Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen (derde editie) by OA_Intersentia

Jeugdbeschermingsrecht is een lappendeken van normen uit diverse vakgebieden: straf(proces)recht, familierecht, internationaal recht, welzijnsrecht en administratief recht. De auteur filtert daaruit de onderwerpen die relevant zijn voor de praktijk en bespreekt ze in een overzichtelijke structuur, zonder langdradige passages over abstracte begrippen. Alle recente wetgeving is in het boek opgenomen, zoals het Mozaïekdecreet Welzijn 15 juli 2016, de vijf Potpourri-wetten (wetten 19 oktober 2015, 5 februari 2016, 4 mei 2016, 25 december 2016 en 6 juli 2017), die o.a. relevant zijn voor verzet en hoger beroep en het spreekrecht van hulpverleners, de wet van 28 oktober 2016 over het recht op vertaling van bepaalde processtukken en de Salduz-bis wet van 21 november 2016, die nieuwe regels bevat over bijstand van een advocaat voorafgaand aan en tijdens verhoren. Ten slotte volgt ook een korte bespreking van het voorontwerp van decreet ‘betreffende het jeugddelinquentierecht’, door de Vlaamse regering goedgekeurd op 14 juli 2017.

Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen

Het boek bevat een overzicht van procedures gericht op het belang van de minderjarige. De meeste aandacht gaat uit naar strafprocedures: de minderjarige in een verontrustende situatie (decreet 12 juli 2013), de minderjarige als benadeelde van een misdrijf, de minderjarige als verdachte van een ‘als misdrijf omschreven feit’ (wet 8 april 1965, gewijzigd door wet 13 juni 2006), het administratieve sanctierecht voor minderjarigen (wet 24 juni 2013) en maatregelen tegen de ouders (bv. ontzetting uit het ouderlijk gezag). Ook enkele burgerlijke procedures komen aan bod, zoals de dwangopname van kinderen in de psychiatrie (wet 26 juni 1990, gewijzigd door wet 20 februari 2017), terugkeer van een kind dat naar een ander land is ontvoerd (Brussel IIbis Verordening en wet 5 mei 2014), het tijdelijke huisverbod (wet 15 mei 2012), de verblijfsregeling van minderjarigen na scheiding van hun ouders (art. 387bis en 387ter BW) en het statuut van pleegzorgers (wet 19 maart 2017).

Bart De Smet

Jeugdbeschermingsrecht gaat over de aanpak van probleemjongeren en van jongeren (soms zelfs baby’s) in een gevaarsituatie. De materie is in volle ontwikkeling, zeker op Vlaams niveau. In 2013 werd een geheel nieuw systeem op touw gezet voor jongeren met problemen, met nieuwe structuren zoals het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en het team jeugdhulpregie. Vlaanderen kreeg ook extra bevoegdheden voor de begeleiding van criminele jongeren en het beheer van jeugdinstellingen (zesde staatshervorming, Bijz. Wet 6 januari 2014). Ook de expansie van kinderrechten (zoals het hoorrecht) en de tendens tot specialisatie (jeugdmagistraten en jeugdadvocaten moeten een specifieke opleiding volgen) komen aan bod.

Bart De Smet

Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen Derde editie

Bart De Smet (°1969) is doctor in de rechten (UAntwerpen, 1996), substituut-procureur-generaal te Antwerpen en heeft al sinds 2004 praktische ervaring opgebouwd in jeugdzaken.

ISBN 978-94-000-0867-0

www.intersentia.be

Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen drukklaar.indd 1

789400 008670

8/08/17 08:00

JEUGDBESCHERMINGSRECHT IN HOOFDLIJNEN

JEUGDBESCHER MINGSR ECHT IN HOOFDLIJNEN

Bart De Smet Doctor in de Rechten Substituut-procureur-generaal te Antwerpen

Derde editie

Antwerpen â&#x20AC;&#x201C; Cambridge

Vorige edities: Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, tweede editie: 2010 Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, eerste editie: 2007 Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek: 2005

Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen. Derde editie Bart De Smet

ISBN 978-94-000-0867-0 D/2017/7849/62 NUR 824

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

INHOUD Afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xvii Belangrijkste nationale rechtsbronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xix Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxi DEEL I. STROMINGEN IN HET JEUGDRECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.

Jeugdrecht in de 19de eeuw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Wet van 15 mei 1912 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Jeugdbeschermingswet 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Zesde staatshervorming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Bijzondere jeugdbijstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Internationale waarborgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

A. B.

Universele Verklaring Rechten van de Mens (1948). . . . . . . . . . . . . . . . . . . EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Recht op leven (art. 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Verbod van onmenselijke of vernederende behandelingen (art. 3) . § 3. Verbod van slavernij of dienstarbeid (art. 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Recht op persoonlijke vrijheid (art. 5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Het recht op een eerlijk proces (art. 6, § 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Vermoeden van onschuld (art. 6, § 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Rechten van de verdediging (art. 6, § 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 8. Recht op eerbiediging van het gezinsleven (art. 8) . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Recht op privacy (art. 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 10. Vrijheid van godsdienst (art. 9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 11. Recht te huwen (art. 12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 12. Recht op rechtsbescherming (art. 13) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 13. Verbod van discriminatie (art. 14) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BUPO-Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

17 17 18 19 21 21 22 24 24 25 28 28 29 29 29 30

Inhoud

VN-Kinderrechtenverdrag 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Inventaris van waarborgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Directe werking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 31 32 37

Wet van 2 februari 1994 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Everberg-wet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Administratief sanctierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

10.

Hervormingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

A. B.

Kritieken op het beschermingsmodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Nieuwe Jeugdwet (2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

DEEL II. MINDERJARIGEN IN EEN VERONTRUSTENDE SITUATIE . . . . . . . . . . . . 55 1.

Begrip verontrustende situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

A. B.

Wettelijke definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Onderverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Ontdekking VOS-situaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

A. B. C. D.

Actieve rol overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opsporingsonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gerechtelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mini-instructie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vrijwillige hulpverlening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Ondersteuningscentrum jeugdzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Samenstelling en opdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Werking ondersteuningscentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Aanmelden bij de toegangspoort. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Indicatiestelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Jeugdhulpregie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Rechtstreekse toegang tot de toegangspoort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Einde van de jeugdhulp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 8. Overzicht van de maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Financiering van de jeugdhulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 10. Agentschap Jongerenwelzijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63 64 65 67

69 69 69 75 77 80 85 86 87 88 89

Intersentia

Inhoud

C. D. E. F.

Vertrouwenscentrum kindermishandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 § 1. Samenstelling en opdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 § 2. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 § 3. Afsluiten dossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Crisishulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Doelstellingen van vrijwillige hulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Waarborgen van vrijwillige hulpverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Vrijwillige jeugdhulp in het Brussels Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Gerechtelijke hulpverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Tussenkomst jeugdrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Soorten vorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. MOF-procedure als alternatief. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opbouw procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Voorbereidende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Fase ten gronde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Herzieningsfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Gelijkenissen tussen de fasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Overzicht van de maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Keuze van maatregelen tijdens gewone procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kenmerken van de maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Herzienbaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Effectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Niet cumuleerbaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Financiële bijdrage van partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Keuze maatregelen tijdens spoedprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brussels Hoofdstedelijk Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Territoriale bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarborgen minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Hoorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Recht op bijstand van raadsman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Beperkte duur voorbereidende fase. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Waarborgen in fase ten gronde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Herziening maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Continuïteit in de opvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarborgen ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Voorbereidende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Proces ten gronde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Herzieningsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarborgen pleegzorgers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opnameplicht van instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. D.

E. F. G. I.

K. L.

Intersentia

105 105 108 111 112 112 113 115 116 117 117 127 127 128 129 131 132 132 133 135 135 137 138 138 140 141 142 142 143 144 145 146 vii

Inhoud

Richtlijnen voor opvoeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

A. B.

Opvoeding en kinderrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wettelijke richtlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Seksualiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Eerbied voor normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Arbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Ontspanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

149 150 150 151 152 153 154

DEEL III. BIJZONDERE PROBLEEMSITUATIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 1.

Collocatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

A. B. C. D. E.

Doel maatregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Observatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verdere opname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geneesheer-diensthoofd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenloop van procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vondelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

A. B.

Opvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Voogd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Vermiste minderjarigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

A. B.

Minderjarigen in hun thuismilieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minderjarigen in instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Terugkeer mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Geen terugkeer mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Parentale ontvoeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

A. B. C. D.

Verdrag van Den Haag (1980 en 1996) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verordening 2201/03 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kind verblijft onrechtmatig in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kind verblijft onrechtmatig in het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

viii

159 160 161 162 164

173 174 174 175 176

179 181 183 184

Intersentia

Inhoud

Geschillen tijdens of na scheiding van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

A. B.

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaststellen van verblijfsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Bevoegde rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Hoorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitoefening van ouderlijk gezag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inschrijving kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verblijfsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Voorkeur voor bilocatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Excepties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Ongelijkmatig verdeeld verblijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Opschorting van het omgangsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderhoudsbijdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Problemen na verblijfsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Actieve rol van openbaar ministerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Herziening verblijfsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Herziening van onderhoudsgelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Samenloop van procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dwangmaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Burgerlijke procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Strafprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Niet-afgifte van kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Familieverlating . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) Private vervolging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. D. E.

E. F.

185 188 188 190 192 193 194 194 196 202 203 204 208 208 211 212 213 215 215 218 218 220 221

DEEL IV. DE MINDERJARIGE ALS BENADEELDE VAN EEN MISDRIJF . . . . . . . . . 225 1.

Rechtspositie van de benadeelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Uitoefening van proceswaarborgen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Verjaringstermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Afschriften van processen-verbaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Audiovisueel verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

A. B. C. D.

Doel van het verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beslissing tot verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toestemming van minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verloop van het verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

239 240 242 243

Inhoud

E. F. G. H.

Vertrouwenspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces-verbaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bewaring van videocassettes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oproeping minderjarige als getuige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

244 245 246 247

Toepassing strafwet in de ruimte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

A. B. C.

Universaliteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Actief personaliteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Passief personaliteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

Beroepsgeheim hulpverleners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

A. B. C. D.

Inhoud beroepsgeheim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spreekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schuldig verzuim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorschriften voor geneesheren en advocaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarborgen rond dwangmaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

253 254 258 258

DEEL V. STRAFPROCEDURE TEGEN MINDERJARIGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 1.

Inleisding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Schuld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

A. B. C. D.

Opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geestesgestoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mededaderschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Straf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

A. B.

Meerderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Minderjarigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Bevoegdheid jeugdrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Ratione loci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Criterium van de gezinsverblijfplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Andere criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Wijziging van verblijfplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. C. x

271 274 276 277

283 283 285 286 286 289

Intersentia

Inhoud

Opbouw van de strafzaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

A. B.

Aantal fasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Afzonderlijke berechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Actoren van jeugdrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

A. B. C.

Politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Openbaar ministerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jeugdrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Cumul van functies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Samenstelling rechtbank. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Samenwerking met sociale dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderzoeksrechter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jeugdadvocaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Strafonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voorbereidende fase jeugdrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Vonnisfase jeugdrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Herzieningsfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Andere procedures (voorbeelden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Burgerlijke partij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

A. B.

Opsporingsonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gerechtelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Tussenkomst onderzoeksrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Regeling der rechtspleging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Territoriale bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Maatregelen op parketniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Sepot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Technisch sepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Opportuniteitssepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Sepot met vermaning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Sepot na herstelbemiddeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Bemiddelingsvoorstel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) Akkoord over schadevergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d) Geen akkoord mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Sepot na ouderstage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Voorwaardelijk sepot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Sepot na gerechtelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. E.

Intersentia

295 295 299 299 300 302 305 307 308 310 311 313 313 314

317 317 317 319 320

321 322 322 323 324 324 325 326 326 327 327 328 xi

Inhoud

§ 8. Sepot na voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 § 9. Kantschrift beleefd ter informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 Vordering tot voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Voorbereidende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

A. B.

Maatschappelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Aard van de maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Duur voorlopige fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Overzicht van de maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Herziening van voorlopige maatregelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.

Inleiding van de zaak ten gronde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

A. B. C. D. E. F.

Rechtstreekse dagvaarding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Snelrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarschuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Op te roepen personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inhoud dagvaarding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dagvaardingstermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11.

Maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

A. B. C. D. E. F.

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Berisping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toezicht sociale dienst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Begeleiding in het gezin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plaatsing bij een betrouware persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plaatsing in een geschikte inrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Erkende instelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Gemeenschapsinstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Primaire delinquenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Jongeren die reeds een maatregel ondergingen . . . . . . . . . . . . . § 3. Andere instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verbintenissenproject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herstelgerichte maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Kenmerken van herstelrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Geslaagd akkoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Mislukt akkoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verlengd toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uithandengeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G. H.

I. J. xii

331 332 332 334 335 348 353

355 356 356 357 357 358

361 364 365 367 369 370 370 371 372 372 373 374 375 375 377 378 379 380 382

Intersentia

Inhoud

§ 1. § 2. § 3. § 4. § 5. § 6. § 7. § 8.

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewone uithandengeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Versnelde uithandengeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vervroegde uithandengeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uithandengeving na gerechtelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Kans op dagvaarding voor het vonnisgerecht . . . . . . . . . . . . . . b) Kans op voorlopige hechtenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) Kans op effectieve gevangenisstraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d) Berechting van samenhangende misdrijven . . . . . . . . . . . . . . . e) Terroristische misdrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f) Nieuwe misdrijven die de seksuele integriteit aantasten . . . . .

382 384 386 387 388 388 389 392 392 394 394 397 398 399

12.

Terechtzitting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

A. B. C. D. E. F.

Openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tegenspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deelname van de procespartijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Keuze van de maatregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Rechtsmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13.

Proceswaarborgen minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

A. B. C. C. D. E. F. G.

Keuze van de procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijstand van een raadsman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inzage in het strafdossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afzonderlijke berechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vermoeden van onschuld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Periodieke evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Recht op hoger beroep. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14.

Waarborgen van ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

15.

Waarborgen burgerlijke partij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

A. B.

Waarborgen tijdens herstelbemiddeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 Waarborgen tijdens het proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

Intersentia

401 401 402 403 404 406 406 408 409

413 414 414 416 417 417 418 420

xiii

Inhoud

16.

Uitlevering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

17.

Administratief sanctierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

A. B. C. D. E. F. G. H.

Evolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Keuzevrijheid gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wanbedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Overtredingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Administratieve procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoger beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sancties wegens storend gedrag op bus of tram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voetbalwet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18.

Kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

A. B. C.

D. E.

Wazige onderbouw van de Jeugdwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aantrekken en afstoten van het gewone strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ongelijke behandeling van minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Verkeersdelicten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Uithandengeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Administratieve sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het krappe aanbod in de jeugdsector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schuldonbekwaamheid: een relatief begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19.

Perspectieven voor de komende jaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

A. B.

Overdracht van bevoegdheden: zesde staatshervoming . . . . . . . . . . . . . . Project van jeugdsanctierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Materieel strafrecht (sancties) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Formeel strafrecht (procedure) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werkgroepen voor een nieuw systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorontwerp van decreet betreffende het jeugddelinquentierecht . . . . .

C. D.

431 432 432 433 434 436 437 437

439 441 442 442 442 443 445 446

447 447 448 449 450 454

DEEL VI. MAATREGELEN TEGEN OUDERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459 1.

Toezicht op sociale uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

Bijdrage in de kosten voor plaatsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

Ontzetting uit het ouderlijk gezag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Redenen van ontzetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 § 1. Veroordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

xiv

Intersentia

Inhoud

B. C. D. E.

§ 2. Slechte behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Huwelijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Draagwijdte van de ontzetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aanstelling pro-voogd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

468 468 469 470 471 471

Onbekwaamverklaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

A. B.

Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

Opvoedingsbijstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Ouderstages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

Straffen wegens gemis aan toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

Straffen wegens bepaalde nalatigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

Huisverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

10.

Collocatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487

11.

Misdrijven gepleegd door ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

A. B. C.

Samenloop van procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Keuze van het openbaar ministerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 Uitwisseling van informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

Beperkte bibliografie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

Intersentia

AFKORTINGEN A.C. B.Vl.Reg. BS BW BUPO-Verdrag

MOF NC NJW OM O.O.O.C. PAN RABG RW Sv. Sw. T. Fam. T.Strafr. VHW VOS VN

Arresten van het Hof van Cassatie Besluit van de Vlaamse regering Belgisch Staatsblad Burgerlijk Wetboek (1804) Internationaal Verdrag (VN) van 19 december 1966 inzake burgerrechten en politieke rechten Centraal informatie- en aanmeldpunt Hof van Cassatie Commentaar strafrecht en strafvordering (Kluwer, losbladige reeks) Echtscheidingsjournaal (Kluwer) Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, Rome, 4 november 1950 Grondwettelijk Hof Grondwet Gerechtelijk Wetboek (1967) Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind, New York (VN), 20 november 1989 Journal du Droit des Jeunes Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, zoals gewijzigd door artikel 2 van de wet van 13 juni 2006 als misdrijf omschreven feit (zaak gebaseerd op art. 36, § 1, 4° JBW) Nullum Crimen Nieuw Juridisch Weekblad Openbaar Ministerie onthaal-, oriëntatie- en observatiecentrum Panopticon (Maklu) Rechtspraak van Antwerpen, Brussel en Gent (Larcier) Rechtskundig Weekblad (Intersentia) Wetboek van Strafvordering (1808) Strafwetboek (1867) Tijdschrift voor Familierecht (Kluwer) Tijdschrift voor Strafrecht (Kluwer) Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis Verontrustende situatie (Decreet van 12 juli 2013) Verenigde Naties

Intersentia

xvii

CAP Cass. Comm.Straf. EJ EVRM GwH Gw. Ger.W. IVRK J.dr.Jeun. JBW

BELANGRIJKSTE NATIONALE RECHTSBRONNEN Wet 15 juli 1960 tot zedelijke bescherming van de jeugd (BS 20 juli 1960). Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, zoals gewijzigd door artikel 2 van de wet van 13 juni 2006 (BS 19 juli 2006), gewijzigd door de wet van 19 oktober 2015 (BS 22 oktober 2015); in het boek afgekort als JBW. Wet 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke (BS 27 juli 1990), laatst gewijzigd door de Wet van 20 februari 2017 (BS 22 maart 2017). Ordonnantie Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van 29 april 2004 inzake hulpverlening aan jongeren (BS 1 juni 2004). Decreet Vlaams Parlement van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp (BS 4 oktober 2004). Wet 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod (BS 1 oktober 2012), gewijzigd door de wet van 8 mei 2014 (BS 14 mei 2014). Wet 24 juni 2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties, BS 1 juli 2013. Decreet Vlaams Parlement van 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp (BS 13 september 2013). Wet 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie-en jeugdrechtbank (BS 27 september 2013), gewijzigd door de wet van 8 mei 2014 (BS 14 mei 2014). Besluit Vlaamse Regering 21 februari 2014 betreffende de integrale jeugdhulp (BS 28 februari 2014). Decreet Vlaams Parlement van 15 juli 2016 houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin (BS 19 augustus 2016), in de jeugdsector bekend als ‘Mozaïekdecreet). Wet 19 maart 2017 tot wijziging van de wetgeving tot invoering van een statuut voor pleegzorgers (BS 5 april 2017).

Voor een overzicht van de belangrijkste wetten, decreten, ordonnanties, uitvoeringsbesluiten en omzendbrieven over jeugdrecht zie het handige compendium Johan Put, Wetboek Jeugdrecht in Larcier Thema Wetboeken, Larcier, 5e druk, 2016, 502 p.

Intersentia

xix

VOORWOORD Na zeven jaar na de vorige editie zijn heel wat bladzijden achterhaald door nieuwe regels van de federale en Vlaamse overheid. De volgende regels maakten een update noodzakelijk: – de artikelen 9 en 38 van de Bijzondere wet van 6 januari 2014 met betrekking tot de zesde staatshervorming (BS 31 januari 2014) kennen aan de gemeenschappen meer bevoegdheden toe inzake jeugdbescherming. Gemeenschappen krijgen meer ruimte om een eigen strafrecht en strafprocesrecht uit te werken voor minderjarigen die verdacht worden van een als misdrijf omschreven feit. Voor de zesde staatshervorming was de strafprocedure tegen minderjarigen een bij uitstek federale bevoegdheid, en waren de gemeenschappen alleen bevoegd voor de begeleiding van jongeren in een problematische of verontrustende opvoedingssituatie en voor de instellingen die jongeren opvangen. Op 1 juli 2016 hebben zes werkgroepen, in opdracht van de Vlaamse minister van Welzijn, voorstellen ingediend voor een nieuw jeugdstrafrecht. Op 14 juli 2017 keurde de Vlaamse regering een “voorontwerp van decreet betreffende het jeugddelinquentierecht” goed, een tekst met 41 artikelen, gebaseerd op een model van jeugdsanctierecht.1 – het decreet van 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp (BS 13 september 2013) bracht een nieuwe structuur en procedure aan voor jongeren in een probleemsituatie, die geen misdrijven hebben gepleegd, maar tegen slechte invloeden moeten worden beschermd. De vroegere Comités voor Bijzondere Jeugdzorg en de Bemiddelingscommissies zijn opgeheven. In de plaats daarvan kwamen twee nieuwe instanties voor jeugdhulpverlening, het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling. Deze instanties brengen vrijwillige hulpverlening op gang, doorgaans met interventie van de toegangspoort integrale jeugdhulp (bestaande uit twee teams), maar schakelen ook het parket in als die hulpverlening mislukt. Dan wordt gedwongen hulp op gang getrokken, in het belang van de minderjarige. – de wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank, BS 27 september 2013, gewijzigd door de artikelen 40-96 van de wet van 8 mei 2014, BS 14 mei 2014 en artikel 73 van de wet van 6 juli 2017, BS 24 juli 2017: deze wet bracht een einde aan de versnippering van rechts1

Zie www.wvg.vlaanderen.be/nl/vlaamse-regering/vlaams-minister-van-welzijn en www.wvg. vlaanderen.be/jongerenwelzijn/nieuws.

Intersentia

xxi

Voorwoord

colleges die uitspraken deden over familiale geschillen, zoals omgangsrecht van kinderen en alimentatie. Vroeger waren deze geschillen verdeeld over de vrederechter, de rechter in kort geding, de jeugdrechtbank zetelend in burgerlijke zaken en de burgerlijke rechtbank. Thans valt de materie volledig onder de hoede van de familierechtbank, die ook in kort geding kan zetelen, per gerechtelijk arrondissement. Ook andere, nieuwe wetten van burgerlijk recht hebben een impact op jeugdbescherming, zoals de wet van 5 mei 2014 (BS 22 augustus 2014) over parentale ontvoeringen en de wet van 20 februari 2017 (BS 22 maart 2017) over de dwangopname van geesteszieken. – artikel 65 van de wet van 13 juni 2016 (BS 19 juli 2016) over de inwerkingtreding van nieuwe maatregelen van opvoeding is meermaals aangepast, de laatste keer voor inwerkingtreding op 1 januari 2016 (art. 2 wet 21 december 2013, BS 30 december 2013). Vanaf 1 januari 2016 kon de jeugdrechter aan een criminele jongere nieuwe maatregelen opleggen, zoals toevertrouwen aan een rechtspersoon, plaatsing in een instelling voor ontwenning drugs of zelfs verlengd toezicht tot 23 jaar. Deze maatregelen werden opgeheven ingevolge artikel 66 van het decreet van 15 juli 2016 houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, BS 19 augustus 2016 (ook bekend als Mozaïekdecreet). In dat nieuwe decreet werden ook wijzigingen aangebracht aan het decreet van 12 juli 2013 (VOS-procedure), o.a. wat betreft de tussenkomst van de jeugdrechter in dringende verontrustende situaties en aan maatregelen in het kader van de strafprocedure (art. 37 Jeugdwet 8 april 1965). In het Voorontwerp van decreet van jeugddelinquentierecht van 14 juli 2017 wordt de limiet van opvolging door de jeugdrechtbank terug opgetrokken naar 23 jaar, uitzonderlijk zelfs 25 jaar, indien de maximale sanctie van 7 jaar plaatsing in een gesloten instelling wordt opgelegd (art. 5 en 35). – de procesregels vervat in de verschillende Potpourri-wetten, namelijk de wet van 19 oktober 2015 (PPI), BS 21 oktober 2015, de wet van 5 februari 2016 (PPII), BS 19 februari 2016, de wet van 4 mei 2016, BS 13 mei 2016 (PPIII), de wet van 25 december 2016 (PPIV), BS 30 december 2016 en de wet van 6 juli 2017, BS 24 juli 2017 (PPV). Voorschriften over o.a. het verzet en het hoger beroep werden ingrijpend aangepast, en deze wijzigingen gelden ook in de strafprocedure voor minderjarigen of in de procedure tot bescherming van een kind in een verontrustende situatie. Ook de internering van minderjarigen die uit handen zijn gegeven, is totaal gewijzigd (o.a. met tegensprekelijke expertise). De PPV-wet bracht wijzigingen aan o.a. de procedure voor de familierechtbank, de straffen voor schending van het beroepsgeheim en het spreekrecht voor hulpverleners. – ook andere nieuwe proceswetten hebben uitwerking in jeugdzaken, zoals de Salduz-bis-wet van 21 november 2016 (BS 24 november 2016) inzake de bijstand van een advocaat tijdens elk verhoor van een minderjarige, de wet van 28 oktober 2016 (BS 24 november 2014) over het recht op vertaling van

xxii

Intersentia

Voorwoord

bepaalde processtukken en de programmawet van 27 december 2012 (BS 31 januari 2013) over inzage en kopiename van alle strafdossiers, ook deze onderzocht door het parket. Verhoren met bijstand van een advocaat organiseren binnen de arrestatietermijn van 24 uur is geen evidentie. Op 20 juli 2017 keurde de Kamer van Volksvertegenwoordigers een voorstel tot herziening van artikel 12 Gw. goed, om de arrestatietermijn te verlengen naar 48 uur (www.dekamer.be). – Verder is er de nasleep van het terrorisme, met o.a. de aanslagen in BrusselZaventem op 22 maart 2016. De wetgever creëerde nieuwe terroristische misdrijven en bracht versoepelingen aan aan dwangmiddelen voor de opsporing van terrorisme, zoals nachtelijke huiszoeking, zoekingen in informaticasystemen en langere dataretentie voor het opvragen van internetboodschappen (wet 20 juni 2015, BS 5 augustus 2015, wet 27 april 2016, BS 9 mei 2016, wet 29 mei 2016, BS 18 juli 2016, wet 3 augustus 2016, BS 11 augustus 2016, wet 14 december 2016, BS 22 december 2016 en de wet van 25 december 2016, BS 17 januari 2017 (i.v.m. elektronische communicatie)). Deze wetten in sneltreinvaart zijn o.a. bedoeld om het vertrek van potentiële terroristen naar Syrië te verhinderen en de terugkeer van ‘foreign fighters’ te voorkomen. – Relevant is ook de wet van 19 maart 2017 tot invoering van een statuut voor pleegzorgers (BS 5 april 2017). Vanaf 1 september 2017 hebben pleegouders meer duidelijkheid over hun rechten en plichten, en omgang met de minderjarige na het stopzetten van de pleegplaatsing. – Ten slotte breidde de wetgever het systeem van gemeentelijke administratieve sancties (GAS) uit naar jongeren vanaf 14 jaar, die een geldboete riskeren tot 175 euro (wet 24 juni 2013, BS 1 juli 2013, gewijzigd door artikel 46 van de wet van 9 november 2015, BS 30 november 2015). Het beginsel dat alleen maatregelen van jeugdbescherming helpen, en geen straffen of sancties, werd voor heel wat inbreuken, zelfs verkeersdelicten, verlaten. In dit handboek wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste procedures en regels waarin het belang van minderjarigen centraal staat. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: nationaal en internationaal kader van jeugdbescherming (met o.a. kinderrechten), minderjarigen in een verontrustende situatie (VOS), minderjarigen als slachtoffer van een misdrijf, minderjarigen als verdachte van een ‘als misdrijf omschreven feit’ (MOF) of administratieve inbreuk en ten slotte maatregelen gericht tegen ouders. Regels over parentale ontvoeringen, verblijfsregeling van kinderen, dwangmiddelen om kinderen af te geven en onderhoudsgelden komen eveneens aan bod, omdat deze geschillen soms een bitse strijd tussen de ouders weerspiegelen, waarbij de ontwikkeling van het kind gevaar loopt. Sommige kinderen kunnen die ruzies niet aan en moeten met maatregelen van jeugdbescherming worden begeleid, zoals plaatsing in een oriëntatiecentrum. Daarmee mag echter niet de indruk worden gewekt dat elke echtscheiding zonder akkoord van de ouders een verontrustende situatie inhoudt. Intersentia

xxiii

Voorwoord

Het boek is een uitvloeisel van colleges jeugdbeschermingsrecht, die ik aan de Universiteit Antwerpen mocht doceren, van 2006 tot 2013. In dit boek ligt de nadruk op het positief recht, met duiding. Wellicht is het werk ook bruikbaar voor criminologen, psychologen en welzijnswerkers die meer zicht willen krijgen op de juridische behandeling van jongeren in de problemen (zoals verwaarlozing) of probleemjongeren (zoals onbuigzamen of criminele jongeren). Kennis in de materie kon ik opbouwen dankzij de steun en het vertrouwen van vele mensen in de magistratuur de universiteiten naaste familie. Mijn dankwoord richt ik eerst tot mijn gezin. Wat de dagelijkse stress verzacht, maar in lifestylemagazines amper aan bod komt, is graag thuiskomen. Ik dank mijn echtgenote Anne-Marie en zoon Jonas voor hun geduld, en hun liefde, waarmee ze mij omringen. Zij maken mij gelukkig. Liefde, een woord dat men niet in wetteksten terugvindt, is de zuurstof van het leven. Vele dossiers jeugdbescherming hebben te maken met een tekort aan liefde. Juristen zijn meestal niet goed uitgerust om die leemte op te vullen. Mensen die verwachten dat uitgebluste gezinsrelaties via juridische procedures terug opflakkeren, komen vaak van een kale reis thuis. Voor juristen in het jeugdrecht past enige bescheidenheid. Graag dank ik iedereen, ook studenten, die hun interesse voor jeugdrecht toonden en met wie ik aangename gesprekken kon voeren. Ik was als substituut-procureur des Konings verbonden aan de jeugdrechtbank van Antwerpen van maart 2004 tot april 2010. In die periode zag ik een stoet van mensen passeren, minderjarigen, ouders, pleegouders, begeleiders van instellingen, politieambtenaren, jeugdadvocaten, consulenten en kinderpsychiaters, elk met hun verhaal. Zes jeugdrechters, met elk meer dan 500 kinderen onder hun toezicht, waren constant bezig om de meest uiteenlopende problemen op te lossen, vaak aan een hels tempo, en met frequent telefoneren naar allerlei diensten en instellingen. Mijn bewondering voor hen is en blijft groot. Ook alle jeugdhulpverleners, collega’s (in alle functies en graden), parketcriminologen en administratieve medewerkers wil ik een hart onder de riem steken voor hun grote inzet, hun schitterend werk. Elke morgen (ook in het weekend) kwamen mensen met allerlei dringende problemen terecht in de wachtkamer van het jeugdparket Antwerpen of in het cellencomplex. Elke morgen steeg het toerental van de machine van gedwongen hulp (vaak in het rood), laaiden emoties op van woede, verdriet, hoop, angst of onmacht. Ondertussen kwam er een stroom berichten binnen van nieuwe arrestaties of schrijnende toestanden van kindermishandeling. In die draaikolk standhouden was niet makkelijk. Ik wil mijn dank en waardering uitdrukken voor al mijn collega’s van het jeugdparket, in het bijzonder voor twee dames die leiding gaven en zich maximaal hebben ingezet voor minderjarigen, eerste-substituten Nicole Caluwé (thans jeugdrechter) en Karen Dekoninck. Sinds enige tijd behandel ik, opnieuw als procureur, een beperkt deel van jeugdzaken voor het hof van beroep te Antwerpen. Ik dank alle collega’s en medewerkers voor hun enthousiasme xxiv

Intersentia

Voorwoord

en inzet, in het bijzonder collega’s Luc Van Lerberghe, Dirk De Waele en Frank Bleyen voor hun gesprekken en inzichten over jeugdrecht. Advocaat-generaal Dirk De Waele, een vriendelijke en hardwerkende man, tevens docent jeugdrecht aan de politieschool, was in 2004 mijn leermeester. Hij is gepassioneerd door het jeugdrecht, een begenadigd verteller, een veelzijdige jurist met grote mensenkennis. Mijn dank gaat ook uit naar mijn korpsoverste, Procureur-Generaal Patrick Vandenbruwaene en naar Eerste Advocaat-generaal Yves Liégeois, voor hun steun en hun visie over o.a. het hof van assisen voor minderjarigen, na de Potpourri II-wet van 5 februari 2016. Ten slotte dank ik uitgever Kris Moeremans, een man met veel humor en enthousiasme, en Isabelle Van Dongen, die de teksten minutieus nalas, correcties aanbracht en tot één geheel smolt. Boeiend is de dubbele component van onze OM-functie: toepassing van de wet eisen, maar ook oog hebben voor specifieke problemen, zoals uiteengevallen huishoudens, kinderen op de dool, rebellerende kinderen (tegen hun ouders of leraars). Een mooi spreekwoord is “voeger was er ook een jeugd van tegenwoordig”. In de puberteit gieren de hormonen door het lichaam, de frontale kwab in de hersenen is nog niet volledig ontwikkeld (neocortex), de druk van leeftijdsgenoten is groot, de drang naar vrijheid en experimenteren steekt de kop op. Daarbij moeten jongeren leren omgaan met stress (thuis of op school, soms zelfs in een sportclub), met fenomenen zoals de ‘like-cultuur’ van Facebook, en met gevaren zoals drugs, alcohol, gokken. In die troebele cocktail van rede en emoties kleurt een minderjarige al eens buiten de lijntjes, steekt hij thuis of op school dingen uit die niet door de beugel kunnen, die zijn naasten kwetsen of teleurstellen. Enig begrip, met aangepaste maatregelen van opvoeding, is dan op zijn plaats. Daarbij wordt best het positieve benadrukt, in de zin van straf van ouders kan volstaan of je kan onder het toezicht van de jeugdrechter raken door voorwaarden na te leven. Voor jongeren die zich volledig herpakken, kan het dossier vaak al na de voorbereidende fase worden afgesloten, met of zonder berisping. Begrip tonen voor jongeren betekent niet naïef zijn en alles met de mantel der liefde toedekken. Hardleerse jongeren die geen enkel respect meer tonen (in de praktijk ook al eens veelplegers of draaideurcriminelen genoemd), die de sfeer in jeugdinstellingen kapotmaken, dienen m.i. intensief te worden begeleid met trajecten van plaatsing en vorming, met de uithandengeving als zwaard van Damocles. Bij misstappen, agressie of tegenwerking moet m.i. de poort van uithandengeving opengaan en moet de minderjarige ouder dan 16 jaar voor een bijzonder rechtscollege komen, dat het gewone strafrecht toepast (wat niet noodzakelijk gevangenisstraf of elektronisch toezicht als straf inhoudt). Op die manier komt er in instellingen kostbare plaats vrij voor jongeren die nog wel via jeugdbescherming tot een betere persoon kunnen uitgroeien. Geduld van hulpverleners kan op raken. Zolang er geen consequent systeem van jeugdsancIntersentia

xxv

Voorwoord

tierecht bestaat, meen ik dat uithandengeving moet blijven bestaan, als laatste redmiddel, als uitzondering, voor de zwaarste misdrijven. Uiteindelijk past enige relativering. Het is niet altijd kommer en kwel. Kinderen die uitgroeien tot volwassenen, het is fascinerend. We mogen niet vergeten dat vele jongeren gelukkige momenten aaneenrijgen, een lange tijd van vreugde en zorgeloosheid meemaken. Jeugdmagistraten, jeugdadvocaten en hulpverleners krijgen al eens bezorgde blikken van familie of vrienden, in de zin van ‘hoe hou je dit vol, met al die miserie?’. Er is veel leed en mislukking in onze sector, dat kan men niet verhullen, maar gelukkig ook sprankels licht, kinderen die openbloeien. Wij kennen allemaal jongeren die uit een diep dal kruipen. Die mits de nodige begeleiding rechtveren, uitgroeien tot fijne volwassenen met een warme persoonlijkheid. Af en toe kan de jeugdrechter of zelfs de procureur rekenen op complimenten van ouders of kinderen. De vlam in elk van ons, die door stress en tegenslagen kan uitdoven, laait op door deze mooie momenten. Wat is er mooier dan de lach van een kind? Hoeveel positieve energie komt er niet vrij als ouders terug trots zijn op zoon of dochter, na een sombere periode? Daarbij verbleken alle academische discussies over welk model van jeugdrecht nu het beste is. De stof is bijgehouden tot 25 juli 2017.

Bart De Smet

xxvi

Intersentia

DEEL I STROMINGEN IN HETÂ JEUGDRECHT

1. JEUGDRECHT IN DE 19DE EEUW In de Strafwetboeken van 1810 en 1867 werden minderjarigen boven de leeftijd van 16 jaar schuldbekwaam geacht. Zij konden net als meerderjarigen tot een gevangenisstraf of een geldboete worden veroordeeld. Voor minderjarigen beneden de leeftijd van 16 jaar moest de strafrechter de schuldbekwaamheid in concreto vaststellen. Enkel minderjarigen met voldoende oordeel des onderscheids konden zoals volwassenen worden bestraft. Het ging daarbij om minderjarigen die in staat zijn om te beseffen dat hun gedrag strafbaar is.1 Wel kon de minderjarige aanspraak maken op strafvermindering. De rechter was verplicht verzachtende omstandigheden aan te nemen en de drempel van de minimumstraf te verlagen conform de artikelen 80 en 85 Strafwetboek 1867. De jonge leeft ijd van de beklaagde was dus een strafverminderende verschoningsgrond.2 Had de minderjarige jonger dan 16 jaar geen schuldbesef of ‘oordeel des onderscheids’, dan moest de strafrechter hem vrijspreken (art. 66 Sw. 1810, art. 72 Sw. 1867). Toch betekende de vrijspraak wegens gebrek aan schuldbesef niet altijd dat de minderjarige mocht terugkeren naar zijn ouders. De strafrechter kon de minderjarige ondanks de vrijspraak plaatsen in een ‘verbeteringshuis’ of een ‘liefdadigheidsinstelling’ voor een bepaalde periode, waaraan steeds een einde kwam door de 20ste verjaardag van de beklaagde (art. 66 Sw. 1810 en art. 72 Sw. 1867). Deze maatregel van ‘terbeschikkingstelling van de regering’ was de voorbode van de huidige maatregelen van jeugdbescherming. De minderjarige werd immers niet gestraft wegens een misdrijf, maar aan zijn ouders onttrokken omdat zijn gedrag voortvloeit uit een slechte opvoeding. Niettemin kon de strafrechter enkel ingrijpen als de minderjarige zonder schuldbesef de strafwet had overtreden. Minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie die geen misdrijven pleegden, konden niet aan een instelling worden toevertrouwd. Een ander verschil met het huidige jeugdrecht is dat de strafrechter op voorhand de duur van de plaatsing moest bepalen. De plaatsing was dus een ‘verkapte straf’, die niet afhing van de persoonlijkheid van de minderjarige. Bij het verstrijken van de termijn kwam de minderjarige in vrijheid, zelfs als zijn asociaal of problematisch gedrag nog niet was verbeterd. Omgekeerd konden minderjarigen die goed hun best deden, geen verkorting van de plaatsing verkrijgen.

1 2

J. SMETS, Jeugdbescherming in APR, 1996, 6; J. MONBALLYU, Zes eeuwen strafrecht, Leuven, Acco, 2006, 124. L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1988, 267.

Intersentia

Deel I. Stromingen in het jeugdrecht

In de 19de eeuw werd het ouderlijk gezag bijna als onaantastbaar beschouwd. Zolang de minderjarige niet over de schreef ging door misdrijven te plegen, kon de overheid zich niet mengen in de opvoeding. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen konden de ouders uit de ouderlijke macht worden ontzet.3 Ouders konden wel de bijstand van de overheid inroepen om te reageren op de onbuigzaamheid van hun kind. Op verzoek van de vader kon de minderjarige jonger dan 16 jaar voor een periode van één maand in de gevangenis worden opgesloten als zijn gedrag ontoelaatbaar was en er ‘ernstige redenen van ontevredenheid’ bestonden. Voor minderjarigen boven de leeftijd van 16 jaar bedroeg deze ‘gevangenisstraf zonder misdrijf’ zelfs zes maanden.4 Enkel in geval van landloperij en bedelarij kon de Staat de opvoeding van ‘probleemjongeren’ overnemen. Minderjarigen die zwervend of bedelend werden aangetroffen, konden na rechterlijke beslissing worden opgenomen in een ‘weldadigheidsschool’, los van het toezicht van de ouders.5 Van een echt jeugdrecht waarbij een gespecialiseerde magistraat (jeugdrechter) jongeren in probleemsituaties kan begeleiden met maatregelen van opvoeding, was er nog geen sprake.

3 4 5

J. SMETS, o.c., 7. Toenmalige art. 375 en 381 BW. Zie J. SMETS, o.c., 7. Wet 27 november 1891 betreffende de beteugeling van de landloperij en de bedelarij, BS 3 december 1891. Zie J. SMETS, o.c., 9. Intersentia

2. WET VAN 15 MEI 1912 Onder invloed van het positivisme gingen er stemmen op om voor minderjarigen een apart soort strafrecht te ontwerpen. Het doel was niet om minderjarigen met vaste straffen te sanctioneren, maar om hen te ‘begeleiden’ met individueel aangepaste maatregelen van opvoeding. In de klassieke visie over strafrecht moest de rechter bij de bestraffing enkel rekening houden met de ernst van het misdrijf.6 Begin 20ste eeuw rijpte het idee om voor minderjarigen die misdrijven plegen, de persoon van de dader centraal te plaatsen. Minderjarigen beneden de leeftijd van 16 jaar werden niet in staat geacht uit vrije wil te handelen of de gevolgen van delinquent gedrag in te schatten. Jongeren begaan misdrijven door externe factoren, zoals slechte leefomstandigheden of temperament (determinisme).7 Straffen omwille van de ernst van het feit biedt dan ook weinig soelaas. Wegens de schuldonbekwaamheid werd jeugddelinquentie opgevat als een soort ‘ziekte’, zodat de minderjarige moest worden bijgestuurd of heropgevoed tot hij ‘genezen’ was.8 Eigen aan het positivisme is de desinteresse voor het delict dat de jongere heeft gepleegd, en dan vooral voor de eigen verantwoordelijkheid. Wat het aandeel is van de beklaagde in het strafbare feit is zelden het voorwerp van discussie. Niet de delicten maar de achterliggende problemen trekken de aandacht. Men gaat ervan uit dat het normbesef van de beklaagde vanzelf groeit door de structuur thuis te verbeteren (bv. huisarrest) of hem tijdelijk onder te brengen in een instelling. Wat de minderjarige beseft en zelf aan zijn gedrag wil verbeteren doet niet ter zake. De wetgever van 1912 gaf de aanzet voor een systeem van jeugdbescherming. Minderjarigen met tekorten in de opvoeding moeten worden geholpen, zelfs al hebben zij ernstige misdrijven op hun kerfstok, en mogen niet met meerderjarige daders worden berecht. Het systeem van de wet van 15 mei 1912 op de kinderbescherming bevat de volgende vernieuwingen9: 1° In elk arrondissement werd een kinderrechter aangesteld om maatregelen van opvoeding op te leggen aan minderjarigen die misdrijven plegen of in een problematische opvoedingssituatie verkeren. 6 7 8 9

J. WILLEMS, “La détermination de la peine et sa motivation” in La durée et l’exécution des peines, Luik, Ed. Jeune Barreau de Liège, 1988, 13-23. E. VERHELLEN, Jeugdbescherming en jeugdbeschermingsrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1990, 29; J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent, Brussel, VUB-Press, 1999, 730 p. D. DE WAELE, Kunnen tussenkomen n.a.v. situaties inzake jeugdzorg. Juridische aspecten, Cursus Politieacademie Antwerpen, module 8.7.2, 2002, 2. Zie J. SMETS, o.c., 1996, 12-14; F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeunesse, Brussel, Larcier, 2000, 37; D. DE WAELE, l.c., 2-3.

Intersentia

Deel I. Stromingen in het jeugdrecht

2° Minderjarigen jonger dan 16 jaar die strafbare feiten begaan, kunnen zich niet verantwoorden voor de gewone strafrechter, zelfs al hebben zij voldoende ‘oordeel des onderscheids’.10 Voor deze jongeren werd een onweerlegbaar vermoeden van schuldonbekwaamheid aanvaard. Voor minderjarigen boven de leeftijd van 16 jaar was de gewone strafrechter bevoegd, zonder voorafgaande tussenkomst van de kinderrechter. 3° De kinderrechter kreeg de bevoegdheid om preventief in te grijpen in de opvoeding van minderjarigen die in een slecht milieu verkeren. Minderjarigen die wegens slechte behandeling bescherming nodig hadden, konden op vordering van het openbaar ministerie aan een instelling worden toevertrouwd. Daarnaast kon de kinderrechter optreden tegen minderjarigen die wegens ‘wangedrag of onbuigzaamheid’ ernstige redenen tot ontevredenheid gaven. De maatregelen van opvoeding werden uitgesproken voor onbepaalde duur, en werden bijgestuurd in functie van het gedrag van de minderjarige of nieuwe omstandigheden. 4° De ontzetting uit de ouderlijke macht was niet beperkt tot het geval van misdrijven gepleegd op de persoon van het kind. De ontzetting kon ook worden uitgesproken als de vader of moeder de veiligheid van het kind in gevaar bracht door slechte behandeling, misbruik van gezag of erge nalatigheid. Ouders moesten dus meer controle van de overheid dulden op de wijze waarop zij met hun kinderen omgaan.

L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, o.c., 267. Intersentia

3. JEUGDBESCHER MINGSWET 1965 De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming (BS 15 april 1965) vormt nog steeds de kern waarrond het systeem van jeugdbescherming is opgebouwd. Jongeren die strafbare feiten plegen, mogen niet worden bestraft, omdat zij geen schuldinzicht hebben. Zij maken aanspraak op maatregelen van opvoeding, die zo lang duren tot de tekorten in de opvoeding zijn weggewerkt. De overheid moet niet wachten tot jongeren in probleemsituaties misdrijven plegen om begeleiding te organiseren. Als ouders hun kinderen in gevaar brengen, moet de overheid preventief kunnen ingrijpen om het kind te beschermen of uit een crimineel milieu te halen.11 Het systeem van 1912 werd verder verfijnd door de volgende voorschriften en structuren: 1° De leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid werd opgetrokken tot 18 jaar. Niettemin is afwijking mogelijk, voor jongeren ouder dan 16 jaar, waarvoor uithandengeving mogelijk is indien begeleiding geen zin meer heeft. De jeugdrechter kan dan aan de noodrem trekken en deze minderjarigen laten doorschuiven naar het gewone strafrecht (toen nog correctionele rechtbank). Voor verkeersmisdrijven is de minderjarige ouder dan 16 jaar strafrechtelijk verantwoordelijk. 2° De kinderrechter werd vervangen door een jeugdrechter, die naast procedures op initiatief van het openbaar ministerie ook een ruim pakket van civiele zaken kreeg toegewezen. De meeste van die civiele zaken, zoals omgangsrecht voor niet-gehuwde ouders, zijn thans overgeheveld naar de familierechtbank. 3° In elk arrondissement werd een jeugdbeschermingscomité opgericht om minderjarigen te begeleiden die zich bevinden in een problematische opvoedingssituatie en nog geen strafbare feiten hebben gepleegd. Op vraag van de ouders konden sociale assistenten het gezin ondersteunen met ‘op maat gesneden’ maatregelen zoals thuisbegeleiding. Voor het eerst kwam een procedure van vrijwillige hulpverlening tot stand.12 Ouders konden maatregelen van opvoeding vermijden door tijdig bijstand te vragen aan een gespecialiseerde dienst, die los staat van de jeugdrechtbank. 4° De jeugdrechter kreeg ook bevoegdheden om ouders terecht te wijzen die hun rol slecht invullen. Naast ontzetting uit het ouderlijk gezag (art. 33 JBW) en het toezicht op de besteding van kinderbijslagen (art. 29 JBW), kon de jeugdrechter ook opvoedingsbijstand uitspreken (art. 30 JBW). Ouders werden verplicht om 11

M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 854; I. DE JONGHE, Hulpverlening en recht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 113. Zie ook verslag van Mevr. DE RIEMAEKER-LEGOT, Bespreking Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming, vergadering 18 november 1964, Hand. Kamer 1964-65, p. 4. J.M. CROONENBERGHS, Jeugdbescherming, Lier, Van In, 1966, 12; K. RIMANQUE, De levensbeschouwelijke opvoeding van de minderjarige, Brussel, Bruylant, 1980, 123.

Intersentia

Deel I. Stromingen in het jeugdrecht

hulp in het gezin te aanvaarden en zich te schikken naar de maatregelen van de jeugdrechter; zo niet, kon het kind aan een instelling of pleeggezin worden toevertrouwd. Jongeren die misdrijven plegen, komen terecht in een apart soort strafrecht, waarin de klemtoon ligt op bescherming en heropvoeding. Factoren zoals de ernst van het feit komen eerder op de achtergrond. Jeugdbescherming wijkt sterk af van het strafrecht voor meerderjarigen. In het beschermingsrecht ‘pur sang’, van 1965, golden de volgende principes13: – De jeugdrechter legt geen straf op als vergelding voor het misdrijf, maar tracht de minderjarige te verbeteren door maatregelen van opvoeding. Hoe lang de begeleiding nodig is, hangt af van de persoonlijkheid of leefomstandigheden van de minderjarige. – De jeugdrechter is de enige rechter die zijn eigen beslissingen kan aanpassen: hij kan maatregelen intrekken als de minderjarige zich verbetert of maatregelen verlengen of wijzigen (lees: verstrengen) als de minderjarige zich onverbeterlijk toont (art. 37, § 3 en 60 JBW).14 – Bij de keuze van maatregelen is de ernst van het misdrijf niet doorslaggevend. Wat telt, is de vraag of de maatregel aangepast is aan de persoonlijkheid van de verdachte en zijn sociale omgeving. Het is dus mogelijk dat de jeugdrechter een jongere die ernstige feiten heeft gepleegd (bv. afpersing in bende) berispt omdat er geen problematische opvoedingssituatie meer is, en een minderjarige die slechts een licht vergrijp beging (bv. winkeldiefstal) aan een open instelling toevertrouwt omdat zijn ouders geen vat meer hebben op de opvoeding. – Minderjarigen worden apart berecht (art. 48 JBW). Op die manier kan de jeugdrechter beter een maatregel opleggen die op de minderjarige is afgestemd. – In strafzaken met minderjarigen beslist alleen het openbaar ministerie over de vervolging. Slachtoffers hebben geen vorderingsrecht (art. 47 en 49 JBW). – De bevoegdheid van de rechtbank hangt af van de gezinsverblijfplaats van de verdachte (art. 44 JBW). De jeugdrechter kan daardoor beter informatie verzamelen over de persoon van de minderjarige. – In instellingen van jeugdbescherming worden jongeren die misdrijven plegen, niet gescheiden van jongeren die wegens een problematische opvoedingssituatie onder toezicht staan van de jeugdrechter (bv. spijbelen, verwaarlozen, opstandig gedrag).15 Men nam aan dat een MOF-minderjarige een POS-jongere is die zijn problemen of tekorten in de opvoeding uit door de strafwet te overtreden.

13 14 15

Voor meer toelichting zie B. DE SMET, “Verschillen tussen straf(proces)recht en jeugdbeschermingsrecht”, RW 2004-05, 1161-1173. Over de ‘heropvoeding’ als streefdoel zie M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, “De nieuwe Jeugdbeschermingswet: nood aan een forensisch perspectief”, Panopticon 2007, 68-79. R. ROOSE en M. BOUVERNE-DE BIE, “Moeten we de jeugdbescherming niet serieus nemen?”, Panopticon 2006, 4. Intersentia

4. ZESDE STAATSHERVOR MING Sinds de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 is het jeugdbeschermingsrecht opgesplitst in verschillende ‘pakketten’ en toebedeeld aan diverse staatsorganen, die los van elkaar optreden.16 De materie werd een lappendeken van eigen en gedeelde bevoegdheden. Het Grondwettelijk Hof werd meermaals ingeschakeld om lijnen te trekken in deze brij van bevoegdheden, zij het dat niet elk arrest een einde bracht aan een punt van discussie.17 Aanleiding van deze verbrokkeling is de interpretatie van jeugdbijstand als een persoonsgebonden materie, die toekomt aan de gemeenschappen, en de keuze in 1980 om dwingende maatregelen van opvoeding in het kader van de strafprocedure als een federale materie te beschouwen. Alles wat verband houdt met jeugdbescherming, zonder strafrecht, behoorde tot de bevoegdheid van de gemeenschappen, zij het dat er een grote ‘restcategorie’ overblijft van materies waarin enkel de federale wetgever kon optreden, zoals de opgave van maatregelen en de procedure voor de jeugdrechtbank18: Op 16 september 2013 bracht de Vlaamse overheid een Groenboek Zesde Staatshervorming uit, waarin een voor haar ruimer pakket van jeugdbescherming werd bepleit. De voorkeur ging uit naar ‘jeugdsanctierecht’, waarbij de jeugdrechter de maatschappelijke norm moet ‘herbevestigen’.19 Er was ook het voorstel om federale jeugdinstellingen (Everberg, Tongeren) om te vormen tot Vlaamse instellingen.20 In 2014 kwam er een doorbraak, door de artikelen 9 en 38 Bijzondere wet van 6 januari 2014 met betrekking tot de zesde staatshervorming (BS 31 januari 2014): – De Vlaamse overheid werd bevoegd voor het vervolgingsbeleid en maatregelen van opvoeding.21 De Vlaamse minister van Welzijn kan vervolgingen 16 17 18 19 20

Zie alg. J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België. Deel Jeugdbescherming, Brugge, die Keure, 2001, 104 p. Zie K. DEWEERDT en J. PUT, “Veertig jaar jeugdbeschermingsrecht”, NJW 2004, 826-830. Art. 5, § 1, 6° en 6, § 3bis, 4° Bijz.Wet 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 15 augustus 1980. Groenboek Zesde Staatshervorming, 16-9–2013. Zie www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/ groenboek-zesde-staatshervorming, p. 29-40. W. VANDENBRUWAENE, “Justitie: strafrechtelijk beleid, jeugdsanctierecht en justitiehuizen” in De zesde staatshervorming: instellingen, bevoegdheden en middelen, Intersentia, 2014, 307. Zie alg. Y. LIÉGEOIS, “Beschouwingen inzake de impact van de zesde staatshervorming op de werking van justitie” in De zesde staatshervorming: instellingen, bevoegdheden en middelen, Antwerpen, Intersentia, 2014, 315-344; W. VANDENBRUWAENE, o.c., 2014, 295-309; J. PUT en S. HESPEL, “Het jeugdbeschermingsrecht en de zesde staatshervorming”, Panopticon 2014, 462-467.

Intersentia

Deel I. Stromingen in het jeugdrecht

tegen minderjarigen bevelen (positief injuctierecht) en richtlijnen uitwerken over het strafrechtelijk beleid. Daarover kwam er reeds een samenwerkingsakkoord tot stand met de federale overheid (wet 12 mei 2014, BS 17 juni 2014). – Federale jeugdinstellingen werden overgeheveld naar de gemeenschappen. Het federaal centrum De Grubbe (Everberg) is thans de gesloten gemeenschapsinstelling De Grubbe, met een capaciteit van 40 plaatsen.22 Het federaal centrum te Tongeren, bedoeld voor jongeren na uithandengeving (art. 606 Sv.), is thans het Vlaamse Detentiecentrum ‘De Wijngaard’.23 De Franse en Duitse Gemeenschap beschikken eveneens over eigen, gesloten instellingen, o.a. te Saint-Hubert.24 – Voortaan kan het Vlaams Parlement eigen maatregelen of sancties uitwerken voor minderjarigen die een strafbaar feit begaan. De term ‘opgave van maatregelen’ werd immers geschrapt uit de lijst van restbevoegdheden van de federale Staat. Voorbeeld is artikel 66 van het Mozaïekdecreet van 15 juli 2016 (BS 19 augustus 2016), waarbij het verlengd toezicht van de jeugdrechtbank tot uiterlijk 23 jaar werd opgeheven. De zesde staatshervorming bracht geen volledige verschuiving van het jeugdrecht naar de gemeenschappen teweeg. Er blijven belangrijke federale restbevoegdheden, zoals25: – de uitvoering van straffen uitgesproken ten aanzien van minderjarigen die uit handen zijn gegeven, behalve voor het beheer van centra die bestemd zijn voor de opvang van deze jongeren tot de leeft ijd van 23 jaar; – het administratief sanctierecht voor minderjarigen vanaf 14 jaar (wet 24 juni 2013); – de bestraffing van verkeersdelicten voor de politierechtbank vanaf 16 jaar (art. 36bis JBW); – de omschrijving van misdrijven en straffen inzake jeugdbescherming; – de organisatie van de jeugdgerechten en hun territoriale bevoegdheid; – de rechtspleging voor de jeugdgerechten; – het toezicht op de gezinsbijslagen en de ontzetting uit het ouderlijk gezag (art. 29 en 33 JBW). Zolang de procedure voor de jeugdrechtbank niet wijzigt, kan elke gemeenschap eigen maatregelen uitwerken en een rangorde tussen de maatregelen vastleggen.26

22 23 24 25

Zie Agentschap Jongerenwelzijn, bericht 16 januari 2015 (http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/jeugdhulp/publieke-jeugdinstellingen). Zie http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/jeugdhulp/publieke-jeugdinstellingen. B.Fr.Gem.Reg. 17 december 2014, BS 22 januari 2015. Art. 5, § 1, II, 6° Bijz.Wet 8 augustus 1980, zoals laatst gewijzigd door art. 9 Bijz.Wet 6 januari 2014, BS 31 januari 2014. Zie W. VANDENBRUWAENE, o.c., 308, J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, die Keure, 2015, 107-128. J. PUT en S. HESPEL, l.c., 2014, 463. Intersentia

4. Zesde staatshervorming

De Belgische rivier van jeugdstrafrecht wordt nu een delta, met stromen die uit elkaar kunnen lopen. Een dergelijke vertakking kan begeleiding bemoeilijken. Aangezien de gezinsverblijfplaats het aanknopingspunt blijft (art. 44 JBW), kan een verhuis van de ouders over de taalgrens een soort van niemandsland doen ontstaan, aangezien processtukken moeten worden vertaald (Taalwet 15 juni 1935). De minderjarige schuift dan van het ene naar het andere systeem, met telkens andere vormen van begeleiding. Over de samenwerking tussen de gemeenschappen en de federale overheid, waartoe jeugdrechters behoren, is er reeds veel inkt gevloeid. De kern van het probleem is dat de jeugdrechter een federale instantie is, maar geheel afhankelijk is van de middelen die de gemeenschappen hem ter beschikking stellen (art. 6 Decr. 12 juli 2013). De jeugdrechter kan directeurs van (Vlaamse) instellingen niet dwingen zijn beslissingen uit te voeren, en dient vooraf een plaats te ‘reserveren’, via de intersectorale registratielijst of het centrale informatie- of aanmeldpunt (CAP) alvorens een beslissing te nemen.27 Jeugdrechters vinden vaak geen plaats in een gesloten instelling om criminele jongeren tijdelijk te ‘isoleren’, en moeten daarom noodgedwongen genoegen nemen met een plaats in een open instelling of begeleiding in het gezin.28 De situatie is complexer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar persoonsgebonden materies behoren tot de Vlaamse en Franse Gemeenschapscommissie (art. 128, § 2 Gw.). Aangezien jeugdbescherming in Brussel de twee taalgemeenschappen raakt, kunnen regels over minderjarigen in probleemsituaties enkel tot stand komen na akkoord van beide taalgroepen, verenigd in de ‘Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie’.29 De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie heeft voor jongeren in een problematische opvoedingssituatie een regeling uitgewerkt, die in werking trad op 1 oktober 2009.30

27 28 29 30

J. PUT, Handboek Jeugdbeschermingsrecht, Brugge, die Keure, 2015, 434-435. E. GOEDSEELS en E. GILBERT, “Onderzoek naar de beslissingspraktijk van Belgische jeugdrechters”, TJK 2013, 343-359. Art. 60 en 68 Bijz.Wet 12 januari 1989. Zie J. SMETS, o.c., 97; K. RIMANQUE, De grondwet toegelicht, gewikt en gewogen, Antwerpen, Intersentia, 2004, 288. Ord.Ver.Gem.Gem.Comm. 29 april 2004 inzake hulpverlening aan jongeren, BS 1 juni 2004. De datum van inwerkingtreding van 1 oktober 2009 is bepaald bij ordonnantie van 15 januari 2009, BS 19 februari 2009. Zie A. DE PUYDT, “De gerechtelijke jeugdbijstand in Brussel” in Handboek voor de advocaat-stagiair. Jeugdrecht, Mechelen, Kluwer, 2014, 99-115.

Intersentia

5. BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND Sinds de staatshervorming heeft het Vlaams Parlement (toen Vlaamse Raad) verschillende decreten uitgevaardigd om hulp te bieden aan minderjarigen in probleemsituaties (Decr. 27 juni 1985, 4 juni 1986 en 28 maart 1990, 4 april 1990 en 7 maart 2008). In Vlaanderen kwam het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg en de Bemiddelingscommissie toe om in overleg met de minderjarige en zijn ouders gepaste hulp aan te bieden. Hulpverleners moesten de partijen informeren, de vraag tot hulp op gang brengen en hulp aanbieden ‘op maat van het gezin’. Blokkeerde de hulp door tegenwerking van een partij, dan werd de zaak doorverwezen naar het openbaar ministerie en kon de jeugdrechter maatregelen opleggen. Bij decreet van 12 juli 2013 (BS 13 september 2013) kwam er vanaf 1 januari 2014 een nieuw systeem op gang om jongeren in een verontrustende (opvoedings) situatie (VOS) te beschermen (www.jeugdhulp.be). In de VOS-procedure staan de volgende principes centraal: 1° Subsidiariteitsbeginsel. Wanneer het gaat om de opvoeding van minderjarigen, moet de overheid zich terughoudend opstellen. Uit het recht op eerbiediging van het gezinsleven (art. 8 EVRM) volgt dat ouders zelf normen en waarden kiezen als richtsnoer voor de minderjarige.31 Sporadische conflicten tussen ouders en kind volstaan niet om minderjarigen onder het toezicht te brengen van de jeugdrechter. Er moet een duidelijke gevaarsituatie bestaan.32 Vertoont de opvoeding structurele tekorten, dan moet vrijwillige hulpverlening worden nagestreefd. Pas als bemiddeling met de ouders geen resultaat oplevert, mag men overschakelen naar dwingende maatregelen van jeugdbescherming.33 De hulp van de jeugdrechtbank is dus subsidiair of ondergeschikt aan de vrijwillige hulpverlening. In het Vlaamse Gewest mag de jeugdrechter slechts optreden als het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg of het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (die men ‘gemandateerde voorzieningen’ noemt) er niet in geslaagd zijn hulp te bieden op vrijwillige basis (art. 47, 1° Decr. 12 juli 2013). In dringende gevallen kan het openbaar ministerie evenwel de jeugdrechter rechtstreeks 31

32 33

K. RIMANQUE, De levensbeschouwelijke opvoeding van de minderjarige, Brussel, Bruylant, 1980, 82-83; D. VAN GRUNDERBEECK, Beginselen van personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 511; T. WUYTS, “Ouderlijk gezag moet op maat van het gezin georganiseerd kunnen worden”, TJK 2014, 13; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, die Keure, 2015, 14. K. RIMANQUE, o.c., 295-296; E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, 1994, 55. E. VERHELLEN, o.c, 166-172; J. SMETS, o.c., 43-44 en 428; G. DECOCK, o.c., 178-179.

Intersentia

Deel I. Stromingen in het jeugdrecht

inschakelen als vrijwillige hulpverlening niet meteen mogelijk is en de minderjarige in gevaar verkeert (art. 47, 2° Decr. 12 juli 2013). Ook bij deze ‘spoedprocedure’ moet vrijwillige hulpverlening worden nagestreefd. Het parket dient de crisissituatie te melden aan het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg, om alsnog een akkoord te bereiken over vrijwillige hulp. Na tussenkomst van het Ondersteuningscentrum kan de jeugdrechter de gerechtelijke hulpverlening stoppen en het toezicht intrekken (art. 51 Decr. 12 juli 2013). Opnieuw primeert dan vrijwillige hulpverlening boven gerechtelijke hulpverlening. 2. Proportionaliteit. Wanneer begeleiding van de minderjarige noodzakelijk is, past het te kiezen voor de ‘minst ingrijpende maatregel’, gericht op behoud van de jongere in zijn natuurlijk milieu. Contextgerichte maatregelen (thuisbegeleiding) verdienen de voorkeur boven uithuisplaatsing (art. 48, § 1 Decr. 12 juli 2013). De jeugdrechter moet ook nagaan of de minderjarige in een pleeggezin terecht kan, alvorens plaatsing in een instelling te bevelen (art. 48, § 1 Decr. 12 juli 2013). Ook heeft voor plaatsing een open instelling de voorkeur boven een gesloten.34 De vereiste van proportionaliteit houdt ook in dat dwingende maatregelen van jeugdbescherming niet langer mogen duren dan noodzakelijk is.35 Maatregelen van plaatsing zijn aan bepaalde termijnen gebonden (art. 48, § 1 Decr. 12 juli 2013) en moeten jaarlijks worden geëvalueerd op de openbare terechtzitting (art. 63quinquies JBW). Voor plaatsing in een pleeggezin is er pas om de drie jaar een evaluatie op de terechtzitting (art. 48, § 1, 10° Decr. 12 juli 2013). De jeugdrechter gaat dan, aan de hand van verslagen, na of de maatregelen het juiste effect bereiken en of verdere begeleiding nodig is. Op elk moment kan de jeugdrechter trouwens ingrijpen. De jeugdrechter kan steeds zelf een maatregel intrekken. Voor verlenging of wijziging van een maatregel, in elke procesfase, moet de jeugdrechter een vraag ontvangen van de sociale dienst of een partij (art. 51 Decr. 12 juli 2013). De jeugdrechter kan dus steeds terugkomen op eigen beslissingen, in het belang van de minderjarige. Bij nieuwe elementen kan de opvoeding soepel worden bijgestuurd. Het streefdoel is zorg op maat aan te bieden. Het landschap van vrijwillige jeugdhulpverlening is ingrijpend gewijzigd door het decreet van 12 juli 2013.36 Voorheen waren er maar twee instanties actief 34 35 36

J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht inAPR, 1996, 46. J. SMETS, o.c., 45. Zie G. DECOCK, “De jeugdhulpverlening in Vlaanderen” in Handboek voor de advocaat-stagiair, Kluwer, 2014, 67-95; I. DE JONGHE, Hulpverlening en recht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 133-167; E. HEMELSOET, “Het nieuwe jeugdlandschap in verontrustende situaties”, TJK 2014, 298-311; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 452-455; A. VAN LOOVEREN, “Het nieuwe jeugdlandschap in verontrustende situaties”, TJK 2014, 298-306; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, die Keure, 2015, 369-455.

. 14

Intersentia

5. Bijzondere jeugdbijstand

in die sector, namelijk het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg en de Bemiddelingscommissie. Nu dienen jeugdhulpverleners, partijen en het openbaar ministerie zich te wenden tot een gemandateerde voorziening, ofwel het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg, ofwel het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (art. 33 en 42 Decr. 12 juli 2013). Zij voeren eerst een onderzoek naar de maatschappelijke noodzaak om tussen te komen, naar de problematiek. Geen van deze instanties kan vrijwillige hulp organiseren of aanbieden. Voor niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (zoals contextbegeleiding of uithuisplaatsing) moet elke instantie zich wenden tot de intersectorale toegangspoort, bestaande uit twee teams. Het eerste team indicatiestelling gaat, in overleg met de partijen, na welke modules jeugdhulp aangewezen zijn, zonder dit concreet in te vullen. Die opdracht mondt uit in een indicatiestellingsverslag (art. 21 Decr. 12 juli 2013). Vervolgens neemt het team jeugdhulpregie de fakkel over: zij nemen, in overleg met de partijen, een jeugdhulpverleningsbeslissing, na onderhandelingen met jeugdhulpaanbieders, zoals instellingen (art. 26, § 1 Decr. 12 juli 2013). Ook brengen zij prioriteiten aan in de dossiers en wijzen zij jeugdhulp toe. Voor minderjarigen en ouders die deze weg te lang vinden, bestaan er ‘aftakkingen’. In sommige gevallen kunnen zij rechtstreeks terecht bij de toegangspoort, als ondanks bemiddeling er geen hulpverlener bereid was hen te begeleiden, om een andere reden dan overcapaciteit (art. 29 Decr. 12 juli 2013). Daarnaast kunnen minderjarigen, ouders, hulpverleners en het openbaar ministerie per regio een beroep doen op een aanbod van crisisjeugdhulpverlening, bijvoorbeeld om voor een korte periode de minderjarige te plaatsen (art. 44 Decr. 12 juli 2013).

Intersentia