Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten 22 Publicaties in het Economisch Recht VUB
Philippe Colle is gedelegeerd bestuurder van Assuralia (de beroepsvereniging voor verzekeringsondernemingen) en sedert 1990 hoogleraar verzekeringsrecht aan de VUB.
Philippe Colle
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
In dit up-to-date boek, bijgewerkt tot juni 2019, komen de uitgebreide ervaring die de auteur als advocaat en als gedelegeerd bestuurder van Assuralia heeft opgebouwd en zijn wetenschappelijke expertise perfect samen. De duidelijke structuur, de accurate commentaar en het uitgebreide trefwoordenregister maken van dit meest actuele handboek verzekeringsrecht niet alleen een betrouwbaar referentiewerk voor alle verzekeringsspecialisten, maar ook een snel en gemakkelijk te raadplegen vraagbaak voor hen die minder frequent in contact komen met deze belangrijke rechtstak. Een onmisbaar naslagwerk!
Philippe Colle
De auteur bespreekt en analyseert de belangrijkste bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten die verband houden met het privéleven van een verzekerde en die bijgevolg het vaakst voorkomen in de dagelijkse juridische praktijk: – de brandverzekering, uiteraard met inbegrip van de verplichte natuurrampendekking, – de gezinsaansprakelijkheidsverzekering of familiale verzekering, – de motorrijtuigenverzekering, – de levensverzekering, – de rechtsbijstandsverzekering.
Zevende editie
ECOR
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten - PB [druk].indd 1
22/08/19 14:14
HANDBOEK BIJZONDER GEREGLEMENTEERDE VERZEKERINGSCONTRACTEN
HANDBOEK BIJZONDER GER EGLEMENTEER DE V ER ZEKERINGSCONTR ACTEN Zevende bijgewerkte en g eactualiseerde editie
Philippe Colle Hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel
Antwerpen – Cambridge
De stof is bijgehouden tot 20 juni 2019.
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten. Zevende bijgewerkte en geactualiseerde editie Philippe Colle Š 2019 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be ISBN 978-94-000-1069-7 (paperback) ISBN 978-94-000-1068-0 (gebonden) D/2019/7849/108 NUR 827 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.
INHOUD
Randnr.
Hoofdstuk I. De brandverzekering ������������������������������������������������������������������������������������������ 1 Deel I. De brandverzekering-zaakverzekering ���������������������������������������������� 1 Afdeling 1. Aard van de brandverzekeringsovereenkomst �������������������������� 1 Afdeling 2. Toepasselijke wetgeving ���������������������������������������������������������������� 3 I. Toepassingsgebied van het KB van 24 december 1992 ���������������������� 4 II. Uitsluitingen �������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Afdeling 3. De verzekerde risico’s I. Brand �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 II. Bijkomende dekkingen �������������������������������������������������������������������������� 8 A. Verplichte bijkomende dekkingen 1. De wet betreffende de verzekeringen ������������������������������������ 9 a. Reddingskosten ��������������������������������������������������������������9 b. Schadegeval buiten de verzekerde goederen ������������11 c. Natuurrampen ��������������������������������������������������������������12 1) Gedekte natuurrampen ������������������������������������������13 2) Gedekte schade ��������������������������������������������������������14 3) Uitsluitingen ������������������������������������������������������������15 4) De termijnen voor de schadevaststelling en de betaling ����������������������������������������������������������������16 5) De vrijstelling en de bijpremie ������������������������������17 6) Het Tariferingsbureau ��������������������������������������������18 7) Dekkingslimieten en Rampenfonds ��������������������19 8) Besluit ������������������������������������������������������������������������20 2. Het Brandverzekeringsbesluit ���������������������������������������������� 21 a. Aanslag en arbeidsconflict ������������������������������������������22 b. Storm ������������������������������������������������������������������������������24 B. Facultatieve bijkomende dekkingen �������������������������������������������� 25 Afdeling 4. De verzekerde personen �������������������������������������������������������������� 27 Intersentia
v
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
Afdeling 5. De duur en de wijziging van de verzekeringsovereenkomst ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 30 I. De duur ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 30 II. De wijziging van de verzekeringsovereenkomst ������������������������������ 32 Afdeling 6. De minimumwaarborgen ������������������������������������������������������������ 33 I. Verzekerde risico’s en verzekerde personen �������������������������������������� 34 II. Waardering van het verzekerde goed �������������������������������������������������� 35 III. Oververzekering en onderverzekering ���������������������������������������������� 38 A. De overdraagbaarheidsclausule �������������������������������������������������� 38 B. De evenredigheidsregel ���������������������������������������������������������������� 39 C. Uitzonderingen ������������������������������������������������������������������������������ 40 IV. Omvang van de vergoeding ���������������������������������������������������������������� 42 A. Algemeen ���������������������������������������������������������������������������������������� 42 B. Nieuw- of herbouwwaarde ���������������������������������������������������������� 43 C. Aangenomen waarde of andere waarden ���������������������������������� 48 D. Vrijstelling �������������������������������������������������������������������������������������� 49 V. Uitkeringstijdstip van de vergoeding �������������������������������������������������� 51 A. Wederopbouw of wedersamenstelling ���������������������������������������� 53 B. Vervanging �������������������������������������������������������������������������������������� 54 C. Andere gevallen ������������������������������������������������������������������������������ 55 D. Regels gemeenschappelijk aan voornoemde gevallen �������������� 56 1. Termijnverlenging ������������������������������������������������������������������ 58 2. Rechten van hypothecaire en bevoorrechte schuldeisers ���������������������������������������������������������������������������� 60 Deel II. De aansprakelijkheidsverzekering in geval van brand ������������������ 62 Afdeling 1. Algemeenheden – Toepasselijke wetgeving ������������������������������ 62 Afdeling 2. De verzekering van het huurrisico �������������������������������������������� 63 I. Huurdersaansprakelijkheid bij brand ������������������������������������������������ 64 II. Bijzondere bepalingen �������������������������������������������������������������������������� 68 A. Onderverzekering �������������������������������������������������������������������������� 69 B. Omvang en uitkeringstijdstip van de vergoeding �������������������� 70 C. Rechtstreekse vordering ���������������������������������������������������������������� 73 1. Eigen recht ������������������������������������������������������������������������������ 74 2. Excepties ���������������������������������������������������������������������������������� 76 3. Verjaring ���������������������������������������������������������������������������������� 77 Afdeling 3. De verzekering tegen het verhaal van derden �������������������������� 78 I. Het verhaal van derden ������������������������������������������������������������������������ 78
vi
Intersentia
Inhoud
II.
Bijzondere bepalingen �������������������������������������������������������������������������� 81 A. Over- en onderverzekering ���������������������������������������������������������� 82 B. Omvang en uitkeringstijdstip van de vergoeding �������������������� 83 C. Rechtstreekse vordering ���������������������������������������������������������������� 87
Deel III. De wet van 30 juli 1979 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake brand en ontploffing voor inrichtingen toegankelijk voor het publiek ������������������������������������������������������������������ 88 Afdeling 1. Preventie van branden en ontploffingen ���������������������������������� 89 Afdeling 2. De objectieve aansprakelijkheid en overeenkomstige verplichte verzekering inzake brand en ontploffing ������������������������������������ 90 I. Objectieve aansprakelijkheid �������������������������������������������������������������� 91 II. Verplichte aansprakelijkheidsverzekering ���������������������������������������� 95 A. Eigen recht van de slachtoffers ���������������������������������������������������� 96 B. Excepties ������������������������������������������������������������������������������������������ 98 C. Verjaring ���������������������������������������������������������������������������������������� 99 D. Subrogatie van de verzekeraar �������������������������������������������������� 100 III. Sancties �������������������������������������������������������������������������������������������������� 101 Hoofdstuk II. De gezinsaansprakelijkheidsverzekering ���������������������������������������������������� 102 Afdeling 1. Aard van de gezinsaansprakelijkheidsverzekering ���������������� 103 Afdeling 2. Toepasselijke wetgeving I. De wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen ������������������ 104 II. Het koninklijk besluit van 12 januari 1984 ��������������������������������� 104bis A. Minimumdekking ���������������������������������������������������������������������� 105 B. Toepassingsgebied ������������������������������������������������������������������������ 108 Afdeling 3. De verzekerde risico’s I. De burgerlijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst met betrekking tot het privéleven ������������������������������������������������������������ 110 A. Artikelen 1382-1386bis BW �������������������������������������������������������� 110 B. Objectieve aansprakelijkheden en hinder uit nabuurschap ���������������������������������������������������������������������������������������������� 114 C. Milieuschade �������������������������������������������������������������������������������� 115 D. Bewijslast �������������������������������������������������������������������������������������� 116 II. Bijkomende dekkingen ���������������������������������������������������������������������� 117 A. Rechtsbijstand ������������������������������������������������������������������������������ 118 B. Onvermogen van derden ������������������������������������������������������������ 120 Intersentia
vii
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
C. Andere dekkingen ���������������������������������������������������������������������� 121 III. Uitsluitingen A. Verplichte uitsluitingen �������������������������������������������������������������� 122 1. Contractuele aansprakelijkheid ���������������������������������������� 123 2. Professionele aansprakelijkheid ���������������������������������������� 124 3. Aansprakelijkheid bij brand ���������������������������������������������� 127 B. Facultatieve uitsluitingen ������������������������������������������������������������ 128 1. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst onderworpen aan een verplichte verzekering (art. 6, 1°) �������������������������������������������������������� 129 2. De schade veroorzaakt aan de verzekeringnemer, zijn samenwonende echtgenoot en alle bij hem inwonende personen (art. 6, 2°) ���������������������������������������� 132 3. De materiële schade aan huispersoneel (art. 6, 3°) ���������� 133 4. De schade voortvloeiend uit de extracontractuele aansprakelijkheid die leiders, aangestelden of organisatoren van jeugd- of gelijkgestelde bewegingen dragen voor daden van personen voor wie ze moeten instaan (art. 6, 4°) �������������������������������������������������� 134 5. De schade die rechtstreeks of onrechtstreeks het gevolg is van nucleaire risico’s (art. 6, 5°) ������������������������ 135 6. De schade voortvloeiend uit grove fouten die op uitdrukkelijke en beperkende wijze in de algemene voorwaarden van de polis zijn bedongen en begaan worden door een verzekerde die de jaren van onderscheid heeft bereikt (art. 6, 6°) �������������������������������������������� 135 7. De schade aan roerende of onroerende goederen of aan dieren die een verzekerde onder zijn bewaking heeft (art. 6, 7°) �������������������������������������������������������������������� 136 8. De schade veroorzaakt door het gebouw of een deel van het gebouw dat door de verzekeringnemer niet gebruikt wordt als hoofdverblijf (art. 6, 8°) ���������������������� 137 9. De schade veroorzaakt door tuinen met een oppervlakte van meer dan 1 ha (art. 6, 9°) �������������������������������� 138 10. De schade veroorzaakt door personen- of goederenliften (art. 6, 10°) ������������������������������������������������������������������ 139 11. De stoffelijke schade veroorzaakt door vuur, brand, ontploffing of rook ingevolge vuur of brand ontstaan in of overgeslagen van het gebouw waarvan viii
Intersentia
Inhoud
de verzekerde eigenaar, huurder of bewoner is (art. 6, 11°) ���������������������������������������������������������������������������� 139 12. De schade veroorzaakt door gebouwen ter gelegenheid van de bouw, wederopbouw of aanpassingswerken (art. 6, 12°) �������������������������������������������������������������� 141 13. De stoffelijke schade veroorzaakt door grondverschuivingen (art. 6, 13°) ������������������������������������������������������ 142 14. De schade veroorzaakt door het gebruik van zeilboten van meer dan 200 kg, motorboten of luchtvaartuigen, door het beoefenen van de jacht met inbegrip van de wildschade, alsmede de schade veroorzaakt door rijpaarden waarvan de verzekerde eigenaar is en door andere huisdieren (art. 6, 14° tot 17°) ���������������������������������������������������������������������������������� 143 Afdeling 4. De verzekerde personen ������������������������������������������������������������ 144 I. De verzekeringnemer en samenwonende echtgeno(o)t(e) ������������ 145 II. De bij de verzekeringnemer inwonende personen �������������������������� 146 A. Het begrip ‘inwonenden’ ������������������������������������������������������������ 146 B. Studenten �������������������������������������������������������������������������������������� 147 C. Dienstplichtigen en gewetensbezwaarden �������������������������������� 148 D. Conventionele uitbreidingen ������������������������������������������������������ 149 III. Huispersoneel en gezinshelpers �������������������������������������������������������� 150 IV. Bewakers van kinderen en dieren van de verzekeringnemer �������� 153 Afdeling 5. De omvang van de vergoeding – Vrijstelling ������������������������ 154 I. Lichamelijke schade ���������������������������������������������������������������������������� 155 II. Stoffelijke schade – Vrijstelling ���������������������������������������������������������� 157 III. Reddingskosten ������������������������������������������������������������������������������������ 160 Afdeling 6. Leiding van het geschil, eigen recht en regresvordering ������ 161 Afdeling 7. De verjaring �������������������������������������������������������������������������������� 163 Hoofdstuk III. De verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen ���� 167 Afdeling 1. Aard van de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen ������������������������������������������������������������������������������������ 168 Afdeling 2. Toepasselijke wetgeving ������������������������������������������������������������ 169 Afdeling 3. Het toepassingsgebied van de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen ������������������������������������������������������ 171 I. Het begrip ‘motorrijtuig’ �������������������������������������������������������������������� 172
Intersentia
ix
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
II. Verzekeringsplicht ������������������������������������������������������������������������������ 174 A. Onder welke voorwaarden geldt de verzekeringsplicht? �������� 175 B. Op wie rust de verzekeringsplicht? ������������������������������������������ 177 C. Uitzonderingen ���������������������������������������������������������������������������� 180 1. Staat en openbare instellingen ������������������������������������������ 181 2. Gewoonlijk in het buitenland gestalde voertuigen �������� 183 Afdeling 4. Het bewijs van de verzekeringsovereenkomst ������������������������ 189 I. Tussen verzekeraar en verzekeringnemer ���������������������������������������� 190 II. Jegens derden ���������������������������������������������������������������������������������������� 191 Afdeling 5. De verzekerde risico’s ���������������������������������������������������������������� 192 I. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid m.b.t. deelname aan het verkeer �������������������������������������������������������������������������������������������� 192 II. De vergoeding van de zwakke weggebruiker ���������������������������������� 194 A. De algemene regel ������������������������������������������������������������������������ 194 B. Aan spoorstaven gebonden motorrijtuigen ���������������������������� 195 C. Uitzonderingen op de vergoedingsplicht �������������������������������� 196 D. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds ���������������������������������� 198 E. Betwistingen �������������������������������������������������������������������������������� 199 III. De vergoeding van onschuldige slachtoffers wanneer het onmogelijk is vast te stellen welk motorijtuig aansprakelijk is ������������������������������������������������������������������������������� 199bis IV. Het besturen van een tijdelijk vervangingsvoertuig �������������������� 200 V. Dekkingsuitbreidingen (privéterreinen) ������������������������������������������ 201 Afdeling 6. De verzekerde personen ������������������������������������������������������������ 203 I. De houder ���������������������������������������������������������������������������������������������� 205 II. De bestuurder �������������������������������������������������������������������������������������� 206 III. De vervoerde personen – De inzittenden ���������������������������������������� 207 IV. De personen aansprakelijk voor de voornoemde personen ���������� 208 V. Dekking uitgesloten bij diefstal, geweldpleging of heling �������������� 209 Afdeling 7. De gedekte schade en de omvang van de vergoeding I. Gedekte schade ������������������������������������������������������������������������������������ 211 – Gebruiksderving �������������������������������������������������������������������������� 212 – Blijvende waardevermindering �������������������������������������������������� 212 – Financieringskosten ���������������������������������������������������������������������� 212 – Huurkosten ������������������������������������������������������������������������������������ 212 II. Van de dekking uitgesloten schade �������������������������������������������������� 213 – Verzekerd voertuig ������������������������������������������������������������������������ 213 – Vervoerde goederen ���������������������������������������������������������������������� 213 – Snelheidsritten en -wedstrijden (races) �������������������������������������� 213 x
Intersentia
Inhoud
III.
Omvang van de vergoeding �������������������������������������������������������������� 216 A. Lichamelijke en materiële schade ���������������������������������������������� 216 B. Dubbele schatting ������������������������������������������������������������������������ 218 C. Btw ������������������������������������������������������������������������������������������������ 219 D. Belasting op de inverkeerstelling en accijnscompen serende belasting �������������������������������������������������������������������������� 222 E. Gedeelde aansprakelijkheid ������������������������������������������������������� 223 F. Persoonlijke kleding en bagage �������������������������������������������������� 224 Afdeling 8. De werking van de verplichte motorrijtuigenverzekering ������ 226 I. Eigen recht van de benadeelde ���������������������������������������������������������� 227 II. Niet-tegenwerpelijke excepties ���������������������������������������������������������� 228 III. Tegenwerpelijke excepties ������������������������������������������������������������������ 230 IV. Verhaalrecht van de verzekeraar (regresvordering) ���������������������� 234 A. Contractueel recht ���������������������������������������������������������������������� 235 B. Beperkingen ���������������������������������������������������������������������������������� 237 C. Voorbeelden ���������������������������������������������������������������������������������� 238 D. Oorzakelijk verband met het schadegeval? ������������������������������ 240 E. Verjaring �������������������������������������������������������������������������������������� 241 F. Kennisgevingsplicht �������������������������������������������������������������������� 242 G. Gezag van strafrechtelijk gewijsde �������������������������������������������� 245 V. Mechanismen ter bespoediging van de schadeafwikkeling ���������� 247 A. De rechtstreekse vordering tegen de motorrijtuigenverzekeraar ���������������������������������������������������������������������������������������� 248 B. De schaderegelaar ������������������������������������������������������������������������ 249 C. De behandeling en afwikkeling van de schadevergoedingseis ������������������������������������������������������������������������������������������ 252 D. Het informatiecentrum en schadevergoedingsorgaan ���������� 257 1. De informatieopdracht ������������������������������������������������������ 258 2. De vergoedingsopdracht bij ontstentenis van antwoord of voorstel vanwege de verzekeraar en bij ontstentenis van schaderegelaar ���������������������������������������� 261 Afdeling 9. De premie en het bonus-malusstelsel I. De berekeningscriteria van de premie ���������������������������������������������� 264 II. Het bonus-malusstelsel (a posteriori-personalisatiestelsel) A. Vóór het koninklijk besluit van 16 januari 2002 �������������������� 268 B. Sedert het koninklijk besluit van 16 januari 2002 ������������������272 III. Het Tariferingsbureau ������������������������������������������������������������������������ 275 Afdeling 10. De overdracht van het motorrijtuig �������������������������������������� 277 Afdeling 11. Het geschil
Intersentia
xi
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
I. II.
Territoriaal bevoegde rechter ������������������������������������������������������������ 280 Materieel bevoegde politierechter (art. 601bis Ger.W.) ������������������ 283 A. Het begrip ‘verkeersongeval’ ������������������������������������������������������ 284 B. Regresvordering en subrogatoire vordering ���������������������������� 287 III. Verjaring ����������������������������������������������������������������������������������������� 288bis IV. Tegenwerpelijkheid van het vonnis �������������������������������������������������� 294 Afdeling 12. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds ������������������������������ 299 I. Tussenkomstgevallen �������������������������������������������������������������������������� 300 A. Niet-geïdentificeerd motorrijtuig ���������������������������������������������� 302 B. Toevallig feit �������������������������������������������������������������������������������� 305 C. Diefstal, geweldpleging en heling ���������������������������������������������� 308 D. Geen verzekering of niet-geïdentificeerde verzekeringsonderneming �������������������������������������������������������������������������������� 309 E. Ingetrokken toelating of faillissement van de verzekeraar ������������������������������������������������������������������������������������������������ 310 F. Geen met redenen omkleed antwoord binnen de drie maanden of geen schaderegelaar ����������������������������������������� 310bis II. Procedureaangelegenheden ���������������������������������������������������������������� 311 A. Ontvankelijkheidsvoorwaarden ������������������������������������������������ 311 B. Het begrip ‘benadeelden’ ������������������������������������������������������������ 312 C. Eigen recht benadeelden ������������������������������������������������������������ 313 D. Subrogatoir verhaal van het Fonds �������������������������������������������� 314 II. Gedekte schade ������������������������������������������������������������������������������������ 316 III. Uitgesloten benadeelden �������������������������������������������������������������������� 320 Hoofdstuk IV. De levensverzekering �������������������������������������������������������������������������������������� 323 Afdeling 1. Aard van de levensverzekering ������������������������������������������������ 325 Afdeling 2. Toepasselijke wetgeving ������������������������������������������������������������ 326 Afdeling 3. Geldigheidsvoorwaarden ���������������������������������������������������������� 327 Afdeling 4. Totstandkoming, inwerkingtreding en duur van de overeenkomst �������������������������������������������������������������������������������������������������� 329 Afdeling 5. De verzekerde risico’s ���������������������������������������������������������������� 333 I. De verzekering bij overlijden ������������������������������������������������������������ 334 A. De verzekering voor het hele leven �������������������������������������������� 336 B. De tijdelijke overlijdensverzekering ������������������������������������������ 337 C. De overlevensverzekering ���������������������������������������������������������� 338 II. De verzekering bij leven ���������������������������������������������������������������������� 339 A. De verzekering op uitgesteld kapitaal �������������������������������������� 340 xii
Intersentia
Inhoud
B. De verzekering op lijfrente �������������������������������������������������������� 341 1. Onmiddellijke lijfrente �������������������������������������������������������� 342 2. Uitgestelde lijfrente �������������������������������������������������������������� 343 III. De gemengde verzekering ������������������������������������������������������������������ 344 IV. Specifieke levensverzekeringen ���������������������������������������������������������� 345 A. De schuldsaldoverzekering �������������������������������������������������������� 346 1. Algemeen ������������������������������������������������������������������������������ 346 2. Personen met een verhoogd gezondheidsrisico �������������� 347 B. De rekeningverzekering �������������������������������������������������������������� 350 C. De groepsverzekering ������������������������������������������������������������������ 353 1. Niet-betaling van de premies �������������������������������������������� 356 2. Beëindiging van de arbeidsovereenkomst ������������������������ 357 D. Tak 23- of levensverzekeringen verbonden met een of meerdere beleggingsfondsen ������������������������������������������������������ 360 V. Uitsluitingen A. Oorlog en gelijkaardige feiten ���������������������������������������������������� 362 B. Zelfmoord ������������������������������������������������������������������������������������ 364 C. Doodstraf en deelneming aan een misdaad of w anbedrijf ���� 366 D. Andere uitsluitingen �������������������������������������������������������������������� 369 E. Bewijslast �������������������������������������������������������������������������������������� 371 F. Lot van de gekapitaliseerde premies ���������������������������������������� 374 Afdeling 6. De begunstigde �������������������������������������������������������������������������� 375 I. Aanduiding van de begunstigde �������������������������������������������������������� 376 A. De echtgenoot ������������������������������������������������������������������������������ 378 B. De kinderen ���������������������������������������������������������������������������������� 380 C. De wettelijke erfgenamen ���������������������������������������������������������� 381 D. Geen of vooroverleden begunstigde ������������������������������������������ 382 II. Beding ten gunste van een derde en aanvaarding �������������������������� 384 III. Tegenwerpelijke excepties ������������������������������������������������������������������ 386 IV. Herroeping van de begunstiging ������������������������������������������������������ 387 Afdeling 7. De verplichtingen van de verzekeringnemer �������������������������� 390 I. Juiste opgave van het risico A. Spontane mededelingsplicht ������������������������������������������������������ 391 1. De medische vragenlijst ������������������������������������������������������ 392 2. De arts ���������������������������������������������������������������������������������� 393 3. Het medisch beroepsgeheim ���������������������������������������������� 394 4. Het medisch onderzoek ������������������������������������������������������ 395 B. Sanctionering en onbetwistbaarheid ���������������������������������������� 397 C. Aids ������������������������������������������������������������������������������������������������ 401
Intersentia
xiii
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
D. Erfelijkheidsonderzoek (genetic screening) ������������������������������ 404 II. Mededeling van risicoverzwaringen ������������������������������������������������ 405 III. Betaling van de premie ���������������������������������������������������������������������� 406 Afdeling 8. De premie en de wiskundige reserve I. De premieberekening �������������������������������������������������������������������������� 409 A. De verzekering bij overlijden ������������������������������������������������������ 411 B. De verzekering bij leven �������������������������������������������������������������� 412 C. De gemengde verzekering ���������������������������������������������������������� 413 II. De rechten op de wiskundige reserve ���������������������������������������������� 414 A. Recht van afkoop �������������������������������������������������������������������������415 B. Recht van reductie ���������������������������������������������������������������������� 422 C. Recht van voorschot �������������������������������������������������������������������� 426 D. Recht van inpandgeving ������������������������������������������������������������ 428 E. Recht van overdracht ������������������������������������������������������������������ 432 F. Winstdeling ���������������������������������������������������������������������������������� 434 Afdeling 9. Echtgenoten en levensverzekering I. Bekwaamheid van onder een gemeenschapsstelsel gehuwde echtgenoten ������������������������������������������������������������������������������������������ 437 A. De mede-echtgenoot is begunstigde ���������������������������������������� 438 B. Een derde is begunstigde ������������������������������������������������������������ 439 II. Verzekeringsprestatie: inkorting en inbreng? ���������������������������������� 441 III. Gevolgen van een echtscheiding op de uit de overeenkomst voortspruitende rechten en op de handhaving van de begunstiging ���������������������������������������������������������������������������������������� 442 A. De rechten voortspruitend uit de polis ������������������������������������ 442 B. De begunstiging �������������������������������������������������������������������������� 443 Afdeling 10. De vervanging en de overname van de levensverzekeringsovereenkomst ������������������������������������������������������������������������������������������ 445 Afdeling 11. De verjaring van de verzekeringsprestatie ���������������������������� 450 Hoofdstuk V. De rechtsbijstandsverzekering ���������������������������������������������������������������������� 453 Afdeling 1. Aard van de rechtsbijstandsverzekering �������������������������������� 454 Afdeling 2. Toepasselijke wetgeving ������������������������������������������������������������ 459 I. KB van 12 oktober 1990 en wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen ���������������������������������������������������������������������������������� 459 II. Toepassingsgebied KB 12 oktober 1990 – Uitsluitingen ���������������� 460 A. Geschillen of risico’s in verband met het gebruik van zeeschepen (art. 2, 1° KB) ���������������������������������������������������������� 461 xiv
Intersentia
Inhoud
B. Verzekeraar van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid (art. 2, 2° KB) �������������������������������������������������������������������������������� 462 C. Verzekeraar van hulpverlening (art. 2, 3° KB) ������������������������ 463 Afdeling 3. De verzekerde risico’s ���������������������������������������������������������������� 464 I. Verzekerde is verwerende partij �������������������������������������������������������� 466 II. Verzekerde is eisende partij ���������������������������������������������������������������� 467 Afdeling 4. De dekkingswaarborgen ������������������������������������������������������������ 469 I. Gerechtelijke kosten ���������������������������������������������������������������������������� 470 II. Buitengerechtelijke kosten ������������������������������������������������������������������ 473 III. Andere diensten ���������������������������������������������������������������������������������� 474 IV. Verleende dekking en goede trouw �������������������������������������������������� 475 V. De objectiviteitsclausule �������������������������������������������������������������������� 477 A. Meningsverschillen ���������������������������������������������������������������������� 478 B. De objectiviteitsclausule ������������������������������������������������������������ 479 1. Informatieplicht ������������������������������������������������������������������ 480 2. Procedure ������������������������������������������������������������������������������ 481 Afdeling 5. Beschermingsbepalingen ten gunste van de verzekerden I. Afzonderlijke overeenkomst of hoofdstuk en afzonderlijke premie ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 485 II. Beheerformules inzake schaderegeling �������������������������������������������� 487 A. Ratio legis �������������������������������������������������������������������������������������� 488 B. Gescheiden beheer ���������������������������������������������������������������������� 490 C. Schaderegelingskantoor �������������������������������������������������������������� 491 D. Aanstelling van een vrij gekozen advocaat ������������������������������ 493 E. Algemene beoordeling ���������������������������������������������������������������� 496 F. Vrije dienstverlening en vrijheid van vestiging ���������������������� 498 III. Belangenconflictenregeling ���������������������������������������������������������������� 500 IV. Rechtsbijstandsverzekering als bijkomend risico ���������������������������� 504 Afdeling 6. De verhouding tussen de rechtsbijstandsverzekeraar en de advocaat ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 506 Afdeling 7. De duur van de verzekeringsovereenkomst ���������������������������� 511 Selecte bibliografie ������������������������������������������������������������������������������������ p. 371 Trefwoordenregister ���������������������������������������������������������������������������������� p. 377
Intersentia
xv
HOOFDSTUK I DE BR ANDVERZEKERING DEEL I: DE BR ANDVER ZEKERINGZAAKVER ZEKERING AFDELING 1. AAR D VAN DE BR AND VER ZEKERINGSOVER EENKOMST 1. De bepaling van de aard van de brandverzekering is van wezenlijk belang ter aanduiding van de toepasselijke bepalingen van de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen. De brandverzekering is ongetwijfeld een schadeverzekering, daar zij gericht is op de bescherming tegen een vermogensrisico (art. 5, 15° W.Verz.). Schadeverzekeringen bieden dekking tegen een geldelijk, waarde- of vermogensverlies. Naast de bepalingen van de wet betreffende de verzekeringen die toepasselijk zijn op alle soorten verzekeringen (art. 54-90), wordt de brandverzekering derhalve ook beheerst door de bepalingen van de wet die eigen zijn aan schadeverzekeringen (art. 91-101 en 105-106). De brandverzekering is aldus onderworpen aan het indemnitair beginsel, volgens hetwelk de door de verzekeraar verschuldigde prestatie nooit de door de verzekerde werkelijk geleden schade mag overtreffen (art. 93 en 105 W.Verz.). Dit fundamentele beginsel raakt de openbare orde.1 Zo ook gelden in beginsel de regels betreffende de indeplaatsstelling van de verzekeraar (subrogatie) (art. 95 W.Verz.), de oververzekering (art. 96-97 W.Verz.), de onderverzekering (art. 98 W.Verz.), de samenloop of pluraliteit van verzekeringen (art. 99 W.Verz.), de overdracht van de verzekerde 1
Memorie van toelichting bij de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, Parl.St. Kamer 1990-91 nr. 1586/1, 48.
Intersentia
1
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
zaak of het verzekerde belang ingevolge overlijden (art. 100-101 W.Verz.) en de bepaling aangaande de reddingskosten (kosten gemaakt om de gevolgen van het schadegeval te voorkomen of te beperken en kosten gemaakt om bij nakend gevaar een schadegeval te voorkomen) (art. 106 W.Verz.). 2. Zowel zaakverzekeringen als aansprakelijkheidsverzekeringen zijn schadeverzekeringen. Het onderscheid is nochtans belangrijk, omdat afgezien van voornoemde regels, die toepasselijk zijn op alle schadeverzekeringen, er ook regels bestaan die eigen zijn aan enerzijds de zaakverzekeringen (art. 107-114 W.Verz.) en anderzijds de aansprakelijkheidsverzekeringen (art. 141-153 W.Verz.). Zaakverzekeringen hebben een of meer welbepaalde zaken (roerende of onroerende, materiële of immateriële) tot voorwerp. Zij strekken tot de dekking van het gehele of gedeeltelijke verlies van de verzekerde zaak. Aansprakelijkheidsverzekeringen beogen het vermogen van de verzekerde te vrijwaren tegen alle vorderingen tot vergoeding voortspruitend uit een vaststaande aansprakelijkheid (art. 141 W.Verz.). De brandverzekering is het typevoorbeeld van een zaakverzekering. Een onroerend goed wordt gedekt tegen het risico van beschadiging of vernieling door brand. De brandverzekering kan ook een aansprakelijkheidsverzekering zijn, ingeval zij gericht is op de dekking van de huurdersaansprakelijkheid bij brand (art. 1733 BW) of de burgerlijke aansprakelijkheid die de eigenaar of de huurder tegenover derden kunnen oplopen ten gevolge van brand (art. 1382-1386bis BW). Dit betekent dat de specifieke bepalingen van de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen ook toepasselijk kunnen zijn op de brandverzekering, zoals de regels aangaande de leiding van het geschil (art. 143), de schadevergoeding (art. 146-149), het eigen recht van de benadeelde (art. 150), de tegenstelbaarheid van de excepties (art. 151), de regresvordering van de verzekeraar tegen de verzekeringnemer of verzekerde (art. 152) enz.
AFDELING 2. TOEPASSELIJKE WETGEVING 3. De brandverzekering wordt beheerst door de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen (supra, nrs. 1-2) en haar uitvoeringsbesluiten 2
Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
en door het koninklijk besluit van 24 december 1992 betreffende de verzekering tegen brand en andere gevaren (BS 31 december 1992). De brandverzekering maakt aldus mede het voorwerp uit van een bijzondere reglementering. I.
TOEPASSINGSGEBIED VAN HET KB VAN 24 DECEMBER 1992
4. Het KB van 24 december 1992 is uitsluitend van toepassing op verzekeringsovereenkomsten, waarbij eenvoudige risico’s in hoofdzaak verzekerd worden tegen schade veroorzaakt door minstens een van de hierna opgesomde gevaren of waarbij de burgerrechtelijke aansprakelijkheid dienaangaande wordt gedekt: brand en aanverwante gevaren (blikseminslag, ontploffing, implosie, aanraking met luchtvaartuigen, enig ander voertuig of dieren), elektriciteit, aanslagen en arbeidsconflicten, storm, hagel, ijs- en sneeuwdruk, natuurrampen, water, glasbreuk, diefstal, onrechtstreekse verliezen, bedrijfsschade waarbij een dagelijkse vergoeding wordt gewaarborgd (art. 1, § 1). ‘In hoofdzaak verzekerd’ duidt erop dat het premiegedeelte dat betrekking heeft op de genoemde risico’s ten minste 50% van de totale premie uitmaakt of ten minste gelijk is aan het premiegedeelte dat betrekking heeft op elk van de andere waarborgen.2 5. Onder eenvoudig risico wordt verstaan elk goed of geheel van goederen waarvan de verzekerde waarde niet meer bedraagt dan 30 miljoen frank (te informatieven titel: 0,75 miljoen euro) (art. 5, § 1 KB 24 december 1992 tot uitvoering van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, nog steeds van kracht overeenkomstig art. 348, § 2 W.Verz.). Brandverzekeringsovereenkomsten die betrekking hebben op goederen met een hogere waarde worden in beginsel uitsluitend beheerst door de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen. De wetgever vond het niet nodig de bijzondere risico’s (meer dan 30 miljoen frank of 0,75 miljoen euro) (handels- en industriële risico’s) te onderwerpen aan de beschermingsbepalingen van het KB.
2
Controledienst, Mededeling nr. D 80 B, 1.
Intersentia
3
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
In sommige sectoren is de drempel van 30 miljoen frank te laag om de eenvoudige risico’s van de bijzondere risico’s te onderscheiden. Het betreft de vastgoedsector (appartements- of kantoorgebouwen (voor zover niet meer dan 20% van de totale oppervlakte van het gelijkvloers en van de andere verdiepingen samen als handelsruimte wordt gebruikt)), de landbouw-, tuinbouw- en wijnbouwsector, de fruitteeltbedrijven en fokkerijen, de dienstensector (vrije beroepen), de culturele, sociale en filosofisch-religieuze sector (muziekconservatoria, musea, bibliotheken, bioscopen, sporthallen, kerken, abdijen, kloosters, parochiezalen), de onderwijssector met uitzondering van de gebouwen bestemd voor hoger onderwijs, de verzorgingssector (klinieken, hospitalen, sanatoria, preventoria, kindertehuizen, rusthuizen). Voor die sectoren werd de drempel opgetrokken tot 965 miljoen frank (te informatieven titel: 24,125 miljoen euro) (art. 5, § 2 KB 24 december 1992 tot uitvoering wet van 25 juni 1992). De bedragen van 30 en 965 miljoen frank zijn gekoppeld aan de evolutie van het ABEX-indexcijfer met als basisindexcijfer dat van het eerste semester van het jaar 19883, namelijk 375 (art. 5, § 3 KB 24 december 1992 tot uitvoering wet van 25 juni 1992). De eenvoudige risico’s maken 2/3 uit van de brandverzekeringsmarkt. II. UITSLUITINGEN 6. Naast de commerciële en industriële risico’s zoals hierboven omschreven, worden tevens van het toepassingsgebied van het KB uitgesloten: – de verzekeringen alle risico’s betreffende juwelen, kunstwerken, bontmantels, fototoestellen of audiovisuele apparaten alsmede de bagageverzekeringen; – de verzekeringen tegen brand in het kader van de motorrijtuigenverzekering; – de verzekeringen tegen exploitatieverliezen, andere dan deze waarbij een dagelijkse vergoeding wordt gewaarborgd; – de zgn. technische verzekeringen, met name de verzekeringen machinebreuk, bouwplaatsrisico’s, burgerrechtelijke aansprakelijkheid architecten en aannemers, elektrische en elektronische installaties; 3
4
Dit is het jaar waarin het eerste brandverzekeringsbesluit van 1 februari 1988 (BS 1 maart 1988) uitgevaardigd werd. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
– de verzekeringen tegen ziekten en sterfte van dieren; – de globale bankverzekeringen, de verzekeringen vervoer en opslag van waarden enz. (art. 5, § 4 KB 24 december 1992 tot uitvoering wet van 25 juni 1992).
AFDELING 3. DE VER ZEKER DE RISICO’S De brandverzekering dekt meer dan het brandrisico alleen. I. BR AND 7. De verzekering van het brandrisico dekt elke schade en aansprakelijkheid die uit brand ontstaan. Het betreft de schade en aansprakelijkheid die het gevolg zijn van een vlam, warmte of andere schadelijke agentia (bv. toxische dampen, rook), door het vuur vrijgemaakt. Brand en vuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Brand gaat noodzakelijk gepaard met vlammen. Dat ontvlammen moet daarenboven abnormaal zijn. Het moet ontstaan op een plaats die daartoe niet bestemd is.4 Bijgevolg moet de brandverzekeraar niet tussenbeide komen ter dekking van het verlies of de beschadiging van een voorwerp dat in een open haard gevallen is. De schroeischade is eveneens van de dekking uitgesloten (geen ontvlamming): o.m. brandvlekken op meubels, kleding-, linnen en andere textielstukken ingevolge het gebruik van een strijkijzer of aangericht door sigaretten of andere rookwaren; schade uit bovenmatige hitte, nabijheid of aanraking met een licht- of warmtebron. Het ligt natuurlijk anders wanneer het strijkijzer, de rookwaar, de licht- of warmtebron vuur hebben veroorzaakt en de beschadigingen het gevolg zijn van de vlammen. II. BIJKOMENDE DEKKINGEN 8. De brandverzekering beperkt zich niet tot de dekking van brand stricto sensu. De verleende dekking is ruimer. Sommige bijkomende risico’s zijn verplicht in de dekking begrepen, andere dan weer facultatief.
4
Fontaine, M., Droit des assurances, Brussel, Larcier, 1996 (2de ed.), nr. 783; Deprez, L.F. en Truyens, A., “L’assurance contre l’incendie” in Les Novelles, Droit commercial, VI, Brussel, nr. 30.
Intersentia
5
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
A. Verplichte bijkomende dekkingen De verplichte bijkomende dekkingen vinden hun oorsprong in de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen en het Brandverzekeringsbesluit van 24 december 1992. 1.
De wet betreffende de verzekeringen
a. Reddingskosten5
9. Ingevolge artikel 106 van de wet betreffende de verzekeringen is de verzekeraar gehouden alle kosten te dekken die voortvloeien uit maatregelen die de verzekerde genomen heeft eens het schadegeval ontstaan is om de gevolgen ervan te voorkomen of te beperken, mits zij met de zorg van een goede huisvader zijn gemaakt. Hieronder zijn begrepen de kosten die verband houden met de oproeping van de brandweer, de tussenkomst van redders, de overbrenging van meubels naar een opslagplaats en ook, zoals onder artikel 34 van de oude Verzekeringswet van 11 juni 1874, de schade veroorzaakt door het water en de andere middelen aangewend met het oog op de bestrijding van de brand evenals de schade die het gevolg is van de reddingswerken zelf, met inbegrip van de gehele of gedeeltelijke vernieling van het verzekerde goed teneinde de uitbreiding van het vuur te beletten. Deze kosten komen ten laste van de verzekeraar, zelfs boven de verzekerde som (art. 106, lid 1 in fine W.Verz.). 10. Hetzelfde geldt voor de kosten die de verzekerde uit eigen beweging heeft gemaakt om bij nakend gevaar een schadegeval te voorkomen (art. 106, lid 1 W.Verz.). Het gaat om de kosten gemaakt met het oog op voorkoming van een toekomstig maar zeker schadegeval, m.a.w. de kosten verbonden aan maatregelen zonder dewelke het schadegeval zich ongetwijfeld had voorgedaan. Aldus werd het door het Hof van Cassatie in zijn beroemd arrest van 22 januari 1976 ontwikkelde leer wettelijk bekrachtigd.6 5 6
6
Zie hierover uitvoerig Colle, Ph., Algemene beginselen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2019, nrs. 94 e.v. Arr.Cass. 1976, 608. Over dit arrest raadplege men Rutsaert, J., “Le débat sur l’article 17 de la loi du 11 juin 1874 (L’obligation pour l’assuré de prévenir le dommage)”, De Verz. 1984, 43 e.v.; Vernimmen, G., “Obligation de prévention et de sauvetage et prise en charge des frais par l’assureur (art. 17 de la loi du 11 juin 1874)”, RGAR 1977, 79-93; Colle, Ph., “De kredietverzekering naar huidig en toekomstig recht”, RGAR 1988, 11400, nr. 15; Van Der Meersch, P., noot onder Kh. Brussel, 1 december 1978, BRH 1979, 350 e.v.; Van Regenmortel, A., Voorkoming en verzekering, Antwerpen, Maklu Uitgevers, 1991, nrs. 335-372. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
b.
Schadegeval buiten de verzekerde goederen
11. Ook wanneer het schadegeval zich voordoet buiten de verzekerde goederen, is de brandverzekeraar verplicht de schade te vergoeden die aan deze goederen is veroorzaakt door: 1° hulpverlening of enig dienstig middel tot het behoud, het blussen of de redding (bv. ter beperking van het schadegeval, maar ook ter beveiliging van de verzekerde goederen tegen brand in de omgeving ontstaan). De ratio legis ligt in het feit dat de maatregelen die de schade veroorzaakten, genomen zijn met het oog op de beperking van de schade en dus de verzekeraar ten goede komen7; 2° afbraak of vernietiging bevolen om verdere uitbreiding van de schade te voorkomen (bv. bosbranden of brand in naburig huis); 3° instorting als rechtstreeks en uitsluitend gevolg van een schadegeval; 4° gisting of zelfontbranding gevolgd door brand of ontploffing (art. 116 W.Verz.). c. Natuurrampen
12. Na 15 jaar is de natuurrampenverzekering werkelijkheid geworden. De nood aan een natuurrampendekking deed zich alsmaar meer aanvoelen, vooral sedert de hevige stormen van januari en februari 1990. Ook na 1990 hadden zich schadelijke wind- en hagelstormen voorgedaan (in 1991, 1994, 1996, 1998, 1999, 2000 en 2002). Ons land werd bovendien in 1983 (in Luik met een kracht van 4,5 à 4,6 op de schaal van Richter) en in 1992 (in Roermond met een kracht van 5 à 5,3 op de schaal van Richter) getroffen door een aardbeving. Dit gebeurde meermaals in de laatste 400 jaar.8 Ten slotte lagen de overstromingen van mei en juli 2000, van september 2001 en van december 2002-januari 2003 nog vers in het geheugen. De vermenigvuldiging van de natuurrampen en hun schadelijke gevolgen maakten er een maatschappelijk fenomeen van. De wet van 17 september 2005 heeft dan ook de dekking van natuurrampen verplicht gesteld in de brandverzekering.9
7 8 9
Antwerpen 19 januari 2011, TBH 2012, 297. Zie Colle, Ph., “De wet van 17 september 2005 betreffende de verzekering van natuurrampen”, RW 2005-06, 881, nr. 1. Voor meer details, zie Colle, Ph., l.c., RW 2005-06, 881, nrs. 2 e.v.; Bernauw, K., “De verzekering van natuurrampen”, De Verz. 2006, 158 e.v.
Intersentia
7
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
Om de verzekerbaarheid van natuurrampen mogelijk te maken – het zijn catastrofale risico’s die tot moeilijk te verzekeren risicoconcentraties aanleiding kunnen geven – heeft de wet een algemene solidariteit gecreëerd tussen alle brandverzekerden eenvoudig risico. 90 à 95% van de Belgen hebben een brandverzekering. Welnu, voortaan zal elke brandverzekering eenvoudig risico verplicht een natuurrampendekking bevatten (art. 123, lid 1 W.Verz.). De brand- en de natuurrampendekking zijn onlosmakelijk verbonden in die mate dat elke schorsing, nietigheid, beëindiging of opzegging van de waarborg tegen natuurrampen van rechtswege deze meebrengt van de waarborg tegen het gevaar brand en vice versa (art. 123, lid 2 W. Verz.). Kortom, de brandverzekeraar die de natuurrampendekking weigert te verschaffen, kan de brandverzekering niet behouden. Het natuurrampenrisico wordt aldus gespreid over het geheel van de brandverzekerden. 1) Gedekte natuurrampen
13. De verplicht in de dekking begrepen natuurrampen zijn (art. 123, lid 1 W.Verz.)10: – de aardbeving; – de overstroming, ook tengevolge van het smelten van sneeuw of ijs, een dijkbreuk of vloedgolf (art. 124, § 1, a W.Verz.); – het overlopen of de opstuwing van openbare riolen; – de aardverschuiving of grondverzakking.11 In één enkel geval kan de brandverzekeraar weigeren dekking te verlenen tegen het overstromingsgevaar, met name wanneer het gebouw of een 10 11
8
Elk van de in de dekking begrepen natuurrampen is gedefinieerd in art. 124, § 1 W.Verz. Aardverschuivingen of grondverzakkingen zijn in de natuurrampendekking begrepen in de mate dat de beweging van een belangrijke massa van de bodemlaag geheel of ten dele te wijten is aan een natuurlijk fenomeen ander dan een overstroming of een aardbeving (art. 124, § 1, d) W.Verz.). (voor een toepassingsgeval, zie Rb. Namen 25 februari 2014, T.Verz. 2016, 352). De wetgever heeft met deze omschrijving willen vermijden dat de aardverschuivingen of grondverzakkingen, die veroorzaakt worden door een menselijke tussenkomst, door de natuurrampenverzekeraar vergoed moeten worden. De natuurrampendekking geldt uitsluitend voor rampen die het gevolg zijn van een natuurlijk fenomeen. De wetgever heeft met de gegeven definitie ook willen vermijden dat aardverschuivingen of grondverzakkingen, die het gevolg zijn ten dele van een natuurlijk fenomeen en ten dele van een menselijke tussenkomst, volledig buiten de dekking zouden vallen. In dit laatste geval kan de verzekerde een beroep doen op de natuurrampendekking ten belope van het aandeel van het natuurlijk fenomeen in de totstandkoming van de aardverschuiving of grondverzakking. De vastlegging van het percentage zal doorgaans het voorwerp uitmaken van een deskundig onderzoek. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
gedeelte van het gebouw gebouwd wordt meer dan 18 maanden na de datum van bekendmaking in het Belgisch Staatsblad van het koninklijk besluit dat de plaats waar het gebouw of een deel van het gebouw opgericht werd, als risicozone klasseert (art. 129, § 3 W.Verz.). Risicozones zijn plaatsen die aan terugkerende en belangrijke overstromingen blootgesteld werden of kunnen worden (art. 129, § 1 W.Verz.). De risicozones worden door de Koning afgebakend nadat hij, in overeenstemming met de Gewesten, de criteria zal hebben bepaald op basis waarvan de Gewesten hun voorstellen inzake de afbakening van de risicozones dienen te formuleren (art. 129, § 2, lid 1 W.Verz.). De ratio legis van deze uitzondering ligt in de responsabilisering, enerzijds van de lokale besturen om niet meer zomaar bouwvergunningen toe te staan en, anderzijds van de eigenaars die weten in een risicozone te verblijven en desalniettemin beslissen te bouwen of een bestaande bouw uit te breiden.12 2) Gedekte schade
14. Bij het zich voordoen van een van de in de dekking begrepen natuurrampen is minstens13 gedekt: – de schade die rechtstreeks aan de verzekerde goederen wordt veroorzaakt door een natuurramp of een verzekerd gevaar dat er rechtstreeks uit voortvloeit, inzonderheid brand, ontploffing en implosie (art. 126, (a) W.Verz.); – de schade aan de verzekerde goederen die voortspruit uit maatregelen die genomen zijn door een bij wet ingesteld gezag voor de beveiliging en de bescherming van de goederen en personen, daarbij inbegrepen de overstromingen die het gevolg zijn van het openzetten of de vernietiging van sluizen, stuwdammen of dijken met het doel een eventuele overstroming of de uitbreiding ervan te voorkomen (art. 126, (b) W.Verz.); – de opruimings- en afbraakkosten nodig voor het herbouwen of voor de wedersamenstelling van de beschadigde verzekerde goederen (art. 126, (c) W.Verz.); – de huisvestingskosten gedaan in de loop van de drie maanden die volgen op het schadegeval, wanneer de woonlokalen onbewoonbaar zijn geworden (art. 126, (d) W.Verz.). Dankzij deze bepaling zijn de verze12 13
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2004-05, nr. 1732/001,12. Partijen zijn dus vrij een ruimere dekking overeen te komen.
Intersentia
9
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
kerden zeker dat minstens drie maanden huisvestingskosten in de dekking begrepen zijn. Niets belet de verzekeraar de huisvestingskosten voor een langere periode in de dekking op te nemen. 3) Uitsluitingen
15. Kunnen van de dekking uitgesloten worden (art. 127 W.Verz.)14: – voorwerpen die zich buiten het gebouw bevinden, behalve als zij er voorgoed aan vastgemaakt zijn; – constructies die gemakkelijk verplaatsbaar of uiteen te nemen of die bouwvallig zijn of in afbraak zijn, en hun eventuele inhoud, behalve indien deze constructies als hoofdverblijf van de verzekerde dienen; – tuinhuisjes, schuurtjes, berghokken en hun eventuele inhoud, afsluitingen en hagen, tuinen, aanplantingen, toegangen en binnenplaatsen, terrassen alsook de luxegoederen zoals zwembaden, tennis- en golfterreinen; – de gebouwen of gedeelten van gebouwen in opbouw, verbouwing of herstelling en hun eventuele inhoud, behalve indien zij bewoond of normaal bewoonbaar zijn; – de voertuigen en de lucht-, zee-, meer- en riviervaartuigen; – vervoerde goederen; – schade veroorzaakt door elke bron van ioniserende stralingen; – diefstal, vandalisme, onroerende en roerende beschadigingen gepleegd bij een diefstal of een poging tot diefstal en daden van kwaadwilligheid die mogelijk gemaakt of vergemakkelijkt werden door een verzekerde natuurramp. Voor diefstal bestaat immers een facultatieve bijkomende dekking in de brandverzekering (art. 1, § 1 Brandverzekeringsbesluit 24 december 1992) (infra, nr. 26). Het komt de verzekerde toe te beslissen of hij op deze bijkomende dekking al dan niet intekent. Met betrekking tot de dekking overstroming en overlopen of opstuwing van openbare riolen kan ook de inhoud van kelders15 worden uitgesloten die op minder dan 10 cm van de grond is opgesteld, met uitzondering van 14 15
10
Deze uitsluitingen komen grotendeels overeen met de uitsluitingen die gelden onder de dekking storm (cf. art. 3, § 1, lid 2 Brandverzekeringsbesluit 24 december 1992) (infra, nr. 24). Onder ‘kelder’ wordt verstaan elk vertrek waarvan de grondoppervlakte zich bevindt op meer dan 50 cm beneden het niveau van de hoofdingang die leidt naar de woonvertrekken van het gebouw, met uitzondering van de kelderlokalen die blijvend als woonvertrekken of voor de uitoefening van een beroep zijn ingericht (art. 128, lid 3 W.Verz.). Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
de verwarmings-, elektriciteits- en waterinstallaties die er blijvend zijn bevestigd (art. 128, lid 2 W.Verz.). De bedoeling is de verzekerde tot een minimum aan voorzorg aan te sporen. De uitsluitingen zijn niet dwingend. De artikelen 127 en 128 W.Verz. hebben het duidelijk over “kunnen” en “kan” worden uitgesloten. De partijen bepalen vrij welke van de uitsluitingen in de polis worden opgenomen. In vele gevallen wordt de dekking uitgebreid tot een of meerdere van bovengenoemde uitsluitingen, dikwijls zelfs zonder bijpremie, behalve wat de dekking van de voertuigen betreft. De meest voorkomende uitbreidingen betreffen de tuinhuisjes, schuurtjes, berghokken, afsluitingen, hagen, toegangen, binnenplaatsen en terrassen. 4) De termijnen voor de schadevaststelling en de betaling
16. Het te vergoeden schadebedrag moet vastgesteld worden volgens de modaliteiten en binnen de termijnen die normaal gelden in de brandverzekering en de vergoeding moet uitbetaald worden binnen de wettelijk vastgelegde termijnen voor de brandverzekering (art. 130, § 1 W.Verz.). Het betreft de termijnen neergelegd in artikel 121, § 2 W.Verz. De sluiting van de expertise of de schatting van de schade moet plaatsvinden binnen de 90 dagen die volgen op de datum van aangifte van het schadegeval (art. 121, § 2, 6° W.Verz.) of, in geval van betwisting, binnen de 90 dagen die volgen op de datum waarop de verzekerde zijn eigen expert aangeduid heeft (art. 121, § 2, 2° W.Verz.). De betaling van de vergoeding moet gebeuren binnen de 30 dagen die volgen op de datum van de sluiting van de expertise of de datum van de vaststelling van het schadebedrag (art. 121, § 2, 2°, 3°, 4° en 5° W.Verz.) (infra, nrs. 51 en 53-56). De minister bevoegd voor Economische Zaken kan echter deze termijnen verlengen (art. 121, § 2bis, 4° W.Verz.) wanneer de catastrofale aard van de natuurramp hierom vraagt. Men denke aan de omvang van de natuurramp wat het aantal schadegevallen of het aantal slachtoffers betreft, zodat de normaal geldende expertise- en betalingstermijnen om praktische redenen niet meer haalbaar zijn, bijvoorbeeld omdat de experten overbelast zijn en/of de getroffen gebieden moeilijk toegankelijk zijn. Misbruiken worden voorkomen omdat de minister van Economie hierover beslist. Verzekeraars kunnen niet eenzijdig of op eigen initiatief een verlenging van de termijnen opleggen.
Intersentia
11
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
5) De vrijstelling en de bijpremie
17. De partijen kunnen een geïndexeerde vrijstelling van maximum 610 euro per schadegeval bedingen (art. 130, § 1, lid 2 W.Verz.).16 Het bedrag van de vrijstelling kan tussen verzekeraar en verzekeringnemer vrij onderhandeld worden tot een maximum van 610 euro. Een hogere vrijstelling is verboden ter vrijwaring van de op het vlak van de natuurrampendekking broodnodige solidariteit onder alle brandverzekerden. Indien er geen maximum was voorgeschreven, zou een verzekerde zich aan de solidariteit kunnen onttrekken door met de verzekeraar een vrijstelling overeen te komen overeenstemmend met de waarde van de verzekerde goederen. Dit komt neer op het afzien van de natuurrampendekking. De betrokken verzekerde zou langs die weg ontsnappen aan de bijpremie die ten grondslag ligt aan voormelde algemene solidariteit. De bijpremie voor de natuurrampendekking wordt in elk concreet geval vrij bepaald door de verzekeringsonderneming. Gelet op de algemene solidariteit en een maximale vrijstelling van 610 euro, wordt verwacht dat de bijpremie gemiddeld binnen aanvaardbare grenzen zal blijven. 6) Het Tariferingsbureau
18. De verzekeringssector heeft uitgemaakt dat 3 à 4% van de brandverzekerden onverzekerbaar zijn wat het overstromingsrisico betreft17 en dat voor ongeveer 8% van de brandverzekerden de natuurrampendekking een verdubbeling van de brandverzekeringspremie met zich zal meebrengen.18 Zich inspirerend op de sedert 2002 in de motorrijtuigenverzekering gekende techniek (infra, nr. 275), heeft de wetgever ook voor de natuurrampendekking een Tariferingsbureau opgericht, met als opdracht de tariefvoorwaarden vast te stellen voor de risico’s die geen dekking vinden (art. 131, § 1 W.Verz.). Kandidaat-verzekeringnemers, die door hun brandverzekeraar geweigerd worden of die een premie of een vrijstelling aangeboden krijgen die hoger ligt dan de tariefvoorwaarden van het Tariferingsbureau, kunnen een 16 17 18
12
Het basisindexcijfer is dat van december 1983, namelijk 119,64 (basis 1981 = 100) (art. 130, § 1, lid 2 W.Verz.). Dit wordt bevestigd door studies van AMINAL (de Administratie Water van de Vlaamse Gemeenschap). Memorie van toelichting, 7. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
natuurrampendekking aangaan bij hun brandverzekeraar19 tegen de tariefvoorwaarden vastgesteld door het Tariferingsbureau of zich wenden tot een andere verzekeraar (art. 131, § 2 W.Verz.). De schadelast van de verzekeringen aangegaan via het Tariferingsbureau en de werkingskosten van het Bureau worden ten laste genomen door het geheel van de verzekeraars die in België de verzekering van de eenvoudige risico’s tegen brand aanbieden (art. 131, § 5 W.Verz.). Elk van deze verzekeraars is gehouden ten belope van zijn aandeel in de markt van de brandverzekering eenvoudige risico’s. 7) Dekkingslimieten en Rampenfonds
19. Omdat de natuurrampendekking catastrofale risico’s betreft die buitengewone proporties kunnen aannemen, zijn er beperkingen gesteld aan de schadelast die elke individuele verzekeraar ten laste moet nemen. De bedoeling is de financiële ondergang van verzekeringsmaatschappijen te vermijden. Dit is in het belang van de verzekerden zelf. De limiet, waarbinnen de individuele verzekeraar gehouden is, wordt berekend op grond van de formule neergelegd in art. 130, § 2 W.Verz. De limiet verschilt van verzekeraar tot verzekeraar aangezien de limiet afhankelijk is van het premie-incasso en de schadelast van de individuele verzekeraar. Ze bedraagt steeds een minimum van 2 miljoen euro. Berekend over de gehele sector is de limiet niet gering. De verzekeringssector is gehouden ten belope van een globaal bedrag van 280 miljoen euro per natuurramp. Voor de dekking aardbeving wordt dit bedrag opgetrokken tot 700 miljoen euro. Wanneer de individuele grens van tussenkomst van een verzekeringsonderneming bereikt is, komt het Rampenfonds tussen (art. 34-1, 34-2, 1° en 34-3, lid 1 en 2 wet van 12 juli 1976 betreffende het herstel van zekere schade veroorzaakt aan private goederen door natuurrampen). De tussenkomsten van het Rampenfonds zijn op hun beurt eveneens beperkt tot 280 miljoen euro per natuurramp buiten aardbeving en tot 700 miljoen euro per aardbeving (art. 34-3, lid 3 wet van 12 juli 1976). Het bereiken door een individuele verzekeringsonderneming van haar tussenkomstlimiet heeft in beginsel geen merkbare gevolgen voor haar verze19
De kandidaat-verzekeringnemer voor een natuurrampendekking, die geen brandverzekeraar heeft, heeft de vrije keuze van verzekeraar (art. 131, § 5 W.Verz.).
Intersentia
13
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
kerden. De bedoeling is dat de betrokken verzekeringsonderneming onverwijld een dossier indient bij het Rampenfonds ter verkrijging van het bedrag van de vergoedingen waarop haar verzekerden recht hebben (art. 34, 4, lid 1 wet van 12 juli 1976). De verzekeringsonderneming heeft dan de mogelijkheid om hetzij de vergoeding boven de grens van haar individuele tussenkomst voor te schieten, hetzij een voorschot te bekomen van de Nationale Kas voor Rampenschade zodat de verzekeringsonderneming te allen tijde de continuïteit in de uitbetaling van de vergoedingen kan garanderen. Wanneer de verzekeringsonderneming de bedragen ten gunste van haar verzekerden voorschiet, is zij ten belope van deze bedragen, die haar individuele grens van tussenkomst overschrijden, gesubrogeerd in de rechten en vorderingen van de verzekerden tegenover de Nationale Kas voor Rampenschade (Rampenfonds) (art. 34-4, lid 4 wet van 12 juli 1976). De Koning moet de modaliteiten vaststellen van de uitbetaling van de voorschotten of definitieve vergoedingen door de Nationale Kas voor Rampenschade (art. 34-4, lid 3 wet van 12 juli 1976). Ten slotte dient nog vermeld te worden dat een persoon die nalaat zijn onroerend goed tegen brand te verzekeren en evenmin een natuurrampendekking aangaat, in geval van natuurramp geen verhaal heeft tegen het Rampenfonds (cf. art. 34-1 wet van 12 juli 1976). Een dergelijke persoon draagt niet bij tot de solidariteit die nodig is om een betaalbare natuurrampenverzekering te garanderen. Deze persoon verliest dan ook de kans om terug te vallen op de maatschappelijke solidariteit wanneer hij het slachtoffer wordt van een natuurramp. 8) Besluit
20. Slachtoffers van natuurrampen, voor zover de schade betrekking heeft op eenvoudige risico’s, moeten zich in principe niet meer wenden tot het Rampenfonds. Zij worden gedekt door hun brandverzekeraar. Dit is voordelig én voor het slachtoffer én voor de Belgische Staat.20 Voor het slachtoffer, omdat hij de lange en vaak als ingewikkeld ervaren administratieve procedure voor het Rampenfonds (zie art. 17-21 wet van 12 juli 1976) niet meer moet doorlopen en omdat hij nu in beginsel integraal ver20
14
Voor meer details, zie Colle, Ph., “De wet van 17 september 2005 betreffende de verzekering van natuurrampen”, RW 2005-06, 884-885, nr. 17. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
goed wordt door de brandverzekeraar in plaats van zich tevreden te moeten stellen met een buitengewone en daarom beperkte herstelvergoeding zoals voorzien in de wet van 12 juli 1976 voor het Rampenfonds.21 De regeling is ook voordelig voor de Belgische Staat, aangezien de schadelast nu in eerste instantie ten laste wordt genomen door de verzekeraars in plaats van door het Rampenfonds. Het Rampenfonds wordt immers gefinancierd door de Belgische Staat via voorschotten van de Schatkist of leningen die op korte termijn met machtiging van de minister van Financiën worden aangegaan. Er kunnen indien nodig ook nog toelagen uitgetrokken worden op de begroting van het Ministerie van Financiën, en een gedeelte van de winst van de Nationale Loterij kan aan het Rampenfonds overgemaakt worden (art. 37 wet van 12 juli 1976). De wet zal hopelijk zo weinig mogelijk gebruikt moeten worden, maar wanneer dit het geval zal zijn, zullen de slachtoffers (de verzekerden) er ongetwijfeld beter bij varen dan vóór de wet het geval was. 2.
Het Brandverzekeringsbesluit
21. In de dekking van de brandverzekering, die in hoofdzaak eenvoudige risico’s (supra, nrs. 4-5) tot voorwerp heeft, zijn verplicht begrepen de waarborgen tegen de schade die haar oorzaak vindt in een aanslag of een arbeidsconflict en tegen de schade die het gevolg is van het gevaar storm (art. 3 Brandverzekeringsbesluit). Voor bijzondere risico’s, de zgn. commerciële en industriële risico’s, is het een aangelegenheid die aan de contractuele vrijheid der partijen is overgelaten. a.
Aanslag en arbeidsconflict
22. De verplichte waarborguitbreiding tot de risico’s aanslag en arbeidsconflict werd ingevoerd onder druk van de consumentenorganisaties om voortaan ook dekking te bekomen voor schade ingevolge terroristische aanslagen.22 De rechtstreekse aanleiding hiertoe was de aanslag in de Hoveniersstraat in Antwerpen. 21
22
De beperkingen voorgeschreven door de wet van 12 juli 1976 betreffende de buitengewone herstelvergoeding door het Rampenfonds zijn: tussen 250 en 2.500 euro wordt men vergoed a rato van 80%; tussen 2.500 en 15.000 euro a rato van 100%; tussen 15.000 en 25.000 euro a rato van 80%; tussen 25.000 en 37.000 euro a rato van 60%; tussen 37.000 en 250.000 euro a rato van 40% en boven de 250.000 euro wordt men helemaal niet meer vergoed (art. 10, § 1, 3° wet van 12 juli 1976). Verslag aan de Koning, BS 1 maart 1988, 2889.
Intersentia
15
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
De begrippen ‘aanslag’ en ‘arbeidsconflict’ moeten uitgelegd worden overeenkomstig de omschrijvingen gegeven in de bijlagen bij het Brandverzekeringsbesluit (art. 3, § 1 Brandverzekeringsbesluit). Onder ‘aanslag’ wordt verstaan alle vormen van oproer, volksbewegingen, daden van terrorisme of van sabotage.23 In de mate dat een aanslag het gevolg is van een daad van terrorisme is de dekking ten deze overruled door de wet van 1 april 2007 betreffende de verzekering tegen schade veroorzaakt door terrorisme, welke dekking verplicht begrepen is in de brandverzekering eenvoudige risico’s (art. 10, § 2 wet 1 april 2007).24 ‘Arbeidsconflict’ wordt omschreven als elke collectieve betwisting, in welke vorm die zich ook voordoet, in het kader van arbeidsverhoudingen, met inbegrip van staking en lock-out. Vandalisme is in de dekking niet begrepen, behoudens wanneer het plaatsvindt ter gelegenheid van een aanslag of arbeidsconflict. Voor eenvoudige risico’s tot en met 30 miljoen frank (ten informatieve titel: 0,75 miljoen euro), wordt de dekking aanslag en arbeidsconflict toegekend voor 100% van de verzekerde waarde van het gebouw en de inhoud ervan. Voor eenvoudige risico’s bij uitbreiding (supra, nr. 4) moet de verzekeraar een minimumdekking toekennen die niet minder mag bedragen dan 30 miljoen frank (0,75 miljoen euro). Boven die grens geldt de wilsautonomie der partijen (§ 3, 3 bijlage Brandverzekeringsbesluit). 23. Ter zake de risico’s aanslag en arbeidsconflict, legt de bijlage bij het Brandverzekeringsbesluit een aantal verplichtingen op aan de verzekerden, die bij schadegeval, binnen de kortst mogelijke termijn, alle stappen bij de bevoegde overheden moeten ondernemen om vergoeding van de geleden schade te bekomen. De miskenning van die verplichting leidt tot een opschorting van de uitkeringsplicht in hoofde van de verzekeraar, vermits hij de door hem verschuldigde verzekeringsvergoeding slechts moet uitbetalen wanneer de verzekerde het bewijs levert de hiervoor bedoelde nodige stappen te hebben gedaan. Daarenboven verbindt de verzekerde zich ertoe de vergoeding die hij in voorkomend geval van de overheid ontvangt, door te betalen aan de verzekeraar in de mate dat die vergoeding samenvalt met die welke hem in uitvoering van de verzekeringsovereenkomst door de brandverzekeraar is uitgekeerd (§ 4 van de bijlage). 23
24
16
Deze begrippen worden op hun beurt in de bijlage gedefinieerd. Zie ook Schuermans, L., “La couverture des risques d’attentats terroristes et des catastrophes naturelles” in La nouvelle réglementation de l’assurance-incendie, Fontaine, M. (ed.), Brussel, Bruylant, 1989, 55 e.v. Zie hierover o.m. Colle, Ph., Algemene beginselen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2019, nrs. 126 e.v. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
De dekking van de risico’s aanslag en arbeidsconflict kan ten slotte geschorst worden, wanneer, bij wijze van algemene maatregel, de minister van Economische Zaken daartoe toelating verleent (§ 5 van de bijlage). Deze zgn. rampenclausule schept de mogelijkheid bedoelde dekking in periodes van grote sociale of politieke onrust mits overheidstoelating te schorsen.25 Vanuit verzekeringstechnisch oogpunt is dit verantwoord, omdat zich dan een concentratie van risico’s voordoet die niet meer beantwoordt aan de normale verwachtingen zoals die voortvloeien uit de statistische wetten. Misbruiken worden voorkomen, doordat de voorafgaande en gemotiveerde toelating van de minister van Economische Zaken is vereist. Verzekeraars kunnen zich dus niet eenzijdig en om de haverklap op de rampenclausule beroepen. b. Storm
24. Na de hevige stormen van begin 1990, die de verzekeraars in België meer dan 520 miljoen euro hebben gekost, heeft de toenmalige minister van Economische Zaken een voorontwerp van wet opgesteld voor de invoering van een verplichte stormverzekering, die bij uitbreiding tevens het aardbevingsrisico diende te dekken.26 Dat voorontwerp geraakte niet meer op tijd (d.w.z. vóór het einde van de legislatuur) door de Ministerraad. Pas sedert het KB van 16 januari 1995 tot wijziging van het Brandverzekeringsbesluit van 24 december 1992 (BS 11 april 1995) is het stormrisico verplicht in de branddekking begrepen, tenminste wat de brandverzekering m.b.t. eenvoudige risico’s betreft (art. 3, § 1, lid 2 Brandverzekeringsbesluit). De dekking storm omvat van rechtswege de risico’s hagel, ijs- en sneeuwdruk (art. 3, § 1, lid 3 en art. 4, § 1 Brandverzekeringsbesluit). Onder ‘storm’ dienen orkanen of andere stormwinden begrepen te worden die een topsnelheid van minstens 100 km per uur bereiken of die binnen een straal van 10 km rond het verzekerde gebouw vernieling, breuk of beschadiging veroorzaken aan constructies (bijlage Brandverzekeringsbesluit). De volgende schade kan echter van de dekking storm uitgesloten worden (art. 3, § 1, lid 2 Brandverzekeringsbesluit): – aan de inhoud (inboedel) die zich bevindt in een constructie die niet vooraf beschadigd werd door storm, hagel, ijs- of sneeuwdruk. Deze 25 26
De Ly, F., l.c., 44, nr. 54. B.V.V.O., De verzekering in België, Jaarverslag 1991, 80-81.
Intersentia
17
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
mogelijke uitsluiting is wellicht ingegeven om fraude te vermijden door een storm af te wachten om reeds voordien beschadigde inboedel als stormschade aan te geven; – aan elk voorwerp dat zich buiten een constructie bevindt; – aan constructies die gemakkelijk verplaatsbaar of uiteen te nemen zijn of die bouwvallig zijn of afgebroken worden, en hun eventuele inhoud; – aan alle ruiten, met inbegrip van spiegelglas en doorschijnend onroerend plastieken materiaal; – aan alle afsluitingen en omheiningen van om het even welke aard; – aan constructies samengesteld uit lichtere bouwmaterialen, zoals omschreven in het KB; – constructies in opbouw; – allerlei torens (o.m. klokkentorens, uitkijktorens, watertorens), windmolens, openluchttribunes, vergaarbakken in open lucht. De wettelijke regeling inzake natuurrampen (supra, nr. 12), o.m. op het vlak van de vrijstelling en dekkingslimieten, geldt niet voor het stormrisico. Dat laatste risico wordt immers geregeld door het Brandverzekeringsbesluit, terwijl de overige natuurrampen geregeld worden door de artikelen 123 tot 132 W.Verz. en de artikelen 34-1 tot 34-4 van de wet van 12 juli 1976 betreffende het herstel van zekere schade veroorzaakt aan private goederen door natuurrampen (supra, nr. 12). B.
Facultatieve bijkomende dekkingen
25. De wet betreffende de verzekeringen schrijft de dekking voor van schade die veroorzaakt is door de volgende risico’s: blikseminslag, ontploffing27, implosie, neerstorting van of het getroffen worden door luchtvaartuigen (vliegtuigen, helikopters, satellieten en andere ruimtetuigen)28 en aanraking met of het getroffen worden door voertuigen of dieren. Normaliter zijn deze waarborgen in de branddekking begrepen, tenzij anders is bedongen (art. 115 W.Verz.).
27
28
18
De waarborg ontploffing geldt slechts in de mate dat in het verzekerde goed geen springstoffen aanwezig zijn die vereist zijn voor de door de verzekerde uitgeoefende beroepsactiviteit, en voor zover geen rechtstreeks verband bestaat tussen de ontploffing en het verzekerde goed (art. 3, § 2 Brandverzekeringsbesluit). Memorie van toelichting bij het wetsontwerp op de landverzekeringsovereenkomst (latere wet van 25 juni 1992), Parl.St. Kamer 1990-91, nr. 1586/1, 55. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
In elk concreet geval moet in de polis nagekeken worden of een of meerdere van deze waarborgen van de dekking uitgesloten zijn. In deze zin gaat het om facultatieve dekkingen. Indien de polis niets bepaalt, zijn voornoemde waarborgen van rechtswege in de branddekking begrepen. 26. Andere facultatieve bijkomende dekkingen zijn de risico’s elektriciteit, water29, glasbreuk, natuurrampen (tornado, vulkaanuitbarsting, kernontploffing, …)30, diefstal, onrechtstreekse verliezen (bv. genotsderving of verlies van huurgelden), bedrijfsschade waarbij een dagelijkse vergoeding wordt gewaarborgd (bv. productie-, winst- en cliënteelverlies)31 (art. 1, § 1 Brandverzekeringsbesluit). In tegenstelling tot eerstgenoemde risico’s (supra, nr. 25) zijn de hier bedoelde risico’s slechts in de dekking begrepen, indien de polis zulks uitdrukkelijk bepaalt.
AFDELING 4. DE VER ZEKER DE PERSONEN 27. Onder ‘verzekerde’ wordt de begunstigde van de brandverzekeringspolis verstaan. Voor brandverzekeringsovereenkomsten waarbij eenvoudige risico’s (supra, nr. 4) in hoofdzaak verzekerd worden, duidt het brandverzekeringsbesluit als verplichte verzekerden aan: – de verzekeringnemer; – de bij hem inwonende personen; – het personeel (van de verzekeringnemer en van de bij hem inwonende personen) binnen de uitoefening van zijn functies; – de lasthebbers en de vennoten van de verzekeringnemer in de uitoefening van hun functies; – elke andere persoon die als verzekerde in het verzekeringscontract wordt aangeduid (art. 2 Brandverzekeringsbesluit).
29
30 31
Onder ‘waterschade’ wordt soms begrepen het wegvloeien van stookolie van de centrale verwarmingsinstallatie met bijhorende leidingen en tanks ten gevolge van een breuk, barst of het overlopen van die installaties. Sedert de wet van 17 september 2005 kan het slechts natuurrampen betreffen die niet in de verplichte natuurrampendekking begrepen zijn (zie supra, nr. 12). Zie daarover Fredericq, S., “Verzekering van het bedrijfsrisico (Consequential Loss)” in Ekonomisch en Financieel Recht Vandaag, II, Schrans, G. en Flamme, J. (ed.), Gent, Gakko S.V., 1973, 171 e.v.; Fontaine, M., Droit des assurances, Brussel, Larcier, 1975, 217-218.
Intersentia
19
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
De aansprakelijkheid die bovengenoemde personen bij brand kunnen oplopen, kan tevens in de dekking begrepen zijn. 28. Wanneer de brandverzekering (mede) tot dekking van de inboedel strekt, omvat de dekking niet alleen de goederen die aan de verzekeringnemer toebehoren, maar ook alle goederen die zich in het verzekerde onroerende goed bevinden en die aan de andere verzekerde personen toebehoren. Verzekeraar en verzekeringnemer kunnen evenwel overeenkomen bepaalde goederen uit de verzekerde inboedel uit te sluiten, mits die uitdrukkelijk in de verzekeringspolis aan te duiden (art. 117, lid 2 W. Verz.). 29. In brandverzekeringsovereenkomsten, die niet onder toepassing vallen van het brandverzekeringsbesluit (commerciële en industriële risico’s), moeten de personen die naast de verzekeringnemer mede verzekerd zijn, uitdrukkelijk in de polis aangewezen worden. In de mate dat de brandverzekering dekking verleent ten gunste van andere personen dan de verzekeringnemer, kan zij als een verzekering voor andermans rekening gekwalificeerd worden. De dekking wordt overigens dikwijls nog uitgebreid tot de goederen van derden die zich toevallig in het verzekerde goed bevinden op het ogenblik van de verwezenlijking van het schadegeval.32 Op die manier ontkomen de verzekeringnemer en de andere verzekerde personen aan de aansprakelijkheid die zij zouden kunnen oplopen ter wille van de onmogelijkheid waarin zij zich ten gevolge van de verwezenlijking van het brandrisico bevinden, om de aan derden toebehorende goederen aan de rechtmatige eigenaars terug te geven.
AFDELING 5. DE DUUR EN DE WIJZIGING VAN DE VER ZEKERINGSOVER EENKOMST I.
DE DUUR
30. Overeenkomstig het dwingende voorschrift van artikel 85 van de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen is de duurtijd van brandverzekeringsovereenkomsten beperkt tot maximum één jaar.
32
20
Fontaine, M., Droit des assurances, Brussel, Larcier, 1975, 207. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
Behalve wanneer een van de partijen zich ertegen verzet door een aangetekend schrijven dat minstens drie maanden vóór de vervaldag van de overeenkomst ter post is afgegeven, wordt de verzekeringsovereenkomst stilzwijgend verlengd voor opeenvolgende periodes van één jaar (art. 85, § 1 W.Verz.). Andersluidende bedingen betreffende de in acht te nemen opzegtermijn of de duur van de stilzwijgende verlenging zijn onderworpen aan een betrekkelijke nietigheid, gelet op het dwingende karakter van artikel 30.33 De Koning kan afwijkingen toestaan op de regel van de maximumduurtijd van één jaar (art. 85, § 2 W.Verz.). In de brandverzekeringssector heeft hij dit gedaan voor andere dan eenvoudige risico’s.34 31. De praktijk van kredietverleners om bij de toekenning van een hypothecair krediet de ontlener te verplichten een brandverzekering aan te gaan bij een welbepaalde verzekeringsmaatschappij voor de volledige looptijd van het hypothecair krediet, roept in het licht van wat voorafgaat ernstige bedenkingen op. Inderdaad, de klant-verzekeringnemer verbindt zich op die wijze jegens een hem opgelegde verzekeringsmaatschappij voor een langere duur, overeenstemmend met de looptijd van het hypothecair krediet. Sedert de wet op het hypothecair krediet (WHK) van 4 augustus 1992 (BS 19 augustus 1992) zijn dergelijke praktijken absoluut verboden. Deze wet waarborgt de kredietnemer de vrije keuze van verzekeraar. Hij mag door de kredietgever rechtstreeks noch zijdelings verplicht worden het verzekeringscontract te sluiten bij een door laatstgenoemde aangewezen verzekeraar (art. 6, § 2, lid 2 WHK).35 Elk hiermee strijdig beding is nietig (art. 3, lid 1 WHK) en stelt de kredietgever bloot aan strafrechtelijke sancties (art. 34, § 1 WHK). De wet verbiedt echter de kredietgever niet om de kredietverlening afhankelijk te stellen van het aangaan van een verzekeringsovereenkomst. Er werd ook al beslist dat de wet evenmin de kredietgever verbiedt een (financieel) voordeel te verbinden aan het sluiten van een verzekeringsovereen33 34 35
Aanvullend verslag Schellens, Parl.St. Kamer 1991-92, nr. 376/3, 2. Art. 1, 1° KB 24 december 1992 tot uitvoering wet van 25 juni 1992, BS 31 december 1992, zoals gewijzigd bij KB 29 december 1994, BS 27 januari 1995. Zie hierover De Meuter, S., “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in De nieuwe wet op het hypothecair krediet. Wet van 4 augustus 1992, Meulemans, D. en Schepers, G. (ed.), Antwerpen, Kluwer, 1993, nrs. 217-228; Colle, Ph. en Strubbe, R., “Juridische problemen aangaande de (verplichte) koppeling van verzekeringen aan een hypothecair krediet”, De Verz. 1994, 41-42.
Intersentia
21
Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten
komst door de kredietnemer met een door de kredietgever voorgestelde verzekeraar.36 Dit is een gevaarlijke rechtspraak, omdat zij van aard is het verbod neergelegd in artikel 6, § 2 WHK ten dode op te schrijven. Deze rechtspraak mag niet in de algemeenheid van haar termen goedgekeurd worden, want artikel 6, § 2 WHK verbiedt de kredietgever om niet alleen rechtstreeks, maar ook onrechtstreeks (zijdelings, zegt de wet) de kredietnemer te verplichten de verzekeringsovereenkomst te sluiten bij een door de kredietgever aangewezen verzekeraar. Wij zijn dan ook van mening dat het verbod van artikel 6, § 2 WHK overtreden is zodra de toegekende (financiële) voordelen een omvang bereiken die een haast onweerstaanbare druk inhoudt voor de kredietnemer om de verzekeringsovereenkomst met de door de kredietgever aangewezen verzekeraar te sluiten. Het betreft vanzelfsprekend een feitelijke beoordeling, die in elk concreet geval aan het oordeel van de bodemrechter overgelaten is. II. DE WIJZIGING VAN DE VER ZEKER INGS OVER EENKOMST 32. Indien de verzekeraar een of meerdere waarborgen (dekkingen) opzegt, mag de verzekeringnemer de gehele verzekeringsovereenkomst opzeggen (art. 7, lid 1 Brandverzekeringsbesluit). De verzekeringspolis moet uitdrukkelijk melding maken van dat recht van de verzekeringnemer (art. 7, lid 1 Brandverzekeringsbesluit). De opzegging dient te gebeuren bij een ter post aangetekende brief, bij deurwaardersexploot of door afgifte van de opzeggingsbrief tegen ontvangstbewijs (art. 84, § 1 W.Verz.). Het is niet duidelijk of de opzegging onmiddellijk uitwerking krijgt, dan wel eerst na het verstrijken van een termijn van één maand, zoals bepaald in artikel 84, § 2 van de Verzekeringswet. Gelet op de dwingende aard van de bepalingen van de Verzekeringswet (art. 56 W.Verz.) moet wellicht worden gekozen voor de tweede oplossing, alhoewel deze als onbillijk kan overkomen, omdat de opzegging het gevolg is van een daad van de verzekeraar die een of meer dekkingen opzegt. Geldig aangegane overeenkomsten kunnen evenmin in gemeenrechtelijk opzicht eenzijdig gewijzigd worden (art. 1134, lid 2 BW). Het Brandverze36
22
Brussel, 23 maart 1999, TBBR 2001, 221, noot Van Der Herten, F. en TBH 2001, 172, noot Cousy, H. Intersentia
Hoofdstuk I. De brandverzekering
keringsbesluit wijkt niettemin af van het gemeen recht, in die zin dat de verzekeringnemer geen ander recht toekomt dan de verzekeringsovereenkomst op te zeggen. Hij heeft geen recht op schadevergoeding, behoudens wellicht in geval van rechtsmisbruik vanwege de verzekeraar bij de opzegging van een of meerdere waarborgen. Wat voorafgaat, heeft alleen betrekking op de eenzijdige opzegging van een of meerdere dekkingen. Wijzigingen in de voorwaarden of de omvang van de verzekerde waarborgen zijn volstrekt verboden, zelfs al zouden die gepaard gaan met een opzegmogelijkheid voor de verzekeringnemer (art. 7, lid 2 Brandverzekeringsbesluit).
AFDELING 6. DE MINIMUMWAAR BORGEN 33. Met het Brandverzekeringsbesluit beoogde de wetgever de verzekerde consumenten te beschermen door een minimale dekking op te leggen.37 Alle brandverzekeringspolissen moeten voortaan beantwoorden aan de minimumdekkingsregels inzake de verzekerde risico’s, de verzekerde personen, de waardering van het goed, over- en onderverzekering en, ten slotte, inzake de omvang en het uitkeringstijdstip van de vergoeding. De meeste van deze beschermingsmaatregelen of minimumdekkingsregels zijn thans opgenomen in de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen. Ze maken dan ook geen voorwerp meer uit van een afzonderlijke regeling in het Brandverzekeringsbesluit van 24 december 1992, zoals wel het geval was in het Brandverzekeringsbesluit van 1 februari 1988. I.
VER ZEKER DE R ISICO’S EN VER ZEKER DE PERSONEN
34. De minimumwaarborgen inzake verzekerde risico’s en verzekerde personen werden reeds besproken (supra, nrs. 7 e.v. en 27 e.v.). II. WAAR DER ING VAN HET VER ZEKER DE GOED 35. Als schadeverzekering is de brandverzekering onderworpen aan het indemnitair beginsel. De verzekeraar moet zich beperken tot de vergoe37
Verslag aan de Koning, BS 1 maart 1988, 2889.
Intersentia
23