosgrond onder je voe

inherent goede en liefdevolle Grond van Zijn waarop wij 'kunnen rusten.

ten en je hoort de stilte en de geluiden van de bomen in de zachte wind, je ruikt de geuren van het bas. Het is daar verder stil en je bent alteen. Je loopt door, diep het bos in, en je voelt hoe de stilte zich verdiept, je bent aangekomen in

10.8

DE ESSENTIE VAN DE KERNIDENTITEIT

een heel stil en diep stuk bas, wildernis waar nlet vaak iemand komt. Dan zie

De egostructuur is in wezen niets anders dan een meer gestolde, aan de

je op enige meters afstand van het pad waar je loopt de ingang van een grot.

omstandigheden aangepaste en hier en daar vervormde versie van ver

Je staat stil en kijkt naar de grot, de kleuren van het gesteente, de begroeiing

schillende transpersoonlijke kwaliteiten die op hun beurt de kenbare en

en het schaarse licht daarbinnen. Je weet dat je hier moet zijn, hier ergens

zichtbare vormen zijn van het non-duale Gewaarzijn zelf. Dat geldt ook

bevindt zich een deel van jou, een eerste overtuiging over wie je bent, ergens

voor de kernidentiteit die aan de basis ligt van de egostructuur. Die is

verscholen in de grot. Je loopt naar de ingang van de grot en stapt naar binnen.

eveneens een kwaliteit die onder invloed van karmische patronen, erfe

Je ogen hebben even tijd nodig om te wennen aan het halfduister. Dan zie je

lijke eigenschappen en in aanleg aanwezige karakterstructuren een spe

dat er een soort trap is waardoor je dieper at kunt da1en in de grot. Je ogen zijn

cifieke vorm heeft aangenomen. Bevrijding van de egostructuur is daar

gewend, en hoewel het misschien een beetje spannend is, weet je dat je hier

om niet compleet als de kernidentiteit niet alleen doorzien is, maar ook

moet zijn en je begint je afdaling. Met elke stap daal je dieper en dieper af in

herkend in zijn essentie; de transpersoonlijke kwaliteit die aan de basis

de grot. Alsof je helemaal afdaalt naar het middelpunt van de aarde. Je komt

ligt van de incarnatie in de vorm van de client die tegenover ons zit. De

steeds lager, en dan beland je op de bodem van de grot. Je neemt even wat tijd

volgende visualisatie stelt de client in staat om die essentiele kwaliteit te

om de ruimte in je op te nemen en de sfeer te proeven.

herkennen en zich weer toe te eigenen.

Dan bekruipt je het gevoel dat je hier niet alleen bent. Ergens in deze grot be vindt zich nog iemand, een wezen. lets of iemand die je eerste identiteit beli

10.8.1 Visualisatie: Opdiepen van de kernldentiteit

In de grot van je verleden

chaamt, je eerste idee over wie je bent in deze wereld. Het is ontstaan toen je nog heel jong was en is de basis van alles wat je denkt te zijn. Het kan een

Visualisatie afgestemd op het derde niveau van

persoon, een kind of een dier zijn dat hier al heel lang woont. Nu je ogen aan

bewustzijn.

het halfduister gewend zijn, kun je deze bewoner ook daadwerkelijk zien; en

Zet je voeten stevig op de grond. Alles wat ge-

je kijkt.

zegd is en eventuele gedachten over wat komen

Hoe ziet dit wezen eruit? Nogmaals, het kan een persoon zijn, een figuur, een

gaat, laat je los, adem je uit. Siuit je ogen en haal een paar keer diep adem,

dier of een verschijning. Kijk goed, hoe groat is dit wezen? Hoe beweegt het?

langzaamaan ontspan je wat meer.

Kijk eens naar de uitdrukking op het gezicht. Welke energie merk je op bij dit

r -------------.,

Te downloaden: ZIE PAGINA 388 • _____________ ..

Bij de volgende uitademing zie je jezelf in een weiland staan. Bij de volgende

wezen? Welke geluiden maakt het? Misschien zegt het ook iets. Luister naar de

uitademlng sta je in dat weiland. Je kijkt om je heen, je neemt de omgeving in

woorden die het uitspreekt. Misschien zegt het iets in de trant van: "lk ben ..." met een bepaalde eigenschap, kwalificatie of oordeel.

292

293

Jullie kijken elkaar aan. Wat herken je hiervan? Hoe is het voor jou om zo oog

Dan stel je je voor dat je die transpersoonlijke kwaliteit oppakt of dat de ener

in oog met dit wezen te staan?

gie ervan terugvloeit in jouw lichaam. Je volgt het proces en voelt wat dat met je doet.

Dan besluit je om weer naar boven te gaan en je nodigt dit wezen (mens, dier,

Dan laat je al1e beelden vervagen en keer je in je eigen tempo hier terug en

kind) uit om met je mee te gaan. Je zegt dat het van belang is voor jou dat dit

open je je ogen.

wezen met je mee terugkeert naar het Licht van de wereld. Kijk maar hoe dit wezen daarop reageert.

NON-DUAL INQUIRY

(Coach checkt of de client er ook daadwerke/ijk in slaagt om het wezen mee

10.9

naar boven te nemen.)

Kenden de voorgaande werkvormen nog een proces, een geleidelijk los laten of transformeren van bewustzijnsinhouden, de volgende oefening

Jultie lopen samen de trap op, terug naar de uitgang van de grot. Boven aan

voert de client zonder omwegen naar de Leegte van non-duaal Gewaar

gekomen loop je terug over het bospad naar het Weiland. De bewoner van de

zijn door de egostructuur als geheel als een product van het denken te

grot is met je mee naar buiten gelopen en is bij je, misschien naast je, maar in

zien zonder relatie met de non-duale Werkelijkheid van eenvoudig zijn.

ieder geval in het licht van de zon. Je blijft staan en bekijkt het wezen in het

Het betreft dan ook een werkvorm van het vierde niveau van bewustzijn,

volle zonlicht.

daar waar we niet langer aandacht besteden aan de inhoud van bewust

Kijk maar eens goed. In het licht van de zon wordt langzamerhand het verhaal

zijn, doch slechts aan het vinden van en rusten in non-duaal Gewaarzijn

van dit wezen zichtbaar. Je ziet de buitenkant, de uiterlijke vorm die dit wezen/

zelf.

kind/mens lang geleden heeft aangenomen als gevolg van een vroege conclusie

Werkvorm: Non-dual inquiry

die het trok over zichzelf.

10.9.1

Je loopt samen met dit wezen over het bospad terug naar het weiland en naar

Client:

Brengt een 'kwestie' in die momenteel speelt.

de plek waar je deze reis begonnen bent.

Coach:

Onderzoekt samen met de client welke strategie en basisaanname

Een werkvorm van het vierde bewustzijnsniveau.

Je voelt de warmte van de zon op je huid. Je kijkt nog eens goed naar dit wezen,

hieraan ten grondslag liggen.

dit kind of dier, de verpersoonlijking van jouw kernidentiteit. In het licht van de

Coach:

Vraagt: "Is dit wat er nu gebeurt?"

zon kun je die eerste overtuiging over wie je denkt te zijn, goed zien. Je ziet in

Client:

Antwoordt: "Ja" of "Nee"

een oogopslag wat de kernovertuiging is. Wat is ooit, lang voordat je kon spre

Coach:

Ongeacht het antwoord van de client: "Maak eens helemaal contact

ken, de conclusie geweest over jezelf en welke eerste kernidentiteit is daaruit voorgekomen? Wat zijn de woorden die daarbij horen? Hoe luidt de eerste con

met wat er NU gebeurt." Coach:

Geeft suggesties om volkomen in contact te blijven met wat er in het nu

clusie over wie je bent, de overtuiging waar al je verdere handelen een gevolg

plaatsvindt. "Blijf met je aandacht bij wat er nu gebeurt. Adem ernaar

van is geweest? Je ziet ook al je pogingen om de diepe kernovertuiging over wie

toe, zonder de verwachting dat die kwestie noch de strategie weg moe

je bent weg te werken of goed te maken.

ten of opgelost moeten worden. Alleen maar voelen en erbij blijven." Coach:

Je blijft kijken naar de inwerking van het zonlicht op deze kernovertuiging.

"Wat merk je op, wat bevindt zich onder dit gevoel? (Hoe ziet het er uit, wat is de vorm, etc.?}"

Door het licht, de warmte en de transformerende kracht van de zon zie je

Client:

Vertelt.

de vorm veranderen en kun je de essentie van die kernovertuiging zien.

Coach:

"Blijf erbij en kijk eens wat er zich nog meer onder dit gevoel, dit ge

Wat is de essentie daarvan? Welke transpersoonlijke kwaliteit vind je daar?

294

waarzijn bevindt."

295

Client:

Vertelt.

Dit is niet het einde van de reis. Non-duale Coaching en Therapie eindigt

Coach:

"En wat ligt er aan de basis van dat gevoel?"

niet bij de ontdekking van de illusoire aard van het ego van de client.

Coach:

Vraagt na enige tijd: "Hoe ervaar je nu de kwestie waar je mee began?"

Vervolgstappen bestaan uit de vraag wat de implicaties van deze realisatie

Client:

Vertelt.

zijn voor de manier waarop de client in het leven wil staan. Hoe krijgt de

Coach:

Laat stilte laten vallen. Volg wat er gebeurt.

Zijnsgrond vorm in het leven van de client? Voordat we die vraag onder

Coach:

Vraagt: "Wie of wat is het dat deze stilte/deze woorden ervaart?"

zoeken, is het verstandig om stil te staan en tijd te nemen voor de realisa

Client:

Antwoordt bijvoorbeeld: lk

tie van de illusoire aard van het ego dat de client zo lang als zijn zelf heeft

.11

Coach:

"Wie of wat is het dat 'ik' zegt?"

beschouwd. We moeten wennen aan deze shift in bewustzijn, de radicale

Client:

" "

verschuiving van 'identiteit' - als het ego gema.akt van constructies - naar

Coach:

Herhaalt de vraag in aansluiting op het antwoord van de client.

de 'Lege' staat van zijn. Als aanloop naar deze fase van gewenning volgen

(Wie of wat denkt deze gedachte, voelt dit gevoel, etc.)

hieronder twee voorbeelden van meditaties die ons helpen om de gang

Client:

"..." (Zoekt een antwoord, maar zal uiteindelijk stilvallen.)

bare orientatie van ego versus de buitenwereld los te laten en te verruilen

Coach:

Laat stilte vallen.

voor de realiteit van omvattend en open Gewaarzijn.

Beiden: Genieten van de non-duale 'Leegte' die zich openbaart.

10.10.1 Meditatie: Disidentificatie van 'ik' Van 2e naar 4e niveau van bewustzijn.

10.10

DAKLOOS THUIS

Aan de basis van de egostructuur vinden we... niets. Er blijkt in ons niet ergens een miniversie van onszelf te bestaan, iets waarvan wij kunnen

1. Vrij zijn van geluid r ------------- ..

Zit rechtop, word je bewust van geluiden, laat ze

zeggen: "Dit hen ik". De 'kern' waar wij altijd naar op zoek waren, dit 'zelf '

Te downloaden:

binnenkomen. Laat dan alle geluiden binnen

dat wij lange tijd zochten, blijkt een illusie te zijn. Aan de basis van alles

ZIE PAGINA 388

komen zonder ze te traceren, te benoemen of te

wat wij denken, voelen of doen, vinden we louter leegte, open ruimte, een

L------------ - -'

lokaliseren. Kortom, geluiden ongefilterd door

stille staat van zijn. Dit non-duale open Gewaarzijn is wat wij ten diepste

je heen laten stromen. Je hoeft er niets voor te doen, je hoeft je niet in de rich

zijn zonder te kunnen zeggen dat wij - als de historische persoon - dat zijn.

ting van het geluid te bewegen met je aandacht. Je bent je gewoon gewaar van

Precies op de plek waar alle steunpunten van de egostructuur wegvallen,

geluid.

waar onze verhalen en denkbeelden smelten in de hitte van de Waarheid

Dit is horen, zonder te luisteren. Het kost geen inspanning terwijl je veel meer

van ons 'niet-bestaan', ontvouwt zich het mysterie dat wij volkomen roer

geluiden waarneemt. Het gehoor wordt hierdoor juist subtieler.

loze Leegte zijn die zich manifesteert als de Volheid van de schepping,

Je bent via geluid in het Hier en Nu beland.

van alles wat is, en ook van onszelf.

2. Vrij zijn van gevoel Tijd, herhaling en aandacht zijn nodig om te wennen aan deze 'open' staat

Word je bewust van wat je allemaal voelt. Je tastzin. Voel de kleding op je huid,

van Zijn, de 'Grondeloze Grond' die we, in tegenstelling tot alles wat ego

de temperatuur van de lucht, de druk van je billen op het kussen of de stoel

daarover denkt, volledig kunnen vertrouwen. Het is zowel bevrijdend als

waarop je zit. Voel de binnenkant van je lichaam, het kloppen van je hart, je

ontregelend om te ontdekken dat we daarin kunnen rusten en niet ie

ademhaling. Verbreed langzaam je aandacht naar alle gevoelssensaties. Laat

mand hoeven te zijn om er te zijn.

alle gevoelens gewoon binnenkomen. Je stuurt je aandacht niet, maar laat alles

We zijn 'dakloos thuis' en rusten in eenvoudig Zijn.

komen. Laat alles binnenkomen precies zoals het nu, hier binnenkomt.

296

297

Je plakt geen labels op de gevoelens, je hoeft niet te weten wat het is of waar

het alle ruimte. Je kunt nu zien dat ook identificatie een spontane beweging is

het vandaan komt of wat het betekent. Merk op dat je je subtieler gewaar

die niets met jou te maken heeft, niets te maken heeft met de waarnemer er

wordt van je gevoelens door je aandacht nergens op te richten.

van. ldentiticatie, het grijpen en vasthouden van een gedachte, gevoel, sensa tie; het gebeurt allemaal gewoon in vrij Bewustzijn. Er is geen eigenaar.

3. Vrij zijn van beeld Open voorzichtig je ogen. Laat alles binnenkomen zonder ergens op te focus

Non-duaal Gewaarzijn

sen, alles wat binnen je gezichtsveld is. Je kijkt niet naar een bepaald object,

Vervolgens word je je gewaar dat 'ik' eveneens een gedachte is die gekoppeld

maar laat alle kleuren en nuances binnenkomen. Ga niet in je hoofd beschrij

is aan een gevoet. Het is niet een op zichzelf staande entiteit. Het 'ik' is net

ven wat je ziet. Je plakt er geen labels op. In plaats van kijken alsof je door een

zo'n verschijning als beeld of geluid. Nu wordt g�waarzijn een mysterie. Er is

smalle koker tuurt naar alle afzonderlijke objecten, ontspan je je ogen en je

geluid, beeld, gevoel, gedachte. Alles beweegt vanzelf, zonder tussenkomst van

laat het hele panorama van wat je ziet zich ontvouwen. Je gaat niet focussen

een 'ik'. Een schijnbare manifestatie die verschijnt aan niemand en daarmee

en ook niet staren. Dan word je aandacht in het oneindige getrokken. Het gaat

doorgaat, zonder doel en helemaal vanzelf. Niet te bevatten of te begrijpen.

erom dat je je aandacht zo dicht mogelijk bij jezelf laat ontspannen. Je merkt

Welkom in het Nu!

dat kijken op die manier geen inspanning vergt, er is niets om weg te duwen

Er is niets dat je nog hoeft te veranderen, simpelweg omdat er geen 'ik' is dat

of vast te houden. Toch neem je heel veel waar. Je ziet veel meer en subtieler.

iets zou kunnen of moeten veranderen. Tegelijkertijd gaat alles perfect door, precies zoals het gaat, zonder tussenkomst van mij of van iemand anders, want

4. Vrij zijn van bewustzijnsinhouden die opkomen en weer

er is niemand!

vertrekken

Je kijkt in de spiegel van je leven en er blijkt niemand terug te kijken. Er is a Ileen

Vraag je dan af: 'Wat neem ik nu waar?' Begin met lichaamssensaties, daarna ge

maar Dit. Kijk wat de ervaring is, wat het betekent om waar te nemen zonder

dachten en gevoelens. Je merkt op welke neiging je voelt opkomen: aantrekken

waarnemer. Jij bent DAT.

of afstoten. Je voelt ook de subtiele lichamelijke reacties die een gedachte of een gevoet teweegbrengen. Dan ontspan je weer. Je blijft vanuit die open houding

Verblijf zolang je wilt in dit Gewaarzijn. En als de tijd gekomen is, kun je deze

bij dit gevoel of deze gedachte. Je houdt er niet aan vast, herkent het als een

meditatie voor dit moment afronden.

voorbijgaande sensatie. Maak het niet solide. Gaandeweg ontdek je dat er in wezen geen denker, geen voeler is, niet 'iemand' die voelt of denkt. Er zijn alleen gedachten en gevoelens die opkomen en weer verdwijnen. Ze zijn niet van jou afkomstig en niet op jou gericht. 'lk' of 'denker' is eveneens een gedachte die opkomt en aan niemand verschijnt, maar wel waargenomen wordt in Bewustzijn.

10.10.2 Meditatie: Puur Onbegrensd Bewustzljn r------------- ..

Te downloaden:

op non-duaal Gewaarzijn.

ZIE PAGINA 388 ... _____________

4e niveau van bewustzijn: zich direct afstemmen

Zoals in hoofdstuk 6.10 al werd beschreven, is ...

non-meditation te beschouwen als de hoogste

5. Vrij zijn van identificatie

en meest directe meditatievorm om ons af te stemmen op non-duaal Gewaar·

Nu richt je je aandacht op de beweging van identiticatie met een gedachte.

zijn. Omdat met name non-duale meditaties van ons vragen om ieder houvast los

Zadra je je met een gedachte identiticeert, dat wil zeggen, zodra je gelooft dat

te laten en te rusten in de onbepaaldheid van non-duaal Gewaarzijn, is het veel

een gedachte voor jou is of van jou afkornstig is, ontstaat er ook een gevoel in

effectiever om deze meditaties te ondergaan dan de tekst ervan te lezen. Deze

je lichaam dat bij die gedachte hoort. Laat de gedachte met het gevoel vrij in je

meditatie is daarom als audiobestand beschikbaar. Voor meer (Engesltalige) non

lichaam aanwezig zijn. Niet analyseren, niet accepteren of verwerpen. Voel het

duaIe meditaties verwijs ik naar de cd-set 'Radiant Mind' van Peter Fenner, die via

gevoel zolang het er is, blijf er met je aandacht bij. Alleen los gewaarzijn, je geeft

www.soundstrue.com is te verkrijgen.

298

299

HOOFDSTUK 11

Fase 4 Leegte ... en Vorm .fils

•

niets werkt, wat doe je dan?' (Zen-koan)

Zingeving in non-duaal perspectief Belichaming van transpersoonlijke kwaliteiten

11.1

VOL-LEDIG LEVEN

De client heeft haar egostructuur ontmanteld en doorzien, met als voor lopig resultaat de realisatie dat aan de basis van dit hele bouwwerk niet zozeer iets of iemand te vinden is, maar vooral Leegte, Stilte en totale Openheid van eenvoudig aanwezig zijn. Toch is dit niet het einde van het verhaal. Want naarmate het kaler, trans paranter en leger wordt rondom de vertrouwde egostructuur van onze client, dringt de vraag naar haar ware identiteit zich steeds nadrukkelijker op. De herkenning van de bodem van haar identiteit als Leegte is zowel een openbaring als ontluisterend. De client heeft ontdekt er wel te zijn, maar niet 'iemand' te zijn. Dat inzicht opent weliswaar de weg naar haar bevrijding, maar markeert ook de teloorgang van al haar plannen en am bities. De afwezigheid van een eigenaar van dat verleden en die projecten doen ze verpulveren tot stof gelijk de ruines van vergane koninkrijken. Niemand die zij als eigenaar daarvan kan aanwijzen. En niet alleen dat; als ego in wezen niet bestaat, is het ons onmogelijk om het eigendom te claimen van het leven dat wij gewoonlijk als het onze beschouwen. De client ontdekt helemaal niet in de bestuurdersstoel te zitten, maar slechts de rol van bijrijder te vervullen, volkomen afhankelijk van de richting, de grillen en de onverwachte wendingen die het leven maakt.

301

Die realisatie voert de client terug naar de wortels van de reden van haar

niet lukt ze draaglijk te maken. Ego is daarom in laatste instantie niet

bestaan, namelijk de zoektocht naar zichzelf. Zoals in hoofdstuk 3 is be

alleen een verdedigingssysteem dat ons veilig door de wereld loodst, het

schreven, dienen de reis van de ziel en de incarnatie in dit lichaam slechts

behoedt ons ook de waarheid van onze 'human condition' onder ogen te

een doel: de ontdekking van onze diepste identiteit. Bewust of onbewust

zien. De kernovertuiging waarop de egostructuur is gebaseerd, is daarom

zocht de client naar antwoorden en had haar hoop gevestigd op zingeving,

niet alleen een misvatting over wie wij ten diepste zijn, het is onbewust

richting, betekenis en erkenning. Nu - in deze fase van het zelfonderzoek

ook een misvatting die ons dient. Want volgens de logica van ego is het

- blijken al die pogingen futiel en volkomen overbodig. Ondanks al haar

draaglijker om te lijden aan een verkeerde conclusie dan aan het feit dat

inspanningen is ze geen stap verder gekomen in het vinden van zichzelf

er geen condusie te trekken valt en te moeten toegeven dat wij in wezen

en wordt ze onverminderd geconfronteerd met de pijnlijke en onbevre

geen idee hebben wie wij zijn, wat dit univer:mm is en al helemaal niet

digende aspecten van het leven. De Boeddha benoemde de drie grote

waarom wij en het universum er zijn.

bronnen van lijden die de vaste medepassagiers lijken te zijn van de ziel in de reis door <lit leven. Vaste medereizigers, omdat ze inherent behoren

Toch is dat de waarheid. De rest is interpretaties, verhalen, fantasieen.

tot het menselijk bestaan. Ze bevinden zich aan de basis van alles wat wij

Mensen zijn begaafde verhalenvertellers, waarbij het ene concept op het

over onszelf denken en gaan vooraf aan onze kernidentiteit en de gehele

andere gelegd wordt met als doel de leegte toe te dekken die daaronder

egostructuur. Deze drie grote bronnen van lijden zijn:

voelbaar is. Dat is niet erg, behalve dat het zelfrealisatie in de weg staat.

1. We weten ten diepste niet wie wij zijn

Met ieder denkbeeld nemen we positie in, creeren we dualiteit tegenover

2. We zijn totaal afhankelijk en kwetsbaar

de omvattende Waarheid van non-duaal Gewaarzijn. Elke verklaring is

3. We zijn vergankelijk

een standpunt, een uitsnede uit het geheel en is daarmee een bijdrage aan het in stand houden van dualiteit in plaats van daaraan voorbij te gaan. Tegen die achtergrond krijgt het tweede gebod in het Oude Testament

11.2

EXISTENTIEEL LIJDEN

nieuwe betekenis. Het luidt:

We lijden omdat we het contact met de Eenheid van non-duaal Gewaar zijn zijn kwijtgeraakt. We zijn gaan geloven in een afgescheiden bestaan,

'Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken,

wat meteen aanleiding is voor twee andere oorzaken van een algemeen

van hetgeen boven in den hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is,

menselijk gevoel van onvrede en frustratie, namelijk onze kwetsbaarheid

noch van hetgeen in de wateren onder de aarde is.'

en afhankelijkheid. Daarnaast worden we geconfronteerd met het feit dat

(Deuteronomium 5:8)

niets blijft en alles vergankelijk is. Een stoet van filosofen en wetenschappers, maar ook alle spirituele tra

Want iedere voorstelling is een misvatting. Een goedbedoelde misvatting

dities, hebben getracht hier antwoorden voor te formuleren. Geen er

wellicht, maar niettemin. De waarheid is dat het antwoord op wie wij

van voldoet. Op het niveau van de duaal denkende geest is geen enkel

zijn, nimmer gegeven kan worden noch uitgedacht. Zelfrealisatie is de

antwoord af doende, behalve de eenvoudige conclusie 'het is wat het is'

uitkomst van directe ervaring en inzicht dat zich onttrekt aan het dua

en die is hoogst onbevredigend. Voor het ego, wiens bestaansreden in

le denken. Wat wij ten diepste zijn, is met geen pen te beschrijven, wat

oorsprong geworteld is in de fysieke bescherming van ons leven, is zo'n

niet betekent dat wij het niet blijven proberen. Maar al die woorden zijn

antwoord al helemaal niet toereikend, dus gaat het op zoek. Op zoek naar

slechts richtingwijzers en hebben niets te maken met het onderwerp

een verklaring, een verhaal en een strategie om de waarheid van deze

waarnaar ze verwijzen, overeenkomstig het statement van Alfred Kor

existentiele aspecten van het menselijk bestaan te ontkennen en als dat

zybski: 'The map is not the territory.'

302

303

Paradox

Dan gaan we spelen, worden we creatief, avontuurlijk en wilskrachtig.

De grootste paradox van non-duale coaching is wellicht dat de aanvaar

We wachten niet langer, we zijn niet langer verwikkeld in de strijd met

ding van juist die grote bronnen van menselijke onvrede en lijden resul

het leven en de dood en ontdekken de innerlijke ruimte om te gaan doen

teert in de bevrijding ervan. Als we die niet langer ontkennen, openbaart

waar ons hart naar verlangt.

zich de Eenheid en de intieme verbondenheid tussen de Leegte van Zijn en de wereld van Vorm waar wij zelf deel van uitmaken. In deze fase

Deze fase van de begeleiding bestaat daarom uit vier stappen:

van de begeleiding gaat de aandacht daarom uit naar de wijze waarop de

1. Aanvaarden van existentiele bronnen van ongenoegen en lijden

client zich met deze kwesties wil verhouden. Niet met het oogmerk om

2. Loslaten van de strategieen waarmee we ongenoegen en lijden trachten te ontkennen

rond te wentelen in de 'swamps of sadness' van persoonlijk lijden, maar om de essentie ervan te ontdekken en daar contact mee te maken. Want

3. Kennismaken met het dynamische aspect van non-duaal Gewaarzijn

zoals steeds, geldt ook hier: 'what you resist, persists.' Alleen volledig con

4. Ons toe-eigenen van de transpersoonlijke kwaliteiten Levenslust, Liefde en Wil

tact maken met de pijn, wanhoop of angst die de existentiele aspecten van het leven oproepen, leidt tot de oplossing ervan.

11.2.1

Zin in leven De doorgang naar die realisatie bestaat uit het onderzoek naar de wijze

Verkenning van strategieen als afweer van existentiele bronnen van Lljden

Op rationed niveau is het voor niemand moeilijk om te bearnen dat

waarop die existentiele kwesties een rol spelen in het leven van de client.

de afwezigheid van identiteit, onze kwetsbaarheid en vergankelijkheid

Als zij de strategieen los kan laten die in het leven geroepen zijn om die

bronnen van menselijk lijden zijn. Die constatering is echter niet genoeg.

existentiele kwesties te lijf te gaan, te ontkennen of te verbannen, ontstaat

De aanvaarding daarvan kan pas werkelijk plaatsvinden als wij er op een

ruimte voor een fundamenteel nieuwe orientatie op het leven. Want de

dieper niveau contact mee maken. De volgende overweging is een werk

client weet ten diepste niet wie zij is en wat het doel is van haar leven,

vorm waarmee een begin gemaakt wordt met de gevoelsmatige aanvaar

maar ze weet wel dat zij is! Haar aanwezigheid valt niet te ontkennen. Als

ding van deze existentiele kwesties.

de client bereid is om de vruchteloosheid in te zien van haar pogingen om via de weg van zingeving, doel en richting betekenis toe te voegen

11.2.2 Werkvorm:

aan haar bestaan, ontstaat ruimte. Een onbegrensde ruimte van mogelijk

Onderzoek naar de strategleen als afweer

heden die haar ter beschikking staat. In de aanvaarding van 'niet weten'

van existentiele kwesties

verschijnt dus de mogelijkheid om dit 'open' veld van bewustzijn naar

Tijdens de volgende contemplatie richt de client haar aandacht op elk van de

eigen inzicht vorm en invulling te geven.

drie vormen van existentieel lijden en onderzoekt welke rol die vormen spelen in haar leven en we Ike strategieen zij heeft ontwikkeld om daarmee om te gaan.

Zielsverlangen Op dit punt aangekomen is de begeleiding dus zowel een keerpunt als

ldentiteltsloosheid, ten diepste niet weten wie je bent

een paradox. In de volledige aanvaarding van ons niet�bestaan zijn we

Coach: Sluit je ogen en adem een paar keer goed door.

vrij om te doen waar ons hart naar verlangt. Want als niets ons dichter

Richt je aandacht op de realisatie dat je ten diepste niet weet wie je bent en

bij ons 'ware zelf' brengt omdat dat niet op die manier blijkt te bestaan,

dus niet weet wat de betekenis is van je leven. Wat gebeurt er met je als je tot

als de tijdelijkheid van ons leven niet langer ontkend hoeft te worden of

je door laat dringen dat al je activiteiten, alle pogingen om het 'geed' te doen,

bevochten, wat gaan we dan doen?

om je leven tot een succes te maken, of desnoods tot een mislukking, er uitein-

304

305

delijk helemaal niet toe doen, omdat je geen idee hebt voor wie je dit doet. Je

je feitelijk niets over te zeggen hebt. Je bent ervan afhankelijk. Bovendien is

weet immers niet wle je bent? Niet echt. Alles wat je over jezelf weet zljn denk

de waarheid dat je uiterst kwetsbaar bent. Er hoeft maar iets te gebeuren of

beelden, herinneringen, ervaringen. Maar je hebt feitelijk geen idee wie die

je wordt ziek of gaat dood. Uiteindelijk is dat ook je voorland, ziek warden en

ervaringen, denkbeelden en herinneringen heeft. Geen idee van de eigenaar.

doodgaan. Oat is je weg in dit leven. Voel wat er met je gebeurt als je deze

Voel de leegte van niet weten, voel hoe je lichaam reageert als je deze waar

waarheid waar laat zijn. Voel hoe je lichaam reageert, wat je adem doet, welke

heid binnen laat komen. Merk op wat je adem doet, welke gedachten en ge

gedachten en gevoelens opkomen in reactie op deze realisatie, deze waarheid

voelens opkomen in reactie op deze realisatie, deze waarheid die feitelijk altijd

die feitelijk altijd voor je neus staat en je aankijkt. Misschien voel je woede,

als een onomstotelijk feit voor je neus staat en je aankijkt. Misschien voel je

wanhoop, frustratie of angst. Laat die gevoelens naar de voorgrond komen van

woede, wanhoop, frustratie of angst. Laat die gevoelens naar de voorgrond

je bewustzijn.

van je bewustzijn komen. Open jezelf voor de gevoelens die de realisatie te weegbrengt dat je ten diepste geen idee hebt wie je bent en dat daarmee al je

Adem een keer goed in en uit. Laat de beelden vervagen.

inspanningen, successen en doelen volkomen betekenisloos en futiel warden. Woede, omdat je ten diepste geen idee hebt wie je eigenlijk bent. Wanhoop

Dan richt je je aandacht op de vraag waar jij in je leven geconfronteerd bent

over het feit dat je in wezen volstrekt betekenisloos bent.

met deze afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Je laat een situatie voor de geest komen waarin deze kwestie centraal stand. In relatie met wie of wat was dat?

Adem een keer goed in en uit. Laat de beelden vervagen.

Maak helemaal contact met die situatie of situaties en de gevoelens en gedach ten die daarmee verbonden zijn. De mensen die daarin een rol speelden, de

Dan richt je je aandacht op de vraag waar jij in je leven geconfronteerd bent

woorden die klonken.

met dit 'niet weten wie je bent'. Je laat een situatie voor de geest komen waarin

Wat heb je gedaan om hiermee om te gaan? Wat heb je gedaan om die situatie

deze kwestie centraal stand. In relatie met wie of wat was dat? Maak helemaal

te bevechten, te vermijden of te ontkennen? Welke strategie heb je ontwik

contact met die situatie of situaties en de gevoelens en gedachten die daar

keld?

mee verbonden zijn. De mensen die daarin een rol speelden, de woorden die

Laat een symbool opkomen voor de strategie die je ontwikkelde om de waar

klonken.

heid van jouw afhankelijkheid en kwetsbaarheid te ontkennen of te bevechten.

Wat heb je gedaan om hiermee om te gaan? Wat heb je gedaan om die situatie te bevechten of te vermljden of te ontkennen? Welke strategie heb je ontwikkeld?

Adem een keer goed in en uit. Laat de beelden vervagen.

Kijk zonder oordeel, met een open mind, een vriendelijke maar kristalheldere blik. Laat een symbool opkomen voor de strategie die jij ontwikkelde om de

Vergankelijkheid

waarheid te ontkennen of te bevechten van het feit dat je niet we et wie je bent.

Dan richt je je aandacht op de werkelijkheid dat alles wat bestaat ook weer vergaat. Niets blijft, jij oak niet. Alles wordt onvermijdelijk vermalen tussen de

Afhankelijkheid en kwetsbaarheid

kaken van de tijd, inclusief jijzelf. Vergankelijkheid reduceert al je moeite, al je

Richt nu je aandacht op het feit dat je afhankelijk bent en kwetsbaar. De angst

plannen voor de toekomst en alle pogingen om 'er iets van te maken' tot volko

die gepaard gaat met het feit dat je van top tot teen afhankelijk bent van an

men zinloos. Niets van wat je doet, heeft blijvende betekenis, het verkruimelt

deren en van de wereld am je heen. Je zou geen minuut zonder die omgeving

en verdwijnt achter de horizon van de tijd.

kunnen voortbestaan, totaal afhankelijk als je bent van alles om je heen: zuur

Voel wat er met je gebeurt als je deze waarheid waar laat zijn. Voel hoe je

stof, zwaartekracht, de warmte van de zon, voeding, water, je organen, men

lichaam reageert, wat je adem doet, welke gedachten en gevoelens opkomen

sen, contacten, werk, gezondheid. Allemaal voorwaarden voor je bestaan waar

in reactie op deze realisatie, deze waarheid die feitelijk altijd voor je neus staat

306

307

en je aankijkt. Misschien voel je woede, wanhoop, frustratie of angst. Laat die gevoelens naar de voorgrond komen van je bewustzijn.

11.3.1

Werkvorm: Loslaten van de strategieen om exlstentieel lijden te vermijden

Je richt je aandacht op de vraag waar jij in je leven geconfronteerd bent met

Client en coach zitten tegenover elkaar. Client heeft de drie symbolen voor de

deze vergankelijkheid. Je laat een situatie voor de geest komen waarin deze

strategieen binnen handbereik. Coach stemt af op non-duaal Bewustzijn en be

kwestie centraal stand. In relatie met wie of wat was dat? Maak helemaal con

geleidt client bij de volgende stappen:

tact met die situatie of situaties en de gevoelens en gedachten die daarmee verbonden zijn. De mensen die daarin een rol speelden, de woorden die klon

1. Client vertelt hoe zij is omgegaan met deze existentiele kwesties. Wel

ken.

ke strategieen zijn ontwikkeld om het existe.ntiele lijden af te wenden?

Wat heb je gedaan om hiermee om te gaan? Wat heb je gedaan om die siti.Jatie te

(Client toont de tekeningen en vertelt erover.)

bevechten of te vermijden of te o ntkennen? WeIke strategie heb je ontw ikke Id? Kijk zonder oordeel, met een open mind, een vriendelijke maar kristalheldere

2. Coach: "Welke vorm van lijden is voor jou het ergst, het meest beangstigend

of frustrerend?" 3. Coach: "Kies de vorm van existentieel lijden die voor jou het moeilijkste is en

blik. Laat een symbool opkomen voor de strategie die je ontwikkelde om de waar

de strategie die je hebt ontwikkeld am ermee om te gaan. Neem de tekening

heid van jouw vergankelijkheid te weerstaan, te ontkennen of te bevechten.

daarvan in je handen en laat mij die zien." 4. Client kiest een strategie en vertelt hoe belangrijk deze voor haar is, waartoe

Overzie de drie vormen van lijden zoals die in jouw leven spelen en kijk nog

die strategie dient en wat die de client geeft. (Coach moedigt de client aan

eens goed naar de symbolen van jouw strategieen.

om vanuit de directe ervaring te spreken en niet zozeer over de strategie.)

Adem dan nag een keer goed door en open je ogen. Maak drie tekeningen van jouw symbolen op drie aparte vellen papier.

5. Coach begeleidt de client bij de realisatie dat de strategie niet leidt tot het

resultaat waarvoor die ontwikkeld is. Deze vorm van existentieel lijden is on danks de strategie nog steeds aanwezig en door geen enkele inspanning van de kant van de client weg te nemen.

11.3

LOSLATEN VAN STRATEGIEEN

6. Coach begeleidt de client om werkelijk contact te maken met de fysieke,

Deze overweging wordt vervolgd met de werkvorm waarbij de strategieen

mentale en emotionele reacties die het vooruitzicht teweegbrengt om deze

worden losgelaten. Dat is een noodzakelijke stap, omdat de strategieen

strategie los te laten.

in feite obstakels zijn om de openheid en puurheid van de non-duale

7. Coach: "S luit voor een moment je ogen, ste I je voor dat niet ik als je coach tegen

Werkelijkheid te kunnen ervaren. De volgende werkvorm is daarom een

over je zit, maar als je Gestalte van Wijsheid en Mededogen. Stem daarop af.

uitnodiging aan de client om zonder strategieen en dus zonder manipu

Je gaat zo dadelijk deze strategie loslaten door het symbool daarvan aan je

latie en controle te verblijven in de openheid van non-duaal Gewaarzijn.

Gestalte at te geven. Je laat de strategie daarmee los, houdt er niet langer

De werkvorm doet wellicht gekunsteld aan maar is, wanneer die met de

aan vast."

juiste aandacht en timing uitgevoerd wordt, een krachtig instrument om:

8. Client kijkt de coach niet in de ogen en stelt zich voor dat de Gestalte van

1. De gehechtheid aan de strategie te verkennen en erkennen

Wijsheid en Mededogen tegenover haar zit. Client laat de strategie los door

2. De bevrijding te proeven wanneer we het aandurven om zonder stra

langzaam en met voile aandacht het symbool van de strategie aan de coach

tegie direct in contact te zijn met de onbepaalde Leegte van non-duaal

te geven.

Gewaarzijn.

9. Coach ontvangt de tekening van het symbool, reageert niet en legt die achter

zich neer. (Het is van belang dat de coach de tekening zonder verdere reactie

308

309

en je weet niet wie je bent. Wat gebeurt er als je die waarheid waar

in ontvangst neemt en geen support geeft. Oat stelt de client in de getegenÂ

laat zijn? Wat gebeurt er in je lijf?

heid dit loslaten van de strategie op eigen kracht te doen.) 10. Coach en client herhalen deze stappen voor de andere twee strategieen.

Mijn adem gaat niet verder dan hier (wijst naar borsthoogte).

11. Coach en client zitten bij elkaar zonder strategie terwijl die existentiele

kwesties nog steeds gelden. (Coach maakt dat gegeven expliciet.) Beiden

Ik krijg het warm, voel de neiging om te bewegen, om op te staan.

Oke, blijf eens even bij die sensaties, geef ze alle ruimte, ga

volgen wat er gebeurt, welke gedachten en gevoelens zich aandienen in het

maar door met voelen en gewaarzijn van wat die realisaties

open, niet door strategieen gedomineerde, contact.

teweegbrengen. C:

Als ik niet weet wie ik ben ... en als alles vergankelijk is... dan is er alleen maar leegte, niets, geen houvďż˝t. Het lijkt net of alles uit

Sessie Onderstaand transcript van een sessie geeft goed weer wat het effect kan zijn van de volledige aanvaarding van een existentiele kwestie.

elkaar valt. Alsof ik uit elkaar val. A:

Oke, volg het maar, als je wilt kun je je ogen sluiten. Laat het maar gebeuren. Val maar uit elkaar.

Client (C): Voor mij voelt het onverteerbaar dat alles vergankelijk is. Dat

niets blijft. Alles wat ik voor elkaar gekregen heb, al de mensen die ik

houvast. Als ik mij daarin loslaat, besta ik niet meer, los ik op in de

geholpen heb ... En dan maar zeggen dat dat niets voorstelt, dat het

ruimte.

allemaal gewoon weer verdwijnt, of zoals jij zegt: weer door de golf

Sta maar toe, laat je maar oplossen, hou niet langer vast.

op het strand wordt weggevaagd. Ik vind het gewoon belachelijk.

(Lange stilte) Dat is merkwaardig, ik heb het gevoel dat ik er niet meer ben en tegelijkertijd is er alleen maar een heel stevig 'Ik Ben'.

Alexander (A): Kijk eens wat er voor jou precies zo moeilijk is aan dit

C: A:

(Stilte) Ik zie alleen maar een zwart gat, er is daar niets, geen

feit, dat ondanks al je inspanningen alles weer verdwijnt. Wat is

Het is nag steeds duister, alsof dit 'Ik Ben' een soort grond is, de

daar lastig aan?

basis. Het is heel stil, bewegingloos: ''Ik Ben".

Nou, dan is alles voor niks geweest, dan doet het er allemaal niet

Dat klinkt goed, blijf erbij.

toe wat ik gedaan heb.

(Fluistert) Ik weet niet wie ik hen en alles is vergankelijk. .. 1ja, dat

Of het voor niets was of niet laat ik in het midden. Dat is een

is heel raar, maar dat is nu totaal geen probleem meer. So what,

conclusie die je trekt in reactie op de realisatie dat alles vergankelijk is. Kijk nog eens wat er gebeurt als je dat waar laat zijn, dat alles

dat ik niet weet wie ik ben en dat alles vergankelijk is. ''Ik Ben", en daarin verschijnt alles en verdwijnt ook weer. Totaal geen probleem,

vergankelijk is.

het is gewoon zoals het is.

Dat het waar is dat alles vergankelijk is... (Zucht... Stilte) Dan doe

ik er niet toe. Niet alleen doet niets ertoe van wat ik gedaan heb,

Precies, zo is het. Vanuit de Grond van wie je bent, waar je nu mee in contact bent is er totaal geen probleem met vergankelijkheid...

maar ikzelf doe er niet toe.

Nee, het is zelfs een voorwaarde.

Ja.

Ben voorwaarde voor wat?

(Stilte) Voelt als leegte, alsof ik niets ben...

Anders is er geen schepping, kan er niets verschijnen. Maar terwijl

Ja, blijf daar eens bij, bij dit 'niets zijn'.

ik dit zeg voel ik al dat het wel of niet verschijnen van schepping

Maar dat kan toch niet, ik ben er toch?

ook niet van belang is. Het verschijnt of niet, er is geen belang, geen

Ja, je bent er wel, maar je hebt geen idee wie of wat dat is. Dat

doel dat daarmee beoogd wordt. Schepping is gewoon.

hebben we hiervoor ook al ontdekt; behalve dat alles vergankelijk is, weet je in wezen niet wie je bent. Dus wat nu? Alles is vergankelijk 310

Mooi dat je dat nu zo duidelijk ziet. (Stilte) 311

Als je nu vanuit dit bewustzijn, vanuit dit weten terugkijkt naar

Gewaarzijn. Niet als gevolg of uitkomst van de Leegte van non-duaal

het feit dat alles in de duale wereld vergankelijk is, wat betekent dat

Gewaarzijn - er is geen lineair perspectief - maar als uitdrukking daar

dan voor wat je gaat doen? Ga je nog wel iets doen?

van. Schepping als de 'dansende Leegte' zoals Adyashanti dat in een van

Ja, ik ga zeker wat doen, maar ik ga doen waar ik zin in heb, wat ik

zijn boeken noemt. Een dans die zich toont in de incarnatie van ieder

fijn vind, ongeacht wat de omgeving daarvan denkt. Ik ga iets doen

mens zoals beschreven in hoofdstuk 3 'Non-dualiteit en de reis van de

omdat ik het leuk vind of omdat ik anderen daarmee kan helpen,

ziel�

maar niet om op die manier belangrijk gevonden te warden, of

bevestiging voor mijn bestaan te krijgen. Want dat doe ik toch

Nu de strijd voorbij is, de identificatie met ego doorbroken en overlevings

al; bestaan of niet, natuurlijk (grijnst). En dat is oak totaal geen

strategieen doorzien zijn, is er ruimte voor de yraag wat wij eigenlijk wil

probleem!

len met dit leven. Als we niets meer moeten doen, als er niets toegevoegd

Dank je wel.

of afgedaan kan worden aan dit eenvoudige Zijn in de wereld, wat doen

Dank je wel voor je moed.

we dan? Nu we niet langer gebonden zijn aan de wensen, verlangens, af keer en begeerte die de duale zienswijze teweegbrengt, zijn we vrij om te doen wat ons hart ons ingeeft. We hebben de koan 'als niets werkt, wat

11.4

LEEGTE 15 VORM

doe je dan?' opgelost. Rustend in de 'Grond' van non-duaal Gewaarzijn

Verlost van de strategieen om de Waarheid van dit bestaan te ontkennen

vinden we niet alleen de rust, maar ook de energie om het leven vorm te

of te bevechten, rusten we op de bodem van de non-duale Grond, de

geven zoals ons hart verlangt.

Dharmakaya, die ons draagt. Vragen over identiteit, zingeving en doel van het leven blijven onbeantwoord. Ze verdampen vanzelf in de reali satie dat eenvoudig Zijn voldoende is. Het is alsof de schellen van onze ogen vallen. Als we niet langer op zoek zijn, beginnen we oog te krijgen

11.5

TRANSPERSOONLIJKE KWALITEITEN LEVENSLUST, LIEFDE EN WIL

voor 'wat is' op een frisse, open manier. We gaan het wonder herkennen

Als we rusten in Zijn, ontstaat na verloop van tijd vanzelf verlangen om

van het feit dat DIT bestaat, dat alles er is, precies zoals het is, inclu

te 'worden', om uitdrukking te geven aan Zijn in vorm. Ieder mens is ge

sief wijzelf. De Dharmakaya, Grond van de schepping, drukt zich uit in

zegend met een rijke bron van deze levensenergie die ons hele wezen

de '10.000 dingen' zoals Lao Tsu schrijft in zijn 'Tao Che Ching: en een

voedt. Levensenergie die zich in eerste instantie toont in de instinctieve

daarvan zijn wijzelf in dit lichaam en met dit bewustzijn. Wij zijn niets

wens tot overleven, tot groeien en ontwikkelen en die zich later voortzet

minder dan non-duaal Gewaarzijn zelf dat Zichzelf herkent als alles wat

in het verlangen de wereld in te gaan, ons daarmee te verbinden, maar

bestaat. Geen stap die ik zet, geen gebaar dat ik maak, geen zintuiglijke

ook om een eigen positie te verwerven. Levenslust laat zich altijd zien in

indruk die ik opdoe, is in wezen iets anders dan Dit Zelf, Mijzelf, non

die twee kanten: de wens om ons te verbinden en de wens om te verbij

duaal Gewaarzijn in de vorm van de stap, het gebaar, de zintuiglijke

zonderen, om samen te zijn en om autonoom te worden. Feitelijk zijn het

indruk plus het Gewaarzijn daarvan. De conclusie kan niet anders zijn

twee transpersoonlijke kwaliteiten, onderdeel van de drie-eenheid van

dan dat non-duaal Gewaarzijn dit kennelijk wil ervaren, de schepping

schepping die bestaat uit Wijsheid als de Bron van inspiratie, Wil als de

wil creeren, dit gebaar wil maken, de stap wil zetten, deze gedachte wil

manifestatie daarvan in de wereld van materie en vorm, en Liefde als het

denken, dat gevoel wil koesteren. Die stroom van creatie - de nimmer

verbindende aspect tussen deze twee.

opdrogende waterval van gebeurtenissen, gedachten, gevoelens, ge waarwordingen - is het dynarnische, scheppende aspect van non-duaal

312

313

11.7

Levensenergie

ZICH TOE-EIGENEN VAN LEVENSLUST

Levensenergie is de oerkracht van de schepping, de energie die ten grond slag ligt aan alle creatie. Ook op individueel niveau is het onze energie

··.

liefde

bron, door Freud 'libido' genoemd. Het is de energie die het leven wil

·;.a Wil

ontmoeten, die uit wil reiken, het leven wil proeven, nieuwsgierig is, lust vol, warm en stromend. We herkennen het vooral als seksuele energie, maar het toont zich zeker niet alleen als seks. Het is ook de energie van

Liefde

enthousiasme, plezier, schoonheid en genot. Het is de levensenergie die

De transpersoonlijke kwaliteit Liefde verbindt Eenheid met de veelheid

ons aanzet om het waagstuk van het leven aan.. te gaan. We willen groeien

aan vormen waaruit de schepping bestaat. Liefde is het kenvermogen

en bloeien, erin doordringen en het ten voile ervaren.

van non-duaal Bewustzijn, Liefde weet dat schepping bestaat en herkent

Die energie is te vinden op de bodem van het bekken, in sommige sys

alle vormen daarin als in wezen Een. Op het niveau van het individuele

temen gelokaliseerd als het tweede chakra. Voor de meesten van ons

bestaan neemt deze Liefde de vorm aan van kwaliteiten als zorg, mede

leidt die intense bron van energie een min of meer verborgen bestaan.

dogen, liefde, voeding en bescherming van alles wat bestaat.

De reden is dat die levendigheid, uitbundigheid en losbandigheid zich in onze jeugd slecht verhielden met de normen, angsten en geboden van de

Wil

mensen waar wij toen afhankelijk van waren. Onze omgeving schrok van

Wil is het vormgevend principe, de energie die vorm aanneemt, grenzen

zoveel lustvolle energie, wist er zich geen raad mee of was jaloers op onze

kent en opzoekt, structuur aanbrengt. Wil is de geboorte van dualiteit.

ongeremde blijheid en enthousiasme. Bovendien leerden wij dat het niet

In tegenstelling tot Liefde zoekt Wil niet samengaan maar autonomie en

gewaardeerd werd vrij en levenslustig te zijn terwijl onze ouders zorge

onderscheid. Het is de kwaliteit van wilskracht die ons voorziet van een

lijk, ziekelijk of depressief waren. Die vrije stroom van energie is indertijd

eigen identiteit, koers en k.leur.

niet alleen ingetoomd maar ook afgekeurd, belachelijk gemaakt of ont kend. Uit angst de liefde, zorg en veiligheid op het spel te zetten waarvan wij afhankelijk waren, besloten we als kind onbewust om die levenslust

11.6

PURE VORMEN VAN LEVENSLUST, LIEFDE EN WIL

te dimmen, terug te houden en loyaal te zijn aan de gemoedstoestand

wij die levenslust nu zelf niet meer

Ieder mens draagt deze transpersoonlijke kwaliteiten in zich en beschikt

van onze omgeving. Het gevolg is dat

over de potentie om die tot voile wasdom te laten komen. Voordat wij die

vertrouwen. We dragen de afkeurende of geschrokken reactie van onze

kwaliteiten in hun pure vorm kunnen leven, dienen ze echter ontdaan

ouders met ons mee. Vrijwel niemand voelt zich volkomen op zijn ge

te worden van tal van onbewuste aannames en beperkende gedachten

mak met deze ongebreidelde energie, de hitte en de lust, de hartstocht en

waaronder ze in de loop van ons leven door opvoeding en ervaring be

het genot. Ze worden goeddeels onderdrukt en ontkend en krijgen maar

dolven zijn geraakt. Het tweede deel van dit hoofdstuk staat daarom in

mondjesmaat de ruimte in bijvoorbeeld seks, heavy metal en levensge

het teken van het ontdoen van deze transpersoonlijke kwaliteiten van de

vaarlijke sporten. Maar hoe streng de onderdrukking van onze levens

imprints, overtuigingen en condusies die in een vroeg stadium van ons

energie ook was, ze is nimmer te verslaan omdat het het leven zelf betreft.

leven hebben postgevat en die ons nu in de weg staan om vrijelijk over die kwaliteiten te kunnen beschikken.

Levenslust is de energiebron voor Liefde en Wil. Orn die volop tot onze beschikking te krijgen en in te kunnen zetten, dient onze Levenslust weer onbelemmerd te gaan stromen. Met de volgende werkvorm stellen we de

314

315

client in de gelegenheid om de bron van Levenslust in zichzelf terug te

De tweede fase van de visualisatie is gericht op het zich weer toe-eigenen van

vinden en te mobiliseren.

de levensenergie, ontdaan van beperkende ideeen, herinneringen en nega tieve ervaringen. Oat vindt plaats door een ontmoeting met wat wij de 'oer

11.7.1 Werkvorm: Contact met levensenergie

ouders' zullen noemen. Oerouders zijn geen representant van de grootouders.

Contact maken met de levensenergie bestaat uit drie stappen en heeft tot doel:

We stemmen hier af op de archetypen van 'vader' en 'moeder'. Archetypen

•

Bewust contact te maken met de bran van Levenslust in onszelf

zijn symbolen, betekenisvolle verbeeldingen uit het collectieve onbewuste die

•

Te onderzoeken welke onbewuste aannames en beperkende gedachten

ieder mens herkent. Er is het archetype van de cirkel, van de zon, maar ook van

wij koesteren ten aanzien van die levensenergie

de strijder, de koning, de maagd, de wijze, en dus ook van 'vader' of 'moeder'.

De energie en levendigheid van deze energie weer te gaan vertrouwen

leder mens weet onbewust hoe 'de' vader of mo.eder zijn of zouden behoren

•

en toe te laten in ons bewustzijn

te zijn. Ongeacht de ervaringen die wij opdeden in relatie met onze feitelijke vader en moeder, weten wij hoe het is om echt gezlen, geliefd en gesteund te

Stap 1. Opwekken van de levensenergie

worden door vader of moeder. De visualisatie heeft dan ook tot doel om ons

Dat kan door lichaamswerk, rek- en strekoefeningen, hardlopen, dansen, los

enerzijds bewust te worden van de impliciete of expliciete waardering of afwij

schudden, stevig doorademen, het bekken draaien en losmaken, de benen

zing van onze levenslust en anderzijds om de natuurlijke waardering daarvoor

losschoppen, etc. Energie kan ook toegevoegd warden door geluid te maken,

van de oerouders te ervaren. Die positieve ontvangst van de levensenergie her

bijvoorbeeld hardop en bij herhaling 'nee' te roepen. Al deze suggesties dagen

stelt het zelfvertrouwen bij de client om zich die weer toe te eigenen en in te

de client uit om voorbij de comfortzone te gaan en de levendigheid van zijn

zetten in haar leven. De archetypen van vader en moeder kunnen in de visuali

lichaam en energiesysteem te verhogen.

satie overigens oak verschijnen als dieren, rotsen, bomen, etc.

Stap 2. Symbolische weergave van de levensenergie

11.7.2 Visualisatie: Ontmoeting met de ouders

Als de levendigheid en het energieniveau flink zijn toegenomen, vragen we de client om de ogen te sluiten en zich een symbolisch beeld te vormen van deze energie. Dit symbool wordt getekend.

Stap 3. Visuallsatie: Ontmoeting met de ouders en de oerouders

en met de oerouders r ------------- ..

Deze visualisatie wordt staand uitgevoerd. Sluit

Te downloaden:

je ogen, adem een paar keer goed in en uit. Je

ZIE PAGINA 388

houdt jouw symbool van levensenergie in je

.. ___ __________ ..

handen.

Bij de volgende uitademing zie je jezelf staan op een strand. En bij de daarop

Nu de vorm en intensiteit van de levensenergie in beeld zijn gebracht, is het

volgende uitademing sta je daar fangs de vloedlijn. Je neemt even de tijd om

moment gekomen om te onderzoeken welke herinneringen, aannames en

de omgeving in je op te nemen. Je voelt het zand onder je voeten, ademt de

overtuigingen bij de client !even ten aanzien van het belichamen en leven van

zilte zeelucht in, voelt de wind fangs je gezicht en je kijkt naar de rustige zee.

uit deze bron van levenslust. Die aannames en overtuigingen zijn ontstaan in

Het strand is leeg, je bent daar alleen. Je begint te wandelen langs het strand.

relatie met onze verzorgers. Orn die reden vindt tijdens de volgende visualisatie

Dan zie je een heel eind verderop twee stipjes opdoemen. Daar lopen nog twee

een ontmoeting plaats met de ouders. {Orn de client te vrijwaren van loyali

mensen. De stipjes worden groter, ze lopen jou tegemoet. Ze komen dichterbij

teitsconflicten ten aanzien van haar ouders is het van belang om erop te wijzen

en dan zie je dat het je vader en je moeder zijn. Jullie naderen elkaar. Je bent

dat wij hler met haar min of meer onbewuste herinneringen werken. Die hoe

je ervan bewust hoe je je voelt nu je ze weer zult ontmoeten. Je merkt op hoe

ven geen relatie te hebben met de feitelijke situatie in het verleden en houden

die twee mensen naast elkaar lopen, hoe ze kijken, wat de sfeer is tussen hen.

ook geen oordeel in over de ouders.)

Dan ontmoeten jullie elkaar. Kijk maar hoe dat plaatsvindt en hoe dat voor je is.

316

317

Dan taat je jouw uitbeelding van je levensenergie zien aan je moeder. Je kijkt

11.B

LIEFDE EN WIL

en neemt waar hoe ze daarop reageer t. Hoe kijkt ze, wat voor gebaar maakt ze,

Ieder mens heeft de behoefte om zich te verbinden en om te verbijzon

wat is haar gezichtsuitdrukking? Zegt ze er iets over? Wat Is jouw indruk van

deren, om apart en autonoom te zijn. Ieder mens zoekt eenheid, maar

haar waardering of beoordeling van jouw levensenergie?

wil die eenheid tegelijkertijd gestalte geven in en als een aparte en hoogst

Dan toon je jouw symboot ook aan je vader. Hoe reageert die? Hoe kijkt hij,

unieke vorm, namelijk de persoon die je bent en wat je doet. Hoe die

wat zegt hij en hoe voelt dat? Zegt hij er iets over? Wat is jouw indruk van zijn

mens eruit gaat zien, hoe die zich zal ontwikkelen is afhankelijk van kar

waardering of beoordeting van jouw levensenergie?

mische patronen, genetische bepaaldheid en ook van ervaringen die we

Hoe reageer je op hun reactie bij het zien van dit symbool? Wat gebeurt er ln jou?

opdoen in de ontwikkeling van onze Liefde en Wil. Deze transpersoonlij

Laat al deze indrukken die je opdoet in het contact met je ouders precies zijn

ke kwaliteiten zijn in potentie in ons aanwezig in hun ongepolijste, pure

zoals ze zich aandienen. Niet censureren.

en onaangepaste vorm. De wijze waarop zij tot wasdom komen en wij erover kunnen beschikken is voor een flink deel afhankelijk van de erva

Dan nemen jutlie afscheid. Kijk maar hoe je dat doet. Je toopt verder. Langzaam

ringen die wij opdeden met deze kwaliteiten in relatie tot onze opvoeders.

verandert het landschap. De omgeving ziet er zuiverder uit, ongerept. Het Hcht

Voor velen geldt dat vrijelijk liefhebben en je verbinden een beladen on

wint aan intensiteit. Je komt aan in een oerlandschap, puur, zonder geschie

derwerp is. We voelen ons in de meeste gevallen allerminst vrij om zo

denis, onbetreden. Je weet dat je in de buurt komt van je oerouders. Je kijkt

maar lief te hebben, ons toe te vertrouwen en ons hart te geven. lets der

om je heen in dit oerlandschap en dan zie je ze. Je komt dichterbij. Ze kunnen

gelijks geldt voor onze wilskracht. Vrijwel niemand voelt zich vrij om zijn

eruitzien als mensen maar ook als dieren of iets uit de natuur. Je neemt ze goed

of haar wil te volgen zonder in een reactief patroon te vervallen. Onder

in je op, je oermoeder en oervader. Jullie ontmoeten elkaar. Kijk maar hoe die

druk van karmische patronen en de interactie met onze verzorgers is de

ontmoeting plaatsvindt. Dan laat je jouw uitbeelding van je levensenergie zien

oorspronkelijk nog vrij stromende energie van Liefde en Wil vervormd

aan je oermoeder. Je kijkt en neemt waar hoe ze daarop reageert. Hoe kijkt ze,

en aangepast aan hun eisen, angsten en verlangens.

wat voor gebaar maakt ze, wat is haar gezichtsuitdrukking? Dan toon je jouw uitbeelding aan je oervader. Hoe reageert die? Hoe kijkt hij, wat zegt hij over de

Wil

manier waarop je deze energie kunt gebruiken? En hoe voelt dat? Wat brengt

De aanpassing van de oorspronkelijke energie van Liefde en Wil is een

dit tonen van je energie bij hen teweeg en hoe is dat voor jou? Hoe reageer je

onvermijdelijk aspect van opvoeding en groei. Kleine kinderen

'the ter

daarop? Wat gebeurt er in jou?

rible twos'

Het wordt tijd om afscheid te nemen, kijk maar hoe je dat doet.

en onderzoekdrang als uitdrukking van hun levenslust. Het is een fase

En je vervolgt je weg.

van ontwikkeling waarin we als kind alles willen proeven, aanraken en

Je laat alle beelden vervagen en je keert terug met je aandacht in deze ruimte.

bevragen en vooral niet willen doen wat een antler verwacht. Die wils

Resultaat

andere verzorgers. Kadering van wilskracht is noodzakelijk. Als kind

In verreweg de meeste gevallen ervaart de client verbazing, desinteresse

moeten we leren dat niet alles mag en niet alles op elk moment zomaar

of afkeuring van de ouders bij het zien van het symbool van levensener

kan. Rekening leren houden met anderen en in staat zijn om de bevre

gie. Tevens werpt de visualisatie licht op de onderlinge verstandhouding

diging van behoeften uit te stellen is een onmisbare stap in de ontwikke

van beide ouders rondom dit thema. In de ontmoeting met de oerouders

ling van het kind. Niet alleen omdat het daardoor sociale vaardigheden

ervaart de client waardering, interesse en aanmoediging om die energie

ontwikkelt, maar ook omdat willen pas vorm krijgt binnen begrenzing.

te gaan gebruiken en daarop te vertrouwen.

Creativiteit, iets tot stand brengen en iets gedaan krijgen, hangt altijd

zijn een bekend voorbeeld van de ongebreidelde wilskracht

kracht komt onvermijdelijk in conflict met de wil van vader, moeder en

318

319

samen met tegenkrachten, met weerstand en met beperkingen. Een ka

contact met de wereld en laten dat verkommeren op de achtergrond van

der aanbieden verschilt echter wezenlijk van het afkeuren of fout maken

ons bewustzijn. Daarvoor in de plaats schuiven we een aangepaste versie

van de wilskracht van het kind. De correcties van de ouders zijn niet al

van ons verlangen naar verbinding naar voren door te 'pleasen', te verlei

tijd terecht of op de juiste toon geuit en het kind is niet in staat om die

den, ons overmatig afhankelijk te tonen of door bijvoorbeeld veelvuldig

aanwijzingen op een genuanceerde wijze te begrijpen. Ons brein is in de

ziek te zijn of de rol van slachtoffer op ons te nemen.

eerste jaren van ons leven onvoldoende ontwikkeld om genuanceerde gedachten te produceren. Wanneer de ouder zegt: "Ik wil niet dat je je zo gedraagt; begrijpt het kind <lit als een totale afwijzing. Het is niet in staat om onderscheid te maken tussen het niet welkom zijn van bepaald gedrag en van zichzelf. (Een onderscheid dat ouders soms ook uit het oog

11.9

ZICH TOE-EIGENEN VAN DE TR ANSPERSOONLUKE KWALITEITEN LIEFDE EN WIL

Liefhebben en Willen zijn ons geboorterecht. Ze zijn als de uitademing

verliezen.) De boodschap is: "Ik wil jouw wilskracht niet, je rnag zo niet

van God, de expressie van non-duaal Gewaarzijn. Daaraan deelnemen is

zijn:' Uitdrukkingen als: 'jouw wil staat achter de deur' en 'kinderen die

een bron van menselijk geluk. Onze oren daarvoor sluiten snijdt ons af

willen krijgen voor hun billen', of nog extremer: 'jouw wil moet gebroken

van de levensstroom en leidt tot depressie en lethargie. Non-duaal Ge

worden', illustreren hoe in het recente verleden door sommige opvoeders

waarzijn is Leegte die Vorm aanneemt. Alles in ons verlangt ernaar om

werd omgegaan met de integriteit en de wilskracht van hun kind.

dit spel mee te spelen en wel met de hartstocht en het verlangen die daar eigen aan zijn. We willen geen waakvlam zijn, maar vlammen! Die trans

Wanneer we, als het kind dat wij ooit waren, bij herhaling tot de conclusie

persoonlijke kwaliteiten Liefde en Wil zijn nog steeds aanwezig, onge

komen dat onze wil niet geaccepteerd wordt - en wij ons als geheel dus

acht de mate waarin die gezien of gewaardeerd zijn door onze opvoeders.

niet geaccepteerd voelen - splitst Wilskracht zich in psychologische zin in

Ze bevinden zich op de achtergrond van het dagelijks bewustzijn. Het is

twee delen. Een groot deel trekken we terug uit het contact met onze om

voor het vervolg van de begeleiding dan ook van groot belang om de oor

geving en een klein gedeelte wenden we in aangepaste vorm aan voor de

spronkelijke versie van Liefde en Wil in onszelf op te diepen en terug te

ontwikkeling van een strategie. Die kan eruit bestaan dat onze Wilskracht

voeren naar het dagelijks bewustzijn. De volgende visualisatie is daarbij

vervormd werd tot 'niemand lastigvallen,' 'altijd je best doen op school: en

een krachtig instrument met als doel:

later in het leven werd doorontwikkeld tot de altijd zorgzame partner of

I. Bewustwording van de onbewuste ideeen ten aanzien van Liefde

ijverige collega. Van de ooit woest stromende rivier van Wilskracht resteert

en Wil zoals die onder invloed van opvoeding en verleden

nog slechts een braaf en saai stroompje. De onbewuste afspraak die velen

hebben postgevat

eerst als kind met de ouders en later met hun partners maken, luidt dat wij onze pure Wilskracht inslikken in ruil voor liefde, verzorging en veiligheid.

2. De oorspronkelijke en vrije vorm van Liefde en Wil te herontdekken en te integreren in het bewustzijn

liefde

Archetypen voor Liefde en Wil

Een vergelijkbaar scenario ontvouwt zich in relatie tot onze pure en onbe

In deze visualisatie maken we gebruik van twee archetypische symbolen

vangen liefde. Het hart wil zich verbinden, de liefde laten stromen, maar

voor Liefde en Wil, narnelijk die van de kom en het zwaard. De kom is het

ervaringen in het verleden leidden tot de conclusie dat liefde geven niet

archetypische symbool voor het ontvangende en gevende principe van

gezien, niet ontvangen, niet gewenst of belachelijk gemaakt werd. Het

Liefde. De heilige graal als levensbrenger en gever, de ronde vorm, het

resultaat is de conclusie dat wij het niet waard zijn om van te houden. We

bekken als het dragende aspect van de vrouwelijke energie, basis van het

splitsen de pure energie van Lief de, trekken het grootste deel terug uit het

leven. Ook is het de cirkelvorm die oneindigheid symboliseert.

320

321

Het zwaard is het archetypische beeld van de vele aspecten van Wils

Wllskracht

kracht. Het zwaard staat voor Wil, voor richting kiezen, voor begrenzen,

Je kiest een van de twee paden.

je plek innemen, doortastendheid, onderscheid maken tussen waarheid

Je kijkt om je heen en voelt dat je in de buurt komt van je zwaard van Wils

en onwaarheid, moed en vastberadenheid. Wilskracht heeft behalve een

kracht.

creatieve, ook een destructieve kant omdat soms eerst oude vormen afge

Het ligt ergens of staat een eindje verderop op of bij het pad. Dan zie je een

broken moeten worden alvorens nieuwe kunnen ontstaan.

eindje verderop jouw zwaard van Wilskracht. Je komt dichterbij en je kijkt er

11.9.l Vlsuallsatie: Liefde en Wil

kracht in je handen. Je voelt het gewicht en de temperatuur. Je voelt ook hoe

Van 2e naar 3e niveau van bewustzijn.

het is om dit zwaard in je handen te hebben. Je zjet de afmetingen. Misschien

naar. Je laat het precies zijn zoals het is. Dan neem je dit zwaard van jouw Wils

voelt het vertrouwd aan, misschien ook niet. Je bent je gewaar van de gevoe

Voorafgaand aan de visualisatie r ------------- .,

Te downloaden:

lens die opkomen nu je je zwaard van Wilskracht in je handen hebt.

Ga staan of enigszins rechtop zitten, ontspannen en wakker. Sluit je ogen.

Je kijkt er goed naar. Er volgt nu een aantal vragen. Laat de antwoorden maar

ZIE PAGINA 388

Je gaat een beeldreis maken die je weer in con

vanzelf bij je opkomen zonder daar veel over na te denken.

L-------------"'

tact brengt met jouw liefde en wil zoals die mo-

Welke vorm en kleur heeft het zwaard, van welk materiaal is het gemaakt? Is

menteel in je !even een rol spelen en tevens zoals die in oorsprong zijn. Daar

het rijk versierd of juist heel eenvoudig? Wat valt je eraan op? Hoe is het be

voor gebruiken wij- zoals besproken - de symbolen van de kom en het zwaard.

doeld om vast te houden en om te gebruiken? Waar dient dit zwaard voor? En

Laat atle gedachten los over wat er zojuist gezegd is, of wat er straks gaat ko

is het voor dat doe! ook gebruikt? Of is er iets dat dit gebruik in de weg staat of

men. Laat ze op je uitademing los.

stond? Luister naar de antwoorden die in je opkomen. Je realiseert je hoe en waarvoor dit zwaard gebruikt is, op welke momenten in

Visualisatle

je leven je dit hebt ingezet. Of misschien realiseer je je dat dit zwaard helemaal

Op de volgende uitademing sta je in een weiland. Je kijkt om je heen en neemt

niet gebruikt is.

de omgeving in je op. Je zintuigen zijn open. Je voelt het gras onder je voeten.

Dan begin je aan je weg terug naar het kruispunt en je neemt je zwaard met je

Je ziet de kleuren en de vormen van dit landschap en je ruikt de geuren van de

mee. Aangekomen op de kruising leg je je zwaard daar neer. En nu kies je het

natuur. Je bent alleen, het is stil.

andere pad.

Een eindje bij je vandaan, aan de rand van het weiland, zie je een bos. Je loopt naar de bosrand en daar zie je een pad dat het bos in loopt. Je besluit dit pad

Liefde

te volgen. Je loopt over dit bospad, voelt de bosgrond onder je voeten, hoort

Je loopt over

de geluiden van het bos, het licht is gedempt, je ruikt boslucht. Met elke stap

kom of schaal van Liefde. Je kijkt om je heen en voelt dat je in de buurt komt.

die je zet dring je dieper door in het bos. Je vordert op je weg en je voelt dat

Jouw schaal of kom van Liefde ligt hier ergens op of bij het pad. Dan zie je jouw

dit andere pad terwijl je je realiseert dat je op weg bent naar jouw

je bent aangekomen in een vergeten deel van het bos. Je realiseert je dat hier

kom van Liefde. Je gaat ernaartoe en kijkt ernaar, neemt het in je op. Je laat het

niet vaak mensen komen.

precies zijn zoals het eruitziet. Dan neem je deze kom of schaal van Liefde in je

Dan kom je op een kruising. Links en rechts van je zie je twee paden.

handen.

Je herinnert je weer waarom je deze re is begonnen bent, namelijk om je zwaard

Je voelt het gewicht en de vorm van deze kom. Je ziet de afmetingen. Misschien

van Wilskracht en de kom van Liefde terug te vinden in jezelf. Je richt je aan

voelt het vertrouwd aan, misschien ook niet. Je bent je gewaar van de gevoe

dacht nu eerst op je zwaard van Wilskracht.

lens die opkomen nu je jouw kom van Liefde in je handen hebt.

322

323

Je kijkt er goed naar. Hoe ziet die kom eruit? Welke vorm en kleur heeft hij, van

zien, of misschien zijn het veranderingen die niet zo zichtbaar zijn, maar wet

welk materiaal is hij gemaakt? Is hij rijk versierd of juist heel eenvoudig, wat

voelbaar aan het gewicht of de energie van deze voorwerpen. Misschien zijn

valt je eraan op? Hoe is hij bedoeld om vast te houden en om te gebruiken?

de vorm van het zwaard en de kom helemaal veranderd in energie die je in je

Waar dient deze kom voor? En is hij voor dat doel ook gebruikt? Of is er iets

lijf kunt voelen.

dat dit gebruik in de weg staat of stond? Luister naar de antwoorden die in je opkomen.

En dan keer je met je aandacht terug naar de plaats waar je nu bent.

Je realiseert je hoe en waarvoor deze kom gebruikt is, op welke momenten in

Maak twee tekeningen, waarop je kom en je zwaard staan afgebeeld zoals je die

je leven je dit hebt ingezet, of misschien realiseer je je dat deze kom helemaal

in het bos aantrof en zoals die eruitzien na de transformatie door het zonlicht.

niet gebruikt is.

Resultaat Dan keer je terug naar het kruispunt. Je neemt je kom mee. Daar aangekomen

Behalve de archetypen van de kom en het zwaard, gebruiken we in deze

neem je ook je zwaard van Wilskracht mee. Kijk maar hoe je beide attributen

visualisatie ook het archetype van de zon als transformerende kracht:

met je meedraagt en hoe dat voelt. Je loopt over het pad terug naar de rand

het Licht van non-duaal Bewustzijn. Het zwaard en de kom die in het

van het bos en onder het lopen ben je je er steeds van bewust dat je je zwaard

hos gevonden worden, geven een directe en altijd exact juiste weergave

van Wilskracht en de kom van Uefde met je meeneemt. Je keert terug in het

van de wijze waarop de client de relatie met die twee kwaliteiten in zich

weiland, naar de plek waar je deze innerlijke reis begonnen bent. Daar aange

zelf ervaart. De impact van deze beelden is in de regel groot. De client

komen houd je je zwaard vast zoals het vastgehouden wil worden en houd je

krijgt in twee beelden zijn of haar complete geschiedenis te zien in rela

ook je kom bij je zoals dat goed voelt.

tie tot deze basale energieen. Regelmatig treft men een bot zwaard aan, een sierzwaard, een onhandig groot slagzwaard of een plastic zwaardje.

Transformatie

Alle beelden komen voort uit de Wijsheidsgeest - de intelligentie van

Dan richt je je blik boven je en je kijkt naar de hemel. Je ziet dat de zon hoog

het verruimde Bewustzijn - die ons zonder omwegen voorhoudt welke

boven je staat te schijnen en haar warmte en energie op je neer doet dalen. Je

onbewuste aannames we koesteren ten aanzien van onze oerkrachten

voelt de stralende energie en het heldere, transformerende licht van de zon.

Liefde en Wil.

Dan hef je je zwaard en de kom op in de richting van de zon. En dat doe je ook

Het transformerende zonlicht doet de vorm van de kom en het zwaard

daadwerkelijk door een gebaar te maken.

veranderen. Soms in een formaat of vorm die een effectieve inzet van die

Het transformerende licht van de zon beschijnt je zwaard en je kom en dringt

kwaliteiten mogelijk maakt. Regelmatig ook smelten de vormen compleet

daar diep in door. En je volgt wat er gebeurt. Langzamerhand zie je de vorm

en veranderen ze in energie die terugvloeit in het lichaam van de client.

van je zwaard en de kom veranderen. Door het transformerende licht van de

In beide gevallen zijn oorspronkelijke Liefde en Wil weer binnen bereik

zon, de energie, de warmte en het licht verandert de vorm of het materiaal

en beschikbaar om aan te wenden tijdens het vervolg van de reis naar een

van je zwaard en van je kom. Zij nemen hun oorspronkelijke vorm aan. Volg

leven dat gebaseerd is op een bewust contact met non-duaal Gewaarzijn.

het proces. Misschien vindt er een grote transformatie plaats, misschien is de verandering klein. Oat is allebei goed. Het zwaard van Wilskracht en de kom van Liefde hervinden hun oorspronkelijke gedaante en functie door de inwerking van het licht van de zon. Dan laat je je zwaard en de kom of dat wat daar nu van over is, zakken. Je kijkt er nog eens goed naar. Misschien kun je de verandering nu pas goed

324

325

11.9.2 Werkvorm:

lntegratie van transpersoonlijke kwaliteiten

Nu plaats je jezelf opnieuw in die situatie thuis of op het werk. Hoe handel je, hoe loop je, kijk je nu? Hoe praat je met anderen, hoe voel jij je?

De volgende werkvorm is toepasbaar voor alle drie kwaliteiten: Levensenergie,

Laat de beelden vervagen zonder het contact met de Levensenergie te verbre足

Uefde en Wil. Het doel is:

ken. Nabespreken.

1. Te verkennen hoe de oude aannames met betrekking tot het kunnen

inzetten van de Levensenergie doorwerken in het dagelijks leven 2. Bewustwording van de mogelijkheid om die Levensenergie meer ruimte

te geven

lnventarisatie Schrijf gedurende 10 minuten op: 1. Welke gewoontepatronen zijn ontstaan in je werk waarbij je voelt dat je

je Levensenergie/Liefde/Wil niet helemaal inzet? Waarbij je terughoudt, dimt... 2. Hoe gaat dat gedragspatroon veranderen als je je Levensenergie/Liefde/

Wil voor honderd procent inzet? Wat ga je dan doen, wat verandert er in je presentie?

Visualisatie Aan de hand van deze visualisatie kun je ervaren wat het effect is om je Levens足 energie/Liefde/Wil te dimmen en hoe het is om die ten voile te !even in het dagelijks leven. Sluit je ogen. Adem een paar keer goed door. Zie jezelf in een dagelijkse situatie, op je werk of thuis. Zie hoe deze transpersoonlijke kwaliteit is aangepast aan de omgeving, enigszins gedimd of verborgen. Je hebt een gewoontepatroon ont足 wikkeld waarnaar je handelt. Neem even de tijd om goed te kunnen zien wat zo de kenmerken zijn van jouw manier van aanwezig zijn als je jouw Levensener足 gie/Liefde/Wil maar voor een klein beetje inzet, in de mate waarin je ouders dat goedkeurden. Hoe handel je, hoe praat je, hoe voel je je?

Op je uitademing laat je die beelden los. Vervolgens neem je denkbeeldig het symbool van Levensenergie/Liefde/Wil in je handen. Je laat de energie van dit symbool in je stromen. Eerst via je handen in je armen naar je lichaam, je hart, je benen. Je voelt de warmte, het bruisen, de stromende energie, alsof jouw oerouders bij je zijn en jou toestaan deze energie te ervaren en volledig te leven.

326

327

HOOFDSTUK 12

Fase 5. Toewijding, obstakels en het vervolg van de weg 'A.Iles wat je denkt dat je bent, dat ben je niet.' (Sri Nisargadatta Maharaj)

•

Toewijding aan de reis van de ziel

•

Ontmantelen van obstakels

•

Het verleden loslaten

Nu de client zijn egostructuur heeft doorzien, ervaring heeft opgedaan met de weldaad van rusten in de Leegte

van

non-duaal Gewaarzijn en

bovendien het contact hersteld heeft met de transpersoonlijke kwaliteiten die hem nu in hun essentiele vorm ter beschikking staan, ligt het voor de hand om te veronderstellen dat dit het einde van zijn reis is. Hier komt de client thuis bij zichzelf. Een 'zelf' dat, hoewel volkomen 'Leeg: tegelijker tij d de bron blijkt te zijn van transpersoonlijke kwaliteiten en daardoor compleet, vol-ledig, niets om nog te wensen en aanleiding om totaal te ontspannen. In de praktijk blijkt echter dat momenten van zelfrealisatie en contact

maken met transpersoonlijke kwaliteiten voor 99,999 procent van de mensheid net

waardevol als tijdelijk zijn. Het is hoogst uitzonderlijk -

en waarschijnlijk de vrucht van vele levens van voorbereiding - dat een of enkele momenten van realisatie tot een definitieve doorbraak en op lossing van de egostructuur leiden. Dat is het geval bij sommige spirituele leraren, heiligen of yogi's die wij om die reden eer betuigen. Eventueel met hun hulp dienen we daarna weer onze eigen weg naar zelfrealisatie te vervolgen. Adyashanti stelt dat in elke generatie een of twee volledig gerealiseerde mensen leven. De rest is onderweg.

329

Voor vrijwel de totale mensheid geldt dat die gloedvolle maar meestal tij

een inkomen nodig en een dak boven ons hoofd; dat is het domein van

delijke momenten van direct inzicht in hun ware natuur binnen korte tijd

ego. Maar eerst en vooral verlangen we naar hereniging in de geest met

veranderen in een herinnering, een in tijd en plaats gestold aandenken

onze ware aard. Op dat terrein is ego van weinig praktisch nut en eerder

dat ego zonder omwegen bijzet in het prijzenkastje van 'momenten van

een obstakel. Toewijding bestaat uit keuzes maken waar ego regelmatig

verlichting: Vervolgens gaan wij op zoek naar een herhaling van die her

van schrikt. Toewijding heeft daarom niet alleen de vriendelijke, zachte

innering, zonder te beseffen dat dit een onmogelijke onderneming is. Een

betekenis van verbinding aangaan en je hart openen, maar ook die van

herinnering heeft niets van doen met directe ervaring. Dat geldt voor het

wilskracht en van het robuuste besluit. Bijvoorbeeld het besluit om niet

eten van een appel net zo als voor non-duaal Gewaarzijn: Directe erva

!anger te luisteren naar de argumenten van ego die vaak heel overtuigend

ring vindt alleen plaats in het tijdloze Nu en in de afwezigheid van degene

kunnen klinken, maar in wezen geen ander .doel dienen dan ons af te

die denkt ernaar op zoek te zijn...

houden van een leven dat gebaseerd is op Liefde en Wijsheid. Toewijding

Perspectlef en rol

gaan doen waar ons hart naar verlangt.

verlangt dat wij niet langer marchanderen, niet meer uitstellen, maar In deze fase van begeleiding verandert zowel het doel als de koers van de coaching of therapie. We verleggen de aandacht van het verleden -

Jezus antwoordde:

de structuur van ego - naar het heden en daarmee naar de vraag hoe

''Zo waakt dan; want gij weet den dag niet, noch de ure,

de client vanuit non-duaal Gewaarzijn in het !even wil staan en welke

in dewelke de Zoon des mensen komen zal."

obstakels met dat doel opgeruimd dienen te worden. In deze fase wordt

(Mattheiis 25:13)

ook duidelijk of de client die stap wil maken en werkelijk toegewijd is aan de reis van zijn ziel. Zijn toewijding resulteert dan in het verlangen om

Toewljdlng aan de ziel

vanuit non-duaal Gewaarzijn te gaan leven in plaats van die ervaring tot

Verlichting kan niet worden afgedwongen en er bestaat geen causaal ver

een prettig uitstapje te maken binnen het speelveld van ego. Deze ont

band met onze inspanningen. Het enige dat wij kunnen doen om het Licht

wikkeling heeft een effect op zowel onze rol van begeleider als op het per

van non-duaal Gewaarzijn vaker en langduriger in ons te laten schijnen

spectief van waaruit we werken. De rol van coach of therapeut verandert

is om ons daarop voor te bereiden, af te stemmen en ontvankelijk te wor

in die van gids, of 'spirituele vriend' zoals de Tibetaanse leraar Chogyam

den. Onze toewijding kan op verschillende niveaus uitdrukking vinden:

Trungpa die positie betitelde. Als spirituele vriend zijn we nederig genoeg om te erkennen dat wij allemaal op weg zijn en dus niemand de waarheid

1. Uiter lijk. De gebaren, rituelen, gezangen, gebeden en processies die ons verlangen naar vereniging met het Ene uitdrukken.

in pacht heeft. Tegelijkertijd zijn we voldoende gevorderd om voor onze

2. Innerlijk. De meditaties en visualisaties die onze afstemming ver

reisgenoten van betekenis te kunnen zijn, om hen advies te geven, aan te

fijnen. De inspirerende teksten die wij lezen en mu.ziek die wij be

sporen en te helpen bij het vinden van hun weg.

luisteren en die als voedsel zijn voor de ziel.

3. Verborgen. Bewust afdalen, inkeren in onszelf en ons oor te luisteren leggen bij de zachte stem van ons hart

12.1

TOEWUOING

Drie vormen van toewijding die ons helpen om afgestemd te blijven, in

Toewijding komt voort uit het besluit om aan de realisatie van die Waar

verbinding en vanuit inspiratie te leven. Er bestaat geen recept voor de

heid een grotere prioriteit te verlenen dan aan de belangenorientatie van

wijze, de frequentie of de duur van het beoefenen van deze vormen van

ego. Het is niet nodig om die orientatie overboord te gooien, maar het is

toewijding. Die zijn geheel afhankelijk van de persoon, de fase van ont

wel van belang om de beperkingen daarvan in te zien. Jazeker, we hebben

wikkeling en de thema's die op zeker moment in ons leven spelen. Soms

330

331

vraagt het leven zoveel van onze aandacht dat uiterlijke gebaren of man

betekenis van Nirwana 'uitdoven' betekent. Het uitdoven van ego is pas

tra's zingen behulpzaam zijn alvorens ons af te kunnen stemmen en in

mogelijk nadat alle bouwstenen daarvan gezien en aanvaard zijn in het

te keren. Op andere momenten is non-meditation, eenvoudig stil aan

licht van bewustzijn.

wezig zijn bij 'Wat is: voldoende om de stroom van inspiratie op gang te

Naarmate we vorderen op onze innerlijke reis, verschijnen aanvankelijk

houden. Onszelf onder strenge discipline zetten heeft geen zin. De enige

niet minder maar meer en diepere, meer verborgen of primaire thema's

geldige vraag is in hoeverre ons gedrag, den.ken en voelen - en dus ook de

aan de oppervlakte van ons bewustzijn. We stuiten op lagen van verdriet

beoefening van toewijding - bijdraagt aan het contact met de ziel of ons

die sinds lange tijd bedolven lagen onder tal van rationalisaties. We ont

daar juist van wegvoert. Die simpele vraag markeert het verschil tussen

moeten woede en moordlust waarvan wij altijd dachten dat die het exdu

dwang en vrijheid en ook tussen zelf verantwoordelijkheid nemen voor

sieve domein waren van seriemoordenaars of.sadisten. Of we stuiten op

onze ontwi.kkeling of die uitbesteden aan een systeem, een doctrine of

een bron van liefde die ons als drenkelingen meesleurt in een draaikolk

een gewoonte. In het eerste geval blijven we autonoom, in het tweede re

van een 'hoogst onverstandige' relatie. Kortom, we nemen geen afscheid

duceren we onszelf ongewild en onbewust tot het kind dat wij ooit waren

van ego -wie zou dat moeten doen? - maar maken hem integraal onder

en dat afwisselend braaf opdrachten volgt en ze vervolgens saboteert.

deel van onze reis naar integratie van non-duaal Gewaarzijn in ons dage lijks leven. Het grote verschil met de voorgaande fasen van de begeleiding

Toewljdlng aan ego

is dat wij het lucide karakter van ego hebben ervaren. Daardoor kunnen

Naarmate die afsternming op de Bron van non-duaal Gewaarzijn in ons

we ons permitteren om er contact mee te maken zonder bang te hoeven

zelf zich verankert en verdiept, is het onvermijdelijk dat we onze relatie

zijn dat wij er volkomen door betoverd of er gei'dentificeerd mee raken.

met ego opnieuw bezien. Non-dualiteit sluit niets buiten, dus ook niet ons ego. In non-duale kringen bestaat altijd veel enthousiasme over het ontk.ennen van ego of het afdoen als louter illusie. De egostructuur door

12.2

zien als in essentie 'Leeg' betekent echter niet dat die structuur daarmee

We zijn in het algemeen gekluisterd aan het reactiepatroon van ego dat

is opgelost. Non-duale Coaching en Therapie erkent het illusoire karakter

geluk najaagt en lijden probeert te vermijden. Een patroon dat zich uit in

van ego, maar stelt zich vervolgens op het standpunt dat mensen wel de

een constante inspanning die zijn wortels heeft in aannames en ervarin

gelijk lijden aan die illusie. En de enige manier om dat lijden te beeindi

gen uit het verleden en gericht is op de toekomst. Zolang we meegaan in

gen bestaat uit contact maken met alle patronen, angsten en verlangens

die orientatie, zijn we niet goed in staat om contact te maken met de fei

die zich in die illusie van ego ophouden. Een gezonde en stabiele spiritu

telijke situatie die zich in het Nu openbaart. De non-duale tradities zien

ele ontwi.kkeling bestaat daarom altijd uit twee sporen:

OBSTAKELS OP DE WEG

bevrijding van de wektocht naar geluk en de afweer tegen lijden om die

1. Zelfonderzoek naar de inhouden van ego

reden als een doorbraak en uitweg uit het Wiel van Samsara. Hier opent

2. Meditatie en verdieping in het contact met non-duaal Gewaarzijn

zich de weg om realistisch in het leven te staan en daar op een effectieve en vervullende manier mee om te gaan.

Toewijding heeft hier dus ook de betekenis van de moed, het doorzet

De weg die we daarvoor volgen, is het diep filosofische inzicht dat tegen

tingsvermogen, de wijsheid en het mededogen van de client om zijn ego

stellingen in wezen niet bestaan doch louter het product zijn van het du

op die manier tegemoet te treden. Het is een gebaar van verzoening en

ale den.ken. Het inzicht dat alles om te beginnen Een is en 'van hetzelfde:

ontspanning wanneer de client - en wijzelf - er niet langer naar streven

hebben we bij momenten ervaren. Ben ervaring of dieper Weten dat zich

om van ego bevrijd te zijn, maar om dat te verwelkomen en ons daarover

niet in woorden laat vangen maar waarvan direct duidelijk is dat de hele

te ontfermen. We doen dat op basis van de wetenschap dat de letterlijke

zoektocht hierom draait. Kenmerkend voor deze realisatie is dat die altijd

332

333

VASTHOUDEN AAN GEWOONTES

en uitsluitend in het Nu plaatsvindt. We bewijzen onze client dus een

12.3

dienst als wij niet ingaan op zijn onbewuste uitnodiging om inhoudelijk

Vasthouden aan gewoontes is zowel de meest triviale als de meest voor

in te gaan op zijn verhaal, maar hem uitnodigen aanwezig te zijn in het

komende bron van menselijk lijden. We lijden aan ons leven of aan on

Nu, zonder de ballast van verleden of toekomst. Op weg naar die staat

derdelen daarvan, maar houden liever vast aan die omstandigheden clan

van eenvoudig Zijn, ontmoet de client tal van obstakels die onderzocht

er verandering in aan te brengen. Het grootste obstakel op onze weg naar

moeten worden alvorens daaraan voorbij te kunnen gaan.

zelfrealisatie bestaat dan ook uit deze gehechtheid aan gewoonte; aan het

Obstakels

ingesleten patronen van denken, doen en voelen. We zijn gewend aan

Obstakels zijn in wezen niets anders clan gestolde vormen van het altijd

die set van reactieformaties, het gaat vanzelf,, voelt zo vertrouwd en in

stromende non-duale Gewaarzijn. De openende en diep bevredigende

gesleten door jarenlange conditionering, dat we ons bijna niet kunnen

bekende. Ons zelfbeeld is uiteindelijk niet veel meer clan de neerslag van

momenten van direct inzicht in onze ware aard vormen tegelijkertijd een

voorstellen dat het mogelijk is om ze los te laten. Ik onderstreep nog eens

rechtstreekse bedreiging voor het voortbestaan van ego. In de aanwe

dat het hier niet gaat om het tenietdoen van de egostructuur, maar van

zigheid van non-duaal Gewaarzijn ontglipt ego elk gevoel van identiteit,

de identificatie daarmee, van het geloof dat we dit zijn. We moeten ons

vorm, locatie en bovenal: controle. De client neemt om die reden meestal

van onze hechting bewust worden alvorens we die kunnen laten gaan.

een ambivalente houding aan tegenover die openende ervaringen. Zijn

Ons zelfbeeld zit als een masker vastgeplakt op ons - non-duale - gezicht

ziel snakt ernaar, maar zijn ego is als de dood. Het belangrijkste wapen

en we zien dat aan voor onze identiteit. Zo kennen wij onszelf en ook

van ego in de strijd tegen die angst voor grondeloosheid bestaat uit het

onze omgeving is daarrnee vertrouwd. Vertrouwdheid geeft een gevoel

dichtweven en toedekken van het open Gewaarzijn met een eindeloze

van veiligheid en iedere verandering levert een tegengestelde gemoeds

stroom van activiteiten en een dik wolkendek van gevoelens en gedach

toestand op, namelijk angst of onzekerheid. De quasi-zekerheid die onze

ten. Met deze deken van ontkenning tracht ego de Waarheid van zijn

kernidentiteit ons verschaft is binnen de logica van ego verre te verkiezen

eigen niet-bestaan toe te dekken en zich teweer te stellen tegen de on

boven de leegte van identiteitsloosheid; liever ongelukkig en onvoldaan

draaglijke Lichtheid van non-duaal Gewaarzijn. Die obstakels zijn in drie

dan verdwijnen en niet langer weten wie we zijn. Dat is een logische slot

tijdsdimensies in te delen: heden, toekomst en verleden.

som vanuit het perspectief van ego en ook een conclusie die in vele vor men van coaching en therapie gerespecteerd wordt. Als het ene zelfbeeld

•

Heden: Vasthouden aan gewoontes in den.ken en doen die tot doel

aan vervanging toe is, wordt binnen de gangbare vormen van coaching

hebben om het contact met de open aanwezigheid van het Nu uit

en therapie vrijwel altijd een nieuwe in het vooruitzicht gesteld.

de weg te gaan.

Non-duale coaching voorziet daar niet in. De client heeft ervaren dat hij

Toekomst: Gefixeerde oordelen en verwachtingen over hoe de we

oneindig ruimer en ruirnhartiger is dan zijn ego en is daarmee voorbe

reld en wijzelf zouden moeten zijn.

reid om de hechting met dit zelfbeeld los te laten. In zijn boek 'Radiant

Verleden: Vasthouden aan het verleden door middel van:

Mind' gaat Peter Fenner uitvoerig in op de hechtingspunten van ego. En

in stand houden van onaffe zaken

kele daarvan zijn hieronder samengevat.

2. claims in relatie tot anderen 1. Verwarring tussen Zijn en Doen Wij zijn verslaafd aan actie. Wij ontlenen onze identiteit voor een groot deel aan de activiteiten die wij ondernemen. Vrij naar Descartes is bet motto: 'Ik doe, dus ik hen� Ook in onze opvoeding en cultuur ligt beslo-

334

335

ten dat wij beloond worden voor actie en dat eenvoudig aanwezig zijn

dat een plaats krijgt tegenover de duale wereld van tijd en plaats. Ver

niet erg op waarde wordt geschat (' ledigheid is des duivels oorkussen').

volgens vergelijkt ego de zelfbedachte voor- en nadelen van non-duaal

Ledigheid is natuurlijk wat anders dan 'niet-doen', maar het vraagt eni

Gewaarzijn ten opzichte van de duale wereld van gewoonte.

ge oefening om het onderscheid te kunnen maken. Zeker in deze tijd waarin 'druk zijn' de norm is, is het niet eenvoudig om tijd te nemen om

12.3.1 Werkvorm: Gehechtheid aan verhalen

te rusten in non-duaal Gewaarzijn.

Om je bewust te maken van de gewoontes waaraan je vasthoudt en die je een gevoel van veiligheid geven, kun je jezelf de volgende vragen stellen:

2. Betekenls willen geven aan het Leven

1. Aan welk dee! van je levensverhaal ben je het meest gehecht?

Door betekenis te geven aan het leven, kennen we die ook toe aan onszelf.

2. Welke situaties uit je verleden demonstr:eren jouw succes, en welke

We willen een reden voor ons bestaan, want zonder dat valt de bestaans

jouw falen?

grond onder ons weg. Daarom zoeken we psychologische of metafysische

3. Aan welk verhaal uit je leven lijd je het meest?

verklaringen voor alle gebeurtenissen en alle geluk en ongeluk die ons

4. Wie ben je zonder die verhalen?

overkomen.

12.3.2 Werkvorm: Patronen in beeld krijgen 3. De behoefte om te willen weten

1. In welke volgorde verzorg je je 's ochtends nadat je bent opgestaan? Pas

We koesteren de hoop dat wij beter begrijpen wie wij zijn als we de wereld

die volgorde morgen eens aan en voel hoe dat is.

beter begrijpen. We trachten dat te bereiken door alles wat wij via de zin

2. Lees de krant eens van achter naar voren (of, als je dat altijd al doet,

tuigen en in onszelf waarnemen, van namen te voorzien en er concepten

van voren naar achteren). Merk de gevoelsreacties en gedachten op die

van te maken. Het resultaat is dat wij grotendeels in een bedachte wereld

deze omkering veroorzaken.

leven, gemaakt van denkbeelden in plaats van direct in contact te staan

3. Wat zijn je gewoontes die tot doel hebben om gevoelens van verveling,

met wat is.

spanning, rusteloosheid en angst te verminderen (slapen, drinken, seks, tv-kijken, Internet)? Laat zo'n gewoonte eens los voor een dag en kijk

4. Negatleve projecties op non-duaal Gewaarzljn Hoewel diep verscholen onder vele lagen van identificaties, is de her

wat er gebeurt. 4. Welke gedachten keren steeds terug, welke thema's kun je daarin her

innering aan non-duaal Gewaarzijn als onze werkelijke identiteit nooit volledig verloren gegaan. Die ware identiteit vormt een rechtstreekse be

kennen? 5. Hoe zou je dagelijks !even eruitzien als non-duaal Gewaarzijn de basis

dreiging voor ego. Ter verdediging projecteert ego negatieve en afschrik

daarvoor was?

wekkende ideeen op non-duaal Gewaarzijn. Ideeen en projecties die de indruk wekken dat leven vanuit die Bron betekent dat wij niet langer kunnen functioneren, dat we ophouden te bestaan, een saai of heilig !e

12.4

ven moeten leiden, etc.

De grondtoon van het menselijk lijden is dat 'het' anders moet zijn dan

FIXATIES

het is. Soms moet de wereld anders zijn, soms wijzelf en regelmatig vin

5. 'Verdinglng' van non-duaal Gewaarzljn

den wij dat God eigenlijk ook anders zou moeten zijn. Het valt ons zwaar

Ego kan niet anders dan denken in tegenstellingen. De werkelijkheid

om te accepteren dat het leven op aarde onderworpen is aan de ' human

wordt opgeknipt in afzonderlijke delen die schijnbaar los van elkaar be

conditiori, dat wil zeggen: kortstondig is, niet te controleren, dat wij ziek

staan. Op dezelfde wijze maakt ego van non-duaal Gewaarzijn een 'ding'

kunnen worden of pijn lijden, dat gerechtigheid geen rol van betekenis

336

337

lijkt te spelen en dat de enige zekerheid is dat het eindigt met de dood.

iets voort te laten duren of te bekorten. We zitten vast in een fixatie als

Leven op aarde is daarom 'dukkha', zoals de Boeddha het noemde, een

wij bijvoorbeeld:

Sanskriet woord dat niet alleen lijden betekent, maar meer in het alge meen de betekenis heeft van 'niet bevredigend: We houden vast aan het idee dat er iets fundamenteel fout is gegaan als we lijden, dat lijden er niet zou moeten zijn. De Boeddha, begaan met het menselijk lijden, ontdek.te dat de bron daarvan niet ligt in het leven op deze aarde maar in ons verzet

•

Geergerd zijn door het weggedrag van anderen Ons storen als er gepraat wordt in de stiltecoupe van de trein Ziek.te en dood als iets ervaren dat er niet zou moeten zijn Van oordeel zijn dat de winters te koud of de zomers te heet zijn Mensen liefdeloos en hard vinden

daartegen. Aan de basis van fixaties ligt het gevoel 'dat dit het niet is: Er lijkt iets in

De enige effectieve manier om met fixaties om te gaan, is ze te zien voor

ons leven te ontbreken en dat gemis gaan wij te lijf met meningen en fan

wat ze zijn: denkbeelden. Het zijn geen dingen, ze bestaan louter uit

tasieen over wat er ontbreekt en hoe dat er zou moeten komen of zijn. De

ideeen die ook weer kunnen verdwijnen door ze op te merken en ze te

voortdurende vergelijking tussen wat er niet is en wat er wel zou moeten

doorzien als gestolde vormen van bewustzijn.

zijn, brengt een stoet van denkbeelden op gang die zich vastzetten als een kader, een context waarbinnen wij onszelf en de wereld bezien. De

12.4.1 Oefening: Herkennen van fixaties

grondtoon van dat kader is er een van oppositie en angst. We trachten

let eens op, terwijl je de krant leest, het journaal bekijkt of met iemand praat, aan

door middel van vastzittende ideeen en overtuigingen onszelf de illusie te

welke fixaties je vasthoudt. Je komt ze op het spoor door jezelf te vragen: wil ik

geven wel invloed te hebben op de loop der dingen, op een bepaalde uit

hier meer van of minder? Is dit het of is dit het niet? Moet dit blijven of weggaan?

komst of resultaat. Elke keer dat wij een positie kiezen of een oordeel vel

Merk de fixaties alleen maar op, zonder er een oordeel aan toe te voegen.

len over iets wat gebeurt, steeds als we vasthouden aan een verwachting, fixeren wij niet alleen dat wat wij buiten ons denken te zien, maar ook

12.4.2 Werkvorm: Onderzoek naar fixatles

ons zelfbeeld. Fixatie werkt dus twee kanten op: het fixeert de stromende

Van 2e naar 3e veld van bewustzijn.

werkelijkheid van de wereld om ons heen en het reduceert ook onszelf

Client:

wil vrij zijn I')

tot een gestolde vorm, beperkt in tijd en plaats. We creeren op die manier onszelf tot een gefixeerd ego-idee.

Onderzoekt een onderwerp waaraan hij vasthoudt (bijvoorbeeld: 'lk

Coach:

Stelt vragen met het doel om de client te laten inzien dat die wens een concept is dat een bedachte wereld schept, los van de werkelijkheid.

Fixaties doen de illusie voortbestaan dat onze mening ertoe do et over wat

Het doorzien van fixaties is het gevolg van een ontmantelende manier

er gebeurt. Vanuit non-duaal perspectief is volstrek.t duidelijk dat alles

van vragen stellen. Niet de inhoud is het onderwerp van onderzoek,

gebeurt precies zoals het gebeurt en dat onze gedachten daarover geen

maar de wijze waarop de client zichzelf gevangen houdt in een web

betekenis hebben, want:

van aannames en gewoontes in zijn denken en voelen. Door op deze

1. Gedachten komen bijna altijd te laat. Waar ze betrekking op heb ben, is al gebeurd.

2. Ons oordeel over wat gebeurt doet er niet toe. Oordelen zijn pogingen van ego om de illusie van controle in stand te houden.

manier fixaties - vastzittende overtuigingen - te ontmanteten, stuit de client al snel op het inzicht dat ze geen werkelijke bestaansgrond hebben. Vragen kunnen zijn: • Waar vindt dat vasthouden aan dat idee ('lk wil vrij zijn') feitelijk plaats in jou?

Het is niet moeilijk om onze fixaties op het spoor te komen. We hoeven

• Wat doe je om vast te houden aan deze fixatie/dit verlangen/deze wens?

alleen maar opmerkzaam te zijn, telkens als wij een verlangen voelen om

•Doe je dat nu?

338

339

12.5.1

Werkvorm: lnventarisatie van onaffe kwestles

•

Waar in je lichaam houd je vast?

•

Wat is het dat je vasthoudt? Hoe ziet dat eruit? Kun je het mij laten zien?

SI uit je ogen, adem een paar keer goed door. Overweeg in jezelf dan de volgen

•

Hoe houd je vast aan een gedachte of een gevoel, hoe doe je dat?

de vragen:

•

Wat gebeurt er als je op deze manier die wens of dat verlangen on

1. Welke kwesties met anderen spelen er nog die erom vragen om afge

derzoekt?

rond te Worden, zoals onaffe zaken, misverstanden, spijt en schuld, en

•

Wat is het eigenlijk? Waar is die gedachte van gemaakt?

andere zaken die nog niet tot voleinding gekomen zijn? Sta stil bij deze

•

Wat gebeurt er nu met jou en met je verlangen?

kwesties die niet afgerond zijn en waardoor je niet vrij bent om voort te gaan. 2. Wie wil je bijvoorbeeld nog spreken voorqat je sterft? Wat wil je tegen

12.5

VASTHOUDEN AAN VERLEDEN

Bewust of onbewust lopen we rond met kwesties die niet tot een oplossing

wie nog zeggen of vragen? Met wie wil je een relatie herstellen of goed afronden?

zijn gekomen. Veelal pijnlijke zaken: een ruzie met iemand die niet geleid

3. Je ademt in en uit en opent voorzichtig je ogen terwijl je in contact blijft

heeft tot verheldering maar tot verwijdering. Een relatie die beeindigd

met de herinneringen, gedachten en gevoelens die deze vragen oproe

is zonder deze goed af te ronden en elkaar deelgenoot te maken van het

pen. Je sluit je er niet van af, laat ze helemaal waar zijn, alle gevoelens,

verdriet en de spijt die we daarbij voelen. Het afscheid dat nooit gemaakt

ook de tegenstrijdige. Je laat alles waar zijn in het hier en nu. Je volgt

is, de liefde die niet is uitgesproken, jouw zienswijze en gevoelens waar

wat er gebeurt met die gevoelens, waar ze blijven, of ze verdwijnen, of

voor je nooit ruimte hebt genomen, etc. Gevoelens van liefde, ontroering

ze grater of kleiner warden.

en wetheid en spijt, maar ook van verdriet, wrok, verwijt, boosheid en

4. Dan sluit je deze overweging af en je maakt een lijstje van onvolkomen

haat Onaffe zaken die ergens op de achtergrond van ons bewustzijn een

heden die nog steeds spelen in je leven. Je overweegt hoe je die com

verborgen bestaan leiden, maar toch hun invloed doen gelden. Ze maken

pleet kunt maken, dat wil zeggen, wat ervoor nodig is om die situaties

onvrij, kosten energie, bezetten de geest en belemmeren ons om in het

en relaties af te ronden zodat ze tot rust kunnen komen.

bier en nu te leven. Ze vormen daardoor onbewust een blokkade voor de ervaring van non-duaal Bewustzijn. De praktijk leert dat wij geneigd

Vraag je client om in de komende twee weken twee of drie gesprekken aan te

zijn de invloed van 'onaffe kwesties' te onderschatten. Aanvankelijk kost

gaan met mensen met wie de relatie niet compleet is, waar dingen niet zijn

het ook moeite om die onaffe zaken te identificeren, juist omdat ze een

gezegd die wel gezegd hadden moeten warden voordat die retatie zich kan

verborgen bestaan leiden in ons bewustzijn. Hun effect op onze openheid

herstellen, verbeteren of afgerond kan warden. Het kan zijn dat de client rond

en onbevangenheid blijft daardoor onderbelicht.

loopt met gevoelens van wrok of teleurstelling die hij nooit heeft uitgesproken.

Orn onbevangen en vanuit een serene aanwezigheid te kunnen rusten in

Of hij wil eigenlijk spijt betuigen, zijn excuses aanbieden voor wat is voorge

non-duaal Gewaarzijn is het opruimen van deze onaffe zaken noodza

vallen, terwijl dat er nooit van gekomen is. Ook kan hij nu eindelijk toegeven

kelijk. Het huis moet schoon en opgeruimd zijn alvorens we de geliefde

aan de wens om zijn liefde of genegenheid onder woorden te brengen tegen

van non-duaal Gewaarzijn daarin kunnen ontvangen. Hieronder volgen

iemand die niet van zijn gevoelens op de hoogte is.

daarom een aantal stappen voor bet afronden van 'onaffe zaken', te weten: 1. Inventarisatie van onaffe kwesties

Diepe persoonlijke onaffe kwesties

2. Een non-duale manier van omgaan met kwesties die je het diepst

Geen mens komt ongescbonden door bet leven. We lopen allemaal kras

geraakt bebben in je leven 3. Een non-duale manier van afronden van lijden en van verzoening

340

sen en butsen op die bun sporen acbterlaten in ons denken en voelen, ook op fysiek-energetisch niveau. Vanuit non-duaal Gewaarzijn gezien

341

is het duidelijk dat dit niet anders hoeft en - wonderlijk genoeg - perfect

je is om die gevoelens helemaal waar te laten zijn, zonder poging om ze te ver

is, precies zoals het is omdat het is. Dit betekent niet dat wij die kwet

anderen, te verbeteren, te waarderen of wat dan ook.

singen 'dan maar moeten accepteren' en evenmin dat wij ze een 'plekje'

Volg wat er gebeurt als je dit laat Zijn.

moeten geven. Die formuleringen verraden dat hier ego aan het woord is die een strategie zoekt als remedie tegen de pijn, het verdriet of de boos heid. Vanuit het vierde niveau van bewustzijn - de non-duale staat van

12.6

Zijn - ontbreekt die neiging om gevoelens van lijden te ontkennen of

Wellicht het lastigste onderdeel van het orngaan met obstakels bestaat uit

VASTHOUDEN AAN CLAIMS

te veranderen. Daar geldt de Wijsheid van het Mededogen die ons leert

de begeleiding waarin we de client tot het inzicht brengen dat de claims

dat alleen onvoorwaardelijke aanvaarding van het lijden de beeindiging

die hij met zich rnee draagt, niet geldig zijn. Zoals inmiddels duidelijk is

ervan inluidt. Onderstaande werkvorm nodigt ons - en de client - uit om

geworden, berust het hele idee van ego op een rnisverstand. Ego bestaat

de waarheid van onze kwetsingen volkomen waar te laten zijn. Zodat ze

niet werkelijk en daarmee ontvalt de geldigheid van iedere claim, iedere

in de warmte van onze aandacht tot rust kunnen komen, ontspannen en

gedachte nog ergens recht op te hebben. De client ziet dat in de regel

- vaak tot verrassing van de client - verdwijnen.

heel anders, die wil vasthouden aan het verhaal en zoekt genoegdoening of vereffening van de rekeningen die nog openstaan. De oorsprong van

12.5.2 Werkvorm: Overweglng over diepe persoonlijke onaffe kwesties 3e niveau werkvorm: de transformerende werking van niet-doen.

de claims ligt in het verleden waar wij als kind niet kregen waar wij toen wel - maar nu niet meer - recht op hadden. De claims die wij met ons meedragen zijn grotendeels onbewust en worden bovendien niet openlijk

Stem af op jezelf. Voel je Jijf, adem in en adem uit.

geuit. Ze leiden een verborgen bestaan op de achtergrond van ons be

Richt je aandacht dan op de volgende vraag: Welke kwesties hebben je gedu

wustzijn en staan in relatie tot de strategieen die we aan de dag leggen en

rende je hele leven bepaald? Welke pijnlijke ervaringen hebben je diep geraakt?

die gevoed worden door de hoop dat wij door inspanning of rnanipulatie

Je realiseert je dat die ervaring deel uitmaakt van wie je bent. Je laat elke ge

alsnog krijgen waar wij denken recht op te hebben. Bijvoorbeeld: ''.A.ls ik

dachte los dat je dit niet echt bent, dat je in wezen non-duaal Bewustzijn bent,

gehoorzaam, krijg ik wat ik gemist heh': of: "Ik vraag niet wat ik nodig

want dat is in dit kader een ontkenning van wat is. Een manier om weg te ko

heh. Als zij echt van mij houdt, krijg ik het vanzelf wet:' Het heeft uiter

men van wat ook waar is, namelijk dat je gevormd en geraakt bent door deze

aard geen zin die claims af te doen als achterhaald of kinderachting. Ze

kwestie.

leven een verborgen bestaan en bei'nvloeden ons gedrag in een mate en

lk wil je vragen om helemaal niets te doen met deze pijnlijke onaffe kwestie

op een wijze die ons belemmert te groeien in 'open' Gewaarzijn. De vol

en er alleen maar bij te blijven en te herkennen dat dit een deel is van wie

gende werkvorm is ontwikkeld om onaffe zaken tot afronding te brengen.

je bent. Het is niet ergens anders, er is geen scheiding. Je opent je mind, je hart en je ziel voor deze realiteit. Deze kwetsing en alle gevoelens die daarbij

12.6.1 Werkvorm:

horen, je verdriet, boosheid, ontkenning, pogingen om het niet waar te laten

Afronden van onaffe zaken

zijn, je identificatie ermee, je wens om het iemand betaald te zetten. Kortom,

vanuit non-duaal perspectief

alle gevoelens en gedachten, het hele pakket laat je waar zijn precies zoals het

We nodigen de client uit om de ander te 'ontschuldigen', dat wil zeggen te bevrij

is en precies zoals jij daarmee bent. Je ademt al die gevoelens in en door, alle

den van onze claim door ons die toe te eigenen en op twee niveaus te doorzien:

beelden, alle teleurstelling en pijn. Je houdt niets terug en je zoekt ook geen

1. Oe claim vertegenwoordigt een kindperspectief. Het is onmogelijk dat

uitweg in het afreageren door boos of wanhopig te worden. Je laat alles precies

we een andere volwassene verantwoordelijk maken voor de zorg voor

zijn zoals het is. Je aanvaardt dat dit een deel is van jou. Kijk eens hoe het voor

de verlangens van het kind in ons.

342

343

2. De claim is ten diepste 'leeg', omdat die gebaseerd is op de aanname dat

ego werkelijk bestaat.

•

Wat zoekt het dagelijks zelf nog steeds?

•

Wat vindt dat dagelijks zelf niet eerlijk, waar voelt het zich tekortgedaan?

•

Wat is het verwijt dat nooit uitgesproken zal warden?

Het is voor de client geen eenvoudige maar wel een bevrijdende stap om 'de

•

Waar wil het geen afstand van doen?

ander' te 'ontschuldigen', om te kunnen zien dat niemand hem of haar iets

•

Waar hoopt het dagelijks zelf nog op?

verschuldigd is. Het proces bestaat uit twee stappen: de inventarisatie en ver

•

En wat is de grote behoefte die daaronder schuilgaat?

kenning van de verlangens die aan de basis liggen van de claims, en vervolgens het loslaten van die claims.

Dan laat je het beeld van de partner vervagen. Adem in en uit. Stem af op je aanwezigheid en het contact met de Boeddha-bopm. En je kijkt naar het dage

lnventarisatie en verkenning van de claims

lijks zelf.

Ga rechtop zitten, sluit je ogen. Zet je voeten op de grond. Voel jezelf rusten op de stoel. Hou je aandacht bij jezelf. Haal een paar keer goed adem.

2. Werk

Op je uitademing stel je je voor dat je ergens in de natuur bent. Het is een

Dan verschijnt achter het dagelijks zelf, als een decor, het werk van jouw da

mooie dag, je geniet van de omgeving. Open je zintuigen. Je voelt de grand

gelijks zelf. Vanuit het contact met de Boeddha-boom kun je helder zien welke

ender je voeten, ademt frisse buitenlucht in, je hoort de geluiden van de natuur

claims meespelen in deze relatie.

en je ruikt de heerlijke geur van deze omgeving.

(Herhaal dezelfde vragen als bij 'partner')

In dit aangename landschap staat een eindje verderop een boom. Het is alsof

Dan laat je de beelden van het werk vervagen.

die boom je uitnodigt om daar eens gemakkelijk te gaan zitten. Je loopt naar die

Adem in en uit. Stem af op je aanwezigheid en het contact met de Boeddha

boom. Het is een grote, oude boom. lk noem hem de 'Boeddha-boom'. Aan de

boom. En je kijkt naar het dagelijks zelf.

voet van de boom ga je zitten en je leunt lekker tegen de stam. Met vriendelijke ogen kijk je om je heen, je geniet van de natuur.

3. Vader en moeder

Dan verschijnt er in dit landschap, op enige afstand van jou, een gedaante. Je

Dan verschijnen achter het dagelijks zelf, de vader en moeder van het dagelijks

kijkt vanuit het open contact met de Boeddha-boom naar die gedaante en dan

zelf. Vanuit het contact met de Boeddha-boom kun je helder zien welke claims

dringt het tot je door dat jij dat bent die daar komt aanlopen, maar dan in je

meespelen in deze relatie.

dagelijkse manier van doen, je dagelijks zelf. Je kijkt met zachte boeddha ogen

(Herhaal dezelfde vragen als bij 'partner')

naar die figuur, zonder oordeel of kritiek maar wel met een heldere blik. Wat

Dan laat je het beeld van de vader en moeder vervagen.

valtje op aan de houding, de gezichtsuitdrukking, de energie random deze per

Adem in en uit. Stem af op je aanwezigheid en het contact met de Boeddha

soon?

boom. En je kijkt naar het dagelijks zelf.

1. Partner/vriend(in)

4.God

Dan verschijnt achter dit dagelijks zelf de partner, vriend of vriendin van het da

Dan verschijnt achter het dagelijks zelf, als een decor, het beeld van God van

gelijks zelf. Vanuit het contact met de Boeddha-boom kun je helder zien welke

het dagelijks zelf. Vanuit het contact met de Boeddha-boom kun je helder zien

claims meespelen in deze relatie.

welke claims meespelen in deze relatie.

lk stel je een aantal vragen en je luistert naar de antwoorden die in je opkomen,

(Herhaal dezelfde vragen als bij 'partner')

terwijl je afgestemd blijft op het ruime en meedogende Bewustzijn waar je deel

Dan laat je het beeld van God vervagen.

van uitmaakt in het contact met de Boeddha-boom.

Je ademt in en uit en keert in je eigen tempo terug hier in deze ruimte.

344

345

5. Schrljf de claims op die je ontdekt hebt In elke relatie

van de claim. Je wordt die situatie weer helemaal. ldentiftceer je ermee,

Vragen aan de client:

voel wat er nu te voelen valt.

•Welke claims zijn de belangrijkste? Waar gaan ze over? Wat zoek je nog

• Zet weer een stap naar achteren en neem opnieuw de positie in van

steeds? •Wat is niet eerlijk, wat is je verwijt? Waar wil je geen afstand van doen?

Open Gewaarzijn. • Kijk of je - vanuit dit Open Gewaarzijn - de situatie oprecht kunt aan

Waar hoop je op? • Hoe zou de vervulling van de claims eruit moeten zien?

vaarden. • Kun je zien dat - vanuit dit Open Gewaarzijn - de claim en de emoties

•Welke behoeften liggen daaronder? Welk dlepe verlangen gaat erachter

die daarmee gepaard gaan van dezelfde stof, hetzelfde Bewustzijn zijn

schuil?

gemaakt als datgene dat gewaar is? •Wat gebeurt er nu met de claim?

12.6.2

Werkvorm: Doorzien en Loslaten van de claims

• Verblijf nog even in dit Open Gewaarzijn.

• Visualiseer de belangrijkste claim die je met je meedraagt. Wat neem je de ander tot op dit moment nog kwalijk? • Stel je levendig voor dat die persoon voor je staat. Zie de persoon/personen

Resultaat Loslaten van de claims die

wij onbewust met ons meedragen in relatie

daar voor je staan, hoor de stemmen, de woorden die gezegd worden, de

tot anderen is net zo bevrijdend als onwennig. We hebben het tot een

klank van de stem, de blik in de ogen, proef de sfeer en de energie.

gewoonte gemaakt om de aanspraken op anderen te onderdrukken of

• Maak nu helemaal contact met je eigen gevoelens en reacties. Voel wat

daarover het conflict aan te gaan. Het is nieuw en ongebruikelijk om ons

deze sltuatie met je doet, hoe je reageert. Merk je gedachten en gevoe

de claims toe te eigenen, inclusief de pijn en teleurstelling die daarmee

lens op die verschijnen. Adem ze door. Wat gebeurt er met je hart, je

samenhangen, en te aanvaarden dat ze uiteindelijk niet terecht zijn. Onze

adem, je energie?

aanspraken blijken gebaseerd te zijn op een duaal wereldbeeld, zonder

•Wees je bewust waar de pijn, de boosheid en het verdriet zich bevinden in je llchaam.

oog te hebben voor de waarheid dat de wereld is zoals die is, ongeacht ons oordeel daarover. In bovenstaande structuur zijn de claims boven

• ldentiftceer je helemaal met die emoties en fysieke gewaarwordingen. Je

dien doorzien als gemaakt van mindstuff: concepten die als blokjes ijs

wordt het helemaal, compleet. Voel de claim, en alle emoties die daar

ronddobberen in de oceaan van Bewustzijn en beginnen te smelten zodra

mee verbonden zijn in jezelf.

we ze herkennen als wat ze in essentie zijn.

• Je gaat zo dadelijk een stap naar achteren zetten en je stelt je voor dat je daarmee uit de claim en in 'Open Gewaarzijn' stapt.

12.7

In dit proces van verkennen en opruimen van obstakels rest de client nog

der de wens dat het anders wordt. Zo was het, zo pijnlijk was het. •Word je bewust van het feit dat je kijkt, aanwezig bent vanuit deze vrije

een laatste stap: vergeving van en verzoening met zichzelf. Een stap die gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, maar die essentieel is om ons

ruimte, dit 'Open Gewaarzijn', waarin dit allemaal plaatsvindt en dat

te bevrijden van de last van schuld en schaamte die vrijwel iedereen met

geen oordeel heeft.

zich meedraagt. Schuld omdat we het gevoel hebben niet te voldoen aan

• Verblijf in dit Open Gewaarzijn en als dit Open Gewaarzijn en volg wat er gebeurt met de claim en de emoties die daarmee samenhangen. • Stap naar voren. Oaarmee stap je opnieuw in de emoties en pijnlijkheid

346

ZELFAANVAARDING

• Zet een stap naar achteren en laat zo de identificatie met die claim los. • Kijk vanuit die positie naar de claim. Observeer zonder oordeel en zon

de verwachtingen van anderen. Schaamte die het gevolg is van onze on gemakkelijke relatie met onze grootsheid, energie, levenslust, dadendrang en plezier, overtuigd als wij zijn geraakt door het idee dat die te veel, te las-

347

tig en te hoogmoedig zouden zijn. Vasthouden aan gevoelens van schuld

12.7.2 Meditatle: Tong Len

of schaamte is vaak een onbewuste paging om de pijn van de kwetsing of

Tong Len is een boeddhistische zuiveringsmeditatie die ons helpt om het lijden

het onrecht dat wij veroorzaakten niet onder ogen te hoeven zien.

- van anderen of van onszelf - te verlichten en te doen smelten. Het is een eenvoudige maar zeer krachtige meditatievorm, die ons in staat stelt om de ge

Zelfvergeving doet het tegenovergestelde. Het nodigt uit om de kwesties

voelens van schuld, conflict en innerlijke strijd te transformeren. De meditatie

waar de client mee worstelt, zich slecht over voelt, spijt van heeft of zich

bestaat uit de volgende stappen:

voor schaamt, aan te zien, ze waar te laten zijn. Zelfliefde geeft ruimte om te erkennen wat er is gebeurd. Wellicht is de client inderdaad tekortge schoten, heeft hij zich niet aan de afspraken gehouden, niet de voile waar

1. Stem af op de Gestalte van Wijsheid en Mededogen. Ster je zo levendig

mogelijk voor dat die achter je staat. 2. Visualiseer op enige afstand voor je, jezelf in de gedaante van degene

heid verteld, is hij onredelijk boos geworden, heeft hij de ander gekwetst,

die zichzelf veroordeelt, in conflict is met superego, zichzetf geen vrede

is hij egoi'stisch geweest, heeft hij zich onverantwoordelijk gedragen, etc.

en rust gunt omdat je belast bent met zelfverwijt, schuld en schaamte.

Het afronden van die kwesties kan niet plaatsvinden zolang de client zich

3. Blijf afgestemd op de aanwezigheid van je Gestalte. Je kijkt door de ogen

hierover schuldig blijft voelen.

van je Gestalte naar de persoon die vol zelfverwijt voor je staat. Je stelt

Verzoening en vergeving van onszelf is een proces dat uit een aantal stap

je voor dat de zelfveroordeling, gevoelens van schuld, schaamte en ook

pen bestaat. In de eerste plaats: inventarisatie, contact maken met de ge

de verontschuldigingen de vorm aannemen van zwarte rook, kwalijke

hele 'Gestalt' van het onderwerp van de schuld of schaamte. De tweede

geuren en vurige vlammen van conflict die uit deze persoon oprijzen.

stap bestaat uit een boeddhistische meditatieoefening waar die duistere

4. Vanuit het contact met je Gestalte van Mededogen en Wijsheid adem je

gevoelens van schuld, schaamte, boosheid of pijn, getransformeerd wor

deze zwarte rook en kwalijke geuren in en je stelt je voor dat je witte, lief

den door de liefdevolle blik van onze Wijsheidsgeest.

devolle, zuiverende en helende energie uitademt naar die persoon voor je. 5. Je herhaalt het inademen van zwarte rook en uitademen van liefdevolle

12.7.1 Werkvorm: lnventarisatie van schuldgevoelens

witte energie enige tijd. Je volgt wat er gebeurt met de vorm of de ener

1. Sluit je ogen, stem af op dit schuldgevoel of de schaamte die je in je zelf

gie van de persoon voor je die zich schuldig voelt.

waarneemt. Verbind die vervolgens met de kwesties die in je leven speelden

6. Na circa

S minuten beeindig je de visualisatie, laat alle beelden vervagen

en die aan de basis liggen van deze gevoelens. Neem iedere kwestie voor de

en zit je nog enige minuten in meditatie. Wees je gewaar van de kwali

geest, maak er contact mee, sta alle gevoelens toe die daarmee verschijnen

teit van je aanwezigheid en onderzoek of je jezelf werkelijk hebt toege

en adem ze door.

staan om alle schuldgevoelens los te laten door ze op te laten nemen en

2. Zie hoe je jezelf voortdurend en in het verborgene verwijten maakt, hoe

te transformeren door je Gestalte van Wijsheid en Mededogen.

superego je schuldig verklaart. Hoor de veroordelingen die je tegen jezelf uit spreekt. Zie ook de pogingen om je te verdedigen tegenover superego. Her

Resultaat

ken dat ook het vasthouden aan je schuldgevoelens in feite een manier is om

We kunnen nog steeds spijt voelen over het verleden, over wat wij deden of

het directe contact met de pijn en schade die je hebt aangericht, uit de weg

nalieten. Spijt is een kwaliteit van ons hart: zacht, ontvangend en meedo

te gaan. Onbewust maken we zo slachtoffer van onszelf terwijl we dader zijn.

gend. Schuld en schaamte ontstaan daarentegen in veroordeling, moraal

3. Laat een beeld opkomen van jezelf als degene die belast is met deze kwes

en superego. Aan de wortels van ons zelfverwijt treffen we eenvoudige en

ties, zlch schuldig voelt, hierover in conflict is met superego. Maak een zo

pure gevoelens aan van verdriet, teleurstelling, spijt, leegte. Gevoelens die

levendig mogelijke voorstelling van die persoon die zich schuldig voelt of

deel uitmaken van wie wij zijn en die aandacht en tijd nodig hebben, zodat

schaamt en die daaronder gebukt gaat.

zij kunnen ontspannen, ontladen en uiteindelijk tot rust kunnen komen.

348

349

12.8

in dit kanaal als wit licht. Ze keren op de bodem van het kanaal terug in hun

DIRECT DOORZIEN VAN ALLE OBSTAKELS EN CLAIMS

oorspronkelijke pure staat van energie en van ongevormd Bewustzijn.

'Verlichte Boeddha of Boeddha in de war,

Dan visualiseer je jouw Gestalte van Zijn, jouw voorstelling van de verper

•

Allebei Boeddha.' (Hans Knibbe)

soonlijking van Wijsheid en Liefde voor je. Je neemt even de tijd om die Gestalte voor je te zien staan. Je neemt hem of

•

haar goed in je op met alle details, de uitdrukking op het gezicht, de ogen die jou zien. Je ontvangt een zegening van deze Gestalte.

In onderstaande meditatie komen zelfonderzoek en afstemming op de Grond van non-duaal Gewaarzijn bij elkaar. Deze meditatie is een

De Gestalte verandert in een stralende bol van helder wit licht die op oog

•

hoogte voor je zweeft. Die bol van licht verplaat�t zich naar een plek boven je

radicale stap in het doorzien van ego als niets anders dan de oorspron

hoofd en daalt dan door je fontanel en neemt plaats in je hart.

kelijk pure aanwezigheid van non-duaal Gewaarzijn. Het enige verschil is dat ego zijn ware aard vergeten is en daar wanhopig naar op zoek is. In

Voel de energie en het witte licht in je hart en merk op hoe die energie zich

•

plaats van de structuren van ego te onderzoeken en ze stap voor stap te

verspreidt in je hele lichaam. Je borst, buik, armen en benen en ook je hoofd

ontmantelen en te doorzien, volgen we in deze meditatie de Dzogchen

warden doorstraald en voorzien van de energie van dit witte licht.

route, waarbij alles onmiddellijk herkend wordt als het Ene Non-duale

Je stelt je voor dat jij helemaal doorstraald wordt door dit Licht van non

•

duaal Gewaarzijn en dat je met diezelfde lichtogen kijkt.

Gewaarzijn. Elke golf in de oceaan wordt herkend als eeuwigdurend puur Gewaarzijn. De vorrn van de golf doet er in het geheel niet toe.

•

Voor je zie je jouw dagelijks zelf. Je ziet de hele structuur, de strategieen, de basisaanname, de kernovertuiging, maar ook de obstakels, je schulden

12.8.1

Lotus-meditatle

r -------------" •

schaamtegevoelens, je superego, je verwijten. Je blijft kijken en dan doemen daar oak de oudste overtulgingen op die je in het verborgene koestert over

Stem je af op je lichaam, adem goed door.

Te downloaden:

Word je gewaar van al je gedachten en gevoe

ZIE PAGINA 388

lens, alle zintuiglijke sensaties. Sluit niets buiten.

" -------------�

Alles maakt deel uit van de werkelijkheid van dit

wie jij bent en hoe jouw relatie met de wereld is, met God is. •

energie van de zon daar boven je is. Het licht van de zon komt samen met het Licht in je hart en die gecombineerde energie stroomt uit via je hart en via

moment. •

Je stemt opnieuw af met de ruimte boven je hoofd en stelt je voor dat de

Word je gewaar van Gewaarzijn zelf dat als een stille achtergrond ruimte geeft

je ogen. Als een stortvloed van helder, stralend wit licht, doorstraal je jouw

aan al die zintuiglijke indrukken, alle sensaties die je opmerkt. Voel de ruimte

dagelljks zelf. Raak het aan, koester het, en je volgt wat er gebeurt. •

Volg de transformatie van het dagelijks zelf, inclusief alle beelden waar dat uit

haling ben je in dat landschap. Open alle zintuigen. Je hoort de stilte van de

•

Je kijkt en ziet. Wat is het dagelijks zelf in essentie? Waar is het nu?

natuur, je geniet van de schoonheid en ongereptheid van deze omgeving.

•

Je blijft zo nog even zitten als helder wit licht van non-duaal Gewaarzijn.

•

Visualiseer jezelf zittend op een lotus in deze prachtige, stralende omgeving.

•

laat de identiftcatie metje Iichaam wat transparanter worden, stel je voor dat

lijke en tegelijkertijd stevige Grond van dit 'Open Gewaarzijn'. •

Visualiseer dan een schitterend landschap voor je. Bij de volgende adem

je vooral een lichtlichaam of een energielichaam bent. •

is samengesteld.

Dan open je voorzichtig je ogen een beetje, en je kijkt rond. Houd contact met die bran van licht boven je in je hart. Volg wat er gebeurt in je waarneming.

•

Dan beeindig je deze meditatie.

Visualiseer een energiekanaal vanuit de bodem van je bekken door je borst en keel en eindigend ongeveer 30 centimeter boven je hoofd. In plaats van wat je normaal doet, via dit energiekanaal al je gedachten en gevoelens op de buitenwereld projecteren, stel je je nu voor dat al die projecties terugvloeien

350

351

HOOFDSTUK 13

Fase 6. Sereniteit en presentie 'Rest in natural Great Peace, this exhausted mind, beaten helplessly by the relentless fury and the pounding waves Of the infinite ocean of Sqmsara. Rest in natural Great Peace.' (Dudjom Rinpoche)

•

Ontwikkelen en bewaren van een serene houding

•

Doorzien en deconstructie van denkbeelden

•

Intieme relatie tussen waarneming en Zijn

Deze fase van begeleiding onderscheidt zich van de voorgaande door dat we het psychologisch georienteerde perspectief volledig loslaten en verruilen voor een spiritueel perspectief. De egostructuur is doorzien en gaandeweg went de client aan de ontspanning en het genot van eenvou dig aanwezig zijn in het Nu als haar ware 'thuis'. De obstakels en claims die lange tijd de steunpilaren van ego waren, zijn opgelost en blijken in wezen van niets anders gernaakt te zijn dan de energie van non-duaal Gewaarzijn. Hier ontwikkelt de client de Dzogchen-visie, het inzicht dat werkelijk alle vormen, alle gedachten en gevoelens in wezen van 'hetzelf de' zijn, gemaakt van puur Bewustzijn. De aandacht gaat geheel uit naar de vaardigheid en bereidheid van de client om het Nu als basis voor haar leven te nemen. Tijdens de sessies verschuift het accent van onderzoek naar pure aanwezigheid, van inspan ning naar ontspanning en van denken naar sereniteit. Non-duale medi tatievormen waaronder

'just sitting' zijn ondersteunend bij de ontwikke

ling van een serene levenshouding en bij de kunst daar gedurende de dag steeds bij terug te keren. Het doorzien van zelfbeelden en deconstructieve conversaties zijn werkvormen die daarbij eveneens van belang zijn.

353

'Geloof niets, onderzoek alles: We volgen deze uitspraak van Sri Nisar

waarvan de betekenis volkomen verbleekt zodra we onze ogen openen en

gadatta Maharaj. We staan stil bij alles wat de client zegt, denkt en voelt

ontwaken in de realiteit van het Nu.

maar - in scherp contrast met gangbare vormen van coaching en therapie

Sereniteit is de houding die ons in staat stelt los te blijven van de stroom

- we onderzoeken niet de herkomst noch het waarheidsgehalte van die

van gedachten en stil te staan bij de vraag wie of wat Gewaar is van die

mentale beelden, maar leren de client ze te doorzien en herkennen als

verhalen. Als de client dit onderzoek bij zichzelf verricht, ontdekt zij al

in wezen niets anders dan gestolde vormen van Bewustzijn. Door op die

snel - en tot haar eigen ongeloof - dat er geen eigenaar is, geen afzender

manier stil te staan bij zichzelf, ontdekt de client vanzelf dat haar verhalen

van die gedachten of gevoelens. Er is niemand 'thuis: We vinden in plaats

slechts interpretaties zijn die losstaan van de werkelijkheid.

daarvan 'open' Gewaarzijn dat luistert naar de naam 'Ik Ben:

Geen enkele gedachte of gevoel hoeft de client nog te verontrusten, alles kan herkend worden als een uitdrukking van het ene non-duale Gewaarzijn.

Sereniteit is een perfect voorbeeld van de transformerende kracht van

Tegen die achtergrond besteden we in deze fase ook aandacht aan de

'niet-doen: Juist de afwezigheid van actie verleent sereniteit zijn door

hoogst intieme relatie tussen dit verschijnen en verdwijnen, tussen Vorm

snijdende kwaliteit en stelt ons als coach in staat om de client te bevrijden

en Leegte ofwel tussen worden en zijn. Non-duaal Gewaarzijn transfor

van

meert van een begrip dat wij vaak onbewust tegenover de wereld van

de identificatie met de structuur van ego.

dualiteit plaatsten in de herkenning dat alles er een uitdrukking van is.

Vanuit deze open staatvan Zijn ontkennen we het verschijnen en verdwij

Eenheid toont zich als verscheidenheid, Vorm is gemanifesteerde Leegte

nen van gedachten niet, noch die van gevoelens of zintuiglijke indrukken.

en de waarnemer en het object blijken in wezen een en ondeelbaar te

We herkennen ze als de wolken die verschijnen tegen de achtergrond v�n

zijn. De schijnbare tegenpolen zijn zo intiem verbonden dat er in feite

de strakblauwe hemel. De Dzogchen-visie voegt daar nog aan toe dat de

geen afstand of afscheiding bestaat Dat wat kijkt en dat wat gezien wordt,

wolken geen aparte entiteiten zijn in relatie tot de hemel, maar tijdelijke

versmelten tot het ene non-duale Gewaarzijn.

manifestaties die er ook weer in oplossen. Er is geen scheiding, geen split

denkbeelden over zichzelf en de ander die hem gevangen houden in

sing, er zijn alleen verschillende manifestaties van dezelfde hemel.

13.1

SERENITEIT

'Writing In water'

Sereniteit is de kwaliteit van aanwezigheid waarbij we totaal openstaan

Zo aanwezig zijn, zo 'Gewaarzijn' vraagt dat wij leren vertragen, minder

voor wat zich aandient zonder ons erdoor te laten meevoeren. We nemen

verloren raken in de eindeloze stroom van handelingen, denken en voe

alle gedachten of gevoelens waar, maar juist vanwege de afwezigheid van

len die de illusie van soliditeit, richting en doel in stand houdt. Sereniteit

de gebruikelijke neiging van ego om daar iets tegenover te willen stellen,

is de staat van aanwezigheid waarin wij onszelf herkennen als de onbe

positie te kiezen of verwachtingen te koesteren, herkennen we ze in hun

weeglijke rivierbedding waar de stroom van gedachten en gevoelens aan

essentie: als vormen van Bewustzijn zonder intrinsieke betekenis. We

voorbij raast. We stappen uit die wilde stroom van ideeen, verlangens,

doorbreken onze gewoonte om de verhalen van onszelf en die van an

herinneringen en verwachtingen. Tegelijkertijd erkennen we dat er geen

deren serieus te nemen. We ontdoen ons van de sociale conventie dat de

scheiding kan bestaan tussen de rivier en de rivierbedding. We zijn vol

mening van onszelf of van de ander logisch of zinnig is, of betekenis moet

komen aanwezig bij wat verschijnt, maar voegen daar geen gedachten aan

hebben. Vanuit de serene houding, waarin alles gezien wordt als perfect

toe, houden ons niet bezig met de herkomst van die drukte en we fanta

in zichzelf, is de ene mening niet meer of minder waar dan de andere

seren niet over de toekomst ervan. We verblijven in 'open' Gewaarzijn en

en is er geen betere of slechtere zienswijze. We herkennen ze allemaal

herkennen de stromende kwaliteit van Bewustzijn waarin een gedachte

als vormen van non-duaal Gewaarzijn. Onze verhalen zijn als dromen

of gevoel bij hun verschijnen solide en echt lijken, maar het volgende

354

355

moment alweer verdwijnen, oplossen en plaats maken voor een volgende

Het inzicht en de ervaring van die intimiteit van Eenheid kan direct wor

gedachte, 'like writing in water' zoals de boeddhistische uitdrukking luidt.

den ervaren door heel nauwgezet te onderzoeken hoe wij waarnemen en

Zo aanwezig zijn bij 'wat is' overbrugt dualiteit, lost de schijnbare tegen

een standpunt kiezen.

stelling tussen object van waarneming en de waamemer op. Sereniteit is daarmee een demonstratie van het grote mededogen dat alle tegenstel

''. .. the compassion is the wisdom,

lingen omvat en overstijgt en daarmee toegang biedt tot de realisatie van

free from falling into bias, liberatedfrom extremes." (Dudjom Rinpoche)

Eenheid die aan de basis van de schepping ligt.

Hoe voorkomt de waterdruppel dat die opdroogt?

Samsara Is Nlrwana

Door terug te vloeien in de oceaan.

Deze regels uit het gedicht 'Calling the Lama from afar' van Dudjom

(uit de film 'Samsara')

Rinpoche openen de deur naar een subtiel begrip van non-dualiteit en zijn relatie met de 'duale' wereld als integraal onderdeel ervan. Deze paar dichtregels zijn als een handleiding om ons te behoeden voor oordeel of

13.2

SERENITEIT ALS INTIEME RELATIE

een keuze tussen de duale 6f de non-duale visie. Zij helpen ons om het

TUSSEN WAARNEMEN EN ZIJN

delicate evenwicht te bewaren dat noodzakelijk is om de Dzogchen-visie,

Orn die Eenheid te kunnen ervaren, dienen we de splitsing tussen 'ik' en

de staat van 'Vol-ledigheid: te kunnen zien en te ervaren.

de wereld, tussen ego en non-duaal Gewaarzijn, op te heffen. Het duale

'1he Compassion is the wisdom' verwijst naar de Wijsheid die spreekt uit

wereldbeeld client vervangen te worden voor de waarheid dat waarnemer

het Grote Mededogen dat geen onderscheid maakt en geen oordeel kent.

en object van waarneming in feite Een zijn, niet twee. Die duale zienswij

Een antler woord voor deze staat van zijn is Onvoorwaardelijke Liefde

ze loslaten is niets minder dan onze bevrijding, maar de praktijk leert dat

die niets buitensluit en alles wat bestaat en gebeurt, erkenning geeft als

het zich bewust afstemmen daarop, tijd en training vraagt om de inge

een manifestatie van het Ene Onbegrensde Bewustzijn. Vanuit Compas

sleten zienswijze van ego te laten gaan en te vertrouwen in de onbepaalde

sievolle Wijsheid is het niet moeilijk om te zien dat niet alleen aange

openheid van non-duaal Gewaarzijn. Dualiteit doorzien, betekent niets

name en verheven gedachten en het daaruit voortvloeiende gedrag een

minder dan het einde van lijden. We scheuren ons los uit het web van

uitdrukking zijn van dit Ene Bewustzijn, maar ook onze eventuele ver

aannames over wie wij zijn, wat de wereld is en hoe de relatie daartussen

warde gedachten, negatieve gevoelens of disfunctionele gedrag. Alles is

eruit

moeten zien, en ervaren direct de Eenheid die zich uitdrukt

gemaakt van dezelfde 'stuff', van puur, niet-geconditioneerd en onbe

als een hoogst intieme verbondenheid met alles en als alles. Ik kan dan

grensd Bewust Zijn, ongeacht de uiterlijke vorm. 'Free from falling into

niet langer zeggen dat 'ik' kijk, noch kan ik staande houden dat ik niet

bias, liberated from extremes' is de sleutel om de intieme verbondenheid

kijk, want non-duaal Bewustzijn heeft zichzelf vormgegeven als dit 'ik'

te kunnen zien tussen waarnemer en waarneming. Een verbondenheid

dat kan kijken en zich gewaar kan zijn van Zichzelf. De waterdruppel in

die zich slechts zal openbaren nadat we elk idee van voorkeur of afkeer

de oceaan herkent eindelijk zichzelf.

achter ons gelaten hebben en niet !anger houvast zoeken in een standpunt

De ultieme intimiteit van Waarnemen is niet verklaarbaar, maar wel

of een oordeel over wat we zien of ervaren. Dat is bepaald geen dagelijkse

zou

ervaarbaar op voorwaarde dat we ook het onderscheid tussen dualiteit

praktijk voor ego. Dit praktiseren, zo leven, is het leven van een Dzog

en non-dualiteit loslaten. We raken daarmee de diepe wijsheid van de

chen-yogi, de mens die geen onderscheid meer maakt en alles herkent

non-duale tradities die ons leren dat het onderscheid tussen Vorm en

als DIT. Waarbij DIT niet alleen verwijst naar het onbegrensde 'Lege' Be

Leegte, tussen Materie en Bewustzijn niet bestaat. Er is alleen maar Een.

wustzijn, maar ook naar de wereld van naam en vorm. De boom die ik

356

357

in het veld zie staan, is in laatste instantie inderdaad niets anders dan

als een solide en in ruimte en tijd gevangen realiteit. Ego redeneert: "lk

Leegte, maar dat betekent niet dat ik er niet lekker tegenaan kan leunen.

zie een boom, dus ik besta eveneens:· En het is precies die behoefte

In de Dzogchen-visie is het ene niet beter of meer waar dan het andere.

bevestiging - gebaseerd op de goed verborgen waarheid dat ego inder

aan

In die zienswijze ontbreekt ook volgtijdelijkheid. De wereld van vorm

daad niet bestaat - die de grondslag is van de duale wereld van tijd en

komt niet voort uit de Eenheid van non-duaal Bewustzijn maar is daar

plaats en van de illusie van een zelfstandig bestaan.

een uitdrukking van. Vorm is Leegte, Leegte is Vorm. Nirwana is om die reden niet het tegendeel van Samsara. Ze zijn beide de uitdrukking van

Wanneer we ons niet laten afleiden door de frustraties van ego, blijkt al

het Ene Bewustzijn.

snel dat dit vierde niveau van waarnemen zowel buitengewoon intrige rend als bevrijdend is. 'Free from falling into bias, liberatedfrom extremes' laten we ieder houvast aan een conclusie, een standpunt of concept los,

13.3

NIET-DOEN

en tuirnelen we direct in de onbepaalde Leegte/Volbeid van conceptloos

Als wij ons deze visie eigen willen maken - ons voornemen om geen

Gewaarzijn. Zelfbeeld verdwijnt, geschiedenis verdwijnt, tijd, plaats en

voorkeuren te koesteren of te oordelen - is dat zowel een keuze als een

richting verdwijnen en datzelfde geldt voor doel en betekenis. Paradoxaal

oordeel en zijn we dus weer terug bij af. De weg van Non-duale Coaching

genoeg eindigt deze opsomrning niet in een troosteloze en barre Leegte

en Therapie voert voor zowel de coach als de client uiteindelijk naar het

van 'nietsheid: maar in de directe ervaring van de ongelooflijke volheid,

inzicht dat wij niets kunnen doen. We kunnen ons weliswaar voorberei

schoonheid en gulheid van de 'Suchness', de Dit-heid van DIT. De norma

den op zelfrealisatie of verlichting, op de herkenning van Eenheid in ver

le soliditeit en 'verdinging' die de duale zienswijze teweegbrengt, maakt

scheidenheid, maar we kunnen die niet door onze inspanningen afdwin

plaats voor een verbondenheid met alles wat

gen of produceren. We kunnen niets doen! Zolang wij iets doen, is ego

onze waarneming vervloeit tot 'Waarnemen' zonder afstand of tijd. 'Het

intiem en volledig is dat

aan het werk. De enige oplossing is daarom onze eigen 'oplossing: En die

Nu' is de enige realiteit en die openbaart zich als de aanraking van dit

bestaat niet uit doen maar vooral uit niet-doen, het achterwege laten van

toetsenbord, de smaak van koffi.e, zonnestralen tegen de muur, de muur

oordelen, standpunten en keuzes omdat die nu juist de bouwstenen zijn

zelf, getjilp van vogels, een voorbijrijdende auto. Alles is de expressie van

van datzelfde ego. Hoewel we dus niets kunnen doen, is bet wel mogelijk

DIT, is niet anders dan DIT: onbegrensd Bewustzijn als Vorm. En ook ik

om op te houden met vasthouden aan onze zienswijzen en ons open te

ben DIT, precies zoals ik hen.

stellen voor een nieuwe rnanier van aanwezig zijn. We keren biervoor terug bij Nagarjuna, de Indiase leraar en filosoof, en zijn vier niveaus van

Ervaren

waarnemen (zie hoofdstuk 2). Het laatste niveau wijst naar bet oplossen

Een andere manier van beschrijven, is om simpelweg te stellen dat dit

en loslaten van alle standpunten, zowel in de wereld die wij buiten ons

ultieme Waarnemen een functie is van het lijf met zijn zintuigen en niet

denken te zien als in onszelf. Er is alleen open aanwezigheid, stil waarne

van het boofd met zijn concepten. Dit open, zintuiglijke waarnemen

men van 'wat is'. En dat is de toegang naar non-duaal Gewaarzijn.

kenmerkt zich door een opvallende toename van intensiteit, kleurrijk heid en levendigheid en tot spontaan opbloeiende gevoelens van geluk,

Als het oordeel vervalt, ieder standpunt ontbreekt, valt de grond weg on

liefde en plezier. De ultieme intimiteit die deze manier van waarnemen

der ego. Dan is er ruimte voor conceptloos, puur en intiem waarnemen.

teweegbrengt, openbaart ook direct dat het doel van de schepping niets

De afwezigheid van een bevestiging of ontkenning is voor ego niet alleen

anders is dan 'ervaren'. Alles wat gebeurt, alle schoonheid, alle lelijkheid,

lastig maar ook irritant. Het ondermijnt immers het bestaan van ego zelf,

hartstocht, liefde en haat, grootmoedigheid en kleinheid, diepte en op

dat bestaat bij de gratie van bevestiging van zichzelf en de buitenwereld

pervlakkigheid, etc. vinden om geen andere reden plaats dan ze in hun

358

359

volle intensiteit te ervaren. Het onbegrensde Bewustzijn ervaart zichzelf

bewustzijn gezien als een stollingsproces in vijf stappen. De Skandha's

in al die vormen en als die vormen, en Waarneming is haar voertuig.

maken inzichtelijk dat ons zelf- en ons wereldbeeld de neerslag zijn van

Dit 'open' waarnemen is dus niet hetzelfde als neutraal kijken, zonder

een cascade van stollingsprocessen van het Ene non-duale Bewustzijn.

oordeel of waardering. Vanuit dit vierde niveau van waarnemen be

De vijf Skandha's bestaan uit:

zien, zijn oordelen en kwalificaties eveneens spontane manifestaties van

1. Eerste contractie van het onbegrensde non-duale Bewustzijn tot

Bewustzijn, tegelijkertijd volledig betekenisloos en van het grootste be

een besef van 'ik besta. Een eerste ervaring van grens tussen bin

lang, omdat zij een unieke uitdrukking zijn van non-duaal Gewaarzijn.

nen en buiten, tussen zelf en niet-zelf. "Ik hen een lichaam:'

Bijvoorbeeld: de boom die ik zie is een manifestatie van vorm in het

2. Voelen en gewaarworden via zintuigen. Toetsen en aftasten van de

onbegrensde Bewustzijn. Maar mijn reacties op het zien van de boom

buitenwereld op basis van drie criteria� aangenaam, bedreigend of

(mooie boom, het is een eik, wat staat die daar alleen, etc. ) eveneens. Ze

neutraal. 3. Perceptie en reactie. Voorstelling van wat waargenomen wordt

zijn niet goed of fout, niet waardevol of waardeloos. Zij maken eveneens deel uit van onbegrensd Bewustzijn.

op basis van vergelijking met eerdere ervaringen en reacties in de

Puur, intiem Waarnemen is 'non-meditation', open onbevangen aanwezig

vorm van agressie, begeerte of onverschilligheid.

zijn, terwijl ik handel en mijn handelen, reageren en denken, herken als

4. Intenties, gedachten en gedrag. Reacties worden geladen met be

eveneens een uitdrukking van onbegrensd Bewustzijn. Dit is Waarne

tekenis door toevoeging van concepten, interpretaties en verhalen

men voorbij dualiteit, zonder een splitsing aan te brengen. Alleen maar

afkomstig uit bet 'pakhuisbewustzijn,' i.e. voorgaande ervaringen en opgebouwde neigingen (karma).

de stromende aard van onbegrensd Bewustzijn volgen en herkennen in

5. De stroom van bewustzijn die de voorgaande cascade tot een co

de vorm van materie, gedachten, gevoelens die opkomen, even aanwezig

herente 'Gestalt' bijeenvoegt tot een levendige interpretatie van wat

zijn en weer verdwijnen.

wordt waargenomen plus een zelfbeeld en de relatie tussen die twee.

13.4

SKANDHA'S

De weg terug naar essentle

Een ervaring opdoen met dit vierde niveau van Waarnemen is relatief

Door de Skandha in omgekeerde volgorde langs te gaan, kunnen we

eenvoudig te bewerkstelligen. De integratie daarvan - bet praktiseren van

oefenen om weer af te stemmen op non-duaal Gewaarzijn.

de Dzogchen-visie - in het dagelijks leven is veel lastiger. Een moment van diep inzicht, heldere realisatie of puur Waarnemen wordt bijna al

•

Se Skandha: Ik zie (bijvoorbeeld) een boom en daarnaast duizenden

tijd direct gevolgd door de diep ingesleten neiging om die ervaring te

andere zintuiglijke indrukken waarvan ik een klein deel interpreteer.

conceptualiseren, te beoordelen of te ontkennen. Orn bet vierde niveau

Aan de rest ga ik voorbij. Ik voeg gedachten, gevoelens, verwachtingen,

van Waarnemen te beoefenen, hebben we dus iets nodig: een hulpmid

herinneringen toe aan wat ik zie waardoor een rijk ingevuld en schijn

del dat ons helpt om niet verdwaald te raken in het woud van oordelen

baar solide beeld ontstaat van de boom in relatie tot mij.

en splitsingen die de mind produceert. Naast regelmatige meditaties en

•

delen. "Oat is een eik, hij is al oud, staat daar wat eenzaam, hij straalt

mindfulness-oefeningen biedt het model van de Skandha's houvast om

rust uit. Ik hou van eiken omdat.../ik haat eiken want...," etc.

tijdens onze dagelijkse bezigheden terug te keren bij die staat van 'open' en non-duaal Gewaarzijn.

4e Skandha: lk. zie de boom en voorzie die met interpretaties en oor

•

3e Skandha: Ik zie een boom en beoordeel die op zijn betekenis voor

Het Sanskriet woord 'Skandha' verwijst naar verdichting, stolling of

mij. "Mooie boom/lelijke boom, geeft beschutting, boom is nuttig,

aggregatieniveau. Binnen het boeddhisme wordt de opbouw van het ego-

levert veel brandhout op:'

360

361

•

2e Skandha: Boom. Buiten mij, anders dan ik. Hard, groot, koud.

5. Vorm

le Skandha: Ik besta, want daar is iets... !

Haal de naam af van het object van je waarneming. Neem waar, ervaar dat 'daar' iets is, buiten jou. Merk op hoe je ondertussen jezelf ervaart.

Voorafgaand aan de eerste Skandha: Alles is. Onbegrensd Bewustzijn. Ik ben DAT; niet iemand.

6. Vorm en Leegte Laat het onderscheld tussen hier en daar los, tussen het object en jezelf.

Door stap voor stap terug te treden uit het oerwoud van aannames, oor

Zeg een aantal keren hardop: ''Er is hier geen waarnemer". Merk op en vertel

delen en overtuigingen, proeven we weer de open en onbegrensde staat

wat er gebeurt.

van Zijn die aan de basis ligt van alles wat wij over onszelf en de wereld denken en voelen. In <lit 'niet-weten', niet-conceptualiseren en direct er

7. Non-duaal

varen, schuilt de oplossing en de doorgang naar ons diepste zelf, de Leeg

Zeg een aantal keren hardop: "Er is geen waarnemer hier, er is daar geen waar

te die tevens de bron is van puur Waarnemen en Ervaren van 'zo-zijn'.

nemer". Merk op wat er gebeurt in de waarneming en vertel.

13.4.1

Oefening:

8. Stllte

lntimlteit van Waarnemen in non-duaal Bewustzijn

Seiden ervaren hoe het is om zo te zijn...

A. brengt een kwestie in. B gaat hierop In met behulp van het afpellen van de

Skandha's.

13.5 1. Stroom van bewustzijn

SERENITEIT EN HET DOORZIEN VAN ZELFBEELDEN EN CONCEPTEN

Vertel over wat je bezighoudt. Vertel welke associaties, meningen, zorgen en

Behalve via de geleidelijke weg van het ontmantelen van de Skandha's,

verhalen er bij je opkomen terwijl je over deze kwestie spreekt. Ervaar bewust

maken we in deze fase van de begeleiding ook in toenemende mate ge

de schijnbaar solide aanwezigheid van deze kwestie.

bruik van de directe en doorsnijdende methoden van zelfrealisatie zoals die ontwikkeld zijn in de non-duale tradities. Het geleidelijk uiteen ha

2. Conceptualisatie

len van denkbeelden wordt afgewisseld met werkvormen die direct ieder

Laat die verhalen, associaties en herinneringen, etc. los en merk nu vooral je

concept doorsnijden.

interpretaties en oordelen op over deze kwestie. Hoe beoordeel of waardeer je die situatie? Wat betekent die voor jou (op basis van je herinnering of erva ring)? Wat geeft het je of kan het je geven, of wat juist niet, etc.?

Taal is de basis van alle zelfbeelden en concepten. We kunnen taal zien als een verzameling metaforen: verwijzingen naar de werkelijkheid zonder die te zijn. In Zen-kringen gebruikt men hiervoor de vergelijking van de

3. Voorstelllng/impuls

spiegeling van de maan op het stille oppervlak van een meer. We denken

Laat al die verhalen, interpretaties en oordelen los en richt je aandacht nu op

de maan te zien, maar zien slechts een reflectie. Taal is de basis van zelf

het object vanuit de orientatie: begeerte, afkeer of onverschilligheid.

beelden en concepten waar wij ernstig in geloven maar die in essentie leeg zijn, zonder relatie met de werkelijkheid.

4. Voelen

Het directe doorzien van die zeltbeelden en concepten doet de client zich

Laat de orientatie op begeerte, afkeer of onverschilligheid varen. Gebrulk al

weer realiseren dat haar denkbeelden niet solide zijn, en belangrijker

leen je zintuigen en kijk, voel, hoor, ruik en proef alleen maar.

nog, dat de denkbeelden waar zij mee worstelt of aan lijdt in feite niet

362

363

werkelijk bestaan. Als de client de essentie van die concepten probeert

13.5.1 Werkvorm: Zelfbeelden doorzien

op te duiken, blijkt al snel dat die er niet is. Alie concepten zijn in wezen

Sluit je ogen.

'leeg: En dat geldt ook voor het concept 'ik:

•Zander je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje een man, een vrouw, of geen van beide?

We maken zelfbeelden en concepten met betrekking tot uiteenlopende onderwerpen wals: •

Persoonlijke overtuigingen. Bijvoorbeeld: "Ik ben een serieus/lief/ zorgzaam/intelligent persoon:'

•

Verwachtingen en scenario's. Bijvoorbeeld: "Wanneer 'dit' gebeurt, zal 'dat' het gevolg zijn."

•

Ideeen over lijden en geluk. Bijvoorbeeld: "Lijden is slecht, en zou niet moeten plaatsvinden. ledereen moet gelukkig zijn."

•

•Zonder je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje in het lichaam, buiten het lichaam of geen van beide? •Zender je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje begrensd, onb�grensd of geen van beide? •Zender je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje compleet, incompleet of geen van beide? •Zender je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of

Aannames over hoe we zouden moeten zijn. Bijvoorbeeld: "Ik

intenties te gebruiken: Benje intelligent, niet intelligent, of geen van beide?

zou slimmer/sneller/mooier/geduldiger moeten zijn, anders hen ik

•Zander je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of

geen goed mens:'

intenties te gebruiken: Benje iemand om van te houden, niet iemand

Verhalen over verlichting. Bijvoorbeeld: 'i\ls ik niet vier uur per

om van te houden, of geen van beide? Wat is liefde?

dag mediteer, word ik nooit verlichf'

•Zonder je gedachten, herinneringen, gevoelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje waardevol, waardeloos of geen van beide?

Doorzien van zelfbeelden

Wat is waarde?

De volgende oefening maakt in korte tijd duidelijk dat de zelfbeelden die

• Blijf in de staatloze staat van Zijn. Zander je gedachten, herinneringen, ge

de client hanteert, niets anders zijn dan constructies die geen relatie heb

voelens, associaties, waarneming of intenties te gebruiken: Benje iemand,

ben met wie zij ten diepste is. Ze belemmeren slechts het contact met het

benje niet iemand of geen van beide?

'open' Gewaarzijn dat daaraan voorafgaat. Als we de gedachten, gevoe lens, herinneringen, etc. rondom een bepaald zelfbeeld loslaten, valt niet

Resultaat

alleen dat zelfbeeld uit elkaar maar tegelijkertijd het 'ik' dat zich daarvan

Verblijvend in die 'opefl, door geen denkbeeld gedefinieerde pure aan

bewust is. Dan wordt opnieuw duidelijk dat de concepten en de waarne

wezigheid, steken we als het ware onze grote teen in de peilloos diepe

mer daarvan tegelijkertijd ontstaan. Het 'ik' of ego kan alleen bestaan in

en grenzeloze staat van non-duaal Gewaarzijn. Een paradoxale erva

relatie tot een denkbeeld. Het wordt geboren op het moment dat het een

ring, want we merken dat 'ik' - ons gewoontezelf - daar niet aanwezig

denkbeeld vastpakt of wegduwt.

is, en toch is daar dit 'Weten', het ervaren van deze staat. Zoals eerder is

De volgende werkvorm is ontwikkeld door Stephen Wolinsky, grond

beschreven heeft non-duaal Gewaarzijn een kenvermogen. Zander dat

legger van de Kwantum Psychologie, en heeft tot doel om enkele basale

gezegd kan worden dat Het 'iets' is, kan Het weten wat Het ervaart. Op

concepten te herkennen en te wennen aan de 'conceptloze' staat van Zijn.

het moment dat we dit inzicht willen vastpakken, verschijnt overigens het 'ik' weer.

364

365

Doorzien van concepten Met de volgende werkvorm stevent de client af op de realisatie dat al zijn denkbeelden in wezen 'leeg' zijn, zonder essentie en daarom betekenis loos. Het is daarrnee een oefening die behoort tot het vierde niveau van bewustzijn.

voor te stellen daarrnee afstand te nemen tot de emotie en ernaar te kijken. •Client observeert de gevoelens zonder oordeel en zonder de wens er vanaf te komen. •Coach vraagt client om een stap naar voren te zetten en zich weer hele

Opmerking: De onderstaande structuur nodigt uit om de kwestie die

maal te identificeren met de gevoelens.

de client inbrengt te zien voor wat het in wezen is - een gestolde vorm

•Coach vraagt client om een stap achteruit te zetten en daarmee weer af

van Bewustzijn - en gaat dus voorbij aan de inhoud daarvan. Niet iedere

stand van de gevoelens te nemen en ernaar te kijken. Observeren zonder

client is toe aan deze werkvorm en niet ieder onderwerp is hiervoor even

oordeel en zonder de wens dat het anders wordt.

geschikt. Bepalend voor de effectiviteit van deze werkvorm is de ont

•Coach vraagt client om zich bewust te worden van het open Gewaarzijn

wikkeling van bewustzijn van de client, de mate van gehechtheid aan de

van waaruit zij aanwezig is bij deze kwestie; het Bewustzijn dat obser

kwestie en de mate waarin die eerder verkend is. De werkvorm bestaat uit

veert, stil is en geen oordeel heeft.

twee fasen. Tijdens de eerste fase wordt het concept doorzien en herkend

•Coach vraagt client wat er nu -vanult dit open Gewaarzijn - gebeurt met

als 'leeg: De tweede fase stelt ook de onderzoeker zelf ter discussie: wie is

de gevoelens.

het die Zich Gewaar is van <lit doorzien?

Fase2 13.5.2 Werkvorm: Concepten doorzien

•Coach vraag client: "Wie of wat is het die dit waarneemt?" •Client antwoordt: "..." (Bijv. 'ik'.} •Coach stelt de vraag: "En wie is het die'...' ('ik')zegt?"

Fase 1

•Client antwoordt: "..." (Bijv.'mijn zelf.')

•Client brengt een kwestie in die haar bezighoudt.

•Coach stelt de vraag: "En wie is het die'...' ('mijn zelf') zegt?"

•Coach nodigt client uit om contact te maken met de gevoelens die hier

•Coach herhaalt deze vraag ongeachte het antwoord van de client tot het van nature stil wordt.

mee gepaard gaan. •Coach vraagt client waar de gevoelens van pijn, irritatie, verdriet, ver

•Coach en client verblijven in dit stille, open Gewaarzijn.

langen, etc. zich Nu bij de client bevinden en let erop dat client vanuit directe ervaring vertelt. •Coach vraagt client om de gevoelens helemaai waar te iaten zijn. Zich ermee te identificeren.

DECONSTRUCTIE VAN CONCEPTEN

De deconstructie of ontmanteling van gedachten en gevoelens is de meest

•Coach moedigt client aan om naar de emoties toe te ademen. Vraagt

directe en doorsnijdende werkvorm binnen het arsenaal van non-duale

client eventueel om een hand te leggen op de plek in het lichaam waar

begeleiding. Het oogmerk van deconstructie is eenduidig: de client in

de emotie verblijft. Coach is alert dat het er niet om gaat dat de emotie

troduceren in de waarheid van zijn eigen niet-bestaan. De weg is die van

zou moeten verdwijnen of veranderen, doch uitsluitend helemaal waar

ontmanteling van concepten door de betekenis die de client daaraan toe

te laten zijn.

kent te bevragen. Door onze concepten te deconstrueren, kunnen we ons

•Coach vraagt client om te gaan staan terwijl zij in contact blijft met de emoties en de lichaamssensaties. •Coach vraagt client na enige tijd om een stap achteruit te zetten en zich

366

13.6

- opnieuw - bewust worden van het feit dat

wij doorgaans leven in een

wereld gemaakt van ideeen die de plaats heeft ingenomen van het open en non-duale Gewaarzijn. Het is alsof wij in een ei leven dat

wij aan de 367

binnenkant hebben volgeplakt met verhaallijnen, aannames, meningen

13.7

en herinneringen. We zijn betoverd geraakt door die kleurige afbeeldin

Peter Fenner Ph.D. beschrijft in het boek 'Radiant Mind' uitvoerig over de

DE TECHNIEK VAN DECONSTRUCTIE

gen op de binnenkant van het ei en vergeten dat het tijd is om de schaal

techniek van deconstructieve conversaties. Hieronder volgt een samen

te breken en naar buiten te gaan, de wijde wereld in. Deconstructie voert

vatting.

de client direct en zonder omwegen naar de realisatie dat zij leeft in een

Deconstructie houdt zich niet aan de conventies van afstemming en over

wereld van concepten die geen enkele relatie hebben met de werkelijk

eenkornst zoeken die een belangrijk deel van de communicatie tussen

heid. Vanwege de doorsnijdende kwaliteit van deze werkvorm zijn enige

mensen bepaalt. In het deconstructieve gesprek wordt alles ter discussie

kanttekeningen van belang:

gesteld: iedere uitspraak, elke gedachte en elk gevoel wordt onderworpen

•

Deconstructie is een van de vele werkvormen die naast vele andere ge

aan het onderzoek naar de betekenis daarvan, Met als even voorspelbaar

bruikt kunnen Worden. Essentieel voor het effectief inzetten zijn de juis

als onthutsend resultaat dat geen van onze concepten een basis blijkt te

te timing in het coachtraject en de afstemming op de draagkracht van

hebben. Al onze ideeen, gevoelens en gedachten blijken als ballonnen te

de client.

drijven in de wind, klaar om doorgeprikt te worden. Het doel daarvan is

Deconstructie heeft een ontnuchterend effect op beladen emoties. Clien

om te ontdekken dat wij datgene zijn waar wij altijd naar op zoek waren:

ten die onbewust hun emoties of hun lijden aanwenden als verdediging

het non-duale Gewaarzijn dat de Getuige is van alle concepten die zich in

tegen open aanwezig zijn, kunnen veel baat hebben bij de helderheid

Zijn Bewustzijn manifesteren. Deconstructie kan bestaan uit:

die deconstructie schept. Tegelijkertijd is het ook een soort therapeuti

1. Vragen iets te laten zien wat onmogelijk is

sche 'cold turkey', met de bijbehorende 'ontwenningsverschijnselen' die

2. Vragen om iets te demonstreren wat in feite niet kan bestaan

het loslaten van gekoesterde zelf- en wereldbeelden met zich mee kan

3. Uitspraken te onderzoeken om de betekenisloosheid daarvan aan

brengen. •

deconstructie niet aan te raden. Deconstructie doet een sterk beroep op denken en analyseren en de kans is groot dat de client daarin haar

•

te tonen

Voor clienten die sterk leunen op hun rationele of analytische geest, is

1. Voorbeelden van vragen om

iets te laten zien wat onmogelijk is

toevlucht zoekt, Het resultaat is dan rationalisering zonder het gevoels

Client: "Ik voel mij nog niet echt aanwezig hier."

matige contact aan te gaan.

Coach: "Laat me eens zien hoe je ergens anders kunt zijn terwijl je hier

De werkvorm verlangt doortastendheid en bereidheid van de coach orn

bent."

alles wat de client te berde brengt ter discussie te stellen in de weten

Client: "Ik heb niet het gevoel dat je mij begrijpt."

schap dat de client hierdoor in verwarring wordt gebracht en houvast

Coach: "Kun je mij laten zien hoe het voelt als ik je wel begrijp?"

kwijtraakt.

2. Voorbeeld van iets demonstreren Deconstructie kan dan ook alleen effectief aangewend worden op basis

dat in feite niet kan bestaan

van vertrouwen en een vruchtbare werkrelatie tussen coach en client. De

Client: "Ik ben nogal gehecht aan hoe de dingen gebeuren.''

kans is groot dat de client zich anders niet serieus genomen voelt of niet

Coach: "Kun je me laten zien hoe dat gehecht zijn gebeurt? Kun je dat

gezien.

demonstreren? Kun je gehecht raken aan een gedachte en er dan weer van loskomen, zodat we het verschil kunnen zien?" Client: "Eerst was ik verliefd, maar nu helemaal niet meer." Coach: "Hoe weet je dat je verliefd was? En hoe weet je dat je dit nu niet

368

369

meer bent? Kun je mij eens laten zien hoe dat gaat, eerst verliefd

h ' ouden van'

Wat is houden van? Hoe weet je dat je van iemand houdt? Wat is liefde?

zijn en daarna niet meer. Hoe doe je dat?'' 'gelukkig' 3. Uitspraken onderzoeken om de

Wat is geluk? Hoe weet je dat je gelukkig bent? Wat voel je dan en is dat wat je voelt geluk of een gevoel?

betekenisloosheid daarvan aan te tonen Bij deconstructie houden we ons niet bezig met de vraag of een uitspraak van de client waar of onwaar is, betekenis heeft of niet. Vanuit het non

De coach kan de client helpen om dit centrale concept te ontmantelen.

duale gezichtspunt heeft geen enkele uitspraak uiteindelijk betekenis; ze

Vriendelijk, vanuit mededogen en met helderheid kan de coach vragen

zijn allemaal het resultaat van een interpretatie. We nemen de houding

stellen over de realiteit van dit concept. De coai:h kan de client uitnodigen

aan van de ontwapenende onschuld, 'beginner's mind' zoals dat in boed

om direct contact te maken met het concept 'ik ben nu niet gelukkig', als

dhistische kringen genoemd wordt, en stellen vanuit die argeloosheid

ingang naar de gevoelens die daaronder schuilgaan.

onze vragen naar de betekenis van de uitspraken van de client. We luisteren zonder een positie in te hoeven nemen voor of tegen. We

Sessle

kiezen niet, staan open voor wat de client zegt, maar zonder dat dit con

Alexander: Hoe voelt ' niet gelukkig zijn'? Waar voel je dat in je lichaarn?

sequenties heeft voor ons standpunt, omdat we geen standpunt hebben.

Client: Ik voel het in mijn hartstreek, daar voelt het dof en doods.

Dit leidt tot een frisse, vriendelijke en soms hilarische conversatie die de

Hoe weet je dat dit gevoel betekent dat je niet gelukkig bent?

1Ja, dat weet ik niet, dat voelt gewoon zo.

lichtheid van het non-duaal Bewustzijn tot een levende ervaring maakt.

Oke, blijf eensheel dicht bij dat gevoel, hoe voelthet eigenlijk?

Client: 'f\ls ik eenmaal iernand gevondenheb om van te houden, zal ik

Is wat je voelt 'ongelukkig zijn' of ishet een gevoel, een fysieke

gelukkig zijn."

gewaarwording die je 'ongelukkig zijn' noernt? C:

Deze uitspraak kan op tal van manieren ontmanteld worden. De coach

Het voelt er afwezig, dof.. Wonderlijk dat je het afwezig noemt terwijl het juist aanwezig

reage�rt door op een vriendelijke manier vragen te stellen over de beteke

lijkt te zijn. Zou je eens willen kijken wat je eigenlijk voelt als je de

nis daarvan. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar het centrale concept

woorden afwezig' en 'dof ' erafhaalt?

waar de client deze uitspraak op baseert. Het centrale concept lijkt in deze

uitspraak te zijn dat de client pas gelukkig kan zijn als zij iemand gevon

Blijf daar eens bij. Waar is nu 'ongelukkig zijn'?

den heeft. De aanname is dat gelukkig zijn afhankelijk is van 'iemand

Dat is er niet meer, ik kanhet niet vinden. Ik voel alleen die

anders' en daardoor een bron van lijden omdat die 'ander' er momenteel niet is. De uitspraak kan als volgt gedeconstrueerd worden:

Dan voel ik een lichte spanning in mijn borst op die plek.

spanning. A:

Ja, volg het maar, blijf daar maar bij met je aandacht.

'A.ls'

Wanneer is 'als'? Bestaat er wel een ander moment dan nu?

Door zo de concepten laag voor laag af te pellen, ontdekt client de onvind

'ik'

Wat bedoel je met 'ik'? Wie ben jij, wie ben ik? Wat is 'ik'?

baarheid van het concept 'ongelukkig zijn'. Wat resteert, zijn zintuiglijke

'gevonden'

Hoe weet je het wanneer je iets gevonden hebt? Wat ge

ervaringen die komen en gaan. Als het centrale concept op deze wijze

370

beurt er dan in je? Je kunt iemand niet vinden door te

ontmanteld is en herkend als 'leeg', zonder essentie, volgt op natuurlijke

zoeken, want dat betekent dat je hem of haar nog niet

wijze de opening naar non-duaal Gewaarzijn, een stil verblijven in het

gevonden hebt. Dus hoe vind je iemand?

Nu.

371

A: C: A: C:

(Na enige tijd stilte) Hoe is het nu, wat ervaar je op dit moment? Het ontspant in mijn borst. Het wordt zachter, ik voel meer ruimte,

uit van o.a. de Japanse Soto Zen-training. Het doel is om de identificatie

geen spanning. Oke, dat klinkt goed, kijk maar wat er eventueel nog wil ontstaan. Het is een beetje gek, maar ik voel mij gewoon heel rustig en licht. Geen spanning meer.

of laat loopt dit denken vast en moeten wij ons hoofd buigen voor de

met de duaal denkende mind en al zijn concepten te ondermijnen. Vroeg onlogica van de non-duale Werkelijkheid. Er bestaan tal van koans, waar onder: 'Wat is Mu?: 'Hoe klinkt het klappen van een hand?' of 'Maakt de vallende boom geluid, als er niemand is om dat te horen?'

Dit zijn de mooiste momenten in de begeleiding. Wanneer de client op

De meest eenvoudige en tevens meest doorsnijdende koans zijn echter

houdt met zoeken en zowel zij als de coach gezamenlijk genieten van

twee simpele vragen: 'Wie hen jij?' en 'Wat is dit?'

deze open, niet gekunstelde en vrije manier van zijn. Een dergelijk mo ment client zich meestal aan wanneer de client een reactie geeft waaruit

13.8.1 Oefening: Werken met Koans

Wieben jij7

blijkt dat het oorspronkelijke 'probleem' niet langer speelt en geen beteke nis meer heeft. Met als spontaan en onmiddellijk neveneffect dat de client

A vraagt: "Wie hen je?" B laat deze vraag binnenkomen en antwoordt.

zich zonder reden compleet, voldaan en gelukkig voelt.

A reageert noch verbaal, noch non-verbaal inhoudelijk op het antwoord van B, maar nodigt B alleen uit tot voortzetting van het onderzoek door

A: C:

A: C: A: C: A: C: A:

Hoe is het nu, vanuit deze staat van zijn, met 'ongelukkig zijn'? Raar, maar ik vind dat een vreemde vraag. Hier ben ik gewoon aanwezig en dat voelt eigenlijk heel goed. Heel compleet, eenvoudig, op mijn gemak met mijzelf. Wie dat dan ook mag zijn! (Lacht) Wat heerlijk, blijf daar maar bij. Kijk eens in jezelfrand: ontbreekt er nu iets? Nee, compleet aanwezig. Is er nog iets wat we moeten doen? Er is gewoon geen probleem meer. Deze staat van zijn; kan die verbeteren ofverminderen? (Na enige aarzeling) Nee, die staat kan niet verbeteren of verminderen, die is compleet, maar ik kan het wel weer vergeten. Dat klopt, het enige wat je dus te doen hebt is om jezelf te trainen om hier bij terug te keren. Hier hen je thuis.

opnieuw de vraag te stellen: "Wie hen je?" In reactie op het antwoord van A kan B de vragen enigszins aanpassen. Vragen van B kunnen in het vervolg van het onderzoek bijvoorbeeld zijn: •

•

Wie zegt dit? Wie denkt deze gedachte? Wie creeerde dat? Wie of wat is het die dit zegt?

Het gaat er hij het werken met koans niet om het 'juiste' antwoord te vinden, want dat is niet te vinden hinnen de duaal denkende mind. Het werken met koans leidt echter als vanzelf naar de stilte, het 'niet weteri, waarbij de waarheid van non-duaal Gewaarzijn in beeld komt.

13.9 NON-DUALE MEDITATIE Tot slot van deze fase van begeleiding richten we de aandacht direct en

13.8

KOANS

zonder structuur op de open non-duale Grond van Zijn door middel van

Een variant op het werken met de deconstructie van zelfbeelden en con

meditatie. De vorm van meditatie verandert hierdoor. We zijn niet lan

cepten bestaat uit het werken met koans. Koans zijn vragen, puzzels of

ger gericht op het ontwikkelen van een bepaalde staat van aandacht of

korte dialogen die via de weg van het rationele en duale denken niet opge

presentie, maar mediteren zonder doel. Non-meditation is de uitnodi

lost noch begrepen kunnen worden. Ze maken een belangrijk onderdeel

ging om de manipulatie van onszelf en daarmee van de wereld om ons

372

373

been, los te laten en te rusten in de directheid van wat is. Het achterwege

zonder iets te doen zul je merken dat je als vanzelf wat zakt, neerdwarrelt op de

blijven van de 'doener: de denker en het volgen van de ademhaling doet

bodem van open, stil en onbegrensd Gewaarzijn dat evenmin voorkeuren kent

de contouren van 'de mediteerder' en daarmee van ego vervagen. Met

of grenzen stelt. Je bent beland in de Grond van Zijn dat geen tegenstelling is

als gevolg dat het duale wereldbeeld oplost en Eenheidsbewustzijn daar足

met de vormen die daarin verschijnen.

voor in de plaats kan komen. Deze vorm van meditatie wordt ook wel 'eenvoudig zitten'. genoemd en is in al zijn eenvoud te beschouwen als

13.9.2 Meditatie: Eeuwige Presentie r------------- ..

Deze meditatie is een uitnodiging om het eeuwi足

wordt ondernomen om de wereld, onze waarneming daarvan en onszelf

Te downloaden:

ge Nu te ontdekken en daarin te verblijven. De

op welke manier dan ook te veranderen. We laten alles precies zoals het

ZIE PAGINA 388

meditatie bevordert een serene levenshouding,

een directe weg naar Zijn, juist omdat geen enkele poging van onze kant

is. Bij non-meditation streven we geen doel na, in het besef dat wij er al

., _____________ ..

helpt om de stroom van gedachten te doorzien

zijn, dat er niets toegevoegd of afgedaan kan worden aan het moment dat

en te rusten in tijdloos Nu. Zoals eerder opgemerkt, is het effectiever om de

herkend wordt als een perfecte manifestatie van Zijn. We zijn eenvoudig

meditatie te ondergaan dan de tekst te lezen. Daarom is deze meditatie alleen

aanwezig bij wat is en voegen er niets aan toe en proberen er niets aan

als audiobestand beschikbaar.

te veranderen. Als je merkt dat je afdwaalt, dwaal je af. Als je in slaap valt, val je in slaap. Deze (non)manier van mediteren kent geen normen en geen verwachtingen. Het is buitengewoon verfrissend om onszelf op deze manier te ontslaan van de voortdurende poging om onszelf of de wereld naar onze hand te zetten. We zien alles eenvoudig als de perfecte uitdrukking van Zijn.

13.9.1 Meditatie: Eenvoudig Zitten r------------- ..

Te downloaden: ZIE PAGINA 388 ., _____________ .,

Ga ergens zitten waar je gedurende de komende 15 minuten niet gestoord wordt en niet afgeleid

raakt door bijvoorbeeld televisie, sociale media, telefoon, etc. Je hoeft geen formele meditatie-

houding aan te nemen, je hoeft ook niet doodstil te blijven zitten, maar je blijft wel op dezelfde plek zitten waar je nu bent. Als je wilt kun je je ogen sluiten, maar je kunt ze ook openhouden. Vervolgens doe je precies wat je doet. Als je denkt, laat je die gedachten hun gang gaan. Als zich gevoelens aandienen, geef je ze de ruimte die ze nodig hebben. Je merkt op wat verschijnt in je bewustzijn, zonder daarnaar te grijpen of het af te weren. Je bent niet op zoek naar erva足 ringen en wijst ze niet af. Er is alleen open Gewaarzijn. Als je merkt dat je bent meegenomen met een gedachte, dan is dat wat er gebeurt. Je manipuleert niet, je grijpt niet in, je kiest niet en als je merkt dat je wel kiest, dan is dat wat er is. Je kunt het niet goed of fout doen. Je kunt je ogen open of gesloten hou足 den of af en toe open en dan weer dicht. Door op deze manier aanwezig te zijn

374

375

HOOFDSTUK14

Fase 7. Leven vanuit de ziel 'Is er nog iets boven geest?' vroeg Narada. 1a,' zei Sanatkumara. 'Wil staat boven geest. Wanneer de mens wil, denkt hij, roept spraak op, die uitbreekt in n.amen. Zinnen worden uit woorden gemaakt, handelingen worden uit gedachten gemaakt.' 'Alles is gegrondvest op wil. Alles vormt wil. Alles leeft in wil. Hemel en aarde willen; wind en lucht willen; water en vuur willen; regen wil omdat water en vuur willen; voedsel wil omdat regen wil; [even wil omdat voedsel wil; spraak wil omdat leven wil; handelingen willen omdat spraak wil; wereld wil omdat handelingen willen. Alles wil omdat de wereld wil. Zo is wil. Mediteer daarom over wil.' (Chandogya-Upanishad)

•

De terugkeer naar de 'marketplace'

•

Inspiratie en Co-creatie

We hebben een lange reis afgelegd met onze client. Een tocht waarin het illusoire bestaan van ego is doorzien als de ijsschots waarop hij rond dobberde in de oceaan van non·duaal Gewaarzijn. Als coach zijn wij door het werk samen met onze client beland in een staat van zijn die zich kenmerkt door momenten van diepe rust, sereniteit, openheid en ontspanning. De reis die wij aflegden, vertoont veel overeenkomsten met de bekende parabel van het 'temmen van de os' uit de Zen·traditie. Na de nodige omwegen en gevechten met de sterke en onwillige os - de op· standige en aan gewoonte gehechte mind - bereiken we het stadium waar hij onze opdrachten gedwee opvolgt en wij zonder moeite op zijn rug kunnen mediteren. De parabel wordt verteld met behulp van een serie afbeeldingen waarbij de monnik aan het einde van zijn reis lijkt te verdwijnen en te zijn op·

377

genomen in de Eenheid van non-duaal Gewaarzijn, om daar voor eeuwig

Rustend in de Grand van Zijn vervullen wij zowel de rol van getuige als

te verblijven. Opvallend is echter dat het laatste plaatje de terugkomst van

van medespeler in het spel dat schepping heet. Het wordt ons duidelijk

de monnik verbeeldt. Hij verblijft niet eeuwig in Nirwana, maar we zien

dat de wereld die wij waarnemen een rechtstreekse vertaling of reflectie

hem terugkeren naar een leven in de wereld van alledag - de 'market

is van ons Gewaarzijn. Als dat Gewaarzijn toegedekt is met onze

place' - de wereld van tijd, plaats en vorm en van de dagelijkse beslom

names en interpretaties, zien wij een verkleurde en hier en daar ernstig

meringen.

vervormde versie van de werkelijkheid. Als wij ons bevrijden van de slui

De reden voor deze onverwachte wending is niet dat hij zich in Nirwana

ers van de geest, en vanuit puur non-duaal Gewaarzijn zien, keren vrede,

aan

ging vervelen, maar dat de wereld van Vorm er in wezen niet van ver

ontspanning en eenvoudig geluk direct terug. Het is aan ons om onze

schilt. Leegte, het vormloze Zijn, is in wezen niets anders dan de wereld

zienswijze te onderzoeken en te ontdoen van .de sluiers, opdat puur non

van Vorm. Orn die reden ontbreekt de noodzaak om een voorkeur aan

duaal Gewaarzijn weer rechtstreeks door onze ogen kan gaan schijnen.

te hangen voor bet ene of het andere. Sterker nog: zolang wij een voor

Op dat moment incarneert het Licht van Bewustzijn in materie. Daarmee

keur koesteren, blijft dualiteit bestaan. De wereld van vorm is imniers

verdwijnt de oorzaak van bet menselijk lijden.

de dynamische en creatieve uitdrukk.in g van de stille en roerloze wereld

We hebben als non-duaal coach of therapeut de client ingewijd in mo

van Zijn. Ze zijn niet met elkaar in tegenspraak, maar onlosmakelijk met

menten van zelfrealisatie, het inzicht in zijn ware aard. Het is van groot

elkaar verbonden.

maatschappelijk en persoonlijk belang dat die kennis gedeeld wordt, zo dat ook anderen een uitweg vinden uit een leven vol lijden veroorzaakt door het web van aannames en zelfbeelden van ego. Daarmee verandert

14.1

CO-CREATOR

de positie van de client van toeschouwer van het leven in die van co creator van een andere werkelijkheid. Een waarin de client in toenemen

'Het Licht schijnt in de duisternis

de mate in verbinding is met non-duaal Gewaarzijn.

en de duisternis heeft hetzelve niet begrepen.' (Johannes 1:5)

De laatste stap in de begeleiding van non-duale coaching is daarom niet om te rusten in sereniteit en verder af te zien van handeling. Dat is een

Nu we bevrijd zijn van het denken en doen dat gedomineerd werd door

onmisbare basis, maar de volgende stap bestaat uit de vraag wat de client

ego en we niet langer bezet zijn door de zoektocht naar zin, doe! en be

met deze inzichten wil doen. Welke klank wil aan zijn keel ontsnappen

staan, kunnen wij ons weer permitteren als kinderen te zijn, verwonderd

als hij afsternt op het verlangen van zijn ziel? Welk talent wil zich ontvou

- of, zoals dat in Bijbelse termen heet, 'argeloos' - en van nature blij van

wen als hij zich niet langer laat leiden door onzekerheid en angst? Met

wege het simpele feit dat we beseffen te bestaan. Het is ons gegeven om

andere woorden: als hij zijn co-creatorschap aanvaardt, wat is dan zijn

te kunnen balanceren op het snijpunt van Eenheid en dualiteit, van tijd

bijdrage aan de symfonie van het leven zoals de violist die zijn partij met

loosheid en vergankelijkheid en van roerloze onkwetsbaarheid en totale

overtuiging speelt in de wetenschap dat zijn bijdrage onmisbaar is voor

afhankelijkheid. Onze ware aard is weliswaar tijdloos, grenzeloos en on

een schitterende uitvoering van de hele symfonie? Het doet er niet toe

kwetsbaar, maar de expressie daarvan toont zich als begrensd, tijdelijk en

hoe groot of klein, opvallend of eenvoudig die bijdrage is. Het enige wat

fragiel. Het wonderlijke effect van de aanvaarding van deze 'human con

ertoe doet, is of ons hart en onze ziel daarin doorklinken. Zo in het !even

het balanceren tussen Leegte en Vorm - is dat wij rust vinden in

staan, op die rnanier een bijdrage leveren, is een onuitputtelijke bron van

dition'

de realisatie van de intieme verbondenheid met Eenheid en tegelijkertijd

geluk. Al het andere is op zijn best bevredigend, maar nooit vervullend.

onszelf herkennen als een aparte en hoogst unieke uitdrukking daarvan.

378

379

Wat bet einde van onze begeleiding leek, blijkt dus het begin te zijn. De

en die zijn het resultaat van gerichte keuzes, omgaan met beperkingen en

aandacbt verscbuift van ego naar Zijn, van moeten naar willen en van

tegenkrachten, volharding en geduld. Dat zijn allemaal functies van een

overleven naar leven. De centrale vraag daarbij is: hoe wil je Zijn en wat

gezonde wilskracht. Zonder wil zijn wij stuurloos en dat is het tegendeel

betekent dat voor je ontwikkeling? Het is geen vraag waarop een recht

van Nirwana; het leidt tot de teloorgang van onze menselijke capaciteiten.

streeks antwoord valt te verwachten. De toekomst ligt open en bestaat alleen als een abstractie, een mogelijkheid die in de actualiteit van het Nu

Zoals bet citaat aan het begin van dit boofdstuk al aangeeft, ligt wil aan de

vorm aan zal nemen. Creativiteit is het vormgeven van het Nu en dat kan

basis van de schepping. Het is de oerklank Ohm, het Woord van God, de

alleen als wij ruimte laten voor onzekerbeid, voor niet weten. Als wij het

Spirit die materie leven inblaast. Het is de levensenergie die scbeppen wil.

Nu vormgeven vanuit zekerheid, kunnen we niet anders dan putten uit

Het is de wil tot creatie die in ons en door Oil$ been zichzelf tot uitdruk

het verleden. Dan dragen wij niet bij aan het creatieve proces van schep

king wil brengen als de wereld en bet universum waarin wij leven. Wij

ping, maar herhalen we het verleden. De vraag aan de client: "Hoe wil

zijn allemaal de uitdrukking en het resultaat van dit willen. Niet alleen

je zijn en wat betekent dat voor je ontwikkeling?" kan alleen vruchthaar

van onze ouders, maar van alle omstandigheden die ons voeden, steu

benaderd worden als hij alle ideeen over zichzelf, over zijn wil en over

nen, het mogelijk maken dat wij bestaan. Allemaal wil in dienst van het

zijn mogelijkheden loslaat.

actieve, dynamische aspect van non-duaal Bewustzijn. Dit is geen 'ego wil: maar de wil van inspiratie, waar wij eer aan betuigen en naar luiste ren als we zeggen: "Niet mijn wil maar Uw wil geschiede". De volgende

14.2

WIL EN DE STEM VAN INSPIRATIE

visualisatie opent het innerlijk oor voor de stem van inspiratie. Het is een

In non-duale kringen heerst een hardnekkig misverstand over 'wil: De

bewerking van een meditatie ontwikkeld door Adyashanti die helpt om

redenering is dat vanwege de afwezigheid van een 'ik' er ook geen sprake

de vraag 'Hoe wil ik zijn en wat betekent dat voor mijn ontwikkeling?'

kan zijn van wil. De conclusie is dan dat alles wat gebeurt gewoon gebeurt

van meer diepte en visie te voorzien. We beluisteren die vraag als afkom

en dat van keuze of een wilsdaad geen sprake kan zijn. Een conclusie die

stig van de ziel en zoeken een antwoord dat niet voortkomt uit het ego

met regelmaat aanleiding geeft tot een zekere mate van apatbie en het

denken, maar uit het verruimde Bewustzijn van onze Wijsbeidsgeest.

ontkennen van een persoonlijke verantwoordelijkheid. Het is duidelijk dat de wil die voortkomt uit het ego een illusie is. Alles

14.2.1 Visuallsatie: Niet mijn wil, maar Uw wil geschiede

gebeurt omdat het gebeurt. Ego denkt de dirigent te zijn en heeft niet in

r ------------- ..

Sluit je ogen en adem een paar keer goed door.

de gaten dat de opmaat al gedaan is voordat hij zijn dirigeerstokje opheft.

Te downloaden:

Bij de volgende uitademing zie je jezelf staan er

Ook uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het besluit om te handelen

ZIE PAGINA 388

gens in ongerepte natuur. Je opent je zintuigen

ongeveer 0,6 seconden eerder plaatsvindt clan ons brein registreert. Toch

1.-------------"

en voelt de grond onder je voeten, je ademt zui-

leidt dit niet automatisch tot de slotsom dat willen geen zin heeft, over

vere buitenlucht in en je hoort geluiden van de natuur. Het is daar verder stil, je

bodig is of zelfs af te keuren. Willoos zijn is eveneens een wilsdaad en bin

bent alleen.

nen de non-duale context niet beter of slechter dan wel willen. Bovendien

Dan realiseer je je dat je een innerlijke reis gaat ma ken waarin je zult ontdekken

sluit de non-duale Waarbeid voorkeur of onderscheidingsvermogen niet

wat de volgende stap is in het antwoord op de vraag: 'Hoe wil je Zijn en wat

uit. We drinken liever thee of juist koffie, en de meeste mensen genieten

moetje daarvoor ontwikkelen?' Je begint te lopen door dit landschap. Je stelt je

meer van de zon dan van regen. Belangrijker nog is dat wil onontbeerlijk

voor dat met elke stap die je zet je je dagelijkse zorgen en de dingen die je bezig

is om iiberhaupt in staat te zijn de non-duale Waarheid over onszelf te ont

houden, achter je laat. Ze glijden van je rug af en ploffen achter je op de grond.

dekken. Daarvoor zijn om te beginnen gezonde ego-functies noodzakelijk

Je loopt rustig door en gaandeweg merk je dat het landschap verandert in een

380

381

Zijnslandschap. De vormen, de kleuren, het licht, alles wint aan helderheid en

Vervolgens loop je door naar het middelpunt van de tempel, de plek die voor

intensiteit. Je bevindt je in een schitterende omgeving die rust, helderheid en

jou als het centrum voelt. Daar aangekomen kijk je om je heen, je neemt de

mededogen uitstraalt. Je kijkt omje heen en geniet van alles watje ziet. Je voelt

omgeving in je op. Dan verschijnt daar jouw Gestalte van Wijsheid en Mede

hoe alle cellen van je lichaam zich openen voor deze schoonheid en puurheid

dogen in de vorm van een man of vrouw, een wijze of priesteres, een dier of

om je heen. Je weet dat je bent aangekomen in een veld van bewustzijn dat

een engel, een Boeddha of Jezusfiguur, of een llchtwezen. Kijk maar hoe deze

zich buiten je normale denken bevindt en waar de transpersoonlijke kwalitei

Gestalte van Wijsheid en Mededogen zich op dit moment aan je toont. Je komt

ten van inspiratie, liefde en wil voelbaar aanwezig zijn. Je merkt op hoe die

dichterbij en je kijkt in de ogen van deze Gestalte en de Gestalte kijkt jou aan

energieen door je heen stromen. Je hele lichaam wordt ermee opgeladen. Je

met een vriendelijke, heldere blik. Ogen die jou echt zien, de Gestalte die jou

ontspant nog wat dieper.

altijd gekend heeft en weet welke reis je gemaalct.hebt en waar je naar onder

Dan zie je een eind verderop de contouren opdoemen van een tempel die hier

weg bent.

in dit landschap staat. Je kijkt er eens goed naar en wandelt ernaartoe. Als je

Dan stel je jouw vraag: 'Hoe wil ik Zijn en wat moet ik daarvoor ontwikkelen?'

dichterbij komt, voel je dat deze tempel een centrum is van dit Zijnslandschap

Je luistert naar het antwoord dat komt in de vorm van enkele woorden, een zin,

en van de transpersoonlijke kwaliteiten van inspiratie, liefde en mededogen.

een gebaar. Je wacht af en kijkt wat er verschijnt en ook wat er in jouw bewust

Je bent bij de ingang aangekomen. Je besluit naar binnen te gaan. Je hoort je

zijn helder wordt over het antwoord op deze vraag. Laat het antwoord precies

voetstappen klinken terwijl je de tempel inloopt. Dan zie je links en rechts van

zijn zoals het verschijnt. Ga niet censureren of erover nadenken. Voel hoe dit

je een deur. Op de linkerdeur is een bordje bevestigd, daar staat op: 'Verleden'.

antwoord in je klinkt en wat dit met je doet.

Je kijkt eens naar de deur, legt je hand op de deurkruk en opent hem.

Als herinnering aan dit antwoord geeft de Gestalte je een voorwerp of een

Achter de deur bevinden zich voorwerpen, herinneringen, woorden, symbolen

symbool mee. Kijk maar wat het is en hoe het eruitziet.

die je iets vertellen over je verleden. Je kijkt, proeft, ruikt, hoort, voelt de voor

Dan neem je afscheid van jouw Gestalte in de wetenschap dat je hier altijd kunt

werpen en alles wat daar is en wat het verhaal van je verleden weergeeft. Je

terugkeren. Je verlaat de tempel terwijl je jouw symbool met je meedraagt. Je

merkt ook de gedachten, gevoelens en fysieke gewaarwordingen op terwijl je

wandelt terug naar de plek waar je deze beeldreis begonnen bent.

hiernaar kijkt. Als een samenvatting en representatie van dit 'verleden' laat je een symbool

Dan laat je de beelden vervagen en ben je weer In deze ruimte. Je opent in je

opkomen.

eigen tempo je ogen.

Dan sluit je de deur. Tekeningen maken van het symbool van verleden, heden en de volgende stap Nu loop je naar de rechterdeur. Daar staat een bordje op met het opschrift:

van ontwikkeling.

'Heden'. Je kijkt naar de deur, legt je hand op de deurkruk en opent hem. Achter de deur bevinden zich voorwerpen, herinneringen, woorden, symbolen

Stem van inspiratie

die je iets vertellen over jouw heden. Hoe je op dit moment je leven ervaart.

De inspiratie die op deze wijze verkregen wordt, is niet afkomstig uit de

Je kijkt, proeft, ruikt, hoort, voelt de voorwerpen en alles wat daar is en wat

duaal denk.ende geest, maar is het product van onze Wijsheidsgeest, de

het verhaal van jouw leven op dit moment vertelt. Je merkt ook de gedachten,

vertolker van het verlangen van de ziel. Kenmerkend voor de Wijsheids

gevoelens en fysieke gewaarwordingen op terwijl je hiernaar kijkt.

geest zijn de onvoorwaardelijke liefde, het geduld en de afwezigheid van

Als een samenvatting en representatie van dit 'heden' laat je een symbool op

oordelen. Er zijn een helder inzicht, de scherpe blik en de onverwachte

komen.

zienswijze, maar nimrner een oordeel, opdracht of verwachting. Zodra de

Dan sluit je de deur.

informatie enige vorm van dwang of oordeel bevat, is niet de Wijsheids-

382

383

geest aan het woord, maar superego. Het onderscheid tussen die twee

anders om de kloof te overbruggen tussen het conceptuele begrijpen van

zien, is van cruciaal belang.

die waarheid en de directe ervaring ermee.

De inspiratie afkomstig van de Wijsheidsgeest overstijgt de orientatie op

Ter afsluiting van deze rondgang langs de fasen van een non-duaal coach

overleven die eigen is aan het ego-denken. Onze innerlijke bron van in

en therapietraject is er deze non-duale meditatie die ons uitnodigt om de

spiratie is in feite een aspect van de ziel, die zijn visie en verlangen ken

waarheid van Eenheid die aan de basis van alles ligt, te herkennen in het

baar maakt. Het is de innerlijke oproep om het lijden te beeindigen dat

dagelijks leven. De meditatie is als audiobestand beschikbaar.

zijn wortels heeft in de aanname van afgescheidenheid en het diep in gesleten idee dat wij om te beginnen niet al compleet en volmaakt zijn. Met die uitspraak ontkennen we niet dat innerlijke groei mogelijk is en

14.4

Het vervolg van de weg

noodzakelijk, maar dat de basis van wie wij zijn compleet, volmaakt en

Op dit punt aangekomen is de client niet langer iemand met een pro

in wezen onaangedaan is door het lijden en het geluk dat wij op het duale

bleem, maar een reiziger op de weg naar zelfrealisatie. De coach legt de

niveau van ons bestaan ervaren en doorstaan. Ons levenswerk is in feite

rol van begeleider neer en kan - indien hij zich daartoe geequipeerd voelt

om deze paradox te leven: volmaakt zijn en toch werk te verzetten hebben

- die van spiritueel leraar op zich nemen. In die positie vervult hij de

om die waarheid te transformeren op het niveau van vorm, tijd en plaats.

behoefte van de client aan inspiratie, verdieping, verstilling, maar ook aan spiegeling, klankbord, diep luisteren en vanuit mededogen en wijs heid spreken. Sessies veranderen in ontmoetingen die open van aard zijn,

14.3 r -

�

Meditatie: lntiem verblljven in non-duaal Gewaarzljn

zonder richting of doel anders dan het steeds dieper en langduriger er

Omdat non-duaal Gewaarzijn geen object is,

varen van non-duaal Gewaarzijn als Grond voor de activiteiten die wij

Te downloaden:

kunnen we er niet naartoe groeien. Het valt

ontwikkelen om deze staat van Zijn te voeden, te verstevigen en ervan

ZIE PAGINA 3BB

niet te bereiken, omdat we er al in verblijven

te genieten. Niet alle clienten voelen de behoefte om deze weg te volgen.

en het in feite al zijn! We zijn er net zo intiem

Voor hen die dat wel zoeken, biedt Art of Life verschillende doorgaande

- - - - - - -

- - - - - •

- - - - - - - - - - _ ..

mee verbonden als de druppel in de oceaan die op zoek is naar water. Orn

spirituele ontwikkelingspaden aan.

die waarheid tot een directe ervaring te transformeren, is het noodzake lijk dat wij ophouden met zoeken, en stilvallen in de open en onbepaalde

Bewustzijnsontwikkeling is nooit klaar. Er is geen eindstreep, geen doel

staat van zijn. Vrijwel alle meditatievormen kennen een doel en een weg.

dat bereikt moet worden alvorens wij geslaagd zijn. Gaandeweg het non

Non-duale meditatie start bij het einde, namelijk bij de realisatie dat het

duale coachtraject ontdekt de client dat het doel van ontwikkeling niet

doel en de weg samenvallen in dit moment. Dit is het. Alles wat is, alles

bestaat uit ergens anders aankomen dan bij zichzelf. Maar de ontdekking

wat wij ervaren en niet ervaren, de totaliteit van de wereld van vorm, ge

van dat 'zelf' is wel een uitermate enerverende en mysterieuze onder

dachten en gevoelens; dat is allemaal niets anders dan vormen van het

neming. Want de client die tegenover ons zit, is zowel de tijdloze, be

Ene non-duale Gewaarzijn. Het onderscheid tussen vorm en leegte, tus

wegingloze Grond als een uitdrukking van het dynamische proces van

sen materie en energie of tussen de wereld van dualiteit en non-dualiteit

groei, verval, ups en downs, inspiratie en verwarring die eigen zijn aan

lost hier op. We zien dat alles een uitdrukking is van hetzelfde. Er is alleen

een mensenleven. De oceaan is weliswaar stil, maar de golven kennen

maar DAT. En jij bent dat ook! 'One taste', niets anders. Als we dit zien,

nimmer rust. Dit betekent dan ook dat wij niet streven naar een 'stille',

hoeven we niet langer te kiezen, is de strijd voorbij, zijn we thuisgekomen

bewegingloze staat, waarin wij niet meer lastiggevallen worden door de

in het besef dat wij nimmer van huis gegaan zijn en dat er bovendien

dynamiek van het leven. Integendeel, we aanvaarden en verwelkomen

niemand was die op reis ging. Non-duale meditatie helpt ons als niets

de 'risings' van de mind als de creatieve beweging van verandering naar

384

385

een steeds hoger niveau van inzicht en realisatie van het Ene Bewustzijn als zichzelf. De golven van verwarring en verlies van herinnering maken integraal onderdeel uit van het proces van ontwikkeling. Want waar het Licht van Bewustzijn begint te schijnen, nemen de contrasten toe en doe足 men onvermijdelijk zwaardere schaduwen op. Orn die reden is non-duale Bewustzijnsontwi.kkeling niet slechts een enkele reis naar het Licht, maar tevens een verkenning en aanvaarding van de krochten van onze eigen hel die te vinden is op de bodem van de egostructuur. Alles wil gekend worden, elke duistere plek wacht erop orn eindelijk in het transforrneren足 de Licht van Bewustzijn geplaatst te worden. Veel deelnemers aan mijn groepen merken dat zij door dit werk intenser gaan leven. De amplitude van geluk en ongeluk neemt aanvankelijk toe, niet af. Momenten waarin hartstochtelijk geleefd wordt in een grote mate van geluk wisselen op zeker moment af met perioden waarin tot dan toe vergeten of ontkende delen van de psyche om aandacht vragen. Als deze verkend en doorzien zijn, treedt na verloop van tijd meer evenwicht op en nemen perioden van duurzaam geluk en evenwichtigheid toe. Clienten die het traject doorlopen hebben zoals dat in dit boek beschreven staat, blijken veel beter in staat om zichzelf te begeleiden. Ze zijn vaardiger in het herkennen van gevoelens

gedachten die om aandacht vragen. Ze

nemen verantwoordelijkheid voor de dingen die aan de oppervlakte van hun bewustzijn verschijnen, ongeacht de aard daarvan. Ze groeien in zelfbewustzijn en zijn in staat om op een open, ontspannen manier in het leven te staan. Non-duale Coaching en Therapie is een effectieve weg om menselijk lijden duurzaam te verminderen en op den duur te beeindigen. Ik spreek de wens uit dat de kennis, vaardigheden en inzichten die in dit boek bijeen zijn gebracht de lezer zullen inspireren om hun clienten op dit pad te begeleiden. Dit handboek geeft een overzicht van de ach足 tergrond, de uitgangspunten en de werkvormen. Het spreekt vanzelf dat voor de integratie van deze inzichten en werkvormen meer nodig is dan het doorlezen van dit boek. Voor scholing in Non-duale Coaching en Therapie is een opleiding beschikbaar. De informatie daarover is te vin足 den op de website

386

www.artofiife.nu

Oefeningen. werkvormen, visualisaties en meditaties

11.6.1

Werkvorm: Contact met levensenergie

11.8.1

Werkvorm: lntegratie van transpersoonlijke kwaliteiten

12.3.1

Gehechtheid aan verhalen

De visualisaties en meditaties waarbij is aangegeven dat ze als

12.3.2

Patronen in beeld krijgen

audiobestand beschikbaar zijn, zijn te downloaden via de link

12.4.2

Onderzoek naar fixaties

12.5.1

lnventarisatie van onaffe kwesties

12.6.1

Afronden van onaffe zaken vanuit non-duaal perspectief

12.6.2

Doorzien en loslaten van de claims

www.artoflife.nu/trainingenfnonduale-coachopleiding/audiobestanden-2

OEFENINGEN VOOR DE COACH

12.7.1

lnventarisatie van schuldgevoelens

6.3.1

Het effect van houding op je waarneming

13.5.1

Zelfbeelden doorzien

6.3.2

Houding en het effect op de waarneming van de ander

13.5.2

Concepten doorzien

6.4.3.1

Het effect van positief, negatief en puur luisteren

6.6.1

Rationeel en contemplatief denken

10.2.1

VISUALISATIES

Oefening: Overdracht op Non-dualiteit

12.4.1

8.4.1

Visualisatie: Metavisie op het dagelijks zelf *

Herkennen van fixaties

13.4.1

8.7.1

Visualisatie van de ballon *

lntimiteit van Waarnemen in non-duaal Bewustzijn

13.8.1

9.2.2

Visualisatie: Superego, het kind en transpersoonlijke kwaliteiten

Werken met Koans

WERKVORMEN

•

9.5.1

Visualisatie: Het gevoelshart

9.6.1

Visualisatie: 'Wijze Oude Persoon'

9.7.1

Samenvatting visualisatie Gestalte van Wijsheid en Mededogen

10.4.1

Samenvatting visualisatie Gestalte van Mededogen en Wijsheid ziet

•

6.7.1

Open inquiry

8.5.1

Houdingen ten opzicht van een 'lastige persoon'

8.5.2

Open houding ten aanzien van de client zelf

9.2.1

10.8.1

Visualisatie: Opdiepen van de kernidentiteit in de grot van je verleden *

Verkennen van Superego

9.4.1

11.7.2

Visualisatie: Ontmoeting met de ouders en met de oerouders

Zelfcompassie

9.8.1

11.9.1

Visualisatie: Liefde en Wil *

Mededogen voor jezelf

10.1.1

14.2.1

Visualisatie: Niet mijn wil maar Uw wil geschiede

Algemene Overdracht

10.1.2

Zich bewust worden van specifieke overdracht op 'de ander'

MEDITATIES

10.5.1

Werkvorm: Van strategie naar basisaanname

8.6.1

Mindfulness- en ontspanningsmeditatie *

10.6.1

Werkvorm: Onderzoek naar strategisch zelf, basisaanname

9.9.1

Meditatie: Shamatha-Vipassana

en kernidentiteit

10.7.1

10.10.1 Meditatie: Disidentificatie van 'ik'

'De Val' als therapeutische interventie

10.9.1

10.10.2 Meditatie: Puur Onbegrensd Bewustzljn

Non-dual inquiry

12.7.2

Meditatie: Tong Len

11.2.1

Werkvorm: Onderzoek van strategieen om existentiele kwesties

11.3.1

388

het strategisch zelf

* * •

12.8.1

Lotus-meditatie

te vermijden

13.9.1

Meditatie: Eenvoudig Zitten

Werkvorm: Loslaten van de strategieen om existentieel lijden te

13.9.2

Meditatie: Eeuwige Presentie *

vermijden

14.3

Meditatie: lntiem verblijven in non-duaal Gewaarzijn *

• *

389

Houdingen

171

Identiteitsloosheid

305,335

Incarnatie

71,84

Adyashanti

43,53,139,313,329,381

Innerlijke Wijsheid

130,190,196

Afhankelijkheid

87,93,95,96

Inquiry

196

Alma as

22,53,77,133,196,290

Just Sitting

353

Archetypen

150,321

Karakterstructuren

74,92,95,292

Atman

Karma

38, 78, 113

Basisaanname

92,81,284,285,287

Kerk van de Liefde

Bodhisattva

165

Kernidentiteit

113,116

Boeddha

80,91,111,119,136,159,302

Ko ans

372,373

Boeddha's leer

159

Korzybski, Alfred

68,107

Bohme, Jakob

Kwaliteiten, transpersoonlijke

31,88,90,313

Bucke, Richard

Kwantumfysica

35,43,53

Bifocal vision

155

Kwantum Psychologie

106

Claims

343,350

Kwetsbaarheid

87,91,96,302

Dagelijks zelf

216,217,225,227

Lao Tsu

312

Deconstructie

199,200,367,369

Leegte

48,84, 134,217,301,312

Dharmakaya

84,205,312

Liefde

314, 319, 323

Dzogchen

21,50,52,206,,353

Longchenpa

47,164,268

Eckhart, Meister

Luisteren, Puur

174, 181,183

Ego, Functioned

102

Mahleďż˝ Margaret

Ego, Zichzelf representerend

103

Mededogen

43, 140,255,260

Existentieel lijden

87,90,302

Meditatie

203,204,205,215,263

Fixaties

337

Metavisie

222,229

Flatland

Mindfulness

149,253

Nagarjuna

46,80,199, 358

Gestalte van Wijsheid en Mededogen

150,260,263

Nature of Mind

25, 149,170

Gestalte van Zijn

150,261,283

Niet-geconditioneerd be wustzijn

30, 141,249,357

Gevoelshart

252

Nirmanakaya

85,89

Great Chain of Being

Nirwana

39,153,333,357,378

Grond

72, 75,84,90

Non-dual inquiry

295

Heart sutra

67,85

Non-duale meditatie

205,206,373

Heling

137,141

Object relaties

Houding, Aangehaakt/Afgehaakt

171

Obstakels

333,350,353

Onaffe kwesties

341

390

391

Ontmanteling

267,282,287

Vipassana

130,149,203,204,263

Ontwikkelingspsychologie

52,73,112,118, 120

Visualisatie

215,228

Open Houding

163, 168,231

Vivekanande, Swami

Overdracht

267,268

Welwood, John

102

Overlevingsstrategieen

94,147

Wiel van Samsara

168, 169, 171

Plattegrondbewustzijn

Wijsheid

187, 196,214

Sambhogakaya

84,86

Wijsheid, Innerlijke

196,296

Samsara

34,139,153,357

Wijsheidsgeest

76,82, 150,228,260,381,383

Schaamte

170,347

Wijze Oude Persoon

256

Scharmer, Otto

212

Wilber, Ken

54,59, 120

Schuld

170,348

Wilskracht

313, 314, 319

Schuldgevoelens

348

Wolinsky, Stephen

106,364

Sereniteit

186,189,353,354,356,363

Zelf, strategisch

114, 116,282,283,289

Shamatha-Vipassana-meditatie

204,263

Zelfaanvaarding

347

Skandha's

360

Zelfbeeld

32, 142,363,364

Spiegel van bewustzijn

40,136

Zelfcompassie

150,216,240

Spreken, Puur

174,185

Zelfonderzoek

196,302,332

Sri Aurobindo

Ziel

71, 76, 77,377

Sri Nisargadatta Maharaj

66,267,354

Zijn, Gestalte van

150,261,283

Sri Ramana Maharshi

Zijnsgeorienteerde

Stilte

174,185

Strategie

281,284

Strategisch zelf

114,116,287

Superego

241

Toewijding

217,229,331

Transformatie

145,324

Transpersoonlijk

156,157,292,301,313

Transpersoonlijke kwaliteiten

31,88,90,313,314,321

Trungpa, Chogyam

103,330

U-curve

212

Upanishads

Val, de

289

Veenbaas, Wiebe

78,98

Vergankelijkheid

87,91,97

Verruimd bewustzijn

135,215,239,241

View, The

58,132

392

bewustzijnstraining Zijnsorientatie, School voor

19,53, 150 7,260,288,289

393

Brannen

Adyashanti

- Dansende Leegte - Ontwaken, het zal je maar gebeuren - De weg van bevrijding Almaas, A.H. - De innerlijke diamant, serie 1 t/m 5 - Negen facetten van Eenheid I Het Enneagram ais wegwijzer naar onze essentie - The PearlBeyond Price I Integration of Personality into Being - an Object Relations approach Assagioli, Roberto - Psychosynthese - Handboek psychosynthese Aurobindo, Sri - De toekomst van de mens I Het goddelijk leven op aarde, Sri Aurobindo & P.B. Saint-Hilaire Bhagwan Shree Rajneesh- Only One Sky Barks, Coleman - The Soul of Rwni Carse, David - Perfect, Brilliant, Stillness I Beyond the individual self Eckhart, Meister - Het Volkomen Leven - Over God wil ik zwijgen Fenner, Peter - Radiant Mind I Awakening Unconditioned Awareness Foster, Jeff - An extraordinary absence Jager, Willigis - Over de Liefde Kalu Rinpoche - Luminous Mind I The way of the Buddha Knibbe, Hans - Rusten in zijn I Zijnsgeorienteerde begeleiding - Zie, je bent al vrij J Schets van een non-duaal pad Krishnamurti - Denk daar maar eens over na - Waarheid en Werkelijkheid I Krishnamurti & Hannie v. Till Lao Tsu - Het Boek van de Tao en de Innerlijke Kracht

394

- A Treasuretrove of scriptual transmission - Het Juwelenschip I Een gids tot het besef van pure en totale aanwezigheid, het universeel scheppend principe - You are the eyes of the world - Old man basking in the sun I Keith Dowman - Nagarjuna's Middle Way I Nagarjuna & Mark Nagarjuna Siderits I Boeddhistische psychologie van de leegte Nisargadatta Maharaj, Sri- Ik hen I Zijn Norbu, Namkhai - Dzogchen de volmaakte staat van zijn Parsons, Tony - Zoals het Is - Het open geheim Prendergast, John e.a. - The Sacred Mirror I Nondual W isdom and Psychotherapy Ramana Maharshi, Sri - Ramana Upanishad - Theorie U Scharmer, C. Otto Tolle, Ekhart - De kracht van het Nu Trungpa, Chogyam - Glimlach naar angst I Ontdek de weg van ware blijmoedigheid - Spiritueel materialisme doorsnijden - Het pad is het doel I Handboek voor boeddhistische meditatie - Waanzinnige wijsheid I Het leven van Padmasambhava als handleiding voor Boeddha's - Carefree dignity Tsoknyi Rinpoche - Fearless simplicity School voor Filosofie - Tien Upanishads Veenbaas, Wiebe - De Maskermaker Vivekananda, Swami - Karma-, Bhakti-, Jnana- en Raja-yoga - Psychologie van de ontwaking I Boeddhisme, Welwood, John psychotherapie, persoonlijke en spirituele transforrnatie - De weg van het hart

Longchenpa

395

Wilber, Ken

- Een beknopte geschiedenis van alles

Bijlage

- Integral psychology Wit, Han de

- De lotus en de roos I Boeddhisme in dialoog met psychologie, godsdienst en ethiek - Verborgen Bloei I Over de psychologische achtergronden van spiritualiteit

Wolinsky, Stephen

- Het vuur van aandacht

CHECKLIST VOORAFGAAND AAN BEGELEIDING Doelen: 1.

Kennismaken met de client en zijn/haar situatie.

2. Zicht ontwikkelen op de situatie van de client. 3. Verhelderen van de vraag van de client en inschatten wat je als

- Quantum Psychology

coach voor hem/haar kunt betekenen. Vragen aan client:

Algemene informatie •Datum •

Naam/adres/telefoon/e-mailadres

•

Geboortedatum en plaats

• Op wiens initiatief neemt de client contact op

Afspraken • Duur en frequentie • Evaluatiemoment •

Annulering

•Kosten, wijze van betaling

Achtergrondinformatie •

Gezin van herkomst: - samenstelling - plaats in het gezin/rol in het gezin - achtergrond vader en moeder - relatie met vader, moeder en eventuele broers en zussen

• Belangrijke gebeurtenissen in het gezin • Belangrijke gebeurtenissen in het persoonlijke leven • Lichaamsstructuur, energie • Gezondheid, medicatie, verslavingen •

Aanleiding voor coaching verwoord door de client

•

Beschrijving van huidige (werk)situatie, klachten, symptomen

•

Eerdere begeleiding

• Sociale context: relaties, netwerk, opleiding/werk/functie 396

397

IJKPUNTEN VAN EGOSTERKTE

Betaling. Bij wanbetaling wordt in eerste instantie <lit onderwerp

•

tijdens een sessie aan de orde gesteld. Blijft betaling stelselrnatig

De volgende punten bieden houvast om de sterkte van de egostructuur in

achterwege, clan is dat reden om het traject te beeindigen.

te schatten. •

•

Sociale structuur: getrouwd/relatie/vrienden

Inspanning. Ook hier geldt, dat <lit in eerste instantie onderwerp

•

Werk: plaats die dit inneemt in het leven. Betrokkenheid op het werk

van een coachgesprek zal zijn. Als de client niet bereid is een

Zelfzorg: verzorgd uiterlijk, kleding, voeding, sport

eigen inspanning te leveren, is dat een reden om de begeleiding te

Lichaamsbeleving: heeft client lichaamsbeleving? Krijg je de indruk dat

beeindigen.

hij/zij in het lichaam is en ermee in contact is of kan zijn? •

•

Contact: heh je de indruk dat client contact maakt met je of dat het

3. Professlonele werkrelatle

voor jou mogelijk is om contact te maken?

Er is geen sprake van een vruchtbare professionele werkrelatie in het

Relatie: blijft client in contact met je tijdens zijn/haar verhaal of

geval van een:

bemerk je verlies van contact?

Hierarchische verhouding tussen coach en client. Prive

•

Energieniveau: hoe schat je het energieniveau in?

betrokkenheid tussen coach en client. Je kunt dus niet de coach

•

Is er een geschiedenis van psychiatrische ziektebeelden in de familie?

van je buurvrouw zijn en je vermijdt sociale contacten met je

Is client eerder onder behandeling geweest? (Hoe lang, waarvoor,

client.

•

resultaat)

•

Coherentie: is er samenhang van hetgeen de client vertelt?

•

Seksuele relatie tussen coach en client. Onvrijwillig coachtraject. We werken niet met clienten die gestuurd worden of zelf het nut van coaching niet inzien.

Congruentie: is er relatie tussen het relaas en de gevoelsuitingen en gebaren?

•

Lichaamstaal: zijn er opvallende gebaren, herhalende uitspraken en

4. Doelstellingen

woorden?

Een coaching-aanbod is niet op zijn plaats wanneer er sprake is van:

Verslavingen: alcohol, drugs, werk, roken, seks, etc.

•

Psychopathologische aandoeningen of het vermoeden daarvan. Bij twijfel wordt eerst een psychologische test gevraagd.

CONTRA-INDICATIES VOOR COACHING

•

Te geringe egosterkte

1. Algemeen

•

Gebruik van psychofarmaca (bijvoorbeeld zware angstremmers) of alcohol- of drugsverslaving

Alles wat indruist tegen hetgeen in de NOBCO-gedragscode is vastgelegd,

Vragen en problemen die een therapeutische begeleiding vragen,

vormt een contra-indicatie.

•

2. Afspraken

- onverwerkte rouw/verlies

Zoals overeengekomen in de werkovereenkomst. De start of voortgang

- actuele crisis

van een coachtraject wordt geblokkeerd wanneer de client niet bereid is of

- relatieproblematiek

zoals:

niet in staat is om zich te houden aan de afspraken die zijn gemaakt tussen coach en client. Het betreft afspraken over: •

Verschijnen. Bij stelselmatig niet verschijnen of afmelden is er geen sprake meer van continuiteit. Dat kan reden zijn om het traject te beeindigen.

398

399

Over de auteur Alexander Zollner (Den Haag, 1950) is spiritueel leraar, trainer en NOBCO-geregistreerd Master Practitioner Coach. Zijn zoektocht naar Waarheid en innerlijke rust leidde hem gedurende drie decennia langs verschillende spirituele stromingen waaronder Advaita-Vedanta, Zen en het Tibetaans Boeddhisme (Dzogchen). Sinds 1990 legt hij zich volle dig toe op het geven van trainingen en coaching gericht op bewustzijns ontwikkeling en innerlijke groei. In dat kade� volgde hij opleidingen op het snijvlak van psychologie en spiritualiteit waaronder Psychosynthese, Zijnsgeorienteerde psychotherapie en bewustzijnstraining, Boeddhisti sche psychologie en de Radiant Mind Non-dual Teacher Training. Hij gaf gedurende 18 jaar leiding aan zijn bedrijf Move a Mountain

Bewustzijnstrainingen. In 2010 richtte hij Art of Life mindfulness & non dualiteit op, een centrum voor training en ontwikkeling gericht op de ontwikkeling van non-duaal Gewaarzijn. Tot het programma behoren de Opleiding Non-duale Coaching en Therapie, de doorgaande Boed dha Mind Trainingen en regelmatig terugkerende retraites. Alexander is auteur van diverse artikelen en van de roman 'Bevroren Boeddha, ge smolten licht: een persoonlijk verslag van de weg van bewustzijnsontwik keling op basis van enkele reisverhalen.

401

Overzicht uitgaven uitgeverij lnzicht Vingerwijzingen van Nisargadatta Maharaj . .

Het ego doorzien .

Vrij zijn van willen

. .

.....

...

.Balsekar, R.

. . Balsek.ar, R. .

.. Berger, M.

De uitdaging van de Leegte ......... .............. Diverse auteurs .

Radiant Mind. ............. ..................... .. Fenner, Peter .

Living from Neutrality

.. . . .

Land zonder pad - Stromend als water Een zaaier ging uit (deel 1)

.. Kramer Schippers, J.

., ........ ... Messing, M.

.......................... Messing, M.

De laatsten zullen de eersten zijn (deel 2)

Messing, M.

Er is geen dag, er is geen nacht ....................... Messing, M. .

Het woud der inwijding (pb) (BOV) .. .

Messing, M.

De weg naar geluk . .................... ............. Messing, M. .

Over de vriendschap ......... ................... .... Messing, M. .

Zangen van stilte . .

. Messing, M.

Het huis op een rots gebouwd. ............ ............ Messing, M. De Meester van de Eindtijd ................. . ........ Messing, M. .

Tao Tantrische Liefdesgids

. . . .

Vingerwijzingen van Ramana Maharshi Wie hen ik . . .

...

.....

40 verzen over de werkelijkheid Ik is een deur Bewustzijn

Niets is alles

.. ..

......

.. . .

. .

. . .

.... .

.. .

. .. .. .. .

. ... . .

. Nijssen, Dick

Ramana Maharshi Ramana Maharshi

. Ramana Maharshi

Renard, Ph. .

Smit, A.

.. Sri Nisargadatta Maharaj .

De Kiem van het Bewustzijn .............. Sri Nisargadatta Maharaj .

Mornenten van verstilling Verborgen wijsheid

Non-duale wijsheid ..

...... .......... Sri Nisargadatta Maharaj . .

Rijnsburger, E. I Heuveling van Beek, D. .

. . .

. Rijnsburger, E.

403

I llďż˝ll llll lllll lll l lll l lllll llll lllll l ll llll .!.Z_VV00967/T1/boek

• •

HANDBOEK

NON-DUALE

COACHING EN THERAPIE Alexander Zollner \nn du.1k ( 1•.klii11g en rlwrJpiL' j, t!L·b.i..l·erd 01' hct i11111 .' . ht en de

.1ri11� LLIL go..'luk o..'il 1\l·lht'\ 111dl·11 ;!c· c tl r,·�ult.1.1t 11111 1"111 on1c· '

111'l'·11111i11::c·n. le 1i1;1 Jm·'-t 111nrh.ind<'!l 1ndrJ \\ii tau;;;�nc·11 h11 ot1' \\,\J'L0

/.df: lll'l llid '._:l'cll!ldtlllltlCo..'nk (;C\\,IJl"liill d,1( <l.lll lk- bJ,I\ l1µt l.lll

.ilk-. \\.1t \\'ii

<1\c'I

1 11 1-.; d l dcnkc·ti. 1>1t no11-du.1lc: C.c\\,t,1rtitn j, dr !non

1,111 ll1t1.i11n,.1.i1tkl1jk mnlcdog.:n. d,· ·(,rond \\,1.irop '''i k u 11 11l·n ru--ti:n

c·11 lid 'tlrni..: \\·,1.11' 1c'lt11 men� kn diq''k 11.1.u 1•1' !•••:"-

''·

lJ11,1J' (llll.ittlPll('I 111�, 1,IL'lllifi(alic c'l1 d.t�c·Jij\..,t.• dntkk d.1.11mn· 1·a.1k \'c·rl111cn \

sc·gaan. Jl.1.11"1!d(l)' dt.·nkl'll

\\t'

hcl <.:11111,;d

•ll1' '�" tl' 11i11. \\l'

111 kl1 l)Jl' .ilµc�,hl'idt:n ell l1 id ],lllµl'f bed lk r;llLcfJh.t Jllltllltk dtt

\·,·1 hl'' ',1n hn 1111H:ring' dl· �niol,t1· 11n11.1.1k

.111 llll'JJ-di1l,. liid<'11 \I,

111· n:rhlii1c11 111 \1111-Ju.1,tl ( 1t'\1,1,u1i111. j, 1ulk1111lt't1 IJL·ldvr d.1t 1111 11it1 d1· "l'lcl,,1111 11)11 1 .1 11 on-,

c'fluk11 111.iar 111 c'"-t'llliL· "•llll'il'd L'll ri1kdiil,.

'''"rtil'tl 1.111 ul 1·a11 k ll ',ii ilc'1 k n . \C111 ,lu.ik ( o,:,fiin� en lh1TJ('t1· 'h:lt ;i,li t1·11 dol·I nm d, r!11·11t d.1.u 1

· · nw�· in cnnt.h l ll b1i:ng1·11. I >.1.1r

\\l , r

indt d<, li,·111 1'l'll ,h1u11.1111,· h.1:-;, \'O• •r 1 tc·{k c11 :.:duk.

llil I l.111dh11vk b,,,l11i1!t ,k \!'!('. ,1,htu:..:1••11d L'll kl'll!ll1'1'kr11 1,111 \nn

du.ill' (

(l,1,

lii11� ,·n ili"'·IJ'l1'. ll.urn.1.1\l \\nr1kn ,ft-'""'11

\,111

""'..'.'l,·1.l1n� ''"'' h1"1, 11. .11 . 11�"' uld n1d di11·1,,· ""ll'11111,.:rn.

11 1111 du.1lc ;,u,11i-.1t1t''

l'll llll"hl.111<'' 11111 ; .., k i'·l"t'll l!l tk �'1,1kti1k .

.l.lllJlU