ONDERNEMINGSRECHT IN HOOFDLIJNEN (ELFDE EDITIE)

Het ondernemingsrecht is sinds de vorige editie geen rustig bezit gebleken. Vooral tijdens de afgelopen jaren kwam het wetgevend werk in een stroomversnelling.

De kroon op het werk is de invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen, dat het Wetboek van Vennootschappen vervangt.

Daarnaast werden ook nog talrijke andere wetten gewijzigd. Te denken valt o.m. aan de Wet FinanciĂŤle Zekerheden, de Wet Betalingsachterstand, de Protestwet en de Wet Onbeslagbaarheid Woning Zelfstandige.

Eric Dirix, Reinhard Steennot en Hendrik Vanhees

De elfde editie van dit klassieke handboek geeft een zo relevant mogelijk overzicht van het ondernemingsrecht en is zowel bestemd voor praktijkjuristen als voor studenten.

Wat het insolventierecht betreft, mogen de gevolgen van de zgn. Wijzigingswet van 27 mei 2013 inzake de continuĂŻteit van de ondernemingen hier niet onvermeld blijven. In deze nieuwe editie werden al deze wetswijzigingen nauwgezet verwerkt en op een overzichtelijke en toegankelijke wijze becommentarieerd.

Dit boek is in de loop der jaren uitgegroeid tot een belangrijk referentiewerk dat onmisbaar is voor iedereen die het terrein van het ondernemingsrecht betreedt.

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

Eric Dirix, Reinhard Steennot en Hendrik Vanhees

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

Elfde editie

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen [druk].indd 1

9/09/19 16:08

ONDERNEMINGSR ECHT IN HOOFDLIJNEN

Eric Dirix Hoogleraar KU Leuven

Reinhard Steennot Hoofddocent UGent

Hendrik Vanhees Hoogleraar UAntwerpen Hoofddocent UGent

Antwerpen – Cambridge

Eerste editie: 1986 Tweede editie: 1989 Derde editie: 1992 Vierde editie: 1995 Vijfde editie: 1997 Zesde editie: 2002 Zevende editie: 2005 Achtste editie: 2008 Negende editie: 2011 Tiende editie: 2014 Elfde editie: 2019

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen. Elfde editie Eric Dirix, Reinhard Steennot en Hendrik Vanhees

Š 2019 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be

ISBN 978-94-000-0919-6 D/2019/7849/124 NUR 827

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

WOORD VOOR AF Bij de elfde editie Deze nieuwe editie was dringend nodig. Geen andere rechtstak was immers de afgelopen legislatuur zozeer het voorwerp van wetgevende initiatieven, de meeste van fundamentele aard.

Het handels- en economisch recht heeft zijn oude gewaden afgelegd. Het vertrouwde Wetboek van Koophandel werd nagenoeg volledig ontmanteld en heeft nu definitief de plaats moeten ruimen voor het Wetboek van economisch recht.

Als gevolg hiervan heeft de figuur van de koopman het veld moeten ruimen voor het meer eigentijdse concept van de ondernemer. Consequent werd er dan ook voor gekozen om de titel van het werk te wijzigen in Ondernemingsrecht in hoofdlijnen.

De afgelopen legislatuur was bijzonder heft ig. Geen onderdeel van het ondernemingsrecht wist eraan te ontkomen. De grootscheepse hervorming van het vennootschapsrecht werd weliswaar niet ingevoerd in het WER, maar kreeg vorm in het nieuwe Wetboek van vennootschappen en verenigingen. De oude Zeewet werd uit het Wetboek van Koophandel gehaald en eveneens vervangen door een nieuw Scheepvaartwetboek. De codificatiegedachte vindt men ook in het insolventierecht, waar de bestaande wetten op coherente wijze samengebracht werden in het WER als Boek XX ‘Insolventie’.

Van dit streven naar coherentie en het opheffen van het onderscheid tussen burgerlijk en handelsrecht getuigt ook de invoering van het nieuwe bewijsrecht, dat op geïntegreerde wijze de materie regelt in het Burgerlijk Wetboek. Op de inwerkingtreding van Boek 8 van het Nieuw BW op 1 november 2020 werd in dit werk reeds geanticipeerd. Dat blijkt ook uit dezelfde benadering van de op 1 januari 2018 operationeel geworden Pandwet. Hierin wordt het aloude onderscheid tussen burgerlijk en handelspand opgeheven en wordt het pand op de handelszaak onderworpen aan het gemeenrechtelijke regime. Ook andere wetswijzigingen lieten de materie niet onaangeroerd (bv. inzake betalingsdiensten en het merkenrecht). Een bijzondere melding verdient de wet van 4 april 2019, die ondernemingen moet beschermen tegen misbruik van economische afhankelijkheid, onrechtmatige bedingen en oneerlijke handelspraktijken (inwerkingtreding 1 december 2020, maar hier reeds verwerkt).

Intersentia

v

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

Al deze wetgevende ingrepen alsook de talrijke nieuwe Belgische en Europese rechtspraak, onder meer met betrekking tot het consumenten- en marktpraktijkenrecht, maakten aldus een nieuwe druk noodzakelijk. Deze nieuwe editie komt op het juiste moment: ze zal de lezer helpen bij het ontsluiten van het nieuwe ondernemingsrecht. Aan het beproefde concept werd niets gewijzigd. Deze grondige herwerking maakte wel een volledige hernummering onvermijdelijk.

Men mag de hoop uitspreken dat het Ondernemingsrecht voor langere tijd zijn definitieve vorm heeft gevonden, zodat dit boek voor de komende jaren een veilig kompas kan zijn voor de materie.

De auteurs De stof werd bijgehouden tot 1Â juli 2019.

vi

Intersentia

INHOUD Woord vooraf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 A. B.

C. D. E.

Ondernemingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Handelaars en ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1. Handelaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2. Onderneming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Bronnen van ondernemingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Algemene beginselen van economisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Algemene regelen voor ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2. Opening rekening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3. Verplichtingen bij de start van een ondernemingsactiviteit . . . . . . . . 14 a. Grondvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 b. Inschrijving in de Kruispuntbank van Ondernemingen . . . . . . . 15 c. Fiscale en sociale verplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 d. Boekhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 4. Betalingsachterstand handelsverbintenissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 5. Onbeslagbaarheid woning zelfstandige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 6. Ondernemingsrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 7. Sluikwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Hoofdstuk II. Vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 A. B. C. D.

Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat is een vennootschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rechtspersoonlijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oprichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. MateriĂŤle vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Pluraliteitsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Bekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Voorwerp en oorzaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

33 35 48 52 52 52 54 54 55

vii

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

E.

F.

G.

viii

e. Inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Winstoogmerk en winstverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . g. Jus fraternitatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Vormvereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Geschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Publicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Kenmerken van de bijzondere nietigheidssanctie . . . . . . . . . . . . . c. Nietigheidsgronden van NV, BV en CV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Oprichtingsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verbintenissen in naam van een rechtspersoon in oprichting . .

5. Oprichting van een naamloze vennootschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Wijze van oprichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Kapitaalvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Minimumkapitaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii) Inbreng in geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv) Inbreng in natura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v) Quasi-inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Oprichtersaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Oprichting van een besloten vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Geen kapitaal, wel inbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Een toereikend aanvangsvermogen en het financieel plan . . . . . c. Uitkeringen aan aandeelhouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. De alarmbelprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Oprichtersaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Oprichting van een coöperatieve vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kapitaal in de naamloze vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Kapitaalverhoging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Kapitaalvermindering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Kapitaalvermindering ter aanzuivering van geleden verlies . . . . b. Reële kapitaalvermindering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Winstverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Alarmprocedure – Aanzienlijk verlies van kapitaal . . . . . . . . . . . . . . .

5. Verkrijging door de vennootschap van eigen effecten . . . . . . . . . . . . .

6. Voorschriften m.b.t. de BV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De vennoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Personenvennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Kapitaalvennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Identificatie van de vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55 57 58 58 58 59 61 61 62 63 63 63 64 66 66 66 66 66 67 67 69 70 71 71 71 73 77 77 77 79 79 81 81 81 82 83 84 86 89 89 90 99

Intersentia

Inhoud

H.

I.

J. K. L.

M. N.

O.

1. Naam en soortwaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2. Statutaire zetel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3. Nationaliteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Bestuur en vertegenwoordiging van de vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . 105 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 2. Personenvennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 a. Intern bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 b. Externe verhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3. Naamloze vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 a. Het monistisch bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 b. De enige bestuurder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 c. Het duaal bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 d. Dagelijks bestuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 e. Adviserende comités, auditcomité en remuneratiecomité . . . . . 117 4. Besloten vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 5. Coöperatieve vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 6. De vaste vertegenwoordiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Aansprakelijkheid van bestuurders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 2. Aansprakelijkheidsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 a. Bestuursfouten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 b. Inbreuk op het WVV of de statuten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 c. Onrechtmatige daden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 d. Kennelijk grove fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 e. Aansprakelijkheid voor fiscale schulden en socialezekerheidsbijdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 f. Strafrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 3. Beperking van de bestuurdersaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Toezicht en informatieplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Algemene vergadering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 De herstructurering van vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 1. Fusies en splitsingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 a. Fusies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 b. Splitsingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 c. De positie van de schuldeisers en aandeelhouders of vennoten bij een fusie of splitsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 2. Inbreng van een algemeenheid of bedrijfstak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Ontbinding en vereffening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Uitsluiting en uittreding van aandeelhouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 1. De uitsluiting van vennoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 2. De uittreding van vennoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Gedwongen verkoop van effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

Intersentia

ix

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

Hoofdstuk III. Enige handelsovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 A.

B.

C. D. E. F. G.

Handelstussenpersonen en distributiecontracten . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Handelstussenpersonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Handelsagent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Makelaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Commissionair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Distributieovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Concessie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Franchising . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Overeenkomsten m.b.t. de handelszaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Overdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Verpanding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FinanciĂŤle zekerheidsovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Endossement van de factuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Factoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161 161 161 165 166 167 167 171 172 173 174 176 179 180 181 182

Hoofdstuk IV. Elektronische handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Hoofdstuk V. Waardepapieren, betalingsverkeer en krediettransacties . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 A. B.

C. D.

x

Waardepapieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wisselbrief. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Wisselrechtelijke terminologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Abstract karakter van wisselbrieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Vorm en inhoud van wisselbrieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Endossement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Verplichtingen van de trekker en van de betrokkene-acceptant . . .

6. Aval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Betaling van wisselbrieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cheque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Betalingsverkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Verschillende betalingstechnieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Verhouding schuldenaar-schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Bescherming betalingsdienstgebruikers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Toepassingsgebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Informatieverplichtingen betalingsdienstaanbieders . . . . . . . . . c. Risicoverdeling bij niet-toegestane betalingstransacties . . . . . .

191 193 193 194 195 196 197 197 198 199 200 200 202 202 203 204 204

Intersentia

Inhoud

E.

d. Laattijdige en foutieve uitvoering van betalingstransacties . . . e. Kosten van betalingstransacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Recht op terugbetaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Krediettransacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Lening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Kredietopening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Disconto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Acceptkrediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Documentair krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Autonome bankgaranties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Capita selecta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Bestemming van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Precontractuele informatieverplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Vervroegde terugbetaling van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . .

206 207 208 208 210 211 212 213 214 216 217 217 218 220

Hoofdstuk VI. Recht van de intellectuele eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 A. B.

C.

Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Auteursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Het auteursrecht sensu stricto en de naburige rechten . . . . . . . . . . . . a. Het auteursrecht sensu stricto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De naburige rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Gemeenschappelijke bepalingen voor het auteursrecht en de naburige rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. De auteursrechtelijke bescherming van computerprogramma’s . . .

4. De bescherming van databanken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het begrip databank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het sui generis-recht voor databanken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. De auteursrechtelijke bescherming van databanken. . . . . . . . . .

Octrooien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Geldigheidsvereisten voor een octrooi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. MateriĂŤle vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Uitvinding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Nieuwheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii) Uitvinderswerkzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv) Toepassing op het gebied van de nijverheid . . . . . . . . . . . . . b. Formele vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Opeisen van de eigendom van een octrooi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Rechten en plichten van de octrooihouder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

223 224 224 225 225 229 230 231 234 234 234 238 240 240 240 241 241 241 242 242 242 244 245 245 xi

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

D. E. F.

G. H.

b. Plichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Betaling van de jaartaks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) De exploitatieplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Gedwongen licenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Nietigheid van het uitvindingsoctrooi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Octrooigemachtigden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Octrooibescherming in het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bescherming van chips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tekeningen en modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Merkenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Onderscheid merk-handelsnaam, warenmerk-dienstmerk, individueel merk-collectief merk-certificeringsmerk . . . . . . . . . b. De beschermingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Een teken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Het teken moet duidelijk en nauwkeurig te identificeren zijn . . e. Onderscheidend vermogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Enkele concrete toepassingsgevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . g. De toelaatbaarheid van het gekozen teken . . . . . . . . . . . . . . . . . . h. De beschikbaarheid van het gekozen teken . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Verkrijgen van het recht op een merk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Bestaan van het merkrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Nietigverklaring van een merk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verval van het recht op een merk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Duur en vernieuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Bescherming van een merk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Afbreuk aan het onderscheidend vermogen van het merk. . . . . b. Afbreuk aan de reputatie van het merk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Ongerechtvaardigd voordeel trekken uit het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Licenties en overdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. De rechtsverwerking wegens gedogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Internationale merkbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De handhaving van intellectuele rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nationale intellectuele-eigendomsrechten en vrij verkeer van goederen binnen de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

248 248 249 249 252 252 253 255 256 266 267 267 268 268 268 269 271 277 278 280 281 282 283 284 284 292 292 292 300 300 301 302 307

Hoofdstuk VII. Europees economisch recht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 A. Kort overzicht van de mededingingstheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 B. Europees mededingingsrecht gericht tot ondernemingen: algemeen . . . 326 xii

Intersentia

Inhoud

C.

D.

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Algemene structuur van de concurrentieregelen uit het VWEU . . .

3. Toepassingsgebied van het Europees mededingingsrecht wat betreft de sectoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. De afbakening van de relevante markt als onderdeel van de mededingingsbeoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Europees mededingingsrecht gericht tot ondernemingen: het verbod van kartelafspraken in art. 101 VWEU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Nadere ontleding van de toepassingsvoorwaarden van art. 101, lid 1 VWEU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De aan ondernemingen verboden handelingen . . . . . . . . . . . . . . b. Materiële voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Nietigheidssanctie van art. 101, lid 2 VWEU . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ontheffing van het kartelverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Handhaving van het kartelverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Handhaving door de Commissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Initiatief. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Onderzoeksbevoegdheden van de Commissie . . . . . . . . . . . iii) Beslissing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv) Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Handhaving door de nationale rechterlijke instanties en de nationale mededingingsautoriteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Toepassing van art. 101 VWEU m.b.t. bepaalde categorieën van afspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Marktverdelingsafspraken en uitsluitingspraktijken . . . . . . . . . b. Prijsafspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Verticale overeenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Toepassingsgebied van de groepsvrijstelling . . . . . . . . . . . . iii) Vrijstellingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv) Intrekken van de vrijstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v) Beoordeling van verticale overeenkomsten als die niet onder het toepassingsgebied van de groepsvrijstelling vallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Overeenkomsten betreffende technologieoverdracht . . . . . . . . . e. Horizontale overeenkomsten: joint-ventures en samenwerkingsovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Europees mededingingsrecht gericht tot ondernemingen: het verbod van misbruik van machtspositie in art. 102 VWEU . . . . . . . . . . . . .

1. Vaststelling van de machtspositie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Misbruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

326 328 329 330 334 334 334 336 341 342 343 343 344 344 345 345 346 347 348 348 349 350 350 351 352 354

355 359 360 364 365 368

xiii

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

E.

F. G.

H.

3. Ongunstige beĂŻnvloeding van de handel tussen de lidstaten . . . . . .

Europees mededingingsrecht gericht tot ondernemingen: concentratiecontrole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Toepassingsgebied: het begrip ‘concentratie’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Toepassingsgebied: de communautaire dimensie . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Beoordeling van concentraties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De toepasselijkheid van de EU-concurrentieregels op overheidsbedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vrij verkeer van goederen binnen de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Het verbod van kwantitatieve in- en uitvoerbeperkingen en maatregelen van gelijke werking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. De noodzaak van positieve integratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vrij verkeer van personen en diensten binnen de EU . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Het recht van vestiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Vrij verkeer van diensten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Positieve integratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

372 373 373 374 375 376 378 379 380 380 382 385 386 386 387 389 391

Hoofdstuk VIII. Belgisch economisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Belgisch mededingingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Materieelrechtelijke bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Organen en procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Schadevergoeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Marktpraktijken en consumentenbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Decriminalisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Bescherming van consument en concurrent . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Voorlichting van de consument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemene informatieverplichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Prijsaanduiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Hoeveelheidsaanduiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Etikettering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Overeenkomsten met consumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemene bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Overeenkomsten op afstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv

393 394 394 396 399 402 402 402 404 404 406 408 408 410 411 412 412 412 415

Intersentia

Inhoud

5.

Intersentia

i) Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 ii) Bepalingen voor overeenkomsten op afstand die géén betrekking hebben op financiële diensten . . . . . . . . . . . . . . . 416 iii) Bepalingen voor overeenkomsten op afstand met betrekking tot financiële diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 iv) Voor beide categorieën gemeenschappelijke bepalingen . . 430 c. Buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten . . . . . . . . . . . 431 i) Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 ii) Informatieverplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 iii) Herroepingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 d. De onrechtmatige bedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435 i) Verhouding ondernemingen-consumenten . . . . . . . . . . . . . 435 ii) Verhouding tussen ondernemingen onderling . . . . . . . . . . . 436 e. Door de onderneming aan de consument af te geven documenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 f. Regeling voor stilzwijgende verlenging van dienstenovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439 Reclame en oneerlijke handels- en marktpraktijken . . . . . . . . . . . . . 440 a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 b. Invulling van de begrippen reclame en handelspraktijken . . . . 440 c. Structuur van de wet: wanneer welke regelen hanteren? . . . . . . 442 d. Vergelijkende reclame . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 i) Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 ii) Principiële toelaatbaarheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 e. Regelen betreffende oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 i) Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 ii) Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 iii) Verbod op oneerlijke handelspraktijken jegens consument: structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 iv) Overkoepelende norm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 v) Misleidende handelspraktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 vi) Agressieve handelspraktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 vii) Privaatrechtelijke sanctie bij miskenning regelen oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten. . . . . . . . 455 f. Oneerlijke marktpraktijken jegens andere ondernemingen . . . 456 i) Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 ii) Daden strijdig met de eerlijke marktpraktijken (art. VI.104 WER) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 iii) Misleidende handelspraktijken (art. VI.105-VI.109 WER) . 460 iv) Agressieve handelspraktijken (art. VI.109/1-VI.109/3 WER) . . 461 g. Ongevraagde commerciële communicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

xv

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

C.

D.

xvi

h. Bewijsregeling inzake handelspraktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Aansprakelijkheid voor reclame . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . j. Verkoop met verlies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Wanneer is er sprake van verkoop met verlies? . . . . . . . . . . iii) Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv) Verbod van verkoop met verlies in contracten met de leveranciers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Promoties inzake prijzen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Aankondiging van prijsvermindering (begrip) . . . . . . . . . . . . . . c. Uitverkopen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Opruiming of solden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. De sperperiode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Titels die recht geven op terugbetaling of prijsvermindering . .

7. Gezamenlijk aanbod en openbare verkoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Gezamenlijk aanbod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Openbare verkopen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Geregistreerde benamingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Handhavingsmechanismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Vordering tot staken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Begrip ‘vordering tot staken’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Wie kan de vordering instellen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii) Wat kan de voorzitter juist bevelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Strafsancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Waarschuwingsprocedure en transactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Rechtsvordering tot collectief herstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prijsreglementering in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Globaal overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. De prijzenreglementering in Boek V WER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. In principe zijn de prijzen vrij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het Prijzenobservatorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Structurele wijziging van de marktwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Programmaovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Maximumprijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Prijsverhogingsaanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Belgisch vestigingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Vestigingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ambulante activiteiten en kermisactiviteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

462 463 463 463 464 465 466 466 466 467 467 469 470 470 472 472 473 473 475 475 475 476 477 478 478 479 480 480 481 481 481 482 483 483 484 484 485 485 485 488

Intersentia

Inhoud

Hoofdstuk IX. Einde van de handelsactiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Opsporen van ondernemingen in moeilijkheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Gerechtelijke reorganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Toegang tot de procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Gevolgen opening procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Minnelijk akkoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Collectief akkoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Overdracht van onderneming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Buitengerechtelijk akkoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Faillissement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Internationale faillissementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Vormen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Organisatie van het faillissement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Verdachte periode en faillissementspauliana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Gevolgen van het faillissement voor de schuldenaar . . . . . . . . . . . . . a. Betreffende de persoon van de gefailleerde . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Betreffende de goederen van de gefailleerde. . . . . . . . . . . . . . . . . c. De gehuwde ondernemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Bijzondere rechtsregelen i.v.m. vennootschappen – Verbodsbesluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Gevolgen van het faillissement voor de schuldeisers . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De onbetaalde verkoper van roerende goederen . . . . . . . . . . . . . c. Retentierecht en terugvorderingsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Het faillissement en de lopende overeenkomsten . . . . . . . . . . . .

10. Samenstelling van actief en passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Afwikkeling van het faillissement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Kwijtschelding – Echtgenoten – Borgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Strafrechtelijke gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

493 499 500 500 504 513 514 516 519 519 519 520 523 526 526 527 532 535 535 535 537 537 539 539 542 544 545 547 548 550 551

Trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553

Intersentia

xvii

HOOFDSTUK I BEGRIPPEN EN ALGEMENE REGELEN A. ONDER NEMINGSR ECHT 1. Het ondernemingsrecht kan worden omschreven als de tak van het recht die de activiteiten van ondernemingen regelt. Het ondernemingsrecht in de ruime zin van het woord omvat zowel het economisch recht als het vennootschapsrecht.

Het economisch recht bestaat uit regelen van zowel publiekrecht als privaatrecht die er specifiek toe strekken de economische activiteit te organiseren met het oog op het verwezenlijken van een economische ordening en van een economisch sturingsbeleid. Bij de ordening wil de wetgever een ordelijk en efficiënt economisch verkeer inrichten door middel van regelen die beogen een evenwicht te verzekeren tussen bepaalde rechtmatig geachte belangen (algemeen belang, belangen van concurrenten, tussenpersonen, schuldeisers, consumenten, uitvinders e.d.). Bij de sturing worden middelen aangewend om bepaalde economische doeleinden van conjuncturele aard (bv. prijsbeleid) of van structurele aard (bv. mededinging) te verwezenlijken. Ordening zal veelal op basis van privaatrechtelijke regelingen gebeuren, terwijl sturing veelal een beroep doet op publiekrechtelijke regelingen.

Indien een economische of beroepsactiviteit wordt verricht in de vorm van een vennootschap, dient men ook rekening te houden met de regels van het vennootschapsrecht. Deze regelen de oprichting, de werking en de vereffening van vennootschappen, alsook de verhoudingen tussen de verschillende vennoten.

In het verleden onderscheidde men binnen de ruimere categorie van het ondernemingsrecht ook nog het handelsrecht. Het handelsrecht bevatte regelen die specifiek van toepassing waren op commerciële verrichtingen (daden van koophandel genoemd in de wet) en op handelaars (kooplieden) en had onder meer tot doel handelstransacties vlotter en eenvoudiger te laten verlopen. Omdat het handelaarsbegrip niet meer aangepast was aan de realiteit van het economisch verkeer in de 21ste eeuw, werd het begrip met ingang van 1 november 2018 opgeheven (door de wet houdende hervorming van het ondernemingsrecht1). Het handels-

1

Wet 15 april 2018, BS 27 april 2018.

Intersentia

1

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

recht speelt dus vandaag enkel nog een rol voor transacties die dateren van vóór die datum.2

B. HANDELAARS EN ONDER NEMINGEN 2. In wat volgt, schetsen we vooreerst – zij het zeer beknopt – het intussen opgeheven handelaarsbegrip. Dit is noodzakelijk, enerzijds omdat het handelaarsbegrip nog een rol speelt voor transacties die dateren van vóór 1 november 2018, anderzijds omdat het toelaat het nieuwe ondernemingsbegrip te vergelijken met het oude handelaarsbegrip. Daarbij zal het duidelijk worden dat het door de wetgever gehanteerde ondernemingsbegrip ruimer is dan de notie handelaar, en dat er in het ondernemingsrecht geen uniform ondernemingsbegrip bestaat.

1.

HANDELAAR

3. Handelaar is hij die, al dan niet aanvullend3, zijn beroep maakt van het verrichten van daden van koophandel. ‘Beroepsmatig’ doelt op een duurzame activiteit die zelfstandig (niet in dienstverband) wordt ontwikkeld met het oogmerk winst te behalen.

De daden van koophandel werden opgesomd in de art. 2 en 3 W.Kh. Art. 3 W.Kh. vermeldde activiteiten uit de zee- en binnenvaart. In art. 2 W.Kh. werden als daad van koophandel aangemerkt: (a) elke aankoop van voedingsmiddelen en koopwaren om die, al dan niet na bewerking of verwerking, weder te verkopen of om het gebruik ervan te verhuren; (b) elke verkoop of verhuring die het gevolg is van de juist vermelde aankoop; (c) elke huur van roerende goederen om die in onderhuur te geven en elke onderverhuring die daarvan het gevolg is; (d) elk in hoofdzaak materieel werk verricht ingevolge huur van diensten zodra het, zelfs op bijkomstige wijze, gepaard gaat met de levering van koopwaar (bv. kappers, schoenmakers); (e) elke aankoop van een handelszaak om die te exploiteren; (f) alle verrichtingen van industriële ondernemingen, zelfs wanneer de ondernemer slechts de voortbrengselen van zijn eigen grond verwerkt en voor zover het geen verwerking betreft die normaal bij landbouwbedrijven behoort (niet ambachte2

3

2

Tot 30 april 2018 was ook het faillissement enkel mogelijk indien de schuldenaar een handelaar was. Sedert 1 mei 2018 kunnen ook andere entiteiten die gekwalificeerd kunnen worden als onderneming failliet worden verklaard. Ook in het faillissementsrecht werd dus het handelaarsbegrip verlaten (zie infra nr. 613 e.v.).

Ook wie als nevenberoep handel dreef, was koopman, bv. de bediende die ook een eigen winkel uitbaat. Was het verrichten van daden van koophandel slechts bijkomstig of ondergeschikt aan de hoofdbedrijvigheid die geen handelsactiviteit was, dan was degene die deze daden stelde, in de regel geen koopman.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

lijke productieactiviteiten); (g) alle verrichtingen van ondernemingen van openbare of particuliere werken; (h) alle verrichtingen van ondernemingen van vervoer te land, te water of door de lucht; (i) alle verrichtingen van ondernemingen van leveringen; (j) alle verrichtingen van ondernemingen van zaakwaarneming en zaakbezorging; (k) alle verrichtingen van ondernemingen van openbare verkopingen; (l) alle verrichtingen van ondernemingen van openbare schouwspelen; (m) alle verrichtingen van ondernemingen van premieverzekeringen; (n) alle verbintenissen van handelsagenten voor het bemiddelen of afsluiten van zaken; (o) elke bank-, wissel-, commissie- of makelaarsverrichting; (p) alle verrichtingen van ondernemingen die tot doel hebben onroerende goederen te kopen om ze weder te verkopen; (q) alle verrichtingen van openbare banken; (r) alle verbintenissen uit wisselbrieven, mandaten, orderbriefjes of ander order- of toonderpapier.

De opgesomde daden werden ‘objectieve daden van koophandel’ genoemd. Daarnaast waren er nog ‘subjectieve daden van koophandel’: deze daden ontleenden hun handelskarakter aan de hoedanigheid van de persoon die ze stelde. Wie handelaar was, verrichtte ook andere daden dan door de wet als ‘daden van koophandel’ aangeduide handelingen. Wanneer een handelaar een auto kocht, werden de verbintenissen uit het koopcontract (bv. betaling van de koopsom) vermoed commercieel van aard te zijn, tenzij de handelaar kon bewijzen dat ze hun oorsprong vonden in een daad die vreemd was aan de uitoefening van zijn handelsbedrijvigheid (art. 2, laatste lid W.Kh.).

Men zal opmerken dat een hele waaier van economische activiteiten niet onder de omschrijving ‘daden van koophandel’ viel. Zo zijn niet genoemd: (a) de landbouwactiviteiten; (b) de vrije beroepen4; (c) de zuivere ambachtsbedrijvigheid waarbij geen levering van koopwaar plaatsheeft en die niet wordt uitgeoefend door een vennootschap; (d) de delfstoffennijverheid wanneer er geen bewerking van de gewonnen grondstof plaatsvindt.5 4. Om als handelaar te kunnen worden beschouwd, was het bovendien vereist dat men handelde met winstoogmerk (met de bedoeling om winst te realiseren).

Economische activiteiten konden dus om verschillende redenen buiten de toepassingssfeer van het handelsrecht vallen: omdat ze niet voorkwamen in de lijst van de objectieve daden van koophandel, omdat ze niet beroepsmatig werden gesteld of omdat ze niet met winstoogmerk werden verricht.

4

5

Art. 2bis W.Kh. stelde uitdrukkelijk dat ook de apothekers geen daden van koophandel stelden en dus geen handelaren waren als ze zich hielden aan de handelingen die door de wet werden omschreven als tot het beroep behorend.

Krachtens art. 2ter W.Kh. werd evenmin als een daad van koophandel aangemerkt: het opvangen van kinderen door onafhankelijke en zelfstandige onthaalouders die beantwoorden aan de voorwaarden bepaald door de bevoegde overheid inzake gezinsbeleid.

Intersentia

3

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

Een klassiek geworden betwisting is de volgende. Een pastoor exploiteerde, in het kader van de diensten die hij bewees aan de parochie, een heus zwembad. Aan de gebruikers van het zwembad werden inkomgelden gevraagd om de kosten van de exploitatie te dekken. Toen de pastoor de aannemer van het zwembad dagvaardde wegens gebreken in de bouw, riep deze laatste de onontvankelijkheid van de vordering in. De pastoor was, aldus de aannemer, immers een handelaar als exploitant van een ‘onderneming van openbare schouwspelen’ en in die hoedanigheid niet ingeschreven in het handelsregister (nu: Kruispuntbank van Ondernemingen). De pastoor bracht daartegen in dat hij geen handelaar was omdat hij geen winstoogmerk nastreefde. De betwisting heeft uiteindelijk geleid tot het genoemde cassatiearrest, waarin het hoogste Hof heeft geoordeeld “dat het hof van beroep uit de omstandigheid dat de exploitatie van het zwembad gebeurde in de hoedanigheid van pastoor wettig heeft kunnen afleiden dat de onderneming van openbare schouwspelen in kwestie, bij gebrek aan winstoogmerk, niet kan worden beschouwd als een handelsonderneming”.6

Het ontbreken van een winstoogmerk was ook het traditionele argument om overheidsbedrijven buiten het handelsrecht te houden.

5. Wie een handelsactiviteit wilde uitoefenen, kon ervoor kiezen daarvoor een handelsvennootschap op te richten. Handelsvennootschappen hadden het stellen van daden van koophandel tot doel. Al hun verrichtingen werden vermoed commercieel te zijn; het winstoogmerk was inherent. Tegenbewijs was niet mogelijk.

Vennootschappen die het stellen van burgerlijke daden tot doel hadden, waren van burgerrechtelijke aard. Bepalend voor het burgerlijke of commerciële karakter van een vennootschap was dus het statutaire doel en niet de door de vennoten uitgeoefende activiteiten. Met de werkelijke activiteit hoefde in beginsel geen rekening te worden gehouden, tenzij het doel niet uit de oprichtingsakte kon worden afgeleid, of er geen akte werd opgesteld, of het statutaire doel van in het begin geveinsd was. De werkelijke activiteit kon wel tot de interpretatie van het doel bijdragen.

2.

ONDER NEMING

6. Zoals reeds werd vermeld, gelden regelen van economisch recht voor ondernemingen. In de jaren 1980-1990 hebben verschillende auteurs gepoogd om het ondernemingsbegrip te omschrijven. Zo bijvoorbeeld stelde Walter Van Gerven de volgende omschrijving van het ondernemingsbegrip voor: “De onderneming is een zelfstandige en duurzame organisatie waarbinnen één of meerdere personen met behulp van materiële en immateriële middelen, goederen of diensten produceren of verdelen, d.i. toegevoegde waarde voortbrengen. Zij doen dit tegen betaling door de afnemer van die goederen of diensten, van een vergoeding die 6

4

Cass. 19 januari 1973, RW 1972-73, 1381.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

ertoe strekt en erop berekend is om ten minste zoveel inkomsten op te leveren als er uitgaven nodig zijn voor een continue werking van de organisatie.”7 7. Intussen werd het ondernemingsbegrip door de wetgever zelf gedefinieerd.

Centraal staat daarbij de definitie die de wetgever hanteert in het Wetboek van economisch recht (WER) in het allereerste artikel (art. I.1, 1° WER).8 Sinds de wijziging van het algemene ondernemingsbegrip in 2018 moeten als een onderneming worden beschouwd: a) elke natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsactiviteit verricht, b) elke rechtspersoon (met uitzondering van de publiekrechtelijke rechtspersonen die geen goederen of diensten op de markt aanbieden en de statelijke instellingen9) en c) elke andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid die hetzij een uitkeringsoogmerk heeft, hetzij in feite uitkeringen verricht aan haar leden of aan personen die een beslissende invloed hebben op het beleid. Deze invulling van het algemene ondernemingsbegrip, die op 1 november 2018 in werking is getreden, kwam in de plaats van de in 2010 in de Wet Marktpraktijken en in 2013 in het Wetboek van economisch recht geïntroduceerde definitie, waarin een onderneming werd gedefinieerd als “elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft, alsmede zijn verenigingen”.

8. Met de nieuwe definitie wenst de wetgever het algemene ondernemingsbegrip uit artikel I.1, 1° WER niet langer in te vullen aan de hand van een materieel criterium (economisch doel nastreven), maar aan de hand van enkele formele criteria. Dit zou de rechtszekerheid ten goede moeten komen. Deze doelstelling wordt evenwel niet volledig gerealiseerd, aangezien zowel in het geval waar het gaat over een natuurlijke persoon als waar het gaat over organisaties zonder rechtspersoonlijkheid, nog steeds bepaalde materiële criteria worden gehanteerd.

9. Natuurlijke personen zijn slechts een onderneming als zij zelfstandig een beroepsactiviteit verrichten. De vereiste dat de activiteit op een zelfstandige basis wordt verricht, sluit uit dat een natuurlijk persoon die een beroepsactiviteit verricht in dienstverband als een onderneming kan worden beschouwd.10 Werknemers en ambtenaren zijn dus geen ondernemingen. Hoewel het in theorie duidelijk is dat de vereiste van een beroepsmatig verrichte activiteit impliceert dat de 7

8

9 10

W. Van Gerven, “Voorafgaande titel. Economisch grondslagenrecht” in Handels- en economisch recht, dl. 1, Ondernemingsrecht in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, dl. XIII, W. Van Gerven en R. Dillemans (ed.), Brussel, Story-Scientia, 1989, 73, nr. 56.

Verwijzingen naar het Wetboek van economisch recht gebeuren als volgt: art I.1 WER houdt een verwijzing in naar artikel 1 van Boek I van het WER, art. II.3 WER houdt een verwijzing in naar artikel 3 van Boek II van het WER. Zie art. I.1, 1°, lid 2, c) WER voor een opsomming. Het betreft onder meer de federale Staat, gewesten, gemeenschappen en OCMW’s.

MvT, Parl.St. Kamer, Doc. 54 2828/001, 10. M. Vanmeenen en I. Van de Plas, “Het toepassingsgebied van Boek XX WER: hoe meer zielen, hoe meer vreugd?”, TBH 2018, 213.

Intersentia

5

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

activiteit op duurzame wijze, i.e. met een zekere regelmaat wordt verricht11, is het in de praktijk niet altijd evident om het onderscheid te maken tussen een occasioneel verrichte activiteit (bv. een sporadische verkoop van tweedehandsgoederen via e-Bay) en een met regelmaat verrichte activiteit. Te denken valt bijvoorbeeld aan natuurlijke personen die diensten verstrekken in het kader van de deeleconomie (bv. accommodatie ter beschikking stellen via AirBnB). Vanaf wanneer worden zij een ondernemer? Daarnaast bestaat er ook onenigheid over de vraag of bestuurders en zaakvoerders als een onderneming gekwalificeerd moeten worden. Terwijl door een gedeelte van de rechtspraak wordt geoordeeld dat bestuurders en zaakvoerders geen onderneming kunnen zijn omdat ze geen eigen economische activiteit uitoefenen, of nog, zelf geen goederen of diensten op de markt aanbieden12, wordt in andere uitspraken bevestigd dat bestuurders wel degelijk een eigen beroepsactiviteit kunnen verrichten (en dus als onderneming gekwalificeerd kunnen worden), voor zover ze met regelmaat optreden en tot doel hebben om met het bestuursmandaat bestaansmiddelen te verwerven.13 Zoals reeds werd vermeld, moet een organisatie zonder rechtspersoonlijkheid beschouwd worden als een onderneming enerzijds wanneer zij een uitkeringsoogmerk heeft (zoals dat het geval is bij de maatschap (infra nr. 52)), anderzijds wanneer er binnen de organisatie zonder rechtspersoonlijkheid feitelijke uitkeringen worden gedaan aan de leden. De memorie van toelichting bepaalt in dit kader dat het zowel om eigenlijke uitkeringen als om vermomde uitkeringen kan gaan en dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen de toekenning van normale voordelen die aan het lidmaatschap verbonden zijn (die niet leiden tot de kwalificatie als onderneming) en vermomde uitkeringen (die wel leiden tot de kwalificatie als onderneming).14 Het zal niet steeds evident zijn – de vele voorbeelden in de voorbereidende werken ten spijt15 – het onderscheid te maken tussen een louter voordeel en een vermomde uitkering.

10. Het valt op dat de nieuwe algemene definitie van het begrip ‘onderneming’ heel wat ruimer is dan die van het klassieke handelaarsbegrip. Dit heeft, zoals later zal blijken, niet te onderschatten gevolgen, onder meer wat het bewijs (infra nr. 17) en de bevoegdheid van de ondernemingsrechtbank (infra nr. 40) betreft.

Dat heel wat meer entiteiten gekwalificeerd kunnen worden als onderneming dan 11

12 13 14 15

6

Zie ook: D. De Marez en C. Stragier, Boek XX. Een commentaar bij het nieuwe insolventierecht, Brugge, die Keure, 2018,15; J. Stuyck, “De begrafenis van de koopman: enkele inleidende beschouwingen over de nieuwe wet tot hervorming van het ondernemingsrecht”, TBH 2018, 318.

Bv.: Bergen 5 februari 2019, JLMB 2019, 678.

Bv.: Antwerpen 11 april 2019 (onuitg.); Brussel 21 december 2018, JLMB 2019, 676; Luik 2 april 2019 (onuitg.).

MvT, Parl.St. Kamer, Doc. 54 2828/001, 14.

MvT, Parl.St. Kamer, Doc. 54 2828/001, 14, alsook: Verslag, Parl.St. Kamer, Doc. 54 2828/004, 33-35.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

als handelaar vindt zijn oorsprong enerzijds in het feit dat een winstoogmerk niet vereist is om als onderneming beschouwd te kunnen worden en anderzijds in de vaststelling dat de aard van de verrichte (beroeps)activiteit niet van belang is (het hoeft niet meer om een daad van koophandel te gaan). Landbouwers, ambachtslieden, apothekers, zelfstandige onthaalouders, beoefenaren van vrije beroepen, vzw’s, maatschappen (zowel burgerlijke als commerciële): allen moeten zij voortaan als een onderneming worden beschouwd. Het nieuwe ondernemingsbegrip is overigens ook ruimer dan het algemene ondernemingsbegrip dat eerder in het WER werd gehanteerd16: dit vereiste immers nog dat het ging om een natuurlijk persoon of rechtspersoon die een economische activiteit verrichtte.

11. De introductie van het nieuwe algemene ondernemingsbegrip heeft echter niet geleid tot een uniforme invulling van dit begrip voor het gehele WER. Het nieuwe algemene ondernemingsbegrip heeft binnen het WER in feite een relatief beperkte draagwijdte (praktisch vooral van belang voor het insolventierecht). Immers, voor de invulling van het ondernemingsbegrip in een heel aantal boeken (waaronder het mededingingsrecht uit Boek IV WER, het marktpraktijken- en consumentenrecht uit Boek VI WER en het handhavingsrecht uit de Boeken XV, XVI en XVII WER) wordt teruggegrepen naar het ‘oude’ algemene ondernemingsbegrip (natuurlijke personen en rechtspersonen die op duurzame wijze een economische activiteit verrichten). Daarnaast worden voor een aantal andere categorieën van regelen (verplichting tot het nemen van een inschrijving in de KBO en de verplichting om een boekhouding te voeren) aangepaste concepten gehanteerd (met name die van inschrijvingsplichtige onderneming (art.

I.4, 5° WER) en boekhoudplichtige onderneming (art. I.5, 1° WER)). Deze concepten vallen niet (volledig) samen met het algemene ondernemingsbegrip (bv. natuurlijke personen die louter als bestuurder actief zijn, worden uitgesloten, net als natuurlijke personen die onder het fiscale gunstregime van de deeleconomie vallen). Ook in regelen van ondernemingsrecht buiten het WER krijgt het begrip ‘onderneming’ vaak een eigen invulling.17 Het resultaat is dan ook erg complex. Daarbij komt nog dat, gelet op de rechtspraak van het Hof van Justitie, het op eenzelfde wijze gedefinieerde ondernemingsbegrip voor de toepassing van de Boeken IV en VI WER op een andere wijze moet worden geïnterpreteerd. Het ondernemingsbegrip in het consumentenrecht is ruimer dan dat in het mededingingsrecht. Waar het in het mededingingsrecht moet gaan om een economische activiteit die bestaat in het aanbieden van goederen of diensten op de markt tegen een vergoeding, volstaat voor de toepassing van het consumentenrecht een beroepsactiviteit. Zo bijvoorbeeld zal een ziekenfonds, 16 17

Opgemerkt wordt reeds dat dit begrip wel behouden blijft voor een hele reeks boeken (infra).

We verwijzen hier in het bijzonder naar het ondernemingsbegrip uit de wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties.

Intersentia

7

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

wat betreft de taken van algemeen of sociaal belang die het verricht (bv. in het kader van de verplichte ziekteverzekering) geen onderneming zijn in de zin van het mededingingsrecht18, maar wel in het kader van het consumentenrecht.19

C. BRONNEN VAN ONDER NEMINGSR ECHT 12. Wat regelen van economisch recht betreft, denkt men vandaag natuurlijk in de eerste plaats aan het Wetboek van economisch recht, dat bestaat uit 18 boekdelen. De regelen van het vennootschapsrecht liggen vervat in het (nieuwe) Wetboek van vennootschappen en verenigingen.

De structuur van het Wetboek van economisch recht, dat tot stand is gekomen via de techniek van de aanbouwwetgeving, ziet er als volgt uit.

In Boek I vindt men de definities terug die men moet hanteren bij het gebruik van het wetboek. Het gaat daarbij zowel over algemene definities (art. 1 van Boek I) als over specifieke definities die gelden voor de toepassing van een welbepaald boekdeel (daaropvolgende artikelen van Boek I). Bij het gebruik van de overige boeken moet men dus voor de invulling van de gehanteerde begrippen kijken naar de (algemene en specifieke) definities die vervat liggen in Boek I. Boek II verwoordt enkele essentiële principes van het economisch recht. Boek III behandelt de vrijheid van vestiging voor dienstverleners en de vrijheid van dienstverlening en formuleert de algemene verplichtingen die voor ondernemingen gelden (bv. inschrijving in de Kruispuntbank voor Ondernemingen). De Boeken IV en V betreffen respectievelijk de bescherming van de mededinging en de prijsevoluties. Boek VI bevat de regelen inzake marktpraktijken en consumentenbescherming.20 Boek VII betreft de financiële diensten en bevat onder meer de regelen inzake betalingsdiensten, alsook inzake consumenten- en hypothecair krediet.

De Boeken VIII en IX betreffen de kwaliteit en de veiligheid van producten en diensten. Boek X behandelt de handelsagentuurovereenkomsten, de commerci18

19

20

8

HvJ 16 maart 2004, C-264/01, AOK Bundesverband, Bundesverband der Betriebskrankenkassen (BKK), Bundesverband der Innungskrankenkassen, Bundesverband der landwirtschaftlichen Krankenkassen, Verband der Angestelltenkrankenkassen eV, Verband der Arbeiter-Ersatzkassen, Bundesknappschaft en See-Krankenkasse / Ichthyol-Gesellschaft Cordes, Hermani & Co., Mundipharma, Gödecke en Intersan, Institut für pharmazeutische und klinische Forschung.

HvJ 3 oktober 2013, C-59/12, BKK Mobil Oil Körperschaft des öffentlichen Rechts / Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs eV. Zie verder: HvJ 17 mei 2018, C-146/16, Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen VZW / Susan Romy Jozef Kuijpers, waarin werd geoordeeld dat een hogeschool die uitstel van betaling verleent aan een student onderworpen is aan de regelen inzake oneerlijke bedingen.

Boek XIV, dat bijzondere, maar inhoudelijk veelal gelijke regelen bevatte voor kenmerkende prestaties verricht door beoefenaren van vrije beroepen werd met ingang van 1 november 2018 opgeheven. Vrijberoepsbeoefenaars vallen nu steeds onder de regelen inzake consumentenbescherming en marktpraktijken uit Boek VI WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

ele samenwerkingsovereenkomsten en de verkoopconcessies. Boek XI betreft de intellectuele-eigendomsrechten en boek XII gaat over het recht van de elektronische economie. De Boeken XV, XVI en XVII zijn van belang voor het afdwingen van de rechten die men bezit op grond van het WER. Zij betreffen respectievelijk de rechtshandhaving (m.i.v. de bestuurlijke en strafrechtelijke handhaving), de buitengerechtelijke regeling van consumentengeschillen en de bijzondere rechtsprocedures (zijnde de vordering tot staken en de nieuwe rechtsvordering tot collectief herstel). De handhaving van en de sancties op de schending van de regelen uit het WER vindt men dus hier terug. Boek XVIII bevat maatregelen voor crisisbeheer (maatregelen in crisistijd). Boek XX WER werd pas in 2018 ingevoegd en bevat de regelen inzake insolventie van ondernemingen (zowel betreffende de gerechtelijke reorganisatie als het faillissement).

13. Nochtans zou het verkeerd zijn te denken dat men een volledig zicht heeft op het economisch recht door het Wetboek van economisch recht te bestuderen. Dit blijkt ook heel duidelijk uit art. II.1 WER, dat bepaalt dat het WER het algemeen juridisch kader bevat inzake economische aangelegenheden die tot de bevoegdheid van de federale overheid behoren, onder voorbehoud van de toepassing van internationale verdragen, van het recht van de Europese Unie of van bepalingen in bijzondere wetten.

Vooreerst dient te worden opgemerkt dat heel wat materies inzake economische aangelegenheden niet tot de bevoegdheid van de federale overheid behoren. Dit impliceert dat dus ook rekening moet worden gehouden met decreten en ordonnanties van de gewesten. Daarnaast wijst art. II.1 WER expliciet op het belang van internationale verdragen en regelen. Wat de internationale verdragen betreft, kan men in feite een onderscheid maken tussen verschillende categorieĂŤn van verdragen. Zo zijn er verdragen die tot doel hebben de internationale handel te regelen (zgn. handelsverdragen, zoals het WTO-Verdrag en de Europese verdragen), verdragen die uniforme regelen bevatten (bv. Weens Koopverdrag), alsook internationale bepalingen die bepalen welke rechter bevoegd is en welk recht van toepassing is (bv. de Rome I-Verordening betreffende het recht van toepassing op verbintenissen uit overeenkomst). Voor BelgiĂŤ, als lid van de EU, moet uiteraard in het bijzonder rekening worden gehouden met de Europese wetgeving. Meer concreet kan hier bijvoorbeeld worden gewezen op het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU), alsook op het belang van Europese verordeningen en richtlijnen. Het verschil tussen een verordening en een richtlijn bestaat erin dat verordeningen rechtstreeks van toepassing zijn in het nationale recht van de lidstaten, terwijl richtlijnen door de lidstaten moeten worden omgezet in intern recht.

Verder wordt in art. II.1 WER melding gemaakt van bijzondere wetten: een grote hoeveelheid bijzondere wetten werd uitgevaardigd met het oog op het reglementeIntersentia

9

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

ren van de economische activiteit. In deze context wordt eraan herinnerd dat het Wetboek van vennootschappen en verenigingen niet werd geïncorporeerd in het Wetboek van economisch recht. Andere voorbeelden zijn de wetgeving productaansprakelijkheid en de KMO-financieringswet.

Tot slot mogen ook de gebruiken niet vergeten worden als bron van recht. Ter zake kan bijvoorbeeld verwezen worden naar de hoofdelijkheid die wordt vermoed indien verschillende handelaars tot een schuld gehouden zijn (wat impliceert dat de handelaar zich niet op de schuldsplitsing kan beroepen).21 Een ander voorbeeld betreft het feit dat het verbod van anatocisme uit art. 1154 BW niet geldt voor de rekening-courant.22

D. ALGEMENE BEGINSELEN VAN ECONOMISCH R ECHT 14. De doelstellingen van het (wetboek) economisch recht worden uitdrukkelijk vermeld in art. II.2 WER. Meer concreet strekt het (wetboek) economisch recht ertoe de vrijheid van ondernemen en de loyaliteit van economische transacties te verzekeren en een hoog niveau van bescherming van de consument te waarborgen.

Aldus worden drie doelstellingen naar voren geschoven: vrijheid van ondernemen, bescherming van de eerlijke concurrentie en bescherming van de consument.

De vrijheid van ondernemen houdt in dat iedereen vrij is om een economische activiteit naar keuze uit te oefenen (art. II.3 WER). Beperkingen op deze vrijheid kunnen resulteren uit de in België van kracht zijnde internationale verdragen, het algemeen normatief kader van de economische unie en de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de internationale verdragen en de wet, alsmede uit de wetten die de openbare orde en de goede zeden betreffen en de bepalingen van dwingend recht (art. II.4 WER).

15. Naast de vrijheid van ondernemen, die voorheen vervat lag in het decreetd’Allarde, heeft ook het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel in het verleden in het economisch recht een belangrijke rol gespeeld. De wetgever mag dit grondwettelijk beginsel niet miskennen (bij het uitvaardigen van regelen van handels- en economisch recht). Zo werd in het verleden bijvoorbeeld geoordeeld dat de uitsluiting van de vrije beroepen, tandartsen en kinesisten uit de intussen opgeheven Wet Marktpraktijken het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel schond.23

21

22 23

10

Cass. 26 januari 1979, Arr.Cass. 1978-79, 587. De vraag rijst of het toepassingsgebied van dit gebruik ingevolge de opheffi ng van het handelaarsbegrip kan worden uitgebreid tot alle ondernemingen.

Zie bv. Brussel 26 januari 2006, TBH 2008, 20, noot R. Hardy.

Zie bv. GwH 6 april 2011, nr. 55/2011 en GwH 9 juli 2013, nr. 99/2013.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

E. ALGEMENE R EGELEN VOOR ONDER NEMINGEN 16. Op deze plaats worden een aantal algemene regelen en verplichtingen besproken die specifiek gelden voor ondernemingen. Het insolventierecht voor ondernemingen wordt evenwel besproken in hoofdstuk IX van dit handboek.

1.

BEWIJS

17. In het burgerlijk recht moet voor het bewijs van rechtshandelingen waarvan de waarde 375 euro overstijgt, een geschrift worden opgesteld. Dit geschrift kan een authentieke of een onderhandse akte zijn. Wat de bewijswaarde van een authentieke akte betreft, moet een onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten vermeldingen. De feiten die de openbare ambtenaar (bv. de notaris) zelf heeft vastgesteld, staan onbetwistbaar vast, behoudens bewijs van valsheid in geschriften. Andere vermeldingen, zoals de inhoud van een overeenkomst, gelden tot bewijs van het tegendeel. Betreft het wederzijdse overeenkomsten en is het als bewijs overgelegde geschrift een onderhandse akte, dan moet deze akte opgesteld zijn in zoveel originele exemplaren als er partijen zijn met een onderscheiden belang; bovendien moet in elk origineel worden vermeld hoeveel originelen er werden opgemaakt (art. 1325 BW; sanctie: relatieve nietigheid). De inhoud van een overeenkomst wordt door een authentieke akte of door een erkende of voor wettelijk erkend gehouden onderhandse akte (art. 1322-1323 BW) bewezen tot daarvan, overeenkomstig de gewone bewijsregelen, het tegendeel wordt aangetoond. Verder kan met behulp van getuigen of vermoedens niets worden bewezen tegen en boven de inhoud van een geschrift (art. 1341 BW; uitz.: art. 1347-1348 BW).

Een elektronisch ondertekende overeenkomst heeft automatisch dezelfde bewijswaarde als een klassieke onderhandse akte indien ze voorzien is van de geavanceerde elektronische handtekening van de partijen, gerealiseerd is op grond van een gekwalificeerd certificaat en aangemaakt is met een veilig middel voor het aanmaken van een handtekening (art. 25, lid 2 Verordening 910/2014, infra nr. 199). Meer concreet voldoet de elektronische handtekening die geïncorporeerd is in de elektronische identiteitskaart aan deze vereiste. Indien niet aan de genoemde vereisten is voldaan, kan de rechter alsnog aan een elektronische handtekening (en bijgevolg elektronische overeenkomst) dezelfde bewijswaarde toekennen. Hij zal dit in de praktijk doen indien aan de vereisten van identificatie en integriteit is voldaan (art. 1322, lid 2 BW).

18. In het ondernemingsrecht gelden soepelere bewijsregels dan in het burgerlijk recht. Het bewijs is er, in beginsel, vrij. Het bewijs tussen of tegen ondernemingen mag derhalve met alle wettelijke bewijsmiddelen bewezen worden (art. 1348bis

Intersentia

11

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

BW, voorheen art. 25, lid 1 W.Kh.). In dat kader gelden de volgende regels niet: (a) de vereiste van geschrift voor het bewijs van een rechtshandeling met een waarde van meer dan 375 euro; (b) het verbod met getuigen of vermoedens te bewijzen ‘boven’ of ‘tegen’ een bestaand geschrift; (c) de vormvoorschriften m.b.t. onderhandse akten die wederkerige overeenkomsten vaststellen (art. 1325 BW) en (d) de regeling inzake het bewijs van de vaste datum van de onderhandse akte tegenover derden (art. 1328 BW).

Toch wordt er in de praktijk meestal een geschrift opgesteld en de rechters blijken ook niet zo vlug geneigd andere bewijsmiddelen te aanvaarden.

Het vrijere bewijsstelsel in het handelsrecht blijkt in de tweede plaats uit de verruiming van de reeks van toegelaten bewijsmiddelen. Een bijzondere betekenis komt toe aan de boekhouding en aan de facturen. Krachtens art. 1348bis, § 2 BW kan de rechter de boekhouding als bewijs aannemen tussen ondernemingen. De boekhouding levert het bewijs op tegen de onderneming.

Een door een onderneming aanvaarde factuur levert het bewijs op tegen deze onderneming (art. 1348bis, § 4 BW, voorheen art. 25, lid 2 W.Kh.). Tegen de leverancier-ondernemer bewijst de factuur de erin genoemde overeenkomst, zoals die uit de vermeldingen van de factuur blijkt.24 Deze bewijskracht geldt ten voordele van de cliënt, ongeacht of deze een consument of ondernemer is. Tegen de cliëntondernemer heeft de factuur bewijswaarde als ze uitdrukkelijk of stilzwijgend (bv. betaling, inschrijving in de boekhouding, niet protesteren binnen een redelijke termijn) is aanvaard.25 Deze bewijsregel geldt niet enkel zoals voorheen voor de koop, maar voor iedere overeenkomst.

Tegen een cliënt die geen ondernemer is, levert de aanvaarde factuur niet het volledige bewijs op van de overeenkomst.26 De aanvaarde factuur bewijst in handelszaken dat de overeenkomst onder de op de factuur vermelde voorwaarden tot stand is gekomen. De ondernemer-cliënt is in principe ook gebonden door deze algemene factuurvoorwaarden, behoudens zijn protest.27 Er bestaat discussie over de vraag of een aanvaarde factuur vatbaar is voor tegenbewijs. Voor een goed begrip moet er een onderscheid worden gemaakt tussen het vermoeden dat de aanvaarde factuur het bewijs van de overeenkomst oplevert en het vermoeden dat de afwezigheid van protest na ontvangst van de factuur als een aanvaarding moet worden uitgelegd. Wat het laatste betreft, kan

24 25 26 27

12

Ook al wijkt die af van een eerdere schriftelijke overeenkomst: Cass. 7 januari 2005, RW 200506, 1097, noot R. Houben.

De verkoper draagt evenwel de bewijslast van het verzenden van de factuur: Cass. 6 november 2003, RW 2006-07, 1777, TBH 2004, 268, RABG 2004, 713 noot J. Baeck.

Zie verder E. Dirix en G.L. Ballon, Factuur in APR, Mechelen, 2012.

Cass. 7 januari 2005, Arr.Cass. 2005, nr. 11, RW 2005-06, 1097, noot R. Houben.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

de geadresseerde het (moeilijke) bewijs leveren dat zijn stilzitten na de ontvangst van de factuur toch niet als een aanvaarding moet worden uitgelegd.

Opgemerkt moet worden dat de factuur ook een vitale rol speelt in het kader van de inning van de btw. De fiscale wetgeving legt aan de belastingplichtige de verplichting op om aan zijn medecontractant een factuur uit te reiken voor de geleverde goederen en diensten (art. 53 WBTW). Deze wetgeving bepaalt ook de vermeldingen die op de factuur moeten voorkomen (art. 5 KB nr. 1). Het gebruik van een elektronische factuur is toegestaan mits aanvaarding door de afnemer (art. 53 WBTW).

19. Het bewijsrecht werd inmiddels hervormd door de hercodificatie van het Burgerlijk Wetboek. Boek 8 ‘Bewijs’ van het Nieuw Burgerlijk Wetboek werd ingevoerd bij de wet van 13 april 2019 en treedt op 1 november 2020 in werking.

Wat het gereglementeerde bewijs betreft, is de belangrijkste wijziging dat de grens van de vereiste van een geschrift opgetrokken wordt tot 3.500 euro (art. 8.9 NBW). Voor ondernemingen blijft het bewijs vrij (art. 8.11 NBW). Partijen die geen onderneming zijn en die tegen een onderneming wensen te bewijzen, kunnen eveneens alle bewijsmiddelen gebruiken. Het vrije bewijsregime is niet van toepassing op natuurlijke personen die een ondernemingsactiviteit uitoefenen ter zake van het bewijs van rechtshandelingen die kennelijk vreemd zijn aan de onderneming.

De regels inzake de bewijswaarde van de boekhouding en de factuur blijven behouden, maar beter uitgewerkt. Behoudens tegenbewijs, levert een door een onderneming aanvaarde of niet binnen een redelijke termijn betwiste factuur tegen deze onderneming bewijs op van de aangevoerde rechtshandeling. Het gebrek aan betwisting van een factuur door een persoon die geen onderneming is, kan niet worden beschouwd als een aanvaarding van die factuur, behalve wanneer deze afwezigheid van betwisting een omstandig stilzwijgen uitmaakt.

De uitdrukkelijke of stilzwijgende aanvaarding van een factuur door een persoon die geen onderneming is, maakt een feitelijk vermoeden uit (art. 8.11, § 4 NBW).

2.

OPENING R EK ENING

20. Het KB nr. 56 van 10 november 1967 bepaalt, ter bevordering van het gebruik van giraal geld, dat elke handelaar (lees voortaan als onderneming) houder moet zijn van een zichtrekening bij bpost of bij een in België gevestigde kredietinstelling.

Een onderneming moet op alle akten, facturen, rekeningafschriften, alle documenten waarmee hij betaling vordert, aankondigingen, bekendmakingen, brieven, orders en andere stukken uitgaande van haar onderneming de domiciliëring Intersentia

13

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

en het nummer van ten minste één rekening vermelden waarvan de onderneming houdster is, bij bpost of bij een in België gevestigde kredietinstelling.28 Zolang de schuldenaar deze gegevens niet kent, zullen bij het uitblijven van een tijdige betaling geen nalatigheidsinteresten verschuldigd zijn.29 Ondernemingen mogen niet weigeren betalingen van andere ondernemingen door middel van een cheque of een bankoverschrijving te aanvaarden voor zover de verschuldigde som ten minste 250 euro bedraagt. Degene die de tegenprestatie moet verrichten (bv. de levering bij een koop-verkoop) mag dat uitstellen tot de betaaltitel werd uitgevoerd. Deze verplichting geldt enkel tegenover handelaren voor zover het ondernemingsschulden betreft.

3.

VER PLICHTINGEN BIJ DE START VAN EEN ONDER NEMINGSACTIVITEIT

21. Bij de start van een ondernemingsactiviteit dienen talrijke wetsvoorschriften in acht te worden genomen. In dit verband moet gewezen worden op de grondvoorwaarden om handel te drijven, de inschrijving in de Kruispuntbank van Ondernemingen, het zich in regel stellen met fiscale en sociale verplichtingen en het aanleggen van een gepaste boekhouding. Aan deze regelen wordt hierna aandacht besteed. a.

Grondvoorwaarden

22. Zoals reeds aangegeven, is iedereen vrij om enige economische activiteit naar keuze uit te oefenen, zij het dat de vrijheid van ondernemen uitgeoefend wordt met inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de internationale verdragen en de wet, alsmede van de wetten die de openbare orde en de goede zeden betreffen en van de bepalingen van dwingend recht.30 Zo bestaan er een aantal onverenigbaarheden. Krachtens art. 299 Ger.W. mogen de leden van de hoven, rechtbanken, parketten en griffies niet, hetzij persoonlijk, hetzij door een tussenpersoon, enige handel drijven, als zaakwaarnemer optreden of deelnemen aan de leiding of het beheer van of aan het toezicht op vennootschappen die een handelsactiviteit tot doel heeft of nijverheids- of handelsinrichtingen. Hetzelfde geldt voor plaatsvervangende rechters.31 Ook het beroep van advocaat is onverenigbaar met

28 29 30 31

14

Art. III.25 WER juncto art. 1 KB nr. 56 van 10 november 1967 tot bevordering van het gebruik van giraal geld.

Art. 1 KB nr. 56 van 10 november 1967.

Art. II.3 en II.4 WER. Art. 300 Ger.W. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

het drijven van handel of nijverheid.32 Tevens is het elke gerechtsdeurwaarder en elke kandidaat-gerechtsdeurwaarder verboden om zelf of door een tussenpersoon enig ander beroep uit te oefenen, zij het dat de procureur-generaal bij het hof van beroep, in bijzondere gevallen, na het advies van de procureur des Konings en van de raad van de arrondissementskamer te hebben ingewonnen, de gerechtsdeurwaarder of kandidaat-gerechtsdeurwaarder kan toestaan bestuurder te zijn van een vennootschap die een handelsactiviteit tot doel heeft, evenwel zonder dat hij zaakvoerder, afgevaardigd bestuurder of vereffenaar mag zijn.33 23. Om handel te kunnen drijven, moet men handelingsbekwaam zijn: men moet de rechten die men geniet, kunnen uitoefenen.

Het huwelijk wijzigt de handelingsbekwaamheid van de echtgenoten niet. In het ‘wettelijk stelsel’ van het huwelijksvermogensrecht (dus bij gebrek aan andersluidende overeenkomst) bestuurt in beginsel elk van de echtgenoten het gemeenschappelijk vermogen (art. 1416 BW; zie echter art. 215 BW). Wanneer een echtgenoot/echtgenote een beroep uitoefent, verricht hij/zij alle bestuurshandelingen die voor deze uitoefening verantwoord zijn alleen (art. 1417 BW). Goederen aangeschaft voor de uitoefening van zijn/haar beroep staan uitsluitend onder het bestuur van de echtgenoot/echtgenote die het beroep uitoefent (art. 217 BW). De ene echtgenoot kan zonder toestemming van de andere echtgenoot een handelsbedrijvigheid uitoefenen. Toch kan een echtgenoot zich tot de familierechtbank wenden als hij of zij oordeelt dat aan de uitoefening van het handelsberoep ernstige nadelen verbonden zijn voor het gezin (art. 216, § 1 BW). Deze verhaalsmogelijkheid mag zeker niet tot het resultaat leiden dat elk beroep aan een moeder verboden wordt met het argument van haar opvoedingstaken van. De rechtbank kan de toelating tot uitoefening van het beroep afhankelijk stellen van een voorafgaande wijziging van het huwelijksvermogensstelsel (bv. scheiding van goederen). Op die wijze kan worden vermeden dat het gemeenschappelijk vermogen in gevaar wordt gebracht door het maken van beroepsschulden.

De ene echtgenoot mag in zijn beroepsactiviteiten de naam van de andere echtgenoot alleen gebruiken als hij diens toestemming heeft. Eenmaal deze toestemming is gegeven, kan ze alleen om gewichtige redenen worden ingetrokken. Er is verhaal mogelijk bij de familierechtbank (art. 216, § 2 BW). b.

Inschrijving in de Kruispuntbank van Ondernemingen

24. De Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) werd in het leven geroepen door de wet van 16 januari 2003 tot oprichting van een Kruispuntbank 32 33

Art. 437, 3° Ger.W. Cf. art. 521 Ger.W.

Intersentia

15

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen.34 Met de totstandkoming van het Wetboek van economisch recht werd de hele regeling inzake de KBO evenwel overgeheveld naar Boek III van dit wetboek.

De Kruispuntbank van Ondernemingen is opgericht binnen de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, en heeft tot doel door de realisatie van het principe van de unieke gegevensinzameling de administratieve verplichtingen opgelegd aan geregistreerde entiteiten te vereenvoudigen en de werking van de overheidsdiensten efficiënter te organiseren. De KBO, die in feite een groot elektronisch register vormt, is belast met het opnemen, bewaren, beheren en ter beschikking stellen van de gegevens die betrekking hebben op de identificatie van de geregistreerde entiteiten en de gemandateerden ervan.

Ze beoogt ook de optimalisering van het overdragen en het verspreiden van de gegevens betreffende de geregistreerde entiteiten. Met het oog op dit laatste kan ze links creëren naar sites en databases van de overheden, administraties en diensten en naar internetsites die informatie bevatten betreffende de identificatie van geregistreerde entiteiten en de mandatarissen ervan, met inbegrip van links naar internetsites van ondernemingen die in de Kruispuntbank van Ondernemingen ingeschreven zijn.

Een deelverzameling van de KBO is het rechtspersonenregister. Dit register bevat de gegevens van de in de KBO geregistreerde rechtspersonen.35 25. Krachtens art. III.16, § 1 WER worden in de KBO gegevens opgenomen betreffende: 1° elke natuurlijke persoon die in België een onderneming is, met uitzondering van de natuurlijke personen van wie de zelfstandige beroepsactiviteit bestaat in het uitoefenen van één of meerdere bestuursmandaten en de natuurlijke personen die in België een activiteit uitoefenen die inkomsten als bedoeld in art. 90, lid 1, 1°bis van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (WIB 1992) genereren, voor de activiteit verbonden met die inkomsten, zolang die inkomsten niet voldoen aan de voorwaarden van art. 37bis, § 2 WIB 1992; 2° elke rechtspersoon naar Belgisch recht; 3° elke rechtspersoon naar buitenlands of internationaal recht die in België beschikt over een zetel of een bijkantoor; 4° elke andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid die in België hetzij als werkgever aan de sociale zekerheid is onderworpen, hetzij aan de belasting over de toegevoegde waarde is onderworpen of die zich overeenkomstig art.

III.49 WER moet of kan inschrijven; 34 35

16

BS 5 februari 2003. Deze wet werd meermaals gewijzigd.

Art. I.2, 15° WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

5° elke vestiging, instantie en dienst naar Belgisch recht die opdrachten van openbaar nut of verbonden met de openbare orde uitvoert en over een financiële en boekhoudkundige autonomie beschikt, onderscheiden van deze van de rechtspersoon naar Belgisch publiek recht waarvan ze afhankelijk zijn; 6° elke natuurlijke persoon, rechtspersoon naar buitenlands of internationaal recht of andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid die zich dient te registreren in uitvoering van bijzondere Belgische wetgeving; 7° elke vestigingseenheid van de bovenvermelde geregistreerde entiteiten. Onder een vestigingseenheid verstaat men een plaats die men geografisch gezien kan identificeren door een adres, waar ten minste een activiteit van de geregistreerde entiteit wordt uitgeoefend of vanwaaruit de activiteit wordt uitgeoefend.36 Elke entiteit die zich krachtens het zojuist aangehaalde art. III.16 WER dient in te schrijven in de KBO, wordt aangeduid als een geregistreerde entiteit.37 26. Iedere geregistreerde entiteit of vestigingseenheid wordt in de KBO ingeschreven en verkrijgt op het ogenblik van de inschrijving een ondernemings- of vestigingseenheidsnummer. Dit nummer vormt hun uniek identificatienummer.38 Bij de inschrijving moeten de volgende gegevens worden meegedeeld: 1° de naam, de benaming of de firmanaam; 2° de nauwkeurige aanduiding van de onderscheiden adressen, in voorkomend geval, van de maatschappelijke zetel van de geregistreerde entiteit en van de verschillende vestigingseenheden in België; 3° de rechtsvorm; 4° de rechtstoestand; 5° de oprichtings- en stopzettingsdatum van de geregistreerde entiteit of de vestigingseenheid; 6° de identificatiegegevens van de oprichters, mandatarissen en lasthebbers van de geregistreerde entiteit; 7° de door de geregistreerde entiteit uitgeoefende economische activiteiten; 8° de overige basisidentificatiegegevens, die moeten verstrekt worden op het ogenblik van de oprichting van de rechtspersoon of in toepassing van de verder vermelde regeling over inschrijvingsplichtige ondernemingen; 9° de aanduiding van de toelatingen, vergunningen en erkenningen waarover de geregistreerde entiteit beschikt of de hoedanigheden waaronder deze gekend is bij de verschillende overheden, administraties en diensten en, in voorkomend geval, de opvolging van de aanvragen in dit verband;

36 37 38

Art.I.2, 16° WER. Art. I.4, 1° WER. Art. III.17 WER.

Intersentia

17

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

10° in voorkomend geval, de verwijzing naar de website van de geregistreerde entiteit, haar telefoonnummer, haar faxnummer en haar e-mailadres; 11° de gegevens betreffende de bankrekening(en) van de geregistreerde entiteit.

De Koning kan deze opgesomde gegevens aanvullen met andere gegevens vereist voor de identificatie van geregistreerde entiteiten of van gemeenschappelijk belang voor meerdere overheidsdiensten.39 Iedere wijziging die wordt aangebracht aan de zojuist aangegeven gegevens moet onverwijld in de KBO worden opgenomen met aanduiding van onder meer de datum waarop zij in werking treedt.40 27. Het reeds vermelde ondernemingsnummer en het vestigingseenheidsnummer, toegekend op het ogenblik van de inschrijving in de KBO, worden onmiddellijk na de toekenning meegedeeld aan de geregistreerde entiteit. Het gebruik van het ondernemingsnummer is verplicht in de betrekkingen die de geregistreerde entiteiten hebben met de administratieve en rechterlijke overheden, evenals in de betrekkingen die deze laatste onderling hebben.41 28. Art. III.29, § 1 WER bepaalt tot welke gegevens, vermeld in de KBO, zonder voorafgaande machtiging toegang kan worden verleend aan de overheden, besturen, diensten of andere instanties, voor zover die gegevens noodzakelijk zijn voor de uitvoering van hun wettelijke of reglementaire opdrachten. De toegang tot de andere gegevens vermeld in de KBO kan slechts worden verleend met een voorafgaande machtiging van het bevoegde Toezichtcomité.42 De uitwisselingen tussen overheidsdiensten, op basis van het ondernemings- of vestigingseenheidsnummer, van andere gegevens dan deze opgenomen in de KBO, moeten vooraf gemeld worden aan het bevoegde Toezichtcomité, dat deze registreert in een kadaster, dat door iedereen geraadpleegd kan worden.43 Alle natuurlijke personen, rechtspersonen of entiteiten hebben toegang, via het internet, tot gegevens bedoeld in art. III.29, § 1 WER, ingeschreven in de KBO.44 Het betreft hier onder andere: 1° de ondernemingsnummers en nummers van vestigingseenheidsnummers, toegekend door de KBO; 2° de naam van de geregistreerde entiteit en van haar vestigingseenheden; 3° de juridische vorm van de geregistreerde entiteit; 4° de rechtstoestand van de geregistreerde entiteit; 5° het adres van de geregistreerde entiteiten van haar vestigingseenheden; 39 40 41 42 43 44

18

Art. III.18, §§ 1 en 2 WER. Art. III.18, § 3 WER. Art. III.22 en III.23, lid 1 WER. Art. III.30, § 1 WER. Art. III.30, § 5 WER. Art. III.31, lid 1 WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

6° de economische activiteiten van de geregistreerde entiteit en van haar vestigingseenheden; 7° de hoedanigheden volgens welke een geregistreerde entiteit ingeschreven is in de KBO en, in voorkomend geval, de opvolging van de aanvragen in dit verband; 8° de naam en voornaam van de oprichters en van de personen die binnen de geregistreerde entiteit een functie uitoefenen onderworpen aan bekendmaking; 9° de erkenningen, toelatingen of vergunningen waarover de geregistreerde entiteit beschikt, voor zover ze onderworpen zijn aan de bepalingen van verplichte bekendmaking of belang hebben voor derden en, in voorkomend geval, de opvolging van de aanvragen in dit verband; 10° de verwijzing naar de website van de geregistreerde entiteit, haar telefoonnummers, faxnummers alsook haar e-mailadres; 11° alle gegevens onderworpen aan bepalingen inzake bekendmaking met toepassing van o.a. het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en Boek XX WER; 12° de gegevens betreffende de bankrekening(en).

De Koning bepaalt wel de gegevens die aldus toegankelijk zijn evenals de voorwaarden voor het raadplegen ervan.45 29. Iedere geregistreerde entiteit heeft recht op mededeling van de hem betreffende gegevens die opgenomen zijn in de KBO. Indien blijkt dat de meegedeelde gegevens overeenkomstig de ter zake geldende wetgeving onnauwkeurig, onvolledig of onjuist zijn, kan de houder van een inschrijving in de KBO de verbetering van deze gegevens vragen op de wijze en binnen de termijnen vastgesteld door de Koning.46 30. De realisatie van het principe van de unieke gegevensinzameling brengt onder andere het volgende mee. Overheden, administraties en diensten die gemachtigd zijn de gegevens van de KBO te raadplegen, mogen deze gegevens niet meer opnieuw rechtstreeks opvragen bij de geregistreerde entiteiten of bij de lasthebbers van deze laatste. Zo ook, eens een gegeven is meegedeeld aan en opgenomen in de KBO, kunnen de diensten die gemachtigd zijn deze gegevens te raadplegen, het niet rechtstreeks meedelen ervan niet langer ten laste leggen aan betrokkene.47 31. Elke belanghebbende kan bij de beheersdienst, dit is de dienst binnen de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie belast met het beheer van de 45 46 47

Art. III.31, lid 3 WER. Art. III.32 WER. Art. III.36 en III.37 WER.

Intersentia

19

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

KBO48, de rechtzetting van een onjuist gegeven of de inschrijving van een ontbrekend gegeven in de KBO aanvragen. Alle diensten die beschikken over een toegang tot de gegevens van de KBO zijn ertoe gehouden, zodra ze een onjuist of ontbrekend gegeven vaststellen in de KBO, de beheersdienst hiervan op de hoogte te brengen. De politieambtenaren van de lokale of federale politie en de ambtenaren gemandateerd door een dienst, een overheid of een bestuur zijn ertoe gehouden, bij de opstelling van een onderzoeksverslag of een proces-verbaal dat een onjuist of ontbrekend gegeven in de Kruispuntbank van Ondernemingen vaststelt, hiervan een afschrift mee te delen aan de beheersdienst van de Kruispuntbank van Ondernemingen.49 Wanneer de bovenvermelde beheersdienst vaststelt dat het onjuiste of ontbrekende gegeven het gevolg is van een vergissing of een weglating van de dienst die dit gegeven heeft ingevoerd, deelt hij aan deze laatste een aanvraag tot aanpassing mee. De dienst voert, na verificatie, de eventuele aanpassing uit binnen een termijn van dertig dagen, te rekenen vanaf de ontvangst van de aanvraag. In afwijking van dit laatste kan de beheersdienst soms ambtshalve overgaan tot de doorhaling van bepaalde gegevens.50 Wanneer het onjuiste of ontbrekende gegeven het gevolg is van het niet vervullen door een geregistreerde entiteit van de formaliteiten waartoe ze gehouden is door of krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie, verzoekt de beheersdienst de geregistreerde entiteit, door middel van een schrijven, om over te gaan tot de inschrijving, de wijziging of de doorhaling van haar gegevens bij de dienst die door de beheersdienst werd aangewezen in de brief. De geregistreerde entiteit beschikt over een periode van dertig dagen na het versturen van het schrijven om bij de erin aangewezen dienst over te gaan tot de gevraagde inschrijving, de wijziging of doorhaling. Indien zij de formaliteiten niet vervult binnen de toegekende termijn, gaat de beheersdienst over tot de doorhaling van ambtswege van de onjuiste gegevens. Die doorhaling gebeurt op basis van een vonnis of arrest, een onderzoeksverslag of een proces-verbaal opgemaakt door een politieambtenaar van de lokale of federale politie, of door een ambtenaar gemandateerd door een dienst, een overheid of een bestuur die de onjuistheid van het gegeven vaststelt.

Wanneer de beheersdienst in de KBO een gegeven doorhaalt dat in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad moet worden bekendgemaakt, wordt de doorhaling op verzoek van de beheersdienst gratis in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt.51 32. De wettelijke regeling inzake de KBO bevat een bijzondere regeling voor ‘inschrijvingsplichtige ondernemingen’. Een ‘inschrijvingsplichtige onderne-

48 49 50 51

20

Art. I.4, 3° WER. Art. III.38 WER. Art. III.39 en III.42 WER. Art. III.40 WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

ming’ is elke entiteit die zich in de KBO dient in te schrijven krachtens art. III.49 WER.52 Krachtens art. III.49, § 1 WER zijn de volgende ondernemingen verplicht om zich voor de aanvang van hun activiteiten in te schrijven in de hoedanigheid van inschrijvingsplichtige onderneming in de KBO bij een ondernemingsloket van hun keuze: 1° elke onderneming naar Belgisch recht in de zin van art. I.1, sub b en c WER (iedere rechtspersoon en iedere andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid) en 2° elke onderneming (dus ook iedere natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsactiviteit uitoefent) die in België beschikt over een zetel, een bijkantoor of een vestigingseenheid. Krachtens art. III.49, § 2 WER zijn evenwel niet verplicht zich in te schrijven in de hoedanigheid van inschrijvingsplichtige ondernemingen: 1° de onbeperkt aansprakelijke vennoten van een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, een vennootschap onder firma of een gewone commanditaire vennootschap voor de beroepsactiviteit van de vennootschap, op voorwaarde dat de betrokken vennootschap zelf is ingeschreven; 2° de natuurlijke personen die enkel in de KBO ingeschreven zijn met als enige hoedanigheid die van werkgever van huispersoneel; 3° de beroepsverenigingen; 4° de inrichtende machten van het gesubsidieerde onderwijs; 5° publiekrechtelijke rechtspersonen die niet de vorm van een vennootschap of een andere rechtspersoon naar privaat recht hebben aangenomen; 6° de natuurlijke persoon van wie de zelfstandige beroepsactiviteit bestaat in het uitoefenen van een of meerdere bestuursmandaten; 7° de verenigingen van mede-eigenaars; 8° de representatieve werknemersorganisaties; 9° natuurlijke personen die in België een activiteit uitoefenen die inkomsten als bedoeld in art. 90, lid 1, 1°bis WIB 1992 genereren, voor de activiteit verbonden met die inkomsten, zolang die inkomsten niet voldoen aan de voorwaarden van art. 37bis, § 2 van het WIB 1992; 10° andere ondernemingen bepaald door de Koning.

Belangrijk is dat de inschrijving in de Kruispuntbank van Ondernemingen met de hoedanigheid van inschrijvingsplichtige onderneming, behoudens tegenbewijs, een vermoeden van de hoedanigheid van onderneming vormt (art. III.49, § 3 WER).

Inschrijvingsplichtige ondernemingen die voornemens zijn een andere activiteit uit te oefenen dan deze waarvoor zij werden ingeschreven, moeten vooraf om een wijziging van hun inschrijving in de KBO verzoeken. Dit is ook het geval indien ze van plan zijn in België een nieuwe vestigingseenheid op te richten. Ook moet tot wijziging worden overgegaan na een overdracht of een aanvaarding van 52

Art. I.4, 5° WER.

Intersentia

21

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

de nalatenschap wanneer deze overdracht of aanvaarding tot de uitoefening van een nieuwe activiteit leidt. Inschrijvingsplichtige ondernemingen moeten ook verzoeken om een wijziging van hun inschrijving in de KBO indien een van de vermeldingen van de inschrijving niet meer overeenstemt met de werkelijke toestand.53 33. Alle akten, facturen, aankondigingen, bekendmakingen, brieven, orders en andere stukken uitgaande van inschrijvingsplichtige ondernemingen dienen steeds het ondernemingsnummer te vermelden. Deze documenten moeten eveneens de domiciliëring en het nummer vermelden van ten minste één rekening waarvan de inschrijvingsplichtige onderneming houdster is bij een in België gevestigde kredietinstelling die geen gemeentelijke spaarkas is en waarop de wet van 25 april 2014 op het statuut van en het toezicht op kredietinstellingen en beursvennootschappen van toepassing is. De voor de uitoefening van de economische activiteit van de inschrijvingsplichtige onderneming gebruikte marktkramen, evenals de vervoermiddelen die hoofdzakelijk worden gebruikt in het kader van de uitoefening van ambulante activiteiten, of, in het geval van werkgevers, in het kader van een activiteit van burgerlijke of utiliteitsbouw of een activiteit van het reinigen van het interieur van gebouwen, dragen op zichtbare wijze het ondernemingsnummer.54 Elk op verzoek van een inschrijvingsplichtige onderneming betekend deurwaardersexploot vermeldt steeds het ondernemingsnummer.

Bij gebrek aan vermelding van het ondernemingsnummer op het deurwaardersexploot, verleent de rechtbank uitstel aan de inschrijvingsplichtige onderneming om haar inschrijving in de KBO te bewijzen of om zich in te schrijven in de KBO. Indien de inschrijvingsplichtige onderneming haar inschrijving in deze hoedanigheid in de KBO op de datum van het inleiden van haar vordering niet bewijst of niet is ingeschreven in de KBO binnen de door de rechtbank gestelde termijn, verklaart de rechtbank van ambtswege de vordering van de inschrijvingsplichtige onderneming onontvankelijk.55 De akten van rechtspleging, die krachtens de juist vermelde regeling onontvankelijk worden verklaard, stuiten de verjaring, alsmede de op straffe van nietigheid bepaalde rechtsplegingtermijnen.56 De Koning kan alle hier aangegeven verplichtingen voor inschrijvingsplichtige ondernemingen uitbreiden tot andere categorieën van geregistreerde entiteiten die in de KBO zijn opgenomen.57 34. Zoals aangegeven, dienen inschrijvingsplichtige ondernemingen zich in die hoedanigheid in te schrijven in de KBO via ondernemingsloketten. Laatst-

53 54 55 56 57

22

Art. III.51 WER. Art. III.25, leden 1-3 WER. Art. III.26 WER. Art. III.27 WER. Art. III.28 WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

genoemde ondernemingsloketten moeten een voorafgaandelijke en schriftelijke erkenning hebben van de minister bevoegd voor Middenstand.58 Iedereen kan bij een ondernemingsloket inzage nemen van de gegevens betreffende een bepaalde inschrijvingsplichtige onderneming en zich volledige of gedeeltelijke afschriften dan wel uittreksels van het register doen afgeven. De afschriften of uittreksels betreffende een inschrijvingsplichtige onderneming worden op uitdrukkelijk verzoek eensluidend verklaard.59 De gegevens vermeld op de uittreksels van de KBO hebben bewijskracht tot bewijs van het tegendeel.

De uittreksels zijn beschikbaar in de drie officiële landstalen. Zij worden ook afgeleverd in het Engels op uitdrukkelijk verzoek.60 In geval van beëindiging van de activiteiten of sluiting van een van de vestigingseenheden moeten de inschrijvingsplichtige onderneming of haar rechtsopvolgers om de doorhaling van de inschrijving verzoeken.61 De ondernemingsloketten moeten onverwijld de inschrijving, wijziging of doorhaling doen die hun wordt gevraagd.62 c.

Fiscale en sociale verplichtingen

35. Als een onderneming regelmatig en zelfstandig als economische activiteit goederen levert of diensten verstrekt die in het Btw-wetboek omschreven worden, met of zonder winstoogmerk, hoofdzakelijk of aanvullend, dan is ze btw-plichtig.

Wanneer men btw-plichtig is, dient men een aanvraag voor btw-identificatie in te dienen bij het bevoegde belastingkantoor, en dit voor de start van de geplande activiteit. Het gevolg van deze aanvraag is dat het ondernemingsnummer actief wordt bij de Algemene Administratie van de Fiscaliteit. Men dient dus geen afzonderlijk btw-nummer aan te vragen. Het ondernemingsnummer verkregen naar aanleiding van de inschrijving in de KBO wordt voor de btw geactiveerd.

Het ondernemingsnummer is immers het enige nummer dat de overheid in haar relatie tot een ondernemer nog gebruikt.

Naast fiscale verplichtingen dient ook te worden gelet op sociaalrechtelijke verplichtingen. Wie als zelfstandige een zelfstandige activiteit opstart, is verplicht 58

59 60 61 62

Cf. art. III.58 WER. Zie voor de erkenningsvoorwaarden voor ondernemingsloketten: art.

III.61 WER. De minister maakt de lijst van de erkende ondernemingsloketten en van hun vestigingseenheden bekend op de website van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie en ook jaarlijks vóór 31 maart in het Belgisch Staatsblad (cf. art. III.66, lid 2 WER). Zie i.v.m. de bevoegde minister: art. I.4, 4° WER. Art. III.34 WER. Art. III.35 WER. Art. III.52 WER. Art. III.54 WER.

Intersentia

23

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

zich uiterlijk op het moment van het starten als zelfstandige aan te sluiten bij een vrij gekozen sociaal verzekeringsfonds. Deze aansluiting brengt in de regel ook het betalen van sociale bijdragen aan dit sociaal verzekeringsfonds mee. Ook vennootschappen die aan de Belgische vennootschapsbelasting of aan de belasting van niet-verblijfhouders onderworpen zijn, moeten zich drie maanden na hun oprichting verplicht aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds. Ook zij moeten in de regel een (jaarlijkse) bijdrage betalen aan hun fonds.

Hier wordt enkel op het bestaan van deze verplichtingen gewezen. Ze worden niet verder besproken, aangezien ze buiten het domein van het ondernemingsrecht vallen. d.

Boekhouding

36. Regels inzake de te houden boekhouding zijn terug te vinden in Boek III, titel 3, hoofdstuk 2 WER (art. III.82 e.v. WER). Art. III.82 WER bepaalt welke ondernemingen boekhoudplichtig zijn. Dit is onder andere: iedere onderneming in de zin van art. I.1, lid 1, sub a WER, die in België zelfstandig een beroepsactiviteit uitoefent, iedere onderneming naar Belgisch recht in de zin van art. I.1, lid 1, sub b en c WER, iedere onderneming met in België gevestigde bijkantoren of centra van werkzaamheden (de bepalingen van Boek III, titel 3, hoofdstuk 2 WER zijn hier alleen van toepassing op hun in België gevestigde bijkantoren en centra van werkzaamheden, met dien verstande dat hun gezamenlijke bijkantoren en centra van werkzaamheden in België als één boekhoudplichtige onderneming worden beschouwd) en de openbare instellingen naar Belgisch recht die een statutaire opdracht vervullen van commerciële, financiële of industriële aard.63 Sommige ondernemingen worden niet als boekhoudplichtige onderneming beschouwd. Vermeld kunnen onder andere worden de natuurlijke personen waarvan de zelfstandige beroepsactiviteit bestaat uit het uitoefenen van een of meerdere bestuursmandaten.64 37. Elke boekhoudplichtige onderneming voert een voor de aard en de omvang van haar bedrijf passende boekhouding en moet de bijzondere wetsvoorschriften betreffende dat bedrijf in acht nemen.65 De basisregel is dat elke boekhouding door middel van een stelsel van boeken en rekeningen wordt gevoerd met inachtneming van de gebruikelijke regels van het dubbel boekhouden. Alle verrichtingen worden zonder uitstel, getrouw, volledig en naar tijdsorde ingeschreven in een ongesplitst dagboek of in een hulp63 64 65

24

Art. III.82, § 1, lid 1 WER. Cf. art. III.82, § 1, lid 2 WER. Art. III.82, § 2 WER. Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

dagboek, al dan niet gesplitst in bijzondere hulpdagboeken. Ze worden methodisch ingeschreven in of overgebracht naar de rekeningen waarop ze betrekking hebben. De rekeningen worden ondergebracht in een voor het bedrijf van de boekhoudplichtige onderneming passend rekeningenstelsel, ingericht naar de eisen van de bedrijfsuitoefening van de boekhoudplichtige onderneming.

Dit rekeningenstelsel wordt zowel in de zetel als in de belangrijke boekhoudafdelingen voortdurend ter beschikking gehouden van belanghebbenden.66 Voor boekhoudplichtige ondernemingen van geringe omvang is in art. III.85 WER evenwel in een vereenvoudigde boekhouding voorzien. Elke boeking gebeurt aan de hand van een gedagtekend verantwoordingsstuk, waarnaar zij moet verwijzen. Voor verrichtingen van verkoop en dienstverlening in het klein waarvoor geen factuur vereist is, kan de boeking geschieden door middel van een dagelijkse, gezamenlijke inschrijving. De verantwoordingsstukken worden methodisch opgeborgen en zeven jaar bewaard, in origineel of in afschrift. Stukken die niet strekken tot bewijs jegens derden, worden drie jaar bewaard.67 Een boekhoudplichtige onderneming moet haar boeken bewaren gedurende zeven jaar, te rekenen vanaf de eerste januari van het jaar dat op de afsluiting volgt.68 Elke boekhoudplichtige onderneming verricht, omzichtig en te goeder trouw, ten minste eens per jaar de nodige opnemingen, verificaties, onderzoekingen en waarderingen om op een door haar gekozen datum de inventaris op te maken van al haar bezittingen en rechten van welke aard ook, en van haar vorderingen, schulden en verplichtingen van welke aard ook die betrekking hebben op haar bedrijf, en van de eigen middelen daaraan verstrekt. De inventarisstukken worden ingeschreven in een boek. De stukken die wegens hun omvang bezwaarlijk kunnen worden overgeschreven, worden in dat boek samengevat en erbij gevoegd.69 Nadat de rekeningen in overeenstemming zijn gebracht met de gegevens van de inventaris, worden ze samengevat en beschreven in een staat, zijnde de jaarrekening.70

4.

BETALINGSACHTERSTAND HANDELSVER BINTENISSEN

38. De betalingsachterstand van handelsschulden (factuurschulden) is voor KMO’s een belangrijke oorzaak voor insolventie. De Europese Richtlijn nr. 2011/7/EU van 16 februari 2011 betreffende de bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties, die werd omgezet door de wet van 2 augus-

66 67 68 69 70

Cf. art. III.84 WER. Art. III.86 WER. Art. III.88 WER. Art. III.89, § 1 WER. Art. III.90, § 1 WER.

Intersentia

25

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

tus 200271, probeert deze problematiek aan te pakken.72 De wet van 2 augustus 2002 is van toepassing op alle betalingen tot vergoeding van ‘handelstransacties’.

Bedoeld worden “transacties tussen ondernemingen of tussen ondernemingen en overheidsinstanties, waarbij de schuldenaar een overheidsinstantie is73, die leiden tot het leveren van goederen, het verrichten van diensten of het ontwerp en de uitvoering van openbare werken en bouw- en civieltechnische werken tegen vergoeding” (art. 2, 1° en 3). Het toepassingsgebied van de wet valt dus samen met dat waar in de regel facturen worden uitgereikt (dus niet bv. schadevergoeding74).

Een eerste innovatie van de genoemde wet was de invoering van een eenvormige betalingstermijn. Indien er in de overeenkomst geen datum of termijn voor betaling is vastgesteld, dient elke betaling tot vergoeding van een handelstransactie tussen ondernemingen te gebeuren binnen een termijn van dertig kalenderdagen te rekenen vanaf de dag volgend op die: 1° van de ontvangst door de schuldenaar van de factuur of een gelijkwaardig verzoek tot betaling, of 2° van de ontvangst van de goederen of diensten, indien de datum van ontvangst van de factuur of het gelijkwaardig verzoek tot betaling niet vaststaat of indien de schuldenaar de factuur of het gelijkwaardig verzoek tot betaling eerder ontvangt dan de goederen of diensten, of 3° van de aanvaarding of controle ter verificatie van de conformiteit van de goederen of diensten met de overeenkomst, indien de wet of de overeenkomst voorziet in een procedure voor aanvaarding of controle en indien de schuldenaar de factuur of het gelijkwaardig verzoek tot betaling ontvangt vóór of op de datum waarop de aanvaarding of controle plaatsvindt. De maximumduur van een procedure voor aanvaarding of controle bedraagt niet meer dan dertig kalenderdagen vanaf de datum van ontvangst van de goederen of diensten, tenzij in de overeenkomst anders is overeengekomen en mits daarbij geen sprake is van kennelijke onbillijkheid jegens de schuldeiser (art. 4, § 1).

Aangezien de wettelijke regeling van aanvullend recht is, kunnen de partijen een kortere betalingstermijn bedingen. Uiteraard is ook een langere betalingstermijn mogelijk, zelfs langer dan 60 kalenderdagen, maar wanneer die kennelijk onbillijk 71 72

73

74

26

BS 7 augustus 2002, zoals gewijzigd door de wet van 22 november 2013 (BS 10 december 2013).

V. Sagaert en I. Samoy, “De wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van de betalingsachterstand bij handelstransacties. Een verwittigd wanbetaler is er twee waard …”, RW 2002-03, 321-334; S. Ongena en P. Van Peteghem, “Betalingsachterstand bij handelstransacties”, NjW 2003, 366-375.

Opgemerkt moet worden dat de wet van 2 augustus 2002 slechts van toepassing is op handelstransacties tussen ondernemingen en overheidsinstanties, waarbij de schuldenaar een overheidsinstantie is, in de mate dat de specifieke bepalingen van de regelgeving inzake overheidsopdrachten op het vlak van de algemene uitvoeringsregels niet van toepassing zijn (art. 3, lid 3).

Cass. 5 november 2009, RW 2009-10, 1780, noot D. Mertens; Cass. 29 oktober 2009, TBH 2010, 91.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

blijkt te zijn, kan de schuldeiser aan de rechter de herziening hiervan vorderen (art. 4, § 1, lid 2 juncto art. 7).

Wat betaling betreft tot vergoeding van een handelstransactie tussen ondernemingen en overheidsinstanties, waarbij de schuldenaar een overheidsinstantie is, geldt dat indien er in de overeenkomst geen datum of termijn voor betaling is vastgesteld, elke betaling dient te gebeuren binnen een termijn van dertig kalenderdagen die op dezelfde wijze wordt berekend. Ook hier kan een kortere of langere betalingstermijn worden overeengekomen. Een lagere betalingstermijn kan slechts worden overeengekomen voor zover dit objectief wordt gerechtvaardigd door de bijzondere aard of door bepaalde elementen van de overeenkomst.

Bovendien mag deze tussen partijen overeengekomen betalingstermijn niet meer dan zestig kalenderdagen bedragen. In geen geval mag evenwel de ontvangstdatum van de factuur bij contractuele overeenkomst tussen schuldenaar en schuldeiser worden vastgelegd (art. 4, § 2).

In afwijking van de zojuist vermelde regels voor beide besproken transacties, kunnen partijen betalingsregelingen met betaling in termijnen overeenkomen.

In dergelijke gevallen worden, indien een van de afbetalingstermijnen niet op de afgesproken datum wordt voldaan, de interest en de vergoeding uitsluitend berekend over de achterstallige bedragen (art. 4, § 3).

Indien de schuldeiser zijn contractuele en wettelijke verplichtingen heeft vervuld en het verschuldigde bedrag niet op tijd heeft ontvangen, heeft hij vanaf de daaropvolgende dag, van rechtswege en zonder ingebrekestelling, recht op betaling van een interest, behalve indien de schuldenaar bewijst dat hij niet verantwoordelijk is voor de vertraging (art. 5, lid 1).

De wet van 2 augustus 2002 voert een bijzondere wettelijke interest in. Deze interest wordt bepaald volgens de referentie-interestvoet, vermeerderd met acht procentpunten en afgerond tot het hogere halve procentpunt. Deze interestvoet en de wijzigingen ervan worden door de minister van Financiën via een bericht in het Belgisch Staatsblad meegedeeld (art. 5, lid 2).75 In vergelijking met wat zou resulteren uit het Burgerlijk Wetboek, creëert deze bepaling een dubbel voordeel voor de schuldeiser. Enerzijds is er geen ingebrekestelling vereist opdat nalatigheidsinteresten verschuldigd zouden zijn, anders zijn nalatigheidsinteresten verschuldigd aan een (veel) hogere rentevoet.

Schuldeiser en schuldenaar blijven wel vrij een andere interestvoet overeen te komen in de contractuele voorwaarden, tenzij indien de schuldenaar een overheidsinstantie is. Lagere interesten kunnen evenwel op grond van artikel 7 van de Wet Betalingsachterstand door de rechter op verzoek van de schuldeiser in geval van kennelijke onbillijkheid naar boven toe herzien worden. Meer concreet zal dit het geval zijn indien de rechter van oordeel is dat er geen objectieve rechtvaardiging kan worden gevonden voor de lagere interestvoet. Contractuele bedingen die 75

Voor 2018 bedroeg de interestvoet 8%, wat aanzienlijk hoger is dan de standaard wettelijke interest (2%).

Intersentia

27

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

de betaling van interest voor betalingsachterstand uitsluiten, worden daarbij zelfs automatisch als onbillijk beschouwd. Ook bedingen die voorzien in een te hoge rentevoet kunnen, op verzoek van de schuldenaar dan, nog steeds naar beneden toe herzien worden, dit op grond van het gemeen recht. De Wet Betalingsachterstand verzet zich daar niet tegen. Vereist is dan dat de bedongen interest kennelijk hoger ligt dan de werkelijk schade (art. 1153 BW). De reductie kan evenwel niet tot gevolg hebben dat de schuldeiser aanspraak maakt op een lagere interestvoet dan de wettelijke interest (wettelijke interest moet hier worden gelezen als de bijzondere interestvoet waarin de Wet Betalingsachterstand voorziet).76 Wanneer er verwijlinterest overeenkomstig de bepalingen van de wet van 2 augustus 2002 verschuldigd is, heeft de schuldeiser van rechtswege en zonder ingebrekestelling ook nog recht op de betaling van een forfaitaire vergoeding van 40 euro voor de eigen invorderingskosten. Bovenop dit forfaitaire bedrag heeft de schuldeiser recht op een redelijke schadeloosstelling voor alle andere invorderingskosten die dat vaste bedrag te boven gaan en die ontstaan zijn door de laattijdige betaling, hierin begrepen de rechtsplegingsvergoeding overeenkomstig de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek (art. 6).

Ook hier kunnen de partijen er de voorkeur aan geven om conventioneel een bedrag van schadevergoeding af te spreken (bv. 10% van de factuurprijs, desgevallend met een bepaald minimum). Wederom kan de rechter op verzoek van de schuldeiser kennelijk onbillijke bedingen naar boven toe herzien. Contractuele bedingen die een vergoeding van invorderingskosten als hierboven bedoeld uitsluiten, worden door de wet zelfs vermoed kennelijk onbillijk te zijn (art. 7).

Omgekeerd verhindert de Wet Betalingsachterstand niet dat de bedongen vergoeding op verzoek van de schuldenaar wordt gereduceerd indien blijkt dat de bedongen vergoeding kennelijk bovenmatig is in vergelijking met de op het ogenblik van het sluiten van het contract potentiële schade (art. 1231 BW).77

5.

ONBESLAGBAAR HEID WONING ZELFSTANDIGE

39. Iedere natuurlijke persoon die in België een beroepsbezigheid uitoefent uit hoofde waarvan hij niet door een arbeidsovereenkomst of door een statuut verbonden is, zoals een zelfstandig ondernemer of een beoefenaar van een vrij beroep, kan voor de notaris een verklaring afleggen waardoor het onroerend goed dat tot zijn hoofdverblijfplaats dient, onbeslagbaar wordt.78 Deze regeling geldt ook voor mandatarissen van rechtspersonen, zoals bestuurders en zaakvoerders. Zij geldt 76 77 78

28

In de toekomst (1 december 2020) zal men tevens rekening moeten houden met art. VI.91/5, 8° en VI.91/6 WER. In de toekomst (1 december 2020) zal men tevens rekening moeten houden met art. VI.91/5, 8° en VI.91/6 WER. Art. 72-83 wet 25 april 2007 houdende diverse bepalingen (IV), BS 8 mei 2007. Zie: A. Cuypers, “De niet-beslagbaarheid van de hoofdverblijfplaats van de zelfstandige”, RW 2007-08, 130-144; A. Coppens, “Niet-beslagbaarheid woning zelfstandige”, NjW 2007, 914-921; M. De Clercq, Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

ook voor zelfstandigen in bijberoep en voor gepensioneerden die een toegelaten zelfstandige activiteit uitoefenen (art. 72). De verbintenis van een zelfstandige om geen verklaring af te leggen in de toekomst is absoluut nietig (art. 73, tweede lid).79 Het doel van deze regeling is de bevordering van het ondernemerschap door bescherming te bieden aan diegenen van wie het privévermogen niet wordt afgeschermd door een vennootschap. De af te leggen verklaring moet worden overgeschreven in een hiertoe bestemd register op het hypotheekkantoor, en vanaf deze publiciteit is het onroerend goed niet langer vatbaar voor beslag voor latere schuldvorderingen die uit de beroepsactiviteit ontstaan. Uitgesloten schulden zijn: oude schulden, privéschulden, ‘gemengde’ schulden (privé/beroep) en schuldvorderingen die volgen uit een misdrijf. Deze schuldeisers kunnen dus geen beslag leggen op het betrokken goed. Vroegere schuldeisers of privéschuldeisers kunnen daarentegen onverminderd verhaal halen op het onroerend goed. In dat geval zullen echter ook de andere schuldeisers meedelen in de opbrengst van het beslag. De wettelijke regeling verschaft immers geen voorrecht aan de uitgesloten schuldeisers.

De zelfstandige kan echter op ieder ogenblik afstand doen van deze immuniteit. Deze afstand heeft dan een retroactieve werking: de verklaring wordt geacht nooit te hebben bestaan. Het is niet mogelijk er selectief afstand van te doen, bijvoorbeeld alleen ten aanzien van bepaalde schuldeisers. De afstand is aan dezelfde formaliteiten en publiciteit onderworpen als de verklaring zelf.

De ‘hoofdverblijfplaats’ wordt beschermd. Dit is een feitelijk begrip, nl. de plaats waar men het grootste gedeelte van de tijd effectief verblijft. Een tijdelijke afwezigheid doet geen afbreuk aan de bescherming. De wet bevat nadere regels over het gemengde gebruik van de woning (privé/bedrijfsmatig) en de wederbelegging van de gelden na verkoop van het onroerend goed. De bescherming eindigt in geval van overlijden, maar dit geldt enkel voor de toekomst; de erfgenamen worden dus beschermd (art. 80). Ook het verlies van de hoedanigheid van zelfstandige heeft enkel uitwerking voor de toekomst (art. 76).

6.

ONDER NEMINGSR ECHTBANK

40. Geschillen tussen ondernemingen en facultatief tegen ondernemingen worden gebracht voor de ondernemingsrechtbank (voorheen: rechtbank van koophandel). Het juridische landschap werd hertekend in 2014, waardoor het aantal ondernemingsrechtbanken werd herleid tot acht. Deze rechtbanken hebben soms nog afdelingen die overeenstemmen met de omschrijving van de vroegere arrondissementen (bv. ondernemingsrechtbank te Antwerpen, afdeling Mechelen). De

79

“Wet 25 april 2007” in Comm.Voorr. Deze wet werd sindsdien enkele malen bijgesteld en het laatst bij de wetten van 15 januari 2014 (BS 3 februari 2014).

De onbeslagbaarheid neemt een einde wanneer het onroerend goed niet meer wordt bestemd als hoofdverblijfplaats en treedt evenmin opnieuw in wanneer het goed weer wordt betrokken: Cass. 3 oktober 2014, NjW 2015, 66, noot A. Coppens.

Intersentia

29

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

ondernemingsrechtbank bestaat uit kamers, die worden voorgezeten door een beroepsmagistraat, een rechter in de ondernemingsrechtbank en twee lekenrechters, rechters in ondernemingszaken genoemd (art. 84 Ger.W.). Laatstgenoemden worden voorgedragen door representatieve professionele of interprofessionele organisaties uit handel en nijverheid en kandidaten die zichzelf aangemeld hebben (art. 203 Ger.W.). De kandidaten moeten ten volle dertig jaar oud zijn, ten minste vijf jaar met ere een onderneming hebben geleid of vertrouwd zijn met het bestuur van een onderneming en met boekhouden (zie nader: art. 205 Ger.W.).

41. De ondernemingsrechtbank neemt in eerste aanleg onder meer kennis van80: 1° de geschillen tussen ondernemingen. De vordering gericht tegen een onderneming kan eveneens voor de ondernemingsrechtbank worden gebracht indien de eiser geen onderneming is (art. 573, lid 2 Ger.W.); 2° geschillen betreffende wisselbrieven en orderbriefjes; 3° geschillen ter zake van een vereniging met rechtspersoonlijkheid (uitz. vereniging van mede-eigenaars), stichting of vennootschap, evenals van geschillen die ontstaan tussen de vennoten van een dergelijke vennootschap; 4° vorderingen en geschillen rechtstreeks ontstaan uit insolventieprocedures waarvan de gegevens voor de oplossing zich bevinden in het bijzondere recht dat van toepassing is op insolventie; 5° vorderingen betreffende de benamingen van oorsprong en de geografische aanduidingen; 6° vorderingen betreffende de aan de post toevertrouwde diensten; 7° vorderingen tot verbetering en doorhaling van inschrijvingen van ondernemingen in de Kruispuntbank van Ondernemingen; 8° vorderingen inzake zee- en binnenvaart; 9° vorderingen inzake industriele-eigendomsrechten (o.a. Beneluxmerken en -modellen, octrooien, aanvullende beschermingscertificaten, kwekersrecht, topografieën van halfgeleiderproducten, Gemeenschapsmerken en -modellen) (inzake octrooien, aanvullende beschermingscertificaten, Gemeenschapsmerken en -modellen is enkel de rechtbank van Brussel bevoegd (art. XI.337, § 1 WER en art. 633quinquies Ger.W.); 10° vorderingen tussen ondernemingen, in de hierboven aangegeven betekenis, met betrekking tot het auteursrecht, de naburige rechten en het recht van de producenten van databanken; 11° de vorderingen tot collectief herstel als bedoeld in art. XVII.42 WER.

7.

SLUIKWER K

42. Tot bescherming van de regelmatig gevestigde handel en ambacht en tevens in het kader van maatregelen tot bestrijding van de fiscale fraude is in 1976 een wet tot stand gekomen die verbiedt sluikwerk met handels- of ambachtskarakter te verrichten of gebruik te maken van de diensten van een sluikwerker.81 80 81

30

Zie art. 573-576 en 589 Ger.W. Wet 6 juli 1976, BS 20 juli 1976. Zie D. Maris, “De wet van 6 juli 1976 tot beteugeling van het sluikwerk met handels- of ambachtskarakter”, RW 1977-78, 1839-1848.

Intersentia

Hoofdstuk I. Begrippen en algemene regelen

43. Als sluikwerk kan worden beschouwd ieder werk, ongeacht de juridische kwalificatie die eraan kan worden gegeven, dat kan worden uitgeoefend in het raam van een beroep dat behoort tot ambacht, handel of industrie. Zowel fysieke personen als rechtspersonen moeten het verbod van sluikwerk respecteren. Opdat het verbod van toepassing wordt, moeten een aantal voorwaarden vervuld zijn.

Het werk moet een specifiek professioneel karakter hebben. Verder moet worden aangetoond dat de betrokkene ofwel niet ingeschreven is in het handels- of ambachtsregister (lees: de Kruispuntbank van Ondernemingen), ofwel niet voldoet aan de wettelijke voorwaarden inzake vergunning, verzekeringsplicht of inschrijving i.v.m. de uitoefening van het beroep.

Er is, zoals gezegd, slechts sprake van sluikwerk indien het werk een specifiek professioneel karakter heeft. Dit kan ofwel worden afgeleid uit de omvang en de technische aard (deze voorwaarden zijn cumulatief), ofwel uit de frequentie, ofwel uit het aanwenden van materiaal of van werktuigen.

Merk op dat niet vereist wordt dat het werk een beroepskarakter heeft of met winstoogmerk wordt verricht. Ook toevallige werkzaamheden blijven voorbehouden aan regelmatig gevestigde handelaren of ambachtslui. De omstandigheid dat het werk gratis, uit dienstbetoon, wordt verricht, speelt evenmin een rol, aangezien het sluikwerk geen winstoogmerk vereist. Opdat sluikwerk zou voorliggen, volstaat het de opgesomde materiële bestanddelen van het misdrijf te bewijzen.

De intentie van de dader speelt geen rol. Enkele voorbeelden uit de parlementaire voorbereiding kunnen het voorgaande illustreren: het plaatsen van een schakelbord bezit een technisch karakter in de zin van de wet, het enkel herstellen van een schakelaar niet; als het eerste werk tevens omvangrijk is, kan het als sluikwerk verboden worden. Als voorbeeld van werken die door het aanwenden van materiaal of van werktuigen een beroepskarakter krijgen, kunnen worden vermeld het plaatsen van een gootsteen, het vervangen van een knaldemper en het uitbalanceren van wielen. In de laatste categorie horen niet thuis het plaatsen van een dichting, het vervangen van een ontstekingskaars en het plaatsen van een wiel.82 De interpretatie van de wet behoort uiteraard tot de soevereine bevoegdheid van de hoven en rechtbanken.

Het verrichte werk dat geen professioneel karakter heeft, wordt toch vermoed, en dit juris et de jure (wat betekent dat geen tegenbewijs mogelijk is), sluikwerk te zijn wanneer (a) reclame wordt gevoerd om clientèle te winnen of (b) het werk door de bijzonder voordelige prijsvoorwaarden (bv. door de mededeling dat de btw niet zal worden toegepast) doet blijken van zijn karakter van sluikwerk. Aangenomen mag worden dat de wet in deze laatste gevallen doelt op activiteiten van personen

82

Parl.St. Senaat 1974-75, nr. 671-2, 13.

Intersentia

31

Ondernemingsrecht in hoofdlijnen

die niet zijn ingeschreven in het handels- of ambachtsregister (lees: de Kruispuntbank van Ondernemingen).

44. De wet is niet van toepassing op (a) reddingswerken en andere dringende werken die zonder uitstel moeten worden uitgevoerd om dreigende ongevallen te voorkomen (art. 2, § 1, lid 2 wet 6 juli 1976), (b) elk voor persoonlijk gebruik in familieverband voor bloed- of aanverwanten tot de tweede graad verricht werk (art. 2, § 3, a wet 6 juli 1976), (c) het bouwen, verbouwen of saneren van sociale en daarmee gelijkgestelde woningen door de echtgenoot en bloed- of aanverwanten tot de vierde graad (art. 2, § 3, b wet 6 juli 1976), en (d) werkzaamheden van sociaal-culturele organisaties die beantwoorden aan het doel van die organisaties (art. 2, § 3, c wet 6 juli 1976).

32

Intersentia