Diplomat #6

Page 1

საქართველო-შვედეთის საუკუნოვანი მეგობრობა და სიღრმისეული ურთიერთობები DEEP ROOTS OF GEORGIAN-SWEDISH RELATIONS

მარტინა ქვიქი, შვედეთის ელჩი საქართველოში

MARTINA QUICK, H.E. AMBASSADOR OF SWEDEN TO GEORGIA ISSN 2449-3007

9

772449

300003


CONTENT

DIPLOMATIC DISCOURSE

5-13

საქართველო-შვედეთის საუკუნოვანი მეგობრობა და სიღრმისეული ურთიერთობები DEEP ROOTS OF GEORGIAN-SWEDISH RELATIONS

GEORGIANS IN SWEDEN

14-18 მეცნიერი ძმები შვედეთში: ქართველთა წარმატების კიდევ ერთი ისტორია BROTHERS IN SCIENCE: ANOTHER SUCCESS STORY OF GEORGIANS IN SWEDEN GEORGIANS IN SWEDEN

19-21 ქართველი ექიმის გზა საერთაშორისო ფარმა-ბიზნესში GEORGIAN DOCTOR'S PATH TO INTERNATIONAL PHARMACEUTICAL INDUSTRY GEORGIANS IN SWEDEN

22-29 მალმოს უნივერსიტეტში, კავკასიოლოგიის პროგრამის დამფუძნებელი ქართულშვედური ოჯახი GEORGIAN-SWEDISH FAMILY THE FOUNDERS OF CAUCASUS STUDIES AT MALMÖ UNIVERSITY SWEDISH SUCCESS STORY

30-33 საქართველოში ბიზნესის კეთების სიმარტივე და გამოწვევები THE EASE AND CHALLENGES OF DOING BUSINESS IN GEORGIA ECONOMIC PERSPECTIVE

34-35 რა სარგებელს მოუტანს საქართველოს EFTA-ს ქვეყნებთან გაფორმებული ხელშეკრულება WHAT IS THERE FOR GEORGIA AFTER THE EFTA FREE TRADE AGREEMENT CULTURAL EXCHANGE

38-42 საქართველო-თურქეთის კულტურული ურთიერთობების ქვაკუთხედი და ისტორიული შეთანხმება TURKEY AND GEORGIA REACH HISTORICAL AGREEMENT: THE CORNERSTONE OF CULTURAL RELATIONS CULTURAL EXCHANGE

44-46 უკანასკნელი ფურცელი: ჰოლოკოსტის მოგონებების კვალდაკვალ LAST FOLIO: PRESERVING MEMORY OF THE HOLOCAUST

შიო მღვიმელის ქ. #15 თბ. 0179 15 Shio Mghvimeli Str. Tbilisi 0179, Georgia

გენერალური დირექტორი ნინო შარაშიძე Managing Director Nino Sharashidze

აღმასრულებელი დირექტორი ნათია გამყრელიძე Executive Director Natia Gamkrelidze

nino.sharashidze@observer.com.ge

natia.gamkrelidze@observer.com.ge

გამოწერა და რეკლამის განთავსება Subscription & Advertising sales@observer.com.ge

info@observer.com.ge TEL: +995 595 313 637 რედაქტორთა კოლეგია Editorial Commitette editor@observer.com.ge



ქვეყანა ფოკუსში:

COUNTRY IN FOCUS:

შვედეთი SWEDEN

4 DIPLOMAT


DIPLOMATIC DISCOURSE

საქართველო-შვედეთის საუკუნოვანი მეგობრობა და სიღრმისეული ურთიერთობები DEEP ROOTS OF GEORGIAN-SWEDISH RELATIONS ნინო შარაშიძე

NINO SHARASHIDZE

აქართველო და შვედეთი ორმხრივი დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარების 25 წლისთავს აღნიშნავენ. თუმცა ქართულ-შვედურ ურთიერთობებს უფრო ღრმა ფესვები აქვს, რომელიც სათავეს იღებს მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრიდან ნობელების ოჯახით ან კიდევ უფრო ადრე, როდესაც ვიკინგები დასახლდნენ საქართველოში. ორი ქვეყნის ხანგრძლივ და მჭიდრო ურთიერთობებზე ვესაუბრეთ საქართველოში შვედეთის ელჩს მარტინა ქვიქს და საქართველოს ელჩს შვედეთში მალხაზ კაკაბაძეს.

დაასახელეთ ორმხრივი ურთიერთობების ფარგლებში მიღწეული წარმატების რამდენიმე მაგალითი. თქვენი აზრით, საქართველოსა და შვედეთს შორის კონსტრუქციული თანამშორმლობის ფარგლებში რა მთავარი მიღწევები არსებობს? ქვიქი: მინდა ამ კითხვას უფრო დიდი პერსპექტივის გათვალისწინებით ვუპასუხო. საქართველო უკვე 20 წელია „შვედეთის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოსთან“ თანამშრომლობს. ამ გადმოსახედიდან შეგვიძლია დავინახოთ, ის თუ რაოდენ დიდი გზა გავიარეთ. 1990–იან წლებში ჰუმანიტარული დახმარების განხორციელებით დავიწყეთ, ომის შემდგომ, ლტოლვილებისა და იძულებით გადაადგილებული პირების საცხოვრებლით უზრუნველყოფაში ვეხმარებოდით საქართველოს. დღეს, საქართველოს ასოცირების ხელშეკრულების, მათ შორის ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის სივრცის, იმპლემენტაციაში ვეხმარებით. აღნიშნული გასაოცარი პროგრესია დროის ასეთ მოკლე პერიოდში. რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი მხოლოდ ჩვენი დამსახურება არ არის, თუმცა მოხარულები ვართ, რომ ამ გზაზე საქართველოს დახმარება შევძელით მისი საჭიროებების გათვალისწინებით. გვაქვს უფრო კონკრეტული წარმატების ისტორიებიც. მაგალითად, ამ გაზაფხულზე, საელჩომ უმასპინძლა შვედეთში სასწავლო–გაცვლით პროგრამაში მონაწილე სტუდენტებს. შვედური უნივერსიტეტების სტიპენდიების მქონე, დაახლოებით, 30 ახალგაზრდას ვუმასპინძლეთ. უნდა ვაღიარო, რომ საქართველოში ჩამოსვლისას გაკვირვებული დავრჩი იმით, რომ ძალიან ბევრ ქართველს ჰქონდა შვედეთში განათლება

eorgia and Sweden celebrate 25th anniversary of establishment of their bilateral diplomatic relations. However Swedish-Georgian relations have much deeper roots going back to the second half of the 19th century, which is associated with the family of Nobels or even earlier when the Vikings established a permanent settlement in Georgia. On this occasion we interviewed H.E. Ambassador of Sweden to Georgia Martina Quick and H.E. Ambassador of Georgia to Sweden Malkhaz Kakabadze.

G

Give us an example of a success story on the bilateral front. What would you identify if you were to pick one or two things as good examples of a constructive partnership between Georgia and Sweden? QUICK: Actually, I would like to look at the question from a bigger perspective. Georgia has been working with the Swedish International Development Cooperation Agency (SIDA) for 20 years now. From this point of view, we can see how far we have come. We started with humanitarian assistance in the 90s, after the war we helped to build houses, accommodate refugees and IDPs. Today, we are working on supporting Georgia’s implementation of the Association Agreement, including a deep and Comprehensive Free Trade Area. So, it's an amazing development in a very short time. Of course, that is not entirely a product of our efforts, but at least we have contributed a bit during the years by supporting Georgia in different ways depending on what was needed. However, we also have very concrete success story. For instance, this spring we had a reception at the residence for a group of Georgian students going to study in Sweden. There were around 30 young people with scholarships to Swedish universities. Indeed, when I came to Georgia, I was surprised at how many people had studied in DIPLOMAT 5


DIPLOMATIC DISCOURSE

მიღებული. ცოტა ხნის წინ მათ კურსდამთავრებულთა ასოცია შექმნეს, რომელშიც 300–მდე შვედეთში განათლებამიღებული სტუდენტი გაერთიანდა. ეს ნამდვილად დიდი რიცხვია, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ჩვენი ქვეყნები ევროპის სხვადასხვა მხარეს მდებარეობენ. მგონია, რომ სტუდენტების გაცვლითი პროგრამა ნამდვილი წარმატების ისტორიაა, რადგან შემდგომ ეს ადამიანები ბრუნდებიან და ერთგვარად შვედეთის თანა–ელჩებიც კი ხდებიან საქართველოში. ბევრი მათგანი ძალიან აქტიურია და ცდილობს საქართველოსა და შვედეთს შორის ურთიერთობების განვითარებაში მიიღოს მონაწილეობა. დღესდღეობით, ზოგიერთი მათგანი სხვადასხვა თანამდებობას იკავებს სახელმწიფო და საჯარო სექტორში. კიდევ ერთი წარმატებული ისტორია ჩვენთვის სრულიად მოულოდნელი აღმოჩნდა. რამდენიმე წლის წინ, თბილისში ვუმასპინძლეთ გამოფენასა და სემინარს შშმ პირებთა უფლებების შესახებ, რომელიც მანამდე უკვე იყო ნაჩვენები არაერთ სახელმწიფოში. მოულოდნელად, ამ გამოფენამ დიდი ინტერესი გამოიწვია სამინისტროებს, ასოციაციებს, შშმ პირებს შორის და თვით ფართო საზოგადოებაშიც. მას შემდეგ, ბოლო სამი წლის განმავლობაში, ამ გამოფენას ბათუმმა, რუსთავმა და თელავმა უმასპინძლა. ამ წლის შემოდგომაზე გამოფენას გორში ჩავიტანთ. მოხარულები ვართ, რომ ამ საკითხით არამხოლოდ დედაქალაქში, არამედ ქვეყნის მასშტაბით დაინტერესდნენ. მგონი ახლა, ისეთი მომენტია, როცა ამ საკითხე ბევრი ადამიანი ფიქრობს. ბედნიერი ვარ, რომ ჩვენი წამოწყება ასე კარგად მიიღო საზოგადეობამ. კაკაბაძე: საკმაოდ რთული კითხვაა. უკანასკნელი 25 წლის განმავლობაში შვედეთი საქართველოს ერთ-ერთ აქტიურ მხარდამჭერად იქცა სახელმწიფოებრიობის შენების გზაზე. თუმცა, საქართველო-შვედეთის თანამშრომლობა ყოველთვის საერთო ინტერესებსა და პარტნიორობას ეფუძნებოდა. ჩვენი ურთიერთობები მეტად ფართო და მრავალმხრივია. ყველა მიმართულება საკმაოდ წარმატებულად ვითარდება, შესაბამისად მიჭირს ერთი კონკრეტული ინიციატივის გამოყოფა. ჩვენი თანამშრომლობა და ურთიერთგაგება ყველა დონეს მოიცავს, ეს იქნება პოლიტიკური დონე თუ საერთო ღირებულებების გაზიარება, ჩვენი კულტურის, ისტორიის, ტრადიციების, რელიგიის, ლიტერატურის, ფოტოგრაფიის, კინემატოგრაფიის თუ ეკონომიკური განვითარების შესაძლებლობების კუთხით ხელშეწყობა. საქართველო-შვედეთის ურთიერთთანამშრომლობა ვიკინგების ხანაში დაიწყო და მე-19 საუკუნეში ძმები ნობელების საქართველოში საქმიანობით გაგრძელდა. მას შემდეგ ჩვენს ხალხებს შორის ურთიერთობა არასოდეს გაწყვეტილა. საქართველოს თითოეული მოქალაქის მეხსიერებაში წარუშლელად რჩებიან ასტრიდ ლინდგრენის უსაყვარლესი პერსონაჟები. მოხარული ვარ იმითაც, რომ ქართველი მწერლები უფრო და უფრო პოპულარული ხდებიან შვედურ საზოგადოებაში. შვედურ ენაზე ახლახან ითარგმნა თანამედროვე შემოქმედება ისეთი მწერლებისა, როგორებიც არიან არჩილ ქიქოძე, ჯემალ ქარჩხაძე, აკა მორჩილაძე, პოეტი ლია ლიქოკელი. ანალოგიურად, ქართველ მკითხველთა შორის კარგად ნაცნობია კლასიკოსი მწერლები ავგუსტ სტრინდბერგი, სელმა ლაგერლოფი და იალმარ სოდერბერგი. უკვე მეოთხე წელია საქართველოს უძველესი ანბანი და ენა წარმოდგენილი და წახალისებულია ენების ევროპულ დღეზე, რომელიც სტოკჰოლმში ყოველწლიურად 26 სექტემბერს იმართება. შვედ მომღერალთა ჯგუფი „დოლური“, რომელიც 1999 წელს გეტებორგიში შეიქმნა, გასულ წლებში ქართულ ტრადიციულ მრავალხმიან სიმღერებს ასრულებდა. მალმოსა და ლუნდის უნივერსიტეტების ქართველ

6 DIPLOMAT

Sweden. Recently, some of these students founded an Alumni Association for students who had studied in Sweden. There are about 300 members, which is really a lot considering the fact that we are at opposite sides of Europe. I think that student exchange really is a success story because these people come back to become some kind of college ambassadors for Sweden in Georgia as well. Many of them are really active and working hard on developing connections with Sweden in other areas. Now some of them are also in different positions in different Government agencies and Public service. One more success story that I would like to highlight is the one that came as a surprise. A few years ago, we received an exhibition and a seminar about the rights of disabled people in Tbilisi that had toured in different countries previously. Surprisingly, there was such a big interest from ministries, associations, disabled people and even from the public. Since that time and most especially in the last three years, we have toured this exhibition in Batumi, Rustavi and Telavi. This autumn, we are going to be in Gori. I was happily surprised to see the interest in these issues not just in the capital but also around the country. There is that kind of momentum, which we enjoy now because many people have started to think about these things. I was really happy and surprised that our contribution was received well. KAKABADZE: This is a very challenging question. For the past 25 years, Sweden has turned into one of the most active supporters of Georgia on its way to building its statehood. Although, cooperation between Georgia and Sweden has always been based on mutual interest and partnership, our relationship now is extremely broad and diversified. All directions are being developed quite successfully. So, that will make it difficult for me to single out any initiative without mentioning the others. We have had partnership and understanding at all levels, be it at the political level or sharing common values in promoting our culture, history, traditions, religion, literature, photography, cinematography or economic development opportunities. Georgian-Swedish relations started back in the Viking Age and then continued through the activities of the Nobel brothers in Georgia at the end of the 19th century. Since then, the friendship between our people has never stopped. Every Georgian citizen, regardless of age, has engraved in his or her mind memories of Astrid Lindgren’s loveliest characters. It’s been four years already since the Georgian ancient alphabet and language was first presented and promoted at the European Day of Languages in Stockholm. This has continued on September 26, every year. I am also glad to learn that Georgian writers are becoming more and more popular in Swedish society. Works of contemporary Georgian writers like Archil Kikodze, Jemal Karchkhadze, Aka Morchiladze and poet Lia Likokeli have been recently translated into Swedish language. Similarly, classic writers like August Strindberg,


DIPLOMATIC DISCOURSE

მეცნიერებს, ისევე როგორც შვედეთში მცხოვრებ და მომუშავე არაერთ ექიმს, მასწავლებელს, სხვადასხვა პროფესიის წარმომადგენელს საკუთარი მეტად მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ჩვენს ქვეყნებს შორის უკვე არსებული მეგობრული ურთიერთობის გაღრმავებაში. SIDA-ის აქტიური ჩართულობით საქართველოში უკვე გახორციელდა რამდენიმე პროექტი, რომელებიც მიზნად ისახავს ევროკავშირთან ეკონომიკური ინტეგრაციის გაუმჯობესებას, დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებას, ადამიანის უფლებების მიმართ უფრო დიდი პატივისცემის უზრუნველყოფასა და კანონის ფარგლებში არსებულ კარგ მმართველობას. SIDA-ის ქმედებების მიზანია და ორგანიზაციის პრიორიტეტებს შორისაა კლიმატის გავლენის შემცირება და საქართველოში გარემოს გაუმჯობესებას. სხვადასხვა სამშენებლო პროექტში სამუშაოდ საქართველოს სამოქალაქო სექტორის სამკაოდ დიდი ნაწილი ჩასულა შვედეთში. შვედური ინსტიტუტის ხელშეწყობით თანდათან იზრდება სტუდენტთა რიცხვი, რომელთაც შესაძლებლობა აქვთ, ისწავლონ შვედეთის უნივერსიტეტებში. იმავე ორგანიზაციის ხელშეწყობით, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი სტუდენტებს შვედური ენის კურსებს სთავაზობს, მაშინ როცა შვედ ახალგაზრდებს მალმეს უნივერსიტეტში ქართული ენის შესწავლის შესაძლებლობა ეძლევათ. შვედური ინსტიტუტი მხარს უჭერს პროფესიული განათლების სფეროების („ვისბის” პროგრამა მაგისტრატურისა და დოქტორანტურის სტუდენტებისათვის და ზაფხულის აკადემია), ხელოვნების, მუსიკის, ფილმის გადაღების არაერთ ინიციატივასა და პროგრამას. ჩვენი შვედი მეგობრების ძალიან მადლიერი ვართ საქართველოში „Kvinna till Kvinna“-ის ოფისის დაარსების გამო, რომელმაც უმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა ქართულ საზოგადოებაში ქალის როლისა და გენდერული თანასწორობის გაძლიერების კუთხით. ამ ინიციატივების მხარდაჭერისა და უდიდესი ღვაწლის გამო დიდი სიამოვნებითა და პატივისცემით გადავუხდი განსაკუთრებულ მადლობას შვედეთის საელჩოს საქართველოში. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს შესახებ არსებული ცოდნის დონე შვედეთში თანდათან იზრდება. საქართველო არა მხოლოდ ღვინის აკვანი, არამედ დიდი ისტორიის მქონი ქვეყანაა, რომელსაც შვედეთის მოსახლეობა ჯერ კიდევ არ იცნობს სრულად. 2009 წელს სტოკჰოლმმა უმასპინძლა გამოფენას სახელწოდებით - „მედეა საქართველოდან“, რომელზეც წარმოდგენილი იყო ძველი კოლხების, ჩვენი წინაპრების განძი, რომლებიც საქართველოს ტერიტორიაზე დაახლოებით 30 საუკუნის წინ ცხოვრობდნენ. ფაქტობრივად, სწორედ ეს იყო საქართველოს დიდი და მდიდარი ისტორიის, კულტურისა და ტრადიციების ადგილობრივ საზოგადოებამდე უფრო ახლოს მიტანის პირველი მცდელობა. 2004 წელს უფსალას უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მონაწილეობა მიიღეს საქართველოში ჩატარებულ ექსპედიციაში „Vittfarne”, რომელიც საქართველოსთან ვიკინგების პირველი, მე-11-12 საუკუნეებში დაფიქსირებული კავშირების აღმოჩენას ემსახურებოდა. ექსპედიცია წარმატებით წარიმართა და ქართული საზოგადოებისაგან დადებითი შეფასება დაიმსახურა, რასაც მოგვიანებით იმავე თემატიკაზე მიძღვნილი მრავალი ღონისძიება თუ მეცნიერული კონფერენცია მოჰყვა. საქართველოს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ვიკინგების მოგზაურობის შესახებ დოკუმენტური ფილმიც გადაიღო, რომელსაც საზოგადოება 2017 წლის ბოლოს იხილავს. ცხადია, რომ ორმხრივი თანამშრომლობა ინტენსიურია და გაღრმავების დიდი პოტენციალი აქვს.

Selma Lagerlöf and Hjalmar Söderberg are already well known among Georgian readers. The group Doluri made up of Swedish singers performed traditional Georgian polyphonic songs in Gothenburg in 1999. Georgian scientists from the University of Malmö and the University of Lund, as well as many doctors, teachers and representatives of different professions live and work in Sweden thus making their significant contribution to further the already friendly relations between our countries. Through active involvement of SIDA, quite a few projects have been implemented so far in Georgia to achieve better economic integration of my country with the EU, strengthen its democratic institutions, and ensure greater respect of human rights and good governance under the rule of law in Georgia. Activities of SIDA aim at reducing climate impact and improving the environment in Georgia are also among the top priorities of the organization. Significant number of Georgian public sector employees have travelled to Sweden to participate in various capacity building projects. With the help of the Swedish Institute, an increasing number of Georgian students are enjoying their studies at Swedish universities. With the help of the same organization Tbilisi State University offers Swedish language courses while Swedish fellows are given the opportunity to master Georgian language at the University of Malmö. A number of other initiatives and programs are being supported by the Swedish Institute in the fields of professional education (Visby program for master and PhD students and Summer Academy), art, music, film making and etc. We are thankful to our Swedish friends for establishing the office of Kvinna in Georgia, and this has played vital roles in helping us strengthen women’s role and gender equality in the Georgian society. In this respect, it is my pleasure to deliver special thanks to the Swedish Embassy in Georgia for its tireless contribution in supporting these initiatives. It is also important to highlight that the awareness of Georgia in Sweden is growing. Georgia is not only the cradle of wine, but it also has a deep history which the Swedish society is not yet fully aware of. In 2009, Stockholm hosted the exhibition “Medea from Georgia” displaying the treasures from Ancient Colchis – our ancestors who lived in the Georgian territory some 30 centuries ago. It was actually the first attempt of bringing Georgia’s long and rich history, culture and traditions closer to the local society. In 2004, scientists from the Uppsala University took part in the expedition Vittfarne to Georgia. The expedition was dedicated to the exploration of the first contacts of Vikings with Georgia in the 11th and 12th centuries. The expedition was successful and received positive evaluation from the Georgian society, and this was followed by various joint events and scientific conferences dedicated to the same topic. Similarly, the Georgian Public Broadcasting Company has filmed a documentary on the trip of Vikings DIPLOMAT 7


DIPLOMATIC DISCOURSE

როგორია დღეს საქართველოსა და შვედეთის სამეფოს შორის არსებული სავაჭრო ბრუნვა და საქართველოს ეკონომიკის რომელი სექტორებია ყველაზე საინტერესო შვედი ინვესტორებისთვის? ქვიქი: ჩვენ საკმაოდ მცირე და შეზღუდული სავაჭრო ბრუნვა გვაქვს. მართალია, ბრუნვა ნელნელა იზრდება, თუმცა ჯერჯერობით კვლავ საკმაოდ შეზღუდულია. დღეს, შვედური კომპანიები სხვადასხვა სექტორში წარმატებულად მუშაობენ. ბაზარზე გვყავს კომპანიები, რომლებიც ინდუსტრიული ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციით და ტელეკომუნიკაციებით არიან დაკავებული. შედარებით პატარა კომპანიები მუშაობენ ლაბორატორიულ ტესტებზე, მაკიაჟზე, საკვებ პროდუქტებსა და ღვინოზე. რა თქმა უნდა, გაცილებით მეტი კომპანიის ხილვა გვსურს. ჩემი აზრით ძირითადი პრობლემა ის არის, რომ შვედურმა კომპანიებმა არ იციან საქართველოს შესახებ. ინფორმაციის ნაკლებობის საკითხის გადაჭრას სტოკჰოლმში საქართველოს საელჩოსთან თანამშრომლობით ვცდილობთ. გვსურს შვედებს გავაცნოთ საქართველოს ბაზარი, მისი შესაძლებლობები, ის თუ როგორ მუშაობს და როგორ შეიძლება აქ თავის დამკვიდრება. იმედი მაქვს, რომ მალე უფრო მეტ კომპანიას ვიხილავთ. ერთ–ერთი სექტორი, რომელზეც ვფიქრობ გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული ტექნოლოგიებია, რადგან ამ მიმართულებით საქართველო აქტიურად მუშაობს. მაგალითად, სექტემბერში მონაწილეობა მივიღეთ LED ფორუმში, რომელიც ახალი ტიპის, მდგრადი „გონიერი ქალაქების“ შექმნის თემას მიეძღვნა. ჩვენ ამ მიმართულებით დიდი გამოცდილება გვაქვს. თანამედროვე ტექნოლოგიები საშუალებას გვაძლევს გარემოს მდგომარეობა გავაუმჯობესოთ და ეკონომიკური ეფექტურობა გავზარდოთ. ეს იქნება ის მიმართულება, სადაც შვედურ კომპანიები ყველაზე უკეთ შეძლებენ დახმარებას. კაკაბაძე: შვედეთის სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით, ორ ქვეყანას შორის არსებული სავაჭრო ბრუნვა 2016 წელს 15 მილიონი ევროს ფარგლებში დაფიქსირდა. სამწუხაროდ, საქართველოსა და შვედეთს შორის არსებული ორმხრივ ვაჭრობა არცერთი ქვეყნისთვის არ ქმნის რეალურ პოტენციალს. მიზეზად დავასახელებდი ფაქტს, რომ საქართველო ჯერ კიდევ არ არის შვედური ბიზნესისათვის კარგად ცნობილი. ევროკავშირის აღმოსავლეთ სამეზობლოში საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული ქვეყანაა, რომელიც არსებული სტატუს-კვოს გაუმჯობესებისათვის ბევრ საინტერესო შესაძლებლობას გვთავაზობს. დღეს, როდესაც ევროკავშირთან გაფორმებული გვაქვს ასოცირების ხელშეკრულება, საქართველო თავისუფალი სავაჭრო რეჟიმით სარგებლობს ევროკავშირთან, ჩინეთთან, EFTA-სა და ამერიკასთან, ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა და ლიბერალური, სტაბილური, კორუფციისაგან თავისუფალი ეკონომიკური გარემო კი თანდათან მიმზიდველ საინვესტიციო ადგილად აქცევს ქვეყანას, განსაკუთრებით ენერგიის, სოფლის მეურნეობის, ტურიზმის, ქიმიური მრეწველობის, საკვების წარმოების, ტრანსპორტისა და მომარაგების სფეროებში. შვედეთის შემთხვევაში ენერგეტიკულ ეფექტურობასა და ეკოლოგიურად სუფთა წარმოებას ეროვნული ეკონომიკის მოდარნიზაციისათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს. საქართველოს მთავრობის მხრიდან შემოთავაზებული სხვადასხვა პროგრამა თუ დაფინანსება ხელს უწყობს ადგილობრივი და უცხოური ბიზნესის შესაძლებლობების გაჩენას. მათ შორისაა საქართველოს თანადაფინანსების ფონდი 6 მილიარდი ამერიკული დოლარის ოდენობის ბიუჯეტით, სახელმწიფო მფლობელობაში მყოფი თანამშრომლობის ფონდი 1.4 მილიარდი ამერიკული დოლარის ოდენობის

8 DIPLOMAT

and this documentary is due to go public by the end of 2017. It is obvious that our bilateral cooperation is quite intensive and it has significant potentials to grow further in the years to come. What is the current trade turnover between Georgia and the Kingdom of Sweden? In addition, which sectors of the Georgian economy possesses the greatest potential for Swedish investment? QUICK: We have a very small and actually very limited trade turnover. It is increasing slowly but gradually, but still very limited. We have Swedish companies here that are doing well in lots of different sectors. We have companies working on the rehabilitation of industrial infrastructure and we have some involved in Telecom. Some smaller companies also cover different areas such as laboratory testing, makeup, snacks and wine. Nonetheless, we would like to see many more. I think the basic issue here is that Swedish companies don't know enough about Georgia. There are a number of issues, which we are working together with the Georgian Embassy in Stockholm to inform Swedish companies about the Georgian market,


DIPLOMATIC DISCOURSE

ბიუჯეტით. პროგრამა „აწარმოე საქართველოში“ სოფლის მეურნეობის წარმოების გასაზრდელად 30 მილიონ ლარს, ინდუსტრიული წარმოებისათვის კი 16 მილიონ ლარს გამოყოფს. ამასთანავე, აღნიშნულ პროგრამებს ახლახან დაემატა ახალი კომპონენტი („გადაიღე საქართველოში“), რომელიც გვთავაზობს სასტუმრო და კინო ინდუსტრიის განვითარების მასტიმულირებელ პროგრამას, რათა ხელი შეუწყოს ქვეყანაში ტურიზმისა და სასტუმრო ინდუსტრიის განვითარებას ქვეყანაში. ჩვენი საელჩო შვედეთში ყველანაირად ცდილობს ქართული ბაზარის პოპულარიზებას ადგილობრივ დონეზე, თუმცა, ქვეყნის უკეთესად გასაცნობად მნიშვნელოვანია შვედი მეწარმეების დაყოლიება, რომ იმოგზაურონ და ადგილზე ნახონ რეალური მიღწევები. ამისათვის კი შესანიშნავი შესაძლებლობაა მაღალი დონის „თბილისის აბრეშუმის გზის ფორუმი“, რომელიც მიმდინარე წლის 28-29 ნოემბერს გაიმართება. ჩვენ მივესალმებით მეტ შვედურ ინვესტიციას საქართველოს ეკონომიკაში და ვიმედოვნებთ, რომ ისინი მალე მიიღებენ იმავე გადაწყვეტილებას, რაც H&M-მა მიიღო, რომელიც შემოდის საქართველოს ბაზარზე და თბილისში პირველ მაღაზიას ოქტომბრის ბოლოს გახსნის. რა არის საქართველოს, როგორც ტურისტული ქვეყნის დადებითი და უარყოფითი მხარეები, მაგალითად, შვედი მოგზაურებისთვის. პირადად თქვენ რა მოგწონთ ჩვენს ქვეყანაში? ქვიქი: მოხიბლული ვარ იმით, რისი გაკეთებაც საქართველომ მოახერხა ტურისტულ სფეროში საკუთარი თავის პოპულარიცაზიით. ამ ეფექტის ნახვა, ტურიზმის ზრდის ტემპზე დაკვირვებით შეგვიძლია. გაიზარდა, სკანდინავიის ქვეყნებიდან ტურისტების რიცხვიც. როცა მე ჩამოვედი, სკანდინავიელი ტურისტების უმრავლესობა მარტოხელა მოგზაური იყო. დღეს მათი რიცხი კვლავ დიდია, თუმცა ამავდროულად ორგანიზებული ტურისტული ტურებითაც სულ უფრო და უფრო მეტი ადამიანი ჩამოდის. ასე, რომ ძალიან ბევრი შვედი სტუმრობს საქართველოს. შევამჩნიე, რომ ერთხელ ჩამოსვლის შემდეგ ისინი კვლავ ბრუნდებიან, რაც ძალიან კარგი ნიშანია საქართველოსთვის. თქვენ ყველაფერი გაქვთ: შავი ზღვის სანაპირო ზოლი, მთები ლაშრობებისა და თხილამურებით სრიალისთვის, რაღა თქმა უნდა ღვინო და საჭმელი. თბილისი კი თანამედროვე ქალაქია, არც ისე შორს შვედეთიდან. რაც შეეხება უარყოფით მხარეებს, დარწმუნებული ვარ, პირდაპირი ფრენების ქონის შემთხვევაში გაცილებით მეტი ტურისტი ჩამოვიდოდა, რადგან ამ შემთხვევაში ფრენას სულ რაღაც 4–5 საათი დასჭირდებოდა და აქ შაბათ–კვირის გასატარებლად ბევრი სკანდინავიელი გესტუმრებოდათ. ახლა, ფრენები თურქეთის და უკრაინის გავლით ხორციელდება, გადასხდომას დიდი დრო სჭირდება და ყველაფერი უფრო რთულადაა. ასევე, უნდა ვახსენო კულტურული მემკვიდრეობა: თქვენ თანამედროვე შენობებისა და უძველესი ღირსშესანიშნაობების მომხიბვლელი ნაზავი გაქვთ. ეს ძალიან ეგზოტიკური ქვეყანაა, რომელიც ამავდროულად ახლოს არის შვედეთან და ამიტომ არაერთ უპირატესობას ფლობს. კაკაბაძე: საქართველო ლამაზი ქვეყანაა, რომელსაც ყველა სეზონისათვის აქვს შემოთავაზებები, ცნობილი სათხილამურო კურორტები ბაკურიანში, გუდაურში, მესტიაში, ახლახან განახლებული სანაპიროები ბათუმისა და ანაკლიის მახლობლად, ბალნეოლოგიური კურორტი ბორჯომში, წყალტუბოში, ყვარელში, საირმესა და ლიკანში. ის, რითიც საქართველო მსოფლიოსა და შვედ მოსახლეობაშია ცნობილია, მისი საუცხოო კერძები, განსაკუთრებით გემრიელი ღვინო, მრავალხმიანი სიმღერები და ეროვნული ცეკვებია. მათთვის,

its opportunities, how it works and how they could come here. So I hope that we're going to see more companies come in. One area that I have been thinking about is environmental technology. This is because Georgia is also working hard in this field. For instance, in September, we participated in a seminar called LED forum that focused on creating new Smart Cities, environmentally sustainable cities. We have a lot of experience in that area. Modern technology is a high tech solution that one could use to improve the environment and cost efficiency. Therefore, it is our belief that this is an area Swedish companies would have a lot to contribute. KAKABADZE: The figures from Swedish statistics suggest that the trade turnover between the two countries in 2016 was within the range of 15 million euros. Unfortunately, the strength of the bilateral trade between Georgia and Sweden does not correspond to the real potential of both countries. The reason for this, I would say, is that Georgia is not yet very well known to the Swedish businesses. Georgia is one of the most successful countries in the immediate eastern neighborhood of the European Union that offers many interesting opportunities for the improvement of the current status quo. Today, we already have the Association Agreement with the European Union, and Georgia enjoys a free trade regime with the EU, China, EFTA and the US. With its favorable geographic location and liberal, stable and corruption free economy, Georgia is gradually being transformed into an attractive investment destination mainly in the fields of energy, agriculture, tourism, chemical industry, food processing, transport and logistics. When it comes to Sweden, bringing new technologies to achieve energy efficiency and environmental friendly productions is crucial for the modernization of our national economy. Georgian government offers different programs and funds to stimulate and to open new opportunities for local and foreign businesses. Among these are the Georgian Coinvestment Fund with a budget of 6 billion USD, state owned Partnership Fund with the budget of 1.4 billion USD. The program “Produce in Georgia” offers 30 million GEL to increase agricultural production and processing, and offers 16 million GEL for industrial production. Besides, the recently added component of the mentioned program offers hotel and film industry (“Film in Georgia”) development incentive schemes to promote tourism and hospitality business in the country. Our Embassy in Sweden is trying hard to promote the Georgian market locally, however, in order to get to know the country better it is important to convince Swedish entrepreneurs to travel there and see the real achievements on ground. A high level “Tbilisi Belt and Road Forum” is billed to be held in Tbilisi on 28-29th of November 2017. This is an excellent and nearest opportunity to do so. We welcome more Swedish involvement in the Georgian economy and hope that they will soon follow the decision of the H&M that is entering Georgian market and is about DIPLOMAT 9


DIPLOMATIC DISCOURSE

ვისაც ჯერ კიდევ არ გაუსინჯავს ქართული სამზარეულო, სტოკჰოლმსა და შვედეთის სხვა ქალაქებში არაერთი ადგილია, სადაც შეგიძლიათ, კარგი საჭმელი მიირთვათ და ამავდროულად უფრო ახლოდან შეიგრძნოთ ქართული კულტურა და ტრადიციები. თუმცა, საქართველოში ჯერ კიდევ საჭიროა ტურისტული სექტორის განვითარება. მომსახურების სფერო მნიშვნელოვნად უნდა გაუმჯობესდეს. ვფიქრობთ, რომ შვედეთს ამ მიმართულებით უზარმაზარი პოტენციალი აქვს. ფაქტი, რომ ახლახან საქართველოს წარმომადგენელი მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის გენერალურ მდივნად აირჩიეს ხაზს უსვამს, რომ ტურისტულ ბიზნესში მსოფლიოს სხვა ქვეყნებს შორის საქართველო თანასწორ პარტნიორად მკვიდრდება. შვედეთი მხარს უჭერს საქართველოს ევროკავშირთან დაახლოებას. თქვენი აზრით სად იმყოფება საქართველო ევრო–ინტეგრაციის გზაზე და როგორ შეუძლია შვედეთს ამ პროცესის დაჩქარება? ქვიქი: როგორც, უკვე აღვნიშნე, მოხარული ვარ ამ მცირე დროში საქართველოს მიღწევებით. თქვენ ხელი მოაწერეთ ასოცირების შესახებ ხელშეკრულებას, რომელიც უკვე შევიდა ძალაში. თვენ მიიღეთ უვიზოდ მიმოსვლის რეჟიმი, რომელიც ჩემი აზრით მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯია. შვედეთი, როგორც ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო, თვლის რომ უნდა დაეხმაროს საქართველოსა და აღმოსავლეთ პარტნიორობის სხვა სახელწიფოებს, რომლებიც ევროკავშირთან დაახლოებას ცდილობენ. დღესდღეობით, ჩვენ საქართველოს ასოცირების შესახებ ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული რეფორმების განხორციელებაში ვეხმარებით. ამჟამად, საკმაოდ მნიშვნელოვანი განვითარების ხელშეწყობის პროგრამას ვახორციელებთ საქართველოში. ამავდროულად, საქართველოს სიდიდით მესამე ბილატერალური დონორი ვართ. ჩვენი ფოკუსის მთავარი სფეროები დემოკრატია და ადამიანის უფლებებია. სფეროები, რომლებიც ასოცირების შესახებ შეთანხმების მთავარი კომპონენტებია. ეს ცნებები საკმაოდ ფართოა და მოიცავს ყველაფერს სახელმწიფო ინსტიტუტების გაძლიერებიდან სამოქალაქო საზოგადოებამდე, ასევე თანასწორობის, უმცირესობების საკითხებს. მოკლედ, ყველაფერს, რაც სტაბილური საზოგადოების არსებობისთვის არის მნიშვნელოვანი. ჩვენ ხელს ვუწყობთ საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, DCFTA იმპლემენტაციის პროცესს. განსაკუთრებულ ყურადღებას ვამახვილებთ გარემოზე, რადგან სხვადასხვა გარემოსდაცვით სტანდარტებთან მიახლოება ამ შეთანხმების მნიშვნელოვანი ნაწილია. ეს არის ის პრაქტიკული საშუალებები, რომელთა წყალობითაც ხელს ვუწყობთ საქართველოს ინტეგრაციას ევროკავშირში. ამ საკითხებზე საქართველოსთან მუშაობა მარტივია, რადგან საქართველოს მთავრობა და ქართველი ხალხი მზადაა ამ რეფორმების განსახორციელებლად. ჩვენ მუდმივად ვაწარმოებთ მოლაპარაკებებს ხელისუფლებასთან, გვაქვს ახლო კავშირები სამოქალაქო საზოგადეობასთან. რა თქმნა უნდა, ჩვენი დახმარება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რას მიიჩნევენ ისინი ჩვენი დახმარებისთვის მნიშვნელოვან სფეროდ. საქართველოს მხარდაჭერის კიდევ ერთი საშუალება მისი ტერიტორიული მთლიანობის დაცვასთან არის დაკავშირებული. ევროპის სადამკვირვებლო მისიაში არაერთი შვედი დამკვირვებელი მონაწილეობს. ჩვენ ამას მნიშვნელოვან პასუხისმგებობად აღვიქვამთ და მუდმივად მისიის ყველაზე დიდი კონტრიბუტორები ვართ. გარდა ამისა, საქართველოს სხვადასხვა საერთაშორისო ფორუმებზე აქტიურად ვუჭერთ მხარს. კაკაბაძე: როდესაც საქმე ეხება საქართველოს ევროინტეგრაციას, ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ

10 DIPLOMAT

to open its first store in Tbilisi by the end of October. What are the strengths and weaknesses of Georgia as a tourist destination for the Swedish for example? What do you personally like about our country? QUICK: I'm impressed by how much Georgia has done to promote itself as a tourist destination. You can see the effect that tourism is really increasing rapidly. In many other Scandinavian parts, there are increases witnessed also. When I came, there were mostly single travelers, backpackers going around. Even though we had, many backpackers then and although we still do, we have successfully organized tours. So we do have many Swedes come through Georgia and what I have also noticed is that when they have been here once, they often come back which I think is a good sign for Georgia. You actually have everything; you have the Black Sea coast, mountains for hiking and skiing, very fine wine and good food as well. Tbilisi as a modern city and is not very far away. As for obstacles, I am convinced that if we had a direct flight that connects Scandinavia to Georgia, we would have much more tourists because then, travelling would take just maybe four or five hours on a flight and people could come easily for a long weekend. Presently, you have to go to Turkey or to Ukraine, change planes and wait, so it is a little bit more complicated. I would also talk about your cultural heritage: You have a fantastic mix of modern facilities and ancient sites. It’s a very exotic country but very close so it has a lot of great advantages. KAKABADZE: Georgia is a beautiful country offering all season leisure opportunities with famous ski resorts in Bakuriani, Gudauri and Mestia, newly renovated beaches nearby Batumi and Anaklia, spa resorts in Borjomi, Tskhaltubo, Kvareli, Sairme and Likani. What Georgia is well known for worldwide and among Swedish population is its delicious food, extremely tasty wine, polyphonic songs and national dances. For those who have not tried Georgian cuisine yet, there are several places in Stockholm and other cities in Sweden where you can get good food and at the same time feel closer to the Georgian culture and traditions. However, the tourism sector itself in Georgia still needs further development. Services need to be improved significantly. We think that Sweden has huge potential in this direction. The fact that the Georgian representative was recently elected as a Secretary General for the World Tourism Organization underlines the fact that Georgia is being established as an equal partner in the tourism business among other countries in the world. Sweden supports Georgia’s efforts to strengthen its ties with the European Union, where do you think Georgia stands now on its way to Euro-integration and how do you think Sweden can speed up this process? QUICK: As I said in the beginning, I am happy to see how far Georgia has come in just a very short time. You have


DIPLOMATIC DISCOURSE

შვედეთი, ჩვენს პოლონელ მეგობრებთან ერთად აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამის ერთ-ერთი ინიციატორია. მინდა ვისარგებლო შემთხვევით და მადლობა გადავუხადო შვედეთის მთავრობას ამ ინიციატივის გახორციელების პროცესში გაწეული ძალისხმევისა და შეტანილი წვლილისათვის. უკვე თითქმის 8 წელია, რაც საქართველო ამ პროგრამის ნაწილია და მან მნიშვნელოვანი წინსვლა მოუტანა ქვეყანას. ამ მიღწევათაგან ყველაზე ცხადი მაგალითია ევროკავშირთან გაფორმებული ასოცირების ხელშეკრულება, რამაც საქართველოს ევროპულ საზოგადოებასთან თავისუფალი ვაჭრობის არეალი გაუხსნა, 2017 წლის პირველი თვეებში საქართველოს მთლიანი ექსპორტი ევროპულ ბაზარზე თითქმის 30%-ით გაიზარდა. 2017 წლის მარტიდან საქართველოს მოქალაქეებს შესაძლებლობა მიეცათ, მოკლევადიანი ვიზების შემთხვევაში უვიზოდ იმოგზაურონ შენგენის ზონაში. ჩვენ ველოდებით მოახლოებულ აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამიტს, რომელიც ნოემბრის მეორე ნახევარში გაიმართება ბრიუსელში და უფრო გააღრმავებს ჩვენს ევროპულ ინტეგრაციას. მაღალ ნდობას ვუცხადებთ ჩვენს შვედ მეგობრებს საქართველოს ევროპული მისწრაფებების მხარდაჭერაში. როგორ წარმოგიდგენიათ საქართველო–შვედეთის ორმხრივი ურთიერთობები მომავალში? ქვიქი: დარწმუნებული ვარ მომავალში ეს ურთიერთობები სულ უფრო მეტად განვითარდება. ჩვენ მუდმივად ვცდილობთ თანამშრომლობის გაფართოებას. თუმცა არ გვსურს, რომ ეს ურთიერთობები მხოლოდ მთავრობათა შორის კონტაქტებით შემოიფარგლოს. გვინდა, რომ ჩვენი ხალხებიც დაუკავშირდეს ერთმანეთს. ამ მხრივ, უკვე ვახსენე სტუდენტური გაცვლითი პროგრამები. ჩვენ ასევე მონაწილეობას ვიღებთ კულტურული გაცვლის პროცესში. ვმონაწილეობთ, მაგალითად, თბილისის კინოს ფესტივალში, ასევე ევროკავშირის ეგიდით გამართულ სხვადასხვა ღონისძიებებში საქართველოს მასშტაბით. ძალიან ბევრი რამის გაკეთება შეგვიძლია: გამოფენები, ფოტოები, ფილმები. ჩვენ ვცდილობთ საქართველოში შვედეთის, როგორც მთლიანის, აღქმას შევუწყოთ ხელი, რადგან შვედეთის მიმართ

signed the association agreement that has already entered into force. You have the visa free regime, which I think is a really important step forward. Sweden thinks that we should support Georgia and other Eastern Partnership countries that want to have closer relations with the EU as EU members. What we are doing in practical terms right now, is to support Georgia in implementing the reforms in the association agreement. That way, we have a rather substantial development cooperation program with Georgia. We are the third largest bilateral donor to Georgia. We are focusing a lot on democracy and human rights, which is a key part of the agreement. That is a very broad concept, that includes everything from strengthening state institutions to civil society, equality issues, minorities; briefly speaking, everything that creates a stable society. We also support market economy development, implementation of the DCFTA. We are focusing a lot on environment, since fulfilling different environmental standards is also a very large part of the association agreement. This is a very practical way of supporting Georgia's integration into the European Union and it is easier to work with Georgia on these issues because there is a will from the government and the people of Georgia to carry out these reforms. We have a dialogue with the government and close connections with civil society. Of course our support is also dependent on what they feel are the most important areas that we can work on. Another way of supporting Georgia is by supporting the territorial integrity of Georgia. A very large number of Swede Observers are in the European Monitoring Mission. We consider it an important undertaking for us as we've always been among the biggest contributors to the mission. We also support Georgia in various international forums. KAKABADZE: When it comes to Georgia’s EU integration, we should always keep in mind that Sweden, together with our Polish friends, are among the initiators of the Eastern Partnership program. Therefore, I want to use this medium to thank the Swedish Government for its efforts and contributions in bringing this initiative to fruition. It’s been almost 8 years since Georgia became a part of this program and the significant progress achieved is quite noticeable. The most vivid example of these achievements is that today Georgia already has the Association Agreement signed with the European Union. Having signed the AA, Georgia has established a free trade area with the European Community and already in the early months of 2017, the total export of Georgia to the European market has grown by almost 30%. Since March 2017, Georgian citizens have been granted the opportunity to travel visa free to the Schengen area for short-term visits. We are looking forward to the upcoming Eastern Partnership Summit in the second half of November in Brussels in securing our European integration even further and we highly rely on our Swedish friends to support this aspiration. DIPLOMAT 11


DIPLOMATIC DISCOURSE

დადებითი განწყობაა და შვედურიც აინტერესებთ. ზოგჯერ ეს ინტერესი მხოლოდ ერთი იდეით ან საგნით შემოიფარგლება, ეს შეიძლება იყოს სპორტი, მუსიკა ან სხვა. ჩვენ გვსურს საქართველოში არსებული შვედეთის აღქმა გავაფართოვოთ და ქვეყნის რაც შეიძლება მეტი ნაწილი დავანახოთ. ჩვენ ვთანამშრომლობთ სახელმწიფო დონეზე, გვაქვს სავაჭრო კავშირები, რომლებიც იმედია მომავალში კიდევ უფრო გაძლიერდება. ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი, თუმცა ვთვლი, რომ თანამშორმლობისთვის ყველა მხარე მზადაა, ამიტომ მთავარი მისი დაწყება და განვითარებაა. ჩვენ ასევე მჭიდროდ ვთანამშრომლობთ თქვენს ელჩთან სტოკჰოლმში, რომელიც აქტიურად მუშაობს საქართველოს პოპულარიზაციაზე. კაკაბაძე: ჩვენს ურთიერთობაში სწორედ ის არის მთავარი, რომ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დაცვის კვალდაკვალ შვედეთს არასოდეს შეუწყვეტია დახმარება ჩვენი დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერების, ზოგჯერ მტკივნეული, თუმცა ადამიანის უფლებების დაცვის მიზნით აუცილებელი რეფორმების გატარების, თავისუფლების უზრუნველყოფისა და ევროპულ საზოგადოებასთან დაახლოების მიმართულებებით. გასულ წელს, როდესაც ჩემს ამჟამინდელ ამპლუაში ჩამოვედი შვედეთში, გამიხარდა, რომ შვედეთის ყველა პოლიტიკური პარტია, მიუხედავად მათი იდეოლოგიისა, საქართველოსთან მიმართებით განსაკუთრებით ერთსულოვანია. რაც 2014 წელს შვედეთის მთავრობის შეცვლის შემდეგ კიდევ ერთხელ დამტკიცდა, 2014 წლის ნოემბერში დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს შორის შვედეთმა პირველმა მოახდინა ხელშეკრულების რატიფიცირება. ნება მომეცით, საქართველოს მთავრობის სახელით განსაკუთრებული მადლობა გადავუხადო შვედეთის ლიდერებს საქართველოს მიმართ გამოხატული აშკარა და ძლიერი მხარდაჭერისათვის. 2017 წლის იანვარში საქართველოს თავდაცვის მინისტრის სტუმრობა შვედეთში და თებერვალში შვედეთის შინაგან საქმეთა მინისტრის ვიზიტი საქართველოში, უსაფრთხოებისა და თავდაცვის სფეროებში მომავალი თანამშრომლობისათვის მყარ საფუძველს ქმნის. მიუხედავად ამისა, ჩვენი საზოგადოებების უფრო

12 DIPLOMAT

How do you envision the future of bilateral relations between Georgia and Sweden? QUICK: I can only imagine that they will continue to develop. They are developing constantly and we are trying to find a new way to broaden the relationship. We don't want it to be just a relationship between governments. We want the societies to interact as much as possible. In this regard, I have already mentioned the student exchange programs. We also have a lot of cultural exchanges. We usually participate in, for example, the Tbilisi Film Festival. We take part in different European Union activities around Georgia. There's a lot you can do: exhibitions, photos, films. We try to create an understanding in Georgia of all that Sweden is because there is a positive attitude toward Sweden and lot of interest in Swedish endeavors in Georgia. However, sometimes this interest focuses on a single notion or thing from Sweden, maybe sport or music or something else and this is why we would like to broaden Georgians’ understanding of Sweden so that they see as many different parts of the country as possible. We have some cooperation between government agencies, some trade connections that I certainly hope will continue to grow. Therefore, there are still a lot of things to do, but I think that everyone is open to cooperation, so it is just a matter of starting it and getting it to develop. We have a very good cooperation also with your ambassador in Stockholm who is really active in promoting Georgia. KAKABADZE: The core in our relationship is that while supporting Georgia’s territorial integrity and sovereignty, Sweden has never stopped helping us in strengthening our democratic institutions; undertaking reforms; though painful sometimes but necessary for achieving the goal of protecting human rights, ensuring freedom of speech and this has brought us closer to the European community. About a year ago, when I arrived Sweden in my current capacity, I was glad to learn that all political groups in Sweden, regardless of their ideology, are extremely united in their approach towards Georgia. This was once again proven by the fact that after the governmental changes in Sweden in 2014, Sweden remained the first among other Western European countries that ratified the agreement in November 2014. In the name of the Government of Georgia, I want to express my special gratitude to the leadership of Sweden for demonstrating its unequivocal and strong support towards Georgia. The recent visit of the Minister of Defense of Georgia to Sweden in January and the visit of the Minister for Home Affairs of Sweden to Georgia in February 2017 created a solid framework for future collaboration in the fields of security and defense. Nevertheless, we are looking forward to having more exchanges in the fields of culture, history, education, literature and etc. thus paving way to bring our societies closer. We hope that the upcoming visit of the Chairman of Parliament of Georgia to Sweden in December 2017 will have an additional stimulus that will strengthen our existing partnership.


DIPLOMATIC DISCOURSE

დაახლოებისათვის მეტ ურთიერთგაცვლას მოველით ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა კულტურა, ისტორია, განათლება დ ა.შ. ვიმედოვნებთ, რომ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის მოახლოებული ვიზიტი შვედეთში, რომელიც 2017 წლის დეკემბერშია დაგეგმილი, ხელს შეუწყობს ჩვენ შორის არსებული პარტნიორობის გაღრმავებას. რა სურვილები გაქვთ საქართველო–შვედეთს შორის დიპლომატიური ურთიერთობების არსებობის 25–ე წელიწადთან დაკავშირებით? ქვიქი: დიახ, წელს დიპლომატიური ურთიერთობების 25–ე წელი სრულდება, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ მომავალ წელს საქართველოს საელჩოს სტოკჰოლმში 100 წელი შეუსრულდება. თქვენი ელჩი მიხეილ წერეთელი 1918 წლის ოქტომბერში ჩამოვიდა. რა თქმა უნდა, ამ სახის კონტაქტი დიდი ხანი არ გაგრძელებულა, თუმცა აღსანიშნავია რომ ჯერ კიდევ ამ პერიოდში ვთანამშრომლობდით. უფრო ადრე იყვნენ ნობელები: შვედეთს 1888 წლიდან ჰქონდა საკონსულო ბათუმში, ნობელების ნავთობის მრეწველობისა და ბათუმის გავლით განხორციელებული საზღვაო გადაზიდვების გამო. არ ვიცი, გსმენიათ თუ არა, მაგრამ შვედი ვიკინგები საქართველოში XI საუკუნეში შემოვიდნენ. მათ მდინარეების გავლით უკრაინა გადაჭრეს, შავ ზღვა გადალახეს, შემდეგ ფოთის ირგვლივ გაცურეს, საკუთარი ნავები ხელით გადმოზიდეს და კასპიის ზღვას აუყვნენ ბაქოსკენ. ამჟამად, თურმე არქეოლოგიური გათხრებიც კი ტარდება ვიკინგთა საფლავებზე საქართველოში. ასე რომ დიპლომატიური ურთიერთობის 25 წელი, მხოლოდ ერთი ღირსშესანიშნავი თარიღია და სხვაც ბევრი გვაქვს. საინტერესოა, იმის ხილვა, თუ როგორ განავითარა კონტინენტის ორ უკიდურეს წერტილში მდებარე ორმა სახელმწიფომ ურთიერთობები. საქართველო სამხრეთის, ხოლო შვედეთი ჩრდილოეთის ქვეყანაა, მიუხედავად ამისა რაღაც მაინც გვაკავშირებს ერთმანეთთან, რადგან შვედებს უყვართ საქართველო და ქართველებს მოსწონთ შვედები. ჩემი სურვილი დიპლომატიური ურთიერთობის 25–ე წლისთვის ამ ურთიერთობების გაღრმავება იქნება. გეოგრაფიული სიშორე მოცემულობაა, თუმცა შვედებსა და ქართველებს შორის ახლო ემოციური კავშირის დიდი პოტენციალი არსებობს. კაკაბაძე: 19 სექტემბერს, შვედეთის საგარეო საქმეთა მინისტრთან სტუმრობისას, პატივი მერგო, საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის, ბატონი მიხეილ ჯანელიძის წერილი მისი შვედი კოლეგისათვის მარგო ვოლსტრომისათვის გადამეცა. წერილში ნახსენები იყო, რომ 25 წლის წინ, 1992ში, ზუსტად ამ დღეს შვედეთმა მეგობრული ურთიერთობების ახალი თავი დაიწყო. ასევე მნიშვნელოვანია გავიხსენოთ, რომ 1918 წელს, რუსეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ, მაშინდელ საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას უკვე გახსნილი ჰქონდა დიპლომატიური მისია სტოკჰოლმში. სწორედ ამ პერიოდში იყვნენ ჩართული ძმები ნობელები კასპიის ნავთობის ექსპორტით მსოფლიო ბაზარზე. სამწუხაროდ, საბჭოთა ოკუპაციის გამო საქართველოს დამოუკიდებლობა 3 წელიწადზე მეტ ხანს არ გაგრძელდა. 2018 წელს საქართველო აღნიშნავს შვედეთში პირველი დიპლომატიური მისიის გახსნიდან 100 წლის იუბილეს. ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ ამ ისტორიული ღონისძიებების მონაწილე ვხდები. 1918 წელს საქართველოს საბჭოთა ოკუპაცია რომ აერიდებინა თვიდან, დღეს გაცილებით ძლიერი და წარმატებული იქნებოდა უფრო ღრმა შვედურ-ქართული კავშირებით. იმედი ვიქონიოთ, რომ დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა და სუვერენიტეტი მომავალში ეჭქვეშ აღარ დადგება და საერთაშორისო და შვედი მეგობრების დახმარებით ერთ დღესაც ჩემი ქვეყანა წარმატებული და გაერთიანებული იქნება.

What are your wishes in honor of the 25th anniversary of the establishment of diplomatic relations between Georgia and Sweden? QUICK: Actually, yes, there is the 25th anniversary, but it is also important to remember that next year will be the 100th anniversary of the first Georgian Embassy in Stockholm. You had an ambassador Mikheil Tsereteli, who arrived in October 1918. Although, it was kind of short lived, of course, but already back then, a relationship was established. Even further there were Nobles. Sweden had a consulate opened in Batumi since 1888, because of the Nobel oil business and shipping through Batumi. Also, I don't know if you have heard about that, but there were Swedish Vikings who actually came in the early 11th century to Georgia. They sailed down the rivers through Ukraine and came out into the Black Sea, and then they sailed around Poti, came down, dragged their boats over quietly and sailed down to the Caspian Sea and to Baku. Apparently, there are some archeological excavations in Georgia on Viking graves. 25 years of diplomatic relations is one anniversary, but there are also many other anniversaries. It is interesting to see how the two countries from opposite ends of the continent have developed their relations. Georgia is a southern country and Sweden is Northern, but something connects us more and this attests to the fact that Swedes and Georgians are somewhat fond of one another. My wish for this 25th anniversary is for it to make this relationship even closer. There is an obvious geographical distance, but there are many potentials for the very close emotional relationship between Sweden and Georgia. KAKABADZE: On 19th of September, when I visited the Ministry for Foreign Affairs of Sweden, I was honored to present the letter from the Minister of Foreign Affairs of Georgia Mr. Mikheil Janelidze addressed to his Swedish colleague Ms. Margot Wallström . It was mentioned in the letter that on the same day, 25 years ago in 1992, Georgia and Sweden opened a new chapter of friendly relations. It is also important to remember that in 1918 after the Russian Empire collapsed, the then Democratic Republic of Georgia already had its diplomatic mission opened in Stockholm. It was the period when the Nobel brothers were actively involved in exporting Caspian oil to the world markets. Unfortunately due to Soviet occupation, the independence of Georgia lasted only for 3 years. In 2018, Georgia will celebrate 100 years of opening its first diplomatic mission in Sweden. I am extremely happy to be a part of these historic events. Had the Soviet occupation been avoided in 1918, Georgia would have been much stronger and prosperous today with even deeper Georgian- Swedish ties. Let us all hope that our struggle for independence, regaining territorial integrity and sovereignty will never be suspended in the future again and one day, my country will become prosperous and united with the help of our international and Swedish friends. DIPLOMAT 13


GEORGIANS IN SWEDEN

მეცნიერი ძმები შვედეთში: ქართველთა წარმატების კიდევ ერთი ისტორია ნათია გამყრელიძე

NATIA GAMKRELIDZE

მერაბ კოკაიამ 1973 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი და 1983 წელს მიიღო ნეირომეცნიერების დოქტორის ხარისხი ბერიტაშვილის სახელობის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტში, ეპილეპტოგენეზის მექანიზმების შესწავლა. 19861987 წლებში კოკაიას შვედეთის ინსტიტუტის სტიპენდია მიენიჭა, როგორც მკვლევარს ლუნდის უნივერსიტეტში, რომელიც მუშაობდა ეპლიეფსიაში ნეიროუჯრედების ტრანსპლანტაციაზე პროფესორ ანდერს ბიორკლანდთან და ოლე ლინდვალთან ერთად. 1991 წელს ბერიტაშვილის სახელობის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტში ნეირომეცნიერებების ფაკულტეტზე ჩააბარა და იმავე წელს დაბრუნდა შვედეთში, ლუნდის უნივერსიტეტში, როგორც მკვლევარი, სადაც ოლე ლინდვალთან ერთად სწავლობდა ნეიროტროპული ფაქტორების როლს ეპილეპტოგენეზში. 1996 წელს წავიდა დიდ ბრიტანეთში UCL-ის უნივერსიტეტში მკვლევარად, დიდ ბ, პროფესორ დიმიტრი კლამანის ჯგუფში, იმავე წელს ის დაინიშნა ლუნდის უნივერსიტეტის ასისტენტ პროფესორად. მან 1998 წელს ლუნდის უნივერსიტეტში მიიღო დოქტორის ხარისხი. 2004 წელს კოკაია დაინიშნა ასოცირებული პროფესორის თანამდებობაზე და 2008 წელს გახდა სრული პროფესორი ლუნდის უნივერსიტეტში.

14 DIPLOMAT

Merab Kokaia graduated from Tbilisi State University in 1973 and received a PhD Degree in Neuroscience in 1983 at Beritashvili Institute of Physiology, Tbilisi, Georgia, exploring mechanisms of seizures and epileptogenesis. In 1986-1987 Kokaia was awarded a Scholarship from Swedish Institute, as a visiting researcher at Lund University, working together with Professors Anders Björklund and Olle Lindvall on neural cell transplantation in epilepsy. He completed his Habilitation Degree in Neuroscience at Beritashvili Institute of Physiology in 1991, and the same year went back to Sweden, Lund University, as a visiting researcher, exploring the role of neurotrophic factors in epileptogenesis together with Prof Olle Lindvall. In 1996 he went to UCL, UK, as a research fellow in Professor Dimitri Kulmann’s group, and the same year he was appointed assistant professor at Lund University. He received his Docent Degree at Lund University in 1998. In 2004 Kokaia was appointed associate professorship, and in 2008 full professor at Lund University.


GEORGIANS IN SWEDEN

BROTHERS IN SCIENCE: ANOTHER SUCCESS STORY OF GEORGIANS IN SWEDEN ოგვიყევით, რამ განაპირობა თქვენი არჩევანი შვედეთზე? 80-იანი წლების დასაწყისში ლუნდში დაიწყეს ცხოველებში თავის ტვინის უჯრედების გადანერგვა სხვადასხვა დაავადებების სამკურნალოდ, მათ შორის ეპილეფსიაში. ამ მიმართულებამ ძალიან დამაინტერესა რადგან ეპილეფსიაზე ვმუშაობდი და დავუკავშირდი პროფესორ ულე ლინდვალს, რომელიც უშუალოდ მუშაობდა ამ თემაზე. შვედეთის ინსტიტუტმა დააფინანსა ჩემი სამეცნიერო ვიზიტი, ასე დაიწყო ჩემი ერთწლიანი სტაჟირება შვედეთში. გვესაუბრეთ ლუნდის უნივერსიტეტში თქვენს კარიერაზე, როგორ დაიწყო, რა ეტაპები გაიარეთ და სად ხართ დღეს? ერთწლიანი ვიზიტის შემდეგ, ჩემი თანამშრომლობა ულე ლინდვალთან გაგრძელდა. ჩემი ძმა, ზაალ კოკაია, რომელიც მაშინ ჯერ კიდევ ჩემს ჯგუფში იყო ი.ბერიტაშვილის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტში, მივლინებული იქნა ლუნდში, 1991 წელს მეც ისევ შევუერთდი ლინდვალის კვლევებს და მას შემდეგ ლუნდში ვმოღვაწეობ. კარიერა პოსტდოკით დაიწყო, გაგრძელდა ასისტენტ და ასოცირებულ პროფესორად, და საბოლოოდ 2008 წელს სრული პროფესორის თანამდებობის მიღებით. რამდენად აქტიური კავშირი გაქვთ საქართველოს სამეცნიერო ბაზართან? და რაში გამოიხატება ეს? აქტიურად ვთანამშრომლობ ილიას უნივერსიტეტის პროფესორთან რევაზ სოლომონიასთან და მის ჯგუფთან ეპილეფსიის საკითხებზე კვლვაში. რამდენიმე დოქტორანტი და პოსტდოკი მყავდა ლუნდში საქართველოდან, ვკითხულობ ლექციებს ილიას უნივერსიტეტის მაგისტრატურის პროგრამის სტუდენტებისათვის. როგორ ფიქრობთ, რამდენად უწყობს ხელს საქართველოს სამეცნიერო ბაზარი თქვენი პროფესიის ადამიანების განვითარებას ხელს. შეადარეთ იგი შვედურ მოდელს. ქართველი სტუდენტები გამოირჩევიან დიდი მონდომებით და სამეცნიერო კვლევისადმი ინტერესით, რაც ძალზე სასიხარულოა ჩემთვის. ამ თვალსაზრისით ნამდვილად არ ჩამოუვარდებიან შვედ სტუდენტებს. რა თქმა უნდა შვედეთში კვლევის განხორციელების და დაფინანსების მეტი შესაძლებლობები არსებობს. რამდენად საჭიროა თქვენი მიმართულების დარგის განვითარება საქართველოსთვის, რამდენად ხართ ჩართული ამ პროცესში და რა უნდა უნდა გავითვალისწინოთ შვედური გამოცდილებიდან? ტრადიციულად ნეირომეცნიერება საკმაოდ ძლიერი იყო საქართველოში, დაწყებული ივანე ბერიტაშვილის კლასიკური შრომებით, რომლებიც გაგრძელდა მისი მოწაფეების მიერ, როგორიც იყვნენ აკადემიკოსები ვაჟა ოკუჯავა, თენგიზ ონიანი და მრავალი სხვა. ეს ტრადიცია გარკვეულ წილად უნდა აღდგეს და გაგრძელდეს, ამის საკმაოდ კარგი საფუძველი არსებობს. მეც ვცდილობ მცირედი წვლილი შევიტანო ამ პროცესში არსებული თანამშრომლობისა და ლექციების საშუალებით.

მერაბ კოკაია MERAB KOKAIA lease, tell us what motivated you to choose Sweden? In the early 80's, at the Lund University they commenced brain cell transplant to animals in order to cure various diseases including epilepsy. I got very interested in the field, as I had worked on epilepsy previously. I only contacted Professor Olle Lindvall, who had been working directly on the topic. The Swedish Institute financed my scientific visit, so I started my one year internship in Sweden. Tell us about your career at the Lund University, how did it all begin? What stages did you go through? Where are you now? After my internship, I continued working with Professor Lindvall. My brother, Zaal Kokaia, who back then was in my group at the Beritashvili Institute of Physiology, was assigned to go to Lund. In 1991, I again joined Lindvall’s research and from that time on I have been working at Lund University. My career began with a postdoc. Then I continued working, first, as an assistant and later as an associate professor. Eventually, I became a full professor in 2008. How active are you in the Georgian scientific landscape and what exactly do you do here? I worked with Professor Revaz Solomonia of Ilia State University and his research group on the topic of epilepsy. I have received several PhDs and postdocs at Lund University from Georgia. I also tutor masters’ students at Ilia State University. In your opinion, how did the Georgian scientific market contribute to the development of your occupation in Georgia? Could you please compare it with the Swedish model? Georgian students have a great desire and interest in scientific research – That is very pleasant for me. In this regard, they are not any worse than Swedish Students. Of course, there are a lot more opportunities for conducting and financing a research in Sweden. How important is the development of your scientific field for Georgia? Are you involved in the process? What should we consider from the Swedish experience? Neuroscience has strong foundations in Georgia beginning from the classical works of Ivane Beritashvili. His students, such as Vazha Okujava, Tengiz Oniani and many others, have continued working on his legacy and developing the field. This tradition has to be restored and sustained. I think there is quite sufficient ground for that. I try to contribute to the cause through collaborative work and lectures.

P

DIPLOMAT 15


GEORGIANS IN SWEDEN

ზაალ კოკაიამ დოქტორის ხარისხი ნეირომეცნიერებებში მიიღო შვედეთში ლუნდის უნივერსიტეტიდან. დოქტორი კოკაია ასევე ფლობს დოქტორის ხარისხს ნეიროფიზიოლოგიაში თბილისის ი. ბერიტაშვილის სახელობის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტიდან. ამჟამად დოქტორი კოკაია ლუნდის უნივერსიტეტში ექსპერიმენტული მედიალური კვლევის პროფესორია. იგი ასევე არის ლუნდის ღეროვანი ცენტრის დირექტორი და ხელმძღვანელობს ღეროვანი უჯრედების და რესტავრაციული ნევროლოგიის ლაბორატორიას. შვედეთის მთავრობის მხარდაჭერით იგი კოორდინაციას უწევს ლუნდის უნივერსიტეტში ღეროვანი უჯრედების და რეგენერაციული მედიცინის სტრატეგიულ კვლევას. მისი კვლევითი ინტერესები არის სხვადასხვა წყაროებიდან ნერვული ღეროვანი უჯრედის ხაზების წარმოქმნა და დახასიათება ინსულტისთვის ღეროვანი უჯრედების მკურნალობის და განვითარების გზით.

Dr. Zaal Kokaia obtained a doctorate (Ph.D.) in neuroscience from the University of Lund, Sweden. Dr. Kokaia also holds PhD in neurophysiology from I. Beritashvili Institute of Physiology, Tbilisi, Georgia. Currently Dr. Kokaia is the Professor of Experimental Medial Research at Lund University, Sweden. He is also Director of Lund Stem Cell Center and heads Laboratory of Stem Cells and Restorative Neurology. He coordinates Strategic Research Area in Stem Cells and Regenerative Medicine (StemTherapy) at Lund University supported by Swedish Government. His research interests are generation and characterization of neural stem cell lines from different sources and through reprogramming and development of stem cell-based treatments for stroke.

ზაალ კოკაია ZAAL KOKAIA ა გზა გაიარეთ იქამდე, სანამ შვედეთზე შეაჩერებდით არჩევანს და რამ განაპირობა ეს არჩევანი? საკმაოდ გრძელი გზა გავიარე... სკოლის დამთავრების შემდეგ სწავლა განვაგრძე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ბიოლოგიის ფაკულტეტზე. დავამთავრე ადამიანის და ცხოველთა ფიზიოლოგიის განხრით, რაც დღევანდელი გადმოსახედიდან რეალურად ნეირომეცნიერებაა. დამთავრებისთანავე მომეცა შესაძლებლობა გამეგრძელებინა სწავლა ი.ბერიტაშვილის სახელობის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტის ასპირანტურაში, აკადემიკოს ვაჟა ოკუჯავას ხელმძღვანელობით. 1987 წელს, ასპირანტურის მესამე წლის დასრულებამდე დავიცავი დისერტაცია და განვაგრძე მუშაობა იმავე ლაბორატორიაში. მე და ჩემი უფროსი ძმა მერაბი ერთ ლაბორატორიაში ვმუშაობდით და ამ პერიოდში მან გაირა 1 წლიანი სტაჟირება შვედეთში, ლუნდის უნივერსიტეტში. სწორედ აქედან დაიწყო ჩემი პირველი შეხება შვედეთთან და ლუნდთან. როცა მერაბი დაბრუნდა სტაჟირებიდან, მან ჩამოტანა ჩვენთვის ახალი ეპილეფსიის ცხოველური მოდელი

16 DIPLOMAT

hat was your path like till you decided on Sweden and what motivated your choice? The path was quite protracted… After I completed my secondary education, I continued my studies at Tbilisi State University in the Faculty of Biology. I graduated with a degree in human and animal physiology that would now be referred to as neuroscience. Upon completion, I was able to pursue a postgraduate program (Aspirantura) at the Beritashvili Institute of Physiology, under the supervision of academic Vazha Okujava. In 1987, before the end of my third year on the postgraduate studies (Aspirantura), I defended my dissertation and continued to work in the same laboratory. My older brother and I worked together in the same laboratory and during that time, he spent a year of internship at Lund University in Sweden. That was my very first connection with Lund and Sweden. When Merab return from the internship, he brought a new animal epilepsy model and neuro-transplantation method, that was completely foreign not only in Georgia but in many European states as well. Merab continued his cooperation with Lund from Tbilisi, particularly with Professor Olle Lindvall, and I became involved in the collaboration as well. Within the framework of a joint project in 1990, I was supposed to spend 6 months in Sweden, at the same laboratory where Merab had worked. I was also given an opportunity to complete a science

W


GEORGIANS IN SWEDEN

და ნეიროტრანსპლანტაციის მეთოდიკა, რომელიც სრულიად უცხო ხილი იყო არა მარტო საქართველოში, არამედ ბევრ ევროპულ ქვეყანაშიც. მერაბმა უკვე თბილისიდან გააგრძელა თანამშრომლობა ლუნდთან, კერძოდ პროფ. ულე ლინდვალთან და სწორედ ამ თანმშრომლობის თანამომნაწილე გავხდი მეც. ერთობლივი პროექტის ფარგლებში, 1990 წელს მე მომეცა საშუალება 6 თვით გავმგზავრებულიყავი შვედეთში, იმავე ლაბორატორიაში, სადაც მერაბმა გაირა სტაჟირება და პროფ. ულე ლინდვალის ხელმძღვანელობით შემესრულებინა სამეცნიერო პროექტი. ეს პროექტი საკმაოდ წარმატებული გამოდგა, 6 თვე გადაიზარდა 10 თვეში და ბოლოს მივიღე შემოთავაზება, რომ უფრო ხანგრძლივი დროით დავბრუნებულიყავი შვედეთში სამეცნიერო საქმიანობის გასაგრძელებლად. შვედეთში ყოფნის პერიოდში, თბილისში ვაჟიშვილი შემეძინა. 1991 წლის ზაფხულში დავბრუნდი თბილისში, უკვე 1992 წლის იანვრიდან კვლავ გავემგზავრე შვედეთში, ამჯერად ოჯახთან ერთად და მას შემდეგ უწყვეტად ვმუშაობ ლუნდის უნივერსიტეტში. როგორ ფიქრობთ, რამდენად დიდი როლი ითამაშა ლუნდის უნივერსიტეტმა თქვენს წარმატებაში? ლუნდის უნივერსიტეტი 1666 წელსაა დაარსებული და დიდი ტრადიციების მატარებელი თანამედროვე ევროპული უნივერსიტეტია. ამ უნივერსიტეტში ფაქტიურად ყველა საფეხური გავიარე დაწყებული დოქტორანტიდან დამთავრებული სრული პროფესორობით. ბევრი ფაქტორი იყო ამ 25 წლის მანძილზე, რამაც უდაოდ ხელი შეუწყო ჩემს კარიერულ ზრდას. უპირველეს ყოვლისა ალბათ ეს იყო არაჩვეულებრივი პროფესიონალი და პიროვნება, პროფ. ულე ლინდვალი, ვისთან ერთადაც გავიარე მთელი ჩემი სამეცნიერო კარიერა შვედეთში. თავდაპირველად ის იყო ჩემი მეორე სადოქტრო ნაშრომის ხელმძღვანელი, რომელიც ამჯერად შვედეთში დავიცავი 1995 წელს. აქედან მოყოლებული არასდროს შეგვიწყვეტია თანამშრომლობა და ერთად 120 ნაშრომზე მეტი გვაქვს გამოქვეყნებული. იგი ახლა პენსიაზეა, მაგრამ კვლავ განაგრძობს მუშაობას ჩემს ლაბორატორიაში ემერიტუს პროფესორის რანგში. ძალზედ მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო და არის ის ინტელექტუალური გარემო, რაც შექმნილია უნივერსიტეტში, კერძოდ ღეროვანი უჯრედების და ნეირორეგენერაციის დარგში. მრავალი ნიჭიერი და თავისი დარგის უმაღლესი დონის პროფესიონალის ყოფნა შენს გარშემო ქმნის იმ აუცილებელ გარემოს, რომელიც დიდი სტიმული და დახმარებაა თანამედროვე და მოწინავე დონეზე კვლევების შესასრულებლად. რა თქმა უნდა, მაღალი დონის და უახლესი აპარატურა და ბიო-სამედიცინო ტექნოლოგიების ხელმისაწვდომობა აუცილებელი პირობაა წარმატებული კვლევისთვის, რაც თავის მხრივ მოითხოვს დიდ ფინანსურ რესურსებს. თუმცა თუ ყოველივე ამას არ დაემატა დაუღალავი შრომა, მუდმივად ახლის ძიების დიდი სურვილი და პირველობის უშრეტი მოტივაცია, წარმატების მიღწევა შესაძლებელია. 90იანი წლების უშუქო, უწყლო, გაყინულ და გაუბედურებული თბილისის პირობებში ნამდვილად შეუძლებელი იქნებოდა კონკურენტიუნარიანი სამეცნიერო კვლევის ჩატარება. არ ვარ დარწმუნებული, რომ თუკი საქართველოში დავრჩებოდი, შევძლებდი სამეცნიერო კარიერის გარძელებას და არ მომიწევდა რაიმე სხვა საქმიანობის დაწყება, ისევე როგორც მოუწია ჩემს ბევრ მეგობარს და კოლეგას. მე ყოველთვის მადლობელი ვიქნები შვედეთის, რომელმაც მომცა შანსი გამეგრძელებინა ჩემი საყვარელი პროფესია და მთელი ცხოვრება მეკეთებინა ის, რაც ყველაზე კარგად ვიცი, ყველაზე კარგად გამომდის და რაც ყველაზე მეტ სიამოვნებას მანიჭებს. როგორია თქვენი შვედური გამოცდილება სწავლების მეთოდებთან დაკავშირებით. შეადარეთ ქართული და შვედური სწავლების მეთოდები სამეცნიერო მიმართულებაში. რა ხარვეზებია საქართველოს სამეცნიერო ბაზარზე და როგორ შეიძლება მოვახდინოთ შვედური მოდელის ინტეგრირება?

project under Professor Olle Lindvall’s supervision. This project was quite successful, 6 months had gone to become 10 and finally, I was offered to continue my scientific work in Sweden for a longer period. During my stay in Sweden, my son was born in Tbilisi. In the summer of 1991, I returned to Tbilisi and in January 1992 I went to Sweden again, this time with my family and I have been working continuously at Lund University since then. What do you think, how important was the role of Lund University in your success? Lund University was founded in 1666, and it is a modern European university with great traditions. I have completed all the important stages in this university from doctorate degree to full professorship. A number of factors contributed to my career success over these 25 years. First, it was Professor Olle Lindvall, an incredible professional human, with whom I have spent my entire scientific career in Sweden. Initially, he was a supervisor for my second doctorate thesis that I defended this time in Sweden. From that time on, we have not stopped collaborating and have published around 120 papers together. He has now retired but still continues to work in my laboratory as an Emeritus professor. The rigorous intellectual environment of the university, particularly, in the field of stem cells and neuro-regeneration, was also an important contributor to my success. The presence of many talented and highly qualified professionals around you creates an environment of great stimulus and support that is essential for modern and advanced research. Of course, the latest, high quality equipment and availability of bio-medical technologies are a necessary condition for a successful research, which in turn requires huge financial resources. However, unless all of this is merged with hard work, desire to constantly look for something new and the motivation of being the best, achieving success may not be possible. It would be impossible to conduct a competitive scientific research in the 1990’s in miserable Tbilisi, where there was no water, no light and no heat. I doubt that if I stayed in Tbilisi, I would have continued my career in science, rather I would be forced to take up some other activities as many of my friends and colleagues did. I will be forever grateful to Sweden for giving me a chance to pursue my favorite professional field, and for giving me the opportunity to spend my life doing something I know better than anything else does and that pleases me the most. What is your Swedish experience in terms of teaching methods? Could you please compare Swedish and Georgian teaching methods in science? What are the main drawbacks in Georgia’s scientific market and how could we incorporate the Swedish model? The Swedish higher education system is focused on the student. That is, the students play a pivotal role in the process of acquiring knowledge. Professors help them to do so as effectively and efficiently as possible. The same is true about scientific research – PhDs and postdoctoral researchers are the driving force behind the practical work, the supervisor decides on main directions of the research, participates in project planning, reviews acquired data and writes scientific papers. Most importantly, he/she is provided with the financial resources and conditions for scientific research. The Swedish education system is very democratic, without hierarchies, and relationships between students and professors are quite informal. During scientific discussions and debates,

DIPLOMAT 17


GEORGIANS IN SWEDEN

შვედური უმაღლესი განათლების სიტემა ორიენტირებულია სტუდენტზე. ანუ სტუდენტი არის წარმმართველი ძალა ცოდნის მიღების პროცესში. პროფესურა კი ეხმარება მათ ამ პროცესის ოპტიმალურად და მაქსიმალურად ეფექტურად წარმართვაში. იგივეა სამეცნიერო კვლევებში - დოქტორანტები და პოსტდოქტორანტები წარმოადგენს იმ ძირითად ძალას, რომელიც ასრულებს პრაქტიკულ საქმიანობას, ხოლო ხელმძღვანელი განსაზღვრავს კვლევის ძირითად მიმართულებას, მონაწილეობს პროექტის დაგეგმვაში, მიღებული მონაცემების განხილვაში და სამეცნიერო სტატიების დაწერაში. ხოლო რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოფს ფინანსურ სახსრებს და პირობებს სამეცნიერო კვლევის ჩასტარებლად. შვედური სამეცნიერო სისტემა ძალზედ დემოკრატიულია, იერარქიის გარეშე და სტუდენტის და ხელმძღვანელის ურთიერთობა საკმაოდ არაფორმალურია. სამეცნიერო დისკუსიის და დებატების დროს ხელმძღვანელი ყოველთვის ცდილობს არ მოახდინოს თავისი აზრის დომინირება სტუდენტზე და მისცეს მას საკუთარი პოზიციის ან მოსაზრების გამოთქმის და ამ მოსაზრების არგუმენტირებულად დაცვის საშუალება. შვედეთში სამეცნიერო პროექტს განსაზღვრავს სამეცნიერო კითხვა, მისი აქტუალობა და მნიშვნელობა ჩვენი ცოდნის პროგრესისთვის ან გარკვეული მიმართულების განვითარებისთვის. სამწუხაროდ, საქართველოში სამეცნიერო პროექტი უმეტესწილად იგეგმება იმის მიხედვით, თუ რისი გაკეთებაა შესაძლებელი, და როგორც წესი ეს მიდგომა ვერ უზრუნველყოფს კვლევის მაღალ ხარისხს, სამეცნიერო აქტუალობას და კონკურენტუნარიანობას საერთაშორისო კონტექსტში. როგორია თქვენი კავშირები საქართველოსთან, რამდენად ხართ ჩართული ქართულ სამეცნიერო სფეროში და როგორ ფიქრობთ, რაში ეხმარება თქვენი შვედური გამოცდილება ქართულ საგანმანათლებლო ბაზარს? საქრთველოსთან პრაქტიკულად არასდროს გამიწყვეტია კავშირი. მთელი ამ წლების მანძილზე რეგულარულად ჩამოივდივარ თბილისში და ვკითხულობ სამეცნიერო თუ პოპულარულ-საჯარო ლექციებს, ვმონაწილეობ საქართველოში გამართულ მრავალ სამეცნიერო კონფერენციებში და ვხელმძღვანელობ სხვადასხვა სამეცნიერო პროექტს, მათ შორის რუსთაველის ფონდის მიერ დაფინანსებულ 2 სამეცნიერო პროექტს. ამჟამად ვარ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მედიცინის ფაკულტეტის მოწვეული პროფესორი და დოქტორანტებს ვუკითხავ 2 კურსს. ერთი მათაგნი ეხება სწავლების თანამედროვე მეთოდებს, კერძოდ, პრობლემაზე დაფუძნებულ სწავლას და მეორე კურსის ფარგლებში დოქტორანტები სწავლობენ თუ როგორც დაწერონ სამეცნიერო სტატია, მოამზადონ მოხსენება და პოსტერი და ასევე დაწერონ სამეცნიერო გრანტის აპლიკაცია. ამვდროულად ვარ შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის საერთაშორისო მრჩეველთა საბჭოს წევრი და National Geographic-ის ქართული გამოცემის სამეცნიერო საბჭოს წევრი. ყოველივე ამის პარალელურად ჩემს კოლეგებთან ერთად ვაწყობთ სამეცნიერო ლაბორატორიას, რომელიც იფუნქციონირებს თსუ მორფოლოგიის ინსტიტუტის შემადგენლობაში. სულ ახლახან, თამარ ლორთქიფანიძესა და მზია კორძაიასთან ერთად დავასრულეთ დიდი პროექტი, რომლზეც თითქმის სამი წელი ვიმუშავეთ - ქართულად ვთარგმნეთ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში ნათრაგმნი და გამოცემული ადამიანის ანატომიის ჯიბის ატლასი, რომელიც ასევე ვაქციეთ ქართულ-ინგლისურლათინურ ანატომიურ ლექსიკონად. ეს წიგნი გამოსცა თსუ გამომცემლობამ და ვთვლი რომ ის დიდად დაეხმარება სამედიცინო და ბიოლოგიური მიმართულების ქართველ სტუდენტებს ადამიანის ანატომიის კარგად ათვისებაში და ასვე ითამაშებს მნიშვნელოვან როლს ქართული ანატომიური ტერმინოლოგიის დამკვიდრებაში.

18 DIPLOMAT

supervisors always try to abstain from dominating and instead allow students’ voice their opinion and reason their ideas. The scientific research in Sweden is determined by the scientific questions, their importance and significance to developing our knowledge as well as certain fields. Unfortunately, in Georgia, scientific projects are usually planned according to what is perceived as achievable. This approach cannot yield high quality research that would have scientific importance and would be competitive in the international market. What are your connections with Georgia? How involved are you in the Georgian scientific field and how do you think your Swedish experience can contribute to the growth of the Georgian education? I have never broken off my connection with Georgia. I have visited Georgia regularly throughout these years. I have read a number of scientific or popular public lectures, participated in several scientific conferences held in Georgia and managed different scientific projects, among them two research projects funded by Shota Rustaveli National Science Foundation. Currently, I am a visiting lecturer at the Faculty of Medicine, Tbilisi State University and teach two courses for doctoral students. One of them is about modern teaching methodology, particularly, problem based learning. In the other one, PhD students learn how to write a scientific research paper, prepare a report or a poster, and write a scientific grant application. I am also a member of the Shota Rustaveli National Science Foundation advisory board and a member of the scientific board of National Geographic Georgia. At the same time, my colleagues and I are developing a scientific research laboratory that will function with the TSU Institute of Morphology. Recently, Tamar Lortkipanidze, Mzia Kordzaia and I completed a large, three-year project: We have translated, one of the most frequently published books, Pocket Atlas of Human Anatomy in Georgian. We have also added a Georgian- English-Latin dictionary to the book. The book was published by the TSU publishing house. I believe, the book will help Georgian students in the field of medicine and biology to have a better understanding of human anatomy and will play an important role in establishing Georgian anatomical terminology.


GEORGIANS IN SWEDEN

ქართველი ექიმის გზა საერთაშორისო ფარმა-ბიზნესში GEORGIAN DOCTOR'S PATH TO INTERNATIONAL PHARMACEUTICAL INDUSTRY ნათია გამყრელიძე

NATIA GAMKRELIDZE

კატერინე ბახტაძე ბაჯიმ დოქტორის ხარისხი ლუნდის უნივერსიტეტში მიიღო. 2009 წლიდან ფარმაცევტულ კომპანიაში „ნოვო ნორდისკ“-ი მეცნიერთანამშრომლად მუშაობს. ის მონაწილეობს წამლების განვითარების პროცესში და ეხმარება პაციენტებს მიიღონ მაქსიმალური სარგებელი ფარმაცევტული პროდუქტებიდან.

რატომ აირჩიეთ პროფესიული განვითარების ადგილად შვედეთი ? ეს საინტერესო დამთხვევა იყო. ჩემი მეგობრისა და თანაკურსელისაგან, მარიამ ჯაშისგან გავიგე, რომ ჯანდაცვის დარგის სპეციალისტებისათვის არსებობდა შვედეთის სტიპენდია. 2002 წელს მისი რჩევით შევიტანე განაცხადი და 2 თვით ამირჩიეს სტუმარ მკვლევრად შვედეთში. პროგრამა შვედურმა ინსტიტუტმა დააფინანსა. იქიდან გამომდინარე, რომ პროგრამის კოორდინატორი მალმეში მუშაობდა, მთხოვეს, რომ მალმეს მკვლევართა ჯგუფთან ერთად მემუშავა. საქართველოში ვმუშაობდი ენდოკრინოლოგიურ ეროვნულ ინტიტუტში და მინდოდა, კვლევის სფერო ენდოკრინოლოგიასთან ყოფილიყო დაკავშირებული, ეს იყო კარიერული ნაბიჯი, რომელმაც ჩემი ცხოვრება შეცვალა. ჯერ კიდევ ვფიქრობ, რომ ჩემთვის სასწაული იყო Google-ში მოძებნილი „მალმეს ენდოკრინოლოგიური დეპარტამენტი“ და ლუნდის უნივერსიტეტის დიაბეტის ცენტრი პროფესორ ლეიფ გრუფის ხელმძღვანელობით. მოგვიანებით გავაცნობიერე, თუ როგორი იღბლიანი ვიყავი, რომ შესაძლებლობა მომეცა მეტად გავლენიან ექიმებთან და მეცნიერებთან ერთად მემუშავა, რომლებიც ალბათ მსოფლიოს 10 საუკეთესო დიაბეტის გენეტიკოსთა შორის არიან. მას მკვლევართა ჯგუფში მიღების თხოვნით მივწერე, თუმცა საპასუხო წერილის მოლოდინიც კი არ მქონია. თუმცა, ქართული საკომუნიკაციო რეალობისაგან განსხვავებით, მაშინვე მივიღე დადებითი პასუხი. ძალიან ბედნიერი ვიყავი, რადგან ლეიფს ბრწყინვალე საერთაშორისო სტუდენტები და თანამშრომლები ჰყავდა საკუთარ გუნდში, რომელშიც ძალიან თანასწორი და მეცნიერული გამოწვევებით სავსე ურთიერთობა იყო პროფესორსა და სტუდენტს შორის. როდესაც ჩემი, როგორც სტუმარი მკვლევრის დრო დასრულდა, ის დამპირდა, რომ მომდევნო წელს ჩემი დოქტორანტურისათვის ლუნდის უნივერსიტეტში იპოვიდა ხელმძღვანელსა და სტიპენდიას, მან პირობა შეასრულა. 2003 წელს სიხარულით ჩავედი ლუნდის უნივერსიტეტში, რათა ჩემი დოქტორანტურა გამეგრძელებინა „პირველი და მეორე ტიპის დიაბეტებს შორის ნაცრისფერი ზონის აღმოსაჩენად“ დიაბეტის ორი პროფესორის

katerine Bakhtadze Bagci, Ph.D. (Lund University) has been working as a principal scientist in Pharmaceutical Industry (Novo Nordisk) since 2011. She enjoys participating in drug development process and helping patients achieve maximal health benefits from pharmaceutical products.

E

Why did you chose Sweden as your career destination? It was a pleasant co-incident. I have heard from my friend and course mate, Mariam Jashi about the existence of Swedish Scholarships for healthcare professionals. With her advice, in 2002, I applied and was selected for a guest researcher position in Sweden for 2 months; the Swedish Institute (SI) sponsored the program. Since the program coordinator was working in Malmo, they asked me to search for a research group around Malmo. I had been working as an endocrinologist in the Endocrinology National Institute in Georgia and wanted the research field to be related to Endocrinology, and this, I definitely considered as a life changing career choice. I still think that it was a miracle that for me to have Google-searched “Department of Endocrinology in Malmo” and came across Lund University Diabetes Centre headed by Professor Leif Groop. Later on, I realized how lucky I was to end up working with very influential physicians and scientists, probably within top 10 diabetes geneticists in the world. I wrote the letter, and asked to be accepted into his research group, with no hope that he would answer. However, unlike what is obtainable in the Georgian communication reality, I got immediate positive response. I was very happy because Leif had brilliant international students and co-workers in his team and very equal and scientifically challenging professor-student relationship. When my time as a guest researcher was over, he promised me that he would find a supervisor and scholarship for my Ph.D. studies at Lund University the next year and he kept to his promise. In 2003, I gladly arrived at Lund University to pursue my Doctorate studies on “exploring the grey zone between Type 1 and Type 2 diabetes” under the supervision of two diabetes professors Goran Sundkvist (who has unfortunately passed away in 2006 and Professor Valeriya Lyssenko took over) and Leif Groop. I finalised it in 2009.

DIPLOMAT 19


GEORGIANS IN SWEDEN

გორან სუნდკვისტისა (რომელიც, სამწუხაროდ, 2006 წელს გარდაიცვალა და ის პროფესორმა ვალერია ლისენკომ შეცვალა) და ლეიფ გრუფის ხელმძღვანელობით. სწავლა 2009 წელს დავასრულე. როგორ დაგეხმარათ ლუნდის უნივერსიტეტი წარმატების მიღწევაში? ლუნდის უნივერსიტეტი 1666 წელს დაარსდა და მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტების ასეულშია. ვფიქრობ, რომ გარდა უნივერსიტეტის რეპუტაციისა და კულტურისა, მეცნიერული მიმართულების სწორი არჩევანი და მკვლევართა ჯგუფის შესაფერისი ხელმძღვანელი კარიერულ წარმატებასა და დოქტორანტურის სტუდენტის მომავლისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია. როგორც უკვე აღვნიშნე, ჩემს შემთხვევაში ეს იღბლიანი დამთხვევა იყო. ჩემი ნაშრომის მთავარი მიზანი იყო იმ გენებისა და ანტისხეულების აღმოჩენა, რომლებიც დიაბეტის სხვადასხვა ტიპების უკეთ კლასიფიცირების შესაძლებლობას მოგვცემდა, რაც დიაბეტის ეფექტურად მკურნალობას გახდიდა შესაძლებელს ინდივიდუალური მიდგომის გამოყენების გზით. კარიერის გაგრძელება ფარმაკოლოგიურ ინდუსტრიაში ჩემი არჩევანი იყო და დოქტორანტურის დასრულების შემდეგ მალე მთავარი მეცნიერის რანგში დავიწყე მუშაობა დიაბეტის მკურნალობის მიმართულებით მსოფლიოს წამყვან კომპანიაში - Novo Nordisk A/S . ეს იყო საუკეთესო, რაც ჩემი გამოცდილების მქონე ადამიანის თავს შეიძლებოდა მომხდარიყო. რა შეგიძლიათ, გვითხრათ ჯანდაცვის საერთაშორისო კომპანია Novo Nordisk-ში მიღებული გამოცდილების შესახებ? საქართველოს მთავრობისათვის Novo Nordisk მეტად მნიშვნელოვანი სოციალური პარტნიორი და ქვეყანაში ადამიანის ინსულინის მთავარი მომწოდებელია. დიაბეტით დაავადებული ბავშვების დაცვის ასოციაციასთან თანამშრომლობით, საქართველოში მცხოვრები დიაბეტით დაავადებული ბავშვები 1990 წლიდან ადამიანის ინსულინს უფასოდ იღებენ. Novo Nordisk-ის კოპენჰაგენის ფილიალში სამკურნალო პრეპარატის განვითარებაზე ვმუშაობ და, სამწუხაროდ, კომპანიის საქართველოში საქმიანობის შესახებ საკმარისი ინფორმაცია

20 DIPLOMAT

How did Lund University help you to become successful in your field? Lund University was founded in 1666 and is ranked among the world’s top 100 universities. I think besides university reputation and culture, the careful choice of a scientific subject and the right research group leader is very important in the career success and future of a PhD student. As I have mentioned before, in my case it was a lucky coincidence. My thesis subject was about finding the genes and antibodies which would better classify different types of diabetes, leading to individualisation of effective diabetes treatment. The career continuation in pharma industry was my choice and getting the job soon after PhD in the world’s leading diabetes treatment company Novo Nordisk A/S, as a principal scientist was the best that could happen to a person with my background. What can you tell us about your experience at Novo Nordisk, a global healthcare company? Novo Nordisk is an extremely important social partner for the Georgian government, and the main provider of human insulins in the country. Since 1990, children with diabetes in Georgia have been receiving human insulin, free-of-charge in collaboration with Diabetic Children’s Protection Association. I am working with drug development at Novo Nordisk headquarters in Copenhagen and unfortunately, I do not have enough information to share about the company’s activities in Georgia. Founded more than 90 years ago, Novo Nordisk employs approximately 41,400 people in 77 countries and markets its products in more than 165 countries. Besides innovation and leadership in diabetes care, Novo Nordisk develops and has on the market, drugs to treat other serious chronic conditions: such as haemophilia, growth disorders and obesity. Also related to this fact, I had a very steep learning curve related to the treatment of these disorders. My colleagues and I are


GEORGIANS IN SWEDEN

არ მაქვს რომ გაგიზიაროთ. კომპანია Novo Nordisk 90 წელზე მეტია რაც დაარსდა, დაახლოებით 41,400 დასაქმებული ჰყავს 77 ქვეყნის მასშტაბით და პროდუქტს 165 ქვეყანაში ყიდის. დიაბეტზე მზრუნველობაში ლიდერობისა და ინოვატორობის გარდა, Novo Nordisk ვითარდება და სხვა სერიოზული ქრონიკული დაავადებების სამკურნალო პრეპარატებიც აქვს ბაზარზე, როგორებიცაა ჰემოფილია, ზრდის დარღვევები და სიმსუქნე. ამ დაავადების განკურნების პროცესის შესწავლისას ჩემი სწავლის მრუდი გაწონასწორებული იყო. მე და ჩემი კოლეგები ძირითადად სამკურნალო პრეპარატების შესწავლაზე ვართ პასუხისმგებელი მაშინ, როცა პრეპარატი მოწონებულია ჯანდაცვის ხელმძღვანელობის მიერ და ექიმის გამოწერილი რეცეპტით მათ მიღებას განსხვავებული პაციენტები (მოხუცები, ორსულები, ბავშვები) ჩვეულებრივი სამედიცინო პრაქტიკის ხანგრძლივობით იწყებენ. ამ ტიპის კვლევები, რომელთაც „ნამდვილ მსოფლიო კვლევებს“ ვუწოდებთ, რადიკალურად განსხვავდება შემთხვევითი ცდებისგან, სადაც პრეპარატს მკაცრი კონტროლის ქვეშ იღებენ. რა გამოწვევებს ხედავთ თანამედროვე ფარმაკოლოგიურ ბაზარზე საქართველოში? შეგვიძლია, შევადაროთ საქართველოსა და შვედეთის ფარმაკოლოგიური ბაზრები და უკვე შემიძლია გითხრათ, რომ ისინი ძალიან განსხვავება ერთმანეთისაგან, რაზეც გავლენას ისეთი ფაქტორები ახდენს, როგორებიცაა: მთავრობა, ჯანდაცვის ხელმძღვანელობა, ჯანდაცვის სისტემა, ქვეყნის ეკონომიკა, ქვეყნის ცალკეული სამედიცინო გამოცდილება დაავადების მართვაში, ექიმების განათლება, პაციენტების ინფორმირებულობა თავიანთი დაავადებების შესახებ, პაციენტების წვდომა მედიკამენტებთან, ეთნიკურად განსხვავებული პაციენტები, მათი გენეტიკა, ცხოვრების წესი და ა.შ. უკეთესად რომ გავიგოთ, რამდენიმე მაგალითს მოგიყვანთ: 1) ევროპის ქვეყნების უმრავლესობის მსგავსად, შვედეთი მდიდარია და მთავრობას შესაძლებლობა აქვს, უახლესი, ინოვაციური, ყველაზე ეფექტური და სანდო მედიკამენტები შეიძინოს თავისი პაციენტებისათვის. საქართველოს ამ პრეპარატების ყიდვა არ შეუძლია, თუმცა, ის მაინც შესაძლებელია, რომ დიდი ხნის წინ განვითარებული ზოგიერთი აუცილებელი პრეპარატი ჰუმანიტარული გზებით თუ სახელმწიფო ტენდერებით უფასოდ მიიღონ პაციენტებმა. 2) შვედი ექიმები დანიშნულებაში წამლებს გამოწერენ და არა ბიოლოგიურად აქტიურ დანამატებს, რაც საქართველოში მიღებული პრაქტიკაა და დიდ ფინანსურ სირთულეებს უქმნის პაციენტებს. 3) ერთი და იმავე პაციენტს ერთი და იმავე დაავადებით, შვედი ექიმი 1 მედიკამენტს, ქართველი ექიმი კი 5-10 მედიკამენტს გამოუწერდა. 4) საქართველოში მედიკამენტების რეცეპტით მიღებაზე კონტროლი გასულ წელს დაიწყო, თუმცა, ქართველი პაციენტების უმრავლესობამ უკვე აღადგინა თვითმკურნალობა. ექიმები, რომლებიც აფთიაქებში მხოლოდ მედიკამენტის რეცეპტის გამოწერისთვის არიან, ამ პროცესს ძალიან ამარტივებენ. 5) შვედი ხალხი ზოგადად ჯანმრთელია და ქართველებთან შედარებით უკეთესი ცხოვრების მოლოდინი აქვს. 6) შვედეთში მედიკამენტების რეცეპტების სისტემა კომპიუტერულია და წამლის შეძენის შემდეგ პაციენტის კონტროლი ყოველთვის შესაძლებელია, ვინ გამოწერა მედიკამენტი და რა მიზეზით. ასე რომ, არ ვფიქრობ, რომ შვედეთის მიერ „მიღებული გაკვეთილის“ საქართველოზე მორგებას დიდი მნიშვნელობა ექნება. თუმცა, საქართველოსა და შვედეთს ჯანდაცვის ქართველ სპეციალისტთა ჯგუფის 2 თვით შვედეთში წაყვანის ძალიან კარგი გამოცდილება აქვთ. აღნიშნული გამოცდილების გამეორება ძალიან სასარგებლო იქნებოდა პროფესიონალებისათვის, რომლებიც მარტო მუშაობენ მედიკამენტების დამტკიცებისა და მარეგულირებელი პოლიტიკის მიმართულებით, ისევე როგორც საქართველოს ფარმაკოლოგიურ ბაზარში ჩართული სხვა მოთამაშეებისათვის.

mainly responsible for the studies on drugs when they are approved by health authorities and different kind of patients (elderly, pregnant, children) start to take them according to a physician’s prescription during the usual medical practice. These types of studies, Real World Studies, as we call them, dramatically differ from the randomized controlled trials, where drug intake is under strict control. What are the current challenges in the Georgian pharmaceutical market? We can compare Swedish and Georgian pharmaceutical market, and I can already tell you that it is very different since many factors play the role such as government, health authorities, healthcare system, country economy, country specific medical practices of disease management, physician’s education, patients information about their disease, patient’s access to the medication, different ethnicity of patients, their genetics, lifestyle and etc. For better understanding, I can give you some examples: 1) Sweden similar to the majority of other European countries is rich and the government is able to purchase the latest, innovative, most effective and safe medication for their patients. Georgia cannot afford to buy those drugs, however at least it is possible to get some essential drugs, developed long time ago, for free through humanitarian channels or Governmental tenders. 2) In Sweden, physicians prescribe drugs and never diet supplements, which is common practice in Georgia and big financial burden to the patients. 3) The same patient with same diagnosis in both countries will get 1 medication prescribed by a Swedish physician and 5-10 prescribed by Georgian physicians. 4) Control on the prescription medications in Georgia was introduced last year, however majority of Georgian patients still resort to self-treatment. The doctors who are physically present in the pharmacy with only propose to write prescriptions to make this process extremely easy. 5) Swedish people are generally healthy and have higher life expectancy than Georgians. 6) In Sweden, drug prescription system is digitalised and it is always possible to track patients after they have bought the drug, who prescribed it and for what reason. So, I do not think it will be meaningful to apply Swedish “lesson learned” to Georgian reality. However, Sweden and Georgia have very good experience in taking a group of Georgian healthcare professionals to Sweden for 2 month. It will be helpful to repeat this experiment for the professionals working on the drug approval and regulation polices alone, but for other players involved in the Georgian pharmaceutical market.


GEORGIANS IN SWEDEN

მალმოს უნივერსიტეტში, კავკასიოლოგიის პროგრამის დამფუძნებელი ქართულ-შვედური ოჯახი GEORGIAN-SWEDISH FAMILY THE FOUNDERS OF CAUCASUS STUDIES AT MALMÖ UNIVERSITY

ნათია გამყრელიძე

NATIA GAMKRELIDZE

არინა ვამლინგი არის კავკასიათმცოდნეობის პროფესორი. კვლევითი პლატფორმის „რუსეთი და კავკასიის რეგიონის კვლევა“ ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. სპეციალიზაციის სფეროებია: კავკასიის რეგიონი და რუსეთი. კვლევითი ინტერესები: ლინგვისტიკის მრავალფეროვნება, ენის პოლიტიკა, ენა და მიგრაცია, ენის ტიპოლოგია.

როდის და როგორ დაუკავშირდით საქართველოს? საქართველოს პირველად სტუდენტობისას ვეწვიე. ჩემს მეგობართან და მის ოჯახთან ერთად შვედეთიდან თბილისამდე გზა მანქანით გავიარეთ ლენინგრადის, მოსკოვის, ხარკოვის, როსტოვის, შავი ზღვის კავკასიური 22 DIPLOMAT

arina Vamling is a Professor of Caucasus Studies. Co-director of the research platform "Russia and the Caucasus Regional Research" (RUCARR). Areas of specialisation: the Caucasus region and Russia. Research interests: linguistic diversity, language policy, language and migration, language typology.

K

When and how did you get in touch with Georgia? I visted Georgia for the first time during my student years. Then, I travelled with a friend and her family by car all the way from Sweden to Leningrad, Moscow, Kharkov, Rostov, along the Caucasian Black Sea coast, then to Tbilisi and then back via the Georgian Military High road.


GEORGIANS IN SWEDEN

სანაპიროს გავლით, უკან საქართველოს სამხედრო გზით დავბრუნდით. სტუდენტობის ადრეულ წლებში ტურისტულ გიდადაც ვმუშაობდი და შვედი ტურისტები კავკასიაში ჩამომყავდა ჩრდილოეთ კავკასია, საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი. რა თქმა უნდა, კავკასია პოპულარული და გარკვეულწილად ეგზოტიკური ტურისტული ადგილი იყო საბჭოთა ეპოქაშიც. შემდეგ როგორც ლუნდის უნივერსიტეტის ზოგადი ლინგვისტიკის დოქტორანტურის სტუდენტს, ძალიან დამაინტერესა კავკასიურმა ენებმა და გადავწყვიტე, დისერტაცია ამ თემატიკაზე გამეკეთებინა. 1987-1988 წლებში შვედურმა ინსტიტუტმა საქართველოში წასვლისა და დისერტაციისათვის საჭირო საველე სამუშაოების ჩასატარებლად გრანტით დამაჯილდოვა. დამაკავშირეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის თანამედროვე საქართველოს დეპარტამენტთან, პროფესორ ნანი ჭანიშვილთან, ჩემს თანახელმძღვანელთან. მას შემდეგ საქართველოში მყოფ კოლეგებთან და მეგობრებთან მჭიდრო ურთიერთობა მაქვს, მცირე თუ ხანგრძლივი პერიოდით თითქმის ყოველ წელს ჩამოვდივარ, ხშირად ვსტუმრობ ქართველ მკვლევარებს შვედეთში. რატომ გადაწყვიტეთ და საიდან წარმოიშვა „კავკასიის კვლევების“ უნიკალური პროგრამის შექმნის იდეა? რა არის პროგრამის მთავარი მიზანი? დიახ, კავკასიაზე ფოკუსირებულ კურსებს კავკასიის გარეთ ბევრ უნივერსიტეტში ნამდვილად ვერ შეხვდებით. ის მრავალწლიანი პროცესის შედეგად წარმოიქმნა. ფაქტობრივად, კავკასიის კვლევების პროგრამის შექმნის საწყისებს იმ დრომდე მივყავართ, როდესაც მოწვეული დოქტორანტურის სტუდენტის ამპლუაში ვსტუმრობდი თსუ-ს. ნანი ჭანიშვილთან და სხვა თანამშრომლებთან ერთად ორგანიზება გავუწიეთ ქართულ-შვედური სემინარს, რომელიც 1989 წლის აპრილში გაიმართა. ჩემი შვედი კოლეგები ჩემი ხელმძღვანელის პროფესორ ბენგთ სიგურდის ჩათვლით თვითონ მოემზადნენ კონფერენციისთვის და ქართული ენა სწორედ იმ მოკლე კურსზე დაყრდნობით ისწავლეს, რომელიც მე და რევაზ ჭანტურიამ ერთად მოვამზადეთ. შვედ ლინგვისტთა ჯგუფი აპრილის დასაწყისში გამოემგზავრა საქართველოში, მაგრამ 8 აგვისტოს მოსკოვში გაგვაჩერეს და თბილისისკენ გზის გაგრძელების უფლება არ მოგვცეს (9 აპრილს რაც მოხდა, ყველამ ვიცით). ეს ქართული კურსი რამდენიმე წლის განმავლობაში, 1990იანი წლების ბოლომდე არ გამოუყენებიათ, ამ დროსთვის კი მან ახალი შესაძლებლობები შექმნა. გაგვიჩნდა იდეა, რომ ძველი მასალების გამოყენებით ქართული ენის კურსი ინტერნეტ სივრცეში შეგვექმნა, რამაც სტუდენტთა გაცილებით დიდი ჯგუფების შექმნის შესაძლებლობა მოგვცა, რადგან ერთი სასწავლო სივრცით შეზღუდულები აღარ ვიყავი. მანანა კობახიძეს, რომელიც პირველი მოვიდა დეპარტამენტში სტუმარი მკვლევრის რანგში და მოგვიანებით შვედეთში დარჩა, ძალიან მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის კურსის განვითარებაში. 2002 წელს მალმოს უნივერსიტეტში დავიწყე მუშაობა, სულ ცოტა ხანში მანანა, რევაზი და ჩვენი კურსიც იმავე გზას დაადგნენ. ინტერნეტ კურსი ინგლისური მითითებებით საკმაოდ წარმატებული იყო, რამდენიმე წელიწადში (2006) კოპენჰაგენის უნივერსიტეტის კოლეგასთან მართა-ლისა მაგნუსონთან ერთად დავიწყე პროექტი, რათა კავკასიის კონფლიქტებისა და მათი მოგვარების მიმართულებით ინტერნეტ კურსი დაგვეარსებინა, რომელიც კავკასიის შესახებ ზოგად შესავალსაც მოიცავდა.

In my early student years, I worked as a tourguide, bringing Swedish tourists to the Caucasus – North Caucasus, Georgia, Armenia and Azerbaijan. I must add that in Soviet times, the Caucasus was a popular and somewhat exotic tourist destination. Later, as a doctoral student in General Linguistics at Lund University, I became very interested in Caucasian languages and decided to write my dissertation on a topic in this area. In 1987- 1988, I was awarded a scholarship from the Swedish Institute to go to Georgia to do fieldwork for my dissertation. I was affiliated to the Department of Modern Georgian at Tbilisi State University with Prof. Nani Chanishvili as my co-supervisor. Since that time, I have been in close contact with colleagues and friends in Georgia, staying in the country for longer and at times shorter periods every year, and often invite Georgian researchers to Sweden also. What formed the reason for and how has the idea of creating this unique program “Caucasus Studies” emerge? Also, what is the main goal of this program? Yes, courses with a major focus on the Caucasus are not found at many universities outside the Caucasus. So, the programme emerged as a process over many years. Actually, the root of Caucasus Studies go back to when I was a visiting doctoral student at TSU: Together with Nani Chanishvili and other colleagues in Tbilisi, we organized a joint Georgian- Swedish Seminar to take place in April 1989. My Swedish colleagues; including my supervisor Prof Bengt Sigurd prepared themselves for the conference in Georgia by studying Georgian language through a short course I had prepared together with Revaz Tchantouria. This group of Swedish linguists set off for Georgia in the early days of April that year, but on April 8th, we were stopped in Moscow and we were not allowed to continue our journey to Tbilisi (and we know what happened afterwards on April 9). So, this Georgian course material I referred to was not used for several years until the end of the 1990’s, when new opportunities opened for us. So, we got the idea of creating an online Georgian course from the old course material, and this made it possible for us to have larger student groups since we were not limited to one campus. I must say that Manana Kobaidze, who first came to the department as a guest researcher and later stayed in Sweden, was instrumental in developing the course. In 2002, I was appointed at Malmö University and within a short period, Manana and Revaz followed – and our Georgian course moved from Lund University to Malmö. The concept of having an online course with instruction in English was quite successful, and a couple of years later (2006) I started a course project with a colleague (Märta-Lisa Magnusson) at Copenhagen University, to set up an online course on conflict and conflict resolution in the Caucasus. This also included a general introduction to the Caucasus region. So, we had the main components: the online methodology and experience; an introduction to the region, a language component, and an important thematic content. So, the next step in 2010 was the creation of the area studies programme in Caucasus Studies, which included the addidtion of a number of course modules on history, peoples and languages of the Caucasus, state and nation building; migration and other topics; including languages, we currently offer Georgian and Russian. “As an area study programme, the aim is to give the students DIPLOMAT 23


GEORGIANS IN SWEDEN

უკვე გვქონდა მნიშვნელოვანი კომპონენტები: ინტერნეტ მეთოდოლოგია და გამოცდილება, შესავალი რეგიონის შესახებ, ენის ფაქტორი და მნიშვნელოვანი თემატიკა. შემდეგი ნაბიჯი იყო 2010 წელს კავკასიის კვლევების პროგრამის შექმნა, რომელიც მოიცავდა მიმართულებებს, როგორებიცაა ისტორია, სახელმწიფოსა და ერის შენება, მიგრაცია, კავკასიის ხალხები და ენები და სხვ. სტუდენტებს ამჟამად ქართულ და რუსულ ენებს ვთავაზობთ. პროგრამის მიზანია, გააცნოს და „სრული ცოდნა მისცეს სტუდენტებს კავკასიის შესახებ - პოლიტიკურად არასტაბილური რეგიონი ეთნიკური მრავალფეროვნების მაღალი დონით, რომელიც მოწყვლად გეოგრაფიულ არეალში მდებარეობს. პროგრამა მოიცავს შესავალს კავკასიის რეგიონის შესახებ, მის ეთნიკურ ჯგუფებსა და ენებს, ისტორიას და უახლეს პოლიტიკურ მოვლენებს.“ (სილაბუსიდან) რამდენად დიდია ქართველ პროფესორთა ჩართულობა პროგრამის სწავლების სისტემაში? ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, გვქონდეს ახლო თანამშრომლობა და კავშირები კავკასიის რეგიონის ექპერტებთან. ტრადიციულად, მთელი რეგიონის კავშირების თავმოყრის ადგილად, რა თქმა უნდა, საქართველო და თბილისი შეიძლება, ჩაითვალოს. პროგრამა მოითხოვს ფართო სპექტრის მიმართულებების არსებობას, ამ შემთხვევაში საქმე 4 განსხვავებულ ქვეყანასთან გვაქვს. მიზნის მიღწევის ერთ-ერთ გზად ინტერნეტ სემინარების ჩატარებას ვხედავ, სადაც კავკასიის რეგიონიდან მოწვეული მეცნიერები და ექსპერტები სტუდენტებისათვის სემინარებს ჩაატარებენ. ჩვენი გათვლით, კავკასიის კვლევების მიმართულებაზე ქართველ მეცნიერთა რაოდენობა თანდათან გაიზრდება. ამ სემესტრში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან

24 DIPLOMAT

an understanding and broad knowledge of the Caucasus – a politically turbulent region with high ethnic diversity in a vulnerable geopolitical location. It offers an introduction to the Caucasus region, its ethnic groups and languages, history and recent political developments.” (from the syllabus) To what extent are Georgian Professors involved in the teaching system of this programme? It is very important for us to have close cooperation and contacts with experts from the Caucasus region. Traditionally, Georgia and Tbilisi can be viewed as a hub for contacts with the whole region. Area studies requires input from a wide range of disciplines, and in this case we are dealing with four diverse countries. One way of achieving this is to have web seminars (video streaming), where we invite scholars and experts from the Caucasus to give seminars to the students. We have also been fortunate to have many visiting Georgian scholars to the Section for Caucasus Studies, over the years. This semester, we are planning a special event in collaboration with Tbilisi State University. In the beginning of November, we will have a three-day online seminar – “Case Georgia” – with both online and campus participation of Swedish students (Caucasus Studies and Communication for Development), Flinders University, Australia (Development Studies), together with Georgian students. All these students have in different ways found an interest in development studies. We will focus on the situation of IDP’s and initiatives for conflict resolution and prevention. A group of ten lecturers and professors from Malmö University will also participate in this event in Tbilisi on November 1-3. To what extent is the demand from the international students


GEORGIANS IN SWEDEN

ერთად განსაკუთრებულ ღონისძიებას ვგეგმავთ. ნოემბრის დასაწყისში გვექნება სამდღიანი ინტერნეტ სემინარი - „ქეისი - საქართველო“. შვედი სტუდენტები (კავკასიის კვლევები და კომუნიკაცია განვითარებისათვის) და ფლინდერსის უნივერსიტეტი, ავსტრალია (განვითარების კვლევები) ქართველ სტუდენტებთან ერთად სემინარში ჩაერთვებიან როგორც ინტერნეტის მეშვეობით, ისე საუნივერსიტეტო სივრციდან. ყველა სტუდენტს განვითარების კვლევის განსხვავებული მიმართულება აინტერესებს, ყურადღებას გავამახვილებთ დევნილთა მდგომარეობაზე და კონფლიქტის გადაწყვეტისა და პრევენციის ინიციატივებზე. 1-3 ნოემბერს თბილისში დაგეგმილ ღონისძიებაში მალმეს უნივერსიტეტის ლექტორებისა და პროფესორების ათკაციანი ჯგუფიც მიიღებს მონაწილეობას. რამდენად მოთხოვნადია პროგრამა საერთაშორისო სტუდენტების მხრიდან? რომელი ეროვნების წარმომადგენლები არიან კავკასიის კვლევების შესავლის გაგრძელებით დაინტერესებული? საწყის ეტაპზე დაინტერესებულ სტუდენტთა მოზიდვა გამოწვევა იყო, მაგრამ, ამჟამად კურსის აპლიკაციების სტატისტიკა კარგია. ამ დროის განმავლობაში საკმაოდ ინტენსიურად ვმუშაობთ სოციალურ მედიაში (კავკასიის კვლევების Facebook გვერდი და პორტალი). კავკასიის კვლევები უფრო პოპულარულია იმ სტუდენტთა შორის, რომელებიც მთავარ პროფესიად ისეთ მიმართულებებს ირჩევენ, როგორებიცაა საერთაშორისო ურთიერთობები, ევროპული კვლევები, მიგრაციის კვლევები, მშვიდობისა და კონფლიქტის კვლევები და ა.შ. ინტერნეტ კურსს ინგლისური მითითებებით ვთავაზობთ და იქიდან გამომდინარე რომ სტუდენტებს ევროკავშირის ქვეყნებიდან სწავლის საფასურის გადახდა არ უწევთ, მთელი ევროპის მასშტაბით ბევრი ისეთი სტუდენტი გვყავს, რომლებიც თავიანთი ქვეყნიდან გადიან კურსს - ისევე როგორც საზღვარგარეთ მყოფი შვედი სტუდენტები. ხშირად გვყავს განსხვავებული ეროვნების სტუდენტები თბილისიდან. კავკასიის კვლევები სრული პროგრამასთან შედარებით ბევრად მოსახერხებელი კურსია. კავკასიის კვლევები I და II ერთ წელს მოიცავს. ამასთან, სტუდენტებს, რომელთაც ინდივიდუალური პროექტის გაკეთება სურთ, ვთავაზობთ „კავკასიის კვლევას“ და, რა თქმა უნდა, ქართული ენის ინტერნეტ კურსებს. ეს ნიშნავს, რომ მთლიანობაში ორწლიან სწავლებას ვთავაზობთ. ჩვენი შემდეგი ნაბიჯი შეიძლება, პროგრამის მეტად ფორმალური სტრუქტურის შექმნა იყოს, მაგრამ ამჟამად განსხვავებული საჭიროებების მქონე სტუდენტებისათვის პროგრამა საკმაოდ მოსახერხებელია. ჩვენი კურსის სტუდენტები ორ ფართო ჯგუფად შეიძლება დაიყოს. როგორც უკვე აღვნიშნე, ბევრ მათგანს, რომელთაც ძირითად მიმართულებად არჩეული აქვს, მაგალითად, პოლიტიკის მეცნიერება, საერთაშორისო ურთიერთობები, ევროპული კვლევები, მიგრაციის კვლევები, მშვიდობისა და კონფლიქტების კვლევები და სხვ. სურვილი აქვს გაიღრმაოს ცოდნა კავკასიის კვლევების მიმართულებით, სადაც საზოგადოებასა თუ სხვადასხვა სფეროში არაერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ცვლილება ხდება. დანარჩენ სტუდენტებს გამოკვეთილი მიზანი აქვთ, რეგიონში საერთაშორისო თუ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ერთად იმუშაონ. ჩვენს ყოფილ სტუდენტთა შორის საქართველოში წარგზავნილი დიპლომატებიც არიან. ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ რეგიონის სხვადასხვა აქტორთან თუ ორგანიზაციასთან დაკავშირებისას საკმაოდ ხშირად ვხვდები ჩვენს ყოფილს სტუდენტებს. კურსდამთავრებულთა ქსელის მეშვეობით ბევრ ყოფილ

on this programme? Which nationalities are more interested in continuing their studies on the Caucasus studies? In the beginning it was a challenge to reach out to interested students, but the application statistics for the courses are good now. We have been working quite intensively with social media (Caucasus Studies Facebook page and CS portal). Caucasus Studies is rather popular among students who have a major in subjects like International relations, European Studies, Migration studies, Peace and conflict studies etc. We offer the course online with instruction in English, and since there is no tuition fee for students of EU countries, we have many students all over Europe who follow the course from their home countries, as well as Swedish students stationed abroad. We often have students of different nationalities following the course from Tbilisi. Caucasus Studies is a flexible course package rather than a full programme. Caucasus Studies I and II form a one year unit. In addition to this, we offer “Caucasus Field and Case Studies” for students who wish to conduct an individual project and, of course, the Georgian online courses. This means that we offer two years of study in total. A future step could be to set up a more formal programme structure, but presently we are very flexible to the students’ different needs. Broadly speaking, students who follow our courses fall into two groups. As I mentioned earlier, many have a major in, for instance, political science, International relations, European Studies, Migration studies, Peace and conflict studies etc., and wish to add a specialization on Caucasus Studies, where you find such rich and challenging developments in many spheres of society. Other students have a clear goal of working with different international organisations or NGOs involved in the region. We also have diplomats in Georgia among our former students. I am quite happy to often meet former students whenever I am in contact with different actors and organisations in the region. We also keep in touch with many of our former students with our alumni network. Revaz Tchantouria, PhD, holds research degree in comparative and typological linguistics. Academic undergraduate education: Philologist with a focus on Caucasian languages and Russian language and literature. His research focuses on Basque and Caucasian languages, including subordinate courses in languages of different types. Language Situation in Georgia, Reference Guidelines for Megrelian. Russian as a Foreign Language. How did you find yourself in Sweden? I was working at the department of Modern Georgian, Tbilisi University (1978-1989). When Karina came to the department as a visiting doctoral student. We met there in 1987 and later got married in my hometown Sokhumi in 1989. At the end of 1989, I moved to Lund in Sweden. In your opinion, to what extent is the Caucasus studies programme at Malmo University important for our country’s popularity and for strengthening relations between Georgia and Sweden? Frequently, we have visiting scholars, PhD candidate and professors from Georgia. In addition, we have strong links with Tbilisi University, my former university. Thanks to our different activities within Caucasus Studies, we have experienced a growing interest in visiting and cooperating DIPLOMAT 25


GEORGIANS IN SWEDEN

სტუდენტთან კვლავ გვაქვს კავშირი.

როგორ აღმოჩნდით შვედეთში? თბილისის უნივერსიტეტში თანამედროვე საქართველოს დეპარტამენტში ვმუშაობდი (1978-1989). კარინას აქ 1987 წელს შევხვდი, როდესაც ის მოწვეული დოქტორანტურის სტუდენტის რანგში მოვიდა დეპარტამენტში. მოგვიანებით, 1989 წელს ჩემს მშობლიურ ქალაქ სოხუმში ვიქორწინეთ, 1989 წლის ბოლოს კი შვედეთში გადავედი, ქალაქ ლუნდში. თქვენი აზრით, რამდენად მნიშვნელოვანია ჩვენი ქვეყნის პოპულარიზაციისა და საქართველო-შვედეთს შორის

with Georgia among our colleagues at the Faculty of Culture and Society. For instance, our head of department Teresa Tomasevic, has established good links with Prof Kakhaber Loria at the Center for Scandinavian Studies, Tbilisi State University, and plans to go to Tbilisi later this semester. Professor Alexandre Kukhianidze (TSU) is another very active person in our academic contacts. He will be involved in the online teaching of the course "Conflicts and conflict resolution in the Caucasus" in our Caucasus Studies programme this semester. It will be very valuable for our students to have this direct contact with a Georgian professor. What are your future plans? We have many things going on, for instance, I am involved in organizing two conferences within the research platform ”Russia and the Caucasus Regional Research (RUCARR)” with the participation of many international and Caucasian researchers by the end of November. I am also involved in the Caucasian part of a research project at Lund University, Diachronic Atlas of Comparative Linguisitics (DiACL). Recently, I’ve also returned to my old research topic on Basque.

არსებული ურთიერთობების გაძლიერების კუთხით კავკასიის კვლევების პროგრამის არსებობა მალმეს უნივერსიტეტში? ჩვენ ხშირად გვყავს მოწვეული მეცნიერები საქართველოდან, როგორც დოქტორის ხარისხის კანდიდატები, ასევე პროფესორები. ჩვენ განსაკუთრებით ძლიერი კავშირები გვაქვს თბილისის უნივერსიტეტთან, ჩემს ძველ უნივერსიტეტთან. კავკასიის კვლევების მიმართულების მრავალფეროვანი საქმიანობის დამსახურებით, ჩვენს კოლეგებს შორის, კულტურისა და საზოგადოების ფაკულტეტიდან, განსაკუთრებით გაიზარდა საქართველოში სტუმრობისა და მასთან თანამშრომლობის ინტერესი. მაგალითად, ჩვენი დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა ტერესა ტომასევიჩმა კარგი კავშირები დაამყარა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სკანდინავიური კვლევების ცენტრის პროფესორ კახაბერ ლორიასთან და მოგვიანებით, მიმდინარე სემესტრში, თბილისში გამგზავრებას გეგმავს.

პროფესორი ალექსანდრე კუხიანიძე (თსუ) ჩვენს აკადემიურ კავშირებში კიდევ ერთი მეტად აქტიური პიროვნებაა. კავკასიის კვლევების მიმდინარე სემესტრის პროგრამის ფარგლებში ის ჩართული იქნება ინტერნეტ სასწავლო კურსში „კონფლიქტები და მათი მოგვარება კავკასიაში“. პირდაპირი კონტაქტი ქართველ პროფესორთან ჩვენი სტუდენტებისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება. როგორია თქვენი გეგმები? ბევრი რამ ხორციელდება, მაგალითად, ჩართული ვარ ნოემბრის ბოლოს დაგეგმილი ორი კონფერენციის ორგანიზებაში, რომელთა საკვლევი თემატიკაა „რუსეთი და კავკასიის რეგიონული კვლევა (RUCARR)”, მასში ბევრი საერთაშორისო და კავკასიელი მკვლევარი მიიღებს მონაწილეობას. ასევე ჩართული ვარ ლუნდის უნივერსიტეტის კვლევითი პროექტის - “დიაქრონული ატლასი და შედარებითი ლინგვისტიკა” (DiACL) - კავკასიურ ნაწილში. ახლახან, დავუბრუნდი ჩემს ძველ საკვლევ თემას ბასკების შესახებ.

რევაზ ჭანტურია არის შედარებითი და ტიპოლოგიური ლინგვისტიკის დოქტორი. აქვს ფილოლოგის აკადემიური ხარისხი კავკასიური ენების და რუსული ენისა და ლიტერატურის განხრით. მისი კვლევა ორიენტირებულია ბასკურ და კავკასიურ ენებზე, მათ შორის დაქვემდებარებული კურსები სხვადასხვა ტიპის ენებში. ენის მდგომარეობა საქართველოში, მეგრულის გზამკვლევი. რუსული როგორც უცხო ენა.

26 DIPLOMAT


GEORGIANS IN SWEDEN

საბინა ქართულ შოუ-ბიზნესში აქტიურდება ხალგაზრდა ქართველი-შვედი მომღერალის და სიმღერების ავტორის - საბინა ჭანტურიას შემოქმედება შვედი მელომანებისთვის უკვე კარგად არის ცნობილი. მისი სიმღერები შვედეთის და მასთან ერთად რამდენიმე ქვეყნის რადიოსადგურებზე აქტიურად ტრიალებს. მომღერალს, რომელსაც რამდენიმე წარმატებული თანამშრომლობა აკაშირებს ჰოლივუდელ პროდიუსერ - კევინ ჯარვიშთან, კონცერტები გამართული აქვს შვედეთში, დანიაში, ამერიკასა და საქართველოში. მამით ქართველი და დედით შვედი მუსიკოსი ქართულ შოუბიზნესში 2016 წლიდან ჩაერთო. ამ ხნის მანძილზე ჭანტურიამ ქვეყნის მასშტაბით არაერთ კონცერტსა და მუსიკალურ ფესტივალში მიიღო მონაწილეობა, მსმენელს კი ორი ქართულენოვანი სინგლიც წარუდგინა. მომღერალი ამჯერად დანიაში იმყოფება, ის ახალ სიმღერაზე მუშაობს და დაგეგმილი კონცერტებისთვის ემზადება. შეიძლება ითქვას, რომ შვედეთში საკმაოდ ცნობილი მუსიკოსი ხარ, თუმცა დიდი ხანი არ არის, რაც ქართველმა მსმენელმა გაგიცნო. მოგვიყევი როგორია შენი უცხოური კარიერა? დიახ, ვინაიდან დავიბადე და გავიზარდე შვედეთში და ახლაც ძირითადად ამ ქვეყანაში ვცხოვრობ, ჩემი მუსიკალური კარიერა სწორედ აქ დაიწყო. რამდენიმე წელია აქტიურად ვმუშაობ მუსიკალურ ინდუსტრიაში, სხვადასხვა მუსიკალურ სტუდიასთან თანამშრომლობით ჩავწერე და გამოვუშვი ჩემ მიერ დაწერილი სიმღერები, რამდენიმე მათგანზე კი მუსიკალური ვიდეო გადავიღე. ამ ეტაპზე ჩემს სიმღერებს აქტიურად ატრიალებს რამდენიმე შვედური რადიოსადგური. მყავს ჩემი მუსიკალური ბენდი, რომელთან ერთად მონაწილეობას ვიღებ როგორც შვედეთის ისე საერთაშორისო მასშტაბით ჩატარებულ მუსიკალურ ფესტივალებზე. შვედეთის გარდა შენს სიმღერებს უკვე იცნობენ ამერიკაშიც, სადაც ბოლო სინგლსა და მუსიკალურ კლიპზე იმუშავე. საიტერესოა, როგორ დაუკავშირდა შენი კარიერა ამერიკას? ამერიკაში პირველად 2011 წელს ჩავედი, პატივი მხვდა, შვედეთის სახელით მონაწილეობა მიმეღო ლოს-ანჯელესის მუსიკალურ კონკურსზე “World Championship of Performing Arts”. მაშინ 19 წლის ვიყავი, ჩემ მიერ დაწერილმა სიმღერამ მსმენელის განსაკუთრებული მოწონება დაიმსახურა. მომდევნო ჯერზე ამერიკაში 2014 წელს ვიმყოფებოდი, ჩემი სინგლის “Spider’s Web” ჩასაწერად და მასზე ვიდეო კლიპის გადასაღებად, პროდიუსერ კევინ ჯარვიშთან ვითანამშრომლე. სხვათაშორის კლიპში, რომელიც წყვილის ურთიერთობას შეეხება, პარტნიორობას მიწევს ძალიან ცნობილი ამერიკელი მსახიობი - რაიან ფრენსისი. მესამედ ამავე გუნდთან ერთად 2016 წელს, ჩემს კიდევ ერთ სინგლზე “Cry for Me” ვიმუშავე. ამერიკაში გავმართე კონცერტები ლოს-ანჯელესში, ჩრდილოეთ ჰოლივუდსა და სან-დიეგოში, ყველა ჩემს გამოსვლას ამრიკული პუბლიკისგან საკმაოდ დადებითი

SABINA TO TAKE ACTIVE STEPS IN THE GEORGIAN SHOW BUSINESS oung, Georgian-Swedish singer and songwriter - Sabina Chantouria is a popular artist amongst Swedish music-lovers. Her songs receive massive airplay on several radio stations in Sweden and other countries. The singer, who had a number of successful collaborations with Hollywood producer – Kevin Jarvis, has had successful concerts in Sweden, Denmark, the USA and Georgia. Sabina, who has a Swedish mother and Georgian father, has been an integral part of the Georgian show business since 2016 and since that time, she has taken part in numerous concerts and music festivals across the country. She has already presented two Georgian songs for the teeming pleasure of her audience. The singer is currently in Denmark, working on a new song and preparing for concerts. You are a celebrated musician in Sweden, but your Georgian listeners only recently got acquainted with you. Tell us a little bit about your foreign career. I was born and I grew up in Sweden and now, I currently live in the same country. It is correct that my musical career started here. I have worked actively in the music industry for several years and in cooperation with various music studios. I have already produced several songs written by myself and I have made music videos for some of these songs. At this stage, my songs can be heard on Swedish and on international radio airwaves. I have my personal music band and with these musicians, I am taking part in both - Swedish and international music festivals. Apart from Sweden, your songs are already familiar in places like America, where you in fact worked on your last single and music video. How did your career connect to America? I was in America for the first time in 2011, when I was honored to take part on behalf of Sweden in the Los Angeles Music Competition "World Championship of Performing Arts". At that time, I was 19 years old and my song received great appreciation from most of the people who listened to it. The next time I was in America was in 2014, when I worked with producer Kevin Jarvis to record my single "Spider's Web", and to shoot a video clip for the same single. It should be noted that in this music video which is about couple's relationship, I had a great partner and actor

Y

DIPLOMAT 27


GEORGIANS IN SWEDEN

შეფასებები მოჰყვა, რაც ძალიან მახარებს. შვედეთისა და ამერიკის შემდეგ გადაწყვიტე შენი შემოქმედება შენი მეორე სამშობლოსთვის გაგეცნო და ქართულ შოუ-ბიზნესში აქტიურად ჩაერთე. საინტერესოა, როგორ მიიღე ეს გადაწყვეტილება იმ ფონზე, როდესაც საქართველოში თითქმის არ არსებობს მუსიკალური ბაზარი? საქართველოში პირველად 2014 წელს მივიღე მონაწილეობა რამდენიმე კონცერტზე, მათ შორის იყო აქცია-კონცერტი „არა ოკუპაციას“ და ასევე ფესტივალი „არტ-გენი“. 2016 წელს კი სიმღერით “Stranger” მონაწილეობა მივიღე ევროვიზიის სიმღერის კონკურსის ქართულ ეროვნულ შესარჩევ ტურზე. სწორედ ამ პერიოდიდან დავიწყე აქტიური ნაბიჯების გადადგმა ქართულ-შოუბიზნესში, მოგვიანებით სტუდია „ბრავო რექორდსთან“ თანამშრომლობით ჩავწერე ჩემი სიმღერის “Spider’s Web” ქართული ვერსია „ობობას ქსელი“ და სხვა ნამუშევრებთან ერთად წარვუდგინე ქართველ მსმენელს. სიმართლე გითხრათ, საქართველოში შემოქმედებითი აქტიურობა ფინანსური სარგებლის მიღების მიზნით არ დამიწყია, მესმის რომ ის პატარა ქვეყანაა და ბაზარიც შესაბამისი აქვს. ჩემი დიდი სურვილი იყო, რომ 28 DIPLOMAT

– the famous American actor - Ryan Frances. My third time in America was in 2016 and I only went to collaborate with the same team to work on my next single “Cry for me”. In the United States, I have held concerts in Los Angeles, North Hollywood and San-Diego. All of my performances have so far received positive assessment from the American public, which makes me very happy. After Sweden and America, you decided to introduce your music to your second homeland and this made you actively engaged in Georgian show business. It is interesting and we want to know how you reached this decision when there is almost no existing structure for musical market in Georgia? For the first time, I participated in several concerts in Georgia, including a concert tagged "No Occupation" and the "Art-Gene" festival. In 2016, with the song "Stranger" I took part in the Georgian National tour of the Eurovision Song Contest. From that time, I started to take active parts in the Georgianshow business world and in the studio with "Bravo Records".


GEORGIANS IN SWEDEN

ქართველ მსმენელს გაეცნო ჩემი შემოქმედება, ამას ჩემთვის სპირიტუალური მნიშვნელობა აქვს, რადგან საქართველო ჩემი მეორე სამშობლოა. მინდა ჩემს ქვეყანასთან უფრო ახლოს ვიყო, სწორედ ამავე მიზნით დავიწყე 19 წლის ასაკში მალმოს უნივერსიტეტის ონლაინ კურსის დახმარებით ქართული ენის შესწავლა. მართალია ჯერ საუბრის კომპლექსი მაქვს, თუმცა ჩემი ქართულის უნარებს კვლავ ვავითარებ და უახლოეს მომავალში აუცილებლად ვისაუბრებ სრულყოფილი ქართულით. სიმღერამდე „ობობას ქსელი“ ჩაწერილი გაქვს კიდევ ერთი ქართულენოვანი სიმღერა „სისხლიანი ხელები გაქვთ“, რომელიც 2008 წლის აგვისტოში დაწერე, გარდა ამისა როგორც უკვე ახსენე, „არა ოკუპაციას“ იყო ერთ-ერთი პირველი ქართული კონცერტი, რომელზეც მონაწილეობა მიიღე. რა როლს იკავებს პროტესტი შენს შემოქმედებაში და როგორ უკავშირდება ის საქართველოს? ჩემს შემოქმედებაში პროტესტი არც ისე ცოტა ადგილს იკავებს და ის ხშირად სწორედ საქართველოსთან იკვეთება. როგორც იცით, მამაჩემი ქართველია, სოხუმელი. მისთვის და ჩემი ნათესავებისთვის სოხუმი დიდ სიყვარულთან და ამასთანავე უდიდეს ტკივილთან ასოცირდება, ამ რეგიონთან დაკავშირებით 90-იან წლებში განვითარებული მოვლენები და შემდეგ საქართველოს ოკუპაციის მომდევნო ტალღა ჩემში დიდ მწუხარებას და პროტესტს იწვევს. 2014 წელს, აქცია-კონცერტში „არა ოკუპაციას“ ჩემი მონაწილეობის მიზანი იყო, რომ როგორც რიგით ქართველს და მომღერალს თავისუფლების მოედნიდან გამეჟღერებინა ჩემი გზავნილი - “STOP RUSSIA”. სიმღერა „სისხლიანი ხელები გაქვთ“ ასევე უსამართლობამ და ჩემი ქვეყნის ოკუპაციის გაგრძელებამ დამაწერინა. 2008 წელს, როდესაც რუსეთი საქათველოს წინააღმდეგ საომარ მოქმედებებს ახორციელებდა, საქართველოში ვიყავი და სრული შოკი განვიცადე. გამიჭირდება სიტყვებით იმის გადმოცემა, რას ვგრძნობდი, საქართველოდან შვედეთში დაბრუნებულმა კი ეს სიმღერა დავწერე, რომელიც იმ ადამიანებს მივუძღვენი, ვინც უსამართლოდ შეეწირნენ საბრძოლო მოქმედებებს და იმათ, ვინც საკუთარ სამშობლოში იქცნენ უსახლკაროდ. როგორია კულტურული დიპლომატიის როლი გლობალურ პოლიტიკაში და თუ გიფიქრია, როგორც არტისტმა და მულტიკულტურული ოჯახის წარმომადგენელმა შენ რა როლი შეიძლება ითამაშო საქართველოსა და შვედეთის ურთიერთობებში? მსოფლიოში კულტურული დიპლომატიის არსებობა უმნიშვნელოვანესია. მისი დახმარებით შესაძლებელია ისეთი საკითხების გადაწყვეტა, რაც მის გარეშე ძნელად მოსაგვარებელი იქნებოდა. კულტურა და მუსიკა უნივერსალური ენაა, რომელიც მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში ესმით. მისი უნიკალური გზავნილების გაგებას ხელს ვერ უშლის ენობრივი ბარიერის არსებობა, შესაბამისად კულტურული დიპლომატია არის ძლიერი ინსტრუმენტი მსოფლიოში პოზიტიური ცვლილებების მისაღწევად. მიმაჩნია, რომ ჩემი როგორც შვედი და ამავდროულად ქართველი არტისტის როლიც სწორედ ის არის, რომ კულტურის ენით შევძლო ამ ორი ქვეყნის ურთიერთობებზე დადებითი გავლენის მოხდენა. როგორია შენი სამომავლო გეგმები? ამ ეტაპზე ვმუშაობ ჩემს ახალ სინგლზე, რომლის სახელწოდება ჯერ არ მომიფიქრებია, იმედი მაქვს, სიმღერას ლოს-ანჯელესში ჩავწერ. სინგლის დასრულებულ ვერსიას ფართო საზოგადოება 2018 წელს მოისმენს, მანამდე კი კონცერტი მაქვს დაგეგმილი მალმოში, ძალიან ლამაზ

I successfully recorded the Georgian version of my song "Spider's Web". To tell the truth, I had not started my Georgian music career for financial success. I understand that it is a small country and it still lacks a proper musical market when I decided to start. My great desire was to be acquainted with the Georgian audience through my music and this decision has very personal meaning to me. I want to be much closer to my second homeland and that is the reason why I started studying Georgian language with the help of online courses available through the University of Malmö since I was 19. At this stage, I still have a complex of speaking the language, but I am improving in my skills and in the nearest future, I hope to speak in Georgian perfectly. Before the song "Spider’s Web", you recorded a Georgian song "Blood on your hands", which was written in August 2008. In addition, you participated at the concert, "No Occupation" which was one of your first Georgian entry. How has the protest influenced your music and how is it connected to Georgia? The protest played an important role in my music because I have always been connected to Georgia. As you know my father is Georgian, he is from Sokhumi. This region of Georgia is associated with great love for him and my relatives, as well as with great pain, The 90s witnessed the development of hostilities in Abkhazia and Sokhumi and the subsequent wave of occupation in Georgia raised my sorrow and protest. In 2014, the purpose of my participation in the action- concert "No Occupation" was to take my message “STOP RUSSIA” to a wider audience. The song “Blood on your hands” was also written about injustice and the modern occupation of my country. In 2008, when Russia engaged in hostilities against Georgia, I was in Georgia as at that time. I experienced a complete shock. Later, I came back to Sweden to write this song and decided to dedicate it to those who have been unfairly sacrificed to combat and those who have become homeless in their homeland. What is the role of cultural diplomacy in global politics and as an artist and member of a multicultural family, what role can you play in the relationship between Georgia and Sweden? The existence of cultural diplomacy in the world is very important, because without it, we cannot solve many acute issues. Culture and music are universal languages that are understood all around the whole world. The existence of language barrier cannot prevent the understanding of its clear and unique messages; therefore, cultural diplomacy is a powerful tool for achieving positive changes in the world. I consider that my role as a Swedish and Georgian artist requires that I have a positive impact on the relations of these two countries. What are your future career plans? At this stage, I am working on my new single and I hope I will have the opportunity to record it in L.A. The complete version of this single will be released in 2018, and before then, I have planned a concert in Malmö. I will perform in a very beautiful concert hall and I hope everything will go well. DIPLOMAT 29


SWEDISH SUCCESS STORY

საქართველოში ბიზნესის კეთების სიმარტივე და გამოწვევები THE EASE AND CHALLENGES OF DOING BUSINESS IN GEORGIA ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE ცხო ქვეყანაში ბიზნესის დაწყებას ბევრი ვერ ბედავს. მათთვის კი ვინც ამ გადაწყვეტილებას იღებს მთავარი გამოწვევა ქვეყანაში თავის დამკვიდრება და პოლიტიკის თავისებურებების გაცნობაა. ამ გზაზე დაბრკოლებებიც ბევრია, დაწყებული ენის ბარიერით დამთავრებული გადასახადებით, ბოლოს ყველაზე მთავარი მაინც წარმატებული ბიზნესის არსებობაა. საქართველო იმ ქვეყნებს შორისაა, რომელშიც ინვესტირებისგან ხშირად თავს იკავებენ. ამ ინტერვიუში ჩვენ ვესაუბრებით წარმატებულ შვედ ბიზნესმენს პიტერ სვაეტიჩინს, რომელმაც გაგვიზიარა თავისი მოსაზრებები საქართველოში უცხოური ინვესტიციების საკითხებზე.

ამონარიდი: როგორ გაიგეთ საქართველოს შესახებ და რატომ გადაწყვიტეთ ბიზნესისთვის აქ ჩამოსვლა? საქართველოში 2004 თუ 2005 წლიდან დავიწყე ჩამოსვლა, მაგრამ მხოლოდ „შატო მუხრანში“ უცხოური ინვესტორების წარმომადგენლის რანგში. მეწილეთა შეხვედრებისა და სხვა საქმეებისთვის საქართველოში წელიწადში 3-4ჯერ ჩამოვდიოდი. თანდათან, ჩვენმა ინვესტიციებმა მეტი მნიშვნელობა შეიძინა და საქართველოში მეორე ღვინის კომპანია შევიძინეთ. მოგვიანებით ინვესტორებმა გადაწყვიტეს, რომ სჭირდებოდათ ადამიანი, რომელიც აქ ჩამოვიდოდა და ჩვენს ინტერესებზე იზრუნებდა. 2010 წლის ბოლოს სწორედ ამ მიზნით გადმოვედი საცხოვრებლად საქართველოში და ჩავიბარე „შატო მუხრანის“ მმართველობა. რამდენიმე წლის შემდეგ, ამ ორი ღვინის მწარმოებლის ჰოლდინგში გადავედი, რომელიც ამავდროულად მათი დისტრიბუციით არის დაკავებული. აქ გადმოსვლისას უკვე საკმაოდ ბევრი ვიცოდი საქართველოს შესახებ, რადგან მანამდე ხშირად მიწევდა ქვეყანაში ჩამოსვლა. შესაბამისად, საქართველოში გადმოსვლისას საქმის წარმართვა შედარებით მარტივი იყო ჩემთვის. რა მოლოდინები გქონდათ ჩამოსვლამდე და რამდენად გამართლდა? თავდაპირველად დიდი მოლოდინები არ მქონია, რადგან როდესაც აქ ჩამოსვლა დავიწყე, სიტუაციას კარგად არ ვიცნობდი. დარწმუნებული ვარ დამეთანხმებით, რომ დღეს საქართველო სრულიად განსხვავებული ქვეყანაა, ვიდრე ის 10 თუ 15 წლის წინ იყო. მაშინდელთან შედარებით დღეს ყველაფერი სრულიად განსხვავებულია. ასე რომ, თავდაპირველად არანაირი მოლოდინი არ მქონდა. მაგრამ, რა თქმა უნდა, აქ ჩამოსვლისას გარკვეული წარმოდგენა მქონდა ქვეყნის შესახებ. დარწმუნებული ვარ დამეთანხმებით, რომ 2011 წლიდან დღემდეც კი, 30 DIPLOMAT

oving out to a foreign country to start a business is a venture many people do not dare to try. The major issues for most foreigners who summon the courage to leave for a foreign land is trying to settle and to understand the polity of this new country. For most, people, the hurdles range from language to taxes and eventually the thriving of the business. Georgia is one of those countries that many investors have express reservations for when it comes to investment. In this interview, we sat with a successful Swedish business owner Petter Svaetichin. He shared his perspective with us on many issues bordering foreign investment in Georgia.

M

EXCERPTS: How did you hear about Georgia and why did you decide to come here for business? I started visiting Georgia in 2004 or 2005, but only as a representative of the foreign investors in the Chateau Mukhrani. So, I came here for about three to four times yearly for shareholder’s meetings and other things. Gradually, our investments got more important and eventually we bought a second wine company called Georgian Wines and Spirits. Later, the investors decided that they needed someone to come here to manage our interests, so I moved to Georgia in late 2010 primarily for this purpose, and took over the daily running of Chateau Mukhrani. A few years down the line, I moved away from that when I took over at the holding company of these two wineries, which also serves as the distribution company for Chateau Mukhrani and for Georgian Wines and Spirits. This is really the background. I must say that, when I moved here eventually, I already knew quite a lot about Georgia because I had been coming for many years and it was easy for me to settle here. What were your expectations and how were they met? I did not have many expectations from the beginning because I could not really envisage how things would seem when I came here initially. I am sure that you agree with me that Georgia today, is a completely different country than it was 10 or 15 years ago. Everything is completely different then to what it is now. Therefore, I had no expectations from the beginning. However, when I moved here finally, I already knew about the place. I am sure that you will agree that even from 2011 to this time, Georgia is a fantastically different world to what you have then.


SWEDISH SUCCESS STORY

ძველ დროსთან შედარებით, საქართველო სრულიად განსხვავებული სამყაროა. თქვენმა ბიძაშვილებმა, ახლა უკვე თქვენმა დამაც დაიწყეს საქართველოში ბიზნესი; ეს უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის ძალიან კარგი მაგალითია... ნამდვილად კარგი ისტორიაა. ვგულისხმობ, რომ ყველაფერი ჩემით დაწყო. ჩემთან ერთად მათაც დაიწყეს საქართველოში სტუმრობა. ჩვენ ძალიან დიდი ოჯახი გვაქვს და შეიძლება უფრო მეტმა მათგანმა მოისურვოს ჩამოსვლა. ვფიქრობ, ისინი სხვადასხვა მიზეზით დაინტერესდნენ საქართველოთი. ზოგიერთი მათგანი იმის გამო, რომ ეს ძალიან კარგი ადგილია ბიზნესისათვის, სადაც გასაკეთებელი ჯერ კიდევ ბევრია. მართალია, საქართველომ მიიღო ცოტაოდენი ევროპული თუ ამერიკული გამოცდილება, თუმცა, ჯერ კიდევ უამრავი რამ არსებობს რისი გამოყენებაც შესაძლებელია, მაგრამ ჯერჯერობით ყურადღების მიღმაა დარჩენილი. პროფესიონალური ხედვით, სწორედ ეს არის ის, რაც ზოგს მოსწონს. ჩემი და კი ამ გაზაფხულზე სამი თვით ჩამოვიდა დოკუმენტური ფილმების ფესტივალის ფარგლებში. მან გადაწყვიტა, რომ ეს მისი ადგილია. მას მოსწონს აქაური გარემო. მისი აქ ჩამოსვლის მიზეზი ჩემი მიზეზისგან ძალიან განსხვავდება. პირადად თქვენ რა მოგწონთ საქართველოში? ძალიან ბევრი რამ მომწონს, განსაკუთრებით ის, რომ ასეთ მცირე ტერიტორიაზე ამდენი განსხვავებული რამის ნახვაა შესაძლებელი. აღმოსავლეთით გვხვდება კახეთი ულამაზესი ბუნებით, თბილისიდან საათნახევრის სავალზე თხილამურებით სრიალია შესაძლებელი. დასავლეთით გვხვდება მშვენიერი რაჭა, შავი ზღვის სანაპირო, ასევე შთამბეჭდავია, რომ საქართველოში არის უდაბნოც დავითგარეჯი. დიდ სიამოვნებას მანიჭებს გასაოცარი პეიზაჟები და ბუნებასთან კავშირი. ძალიან მიყვარს მოგზაურობა, რასაც კვირის ბოლოს ყოველთვის ვახერხებ საქართველოში, რადგან ყოველთვის მოძებნი ახალ ადგილს, რომელსაც შეგიძლია, ესტუმრო. როგორც სპეციალისტს რა გხიბლავთ საქართველოში? ყოფილი საბჭოთა კავშირის გარეთ არავინ იცის, რომ საქართველოს ღვინოს აწარმოებს. მათ არ იციან, რომ საქართველოს შესანიშნავი ღვინის გაკეთება შეუძლია. მჯერა, რომ ჯერ კიდევ ბევრი რამის გაკეთება შეგვიძლია. ეს საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია, თუმცა, ვთვლი, რომ მწარმოებლებთან ერთად, რომლებიც ნამდვილად ძალიან კარგ ღვინოს ქმნიან, წინ ძალიან სწრაფად მივიწევთ. ეს პროცესი გაგრძელდება იმისათვის, რომ უკეთესები გავხდეთ და გავზარდოთ საერთაშორისო ცნობადობა. რა თქმა უნდა, სირთულეები იქნება, მაგრამ რაღაც ახლის შეთავაზება აუცილებელია. ჩემი გამოცდილებით, ბიზნესის მხრიდან დღეს ხალხს სჭირდება გამორჩეული, საინტერესო და საქართველოს რეალობას მორგებული სიახლეები. მათ რაღაც ახალი უნდათ. ქართულ ღვინოსთან მუშაობა დიდი პრივილეგია. იღბლიანი ვარ, რომ სწორედ იმ საქმეს ვაკეთებ, რომელიც ყველას აინტერესებს. ვფიქრობ, რომ „შატო მუხრანის“ პროექტი საქართველოსკენ დიდ ყურადღებას მომართავს, რადგან ვცდილობთ, საქართველოს დიდება დავუბრუნოთ. ვცდილობთ, ქვეყანაში შევქმნათ ისეთი მდგომარეობა, როგორიც 150 წლის წინ იყო. სწორედ მაშინ, როდესაც შატო დაარსდა. „შატო მუხრანის“ პროექტში ძალიან ბევრი ადამიანია ჩართული დიდი სიამაყის გრძნობით. ჩვენ ეს ყველაფერი ყველას თანაბრად გვეამაყება და ვგრძნობთ,

Your cousins have also started business in Georgia and now your sister; this is a very special example of attracting foreign investments... It is funny. I mean it all started with me. With me coming, they all came visiting at one time or the other. We have a very large family, so there might be many more to come just in case. They fell for Georgia for different reasons I think. Some of them because it is a great place to do business in the sense that there is so much yet to be done. It was as if Georgia had a little bit of experience from Europe or from America, but there is still a lot of things that you can use here, which is not in use yet. I think from the professional point of view, that is what some of them like about Georgia. I have my sister for example who came over for three months this spring to help organize the documentary for the film festival. She has found that this is her place, she likes the life around here. In that case, her reason for coming is completely different to mine. What do you personally like about Georgia? I like so many things about Georgia. I like the size of the cities and I like the fact that you can see different things in such a small place. You know it is really a nice region you have in the east, coupled with that beautiful nature, also only an hour and a half from here you can go skiing. Then when you go west, you have all this Racha and Fantastic nature and then you of course have the Black Sea coast if you go further and then you have that desert Davit Gareji. I enjoy the amazing landscape and the connection to nature. I like traveling when I have time and that is mostly possible because most weekends you can get to do a lot around here because you always have somewhere new to visit. From the professional point of view? If you look outside the old Soviet countries, no one knows that Georgia makes wine. They do not know that Georgia can make great wine. As a result, I believe there is much left that we can do. I mean this is a long-term thing, but I think we are moving rapidly in Georgia with many manufacturers who are producing some great wine these days and this will not stop, it will continue to be better and be internationally recognized. Of course, it would be very challenging but you have to come up with something new. In my experience, what people want these days is something that is outside the DIPLOMAT 31


SWEDISH SUCCESS STORY

რომ ამ ყველაფერს არა მარტო საკუთარი თავისთვის, არამედ საქართველოსთვისაც ვაკეთებთ, რათა განვითარების ახალ დონეს მივაღწიოთ, რაც ყოველი ჩვენგანისთვის სასარგებლო და მნიშვნელოვანია. როგორია ღვინის ბიზნესის პოტენციალი საქართველოში? ვფიქრობ, რომ საქართველოში პოტენციალს მხოლოდ ქვეყნის მცირე ფართობი ზღუდავს. ჩემთვის ეს ძალიან საინტერესოა, რადგან ტურიზმის ინდუსტრიაში გარკვეული გამოცდილება მაქვს. საქართველო ამჟამად გზაჯვარედინზე დგას, მაიორკასა და იბაცასკენ მიმავალ გზებს შორის და ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი ტურისტი მოიზიდოს. დღევანდელი დამოკიდებულება ჩემთვის სამწუხაროა. თუმცა, ამჟამად, მას ჯერ კიდევ აქვს საშუალება კოსტარიკასა და მონტენეგროს გზას დაადგეს და ღირებულებებზე დაფუძნებული ტურიზმი განავითაროს. ვფიქრობ, ეს ერთადერთი გზაა წინსვლისათვის, რადგან ქვეყანა არ არის საკმარისად დიდი იმისთვის, რომ, მაგალითად ტაილანდის მასშტაბები მოიცვას. შევეცდები ავხსნა, რას ვგულისხმობ ღირებულებებზე დაფუძნებული ტურიზმში. ვფიქრობ, მიზანი არა ტურისტების რიცხვის ზრდა, არამედ ტურიზმის ღირებულების ზრდა უნდა იყოს. ღირებულების 5% გაზრდა ტურისტებს ამ ადგილის ისტორიასა და მემკვიდრეობაზე უფრო მეტად დააფიქრებს. ამასთანავე მნიშვნელოვანია, რომ ღვინის ხარისხი შენარჩუნდეს. გვაქვს გასული წლების სამწუხარო მაგალითი, როდესაც დიდი ოდენობის მეტად უხარისხო ქართული ღვინო ძალიან დაბალ ფასად იყიდებოდა ჩინეთში. საქართველომ, როგორც ღვინის ქვეყანამ უნდა გააერთიანოს ღვინის მწარმოებლები საერთო პოლიტიკის ირგვლივ, რომელიც მიმართული იქნება ოპტიმალური პრაქტიკის ჩამოყალიბებაზე, რათა არ დაზარალდეს, არ შებღალონ საქართველოს ღვინის ინდუსტრიის სახელი. აუცილებელია, გავუფრთილდეთ ამ ინდუსტრიის პრესტიჟსა და ხარისხს. როგორ ფიქრობთ, რამდენად დიდია ღვინის როლი ქართულ დიპლომატიაში? საქართველოს ღვინის ინდუსტრიაში მიღებული გამოცდილებით, ჩემთვის ცხადი გახდა, რომ ღვინო ქართული საზოგადოების უდავო ქვაკუთხედია. ვგულისხმობ, რომ ღვინის გარეშე საქართველო იგივე ქვეყანა ვერ იქნებოდა. ფსიქოლოგიური კუთხით თუ შევხედავთ, რუსებსა და ქართველებს შორის განსხვავებას ისიც განაპირობებს, თუ რას სვამს ეს ორი ერი. არაყისა და ღვინოს შორის განსხვავება ძალიან დიდია. ვფიქრობ, რომ ღვინო ქართული იდენტობის განუყოფელი 32 DIPLOMAT

beaten track a little bit. They want people to get more and more captivated. They want to try something new from a business perspective that is interesting and would of course work in Georgia. Working with Georgian wine is a great privilege. I have been lucky to do that because everyone is interested. I think that the project of Chateau Mukhrani is something that attracts a lot of interest from everywhere in Georgia because we are trying to bring greatness back to Georgia. We are trying to reposition the country the way it was a hundred and fifty years ago. This was when the Chateau was initially built, and many people are proud to be involved as part of the Chateau Mukhrani project. We are equally very proud to make it happen, but we also feel that we are not only doing it for ourselves, but we are also doing it to assist Georgia to get to another level, so it is very fulfilling for all of us. What are the potentials of wine business in Georgia? I think the potentials in Georgian wine face limitations only by the size of the country because it is not so big. I have found this to be interesting for me because I have a pure tourism background. Georgia at the moment, is at a crossroad between going down Majorca or Ibiza style, and trying to get as many tourists as possible. This current position is rather unfortunate. As it stands, there is every tendency to follow the path of Costa Rica or Montenegro and try to make it value based tourism which I think is the only way forward because it is not large enough to become full-fledged like the Thailand. To make sense of the whole value part, I think the benchmark should not be to target increase in the percentage of tourists that come in each year, but to increase the value of tourism. An increment of say 5 percent in value will make tourists care more about the history and heritage of this place. In addition, I think it is also important for the quality of the wine to remain the same. We have unfortunately witnessed some examples over the past, where huge amount of low quality wine were sold at low prices and shipped to China. What Georgia needs to do as a country and as a wine association, is to bring the wineries together and to implement policies that ensure careful, optimum practice that will not destroy or speak of the industry in bad light. We have to be careful of not destroying what many of us continually strive to build in order to place Georgia at a very high level in prestige and quality. What do you think is the role of wine in Georgian diplomacy? For me it is very clear after all these years of being involved in Georgian wine. The wine is the absolute cornerstone of Georgian society. I mean Georgia would not be Georgia, if there were no wine. I am convinced about that and I think if you start to look at it more from a psychological point of view, you can see that the major difference between Russians and Georgians is in what they drink – There is a big gap between Vodka and Wine. I think wine is an integral part of Georgian identity and it mirrors exactly the Georgian society and the Georgian people who by the way are maybe more poetic, more round and talented than many of the other ex-soviet countries


SWEDISH SUCCESS STORY

ნაწილია. ეს კი ნათლად წარმოაჩენს ქართველი ხალხის მეტად პოეტურ ხასიათს, სხვა პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებთან შედარებით, სადაც ყველაფერი უფრო ცივია. როგორია საქართველო ბიზნესის წარმოების კუთხით? ქართველი პოლიტიკოსებისაგან ხშირად მსმენია, თუ როგორი მარტივია ბიზნესის წარმოება საქართველოში. ამ შეხედულებას მეც ვეთანხმები და ვფიქრობ, რომ ბიზნესის თავისუფლად წარმოებისათვის ეს არაჩვეულებრივი ადგილია. ჩემი პირადი მოსაზრებაა, რომ შეიძლება ცოტა იღბლიანებიც აღმოვჩნდით, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ უცხოური კომპანია ვიყავით, სერიოზული პრობლემა არასოდეს შეგვქმნია. ვფიქრობ, არავის ინტერესს არ წარმოადგენს სკანდალები უცხოურ კომპანიასთან. ჩემი აზრით, უცხოური კომპანიის სტატუსმა გარკვეულწილად სხვა სირთულეების გაჩენისგანაც გადაგვარჩინა. მართალია, შედარებით ძვირს ვიხდით ძირითადად ყველაფერში, თუმცა, შევამცირეთ ბიზნესზე ზეწოლის შესაძლებლობის რისკი. საქართველოში თავის მხრივ სხვა დადებითი და უარყოფითი ფაქტორები არსებობს. ფიქრობთ, რომ რისკები დღესაც არსებობს? არა, ვფიქრობ, რომ რისკი ძალიან შემცირებულია, ძველ დროს უფრო ვგულისხმობდი, როდესაც საქმიანობას ვიწყებდით. ზუსტად არ ვიცი როდის, მაგრამ, საბედნიეროდ, ძველი, ცუდი პრაქტიკა გაქრა. ვფიქრობ, რომ საქართველო წინსვლის შესანიშნავ გზაზე დგას და მთავარია, რომ არსებული კარგი ტენდენცია შეინარჩუნოს, რომელიც სასიკეთო იქნება, როგორც თავისი მოქალაქეების, ისე უცხოელთათვის. აუცილებელია კონტროლის მკაცრი მექანიზმების არსებობა იმ კურსის შენარჩუნებისთვის, რომელსაც საქართველო დღეს ადგას. როგორც ვიცით, ერთი მიმართულებით სვლის დაწყება გაცილებით მარტივია, ვიდრე მისი შენარჩუნება. რომელია შვედური ინვესტიციისათვის პოტენციური სფეროები საქართველოში? ვფიქრობ, უკვე ყველამ იცის, მაგრამ ჩემთვის მაინც ამოუცნობია ფაქტი, რომ „იკეა“ ჯერ აქ არ არის. ზოგჯერ ვხედავ, თუ როგორ მიდიან „იკეას“ ახალი ავეჯით დატვირთული სატვირთოები სომხეთში, თურქეთში, რუსეთშიც კი, მაგრამ არა საქართველოში. წლების განმავლობაში ვიღებდი თხოვნებს ხალხისაგან, რომ მათი წერილები „იკეასათვის“ გადამეცა, მაგრამ სამწუხაროდ, მე ეს არ შემეძლო. მიუხედავად ამისა, რამდენჯერმე ვცადე, რომ „იკეას“ სხვა თვალით შეეხედა სიტუაციისათვის. ვფიქრობ, დიდ შეცდომას უშვებენ, რადგან ამ შეთავაზებას პოტენციურ ოქროს საბადოდ ვხედავ. ჩემი აზრით, ეს იმიტომ ხდება, რომ მათ არ იციან ადგილობრივი პოტენციალის შესახებ. სირთულეს წარმოადგენს ფინანსების მოპოვება ამ ტიპის ბიზნესებისთვის. თუ კი უცხოეთში გადაწყვეტ სესხის აღებას მაღალი რისკის მქონედ მიგიჩნევენ საქართველოში ყოფნის გამო. იმ ხალხის უმეტესობა, ვინც ქმნის ამ პოლიტიკას, ავსებს ბლანკებს, ლონდონიდან ან ფრანკფურტიდან მუშაობენ და არასოდეს ყოფილან საქართველოში. შესაბამისად, არ იცნობენ სიტუაციას. ზუსტად როგორ უნდა გაკეთდეს არ ვიცი, თუმცა, ვფიქრობ, რომ საქართველოსათვის ნამდვილად კარგი იქნება თუ პოტენციურ ინვესტორებს, ბანკებს, სადაზღვეო კომპანიებს თუ ნებისმიერ უცხოურ ბიზნესს რისკების ისეთი დაბალი დონით უზრუნველყოფს, როგორიც ბევრ მათგანს საკუთარ ქვეყანაშიც არ ექნება. ამ გზით ფული საქართველოში შემოდინებას დაიწყებს.

where things are a little bit colder. How is doing business in Georgia? Often time, I hear Georgian politicians highlight various things that makes it easy to do business in Georgia. I quite agree with all of their submissions and I think Georgia is a great place to do business with ease. In my personal opinion though, I do think that we are a little bit lucky because we were a foreign company and we never got into any real troubles. I do not think it is in the interest of anyone to make some sort of scandals with foreigners. I think being a foreign company has saved us a little bit from some of the upsides and downsides. We would typically always pay a little bit more for everything, but then, I think it is the same practice everywhere else, but we are not exposed to the risks that comes with doing business here. There are some other pros and cons of course. Do you think the risk is still present? No. I think this risk is very limited. I was actually talking about the beginning when we just came here. I do not know exactly when that was, but thankfully those bad practices have all been taken out of the way. I think Georgia is in a vantage position and all she needs to do, is to maintain the good practices that favors her citizens and foreigners. I expect that firm measures of control should be in place to make things continue in the way it started, because as we all know, it is usually easy to start going a little bit in one direction and then lose the momentum very quickly. I think it is very important that things continue as they have been. What are the areas of potential for Swedish investment in Georgia? I suppose everyone knows it already, but the greatest mystery for me is that Ikea is not here. Sometimes I see all these trucks coming from Armenia, Turkey or even from Russia, fully loaded with newly purchased furniture from Ikea but not in Georgia. For years, I have had many requests from people who think that I can help put their letters forward to Ikea, but unfortunately, I am not in this position. Although, I have tried at times to make Ikea see things from this point of view and I think they are making a great mistake, because I see the suggestion as a potential gold mine. I think things are that way because they do not know of the potentials here. You will see that in many other businesses too. Another difficulty is perhaps tied to getting finances for such businesses. This is because if you want to borrow money abroad, you will always have to be placed on high premium returns because you are in Georgia, and most of these people who create these policies and fill out the forms are maybe in London or in Frankfurt and have never been to Georgia and hence, they don't understand such. I think the real upside for Georgia, which I do not know exactly how the implementation can be, is to ensure potential investors, banks or insurance companies or whatever foreign business outfit encounter less risks than in many of their own markets. With that in place, the money would start flowing to this country. DIPLOMAT 33


ECONOMIC PROSPECTS

რა სარგებელს მოუტანს საქართველოს EFTA-ს ქვეყნებთან გაფორმებული ხელშეკრულება WHAT IS THERE FOR GEORGIA AFTER THE EFTA FREE TRADE AGREEMENT ლაშა ახალაია LASHA AKHALAIA

2017 წლის 1 სექტემბრიდან ძალაში შევიდა თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება საქართველოსა და ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის ასოციაციის (EFTA) ქვეყნებს შორის. ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის ასოციაცია არის თავისუფალი სავაჭრო სივრცე, რომელიც აერთიანებს ევროპის 4 სახელმწიფოს: შვეიცარიას, ლიხტენშტეინს, ნორვეგიასა და ისლანდიას. ამ ეტაპზე შეთანხმება ძალაში შევიდა მხოლოდ საქართველოს, ნორვეგიასა და ისლანდიას შორის. საქართველოს, შვეიცარიასა და ლიხტენშტეინის შორის შეთანხმება ძალაში შევა შვეიცარიისა და ლიხტენშტეინის მიერ მისი რატიფიცირებიდან 3 თვის შემდეგ. ასოციაციის წევრი ქვეყნები ევროკავშირის ქვეყნებთან ერთად წარმოადგენენ ევროპის ერთიან ბაზარს. EFTA–ს ბაზარი დაახლოებით 14 მილიონ მომხმარებელს მოიცავს, ხოლო წევრი სახელმწიფოების ერთობლივი მშპ 1.2 ტრილიონ აშშ დოლარს შეადგენს. ერთობლივად აღნიშნული სახელმწიფოები მსოფლიო ვაჭრობის 2% ახორციელებენ. ევროკავშირის ქვეყნებთან თავისუფალი ვაჭრობის გარდა, ასოციაციას დადებული აქვს 27 თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება 38 ქვეყანასა და ტერიტორიასთან. აღნიშნული ქვეყნების რიცხვში ხვდება 8 ევროპული სახელმწიფო, მათ შორის თურქეთი, საქართველო და უკრაინა. რუსეთთან, ბელარუსთან და ყაზახეთთან მოლაპარაკებები თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების გაფორმებასთან დაკავშირებით 2014 წლიდან შეწყვეტილია რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსირებისა და აღმოსავლეთ უკრაინაში ინტერვენციისათვის. საქართველოსა და EFTA-ს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებაზე მოლაპარაკებები 2015 წლის სექტემბერში დაიწყო. მოლაპარაკებები წარმატებით დასრულდა სამ რაუნდში და 2016 წლის 27 ივნისს, ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ შეთანხმების ხელმოწერიდან ზუსტად ორი წლის თავზე, საქართველოსა და EFTA-ს წევრ ქვეყნებს შორის გაფორმდა თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება. შეთანხმება საშუალებას აძლევს საქართველოში არსებულ საწარმოებს მათი პროდუქტის დიდი ნაწილი სატარიფო ბარიერების გარეშე შეიტანონ მაღალ მსყიდველუნარიან ბაზარზე. შეთანხმება ფარავს შემდეგ საკითხებს: სამრეწველო, სოფლის მეურნეობის და საზღვაო პროდუქტით ვაჭრობა; მომსახურებით ვაჭრობა; სანიტარიული და ფიტოსანიტარიული ზომები; ვაჭრობაში ტექნიკური ბარიერები; წარმოშობის წესები, ვაჭრობის ხელშეწყობა და თანამშრომლობა საბაჟო საკითხებში; ინტელექტუალური საკუთრება; სახელმწიფო შესყიდვები; კონკურენცია; ვაჭრობაში დაცვითი ზომები და

15

A Free Trade Agreement (FTA) between Georgia and the European Free Trade Association (EFTA) entered into force on September 1, 2017. The EFTA is formed by four member states: Switzerland, Lichtenstein, Norway and Iceland. For now, the agreement is effective only between Georgia, Norway and Iceland. The FTA between Georgia, Lichtenstein and Switzerland will come into force three months after it is ratified by Switzerland and Lichtenstein. The association member states along with the EU make up European Economic Area (EEA). The EFTA’s market is an aggregate of about 14 million people and their combined GDP makes up USD 1,2 trillion. Collectively they participate in 2% of the world trade. The association has signed 27 FTAs with 38 countries and territories in addition to the FTA with the EU. Among these states are 8 European countries including Turkey, Georgia and Ukraine. In 2014, the EFTA stalled talks with Russia, Belarus and Kazakhstan about the FTA after Russia annexed Crimea and intervened in eastern Ukraine. Georgia and the EFTA began the negotiations in September, 2015. The talks were concluded in three rounds and on 27th of June, 2016, two years after signing Association Agreement with the EU, Georgia and the EFTA States formalized their Free Trade Agreement. The agreement allows Georgian businesses to export a large part of their products without tariff barriers on a market with the high consumer buying power. The FTA covers the following areas: trade in industrial and agricultural goods, marine products; sanitary and phytosanitary measures, technical barriers to trade; rules of origin, trade facilitation; customs cooperation, protection of intellectual property rights, government procurement, competition; tradeprotective measures and sustainable development. Among the EFTA States Switzerland is the only valued partner for Georgia as of now. In 2016, Switzerland accounted for 90% of Georgia’s trade with EFTA that is about USD 120 mil. In the Global Competitiveness Index Switzerland is ranked as the world’s most competitive economy. Georgian businesses could improve production and increase competitiveness if they enter to the country’s market, but to make this possible they need to comply with

F


მდგრადი განვითარება. EFTA-ს წევრი ქვეყნებიდან საქართველოსთვის ამ დროისთვის მხოლოდ შვეიცარიაა ღირებული სავაჭრო პარტნიორი. 2016 წლის მონაცემებით მასზე მოდის ასოციაციასთან ვაჭრობის 90%, დაახლოებით 120 მლნ აშშ დოლარი. გლობალური კონკურენტურნარიანობის ინდექსის მიხედვით შვეიცარია მსოფლიოში ყველაზე კონკურენტუნარიან ბაზრად ითვლება. ამ ბაზრის ათვისება გააუმჯობესებს ქართულ წარმოებას და გახდის მათ კიდევ უფრო კონკურენტუნარიანს, თუმცა ქართველ მწარმოებლებს მოუწევთ მთელი რიგი საწარმოო მოთხოვნების დაკმაყოფილება, რომლის გარეშეც მათი პროდუქცია შვეიცარიის ბაზარზე ვერ მოხვდება. 2013–2016 წლებში შვეიცარიასა და საქართველოს შორის არსებული სავაჭრო ბრუნვა გაორმაგდა (60 მლნ დოლარიდან 120 მლნ დოლარამე) ძირითადად ექსპორტის ზრდის ხარჯზე. ( 3.2 მლნ-დან81,8 მლნ-მდე. აღნიშნული მაჩვენებლით 2016 წელს შვეიცარია საქართველოს საექსპორტო პარტნიორებში მე-8 პოზიციაზეა და ევროკავშირის ქვეყნებიდან ჩამორჩება მხოლოდ ბულგარეთს და გერმანიას საექსპორტო პროდუქტებია: ავტომობილები, თხილი და ტექსტილი. ექსპორტისგან განსხვავებით, იმპორტის მოცულობა სტაბილურობით ხასიათდება (45-60 მლნ). საიმპორტო პროდუქციას წარმოადგენს მედიკამენტები, ფარმაცეპტული ინსტრუმენტები და საათები. შვეიცარია იმ იშვიათ სახელმწიფოებს შორისაა, რომელთანაც საქართველოს დადებითი სავაჭრო ბალანსი აქვს - 40 მლნ აშშ დოლარი, რითაც იგი მეორე ადგილზეა უზბეკეთის შემდგომ (65 მლნ აშშ დოლარი). საქართველოს სავაჭრო ბრუნვა EFTA-ს წევრ სხვა სახელმწიფოებთან გაცილებით მცირეა და ძირითადად აღნიშნული ქვეყნებიდან იმპორტით არის წარმოდგენილი. ნორვეგიიდან იმპორტი ბოლო წლებში სტაბილურად 10 მლნ აშშ დოლარის ფარგლებში მერყეობს. ისლანდიიდან იმპორტი გაიზარდა 6 მლნ დოლარამდე, ხოლო ლიხტენშტეინიდან იმპორტი ნახევარ მილიონს არ აღემატება. აღნიშნული ტენდეციები შენარჩუნებულია მიმდინარე წელსაც. თუკი მხედველობაში მივიღებთ ამ ქვეყნებში მცხოვრები მოსახლეობის რაოდენობას და გეოგრაფიულ მდებარეობას, ეჭვქვეშ დგება საქართველოს მიერ ამ ბაზრების ათვისების შესაძლებლობა, მაგრამ ეს ქვეყნები საქართველოსთვის გაცილებით საინტერესოა ინვესტიციების თვალსაზრისით. ლიხტენშტეინსა და ნორვეგიას ჯამში 250 მლნ აშშ დოლარამდე ინვესტიცია აქვთ განხორციელებული საქართველოში. ბოლო წლებში აღნიშნული ქვეყნებიდან ინვესტიციები შემცირებულია, რაც წარმოადგენს კიდეც გამოწვევას და მთავრობას აქტიური მუშაობა მართებს მსხვილი კაპიტალის მქონე ბიზნეს წრეების დასაინტერესებლად. EFTAსთან თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება, რომელიც მოიცავს ინვესტიციებისა და ინვესტორების დაცვის გარანტიებს, კიდევ ერთი წინგადადგმული ნაბიჯია. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მხრივ საინტერესოა შვეიცარიაც, საიდანაც ჯამში საქართველოში ინვესტირებულია 185 მლნ აშშ დოლარი. წინა შემთხვევების მსგავსად ინვესტიციები შემცირდა ბოლო წლებში, თუმცა მიმდინარე წელს უკვე 7 მილიონზე მეტი ინვესტიცია შემოვიდა და გაიზარდა საქართველოთი დაინტერესება შვეიცარულ ბიზნეს-წრეებში, მაგალითად ეკონომიკის ისეთ სექტორებში, როგორიცაა ტრანსპორტი და სოფლის მეურნეობა. თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება ამ პროცესს კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს. შვეიცარიის საგარეო უწყების ოფიციალურ საიტზე ფრანგულ, გერმანულ და ინგლისურ ენებზე შვეიცარული კომპანიებისთვის განთავსებულია განახლებადი ინფორმაცია საქართველოში ბიზნეს გარემოს შესახებ და მოკლედ განხილულია საქართველოში მოქმედი იურიდიული ნორმები და რეგულაციები, რაც წარმოადგენს ეფექტურ საშუალებას მათ დასაინტერესებლად.

ECONOMIC PROSPECTS

a number of requirements. From 2013 to 2016 trade turnover between Switzerland and Georgia has doubled (from USD 60 to USD 120 mil.), mostly due to the increase in exports (from USD 3.2 to USD 81.8 mil). In terms of exports, Switzerland ranked as the 8th largest partner of Georgia and among the EU member states was only positioned lower that Bulgaria and Germany. Exported products are: cars, hazel nuts and textile. Contrary to exports, the volume of import is stable (about USD 45-60 mil). The imported products include medications, pharmasutical instruments and watches. Switzerland is among a few of the states with whom Georgia has a positive trade balance – USD 40 mil. ranking only second after Uzbekistan (USD 65 mil). Georgia’s trade turnover with the other EFTA States is a lot lower and is only comprised of imports from these states. Imports from Norway have been stable in recent years and make uo about USD 10 mil. Imports from Iceland rose up to USD 6 mil. while the number for Lichtenstein is only half million USD. The trend is true for the current year as well. Considering populations and geographic locations of these states it is doubtful that Georgia would be able to enter their markets. However, these states are much more interesting for Georgia in terms of foreign direct investment. In total, Lichtenstein and Norway have invested USD 250 mil. in Georgia. There was a certain decrease in the investments from the countries in recent years. That is a challenge for the government and they need to work hard in order to attract influential businesses. The FTA signed with the EFTA States stipulates protection of investments and creates additional incentives for the interested parties to invest in Georgia. Foreign direct investments from Switzerland amounted USD 185 mil. The trend is same for Switzerland: investments have dropped in recent years, nevertheless this year USD 7 mi. have already been invested in Georgia. Swiss businesses have renewed interests in Georgia, in field like transportation and agriculture. The FTA will only contribute positively to the process. Switzerland’s Federal Department of Foreign Affairs regularly updates information for Swiss companies about business environment and legal code of Georgia in French, German and English languages that is a further opportunity to interest foreign companies. To summarize, the FTA with the EFTA States is an addition to Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA) that allowed removal of customs tariff for Georgia when trading with western and central European states. Free trade with Georgia’s largest 8th export partner – Switzerland is an important achievement. The agreement will also contribute to the growth of investments from these countries. Signing of the Association Agreement with the DCFTA could be considered as an indicator of improved economic environment and an additional incentive for the EFTA States, to further develop relations with Georgia, as long as they often collaborate with countries that have already negotiated free trade with the EU.


36 DIPLOMAT


FOREIGN POLICY


CULTURAL EXCHANGE

საქართველო-თურქეთის კულტურული ურთიერთობების ქვაკუთხედი და ისტორიული შეთანხმება TURKEY AND GEORGIA REACH HISTORICAL AGREEMENT: THE CORNERSTONE OF CULTURAL RELATIONS გიორგი თედიაშვილი GIORGI TEDIASHVILI

სექტემბერს, ქართველმა ექსპერტებმა პირველად მიიღეს მონაწილეობა თურქეთის ტერიტორიაზე არსებული ქართული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის, პარხალის კედლის მხატვრობის სარესტავრაციოსაკონსერვაციო სამუშაოებში. შეთანხმება, რომლის მიღწევაც წლების მანძილზე ვერ ხერხდებოდა, ცოტა ხნის წინ საქართველო-თურქეთის მხარეებმა ოფიციალურად გააფორმეს. გავრცელდა ინფორმაცია, რომ თურქულ მხარეს კედლის მხატვრობის დარგში ნაკლები კომპეტენცია ჰქონდა, რის გამოც ქართული მხარის ჩართვით გამონაკლისი დაუშვეს. ისტორიის დოქტორი ბუბა კუდავა ჩვენთან საუბარში აღნიშნავს, რომ იმედი აქვს ახალი შეთანხმების ფარგლებში, ორი ქვეყნის კულტურული თანამშრომლობა არ შეჩერდება მხოლოდ იმ ასპექტებზე, სადაც რომელიმე მხარის კომპეტენციის საკითხთან დაკავშირებული პრობლემა გამოიკვეთება. ბატონო ბუბა, რა მიმართულებებზე მუშაობას მოიცავს თურქეთ-საქართველოს შორის ძეგლების რეაბილიტაციის შეთანხმება და რა შესაძლებლობებს აძლევს ის ჩვენს ქვეყანას? რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, აღნიშნული თანამშრომლობა მოიცავს ტაძრის კედლის მხატვრობის სეგმენტზე მუშაობას, თუმცა საჭიროა, თანამშრომლობა კიდევ უფრო გაღრმავდეს და მოიცვას ყველა სფერო, სადაც მიმდინარეობს რესტავრაცია (ვგულისხმობ არქიტექტურას, არქეოლოგიურ გათხრებს და ა.შ.). მითუმეტეს, რომ ახლა სწორედ ხელსაყრელი მომენტია ტაძრის გარშემო და ინტერიერში არქეოლოგიური სამუშაოების ჩასატარებლად. ზოგადად მნიშვნელოვანია, რომ ქართველი სპეციალისტები ტაო-კლარჯეთში მდებარე ქართული კულტურული ძეგლის - პარხლის მონასტრის რესტავრაციის სამუშაოებში ჩაერთნენ. იმ შემთხვევაში თუ აღნიშნული კულტურული თანამშრომლობა კონკრეტულ პრეცედენტად არ დარჩა და გახდა სრულფასოვანი, თურქეთს და საქართველოს მიეცემათ შანსი და ასპარეზი, რეალურად იმოქმედონ საკუთარი კულტურული ძეგლების სასიკეთოდ. ამ ეტაპზე რა უშლის ხელს სრულფასოვან თანამშრომლობას? ხელის შემშლელ ფაქტორად შეიძლება განვიხილოთ საქართველოს მხრიდან ეჭვქვეშ დამდგარი პოლიტიკური ნება და ქართულ სოციუმში მკაფიოდ ჩამოყალიბებული

15

38 DIPLOMAT

or the first time, on September 15, Georgian experts took part in the rehabilitation of Parkhali’s Fresco – a Georgian, cultural heritage site located in Turkey. The agreement, which could not be negotiated successfully for years, was recently signed between Georgia and Turkey. It was reported that the Turkish side lacked experience in fresco painting, which allowed exception from the rule and paved the way for the Georgian experts to participate. Historian, Dr. Buba Kudava, hopes that within the new framework, the cultural cooperation between the two states will continue beyond the matters of one another’s incompetence. Dr. Buba, in what areas does the rehabilitation agreement between Turkey and Georgia focus and what are the new opportunities it holds for Georgia? As far as I know, the cooperation includes joint works on the church’s Fresco. However, it is necessary to deepen the cooperation and cover all areas of restoration works (I mean architecture, archaeological excavation, etc.), especially now, when conducting archeological work around and inside the church is favorable. Generally, it is important that Georgian specialists are allowed to participate in the rehabilitation of Parkhali, a Georgian, cultural heritage monument located in TaoKlarjeti. If this cooperation is not a mere precedent and evolves into a comprehensive collaboration, Georgia and Turkey will have a chance and opportunity to act in the best interests of their own cultural monuments. At this stage, what prevents the comprehensive collaboration? Obstruction might be due to the fact that, Georgia questioned its political resolve, as well as the absence of clear public attitude and interest in the Georgian society. It is noteworthy, that certain individuals and political forces have put the matters of cooperation into political, religious, historic undertones and continue to speculate with sensitive issues. This in itself creates false impressions among illinformed people and damages cultural monuments of the

F


CULTURAL EXCHANGE

საზოგადოებრივი აზრის არარსებობა. აღსანიშნავია, რომ ცალკეულ პირებს და გარკვეულ პოლიტიკურ ძალებს თანამშრომლობის საკითხები პოლიტიკურ, რელიგიურ, ისტორიულ ჭრილში გადააქვთ და სპეკულირებენ მგრძნობიარე თემებით, ეს კი საკითხში დეტალურად ჩაუხედავ ადამიანებს თავისთავად უქმნის არასწორ წარმოდგენას და საბოლოოდ ზარალდება ორივე ქვეყნის კულტურული მემკვიდრეობა. მაგალითისთვის გეტყვით, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობს ოსმალური პერიოდის კულტურული ძეგლები, რომელთა ისტორია სათავეს იმ პერიოდიდან იღებს, როდესაც აჭარის და სამცხე-ჯავახეთის რეგიონი ოსმალეთის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა. რა თქმა უნდა, ეს ძეგლები რაოდენობით და ისტორიულ-მხატვრული ღირებულებით ახლოსაც ვერ მივა თურქეთში არსებულ ქართულ კულტურულ მემკვიდრეობასთან, მაგრამ თავისთავად ფაქტია, რომ თურქეთის კულტურული მემკვიდრეობა საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობს. შესაბამისად, როდესაც იწყება თურქეთში არსებული ქართული კულტურული ძეგლების რესტავრაციაში ჩვენი სპეციალისტების მონაწილეობაზე საუბარი, თურქეთში ჩნდება აბსოლუტურად ლეგიტიმური კონტრ-სურვილი, რომ ანალოგიურად ისიც იყოს ჩართული საქართველოში მიმდინარე მსგავს სამუშაოებში, თუმცა როგორც საზოგადოების ისე პოლიტიკური ძალების ნაწილი, ამ კომპონენტს პრინციპულად ეწინააღმდეგება. ამას ხშირად ჩაშლამდე მიჰყავს ორი ქვეყნის კულტურული თანამშრომლობის პროცესი, რაც შემდეგ ძალიან ცუდად ისახება ქართული მხარის თურქეთში მიმდინარე სამუშაოებში ჩართულობაზე. გახდა თუ არა თურქეთ-საქართველოს კულტურული ურთიერთობის შეთანხმების თაობაზე ერთ-ერთი მთავარი სპეკულირების საგანი აზიზიას მეჩეთი? დიახ, შეთანხმების პირველადი ვერსიის მიხედვით, ქართულ

two states. For instance, there are cultural monuments from the Ottoman era in Georgia, whose history originates from the period when the Adjara and Samtskhe-Javakheti regions were a part of the Ottoman Empire. Of course, these monuments cannot come close to the historical and artistic value of the entire Georgian cultural heritage in Turkey, but the fact is clear that, there is a Turkish, cultural heritage on the territory of Georgia. Therefore, whenever we begin to talk about the participation of our specialists in the restoration works of Georgian cultural monuments, in Turkey; the Turks also start to have a legitimate desire to join an effort to rehabilitate Turkish monuments in Georgia. Quite unfortunate, parts of the society and several political forces have fervently opposed this aspect of the agreement. This opposition only halts cultural cooperation between the two states and at the end of the day has a very negative impact on Georgia’s participation in restoration works taking place in Turkey. Was the Aziziye mosque one of the main subjects of speculation during the talks about the cultural agreement between Turkey and Georgia? Yes, according to the initial version of the agreement, the Georgian side would single-handedly rehabilitate exceptional sites of Georgian ecclesiastical architecture (Oshki, Ishkhani, Otkhta and Khandzta) located on the territory of present-day Turkey. In return, the Turkish side would restore some Islamic cultural monuments in Georgia, one of which was the Aziziye mosque in Batumi. The mosque does not exist anymore, since it was destroyed DIPLOMAT 39


CULTURAL EXCHANGE

მხარეს საკუთარი ძალებით უნდა ჩაეტარებინა ამჟამინდელი თურქეთის ტერიტორიაზე მდებარე გამორჩეული ქართული საეკლესიო არქიტექტურის ძეგლების რესტავრაცია (ოშკი, იშხანი, ოთხთა ეკლესია და ხანძთა). ამის სანაცვლოდ კი თურქული მხარე გააკეთებდა საქართველოში არსებული რამდენიმე ისლამური კულტურის ძეგლის რესტავრაციას, რომელთა შორის ერთ-ერთი იყო აზიზიას მეჩეთი ბათუმში, რომელიც ფიზიკურად აღარ არსებობს, რადგან 1930-იან წლებში, საბჭოთა მმართველობის დროს, სხვადასხვა საკულტო რელიგიურ ნაგებობასთან ერთად აზიზიას მეჩეთი დაანგრიეს. სწორედ ამიტომ, შეთანხმება ითვალისწინებდა ძეგლის ასლის, ანუ მისი რეპლიკის აგებას ნებისმიერ იმ ადგილას, რომელსაც ქართული მხარე გამოყოფდა. ამ თემამ გამოიწვია ადამიანთა ნაწილის კრიტიკა, თუმცა გაუგებარია რატომ იქცა აზიზიას მეჩეთი პრობლემად მაშინ, როცა საქართველოს ტერიტორიაზე არაერთი მეჩეთი აგებულა და დღესაც იგება, როგორც რელიგიური დაწესებულება. ამ მეჩეთის ასლის აღდგენა კი იგეგმებოდა მხოლოდ კულტურული მემკვიდრეობის სახით, შესაბამისად გაუგებარია რელიგიურად ანგაჟირებული ადამიანების შიშიც. მოგვიანებით, სპეკულაცია მოჰყვა მეჩეთის სახელსაც, რომელიც სულთან აზიზს დაუკავშირეს თუმცა აქაც აღსანიშნავია, რომ XIX საუკუნის ოსმალეთის იმპერიის სულთანს, არაფერი საერთო საქართველოსთან და მისი რომელიმე კუთხის დაპყრობასთან არ ჰქონია და ასეც რომ ყოფილიყო, ამ პრინციპით საინტერესოა, რატომ არ ვებრძვით რუსეთის იმპერიულ მემკვიდრეობას და იმპერიალისტურ პოლიტიკასთან დაკავშრებულ არქიტექტურულ ძეგლებს? მაქვს ეჭვი, რომ აღნიშნული შეთანხმების მიღწევის ხელის შეშლით, ჩვენ მიმართ არც თუ ისე კარგად განწყობილი, დიდი სახელმწიფოც იყო დაინტერესებული, რომელსაც აწყობს საქართველო-თუქრეთს შორის კონფრონტაციული ურთიერთობა. ყველაფრის მიუხედავად, შეთანხმების პირველი ეტაპი მიღწეულია, თბილისის სამხატვრო აკადემიის სპეციალისტები უკვე ტაო-კლარჯეთში იმყოფებიან და პარხლის რესტავრაციაზე მუშაობენ. საინტერესოა, რა მდგომარეობაში დახვდათ მათ ძეგლი და რამდენ ხანს იგეგმება სამუშაოების გაგრძელება? რამდენადაც ჩემთვის წინასწარ არის ცნობილი, სამუშაოების დასრულება მომავალი წლის განმავლობაში იგეგმება. მდგომარეობას რაც შეეხება, არ არსებობს ისტორიული ძეგლი, რომელიც სახარბიელო მდგომარეობაშია, მაგრამ ყველაფერი შედარებითია და შეიძლება ითქვას, რომ პარხალი შედიოდა იმ კატეგორიის ძეგლებში, რომლებსაც ყველაზე ნაკლებად სჭირდებათ გადაუდებელი სარეაბილიტაციო სამუშაოების ჩატარება ანუ აქ კრიტიკული მდგომარეობა არ არის, ტაძარი მეტ-ნაკლებად სრული სახით არის შენარჩუნებული განსხვავებით ოშკის, ხანძთას და ოთხთა ეკლესიისგან, რომელთა მდგომარეობა წლიდან წლამდე უარესდება და შესაძლოა გარკვეულ კონსტრუქციებს ჩამოქცევის საფრთხე შეექმნას. როგორც ჩემთვის ზეპირი ინფორმაციის დონეზეა ცნობილი, პარხლის მონასტერში სარეაბილიტაციო სამუშაოების დაწყება სუბიექტურ ფაქტორს უკავშირდება. ცნობილია, რომ სოფელ პარხლიდან გახლავთ სტამბულის ყოფილი მერი, რომელსაც თურქეთში გარკვეული პოლიტიკური გავლენა გააჩნია და რამდენადაც ვიცი, პარხლის მონასტრის რეაბილიტაცია მისი დიდი სურვილი და ინიციატივა იყო. რა ადგილს იკავებს პარხლის მონასტერი ქართულ ხუროთმოძღვრებასა და კულტურულ მემკვიდრეობას შორის? პარხალი და ოთხთა ეკლესია გახლავთ ქართული 40 DIPLOMAT

by the Soviet government, along with some other religious buildings in the 1930s. That is why; the agreement stipulated a plan of building a replica of the Aziziye mosque at any site provided by the Georgian side. Some people criticized the idea, yet it is quite incomprehensible why the Aziziye mosque turned into a problem, when a number of mosques have already been built in Georgia and some are still under construction, as religious sites. The Aziziye mosque, however, would be constructed as a cultural site, so the fear of religiously motivated people is impossible to understand. Later, speculations were brought forward about the name of the mosque, that it was connected to Sultan Aziziye. Yet, the 19th century Sultan of the Ottoman Empire had nothing to do neither with Georgia, nor with the conquest of its territories. And even if it was the case, I wonder why the same principle is not then applied to Russian imperialistic heritage and cultural monuments that embody imperialistic politics. I wonder why we do not fight against them? I suspect that a hostile big state was also interested in preventing the countries from reaching the agreement, since it is interested in disturbing relations between Georgia and Turkey. And despite all of this, the first stage of the agreement was reached; specialists from Tbilisi State Academy of Arts have already arrived in Tao-Klarjeti and have commenced work on Parkhali’s rehabilitation. In what condition was the monument when they arrived and how long will the rehabilitation process last? As I was informed beforehand, the works are planned to be completed next year. As for the condition of the church, there is no historic monument that would be in an enviable condition, but everything is comparative and it is possible to say that Parkhali is one of those monuments that require the least rehabilitation, so it is not in a critical condition. The church is more or less fully preserved, unlike what you have in Oshki, Khandzta and Otkhta, which have been deteriorating yearly. Some constructions might even face a threat of collapse. As I have learnt from oral communications, subjective factors set in motion the rehabilitation works in Parkhali. It is also known, that the former mayor of Istanbul, who has certain influence in Turkey, is from the Parkhali village. It was his big desire and initiative to rehabilitate Parkhali. How important is the place of the Parkhali monastery among Georgian architectural and cultural heritage sites? Parkhali and Otkhta are the largest basilicas in the history of Georgian architecture and the distinctive specimens of Georgian ecclesiastical architecture. The monasteries are interesting, because when they were built (second half of the 10th century – during the reign of David Kurapalati) cross-dommed style dominated ecclesiastical architecture. Almost all the churches built during the period had the style (in the region: Oshki, Khakhuli. In Georgia: Gelati, Svetitskhoveli, Alaverdi etc.) However, Parkhali and Otkhta’s architects or their clients decided to return to the old style and modeled the church as basilica. The construction of these enormous monuments


CULTURAL EXCHANGE

არქიტექტურის ისტორიაში ყველაზე დიდი ზომის ბაზილიკები და ქართული საეკლესიო არქიტექტურის ისტორიაში გამორჩეული ნიმუშები, რომლებიც საინტერესოა იმით, რომ მათი მშენებლობისას (Xს-ის II ნახ. - დავით კურაპალატის ეპოქა) საეკლესიო არქიტექტურაში მკაფიოდ გამოკვეთილი იყო ჯვარგუმბათოვანი სტილი, სწორედ ამ სტილით იგებოდა თითქმის ყველა იმ დროს მშენებარე ტაძარი (იმავე რეგიონში: ოშკი, ხახული; ზოგადად საქართველოში: გელათი, სვეტიცხოველი, ალავერდი და ა.შ), თუმცა პარხლის და ოთხთა მონასტრის ხუროთმოძღვარმა თუ დამკვეთმა გადაწყვიტა, მიბრუნებოდა ძველ სტილს და მოდელად აიღო ბაზილიკა. ამ უზარმაზარი არქიტექტურული ნაგებობების მშენებლობა მოითხოვს უზარმაზარ თანხებს, კულტურული გავითარების მაღალ დონეს და ორგანიზებას. პარხლის მონასტრის ნიმუში არის დოკუმენტური დასტური თუ რა დონეზე იყო მაშინდელი ქართული საზოგადოება, კულტურა და სახელმწიფო. აღსანიშნავია, რომ პარხლის მონასტერი აშენდა იმ ეპოქასა და რეგიონში, საიდან და როდიდანაც დაიწყო ძალიან დიდი ტენდენციები საქართველოს გაერთიანებისა - ყველას კარგად მოეხსენება, რომ ტაო-კლარჯეთს უდიდესი როლი აქვს შესრულებული, როგორც ფიზიკურად ისე კულტურულსულიერი თვალსაზრისით, საქართველოს გაერთიანების პროცესში და სწორედ ამ პროცესის ნაწილია ეს კულტურული მემკვიდეობა. ზოგადად, რა მნიშვნელობის არის ამ პროცესში ქართველი სპეციალისტების მონაწილეობა? ზოგადად, ამ სამუშაოებში ქართული მხარის ჩართულობა უაღრესად მნიშვნელოვანია რამდენიმე თვალსაზრისით: პირველი ეს არის კომპეტენცია - რაც არ უნდა კარგი სპეციალისტები ჰყავდეს თურქულ მხარეს, მათ ქრისტიანული და მით უფრო ქართული საეკლესიო არქიტექტურული ნიმუშების რესტავრაციის ან მწირი გამოცდილება აქვთ ან საერთოდ არ აქვთ. აქედან გამომდინარე სარესტავრაციო სამუშაოებში გაცილებით გამოცდილი ქართველი სპეციალისტების ჩართულობა აუცილებელია. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი პრეცედენტია, კულტურული მემკვიდრეობის სფეროში თანამშრომლობის გაღრმავების კუთხით და ძეგლის ისტორიისთვისაც. რესტავრაცია ძეგლის ისტორიაში გარკვეული ეტაპია, რომელიც საუკუნეში ან საუკუნეებში ერთხელ ხდება და ამ მნიშვნელოვანი ეტაპიდან ქართული მხარის ამოვარდნა არ იქნება კარგი. ძეგლის რესტავრაცია ხშირ შემთხვევაში არის უნიკალური და ერთადერთი შესაძლებლობა ძეგლის უფრო დეტალური შესწავლისთვის. მხედველობაში მაქვს ის, რომ მაგ: ხარაჩოები ტაძარზე არ კეთდება ხშირად და ეს არის საშუალება არქიტექტურულ დეტალებთან ახლოს მისვლის, რესტავრაციის შედეგად გარკვეული ფენები იხსნება ან იფარება და ამ პროცესში ჩნდება არქიტექტურის და ფერწერის ისტორიისთვის მნიშვნელოვანი უამრავი დეტალი, მეცნიერს კი მათზე დაკვირვების საშუალება ეძლევა და როდესაც ქართული მხარე გამოთიშულია პროცესებს, სამუდამოდ ან დიდი ხნით იკარგება ძეგლის უფრო კარგად შესწავლის შესაძლებლობა. ტაო-კლარჯეთში არსებული ქართული კულტურული ძეგლები კი უამრავ მნიშვნელოვან და ამ დრომდე გამოუვლენელ დეტალს გვინახავს. მაგალითისთვის, გეტყვით, რომ ჩვენი ექსპედიცის ჯგუფმა, რომელიც 2003 წლიდან დადის ტაო-კლარჯეთში, ამავე დროიდან შენიშნა პარხლის ტაძრის კედლებზე წითელი საღებავების კვალი, რომელიც მიწის დონიდან საკმაოდ მაღლა იყო, მისი გაშიფვრა კი შეუძლებელი. პარხალში ჩემი ერთ-ერთი მომდევნო ვიზიტის დროს, როდესაც ზეპირი თხოვნით და შეთანხმებით

required a massive amount of money, the existence of well-developed culture and organization. Parkhali is a documentary confirmation of Georgia’s superior society, culture and state back then. It is worth to note that, Parkhali’s construction coincides in time and space with the origination of Georgia’s unification tendencies. It is well known that Tao-Klarjeti was instrumental, physically as well as culturally and spiritually in unifying Georgia. The cultural monument is a part of this process. How important is the participation of Georgian specialists in this process? In general, the involvement of the Georgian side in these works is of utmost importance in several ways: First, it is an issue of competency – no matter how qualified the Turkish specialists are, they have very limited or no experience at rehabilitating Christian and especially Georgian ecclesiastical architecture. Therefore, the participation of a lot more experienced Georgians in the process is vital. Moreover, it is an important precedent of cooperation in the realm of cultural heritage and it is important for the history of the monument. Rehabilitation is a stage in a monument’s history that takes place once in a century or even once in centuries. Excluding Georgia from such an important event would not bode well. Restoration of a monument is often a unique and the only opportunity for the detailed examination of the site. For instance, scaffolds are rarely put up next to the cathedral, so when they are put up, they provide an opportunity to have a closer look at the details of the monument. As a result of restoration, some layers are opened or covered, and in this process several important details of the architectural and painting history are revealed and scientists have a chance to study them. If Georgians are excluded from the process, an opportunity to closely examine these monuments will be for a long time or lost forever. The Georgian cultural monuments in Tao-Klarjeti preserves several important and concealed details. For example, our expedition, which has been traveling to TaoDIPLOMAT 41


CULTURAL EXCHANGE

მოვახერხე ხარაჩოებზე ასვლა, წარწერებისთვის ფოტოების გადაღება შევძელი, მათ დღემდე ვიკვლევ. ნიმუშებმა საოცარი სურათი და ისეთი ინფორმაცია მოგვცა, რომელიც ჩვენთვის ამ დრომდე არ იყო ცნობილი. კონკრეტულად რა ინფორმაციაზეა საუბარი? წარწერებს შემონახული აქვთ იმ ადამიანების, ოსტატების სახელები, რომლებიც ტაძრის მშენებლობაზე მუშაობდნენ. ტაძრის კედელზე აღმოჩენილ ქვებზე, რომელიც თავად ოსტატების მიერ იყო გათლილი, დატანილია კონკრეტული მთლელის სახელი. წარწერებმა მოგვცეს ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ ხელოსნებს შორის იყვნენ სასულიერო პირებიც. ქვებზე იკითხება ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა: „ხუცესი“, რაც მღვდელს ნიშნავს და „სქემა“, რაც ბერის სამოსი იყო და ნიშნავს მოძღვარს. წარწერებიდან, ასევე, დოკუმენტურად დასტურდება ერთ-ერთი ხელოსნის, ვინმე თვალშავის ორი ეკლესიის (ხახული, პარხალი) მშენებლობაზე მუშაობა. მინაწერიანი ქვები, რომლებზეც სახელები იკითხება, სავარაუდოდ, ერთგვარი მოსახსენიებელია ტაძრის კედელზე, ამასთან ერთად, ასევე, სავარაუდოა, რომ სწორედ ამავე ქვებით მიმდინარეობდა ხელოსნების შესრულებული სამუშაოს აღრიცხვაც. აღნიშნული მინაწერები ქართული დამწერლობის განვითარების ისტორიისთვისაც მყარად დათარიღებული უმნიშვნელოვანესი ნიმუშებია. დაბოლოს გვითხარით, რა როლს თამაშობს დიპლომატია კულტურის სფეროში და რა მნიშვნელობის არის მისი არსებობა საქართველოსა და თურქეთის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების შენარჩუნებაში? კულტურული დიპლომატია ქვეყნებს შორის ყოველთვის მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა, მისი არსებობა მთელ მსოფლიოში და მასთან ერთად თურქეთ-საქართველოს შორის დღესაც ძალიან საჭიროა. მითუმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ შემდეგ სიტუაციას: თურქეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს ასობით და ათასობით კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად არის დაკავშირებული საქართველოსთან, ქართულ კულტურასთან. ამ ძეგლებს ძალიან დიდი როლი აქვთ შესრულებული საქართველოს და ქართული კულტურის ისტორიაში და აქედან გამომდინარე ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენი ქვეყნების თანამშრომლობა. ცოტა პარადოქსულია, რომ საქართველოსა და თურქეთს შორის არის ძალიან ინტენსიური და მჭიდრო ურთიერთობა სხვადასხვა მიმართულებით (პოლიტიკური, ეკონომიკური, სამხედრო და ა.შ) და ერთადერთი გამონაკლისი იყო კულტურის სფერო, რომელშიც თანამშრომლობა ამ ორ ქვეყანას არ გააჩნდა. ეს კი ძალიან გაუგებარი და მიუღებელი იყო. იშხანსა და პარხალში თურქ კოლეგებთან მუშაობისას, ერთი მხრივ, ყოველთვის ვხედავ თანამშრომლობის და ნორმალური ურთიერთობებისთვის, ცოდნის და გამოცდილების გაცვლისთვის ადამიანურ მზაობას, მაგრამ, მეორე მხრივ, მიუხედავად მათი პიროვნული მზაობისა თუ ურთიერთობებისადმი გახსნილობისა, ისინი შებოჭილები არიან გარკვეული ბიუროკრატიით და სწორედ, აქ უნდა თქვას თავისი სიტყვა დიპლომატიამ, რათა ჩვენ, ორი ქვეყნის კოლეგებს მოგვეცეს საშუალება, ვითანამშრომლოთ კულტურული ძეგლების და არამარტო მათ სასიკეთოდ. ქართველი და თურქი სპეციალისტების თანამშრომლობა გახლავთ ორი ქვეყნის და ხალხის დაახლოების შესაძლებლობა, რომელიც კულტურის სფეროსთან ერთად მნიშვნელოვან ასახვას ჰპოვებს ისეთ სფეროებზე, როგორებიც არის ტურიზმი, ეკონომიკა, პოლიტიკა და ა.შ. 42 DIPLOMAT

Klarjeti since 2003, noticed marks of red paint on Parkhali’s wall from the very beginning. The marks were quite high from the ground level and were impossible to decode. During one of my subsequent visits to Parkhali, after verbal request and agreement, I was able to climb up the scaffolds and take pictures of the inscriptions. I still study them. The samples provided us with an amazing picture and previously unknown information. What kind of information are you exactly talking about? The inscriptions have preserved the names of the people, masters who had worked on the construction of the cathedral. On the stones of the church, that were trimmed by the masters themselves, the name of the exact carver is revealed. The inscriptions provided information that the clergy were also among the artisans. The following words can be read on the stones: “Khutsesi” that means a priest and “Skema”, which was a monk’s clothing and means a confessor. The inscriptions also document that one of the artisans, someone named Tvalshavi, had worked on the construction of two cathedrals (Khakhuli and Parkhali). The stones with inscriptions are presumably some sort of testament on the church’s wall. It is also probable that the artisans’ work were also recorded/calculated with these stones. The inscriptions are also important for the history of Georgian writing, as they are samples with a firm date. Finally, tell us, what is the role of diplomacy in the realm of culture and what is its significance in preserving Georgian and Turkish cultural heritage monuments? Cultural diplomacy has always played significant role inbetween state relations. Its existence is still very important for the world, as well as for Georgia and Turkey. Especially, considering that hundreds and thousands of cultural heritage sites, that are directly or indirectly associated with Georgia and its culture, are located in Turkey. These monuments played important role in the history of Georgia and Georgian culture, therefore, cooperation between Georgia and Turkey is vital. Paradoxically, Georgia and Turkey have had very intense and close relations in different areas (political, economic, military, etc.), but the cultural one, has had virtually no cooperation between the two states. That was something very unintelligible and unacceptable. While working with Turkish colleagues in Ishkhani and Parkhali, on the one hand, I always noticed their willingness to cooperate and maintain normal relations, to share knowledge and experience, but on the other hand, despite their personal readiness and openness to collaboration, certain bureaucracies circumscribes them. That is where the diplomacy should come to play, so that we, colleagues from the two states could cooperate for the benefit of the cultural heritage sites and not only maintain relations. The collaboration between Georgian and Turkish specialists is an opportunity to bring together the two countries and their people, which would have a positive impact not only on the cultural realm, but also on areas like tourism, economy, politics, etc.



CULTURAL EXCHANGE

უკანასკნელი ფურცელი: ჰოლოკოსტის მოგონებების კვალდაკვალ

LAST FOLIO: PRESERVING MEMORY OF THE HOLOCAUST გიორგი თედიაშვილი GIORGI TEDIASHVILI

5 სექტემბერს, სლოვაკეთის რესპუბლიკის საელჩოს მხარდაჭერით, შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმში, ჰოლოკოსტის თემისადმი მიძღვილი გამოფენა – „უკანასკნელი ფურცელი - იური დოიჩისა და კატია კრაუსოვას ფოტოგრაფიული მოგზაურობა“ გაიხსნა. პროექტის ავტორებმა, წარმოშობით სლოვაკელმა, ცნობილმა კანადელმა ფოტოგრაფმა და რამდენიმე წიგნის ავტორმა, იური დოიჩმა, ასევე ბრიტანელმა დამოუკიდებელმა ტელეპროდიუსერმა, რეჟისორმა და მწერალმა, კატია კრაუსოვამ სამშობლო 1968 წელს დატოვეს. 1997 წელს, იური დოიჩმა მამის დაკრძალვაზე განსაკუთრებული პიროვნება, ქალბატონი ვაინორსკა გაიცნო, რომელიც 1942 წელს ერთ–ერთი პირველი იყო მათ შორის, ვინც აუშვიცის საკონცენტრაციო ბანაკში აღმოჩნდა. ვაინორსკამ ფოტოგრაფს უამბო, თუ როგორ სტუმრობდა ის

2

44 DIPLOMAT

n exhibition focusing on the memory of the Holocaust, “Last Folio: a Photographic Journey by Yuri Dojc and Katya Krausova” opened at Shalva Amiranashvili Museum of Fine Arts in the Georgian National Museum on September 25 with the support of the Embassy of Slovak Republic in Georgia. Creators of the project – popular Canadian photographer and author of several books, Yuri Dojc and British independent TV producer, film director and writer Katya Krausova, who are both from Slovakia, left the country in 1968. In 1997, Yuri Dojc at the funeral of his father met a holocaust survivor Mrs. Vajnorska, who was one of the first people sent to Auschwitz in 1942. She told the

A


CULTURAL EXCHANGE

ყოველდღე იმ ადამიანებს, რომლებიც მასავით გადაურჩნენ ჰოლოკოსტის საშინელ ტრაგედიას. ამ საუბარმა სათავე დაუდო პროექტს, რომელიც უკვე ათწლეულია გრძელდება. მოგვიანებით, კატია კრაუსოვაც შეუერთდა დოიჩს გადარჩენილთა ისტორიების აღსაწერად. ფოტოებისა და დოკუმენტური ფილმის წყალობით გადმოცემული, სევდიანი ამბის ისტორია, აღმოსავლეთ სლოვაკეთში მდებარე, ერთ მიტოვებულ ებრაულ სკოლაში დაიწყო, სადაც დრო 1942 წლის იმ დღეს გაჩერდა, როცა სკოლაში მყოფი ყველა მოსწავლე საკონცენტრაციო ბანაკებში იძულებით გადაიყვანეს. 70 წლის განმავლობაში ამ ადგილმა ადამიანების ხსოვნა ხელუხლებლივ შემოინახა: იქ ჯერ კიდევ აწყვია მათი სახელმძღვანელოები, გასწორებული საშინაო დავალების რვეულები და ნიშნების ფურცლები. თითოეულმა გაცრეცილმა წიგნმა, გახუნებულმა ფურცელმა, დამტვერილმა თარომ და თვით ობობის ქსელმაც კი ავტორებისთვის სრულიად ახალი მნიშვნელობა შეიძინა. კრაუსოვას სიტყვების თანახმად: „ეს ნაწილობრივ საშინელი, ნაწილობრივ კი მაგიური სამყარო იყო“. მალე დოიჩმა ამ წიგნების გადაღება დაიწყო, როგორც ტრაგედიის გადარჩენილი ინდივიდებისა, რომლებიც „საკუთარ თავში ათას სიტყვას იტევენ“. „აღარასოდეს“ არის ის მარტივი გზავნილი, რომლის მიტანაც დოიჩს საკუთარ აუდიტორიისთვის სურს. უნდა ითქვას, რომ მან ამ მიზნის განხორციელება შეძლო. გამოფენა სრული სიცხადით წარმოგვიდგენს ჰოლოკოსტის საზარელ მოგონებებს და ამავდროულად ქმნის ფორუმს ფოტოებსა და ახალგაზრდა თაობას შორის დიალოგისთვის. „იმედია, ისინი (ახალგაზრდა თაობა) გააცნობიერებენ, რომ მათ აქვთ ამ ისტორიის დაცვის, საკუთარი ამბის მოყოლისა და შენახვის ვალდებულება“ – აღნიშნა კრაუსოვამ. რუდოლფ მიხალკამ, სლოვაკეთის რესპუბლიკის ელჩმა საქართველოში, ისაუბრა ადამიანთა დაუდგომელი სურვილის შესახებ აქციონ საკუთარი ოცნებები რეალობად. „ჩვენ ბევრს მივაღწიეთ, მაგრამ არ ვიცით ის, რაც დასაბამშივე უნდა გვესწავლა – არ ვიცით როგორ გავუწიოთ ერთმანეთს დობა და ძმობა; როგორ გავუფრთხილდეთ

photographer about her daily visits to others who had also survived. The conversation set in motion a project that has spanned for over a decade now. Katya Krausova also joined Dojc to document the stories of people who survived the extraordinary tragedy. The deeply moving piece of story, told through the photographs and the documentary film started in the abandoned Jewish school in eastern Slovakia, where time had stood still since that day in 1942, when those in school that day were forcibly taken to concentration camps. For 70 years, the place kept the untainted memory of these people: the schoolbooks, children’s notebooks with corrections and school reports, all lay as they were left. Each decaying book, frayed paper, dusted shelf and even a spider’s web gained new meaning for the authors. In the words of Krausova it was a world “partially tragic and partially magic”. Soon Dojc started photographing each book as an individual survivor and created portraits that “speak a thousand words”. “Never Again” is a message Dojc wanted to communicate to his audience and he certainly did. The exhibition preserves memory of the Holocaust and creates a forum for dialogue between pictures and younger generation as well. “Hopefully they (the younger generation) realize that they have an obligation to protect, to tell themselves the story and to collect their own stories” – Krausova said. Rudolph Michalka, ambassador of the Slovak Republic to Georgia spoke about humanity’s unrelenting desire to transform their dreams into new realities. “We have gone so far, yet we are not able to see, what we were supposed to learn at the very beginning. To be brother and sister to each other and to cherish peace as our biggest possession” Mr. Michalka remarked. “Dojc’s photographs

DIPLOMAT 45


CULTURAL EXCHANGE

მშვიდობას, როგორც ადამიანთა საუკეთესო მონაპოვარს“ – აღნიშნა მიხალკამ. „დოიჩის ფოტოსურათები დაგვაფიქრებს ადამიანების სიდიადეზე, უნარზე გამოვავლინოთ საუკუნეების განმავლობაში ვირტუოზულობამდე დახვეწილი ყველა ჩვენი ნიჭი და შესაძლებლობა. ამავე დროს დოიჩი გვიჩვენებს ჩვენს პატივმოყვარეობასა და შეზღუდულობას“. გამოფენა მოგვითხრობს გადარჩენილთა და დაღუპულთა ისტორიებს. ქალებისა და მამაკაცების შავ–თეთრი პორტრეტები შეგვახსენებს ადამიანთა მედგარი ბუნების შესახებ, ამავდროულად თითოეული ფოტოსურათი იმ ადამიანების ბედის შესახებ გვამცნობს, რომლებმაც ვერ შეძლეს საკუთარი წარსულის კოშმარისთვის თავის დაღწევა. გამოფენის ერთ–ერთ ყველაზე შთამბეჭდავი ექსპონატი მოხუცი მამაკაცის პორტრეტია. ის სამზარეულოს ნიჟარის წინ, დახეული ფლოსტით, ძველი დოკუმენტების გროვასთან უმოძრაოდ დგას, როგორც დარაჯი ჰოლოკოსტის საზარელი დანაშაულის მივიწყებას მიცემული მოგონებისა. გამოფენა პირველად სლოვაკეთის ეროვნულ მუზეუმში, ბრატისლავაში გაიხსნა. მას შემდეგ მას მსოფლიოს არაერთმა სახელმწიფომ უმასპინძლა: ის წარმოადგინეს ჩეხეთის რესპუბლიკაში, დიდ ბრიტანეთში, აშშ–ში, კანადაში, ბელგიაში, იტალიასა და ავსტრიაში. 2015 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დასრულებისა და აუშვიცის გათავისუფლების 70-ე წელს , გამოფენა ლიტვაში, ნიუ-იორკში გაეროს შენობაში, ბერლინში, ბოსტონსა და მოსკოვში იხილეს. ბრაზილიის ეროვნულ მუზეუმში გამოფენა 57 ათასმა ვიზიტორმა დაათვალიერა 50 დღის განმავლობაში. მიმდინარე გამოფენის რამდენიმე ნამუშევარი უკვე კონგრესის ბიბლიოთეკის მუდმივი კოლექციის ნაწილია. ქართველ დამთვალიერებელს აღნიშნული გამოფენის ხილვა 25 ოქტომბრამდე შეეძლება.

46 DIPLOMAT

makes us think of our greatness, all the talents we brought to perfection throughout the ages. At the same time, Dojc shows us our vanity and finiteness. ” the ambassador further noted. The exhibition tells a story of those who survived and those who vanished. Black and white portraits of men and women are powerful reminders of our human resilience, at the same time each photograph demonstrates the fate of people who could not escape the horrors of their past. One of the most impressive pieces of art in the exhibition is a portrait of an elderly man with a pile of documents standing in front of a kitchen sink, motionless in a ripped slipper symbolizing a guardianship of fading memory of the horrendous crime. The exhibition was first seen at the Slovak National Museum in Bratislava and from there it has travelled the world: It was displayed in Czech Republic, the UK, US, Canada, Belgium, Italy, Austria. In 2015, the year of the 70th anniversary of the liberation of Auschwitz and the end of WW2, “Last Folio” was seen in Latvia, at the UN headquarters in New York, as well as in Berlin, Boston and Moscow. At the National Museum in Brasilia over 57 thousand people visited the exhibition in 50 days. A number of the images in the current exhibition are already in the Permanent Collection of the Library of Congress. The exhibition is open for Georgian audience until October 25.



CULTURAL EXCHANGE

ბერლინი-თბილისის კულტურული დიალოგი და ურთიერთობები TBILISI, BERLIN BECOME LINKED THROUGH THE CULTURAL DIALOGUE აქართველო-გერმანიის წლის ფარგლებში თბილისმა ხელოვნების ფესტივალს „Camera Obscura: ბერლინი-თბილისი“ უმასპინძლა. რატომ „კამერა ობსკურა“? ფესტივალის მხატვრული ხელმძღვანელი ნიკოლას რექსროთი განმარტავს, რომ თანამედროვე ფოტოკამერის წინამორბედმა, კამერა ობსკურამ, ობიექტივიდან გახედვით დიდი ფორმატის სურათების გამოსახვა გახადა შესაძლებელი და, მიუხედავად იმისა, რომ სურათები გარკვეულწილად ბუნდოვანი და შებრუნებული იყო, სწორედ ეს გაურკვევლობა ქმნიდა მრავალფეროვან შთაბეჭდილებებს. მისი თქმით ფესტივალის სახელწოდების იდეაც ამ საერთო ხასიათიდან წამოვიდა. „ჩვენი გადმოსახედიდან ბერლინი და თბილისი ჯერ კიდევ მცირედ არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული. იმედი გვაქვს, კამერა ობსკურა გააღრმავებს ამ ურთიერთობებს და მომავალი განვითარების შესაძლებლობებს შექნის“, განუცხადა რექსროთმა ჟურნალისტებს. ხელოვნების ფესტივალმა 5 ერთმანეთისაგან განსხვავებული, საინტერესო და სასიამოვნო დღე აჩუქა ჩვენს დედაქალაქს და თანამედროვე თბილისისათვის ნაცნობი და საყვარელი ადგილები მოიცვა. ფესტივალი მწერალთა სახლის ეზოში ცნობილი გერმანელი ფოტოხელოვანისა და მსახიობის მარგარიტა ბროიხის ფოტოგამოფენით - „როდესაც ფარდა ეშვება“ გაიხსნა. მეორე დღე სიმფონიურ მუსიკას მიეძღვნა და კონსერვატორიის დიდ დარბაზში ბრიტენის, ჰაიდნის, მენდელსონის, ცინცაძის მუსიკა გაჟღერდა. კონცერტი თბილისის კამერულმა ორკესტრმა - „საქართველოს სინფონიეტამ“ გერმანელი დირიჟორის კრისტოფ გედშოლდის ხელმძღვანელობით გამართა. კლასიკური მუსიკის საღამოს მრავალფეროვნება შემატა მხატვარ ფლავიო დე მარკოს მიერ სპეციალურად ამ ღონისძიებისთვის შექმნილი გრაფიკული ნახატების წარდგენამ, რომლებიც საკონცერტო პროგრამის

48 DIPLOMAT

ikolaus Rexroth, the artistic director of the festival, explains that the "camera obscura", which means precursor of the modern camera, made it possible to portray large resolution images from the lens and despite the fact that the pictures were somewhat obscure and reverse, this uncertainty created a variety of impressions. According to him, the idea surrounding the name of the festival came from this common character. "From our perspective, Berlin and Tbilisi are still slightly connected to each other. We hope that “camera obscura” will further deepen these relationships and create opportunities for the future development," Rexroth said while he spoke to the journalists present. The Art Festival captured our capital for five interesting and pleasant days and held around the favourite places in present day Tbilisi. The festival’s curtain raiser held in the yard of the writers' house, during the photo exhibition of the famous German actor and photographer Margarita Broich. It was aptly themed - “When the Curtain falls". The second day was dedicated to the sounds from symphonic music, and it happened in the Grand Hall of the Conservatoire. Britten, Haydn, Mendelssohn, Tsintsadze all released new music. The concert was played by the Tbilisi Concert Chamber Orchestra - "Georgian Sinfonietta", and was led by German conductor Christoph Gedschold. The classical music evening enjoyed diversity by the presentation of the painter Flavio de Marco's graphic drawings specially created for this event. The drawings corresponded brilliantly with the concept of the musical evening. On the September 21, which was the third day of the

N


CULTURAL EXCHANGE

მუსიკალურ კონცეფციას ეხმაურებოდა. 21 სექტემბერს, ფესტივალის მესამე დღეს ფაბრიკაში პანელ-დისკუსიაზე თანამედროვეობის ერთ-ერთმა ცნობილმა არქიტექტორმა შტეფან ბრაუნფელზმა ურბანული განვითარების თემაზე ისაუბრა. ფესტივალის მეოთხე დღემ შედარებით ხმაურიანად ჩაიარა, ელექტრონული კლუბური მუსიკის მოყვარულებს შესაძლებლობა ჰქონდათ, კაფე „გალერიში“ ბერლინიდან ჩამოსული დიჯეებისათვის შტეფან გოლდმანისა და ბერლინის ელექტრონული სცენის ერთ-ერთი პირველი ლეგენდარული კლუბის WATERGATE-ის რეზიდენტის პატლაკისათვის მოესმინათ. ფესტივალი „კამერა ობსკურა: ბერლინი - თბილისი“ 23 სექტემბერს ახლადშექმნილი ქართულ-გერმანული ჯაზკვინტეტის კონცერტით დასრულდა, რომელიც ფაბრიკაში ღია ცის ქვეშ გაიმართა. ჯაზ-კვინტეტის კონცერტამდე კი ფაბრიკის ტერიტორია მთელი დღის განმავლობაში ბერლინი-თბილისის მეგობრობის ზეიმს დაეთმო, გაიმართა კინოჩვენებები, შესაძლებელი იყო გერმანული სამზარეულოს კერძების დაგემოვნებაც. გერმანიიდან ჩამოსულმა ცნობილმა ხელოვანებმა ფესტივალის ფარგლებში საკუთარი შემოქმედება წარმოადგინეს და ქართველ კოლეგებს თავიანთი პროფესიული გამოცდილებაც გაუზიარეს. ფესტივალი გერმანელი და ქართველი ხელოვანების მონაწილეობით ორ ქვეყანას შორის ხელოვნებისა და მუსიკის სფეროებში დიალოგის გაღრმავებას მიეძღვნა, თუმცა მის ძირითად თემას ორი დედაქალაქის - თბილისისა და ბერლინის კულტურული ურთიერთობები წარმოადგენდა. ფესტივალის წარმატებული დებიუტის შემდეგ ორგანიზატორები დიდ სურვილს გამოთქვამენ რომ ის ყოველწლიურ მოვლენად იქცეს. „საქართველო-გერმანიის წლის ფარგლებში ჩვენი ქვეყნების დედაქალაქები ამ ფესტივალის მეშვეობით ერთმანეთს კულტურული დიალოგითა და ურთიერთობებით უკავშირდებიან. ეს უნდა იყოს ბიძგი იმისათვის, რომ ჩვენს ქვეყნებს შორის კავშირები და კონტაქტები მომავალშიც ინტენსიურად გაგრძელდეს.“ - გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ელჩი საქართველოში დოქტ. ჰაიკე ფაიჩი.

festival, one of the popular architects of our time – Stephan Braunfels discussed urban development. The fourth day of the festival was relatively loud. Fans of electronic club music were able to listen to the DJs from Berlin in the café Galerie, Stefan Goldmann and Patlac and in the residence of WATERGATE, one of the first legendary clubs of the Berlin electronic scene. The festival "Camera Obscura: Berlin - Tbilisi" ended on the 23rd of September with a concert played by the new Georgian-German jazz-quintet. The concert played to an open-air audience in Fabrika. Before the jazz-quintet concert, the Fabrika area was dedicated to the Berlin-Tbilisi friendship celebration all day long; there was a film show and various German cuisine dishes were available to taste as well. Famous artists from Germany presented their works within the festival and shared their professional experience with their Georgian colleagues. The festival, with the participation of German and Georgian artists was dedicated to deepening the dialogue in art and music between the two countries, but its main subject still remained the cultural relations between the two capitals - Tbilisi and Berlin. Due to the successful debut of the festival, organizers have expressed the desire to make the festival an annual event. "Within the frame of the Georgia-Germany year, the capitals of our countries have become linked to each other through the cultural dialogue and relations. This should be a push for continued contact and cooperation between our countries to foster intensively in the future." – The ambassador of the Federal Republic of Germany to Georgia Dr. Heike Peitsch.


DISCUSSION BOARD

გოეთეს ინსტიტუტში საზღვრების თემაზე დისკუსია გაიმართა

GOETHE INSTITUTE HOSTED DISCUSSION ON BORDERS თამარ რაზმაძე TAMAR RAZMADZE

სექტემბერს გოეთეს ინსტიტუტში გაიმართა დისკუსია „საზღვრები ყოველდღიურობაშიარსებული საზღვრები“. პანელ-დისკუსიას ბერლინის ლიტერატურისა და კულტურის კვლევის ცენტრის მეცნიერთანამშრომელი ზაალ ანდრონიკაშვილი გაუძღვა. „დღეს საზღვრის თემა არ გახლავთ მხოლოდ აბსტრაქტული თუ თეორიული, ყოველ შემთხვევაში ჩვენთვის, საქართველოს მოქალაქეებისათვის ძალიან მტკივნეული თემაა, რომელიც ყოველდღიურად თავს გვახსენეს ხოლმე“, - აღნიშნა ზაალ ანდრონიკაშვილმა დისკუსიის შესავალ ნაწილში და ხაზი გაუსვა რუსეთის აგრესიას. დისკუსიაში მონაწილეობდნენ გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურული მუზეუმის დირექტორი ლაშა ბაქრაძე, საბჭოთა კვლევის ლაბორატორიის „სოვლაბის“ მკვლევარი, ისტორიკოსი ირაკლი ხვადაგიანი და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი თამარ ცოფურიშვილი. მოწვეულ სტუმრებთან ერთად საუბარი მეტად საინტერესოდ წარიმართა და საზოგადოებისათვის აქტუალურ და მნიშვნელოვან თემებს შეეხო. დისკუსიამ საზღვრის თემის არაერთი ასპექტი მოიცვა. ისაუბრეს არა მხოლოდ ფიზიკურ თუ გეოგრაფიული არამედ სოციალურ, ვირტუალურ, ადამიანებს შორის არსებულ საზღვრებზე, რამაც განსაკუთრებით იჩინა თავი ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის დროს. თამარ ცოფურიშვილმა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის გაჩენილ საზღვრებსა და ქართველი ერის მიერ თვითგანსაზღვრის პრობლემის შედეგად წარმოქმნილ გამოწვევებზე გაამახვილა ყურადღება.

14

50 DIPLOMAT

n September 14, the Goethe Institute hosted a discussion on "Boundaries in Everyday Life Existing Borders". Zaal Andronikashvili, researcher of the Centre for Literary and Cultural Research Berlin, led the discussion panel. "Today the topic of the border is no longer abstract or theoretical, at least for us, for the citizens of Georgia it is still a very painful topic, which reminds us every day," Zaal Andronikashvili remarked in the introductory part of the discussion and emphasized the Russian aggression. The Director of the Giorgi Leonidze State Museum of Georgian Literature Lasha Bakradze, researcher of Soviet Past Research Laboratory - SOVLAB, Historian Irakli Khvadagiani and professor of Ilia State University – Tamar Tsopurishvili participated in the discussion. Together with the invited guests, the conversation focused in a very interesting way on important and topical issues. The discussion covered various aspects of the border theme on not only the physical or geographical borders but also the social, virtual and the borders between human beings, which became especially evident during the Georgian-Abkhazian conflict. Tamar Tsopurishvili drew attention to the created boundaries between the ethnic groups and to the challenges formed due to the self-determination problem of the Georgian nation. "In our reality, the destabilization of the state boundaries

O


DISCUSSION BOARD

„ჩვენს რეალობაში სახელმწიფოს დადგენილი საზღვრების რღვევა და მათი განსაზღვრის პრობლემა აისახება იმაშიც, რომ ჩვენ, როგორც ნაცია თვითგანსაზღვრის პრობლემის წინაში დავდექით“. მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ კითხვები თუ ვინ ვართ, როგორია ქართველი ერი, როგორი უნდა იყოს ქვეყნის მოწყობა და სხვ. ნაციონალური კონსენსუსის პრობლემას განაპირობებს, რაც, მისი თქმით, არა მარტო ერში, არამედ სხვების მხრიდანაც იწვევს ჩვენი აღქმის პრობლემას. საქართველოს მოქალაქეთა მიერ საკუთრი იდენტობის აღქმის შესახებ ლაშა ბაქრაძემაც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ საქართველოს ტერიტორიული კუთვნილების განსაზღვრა ადვილი არ არის. მისი თქმით, გარკვეულ ფასეულობათა კავშირის საფუძველზე საქართველოს ყოველთვის ცხადად წარმოედგინა თავი არა მარტო ქრისტიანეთის ნაწილად, რომელიც შეგვიძლია ევროპასთანაც გავაიგივოთ, არამედ ანტიკური სამყაროს ნაწილადაც, რომელშიც პირველ რიგში საბერძნეთი მოიაზრება. „გრძნობა რომ საქართველო არის სპარსული, აღმოსავლური სამყაროს ნაწილი, ვფიქრობ, რომ ჩვენში არასოდეს არ ყოფილა, მიუხედავად წარმოუდგენლად დიდი გავლენისა“. საქართველოს მოქალაქის მიერ საკუთარი „მე“-ს აღქმის უკეთ წარმოსაჩენად ბაქრაძემ მეტად საინტერესო ნაწყვეტიც გაიხსენა მიხეილ ჯავახიშვილის 20-იანი წლების რომანიდან „კვაჭი კვაჭანტირაძე“. ეპიზოდში კვაჭი კვაჭანტირაძე დგას ბათუმში და უყურებს, როგორ მიდიან ბრიტანული გემები, კვაჭი, კი, როგორც ქართული სულის გამოხატულება ამბობს, წავიდა ისევ ევროპა და დავრჩით მარტონი აზიაში. ლაშა ბაქრაძისათვის ეს სიტყვები ზედმიწევნით აღწერს ქართველთა მარტოობის განცდას აზიაში და შიშს, რომ ევროპა მიგვატოვებს. დისკუსიის ბოლოს მონაწილეებმა დამსწრე საზოგადოების მხრიდან დასმულ კითხვებს უპასუხეს. შედეგად კი საქართველოს ტერიტორიული და ეთნიკური (განსაკუთრებით ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მიმართებით) საზღვრები ჩვენს ერთ-ერთ ყველაზე მტკივნეულ პრობლემად კიდევ ერთხელ წარმოჩინდა.

and the problem of its determination is reflected in the fact that we as a nation face the self-determination problem." She emphasized that the questions about who the Georgian nation comprises, what kind of politics you need to have in the country and so on, were the things that brought about the problem of national consensus that is majorly responsible for the problem of our perception from within the nation and outside our shores. Lasha Bakradze talked about the perception of Georgian identity by Georgian citizens and noted that Georgia's territorial belonging is not easy to define. According to him, on the basis of certain values, Georgia always made it clear that it was not only a part of Christianity, which can be equated to Europe, but also a part of the ancient world, in which Greece is considered first. "The feeling that Georgia is a part of the Persian and oriental world, has never been with us, I think, despite the incredibly big influence." In order to have a better understanding of the personal self-perception by Georgian citizens, Bakradze remembered the most interesting episode from the novel "Kvachi Kvachantiradze" written by Mikheil Javakhishvili in the 20s. In the episode, Kvachi Kvachantiradze stood in Batumi and watched the British ships go away. Kvachi, as the expression of the Georgian spirit says that Europe went back and we remained alone in Asia. For Lasha Bakradze, these words accurately describe the Georgians’ feeling of loneliness in Asia and the fear that Europe may also leave us. At the end of the discussion, the participants answered the questions asked by the audience. As a result, Georgia's territorial and ethnic (especially in the occupied territories) borders became evident once again as one of the most painful problems.


www.askaneli.com


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.