Ondernemend Friesland editie 3 mei 2015 by OF BV

BOUWGARANT: ‘BIJ DE BLOKKER WIL JE TOCH OOK EEN BONNETJE?’ RIA FENNEMA IN KENIA: ‘WE MAAKTEN MEE DAT WE BESCHULDIGD WERDEN VAN STELEN VAN LAND’

SPECIAAL OF DUURZAAM KATERN IN DIT NUMMER

Het bestaansrecht van

Sterc Internet & Marketing OF 2015 | www.of.nl | 03

Uw firewall tegen al het gevaar van buitenaf Franรงois HaverSchmidtwei 3 8914 BC Leeuwarden T. 058 845 80 00 www.ddfr.nl info@ddfr.nl

ABRATKI KK EE RL S B L I K

De brandende rivier This is where they walked, This is where they swam, Take a picture here, Take a souvenir Cuyahoga, gone ‘Cuyahoga’ R.E.M. 1986

Wanneer je ergens in het noorden van de Amerikaanse staat Ohio een biertje bestelt heb je kans dat je een flesje ‘Burning River’ krijgt. Die naam is niet zo maar ontsproten uit het brein van een dwalende copywriter. Nee; het is een stukje geschiedenis. De naam verwijst naar de Cuyahoga, die in het noorden van Ohio via Cleveland naar het Eriemeer kronkelt. De rivier is maar smal en toch is het een van de beroemdste rivieren van Amerika. Het stroompje heeft dat te danken aan het feit dat het in de jaren zestig spontaan…in brand vloog. Nou ja, spontaan. Eeuwen van industrialisatie en vervuiling hadden menig rivier in Amerika doen veranderen in kronkelende smeerpijpen, vol olie en andere smurrie. En dan kwam het voor dat de vonken van een passerende trein de rivier deden ontvlammen. Dat was exact wat er ook al regelmatig met de Cuyahoga was gebeurd, maar in de jaren zestig was het ontluikende milieubewustzijn eindelijk zo ver dat de publieke opinie er schande van sprak. Landelijke kranten schreven erover en de Cuyahoga werd een metafoor, voor de teloorgang van het oorspronkelijke, natuurlijke Amerika; het Amerika van de Indianen. Er kwamen federale wetten, financiële fondsen voor opknapbeurten en er kwamen schoonmaakacties. En ja, de Cuyahoga werd weer een redelijk schone rivier. Goed voor toerisme, gul voor de drinkwaterbedrijven die er water van aftappen. Maar die drinkwaterbedrijven, inmiddels verlost van in de fik vliegende rivieren, kampen anno 2015 met een ander probleem: Blauwalg. Wanneer die algen afsterven komt er Microcystine vrij; een voor de mens zeer giftige stof die allerlei ziekten, waaronder leverkanker kan veroorzaken. In de wetenschap dat Nederlandse watertechnologiebedrijven voor deze dreigingen oplossingen hebben organiseerde de Water Alliance (NL) samen met partner Akron Global Water Alliance (Ohio) van 28 tot 30 april ‘the U.S. Algal Toxin Conference’ in Akron, Ohio. Aansluitend organiseerde men op 1 mei jl. het ‘Waterplein’ in Akron (VS); een besloten bijeenkomst, waar vraag en aanbod bij elkaar werden gebracht. Het resultaat: het bedrijf Akron Water Supply wil nog voor de zomer met de Nederlandse bedrijven kijken op welke manier giftige algen gemonitord en bestreden kunnen worden. En ja; ook onze Friese trots BlueLeg Monitor van ondernemer Hans Wouters (Sneek) zit aan tafel. Het zijn mooie ontwikkelingen; Nederlandse – en ook Friese – ondernemers die oplossingen bieden om de wereld een stukje schoner te maken. Bij OF vinden we dat uiterst inspirerend. Reden dat we hebben besloten om er een speciaal katern over te maken. Op papier, in dit magazine, maar ook online, via onze website (www.of.nl) en de vele social mediakanalen die we beheren. Bent u er zo één? Of kent u ondernemers die op voortreﬀelijke wijze ondernemen? Die grote of kleine dingen doen, waarmee een duurzame toekomst voor ons allemaal weer een beetje dichterbij komt? Aarzel niet en zoek contact met ons. Wij helpen u graag om de verhalen te schrijven en te verspreiden. Want een schonere toekomst; daar drink ik graag een Burning River op.

Menno Bakker HOOFDREDACTEUR

Meer lezen of reageren? http://www.facebook.com/menno.bakker.96 of op https://twitter.com/OF_nl

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

O F 2 0 11 55 -- 0033

Meer dan schoonmaak alleen Hoogtepunten in belevenissen Prachtig gelegen aan het Bergumermeer ligt partycentrum en restaurant Klein Zwitserland. Maar wist u dat u behalve heerlijk dineren nog veel meer kan doen op deze unieke locatie? Voor uw familiedag, rondvaart, bedrijfsevenement, themafeest of outdoor evenement kunt u ook in ons partycentrum terecht, met of zonder overnachting. Hierbij horen een barbecue, buﬀet of uitgebreid diner tot de vele opties voor uw evenement op maat. Vraag naar de mogelijkheden!

PARTYCENTRUM/RESTAURANT

Hoogtepunt in belevenis

Solcamastraat 30 9662 ND Sumar T 0511 - 46 13 85 E info@kleinzwitserlandburgum.nl www.kleinzwitserlandburgum.nl

Kom langs tijdens TEL, stand White House

Heliconweg 52 8914 AT Leeuwarden Tel. 058 - 288 40 02 info@benc-schoonmaakdiensten.nl www.benc-schoonmaakdiensten.nl

NIEUW IN BURGUM!

Jachtwerf Naviste Stalling

• Kraan t/m 13 ton (in overleg ook zwaarder) • Boten inkrimpen voor stalling • Mastenkraan aanwezig • Binnenkort ook binnenstalling mogelijk

Losse hellingen • Zeilmakerij • Poetsen Ook kunt u bij ons zelf:

Reparaties verrichten • Schilderwerk verrichten Stralen • Coaten

Jachtwerf Naviste • Burgumerdaam 55b, 9251 GC Burgum tel. 06-26993329 / tel. 06-12392163 • www.naviste.nl

Zeilmakerij Steegstra • Stienfeksterwei 32, 9131 KM Ee tel. 06-26993329 • www.zeilmakerijsteegstra.nl

Verleng de levensduur van uw projectmeubilair

Voor: Zorg Kantoor Overheid Horeca

herstoffering

www.joustraherstoffering.nl Duurzaam - Sociaal - Besparen

Onderwijs

AI N R THIOK U E LD

32 10 3 6 10 15 16 22 26 29 31 32

Bakkers Blik Kort nieuws BouwGarant biedt zekerheden voor opdrachtgevers Column OF's specialist accon avm: voor niets gaat de zon op Bouwsector: ‘delen is vermenigvuldigen’ Friezen in den vreemde: Ria Fennema helpt Keniaanse kinderen aan onderwijs OTS InterStudie bestaat 15 jaar Leeuwarden-Fryslân: ‘Onze clubleden hebben altijd een streepje voor’ Weduwe Joustra omarmt de Culturele Hoofdstad 2018 Het bestaansrecht van Sterc Internet & Marketing

38 40 43 45

Flanderijn: de ogen en oren van de ondernemer Of the record: Seminar Wierum, Snakeware 20 jaar Sijperda Verhuur wil altijd voorop lopen Groenewegen advocaten & notarissen: een eigen woning en wat je meer kunt regelen 46 De auto van... Gerrit Marinus & Minco Bouma 47 MET ONDER MEER: ‘De wedstrijd is al begonnen’, Duurzaam, innovatie en comfort gaan hand in hand, Duurzaam ondernemen... Fryslân als Koploper Cover foto: de mannen van Sterc Internet & Marketing

COLOFON Uitgeverij Ondernemend Friesland BV Hoofdredactie Menno Bakker Bladmanagement Ed Klijnman

Advertentie exploitatie en administratie Ondernemend Friesland BV Tussendiepen 21 9206 AA Drachten Telefoon 0512 366326 André Toering 06 46155747 Gert de Lange 06 10556784 Jos Miedema 06 15262182

Redactie NARVIC Inhoudgevers, met: Ingrid van Damme, Atty Marije Horjus, Casper Ferwerda, Henk Dilling, Menno Bakker, Ivo Pakvis

© De uitgever kan op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welk aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebasseerd zijn op informatie uit deze uitgave. Uit deze uitgave mag na toestemming van de uitgever met bronvermelding geciteerd worden.

Vormgeving Sprog Drukker Scholma Druk

nieuwsberichten@of.nl ISSN 1383-9314

www.of.nl

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

BEENEN GROEIT IN INDUSTRIËLE SERVICE

LACHEN & GEVEN HET LUKT ALLEBEI BIJ GIFT 2015

Gift 2015, de netwerkseminar voor het Ronald McDonald Huis Friesland, kon rekenen op gulle gevers. Het evenement in het WTC Hotel Leeuwarden kon op 16 maart rekenen op 224 gasten, die zich vermaakten met een optreden van Jan Jaap van der Wal en een paneldiscussie met Marja van Bijsterveldt, Anne Wil Lucas, Biense Dijkstra, Siebe Doosje en Gert Jan Douma . Met als thema ‘humor in het ondernemen’ bracht de seminar uiteindelijk maar liefst €15.000,- op en kan er al met het nodige enthousiasme vooruit gekeken worden naar Gift 2016, dat plaats zal vinden op 14 maart.

RECTIFICATIE In de editie december 2014 van Ondernemend Friesland publiceerden wij een artikel over Merkmakers. In dit artikel hebben wij ‘De Tempel’ van kunstenaar Ids Willemsma (aan de Waddendijk bij Marrum) gebruikt als decor voor een fotosessie met de ondernemers. De kunstenaar heeft hier tegen bezwaar gemaakt, met de onderbouwing dat hiervoor geen toestemming is verleend en dat hem daarmee schade wordt berokkend. Kunstwerken zijn – ook in de openbare ruimte – binnen de Nederlandse wet beschermd. Foto’s er van mogen lang niet in alle gevallen gebruikt worden. Dat hadden wij dus ook in dit geval niet mogen doen. Met de kunstenaar zijn we een financiële compensatie overeen gekomen, als ook de publicatie van deze rectificatie.

OF 2015-03

Beenen Industriële Automatisering uit Heerenveen heeft in 2014 een flinke groei op het gebied van service doorgemaakt. De vraag naar goede service voor industriële installaties en het tekort aan goede vakspecialisten heeft hier in belangrijke mate toe bij gedragen. Met haar uitgekiende serviceorganisatie speelt Beenen hier op in. Het bedenken van serviceconcepten om klanten volledig te ontzorgen! “Goede service van procesinstallaties en machines is van essentieel belang om de kosten laag te houden en storingen te voorkomen.”, aldus Algemeen Directeur Alex van Dalen. “Wanneer een machine of procesinstallatie stilstaat kost dit enorm veel geld. Door met de klanten goede afspraken te maken, die worden geborgd in een servicecontract draagt Beenen zorg voor diens installatie.” Desgewenst staan de specialisten van Beenen 24/7 paraat om bij fabrieken storingen aan procesinstallaties en machines te verhelpen. “Onze servicedienst wordt enorm goed gewaardeerd door onze klanten. Wij meten jaarlijks de kwaliteit van onze servicedienst middels een klantwaardering. Hierin scoren wij steevast hoog!”, zegt Van Dalen trots. Om de groei aan te kunnen, en de continuïteit van de service te waarborgen, investeert Beenen in leertrajecten en opleidingen van de vakspecialisten. Naast het reguliere servicewerk worden binnen de serviceorganisatie van Beenen ook andere activiteiten uitgevoerd. Van Dalen vervolgt, “Onze serviceorganisatie is erop gericht om bedrijven volledig te ontzorgen, daarbij horen ook diensten als preventief onderhoud, inspecties van installaties, keuringen van gereedschappen e.d. We verwachten hierin ook de komende jaren flink te kunnen blijven groeien.”

AKROTRI TK ENLI E U W S

RENOVATIEPROJECT VAN PANHUIJSBRUG PRIMA VERLOPEN

Het renovatieproject van de Van Panhuijsbrug in de N359 nabij Tjerkwerd is eind maart helemaal afgerond. BKF heeft het logistieke deel hiervan uitgevoerd. In november 2014 werd gestart met het uithijsen en transporteren van de balanspriemen - zo'n 25 ton per stuk - en de hameitorens voor renovatie door Machinefabriek Rusthoven in Groningen. Zij vervaardigden ook het nieuwe brugval. Dit brugval, met een gewicht van 40 ton en een breedte van bijna 9 meter, kon echter niet over de hele route vanuit Groningen over de weg naar Tjerkwerd worden vervoerd. Het werd daarom met een 160 tons telescoopkraan in Suameer geladen op een ponton en naar Makkum gevaren. Daar werd het overgeslagen op een vrachtwagen. Met dit exceptionele transport kwam het val op 13 maart aan in Tjerkwerd. Onze 220 tonner hees het oude brugval eruit en daarna werd, laat op de avond, het nieuwe val geplaatst. De volgende dag kwamen de hameitorens aan en deze werden door de kraan vanaf de BKF-vrachtwagen gehesen en geplaatst. Een week later arriveerden de balanspriemen. Met het inhijsen hiervan werd een prima verlopen project afgerond en is de Van Panhuijsbrug klaar voor het begin van het watersportseizoen.

The Travel Club Heerenveen steunt het Foppe Fonds

VOOR IEDERE BEVESTIGENDE BOEKING, €10,- NAAR DIT HARTSTIKKENE GOEDE DOEL! Heerenveen: Het motto van The Travel Club Heerenveen is ‘Reizen maakt je rijker”. Door te reizen zie je meer van de wereld, ontmoet je andere mensen en kom je meer te weten over de cultuur van een land. Deze beleving verrijkt je leven. Voor mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking is reizen niet altijd even gemakkelijk en vanzelfsprekend. Soms zijn er obstakels die het plannen en maken van een mooie reis in de weg kunnen staan. Het Foppe Fonds geeft kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking een steuntje in de rug. The Travel Club Heerenveen steunt de komende twee jaar het Foppe Fonds. The Travel Club Heerenveen werd in 2014 gestart door Annelies Vonk. Na jarenlang in het buitenland te hebben gewoond en voor verschillende reisorganisaties te hebben gewerkt, koos zij voor het zelfstandig ondernemerschap in de reisbranche. The Travel Club is een onafhankelijke aanbieder van reizen. Uniek aan de werkwijze van The Travel Club is haar flexibiliteit in het samenstellen van elke gewenste reis, op het moment dat het de klant past. Door het Foppe Fonds te steunen wil The Travel Club Heerenveen een bijdrage leveren aan de bewegingsvrijheid van kinderen met een beperking, zodat zij het leven zoveel mogelijk kunnen beleven als ieder ander kind. Daarom doneert The Travel Club Heerenveen de komende twee jaar voor iedere bevestigende boeking € 10,00 aan dit hartstikkene goede doel. Het Foppe Fonds zet zich in voor kinderen voor wie sporten of spelen niet vanzelfsprekend is vanwege een lichamelijke of verstandelijke beperking of omdat hun ouders door financiële omstandigheden hun kind niet kunnen laten sporten. Door te sporten of te spelen krijgen kinderen energie, levenslust en zelfvertrouwen. Met financiële of materiële ondersteuning zorgt het Foppe Fonds ervoor dat een kind weer straalt en plezier heeft. Zelfs als het allemaal even niet gemakkelijk is: een kind hoort te spelen!

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

KOOPMAN JAGER PARASOLS HEEFT AL RUIM 25 JAAR ERVARING IN HET PRODUCEREN VAN PARASOLS

Een blik in de showroom van het nog grotere pand dat ze sinds vorig jaar in Hengelo hebben betrokken, laat slechts een klein deel zien waartoe ze in staat zijn. Het bedrijf is transparant en toegankelijk. Letterlijk kun je je eigen parasol gemaakt zien worden. De zeilmakerij die zich in de jaren heeft gespecialiseerd in het fabriceren van custommade parasols en zeilmakerijartikelen voor horeca, ambulante handel en particulieren. Het bedrijf heeft de gehele productie in eigen beheer. Parasoldoeken worden geconfectioneerd in kleuren en vlakverdeling naar keuze van de klant. Zeilen aan de parasols, zeilen aan de verkoopwagens, marktkramen, serre of verandazeilen, of complete terrassen met parasols voor horeca worden op maat en kleur gemaakt. Ook is er keuze uit standaard voorraad in diverse parasols. Dit alles afhankelijk van de klant zijn wensen. Full color, foto print, zeefdruk en transfers is allemaal mogelijk om tot het gewenste resultaat te komen. Dit alles is mogelijk, ook voor 1 parasol. Koopman Jager parasols is een Nederlands bedrijf dat door heel Europa levert, en graag met de klant meedenkt, zo kwam ook de parasol met een Friesland vlag tot stand. www.koopmanjagerparasols.com

GET INSPIRED FOAR DE TAKOMST Het is al weer een tijd geleden, maar gelukking hebben we de foto’s nog. We hebben het over Gift 2015, hét netwerkseminar voor Ronald McDonald Huis Friesland, dat op 16 maart in het sfeervolle Westcord WTC Hotel Leeuwarden werd gehouden. We mogen rapporteren dat het een groot succes was. Maar liefst 224 gasten genoten van een optreden van Jan Jaap van der Wal en een uitdagende paneldiscussie met Marja van Bijsterveldt, Anne Wil Lucas, Biense Dijkstra, Siebe Doosje en Gert Jan Douma. Thema van het seminar was ‘Humor in het Ondernemen’. Het seminar werd afgesloten in restaurant Eleve met een voortreﬀelijk buﬀet. En dan de opbrengst, toch ook niet onbelangrijk bij een dergelijk festijn: die bedrieg €15.000,=. Voor de agenda: Gift 2016 zal volgend jaar plaats vinden op 14 maart. Foto: Simon van der Woude

FOODBLOGGERS PRIJZEN CULINAIRE HOOGSTANDJES LEEUWARDEN Leeuwarden is Hoofdstad van de Smaak 2015 en dat trekt de aandacht. Zo trok eind maart een aantal vooraanstaande en invloedrijke foodbloggers naar de Friese hoofdstad, om Smaakstad Leeuwarden zelf te ervaren. Een tocht door het culinaire moois dat Leeuwarden te bieden heeft voerde langs verschillende gelegenheden, waar geproefd kon worden van Friese delicatessen. Op verschillende social media-platforms kwamen de lovende berichten binnen. "Leeuwarden verdient deze culinaire titel met recht", lieten de bloggers weten. "Wat een culinair talent huist er in de provincie. We hebben onbekende gerechten en ingrediënten leren kennen. Dat smaakt naar méér!"

OF 2015-03

AKROTRI TK ENLI E U W S

Sc Heerenveen in actie voor de voedselbank Donderdag 19 maart bundelden 21 medewerkers, selectie spelers en sponsoren van sc Heerenveen hun krachten in het kader van NL-doet, een initiatief van het Oranje Fonds en de grootste vrijwilligersactie van Nederland. sc Heerenveen koos ervoor om het pand van de Stichting Voedselbank in Heerenveen op te knappen en voedselpakketten te vullen. Dit alles in het kader van een maatschappelijk betrokken, Eén Heerenveen! Na het openingswoord van bestuurslid Hanneke Koopmans van de voedselbank, kwam er een aantal vragen vanuit het personeel van sc Heerenveen. Zo was Peter de Vries benieuwd hoeveel pakketten werden afgeleverd en wanneer je in aanmerking komt voor een

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

voedselpakket. Hanneke: ‘ We leveren iedere twee weken 250 voedselpakketten af en helaas zijn er steeds meer pakketten nodig om aan de vraag te voldoen, ondanks de strenge selectie. Er is echt een tekort aan voedingswaren en daarom zijn we ook blij dat bedrijven producten aan ons sponsoren’. Na deze nuttige informatie was iedereen natuurlijk gemotiveerd om aan de slag te gaan! Van de huisschilder van de Friese club, die samen met Janio Bikel en Luciano Slagveer het pand van de Voedselbank aan de Sieger van der Laanstraat schilderde, tot aan Heero die het voorraadhok onder handen nam; iedereen droeg zijn steentje bij.

OF 2015-03

BouwGarant biedt zekerheden voor opdrachtgevers

‘Bij de Blokker wil je toch ook een bonnetje?’ Nu de financiële crisis flink heeft gezaagd aan de stoelpoten van de bouw, probeert de sector de rug weer te rechten. Een ontwikkeling die sinds 2008 een vlucht heeft genomen, is het creëren van zekerheden en vangnetten voor opdrachtgevers. BouwGarant levert die zekerheden en merkt dat een kwaliteitsstempel steeds vaker gewenst wordt. “We hebben nooit eerder zo veel aanmeldingen gehad.” 10

OF 2015-03

AO B R TUIW K EGLA R A N T

Blauwe ogen

Kwaliteitsstempel

“Vroeger ging alles heel vanzelfsprekend. Huizen werden gebouwd op de blauwe ogen van een bouwbedrijf en over garantie werd amper gesproken. Die tijd is voorbij. Als je bij de Blokker een keukenmachine koopt, wil je toch ook een bonnetje?” Aan het woord is Rob de Groot, kersvers directeur bij BouwGarant, de plek waar bouwbedrijven terecht kunnen voor een kwaliteitsstempel en waar opdrachtgevers zekerheid krijgen. “Drie keer zekerheid”, verbetert De Groot. “Ten eerste zorgen we ervoor dat je in zee gaat met een bonafide en getoetst bedrijf, ten tweede is er de mogelijkheid om garantie af te sluiten voor extra zekerheden en ten derde bieden we een vangnet voor als het écht fout gaat. De klant staat nooit alleen. Zo hebben we een rijdende bouwrechter die zaken snel op locatie kan oplossen en zijn onze deelnemers aangesloten bij een geschillencommissie. De opdrachtgever staat er bij ons niet alleen voor.”

Nu de kleine bouwbedrijfjes als paddenstoelen uit de grond schieten in de nasleep van de economische crisis, stijgt de vraag naar een kwaliteitsstempel. Welke aannemer kan je vertrouwen en hoe zorg je ervoor dat je met absolute zekerheid een opdracht in gaat? “Voor de crisis was dat heel anders”, vertelt De Groot. “Als opdrachtgever was je al blij als je een aannemer kon vinden die binnen een half jaar bij je kon beginnen. Dat is helemaal gekanteld. Nu moeten bouwbedrijven naar voren komen en echt vechten voor een opdracht. Als BouwGarant merken we dat ons keurmerk gebruikt kan worden om je als bedrijf goed te profileren. Nooit eerder hadden we zo veel aanmeldingen als tijdens de crisis.”

VOLG OF NU OOK VIA

Vanuit de bouwsector zelf wordt dit geluid bevestigd. Jan Hooghiemster, directeur van het gelijknamige bouwbedrijf in Âldtsjerk, geeft aan dat het keurmerk BouwGarant steeds

. K I J K O P W W W . O F. N L .

belangrijker wordt voor de klant. Er vindt duidelijk een verschuiving plaatst in de markt en daar heeft zijn bedrijf tijdig op ingespeeld. "Innovatief, zelfstandig, of met een architect werken, waarbij de verantwoordelijkheid steeds meer op het bordje van de aannemer komt te liggen", aldus Hooghiemster over de nieuwe manier van werken. "Het is belangrijk dat je bedrijf mee verandert en om aan deze vraag te kunnen blijven voldoen. Hierdoor bestaat de mogelijkheid de klant feitelijk bijna volledig te ontzorgen. Deze nieuwe ontwikkeling zal in de toekomst een steeds grotere rol gaan spelen. Zorgen dat de klant van begin tot het einde het werk uit handen wordt genomen. Samen met de geavanceerde automatisering kunnen er vanaf het kantoor vooral in de ontwerpfase en de voorbereiding spijkers met koppen worden geslagen. Het BouwGarant-keurmerk is hierbij een stimulerende factor en heeft daardoor een enorme meerwaarde voor zowel de kant als de aannemer. Vanzelfsprekend dienen de aange-

OF 2015-03

Voor al uw:

Nieuwbouw en energiezuinig? Aan- of verbouw? en energiezuinig?

www.vandenboschbv.nl

• Nieuwbouw • Aan- en verbouw • Onderhoud • Renovatie • Energiebesparende maatregelen Aanbieder van het Meer Met Minder concept Dealer Plannon woningen Finse Suomen Log Houses

uw allround bouwbedrijf Boeijengastrjitte 34, 8627 SG Gauw/Sneek, 0515 - 521476 www.vandenboschbv.nl, e-mail: info@vandenboschbv.nl

Hooghiemster Bouw 1-2

Nieuwbouw Verbouw/aanbouw Restauratie

Onderhoud Bouwbegeleiding Renovatie

www.janhooghiemster.nl Boerfinne 12 n T 058 - 256 10 71 9064 DG Aldtsjerk n E info@janhooghiemster.nl

BOUWGARANT

sloten bouwbedrijven aan specifieke eisen te voldoen, zodat de kwaliteit gewaarborgd zal blijven en de klant koning is en blijft."

Van twee naar dertig pagina’s Het keurmerk dat BouwGarant met zich meebrengt doet het ook goed bij geldverstrekkers. Banken zijn immers veel eerder geneigd om hun groene licht te geven voor een verbouwing, of de bouw van een nieuwbouwwoning, als het bouwbedrijf in kwestie aan alle regels voldoet. De Verbouwgarantie, geldend voor verbouw, onderhoud en renovatie, kunnen consumenten eenvoudig zelf regelen op de website

voor elkaar hebben, en zich sterk profileren, hebben zeker een streepje voor bij de klant”, aldus De Groot. “

Toekomst Volgens De Groot is de toekomst van de bouw nog ietsje onzeker, maar zal het ergens liggen tussen de doemscenario’s en de gouden bergen. “Ergens in het midden, ja. We wonen toch in Nederland”, lacht hij. “De bouw gaat in de komende jaren ongetwijfeld aantrekken, maar dat is ook niet zo gek. Het wordt ondertussen ook niet meer zoals het was, want dat was ook geen gezonde situatie. De prijzen staan momenteel nog altijd enorm onder druk en dat is heel

Rob de Groot Geboortedatum 23 maart 1968 Geboorteplaats Dordrecht Hobby’s Tennis, fietsen, lezen en reizen

“Ten eerste zorgen we ervoor dat je in zee gaat met een bonafide en getoetst bedrijf, ten tweede is er de mogelijkheid om garantie af te sluiten voor extra zekerheden en ten derde bieden we een vangnet voor als het écht fout gaat. De klant staat nooit alleen." van BouwGarant. Bij nieuwbouwwoningen is garantie vaak een vereiste voordat een hypotheek wordt verstrekt. Dat is een flinke verandering voor de consument, maar ook zeker voor de bouwbedrijven zelf. “Die moeten nu gaan bouwen met garantie, anders komt er geen hypotheek”, legt De Groot uit. “Dat is wennen, want de contracten die hierbij komen kijken zijn vele malen groter, langer en ingewikkelder. Vroeger kon het op twee bladzijden, nu hebben we pakketten van dertig pagina’s, vol met juridische eisen waar aan voldaan moet worden. Dat gaat lang niet voor iedereen even makkelijk. We hebben al eens radeloze deelnemers gehad die al veertig jaar op dezelfde manier werkten en nu opeens alles zien veranderen. Gelukkig kunnen we ze altijd helpen om de boel weer begrijpelijk te maken.”

Profilering De verzekerde garantie is dus niet altijd even eenvoudig, maar inmiddels wel bijna een noodzaak. “Overigens hebben de bouwbedrijven zonder al deze regels in het verleden ook prima huizen gebouwd, hoor. BouwGarant is niet eens zozeer een kwaliteitsimpuls voor de bouw zelf maar wel voor de wijze waarop de afspraken tussen bouwbedrijf en klant worden geregeld. Het gaat vaak om grote bedragen, dan is het belangrijk om afspraken goed vast te leggen. Op dit vlak is in de bouwwereld een flinke slag gemaakt. De klant staat steeds meer centraal, en terecht! Bouwbedrijven die dit goed

VOLG OF NU OOK VIA

Ambitie Blijven doen wat plezier en geluk oplevert

erg zonde, want op die manier stagneert de innovatie en de ruimte om enigszins klantgericht te opereren. Met de vele nieuwe regels is het ook veel ingewikkelder geworden, waardoor projecten stagneren. Maar ik verwacht dat we ook daar wel een weg in vinden. Het was eerst veel te los, nu is het te strak en uiteindelijk komt er wel een tussenweg.”

Peter Spek Functie Eigenaar bouwbedrijf Geboortedatum 18-07-1963 Ambitie Continuering / gezonde groei van bedrijf

Peter Spek, directeur van Bouwbedrijf Van den Bosch uit Gauw, verwacht dat klanten in de toekomst steeds meer duidelijkheid willen hebben. “Kwaliteit blijft natuurlijk een heel belangrijk uitgangspunt”, vertelt hij. “We moeten luisteren naar de klant en zijn of haar wensen vertalen naar een duidelijk oﬀerte, zonder verrassingen. Ontzorgen, denken aan zaken waar de klant nog niet eerder aan dacht, advies geven, alternatieven aanbieden en allemaal met het uitgangspunt dat de kwaliteit goed moet zijn. En BouwGarant staat voor al deze zaken; het toont vakkennis, het laat zien dat je een gerenommeerd bedrijf bent, met kennis van zaken en financiële betrouwbaarheid. Dat biedt zekerheid en duidelijkheid en dat is wat men wil.”

door te blijven streven naar kwaliteit en samenwerking met opdrachtgever en ketenpartners

Jan Hooghiemster Geboortedatum 16-04-1961

Eén ding lijkt inmiddels vast te liggen in de bouwsector; een keurmerk dat garantie biedt, begint meer en meer onmisbaar te worden voor de opdrachtgevers. En dat is, ondanks het woud van regels, alleen maar goed.

. K I J K O P W W W . O F. N L .

Functie Eigenaar Bouwbedrijf Jan Hooghiemster Ambitie Verder ontwikkelen van ons bedrijf op de toekomstige manier van bouwen met elkaar.

OF 2015-03

Kan ik besparen op mijn energierekening?

Ik zoek een betrouwbare installateur die mij volledig kan ontzorgen...

Denkt u na over energiebesparende maatregelen in uw woning? Breman Service Drachten adviseert u gratis en vrijblijvend over uw cv-ketel, isolatiemogelijkheden en toepassing van duurzame technieken als zonnepanelen, waarmee u flink bespaart op uw maandelijkse energielasten. Maak een afspraak voor vrijblijvend advies en een oplossing die het beste aansluit op uw wensen en mogelijkheden! Sluit nu een serviceabonnement voor uw cv-ketel af via onze website (o.v.v. actiecode Smallingerland) en ontvang het eerste jaar 25% korting. U heeft al een basis abonnement voor â&#x201A;Ź 4,99 per maand!

25% korting

Breman Drachten is werkzaam in de seriematige woningbouw en kleine utiliteitsbouw. Bovendien beschikken wij over een gespecialiseerde afdeling die zicht richt op renovatie- en ketelvervangingsprojecten. Of het nu gaat om luchtbehandeling, brandpreventie, loodgietersinstallaties, sanitaire installaties, centrale verwarmingsinstallaties of gas, water en elektra: Breman Drachten is uw installateur voor advies en uitvoering hiervan. U zult merken dat we bij Breman altijd een stapje harder lopen. Het verschil zit â&#x20AC;&#x2DC;m in kleine dingen, die groots aanvoelen. Benieuwd hoe dat werkt? Neem vrijblijvend contact op.

in het 1e jaar op uw abonnementskosten

breman.nl/warmteadvies

breman.nl/drachten

T 0800 - 44 222 44

T 0512 - 51 49 15

GEN IN EI

tisch Prak aar alb B e ta t i e f Crea HTI NRIC

BEHE

E R:

erp O nt w g e i ca Fa b r g e ta Mon

AN NG V

els Wink es in Kant aktijken r tsenp lingen r a s i l Hu i n ste Zo r g n to r e n Ka en Bank I

400 8 412 .nl (0)51 ieurbouw l 1 3 0 r Tel. 0 teeninte urbouw.n s ie info@ teeninter .s www

Onde

rsch

i nt eid in

erieu

OF'S SPECIALIST ACCON AVM

Voor niets gaat de zon op Buiten verkiezingstijd wordt het ‘H-woord’ nauwelijks meer gehoord. De hypotheekrenteaftrek is nu even niet ter discussie, maar nog altijd actueel. Van de aftrekbeperkende maatregelen is wellicht de meest ingrijpende maatregel de verplichte periodieke aflossing voor nieuwe leningen. Hiermee is de aloude annuïteitenhypotheek weer van stal gehaald. Overigens vallen de schulden die bestaan op 31 december 2012 onder het overgangsrecht en hierop blijven de oude regels van toepassing. Stel: U heeft in 2005 een woning gekocht en daarvoor een eigenwoninglening afgesloten van € 220.000 (de helft aflossingsvrij, de helft spaarhypotheek). In 2015 verkoopt u deze woning, voor € 250.000. U realiseert een overwaarde van € 30.000. U koopt een andere woning voor € 300.000. De gerealiseerde overwaarde investeert u in de nieuwe woning, waardoor u financiert voor € 270.000 (er is geen rekening gehouden met verrekening van kosten). Het overgangsrecht geldt voor de aflossingsvrije- en spaarhypotheek, waardoor u de resterende € 50.000 minimaal annuïtair dient af te lossen in maximaal 30 jaar. Zeker in combinatie met alle wijzigingen vanaf 2001, best ingewikkeld toch?

VOLG OF NU OOK VIA

Indien u voldoende vrije reserves heeft in de B.V., kan het aantrekkelijk zijn om de hypotheek van de bank over te nemen. Door deze lening ineens of in de komende jaren in stappen over te sluiten naar uw eigen B.V., wordt u minder afhankelijk van de bank en kunt u een beter rendement op het geld in uw B.V. krijgen. Het is dan wel belangrijk om de voorwaarden goed vast te leggen in een schriftelijke overeenkomst. In de overeenkomst moet onder andere het geleende bedrag worden opgenomen, de eventuele aflossingsverplichting, de duur van de lening en het rentepercentage. Vergeet ook niet dat de juiste personen de overeenkomst moeten ondertekenen. accon avm heeft veel ervaring met het opstellen van de overeenkomsten.

Voor juridisch of onafhankelijk financieel advies maakt u een afspraak met:

Eva Smidts Juriste

Geurt Rijksen Vermogens- en inkomensplanner accon avm adviseurs en accountants

Tenslotte, vergeet de overeenkomst van geldlening niet aan te geven bij de Belastingdienst als u geld leent van uw eigen B.V., familie of een buitenlandse bank. Anders kunt u de rente niet aftrekken. Kortom: makkelijker kunnen we het voor u niet maken, maar met het juist advies wel leuker!

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

Van links naar rechts Jan Adema, Abel Veldman, Klaas Meindertsma, Wim Cornello, Hans Konst en John Modderman

â&#x20AC;&#x2DC;Delen is

Bouwsector slaat de handen ineen om de weg naar boven te vinden

vermenigvuldigenâ&#x20AC;&#x2122; Dat de bouw het zwaar heeft gehad, weet iedereen. Dat de bouw langzaam maar zeker uit het dal krabbelt, is ook duidelijk. Maar de economische crisis heeft ervoor gezorgd dat het landschap van de bouw drastisch is veranderd. En om in dat landschap weer de juiste beslissingen te maken, zodat men met de tijd meegaat en niet opnieuw het risico loopt om een genadeloze tik van de economische molen te krijgen, moeten de betrokkenen hun aanpak veranderen. OF sprak met zes spelers, die de eerste stappen in de nieuwe omgeving inmiddels hebben gezet, en kwam tot een duidelijke conclusie. 16

OF 2015-03

R O N D E TA FE LG E S P R E K

Hans Konst Bedrijf Provincie Frysl창n Functie Gedeputeerde Geboren 9-12-1958 Geboorteplaats Bakhuizen Burgelijke staat Gehuwd Hobby's Lezen, schaken, wandelen

Klaas Meindertsma Bedrijf Bouma technisch installatiebedrijf en Awizon Zonne-energie Surhuisterveen Functie Algemeen directeur Geboren 26-01-1956

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

De jongens van Werff Talent inzetten? Bel! 0513-610380 Haskeruitgang 101 | 8447 CK Heerenveen | www.werfftalent.nl

R O N D E TA FE LG E S P R E K

Wim Comello Geboren 17-01-1964 te Gorredijk Functie Directeur bij Haitsma Beton te Kootstertille. Burgerlijke staat Gehuwd, drie kinderen Ambitie Bovengemiddeld presteren in prefab beton Motto Doch dyn plicht en lit de lju mar rabje

De exposanten leggen de laatste hand aan hun stands als OF vlak voor de opening van TEL2015 in het WTC Expo aan tafel schuift met zes belangrijke spelers in de Friese bouwsector. Enkele meters verderop worden microfoons getest voor de openingstoespraak van het bedrijvenevent, dat dit jaar ook weer de nodige exposanten uit de bouwsector mocht begroeten. Na jarenlange ellende is er wel degelijk licht aan het einde van de tunnel, maar de klap die de crisis gaf, tintelt nog altijd na op de kaak van de bouw. En dat mag niet opnieuw gebeuren, zo laten Jan Adema (eigenaar IdFrm bv), Abel Veldman (directeur Friesland College), Klaas Meindertsma (directeur Bouma Installaties), Hans Konst (gedeputeerde bij de provincie Fryslân), Wim Comello (directeur Haitsma beton) en John Modderman (directeur BouwCollectief Sneek) weten.

Goede indicaties Gedeputeerde Hans Konst heeft drie belangrijke onderdelen in de portefeuille; ruimtelijke ordening, economie en duurzaamheid. Alle drie van levensbelang voor de

VOLG OF NU OOK VIA

bouw. “De bouwsector heeft het ongelooflijk zwaar gehad”, vertelt hij. “Ik hoop dat de bedrijven die er nu nog zijn zich dan ook gaan redden. De bouw is een hele belangrijke economische sector, want het biedt ook heel veel werkgelegenheid. Maar er is inderdaad licht aan het einde van de tunnel.” Comello is het daarmee eens. “Als je om je heen kijkt, zie je dat met name de architecten weer veel meer werk hebben”, vult hij aan. “En als de architecten werk hebben, komt het werk er ook aan voor de bouwbedrijven. Wij maken ook heipalen, letterlijk de fundering van de bouw, en na jarenlang op een soort zwarte piste te hebben gestaan, merken we nu dat het zich stabiliseert en dat het soms zelfs een beetje omhoog gaat. Dat is een hele goede indicator. We moeten echter realistisch blijven; hoewel sommige delen van onze sector uit het dal krabbelen en vertrouwen kweken, betekent dat niet dat het herstel volledig geconsolideerd is.” De bouw lijdt echter nog wel onder een stramien dat maar moeilijk te doorbreken valt. Innovativiteit

. K I J K O P W W W . O F. N L .

blijft soms uit, omdat samenwerkende bouwbedrijven elkaar niet wijzer willen maken dan ze al zijn. Als bouwbedrijven vanuit het eigen vakgebied bijdragen aan het innoverende karakter, profiteert iedereen daarvan.

USP Haitsma Beton heeft unieke capaciteiten ten aanzien van mogelijkheden om grote, zware en/of complexe oplossingen in prefab beton te ontwerpen en te produceren. Dat resulteert in grensverleggende projecten die in binnen- en buitenland gerealiseerd worden.

Terugloop studenten Ook Veldman ziet dat het op bepaalde fronten nog flink beter kan, met name in zijn eigen werkveld: “Hoewel in gesprekken met bedrijven het optimisme inderdaad doorklinkt, is het wel zo dat we in het onderwijs een enorme terugloop van studenten hebben. Dat is zorgelijk en het compenseert voorlopig ook niet. De zorg in de markt is heel groot, want juist door de maatschappelijke onrust die zo aanwezig was in de bouwsector, besluiten jongeren om ergens anders te gaan kijken.” Het blijkt een belangrijk punt. De bouw mag nu dan inderdaad wat uit het dal klauteren, als de toekomstige werknemers wegblijven, is deze opleving slechts van tijdelijke aard. “En men moet juist weten dat er weer een perspectief is”, zegt Meindertsma. “Als iedereen altijd maar roept dat het kommer en kwel is,

John Modderman Bedrijf Bouwcollectief Sneek bv , bouwbedrijf Functie Directeur Geboren 17-04-1971 Geboorteplaats IJsbrechtum Burgelijke staat Gehuwd Hobby's Volleyballen, zeilen, skiën en wielrennen.

OF 2015-03

stijlvolle evenementen met een cultureel tintje in het hart van leeuwarden

Van een professionele presentatie tot een luxe diner of vergaderen op een toplocatie. Voor ieder evenement vindt u een geschikte zaal in het prachtige nieuwe gebouw van het Fries Museum. Omringd door de kunst en geschiedenis van Friesland genieten u en uw gasten van een persoonlijke ontvangst. Het inpandige CafĂŠ ThĂşs biedt uitstekende cateringmogelijkheden met duurzame Friese streekproducten. Ruime parkeergelegenheid vindt u in de ondergelegen parkeergarage. Wilt u een kijkje nemen in het museum om inspiratie op te doen? We geven u graag een rondleiding! Neem contact met ons op via evenementen@friesmuseum.nl of bel 058 255 55 00.

www.friesmuseum.nl

het fries museum is

winnaar van de museumprijs 2015!

AO R R TNIDK EE TL A F E L G E S P R E K

dan kiest niemand ervoor. Niemand wil een opleiding volgen waarvan ze denken dat er uiteindelijk geen werk in is te vinden.”

Praktijk En dus is de bouw erbij gebaat dat er bij de wortels wordt begonnen. Maak de jeugd weer enthousiast voor een carrière in de bouwsector. “En zoiets begint bij de kennis die je hier als bedrijven bij elkaar hebt”, vertelt Adema. “Wij kunnen er met z’n allen voor zorgen dat we de studenten in de praktijk laten ervaren hoe het is om te werken in de bouw. Betrek ze maar bij de revitalisering van een pand en begeleid ze ter plaatse. Dan weten ze gelijk hoe het er op de bouwplaats aan toe gaat. Modderman is het hier roerend mee eens: “Dat is heel belangrijk; laat jonge mensen integreren in het complete bouwproces om ze theorie- en praktijkervaring te geven. Meedraaien in alle facetten van de bouw. Ons bedrijf werkt naar het collectief tot stand brengen van een project en de medewerkers daarin te betrekken. Wij merken dat het moeilijk is om jonge mensen te motiveren om in de ruwbouw aan de slag te gaan. We moeten ze proberen positief ingesteld te krijgen en indien mogelijk een kans op een loopbaan bieden". Het lijkt dé manier om de toekomstige bouwvakkers een plek te bieden. En de manier waarop dit tot stand kan komen? Eén simpel, alleszeggend woord:

Samenwerking De zes mannen aan tafel bieden een schat aan kennis, ervaring en wijsheid. Allemaal kunnen ze deze drie kwaliteiten gebruiken om de bouw een gezondere toekomst te bieden. “Delen is vermenigvuldigen”, vat Adema het treﬀend samen. “Dan kunnen we enorme sprongen voorwaarts maken.” Meindertsma voegt toe: “Als ik een gebouw binnenkom, kijk ik altijd om me heen en zie ik installaties die veel moderner en duurzamer kunnen. We zitten met een enorme hoeveelheid gebouwen en woningen waar ontzettend veel werk is te doen. We moeten het niet alleen maar zoeken in nieuwbouw, maar ook onze bestaande bouw. Deze moeten immers ook onderhouden en

VOLG OF NU OOK VIA

vernieuwd worden. Het verduurzamen van gebouwen en woningen bespaart veel geld en geeft meer comfort, waarmee dus ook de eigenaar uitstekend is gediend. Modderman: “We moeten inderdaad samenwerken met elkaar. Expertise en specialisme, daar kunnen we op scoren en voor ons allemaal ligt hier een enorme mogelijkheid.” Comello: “De bouw lijdt soms onder het feit dat samenwerkende bedrijven elkaar niet wijzer willen maken dan ze al zijn. Dit werkt het innovatieve karakter van de sector tegen. Draag vanuit het eigen vakgebied bij aan het innovatiever maken van de bouw en je merkt dat men daar beter van wordt. Kijk naar ons; Haitsma Beton is constant bezig om de grenzen te verleggen van mogelijkheden in het prefab beton.”

Jan Adema Bedrijf IdFrm bv Functie Directeur/eigenaar Geboren 16 maart 1965 te Hurdegaryp

“De bouw is gevoelig voor schommelingen in de economie”, vertelt gedeputeerde Konst. “We komen in een opgaande lijn, maar veel bedrijven kijken nog heel even de kat uit de boom. Je moet het gevoel hebben dat het goed zit en de financiering mee krijgen, dan kan er veel. ” Veldman weet tenslotte ook dat het onderwijs zich zal moeten aanpassen. “We moeten luisteren naar de vraag uit de omgeving en daar moeten we het onderwijs op afstellen. Dat vraagt communicatie en netwerken en ik ben ervan overtuigd dat dit het waard is.” Een goede samenwerking tussen scholen en het bedrijfsleven is dus van levensbelang. Bedrijven die openstaan voor stageplaatsen, waar studenten echt ondergedompeld kunnen worden in de sector, zijn van grote waarde voor de bouwsector. Het enthousiasmeren van de studenten kan alleen een opleving krijgen als alle betrokken instanties hier de schouders onder zetten.

Burgelijke staat Gehuwd Hobby's Voorzitter csv de Leeuwarder Zwaluwen, koken, detectives

Abel Veldman CV Woonplaats Irnsum

De bouwsector zal nooit meer worden als vroeger. Dat is de natuurlijke gang van zaken, maar vereist aanpassingsvermogen van alle betrokkenen. Wie hierin zijn innovatie en flexibiliteit het meeste laat werken, kan veel bereiken. En is niet alleen goed voor het bedrijfsleven of de bouw, maar uiteindelijk voor de complete samenleving.

. K I J K O P W W W . O F. N L .

Functie Directeur Friesland College

OF 2015-03

Ria Fennema helpt Keniaanse kinderen aan onderwijs

‘We maakten mee dat we beschuldigd werden van stelen van land’ De luiken open! Onder dat motto startte dit magazine 8 jaar geleden de rubriek 'Friezen in den vreemde'. Verhalen, waarin OF verslag doet van de ervaringen van Friese ondernemers in het buitenland. Omdat we vinden dat je nooit genoeg over de grens kunt kijken, op zoek naar kennis, inspiratie of concrete business kansen. In deze aflevering: geen volbloed onderneemster, maar wel iemand die de steun en het respect van menig Fries ondernemers heeft weten te vergaren. We hebben het over Ria Fennema van de organisatie ‘Blessed Generation Children’s Centre and schools’. OF op reis. Bestemming: Kenia. 22

OF 2015-03

FRIEZEN IN DEN VREEMDE

Je bent in 2001 naar Kenia gegaan: waarom?

Wat is meegevallen?

Om kinderen in een weeshuis te helpen een bestaan op te bouwen.

Alle slangen, enge ziektes en vreselijke dingen waarvoor men je waarschuwt als je naar Afrika gaat.

Wat was je ambitie?

Hoe ging het?

Zoveel mogelijk kansloze kinderen een kansrijke toekomst bieden. Dit doen door onder andere het overnemen en opzetten van weeshuizen, het opzetten van lagere scholen en hulpprogramma’s, waardoor kinderen thuis hulp krijgen en in een gezinssituatie kunnen opgroeien.

Voortvarend! Dankzij de medewerking van heel veel lieve mensen, zowel hier als in Nederland, hebben we als team veel kunnen bereiken. Zo zijn we van één klein oud weeshuisje nu gegroeid naar drie hulpprojecten verspreid over Kenia, die niet zozeer gericht zijn op uitsluitend weeskinderen, maar

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

meer functioneren als zogenaamde rescue centres. Scholing heeft een centrale plek ingenomen. We hebben twee lagere scholen en een technische school en bovendien gaan we dit jaar een middelbare school beginnen. Toen ik hier kwam, gingen minder dan vijf kinderen na hun lagere school door naar een middelbare school. Nu kan ieder kind verder met een vervolgopleiding tot en met de universiteit aan toe. In 2001 werden 70 kinderen geholpen, anno 2015 helpen wij 800 kinderen.

Noem een valkuil waar je al in bent gevallen (m.a.w.: wat ging er vreselijk mis, wat viel tegen). In 14 jaar gaat er van alles mis natuurlijk, maar laat me een voorbeeld geven: het continu omgaan met veranderende situaties door diverse omstandigheden. Wij hebben meegemaakt dat we beschuldigd werden van het stelen van land, ondanks duidelijk opgestelde contracten en prima samenwerkingen. Land is hier inkomen en landzaken liggen heel gevoelig. Conflicten hierover eindigen niet

OF 2015-03

FRIEZEN IN DEN VREEMDE

zelden met geweld. Uiteindelijk bleek dat Blessed Generation volledig in haar recht stond en stond de District Commissioner volledig achter ons. Een echte valkuil is het niet, maar wees bedacht om in de meest rare en absurde situaties je tijd en geld beschikbaar te stellen.

Wat is een opmerkelijk voorbeeld van het leven, of het zakendoen, of de ethiek? Als je hier zaken doet op het gebied van de bouw is het volstrekt normaal dat mensen een behoorlijke aanbetaling doen omdat de aannemer anders niet kan starten. Ook als je een heel klein klusje gedaan moet hebben, bijvoorbeeld een lekkende kraan, dan komt de loodgieter kijken. Hij schrijft op welk materiaal hij nodig heeft en dan geef jij geld zodat hij dat kan kopen. Dan gaat hij het kopen en komt weer terug om de kraan te maken. De kleine klusjesmannen geef je tevens geld om een motorfietstaxi te kunnen nemen om van en naar de winkel te kunnen gaan. Heel belangrijk is ook je voorkomen. Mensen, hoe arm ze ook zijn, zorgen dat ze netjes gekleed zijn. Onderwijzers hier gaan bijvoorbeeld in pak naar school terwijl het

25 graden is. De zwarte schoenen gepoetst en de stropdas voor. Voor mij blijft dat wennen omdat ik het gewoon wel lekker vind om in een korte broek en T shirt het huis te verlaten maar het is gewoon ‘not done’. Als je niet als toerist door het leven wilt gaan, zul je je ook qua kleding moeten aanpassen. Gewoon zorgen dat je schoon, netjes en ook een beetje oﬃcieel gekleed bent.

Wat doe je vaak in je vrije tijd? Ik heb niet zoveel echte vrije tijd en daarnaast is hier in onze woonplaats Malindi niet heel veel te doen. In Nederland zijn mensen altijd heel druk in hun vrije tijd en gaan ze naar de sportclub, naar vrienden of verjaardagen, naar de bioscoop of het theater. Als je in Kenia in Nairobi woont kun je al dit soort dingen ook wel gaan doen, maar daar wonen wij niet. We kunnen in het weekend naar het strand gaan en dat doen we ook wel eens. Maar soms is gewoon lekker thuis blijven en een spelletje doen met het gezin ook heerlijk. Misschien is het goed te realiseren dat wij allemaal, inclusief de kinderen, lange dagen maken. Wij op het werk en de kinderen zitten meer dan vijf dagen per week op school. Op zondag is er de kerk

en alles wat er dan over is, besteden we aan het gezin.

Wat zijn de toekomstplannen? Een van de projecten waar we ons mee bezighouden, is de bouw van de Doomschool. Een middelbare school, die wordt gerealiseerd in Ruiru. Hier worden het voormalige weeshuis en de lagere school verbouwd. De voormalige eetzaal wordt een studieruimte en de kleuterklassen een science lab. Jaap Kingma, die eerder al eens verscheen in OF, is nauw betrokken bij het werven van de fondsen voor deze school.

Ria Fennema Blessed Generation Children’s Centre and schools Functie

Directeur Geboren

11-3-1969 Geboorteplaats

Tips voor ondernemers die iets soortgelijks willen doen?

Hurdegaryp

Verwacht niet dat alles zo goed en zo snel gaat als je gewend bent in de cultuur waar je bent geboren. Luister altijd heel erg goed naar de plaatselijke bevolking en hun hulpvraag . Werk heel nauw samen met de lokale overheidsinstellingen, zoals in ons geval de kinderbescherming en het ministerie van onderwijs. Dan weet je dat wat je doet ook gedragen wordt door de community waar je hulp wilt geven. Duw bescheiden de kar van achteren ga er niet voor lopen schreeuwen.

Samenlevend met Groninger Fester Medendorp en 2 kinderen

Burgerlijke staat

Hobby’s

Werken – mijn gezin – lezen en tuinieren

En nu is OF op zoek naar ondernemers die hun buitenland-avontuur willen delen! Er zijn geen kosten aan verbonden; wel vragen we enthousiaste medewerking. Dus, export, snuﬀelstage, marktverkenning, studiereis, of emigratie? Deel het via ons magazine en online met ruim 14.000 lezers! Mail je interesse naar nieuwsberichten@of.nl, met in de onderwerpregel de melding: 'kandidaat Friezen in den vreemde'. We kijken uit naar alle reacties!

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

OTS InterStudie bestaat 15 jaar

De juiste sfeer

Een mooie rustieke boerderij aan de rand van Heerenveen: vanuit het hele land komen hier cursisten met ambities in het vastgoed hun licht opsteken en mogelijk ook examen doen. Want sinds kort is het bedrijf ook een bevoegd toetscentrum. Maar OTS InterStudie doet meer: het bedrijf verkoopt educatiemateriaal via haar webshop, verhuurt zalen voor workshops, vergaderingen en conferenties en verzorgt daarnaast educatieve excursies met een eigen bus die in een handomdraai om te bouwen is tot trainingsunit. 26

OF 2015-03

OTS INTERSTUDIE

Vijftien jaar geleden begon Jan Ots met OTS InterStudie: “We zijn begonnen in Sneek. Eerst vanuit huis en later vanuit een kantoorpand. Totdat we in 2007 aanliepen tegen deze boerderij, we waren meteen verkocht. De boerderij is omgeven door natuur en rust, in de pauzes en tussen de bedrijven door biedt die omgeving ook ruimte voor een wandeling en wat ontspanning. Het was voor ons de uitgelezen plek om de juiste sfeer neer te zetten voor een studiecentrum.”

Verbouwing Na een ingrijpende verbouwing ontstond een privégedeelte en een apart educatiecentrum. Ots: “We beschikken over drie zalen. Met een tussenwand kunnen we de ruimtes aanpassen aan het volume van de groep. Boven is een sfeervolle zaal ingericht waar ook gepauzeerd en geluncht kan worden. De zalen verhuren wij ook voor vergaderingen, workshops en conferenties.” Het nieuwe toetslokaal is op dit moment nog gesitueerd in een unit op het terrein. Ots: ”Dat is een tijdelijke oplossing, op termijn willen we het toetscentrum een plek geven binnen de boerderij.”

Specialistische cursussen In de beginjaren van ons bestaan was de vastgoedsector een booming business. Jan Ots: “Het animo voor vastgoedcursussen was toen enorm. Door de recessie hebben we een dip gehad, nu zie je weer een opleving, het vertrouwen groeit.” Dat laatste geldt ook voor de behoefte aan meer specialistische cursussen. Ots: “Bijvoorbeeld op het gebied van agrarisch vastgoed. De agrarische sector is momenteel volop in beweging, bedrijven stoppen, hebben geen

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

opvolging, de overheid koopt steeds vaker land en bedrijven op voor een andere bestemming. De behoefte aan kennis over het agrarisch vastgoed groeit. In die behoefte voorzien wij.”

Cursusbus Naast de boerderij staat een touringcar geparkeerd. “Deze wordt ingezet bij trainingen”, legt Ots uit. “De praktijk is de beste leerschool. Met deze bus verzorgen we cursussen en trainingen op locatie, denk bijvoorbeeld aan taxatiecursussen voor grote projecten. De bus is bovendien in een handomdraai om te bouwen tot een trainingsunit, waar cursisten zo hun laptop kunnen inpluggen. Dat blijkt ideaal.” Maar de bus is ook beschikbaar voor bijvoorbeeld bedrijfsexcursies. “We zijn een educatief touringcarbedrijf”, legt Ots uit, “educatie is en blijft onze core business, dat is de kern.”

Jan Ots Geboren

10 februari 1972 Burgerlijke staat

Gehuwd Opleiding

HBO bedrijfskunde Loopbaan

Junior Consultant Chr. Agrarische Hogeschool Dronten Hobby’s

Vrijwillige bestuursfuncties, buschauﬀeur, fotografie

Organisatorisch talent Het toetscentrum biedt oplossingen voor vele examenkandidaten in de regio. Ots: “Voorheen moest je of naar Zwolle of naar Leeuwarden, wij zitten daar precies tussenin en zijn via de A7 en A32 natuurlijk heel goed bereikbaar.” De toenemende activiteiten noopten tot uitbreiding van het personeel. Een extra medewerker is sinds kort actief in het bedrijf. Daarnaast is de echtgenote van Ots, voorheen parttime actief, nu fulltime toegetreden tot het bedrijf. Ots: “Ze is van oorsprong apothekersassistente en heeft vanuit die achtergrond een waar organisatorisch talent ontwikkeld. En zonder een spin in het web kunnen we niet, we houden hier immers steeds meer ballen in de lucht.”

OF 2015-03

I N T E R V I E W S Y LV I A K E R K L A A N

Sylvya Kerklaan, van Leeuwarden-Fryslân 2018

‘Onze clubleden hebben altijd een streepje voor’

Sylvya Kerklaan is een van de meer ervaren medewerkers binnen de organisatie van Leeuwarden-Fryslân 2018. Al maanden voordat de internationale jury de Friese stad en provincie in september 2013 uitriep tot Culturele Hoofdstad van Europa, maakte Kerklaan deel uit van het marketingteam. Ze is tegenwoordig vooral het gezicht van Club2018, het sponsorprogramma van Leeuwarden-Fryslân 2018. Sylvya, Voor wie is Club2018 bedoeld? Iedereen kan natuurlijk lid worden. Maar onze leden zijn vooral vertegenwoordigers uit het midden- en kleinbedrijf.”

Waarom is Club2018 zo belangrijk voor jullie? ”Het is belangrijk dat we van 2018 een in alle opzichten geslaagde evenement maken. En om onze ambitie te halen, is natuurlijk geld nodig. Met Club2018 willen we bovendien, naast de financiële injectie, een netwerk van ondernemers opbouwen. Op die manier snijdt het voordeel dat de club biedt aan twee kanten.”

Hoe bedoel je? ”Ondernemers die oﬃcieel lid zijn, hebben een streepje voor. Je moet je voorstellen dat in aanloop naar 2018 nog tientallen, misschien wel honderden evenementen worden georganiseerd. Door ons, of door anderen, maar

VOLG OF NU OOK VIA

allemaal evenementen die met Culturele Hoofdstad te maken hebben. Wij zullen altijd eerst binnen ons netwerk zoeken naar partners.” Dus als er een evenement plaatsvindt en jullie zoeken bedrijven om een podium te bouwen of de catering te verzorgen, dan worden dat leden van Club2018. “Precies. En clubleden kunnen elkaar natuurlijk inschakelen.”

Maar wat als er niet één maar drie of misschien wel tien cateringbedrijven clublid zijn? “Clubleden kunnen van één ding zeker zijn. We doen niet aan vriendjespolitiek. Als er verschillende cateraars lid zijn, dan zullen we zo om beurten vragen. We kunnen geen exclusiviteit garanderen. Ja, wel als iemand een miljoen euro meebrengt, haha.” Het lidmaatschap kost 2.018 euro. Dat is een aardig bedrag “Vind je? Het is een bedrag dat in vier termijnen, in vier jaar ook,

. K I J K O P W W W . O F. N L .

betaald mag worden. En je krijgt er veel voor terug vinden wij.”

Vertel “Clubleden mogen een artikel of product uit hun assortiment in onze webshop plaatsen. Ze worden regelmatig genoemd op onze social media en door onze mediapartners. Dat zijn dit magazine, Ondernemend Friesland, en de NDC mediagroep, die een speciale MKB2018-rubriek is gestart. Clubleden krijgen toegangskaarten voor het exclusieve openingsfeest én de sluitingsceremonie en ze worden uitgenodigd voor netwerkbijeenkomsten. Verder mogen ze gebruik maken van al ons logomateriaal en worden ze vermeld in onze brochures en oﬃciële programmaboek. Maar weet je wat het allerbelangrijkste voordeel is?”

Ga door “Onze ambitie is groot, want we willen de beste European Capital of Culture worden. En dat lukt alleen als

er veel, heel veel mensen meedoen. De beste voorbeelden zijn Lille en Liverpool. Ga het maar googelen. Die steden kregen elke geïnvesteerde euro zes tot zeven keer terug. Die steden zijn bovendien ook na het jaar van hun deelname blijven stralen. Maar nogmaals, om ruim vier miljoen toeristen extra naar onze provincie te trekken, zal er een hoogwaardig programma moeten plaatsvinden. Daarom zijn onze sponsoren heel belangrijk en dus is een investering altijd goed!”

Als er mensen enthousiast zijn geworden van dit verhaal, Sylvya. Waar ben je dan te bereiken? “Ik vertel er uiteraard graag meer over. Ik ben bereikbaar via 06-17405517. En op HYPERLINK "http://www.2018.nl" www.2018.nl staat ook nog informatie. We gaan binnenkort onze leden bezoeken en over hen schrijven. Dat is straks allemaal te lezen op onze website en de sociale media.”

OF 2015-03

Dukdalf 7 | 9206 BE Drachten | 06-54377787 | 0512-513662 www.revisiedrachten.nl

GIESING COATINGS SG dé groothandel

met passie voor verf

: Uw leverancier van en kk uwverven • jachtla

• bo • vloercoatings in • dustrielakken

Fahrenheitweg 25 • 8912 AJ Leeuwarden • tel. 058-2990360 • fax 084-0037940 info@giesingcoatings.nl • www.giesingcoatings.nl

WEDUWE JOUWSTRA

Heleen Constance Sonnenberg Functie 6e generatie Geboortedatum 12 september 1970 Geboorteplaats Sneek Ambitie Voortzetten én behoud van de Weduwe Joustra in hartje Sneek

Hoe Weduwe Joustra

de Culturele Hoofdstad 2018 omarmt

Ze hebben een rijke historie en zijn sterk verbonden met het Friesland. En juist omdat de band met de provincie zo sterk is, stapte het bedrijf uit Sneek vrijwel direct in de Club2018, een groep ondernemers die zich achter de Culturele Hoofdstad 2018 heeft geschaard en deel uitmaken van de leveranciers van oﬃciële merchandise van het evenement. En hiervoor werd flink uitgepakt. Toen Heleen Sonnenberg vorig jaar in Riga aanwezig was, om te kijken hoe een stad het stempel Culturele Hoofdstad beleeft, zag ze hoe de ogen van de aanwezige ondernemers open gingen. Culturele Hoofdstad is veel meer dan alleen een titel, het geeft een enorme impuls aan bedrijven in die regio. “En in 2018 gaat het niet om Leeuwarden alleen, het gaat om de manier waarop we in heel Friesland met elkaar samenwerken”, vertelt directeur van Weduwe Joustra. “Als je dat zo breed en zo goed mogelijk uitdraagt, wordt het een steeds breder verhaal naar de buitenwereld. Daarom gaf ik al vroeg aan dat ik graag mee wilde denken. Wij hebben vervolgens het geluk dat we niet alleen een

VOLG OF NU OOK VIA

geweldige naam hebben, maar nu ook een uitgelezen kans hebben om te laten zien wat je als bedrijf met je product kan doen.”

20,18 procent De distilleerderij besloot dan ook om een speciale kruidenbitter op de markt te brengen, met een alcoholpercentage van precies 20,18%. Een ludieke actie, die boven verwachting blijkt aan te slaan. “Beerenburg is natuurlijk ons voornaamste product”, aldus Sonnenberg. “Dat hoort ook echt bij Friesland en toeristen van over de hele wereld komen er hier mee kennismaken. Voor de Culturele Hoofdstad wilden we echt een nieuw product maken en niet simpelweg een CH2018-sticker plak-

. K I J K O P W W W . O F. N L .

ken op iets wat al bestond. In goed overleg met het bestuur besloten we dan ook iets te maken met een percentage van 20,18%. Een uitdaging, want de kracht van een drankje zit hem ook in het percentage. Maar na veel mixen en testen, hebben we nu een hele mooie kruidenbitter in de markt gezet. En het slaat aan, want mensen komen er inmiddels al voor terug. Er is een duidelijke markt voor en dat is natuurlijk geweldig.”

Relatiegeschenken Met het succes van de kruidenbitter in het achterhoofd, is Weduwe Joustra al verder aan de weg aan het timmeren. De kruidenbitter wordt ook beschikbaar als relatiegeschenk voor de zakelijke markt.

“We zijn sowieso sterk als het gaat om persoonlijke relatiegeschenken en dit blijft een markt die positiever wordt ingezet.” Voor de horeca is er reeds een fles, deze is onlangs gepresenteerd in de Ierse pub in Sneek, waar als enige kroeg ter wereld álle producten van Weduwe Joustra worden geschonken. De ondernemersgeest binnen de distilleerderij van Weduwe Joustra kent ook na meer dan 150 jaar geen remmingen en met een succesvol nieuw product is duidelijk waarom. Culturele Hoofdstad 2018 draait om veel meer dan alleen Leeuwarden. Heel Friesland kan laten zien wat de provincie zo uniek maakt.

OF 2015-03

Het bestaansrecht van

Sterc Internet & Marketing

“If I’d asked people what they wanted, they would have asked for a faster horse .” Een veelgebruikte quote, die afkomstig zou zijn van Henry Ford. Hoewel er twijfel is over de echtheid van deze zinsnede, is de gedachte erachter een hele interessante. Als je altijd doet wat je wordt opgedragen en nooit verder kijkt dan dat, wanneer kom je dan tot echt mooie, baanbrekende dingen? Het is een filosofie die doordringt tot alle werknemers van Sterc Internet & Marketing. “Niet ‘u vraagt, wij draaien’, maar een plan maken dat bij de doelstelling past en deze vervolgens door vakmanschap en passie ook realiseren”.

OF 2015-03

STERCK INTERNET & MARKETING

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

duu Specia rzam lis e ni t in euw bou

Al ruim 100 jaar de veelzijdige aannemer uit Eastermar

Vraag ons vrijblijvend om advies of kijk op onze website: www.bouwbedrijfswart.nl

Bouwbedrijf Swart Grote Hornstweg 19D 9261VW Eastermar telefoon 0512 - 47 13 00 info@bouwbedrijfswart.nl

Bouwbedrijf Swart bouwt ‘vernieuwbouw’ kantoor MCS

Brandemeer 8 Industrieterrein De Ekers 8502 TV JOURE

De IJzeren Man Dak- & gevelbeplating

tel. [0513] - 41 79 00 info@deijzerenman.nl www.deijzerenman.nl

Transportwei 18 • 8501 ZP Joure • Tel. (0513) 41 32 30 • Fax (0513) 41 71 73 • E-mail: info@hauwbeton.nl

STERCK INTERNET & MARKETING

Een Sterce naam Een glimlach vormt zich rond de mond van commercieel directeur Hendrik Jan Hofstede. “Precies dit. Dat je nu deze vraag stelt, daarom hebben we onszelf zo genoemd.” Sterc. Met een c. De naam blijft hangen, roept vragen op en leent zich ronduit perfect voor slimme wordplay. Een Sterc verhaal, samen staan we Sterc. Het is natuurlijk ook een krachtige naam. Het bedrijf ontstond uit de wens van drie mannen om met elkaar iets moois te maken. “Samen met Sipko Groefsema en Gauke Pieter Sietzema wilden we toﬀe dingen doen”, vat Hofstede het samen. “En we wilden die dingen samen doen. Drie eigenaren, met allemaal hun eigen expertise. We kunnen niet zonder elkaar.”

Vakidioten Hofstede is een bevlogen man. Vertelt snel en veel, maar allemaal met overtuiging. “Sterc staat voor samenwerken. Van niets iets maken en samen uitzonderlijke dingen doen. Want samen bereik je veel meer. Wij zijn 23 vakidioten die de mensen graag willen raken. Als wij een vraag krijgen van een potentiële opdrachtgever, willen we eerst weten wat de organisatie beweegt. Dit in tegenstelling tot de vele project georienteerde internetbureaus. Waarom doe je wat je doet? Wat zit erachter? Vaak komt er dan een bepaalde passie naar voren, een bepaald geloof dat vanuit het hart komt. Dan gaan we kijken welke producten we gaan gebruiken om deze passie te vertalen naar iets moois. We spreken daarom ook graag over ‘nieuwe ambachten’ als we het over vormgevers en ontwikkelaars hebben. Je moet ook je markt kennen, wie is je doelgroep en waar is die doelgroep gevoelig voor? Zo maken we een plan dat bij de doelstelling van het

VOLG OF NU OOK VIA

bedrijf past. Dit is ook van belang bij de vertaling naar een online marketing mix en bij het behalen van de gestelde doelen. Qua meetbaarheid van de eigen toegevoegde waarde gaat Sterc heel ver. Ondernemers en managers krijgen de beschikking over dashboards waar de resultaten gevolgd kunnen worden.”

Passie Er wordt op de deur geklopt. Henk Everts, algemeen directeur van Sterc, schuift aan. Everts werd medio 2013 gevraagd om als extern adviseur in het bedrijf te staan en kreeg daarna de aanbieding om Sterc helemaal te gaan leiden. Met zijn achtergrond – al sinds de jaren ’90 actief in de internetwereld en een netwerker pur sang – is die aanstelling geen verrassing. Het enthousiasme van Everts is dan ook vanaf het begin duidelijk. “Sterc is een hele goede club met verstand van zaken”, vertelt hij. “Er wordt hier niet gewerkt vanuit een ‘u vraagt, wij draaien’-denkwijze. We willen onze klanten juist beter maken. Waarom hen het kunstje niet gewoon leren in plaats het zelf te blijven repeteren? We hebben een natuurlijke drang om onze kennis te delen en dat vind ik heel bijzonder aan Sterc. Veel bedrijven roepen dat ze dit doen, maar kijken in de praktijk vaak alleen maar onderaan de streep. Dat is belangrijk, maar waaróm je iets doet is dat ook. Dan kijk je juist naar de langere termijn. Doe je dat niet, dan gaat het niet om passie, alleen maar om wat een klus oplevert.”

Hendrik Jan Hofstede Geboren 14 oktober 1982 te Opende Hobby’s Fitness, mountainbiken, genieten op/aan het water, Harley Davidson rijden en mooie merken bouwen Ambitie voor Sterc Met nieuwe ambachten blijven werken aan de ambities van onze relaties. Zorgen voor blijvende impact en dit alles met plezier en passie voor het vak.

Nieuwe ideeën In de wereld van het internet verandert het landschap continu. Nieuwe technieken volgen elkaar in een halsbrekend tempo op en niemand weet hoe

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit.

Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.

Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com

Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen

STERCK INTERNET & MARKETING

deze wereld er over vijf jaar uit zal zien. Everts ook niet. “Met de auto hebben we er honderd jaar over gedaan om hem te maken zoals hij nu is”, zegt hij. “Ik weet dat ik over tien jaar zeer waarschijnlijk nog altijd een auto nodig heb om van A naar B te komen. Maar in onze branche is die markt een stuk onzekerder. Want wisten we tien jaar geleden al dat we nu met onze smartphones zouden zitten? De iPhone is

Honger naar het onbekende Een rondleiding door de burelen van Sterc laat zien hoe er gewerkt wordt. Ontspannen, open. Het nieuwe pand is nog maar net betrokken, maar dat wordt slechts verraden door het feit dat oﬃce manager Wendy naast een op de kop gezette stoel zit. Schroefjes op de grond. “Werken aan de nieuwe wachtkamer”, lacht ze. Beneden, daar waar de programmeurs de

“Hoe ziet de internetwereld er over tien jaar uit? Ik heb geen idee, maar juist omdat wij actief zijn in deze branche, mogen wij deel uitmaken van deze vooruitgang. Dat maakt het niet alleen ontzettend leuk, maar zorgt ook voor bestaansrecht in de toekomst."

Henk Everts Geboren 21 november 1977, Surhuisterveen Hobby’s Gadgetfreak en levensgenieter, bij voorkeur met een Italiaans of Frans tintje Ambitie voor Sterc Door op de ingeslagen weg en daarmee

nog geen zeven jaar geleden in Nederland geïntroduceerd, de iPad is nog jonger. En beide producten zijn al helemaal verweven met onze manier van werken. Hoe ziet de internetwereld er over tien jaar uit? Ik heb geen idee, maar juist omdat wij actief zijn in deze branche, mogen wij deel uitmaken van deze vooruitgang. Dat maakt het niet alleen ontzettend leuk, maar zorgt ook voor bestaansrecht in de toekomst. Op elke vrijdagmiddag gaan we met het hele team, letterlijk iedereen die bij Sterc werkt, zitten voor kennisdeling. Iedereen mag zijn of haar mooie ideeën op tafel gooien en samen kiezen we welke verder uitgewerkt worden in een plan of een prototype. Misschien wordt komende vrijdag wel de basis gelegd voor een compleet nieuw product of een geheel andere werkwijze.”

VOLG OF NU OOK VIA

fundering van Sterc verzorgen, prijkt een gigantisch moodboard. Elke werknemer van Sterc mag er zijn of haar wensen op plaatsen. Maakt niet uit wat het is, elke vrijdag wordt met het complete kantoor gesproken over deze ideeën. In totaal is Sterc ruim honderd uren per week aan het innoveren en experimenteren. Het tekent het optimisme en de honger naar het onbekende, die in het gesprek al zo duidelijk naar voren kwam. Want wie weet, misschien wordt hier op de eerstvolgende vrijdag wel de basis gelegd voor iets waar we over vijf jaar niet meer zonder kunnen. “Je bestaansrecht blijf je behouden door te innoveren”, besluit Everts. “Daar moet je op investeren. Voor elke baan die er door de digitalisering verdwijnt, komen er gemiddeld 2,6 terug. Wat gaat dat allemaal betekenen? Daar word je heel blij van als je in deze branche zit.”

. K I J K O P W W W . O F. N L .

verder uitgroeien tot een bureau dat écht het verschil weet te maken voor haar klanten. Daarnaast lonken internationale kansen om verzilverd te worden.

OF 2015-03

Flanderijn helpt ondernemers met het voeren van een professioneel debiteurenbeleid

De ogen en oren van de ondernemer Wie de gemiddelde ondernemer spreekt over zijn vak, weet al snel waar de passie ligt en waar iets ‘moet’. En meestal heeft dat moeten te maken met randzaken; regels, planningen en betalingen. Betalingen moeten gedaan worden door de ondernemer, maar vooral ook door klanten. Als dat om welke reden dan ook op zich laat wachten, is dat vervelend en kan het de ondernemer in de problemen brengen. Gelukkig is er hulp, zoals Flanderijn Incasso en Gerechtsdeurwaarders. “Het is vaak geld dat blijft liggen omdat er geen tijd of expertise is en dat is niet nodig.” Probleemoplossend Marco van den Borg is vestigingsmanager en gerechtsdeurwaarder van Flanderijn in Heerenveen. Als student liep hij stage bij een gerechtsdeurwaarder in Buitenpost (“ik wist van toeten noch blazen”) en vond hij zijn passie. Inmiddels maakt het kantoor waar Van den Borg ooit zijn eerste stappen als kandidaat-deurwaarder heeft gezet, onderdeel uit van zijn vestiging. In 2011 heeft Flanderijn het kantoor uit Buitenpost overgenomen en is deze volledig geïntegreerd in het inmiddels ca. 50 medewerkers tellende Friese kantoor. “Het is een heel diverse baan”, vertelt hij nu. “Het vak heeft vaak een negatieve klank, maar wij zijn de ogen en oren van de klanten, maar hebben ook de verplichting de belangen van de schuldenaar mee te nemen in het incassoproces. Je bent heel probleemoplossend bezig; niet alleen incasserend, maar ook ervoor zorgend dat de klant zijn geld krijgt op een fatsoenlijke, maatschappelijk verantwoorde wijze.”

In de la Volgens Van den Borg is dit onderwerp bepaald niet het plezierigste in het leven van een

OF 2015-03

MKB’er. “Vaak genoeg zien we dat het hoofdstuk ‘debiteuren’ bij de ondernemers in de spreekwoordelijke la ligt”, vertelt hij. “Het is het slotstuk van het proces van de ondernemer, die het liefst met z’n core business bezig is. Dit deel van het proces loopt om verschillende redenen niet altijd gestroomlijnd en dan kunnen wij helpen. Niet zelden komt één van ons het debiteurenproces intern bekijken, om dan met een aantal verbeterpunten te komen die ook direct toepasbaar zijn. Daar is veel winst te behalen voor de ondernemer, maar het is wel een drempel waar ze overheen moeten.”

Abonnement Om die drempel enigszins te verlagen, kunnen ondernemers nu bij Flanderijn een ‘overeenkomst’ afsluiten. Flanderijn wordt daarmee een soort partner van de ondernemer op het gebied van creditmanagement. “We blijven altijd in ontwikkeling en vanuit de markt werd duidelijk dat hier behoefte aan was”, aldus Van den Borg. “Met deze overeenkomst behaalt de ondernemer op verschillende manieren voordeel: vorderingen kunnen in het minnelijke proces worden aangeboden op basis van

no-cure/no-pay in het minnelijke proces, er kan gratis juridisch advies worden ingewonnen, hoge kortingen op creditmanagementtrainingen, fysieke Flanderijn incasso-stickers en gratis gebruik van de digitale Flanderijn incassosticker zijn slechts een paar voorbeelden. Ook worden de Algemene Voorwaarden door ons getoetst op betalingscondities en waar nodig aangepast. Noem het een kwaliteitsstempel, waarbij iedereen weet waar hij of zij aan toe is.”

Winst Ondernemers blijken hier vaker dan vroeger behoefte aan te hebben. De financiële crisis heeft ervoor gezorgd dat men wat meer urgentie verbindt aan het betalingsproces en met wat hulp van buitenaf kan voorkomen worden dat het, om Van den Borg te parafraseren, ‘in de la’ terecht komt. “Het is toch geld dat blijft liggen”, sluit hij af. “Dat is echt nergens voor nodig. Als je het proces goed neerzet, zul je zien dat je tien debiteuren al heel snel met de helft terug kan brengen. Mede dankzij onze trainingen betaalt men beter en daarin is veel winst te behalen voor de ondernemer.”

FLANDERIJN

Marco van den Borg Functie

Vestigingsmanager en gerechtsdeurwaarder Geboortedatum

24-04-1973 Geboorteplaats

Leeuwarden Hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s

Voetbal en wielrennen in de zomer

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

Seminar Wierum In het bijzonder fraai gelegen Poutsma Staete in Wierum, hield Ondernemend Friesland op 22 april een seminar over alternatieve en reguliere bedrijfsfinanciering. Edwin Adams sprak namens Geldvoorelkaar. nl, terwijl Siebe Meindertsma zijn verhaal deed namens Rabobank Bedrijven. Beide sprekers konden rekenen op flink wat feedback vanuit het publiek, wat zorgde voor een waardevolle en leerzame middag.

OF 2015-03

Twintig jaar. Een prachtige leeftijd. Dat vonden ook de mannen van Snakeware. En dus bouwden ze een feestje om hun verjaardag te vieren. Speciaal voor het event werd een aluminium tent opgetrokken. Maar liefst 120 gasten luisterden er naar korte speech van Ate van der Meer, waarbij compagnons Hans Hoomans en Johan Nieuwenhuis betrokken werden. Vervolgens kwam onder andere Toine Dinkelberg, directeur Snakeware Strategy & Marketing aan het woord en waren er breakout sessies in de Gashouder over User Experience, Location Based Services & Activation. De organisatie was in handen van MerkMakers Live.

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

VOETBALMATEN BELLEN ZONDER PRAATJES! Als karakteristieke Friese telecomprovider biedt Vrieservice de zakelijke markt een no-nonsense telecommunicatie dienstverlening die wordt gewaardeerd door de klant. Dit komt tot uiting in een deskundige advies en een hoog service level. Wij maken waar wat we afspreken, met persoonlijke betrokkenheid, transparantie en flexibiliteit. Dat is Â´bellen zonder praatjesÂ´! Mobiele telefonie Bespaar fors op uw mobiele belkosten. Maandelijks opzegbaar, gemakkelijk, goedkoop en op het beste mobiele netwerk van Nederland; KPN.

Vaste telefonie

Satelliet communicatie

Vrieservice combineert de kwaliteit van gerenommeerde IP telefonie met de huidige PSTN netwerken zoals dat van bijvoorbeeld KPN.

Met satelliet communicatie kunt u overal ter wereld bereikbaar zijn of u nu in Nederland of in de Himalaya bent. Ontdek uw mogelijkheden.

Kraaiheide 8 9202 PC Drachten 0512 58 79 00

info@vrieservice.nl www.vrieservice.nl

SIJPERDA VERHUUR

Jos Jellesma Geboortedatum 24 mei 1960 Geboorteplaats Leeuwarden Hobby’s investeren en zeilen Motto Grijp je kans voordat een ander dat doet.

Sijperda Verhuur spreidt zich steeds verder uit over Noord-Nederland

‘Wij willen altijd voorop lopen’ Jos Jellesma staat al tien jaar aan het roer bij Sijperda Verhuur en sindsdien is het bedrijf, met vestigingen door heel Noord-Nederland, continu gegroeid. Het verhuurbedrijf is een gevestigde naam in met name de bouwsector en dankt zijn positie aan een scherpe ondernemersgeest. “Wij proberen nooit stil te staan, als je niet meegaat met de ontwikkelingen in de markt, val je buiten de boot.” Met maar liefst elf vestigingen in Noord-Nederland, mag Sijperda Verhuur gerust een begrip worden genoemd in de bouwsector. Het bedrijf richt zich voornamelijk op gebruikers die machinerie nodig hebben vanuit beroepsmatig oogpunt en steigerbouw. Aannemers en aanverwante bedrijven, industriële bedrijven, allemaal vinden ze al meer dan 25 jaar hun weg naar Sijperda. Sinds tien jaar wordt het bedrijf gerund door Jos Jellesma, die na zijn achtergrond in de export en levensmiddelenindustrie besloot om ondernemer te worden. “Ik kwam erachter dat dit bedrijf te koop stond en inmiddels ben ik alweer tien jaar ondernemer”, vertelt hij. “Het is een heel interessant leven. De vrijheid in het nemen van beslissingen en de manier waarop je de

VOLG OF NU OOK VIA

bedrijfsvisie kwijt kan, bevalt me uitstekend. We hebben van alles meegemaakt; van bloei tot crisis en van al die aspecten leer je elke dag weer nieuwe dingen. Het leven staat nooit stil.”

naar de pareltjes in de markt. Neem onze vestiging in Schagen, Noord-Holland. Die is vanaf 1 april open en dat was altijd een provincie waar we graag naartoe wilden.”

Verdubbeld

MVO

Het bedrijf werd flink bij de horens gevat en met ieders hulp is er in het afgelopen decennium een steeds groter wordend succes van gemaakt. “We zijn inmiddels meer dan verdubbeld in zowel mensen als vestigingen”, gaat hij verder. “Het bedrijf stond vroeger redelijk onderin de markt, maar staat nu echt bovenaan. Het is het resultaat van continu zoeken naar kansen, meedoen met eisen die de wet stelt en voorop lopen waar mogelijk. Jezelf in the picture zetten, steeds maar blijven zoeken

Anno 2015 is het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) niet meer weg te denken uit het bedrijfsleven en Sijperda neemt dit dan ook bijzonder serieus. “Verhuren is per definitie maatschappelijk verantwoord ondernemen”, lacht Jellesma. “Wij stellen het ter beschikking, zodat anderen het niet hoeven te kopen. Maar ons MVO-beleid is echt vanuit een overtuiging gegaan. Natuurlijk waren we eerst sceptisch, maar we zijn er inmiddels heel serieus mee bezig. In alles wat we doen

. K I J K O P W W W . O F. N L .

is MVO een rode draad. En niet alleen op het gebied van duurzaamheid, ook de veiligheid van het personeel is enorm verbeterd.” Al met al staat er met Sijperda Verhuur een dijk van een bedrijf, dat nooit genoegen neemt met zijn positie in de markt. “We proberen nooit stil te staan”, besluit Jellesma. “We zoeken het altijd in nieuwe vestigingen, nieuwe marktsegmenten en overal maken we steeds weer een professionaliseringsslag. Als je niet meedoet, val je buiten de boot en wij willen altijd voorop lopen in de marktontwikkelingen die er gaande zijn. En natuurlijk heb je daar ook de juiste mensen voor nodig en die hebben we. Het Sijperdagevoel zit diep geworteld”

OF 2015-03

(t)...

ook voor Ondernemend Friesland Je hoeft niet ver te lopen om de drukker van het Noorden te vinden

De drukker met landelijke bereik en een krachtige positie in de regio met onbegrensde mogelijkheden op het gebied van:

Scholma werkt o.a. voor Aegon, Noordhoff, FC Groningen, Novema, Landes en Bloem.

Postbus 7 9780 AA Bedum Industrieweg 4 9781 AC Bedum 260x105-alg kopie.indd

T 050-301 36 36 F 050-301 27 32 E info@scholma.nl I www.scholma.nl

! Gewoon goed

12-02-15

Het is jouw feestje! A.J. Catering | Easy in Party&Events A.J. Catering, Easy in Party & Event is een onderneming die jarenlang veel ervaring heeft opgedaan in de horeca, catering en dienstverlening. Aandacht voor detail en presentatie is naast persoonlijk contact en een uitstekende kwaliteit het sleutelwoord voor onze onderneming. A.J. CATERING, EASY IN PARTY & EVENTS | AMPERELAAN 3-007 | 9207 AM DRACHTEN | INFO@AJCATERING.NL

09:46

G R O E N E W E G E N A D V O C AT E N & N O TA R I S S E N

Een eigen woning en wat je meer kunt regelen Het afgelopen jaar heeft de koopwoningenmarkt zich duidelijk hersteld. Ook de prijzen van de woningen stijgen weer, al is er landelijk veel verschil. Als notaris heb ik deze toename in transacties ook goed kunnen merken. Want: je ontkomt niet aan een bezoek aan de notaris om eigenaar van een woning te kunnen worden. De notaris beoordeelt de koopakte en zorgt ervoor dat de koper bij het kadaster als nieuwe eigenaar wordt ingeschreven en dat de bank, die het geld heeft uitgeleend om de woning te kunnen betalen beschermd wordt door een hypotheekrecht.

Als je eenmaal eigenaar van een woning bent geworden heb je dan alles geregeld? Wel dat hangt af van je persoonlijke situatie. Als jij en je partner ongehuwd zijn en jullie hebben de woning samen gekocht dan moet je je realiseren dat je niet elkaars erfgenaam bent. Bij overlijden van ĂŠĂŠn van de partners gaat de woning voor de helft naar de erfgenamen van de overledene. Dat zijn de ouders, broers en zusters, als de overledene geen kinderen heeft. Dat levert voor de overblijvende partner en voor de familie van de overledene natuurlijk een groot probleem op. Dat probleem kun je oplossen door een samenlevingscontract bij de notaris af te sluiten, al of niet aangevuld met een testament. Met het samenlevingscontract kun je vastleggen, dat alle gemeenschappelijke goederen, waaronder de woning bij overlijden van een partner voor de langstlevende zijn. In het testament kun je vastleggen wie de goederen krijgt die alleen van de overledene zijn.

(de uitsluitingsclausule). Bij echtscheiding hoeven de kinderen hun erfdeel dan niet te delen met hun ex. Ook kun je in een testament de voogdij regelen voor het geval beide ouders overlijden. Je wijst dan een voogd aan. De voogdijbenoeming kan tegenwoordig overigens ook buiten het testament om en wel door zelf te zorgen voor de inschrijving van een voogd in het voogdijregister bij de rechtbank. Er zijn nog veel meer redenen om een testament op te stellen, bijvoorbeeld om erfbelasting te besparen, of om wijzigingen aan te brengen in de erfdelen, of om een executeur te benoemen, of te bepalen dat de erfdelen van de kinderen al eerder opeisbaar zijn dan bij overlijden van de langstlevende. De notaris kan u informeren over de mogelijkheden.

mr H.H.Leerink Notaris bij Groenewegen Advocaten Notarissen te Heerenveen

Als je gehuwd bent, heeft de wet al geregeld, dat je elkaars erfgenaam bent. Bovendien heeft de wet geregeld, dat alles eerst naar de langstlevende gaat. Zijn er kinderen, dan krijgen ze wel een erfdeel, in de vorm van een vordering op de langstlevende. Die vordering kunnen ze in principe pas opeisen bij het overlijden van de langstlevende. Ook als je gehuwd bent kan het nuttig zijn om een testament te maken. Je kunt in het testament bepalen, dat wat je je kinderen nalaat alleen voor hen is en niet voor aangetrouwd

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

DE AUTO VAN...

Gerrit Marinus & Minco Bouma Gerrit Marinus en Minco Bouma Functie Eigenaars Boumar Bouwbedrijf Boumar is het geesteskind van Gerrit Marinus en

Hoeveel kilometer rijd je – zakelijk – per jaar? Ongeveer 20.000 kilometer. We zijn veel onderweg, maar wel vooral in de directe omgeving. Onze klanten komen veelal uit de buurt.

Minco Bouma. Eerst collega’s, nu compagnons en uitstekend op elkaar ingespeeld. Boumar helpt bij het ontwerpen van een nieuwe woning of bedrijfspand, tot het regelen van de vergunningen bij de plaatselijke gemeente en de oplevering van het pand. De naam Boumar is niet alleen een samenvoeging van de beide achternamen, maar ook Fries voor ‘bouw maar’. Boumar least zijn auto's bij Friesland Lease. Friesland Lease staat voor het leveren van duurzame mobiliteitsoplossingen en bouwt graag langdurige relaties op, door het de klant zo makkelijk mogelijk te maken. Met een bereik van heel Noord-Nederland en de focus duidelijk op duurzaamheid, is het een grote speler op de noordelijke leasemarkt. www.frieslandlease.nl

Nieuw of ocassion? Eigenlijk maakt het met niet heel veel uit, maar een nieuwe auto is toch net even wat strakker. Het rijdt weer wat lekkerder, heeft wat nieuwe foefjes… Nieuw is wel lekker, maar geen verplichting. Als de auto maar goed is en geschikt is voor ons bedrijf.

Hoe ben je zo tot deze auto gekomen? Dat is wel een bijzonder verhaal. Twee jaar geleden ging ons oude bedrijf failliet en gingen Minco Bouma en ik samen verder. Destijds hadden we al een bus geleased bij het oude bedrijf en we namen dit contract over. Friesland Lease heeft zich hierin heel soepel opgesteld door ons de mogelijkheid te geven om voor dezelfde prijs een soort ‘testperiode’ te hebben, waarbij we de bus ook zo weer

OF 2015-03

in konden leveren. We waren immers een nieuw bedrijf, zonder veel zekerheden. Maar inmiddels hebben we de oude bus gekocht en leasen we er een nieuwe bij.

Wat vervoer je allemaal in de bus? We hebben hem helemaal betimmerd en al ons gereedschap zit erin. We hebben de bus op lengte uitgezocht, zodat we ook platen achterin kunnen vervoeren en met een imperiaal bovenop kunnen ook de ladders mee. Hij zit behoorlijk vol en het past allemaal.

Heb je nog bepaalde ergernissen achter het stuur? Nee, niet echt. We zijn lekker ontspannend automobilisten. We hebben ook veel spul achterin, dus we moeten ook wel relaxed rijden. Dat past wel bij ons.

Wat is je droomauto? Eigenlijk hebben we die niet. Een personenauto is voor ons sowieso geen optie, dus deze Opel Vivaro voldoet uitstekend aan onze wensen.

BOUWE DE BOER OVER KANSEN VOOR FRIESE BEDRIJVEN

‘DE WEDSTRIJD IS AL BEGONNEN’ THE SUN FACTORY

DUURZAAM, INNOVATIE EN COMFORT GAAN HAND IN HAND

Duurzaam ondernemen…

Fryslân als Koploper OF Duurzaam 2015 | www.of.nl | 02

29 MEI ONDERNEMEND FRIESLAND DUURZAAMHEIDSEVENT Waar: Abe Lenstrastadion te Heerenveen

Dit event wordt georganiseerd zoals het in een stadion hoort, volgens de schema’s van een voetbalwedstrijd. Presentatie: Geert van Tuinen Vanaf 13.30 uur Vanaf 14.00 uur 14.30 uur 15.15 uur 15.30 uur 16.15 uur

ontvangst van bezoekers voorbeschouwing 1e helft met als spreker Marjan Minnesma (Urgenda) rust met koffie 2e helft met als spreker Ton F. van Dijk (Leeuwarden-Fryslân 2018) nabeschouwing

Vanaf 16.30 uur

netwerk bijeenkomst in businessclub sc Heerenveen. Marjan Minnesma, directeur Urgenda: Urgenda is DE organisatie voor duurzaamheid en innovatie die Nederland samen met bedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties en particulieren sneller duurzaam wil maken. Urgenda start concrete projecten (huizen energieneutraal maken voor 35.000 euro) en organiseerde de eerste collectieve inkoopactie voor zonnepanelen. Daarnaast heeft Urgenda voor extra versnelling de staat uitgedaagd meer te doen via de Klimaatzaak, een “rechtzaak uit liefde” tegen de staat. Samen Sneller Duurzaam! Ton F. van Dijk, directeur van Leeuwarden-Fryslân 2018: In 2018 is Leeuwarden-Fryslân de Culturele Hoofdstad van Europa. De provincie verwacht dat het toerisme de komende jaren al toeneemt. En dat betekent dat er volop kansen liggen voor het Friese bedrijfsleven. Want of het nu gaat om toerisme en recreatie, voeding en landbouw, water- en landschapsbeheer, energiegebruik of evenementen: Leeuwarden-Fryslân 2018 is goed voor iedereen. Ton F. van Dijk vertelt in het Abe Lenstra stadion over het belang van Culturele Hoofdstad 2018. ‘Deze trein komt maar één keer voorbij. Mis ‘m niet!’

Meld u gratis aan via onze website www.of.nl of mail naar events@of.nl

INHOUD

54 52

IN DIT NUMMER 50 Kort nieuws 52 Bouwe de Boer (Leeuwarden-Fryslân 2018) over kansen voor Friese bedrijven 54 Duurzaam ondernemen... Fryslân als Koploper 57 Hoekstra Suwâld: Duurzaam, innovatie en comfort gaan hand in hand

COLOFON

Advertentie exploitatie en administratie Ondernemend Friesland BV Tussendiepen 21 9206 AA Drachten Telefoon 0512 366326 André Toering 06 46155747 Gert de Lange 06 10556784 Jos Miedema 06 15262182

Uitgeverij Ondernemend Friesland BV Hoofdredactie Menno Bakker Bladmanagement Ed Klijnman

60 62 64 66

De Afsluitdijk als showcase OMRIN Blue Energy: ‘Duurzaam Loont!' Column Jan Willem Sietsma: Beneden en boven

Redactie NARVIC Inhoudgevers, met: Ingrid van Damme, Atty Marije Horjus, Casper Ferwerda, Henk Dilling, Menno Bakker, Ivo Pakvis

Vormgeving Sprog Drukker Scholma Druk

nieuwsberichten@of.nl ISSN 1383-9314

www.of.nl

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

O F 2 0 11 55 -- 0033

WINDTURBINES KRIJGEN TWEEDE LEVEN IN NOORD-IERLAND! Hoekstra Suwâld Techniek reviseert al jaren wind turbines. Dochteronderneming The Wind Factory UK heeft in Noord-Ierland al 30 gereviseerde windturbines geplaatst en heeft ruim 40 windturbines in onderhoud. De verwachting is dat aan het eind van dit jaar er ruim 60 windturbines in onderhoud zullen worden genomen. Momenteel zijn er bij The Wind Factory UK 4 werknemers in dienst die doorlopend worden ondersteund vanuit Nederland door Hoekstra Suwâld Techniek. Door deze ontwikkelingen zullen er eind dit jaar ongeveer 2 extra werknemers nodig zijn. In Noord-Ierland worden veelal EWT, Bonus, Vestas en Micon windturbines geplaatst en in onderhoud genomen. Alle geplaatste en in onderhoud genomen wind turbines kunnen vanuit de vestiging in Suwâld worden gemonitord. Storingen worden automatisch gemeld, de opbrengst kan live worden bekeken en turbines kunnen aan/uit worden gezet op afstand. www.hst-wind.nl

BOUWBEDRIJF SWART BOUWT ‘VERNIEUWBOUW’ KANTOOR MCS Bouwbedrijf Swart uit Eastermar bouwt voor MCS Multimediale Container Service aan de Roef in Drachten een ‘vernieuwd’ kantoor naar een ontwerp van de Drachtster architect Auke J. de Vries. Opdrachtgever is de ondernemersfamilie Holwerda en de 18-jarige pakesizzer Tsjalling Holwerda mocht de eerste paal slaan. Het kantoor van zo’n 1100 m2 voor administratie, planning van containervervoer over water en weg en de elektronische communicatie met de schepen vormt het hart van MCS. “Wij zijn zeer trots dat we dit prachtige project mogen bouwen,” zegt Taeke Oﬀringa. Hij heeft samen met zijn vrouw Betty Swart, de vierde generatie, de leiding over het meer dan honderdjarige familiebedrijf. Bouwbedrijf Swart is een veelzijdig VCA-gecertificeerd aannemersbedrijf voor nieuwbouw, verbouw, onderhoud, renovatie en restauratie. Speerpunten zijn duurzaam bouwen en waar mogelijk energieneutraal.

OF 2015-03

KORT NIEUWS

Ondernemers opgelet:

SUBSIDIEKANSEN

IN FRIESLAND

De economie trekt weer aan en de potjes van interessante subsidieprogramma’s zijn weer gevuld. Veel subsidiekansen worden nog lang niet optimaal benut. Hoog tijd om enkele kansen op een rij te zetten! Investeringen in duurzaamheid

Unieke kans: staats-steunregels minder streng

Ondernemers die duurzame investeringen op stapel hebben staan kunnen hun voordeel doen met fiscale subsidies. Denk aan investeringen in duurzame gebouwen, investeringen die energiebesparingen opleveren of investeringen die rekening houden met het milieu. Maar ook de SDE+ regeling biedt grote kansen. Deze subsidie is beschikbaar voor ondernemers die willen investeren in de productie van hernieuwbare. Specifiek voor Friesland is het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) opgericht. Doelstelling? Een bijdrage leveren aan de duurzaamheidsambitie van de provincie. Het FSFE stelt leningen, garanties en/of aandelenkapitaal beschikbaar aan projecten op het gebied van duurzame energie en energiebesparing.

Een bijzondere regeling is getroﬀen door Brussel. Het oostelijk deel van Friesland is aangewezen door Brussel als belangrijke pijler. Investeringen die gedaan worden in dit gebied hoeven niet aan de strenge staatssteunregels te voldoen. Extra kansen dus voor ondernemers die zich willen vestigen of willen investeren in dit gebied. “Door de juiste regelingen in een vroeg stadium met elkaar te combineren wordt het maximale subsidieresultaat behaald”, aldus Bernhard Scholing van Subvention. Gespecialiseerde adviseurs hebben ruime ervaring en verhogen de slaagkans projecten aanzienlijk.

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

O F 2 0 11 55 -- 0033

Bouwe de Boer (Leeuwarden-Fryslân 2018) over kansen voor Friese bedrijven

‘De wedstrijd is al begonnen’

We schrijven het zonder blozen: zonder de kaatssport was Fryslân een aanzienlijk viezere provincie. Wie op zoek wil naar een serieuze verklaring achter deze stelling moet de lijntjes van de vele, vele duurzaamheidsinitiatieven in deze regio volgen, terug naar de bron. Daar, bij de oorsprong komt men vrijwel altijd de naam van Bouwe de Boer (53) tegen. De bevlogen milieuman – actief voor de gemeente Leeuwarden, de provincie Fryslân en nu vooral voor Leeuwarden-Fryslân 2018, weet met een mix van visie, uithoudingsvermogen en charisma menig project van de grond te tillen. En flair; dat kun je de man uit Akkrum ook niet ontzeggen. Zo deinst De Boer er niet voor terug om keiharde deadlines te noemen als het gaat om het fossielvrij maken van deze regio. Een opmerkelijke eigenschap, voor iemand in jonger jaren naar eigen zeggen veel meer een twijfelaar was. De omslag in zijn leven? Die kwam door de kaatssport. Menno Bakker sprak met hem, op het terras van het Oranjehotel in Leeuwarden.

“Ja, vroeger was ik een voorzichtig type. Ik stond veel minder open voor vernieuwing, was van mezelf bescheiden; bijna schuchter. Totdat ik in 1988 naar Irnsum verhuisde. Ik ging daar op kaatsen en dat ging me redelijk goed af. Maar wat ik echt geweldig vond was de jeugd trainen. Competitiegevoel delen, doelen stellen, kansen pakken, voor een groep staan en ze motiveren; ik vond het ge-wel-dig; het veranderde mijn leven. Als ik dat niet had meegemaakt was ik nooit geworden wie ik nu ben.” De traditionele kaatssport als aanjager van verandering; grappig zoals dingen kunnen lopen. Maar in het leven van De Boer waren er meer ‘versnellers’. Zoals het boek ‘Zorgen voor Morgen, nationale milieuverkenning 1985-2010’. De vergetelheid lonkt voor dit boek, maar wie nog een exemplaar wil hebben kan met veel geduld op Marktplaats nog wel eens een beduimeld exemplaar tegenkomen. Toch was dit boek een startschot met historische waarde, zo stelt De Boer. “Het was de eerste Nederlandse poging om planmatig beleid te formuleren voor een duurzame toekomst. Inmiddels weten we dat de praktijk weerbarstig is. De invloed van nationale politiek is beperkt omdat natuur en milieu zich niet laten begrenzen. Dat neemt niet weg dat ik zeer optimistisch ben over de toekomst. Wanneer je kijkt waar we vijf jaar geleden internationaal, maar ook in Fryslân stonden en je kijkt waar we nu staan dan kun je niet anders concluderen dan dat de publieke opinie nu het omslagpunt al heeft gehad. Ben je als bedrijf nu niet duurzaam bezig dan ga je daar op afgerekend worden.”

OF 2015-03

Energie-coöperatie Razend enthousiast is De Boer over het project Ús Koöperaasje; een koepelcoöperatie die Fryslân wil verduurzamen en vergroenen. “Die koepel heeft samen met partijen in Drente en Groningen een eigen energiebedrijf: Noordelijk Lokaal Duurzaam Energie (Kort NLD energie, red). Dorpen en wijken kunnen zelf als coöperatie lid worden en zo schone NLD-energie aan hun bewoners verkopen. Die energie is goedkoper en bovendien vloeit de winst van 75 euro per klant weer terug naar diezelfde lokale coöperatie. Heb je als dorp dus 100 klanten, dan heb je jaarlijks al 7.500 euro waarmee je in je eigen dorp of wijk leuke dingen kunt doen. Een ander mooi voorbeeld is Ameland. Als deelnemer van het eerste uur zijn daar al 1500 klanten. Reken maar uit; dan heb je het over meer dan 100.000 euro dat terugvloeit naar het eiland.” Inmiddels doen dertig dorpen mee, zo vernemen we, maar de ambitie reikt verder. “Het zou een unicum zijn als we in 2018 tenminste 100 dorpen hebben die meedoen, maar ook dat is nog maar een begin. We maken er een grote wedstrijd van, waarbij iedereen kan meekijken welk dorp de meeste energie bespaart. Het jaar 2018 wordt een springplank naar een nog hoger liggend doel: een fossielvrij Fryslân in 2030.”

Mythe Bevlogen woorden, mooie idealen; wie naar Bouwe de Boer luistert kan enthousiast worden, al zijn er zeker ook sceptici. “Ik weet het en ik snap het zelfs wel. Voor een belangrijk deel komt scepsis voort uit onwetendheid. Maar er speelt soms ook een groot vooroordeel. Bijvoorbeeld:

over de mythe van de subsidies. Dat hele woord is al besmet geworden. Maar wat als we dat woord vanaf nu gewoon afschaﬀen? En alleen nog maar over ‘innovatie-investeringen’ spreken? Je kunt revolutionaire transities, die gepaard gaan met wereldwijd een duizelingwekkende hoeveelheid innovaties niet aanjagen zonder innovatie-investeringen en dan heb je het over gemeenschapsgeld. Het is niet voor niets dat een land als China vanuit een geleide markteconomie wonderen verricht op het gebied van elektrisch rijden. En wat mogen we daar met die miljarden Chinezen die er zijn blij mee zijn.”

Voorsprong Zoals gezegd: volgens De Boer is het omslagpunt al bereikt en is het pionieren waar hij zich de afgelopen twintig jaar mee bezig mocht houden omgeslagen in ‘breed zaaien.’ “Duurzaamheid is niet meer weg te denken. Iedere week nemen de ambassadeurs toe. De publieke opinie is definitief veranderd. De wedstrijd is al begonnen. Kijk eens naar de schapruimte in de supermarkten en naar wat daar gebeurt op het gebied van groen en biologisch. Kijk eens naar wat Friesland Campina doet, die gewoon van haar toeleveranciers eist dat ze duurzaam zijn, omdat de publieke opinie dat inmiddels gewoon verlangt. Maar kijk ook eens naar Friese bedrijven als Dijkstra Draaisma, Van Wijnen, installatiebedrijf P. De Vries of Planhus, de specialist in Zweedse woningen. Ze hebben duurzaamheid allemaal al lang omarmd. Zij zien het niet als gimmick, maar als een volstrekt logisch onderdeel van ondernemen. Dat geeft ze een voorsprong in denken en doen.”

BOUWE DE BOER

Bouwe de Boer Geboren 2 maart 1962 te Vrouwenparochie. Burgelijke staat Samenwonend, twee kinderen (19, 20). Hobby’s Kaatstrainingen geven, besturen (“ik doe van alles, van buurtvereniging tot mastklimcommissie”).

Belang voor bedrijven “Je ontkomt niet aan financiële prikkels, tenzij je gewoon wil wachten tot de olie op is”, zo stelt De Boer. Hij doelt op noodzakelijke subsidies, die hij bij voorkeur ‘ innovatie-investeringen’ noemt. Volgens De Boer is het nu tijd voor Friese bedrijven om mee te doen. “ Ondernemers moeten weten dat er in oktober en november van dit jaar weer allerlei leuke financiële regelingen komen, waar bedrijven beter van kunnen worden. Je kunt in enkele stappen regelen dat je ineens groene energie hebt, dat je energierekening omlaag gaat, dat je imago een warme glans krijgt. Ga in gesprek met je accountant en vraag naar de mogelijkheden. De wedstrijd is al begonnen. Wie nu niets doet verliest de komende vijf jaar klanten.”

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

O F 2 0 11 55 -- 0033

Duurzaam ondernemen…

Fryslân als Koploper

Steeds meer bedrijven en organisaties zijn zich ervan bewust dat de samenleving snel aan het veranderen is en nieuwe eisen stelt aan de bedrijfsvoering en de producten dienstverlening. Energiebesparing, afvalscheiding en CO2-reductie zijn daarbij belangrijk, maar duurzaam ondernemen gaat veel verder. Overheden, bedrijven en consumenten vragen steeds vaker om maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Verantwoord omgaan met ons milieu en dat van toekomstige generaties is belangrijk, maar het gaat bijvoorbeeld ook over de manier waarop bedrijven omgaan met hun personeel en zaken doen met partners in de keten. Doordat de wereld transparanter wordt, wordt het steeds belangrijker dat ze laten zien hoe ze hiermee omgaan. Klaar voor de toekomst Duurzaam ondernemen biedt vooral ook kansen voor bedrijven. Bijvoorbeeld kostenbesparingen op energie en afval of door slimmer werken, beter scoren bij aanbestedingen, of het creëren van enthousiasme onder de medewerkers. Duurzaam ondernemen betekent dat je als ondernemer anticipeert op ontwikkelingen in de markt en de samenleving in het algemeen.

OF 2015-03

Zo biedt het inspiratie om te innoveren, nieuwe markten aan te boren en je bedrijf klaar te maken voor de toekomst. Duurzaam ondernemen is dus vooral toekomstgericht ondernemen.

Het Koploperproject Om bedrijven op een leuke manier kennis te laten maken met duurzaam ondernemen en hiermee praktisch aan de slag te

gaan, is Jaap de Vries van DZyzzion begin 2010 gestart met het eerste ‘Koploperproject Duurzaam Ondernemen’ in de gemeente Opsterland. In zo’n project laten gemeenten en bedrijven aan de hand van concrete voorbeelden zien dat duurzaam ondernemen niet alleen hoort en nodig is, maar ook lonend en boeiend kan zijn. Dus dat het goed is voor People, Planet én Profit.

KOPLOPERSPROJECT

Hoe gaat dat in z’n werk? Aan een Koploperproject doen tussen de 5 en 15 bedrijven uit een gemeente mee (soms een aantal gemeenten samen). Na een startbijeenkomst en kennismaking worden de bedrijven, en eventueel de gemeente zelf, grondig doorgelicht op duurzaamheid met de DuOn-Scan die gebaseerd is op de internationale richtlijn ISO 26000. Het resultaat is een compleet Duurzaamheidsprofiel. Heldere grafieken en scores per onderwerp laten precies zien wat er allemaal al goed gaat, wat er nog beter kan en welke voordelen er voor het bedrijf kunnen worden behaald. Het staat vol met praktische tips. Daarnaast wordt de Milieubarometer gebruikt om de milieuprestaties inzichtelijk te maken op basis van gegevens over energieverbruik, emissies, afval, vervoer etc. Hieruit resulteren vele praktische maatregelen, die vaak binnen enkele jaren kunnen worden terugverdiend. Niet onbelangrijk: met de Milieubarometer wordt ook de CO2-footprint bepaald. Die wordt voor veel bedrijven steeds belangrijker, bijvoorbeeld in het kader van aanbestedingen. Nadat alle nulmetingen in een groep Koplopers zijn uitgevoerd (en ze allemaal dezelfde ‘MVO-taal’ spreken), worden de uitkomsten met elkaar gedeeld in een terugkoppelingsbijeenkomst. Daarin wordt veel van elkaar geleerd. Vervolgens gaat iedereen aan de slag met het opstellen van een praktisch

VOLG OF NU OOK VIA

actieplan (de DuOn-agenda). Deze plannen worden in een volgende bijeenkomst met elkaar gedeeld. Tenslotte gaan alle deelnemers aan de slag met een opdracht over MVO-communicatie: hoe breng ik nu mijn MVO-boodschap over? Dat blijkt vaak een bijzonder nuttige oefening, aangezien de markt hier ook steeds vaker naar vraagt. Het Koploperproject duurt al met al ongeveer een jaar en wordt afgesloten met een Koplopersymposium. Daar presenteren de Koplopers hun resultaten en ze inspireren andere bedrijven.

Wat levert het op? Het Koploperproject levert voor de deelnemers veel voordeel op, zoals: • een degelijke nulmeting: wat doen we al goed en wat kan er beter?; • ideeën voor de verbetering van zowel de bedrijfsvoering als de producten dienstverlening; • kostenbesparingen op onder meer energie, afval en mobiliteit • positieve publiciteit en daardoor vaak ook nieuwe klanten; • meer betrokkenheid van de medewerkers; • een andere, frisse kijk op de organisatie; • uitbreiding van het netwerk en samenwerking met andere bedrijven in de regio.

Opschaling Deze aanpak blijkt erg succesvol en zowel de gemeenten als de bedrijven zijn enthousiast. Daarom heeft de Provincie Fryslân, via het Projectbureau A7Westergo, besloten het project provincie-breed uit te rollen. Inmiddels hebben al zo’n 180 Friese bedrijven meegedaan aan een van de 22 Koploperprojecten. In bijna alle gemeenten in Friesland is al een Koploperproject uitgevoerd en in een paar gemeenten (Smallingerland, Ooststellingwerf en Achtkarspelen) loopt reeds een derde project.

. K I J K O P W W W . O F. N L .

Andere sectoren

Fryslân uniek

Het Koploperproject is in de eerste plaats gericht op MKBbedrijven. In meerdere projecten deden de gemeenten zelf ook mee als Koploper, evenals enkele onderwijsinstellingen. In 2011 is een speciaal Koploperproject uitgevoerd met zorginstellingen. Daaraan deden in eerste instantie zeven zorginstellingen mee, maar inmiddels is dat al uitgegroeid tot 12. Zij maken nu deel uit van een lerend netwerk over duurzaamheid in de zorg, genaamd MOARN/ Zorgen voor morgen. In maart 2015 is eenzelfde lerend netwerk gestart voor gemeenten. Ook voor woningcorporaties loopt nu een vergelijkbaar traject.

De wijze waarop Fryslân door middel van de Koploperprojecten en diverse aanvullende initiatieven duurzaamheid bij bedrijven en andere organisaties stimuleert, is beslist uniek te noemen. Vooral de integrale en tegelijkertijd praktische aanpak van onderop, de multi-stakeholderbenadering en het enthousiasme van alle betrokken partijen, heeft inmiddels ook buiten Fryslân tot navolging geleid. Zo zijn ook al Koploperprojecten gestart in Overbetuwe, Opmeer, Diemen en Oost-Groningen.

Samenwerking Het Koploperproject is een mooi voorbeeld van ‘multi-stakeholder’ samenwerking. DZyzzion verzorgt de inhoudelijke coaching van de deelnemers en adviseert de provincie en de gemeenten. Jaap de Vries werkt hierbij nauw samen met Marlies Ballemans. Bij de projecten voor zorginstellingen, woningcorporaties en gemeenten zijn nog weer andere adviseurs betrokken. Een belangrijke rol in het Koploperproject is weggelegd voor het enthousiaste team van het Projectbureau A7Westergo van de Provincie Fryslân. Dat zorgt voor de verbinding op provinciaal niveau, de Koploperwebsite en andere communicatie uitingen, de organisatie van de Koplopersymposia etc. Met een financiële bijdrage in de kosten, zorgt de provincie er voor dat de drempel voor de bedrijven niet te hoog is. Gemeenten hebben ook een belangrijke rol in een Koploperproject; zij benaderen bedrijven om mee te doen, organiseren bijeenkomsten en zorgen voor de nodige publiciteit.

Jaap de Vries Geboortedatum 19 februari 1960. Functie Adviseur duurzaamheid. Ambitie Bijdragen aan een mooiere wereld door het stimuleren en begeleiden van bedrijven, overheden en andere organisaties om duurzamer te ondernemen.

Marlies Ballemans Geboortedatum 2 februari 1966. Functie Adviseur duurzaam ondernemen. Ambitie De wereld (nog) mooier maken, en bedrijven, burgers en overheid hiervoor bij elkaar brengen.

O F 2 0 11 55 -- 0033

C GI TE L RA VE ST LE M T EN EM AG VEL AN LE SS CE O EL PR LEV T EN PM L UI VE EQ LE

Technaut

EL FI L VE LE

Wilt u ook arbeid en grondstoffen besparen?

Technaut is een clustering van soft- en hardware ingenieurs met passie voor technische automatisering en robotisering. Middels onze eigen producten Denote © (Equipment level), MACS © (Process level) en ReMACS © (Management level) maken wij PLC- en PC software voor het loggen, monitoren, analyseren en besturen van sensoren & actuatoren, robots, machines en productielijnen. Door onze eigentijdse, modulaire visie op machinebesturingen en productie-automatisering krijgen onze klanten meer functionaliteit voor minder kosten. Daag ons eens uit. Wij gaan u verbazen!

De Gaf fel 9 , Drachten

T +31 (0) 512 51 48 01

w w w.technaut .com

Uw partner in Subsidies en WBSO aanvragen op basis van “no cure no pay”. Subsidies Alleen in Nederland zijn al bijna 1000 subsidies en regelingen. Een groot deel is bedoeld voor het MKB. Wij helpen u graag de huidige maar ook de toekomstige mogelijkheden te onderzoeken. WBSO De WBSO is een laagdrempelige regeling ((scaal voordeel) voor ondernemers die zich bezighouden met technische ontwikkelingen. De regeling gaat uit van het niveau van de aanvrager.

Binnenkort WBSOEasy, maakt uw WBSO-administratie eenvoudig.

www.subsidiepartners.nl Buorren 17 8525 EB Langweer +31 (0) 6 2410 41 03 (Johan) +31 (0) 6 2828 37 17 (Nico) Info@subsidiepartners.nl

Nico Hielkema

Johan Hielkema

HOEK STRA SUWÂLD

The Sun Factory maakt recreatiewoningen De Alde Feanen zelfvoorzienend

Duurzaam, innovatie en comfort gaan hand in hand Duurzame innovatie en duurzaam comfort gaan hand in hand in Nationaal Park De Alde Feanen. Voor twintig recreatiewoningen in dit prachtige natuurgebied heeft The Sun Factory (onderdeel van Hoekstra Suwâld) een innovatieve en ‘groene’ oplossing ontwikkeld voor het ontbreken van een netaansluiting voor elektra: het energiestation. Met zon en wind wordt energie opgewekt op het eigen perceel en met een geavanceerd opslagsysteem opgeslagen. Nationaal Park De Alde Feanen is een uitgestrekt gebied met plassen en sloten, waar in de jaren vijftig van de vorige eeuw recreatiewoningen zijn gebouwd. De woningen zijn in de meeste gevallen alleen bereikbaar over het water. Dat maakt aansluiting op het elektriciteitsnet erg kostbaar en uit oogpunt van natuurbescherming ongewenst. Om die reden waren de vakantiewoningen voorzien van generatoren voor de opwekking van stroom. Erg eﬃciënt was dat niet. En vanwege de CO2 uitstoot en geluid was het tevens milieubelastend. Toch was er stroom nodig, bijvoorbeeld voor rioleringspompen. De zoektocht naar alternatieven resulteerde in

VOLG OF NU OOK VIA

een aantal voorstellen, die echter om technische en/of financiële redenen geen haalbare kaart waren. Uiteindelijk besloten Het Nationaal Park, natuurbeheerder It Fryske Gea, de beheerder van het energienetwerk Liander, de gemeente Boarnsterhim en de Provincie Fryslân om de woningen zelfvoorzienend te maken. Ondertussen was er contact gelegd met The Sun Factory uit Suwâld. Dit familiebedrijf is al meer dan vijfentwintig jaar actief met zonne-energie en loopt voorop bij het ontwerpen en installeren van innovatieve autonome systemen, waarbij duurzame energie wordt opgewekt en opgeslagen. The Sun Factory ontwierp en realiseerde de

. K I J K O P W W W . O F. N L .

installaties voor de woningen. De opgewekte energie wordt opgeslagen in lithium-Ion batterijen en kan dus te allen tijde worden gebruikt, ook wanneer de zon niet schijnt of het niet waait. “Je kunt van stroom genieten zoals je thuis bent gewend”, zegt directeur Piet Gosse Hoekstra van The Sun Factory. “Door middel van een zelf ontwikkelde wifimodule kunnen we de woning op afstand volledig monitoren. Zo zijn vakantievierders verzekerd van zorgeloos gemak.”

Nieuwe activiteit The Sun Factory is gespecialiseerd in netgekoppelde systemen voor woningen en

O F 2 0 11 55 -- 0033

Dyslexie, beelddenken of faalangst?

Wie vertrouwt u uw administratie toe?

www.plezierinleren.com Herontdek het plezier in leren en mail of bel ons vandaag nog voor een afspraak contact@plezierinleren.com 058 - 2 88 65 18

www.parsec.nl 058-2954800 plezierinleren1-4S.indd 1

08-01-15 09:35

Loopt u geen subsidie mis? Er zijn tal van mogelijkheden voor subsidie, bijvoorbeeld voor: Ÿ duurzame energie (zon, wind & biomassa) Ÿ energiebesparing (gebouwen & processen) Ÿ innovatie Ÿ investeringen in duurzame gebouwkeurmerken (GPR & BREEAM) Ÿ hrm subsidies (duurzame inzetbaarheid)

Als ondernemer hebt u te maken met subsidies. Interessant, maar ook verwarrend, want waar hebt u nu recht op en waarom? Subsidieadviesbureau Subvention biedt daarom duidelijkheid in welke bijdragen u kunt krijgen en hoe u dit kunt realiseren. Kort samengevat informeren wij onze klanten over subsidiemogelijkheden, vragen we de subsidies voor hen aan, en verzorgen we het gehele administratieve natraject. www.subvention.nl

Tal van subsidiemogelijkheden beschikbaar

‘Net dat beetje extra dankzij subsidie.’

HOEK STRA SUWÂLD

bedrijven en heeft samen met The Wind Factory (ook onderdeel van Hoekstra Suwâld) autonome systemen ontworpen in onder andere Nederland, Spanje, Gambia, Kenia en Madagascar, die de gebruiker onafhankelijk maken voor wat betreft zijn energievoorziening. Deze autonome installaties zijn in gebruik voor diverse doelen, zoals waterpompen, mobiele telefonie, natuurbeheer en rurale elektrificatie. Als nieuwe entiteit van de innovatieve Friese bedrijvengroep is recent de Oﬀ Grid Factory opgestart. Oﬀ Grid Factory ontwerpt, levert en installeert

autonome energiesystemen, wereldwijd een specifieke vraag vanuit de markt. “Het is een goede stap geweest om te kiezen voor energie besparen, energie opwekken en nu ook energie opslaan”, zegt Piet Gosse Hoekstra. “Waarom? Omdat we merken dat mensen onafhankelijk willen zijn als het gaat om energie. Ook willen ze minder beslag leggen op de huidige voorraad fossiele brandstoﬀen. Dan is het voor ons een mooie uitdaging om voor de klant, ondernemer en particulier, een installatie te bedenken die voldoet aan de eisen, die com-

fort geeft, betrouwbaar is, zo weinig mogelijk energie vraagt en dan ook nog geld bespaart. Zo kun je inspelen op de tendens dat steeds meer particulieren en bedrijven (lokaal) zelf energie opwekken.” Een logisch vervolg hierop, zo verwacht Hoekstra, is de toenemende vraag naar opslagmogelijkheden, ook lokaal, van energie. “Realisatie volgt alleen als het voor de opdrachtgever profijtelijk is. Daar moet je eerlijk en duidelijk over zijn, want ook duurzame oplossingen moet terugverdiend kunnen worden.”

Piet Gosse Hoekstra 53 jaar Burgerlijke staat Gehuwd, 2 kinderen, dochter (23) en zoon (20) Hobby’s Motorsport en voetbal Favoriete boek ‘Is it really too much to ask?’ van Jeremy Clarkson Grootste inspiratiebron Richard Winters, oﬃcier bij Easy Company van het 506th Parachute Infantry Regiment, 101st Airborne, beschreven in het boek Band of Brothers.

www.thesunfactory.nl www.thewindfactory.com www.oﬀgridfactory.nl www.hoekstra-suwald.nl

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

O F 2 0 11 55 -- 0033

Tjalling Dijkstra Geboortedatum 3-8-1965 Woonplaats Grou Hobby’s watersport en klussen Ambitie de energie van partijen bundelen in een bijzonder project.

Duurzame projecten vinden hun weg naar de Afsluitdijk

De Afsluitdijk als

SHOWCASE

Het borrelt op de Afsluitdijk. Dit prachtige staaltje Nederlands vakmanschap op het gebied van watermanagement dient nu nog vooral als verbindingsweg tussen Noord-Holland en Friesland. De Afsluitdijk wordt nog vooral gebruikt om er zo hard mogelijk overheen te rijden, op weg naar je bestemming. En dat moet anders; de Afsluitdijk moet een etalage worden voor innovaties op het gebied van duurzaamheid, natuur, deltatechniek en de mooie historie die Nederland heeft met het water. Het project ‘De Nieuwe Afsluitdijk’ is hier volop mee bezig en heeft enorme plannen om de Afsluitdijk tot een toeristische trekpleister om te vormen.

OF 2015-03

BLUE ENERGY

Vergeten

Duurzaamheid

Het waait in Kornwerderzand. Het waait eigenlijk altijd op de Afsluitdijk. Tjalling Dijkstra kijkt naar buiten, vanuit het voorlopige hoofdkwartier dat uitkijkt over het IJsselmeer. “Als land zijn we vergeten om dit stukje van Nederland door te ontwikkelen”, zegt hij. “De Afsluitdijk is een doorreisplek. Als je hier duizend euro wilt besteden, kan je dat vergeten. Je raakt het niet kwijt. En dat is raar. Want er komen nu – zonder enige vorm van marketing - jaarlijks 300.000 bezoekers naar toe en daarmee is de Afsluitdijk een van de grootste attracties in de regio. Daar zitten veel meer mogelijkheden in”. Dijkstra is ingehuurd om het project te overzien. Als voormalig vastgoedontwikkelaar werkt hij samen met een team aan de plannen, brengt partijen bij elkaar en gebruikt de energie die daaruit voortvloeit om de Afsluitdijk tot een toeristische attractie te maken. En de plannen zijn legio; samen met het rijk, hebben de regionale partijen groen licht gegeven voor een serie projecten, die uiteindelijk voor een investering van ruim 250 miljoen euro moeten zorgen. Het maakt enthousiast.

Duurzame energie is een belangrijk thema in de nieuwe ideeën omtrent de Afsluitdijk. Met Leeuwarden als ‘Capital of Water Management’, is het logisch dat er op de plek waar zoet water, zout water, zon en wind altijd binnen handbereik liggen, een vooruitstrevende serie duurzame projecten wordt opgestart, o.a. met behulp van expertise uit de Friese hoofdstad. “Het project is een uitnodiging aan bedrijven en instellingen die actief zijn in de duurzame sector, om hier te komen werken met de elementen. De Afsluitdijk kan een mooie showcase worden van datgene waar we in Noord Nederland goed in zijn. En met het Werelderfgoed Waddenzee langszij en Leeuwarden aan de horizon, wordt dit de mooiste oprijlaan naar Leeuwarden CH 2018 die je maar kan bedenken.”

Complex “De komende vijf jaar wordt er samen met het Rijk ongeveer een miljard euro in dit gebied geïnvesteerd”, vertelt Dijkstra. “Daar zit een enorm potentieel in. Het zijn complexe projecten, die bedrijven aantrekken vanuit heel Nederland en wellicht daarbuiten, maar ook vanuit de regio. Alleen al tijdens de realisatiefase biedt dit een enorme serie kansen. Mensen die hier komen werken moeten immers eten, drinken, slapen. Zijn de projecten afgerond, dan hebben ze een blijvend eﬀect op de regio.”

Trots De Afsluitdijk is al sinds zijn geboorte een prachtvoorbeeld van Nederlandse daadkracht en vindingrijkheid op het gebied van watertechnologie. Aan de stilstand die hier jarenlang de scepter zwaaide, komt nu een einde. “We kunnen weer trots zijn op de Afsluitdijk door vooruitstrevend bezig te zijn. Het moet economische spin-oﬀ in de regio opleveren en dat is een ontzettend mooie opgave.” In 1932 verwonderde de wereld zich over het mirakel van de Afsluitdijk. Het ziet er naar uit dat die verwondering een kleine negentig jaar later opnieuw zijn weg zal vinden naar deze plek.

Een duurzame Afsluitdijk Momenteel trekt de Afsluitdijk al 300.000 bezoekers en is daarmee een van de grote attracties van

Noord Nederland. De aantrekkingskracht wordt alleen maar groter want er worden vele attractieve projecten op de Afsluitdijk ontwikkeld. Enkele voorbeelden...

Blue Energy Hier wordt energie gewonnen uit het verschil tussen zout en zoet water. In Breezanddijk staat een testopstelling waarmee kennis en informatie wordt ingewonnen om deze energieopwekking verder te ontwikkelen. De Afsluitdijk is dé perfecte locatie voor een dergelijk project en een mooi voorbeeld van de innovatieve manier waarop er hier wordt omgegaan met duurzame energie.

Vismigratierivier Een opening in de dijk, waar trekvissen doorheen kunnen zwemmen om van het zoete naar het zoute water te komen, of andersom. Beide vormen van water zijn van groot belang voor deze vissen, maar de toename van dijken en dammen maken hun trek steeds vaker onmogelijk. Om deze vissen weer een beter uitzicht te geven op overleving, is de Vismigratierivier ontwikkeld.

Het beleefcentrum De Afsluitdijk draagt een prachtig verhaal met zich mee en bij het Monument op de dijk en in Kornwerderzand, wordt verteld over de historie, het heden en de toekomst van de Afsluitdijk en het Wad. Ook het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand heeft een belangrijke positie in de nationale geschiedenis.

DNA Dit is een project van de provincies Noord Holland en Fryslan en de gemeenten Sudwest Fryslan, Hollands Kroon en Harlingen.

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

Omrin-directeur John Vernooij

Op weg naar de circulaire economie

Wie in Fryslan ‘afval’ zegt denkt aan Omrin. Maar met die terminologie doe je het bedrijf tekort. Want afval, dat is slechts de grondstof die het bedrijf gebruikt voor het opwekken van energie. Maar, ook dát is niet de core business, zo leert een gesprek met directeur John Vernooij. ‘Passie voor kringloop’, zo luidt het motto van Omrin. En dat is dan ook exact waar het bedrijf dagelijks mee bezig is. OF in gesprek met een algemeen directeur over de pieken en dalen, op weg naar de circulaire economie. Een korte bijspijkercursus: in een ‘circulaire economie’ wordt optimaal gebruik gemaakt van grondstoffen, waarbij hergebruik voorop staat. De nadruk ligt dus op grondstoffen, want alleen de niet herbruikbare stroom afvalstoffen wordt nog verbrand of vergist tot stoom, stroom of biogas. Dat gebeurt in Fryslân bijvoorbeeld bij de veelbesproken Reststoffenenergiecentrale (REC) in Harlingen, waar naar verluidt al de helft van alle duurzame energie in deze provincie wordt opgewekt. Directeur Vernooij is er trots op. Maar zij ogen beginnen pas écht te glinsteren wanneer het gaat om ‘ketens sluiten’. “Deze wereld schreeuwt om kringloop. Steeds meer mensen, steeds minder traditionele grondstoffen, klimaatverandering; we kunnen de aarde sterker maken voor volgende generaties door mondiaal een

OF 2015-03

enorme transitie te maken, naar kringloopdenken. En dat is een grote uitdaging, waar nog veel te winnen valt. Onlangs sprak ik met een professor van de rijksuniversiteit Groningen, die me vertelde dat Nederland in Europa is afgezakt naar hekkensluiter als het gaat om duurzame energie. Dat zou onze eer te na moeten zijn.”

Vertrouwen Volgens Vernooij moet er veel gebeuren, waarbij samenwerken en vertrouwen sleutelwoorden zijn. “Je hebt het nu over uitdagingen die niemand alleen aan kan. Je moet het samen doen. Maar er moet ook vertrouwen zijn. Ondernemers moeten er bijvoorbeeld op kunnen vertrouwen dat Nederlandse wetgeving op het gebied van duurzaamheid langer mee gaat dan één regeerperiode.

Er moet lange termijnbeleid komen. In Duitsland werkt dat uitstekend omdat iedereen voor zeer lange tijd weet waar hij aan toe is. Dat is op politiek niveau. Er is natuurlijk operationeel niveau; de kringlopen die we op alle niveaus willen realiseren. Dat is niet altijd gemakkelijk. Soms kunnen ogenschijnlijk kleine aspecten binnen een kringloop een belangrijke bottleneck vormen. Neem bijvoorbeeld de zogenaamde PET-schaaltjes waarop in de supermarkt het vlees wordt aangeboden. We willen die schaaltjes graag recyclen, maar lopen tegen het probleem aan dat ze zwart zijn en laat dat nu net een kleur zijn die lastig is voor de machine. Een andere kleur geeft veel minder problemen en dus minder kosten, maar ja, de consument is gewend aan die zwarte kleur, omdat het rode vlees tegen die achtergrond zo

OMRIN

mooi contrasteert. Wat doe je dan? Wie gaan er dan gezamenlijk de schouders eronder zetten om het tóch op te lossen? Dan heb je met producenten te maken, maar ook met politiek en voor een belangrijk gedeelte ook met communicatie.” Toch is de Omrin-directeur optimistisch over de toekomst. “Het aantal mensen dat gedreven bezig is kringlopen te vormen en te sluiten neemt iedere week toe. Alleen in Fryslân zij er al mooie voorbeelden. Denk aan de landbouw, waar op dit moment heel mooi wordt samengewerkt met allerlei partijen, met als doel de kringloop van diervoeding, melk, mest, biodiversiteit en energie sluitend te krijgen. Ook andere bedrijven zijn voorbeeldig bezig. Denk aan Ecostyle, Wetsus, of Koopmans meel. Ze zijn allemaal op hun eigen manier bezig de circulaire economie vorm te geven. Zeer inspirerend vind ik dat.”

Leger des Heils Volgens Vernooij is er niet alleen winst te boeken op het gebied van duurzaamheid, maar ook sociaaleconomisch. “Laat ik naar ons eigen bedrijf kijken; wij zijn de afgelopen jaren zeer gefocust geweest op eﬃciency. Daarmee is zelfs een deel van ons machinepark overbodig geworden. Die hebben we in 2014 moeten afschrijven, waardoor we eenmalig in de rode cijfers kwamen. Maar over de gehele linie zie je dat daarmee onze kosten afnemen en de tarieven voor onze klanten, de gemeenten en bedrijven, drastisch afnemen.“ Nu is eﬃciency niet altijd goed voor werkgelegenheid. En ook Vernooij moet erkennen dat het personeelsbestand bij Omrin licht is gekrompen. Toch brengt hij daar iets tegen in. “Waar ik best trots op ben is wat we hebben gedaan hebben op het gebied van textielrecycling. Nog niet zo heel lang geleden had de consument de keuze: of je gebruikte kleding naar het Leger des Heils brengen, of je gooide het direct in de grijze

container. In samenwerking met Friese gemeenten, het Leger des Heils en de sociale werkvoorzieningen van Empatec en Caparis zamelen we textiel nu via speciale containers in, waarna het door medewerkers van Empatec en Caparis wordt gescheiden. Binnenkort krijgen we daarbij ook nog eens hulp van Werkbedrijf NoardEast Fryslân (NEF). Het resultaat is dat het Leger des Heils beter voorgeselecteerde kleding krijgt, wij een belangrijk deel met speciale technieken kunnen recyclen en er nog maar een klein deel als afval wordt verbrand. Door die samenwerking hebben tientallen mensen een mooie baan. Het is een voorbeeld van hoe je op beperkte regionale schaal kringlopen kan sluiten. Zo hebben we weer een belangrijke stap gezet naar de 75 procent hergebruik huishoudelijk afval, waar we met z’n allen naar toe willen.”

Handen ineen Ketens bouwen, kringlopen sluiten; werken aan de circulaire economie; Vernooij geniet er zichtbaar van. “Het boeiende is dat het allemaal zo in elkaar grijpt”, aldus de Omrin-directeur. “Het gaat om innovatie en ‘out of the box’-denken. We zoeken daarom samenwerking met de kennisinstellingen. We werken mee aan een speciaal lectoraat recycling, voor kennisopbouw. Het gaat tegelijkertijd ook om praktische kennis en ervaring bij je medewerkers. Samen met andere grote bedrijven bieden we het MBO daarom speciale praktijkroutes aan. En natuurlijk zoeken we partnerships met het bedrijfsleven. Wij hebben op dit moment zo’n 6.000 bedrijfsklanten. Tegen al die bedrijven en ook tegen alle andere ondernemers in Fryslân zeggen we: laten we in gesprek gaan, de handen ineen slaan en duurzaamheid integraal benaderen. Wij helpen graag mee om van bedrijfsafval grondstof te maken en van Fryslân een voorbeeldige circulaire economie.”

John Vernooij Geboren 6 april 1968 Geboorteplaats Het Goy (bij Houten, red.) Burgerlijke staat Getrouwd; 1 zoon, 1 dochter Opleiding TU Eindhoven Hobby’s Sport (hardlopen, fietsen, skiën), lezen, reizen Laatst gelezen boek ‘Dit kan niet waar zijn’, Joris Luyendijk

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

OF 2015-03

ADVERTORIAL

€ 300.000 investeerde Greydanus

in een waterzuiveringsinstallatie en verdient dit in 5 jaar terug Op GoodStart vind je inmiddels 344 GoodProjects met de investering, planning, resultaten en learnings. Bovendien wordt de leverancier, financier of adviseur beoordeeld, waardoor je weet met wie je het beste kunt samenwerken. Kijk op GoodStart en doe je voordeel met de duurzame business cases.

‘Duurzaam Loont! In beeld’ GameChangers; De Deelfactor. Wat is er toch aan de hand? We lijken te staan op ‘het keerpunt’ van verschillende ontwikkelingen. Ontwikkelingen die voor ondernemers belangrijk zijn. Waar op ingespeeld kan worden. Misschien wel: moet worden. Wat zijn de GameChangers die je in de gaten moet houden? Een bijdrage voor OF van Goodstart. De ontwikkelingen gaan snel en zijn voor een belangrijk deel gedreven door technologie: internet, smartphone, big data en social media. Een van de GameChangers die hierdoor mogelijk wordt gemaakt is de verschuiving van ‘bezitten’ naar ‘delen’; kortom de deelfactor. Vanuit een duurzaamheids perspectief lijkt delen bijna altijd een goede ontwikkeling. Immers; de eﬀectiviteit van het gebruik neemt toe, dat is goed voor energie en grondstoﬀen. Bovendien is vaak ook sprake

OF 2015-03

van een sociaal eﬀect. Delen leidt vaak tot afstemming en samenwerking van mensen, bedrijven en instellingen. De Deelfactor is zo sterk dat het bijna iedereen dwingt om goed na te gaan of het ook op zijn business van toepassing is. En pas op want je behoort niet snel tot de uitzonderingen aan wie de Deelfactor geheel voorbij gaat. Want delen gaat al lang niet meer alleen meer om het delen van: auto’s, vakantiehuizen en informatie door enkele partijen.

In Amsterdam delen bewoners nu ook hun eigen fiets en dakterras met toeristen. En wat te denken over het delen van: woningen, capaciteit, gereedschap, creativiteit, muziek, kennis, data, prijzen, meningen & beoordelingen. BMW verwacht in the end geen auto’s meer te verkopen, maar alleen nog maar te beheren. Uber, Airbnb, Spotify, Peerby zijn enkele namen die inmiddels de verandering hebben ingeluid op enkele gebieden. Ga na hoe in jouw branche, gebied, bedrijf de Deelfactor gaat spelen en zet er op in.

G O O D S TA R T

Facts & Figures

344

GoodProjects heeft GoodStart Friesland inmiddels. 344 GoodProjects die inkijk geven in hun

bedrijfskeuken. Praktische informatie om van te leren. Ondernemers krijgen inzicht in de business case. Inzicht in de: investering, planning, resultaten en learnings. Bovendien wordt de leverancier, financier of adviseur beoordeeld;

GoodStart ondernemers In stelling: Friese ondernemers kunnen nog veel meer naar buiten treden Jippe Tinga, Triple e: De meeste Friese ondernemers zijn terughoudend in hun communicatie. “Friezen zeggen niet wat ze doen, maar doen wat ze zeggen.” Als het om duurzaamheid gaat hebben wij ervaren dat het doorbreken van die traditie ons geen windeieren heeft gelegd.

Liesbeth Schievink, TONN BV: Wat ik me goed kan voorstellen is dat wij met z’n allen zo nuchter zijn dat we ook de hype van duurzaamheid graag wat aan ons voorbij laten gaan. Mijn ervaring is dat wij met elkaar niet zo houden van die poespas, maar houden van echt en het ook vrij normaal vinden wat we doen.

Lammert Soet, Boerderijstroom: In een wereld van anoniem internet, denk ik dat er steeds meer behoefte komt naar authenticiteit van de ondernemer achter het product of bedrijf. Een goed MVO verhaal waarin je jouw visie over mensen.

VOLG OF NU OOK VIA

. K I J K O P W W W . O F. N L .

waardoor je weet met wie je het beste kunt samenwerken. Wil je ook duurzaamheid die loont, zoek dan in de 21 branches en 37 categorieën van GoodStart Friesland.nl naar de case waar jij het meest van kan leren.

Singapore ambitie in Friesland Onlangs was ik in Singapore; een immense, indrukwekkende stad. Pas in tweede instantie viel me op dat overal vlaggen, stickers, posters hingen om de verjaardag van Singapore te vieren. Niets bijzonders zou je zeggen, dat kan zo voorkomen, maar toch … het ging om de 50ste verjaardag. Vijftig jaar? Dat zet je toch aan het denken. Dat kan bijna niet waar zijn. Is Singapore in slechts vijftig jaar geworden wat zij nu is? Het antwoord is simpel: ‘ja’. Dus … in 50 jaar van een derde wereld landje – met 683 km2 net zo groot als de Noordoostpolder – naar een van de meest welvarende en vooruitstrevende gebieden in de wereld.

Michiel Lamers DGA Twinstone

O F 2 0 11 55 -- 0033

COLUMN JAN WILLEM SIETSMA

Beneden en boven

“Je gaat het pas zien als je het door hebt”, is een gevleugelde uitspraak van Johan Cruijﬀ. Geldt dat ook voor duurzaamheid? Ja, ik denk van wel. Duik je dieper in de materie dan kun je ineens op een helder moment doorkrijgen dat wij mensen feitelijk al duizenden jaren met bio-energie bezig zijn. En met de zon. Maar toch: hebben we als samenleving wel door dat we op een gigantische batterij zitten? Tijd om minder naar beneden te kijken en meer naar boven. Ik ben geboren en getogen in Rottevalle. Een dorp aan de rand van Drachten. Op het meertje De Leijen leerde ik zeilen in mijn houten bootje ‘Calimero’. Als klein jongetje leek alles vanzelfsprekend. Dat de zon scheen en dat de wind mij voortduwde. En water was water; ik zag geen verschil tussen bijvoorbeeld De Leijen en het Burgumermar. Toch is er een groot verschil. De Leijen is ondiep, want ooit afgegraven door de mens. Door het veen af te graven, ontstond het meertje. Het gedroogde veen kon door het riviertje De Lits worden afgevoerd en als turf worden verhandeld. Want ook in de 17e en 18e eeuw was er al sprake van een grote energievraag. De grietmannen voeren er wel bij en de Amsterdamse grachtengordel zat er dankzij onze Friese turf warmpjes bij. Terug naar het begin. Sinds de mensheid vuur is gaan maken, zo’n 500.000 jaar geleden, verbrandt de mens biomassa, zoals bomen en planten. Door een tekort aan biomassa is men rond de Middeleeuwen in West-Europa overgegaan op de verbranding van fossiele brandstoffen. Dat zijn oude bronnen. Wat heet; het duurt 300-1000 jaar voordat biomassa turf wordt, en 150.000 tot 3 miljoen jaar totdat het bruinof steenkool wordt. Aardolie (miljoenen jaren) is ontstaan in zoute gebieden door o.a. plankton en aardgas is een bijproduct van zowel steenkool als aardolie.

Jan Willem Sietsma (1977) woont met zijn vrouw en twee kinderen in Eastermar. Hij is ondernemer bij Technaut en lid van de werkgroep Duorsum Eastermar, voorzitter van de Ronde Tafel Drachten en bestuurslid van stichting sportcentrum Achtkaspelen. Jan Willem gelooft in een samenleving met ecologisch en economisch evenwicht. Reageren? jw.sietsma@technaut.com

O F 2 0 11 55 -- 0033

Deze prachtige opgeslagen vormen van energie, die ooit zijn ontstaan door zonne-energie, stoken we nu in een paar honderd jaar op. We blijven maar in de aarde wroeten, net als onze voorvaderen, die steeds dieper moesten graven. Spijtig genoeg doet onze aardgasverslaafde samenleving dat op dit moment nog steeds. Nog teveel hebben we de blik naar beneden, gravend en borend, terwijl het goud boven ons is; ze zon, de wind. Het was ook de wind die mij als jongetje op mijn bootje op De Leijen voortstuwde, maar onbevangen als ik was had ik niet door. Ach ja; je gaat het pas zien als je het door hebt.

Uw familiebedrijf overdragen

en uw eigen toekomst waarborgen.

Een slimme ondernemer stemt zakelijk en privé op elkaar af. Uw familiebedrijf financieel gezond overdragen en uw eigen financiële toekomst veilig stellen, dat is een lastig proces. Onze adviseurs stemmen uw zakelijke en privé belangen goed op elkaar af. Zodat beide zaken op orde zijn.

Maak vandaag nog een afspraak met uw Rabobank adviseur. Samen sterker

KENNIS IS KUNNEN

IJZERSTERK VOOR UW BEDRIJF

Advertentiepagina OF

BEVESTIGINGEN

VEILIGHEID

GEREEDSCHAPPEN

POSTBOXEN

GROENVOORZIENING

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl