Gezondheidsrecht toegepast (derde editie) by OA_Intersentia

toegepast

Dominique Minten en Liesbeth te Rijdt

Dominique Minten (juriste) is juridisch adviseur voor een aantal WZCâ&#x20AC;&#x2122;s, lector gezondheidsrecht aan Thomas More/Campus Turnhout en docent aan het HIVSET te Turnhout. Zij geeft les aan studenten verpleegkunde en vroedkunde. Dankzij het nauwe contact met het werkveld maakt ze van het recht een levende materie. Liesbeth te Rijdt is juridisch adviseur bij GasthuisZusters Antwerpen. Zij heeft talrijke bijdragen voor boeken en tijdschriften over gezondheidsrecht verzorgd en treedt geregeld op als gastspreker. Willeke Dijkhoffz (verpleegkundige & juriste) is juridisch adviseur bij GasthuisZusters Antwerpen en lector medisch recht aan de Artesis Plantijn Hogeschool.

Dominique Minten en Liesbeth te Rijdt m.m.v. Willeke Dijkhoffz

Gezondheidsrecht toegepast Derde editie

Recht voor vroedvrouwen, verpleegkundigen en andere medewerkers in de zorgsector Gezondheidsrecht toegepast

Vroedvrouwen en verpleegkundigen worden dagelijks en vaak onbewust geconfronteerd met tal van juridische vragen en problemen. In de praktijk komt het aan op snel handelen en daarom moet het recht duidelijk en hanteerbaar zijn. In dit handboek vindt u tal van casussen en ander voorbeeldmateriaal. Het is bestemd voor studenten verpleeg- en vroedkunde, voor studenten die een opleiding gezondheidszorg, bejaardenzorg of kinderzorg volgen evenals voor elke zorgverstrekker werkzaam in de gezondheidssector.

ISBN 978-94-000-0546-4

www.intersentia-educatief.be

Intersentia Gezondheidsrecht toegepast Derde editie v5.indd 1

9 789400

005464

3/09/14 20:31

GEZONDHEIDSRECHT TOEGEPAST

TOEGEPAST

GEZONDHEIDSRECHT TOEGEPAST Recht voor vroedvrouwen, verpleegkundigen en andere medewerkers in de zorgsector

Derde editie

DOMINIQUE MINTEN LIESBETH TE RIJDT m.m.v. WILLEKE DIJKHOFFZ

Antwerpen â&#x20AC;&#x201C; Cambridge

Gezondheidsrecht toegepast. Recht voor vroedvrouwen, verpleegkundigen en andere medewerkers in de zorgsector, derde editie Dominique Minten en Liesbeth te Rijdt m.m.v. Willeke Dijkhoffz ÂŠ 2014 Intersentia Antwerpen â&#x20AC;&#x201C; Cambridge www.intersentia-educatief.be ISBN 978-94-000-0546-4 D/2014/7849/137 NUR 160 / 820 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

Inleiding Vroedvrouwen, verpleegkundigen en andere medewerkers in de zorgsector hebben nood aan eenvoudig hanteerbaar recht. Het gezondheidsrecht is echter vrij complex en voor maatwerk moet u bij de rechter zijn. Dit handboek is een zoektocht naar evenwicht tussen juridische volledigheid en praktijkrelevantie, vandaar de vele casussen en voorbeelden. Ik heb de – naar mijn oordeel – meest relevante thema’s gebundeld. Het gezondheidsrecht is ook een snel evoluerend rechtsgebied. Dit handboek wordt op het ritme van die evolutie geactualiseerd. Dank aan Willeke Dijkhoffz, Liesbeth te Rijdt, Kris Moeremans van Intersentia en vooral aan mijn inspirerende studenten.

Dominique Minten Turnhout, augustus 2014

Intersentia

Inhoud INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v HOOFDSTUK 1. WAT IS RECHT? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.

Wat is recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Het begrip recht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Een maatschappelijk en evoluerend fenomeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Recht als spiegel van de samenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Recht staat nooit stil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. Geen maatwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Doel van het recht: orde en veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. De overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Afdwingbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bronnen van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Altijd eerst de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Problemen oplossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Verschillende soorten wetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Als de wet niet wordt nageleefd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4. Geeft de wet een antwoord op alle maatschappelijke vragen? . . . . . 2.2. En dan de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Van de wet tot een concreet geval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Van een concreet geval tot een regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Recht in evolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. De rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Algemene rechtsbeginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. De gewoonte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeling van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 1 1 1 2 2 3 3 3 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 8 8 8 9 9

HOOFDSTUK 2. DE UITOEFENING VAN HET BEROEP VAN VERPLEEGKUNDIGE/VROEDVROUW . . . . 11 1. 2.

Belangrijkste beroepen in de gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De wettelijke regeling van het verpleegkundig beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Bescherming van het beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. De onwettige uitoefening van de verpleegkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Titelbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

11 12 12 12 13

vii

Gezondheidsrecht toegepast

2.4.

viii

Bijzondere beroepstitels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Lijst van de bijzondere beroepstitels voor de houders van het diploma of de titel van gegradueerde verpleger of van bachelor in de verpleegkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. Lijst van de bijzondere beroepsbekwaamheden voor de houders van het diploma of de titel van gegradueerde verpleger, voor de bachelors in de verpleegkunde, voor de houders van het diploma van verpleegkunde en voor de houders van het brevet of de titel van verpleger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Verpleegkundige verstrekkingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1. Onderverdelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Globale verpleegkundige activiteiten (A-verstrekkingen) . . . B. Technische verpleegkundige prestaties (B1- en B2-verstrekkingen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Toevertrouwde geneeskundige handelingen (C-verstrekkingen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Standaardverpleegplan of -procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Medisch voorschrift. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wettelijke regeling van het beroep van vroedvrouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Wettelijke erkenning van het beroep van vroedvrouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. De vroedvrouw als beoefenaar van de geneeskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Bevoegdheid en verplichtingen in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. Onvoorziene verwikkelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2. Verloskundig dossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.3. Nodig materieel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.4. Waken over hygiëne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.5. Inlichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.6. Pathologische tekens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.7. Sterfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.8. Permanente vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Bevoegdheden en verplichtingen in het bijzonder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1. Bevoegdheden en verplichtingen tijdens de zwangerschap. . . . . . . 3.4.2. Bevoegdheid tijdens de bevalling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.3. Bevoegdheidsoverschrijding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.4. De vroedvrouw als beoefenaar van de verpleegkunde . . . . . . . . . . . De zorgkundige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Welke zijn de activiteiten die een zorgkundige mag uitoefenen? . . . . . . . . . . 4.2. Onder welke voorwaarden mogen de zorgkundigen deze activiteiten uitoefenen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. De “gestructureerde equipe” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Toezicht door de verpleegkundige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14 14 14 14 15 15 16 16 17 19 19 19 20 21 21 21 21 21 21 22 22 22 22 23 23 24 24 25 25 26 26

Intersentia

Inhoud

HOOFDSTUK 3. AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VERPLEEGKUNDIGE EN DE VROEDVROUW . . . . . . . 27 1.

Begrippen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Strafrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Strafrechtelijke en burgerrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . Strafrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Opzettelijke slagen en verwondingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Strafrechtelijke immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Voorwaarden voor strafrechtelijke immuniteit . . . . . . . . . . . . B. Een toepassing: ďŹ xatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Onopzettelijke doding en verwonding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Voorwaarden om op grond van onopzettelijke doding of verwonding bestraft te kunnen worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg . . . . . . . . . . . . . . B. De dood of een lichamelijk letsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Oorzakelijk (causaal) verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Geen oogmerk om te doden of te verwonden . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Schadevergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.4. De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de rechtspersoon . . . . . 2.3. Hulpverzuim / De wettelijke hulpverleningsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.1. De wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.2. Voorwaarden voor strafbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verzuimen hulp te bieden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het slachtoffer verkeert in groot gevaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De betrokkene moet zelf de toestand hebben vastgesteld of iemand moet hem die toestand hebben beschreven . . . . . D. Geen ernstig gevaar voor zichzelf of anderen . . . . . . . . . . . . . 2.4. Valsheid in geschrifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Het begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het moet gaan om een geschrift dat door de wet beschermd is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De waarheid werd vervalst op een door de wet omschreven manier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Er moet sprake zijn van bedrieglijk opzet of het oogmerk om te schaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Er moet sprake zijn van een nadeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3. Wetsartikelen die van belang kunnen zijn voor de verpleegkundige of de vroedvrouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

27 27 28 28 29 29 29 30 31 34 37 37 37 39 39 39 39 40 40 40 41 41 41 41 41 41 42 42 42 42 42 42 42 43

Gezondheidsrecht toegepast

A. Artikel 196 Sw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 B. Artikel 203 Sw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 C. Artikel 205 Sw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.4.4. Vervalser en gebruiker worden gestraft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.5. Onwettige uitoefening van de geneeskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 2.6. Schending van het beroepsgeheim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2.6.1. Het recht op privacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2.6.2. Het beroepsgeheim in het strafrecht: filosofie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2.6.3. De wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 2.6.4. Wie is gebonden door de wet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 A. Uitdrukkelijk vermeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 B. Beroep of staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 C. Knelpunt: ondersteunend personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 2.6.5. Welke gegevens vallen onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw.? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 A. Kennis uit hoofde van het beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 B. Geheimen die zijn toevertrouwd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 2.6.6. Tegenover wie geldt de geheimhoudingsplicht? . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 A. De patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 B. Gedeeld beroepsgeheim of gezamenlijk beroepsgheim . . . . 52 C. De familie en naastbestaanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 D. De politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 E. De pers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.6.7. Wettelijke uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 A. In rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis afleggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 B. Overleggen van het medisch dossier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 C. Wettelijke verplichting om geheimen bekend te maken . . . . 58 D. Aangifte van misdrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 E. Noodtoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 F. Artikel 458bis Sw.: misdrijven ten aanzien van minderjarigen of kwetsbaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 G. Instemming van de patiënt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 H. Verdediging in rechte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.6.8. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 A. Strafrechtelijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 B. Burgerrechtelijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.7. Zwangerschapsafbreking (zie verder) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.8. Euthanasie (zie verder). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Burgerrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.1. Contractuele en aquiliaanse aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.1.1. Leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.1.2. Soort fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Intersentia

Inhoud

3.1.3. Vergoeding van de schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contractuele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Wanneer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Contract/verbintenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Aquiliaanse (buitencontractuele) aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Voorwaarden voor aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1. Contractuele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Contract niet nageleefd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2. Aquiliaanse aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bestaan van een fout. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Oorzakelijk verband tussen fout en schade . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Aansprakelijkheid van verpleegkundigen en vroedvrouwen . . . . . . . . . . . . . 3.5.1. Aansprakelijkheid van de zelfstandige beroepsbeoefenaar . . . . . . . A. Een contract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Maar toch aquiliaanse aansprakelijkheid als er sprake is van een misdrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.2. Aansprakelijkheid van de verpleegkundige/vroedvrouw als werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Er is een contract tussen de werkgever van de beroepsbeoefenaar en de patiĂŤnt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Er is geen contract tussen de werkgever en de patiĂŤnt . . . . . C. Artikel 18 WAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.3. Aansprakelijkheid van de stagiair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.4. De wet medische ongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Nadelen van het klassieke aansprakelijkheidssysteem . . . . B. Uitgangspunt van de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Burgerrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Strafrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Arbeidsrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.

64 65 65 65 66 67 67 67 67 68 68 71 71 72 72 72 72 72 72 73 73 73 73 73 74 75 76 76 77 77 77

HOOFDSTUK 4. DE PERSOON IN HET RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 1.

De persoon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. De natuurlijke persoon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. De rechtspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het begin van de natuurlijke persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. De verwekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

79 79 80 80 80

Gezondheidsrecht toegepast

2.2.

xii

De geboorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.2.1. Burgerrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.2.2. Strafrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.2.3. Verplichtingen naar aanleiding van de geboorte. . . . . . . . . . . . . . . . . 85 A. De kennisgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 B. De aangifte van de geboorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 C. De aangifte van een doodgeboren kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 De afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 3.1. De afstamming langs moederszijde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 3.1.1. Vaststelling van de afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 A. In principe: door de geboorteakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 B. Door moederlijke erkenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 C. Door gerechtelijke vaststelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 3.1.2. Betwisting van het moederschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 A. Het moederschap is vastgesteld door de geboorteakte . . . . 91 B. Het moederschap is vastgesteld door erkenning . . . . . . . . . . 93 C. Het moederschap is gerechtelijk vastgesteld . . . . . . . . . . . . . 93 3.2. De afstamming langs vaderszijde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 3.2.1. De moeder van het kind is gehuwd: het vermoeden van vaderschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 A. Het kind geboren tijdens het huwelijk heeft de echtgenoot van de moeder als vader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 B. Het kind dat geboren is binnen de 300 dagen na de ontbinding of nietigverklaring van het huwelijk, heeft de echtgenoot van de moeder als vader . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 C. De uitschakeling van de vaderschapsregel . . . . . . . . . . . . . . . 94 D. De betwisting van het vaderschap binnen het huwelijk . . . . . 95 E. Hoe kan het vaderschap worden betwist? . . . . . . . . . . . . . . . . 96 3.2.2. De moeder van het kind is niet gehuwd: de vaderlijke erkenning . . 97 A. De vrijwillige erkenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 B. Gedwongen vaststelling (onderzoek naar vaderschap) . . . . 100 C. Vaststelling van de overspelige afstamming: het overspelige kind a patre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 D. Betwisting van de erkenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 E. Onderhoudsvordering tegen de verwekker van het kind . . . 102 3.3. De afstamming samengevat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3.4. De adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 3.4.1. Algemene voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3.4.2. Leeftijdsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3.4.3. Toestemmingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 A. Van de adoptant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 B. Van de geadopteerde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 C. Van de ouders t.a.v. wie de afstamming vaststaat . . . . . . . . 105 D. Van de voogd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Intersentia

Inhoud

3.4.4. De adoptieprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.5. De interlandelijke adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Identiﬁcatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. De naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1. De voornaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. De familienaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vroeger: familienaam van de vader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Nu: keuze voor naam van de vader, de moeder of dubbele naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Latere wijzigingen van de familienaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Het geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. Principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2. Toekenning van het geslacht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3. Latere wijziging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verbetering van de akte van de burgerlijke stand . . . . . . . . . B. Wijziging van het geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. De woonplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De bekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1. Rechtsbekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.2. Handelingsbekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.3. Wilsbekwaamheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Minderjarigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Handelingsonbekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Nuancering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3. Vertegenwoordiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De minderjarige heeft twee ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De minderjarige heeft één ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De minderjarige heeft geen ouders meer . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.4. Het ouderlijk gezag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De verplichtingen van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De rechten van de ouders: het ouderlijk gezag . . . . . . . . . . . C. Wat als het misloopt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Rechten en plichten van de minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . E. Jeugdhulpverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Een als misdrijf omschreven feit (MOF) . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind . . . . . . . . . . . . . 5.3. Meerderjarige onbekwame personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.1. De beschermde persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2. Uitgangspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. Beschermingsmaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Buitengerechtelijke bescherming voor goederen krijgt voorrang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

105 105 106 106 106 108 108 108 109 109 109 110 110 110 111 112 112 112 113 113 113 114 114 115 115 115 115 116 116 116 118 120 122 122 123 124 125 125 127 128 128

xiii

Gezondheidsrecht toegepast

xiv

Gerechtelijke bescherming: zowel voor goederen als voor de persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 C. De bewindvoerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 5.4. Wilsonbekwaamheid bij medische beslissingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 5.4.1. Feitelijke situatie geldt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 5.4.2. Concrete beoordeling door beroepsbeoefenaar . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Persoonlijkheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 6.1. De individualiteit van de persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 6.2. De psychische en morele integriteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 6.3. De fysieke persoonlijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Het lichaam in het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 7.1. Principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 7.1.1. Recht op fysieke integriteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 A. Respecteren van de fysieke integriteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 B. Zelfbeschikkingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 C. Spanning tussen het recht op fysieke integriteit en het zelfbeschikkingsrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 7.2 Zwangerschapsafbreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 7.2.1. Principe van strafbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 7.2.2. Niet-strafbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 A. Zwangerschapsafbreking voor 12 weken . . . . . . . . . . . . . . . . 138 B. Zwangerschapsafbreking na 12 weken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 C. Niet naleven voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 7.2.3. Gewetensbezwaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 7.2.4. Registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 7.3. Gedwongen opname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 7.3.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 7.3.2. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 7.3.3. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 A. Geestesziekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 B. Gevaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 C. Causaal verband tussen geestesziekte en gevaar . . . . . . . . 143 D. De toestand moet de opname noodzakelijk maken . . . . . . . 143 E. Geen andere geschikte behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 7.3.4. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 A. De gewone procedure. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 B. De spoedprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 7.3.5. Behandeling in een ziekenhuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 A. De observatieperiode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 B. Verder verblijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 7.3.6. Verpleging in een gezin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 7.3.7. Gedwongen opname, gedwongen behandeling? . . . . . . . . . . . . . . . 146 A. Wilsonbekwame patiĂŤnt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 B. Wilsbekwame patiĂŤnt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Intersentia

Inhoud

7.4.

7.5.

7.6.

Intersentia

7.3.8. Fundamentele rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.9. Bekwaamheid van de gedwongen opgenomen zieke . . . . . . . . . . . Medisch begeleide voortplanting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toegang tot medisch begeleide voortplanting . . . . . . . . . . . . 7.4.2. Medisch begeleide voortplanting met embryoâ&#x20AC;&#x2122;s en gameten. . . . . A. Voorafgaande controle van oorzaken van steriliteit, onvruchtbaarheid of subfertiliteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Informatie en begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Voorafgaande overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.3. Afname van gameten (eicellen en sperma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bewaring door invriezing van gameten voor de invulling van een bestaande of latere kinderwens . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gebruik voor wetenschappelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . C. Donatie van gameten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.4. MBV door inplanting van een embryo in vitro . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. MBV door inplanting van een embryo dat tot stand kwam met de gameten van de wensouders . . . . . . . . . . . . . . B. MBV door inplanting van een embryo dat tot stand kwam met donorgameten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wetenschappelijk onderzoek op embryoâ&#x20AC;&#x2122;s . . . . . . . . . . . . . . . Medische experimenten op mensen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.1. Begrippen en toepassingsgebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Proeven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Experimenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.2. De partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De deelnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De opdrachtgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De onderzoeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het ethisch comitĂŠ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De minister van Volksgezondheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.3. Bescherming van de deelnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Onbekwame meerderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Personen van wie de toestemming niet kan worden verkregen wegens hoogdringendheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.4. Aansprakelijkheid en verzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Orgaantransplantatie bij levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.1. Maatschappelijk belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.2. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.3. Algemene voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147 147 147 148 148 148 149 149 150 150 150 150 151 152 155 155 156 158 159 159 159 160 160 160 160 161 161 162 162 162 163 164 164 166 166 166 166 167 167 xv

Gezondheidsrecht toegepast

7.6.4. 7.6.5. 7.6.6. 7.6.7.

x vi

Meerderjarigheid en toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minderjarigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wegname na overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichtingen van de arts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bij levende donor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bij overleden donor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het einde van de natuurlijke persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Verplichtingen in verband met het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.1. Aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.2. Bestemming van het lijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De begraving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De lijkverbranding/crematie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3. Orgaantransplantatie bij overledenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.1. Toepassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.2. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Uitdrukkelijk verzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Standpunt inzake transplantatie niet bekendmaken . . . . . . C. Uitdrukkelijk toestemmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.3. Voorwaarden voor transplantatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4. Autopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.1. De wetenschappelijke autopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.2. De politionele autopsie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.3. De gerechtelijke autopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.5. Lichaamsdonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6. Beslissingen over het levenseinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.1. Niet-behandelingsbeslissingen (NBB’s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.2. Pijnbestrijding met levensverkortend effect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.3. Palliatieve sedatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.4. Euthanasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Deﬁnitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het verzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De gezondheidstoestand van de patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De rol van de arts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.5. Wet betreffende de palliatieve zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.6. Hulp bij zelfdoding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6.7. Levensbeëindiging door toediening van letale middelen zonder uitdrukkelijk verzoek van de patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

168 169 169 169 169 170 170 170 170 170 171 171 172 172 172 173 173 173 173 174 174 174 175 175 175 175 175 175 176 179 181 182 182 182 188 192 195 195 196

Intersentia

Inhoud

HOOFDSTUK 5. DE RELATIE BEROEPSBEOEFENAAR-PATIËNT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 1.

Patiëntenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 1.1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 1.1.1. Patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 1.1.2. Beroepsbeoefenaars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 1.1.3. Gezondheidszorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 1.2. Recht op informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 1.2.1. Recht op gezondheidsinformatie (art. 7). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 A. Welke informatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 B. Aan wie?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 C. In welke vorm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 D. Weigering van informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 1.2.2. Recht op geïnformeerde toestemming of informed consent (art. 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 A. Vorm van de toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 B. De geïnformeerde weigering van toestemming en de negatieve wilsverklaring. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 C. Draagwijdte van de toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 D. Plaatsvervangende toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 1.3. Recht op privacy (art. 10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 1.3.1. Recht op informationele privacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 1.3.2. Recht op ruimtelijke privacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 1.4. Rechten in verband met het patiëntendossier (art. 9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 1.4.1. Recht op een patiëntendossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 A. Patiëntendossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 B. Zorgvuldig bijhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 1.4.2. Recht op rechtstreekse inzage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 A. Termijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 B. Persoonlijke notities en info van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 1.4.3. Recht op onrechtstreekse inzage? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 A. Therapeutische exceptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 B. Inzage door nabestaanden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 C. Inzage door de vertegenwoordiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 1.4.4. Recht op een afschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 1.5. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening (art. 5). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 1.6. Recht op vrije keuze van beroepsbeoefenaar (art. 6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 1.7. Recht op pijnbestrijding (art. 11bis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 1.8. Klachtrecht (art. 11) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 1.8.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 1.8.2. Klachtenbemiddeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 1.8.3. De Federale Commissie “Rechten van de patiënt”. . . . . . . . . . . . . . 218 Plichten van de patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Intersentia

x vii

Gezondheidsrecht toegepast

BIJLAGE 1 VERDUIDELIJKINGEN BIJ DE LIJST VAN DE TECHNISCHE VERPLEEGKUNDIGE VERSTREKKINGEN EN DE TOEVERTROUWDE GENEESKUNDIGE HANDELINGEN OP BASIS VAN DE BRIEFWISSELING MET DE TECHNISCHE COMMISSIE VOOR VERPLEEGKUNDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 BIJLAGE 2 STAAND ORDER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 BIJLAGE 3 NEGATIEVE WILSVERKLARING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 BIJLAGE 4 MODEL VOOR DE WILSVERKLARING INZAKE EUTHANASIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 BIJLAGE 5 AANWIJZING VAN EEN VERTROUWENSPERSOON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 BIJLAGE 6 AANWIJZING VAN EEN VERTEGENWOORDIGER IN HET KADER VAN DE VERTEGENWOORDIGING VAN DE PATIÃ&#x2039;NT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 BIJLAGE 7 VERZOEKSCHRIFT GEDWONGEN OPNAME: VOORBEELD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 BIJLAGE 8 DNR-PROTOCOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 BIJLAGE 9 LIJST VAN DE GENEESMIDDELEN DIE DOOR DE VROEDVROUWEN AUTONOOM MOGEN WORDEN VOORGESCHREVEN IN HET KADER VAN DE OPVOLGING VAN NORMALE ZWANGERSCHAPPEN, DE PRAKTIJK VAN NORMALE BEVALLINGEN EN DE ZORG AAN GEZONDE PASGEBORENEN IN EN BUITEN HET ZIEKENHUIS . . . 250 TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

x viii

Intersentia

Hoofdstuk 1. Wat is recht? 1.

Wat is recht?

1.1.

Het begrip recht

Wat is recht? Geen cursus recht ontsnapt aan deze vraag. Het is meteen ook de moeilijkste vraag, want er is geen vaste deďŹ nitie. Men kan hoogstens het begrip omschrijven via een aantal kenmerken. Iedereen is het erover eens dat recht: (1) een evoluerend gegeven is (2) dat te maken heeft met regels die worden opgelegd en (3) die dienen om het maatschappelijk leven te ordenen en (4) afdwingbaar zijn door de overheid.

1.2.

Een maatschappelijk en evoluerend fenomeen

1.2.1. Recht als spiegel van de samenleving Recht gaat over mensen: over de draagmoeder die haar kind niet meer wil afstaan aan de wensouders, over de 93-jarige vrouw die levensmoe is en euthanasie wenst, over de familie van een psychisch zieke man die een manier zoekt om hem te laten behandelen enz. Recht is een maatschappelijk gegeven. Waar mensen samenleven, ontstaan belangenverschillen en conďŹ&#x201A;icten en ontstaat dus de behoefte aan regels. Deze behoefte is niet in elke samenleving hetzelfde. Bv. in een land met een grote bevolkingsdichtheid is er een grote behoefte aan ruimtelijke ordening; in uitgestrekte gebieden heeft dit minder belang. In een land met een sterke invloed van de Kerk zal de legalisering van abortus langer uitblijven.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

1.2.2. Recht staat nooit stil Mensen veranderen, behoeften veranderen. Elke samenleving evolueert. Het recht evolueert mee. Reeds lang bestaande fenomenen worden nu wel bespreekbaar. Bv. abortus, het homohuwelijk.

Nieuwe maatschappelijke inzichten doen hun intrede. Bv.: ontwikkelingen in de geneeskunde brengen problemen met zich mee die voordien onbekend waren: orgaantransplantatie deed vragen rijzen over de eigendom van organen, de beslissingsbevoegdheid over donatie en het doodscriterium.

Andere fenomenen zijn hopeloos verouderd en moe(s)ten worden gewijzigd of geschrapt. Bv.: zo werd in 2006 de afstammingswet gewijzigd om deze meer aan te passen aan de maatschappelijke realiteit. Ook werd in 2014 euthanasie voor minderjarigen onder bepaalde omstandigheden goedgekeurd, werd de regelgeving inzake de bescherming van meerderjarige onbekwame personen gewijzigd, alsook de regels inzake de naamgeving.

1.2.3. Geen maatwerk Het spreekt vanzelf dat elke maatschappelijke situatie niet zomaar in een regel kan worden weergegeven. Daarvoor is onze samenleving te complex. Bovendien is het moeilijk om een evolutie in een regel te grijpen. Enerzijds geeft dit een gevoel van onzekerheid, anderzijds zien we dat ons recht ruimte laat voor de oplossing van concrete probleemsituaties en nieuwe tendensen. De vraag kan ook gesteld worden of het recht altijd een antwoord moet geven. Sommige maatschappelijke vragen zijn zo complex dat een absolute regel ter zake het ethisch denken en de gevoeligheid voor nieuwe problemen en oplossingen zou verstikken. Bv. zo zou men bij prematuur geboren babyâ&#x20AC;&#x2122;s een leeftijdsgrens kunnen vastleggen die bepaalt vanaf welke leeftijd men extra ondersteuning biedt. In de praktijk zou dit betekenen dat men andere criteria niet meer in overweging hoeft te nemen. Het is duidelijk dat het recht dan geen ruimte laat voor het evalueren van de concrete situatie en het nemen van eigen verantwoordelijkheid van de hulpverlener onmogelijk maakt.

Intersentia

1.3.

Wat is recht?

Regels

Recht staat voor “regels”. Regels ordenen het leven, maken het gestructureerd, duidelijk. De inhoud van de regels zal van samenleving tot samenleving verschillen. Dat komt o.a. omdat elke maatschappij andere behoeften heeft. Er is een belangrijk onderscheid tussen rechtsregels en fatsoenregels. Fatsoenregels kunnen door iedereen worden opgelegd en gesanctioneerd. Ze zijn niet algemeen bindend en kunnen bijgevolg niet afgedwongen worden door de overheid. Bv. met mes en vork eten. Rechtsregels daarentegen worden opgelegd en afgedwongen door de overheid en gelden voor iedereen.

1.4.

Doel van het recht: orde en veiligheid

“It may be true that the law cannot make a man love me, but it can keep him from lynching me, and I think that is pretty important.” (M. Luther King) Vrijheid is prettig. Maar de vrijheid van de ene kan de vrijheid van de andere belemmeren. De meeste dingen die de mens wil, zijn schaars. De schaarste in de wereld is een bron van ontelbare conﬂicten. Een permanent strijdtoneel is niet wenselijk. Los van de ethische bezwaren, zou een constante oorlog van allen tegen allen alleen maar onzekerheid met zich meebrengen. Het recht van de sterkste zou zegevieren en de vooruitgang zou geen kans krijgen. Om zo een situatie te vermijden, ontwikkelt elke samenleving (rechts) regels. Vrijheid wordt dan opgeofferd aan rechtszekerheid. Het recht tracht het gedrag van mensen zodanig te beïnvloeden dat conﬂicten vermeden of opgelost worden. Regels maken betekent trouwens “kiezen”. Er zijn altijd verschillende oplossingen mogelijk voor een bepaald probleem. Een overheid kan deze keuze op democratische of op dictatoriale wijze maken.

1.5.

De overheid

De overheid legt de regels op en dwingt ze af. Wie die “overheid” is, hangt af van de gekozen staatsvorm van een samenleving. De staatsvormen in het Westen noemen zich allemaal democratisch. In België wil dit zeggen dat de bevolking geen rechtstreekse beslissingen neemt, maar zich via verkiezingen laat vertegenwoordigen door parlementsleden om wetten te maken.1

J. VANDE LANOTTE, S. BRACKE en G. GOEDERTIER, België voor beginners, Brugge, die Keure, 1998, 23.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

Verder heeft onze Belgische overheid o.a. nog de volgende kenmerken: – Scheiding der machten Scheiding der machten wil zeggen dat de macht verdeeld wordt over verschillende instellingen. In België wordt een onderscheid gemaakt tussen: 1. wetgevende macht, die de wetten maakt; 2. uitvoerende macht, die de wetten uitvoert en regeert; 3. rechterlijke macht, die uitspraak doet over geschillen. Elke macht wordt uitgevoerd door een ander orgaan en wordt ook gecontroleerd. Welk orgaan juist bevoegd is voor welke macht is afhankelijk van het niveau (federaal, gemeenschappen of gewesten) waar de beslissing moet worden genomen. Maar grof geschetst heeft het Parlement samen met de Koning of de regering de wetgevende macht, de regering samen met de Koning op federaal niveau de uitvoerende macht en de hoven en rechtbanken de rechterlijke macht. – België is een federale staat, met gemeenschappen en gewesten In België hebben we niet één centrale overheid die alle beslissingen kan nemen. De beslissingsbevoegdheid is verdeeld over verschillende niveaus, waarbij elk niveau zijn bevoegdheden zelf kan uitvoeren. We hebben een federale overheid, gemeenschappen en gewesten. Algemeen gesteld is de federale overheid over het hele land bevoegd voor buitenlandse zaken, landsverdediging, justitie, volksgezondheid … Naast de federale staat hebben we ook gemeenschappen en gewesten. Er zijn drie gewesten. Deze gewesten bezitten bevoegdheden die met hun regio te maken hebben. Zo zijn ze onder andere bevoegd voor economie, energie, leefmilieu, … Tot slot hebben we drie gemeenschappen, waarbij de opdeling gebeurd is op basis van de taal. De gemeenschappen bezitten in die zin dan ook bevoegdheden over cultuur, persoonsgebonden aangelegenheden (bijstand aan personen), ouderenzorg, … In het kader van de gezondheidszorg is het dus belangrijk te weten dat een aantal bevoegdheden verspreid zitten over het federale en het regionale niveau. Ook n.a.v. de zesde staatshervorming gebeurde er weer een overdracht van bevoegdheden naar de gemeenschappen. – België is een rechtsstaat Dit heeft tot gevolg dat ook de overheid de rechtsregels moet respecteren, waaronder de basisrechten van de mens (recht op meningsuiting, recht op onderwijs, recht op gelijke behandeling, privacy …). Leeft een overheid de rechtsregels niet na, dan kan ook elke burger naar de rechtbank stappen. 4

Intersentia

Wat is recht?

– België is een monarchie Het staatshoofd is een koning. De macht van de Koning is beperkt: hij heeft geen persoonlijke bevoegdheden, enkel bevoegdheden die hij samen met de regering uitoefent.

1.6.

Afdwingbaarheid

Een regel waaraan geen gevolgen worden gekoppeld wanneer die niet wordt nageleefd, heeft uiteraard geen nut. Dit gevolg kan ook preventief werken: doordat men weet dat er een gevolg zoals de sanctie bestaat, leeft men de regel na. Een gevolg kan ook bestraffend werken: als de regel niet nageleefd wordt, kan er bijvoorbeeld een straf volgen. Enkel de overheid kan sanctioneren. De bevolking mag het recht dus niet in eigen handen nemen.

Bronnen van het recht

De meest gekende bron van het recht is uiteraard de wet, maar daarnaast zijn er ook nog andere bronnen, zoals de rechtspraak, de rechtsleer, de gewoonte en de algemene rechtsbeginselen. In een veelheid van rechtsbronnen (met mogelijk conﬂicten hiertussen) is het belangrijk te weten welke bronnen we eerst moeten consulteren. Er bestaat immers tussen de verschillende rechtsbronnen een soort hiërarchie, een rangorde. Zeer eenvoudig gesteld komt dit neer op: eerst de wet en daarna de rest.

2.1.

Altijd eerst de wet

2.1.1. Problemen oplossen De wet is de belangrijkste bron van recht. De wet is de basis, het skelet van de juridische anatomie.2 Om een juridisch probleem op te lossen, moet men altijd eerst de wet consulteren.

F.J.A. BEUMER en R.M. DEN HARTOG-VAN TER THOLEN, Recht voor verpleegkundigen, Deventer, Kluwer, 1996, 5.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

2.1.2. Verschillende soorten wetten Met wetgeving wordt bedoeld elk algemeen bindend voorschrift dat door een bevoegde overheid wordt uitgevaardigd. Wetten zijn: internationale verdragen, handelingen van supranationale organen, de Grondwet, federale wetten, decreten, ordonnanties, koninklijke besluiten, besluiten en verordeningen van de deelstaatregeringen, ministeriële besluiten en provinciale en gemeentelijke reglementen. Ook tussen deze wetten bestaat er een hiërarchie of randorde.

2.1.3. Als de wet niet wordt nageleefd Als de wet niet wordt nageleefd, kan de rechter tussenkomen. Rechtbanken horen bij de wet. Dankzij de tussenkomst van een neutrale ﬁguur (een rechter) trekt het recht een grens tussen mensen die met elkaar in conﬂict kwamen.

2.1.4. Geeft de wet een antwoord op alle maatschappelijke vragen? De wet geeft niet steeds een sluitend antwoord op elke maatschappelijk vraag. Een wet laat vaak ruimte voor interpretatie/beoordelingsvrijheid. Maatschappelijke problemen laten zich immers niet zomaar in een wet gieten. De realiteit is zelden zwart of wit. Meestal is ze complex. Daarom maakt de wetgever de wetten soms bewust zeer algemeen, zodat ze op heel veel situaties kunnen worden toegepast. Voorbeeld De wet op de gedwongen opname van psychiatrische patiënten laat toe personen gedwongen op te nemen in een instelling als “zij de eigen gezondheid en veiligheid ernstig in gevaar brengen, of omdat zij een ernstige bedreiging vormen voor andermans leven of integriteit”. De wetgever geeft geen opsomming van situaties waarin er een gevaar is.

Het is aan de rechter om de concrete situatie te bekijken en een beslissing te nemen, rekening houdend met de bedoeling van de wet.

2.2.

En dan de rechtspraak

2.2.1. Van de wet tot een concreet geval Is de wet duidelijk, dan heeft de rechter bij een conﬂict de eenvoudige taak om de wet toe te passen. 6

Intersentia

Wat is recht?

Maar meestal zijn de wetten niet zo duidelijk. Het spreekt voor zich dat de wet niet altijd een pasklaar antwoord heeft op elke maatschappelijke situatie. Vandaar dat onze wetgever in een wet opzettelijk zeer algemene termen gebruikt. Bv. het begrip “noodsituatie” in de abortuswet of het begrip “ondraaglijk lijden” in de euthanasiewet.

Op die manier is de wet op heel veel situaties toepasselijk. De rechter moet met andere woorden de wet interpreteren: betekenis geven aan de wet door ze toe te passen op een concrete situatie. Dat interpreteren doet de rechter steeds binnen het kader van de wet. Een rechter moet immers zijn uitspraak motiveren, d.w.z. juiste juridische argumenten geven voor zijn beslissing.

2.2.2. Van een concreet geval tot een regel Betekent dit dat elke rechtszaak een sprong in het duister is? Soms wel, soms niet. De rechter kan nagaan of er ooit in een gelijkaardige zaak door een andere rechter een uitspraak werd gedaan. Deze uitspraak kan als referentie dienen voor de huidige zaak (precedent). Hoe meer gelijkaardige uitspraken, des te meer informatie men heeft voor de huidige zaak. Let wel: een gelijkaardig precedent is geen garantie voor een zelfde uitspraak. Een uitspraak geldt in principe immers enkel tussen de betrokken partijen zelf. Elke zaak zal opnieuw beoordeeld moeten worden. Als er meerdere gelijkaardige uitspraken zijn, kan er in de rechtspraak een regel ontstaan. Naarmate een rechter hoger staat in de hiërarchie van de rechterlijke macht, zullen zijn/haar uitspraken met meer aandacht gevolgd worden in de rechtswereld. Zeker als het Hof van Cassatie een regel bevestigt, zullen de lagere rechtbanken de regel aanvaarden. Een regel kan dus bestaan en gebruikt worden zonder dat hij in de wet staat. Voor niet-juristen is dit soms raar. De meeste mensen hebben het gevoel dat een regel in een wet verpakt moet zijn. Vaak neemt men een regel later ook wel op in een wet. Dat geeft meer duidelijkheid. Soms kan een rechter zich zelfs helemaal niet op een wet baseren voor de oplossing van een geschil.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

Bv.: een rechter wordt geconfronteerd met een draagmoeder die de baby na de geboorte niet meer wil afstaan aan de wensouders. De Belgische wetgever zwijgt in alle talen over draagmoederschap.

De rechter kan een oplossing vinden door zich te baseren op bestaande wetgeving, eventueel buitenlandse wetgeving en rechtspraak en ook rechtsleer (zie boven). Hier creĂŤert de rechter recht. Ook op deze manier kunnen er regels ontstaan in de rechtspraak.

2.2.3. Recht in evolutie Rechters moeten creatief zijn in het zoeken naar oplossingen. Ze worden vaak geconfronteerd met nieuwe maatschappelijke problemen. Het is logisch dat men deze nieuwe fenomenen niet op voorhand via een wettekst kan regelen. De rechtspraak is de rechtsbron die het best in staat is om het hoofd te bieden aan al deze nieuwigheden.

2.3.

De rechtsleer

Rechtsleer is het geheel van opvattingen van de rechtsgeleerden, zoals die terug te vinden zijn in handboeken, bijdragen, cursussen. Rechtsgeleerden zijn vakspecialisten en genieten autoriteit in de rechtswereld omdat zij zich gespecialiseerd hebben in een bepaalde rechtsmaterie. Rechtsgeleerden beĂŻnvloeden de wetgever en de rechters via kritiek en advies. In die zin is de rechtsleer een onrechtstreekse bron van recht. Bv. de rechter die uitspraak moet doen in een zaak over draagmoederschap, kan niet terugvallen op de wet of op rechtspraak. Hier kan de rechter te rade gaan bij deze juristenvakspecialisten die daar wellicht in een of ander tijdschrift of boek al hun mening over hebben geformuleerd.

2.4.

Algemene rechtsbeginselen

Algemene rechtsbeginselen zijn algemene, voor de hand liggende principes, die dikwijls al eeuwen worden erkend in het recht. Vaak worden ze uitgedrukt in Latijnse spreuken. Bv.: Nulla poena sine lege: geen straf zonder wet.

Intersentia

2.5.

Wat is recht?

De gewoonte

De gewoonte is de minst rijke bron van recht. Het zijn ongeschreven regels die in een bepaalde streek of sector gelden. Bv. het feit of een naam een meisjesnaam of jongensnaam is, wordt bepaald door het gewoonterecht.

Indeling van het recht

Traditioneel wordt het recht ingedeeld in (1) nationaal en internationaal recht en (2) publiek en privaat recht. Het nationale recht is het recht dat geldt binnen de grenzen van het Belgische grondgebied. Internationaal recht is grensoverschrijdend recht. Het publiek recht regelt de algemene belangen en heeft betrekking op de inrichting, de werking en de onderlinge verhouding van de overheidsorganen, en op de verhouding van de overheid tot de burgers. Het omvat o.a. het staatsrecht, het ﬁscaal recht, het administratief recht en het strafrecht en strafprocesrecht. Het privaat recht omvat het burgerlijk recht, het handelsrecht en het internationaal privaat recht. Deze rechtstakken regelen de relatie tussen private personen. Het gezondheidsrecht raakt zowel het publiek als het privaat recht. Een patiënt kan bv. naar aanleiding van een foutieve ingreep een arts dagvaarden en hiervoor een schadevergoeding eisen. Dat is burgerlijk en dus privaat recht. Hebben we het over abortus, euthanasie, ..., dan bevinden we ons in het publiek recht. Er bestaat niet zoiets als een “gezondheidswetboek”. Het gezondheidsrecht is eigenlijk een verzamelterm voor wetgeving, rechtspraak en rechtsleer die in verschillende rechtstakken terug te vinden is.

Intersentia

Hoofdstuk 2. De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw 1.

Belangrijkste beroepen in de gezondheidszorg

De uitoefening van beroepen in de gezondheidszorg wordt geregeld in het koninklijk besluit (KB) nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. Ingevolge dit KB krijgen de volgende beroepen het wettelijk statuut en de bescherming als gezondheidszorgberoep: • de geneeskundige beroepen (arts, tandarts, vroedvrouw); • het beroep van apotheker; • de beoefenaars van de kinesitherapie; • de paramedische beroepen (o.a. logopedist, diëtist, ergotherapeut, medisch laboratoriumtechnoloog, podoloog enz.); • het verpleegkundig beroep; • het zorgkundig personeel; • de hulpverlener-ambulancier; • het beroep van klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog (vanaf 1 september 2016).

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

De wettelijke regeling van het verpleegkundig beroep

2.1.

Bescherming van het beroep

Het KB nr. 78 behoudt de uitoefening van de verpleegkunde voor aan de personen die aan de volgende voorwaarden voldoen: •

in bezit zijn (naar toekomst toe erkend door Vlaamse overheid) van hetzij de beroepstitel van verpleegkundige hetzij de beroepstitel van gegradueerde verpleegkundige; Hiermee worden bedoeld de bachelors in de verpleegkunde en de houders van een diploma hoger beroepsonderwijs verpleegkunde (HBO5).

•

certiﬁcaten, brevetten of diploma’s moeten vooraf worden geviseerd door de bevoegde provinciale geneeskundige commissie. Men moet dus in het bezit zijn van een visum.

2.2.

De onwettige uitoefening van de verpleegkunde

Wie niet aan de wettelijke voorwaarden voldoet en toch de verpleegkunde uitoefent, maakt zich in beginsel schuldig aan de onwettige uitoefening van de verpleegkunde. Hierop staan strafsancties van acht dagen tot drie maanden gevangenisstraf en/of een geldboete van 26 tot 2.000 EUR (× 6). Er zijn wettelijke uitzonderingen: • artsen, vroedvrouwen, kinesisten, hulpverleners-ambulanciers, zorgkundigen en andere paramedici mogen de verpleegkunde uitoefenen voor wat de reglementaire uitoefening van hun beroep betreft; • de student in de geneeskunde, de student in de kinesitherapie, de student vroedvrouw en de personen in opleiding voor een paramedisch beroep die de vermelde activiteiten verrichten in het kader van hun opleiding of de student die de vermelde activiteiten verricht in het kader van een erkende opleiding voor een erkenning als (gegradueerd) verpleegkundige of als zorgkundige; • personen die deel uitmaken van de omgeving van de patiënt en die, buiten de uitoefening van een beroep, na een door een geneesheer of een verpleegkundige gegeven opleiding, en in het kader van een door deze opgestelde procedure of een verpleegplan, van deze laatsten de toelating krijgen om bij deze welbepaalde patiënt één of meer technische verstrekkingen uit te voeren. Een door de geneesheer of de verpleegkundige opgesteld document vermeldt de identiteit

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

van de patiënt en van de persoon die de toelating heeft gekregen. Dit document wijst eveneens de toegelaten technische verstrekkingen, de duur van de toelating evenals de eventuele bijkomende voorwaarden aan die door de geneesheer of de verpleegkundige gesteld worden voor het uitoefenen van de technische verstrekkingen.

2.3.

Titelbescherming

Niet alleen het beroep van verpleegkundige wordt beschermd, ook de titel verpleegkundige krijgt een wettelijke bescherming. Dit houdt in dat iemand die zich verpleegkundige noemt zonder te voldoen aan de wettelijke voorwaarden, strafbaar is (met een geldboete van 200 tot 1.000 EUR (× 6)).

2.4.

Bijzondere beroepstitels

Het KB van 27 september 2006 (Belgisch Staatsblad 24 oktober 2006) bevat de lijst van bijzondere beroepstitels en bijzondere beroepsbekwaamheden voor de beoefenaars van de verpleegkunde.

2.4.1. Lijst van de bijzondere beroepstitels voor de houders van het diploma of de titel van gegradueerde verpleger of van bachelor in de verpleegkunde • • • • • • • • • • •

verpleegkundige gespecialiseerd in de pediatrie en in de neonatologie; verpleegkundige gespecialiseerd in de geestelijke gezondheidszorg en psychiatrie; verpleegkundige gespecialiseerd in de sociale gezondheidszorg; verpleegkundige gespecialiseerd in de geriatrie; verpleegkundige gespecialiseerd in de intensieve zorg en spoedgevallenzorg; verpleegkundige gespecialiseerd in de oncologie; verpleegkundige gespecialiseerd in de medische beeldvorming; verpleegkundige gespecialiseerd in de stomatherapie en in de wondverzorging; verpleegkundige gespecialiseerd in de peri-operatieve zorg, anesthesie, operatieassistentie en instrumentatie; verpleegkundige gespecialiseerd als perfusionist; verpleegkundige gespecialiseerd in de anesthesie.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

2.4.2. Lijst van de bijzondere beroepsbekwaamheden voor de houders van het diploma of de titel van gegradueerde verpleger, voor de bachelors in de verpleegkunde, voor de houders van het diploma van verpleegkunde en voor de houders van het brevet of de titel van verpleger • • • • • •

verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de geestelijke gezondheidszorg en psychiatrie; verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de geriatrie; verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de wondverzorging; verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de palliatieve zorg; verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de diabetologie; verpleegkundige met een bijzondere deskundigheid in de evaluatie en behandeling van pijn.

2.5.

Verpleegkundige verstrekkingen

In een systeem van beroepsbescherming is het belangrijk om de activiteiten die voorbehouden worden aan de beoefenaars van het beschermde beroep, vast te leggen. Welke activiteiten onder de verpleegkunde vallen vinden we terug in het K.B. nr. 78 en het K.B. van 18 juni 1990 ter verdere uitvoering hiervan. Hierbij worden drie verschillende verpleegkundige activiteiten onderscheiden, nl. deze die behoren tot de globale verpleegkundige activiteit (A-verstrekkingen), de technisch verpleegkundige prestaties (B-verstrekkingen) en de toevertrouwde medische handelingen (C-handelingen).

2.5.1. Onderverdelingen A.

Globale verpleegkundige activiteiten (A-verstrekkingen)

De A-verstrekkingen kunnen verpleegkundigen volledig autonoom (en dus zonder enige afhankelijkheid van een arts) uitvoeren. Voor dergelijke activiteiten is geen medisch voorschrift vereist. Dit zijn: • het observeren, het herkennen en het vastleggen van de gezondheidsstatus, zowel op psychisch, fysiek als sociaal vlak; • het omschrijven van verpleegproblemen; • het bijdragen aan de medische diagnose door de arts en aan het uitvoeren van de voorgeschreven behandeling; • het informeren en adviseren van de patiënt en zijn familie;

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

het voortdurend bijstaan, uitvoeren en helpen uitvoeren van handelingen waardoor de verpleegkundige het behoud, de verbetering en het herstel van de gezondheid van gezonde en zieke personen en groepen beoogt; de handelingen van palliatieve zorg verrichten; het verlenen van stervensbegeleiding en begeleiding bij de verwerking van het rouwproces.

•

• •

Technische verpleegkundige prestaties (B1- en B2-verstrekkingen)

De technische verpleegkundige prestaties worden onderverdeeld in verstrekkingen waarvoor geen voorschrift vereist is (B1) en deze waarvoor wel een medisch voorschrift vereist is (B2). Deze verstrekkingen worden verder uitgeschreven in het KB van 18 juni 1990 en de bijlagen daarbij en verder verduidelijkt door de technische commissie voor verpleegkunde (bijlage I). B1-prestaties zijn prestaties waarvoor geen voorschrift van de arts nodig is. Bijvoorbeeld:

– zuurstoftoediening: hiermee wordt bedoeld de zuurstoftoediening via neussonde, neusbril, masker, masker met reservoir, beademingsballon; – hygiënische zorgen bij patiënten met ADL-dysfunctie; – maatregelen ter voorkoming van lichamelijke letsels: ﬁxatiemiddelen, isolatie, beveiliging, toezicht.

B2-prestaties zijn prestaties waarvoor wel een voorschrift van de arts nodig is. Bijvoorbeeld:

– parenterale voeding; – blaassondage.

Toevertrouwde geneeskundige handelingen (C-verstrekkingen)

Dit zijn geneeskundige handelingen die door de arts kunnen worden toevertrouwd aan een verpleegkundige. Bijvoorbeeld: toediening van chemotherapie en isotopen. Een aantal handelingen mag een arts nooit delegeren. In het algemeen gaat het dan om beslissingen omtrent prognose, diagnose en therapie.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

De wet bepaalt welke handelingen gedelegeerd kunnen worden. De arts heeft bij het delegeren aan een verpleegkundige een aantal verplichtingen3:

Selectieverplichting De arts moet zich vergewissen van de bekwaamheid van de persoon aan wie hij de uitvoering toevertrouwt.

Instructieverplichting De arts die een medische handeling toevertrouwt, moet aan de verpleegkundige alle nodige informatie bezorgen i.v.m. de risico’s verbonden aan de behandeling, de toestand van de patiënt, de indicaties en contra-indicaties.

Toezicht- en begeleidingsverplichting Tijdens de uitvoering van de gedelegeerde medische handelingen moet medische begeleiding voorhanden zijn. De arts moet niet voortdurend op de vingers van de verpleegkundige kijken, maar naargelang de omstandigheden zal de arts ofwel bereikbaar moeten zijn of aanwezig zijn op de dienst zelf.

Controleverplichting Na het beëindigen van de gedelegeerde handeling moet de arts controleren of de gegeven instructies correct werden opgevolgd.

2.5.2. Voorwaarden A.

Standaardverpleegplan of -procedure

Volgens het KB van 18 juni 1990 dienen alle technische verpleegkundige verstrekkingen en toevertrouwde geneeskundige handelingen in detail beschreven te worden d.m.v. een standaardverpleegplan4 of een -procedure.5 Behalve voor B1-handelingen worden deze opgesteld in samenspraak tussen de arts en de verpleegkundige, elk met respect voor elkaars bevoegdheden. Deze plannen en procedures zijn richtinggevend en moeten in hun toepassing aangepast worden aan de individuele behoeften van de patiënt.

3 4

H. NYS, Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen, Mechelen, Kluwer, 2005, 483. Het standaardverpleegplan laat toe om een patiënt met een bepaalde aandoening systematisch te benaderen en te verplegen. Bv. decubitus. Een procedure beschrijft de uitvoeringswijze van een bepaalde verpleegkundige techniek (bv. ﬁxatie).

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

In een staand order6 kan de arts verwijzen naar standaardverpleegplannen of -procedures. Binnen de gezondheidsinstellingen is het de verantwoordelijkheid van het hoofd van het verpleegkundig departement om in samenspraak met het hoofd van het medisch departement deze opdracht te realiseren en de plannen up-to-date te houden. Deze denkwijze geldt eveneens binnen de relatie thuisverpleegkundige-behandelende arts.

Medisch voorschrift

Het medisch voorschrift is noodzakelijk voor de technische verpleegkundige verstrekkingen met aanduiding B2 en voor de toevertrouwde geneeskundige handelingen (C). Er zijn drie vormen van medisch voorschrift: het mondeling geformuleerd medisch voorschrift, het geschreven medisch voorschrift (eventueel elektronisch) en het staand order.

Het schriftelijk medisch voorschrift Wordt het voorschrift schriftelijk gegeven, dan zijn dit de regels: • het voorschrift wordt voluit geschreven: enkel gestandaardiseerde afkortingen mogen worden gebruikt; • het voorschrift wordt duidelijk leesbaar neergeschreven op het daartoe bestemde document, dat deel uitmaakt van het patiëntendossier; • bij verwijzing naar een standaardverpleegplan, een staand order of een procedure wordt de overeengekomen benaming of nummering ervan vermeld; • het voorschrift bevat naam en voornaam van de patiënt, de naam en de handtekening van de arts, alsook zijn RIZIV-nummer; • bij het voorschrijven van geneesmiddelen worden de volgende aanduidingen vermeld: de naam van de specialiteit (de algemene internationale benaming en/of de commerciële benaming); de hoeveelheid en de posologie; de eventuele concentratie in de oplossing; de toedieningswijze; de toedieningsperiode of de frequentie.

Dit is een door de arts vooraf vastgesteld behandelingsschema, waarin desgevallend verwezen wordt naar standaardverpleegplannen of -procedures (zie bijlage 2).

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

Het mondeling geformuleerd medisch voorschrift Wordt het voorschrift door de arts aan de verpleegkundige mondeling meegedeeld en is het in aanwezigheid van een arts uit te voeren, dan herhaalt de verpleegkundige het voorschrift en verwittigt hij de arts wanneer hij het uitvoert. De arts bevestigt zo spoedig mogelijk schriftelijk het voorschrift. Enkel in dringende gevallen kan het mondeling geformuleerd voorschrift uitgevoerd worden in afwezigheid van de arts. In dit geval zijn de volgende regels van toepassing: • het voorschrift wordt telefonisch, radiofonisch of via webcam meegedeeld; • indien nodig, wordt er verwezen naar een standaardverpleegplan, een staand order of een procedure; • als de verpleegkundige de aanwezigheid van de arts bij de patiënt nodig acht, kan hij niet gedwongen worden het voorschrift uit te voeren. In dat geval is hij verplicht de arts hierover in te lichten; • de arts bevestigt zo spoedig mogelijk schriftelijk het voorschrift.

Medisch voorschrift per telefoon “Het is de normale gang van zaken dat de arts zijn patiënt onderzoekt vooraleer een behandeling voor te schrijven. In het kader van een reeds ingestelde behandeling en bij dringende gevallen kan een arts telefonisch aanvullende richtlijnen geven, die genoteerd worden in het verpleegkundig dossier van de patiënt. Indien de verpleegkundige meent dat de aanwezigheid van de arts bij de patiënt noodzakelijk is, kan de verpleegkundige niet verplicht worden de telefonisch gegeven richtlijnen uit te voeren. De verpleegkundige moet dit wel expliciet aan de arts en zijn hiërarchische overste meedelen. Indien de arts weigert in te gaan op de vraag van de verpleegkundige om ter plaatse de patiënt te onderzoeken, dan noteert de verpleegkundige dit feit in het verpleegkundig dossier, dat deel uitmaakt van het patiëntendossier. De verpleegkundige informeert hiervan ook zijn chef. De arts is uiteraard verantwoordelijk voor zijn beslissing niet naar de patiënt te komen. Stelt de verpleegkundige vast dat er bij de patiënt een levens- of orgaanbedreigende toestand aanwezig is, dan heeft de verpleegkundige de plicht deskundige medische bijstand in te roepen.”7

Het staand order Een staand order is een door de arts vooraf vastgesteld behandelingsschema waarin desgevallend verwezen wordt naar standaardverpleegplannen of -procedures. De 7

Technische commissie voor Verpleegkunde, 1 juli 2007.

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

arts moet met naam aangeven bij welke patiĂŤnt een staand order moet worden toegepast. Wordt dit voorschrift schriftelijk gegeven, dan zijn dezelfde voorwaarden als bij het schriftelijk voorschrift van toepassing. De beoefenaar van de verpleegkunde beoordeelt of deze voorwaarden vervuld zijn en enkel in dat geval voert hij de voorgeschreven handelingen uit. In het tegenovergestelde geval is hij verplicht de arts in te lichten. Uitsluitend in dringende omstandigheden (bv. spoedgeval) mag een welbepaald staand order worden toegepast zonder de patiĂŤnt bij naam aan te duiden (zie voorbeeld in bijlage 2). Het niet respecteren van bovenstaande wettelijke bepalingen is een fout die kan leiden tot aansprakelijkheid.

Wettelijke regeling van het beroep van vroedvrouw

Het KB nr. 78 betreffende de uitoefening van de gezondheidsberoepen regelt en beschermt ook het beroep van vroedvrouw. Zo bepaalt het dat de vroedvrouw zowel een deel van de geneeskunde als de verpleegkunde mag beoefenen. Om deze prestaties te kunnen verrichten, moet de vroedvrouw een visum hebben en houder zijn van de erkenning van het beroep van vroedvrouw.

3.1.

Wettelijke erkenning van het beroep van vroedvrouw

De erkenning als houder of houdster van de beroepstitel van vroedvrouw wordt van rechtswege toegekend aan de houder van een diploma hoger onderwijs van vroedvrouw, afgeleverd door een door de bevoegde overheid erkende onderwijsinstelling, of van een daarmee door de bevoegde overheid gelijkwaardig verklaard diploma. Om de erkenning te behouden, is de vroedvrouw verplicht om door middel van permanente opleiding op de hoogte te blijven van de evoluties in de vroedkunde.

3.2.

De vroedvrouw als beoefenaar van de geneeskunde

Als beoefenaar van de geneeskunde is de vroedvrouw gemachtigd de praktijk van de normale bevallingen te doen. Onder uitoefening van het beroep van vroedvrouw wordt verstaan:

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

1° het autonoom uitvoeren van de volgende activiteiten8: diagnose van de zwangerschap; toezicht op, zorg en advies aan de vrouw tijdens de zwangerschap, de bevalling en de periode na de bevalling; het opvolgen van normale zwangerschappen, het verrichten van normale bevallingen en het verlenen van de eerste zorg aan pasgeborenen en gezonde zuigelingen; preventieve maatregelen, het opsporen van risico’s bij moeder en kind; in dringende gevallen het verrichten van de noodzakelijke handelingen in afwachting van deskundige medische hulp; gezondheidsvoorlichting en -opvoeding van de vrouw, de familie en de maatschappij; prenatale opvoeding en voorbereiding op het ouderschap; 2° het meewerken, samen met de arts en onder diens verantwoordelijkheid, aan de opvang en de behandeling van vruchtbaarheidsproblemen, van zwangerschappen en bevallingen met verhoogd risico en van pasgeborenen die in levensbedreigende of bijzondere ziektecondities verkeren, alsook aan de zorg die in die gevallen moet worden verleend. In het kader hiervan zal de vroedvrouw onder bepaalde voorwaarden: • bepaalde geneesmiddelen en contraceptiva mogen voorschrijven (zie in bijlage het KB van 15 december 2013 met de lijst van geneesmiddelen); • bekkenbodemre-educatie mogen uitvoeren; • functionele echograﬁeën mogen uitvoeren.

3.3.

Bevoegdheid en verplichtingen in het algemeen

Algemeen kan gesteld worden dat de vroedvrouw bevoegd is om op eigen verantwoordelijkheid het toezicht op zich te nemen van de zwangere vrouw bij wie een zwangerschap met verhoogd risico wordt uitgesloten alsook om bevallingen te verrichten waarvan de evolutie zeer waarschijnlijk normaal (spontane uitdrijving à terme vooreerst van de foetus in achterhoofdligging en vervolgens van de placenta) zal verlopen, alsook om de begeleiding en verzorging van moeder en kind gedurende het normale post partum waar te nemen.9

Door de gezondheidswet van 13 december 2006 (BS 22 december 2006) wordt een nieuw hoofdstuk Iquater in het KB nr. 78 ingevoegd met als titel “De uitoefening van het beroep van vroedvrouw”. KB van 1 februari 1991 betreffende de uitoefening van het beroep van vroedvrouw (BS 6 april 1991).

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

3.3.1. Onvoorziene verwikkelingen De vroedvrouw is verplicht om de nodige schikkingen te nemen om onvoorziene verwikkelingen binnen de kortst mogelijke tijd te verhelpen.

3.3.2. Verloskundig dossier De vroedvrouw is bovendien verplicht om een verloskundig dossier bij te houden van elke ten laste genomen cliënte. Het dossier dient inzonderheid de naam van de gynaecoloog en de benaming van het ziekenhuis waarnaar de cliënte wenst te worden verwezen, te vermelden.

3.3.3. Nodig materieel Zij dient ook over het nodige materieel te beschikken om: • ter voorbereiding van de bevalling, aan de ouders raadgevingen te verstrekken over hygiëne en voeding; • de diagnose van de zwangerschap te stellen; • de zwangerschap te volgen; • de bevalling uit te voeren en de eerste zorgen toe te dienen aan de pasgeborene; • tijdens het post partum de verzorging te verzekeren en het toezicht uit te oefenen.

3.3.4. Waken over hygiëne Bij de uitoefening van het beroep zal de vroedvrouw waken over de strikte toepassing van de regels van hygiëne, zowel tegenover de moeder en het kind als tegenover zichzelf.

3.3.5. Inlichten Zij licht de ouders in inzake gezinsplanning.

3.3.6. Pathologische tekens Indien de vroedvrouw gedurende het toezicht op het verloop van de zwangerschap en tijdens de verschillende stadia van de bevalling en het post partum pathologische tekens vaststelt, moet ze een beroep doen op een geneesheer of beslissen tot de overbrenging naar een ziekenhuis. In beide gevallen dient ze de nodige maatregelen te treffen.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

3.3.7. Sterfte In geval van maternele of neonatale sterfte moet de vroedvrouw onmiddellijk een geneesheer verwittigen.

3.3.8. Permanente vorming De houder of houdster van de beroepstitel van vroedvrouw is verplicht om door middel van een permanente opleiding van 75 uur op vijf jaar op de hoogte te blijven van de evolutie in de domeinen van de beroepsuitoefening. De inhoud van de permanente opleiding moet worden goedgekeurd door de Federale Raad voor de Vroedvrouwen.10

3.4.

Bevoegdheden en verplichtingen in het bijzonder

3.4.1. Bevoegdheden en verplichtingen tijdens de zwangerschap Gedurende het toezicht op het verloop van de zwangerschap moet de vroedvrouw de zwangere vrouw ertoe aanzetten om zich aan een medisch onderzoek te onderwerpen in het begin van de zwangerschap en in de loop van het laatste trimester van de zwangerschap. De vroedvrouw mag de diagnose van de zwangerschap stellen en moet zwangerschappen met verhoogd risico opsporen door de volgende onderzoeken en handelingen te verrichten of door erop toe te zien dat deze uitgevoerd worden: • wegen; • urineonderzoek; • meten van de bloeddruk; • meten van de hoogte van de baarmoederfundus; • abdominale palpatie; • beluisteren van de foetale harttonen; • vaginaal toucher en speculumonderzoek; • toezicht door tococardiometrie; • aanvraag voor echograﬁsch onderzoek, uit te voeren door een gespecialiseerde geneesheer; • aanvragen van bloedonderzoeken en andere aanvullende onderzoeken in het kader van de uitoefening van het beroep.

KB van 8 juni 2007 houdende wijziging van het koninklijk besluit van 1 februari 1991 betreffende de uitoefening van het beroep van vroedvrouw, BS 20 juli 2007.

Intersentia

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

3.4.2. Bevoegdheid tijdens de bevalling Tijdens de partus mag de vroedvrouw: • een amniotomie uitvoeren voor zover het voorliggende deel niet meer opdrukbaar is; • een episiotomie toepassen; • reanimatiemaatregelen toepassen; • overgaan tot het hechten van het perineum, bij een niet gecompliceerde scheur of episiotomie; • medewerking verlenen bij het toezicht op de parturiënte onder anesthesie of analgesie.

3.4.3. Bevoegdheidsoverschrijding Het is de vroedvrouw evenwel verboden de volgende handelingen te verrichten: • kunstmatige dilatatie van de baarmoederhals; • gebruik van een verlostang of zuignap; • uitvoeren of in stand houden van een algemene, regionale of lokale verdoving, uitgezonderd lokale anesthesie voor de uitvoering en de hechting van een episiotomie. Het verwijderen van een epidurale katheter is evenwel toegestaan; In afwijking van dit verbod mag de vroedvrouw op medisch voorschrift wel de medicamenteuze onderhoudsdoses voorbereiden en toedienen via een door de arts geplaatste epidurale katheter met als doel een analgesie te verkrijgen tijdens de arbeid, de bevalling en het post-partum. In elke instelling wordt deze behandeling beschreven in een procedure die minstens de volgende toepassingsvoorwaarden bevat: een geneesheer-anesthesist moet beschikbaar zijn in de instelling, voor de duur van de epidurale analgesie tijdens de arbeid en de bevalling, om eventuele problemen te kunnen oplossen; via een individueel schriftelijk voorschrift bepaalt de geneesheer-anesthesist de samenstelling van de analgeticumoplossing en bepaalt hij de dosis per tijdseenheid; de geneesheer-anesthesist injecteert de testdosis en/of de eerste bolus en begint de toediening van de onderhoudsdosis. De vroedvrouw kan overgaan tot het onderhoud van de epidurale analgesie op basis van het medisch voorschrift; de vroedvrouw houdt een speciﬁek blad bij voor de behandeling en de observatie, dat deel uitmaakt van het patiëntendossier; de vroedvrouw gaat op medisch voorschrift over tot het terugtrekken van de peridurale katheter. Het is duidelijk dat de vroedvrouw enkel op basis van een geschreven medisch voorschrift een medicamenteuze oplossing mag klaarmaken voor het onderhoud van de analgesie. De toediening van een verhoogde dosis met als doel een epidurale anesthesie te verkrijgen, dient door de geneesheer-anesthesist zelf te gebeuren, net zoals bij elke andere vorm van anesthesie. Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

inwendige kering en extractie op stuitligging, behalve in dringende gevallen van acute foetale nood; manuele extractie van de placenta, behalve in dringende gevallen; manuele exploratie van de baarmoeder, behalve in dringende gevallen; het induceren van een zwangerschapsafbreking.

• • • •

3.4.4. De vroedvrouw als beoefenaar van de verpleegkunde De wet bepaalt dat voor de uitoefening van de verpleegkunde de persoon die in het bezit is van een diploma van vroedvrouw vóór 1 oktober 2018, gelijkgesteld wordt met een gegradueerde verpleegkundige, zodat zij tevens bevoegd is om de verpleegkundige handelingen uit te oefenen, zoals omschreven in de wet en het KB van 18 juni 1990. Vroedvrouwen die hun diploma behaald hebben na 1 oktober 2018 kunnen enkel nog van rechtswege technische verpleegkundige verstrekkingen en toevertrouwde medische handelingen die tot de verpleegkunde behoren uitoefenen binnen het terrein van de verloskunde, de fertiliteitsbehandeling, de gynaecologie en de neonatologie.

De zorgkundige

Het beroep van zorgkundige is eveneens opgenomen in het KB nr. 78 en derhalve ook beschermd. De zorgkundige mag hierdoor een aantal verpleegkundige verstrekkingen uitvoeren, voor zover dit gebeurt onder toezicht van een verpleegkundige en binnen een gestructureerde equipe. De erkenning van de zorgkundige houdt ook een toezichttaak in voor de verpleegkundige.

4.1.

Welke zijn de activiteiten die een zorgkundige mag uitoefenen?11

De toegelaten activiteiten zijn: • het observeren en signaleren bij de patiënt/resident van veranderingen op fysiek, psychisch en sociaal vlak binnen de context van de activiteiten van het dagelijks leven (ADL); • het informeren en adviseren van de patiënt/resident en zijn familie conform het zorgplan, voor wat betreft de toegestane technische verstrekkingen; 11

KB van 12 januari 2006 tot vaststelling van de verpleegkundige activiteiten die de zorgkundigen mogen uitvoeren en de voorwaarden waaronder de zorgkundigen deze handelingen mogen stellen, BS 3 februari 2006.

Intersentia

• • •

• • • •

• • • • • • • • •

De uitoefening van het beroep van verpleegkundige/vroedvrouw

het bijstaan van de patiënt/resident en zijn omgeving in moeilijke momenten; mondzorg; het verwijderen en heraanbrengen van kousen ter preventie en/of behandeling van veneuze aandoeningen, met uitsluiting van compressietherapie met elastische verbanden; het observeren van het functioneren van de blaassonde en het signaleren van problemen; hygiënische verzorging van een geheelde stoma, zonder dat wondzorg noodzakelijk is; de orale vochtinname van de patiënt/resident bewaken en het signaleren van problemen; de patiënt/resident helpen bij inname van geneesmiddelen via orale weg, nadat het geneesmiddel door middel van een distributiesysteem door een verpleegkundige of een apotheker werd klaargezet en gepersonaliseerd; de vocht- en voedseltoediening bij een patiënt/resident langs orale weg helpen verrichten, uitgezonderd bij slikstoornissen en bij sondevoeding; de patiënt/resident in een functionele houding brengen met technische hulpmiddelen en het toezicht hierop, conform het zorgplan; hygiënische verzorging van patiënten/residenten met een disfunctie van de ADL, conform het zorgplan; vervoer van patiënten/residenten, conform het zorgplan; toepassing van de maatregelen ter voorkoming van lichamelijke letsels, conform het zorgplan; toepassing van de maatregelen ter voorkoming van infecties, conform het zorgplan; toepassing van de maatregelen ter voorkoming van decubitusletsels, conform het zorgplan; het meten van de polsslag en de lichaamstemperatuur en het meedelen van de resultaten; de patiënt/resident helpen bij niet-steriele afname van excreties en secreties.

4.2.

Onder welke voorwaarden mogen de zorgkundigen deze activiteiten uitoefenen?

Zorgkundigen mogen deze activiteiten enkel uitoefenen wanneer ze zijn toevertrouwd door een verpleegkundige. Verpleegkundigen kunnen die delegatie op elk moment beëindigen. Zorgkundigen werken binnen een gestructureerde equipe. Zorgkundigen moeten elk jaar een permanente opleiding van minstens 8 uur krijgen.

Intersentia

Gezondheidsrecht toegepast

4.3.

De “gestructureerde equipe”

Een gestructureerde equipe wordt zodanig opgesteld dat de verpleegkundigen toezicht kunnen uitoefenen op de activiteiten van de zorgkundigen. Dit moet de continuïteit en de kwaliteit van de zorg verzekeren. Binnen de equipe wordt een gezamenlijk patiëntenoverleg georganiseerd waarbij de zorgkundige wordt betrokken bij het bijhouden van het verpleegkundig dossier. Er wordt een samenwerkingsprocedure ingevoerd tussen verpleegkundigen en zorgkundigen. De zorgkundigen rapporteren nog dezelfde dag aan de verpleegkundige die toezicht houdt. Er wordt ook permanente opleiding voorzien.

4.4.

Toezicht door de verpleegkundige

De verpleegkundige ziet erop toe dat de zorgverstrekking, de gezondheidsopvoeding en de logische activiteiten die hij aan de zorgkundige van de gestructureerde equipe heeft toevertrouwd, correct worden uitgevoerd. Het aantal zorgkundigen dat onder toezicht van een verpleegkundige werkt, hangt af van de personeelsnormen van de gestructureerde equipe, van de complexiteit van de zorg en van de stabiliteit van de toestand van de patiënten. Hiermee rekening houdend, is de aanwezigheid van de verpleegkundige bij de uitvoering van de activiteiten door de zorgkundige niet steeds vereist. De verpleegkundige moet bereikbaar zijn om de nodige informatie en ondersteuning te geven aan de zorgkundige. Opmerking: De verpleegkundige heeft steeds de eindverantwoordelijkheid voor de door de zorgkundige uitgevoerde taken.

Intersentia