Handboek successierechten (derde editie)

Intersentia | Fiscale Handboeken

D. De Groot

Het Handboek successierechten geeft een beknopt maar volledig overzicht van de successierechten in Vlaanderen en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Dankzij de doorzichtige structuur kan de lezer op een efficiĂŤnte manier zijn probleem situeren. Bij de verschillende hoofdstukken en onderdelen wordt telkens verwezen naar de toepasselijke wettelijke bepalingen, de belangrijkste rechtsleer, rechtspraak en administratieve aanschrijvingen in verband met de betrokken materie.

Het boek biedt studenten en beroepsmensen, actief in het notariaat, de advocatuur, het bedrijfsleven en de juridische adviesverlening de mogelijkheid om een probleem te situeren en een aanknopingspunt te vinden tot het oplossen ervan.

Successie rechten Handboek successierechten

Andere titels in de reeks Fiscale Handboeken: > Handboek btw > Handboek douane en internationale handel > Handboek fiscale procedure btw > Handboek fiscale procedure inkomstenbelastingen > Handboek internationaal en Europees belastingrecht > Handboek personenbelasting > Handboek registratierechten > Handboek vennootschapsbelasting

Dirk De Groot

Handboek successierechten Derde editie

ISBN 978-94-000-0725-3

www.intersentia.be

Intersentia Handboek successierechten 3de editie.indd 1

9 789400 007253

18/02/16 23:51

HANDBOEK SUCCESSIERECHTEN

Fiscale Handboeken

HANDBOEK SUCCESSIER ECHTEN

Dirk De Groot

Derde editie

Antwerpen – Cambridge

Handboek successierechten. Derde editie Dirk De Groot Š

2016 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be

ISBN 978-94-000-0725-3 D/2016/7849/53 NUR 826

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

INHOUD I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Inleidende opmerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.

Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Gewestelijke belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Indirecte belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3. Belasting op de overgang van goederen door overlijden . . . . . . . . .

1.4. Ontstaan van de fiscale schuld op het moment van het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5. Verkrijgingsbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6. Progressieve belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7. Fiscale saisine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.

Onderscheid successierecht – recht van overgang bij overlijden . . . . . . . .

3.

Onderscheid overgang door het overlijden – overgang naar aanleiding van het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 1 2 3 3 4 4 5 5 5 9

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.

2.

De wettelijke erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Bijzonderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. Verwerping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.2. Onwaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.3. Inkorting en inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.4. Terugkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.5. Erfrecht van de Staat of publiekrechtelijke organen . . . .

Testamentaire erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Het bestaan van een testament en de geldigheid. . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Herroeping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Verwerping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Opschortende en ontbindende voorwaarde; tijdsbepaling; machtiging van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5. Alternatief en facultatief legaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.6. Beding van aangroei of van terugvalling van legaat en erfstelling over de hand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7. Dadingen met betrekking tot de erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

11 11 11 11 12 12 13 14 14 14 15 15 16 16 17 17 v

Handboek successierechten

3.

4.

2.8. Ten gunste van derden bedongen lasten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.9. Inbreng en inkorting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Contractuele erfstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Met verkrijgingen door overlijden gelijkgestelde verkrijgingen onder de levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18 19 20 22

III. Met verkrijgingen door overlijden gelijkgestelde verkrijgingen . . . . . . . . 23 1.

2.

3.

4.

5.

6.

vi

De afwezige. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Schuldbekentenissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Alleen bij testament erkende schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Schuldbekentenis onder de levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sommige schenkingen van roerende goederen onder opschortende voorwaarde of termijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Huwelijksovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Schenkingen in de loop van de drie jaar voor het overlijden . . . . . . . . . .

5.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.1. Schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.2. Schenking binnen de drie jaar voor het overlijden . . . . .

5.2.3. Schenking niet onderworpen aan het evenredig schenkingsrecht of de schenkbelasting . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.4. Geen andere fictiebepaling van toepassing . . . . . . . . . . . .

5.2.5. Begiftigde nog in leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.6. Een verdachte periode van zeven jaar in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3. Bewijs van de schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Schuldenaar van de rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sommige bedingen ten behoeve van een derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Toepassingsvoorwaarden opdat het beding aan het successierecht onderworpen wordt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.1. Voorwaarden in hoofde van de bedinger . . . . . . . . . . . . .

6.2.2. Voorwaarden in hoofde van de derde-verkrijger . . . . . . .

A. De derde-verkrijger moet bepaald of bepaalbaar zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. De verkrijger moet uiteraard nog in leven zijn . . . . .

C. In principe is de verkrijger geen partij bij de overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Uitzondering: gehuwden onder een gemeenschapsstelsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.3. Tijdstip van opeisbaarheid van het beding . . . . . . . . . . . .

25 26 26 28 28 30 35 35 36 36 37 37 38 38 39 39 40 42 42 43 43 44 44 44 44 48 49

Intersentia

Inhoud

7.

6.2.4. Kosteloos voordeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.5. Sommen, renten of waarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.1. Evenredig schenkingsrecht of schenkbelasting . . . . . . . .

6.3.2. Wettelijke verplichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.3. Groepsverzekeringscontract of voorzorgsfonds . . . . . . . .

6.3.4. Derde persoon als bedinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Levenslange rechten beschouwd als volle eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. De bedoelde handelingen nader bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.1. Verkrijgingen onder bezwarende titel van roerende of onroerende goederen of inschrijving van effecten, door de overledene voor het vruchtgebruik en door een derde voor de blote eigendom . . . . . . . . . . . .

7.2.2. Verdeling of met verdeling gelijkstaande akte waarin aan de overledene een vruchtgebruik, een rente of elk ander levenslang recht wordt toebedeeld . . . . . . . . . . . . .

7.2.3. Verkoop of afstand te bezwarenden titel door de overledene met voorbehoud van vruchtgebruik of een ander levenslang recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3. De medecontractant van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3.1. Medecontractant nog in leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3.2. Erfgenaam, legataris, begift igde of tussenpersoon . . . . .

7.4. Tegenbewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.5. Tempering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51 52 53 53 53 54 55 56 56 58

58

59

60 62 62 62 63 66

IV. Samenstelling van de belastbare grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 1.

Successierecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Actief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.1. Begrip en overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.2. Implicaties van het huwelijksvermogensrecht . . . . . . . . .

1.1.3. Voorwaardelijke, betwiste en eventuele rechten . . . . . . .

A. Voorwaardelijke goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Betwiste goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Eventuele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.4. Achtereenvolgende overgangen door overlijden . . . . . . .

1.1.5. Overige specifieke bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. De op de dag van het overlijden bestaande schulden van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Begrip en overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

69 69 69 70 72 72 73 73 74 74 75 75 75

vii

Handboek successierechten

2.

B. Voorwaardelijke, betwiste en eventuele schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Schulden die voor onbestaande worden gehouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Bijzonder geval: belastingschulden . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.2. Begrafeniskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.3. Forfaitair passief in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Recht van overgang bij overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77 77 78 78 80 80

V. Raming van het actief en het passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 1.

2.

3.

Principe: verkoopwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Voorafgaande schatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Vlaams Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Brussels Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Waarde op het moment van een latere gebeurtenis . . . . . . . . . . . .

3.2. Bijzondere waarderingsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Raming van genoteerde effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Forfaitaire raming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3. Nominale waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81 83 83 84 85 85 86 86 86 87 88 90

VI. Aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1.

2.

3.

4.

5.

viii

Verplichting tot aangifte en vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Termijn voor het indienen van de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Personen die de aangifte moeten indienen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 3.1. Overlijden van een rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 3.2. Overlijden van een niet-rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 3.3. Bijkomende aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 3.4. Bijzondere gevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Bevoegd kantoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 4.1. Overlijden van een rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 4.2. Overlijden van een niet-rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 4.3. Bijzondere gevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Inhoud van de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 5.1. Identificatie van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 5.2. De aangevers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 5.3. Woonstkeuze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 5.4. Huwelijksvermogensstelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 5.5. Weergave van de devolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Intersentia

Inhoud

6.

5.5.1. Wettelijke devolutie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.5.2. Testament of contractuele erfstelling . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6. Opgave van het actief en passief van de nalatenschap . . . . . . . . .

5.6.1. Indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6.2. Actief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Principe: individuele aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Uitzondering: globale aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Afzonderlijke opgave van handels-, nijverheidsof landbouwbedrijf bij grote nalatenschappen . . . .

D. Artikel 60bis Br.W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6.3. Passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.7. Schenkingen binnen drie jaar voor het overlijden . . . . . . . . . . . .

5.8. Fictiebepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.9. Vruchtgebruik of fideï-commis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.10. Verzekeringspolissen met betrekking tot lichamelijke roerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onregelmatigheden in de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

102 103 104 104 105 105 105 107 107 107 108 109 109 110 110

VII. Vereffening van de rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 1.

2.

3.

Vlaams Gewest – Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vlaams Gewest – Bepaling van de nettogrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Omslag van het passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.1. Bijdrage in het passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.2. De regel van het netto-overschot . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.3. De omslag van het passief concreet . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Lasten die als legaten te beschouwen zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. De waarde van renten, pensioenen, vruchtgebruik en blote eigendom die van de nalatenschap afhangen. . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Schenkingen binnen drie jaar voor het overlijden . . . . . . . . . . . .

2.5. Overlijden van de verkrijger van een vruchtgebruik, rente of pensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.6. De verwerping van de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vlaams Gewest – Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Tarief in rechte lijn en tussen partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Tariefstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Verkrijgingen waarvoor dit tarief geldt . . . . . . . . . . . . . .

A. De “rechte lijn” volgens artikel 1.1.0.0.2 VCF . . . . .

B. De “partners” volgens artikel 1.1.0.0.2 VCF . . . . . .

3.2.3. Toepassing van dit tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3. Tussen broers en zussen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

111 112 112 112 112 113 114 114 115 116 116 116 116 117 117 117 117 119 121 121

ix

Handboek successierechten

4.

5.

6.

7.

x

3.4. Tussen anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5. Bijzondere regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vlaams Gewest – Vrijstellingen en verminderingen . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Vrijstelling van de nettowaarde van de gezinswoning . . . . . . . . .

4.1.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2. Opmerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Voetvrijstelling voor bepaalde gehandicapte verkrijgers . . . . . . .

4.1.1. Omschrijving van de gehandicapte persoon . . . . . . . . .

4.1.2 Bedrag van de voetvrijstelling (art. 2.7.3.2.12 VCF) . . .

4.1.3. Aanvraag van de vrijstelling via het aangifteformulier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Legaten aan het Vlaamse Gewest en de Vlaamse Gemeenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.4. Maatschappelijke rechten in vennootschappen opgericht met als doel het financieren en realiseren van serviceflats . . . . .

4.5. De vrijstelling van VEN-gronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.6. De vrijstelling voor bossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.7. De vrijstelling bij wettelijke terugkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.8. De vermindering voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.8.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.8.2. Voorwaarden voor de toepassing van het verlaagde tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.8.3. Waarop is het verlaagde tarief van toepassing? . . . . . . .

4.9. De verminderingen voor kleinere nalatenschappen en jonge erfgenamen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.9.1. In rechte lijn en tussen partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.9.2. Tussen broers en zusters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.9.3. Alle anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.10. Vermindering wegens nieuwe overdracht binnen het jaar . . . . .

4.11. Vermindering wegens legaten aan welbepaalde besturen, instellingen en rechtspersonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.12. Vermindering wegens elders betaalde successierechten . . . . . . .

Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Belangrijkste verschillen inzake de toepassing van de tarieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Vrijstellingen en verminderingen . . .

7.1. Vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1.1. Abattementen en bij-abattementen (art. 54, 1° Br.W.Succ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122 122 123 123 123 124 125 125 126 127 127 127 128 128 129 129 130 131 132 133 133 134 134 135 135 136 136 137 137 139 139 139 139

Intersentia

Inhoud

7.1.2.

7.1.3.

7.2.

Vrijstelling voor legaten aan bepaalde instellingen . . . .

Vrijstelling van de gezinswoning (art. 55bis Br.W.Succ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verminderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.1. Vermindering wegens kinderlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.2. Artikel 60bis Br.W.Succ.: de vermindering voor de KMO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.3. Artikel 60ter Br.W.Succ.: het bijzondere tarief voor de verkrijging van de woning van de overledene . . . . . .

140 140 141 141 142 144

VIII. Procedurele wijzigingen aangebracht door de Vlaamse Codex Fiscaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Geen wijzigingsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onderzoek en controle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Plichten van de belastingplichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Plichten van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inkohiering van de erfbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Betaling van de erfbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De bezwaarprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ambtshalve ontheffing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Voorafgaande beslissingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147 147 148 148 149 150 151 152 153 155

IX. Betaling van de rechten en boeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 1.

2.

3.

4.

Verplichting en bijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Verplichting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Bijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Termijn van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Moratoire interesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wijze van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Bijzondere wijze van betaling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

157 157 159 159 159 160 161 161 161 162

X. Waarborgen van het gewest/de Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 1.

2.

3.

Algemeen voorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Wettelijke hypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Borgstelling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Intersentia

xi

Handboek successierechten

XI. Aan derden opgelegde verplichtingen teneinde de juiste heffing van de belasting te verzekeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 1.

2.

3.

4.

5.

Verplichting tot kennisgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verplichting tot informatieverstrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verplichtingen in hoofde van houders van gesloten koffers, omslagen of colli’s en de verhuurders van brandkasten . . . . . . . . . . . . .

3.1. Het bijhouden van registers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Inventarisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verplichtingen opgelegd aan de gemeenten (Brussels Gewest) . . . . . . .

Nationale en internationale samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

168 168 169 169 170 171 171

XII. Bewijs- en controlemiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 1.

2.

Bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bewijsmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Proces-verbaal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. De algemene antimisbruikbepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.2. Tekst van de bepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3. Algemene bespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.4. Specifieke toepassingsgevallen in de sfeer van het successierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Overlegging van handelsboeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5. Wettelijke vermoedens van eigendom van roerende en onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.1. Artikel 2.7.3.0.5 VCF – 108 Br.W.Succ. . . . . . . . . . . . . . .

2.5.2. Artikel 2.7.3.2.4 VCF – artikel 109 Br.W.Succ. . . . . . . . .

2.5.3. Artikel 2.7.3.2.6 VCF – artikel 110 Br.W.Succ. . . . . . . . .

2.6. Controleschatting (alleen Brussels Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7. Bewijs van de schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7.2. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

173 173 173 174 175 175 175 177 177 179 179 179 181 181 182 183 183 183

XIII. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 1.

2.

Fiscale boeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Correctionele straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

XIV. Teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 1.

xii

Gevallen waarin teruggave kan worden verkregen . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 1.1. Onregelmatig geheven rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Intersentia

Inhoud

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

2.

Bewijs van schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Terugkeer van een afwezige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In het buitenland betaalde rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ten onrechte aangegeven goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vermindering van de actieve samenstelling van de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7. Verandering in de devolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8. Misslag in de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9. Onzekerheid inzake devolutie of graad van verwantschap . . . . .

1.10. Bepaling van het bedrag van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . .

1.11. Ambtshalve begroting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.12. Kind, verwekt bij het overlijden (Brussels Gewest) . . . . . . . . . . .

1.13. Nieuw overlijden binnen het jaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.14. Toepassing van artikel 2.7.3.2.10 VCF – artikel 67 Br.W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Modaliteiten van de teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

189 190 190 190 191 191 192 192 192 192 193 193 193 193

XV. Vervolgingen en gedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 1.

2.

Administratieve procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Gerechtelijke procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

XVI. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 1.

2.

3.

4.

Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verjaringstermijnen Brussels Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.1. Termijn van twee jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.2. Termijn van vijf jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.3. Termijn van tien jaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.4. Gemeenrechtelijke verjaringstermijn. . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Teruggave. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verjaringstermijnen Vlaams Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stuiting van de verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Teruggave (Brussels Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

199 199 199 199 200 201 201 201 201 202 202 202

xiii

I. INLEIDING: KENMERKEN EN TOEPASSINGSGEBIED INLEIDENDE OPMERKING Op 1 januari 2015 trad de Vlaamse Codex Fiscaliteit (hierna: VCF) in werking wat betreft de erfbelasting; dit is de verzamelterm voor het successierecht en het recht van overgang.

In dit boek wordt de oude wettelijke indeling zo veel mogelijk gevolgd.

Waar de VCF afwijkt van de Brusselse regels, of waar de Vlaamse Belastingdienst (hierna: Vlabel) reeds standpunten heeft gepubliceerd over de interpretatie van de tekst, zal zulks duidelijk worden aangegeven.

Waar de VCF en de Brusselse regelingen gelijk zijn, zal alleen de verwijzing naar de wettelijke bepaling aangepast worden; daarbij zal eerst een verwijzing komen naar de VCF, gevolgd door een verwijzing naar het Br.W.Succ.

1.

KENMERKEN

De materie van de successierechten was aanvankelijk vervat in de wet van 22 Frimaire jaar VII, die in onze streken van toepassing werd vanaf de aanhechting bij de Franse republiek in 1795. Na herhaalde wijzigingen werden alle bestaande teksten gebundeld in het Wetboek der Successierechten, dat tot stand werd gebracht bij het KB nr. 308 van 31 maart 19361 ter uitvoering van een wet van 31 juli 1934 en bekrachtigd door de wet van 4 mei 1936.2 Aan dit wetboek werden sindsdien herhaaldelijk wijzigingen aangebracht.3 In deze uitgave werden de wijzigingen tot en met het Belgisch Staatsblad van 31 december 2015 verwerkt. Dit betekent dat de wijzigingen die werden aangebracht voor het Vlaamse Gewest door de Vlaamse Codex Fiscaliteit, in dit werk zijn opgenomen.

1 2 3

BS 7 april 1936.

BS 7 mei 1936.

Zie voor een historisch overzicht J. Decuyper en J. Ruysseveldt, Successierechten 2012-2013, Mechelen, Kluwer, 2012, nr. 5 e.v.

Intersentia

1

Handboek successierechten

Overzicht van de kenmerken: – gewestelijke belasting; – indirecte belasting; – belasting op de overgang van goederen door overlijden; – ontstaan van de fiscale schuld op het moment van het overlijden; – verkrijgingsbelasting; – progressieve belasting; – fiscale saisine.

1.1. GEWESTELIJK E BELASTING De successierechten zijn sinds de bijzondere wet van 16 januari 19894 opgenomen in de lijst van de zogenaamde gewestelijke belastingen. Sindsdien is de bevoegdheid wat deze materie betreft, verdeeld tussen de federale overheid enerzijds en de gewesten anderzijds.

De gewesten zijn bevoegd om de heffingsgrondslag, de aanslagvoeten en de vrijstellingen inzake successiebelastingen te wijzigen. Dit heeft tot gevolg dat er op dat punt verschillen kunnen optreden naargelang de nalatenschap openvalt in het Vlaamse, het Waalse of het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ook de opbrengst van de belasting komt de gewesten toe.

Anderzijds blijft de federale overheid bevoegd wat betreft de belastbare materie, zij het dat ze het akkoord van de gewestexecutieven nodig heeft om op dit vlak wijzigingen door te voeren. Ook de procedurevoorschriften blijven nationale materie. Tot nader order is het ook nog steeds de federale overheid die instaat voor de dienst (invordering enz.), voor rekening van de gewesten. De gewesten kunnen wel beslissen om de dienst zelf waar te nemen. Bij besluit van 11 juni 2004 werd de Vlaamse Belastingdienst opgericht.5 Deze dienst heeft onder meer als opdracht het innen van de Vlaamse belastingen. Met ingang van 1 januari 2015 int VLABEL ook de erfbelasting voor de nalatenschappen die tot zijn bevoegdheid behoren. Teneinde een en ander te stroomlijnen en te faciliteren, werd de Vlaamse Codex Fiscaliteit gewijzigd bij decreet van 19 december 2014.6 De bedoeling was enerzijds de procedureregels inzake de erfbelasting volledig gelijk te schakelen met die aangaande de andere belastingen die door VLABEL geïnd worden (zoals onroerende voorheffing, eurovignet, verkeersbelasting, …). Anderzijds was het niet de bedoeling materieelrechtelijke wijzigingen aan te brengen: er zou een taal4 5 6

2

BS 17 januari 1989.

B.Vl.Reg. 11 juni 2004 tot oprichting van het agentschap Vlaamse Belastingdienst, BS 27 juli 2004.

Decr. 19 december 2014 tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit van 13 december 2013, BS 29 januari 2015.

Intersentia

I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied

technische opsmuk komen van de regels, maar die zou zonder inhoudelijke wijzigingen blijven. Inmiddels is gebleken dat her en der toch inhoudelijke wijzigingen werden aangebracht aan de regels, het weze door de herschrijving, het weze door de interpretatie die VLABEL eraan geeft.

Sedert het decreet van 19 december 2014 werden nog twee decreten gestemd die aan de Vlaamse erfbelasting wijzigingen hebben aangebracht. Het betreft vooreerst het decreet van 3 juli 2015 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 20157, waarin een zeer belangrijke wijziging werd aangebracht aan de fictiebepaling van het vroegere artikel 5 W.Succ. (thans art. 2.7.1.0.4 VCF). Daarnaast is ook het decreet van 17 juli 2015 tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit8 te vermelden: dat bevat enkele reparaties, maar vooral ook een regeling inzake voorafgaande beslissingen.

1.2. INDIR ECTE BELASTING De successierechten zijn een indirecte belasting. Ze worden geheven naar aanleiding van een alleenstaand, toevallig feit, met name de overgang van goederen door overlijden.

1.3. BELASTING OP DE OVERGANG VAN GOEDER EN DOOR OVER LIJDEN Overeenkomstig artikel 2.7.1.0.2 VCF (art. 2 W.Succ.) zijn de rechten verschuldigd op de erfgoederen, verkregen door: – wettelijke devolutie (art. 718 e.v. BW); – uiterste wilsbeschikking, met name als legataris (art. 967 BW); – contractuele erfstelling, met name als langstlevende echtgenoot in geval van schenking van toekomstige goederen (art. 1081 e.v. BW).

Vereist is dus dat er sprake is van een overgang van goederen ‘uit oorzake des doods’ of met andere woorden door overlijden.

De overgangen door het overlijden moeten duidelijk onderscheiden worden van de overgangen naar aanleiding van het overlijden (zie verder).

Naast de overgangen door overlijden worden een aantal niet-erfrechtelijke verkrijgingen door een fictie van de wet gelijkgesteld met erfrechtelijke verkrijgingen 7 8

Decr. 3 juli 2015 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2015, BS 15 juli 2015.

Decr. 17 juli 2015 tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit, BS 14 augustus 2015.

Intersentia

3

Handboek successierechten

(art. 4 tot 14 W.Succ.) (zie verder III). Deze fictiebepalingen hebben tot gevolg dat sommige bewegingen in het vermogen van de erflater aan het successierecht worden onderworpen, hoewel ze strikt genomen geen overgang door het overlijden uitmaken.

Anderzijds zijn in bepaalde uitzonderingsgevallen overdrachten door overlijden niet onderhevig aan successierechten (verminderingen en vrijstellingen, zie verder).

1.4. ONTSTAAN VAN DE FISCALE SCHULD OP HET MOMENT VAN HET OVER LIJDEN De fiscale schuld ontstaat op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap (d.i. het moment van het overlijden): dit betekent dat feiten, handelingen of overeenkomsten die zich voordoen na het openvallen van de nalatenschap, in de regel buiten beschouwing blijven voor de heffing van het recht. Gaat een erfgoed bijvoorbeeld verloren door brand, diefstal …, dan zal dit de heffing van het recht niet beletten. Bij wijze van uitzondering wordt er anderzijds wel rekening gehouden met bepaalde gebeurtenissen die de erfopvolging of de samenstelling van de nalatenschap met terugwerkende kracht wijzigen, zoals de gerechtelijke nietigverklaring van een testament, de vervulling van een opschortende of ontbindende voorwaarde enz. (zie verder).

1.5. VER KR IJGINGSBELASTING De successierechten zijn in wezen te beschouwen als een verkrijgingsbelasting en niet als een boedelbelasting.

Dit impliceert ten eerste dat de belasting wordt berekend op wat elke erfgenaam, legataris of begift igde verkrijgt uit de nalatenschap, eventueel vermeerderd met hetgeen men op grond van een fictiebepaling geacht wordt hieruit te hebben verkregen.

Een uitzondering hierop betreft de categorie ‘anderen’ in het Vlaamse en in het Brusselse Gewest. Wat deze groep van erfgenamen betreft, wordt het tarief toegepast op de som van de nettoaandelen, verkregen door de rechtverkrijgenden van deze groep (art. 2.7.4.1.1, § 2 VCF – art. 48 Br.W.Succ.; zie verder). Voor deze groep erfgenamen vormt het successierecht dus een boedelbelasting.

Bij de berekening van de belasting wordt ten tweede rekening gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de verkrijger, met name de verwantschap tussen de erflater en de verkrijger (art. 2.7.4.1.1 VCF – art. 48 Br.W.Succ.) en de kinderlast van de verkrijger (dit laatste niet meer in Vlaanderen; 56 Br.W.Succ.).

4

Intersentia

I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied

1.6. PROGR ESSIEVE BELASTING De belastbare grondslag wordt, op een paar uitzonderingen na, opgedeeld in verschillende schijven, waarbij de hogere schijven zwaarder worden belast dan de lagere.

1.7. FISCALE SAISINE In verband met successierechten spreekt men over het staatserfrecht of de fiscale saisine of bezitvoortzetting. Dit houdt in dat de fiscus op publiekrechtelijke grondslag deelgenoot wordt in de nalatenschap, zij het dat hij geen mede-eigenaar wordt van de goederen maar slechts recht heeft op de vergoeding van zijn erfportie in waarde.9

2.

ONDERSCHEID SUCCESSIER ECHT – R ECHT VAN OVERGANG BIJ OVER LIJDEN

Cruciaal inzake successierechten is het begrip ‘rijksinwoner’.

Al naargelang de erflater op het moment van zijn overlijden rijksinwoner is of niet, maakt de wet namelijk een onderscheid tussen het eigenlijke successierecht (successierecht sensu stricto10) en het recht van overgang bij overlijden (art. 2.7.3.1.1 VCF – art. 1 Br.W.Succ.).

Het successierecht is verschuldigd op basis van het wereldvermogen van de erflater die een rijksinwoner is, waar ook ter wereld die goederen zich bevinden en na aftrek van de schulden die op de nalatenschap drukken. Voor Vlaanderen wordt die gedachte weergegeven door artikel 2.7.3.2.1 VCF dat aanvangt als volgt: “Het successierecht wordt vastgesteld op basis van de belastbare waarde van alle goederen die toebehoren aan de erflater, waar ze zich ook bevinden, na aftrek van de schulden (…)”. Voor Brussel luidt het dat het successierecht sensu stricto verschuldigd is “op de algemeenheid der aan de overledene toebehorende goederen, waar ze zich ook bevinden” van rijksinwoners, na aftrek van de schulden (nettowaarde) (art. 1 en 15 Br.W.Succ.).

9 10

J. Decuyper, o.c., nr. 4.

Voor Vlaanderen is het niet meer zinvol te spreken over het “Successierecht sensu stricto”: de verzamelterm in de VCF is immers “Erfbelasting”; daaronder valt enerzijds het “Successierecht” (dat wordt geheven bij het overlijden van een rijksinwoner) en het “Recht van Overgang”(dat wordt geheven bij de dood van een niet-inwoner). Voor Brussel is er nog sprake van “Successierechten” als verzamelterm, waaronder dan vallen het “Successierecht sensu stricto” (rijksinwoner) en het “Recht van Overgang” (niet-inwoner).

Intersentia

5

Handboek successierechten

Het recht van overgang bij overlijden is verschuldigd op de waarde van de in België gelegen onroerende goederen van niet-rijksinwoners, maar aanvankelijk zonder aftrek van de schulden (dus op de brutowaarde) Na de veroordeling van de Belgische Staat door het Europese Hof van Justitie op dat punt werd een schuldenaftrek ook toegestaan met betrekking tot het recht van overgang. In Vlaanderen (art. 2.7.3.2.2 VCF) is thans voorzien dat het recht van overgang wordt vastgesteld op basis van de belastbare waarde van alle onroerende goederen die overeenkomstig de bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten in het Vlaamse Gewest te lokaliseren zijn, en die aan de erflater toebehoren, na aftrek van de schulden, vermeld in artikel 2.7.3.4.1, tweede lid. Als passief van de nalatenschap van een erflater die geen rijksinwoner is, maar die zijn domicilie of de zetel van zijn vermogen binnen de Europees Economische Ruimte had, worden bijgevolg alleen de schulden aanvaard waarvan de aangevers het bewijs leveren dat ze specifiek zijn aangegaan om de onroerende goederen te verwerven of te behouden. Voor wie geen inwoner is van de EER, is ook geen schuldenaftrek mogelijk. De Vlaamse regeling werd ingevoerd bij decreet van 19 december 2008. De ordonnantie van 26 augustus 2010 regelde deze aangelegenheid wat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreft. Men vindt ze terug onder de artikelen 18 en 27 Br. W. Succ; de inhoud is identiek.

Artikel 1.1.0.0.2, 11° VCF en artikel 1, tweede lid Br.W.Succ omschrijven de rijksinwoner als de natuurlijke persoon die op het ogenblik van zijn overlijden binnen het Rijk zijn domicilie of de zetel van zijn vermogen heeft gevestigd.

Onder domicilie wordt verstaan de feitelijke verblijfplaats, ongeacht waar die persoon is ingeschreven in het bevolkingsregister. De zetel van het vermogen is de plaats van waaruit de overledene zijn goederen beheerde. De nationaliteit van de betrokkene speelt geen rol, evenmin als de plaats van het overlijden.11 Geoordeeld werd dat de woonplaats die plaats is vanwaar men zich niet verwijdert zonder de bedoeling terug te keren.12 Het successierecht wordt dus toegepast op de nalatenschap van een rijksinwoner.

Een centrale vraag om het toepassingsgebied precies af te bakenen is dus wie voor rijksinwoner wordt gehouden. Het wetboek geeft daar een bijzonder beknopt antwoord op: voor rijksinwoner wordt gehouden hij die, op het ogenblik van zijn overlijden, binnen het Rijk zijn domicilie of de zetel van zijn vermogen heeft

11 12

Zie over deze begrippen L. Weyts, “De aangifte van nalatenschap”, Notarieel fiscaal recht, Deel 2 in Reeks Notarieel Recht, Mechelen, Kluwer, 2010, nr. 2; J. Decuyper, o.c., nr. 10 e.v.

Antwerpen 27 februari 2007, Rec.gén.enr.not. 2008, afl. 2, 60.

6

Intersentia

I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied

gevestigd. Deze wettelijke omschrijving bevat een beoordelingstijdstip enerzijds en twee beoordelingscriteria anderzijds.

Bij deze wettelijke omschrijving valt meteen op dat voor de toepassing van het successierecht, het rijksinwonerschap moet worden beoordeeld op het ogenblik van het overlijden. Een persoon die zijn hele leven in België heeft gewoond, maar gedurende de laatste jaren van zijn leven in het buitenland is gaan wonen, is dus geen Belgische rijksinwoner meer, en zijn nalatenschap zal dus niet onderworpen worden aan het Belgische successierecht. Omgekeerd zal een persoon die zijn hele leven in het buitenland heeft gewoond, maar zich bij het einde van zijn leven in België heeft gevestigd, als een Belgische rijksinwoner beschouwd worden, zodat zijn nalatenschap aan het Belgische successierecht onderworpen zal worden. Het rijksinwonerschap wordt enkel en alleen beoordeeld op de sterfdag!

Wat eveneens opvalt bij de studie van de wettelijke omschrijving is dat het wetboek twee criteria voorziet om het rijksinwonerschap te beoordelen. Men is rijksinwoner wanneer men zijn domicilie of zijn zetel van vermogen in België heeft gevestigd. Het gebruik van het woordje ‘of’ is hier cruciaal: het volstaat dat men of zijn domicilie heeft gevestigd in België of er zijn zetel van vermogen heeft gevestigd om als rijksinwoner te worden beschouwd.13 Om dit te beoordelen, wordt steeds gekeken naar de feitelijke situatie. De woonplaats heeft als dusdanig niets te maken met de nationaliteit van de betrokkene noch met zijn bedoeling om zich mettertijd nog elders te vestigen of terug te keren naar België. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat iemand die werkelijk tijdelijk in ons land verblijft, ook als een rijksinwoner moet worden beschouwd. Denken we bijvoorbeeld aan buitenlandse kaderleden die hier tijdelijk werken, aan buitenlandse studenten die hier hun opleiding vervolmaken enz. Deze personen kunnen voor het successierecht toch moeilijk als rijksinwoners worden aangemerkt, aangezien het concept van de woonplaats de duurzaamheid als kenmerk draagt.

Onder het begrip domicilie wordt verstaan de plaats waar een persoon op effectieve en standvastige wijze verblijft. De woonplaats heeft een bestendig en duurzaam karakter. Het is de plaats vanwaar men zich niet verwijdert zonder de bedoeling er terug te keren. Het onderzoek naar het rijksinwonerschap van de overledene zal zich dus steeds richten naar feitelijke elementen, zoals de inschrijving in het bevolkingsregister, de plaats waar het gezin verblijft, waar energiefacturen worden betaald, waar de kinderen schoollopen enz.

De zetel van vermogen is de plaats van waaruit men zijn vermogen beheert.

13

Zie hiervoor onder meer A. Spruyt, Inleiding tot het Belgisch belastingrecht, Brugge, die Keure, 2002, 73 e.v.

Intersentia

7

Handboek successierechten

Inzake successierechten werd geen wettelijk vermoeden ingesteld volgens hetwelk de inschrijving in het Rijksregister ook het rijksinwonerschap impliceert.14 Voor Vlaanderen publiceerde VLABEL op 28 september 2015 standpunt nummer 15123, waarin wordt gesteld dat het rijksinwonerschap afdoende blijkt uit een inschrijving in het bevolkingsregister; een inschrijving in het Belgische bevolkingsregister keert de bewijslast om, aldus VLABEL, zodat het aan de erfgenamen komt om te bewijzen dat de erflater geen rijksinwoner was.

Noteer dat: – de plaats van het overlijden op geen enkele wijze de beoordeling van het rijksinwonerschap kan beïnvloeden; – de nationaliteit van de overledene geen enkele invloed heeft op de beoordeling van het rijksinwonerschap; – de wens van de overledene om mettertijd terug te keren naar zijn land van herkomst geen invloed heeft op zijn rijksinwonerschap.

Voorbeelden: Een persoon was bij zijn overlijden ingeschreven in het Belgische bevolkingsregister. Bij verschillende gelegenheden had hij in officiële documenten een Belgisch adres opgegeven als verblijfplaats. Hij volgde ook een medische behandeling in België. Daar stond tegenover dat hij frequent verbleef in een landgoed in Frankrijk, dat hij voor bepaalde schenkingen aan zijn echtgenote Franse schenkingsakten had laten maken, dat hij effectief ook energie- en andere facturen betaalde met betrekking tot dit Franse landgoed. De Belgische rechter besliste dat de banden met België niet waren doorgesneden, maar dat hij steeds Belgische rijksinwoner was gebleven. De elementen uit het dossier die inderdaad verwezen naar Frankrijk, konden alleen maar aantonen dat de overledene wel regelmatig in Frankrijk verbleven had, maar zijn hoofdverblijfplaats hier in België behouden had.15 Een echtpaar van Belgische nationaliteit had jaren in Parijs gewoond, maar was teruggekeerd naar België nadat de man ernstig ziek geworden was. Ze kochten in België een appartement, waar ze verbleven tijdens de behandelingen van de man in een Belgisch ziekenhuis. De kinderen van het echtpaar zijn gedurende die periode in het appartement in Parijs blijven wonen en liepen verder school in Frankrijk. De rechter oordeelde dat de overledene een Belgische rijksinwoner was geworden, nu hij zich hier daadwerkelijk gevestigd had, duurzaam verblijf hield, een onroerend goed verworven had, ingeschreven was in het bevolkingsregister, diverse bankrekeningen had enz.16 14 16

Een dergelijk weerlegbaar vermoeden bestaat wel inzake de personenbelasting: zie art. 2 WIB. Rb. Nijvel 4 november 2003, Rec.gén.enr.not. 2004, 31.

Luik 30 november 2005, Rec.gén.enr.not. 2006, 97.

8

Intersentia

15

I. Inleiding: kenmerken en toepassingsgebied

Andere voorbeelden: – is rijksinwoner, een Fransman die feitelijk permanent in België verblijft, ondanks het feit dat hij in Frankrijk zijn wettelijke woonplaats heeft behouden17; – is rijksinwoner, een Marokkaan die hier werkt en woont, ondanks het feit dat het zijn bedoeling is ooit naar zijn land terug te keren18; – officieren en beroepsmilitairen hebben hun fiscaal domicilie op de plaats waar ze hun werkelijke woonplaats hebben19; – de Nederlander die in België een huis kocht, daar regelmatig verbleef en er ingeschreven was in het bevolkingsregister, er een aangifte in de personenbelasting indiende, er overleed en waar na dit overlijden ook de weduwe verder bleef wonen.20 De belangrijkste verschillen tussen het successierecht (sensu stricto) en het recht van overgang bij overlijden zijn dus: – belastbare grondslag: het successierecht treft het gehele vermogen van de erflater; het recht van overgang treft enkel de waarde van de in België gelegen onroerende goederen; – aftrek van de schulden: het successierecht wordt geheven op de nettowaarde van het belastbaar vermogen, het recht van overgang op de brutowaarde, tenzij de overledene een inwoner was van de EER en de schulden specifiek werden aangegaan om het hier gelegen onroerend goed te verwerven of te behouden.

3.

ONDERSCHEID OVERGANG DOOR HET OVER LIJDEN – OVERGANG NAAR AANLEIDING VAN HET OVER LIJDEN

Enkel de erfrechtelijke overgang door of ten gevolge van het overlijden is onderworpen aan de successierechten.

De overgang van goederen door overlijden mag niet verward worden met de overgang van goederen naar aanleiding van of ter gelegenheid van het overlijden, die enkel gebeurlijk een evenredig registratierecht verschuldigd kan maken.

Het onderscheid is onder meer van belang bij de erfstelling over de hand, de bedingen van aangroei en van terugvalling, de schenkingen onder opschortende voorwaarde van overleving en de schenking onder beding van terugkeer (art. 951 BW).

17 18 19 20

M. Donnay, “Droits de succession et de mutation par déces; taxe compensatoire des droits de succession” in Rép.not., XV, Droit fiscal, Livre II, Brussel, Larcier, losbl., nr. 18.

Ibid., nr. 17.

Besl. 29 januari 1883, Rec.gén.enr.not., nr. 10000.

Antwerpen 27 februari 2007, Rec.gén.enr.not. 2008, afl. 2, 60.

Intersentia

9

Handboek successierechten

Wanneer een erfstelling over de hand opgenomen is in een schenkingsakte, is bij de overgang van het goed van de bezwaarde naar de verwachter slechts het registratierecht verschuldigd.

Voorbeeld: A schenkt een huis aan B met als last het bij zijn overlijden over te dragen aan C. De overgang van het goed van B naar C vindt zijn oorzaak in een schenking onder de levenden en kan dus enkel aanleiding geven tot de heffi ng van het evenredig registratierecht. Het overlijden van A is hier niet de oorzaak van de overgang van het goed, maar enkel de aanleiding! De oorzaak van de overgang is gelegen in een schenking die A verrichtte tijdens zijn leven.

Wanneer de erfstelling over de hand daarentegen opgenomen is in een testament of een contractuele erfstelling, is bij de overgang van de bezwaarde naar de verwachter het successierecht verschuldigd.

Voorbeeld: A laat bij testament een goed na aan B met als last het bij zijn overlijden over te dragen aan C. Bij het overlijden van B moeten door C successierechten betaald worden naar de graad van verwantschap tussen A en C (art. 37, 6° en 53 W.Succ.). In dit geval is de oorzaak van de overgang gelegen in een testament, wat ertoe leidt dat de successierechten verschuldigd zullen worden.

Dezelfde regels gelden mutatis mutandis voor het beding van aangroei of terugvalling.

Voorbeeld: A schenkt een onroerend goed aan B en C met beding van aanwas in volle eigendom in het voordeel van de langstlevende van B en C. Indien B eerst sterft, is het registratierecht verschuldigd door C, en niet het successierecht, omdat de schenkingsakte de titel vormt van de overdracht.

Indien dit beding was opgenomen in een testament, dan zou het successierecht verschuldigd zijn geweest.

Hetzelfde geldt wanneer A een onroerend goed schenkt onder de opschortende voorwaarde dat de begiftigde (B) de schenker overleeft. Wanneer A overlijdt, is B geen successierecht verschuldigd. Het overlijden is immers niet de oorzaak van de overgang, maar enkel de gelegenheid, de gebeurtenis die daartoe aanleiding geeft.

De schenking onder beding van terugkeer bij vooroverlijden van de begift igde geeft geen aanleiding tot de heffing van het successierecht, vermits de grond voor de terugkeer te vinden is in de schenkingsakte.

10

Intersentia

II. AAN DE BELASTING ONDERWORPEN VERKRIJGINGEN Overeenkomstig artikel 2.7.1.0.2 VCF en artikel 2 Br.W.Succ. zijn de rechten verschuldigd op de erfgoederen, ongeacht of ze ingevolge wettelijke devolutie, uiterste wilsbeschikking of contractuele erfstelling worden overgemaakt. Men zal dus eerst de devolutie moeten vaststellen, met andere woorden de personen aanduiden die geroepen zijn om de goederen uit de nalatenschap te verkrijgen.

1.

DE WETTELIJKE ERFOPVOLGING

1.1. ALGEMEEN De wettelijke erfopvolging omvat zowel de gewone erfopvolging als de anomale erfopvolging (wettelijke terugkeer van art. 747 BW).

Wanneer er geen testament is, kijkt de administratie naar wie door de wet geroepen is om te erven en taxeert ze deze personen. Het recht wordt geheven: – ook al heeft de betrokkene de nalatenschap slechts stilzwijgend aanvaard21; – ook al heeft de betrokkene de nalatenschap slechts aanvaard onder voorrecht van boedelbeschrijving22; – ook al heeft er nog geen vereffening en verdeling van de nalatenschap plaatsgevonden.23

1.2. BIJZONDER HEDEN 1.2.1. Verwerping De belastingschuld ontstaat in principe op de dag van het overlijden en treft de nalatenschap zoals ze op die dag bestond. In principe kunnen latere gebeurtenissen of handelingen geen invloed uitoefenen op de belastingschuld. Bij wijze van uitzondering wordt rekening gehouden met bepaalde handelingen die volgens het 21 22 23

M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 66.

Rb. Gent 4 september 1991, Rep.R.J. 1992, 357/3.

Luik 19 februari 1993, Rec.gén.enr.not. 1993, nr. 24277.

Intersentia

11

Handboek successierechten

gemeen recht terugwerken. Zo ook de verwerping. De erfgenaam die de nalatenschap verwerpt, wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. De betrokkene is geen successierechten verschuldigd en de eventueel reeds geheven successierechten kunnen worden teruggegeven op voorwaarde dat de verwerping: – ernstig is: de verwerping is niet ernstig indien ze kennelijk gedaan werd ten voordele van één of meer erfgenamen of indien er een prijs voor werd betaald (art. 780, tweede lid BW); – gebeurt overeenkomstig artikel 784 BW, met andere woorden door middel van een verklaring op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg van het arrondissement waar de erfenis is opengevallen in een daartoe bestemd register; – de gehele nalatenschap betreft.

Om bedrog te vermijden, bepaalt artikel 2.7.7.0.3 VCF (art. 68 Br.W.Succ.) dat de verwerping nooit tot gevolg kan hebben dat er minder successierecht wordt betaald. De erfgenamen die als gevolg van de verwerping de goederen verkrijgen, kunnen dus nooit minder successierechten betalen dan hij die verwerpt (zie verder).

1.2.2. Onwaardigheid Bij de berekening van de successierechten mag geen rekening gehouden worden met het bestaan van een erfgenaam die als onwaardige van de erfenis is uitgesloten overeenkomstig artikel 727 BW. 1.2.3. Inkorting en inbreng Schenkingen onder de levenden die aan inbreng zijn onderworpen of die kunnen worden ingekort wegens overschrijding van het beschikbare deel, worden niet in aanmerking genomen voor de berekening van het successierecht. De begift igde moet dus in principe geen successierecht betalen op de goederen die hem werden geschonken en die hij gebeurlijk moet inbrengen, of die hij (gedeeltelijk) moet teruggeven als gevolg van inkorting. Men gaat ervan uit dat de geschonken goederen definitief uit het patrimonium van de erflater zijn verdwenen en dat ze dus niet meer door erfopvolging kunnen overgaan op de erfgenamen.24 Ook de erfgenaam die met succes de inkorting van een schenking vorderde, zal geen successierecht betalen op het ingekorte part dat hem toekomt.

Bovendien wordt ieders belastbaar erfdeel in de nalatenschap berekend alsof er geen schenkingen onder de levenden waren geweest.

24

12

Besl. 6 juli 1923, Rec.gén.enr.not. 1923, nr. 16005, noot.

Intersentia

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen

Voorbehoud moet gemaakt worden wat betreft de schenkingen onder de levenden die door een fictie van de wet met een legaat gelijkgesteld worden (zie art. 2.7.1.0.3 en 2.7.1.0.5 VCF – art. 7 en 4, 2° en 3° Br.W.Succ.): – in zoverre die schenkingen moeten worden ingebracht of worden ingekort, geven ze geen aanleiding tot de heffing van het successierecht in hoofde van de begiftigde overeenkomstig de genoemde artikelen25; – anderzijds moet wel rekening gehouden worden met het feit dat deze goederen geacht worden deel uit te maken van de nalatenschap. Dit betekent dat in geval van inbreng alle erfgenamen op die goederen zullen worden belast en dat in geval van inkorting de reservataire erfgenamen die de inkorting verkregen, het successierecht hierop zullen moeten betalen.26 Indien echter een legaat moet worden ingekort, dan betreft het nog steeds goederen die tot de erfmassa behoren; wie de inkorting vorderde en bekwam, zal op de bekomen goederen wel successierecht moeten betalen.

1.2.4. Terugkeer Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen wettelijke en contractuele of conventionele terugkeer. De wettelijke terugkeer is voorzien bij artikel 747 BW en bestaat erin dat bloedverwanten in de opgaande lijn de zaken zullen erven die zij aan hun afstammelingen hebben geschonken en welke begiftigden vooroverlijden zonder nakomelingen. Aangezien deze wettelijke terugkeer een erfenis uitmaakt, wordt hij in beginsel met het successierecht belast. In Brussel is dat nog steeds zo.

In Vlaanderen werd een vrijstelling ingevoerd (zie hieronder).

Enkel de overgang ingevolge wettelijke terugkeer wordt belast, niet de overgang in geval van contractuele of conventionele terugkeer: in dat geval gaat het immers om de vervulling van een ontbindende voorwaarde (zie boven ). Daarom wordt in de praktijk aan vele schenkingsaktes een beding van terugkeer toegevoegd; indien het vooroverlijden van de kinderloze begift igde zich voordoet, keren de geschonken goederen (of wat ervoor in de plaats kwam) terug naar de schenker wegens de uitwerking van het contract. Op deze conventionele terugkeer werd geen successierecht geheven, nu die zijn oorzaak vond in het contract (en niet in de erfenis).

Voor de overlijdens in Vlaanderen vanaf 24 januari 2014 geldt een vrijstelling van successiebelasting, ook in geval van wettelijke terugkeer; artikel 2.7.6.0.4 VCF) bepaalt als volgt:

25 26

L. Weyts, o.c., nr. 259 en 260; J. Decuyper, o.c., nr. 408.

Ibid.

Intersentia

13

Handboek successierechten

“De waarde van de zaken die ascendenten verkrijgen uit de nalatenschap van de erflater, wordt vrijgesteld van de erfbelasting als de volgende voorwaarden cumulatief zijn vervuld: 1° de zaken zijn door die ascendenten onder de levenden aan de erflater geschonken voor zijn overlijden; 2° de zaken bevinden zich nog in natura in de nalatenschap of er is, als ze zijn vervreemd, nog een schuldvordering in de nalatenschap aanwezig; 3° de erflater is zonder nakomelingen gestorven.”

De tweede en de derde voorwaarde leiden ertoe dat de vrijstelling niet geldt indien de geschonken zaken niet meer te identificeren zijn in de nalatenschap van het vooroverleden begiftigde kind (denk aan een geldsom), of als ze wederbelegd werden. Evenmin geldt de vrijstelling indien het vooroverleden begift igde kind wel reeds nakomelingen had.

Om die reden wordt nog heel vaak geadviseerd een beding van terugkeer op te nemen in de schenkingsakte zelf, zodat één en ander meer op maat van de familiale wensen kan worden uitgewerkt.

1.2.5. Erfrecht van de Staat of publiekrechtelijke organen Wanneer de Staat door de wet geroepen is om te erven, is het successierecht verschuldigd.

Legaten die zijn vermaakt aan de Staat, de Gewesten, de Gemeenschappen en andere vergelijkbare organen van publiekrecht zijn daarentegen vrijgesteld van successierecht wat Brussel betreft (art. 55 Br.W.Succ.) of onderworpen aan een lager tarief wat Vlaanderen betreft (art. 2.7.4.2.1 VCF).

2.

TESTAMENTAIR E ERFOPVOLGING

2.1. HET BESTAAN VAN EEN TESTAMENT EN DE GELDIGHEID Indien er een testament is, heeft dit voorrang op de devolutie overeenkomstig het wettelijke erfrecht. Het bestaan van het testament moet wel vaststaan27: – een authentiek testament heeft volledige bewijskracht tot er een klacht wegens valsheid wordt ingediend (art. 1319 BW); – een onderhands testament zal niet in aanmerking genomen worden voor de bepaling van de devolutie wanneer het geschrift of de handtekening ervan niet 27

14

M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 71.

Intersentia

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen

wordt erkend door de erfgenamen. In dat geval heeft het testament immers geen enkele waarde tot wanneer de echtheid van het geschrift of de handtekening door een gerechtelijk onderzoek wordt aangetoond (art. 1324 BW). Wanneer het later toch wordt erkend of wanneer de echtheid ervan wordt aangetoond, treedt er verandering in in de devolutie en moet een nieuwe aangifte worden ingediend (art. 3.3.1.0.6 en 3.6.0.0.4 VCF – art. 37, 3° en 135, 5° W. Succ.).

Anderzijds belet de nietigheid waardoor een testament is aangetast, niet dat de administratie de erfrechten volgens de testamentaire devolutie bepaalt. Het testament behoudt immers zijn uitwerking tot wanneer het nietig wordt verklaard. De nietigverklaring brengt een verandering in de devolutie teweeg en geeft aanleiding tot het indienen van een nieuwe aangifte (Art. 3.3.1.0.6 en 3.6.0.0.4 VCF – art. 37, 3° en 135, 5° Br.W.Succ.).

Wanneer de geldigheid van het testament of van een legaat wordt betwist, moet het hoogst opvorderbare recht worden geheven, onder voorbehoud dat teruggave kan worden gevraagd wanneer aan de onzekerheid een einde wordt gesteld (art. 2.7.4.1.2 VCF – art. 49 Br.W.Succ.).

2.2. HER ROEPING De administratie houdt geen rekening met een legaat dat werd herroepen door een later testament; er wordt geen belasting geheven. Anderzijds houdt de administratie wel rekening met een legaat dat herroepbaar is na het overlijden wegens niet-uitvoering van de voorwaarden of wegens ondankbaarheid: de belasting wordt in eerste instantie wel geheven.28 Indien een dergelijk legaat nadien wordt herroepen, zal een nieuwe aangifte moeten worden ingediend (art. 3.3.1.0. en 3.6.0.0.4 VCF – art. 37, 3° en 135, 5° Br.W.Succ.).

2.3. VERWER PING De verwerping brengt een verandering in de devolutie teweeg. De verwerper moet geen successierechten betalen op voorwaarde dat de verwerping ernstig is en het ganse legaat betreft. Men is doorgaans van oordeel dat de verwerping niet moet gebeuren volgens de regels voorgeschreven door artikel 784 BW.29

28 29

L. Weyts, o.c., nr. 60.

J. Decuyper, o.c., nr. 62.

Intersentia

15

Handboek successierechten

Degenen die als gevolg van de verwerping erven, mogen evenwel niet minder successierechten betalen dan de rechten die door de verwerper verschuldigd zouden zijn geweest indien die het legaat had aanvaard (art. 2.7.7.0.3 VCF – art. 68 Br.W.Succ.).

2.4. OPSCHORTENDE EN ONTBINDENDE VOORWAAR DE; TIJDSBEPALING; MACHTIGING VAN DE OVER HEID Met een legaat onder opschortende voorwaarde wordt voor de heffi ng van het recht voorlopig geen rekening gehouden. Het gelegateerde goed blijft bij de erfgenamen, die er successierechten op betalen. Bij het vervullen van de voorwaarde vindt er een verandering in de devolutie plaats en moet een nieuwe aangifte worden ingediend (art. 3.3.1.0.6 en 3.6.0.0.4 VCF – art. 37, 3° en 135, 5° Br.W.Succ.).

Een legaat onder ontbindende voorwaarde heeft onmiddellijk uitwerking en wordt in aanmerking genomen voor de heffing van de successierechten. Bij vervulling van de voorwaarde zal het recht dat werd betaald, via de indiening van een bijkomende aangifte mogen worden teruggevraagd (art. 3.6.0.0.4 VCF – art. 135, 5° Br.W.Succ.).

Anders dan een legaat onder opschortende voorwaarde, zal een legaat dat voorzien is van een opschortende tijdsbepaling, de onmiddellijke heffi ng van het recht in hoofde van de legataris niet beletten. De waarde van het goed kan evenwel worden verminderd met het tijdelijke vruchtgebruik dat de andere erfgenaam geniet tot wanneer de termijn is verstreken. Op de waarde van dit vruchtgebruik wordt deze erfgenaam belast.30 Wanneer een legaat onderworpen is aan een machtiging van overheidswege, wordt het successierecht toch onmiddellijk geheven, op voorwaarde dat de rechtspersoon aan wie het legaat wordt gemaakt, reeds bestaat op het ogenblik van het overlijden. Deze rechtspersoon kan wel twee maanden uitstel van betaling krijgen tot na de machtiging (art. 3.10.3.1.3 VCF – art. 80, eerste lid Br.W.Succ.).

2.5. ALTER NATIEF EN FACULTATIEF LEGAAT Een legaat is alternatief als het slaat op twee of meer goederen van de nalatenschap waaruit één dient te worden gekozen, ofwel door de legataris, ofwel door de erfgenaam die het moet afleveren (cf. art. 1189 BW). Zolang de keuze niet gemaakt is, wordt het hoogste recht geheven (art. 2.7.4.1.2 VCF – art. 49 Br.W.Succ.).

30

16

Circulaire 9 april 1856, § 39, Rec.gén.enr.not. 1856, nr. 2751; M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 108.

Intersentia

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen

Een legaat is facultatief wanneer het maar op één goed slaat, maar wanneer aan de erfgenaam die het moet afleveren, de mogelijkheid wordt gelaten het door een ander goed te vervangen. Zolang van de mogelijkheid geen gebruik werd gemaakt, wordt het recht geheven op het in eerste instantie te leveren goed. Wordt dan toch het facultatieve goed geleverd, dan is er een verandering van devolutie (met een nieuwe aangifte tot gevolg).

2.6. BEDING VAN AANGROEI OF VAN TERUGVALLING VAN LEGAAT EN ER FSTELLING OVER DE HAND Bij een legaat met beding van aangroei wordt het successierecht geheven lastens de verschillende legatarissen, elk voor een gelijk deel. Bij het overlijden van een van hen wordt het successierecht geheven op de waarde van het goed bij dit overlijden maar volgens het tarief dat van toepassing is op de datum van het overlijden van de oorspronkelijke erflater en volgens de verwantschap tussen hem en de langstlevende.

Bij een legaat met beding van terugvalling wordt het successierecht geheven lastens de legataris in de eerste graad. Bij het overlijden van deze laatste wordt het successierecht geheven op de waarde van het vruchtgebruik of de rente bij dit overlijden maar volgens het tarief dat van toepassing is op de datum van het overlijden van de erflater en volgens de verwantschap tussen hem en de legataris in de tweede graad (art. 2.7.4.1.4 en 3.3.1.0.6, 4° VCF – art. 53 en 37, 4° Br. W.Succ.).

Bij een (al dan niet geoorloofde) erfstelling over de hand of een fideï-commis de residuo wordt de belasting in hoofde van de bezwaarde geheven als betrof het een gewoon legaat. Bij het overlijden van de bezwaarde of bij de overdracht van het goed aan de verwachter op een vroeger moment wordt een nieuw successierecht geheven op de waarde van het goed op dat moment maar volgens het tarief dat van toepassing is op de datum van het overlijden van de erflater en volgens de verwantschap tussen hem en de verwachter ( art. 2.7.4.1.4 en 3.3.1.0.6, 5° VCF – art. 53 en 37, 6° Br.W.Succ.).

2.7. DADINGEN MET BETR EKKING TOT DE ER FOPVOLGING 31 Het komt vaak voor dat naar aanleiding van de vereffening van een nalatenschap een geschil rijst tussen de wettelijke erfgenamen en de legatarissen. Zij kunnen dit geschil beëindigen door het sluiten van een dading.

31

J. Decuyper, o.c., nr. 41 e.v.; L. Weyts, o.c., nr. 63.

Intersentia

17

Handboek successierechten

Overeenkomstig het gemeen recht is de dading eigendomoverdragend voor zover een partij zaken buiten de betwisting afstaat. Ze is echter declaratief voor zover ze betrekking heeft op goederen die in het geschil betrokken zijn. Met betrekking tot deze goederen heeft de dading dus slechts voor gevolg te verklaren welke de rechten van de aanspraak makende partijen zijn en steeds geweest zijn.

Het gemeen recht werkt hier door in het fiscaal recht. Dit betekent dat met de dading rekening zal worden gehouden voor de heffing van de rechten voor zover ze betrekking heeft op de goederen die het voorwerp van het geschil uitmaken.

Voorbeeld: Betwisting over de geldigheid van een testament tussen een algemeen legataris en de wettelijke erfgenamen: – wanneer de algemene legataris afziet van zijn rechten in ruil voor een bepaald goed van de nalatenschap, wordt het recht geheven op wat de legataris en de erfgenamen als gevolg van de dading uit de nalatenschap verkrijgen. De dading is eigendomaanwijzend; – wanneer de algemene legataris daarentegen afziet van zijn rechten in ruil voor een som geld die geen deel uitmaakt van de nalatenschap, dan betaalt de algemene legataris geen successierecht. Vermits enkel de goederen, behorend tot de nalatenschap, worden getaxeerd, worden de erfgenamen over alles belast.

2.8. TEN GUNSTE VAN DER DEN BEDONGEN LASTEN Het komt vaak voor dat een erflater aan zijn erfgenamen, legatarissen of begift igden de verplichting oplegt om iets te geven of te doen ten voordele van derden of van de erflater zelf. Sommige van die opgelegde verplichtingen kunnen beschouwd worden als een legaat in het voordeel van de begunstigde. Het successierecht is dan niet verschuldigd door de erfgenaam, legataris of begift igde aan wie de verplichting werd opgelegd, maar wel door de begunstigde. Over sommige testamentaire bedingen kan twijfel rijzen of ze als een legaat dan wel als een last moeten worden beschouwd: – vergoeding die de erflater toekent aan zijn testamentuitvoerder32: a. bestaat de vergoeding uit een som geld, dan wordt ze voor het volle bedrag als een legaat beschouwd zodra ze meer bedraagt dan een billijke vergoeding voor de uitvoering van de opdracht (in principe maximum 5% van de waarde van de goederen waarvan de testamentuitvoerder het beheer heeft);

32

18

M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 88;J. Decuyper, o.c., nr.83.

Intersentia

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen

b. bestaat de vergoeding uit een goed uit de nalatenschap, dan maakt ze in elk geval een legaat uit ten voordele van de testamentuitvoerder, die hierop wordt belast; – lasten bedongen ten gunste van derden: a. de verplichting, opgelegd aan een legataris, erfgenaam of begift igde om onder kosteloze titel aan een derde een goed uit de nalatenschap te geven, wordt beschouwd als een legaat. De derde betaalt hierop successierechten; b. hetzelfde geldt voor de verplichting om te kostelozen titel een bepaald kapitaal of een bepaalde rente uit te keren, ook als die zich niet als dusdanig in de nalatenschap bevindt (art. 2.7.1.0.10 VCF – art. 64 Br.W.Succ). De erfgenamen, legatarissen of begift igden die die som of rente moeten dragen, mogen de belastbare grondslag voor de berekening van de successierechten in die mate verminderen (Art. 2.7.3.2.13 VCF – art. 65 Br.W.Succ.); c. als legaat wordt daarentegen niet beschouwd, de verplichting, opgelegd aan een legataris, erfgenaam of begift igde om iets te doen ten bate van een derde (art. 2.7.1.0.10 VCF – art. 64 Br.W.Succ.) of ten bate van de overledene zelf.33 Zijn zo o.m. geen legaten: • de verplichting, opgelegd aan een erfgenaam, legataris of begift igde om een derde kosteloos te onderhouden; • de verplichting, opgelegd aan een erfgenaam, legataris of begift igde om een schuld die een derde aan die erfgenaam, legataris of begift igde moet, kwijt te schelden; • de verplichting, opgelegd aan een erfgenaam, legataris of begift igde om een bepaald goed van de nalatenschap voor een bepaalde som aan een derde over te dragen als die derde erom vraagt; • de verplichting, opgelegd aan een erfgenaam, legataris of begift igde om missen te doen lezen voor de zielsrust van de overledene.34

2.9. INBR ENG EN INKORTING Wat betreft de invloed van de inbreng of inkorting van schenkingen en legaten op de heffing van successierechten, moet het volgende onderscheid gemaakt worden: – betreft de inbreng of de inkorting schenkingen onder de levenden, dan geldt hetzelfde als wat hierboven werd gezegd in verband met de wettelijke erfopvolging. Met de betrokken schenkingen wordt dus geen rekening gehouden

33 34

L. Weyts, o.c., nr. 537.

Het gaat daarentegen wel om een legaat wanneer de beschikking voorziet in de stichting van een altijddurende mis, waarbij tevens de kerk wordt vermeld waar de mis gelezen moet worden. De kerkfabriek is dan als legataris aan te merken (L. Weyts, o.c., nr. 540).

Intersentia

19

Handboek successierechten

voor de heffing van het recht, behoudens toepassing van de artikelen 2.7.1.0.5 en 2.7.1.0.3,2° en 3° VCF of 7 en 4, 2° en 4,3° Br.W.Succ.; – betreft de inbreng of de inkorting evenwel legaten, dan gelden de volgende regels35: • aan inbreng onderworpen legaten worden niet in aanmerking genomen voor de berekening van de successiebelasting; het successierecht wordt geheven in hoofde van de overige erfgenamen of legatarissen; • betreft het niet aan inbreng onderworpen legaten, dan wordt de betrokken legataris hier wel op belast; • overschrijden legaten het beschikbare deel, dan kunnen de reservataire erfgenamen inkorting vorderen. Dit gebeurt evenwel niet automatisch. In de aangifte moet daarom vermeld worden of inkorting al dan niet heeft plaatsgevonden (minnelijk of gerechtelijk). Zolang de reservatairen hierover geen standpunt hebben ingenomen, moet het successierecht geheven worden in hoofde van de legataris op het volle bedrag van het legaat. Wordt het legaat nadien dan toch ingekort, dan brengt dit een verandering in de devolutie teweeg, die aanleiding geeft tot het indienen van een nieuwe aangifte (art. 3.3.1.0.6 en 3.6.0.0.4 VCF – art. 37, 3° en 135, 5° Br.W.Succ.).

3.

CONTR ACTUELE ERFSTELLINGEN

De contractuele erfstelling is een schenking onder de levenden van het geheel of van een deel van de goederen die de schenker bij zijn overlijden zal nalaten.

Schenkingen van toekomstige goederen zijn op grond van artikel 943 BW nietig. Zulke schenkingen zijn wel mogelijk en geldig: – ofwel in het huwelijkscontract, hetzij door een derde ten voordele van de echtgenoten, hetzij tussen echtgenoten onderling (art. 1082 BW); – ofwel tijdens het huwelijk tussen de echtgenoten onderling (art. 947 en 943 BW).

Naar de vorm is de contractuele erfstelling een schenking onder de levenden, maar naar haar gevolgen is ze een begiftiging bij uiterste wilsbeschikking. Ze maakt overeenkomstig artikel 2.7.1.0.2 VCF of artikel 2 Br.W.Succ. het successierecht of recht van overgang verschuldigd.

De langstlevende echtgenoot zal geen successierechten moeten betalen wanneer hij de contractuele erfstelling bij het overlijden verwerpt. Die verwerping moet wel ernstig en volledig zijn, maar is niet onderworpen aan de naleving van

35

20

M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 122; J. Decuyper, o.c., nr. 85 en 86; L. Weyts, o.c., nr. 60.

Intersentia

II. Aan de belasting onderworpen verkrijgingen

bepaalde formaliteiten. Artikel 2.7.7.0.3 VCF of artikel 68 Br.W.Succ. is ook hier van toepassing.

Indien de kinderen uit een vorig huwelijk inkorting verkregen van het huwelijksvoordeel, zal de echtgenoot in die mate op het voordeel geen successierecht moeten betalen. Vermits het aan de langstlevende echtgenoot toegekende gedeelte dat de helft van het gemeenschappelijk vermogen overtreft, beschouwd wordt als een legaat (zie verder), zullen de reservataire erfgenamen op deze goederen successierechten betalen in de mate waarin ze de inkorting verkregen.36 Er moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de contractuele erfstelling, de schenking onder de levenden en de huwelijksovereenkomsten van artikel 1451 e.v. BW: – een schenking tussen echtgenoten van tegenwoordige goederen is een schenking onder de levenden. Dit blijft zo: • ondanks het feit dat de schenking tussen echtgenoten steeds herroepbaar is; • ook al is de schenking onderworpen aan de opschortende voorwaarde van het overleven van de begift igde; – de schenking tussen echtgenoten van toekomstige goederen is een contractuele erfstelling en is onderworpen aan het successierecht (art. 2.7.1.0.2 VCF – art. 2, eerste lid Br.W.Succ).

Als contractuele erfstelling wordt gewoonlijk ook beschouwd, de toekenning in het huwelijkscontract aan de langstlevende om de handelszaak die eigen is aan de eerststervende echtgenoot, over te nemen mits betaling van een bepaalde som37; – een beding van vooruitmaking of een beding dat afwijkt van de regels van gelijke verdeling van het gemeenschappelijk vermogen wordt in het gemeen recht beschouwd als een contract onder bezwarende titel (art. 1457 e.v. BW), behalve in bepaalde gevallen (zie art. 1458, tweede lid en 1464, tweede lid BW). Een dergelijk beding wordt, wat de heffing van successierechten betreft, gelijkgesteld met een verkrijging door overlijden (art. 2.7.1.0.4 VCF – art. 5 Br.W.Succ.) (zie verder).

36 37

J. Decuyper, o.c.,nr. 410.

M. Donnay, o.c., in Rép.not., XV, Livre II, nr. 136.

Intersentia

21

Handboek successierechten

4.

MET VERKRIJGINGEN DOOR OVER LIJDEN GELIJKGESTELDE VERKRIJGINGEN ONDER DEÂ LEVENDEN

De wetgeving bevat een aantal fictiebepalingen op basis waarvan bepaalde goederen die op civiel vlak niet van de nalatenschap van de erflater afhangen, toch onder toepassing van de successierechten vallen. Deze fictiebepalingen maken het voorwerp uit van een afzonderlijk hoofdstuk.

22

Intersentia