Socialezekerheidsrecht toegepast (5e editie)

Leen Putman is advocaat aan de balie van Turnhout en werkzaam bij het advocatenkantoor Vermeulen Heylen Michiels Degraeve.

Koenraad Timmerman is advocaat aan de balie van Leuven en docent socialezekerheidsrecht aan het UC Leuven-Limburg.

Ivan Verbeeck is advocaat aan de balie van Antwerpen en docent arbeidsrecht en socialezekerheids­recht aan het CVO-Hoger Instituut der Kempen in Geel.

Ivo Verreyt is gewezen diensthoofd van de juridische dienst van ACV Kempen en momenteel medewerker bij ACV Provincie Antwerpen. Hij is ook ereraadsheer in sociale zaken bij het arbeidshof van Antwerpen.

Valérie Vervliet is als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de faculteit rechten van de Universiteit Antwerpen, waar ze in 2006 doctoreerde over aan­sprake­lijk­heid bij profes­sionele risico’s.

Op deze wijze biedt dit boek een eerste kennismaking met het socialezekerheidsrecht.

Dit onderdeel van de sociale wetgeving is bij uitstek het domein waarin vrijwel dagelijks wijzigingen worden aangebracht. Daarom zullen via de website van Intersentia actualiseringen worden aangereikt tot aan de publicatie van een volgende editie.

Dirk Heylen, Leen Putman, Koenraad Timmerman, Ivan Verbeeck, Ivo Verreyt en Valérie Vervliet

Socialezekerheidsrecht toegepast Vijfde editie

Socialezekerheidsrecht toegepast

Docenten die dit handboek verplicht voorschrijven aan hun studenten, bieden wij aanvullend les- en oefenmateriaal. Via www.intersentia.be kunnen zij contact opnemen met de uitgeverij om toegang te krijgen tot het elektronische oefenpakket. Met behulp van ons digitale leerplatform kunnen docenten hun studenten de materie op een interactieve manier laten inoefenen.

D. Heylen, L. Putman, K. Timmerman, I. Verbeeck, I. Verreyt en V. Vervliet

Het socialezekerheidsrecht is een bijzonder ingewikkeld kluwen van diverse regelgevingen op verschillende niveaus. Dit handboek biedt een overzicht van de belangrijkste onderdelen ervan. Na een algemene beschrijving van de structuur, het toepassingsgebied en de financiering van de sociale zekerheid komen achtereenvolgens de verschillende takken van de sociale zekerheid aan bod, zoals de arbeidsongevallen- en beroepsziekteverzekeringen, de ziekteverzekering, de gezinsbijslag, de werkloosheidsverzekering, het wettelijk en het aanvullend pensioen. Er wordt ook aandacht geschonken aan de socialebijstandregelingen, zoals het leefloon, de inkomensgarantie voor ouderen enz.

toegepast

toegepast

Dirk Heylen is advocaat-vennoot bij het advocatenkantoor Vermeulen Heylen Michiels Degraeve, gespecialiseerd in sociaal recht. Hij is docent arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht aan de Artesis Plantijn Hoge­school in Antwerpen en aan het CVO-Hoger Instituut der Kempen in Geel.

ISBN 978-94-000-0831-1

www.intersentia.be

Intersentia - Socialezekerheidsrecht toegepast 5de editie v5.indd 1

9 789400 008311

24/09/17 17:26

SOCIALEZEKERHEIDSRECHT TOEGEPAST

TOEGEPAST

SOCIALEZEKERHEIDSRECHT TOEGEPAST

DIRK HEYLEN LEEN PUTMAN KOENRAAD TIMMERMAN IVAN VERBEECK IVO VERREYT VALÉRIE VERVLIET

Vijfde editie

Antwerpen – Cambridge

Socialezekerheidsrecht toegepast, vijfde editie Dirk Heylen, Leen Putman, Koenraad Timmerman, Ivan Verbeeck, Ivo Verreyt en Valérie Vervliet

© 2017 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be

Omslagfoto: © hxdbzxy – Shutterstock

ISBN 978-94-000-0831-1 D/2017/7849/111 NUR 163 / 825

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

INHOUD

INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.

2.

3.

4.

5.

Wat is sociale zekerheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Enkele kenmerken van de sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.1. Solidariteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.2. Verplicht karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Stelsels van sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Structuur van de sociale zekerheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Onderwerping aan de sociale zekerheid voor werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5.2. Territoriaal toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 5.2.1. Tewerkstelling in landen waarmee BelgiĂŤ een overeenkomst heeft gesloten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 5.2.1.1. Verordening 883/2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 5.2.1.2. Bilaterale akkoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 5.2.1.3. Europees verdrag inzake sociale zekerheid . . . . . . . . . . . 12 5.2.2. Tewerkstelling in landen waarmee BelgiĂŤ geen overeenkomst heeft gesloten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 5.3. Personeel toepassingsgebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 5.3.1. Arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 5.3.1.1. Wat is een arbeidsovereenkomst?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 5.3.1.2. Ondergeschikt verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 5.3.1.3. Problematiek van schijnzelfstandigen en pseudowerknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 5.3.1.4. Samengaan arbeidsovereenkomst en aannemings- of zelfstandigenovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 5.3.2. Uitbreidingen, gelijkstellingen, beperkingen en uitsluitingen . . . . 21 5.3.2.1. Zeelieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5.3.2.2. Gelijkstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5.3.2.3. Uitbreidingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5.3.2.4. Beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 5.3.2.5. Uitsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 5.4. Gevolgen van de onderwerping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Intersentia

v

Socialezekerheidsrecht toegepast

6.

7.

8.

9.

vi

Het loon waarop de bijdragen worden geĂŻnd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Het begrip loon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Enkele bijzondere vergoedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.1. Toekenning firmawagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.2. Niet-recurrente resultaatgerichte bonus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.3. Betaling van verkeersboetes van de werknemer door de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Financiering van de sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Loontrekkenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1.1. Werkgevers en werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1.2. Tussenkomst van de Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. Financiering van de sociale zekerheid van de zelfstandigen en de ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.1. Zelfstandigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.2. Ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3. Vermindering van sociale bijdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verplichtingen van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1. Verplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.1. Inschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.2. DmfA-kwartaalaangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.3. Limosa-aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.4. Betaling van de bijdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1. Burgerrechtelijke sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1.1. Niet-tijdige betaling van de bijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1.2. Niet-tijdige aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1.3. Niet-tijdige betaling van de voorschotten. . . . . . . . . . . . .

8.2.1.4. Geen, onvolledige of onjuiste aangifte. . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1.5. Afzien van, kwijtschelding en vermindering van bijdragen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2. Toezicht en strafbepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2.1. Toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2.2. Straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2.3. Ambtshalve veroordelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2.4. Tenietdoen strafvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2.5. Verjaring. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kruispuntbank van de sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.2. Organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 23 26 26 27 27 28 28 28 30 30 30 31 31 32 32 32 33 34 35 36 36 36 36 36 37 37 38 38 38 38 39 39 39 39 40

Intersentia

Inhoud

9.3. Gegevensbescherming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.4. Recht op informatie en rechtzetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.5. Netwerk van de Kruispuntbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Handvest van de sociaal verzekerde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.2. Verplichtingen van de instellingen belast met het verstrekken van sociale prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. E-government . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41 42 42 43 43 44 46 47

HOOFDSTUK 1 ZIEKTE- EN INVALIDITEITSVERZEKERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Geneeskundige verzorging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Wie heeft recht op terugbetaling voor geneeskundige verzorging? . . . . . . .

1.1.1. Gerechtigden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.2. Personen ten laste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Algemene toekennings- of verzekerbaarheidsvoor waarden . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. Aansluiten bij een ziekenfonds. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.2. Voorwaarden om het recht op tegemoetkomingen te openen . . . .

1.2.3. Voorwaarden om het recht op tegemoetkomingen te behouden . .

1.3. Bijzondere toekenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1. Situaties waarin tegemoetkoming wordt geweigerd . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.1. Territorialiteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.2. De gezondheidsschade is reeds vergoed op basis van een andere wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.3. Geneeskundige verzorging naar aanleiding van een sportongeval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.4. Niet-naleven van controleverplichtingen . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.5. Verzorging zonder rechtvaardiging . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.6. Onderzoeken op vraag van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.7. Detentie of internering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1.8. Reiskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2. Bijzondere voorwaarden i.v.m. bepaalde soorten geneeskundige verzorging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2.1. Erkende zorgenverstrekker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2.2. Voorschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49 49 50 50 50 51 52 52 52 53 54 54 54

Intersentia

vii

55 55 56 56 56 56 56 56 56 57

Socialezekerheidsrecht toegepast

2.

viii

1.3.2.3. Adviserend geneesheer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2.4. College van geneesheren-directeurs van het RIZIV . . . .

1.4. Welke gezondheidszorgen worden terugbetaald?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5. Bedrag van de tussenkomst: hoeveel wordt terugbetaald? . . . . . . . . . . . . . .

1.5.1. Verhoogde verzekeringstegemoetkoming (vroeger WIGW- en Omnio-statuut) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.2. Gewone zorgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.3. Kinesitherapie en fysiotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.4. Dure behandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.5. Ziekenhuiskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.6. Rust- en verzorgingstehuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.7. Geneesmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6. Hoe worden de terugbetalingstarieven vastgesteld?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6.1. Geneesmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6.2. Geneesheren en tandartsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6.3. Paramedische beroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6.4. Ziekenhuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6.5. Abonnementsgeneeskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7. Hoe is de tussenkomst geregeld? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.1. Terugbetalingssysteem of voorschottensysteem . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.2. Derdebetalerssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8. Maximumfactuur (MAF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.1. Volledige terugbetaling van de kost van de geneeskundige verzorging onder bepaalde voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.2. De ‘sociale’ MAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.3. De ‘fiscale’ MAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9. Verjaring, terugvordering en geschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9.1. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9.2. Terugvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9.3. Geschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arbeidsongeschiktheid en moederschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Wie heeft recht op uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid of moederschap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Toekenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1. Algemene toekenningsvoorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1.1. Bezit van de hoedanigheid van gerechtigde . . . . . . . . . . .

2.2.1.2. Aansluiting bij een ziekenfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1.3. Vervulling van een wachttijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1.4. Behoud van het recht op uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . .

57 57 58 59 59 60 61 61 61 62 62 65 65 65 66 66 66 67 67 67 68 68 68 69 70 70 71 71 71 72 73 73 73 73 74 76

Intersentia

Inhoud

2.2.1.5.

2.2.1.6.

Situaties waarin uitkeringen geweigerd worden . . . . . . . 76 Bewijs en onderzoek van de algemene toekenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2.2.2. Bijzondere toekenningsvoorwaarden voor de arbeidsongeschiktheidsverzekering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.2.2.1. Erkenning van arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.2.2.2. Tijdige en correcte aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 2.2.3. Bijzondere bijkomende voorwaarden inzake de moederschapsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 2.2.3.1. Wanneer heeft men recht op moederschapsrust? . . . . . . 81 2.2.3.2. Duur van de moederschapsrust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2.2.3.3. Arbeidsongeschiktheid vóór de bevalling . . . . . . . . . . . . 84 2.2.3.4. Overname van de moederschapsrust door de vader . . . . 84 2.2.4. Geboorteverlof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.2.5. Uitkering voor begrafeniskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 2.2.6. Werkverwijdering van zwangere werkneemsters . . . . . . . . . . . . . . . 85 2.3. Bedrag van de arbeidsongeschiktheids- en invaliditeitsuitkeringen. . . . . . 86 2.3.1. Berekeningsbasis: het gederfde loon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 2.3.2. Uitkering gedurende de primaire arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . 86 2.3.3. Uitkering gedurende de invaliditeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 2.4. Bedrag van de moederschapsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2.5. Begeleide arbeidshervatting tijdens de arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . 91 2.6. Re-integratie van arbeidsongeschikte werknemers (nieuwe regeling vanaf 1 december 2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 2.7. Weigering of vermindering van de uitkeringen en cumulatieregels . . . . . . 96 2.7.1. Weigering van uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2.7.2. Vermindering van de uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.7.3. Cumulatieregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.7.3.1. Cumulatie van uitkeringen en een rustpensioen. . . . . . . 99 2.7.3.2. Gerechtigde die wegens zwangerschap of borstvoeding andere dan haar gewone arbeid verricht . . . . . . . . . . . . . . 99 2.8. Verjaring, terugvordering en geschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.8.1. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.8.2. Terugvordering en verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2.8.3. Geschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3. Ter vergelijking: de regeling voor zelfstandigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3.1. Geneeskundige verzorging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3.2. Uitkeringen arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3.3. Moederschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Intersentia

ix

Socialezekerheidsrecht toegepast

HOOFDSTUK 2 PROFESSIONELE RISICO’S. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 A. ARBEIDSONGEVALLEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Op wie is de Arbeidsongevallenwet van toepassing? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Welke risico’s worden gedekt door de arbeidsongevallenverzekering? . . . . . . . .

2.1. Wat is een arbeidsongeval? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.1. Plotse gebeurtenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.2. Letsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.3. Causaal verband tussen plotse gebeurtenis en letsel: vermoeden van ongeval. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.4. Ongeval tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst . . . .

2.1.5. Ongeval door het feit van de uitvoering van de overeenkomst: vermoeden van band met de arbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Wat is een arbeidswegongeval? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1. Begin- en eindpunt van de arbeidsweg: verblijfplaats en arbeidsplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.2. Normale weg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Welke rol speelt de fout van het slachtoffer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Welke schade wordt vergoed door de Arbeidsongevallenwet? . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Medische en aanverwante kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Uitkeringen wegens arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Wat is arbeidsongeschiktheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Grondslag voor de uitkeringen: het basisloon . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3. Hoe wordt arbeidsongeschiktheid vergoed? . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3.1. Volledige tijdelijke arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . .

3.2.3.2. Gedeeltelijke tijdelijke arbeidsongeschiktheid . . . . . . . .

3.2.3.3. Volledige blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . .

3.2.3.4. Gedeeltelijke blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . .

3.2.3.5. Bijkomende vergoeding voor hulp van derden . . . . . . .

3.2.3.6. Herziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3. Uitkeringen bij dodelijk arbeidsongeval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.1. Vergoeding voor begrafeniskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.2. Vergoeding voor de kosten van transport van de overledene . . . .

3.3.3. Renten aan rechthebbenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4. Burgerlijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.1. Voorrang van de Arbeidsongevallenwet op gemeen recht . . . . . .

3.4.2. Burgerlijke immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x

105 105 105 106 108 108 108 111 111 113 116 118 118 120 122 124 124 124 124 125 126 126 126 127 127 127 127 128 128 128 129 130 130 131

Intersentia

Inhoud

3.4.3. Subrogatie door de verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Verzekeringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Aangifte van arbeidsongevallen en procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Andere verplichtingen bij arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

132 134 134 135 136 137

B. BEROEPSZIEKTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Op wie is de Beroepsziektewet van toepassing? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Wat is een beroepsziekte?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Erkenning van een beroepsziekte via het lijstensysteem . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Erkenning van een beroepsziekte via het open systeem . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Beroepsrisico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Preventie vóór vergoeding in de Beroepsziektewet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Preventieve actie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Verwijdering uit het schadelijke milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Tijdelijke stopzetting van het werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Definitieve stopzetting van het werk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3. Arbeidsgerelateerde ziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Welke schade wordt vergoed door de Beroepsziektewet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Medische en aanverwante kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Uitkeringen wegens arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1. Tijdelijke arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.2. Blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Uitkeringen bij overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Burgerlijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Fedris (voormalig Fonds voor Beroepsziekten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Aangifte van beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nuttige website . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

137 137 137 139 139 139 140 141 142 142 143 143 143 144 145 145 145 145 146 146 146 147 147 147 147

HOOFDSTUK 3 WERKLOOSHEID EN ARBEIDSVOORZIENING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Administratieve organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

149 149 150 150 xi

Socialezekerheidsrecht toegepast

2.

xii

1.2. Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) .

1.3. Uitbetalingsinstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Werkloosheidsuitkeringen voor voltijds werklozen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Toelaatbaarheidsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1. Bewijs van een aantal arbeidsdagen of daarmee gelijkgestelde dagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.2. Wachttijd na het beëindigen van studies of leertijd: de beroepsinschakelingstijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Toekenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Zonder arbeid zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1.1. Principe: verbod van arbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1.2. Arbeid voor zichzelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1.3. Arbeid voor derden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1.4. Uitzondering op het principe: toegelaten arbeid . . . . . .

2.3.2. Zonder loon zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3. Onvrijwillig werkloos zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3.1. Werkloos zijn wegens omstandigheden onafhankelijk van de wil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3.2. Criteria van de passende dienstbetrekking . . . . . . . . . .

2.3.3.3. Gevolgen van werkloosheid wegens omstandigheden afhankelijk van de wil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.4. Beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.5. Ingeschreven zijn als werkzoekende en actief zoeken naar werk . .

2.3.6. Arbeidsgeschikt zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.7. Leeftijdsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.8. Verblijfsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.9. Voldoen aan de controleverplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.9.1. Aangifte en controle van activiteits- en werkloosheidsperiodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.9.2. Ingaan op uitnodigingen of oproepingen van controleurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10 Actief zoekgedrag naar werk voor wie recht heeft op inschakelingsuitkeringen of werkloosheidsuitkeringen . . . . . . . .

2.3.10.1. Organisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10.2. De opvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10.3. Gebrek aan motivatie en medewerking van de werkzoekende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10.4. De formele opvolging en ultieme afspraak . . . . . . . . . . .

150 151 152 152 153 153 155 159 159 159 159 161 162 163 165 165 170 172 173 174 174 174 175 175 175 176 176 177 177 179 179

Intersentia

Inhoud

3.

4.

5.

2.3.10.5. De transmissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10.6. Het verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.10.7. De sanctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.11. Vrijstelling van bepaalde toekenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . .

2.4. Bedrag van de werkloosheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.2. Aantal uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3. Hoogte van de uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3.1. Gezinstoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3.2. Berekening van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3.3. Enkele bijzondere uitkeringen en toeslagen . . . . . . . . . .

Werkloosheidsuitkeringen bij een deeltijdse betrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Deeltijds werknemer met behoud van rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.1. Voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.2. Wat zijn de voordelen die de deeltijdse werknemer met behoud van rechten geniet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.2.1. Welke voordelen heeft de deeltijdse werknemer met behoud van rechten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.2.2. Welke voor- en nadelen heeft de deeltijdse werknemer met behoud van rechten zonder inkomensgarantieuitkering (IGU)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.2.3. Welke voor- en nadelen heeft de deeltijdse werknemer met behoud van rechten met inkomensgarantieuitkering? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.3 De inkomensgarantie-uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inschakelingsuitkering en overbruggingsuitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Overbruggingsuitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Inschakelingsuitkering (de vroegere wachtuitkering) . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Bedrag van de inschakelings- en overbruggingsuitkeringen . . . . . . . . . . .

Tijdelijke werkloosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. Regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3. Soorten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.1. Overmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.2. Sluiting van de onderneming ingevolge jaarlijkse vakantie . . . . .

5.3.3. Technische stoornis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.4. Slecht weer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.5. Economische oorzaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.6. Staking en lock-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Uitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

180 180 180 181 182 182 182 183 183 185 188 190 190 190 191 191

191

192 192 193 194 194 194 195 195 195 196 196 197 197 197 198 199 199 xiii

Socialezekerheidsrecht toegepast

6.

Sancties en uitsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Uitsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Administratieve sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3. Strafsancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.4. Verhoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3. Herziening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.4. Betwisting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Arbeidsvoorziening – Bevordering van de werkgelegenheid . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2. Beroepsopleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3. Outplacement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3.1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3.2. Algemene regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3.3. Bijzondere regeling: outplacement voor werknemers van 45 jaar en ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3.4. Vrijwillig stelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3.5. Herstructurering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Overbruggingsrecht (vroeger: “faillissementsverzekering”) . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

200 200 200 201 201 202 202 202 202 203 203 203 204 205 205 205 206 206 206 207 209

HOOFDSTUK 4 SWT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Begrip en evolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. SWT: algemene regeling van cao nr. 17 en KB 3 mei 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.1. Leeftijdsvoorwaarde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.2. Ontslagen worden door de werkgever met een ‘normale’ opzegtermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.3. Recht hebben op werkloosheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.4. Een voldoende lange loopbaan als werknemer hebben . . . . . . . . .

2.1.5 Bijzondere SWT-stelsels met afwijkende voorwaarden . . . . . . . . .

2.1.5.1. SWT op 58 na een zwaar beroep en een beroepsverleden van 35 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.5.2. SWT op 58 voor werknemers met een loopbaan van 33 jaar met nachtarbeid, een arbeidsongeschiktheid of een zwaar beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv

211 211 212 212 212 213 213 214 215 215

216

Intersentia

Inhoud

2.1.5.3.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

SWT op 58 voor werknemers met een medische ongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.5.5. SWT op 58 voor werknemers met een zeer lange loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1.5.4. SWT op 56 jaar voor ondernemingen in moeilijkheden of herstructurering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inkomen bij SWT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.2. De werkloosheidsvergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.3. De aanvullende vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.3.1. Berekening van de aanvullende vergoeding . . . . . . . . . .

2.2.3.2. Behoud van het recht op de aanvullende vergoeding bij werkhervatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.4. Inhoudingen op SWT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.4.1. Bijdrage voor de sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.4.2. Bedrijfsvoorheffing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5. Cumulatie van de aanvullende vergoeding met andere voordelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5.1. Schadevergoeding wegens verbreking van de arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5.2. Vakantiegeld bij uitdiensttreding . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5.3. Uitwinningsvergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5.4. Overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Overlegprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Collectieve raadpleging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.2. Individuele raadpleging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vervanging van de werkloze met bedrijfstoeslag in de onderneming (art. 5 KB 3 mei 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.1. Vrijstelling van de verplichte vervanging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.2. Wie kan de werkloze met bedrijfstoeslag in de onderneming vervangen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3. Vanaf wanneer en voor hoe lang moet de werkloze met bedrijfstoeslag vervangen worden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.4. Sancties bij niet-naleven van de vervangingsplicht . . . . . . . . . . . .

SWT en het Fonds Sluiting Ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

216 217 217 218 218 218 218 219 219 220 220 220 221 221 222 222 222 222 222 223 223 223 224 224 225 225

HOOFDSTUK 5 GEZINSBIJSLAG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Intersentia

xv

Socialezekerheidsrecht toegepast

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rechthebbende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Wie kan rechthebbende zijn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Wat als er meerdere rechthebbenden zijn?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bijslagtrekkende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Basisregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Wat als de ouders gescheiden leven? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3. Nieuw samengestelde gezinnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4. Kan het kind zelf de kinderbijslag krijgen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5. Wat als het kind geplaatst wordt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rechtgevend kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Verwantschap tussen het rechtgevend kind en de rechthebbende. . . . . . .

4.2. Verblijfplaats van het kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Leeftijd van het kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.4. Inkomen van het kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke gezinsbijslagen zijn er? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Kraamgeld en adoptiepremie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. De gewone basiskinderbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3. Verhoogde basisbijslag voor eenoudergezinnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Toeslagen op de basiskinderbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4.1. Leeftijdstoeslagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4.2. Toeslag omwille van de sociale situatie van de rechthebbende . .

5.4.3. Toeslag omwille van de situatie van het kind zelf . . . . . . . . . . . . . .

5.5. De verhoogde wezenbijslag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6. De forfaitaire bijslag voor een kind geplaatst bij een privĂŠpersoon . . . . . .

5.7. De jaarlijkse leeft ijdstoeslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het bevoegde kinderbijslagfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Rechthebbende werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Zelfstandigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3. Ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

228 229 229 230 231 231 232 232 233 233 234 234 237 237 238 239 239 240 241 241 241 242 243 245 245 246 246 247 248 249

HOOFDSTUK 6 PENSIOENEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Het rustpensioen voor werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Wie heeft recht op een rustpensioen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. Pensioenleeftijd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xvi

251 251 252 253 254 254

Intersentia

Inhoud

1.2.1.1.

1.2.1.2.

1.2.1.3.

1.2.1.4.

1.2.1.5 1.2.1.6

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

1.7.

Intersentia

Bijna gepensioneerden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Behoud van recht op vervroegd pensioen . . . . . . . . . . . . 257 Vervroegde uittreding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Werknemers in vooropzeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Werknemers geboren in december . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Bijkomende uitzonderingen voor de vervroegde pensioenen vanaf 2017 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 1.2.2. Stopzetting van de beroepsactiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 1.2.3. Verblijfsvoorwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 Prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 1.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 1.3.2. Loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 1.3.2.1. Werkelijke tewerkstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 1.3.2.2. Gelijkgestelde periodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 1.3.2.3. Periodes gelijkgesteld na betaling van bijdragen . . . . . . 263 1.3.3. Bezoldiging/loon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 1.3.3.1. Werkelijke lonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 1.3.3.2. Fictieve lonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 1.3.4. De gezinstoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 1.3.4.1. Niet-gescheiden gepensioneerden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 1.3.4.2. Pensioen van de uit de echt gescheiden echtgenoot . . . 266 1.3.4.3. Pensioen van de feitelijk gescheiden echtgenoot . . . . . . 267 1.3.5. Minimumrecht per loopbaanjaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 1.3.6. Minimumpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 1.3.7. Indexering en herwaardering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 1.3.8. Vakantiegeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 1.3.9. Cumulatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 1.3.9.1. Cumulatie tussen pensioenen onderling . . . . . . . . . . . . . 271 1.3.9.2. Cumulatie van pensioen met andere socialezekerheidsuitkeringen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Voorschotten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Inhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 1.5.1. Solidariteitsbijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 1.5.2. Inhouding van 3,55% voor gezondheidszorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 1.5.3. Fiscale behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Pensioenaanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Pensioenbeslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 1.7.1. De initiĂŤle beslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 1.7.2. De herziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

xvii

Socialezekerheidsrecht toegepast

1.8.

2.

3.

xviii

Betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.2. Schorsing van de betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8.3. Stopzetting van de betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9. Terugvordering van onverschuldigde betalingen en verjaring . . . . . . . . .

1.10. Verjaring van de prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.11. Intresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.12. Beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.13. Infodienst Pensioenen en raming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het overlevingspensioen voor werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Wie heeft recht op een overlevingspensioen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.1. Huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.2. Geen nieuw huwelijk aangaan 2.2.3. Leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.4. Stopzetting beroepsactiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2.5. Verblijfsvoorwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Overlijden tijdens het rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.2. Overlijden vóór het rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3. Overgangsuitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3.1 Aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3.2 Bedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3.3 Cumulatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.4. Vakantiegeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Cumulatie met andere prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5. Aanvraag van het overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ter vergelijking: het pensioen voor zelfstandigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Belangrijkste verschilpunten met de werknemersregeling . . . . . . . . . . . . .

3.1.1. Inhoud van de pensioenregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.2. Opbouw van pensioenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.3. Pensioenleeftijd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.3.1. Behoud van recht op vervroegd pensioen . . . . . . . . . . . .

3.1.3.2. Maximaal uitstel met twee jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1.3.3. Zelfstandigen met een gemengde loopbaan . . . . . . . . . .

3.2. Berekening van het zelfstandigenpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Forfaitair beroepsinkomen/bedrijfsinkomsten . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3. Minimumpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

278 278 278 279 279 280 280 280 281 282 282 282 283 284 285 285 285 285 285 287 287 287 287 288 288 288 289 289 289 289 289 289 290 290 290 291 291 291 292

Intersentia

Inhoud

4. Andere prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 HOOFDSTUK 7 AANVULLENDE PENSIOENEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Basiswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Aanvullende pensioenplannen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Soorten pensioentoezeggingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Sociale pensioenstelsels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. Voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.2. Solidariteitsprestaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3. Pensioenstelsel en individuele pensioentoezegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4. De invoering van een aanvullend pensioenplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Financiering van aanvullende pensioenstelsels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Aansluiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Verworven prestaties en reserves en minimumrendementsgarantie . . . . . . . . . .

4.1. Verworven prestaties en reserves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Minimumrendementsgarantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Uittreding en overdraagbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Pensioenleeftijd en afkoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Inspraak en informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Inspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. Informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.1. Jaarlijks beheersverslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2.2. Pensioenfiche en toekomstprospectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Wijziging of opheffing van het aanvullend pensioenstelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Fiscale en parafiscale behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

295 295 296 296 297 298 298 298 299 300 301 302 302 303 303 304 305 305 306 306 306 307 308 309

HOOFDSTUK 8 SOCIALE BIJSTAND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 Vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Maatschappelijke integratie – Leefloon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.1. Verblijfplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.2. Nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

311 312 312 312 313 313 313

Intersentia

xix

Socialezekerheidsrecht toegepast

2.

3.

xx

1.2.3. Leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.4. Werkbereidheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2.5. Rechten laten gelden op sociale uitkeringen of onderhoudsgeld . .

1.2.6. Onvoldoende bestaansmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3. Cruciale leeftijd: 25 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1. Aanvragers jonger dan 25 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2. Aanvragers ouder dan 25 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4. Bedrag van het leefloon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5. Installatiepremie voor daklozen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6. FinanciĂŤle tussenkomst in loonlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.1. Aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.2. Inlichtingenplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.3. Informatieverschaffing en hoorplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.4. Onderzoek van de aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.5. Beslissing en herziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7.6. Betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.8. Terugvordering van het leefloon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.9. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.10. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.11. Gevolgen voor het sociaal statuut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.12. Beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

OCMW-dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Vormen van maatschappelijke dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5. Terugvordering van maatschappelijke dienstverlening. . . . . . . . . . . . . . . .

2.6. Beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inkomensgarantie voor ouderen (IGO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. Nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.3. Verblijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.4. Rechten laten gelden op pensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.5. Onvoldoende bestaansmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

314 314 315 315 317 317 318 318 320 320 320 320 321 322 322 323 323 323 324 325 325 326 326 326 326 327 327 328 328 329 329 329 330 330 330 330 331 331 331

Intersentia

Inhoud

3.3.

4.

5.

6.

Verplichtingen van de aanvrager. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.1. Aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.2. Aangifte van de bestaansmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4. Bedrag van de IGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5. Beslissing – Herziening – Beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tegemoetkoming aan personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT) en integratietegemoetkoming (IT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1. Voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1.1. Leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1.2. Nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1.3. Woonplaats en verblijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1.4. Inkomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1.5. Handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.2. Bedrag van de tegemoetkomingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.2.1. Inkomensvervangende tegemoetkoming . . . . . . . . . . . .

4.2.2.2. Integratietegemoetkoming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.2.3. Fiscaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.3. Procedure. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.4. Vermindering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.5. Inhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gewaarborgde gezinsbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.1. Inkomen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.2. Voor welke kinderen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.3. Wat als de aanvrager geen Belg is?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3. Bedrag van de gewaarborgde gezinsbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.1. Gewaarborgd kraamgeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.2. Gewaarborgde kinderbijslag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Individuele materiële bijstand voor personen met een handicap . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3. Hulpmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.4. Aanvraagprocedure – Beslissing – Betwisting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

332 332 332 333 334 334 334 334 335 336 336 336 336 336 337 338 338 339 339 339 340 340 340 340 341 341 341 342 342 343 343 343 344 344 344 344 345 345 346 xxi

Socialezekerheidsrecht toegepast

7.

Persoonlijk assistentiebudget voor personen met een handicap (PAB) . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. Besteding van het budget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.3. Overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.4. Herziening en beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Diverse tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1. Voordelen i.v.m. wonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.1. Sociale maximumprijzen voor gas en elektriciteit . . . . . . . . . . . . .

8.1.2. Verlaagd tarief voor kabeldistributie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.1.3. Vrijstelling van heffing op afvalwater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2. Voordelen i.v.m. telefoon en post. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.1. Sociaal telefoontarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.2.2. De Post: portvrijdom voor blinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.3. Voordelen i.v.m. vervoer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.4. Voordelen op fiscaal vlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Het persoonsvolgend budget (PVB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.2. Inhoud van het persoonsvolgend budget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.3. Aanvraag procedure en beslissing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Vlaamse sociale bescherming en zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Basiswetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.2. Tegemoetkoming Vlaamse Zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.3. Basisondersteuningsbudget (BOB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.4. Tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.4.1. Voorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.4.2. Aanvraagprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.4.3. Bezwaarprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nuttige websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

xxii

347 347 347 348 349 349 349 349 349 350 350 350 350 350 351 351 351 351 351 352 352 353 353 354 354 355 356 356 356 356 357

Intersentia

INLEIDING

1.

Wat is sociale zekerheid?

Onder sociale zekerheid verstaat men het geheel van maatregelen en instellingen die tot doel hebben aan elke burger voldoende bestaansmiddelen te waarborgen, op ogenblikken waarop diens bestaanszekerheid ten gevolge van bepaalde risico’s wordt bedreigd.

Een zo brede omschrijving dekt uiteraard enorm veel: de gezondheidszorg, het economisch beleid, de defensiepolitiek, het onderwijs, … zijn alle overheidsmaatregelen die de maatschappelijke zekerheid en de veiligheid van de burgers op het oog hebben. Deze vallen echter niet onder wat algemeen tot de sociale zekerheid wordt gerekend.

Tot de sociale zekerheid worden traditioneel zeven takken gerekend: 1. rust- en overlevingspensioenen; 2. werkloosheid; 3. arbeidsongevallenverzekering; 4. beroepsziekteverzekering; 5. gezinsbijslag; 6. ziekte- en invaliditeitsverzekering; 7. jaarlijkse vakantie.

Daarnaast wordt in dit werk ook over ‘sociale bijstand’ of ‘de residuaire regelingen’ gesproken. Daarmee worden doorgaans bedoeld: – leefloon (en sociale bijstand in de brede zin); – inkomensgarantie voor ouderen; – gewaarborgde gezinsbijslag; – tegemoetkomingen aan gehandicapten.

Sociale risico’s kunnen op twee manieren de bestaanszekerheid van de burger aantasten: 1. door het inkomen te verminderen: een sociaal risico kan tot gevolg hebben dat het arbeidsinkomen van de verzekerde geheel of gedeeltelijk wegvalt. Dit is het geval na een ongeval, bij zwangerschap en na de bevalling, bij ziekte, werkloosheid en ouderdom. Bij een overlijden kan het gebeuren dat de gezinsleden die mede van het inkomen van de overledene afhankelijk waren, zonder inkomen vallen. In al deze gevallen komen de verschillende sectoren van de sociale zekerheid tussen om, op grond van bepaalde voorwaarden, het inkomensverlies op te vangen.

Intersentia

1

Socialezekerheidsrecht toegepast

2. door de uitgaven te vermeerderen: een sociaal risico kan ook tot gevolg hebben dat het normale arbeidsinkomen aangetast wordt door niet te voorziene of moeilijk te dragen bijkomende uitgaven. Zo kunnen een ongeval of een ziekte zware uitgaven voor medische zorgen tot gevolg hebben. Daarnaast brengt ook de opvoeding van kinderen financiële lasten met zich mee. In verschillende wetten van de sociale zekerheid worden deze kosten, meestal gedeeltelijk, opgevangen of terugbetaald.

2.

2.1.

Enkele kenmerken van de sociale zekerheid Solidariteit

Het centrale begrip van ons socialezekerheidssysteem is solidariteit, en dit tussen: – werkenden en werklozen; – jongeren en ouderen; – gezonden en zieken; – mensen met een inkomen en mensen zonder een inkomen; – gezinnen zonder kinderen en gezinnen met kinderen; – enz.

De bijdragen die worden betaald op het loon van de werknemers, worden gebruikt voor de financiering van de sociale zekerheid voor alle rechthebbenden.

Die solidariteit is gewaarborgd doordat: – werkende mensen bijdragen moeten betalen in verhouding tot hun loon; – de financiering grotendeels gebeurt door de gemeenschap; – de vakbonden, de ziekenfondsen en de werkgeversorganisaties mee beslissen over verschillende aspecten van het systeem.

2.2.

Verplicht karakter

De sociale verzekeringen zijn verplicht. Men heeft niet de keuze er al dan niet aan te willen deelnemen en enkel een eigen persoonlijke verzekering te voorzien.

Zo kunnen bv. ook werknemers die geen kinderen hebben, of werknemers die de pensioengerechtigde leeftijd bereikt hebben, niet beslissen geen bijdragen meer te betalen voor de sector gezinsbijslag of pensioenen.

2

Intersentia

Inleiding

3.

Stelsels van sociale zekerheid

In de sociale zekerheid kunnen we schematisch drie stelsels onderscheiden: De stelsels der loontrekkenden – Hierin is het ‘algemeen stelsel’ het belangrijkste. Dit stelsel groepeert praktisch de totaliteit van de loontrekkenden van de privésector, evenals een aanzienlijk deel van het personeel van de overheidssector. Zij zijn beschermd voor alle klassieke takken van de sociale zekerheid. Daarnaast bestaan er ook nog twee ‘bijzondere stelsels’, voor mijnwerkers en voor zeelieden, en een groot aantal systemen van ‘aanvullende sociale zekerheid’, of ‘bestaanszekerheid’, eigen aan een bepaalde sector of onderneming. We zullen voornamelijk op het algemeen stelsel ingaan.

Het stelsel van de zelfstandigen – Zelfstandigen zijn verzekerd voor 5 takken in de socia le zekerheid (de geneeskundige verzorging, arbeidsongeschiktheid of invaliditeit, de moederschapsverzekering, de gezinsbijslag, het pensioen en het faillissement). Zelfstandigen sluiten zich aan bij en betalen sociale bijdragen aan een sociaal verzekeringsfonds voor zelfstandigen of bij de Nationale Hulpkas voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen, die beheerd wordt door het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ). Sociale verzekeringsfondsen hebben ook de taak om bepaalde uitkeringen uit te betalen aan zelfstandigen (moederschapshulp, uitkeringen van de verzekering in geval van faillissement en onvoorwaardelijke pensioenen). Het RSVZ heeft twee taken: – het innen van alle bijdragen; – het coördineren van de uitbetaling van uitkeringen (behalve voor ziekte en invaliditeit).

We zullen in dit werk op dit stelsel niet in detail ingaan. Wel zullen we bij de bespreking van de diverse takken van het werknemersstelsel de belangrijke verschilpunten met het stelsel van de zelfstandigen aanduiden.

De stelsels voor de ambtenaren – Er bestaan ook een groot aantal stelsels voor de vastbenoemde ambtenaren van overheidsdiensten. In grote lijnen kunnen ambtenaren worden opgedeeld in personeelsleden van plaatselijke en provinciale overheden en van andere administraties: – Voor de ambtenaren die tot de eerste categorie behoren, is de RSZPPO (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Plaatselijke en Provinciale Overheidsdiensten) opgericht als overkoepelend orgaan.

– Voor de andere ambtenaren is de tewerkstellende overheid zelf verantwoordelijk voor de inning en uitbetaling van de bijdragen. Die tewerkstellende overheid dekt haar personeel wat betreft kinderbijslag, pensioenen, ziekte- en invaliditeitsvergoedingen,

Intersentia

3

Socialezekerheidsrecht toegepast

arbeidsongevallen en beroepsziekten. Zij zijn echter wĂŠl onderworpen aan het algemeen stelsel van de loontrek kenden voor de gezondheidszorgen. Zij zijn veelal niet gedekt tegen werkloosheid, gezien hun werkzekerheid.

We zullen in dit boek op dit stelsel niet verder ingaan.

4.

Structuur van de sociale zekerheid

De sociale zekerheid voor werknemers wordt hoofdzakelijk gefinancierd door bijdragen op het loon en aangevuld met overheidssubsidies. Werknemers en werkgevers betalen een deel van de bijdragen, zodat beide partijen dus samen de sociale lasten dragen. Later komen we in detail terug op hoe deze werkgevers- en werknemersbijdragen precies verdeeld worden, en hoeveel ze precies bedragen in percentage van het loon.

Werkgeversbijdragen

Brutoloon

Werknemersbijdragen

Bedrijfsvoorheffing

Totale loonkost

S.Z.-bijdragen

Onderstaand schema maakt duidelijk dat de begrippen brutoloon, nettoloon en de totale loonkost duidelijk van elkaar te onderscheiden hoeveelheden aanduiden:

Nettoloon

De ziekte- en invaliditeitsverzekering, de werkloosheidsverzekering en de pensioenverzekering worden zowel door de werknemers als door de werkgevers gefinancierd. De gezinsbijslagen, de jaarlijkse vakantie, de arbeidsongevallen en de beroepsziekten komen uitsluitend ten laste van de werkgevers: daarvoor worden dus geen werknemersbijdragen geĂŻnd (zie verder in het schema). Naast de sociale bijdragen ontvangt het stelsel van de sociale zekerheid ook subsidies van de overheid.

4

Intersentia

Inleiding

De werkgevers- en de werknemersbijdragen moeten op vaste tijdstippen door de werkgever worden gestort aan een centraal inningsorganisme: de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ). Dit is de centraliserende werking van de RSZ. Daarnaast heeft de RSZ een herverdelende werking: ze verdeelt de inkomsten over de verschillende sociale parastatalen die belast zijn met de uitvoering van de wetgeving voor hun sector. Deze sociale parastatalen zijn: 1. het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV), dat op zijn beurt het geld verdeelt tussen de plaatselijke vrije erkende ziekenfondsen die verenigd zijn in federaties en overkoepeld door 5 landsbonden, en de plaatselijke afdelingen van de officiële Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering; 2. de Rijksdienst voor Pensioenen (RVP), die de pensioenen berekent en uitbetaalt; 3. de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA), die het recht op werk loosheidsvergoedingen vaststelt, en voor de uitbetaling een beroep doet op de plaatselijke kantoren van de officiële Hulpkas voor Werkloosheidsuitkeringen, of (voor de gesyndiceerden) op de uitbeta lingskassen van de drie erkende vakbonden, het ACV, het ABVV en het ACLVB; 4. de Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie (RJV), die zelf een deel van de uitbetalingen van het jaarlijks vakantiegeld voor handarbeiders verricht, en een deel ervan doorgeeft aan erkende private vakantiefondsen, opgericht door de werkgevers; 5. FAMIFED, dat zelf een beperkt deel van de gezinsbijslagen uitbetaalt en het grootste deel doorstuurt naar de erkende vrije kinderbijslagfondsen; 6. FEDRIS, het Federaal Agentschap voor Beroepsrisico’s, dat alle opdrachten van het voormalige Fonds voor Beroepsziekten (FBZ) en van het voormalige Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) overneemt, en aldus is belast met de uitbetaling van de vergoedingen aan slachtoffers van erkende beroepsziekten, het waarborgen van de arbeidsongevallenvergoedingen en de controle op de private verzekeringsmaatschappijen die actief inzake het verzekeren van arbeidsongevallen;

Intersentia

5

Socialezekerheidsrecht toegepast

Hoe deze onderscheiden instellingen zich onderling verhouden, wordt in het hiernavolgende schema weergegeven: WERKNEMERS

OVERHEID

WERKGEVERS

RSZ

RIZIV

RVA

FAMIFED

RVP

RJV

FEDRIS

FEDRIS

arbeidsongevallenverzekeraars

1

2

3

4

5

6

7

8

Ziekenfondsen

Zieken

5.

5.1.

Vakbonden Compenof Hulp- satiekassen kassen v/d (KinderbijRVA slagfonds)

Werklozen

Gezinnen

Particuliere kassen

Gepensioneerden en langstlevende echtgenoten

Arbeiders

Zieken

Werknemers

Onderwerping aan de sociale zekerheid voor werknemers Algemeen

Het toepassingsgebied van het algemene stelsel van de sociale zekerheid voor werknemers wordt vnl. bepaald door: – wet 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, hierna RSZ-wet; – wet 29 juni 1981 houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers; – een aantal bijbehorende uitvoeringsbesluiten, vnl. KB 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1967, hierna RSZ-uitvoeringsbesluit.

De RSZ-wet is van openbare orde. Dit wil o.m. zeggen dat die wet voorrang heeft op de wil van de partijen. M.a.w. werknemers noch werkgevers kunnen vrij kiezen al dan niet onderworpen te zijn.

6

Intersentia

Inleiding

5.2.

Territoriaal toepassingsgebied

Het Belgische socialezekerheidsstelsel geldt niet uitsluitend voor Belgen die in België werken. Het kan eveneens van toepassing zijn op buitenlanders die in België werken, op Belgen die in het buitenland werken en soms zelfs op buitenlanders die in het buitenland werken. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste principes bij grensoverschrijdende tewerkstelling.

Het Belgische socialezekerheidsstelsel is, algemeen gesteld, van toepassing op de werknemer die in België werkt en van wie de werkgever: – in België gevestigd is; – in het buitenland gevestigd is maar in België een exploitatiezetel heeft waarvan de werknemer afhangt. Voor de sociale zekerheid is de exploitatiezetel van een onderneming, de zetel die doorgaans het loon van de werknemer betaalt, die een rechtstreeks gezag uitoefent over de werknemer en waarbij de werknemer verslag uitbrengt over zijn activiteiten.

De nationaliteit van de werknemer speelt daarbij geen rol.

Bij grensoverschrijdende tewerkstelling zijn er nogal wat afwijkingen op deze algemene regel. We onderscheiden tewerkstellingen: – in landen waarmee België verbonden is door een internationaal verdrag of een overeenkomst inzake sociale zekerheid; – in landen waarmee België geen overeenkomst heeft gesloten.

5.2.1.

Tewerkstelling in landen waarmee België een overeenkomst heeft gesloten

5.2.1.1. Verordening 883/2004 5.2.1.1.1. Algemeen

Vanaf 1 mei 2010 is een nieuwe Europese Verordening 883/2004 van 29 april 2004 van toepassing. Voordien gold Verordening 1408/71.

Deze verordening betreft de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels, en heeft tot doel het vrije verkeer van burgers binnen de Europese Unie (EU) te vergemakkelijken.

De socialezekerheidsstelsels van de landen van de EU worden onderling gecoördineerd.

De sociale uitkeringen en de toekenningsvoorwaarden worden op nationaal niveau bepaald, naar gelang van de traditie en de cultuur van elk land.

Intersentia

7

Socialezekerheidsrecht toegepast

In het Europese recht zijn evenwel voorschriften en beginselen vastgesteld die het recht op het vrije verkeer van personen in de EU moeten garanderen.

5.2.1.1.2. Werkingssfeer

Deze verordening is van toepassing op alle onderdanen van een lidstaat van de EU op wie de socialezekerheidswetgeving van een van deze lidstaten van toepassing is of geweest is, en ook op hun gezinsleden en nabestaanden. Ze is ook van toepassing op onderdanen van sommige derde landen.

Volgens het beginsel van gelijke behandeling hebben personen die in een EU-lidstaat wonen waarvan zij de nationaliteit niet hebben, dezelfde rechten en plichten die in de nationale wetgeving zijn vastgesteld als de onderdanen van die EU-lidstaat.

De bepalingen van deze verordening zijn van toepassing op alle klassieke takken van sociale zekerheid, met name: – ziekte; – moederschap; – arbeidsongevallen; – beroepsziekten; – invaliditeitsuitkeringen; – werkloosheidsuitkeringen; – gezinsbijslagen; – pensioenen; – uitkeringen bij overlijden.

Met de verordening wordt ook het beginsel van samentelling van tijdvakken erkend, dat wil zeggen dat de tijdvakken van verzekering, arbeid of wonen die in een EU-lidstaat zijn vervuld, in alle andere EU-lidstaten in aanmerking worden genomen. Dat betekent dat een lidstaat voor de berekening van het recht op prestaties rekening moet houden met de tijdvakken van verzekering, van arbeid (al dan niet in loondienst) en van wonen in andere lidstaten van de EU. 5.2.1.1.3. Vaststelling van de toe te passen wetgeving

Op de verzekerde is de wetgeving van niet meer dan één lidstaat van toepassing. Dat is de lidstaat waarin hij een beroepsactiviteit uitoefent.

Voor bepaalde categorieën werknemers gelden bijzondere bepalingen. Dat is met name het geval voor ambtenaren, op wie de wetgeving van toepassing is van de lidstaat waaronder de dienst ressorteert waarin zij werkzaam zijn, alsook voor werknemers die in meerdere lidstaten van de EU in loondienst of als zelfstandige werken.

8

Intersentia

Inleiding

5.2.1.1.4. Verstrekkingen (ziekte, moederschap en vaderschap)

Grensarbeiders zijn aangesloten bij het orgaan van het land waar zij werken, ook al wonen zij in een ander land van de EU en hebben zij toegang tot de gezondheidszorg van beide landen. Er zijn bijzondere bepalingen voorzien voor verstrekkingen aan de leden van hun gezin.

Personen die in een ander land van de EU verblijven dan hun woonland, met name in het kader van een vakantie, moeten een beroep kunnen doen op de medische diensten die zij tijdens hun verblijf nodig hebben. De wetgeving van het land waar zij verblijven, bepaalt de financiële voorwaarden voor de verstrekking van de betrokken diensten. De kosten zijn evenwel ten laste van of worden terugbetaald door het orgaan van de sociale zekerheid van het land van herkomst. Dit recht wordt aangetoond met de Europese ziekteverzekeringskaart, die elke verzekerde bij zijn socialezekerheidsorgaan kan aanvragen.

De gezinsleden van een gepensioneerde arbeider hebben recht op bepaalde verstrekkingen, ook wanneer zij in een andere lidstaat dan de pensioengerechtigde wonen.

5.2.1.1.5. Gepensioneerde grensarbeiders

Deze sociaal verzekerden kunnen een beroep doen op verstrekkingen in de laatste lidstaat waar zij tewerkgesteld waren indien het gaat om de voortzetting van een behandeling die in die lidstaat is begonnen.

Zij, alsook hun gezinsleden, hebben het recht om verder behandeld te worden in de lidstaat waar zij het laatst hebben gewerkt: – zonder beperking indien zij in de laatste vijf jaar vóór de ingangsdatum van een ouderdoms- of invaliditeitspensioen ten minste twee jaar als grensarbeider hebben gewerkt; – indien de betrokken lidstaten voor deze regeling hebben gekozen.

5.2.1.1.6. Prestaties bij arbeidsongevallen en beroepsziekten

Personen die in een andere lidstaat wonen of verblijven dan die waarin zij aangesloten zijn bij de sociale zekerheid vallen toch onder het stelsel voor arbeidsongevallen en beroepsziekten. De verstrekkingen worden door het orgaan van de woon- of verblijfplaats verleend volgens de daar toepasselijke wetgeving.

Het orgaan van de lidstaat waar de arbeider bij de sociale zekerheid is aangesloten, draagt de kosten voor het vervoer van die persoon naar zijn woonplaats. Het orgaan moet vooraf toestemming voor dit vervoer hebben verleend, behalve in het geval van grensarbeiders.

Intersentia

9

Socialezekerheidsrecht toegepast

5.2.1.1.7. Uitkeringen bij overlijden

Indien een verzekerde of een van zijn gezinsleden op het grondgebied van een andere lidstaat dan de bevoegde lidstaat overlijdt, wordt het overlijden geacht te hebben plaatsgevonden in de bevoegde lidstaat. Het bevoegde orgaan is dus verplicht de uitkeringen bij overlijden die krachtens de door dit orgaan toegepaste wetgeving verschuldigd zijn, toe te kennen, zelfs indien de rechthebbende in een andere lidstaat woont.

5.2.1.1.8. Uitkeringen bij invaliditeit

Ten aanzien van invaliditeitsuitkeringen kunnen de lidstaten beslissen het bedrag van de uitkeringen te bepalen op basis van de duur van verzekering of verblijf.

5.2.1.1.9. Ouderdomspensioenen

Elke lidstaat waarin iemand verzekerd is geweest, betaalt een ouderdomspensioen wanneer de betrokkene de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Bij de berekening van het exacte pensioenbedrag worden alle in een andere lidstaat vervulde tijdvakken in aanmerking genomen.

Er gelden ook bepalingen over de wijze waarop de bevoegde organen de uitkering berekenen en anticumulatiebepalingen vaststellen.

Wanneer een werknemer recht heeft op pensioenuitkeringen in verschillende landen van de EU, mag het totale bedrag van die uitkeringen niet lager zijn dan het wettelijke minimumpensioen in zijn woonland, voor zover in dat land een wettelijk pensioenminimum bestaat. Als dat niet het geval is, dient het orgaan van het woonland een compensatie uit te keren.

5.2.1.1.10. Werkloosheidsuitkeringen

Ten aanzien van de werkloosheidsuitkeringen moet het bevoegde orgaan van een lidstaat rekening houden met de in andere lidstaten vervulde tijdvakken van verzekering, van werkzaamheden in loondienst of van werkzaamheden anders dan in loondienst, alsof deze tijdvakken overeenkomstig de door dat orgaan toegepaste wetgeving waren vervuld.

Een werkloze kan zich naar een andere lidstaat begeven om daar werk te zoeken. Daarbij behoudt hij gedurende drie maanden het recht op een werkloosheidsuitkering. Deze periode kan door de bevoegde dienst of het bevoegde orgaan tot maximaal zes maanden worden verlengd. Indien de werkloze niet bij of vóór het verstrijken van dit tijdvak terugkeert, verliest hij elk recht op uitkering.

10

Intersentia

Inleiding

5.2.1.1.11. Vervroegde uittreding

Begunstigden van wettelijke stelsels voor vervroegde uittreding kunnen hun uitkeringen en gezinsbijslagen in een andere EU-lidstaat ontvangen. Bovendien zijn hun ziektekosten in andere EU-lidstaten gedekt. Op basis van het beginsel van gelijke behandeling hebben zij dezelfde rechten en plichten als de andere burgers van het betrokken land.

Aangezien de wettelijke stelsels voor vervroegde uittreding slechts in een zeer beperkt aantal lidstaten bestaan, sluit deze verordening de regel van de samentelling van de tijdvakken uit voor het verkrijgen van het recht op de uitkeringen bij vervroegde uittreding.

5.2.1.1.12. Gezinsuitkeringen

Een persoon heeft recht op gezinsuitkeringen overeenkomstig de wetgeving van de bevoegde lidstaat, ook voor gezinsleden die in een andere lidstaat wonen, alsof deze in de eerstbedoelde lidstaat woonden.

Bij samenloop van rechten worden de gezinsuitkeringen toegekend overeenkomstig de wetgeving die als prioritair is aangemerkt.

5.2.1.1.13. Bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties

In tegenstelling tot de algemene regel zijn deze prestaties niet exporteerbaar indien zij aan bepaalde criteria voldoen. Deze criteria zijn van toepassing op alle lidstaten en overeenkomstige prestaties worden in de verschillende lidstaten gelijk behandeld.

5.2.1.1.14. CoĂśrdinatie-instrumenten van de socialezekerheidsstelsels

Met deze verordening wordt het beginsel van behoorlijk bestuur versterkt. De organen moeten namelijk binnen een redelijke termijn op alle aanvragen reageren en de betrokkenen daartoe alle informatie verstrekken die nodig is om de door deze verordening verleende rechten uit te oefenen. Bovendien moeten de betrokken organen, als zich bij de uitleg en de toepassing van de verordening moeilijkheden voordoen, met elkaar in contact treden om een oplossing te zoeken voor de betrokken persoon.

De verordening bevat voorzieningen die ten doel hebben de goede werking en de samenwerking tussen de lidstaten en hun organen op het gebied van sociale zekerheid te bevorderen, met name: – een Administratieve Commissie, die tot taak heeft alle vraagstukken van interpretatieve aard, voortvloeiende uit de bepalingen van deze verordening en van enige overeenkomst of regeling die in het kader daarvan tot stand zal komen, te behandelen; – een Technische Commissie, een subcommissie van de Administratieve Commissie, die tot taak heeft de relevante technische documentatie te verzamelen en de noodzakelijke studies en werkzaamheden te verrichten; Intersentia

11

Socialezekerheidsrecht toegepast

– een Rekencommissie, die de jaarlijkse gemiddelde terugbetalingskosten van de gezondheidszorg in de lidstaten berekent; – een Raadgevend Comité, dat ten behoeve van de Administratieve Commissie adviezen uitbrengt en voorstellen doet.

5.2.1.2. Bilaterale akkoorden België heeft met diverse landen een overeenkomst inzake sociale zekerheid afgesloten: o.m. de Verenigde Staten, Canada, Turkije, Algerije, Marokko, …

De belangrijkste principes van de verschillende overeenkomsten zijn: – de werknemer werkt op het grondgebied van één land: hij valt onder toepassing van het socialezekerheidsstelsel van dat werkland; – de werknemer werkt tegelijkertijd op het grondgebied van beide landen: hij valt onder toepassing van het socialezekerheidsstelsel van elk land voor de activiteiten die hij daar uitoefent. Iedere werkgever moet zijn verplichtingen nakomen t.o.v. de socialezekerheidsinstellingen van elk land waar hij werknemers tewerkstelt; – detachering: de detacheringsregels van de verschillende bilaterale overeenkomsten zijn nagenoeg gelijk aan die van de Verordening.

5.2.1.3. Europees verdrag inzake sociale zekerheid Dit verdrag is van toepassing op de onderdanen van de volgende landen voor zover de Verordening 883/2004 niet van toepassing is: België, Oostenrijk, Spanje, Luxemburg, Nederland, Portugal, Turkije en Italië. In de praktijk gebruikt de RSZ het bijna uitsluitend in gevallen van tewerkstelling op Turks grondgebied waarvoor het Belgisch-Turkse akkoord geen toepassing vindt door de nationaliteit van de werknemer (bv. detachering van een Spaanse werknemer vanuit België naar Turkije).

5.2.2.

Tewerkstelling in landen waarmee België geen overeenkomst heeft gesloten

Wanneer een werkgever zijn Belgisch verzekerde werknemer uitstuurt naar een land waarmee België geen overeenkomst inzake sociale zekerheid heeft gesloten, valt deze werknemer in principe niet langer onder de Belgische wetgeving. Indien de voorziene duur van de tewerkstelling echter niet meer dan 6 maanden bedraagt, kan de werknemer toch nog aan de Belgische wetgeving onderworpen blijven. De werknemer mag zich in dat geval niet aansluiten bij de Dienst voor de Bijzondere Socialezekerheidsstelsels (DIBISS). De werknemer kan voor een periode van nog eens 6 maanden onder het Belgische stelsel blijven, als de werkgever de RSZ, vóór het verstrijken van de eerste zes maanden van de verlenging, op de hoogte brengt.

12

Intersentia

Inleiding

Wanneer een werkgever zijn werknemer voor onbepaalde tijd uitstuurt of voor een periode die van bij het begin vastgesteld is op meer dan 6 maanden, mag hij hem in geen geval meer bij de RSZ aangeven. De werknemer kan indien hij dat wenst deelnemen aan het stelsel van de Overzeese Sociale Zekerheid.1

5.3.

Personeel toepassingsgebied

Wet 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, hierna arbeidsovereenkomstenwet De socialezekerheidsregeling voor werknemers is in principe van toepassing op de werknemers en de werkgevers die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst. Het voornaamste is dat er een arbeidsovereenkomst bestaat. De socialezekerheidsregeling is dan van toepassing, ongeacht het geslacht, de leeftijd of de nationaliteit van de werknemer, en ongeacht de dagelijkse, wekelijkse of maandelijkse duur van de arbeidsprestaties. De wijze en de vorm van het loon (uurloon, prestatieloon, vast bedrag, fooien enz.) spelen evenmin een rol.

5.3.1.

Arbeidsovereenkomst

5.3.1.1. Wat is een arbeidsovereenkomst?

Een arbeidsovereenkomst is een wederkerige overeenkomst waarbij twee partijen, enerzijds de werkgever en anderzijds de werknemer, tegenover elkaar een verbintenis aangaan, of verplichtingen op zich nemen. De werknemer verbindt zich ertoe tegen loon, onder gezag van een werkgever, arbeid te presteren. De betaling van het loon en het verschaffen van tewerkstelling zijn de hoofdverplichtingen die de werkgever op zich neemt.

Betalen van loon, en verschaffen van arbeid Werkgever

Werknemer

Verrichten van arbeid onder gezag

De 3 essentiële elementen van de arbeidsovereenkomst zijn dus: 1. de arbeid; 2. het loon, hoe dit ook genoemd mag worden; 3. het gezag van de werkgever, of het zogenaamde ondergeschikte verband.

1.

Op het stelsel van de overzeese sociale zekerheid wordt niet verder ingegaan, zie www.dibiss.fgov.be.

Sinds 1 januari 2015 zijn de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten (RSZPPO) en de Dienst voor Overzeese Sociale Zekerheid (DOSZ) gefuseerd. Zij vormen nu de Dienst voor de Bijzondere Socialezekerheidsstelsels (DIBISS).

Intersentia

13

Socialezekerheidsrecht toegepast

Deze 3 elementen moeten dus samen aanwezig zijn opdat er van een arbeidsovereenkomst sprake kan zijn. Ontbreekt een van deze elementen, of is er geen wederkerige overeenkomst, dan spreken we niet langer van een arbeidsovereenkomst, maar is er een andere vorm van tewerkstelling of samenwerking. Zo kunnen we nog de volgende arbeidsrelaties onderscheiden van de arbeidsovereenkomst: – vastbenoemde ambtenaren bijvoorbeeld hebben geen arbeidsovereenkomst maar een statuut. Dit is géén wederkerige overeenkomst, maar een eenzijdige verbintenis van de tewerkstellende overheid, die door diezelfde overheid in principe ook eenzijdig gewijzigd kan worden; – de arbeidsovereenkomst onderscheidt zich van de leerovereenkomst, omdat in deze laatste overeenkomst niet de te verrichten arbeid maar de opleiding het essentiele element is; – vrijwilligers zijn in beginsel ook niet met een arbeidsovereenkomst tewerkgesteld, omdat zij geen loon krijgen. Krijgen zij in plaats van een loon een ‘onkostenvergoeding’, dan zal zeer zorgvuldig nagegaan moeten worden of het hier toch niet om een verdoken loon gaat: indien dit toch het geval is, is er ook sprake van een arbeidsovereenkomst. Op het gebied van RSZ is er overigens bepaald dat dergelijke vergoedingen niet als loon beschouwd worden als het totaalbedrag ervan niet meer bedraagt dan 32,71 euro per dag en 1.308,38 euro per jaar (bedragen 2013), zonder dat de vrijwilliger het bedrag en de realiteit van de kosten moet bewijzen.2 Als de vergoedingen hoger zijn dan deze 2 bedragen, zal men (om nog vrijgesteld te kunnen zijn van RSZbijdragen) aan de hand van ‘bewijskrachtige documenten’ moeten bewijzen dat de kosten die vergoed werden reëel zijn; – het essentiële element waar de arbeidsovereenkomst zich ten slotte onderscheidt van overeenkomsten zoals de aannemingsovereenkomst voor zelfstandige arbeid, de lastgeving, of de vennootschap, is het ondergeschikte verband. Zelfstandigen leveren wel prestaties tegen betaling, maar zij werken niet in ondergeschikt verband.

De werkgevers mogen zich niet op de nietigheid van de arbeidsovereenkomst beroepen om de toepassing uit te sluiten, bv. de barhouder t.a.v. diensters en masseuses die hij tewerkstelt, maar die in werkelijkheid prostituees zijn.

5.3.1.2. Ondergeschikt verband Een essentieel kenmerk van de arbeidsovereenkomst is het bestaan van het ondergeschikt verband. Er is een gezagsrelatie tussen de werkgever en de werknemer:

2.

14

Art. 17quinquies RSZ-uitvoeringsbesluit. Ook de fiscus zal deze inkomsten vrijstellen van belastingen als het gaat over vrijwilligerswerk voor clubs, federaties, verenigingen, instellingen of vrijwilligerswerk voor de overheid in het kader van sportieve, sociale of culturele doeleinden. De basisbedragen worden jaarlijks geïndexeerd.

Intersentia

Inleiding

– de werkgever heeft het recht om bevelen te geven over de organisatie en de uitvoering van het werk; – de werknemer dient de instructies van de werkgever op te volgen.

De juridische mogelijkheid tot het uitoefenen van gezag is op zich al voldoende om te besluiten tot het bestaan van een ondergeschiktheid. Het is dus niet noodzakelijk dat de effectieve uitoefening van dit gezag plaats heeft of dat de werkgever technisch in de mogelijkheid is om zijn gezag uit te oefenen. Het gezag kan zich uiten op verschillende manieren. Desgevallend kan dit gebeuren via derden, of via controles achteraf. Het feit dat de werknemer wegens de aard van de prestaties die hij uitvoert onafhankelijk kan of mag werken staat het bestaan van een gezagsrelatie en dus een arbeidsovereenkomst niet in de weg. We denken hierbij bv. aan ziekenhuisgeneesheren, preventieadviseurs, arbeidsgeneesheren, artiesten, journalisten enz. Het recht van de werkgever om gezag uit te oefenen is in deze gevallen inderdaad beperkt, maar zeker niet uitgesloten. Het ondergeschikte verband is er zodra gezag aanwezig is bij de materiële organisatie van het werk, echter niet bij de uitvoering ervan. Ondergeschiktheid kan dus wel degelijk samengaan met een volledig vrije en zelfstandige uitvoering van het werk.

Ook tussen gehuwden kan er een geldige arbeidsovereenkomst bestaan. De RSZ en bepaalde rechtsleer staan weliswaar erg weigerachtig tegenover arbeidsovereenkomsten tussen echtgenoten, maar principieel juridische bezwaren tegen dergelijke overeenkomsten zijn er eigenlijk niet. Wanneer er een daadwerkelijke band van ondergeschiktheid bestaat, kan er sprake zijn van een arbeidsovereenkomst tussen echtgenoten: de belangengemeenschap tussen echtgenoten belet het bestaan van een gezagsverhouding bij het uitvoeren van een arbeidsovereenkomst niet. Hetzelfde geldt voor arbeidsovereenkomsten tussen verwanten zoals vader en zoon, of tussen niet gehuwde concubanten.

5.3.1.3. Problematiek van schijnzelfstandigen en pseudowerknemers Programmawet (I) 27 december 2006 In de praktijk worden er voor de arbeidsrechtbanken nogal wat geschillen gevoerd m.b.t. het al dan niet bestaan van een ondergeschikt verband tussen partijen. Sommige ondernemingen nemen immers hun toevlucht tot het werken met ‘zelfstandige arbeidskrachten’ met de bedoeling arbeidskosten te vermijden: nochtans gaat het dan vaak om mensen die opeenvolgende opdrachten krijgen van éénzelfde opdrachtgever en economisch volledig afhankelijk van hem zijn, terwijl diezelfde opdrachtgever tijdens de uitvoering van de overeenkomst regelmatig instructies geeft. Men spreekt in dit verband van ‘schijnzelfstandigen’. Het gaat hier dan in feite om werknemers die slechts formeel het statuut van zelfstandige hebben gekozen of gekregen, terwijl zij op dezelfde wijze als werknemers arbeid verrichten voor een werkgever.

Intersentia

15

Socialezekerheidsrecht toegepast

In het omgekeerde geval gebeurt het soms dat mensen ten onrechte als werknemer ingeschreven worden bij de RSZ met de bedoeling bepaalde voordelen uit de sociale zekerheid te kunnen krijgen (bv. werkloosheidsuitkeringen). In dit geval spreekt men vaak over ‘oneigenlijke werknemers’ of ‘pseudowerknemers’.

Eind 2006 probeerde de wetgever meer duidelijkheid te scheppen in de problematiek van de schijnzelfstandigen en pseudowerknemers via de zgn. arbeidsrelatiewet. Deze wet beoogde op de eerste plaats duidelijkheid te scheppen over de onderwerping aan de sociale zekerheid als werknemer of als zelfstandige. De wet heeft echter ook belang voor het arbeidsrecht om te (be)oordelen of iemand verbonden is door een arbeidsovereenkomst, dan wel door een aannemingsovereenkomst. De belangrijkste punten: – De arbeidsrelatiewet vertrekt van de keuzevrijheid van de partijen om hun arbeidsrelatie te kwalificeren als overeenkomst voor zelfstandige aanneming of als arbeidsovereenkomst. Zonder de openbare orde, de goede zeden en de dwingende wetten te kunnen overtreden, kiezen de partijen m.a.w. vrij de aard van hun arbeidsrelatie, waarbij de effectieve uitvoering van de overeenkomst moet overeenkomen met de aard van de arbeidsrelatie.

– Er moet voorrang worden gegeven aan de kwalificatie die uit de feitelijke uitoefening blijkt indien deze de door de partijen gekozen juridische kwalificatie uitsluit. Indien de uitoefening van de arbeidsrelatie voldoende elementen naar voren brengt die, beoordeeld overeenkomstig de wettelijke bepalingen, onverenigbaar zijn met de kwalificatie die door de partijen aan de arbeidsrelatie wordt gegeven, zal er een herkwalificatie van de arbeidsrelatie gebeuren en wordt er een overeenstemmend stelsel van sociale zekerheid toegepast.

In de strijd tegen schijnzelfstandigheid en ook tegen schijnwerknemerschap is er bij wet van 25 augustus 20123 een aanpassing gekomen aan de arbeidsrelatiewet van 27 december 2006.

Administratieve commissie Om de kwalificatie van de arbeidsrelaties vlotter te laten verlopen, had de arbeidsrelatiewet eind 2006 een specifieke commissie opgericht: de ‘Commissie ter regeling van de arbeidsrelatie’. Het was de bedoeling dat de normatieve afdeling van die commissie op het niveau van de sector of een beroep zou werken, terwijl de administratieve kamers in concrete dossiers zouden bepalen welk socialezekerheidsstelsel van toepassing is op de arbeidsrelatie, en dit zonder afbreuk te doen aan de soevereine macht van de arbeidsrechtbanken om de aard van de arbeidsrelatie te beoordelen. Die commissie is echter niet operationeel.

3.

16

Wet van 25 augustus 2012 tot wijziging van Titel XIII van de programmawet (I) van 27 december 2006, wat de aard van de arbeidsrelaties betreft, BS 11 september 2012.

Intersentia

Inleiding

Daarom werd de normatieve afdeling van de commissie opgeheven door de wet van 25 augustus 2012. De bedoeling van deze wet is om de invoering van specifieke criteria voor de beoordeling van de arbeidsrelatie via een vereenvoudigde procedure te laten verlopen vanaf 1 januari 2013.

De commissie wordt dus de ‘Administratieve commissie ter regeling van de arbeidsrelatie’. Ze heeft meerdere kamers, die elk samengesteld zijn uit een gelijk aantal leden die benoemd worden door de Koning. Elke kamer wordt voorgezeten door een beroepsmagistraat.

De sociale partners van de sector kunnen gehoord worden door de commissie. De samenstelling, de werking, en de benoeming van de leden van de administratieve commissie is uitgewerkt door 2 koninklijk besluiten van 11 februari 2013.

Algemene criteria De partijen kunnen vrij de aard van hun professionele relatie kiezen. Wanneer echter uit de uitoefening van de arbeidsrelatie voldoende elementen blijken die onverenigbaar zijn met de kwalificatie die door de partijen aan de arbeidsrelatie is gegeven, zal de overeenkomst worden geherkwalificeerd.

Teneinde na te gaan of de gekozen samenwerking ‘onverenigbaar’ is met de effectieve uitvoering van de overeenkomst, reikt de arbeidsrelatiewet van 27 december 2006 vier algemene criteria aan: • de wil van de partijen; • de vrijheid om de werktijd te organiseren; • de vrijheid om het werk te organiseren; • de mogelijkheid om een hiërarchische controle uit te voeren.

Specifieke bepalingen voor vier sectoren De wet van 25 augustus 2012 viseert vier sectoren waarin schijnzelfstandigheid vastgesteld kan worden: • de bouwsector; • bewakings- en toezichtsdiensten voor rekening van derden; • personen- en goederenvervoer voor rekening van derden; • schoonmaakactiviteiten.

Voor deze sectoren werd een lijst van negen criteria opgesteld. Als uit een analyse van de arbeidsrelatie blijkt dat meer dan de helft van de criteria zijn vervuld, geldt

Intersentia

17

Socialezekerheidsrecht toegepast

een weerlegbaar vermoeden dat het gaat om een arbeidsovereenkomst. Het gaat over de volgende criteria: • ontstentenis van enig financieel of economisch risico in hoofde van diegene die de werkzaamheden uitvoert, zoals dit onder meer het geval is: – bij ontstentenis van een persoonlijke en substantiële investering in de onderneming met eigen middelen of, – bij ontstentenis van een persoonlijke en substantiële deelname in de winsten en de verliezen van de onderneming; • ontstentenis van verantwoordelijkheid en beslissingsmacht aangaande de financiële middelen van de onderneming; • ontstentenis van beslissingsmacht over het aankoopbeleid van de onderneming; • ontstentenis van beslissingsmacht over het prijsbeleid van de onderneming in hoofde van diegene die de werkzaamheden uitvoert, behoudens wanneer de prijzen wettelijk zijn vastgelegd; • de ontstentenis van resultaatsverbintenis betreffende de overeengekomen arbeid; • de garantie op betaling van een vaste vergoeding, ongeacht de bedrijfsresultaten of de omvang van de geleverde prestaties; • het zelf geen werkgever zijn van persoonlijk en vrij aangeworven personeel of het ontbreken van de mogelijkheid om voor de uitvoering van het overeengekomen werk personeel aan te werven of zich te laten vervangen; • het zich niet voordoen als een onderneming ten overstaan van andere personen of hoofdzakelijk of gewoonlijk voor één medecontractant werken; • in ruimtes werken waarvan men niet de eigenaar of de huurder is of werken met materiaal dat ter beschikking wordt gesteld, gefinancierd of gewaarborgd door de medecontractant.

Aangezien het een weerlegbaar vermoeden betreft, kan dit worden betwist door alle middelen van recht, waaronder de algemene criteria vermeld in de arbeidsrelatiewet.

Bij eventuele herkwalificatie van de relatie wordt het overeenstemmende socialezekerheidsstelsel toegepast rekening houdend met de toepasselijke verjaringstermijnen.

Als meer dan de helft van de criteria niet zijn vervuld, geldt er een weerlegbaar vermoeden dat het om een overeenkomst van zelfstandige samenwerking gaat.

Dit vermoeden is niet van toepassing op familiale arbeidsrelaties. Als een familiale arbeidsrelatie wordt beschouwd een arbeidsrelatie tussen onder meer bloedverwanten en aanverwanten tot de derde graad, tussen wettelijk samenwonenden alsook tussen een vennootschap en een persoon die verwant is tot in de derde graad of die wettelijk samenwoont met een vennoot die meer dan 50% van de aandelen bezit.

18

Intersentia

Inleiding

In de andere sectoren blijft de regel dat de arbeidsrelatie gekwalificeerd wordt aan de hand van de vier eerder vermelde algemene criteria, tenzij deze worden aangevuld met of vervangen door specifieke criteria.

Sociale ruling Nieuw is ook dat de mogelijkheid van een sociale ruling vanaf 1 januari 2013 operationeel wordt. Bij de FOD Sociale Zekerheid wordt een rulingcommissie ingesteld die bestaat uit meerdere “kamers”, die elk bestaan uit, naast een voorzitter: • minstens 2 leden aangewezen op voorstel van de minister bevoegd voor Middenstand; • minstens 2 leden aangewezen op voorstel van de ministers bevoegd voor Sociale Zaken en Werk.

Het benoemings-KB van 11 februari 2013 heeft de ledenlijst van deze voorzitters en leden benoemd voor de duur van zes jaar.

De zittingen van de rulingscommissie zijn niet openbaar. De kamers beslissen op basis van de stukken van het dossier, eventueel na de partijen in de discussie over de arbeidsrelatie gehoord te hebben. De partijen kunnen zich laten vertegenwoordigen door een advocaat of een volmachtdrager die over een schriftelijke volmacht beschikt.

De beslissing gebeurt bij meerderheid, waarbij de voorzitter enkel meestemt bij staking van stemmen.

De arbeidsrelatiewet maakt een onderscheid tussen de volgende soorten aanvragen (en beslissingen): • beslissingen die worden genomen op gezamenlijk initiatief van het geheel der partijen van de arbeidsrelatie; • beslissingen die worden genomen op initiatief van een enkele partij van de arbeidsrelatie wanneer deze een zelfstandige activiteit start en een aanvraag doet bij een sociaal verzekeringsfonds; • beslissingen die worden genomen op initiatief van elke partij bij een arbeidsrelatie (of beoogde arbeidsrelatie) waarvan het statuut van werknemer of zelfstandige onzeker is, en die hierom rechtstreeks een verzoek aan de administratieve commissie richt; • beslissingen om een eerdere beslissing te herzien. De wetgever geeft de partij die eerder al een beslissing van de bevoegde kamer van de administratieve commissie heeft gekregen ook nog de kans om een nieuwe beslissing van deze kamer te verkrijgen.

Afhankelijk van de categorie wordt de aanvraag schriftelijk en ondertekend ingediend bij de griffie van de administratieve afdeling, bij een sociaal verzekeringsfonds of bij

Intersentia

19

Socialezekerheidsrecht toegepast

de griffie van de administratieve commissie. Het KB van 11 februari 2013 somt per categorie de gegevens op die men bij de aanvraag moet vermelden. De documenten die nuttig zijn voor de kwalificatie van de arbeidsrelatie worden bij de aanvraag gevoegd.

Wordt de aanvraag ingediend bij een sociaal secretariaat, dan moet dat secretariaat de aanvraag aan de griffie van de administratieve commissie bezorgen, samen met een kopie van de aansluitingsverklaring.

De beslissingen van de rulingcommissie worden genomen binnen de 3 maanden volgend op de datum van indiening van de aanvraag. Deze termijn wordt verlengd wanneer er bijkomende documenten worden gevraagd. Bij aanvragen die worden ingediend bij een sociaal verzekeringsfonds begint de termijn van 3 maanden pas te lopen vanaf de dag waarop de griffie de aanvraag van het sociaal verzekeringsfonds ontvangt.

5.3.1.4. Samengaan arbeidsovereenkomst en aannemings- of zelfstandigenovereenkomst Art. 5bis arbeidsovereenkomstenwet De wetgever heeft een ernstige beperking aangebracht aan het samengaan van een arbeidsovereenkomst en een zelfstandigencontract tussen dezelfde partijen. Wanneer een werknemer die met een werkgever door een arbeidsovereenkomst is verbonden, als zelfstandige via een aannemingsovereenkomst ook nog gelijkaardige prestaties uitvoert voor die werkgever, worden deze prestaties geacht op basis van een arbeidsovereenkomst te zijn uitgevoerd. Het gaat hier om een onweerlegbaar wettelijk vermoeden, waarvoor dus geen tegenbewijs mag worden aangebracht.

De bedoeling van deze beperking mag duidelijk zijn: de wetgever wil vermijden dat bepaalde prestaties en het loon ervoor, ontsnappen aan de toepassing van de socialezekerheidsregeling voor werknemers. Het begrip aannemingsovereenkomst moet in dit verband zeer ruim geïnterpreteerd worden: alle prestaties als zelfstandige worden ermee bedoeld. Het moet wel gaan om gelijkaardige prestaties.

Een administratieve bediende bij een verzekeringsmaatschappij kan buiten de werkuren in het kader van een aannemingsovereenkomst verzekeringspolissen verkopen voor dezelfde maatschappij. Een verzekeringsagent in loondienst van die maatschappij kan dit niet: hij zou immers gelijkaardige prestaties verrichten.

20

Intersentia

Inleiding

5.3.2.

Uitbreidingen, gelijkstellingen, beperkingen en uitsluitingen

5.3.2.1. Zeelieden De regeling voor werknemers vindt geen toepassing op personen die vallen onder de regeling betreffende de sociale zekerheid van de zeelieden ter koopvaardij. Deze categorie heeft een eigen regeling, nl. de besluitwet van 7 februari 1945 betreffende de maatschappelijke veiligheid van zeelieden ter koopvaardij. Op deze regeling gaan we hier niet verder in.

5.3.2.2. Gelijkstellingen Art. 1 en 2 RSZ-wet Er bestaan een aantal gelijkstellingen: – leerjongens: worden met werknemers gelijkgesteld, en de persoon die hen tewerkstelt met de werkgever; – niet-werknemers: personen die zonder door een arbeidsovereenkomst verbonden te zijn tegen loon arbeidsprestaties verrichten onder het gezag van een andere persoon, of arbeid verrichten in gelijkaardige omstandigheden. Het gaat in hoofdzaak om: • thuiswerkers; • vrachtwagen- en taxichauffeurs onder bepaalde voorwaarden; • studenten; • personen verbonden door een opleidingsovereenkomst; – au pairs: worden door de RSZ gelijkgesteld met dienstbodes.

5.3.2.3. Uitbreidingen Art. 1bis en 2 RSZ-wet Art. 3 RSZ-uitvoeringsbesluit Het toepassingsgebied werd uitgebreid tot een aantal personen die, zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden, arbeid verrichten in gelijkaardige omstandigheden als die van een arbeidsovereenkomst.

Het gaat om: • lasthebbers van non-profitorganisaties (personen die hun voornaamste bedrijvigheid wijden aan het dagelijkse beheer of de leiding van verenigingen of organisaties die geen industriële of handelsverrichtingen uitvoeren en er niet naar streven hun leden een materieel voordeel te verschaffen (bv. ziekenfondsen, organisaties van werkgevers, vzw’s), kunstenaars (personen die zonder door een arbeidsovereenkomst verbonden te zijn artistieke prestaties

Intersentia

21

Socialezekerheidsrecht toegepast

• leveren en/of artistieke werken produceren tegen betaling van een loon). De opdrachtgever wordt dan ook beschouwd als werkgever; • huisarbeiders; • vervoerders van goederen en van personen; • taxibestuurders; • gehandicapten in opleiding om omscholing; • andere personen in beroepsopleiding; • studenten; • onthaalouders.

5.3.2.4. Beperkingen Art. 4-8ter RSZ-uitvoeringsbesluit De RSZ-wet voorziet de mogelijkheid om bij KB voor bepaalde categorieën werknemers de toepassing van de wet tot één of meer van de regelingen te beperken.

Het gaat om: • leerlingen: voor hen wordt onder bepaalde voorwaarden de toepassing beperkt tot de regeling voor de jaarlijkse vakantie; • dienstboden: de toepassing wordt beperkt tot de regelingen voor verplichte ziekteverzekering, rust- en overlevingspensioen, jaarlijkse vakantie en werkloosheid. Ze vallen dus niet onder de gezinsbijslagregeling; • betaalde sportbeoefenaars: de toepassing wordt beperkt tot de verplichte ziekteverzekering, werkloosheid, rust- en overlevingspensioen, kinderbijslag.

Ze vallen dus niet onder de jaarlijkse vakantie; • gelegenheidsarbeiders in de land- en tuinbouwsector: de toepassing wordt beperkt tot de verplichte ziekteverzekering, werkloosheid, rust- en overlevingspensioen en kinderbijslag; • onthaalouders.

5.3.2.5. Uitsluitingen Art. 16-18 RSZ-uitvoeringsbesluit Vrijwilligerswet 3 juli 2005 Bij KB kunnen onder bepaalde voorwaarden categorieën van werknemers worden uitgesloten uit het toepassingsgebied van de sociale zekerheid voor werknemers.

22

Intersentia

Inleiding

Het gaat om: 1. bijkomstige betrekkingen: • bepaalde plukkers in de land- en tuinbouw; • vrijwillige brandweerlieden; • vrijwilligers; 2. betrekkingen van wezenlijk korte duur: • occasionele arbeid: de werknemers die een werk verrichten dat de 8 uur per week niet overschrijdt, bij één of meerdere werkgevers, voor de behoeften van de huishouding van de werkgever of van zijn gezin; • studenten: wanneer de tewerkstelling gedurende een kalenderjaar 50 arbeidsdagen niet overschrijdt. Er is een beperkte solidariteitsbijdrage verschuldigd van 8,13%: 5,42% voor de werkgever en 2,71% voor de student; • het ‘extern’ huispersoneel (= niet-inwonend) waarvan de arbeidsduur 4 uur per dag en 24 uur per week niet overschrijdt; • PWA-werknemers (zie hoofdstuk betreffende de werkloosheid); • bepaalde seizoensgebonden werkzaamheden in de landbouw (bv. de oogst van aardbeien, witloof, hop, …).

5.4.

Gevolgen van de onderwerping

De meest voor de hand liggende gevolgtrekking van de onderwerping aan de sociale zekerheid is de verplichting om bijdragen te betalen aan de RSZ. Deze onderwerping is noodzakelijk om rechten te verwerven inzake rustpensioen, werkloosheid en ziektevergoedingen.

Inzake gezondheidszorg en kinderbijslag is de band tussen de opening van het recht en loontrekkende arbeid veel subtieler. Wat de overlevingspensioenen betreft , ontstaat het recht van de begunstigde uit het werk van de echtgenoot (zie verder).

6.

Het loon waarop de bijdragen worden geïnd

Art. 19 en 23 RSZ-wet

6.1.

Het begrip loon

Eerder werd al gesteld dat de financiering van de Belgische sociale zekerheid gebeurt door werkgevers- en werknemersbijdragen.

Intersentia

23

Socialezekerheidsrecht toegepast

Arbeiders/bedienden – De basis waarop de bijdragen geïnd worden, verschilt naargelang het statuut van de werknemer: arbeider of bediende. Werkgever en werknemer hebben geen vrije keuze tussen het arbeider- of het bediendestatuut. Het is de aard van de prestaties (manueel of intellectueel) die bepaalt of iemand arbeider of bediende is. Voor arbeiders en daarmee gelijkgestelden berekent men de socialezekerheidsbijdragen op het brutoloon verhoogd met 8%.

De reden daarvoor is dat voor bedienden de werkgever rechtstreeks het (enkel en dubbel) vakantiegeld betaalt, terwijl het vakantiegeld van de arbeiders door toedoen van de Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie (RJV) wordt uitbetaald. De verhoging met 8% op het brutoloon van de arbeiders vertegenwoordigt het enkel vakantiegeld dat de RJV uitbetaalt. Door de verhoging van de berekeningsbasis met 8% worden de werknemers- en werkgeversbijdragen op het enkel vakantiegeld onrechtstreeks betaald, samen met het gewone loon. De bijdrage van de werklieden wordt dus berekend op 108% van het brutoloon om zo rekening te houden met het vakantiegeld dat betaald wordt door een fonds en niet geïntegreerd is in het loon zoals bij de bedienden, waar de bijdrage berekend wordt aan 100% van het brutoloon.

Loonbegrip – Aangezien de sociale zekerheid dus in beginsel gefinancierd wordt door bijdragen die op het loon geïnd worden, is het uiteraard van belang te weten welk loonbegrip er in de sociale zekerheid gehanteerd wordt. Het zou ons in het kader van deze cursus te ver voeren om alle wettelijke en reglementaire bepalingen ter zake uiteen te zetten, maar samengevat kunnen we stellen dat als loon voor de sociale zekerheid aangezien wordt: – elk in geld of in geld waardeerbaar voordeel; – dat de werkgever aan zijn werknemer toekent; – als tegenprestatie voor arbeid krachtens de arbeidsovereenkomst; – alsook datgene waarop de werknemer recht heeft ingevolge zijn dienstbetrekking: • rechtstreeks: krachtens de wet, een cao, een ondernemingsreglement, een gebruik, een eenzijdige verbintenis; • onrechtstreeks: via fondsen voor bestaanszekerheid e.d.

Hierbij aansluitend merken we nog op dat de RSZ deze definitie doorgaans zo ruim mogelijk interpreteert. De persoonlijke en patronale bijdragen aan de sociale zekerheid zijn overigens verschuldigd op alle elementen van het loon (basisuur- of maandloon, premies, commissieloon enz.). De sociale bijdragen die betaald dienen te worden, zijn niet gering.

Veel werkgevers trachten dan ook – al dan niet wettelijke – manieren te vinden om aan hun werknemers vergoedingen te betalen waarop geen bijdragen verschuldigd zijn.

24

Intersentia

Inleiding

Op de volgende vergoedingen moeten bv. wel RSZ-bijdragen worden betaald: • loon voor overuren; • voordelen in natura; • commissielonen; • fooien of bedieningsgeld (op een forfaitair dagloon); • gratificaties, premies, vergoedingen van alle aard, aandelen in de winst (wat ook de bron van de tegemoetkoming is, nl. wettelijk, conventioneel of liberaliteit van de werkgever); • loon voor feestdagen; • eerste week van het gewaarborgd loon voor werklieden; • loon voor dagen klein verlet of loon voor afwezigheidsdagen om ander werk te zoeken; • loon als aanvulling bij het dubbel vakantiegeld (bv. als de werkgever als gevolg van een conventie het dubbel vakantiegeld (normaal 85%) aanvult tot 100%); • opzeggingsvergoedingen (verbrekingsvergoedingen); • vergoedingen uitbetaald n.a.v. een einde van de arbeidsovereenkomst in onderling akkoord; • enkelvoudig vakantiegeld tijdens de dienstbetrekking; • dubbel vakantiegeld (de werkgevers betalen geen bijdragen. De werknemers betalen een bijzondere bijdrage van 13,07%, maar die brengt geen rechten met zich mee).

Op de volgende vergoedingen moeten bv. geen RSZ-bijdragen worden betaald: • kosten eigen aan de werkgever; • sommige mobiliteitsvergoedingen; • verplaatsingskosten van en naar het werk; • maaltijdcheques: enkel onder een aantal strenge voorwaarden die gelijktijdig vervuld moeten zijn: • maximale waarde werkgeverstussenkomst: 5,91 euro; • minimale waarde werknemerstussenkomst: 1,09 euro; • 1 cheque per effectief gewerkte dag (geen minimum aantal uren); • de cheque mag niet in plaats van loon uitgereikt worden (zoals ooit de eindejaarspremie in het onderwijs met cheques betaald werd); • de bron moet een individueel of collectief akkoord zijn; • de cheque mag enkel gebruikt worden voor verbruiksklare voeding en drank; • maximale geldigheidsduur van 3 maanden; • het aantal uitgereikte cheques moet op RSZ-aangifte vermeld worden; • individualiseerbaar: specificeren op individuele rekening werknemer hoeveel cheques werden toegekend en hoeveel de persoonlijke bijdrage bedraagt; • aanvullingen bij sociale voordelen; • vrijgevigheden van de werkgever (‘liberaliteiten’): dit dient zéér genuanceerd bekeken te worden, bv. bij een bijzondere gebeurtenis in het bedrijf (jubileum), bij pensionering,

Intersentia

25

Socialezekerheidsrecht toegepast

25 jaar dienst enz. Als het gaat om iets wat iedereen in het bedrijf krijgt, of indien het in een cao werd opgenomen, dan is het wel onderworpen aan bijdrageplicht; • sommige beschermingsvergoedingen (zwangerschap, loopbaanonderbreking, militaire dienst, …); • geschenken en geschenkcheques (onder zeer strikte voorwaarden); • enkelvoudig vakantiegeld bij uitdiensttreding; • vergoeding voor arbeidsgereedschap of werkkleding; • syndicale premies (met een maximum per werknemer); • uitwinningsvergoeding voor vertegenwoordigers; • maaltijden beneden de kostprijs in een bedrijfsrestaurant; • bijkomende prestaties voor middagtoezicht/busbegeleiding door onderwijzend personeel of onderhoudspersoneel (indien hoofdprestatie: wél RSZ!); • vergoeding voor willekeurig ontslag; • sommige feestdagen tijdens tijdelijke werkloosheid indien er reeds een aantal werkloosheidsdagen waren in hetzelfde kalenderjaar (1 feestdag per 25 werkloosheidsdagen in de vijfdagenweek en 1 feestdag per 30 werkloosheidsdagen in de zesdagenweek); • opleidingskosten.

6.2.

Enkele bijzondere vergoedingen

Een aantal vergoedingen die de werkgever aan de werknemer betaalt, nemen een bijzondere plaats in.

6.2.1.

Toekenning firmawagen

Art. 38, § 3quater wet 29 juni 1981 houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers De RSZ beschouwt het voordeel voor het persoonlijk en privégebruik van een bedrijfswagen niet als loon. Daarom is een bedrijfswagen dus niet onderworpen aan de gewone socialezekerheidsbijdragen.

Werkgevers die firmawagens ter beschikking stellen van hun personeel, moeten hierop wel een RSZ-bijdrage (CO2-taks genaamd) betalen, als de werknemer de firmawagen ook voor privédoeleinden mag gebruiken. Als privédoeleinden worden bv. beschouwd: verplaatsingen in de vrije tijd (zoals op reis gaan, boodschappen doen) en woon-werkverplaatsingen. De maandelijkse bijdrage is afhankelijk van de CO2-uitstoot en het type brandstof, en wordt forfaitair vastgesteld.4 4.

26

Voor benzinevoertuigen: [(Y × 9) – 768] : 12; voor dieselvoertuigen: [(Y × 9) – 600] : 12; voor voertuigen op LPG: [(Y × 9) – 990] : 12; voor elektrisch aangedreven voertuigen: 20,83 euro (bedrag vanaf Intersentia

Inleiding

Hier kan eveneens worden opgemerkt dat de fiscale aftrekbaarheid van de firmawagen eveneens gekoppeld is aan de CO2-uitstoot van de firmawagen: hoe lager de uitstoot, hoe groter de aftrekbaarheid.

6.2.2.

Niet-recurrente resultaatgerichte bonus

Cao nr. 90 van de Nationale Arbeidsraad, gesloten op 20 december 2007, en cao nr. 90bis van 21 december 2010 Kort samengevat komt het erop neer dat de werkgever bepaalde voordelen (bonus) mag toekennen die gebonden zijn aan de collectieve resultaten van een onderneming of een welomschreven groep van werknemers. Deze voordelen hangen af van de verwezenlijking van duidelijk aflijnbare, transparante, definieerbare/meetbare en verifieerbare doelstellingen. Zo kan bv. worden voorzien dat een bonus zal worden toegekend indien een bepaalde omzetstijging zal worden gerealiseerd, of bepaalde kosten worden gereduceerd, of het papierverbruik of elektriciteitsverbruik daalt enz.

Het behalen van de doelstellingen moet echter kennelijk onzeker zijn bij de invoering van het bonusplan. Indien bv. een bonus wordt vooropgesteld voor de werknemers indien een omzetstijging van 10% wordt gerealiseerd in de maand december, zal dit een geldige voorwaarde kunnen zijn. Indien dit echter wordt vooropgesteld in een speelgoedwinkel, dan is het halen van die doelstelling, gelet op sinterklaas en de kerstperiode, helemaal niet kennelijk onzeker en eerder zelfs waarschijnlijk, zodat het in dat geval geen geldige voorwaarde is.

De bonus wordt niet beschouwd als loon voor een maximumbedrag van 3.130 euro per jaar en per werknemer (bedrag in 2015). Vanaf 1 januari 2016 wordt dit verhoogd tot 3.200 euro per jaar. Dit maximumbedrag zal jaarlijks gekoppeld worden aan de gezondheidsindex. Voor de werkgever zijn de effectief toegekende voordelen onderworpen aan een bevrijdende heffing van 33%. De werknemer ontvangt het bedrag dus netto. De bonus en de bijzondere heffing zijn een aftrekbare beroepskost voor de werkgever.

6.2.3.

Betaling van verkeersboetes van de werknemer door de werkgever

Wet 22 december 2008 houdende diverse bepalingen Wanneer een werknemer tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst een verkeersovertreding begaat, blijft hij hiervoor in principe persoonlijk verantwoordelijk, en is hij ook zelf de opgelegde verkeersboete verschuldigd. Als een werkgever dan toch 1 januari 2013). Hierbij staat Y voor het CO2-uitstootgehalte in gram/kilometer, zoals vermeld in het gelijkvormigheidsattest. Het resultaat van bovenvermelde formules levert bedragen op die jaarlijks worden geïndexeerd. Voor 2014 en 2015 moet het resultaat van de basisformule vermenigvuldigd worden met 137,45/114,08.

Intersentia

27

Socialezekerheidsrecht toegepast

vrijwillig de verkeersboete op zich neemt in de plaats van zijn werknemer, kan worden gesteld dat daarop in principe RSZ-bijdragen verschuldigd zijn. De wetgever heeft echter beslist dat de betaling van verkeersboetes door de werkgever niet als loon in de zin van de RSZ-wetgeving wordt beschouwd.

De werkgever die in de plaats van zijn werknemer een verkeersboete betaalt, of aan zijn werknemer het bedrag terugbetaalt van een door de werknemer opgelopen verkeersboete, is echter wel een bijzondere werkgeversbijdrage verschuldigd, met name een solidariteitsbijdrage van 33%. Het moet gaan om overtredingen begaan tijdens de uitoefening van de arbeidsovereenkomst. Indien het een overtreding tijdens de privĂŠtijd van de werknemer betreft, zal de vergoeding wel als loon worden beschouwd.

Deze solidariteitsbijdrage is steeds verschuldigd als het gaat om de betaling door de werkgever van verkeersboetes opgelopen door de werknemer die: voortvloeien uit een zware verkeersovertreding (derde en vierde graad); voortvloeien uit een snelheidsovertreding ĂŠn minimaal 150 euro bedragen.

Verkeersboetes naar aanleiding van een lichte verkeersovertreding (eerste en tweede graad) en verkeersboetes van minder dan 150 euro ingevolge een snelheidsovertreding, zijn van de solidariteitsbijdrage vrijgesteld voor de eerste 150 euro per jaar per werknemer. Verkeersboetes die te maken hebben met de toestand van het rijdend materieel en de conformiteit van de lading, zijn steeds volledig vrijgesteld van de solidariteitsbijdrage.

Een verkeersboete die de werknemer niet zelf moet betalen, wordt wel als een voordeel van alle aard beschouwd en is derhalve belastbaar in hoofde van de werknemer.

Het is altijd de werkgever die verplicht is de nodige inhoudingen te doen op het loon van de werknemer. De werknemer kan hiervoor nooit aansprakelijk gesteld worden.

7.

Financiering van de sociale zekerheid

7.1.

Loontrekkenden

7.1.1.

Werkgevers en werknemers

De basis van de financiering van de sociale zekerheid wordt gevormd door bijdragen die afgehouden worden van het brutoloon van de werknemers, en door bijdragen van de werkgevers. De werknemersbijdrage bedraagt 13,07% van het brutoloon (zonder begrenzing).

28

Intersentia