Οικοτριβές #1

χρυσός: κερδοσκοπία, ρύπανση, καταστολή

O

ικοτριβές Ιανουάριος 2013, τ. 1

ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα για τη ριζοσπαστική αριστερή οικολογική πολιτική και τα κινήματα Η πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε βαθαίνει. Οι συσσωρευμένες αντιφάσεις του νεοφιλελευθερισμού γίνονται ολοένα πιο συντριπτικές για την τεράστια πλειονότητα των ανθρώπων και προκαλούν ανυπολόγιστες οικολογικές καταστροφές σε πλανητικό και τοπικό επίπεδο. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια ραγδαία υποβάθμιση των όρων

αναπαραγωγής των κοινωνιών τόσο στον παγκόσμιο νότο, όσο και αυξανόμενα στο εσωτερικό των χωρών του «ανεπτυγμένου» βορρά. Με την εντεινόμενη εκμετάλλευση της εργασίας και των πόρων, οι συστημικές δυνάμεις επιχειρούν να μετακυλήσουν στους ανθρώπους και το περιβάλλον τις συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης.

Ιδιαίτερα στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες που εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται μνημονιακού τύπου μέτρα, υλοποιούνται βίαια τα πιο… τρελά όνειρα του νεοφιλελευθερισμού: Θεσμικά και κοινωνικά κεκτημένα δεκαετιών ανατρέπονται, «γη και ύδωρ» προσφέρεται σε εγχώριους και πολυεθνικούς επενδυτές, επιβάλλονται πολιτικές

εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της ενέργειας, του νερού, της γης, των συλλογικών υποδομών και λειτουργιών. Η δημοκρατία και οι θεσμοί δημόσιου ελέγχου περιστέλλονται, με δραματικές συνέπειες για την κατάσταση του περιβάλλοντος και την μελλοντική προοπτική των κοινωνιών. συνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

συνέχεια από τη σελ. 1

Ταυτόχρονα, και απέναντι στη βάρβαρη αυτή πραγματικότητα, αναδύονται αντιστάσεις και εναλλακτικές στα κοινωνικά και οικολογικά αδιέξοδα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η ηγεμονία των κυρίαρχων ιδεών κλονίζεται – σε μερικές περιπτώσεις ισχυρά. Η συγκυρία της κρίσης «ανοίγει το πεδίο» για την προώθηση ριζοσπαστικών εναλλακτικών πολιτικών και κοινωνικών προταγμάτων στη συνείδηση περισσότερων ανθρώπων, των εργαζόμενων τάξεων, των χωρίς δικαιώματα, του «99%»… Η έκταση και ο χαρακτήρας της κρίσης επαναφέρουν στο προσκήνιο την πολύπλευρη και διαχρονική κριτική του αριστερού και οικολογικού κινήματος, τις εμπειρίες από τη δράση πολύμορφων και μαζικών κινημάτων διεθνώς, αλλά και στην Ελλά-

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

δα – ιδιαίτερα την προηγούμενη δεκαετία. Και καθιστούν πιο εμφανές ότι τα ζητήματα της ποιότητας και της προστασίας του περιβάλλοντος και της διαφύλαξης των κοινών, ελεύθερα προσβάσιμων αγαθών αφορούν τους ζωτικότερους όρους διαβίωσης, τόσο της δικής μας, όσο και των επερχόμενων γενιών. Με την έκδοση του μηνιαίου ένθετου «Οικοτριβές» στην «Αυγή» της Κυριακής, επιδιώκουμε να αναδείξουμε την αποσιωπημένη από το δημόσιο –και συχνά τον αριστερό– διάλογο οικολογική διάσταση της κρίσης. Τις νέες απειλές που προκαλεί η επέκταση της εκμετάλλευσης, η υποβάθμιση και η λεηλασία των φυσικών και ανθρώπινων αγαθών. Τις πολύμορφες αντιστάσεις και καινοτόμες κοινωνικές πρακτικές που αναπτύσσονται. Τα αιτήματα και προτάσεις για την υπέρβαση της κρίσης που κινού-

νται στον αντίποδα των αντιλήψεων περί «πράσινου εκσυγχρονισμού» της κερδοφορίας, αλλά και της ρομαντικής αναπόλησης μιας προηγούμενης, «χρυσής» εποχής ανάπτυξης του κεφαλαίου, του παραγωγισμού, της αλόγιστης σπατάλης. Θα θέλαμε οι Οικοτριβές να αποτελέσουν ένα εγχείρημα πολιτικοκοινωνικά μάχιμο, ανοιχτό στις νέες ριζοσπαστικές ιδέες και την κριτική, πλουραλιστικό και με στίγμα. Αναζητούμε άρθρα με τεκμηρίωση και γνώμη, που να αναδεικνύουν τα κοινωνικά-οικολογικά επίδικα πολυεπίπεδα· από το «επιμέρους» και το τοπικό έως το παγκόσμιο πλαίσιο. Φιλοξενούμε συμβολές στον επίκαιρο διάλογο για την συνάρθρωση του ταξικού με το οικολογικό ζήτημα, για την επανανοηματοδότηση της έννοιας της ανθρώπινης ανάπτυξης και της «καλής ζωής», για τις

σχέσεις κοινωνίας και φύσης που αντιστοιχούν στους αναγκαίους σήμερα ριζικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Στις επιλογές μας, μεροληπτούμε υπέρ νεότερων αρθρογράφων απ’ το τεράστιο δυναμικό των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στα περιβαλλοντικά μέτωπα, στο πεδίο των προβλημάτων, στην έρευνα και την εκπαίδευση. Επιδιώκουμε τη μεγαλύτερη δυνατή διεύρυνση του εγχειρήματος, τόσο όσων συνεισφέρουν κείμενα, όσο και της συντακτικής ομάδας που φέρει την ευθύνη της έκδοσης.

στις πόλεις, κουβέντα για τις ειδικές ευθύνες της πολιτικής που υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα στα αστικά κέντρα (π.χ. άρση απαγόρευσης πετρελαιοκίνησης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στασιμότητα του προγράμματος επιχορήγησης της ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών, αδυναμία πάταξης λαθρεμπορίου καυσίμων). Το ζήτημα είναι, πέρα από τη σημερινή διεκδίκηση της ακύρωσης των σχετικών αναποτελεσματικών -ακόμη και με εισπρακτικά κριτήρια- μέτρων, να προωθηθεί μεσομακροπρόθεσμα το δικαίωμα όλων στην πρόσβαση σε ενέργεια για την ικανοποίηση βασικών αναγκών. Ενώ, η άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να ξεκινήσει με τη μείωση του κόστους του πετρελαίου θέρμανσης ώστε αυτό να καταστεί προσιτό ειδικά στις κοινωνικές ομάδες και τις περι-

οχές της χώρας που το έχουν περισσότερο ανάγκη, απαιτείται παράλληλα από την αριστερά ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πολιτικών και μέτρων που θα στοχεύουν: • στη μαζική ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων που παραμένουν τα πλέον ενεργοβόρα στην Ευρώπη, μέσα από μια διαδικασία που, υπό το σχεδιασμό και έλεγχο του δημόσιου, θα αναζωογονήσει τον εγχώριο κλάδο της μικρομεσαίας οικοδομής και θα φέρει σοβαρά θετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και στην οικονομία • στην αντικατάσταση και αναβάθμιση των συμβατικών θερμαντικών μονάδων (λέβητες/καυστήρες) και την προώθηση οικονομικότερων και φιλικότερων προς το περιβάλλον εγχώριων τεχνολογιών θέρμανσης (γεωθερμία, ενεργειακά τζάκια, ηλιακή θέρμανση)

• στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τις συνέπειες της αλόγιστης χρήσης περιβαλλοντικά επιβλαβών θερμαντικών μέσων και καυσίμων. Χρειάζεται τελικά, να αναδειχθεί επιθετικά η κοινωνική σημασία της θέρμανσης. Το πώς θα ζεστάνουμε τις κατοικίες μας δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση του καθενός, επηρεάζει την ποιότητα ζωής όλων, είναι κοινωνικό αγαθό που συνδέεται άμεσα με τη δημόσια υγεία, την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομική επιβίωση του πληθυσμού. Οι απαντήσεις που θα δoθούν στο ζήτημα της ογκούμενης ενεργειακής φτώχειας, συνδέονται ευθέως με τα διαφορετικά σχέδια για την «έξοδο» από την κρίση˙στην περίπτωσή μας ενός προγράμματος ριζικού κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού της οικονομίας. Χ.Κ.

η συντακτική ομάδα

Αναμένουμε σχόλια, προτάσεις και κείμενα στο email oikotrives@gmail.com ή στην ιστοσελίδα http://oikotrives.wordpress.com

το σχόλιο του μήνα Η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας των πόλεων από την καύση προϊόντων ξύλων συζητήθηκε αρκετά το τελευταίο διάστημα – αν και όχι πάντα με πολιτικά και επιστημονικά έγκυρους όρους. Στις διάφορες τοποθετήσεις -δημοσιογράφων, αναλυτών, ειδικών- το φαινόμενο αποδόθηκε στην αύξηση της χρήσης τζακιών και ξυλόσομπων μετά την αλματώδη αύξηση του κόστους του πετρελαίου και τη γενικότερη οικονομική δυσπραγία που οι μνημονιακές πολιτικές λιτότητας έχουν προκαλέσει σε ευρύτατα κοινωνικά στρώματα. Επιπλέον, αναδείχθηκαν οι κίνδυνοι για την υγεία των κατοίκων και την ποιότητα ζωής στις πόλεις από την αύξηση συγκέντρωσης επικίνδυνων μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα, αλλά και το σημαντικότερο, από πολλές απόψεις πρόβλημα, της παράνομης υλοτόμησης που επεκτείνεται ραγδαία και απειλεί τα δάση και το περιαστικό πράσινο. Η κυβέρνηση και το ΥΠΕΚΑ αρκέστηκε στη σύγκληση έκτακτων συσκέψεων, στο να απευθύνει γενικόλογες συστάσεις, στο να υπόσχεται μελλοντικά μέτρα. Σιωπή για την απουσία αξιόπιστων συστημάτων καταγραφής και αποτίμησης των προβλημάτων ρύμανσης και ποιότητας του αέρα

μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Γιώργος Βελεγράκης, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Σίσσυ Πετράκου, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα Επικοινωνία: oikotrives@gmail.com Πηγές άρθρων, σχολιασμός και επιπλέον κείμενα στο

oikotrives.wordpress.com

περιεχόμενα 3 αυξήσεις στο ρεύμα: και ενεργειακή φτώχεια και ενεργειακή σπατάλη 4 νερό, κοινωνικό αγαθό σε διωγμό 5 διεθνείς αγώνες για το νερό 6 οι πετρελαϊκές εταιρείες σε αναζήτηση των τελευταίων... σταγόνων 7-9 ΧΡΥΣΟΣ: κερδοσκοπία, ρύπανση, καταστολή • Βόρεια Ελλάδα: ανάπτυξη αλά Ελντοράντο; • η διεθνής εμπειρία εξορύξεων • τοποθετήθηκαν, είπαν... 10 α-συμφωνία στην Doha για την κλιματική κρίση 11 η Χίος μετά την καταστροφή 12-13 απορρύθμιση του χώρου και ο σχεδιασμός που της ταιριάζει 14 διάλογοι: για το φυσικό περιβάλλον και τις προστατευόμενες περιοχές 15 οικο-σοσιαλισμός: ένας πρώτος ορισμός 16 είδαμε...

O

03

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

αυξήσεις στο ρεύμα:

και ενεργειακή φτώχεια και ενεργειακή σπατάλη Η τρόικα στην τελευταία τριμηνιαία έκθεσή της είναι σαφής: Τα τιμολόγια λιανικής της ηλεκτρικής ενέργειας επιβάλλεται να αυξηθούν ώστε η αγορά της ηλεκτροπαραγωγής να γίνει πιο ελκυστική σε νέους «παίκτες». Παίρνοντας τη σκυτάλη, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας εισηγείται αύξηση σε τρεις δόσεις μέσα στο 2013 και η διοίκηση της ΔΕΗ από την πλευρά της ζητά μεγαλύτερες αυξήσεις για τις χαμηλές και μεσαίες καταναλώσεις, ανατρέποντας την προοδευτικότητα στις κλίμακες των τιμολογίων. Η αύξηση των τιμολογίων έρχεται στη δεδομένη συγκυρία της κοινωνικής καταστροφής που συντελείται στη μνημονιακή Ελλάδα τα τελευταία τρία χρόνια. Ήδη, άλλωστε, οι συνέπειες της «συνάντησης» της απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με τις πολιτικές λιτότητας είναι περισσότερο από ορατές: Σύμφωνα με στοιχεία της διοίκησης της ΔΕΗ, οι διακοπές ρεύματος έχουν αυξηθεί κατά 20% τον τελευταίο χρόνο, ενώ την ίδια στιγμή η αύξηση των φόρων και άρα της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης οδήγησε τον περσινό χειμώνα σε μείωση του επιπέδου θέρμανσης των κατοικιών κατά 35%. Το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας αναδεικνύεται σε κατεξοχήν χαρακτηριστικό μιας εποχής όπου αμφισβητείται πλέον ανοιχτά η δυνατότητα ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων να εξασφαλίσουν τα βασικά μέσα διαβίωσης. Σε αυτό το δυσμενές πλαίσιο, η επαναφορά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης μιας διαφορετικής αντίληψης που αντιμετωπίζει την ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό, προσβάσιμο από το σύνολο του πληθυσμού, καθίσταται επιτακτική για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Η συζήτηση όμως δεν μπορεί να γίνει με τους όρους που διεξαγόταν στις δεκαετίες

του ’50 και του ’60, τη «χρυσή εποχή» της ανάπτυξης. Το μοντέλο της άφθονης, φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργεί ως βασικός μοχλός οικονομικής μεγέθυνσης, αγνοώντας περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι απολύτως παρωχημένο. Σήμερα το «Δικαίωμα στην Ενέργεια», το δικαίωμα δηλαδή πρόσβασης κάθε ατόμου στις βασικές βιοτικές υπηρεσίες ενέργειας και θέρμανσης ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση, συναρτάται άμεσα με την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας, την εξοικονόμηση ενέργειας και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Εξοικονόμηση ενέργειας και κοινωνικές ανάγκες Παρά τους διακηρυγμένους στόχους για εξοικονόμηση ενέργειας στο πλαίσιο της (επικίνδυνα ανεπαρκούς όπως αποδεικνύεται μέχρι στιγμής ) προσπάθειας για την

Στην Ελλάδα, κατά τη σύγκριση του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή από τον Οκτώβριο του 2011 έως τον Οκτώβριο του 2012 παρατηρούνται αυξήσεις 45,2% στις τιμές για πετρέλαιο θέρμανσης, 17% για φυσικό αέριο και 16,3% για ηλεκτρική ενέργεια. Το χειμώνα 2011-2012 η μέση μείωση του επιπέδου θέρμανσης των κατοικιών έφτασε το 35%, ενώ στα χαμηλά (<10.000 ευρώ ετησίως) και στα μεσαία (μεταξύ 20.000 και 30.000 ευρώ ετησίως) εισοδήματα υπήρξε ακόμα μεγαλύτερη μείωση 42,5% και 41% αντίστοιχα. Η μείωση των εξόδων θέρμανσης προτιμήθηκε από άλλες πιο ανελαστικές οικογενειακές δαπάνες. Με βάση τα στοιχεία της ΓΕΝΟΠ η επιβάρυνση των λογαριασμών της ΔΕΗ με το χαράτσι σε συνδυασμό με τη βίαιη μείωση των εισοδημάτων έχει οδηγήσει σε 89.000 διακοπές παροχής στο πρώτο πεντάμηνο του 2012. Την ίδια περίοδο έχουν καταγραφεί 27.500 διακοπές ρεύματος μεσαίας χαμηλής τάσης μόνο στο Νομό Αττικής, γεγονός που εκφράζει τη δραματική κατάσταση για τα νοικοκυριά αλλά και για χιλιάδες επιχειρήσεις και βιοτεχνίες.

ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και την έντονη συζήτηση για «έξυπνα δίκτυα» και «σήματα στον καταναλωτή», η τιμολογιακή πολιτική για την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας τείνει και στην Ελλάδα να ανατρέψει τη λογική της προοδευτικότητας (ακριβότερη κιλοβατώρα για τις υψηλές καταναλώσεις) και να ευθυγραμμιστεί με τη γνωστή λογική της αγοράς: «στον καλό πελάτη κάνουμε καλή τιμή». Δεδομένης της μέχρι στιγμής μεγάλης απόκλισης της ΕΕ από το στόχο για την εξοικονόμηση ενέργειας (οι προβολές δείχνουν ότι με τις σημερινές πολιτικές εξοικονόμησης ο στόχος ίσως επιτευχθεί μόνο κατά το ήμισυ το 2020), αναδεικνύεται η αντίφαση των στόχων της εμπορευματοποίησης και της εξοικονόμησης ενέργειας. Αντίθετα, η διατήρηση και ενίσχυση της προοδευτικότητας των τιμολογίων, μπορεί να αποδειχτεί σημαντικό εργαλείο καταπολέμησης τόσο της ενεργειακής φτώχειας, όσο και της καταστροφικής ενεργειακής σπατάλης. Είδαμε άλλωστε ότι με πολιτικές που εντείνουν τις κοινωνικές ανισότητες, η φιλολογία και τα «κίνητρα» για εξοικονόμηση ενέργειας μένουν σε μεγάλο βαθμό κενό γράμμα. Για τα φτωχά στρώματα, «επενδύσεις» σε μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας συχνά φαντάζουν πολυτέλεια. Από την άλλη για τους πλουσιότερους, η αύξηση της κατανάλωσης αντισταθμίζει τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των χρήσεων, οδηγώντας πολύ συχνά σε συνολικά μεγαλύτερη ενεργειακή επιβάρυνση... Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το «κοίτασμα» που πρέπει επειγόντως να τεθεί πολύ

Στις χώρες της Ευρωζώνης, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, τη δεκαετία 19922001, η μέση μεταβολή των τιμών των οικιακών τιμολογίων ηλεκτρικού ρεύματος ήταν σχεδόν μηδενική. Παρατηρείται δηλαδή συγκράτηση των τιμών. Στη συνέχεια, παρατηρείται σταδιακή εκτίναξη των τιμών. Τη δεκαετία 2001-2011 η μέση τιμή αυξήθηκε κατά 45% σε σχέση με αυτή του 2001. Παρόλες τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών, η ισχυρά ανατιμητική τάση είναι κοινή σε όλες της χώρες της Ευρωζώνης. Την ίδια περίοδο, τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν πρόβλημα ενεργειακής φτώχειας αυξάνονται. Για παράδειγμα ο αριθμός των νοικοκυριών στη Μ. Βρετανία που βρίσκονται κάτω από το όριο της ενεργειακής φτώχειας διπλασιάστηκε μεταξύ 2003 και 2008. ψηλά στις κοινωνικές προτεραιότητες αν παίρνουμε πράγματι στα σοβαρά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή. Μια ολοκληρωμένη πολιτική εξοικονόμησης ενέργειας οπωσδήποτε δεν πρέπει να υποτιμήσει την ανάγκη αντιμετώπισης χρόνιων παθογενειών του ελληνικού αναπτυξιακού μοντέλου (είναι γνωστά τα παροιμοιώδη αρνητικά ρεκόρ της χώρας στην ενεργειακή αποδοτικότητα κτιρίων και μεταφορών). Χρειάζεται όμως ταυτόχρονα, προκειμένου να είναι αρκετά αποτελεσματική, να αμφισβητήσει τη λογική του εμπορεύματος και να αντιμετωπίσει την ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό σε άμεση συνάρτηση με το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους. Στο επίπεδο της διανομής, η πολιτική για την εξοικονόμηση και τη βέλτιστη χρήση της ενέργειας πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές ανισότητες ενώ στο επίπεδο της παραγωγής η δημοκρατική συμμετοχή των κοινωνιών με ανάλογα δικαιώματα και υποχρεώσεις, μπορεί να αμβλύνει τις συνέπειες που η παραγωγή ενέργειας συνεπάγεται σε κατανάλωση φυσικών πόρων, περιβαλλοντική υποβάθμιση και εκπομπές ρύπων. ΓιΩργος ΤσουρΑκης ΑλΕξης ΧαρΙτσης

δείτε / διαβάστε http://www.fuel-poverty.org/ http://www.leonardo-energy.org/



04 Η επικείμενη ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, μας φέρνει αντιμέτωπους με όλα εκείνα τα αξιακά ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο των κοινωνικών αγώνων που σχετίζονται με το περιβάλλον. Είμαστε αντιμέτωποι καταρχάς με την περιβαλλοντική κρίση, την κρίση νερού που δημιουργείται από τις πιέσεις που ασκούνται στους υδατικούς πόρους, τη μείωση των αποθεμάτων νερού, την εκτεταμένη ρύπανση των υπόγειων νερών και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον υδρολογικό κύκλο. Είμαστε αντιμέτωποι με την επεκτατική ιδεολογία των αγορών, μέσα από την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, οι οποίες, αντί να λειτουργούν ως δημόσια υπηρεσία, μετατρέπουν το νερό σε εμπόρευμα και σε κερδοσκοπικό μηχανισμό. Είμαστε, τέλος, αντιμέτωποι με το διεθνικό ταξικό χαρακτήρα του αγώνα για το νερό ως κοινωνικό αγαθό, καθώς ληστρικές πολυεθνικές ιδιοποιούνται το νερό είτε μέσα από τη βιομηχανία εμφιαλωμένου νερού είτε μέσα από τον μονοπωλιακό έλεγχο των υπηρεσιών ύδρευσης, συμβάλλοντας έτσι στην παγκόσμια ανισοκατανομή νερού και την έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού.

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

το νερό,

κοινωνικό αγαθό σε διωγμό

Η ΕΕ και το «γαλλικό μοντέλο» ιδιωτικοποίησης Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε ένα σύνθετο και αντιφατικό θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά τη διαχείριση του νερού, καθώς ενώ η κοινοτική οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα αποτελεί μια προοδευτική νομοθεσία για την περιβαλλοντική αξία του νερού, αγνοεί την κοινωνική του αξία και τις ανισότητες που προκύπτουν από τα μοντέλα διαχείρισης του νερού. Και όχι μόνο αυτό αλλά η ΕΕ, υιοθετόντας τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της Παγκόσμιας Τράπεζας και των άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, έχει ηγετικό ρόλο παγκοσμίως στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στις πόλεις σε αναπτυσσόμενες χώρες καθώς προωθεί ενεργά το λεγόμενο «γαλλικό μοντέλο» των ιδιωτικοποιήσεων, με βάση τη σύμπραξη εταιρικής σχέσης μεταξύ δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Οι ΣΔΙΤ μπορεί να συγχέονται συχνά με τις ιδιωτικοποιήσεις, όμως αποτελούν ένα εξελιγμένο, και άκρως προσοδοφόρο για τον ιδιωτικό τομέα, μοντέλο διαχείρισης. Όσον αφορά στις εταιρείες ύδρευσης, ο ιδιωτικός τομέας δεν επωφελείται μόνο από την μετοχική πλειοψηφία αλλά και από τον έλεγχο της πληροφορίας στη διαχείριση του νερού και κυρίως στη συντήρηση και επέκταση των δικτύων, οι οποίες απονέμονται στον ιδιωτικό τομέα λόγω του κόστους και της υποτιθέμενης τεχνολογίας που απαιτείται και που «λείπει» από το

Είμαστε αντιμέτωποι με την περιβαλλοντική κρίση νερού που δημιουργείται από τις πιέσεις που ασκούνται στους υδατικούς πόρους. Είμαστε αντιμέτωποι με την επεκτατική ιδεολογία των αγορών που μετατρέπουν το νερό σε εμπόρευμα και σε κερδοσκοπικό μηχανισμό. Είμαστε, τέλος, αντιμέτωποι με ληστρικές πολυεθνικές που ιδιοποιούνται το νερό, συμβάλλοντας στην παγκόσμια ανισοκατανομή του. δημόσιο. Έτσι τα οφέλη για τον ιδιωτικό τομέα δεν προκύπτουν μόνο από το κεφάλαιο της κοινοπραξίας αλλά είναι κρυμμένα στο κόστος συντήρησης και επέκτασης των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, όπου και οι εταιρείες ύδρευσης προτείνουν μεγάλα έργα, δικούς τους εργολάβους και οικονομικά κοστοβόρες λύσεις, τις οποίες και επωμίζονται οι χρήστες, ή πλέον πελάτες, νερού. Σε σχέση με την κατασκευή μεγάλων έργων, η έλλειψη δημόσιων πόρων έχει πα-

ραλύσει πολλά μεγάλα, συνήθως αντικρουόμενα, υδροδοτικά έργα. Είναι όμως αυτή η έλλειψη δημόσιας χρηματοδότησης που ανοίγει νέους δρόμους για την ένταξη του ιδιωτικού τομέα στη διαχείριση του νερού καθώς οι ιδιωτικές εταιρείες αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας τα μεγάλα έργα και επωφελούνται τον έλεγχο των κερδών που προκύπτουν από τις νέες υποδομές, οι οποίες αφορούν συνήθως παραγωγικούς τομείς όπως η άρδευση. Καθώς στόχος πλέον στην ιδιωτική διαχείριση του νερού γίνεται

η μεγιστοποίηση του κέρδους, αναπτύσσεται και μια εμμονή σε μεγαλοκατασκευαστικές λύσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι «αυξανόμενες» ανάγκες σε νερό, τις οποίες οι ίδιες εταιρίες προωθούν.

Η διαχείριση του νερού Το ζήτημα της διαχείρισης του νερού όμως είναι ιδιαίτερα περίπλοκο καθώς το νερό είναι ένας φυσικός πόρος, όπου συνυπάρχουν διαφορετικοί, και συχνά, αλληλοσυγκρουόμενοι τομείς, όπως η ύδρευση, η άρδευση και η βιομηχανική χρήση. Επικεντρώνοντας στις ανθρώπινες ανάγκες, η παροχή καθαρού πόσιμου νερού απαιτεί μεγάλες επενδύσεις στην κατασκευή και συντήρηση δικτύων, στον καθαρισμό του νερού, ανάλογα με τη χρήση και έχει σχετικά χαμηλά κόστη λειτουργίας για τη διανομή του. Η κυρίαρχη λογική όμως εστιάζει περισσότερο στη διαχείριση της προσφοράς και όχι τη ζήτησης, ενώ θα μπορούσε να στοχεύει στη μείωση της ζήτησης, τη χρήση εναλλακτικών μορφών νερού και τη μείωση των τεράστιων απωλειών που υπάρχουν στα αστικά και αγροτικά δίκτυα. Παράλληλα, η απουσία του κοινωνικού ελέγχου από τη διαχείριση του νερού και η εμπορευματοποίησή του διαταράσσει τη διαλεκτική σχέση κοινωνίας και περιβάλλοντος, σχέση που βρίσκεται πάντα σε διαρκή μετασχηματισμό και αποσυνδέει την κοινωνία από τη γνώση για το οικοσύστημα στο οποίο ανήκει. Ως αποτέλεσμα, το κοινωνικό σύνολο αδυνατεί να κατανοήσει τις προβληματικές πρακτικές, τις κατασκευασμένες «ανεπάρκειες του νερού», τα διαχειριστικά ζητήματα, με αποτέλεσμα να αφήνεται το πεδίο ελεύθερο και για κερδοσκοπία και για μη βιώσιμη διαχείριση, που συνεπάγεται ζητήματα πρόσβασης στο νερό, απαραίτητη πηγή ζωής για τις τωρινές ή μελλοντικές γενιές και για τα ίδια τα οικοσυστήματα. Η απάντηση στην ιδιωτικοποίηση του νερού και τη στρεβλή διαχείρισή του πρέπει να αναζητηθεί μέσα από πολλές ερωτήσεις. Να ξεκινήσουμε από τον αγώνα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, να εξετάσουμε τι σημαίνει δημόσια διαχείριση του νερού με κοινωνικό έλεγχο, να δούμε πώς μπορούμε να επαναφέρουμε την απώλεια της γνώσης της ανθρώπινης εξάρτησης από το περιβάλλον και των επιπτώσεων της υπερεκμετάλλευσής του. Το χάσμα μεταξύ της δυνατότητας ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών σε νερό και της κλίμακας της καταστροφής του περιβάλλοντος που προκαλούν οι τωρινές μας απαιτήσεις μεγαλώνει και δεν είναι απλά χρέος μας αλλά επιτακτική ανάγκη να το αντιμετωπίσουμε. Γιατί ένας άλλος κόσμος δεν είναι μόνο εφικτός, αλλά είναι και απαραίτητα αναγκαίος. ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ

O

05

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

διεθνείς αγώνες για το νερό Ο Peter Brabeck-Letmathe, γενικός διευθυντής της Nestlé δήλωσε σε εκπομπή που μεταδόθηκε στην ΕΤ1: «Είναι ζήτημα αν πρέπει να ιδιωτικοποιήσουμε τη φυσική παροχή νερού για τον κόσμο. Υπάρχουν δύο διαφορετικές γνώμες. Η μία, που τη θεωρώ ακραία, [...] θεωρεί το νερό δημόσιο δικαίωμα. Αυτό σημαίνει ότι ως άνθρωπος πρέπει να έχεις δικαίωμα στο νερό. Αυτή είναι η ακραία λύση. Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι το νερό είναι τρόφιμο, όπως όλα τα άλλα, και πρέπει να έχει αγοραστική αξία». Η δήλωση αυτή συνοψίζει την κεντρική αντιπαράθεση στους αγώνες που γίνονται για το νερο σε όλο τον κόσμο ανάμεσα στα κινήματα που υπερασπίζονται το νερό ως κοινωνικό αγαθό και στις εταιρείες-κυβερνήσεις που αποσκοπούν στην ιδιοποίηση των φυσικών πόρων και στα κέρδη. Στην Ευρώπη η επίθεση στα δημόσια αγαθά και συγκεκριμένα στο νερό εντείνεται λόγω οικονομικής κρίσης. Ειδικά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, η Τρόικα πιέζει για ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικάτων των Δημόσιων Υπηρεσιών μαζί με σειρά οργανώσεων από πολλές χώρες το Μάιο του 2012 έστειλε ανοιχτή επιστολή για το θέμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητώντας να σταματήσει η αντιδημοκρατική πίεση στις χώρες με οικονομικά προβλήματα. Στην απάντησή της η ΕΕ αναφέρει «οι ιδιωτικοποιήσεις είναι σαφώς πιο αποδοτικές και με χαμηλότερα κόστη». Η Διεθνής Ερευνητική Ομάδα Δημόσιων Υπηρεσιών (Psiru) –που συμμετείχε στην παραπάνω πρωτοβουλία– έχει αποδομήσει όλη την επιχειρηματολογία της ΕΕ γύρω απο το θέμα στην έρευνα «Γιατί το νερό είναι δημόσια υπηρεσία: ξεσκεπάζοντας τους μύθους της ιδιωτικοποίησης». Οι ίδιοι ερευνητές περιγράφουν καθαρά την επιτυχημένη επιστροφή βασικών αγαθών, όπως η ενέργεια και το νερό, σε δημόσια διαχείριση, μετά από πολλά έτη αποτυχίας της ιδιωτικοποίησης. Στο πιεστικό πλαίσιο του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος για ιδιωτικοποίηση του νερού από τη μια, αλλά και αντλώντας έμπνευση από

μεγάλους επιτυχημένους αγώνες για την ελεύθερη πρόσβαση στο νερό από την άλλη (όπως στην Κοτσαμπάμπα το 2000), πραγματοποιήθηκε στη Νάπολη της Ιταλίας στις 10 και 11 Δεκέμβρη 2011 η πρώτη σύνοδος των Ευρωπαϊκών Κινημάτων για το Νερό ως Κοινωνικό Αγαθό. Το κάλεσμα της συνάντησης ήταν πρωτοβουλία του Ιταλικού Φόρουμ για το Νερό, το οποίο είχε πετύχει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το νερό στην Ιταλία τον Ιούνη του 2011 που κατέληξε σε ένα συντριπτικό «όχι» στην ιδιωτικοποίηση με 95,4%. Πέρα από την Ιταλία, υπήρξαν βεβαίως και άλλα παραδείγματα που είναι μεν πιο θεσμικά αλλά ενδεικτικά των αλλαγών. Παράδειγμα η επαναδημοτικοποίηση του νερού στο Παρίσι το 2010 όπου ο Δήμος καταφέρνει να εξοικονομήσει 35 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο προχωρώντας παράλληλα σε μείωση των τιμολογίων κατά 8%. Στη συνάντηση στη Νάπολη, το κίνημα κατέληξε σε έναν καταστατικό χάρτη για το νερό ως κοινωνικό αγαθό και στη συνέχεια το Παγκόσμιο Εναλλακτικό Φόρουμ για το Νερό που έγινε το Μάρτη του 2012 στη Μασσαλία κατέληξε στη διακήρυξη για το νερό ως κοινό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα. Μετά από αυτά τα πρώτα βήματα, οργανώθηκε η Ευρωπαϊκή Συνέλευση των Κινημάτων

δείτε / διαβάστε Flow - For Love of Water: Βραβευμένο ντοκιμαντέρ της Irena Salina, που επιχειρηματολογεί ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, αποκαλύπτει τις καταστροφικές πρακτικές των πολυεθνικών και αναλύει αυτό που εύστοχα αποκαλεί το πιο σημαντικό πολιτικό και περιβαλλοντικό ζήτημα του 21ου αιώνα, την παγκόσμια κρίση νερού.

για το Νερό στη Φλωρεντία (8-12 Νοέμβρη 2012) στο πλαίσιο του «Φλωρεντία 10+10», δέκα χρόνια μετά την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ. Σκοπός της συνέλευσης ήταν να συζητηθούν ζητήματα σχετικά με το παγκόσμιο κίνημα για τη δικαιοσύνη στο νερό αλλά και η συμπόρευση των κινημάτων για το νερό με τους ευρύτερους κοινωνικούς αγώνες για τα κοινά αγαθά. Οι συμμετέχοντες από τα ευρωπαϊκά κινήματα δήλωσαν ενωμένοι στον αγώνα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση αυτού του ζωτικού πόρου και στην προώθηση μοντέλων δημόσιας και κοινοτικής διαχείρισης του νερού, βασισμένη στη δημοκρατική συμμετοχή των εργαζομένων και των πολιτών. Η συζήτηση και η προσπάθεια συντονισμού των αγώνων για το νερό και τα κοινά αγαθά θα συνεχιστεί στην Εναλλακτική Σύνοδο που θα διοργανωθεί στην Αθήνα (ή όπου αλλού) τον Ιούνη του 2013. Στην εναλλακτική αυτή σύνοδο των κινημάτων, όλοι και όλες θα αποπειραθούμε να βρούμε κοινό βηματισμό αγώνα ενάντια στην Ευρώπη των μνημονίων, της φτώχειας και της καταστολής. Μέρος αυτού του αγώνα είναι η πάλη για τα κοινά αγαθά και την ελεύθερη πρόσβαση των ανθρώπων σε αυτά. ΚυριακΗ ΚλοκΙτη

η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης Η εμπορευματοποίηση του νερού ξεκινά το 1999 όταν η ΕΥΑΘ και η ΕΥΔΑΠ μετατρέπονται σε κοινοπρακτικές εταιρείες με τη σύμπραξη του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) και εισέρχονται στο χρηματιστήριο, με το δημόσιο να κατέχει το πλειοψηφικό κομμάτι. Ειδικότερα για τη μετοχική βάση της ΕΥΔΑΠ ΑΕ, εκτός του Ελληνικού Δημοσίου, κανένας μέτοχος δεν κατέχει πάνω από το 5% ενώ το ίδιο ισχύει και για την ΕΥΑΘ, με το δημόσιο να κατέχει το 74% και ένα 5% η πολυεθνική Suez. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μέχρι την μνημονιακή Ελλάδα, στήνεται η απαξίωση του δημόσιου χαρακτήρα των υπηρεσιών ύδρευσης μέσα από την εξίσωση του κρατικού και κομματικού μηχανισμού με το δημόσιο τομέα. Με την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου το Μάιο του 2011, οι ΕΥΑΘ και

ΕΥΔΑΠ εντάσσονται στο ΤΑΙΠΕΔ με σκοπό να αποτελέσουν προϊόν αξιοποίησης, που «θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για την αποπληρωμή του δημοσίου χρέους της χώρας». Εξάλλου και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δια μέσου του επιτρόπου Όλι Ρεν, το Σεπτέμβριο του 2012, επιβεβαιώνει τη στήριξή της στην ιδιωτικοποίηση του νερού ως μέσο αποπληρωμής του χρέους, απαντώντας σε επιστολή οργανώσεων για το ρόλο της στην προώθηση της ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών ύδρευσης. Δύο μήνες αργότερα, ψηφίζεται στη Βουλή τροπολογία για κατάργηση του ελάχιστου ποσοστού συμμετοχής του ελληνικού δημοσίου σε δημόσιες υπηρεσίες, ανοίγοντας έτσι διάπλατα το δρόμο της ιδιωτικοποίησης ΕΥΑΘ και ΕΥΔΑΠ, οι οποίες και προγραμματίζονται για το 2013.

Ακόμα και η Βροχή: Ταινία της Iciar Bollain, γυρισμένη στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας για ένα σκηνοθέτη και το συνεργείο του, που φτάνουν στη χώρα το 2000 για να γυρίσουν μια ταινία με θέμα την κατάκτηση των ιθαγενών από τον Κολόμβο. Κατά τη διάρκεια όμως των γυρισμάτων τους, ξεσπά ο πόλεμος του νερού και ο σκηνοθέτης και το συνεργείο αντιδρούν και αργούν να κατανοήσουν πως η εκμετάλλευση της εποχής της αποικιοκρατίας είναι διάχυτη γύρω τους.

Vandana Shiva, «Πόλεμοι για το νερό: Ιδιωτικοποίηση, ρύπανση και κέρδος», εκδόσεις Εξάρχεια: Η διάσημη Ινδή φιλόσοφος και ακτιβίστρια Vandana Shiva αναλύει τη βαθμιαία υποβάθμιση των υδάτινων πόρων και τη διαδικασία εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης τους, ενώ παράλληλα περιγράφει τη σημασία της κοινοτικής και δημοκρατικής διαχείρισης του νερού, μέσα από απτά παραδείγματα σε αναπτυσσόμενες χώρες. Το βιβλίο περιέχει και επίμετρο του Γιάννη Παπαδημητρίου για τους αγώνες και τα κινήματα υπεράσπισης των ποταμών από φράγματα και εκτροπές. www.right2water.eu: Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνδικάτων Δημοσίων Υπηρεσιών (EPSU), η οποία συλλέγει υπογραφές με σκοπό να πιέσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναγνωρίσει το νερό ως δημόσιο αγαθό και το ανθρώπινο δικαίωμα πρόσβασης σε ύδρευση και αποχέτευση. www.europeanwater.org: Ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κινήματος για το Νερό που έχει ως σκοπό να συγκεντρώσει και να συντονίσει τις δράσεις και πρωτοβουλίες ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού και να οργανώσει διαδικτυακά τον αγώνα για την προάσπιση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού και για την ορθολογική διαχείριση του.



06

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

οι πετρελαϊκές εταιρείες

σε αναζήτηση των τελευταίων… σταγόνων

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, εντός της οικονομικής κρίσης που επικαθορίζει τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας από τους τομείς όπου οι ανταγωνισμοί μεταξύ τεχνολογιών, εταιρειών και κρατών λαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερη ένταση είναι ο τομέας της ενέργειας. Παρά την ανάπτυξη του τομέα των ΑΠΕ, κάποιες πρόσφατες εξελίξεις σηματοδοτούν μια νέα εποχή και για το πετρέλαιο.

Shale gas και fracking Βασική παράμετρος που καθορίζει την ατζέντα της σχετικής συζήτησης είναι η ανακάλυψη και εξόρυξη σημαντικών κοιτασμάτων μη συμβατικού πετρελαίου («σχιστέλαιου») και φυσικού αερίου στις ΗΠΑ. Παρά τις διακηρύξεις του Ομπάμα κατά την έναρξη της προηγούμενης θητείας του σε σχέση με την πρόθεση στήριξης των ΑΠΕ, ο ρυθμός εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μη συμβατικού πετρελαίου και φυσικού αερίου (shale oil/shale gas) έχει αλλάξει τα δεδομένα στην παγκόσμια αγορά του μαύρου χρυσού. Η τεχνολογία εξόρυξης γνωστή ως «υδρορωγμάτωση» (fracking) εξασφαλίζει πρόσβαση σε κοιτάσματα πετρελαίου και αερίου που βρίσκονται εγκλωβισμένα σε γεωλογικούς σχηματισμούς. Όμως οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτής της τεχνολογίας έχουν ξεσηκώσει ήδη το περιβαλλοντικό κίνημα παγκοσμίως. Πρόσφατα, στις 22 Σεπτεμβρίου 2012, χιλιάδες διαδηλωτές σε 150 πόλεις του πλανήτη ζήτησαν την απαγόρευση του fracking, ενώ η Βουλγαρία, η Γαλλία και η Β. Ιρλανδία έχουν ήδη απαγορεύσει τη διεργασία υδρορωγμάτωσης στα εδάφη τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), τα νέα αυτά δεδομένα θα μπορούσαν να προσφέρουν στις ΗΠΑ ενεργειακή αυτονομία αλλά και την πρώτη θέση στη λίστα των εξαγωγικών χωρών πετρελαίου. Μια τέτοια εξέλιξη βέβαια θα σηματοδοτούσε μια νέα εποχή στις γεωπολιτικές σχέσεις με τη Μ. Ανατολή για τις ΗΠΑ, την Κίνα και τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας οι οποίες θα κάλυπταν περίπου το 90% της ζήτησης για τα αραβικά κοιτάσματα. Δεν λείπουν βέβαια και οι εκτιμήσεις διεθνών αναλυτών που θεωρούν ότι ένα τέτοιο σενάριο παραγνωρίζει τα σημαντικά τεχνικά ζητήματα που συνοδεύουν την ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη του τομέα εξόρυξης μη συμβατικού πετρελαίου και αερίου στις ΗΠΑ, αν και

τα στοιχεία από την έως τώρα ραγδαία επέκταση του τομέα παραμένουν εντυπωσιακά. Οι προγνώσεις για τον τομέα των ΑΠΕ στις ΗΠΑ παραμένουν πάντως απαισιόδοξες, καθώς με το τέλος του 2012 λήγουν τα μέτρα επιδότησης χωρίς ο Ομπάμα να έχει ακόμα εκφράσει πρόθεση περαιτέρω ανανέωσης τους. Ένα χαρακτηριστικό του φυσικού αερίου που καθορίζει και τις συνθήκες εμπορίας του είναι το γεγονός ότι λόγω του υψηλού κόστους μεταφοράς του, δεν συμπεριφέρεται σαν τυπικό εμπόρευμα. Μόνο το ένα τρίτο του φυσικού αερίου που εξορύσσεται διασχίζει εθνικά σύνορα σε αντίθεση με τα δύο τρίτα του πετρελαίου. Στις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Αυστραλία το εμπόριο αερίου είναι ελεύθερο και οι τιμές διαμορφώνονται μέσω ανταγωνισμού ενώ στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπου το μεγαλύτερο ποσοστό αερίου μεταφέρεται μέσω αγωγών, η πώληση γίνεται στη βάση πολυετών συμβολαίων σε σύνδεση με την τιμή του πετρελαίου. Αποθέματα μη συμβατικού πετρελαίου και αερίου εντοπίζονται επίσης στην Αν. Ευρώπη (Πολωνία, Ρωσία) αλλά και σε περιοχές της Ασίας (Κίνα) και της Αφρικής. Η τιμή του αερίου στις ΗΠΑ έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα για τη δεκαετία ενώ στην Ευρώπη και την Ασία οι τιμές κινούνται σε δεκαπλάσια σχεδόν επίπεδα.

«Business as usual» ή μετάβαση στη μετα-συμβατική εποχή; Την ίδια στιγμή, ο ανταγωνισμός των μεγάλων πολυεθνικών του πετρελαίου αυξάνεται συνεχώς στην περιοχή του Β. Πόλου όπου ο εντοπισμός νέων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον σημαντικών παικτών της διεθνούς αγοράς. Σήμερα αναπτύσσονται σημαντικές πιέσεις στην τιμή του πετρελαίου διεθνώς, καθώς η μειούμενη ζήτηση παγκοσμίως εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης είναι μικρότερη από την αυξανόμενη προσφορά

η επικίνδυνη «μεγάλη ιδέα» της εξόρυξης υδρογονανθράκων Το τελευταίο διάστημα, σειρά δημοσιευμάτων επιδίδονται σε μια άτυπη πλειοδοσία σχετικά με την αξιοποίηση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ελλάδα. Τα οφέλη για τα δημόσια ταμεία έχουν ήδη υπολογιστεί επακριβώς και κυμαίνονται από 200 δις. μέχρι 1,3 τρις. ευρώ! Το νέο μεγαλοϊδεατικό project που προωθείται από εγχώριους και διεθνείς κύκλους και φιλοδοξεί μέσω των εξορύξεων να λύσει άπαξ και δια παντός το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας, μετατρέποντάς τη σε Εμιράτο της Μεσόγειου, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα γιατί, παρά τη φαιδρή προσέγγιση από τα ΜΜΕ, ενέχει μεγάλους κινδύνους. Οι επικοινωνιακές κορώνες που ακούγονται γύρω από τους υδρογονάνθρακες δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ανεξάρτητα από τη συνολική επιχείρηση εκχώρησης βασικών δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών με πρόσχημα την αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης. Ήδη άλλωστε οι κύκλοι που προωθούν αυτά τα σχέδια θεωρούν δεδομένη την αδυναμία του ελληνικού κράτους να διαχειριστεί τα όποια κοιτάσματα τελικά επιβεβαιωθούν, με αποτέλεσμα να έχει ξεκινήσει ένας διαγκωνισμός «εμπλοκής» ξένων επενδυτών στην εκμετάλλευση. Την ίδια στιγμή, η τρικομματική κυβέρνηση προωθεί τη μονομερή ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ «για την υπεράσπιση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας». Στήνεται έτσι σκηνικό έντασης στο Αιγαίο μέσω του οποίου η κυβέρνηση επιχειρεί να ανασυγκροτήσει τον «εθνικό κορμό» οδηγώντας τη χώρα σε επικίνδυνα μονοπάτια. Σε κάθε περίπτωση, η σχετική συζήτηση, που δεν αφορά βεβαίως την τρέχουσα επικαιρότητα αλλά ένα μεσοπρόθεσμο ορίζοντα 10-15 χρόνων τουλάχιστον, θα πρέπει να διεξαχθεί με όρους πολιτικά και επιστημονικά έγκυρους και να αποσυνδεθεί από την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους και τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών ταμείων, ώστε να μη λειτουργήσει αποπροσανατολιστικά προς τα βασικά επίδικα της συγκυρίας. πετρελαίου κυρίως λόγω των νέων κοιτασμάτων στη Β. Αμερική που αναφέρθηκαν, αλλά και λόγω της αύξησης στην παραγωγή πετρελαίου από τις χώρες που συμμετέχουν στον ΟΠΕΚ. Οι συνθήκες κρίσης δημιουργούν ένα εξαιρετικά ευαίσθητο τοπίο στο οποίο η συζήτηση για τις συνέπειες χρήσης των ορυκτών καυσίμων στην κλιματική αλλαγή και τις εκπομπές ρύπων καθώς και η ανάγκη για στροφή προς ΑΠΕ και νέες μεθόδους εξοικονόμηση ενέργειας μοιάζει να χάνει έδαφος. Είναι όμως ωφέλιμο να δούμε τα πράγματα και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Για παράδειγμα, μια ενδιαφέρουσα παράμετρος, αν και δύσκολο να εκτιμηθεί με ακρίβεια, είναι ο συντελεστής ERoEI (Energy Returned on Energy Invested), δηλαδή το κλάσμα της ποσότητας ενέργειας που αποκτάται προς την ενέργεια που πρέπει να δαπανηθεί κατά τη διαδικασία παραγωγής αυτής της ποσότητας ενέργειας. Για το πετρέλαιο, όταν ανακαλύφθηκαν τα πρώτα κοιτάσματα, ο δείκτης αυτός ήταν περίπου 100, δηλαδή χρειαζόταν ένα βαρέλι πετρελαίου για την ανεύρεση, εξόρυξη και επε-

ξεργασία 100 βαρελιών πετρελαίου. Όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, καθώς τα «εύκολα» κοιτάσματα εξαντλούνται και οι εξορύξεις γίνονται ολοένα πιο δύσκολες ή και πιο επικίνδυνες (με τραγικό παράδειγμα το ατύχημα στον Κόλπο του Μεξικού), ο λόγος αυτός μειώνεται διαρκώς. Σήμερα είναι περίπου στο 3:1 για τις ΗΠΑ και στο 10:1 για τη Σαουδική Αραβία. Από την άλλη, το 2006 το ERoEI της αιολικής ενέργειας σε Ευρώπη και Β. Αμερική ήταν περίπου 20:1, ενώ για το σχιστέλαιο η αντίστοιχη τιμή εκτιμάται περίπου σε 5:1. Είναι βέβαιο ότι η διελκυστίνδα μεταξύ κυβερνήσεων και οικονομικών συμφερόντων από τη μία που προωθούν την περαιτέρω εκμετάλλευση των εναπομείναντων κοιτασμάτων ορυκτών πόρων του πλανήτη και πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων από την άλλη που προτάσσουν την ανάγκη εκπόνησης ενός ολοκληρωμένου σχεδίου μετάβασης στη μετα-συμβατική εποχή, θα λάβει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις το επόμενο διάστημα. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ

The new “golden age of oil” that wasn’t, διαθέσιμο στο http:// www.aljazeera.com Wealthy Nations’ Fossil Fuel Subsidies 5 Times Greater Than Climate Aid to Countries in Need, από το http://www.democracynow.org/

δείτε / διαβάστε

O

χρυσός:

07

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

κερδοσκοπία, ρύπανση, καταστολή

Βόρεια Ελλάδα: ανάπτυξη αλά Ελντοράντο; Μερικές «λεπτομέρειες» από τον παγκόσμιο χάρτη των εξορύξεων και της αγοράς χρυσού μας βάζουν κατευθείαν στην καρδιά του θέματος: Παλιότερα θεωρούσαμε ότι οι εξορύξεις μεταλλευμάτων, και ειδικά του χρυσού, αφορούσαν αποκλειστικά τη ληστρική εκμετάλλευση πρώην αποικιών και γενικότερα χώρες του παγκόσμιου Νότου. Ενώ αυτή η διάσταση παραμένει, σήμερα το ανανεωμένο κυνήγι του χρυσού είναι πραγματικά παγκόσμιο. Ανεξάρτητα από την περιοχή ενδιαφέροντος, πολυεθνικές εταιρίες καταλαμβάνουν ή αγοράζουν τη γη και προχωρούν σε άμεση εξορυκτική εκμετάλλευση ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις και τη διαφορετική θέληση των τοπικών κοινωνιών. Παρόλο τον κυρίαρχο λόγο περί του αντίθετου, οι εξορύξεις ως μοντέλο ανάπτυξης, έχει μείνει ανέπαφο αν δεν έχει διευρυνθεί, στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Το κράτος σε αυτή τη διαδικασία έχει κομβικό ρόλο καθώς δημιουργεί όλες τις ευνοϊκές συνθήκες (φθηνή κρατική γη, νομοθετικές ρυθμίσεις) που δίνουν τη δυνατότητα στις εταιρίες για εύκολο και γρήγορο πλουτισμό. Σε έρευνα της Natural Resource Holdings για το 2012 αναφέρεται ότι το 50% των παγκόσμιων διαθεσίμων για εξορύξεις παραμένει ανεκμετάλλευτο καθώς απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις. Ο μόνος τρόπος, αναφέρει η ίδια έρευνα, για να αρθεί αυτό το εμπόδιο είναι να ενισχυθούν οι επενδύσεις από κρατικές παρεμβάσεις και διευκολύνσεις! Το 35% του παραγόμενου χρυσού παγκόσμια χρησιμοποιείται ως επένδυση ασφαλείας ειδικά σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού ή όταν η ανταποδοτικότητα άλλων επενδύσεων είναι μικρή. Συνεπώς η τιμή του είναι ιδιαίτερα ελαστική και ανεβαίνει σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Ο χρυσός αποτελεί στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό αυτό που ο Caffentzis αναφέρει ως «φαντασιακή αντανάκλαση του φόβου των καπιταλιστών για το τέλος του καπιταλισμού όπως τον γνωρίζουν σήμερα». Η εξόρυξη χρυσού, και ειδικά με τη μορφή ανοικτών πεδίων όπως προτείνεται στη Χαλκιδική, είναι ιδιαίτερα ρυπογόνος και προκαλεί μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές καταστροφές. Η Υπηρεσία Προστασίας των ΗΠΑ αναφέρει ότι η ρύπανση από υδράργυρο και κυάνιο που προκαλείται από την εξόρυξη χρυσού είναι κατά διαφορά τάξης μεγέθους πιο έντονη από άλλες δραστηρι-

Εν μέσω κρίσης το κόστος εξόρυξης μειώνεται καθώς το κόστος εργασίας γίνεται μικρότερο, η αγορά γης κοστίζει λιγότερο (άμεσες και φθηνές πωλήσεις κρατικής γης λόγω χρέους), η κοινωνική αντίσταση καταστέλλεται ευκολότερα σε «έκτακτες καταστάσεις» ενώ μειώνεται εμφανώς το εξωτερικό κόστος (βλ. περιβάλλον) με τη «νόμιμη» καταπάτηση ή έκτακτη αλλαγή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ρυθμίσεων. ότητες όπως η καύση σκουπιδιών και η διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων.

Γιατί χρυσός στην Ελλάδα της κρίσης; Σε αυτό το παγκόσμιο πλαίσιο και με δεδομένες τις μνημονιακές πολιτικές στην Ελλάδα ας δώσουμε μια απάντηση στο (εν πολλοίς προσχηματικό) ερώτημα που μας θέτει ο κυρίαρχος αναπτυξιακός λόγος: Κάθεστε πάνω σε έναν πλούτο και δεν θέλετε να τον αξιοποιήσετε; Το ερώτημα όμως πρέπει να τεθεί στην πραγματική του βάση. Πώς πεδία χρυσού που μέχρι τώρα ήταν ανύπαρκτα για το εγχώριο και διεθνές κεφάλαιο, ξαφνικά έρχονται στο προσκήνιο; Είναι γνωστό ότι υπάρχει ορυκτός πλούτος στη βόρεια Ελλάδα, γιατί όμως επιλέγεται η επιθετική και ταχύτατη εκμετάλλευση του τώρα; Η Ελλάδα σήμερα, όπως και οι υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού χρεωμένου Νότου βιώνει ό,τι και η Λατινική Αμερική και η Αφρική τις δεκαετίες του 1980 και 1990. Δεν είναι ότι σήμερα στη Βόρεια Ελλάδα έχουμε νέα πεδία χρυσού που δεν γνωρίζαμε. Σήμερα τα πεδία αυτά έρχονται στο φως γιατί η κρίση έχει μειώσει το συνολικό κόστος εξόρυξης και τα κάνει «εμφα-

νή». Η «ανάγκη εξυπηρέτησης του χρέους» επιβάλλει τη «δομική προσαρμογή» σε οργανισμούς του διεθνούς κεφαλαίου, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης με πλήρη εκμετάλλευση και της τελευταίας δυνατότητας εύρεσης πηγών. Το πλέγμα γεγονότων και πολιτικών επιλογών είναι εμφανές: Το κράτος χρωστά, προσαρμόζεται δομικά στις απαιτήσεις «ανάκαμψης» του ΔΝΤ, πουλάει τη δημόσια γη και τις πηγές του και τελικά το διεθνές και το εγχώριο κεφάλαιο οργανώνουν τη «νόμιμη βία» του κράτους προκειμένου να κάμψει τις κοινωνικές αντιστάσεις και να συσσωρεύσει κέρδη μέσω της υφαρπαγής και της εξαγωγής πλεονάσματος από τη γη. Εν μέσω κρίσης, το συνολικό κόστος εξόρυξης για τους καπιταλιστές μειώνεται καθώς το κόστος εργασίας γίνεται μικρότερο (μείωση μισθών), η αγορά γης κοστίζει λιγότερο (άμεσες και φθηνές πωλήσεις κρατικής γης λόγω χρέους), η κοινωνική αντίσταση καταστέλλεται ευκολότερα σε «έκτακτες καταστάσεις» λόγω κρίσης ενώ μειώνεται εμφανώς το εξωτερικό κόστος (βλ. περιβάλλον) με τη «νόμιμη» καταπά-

τηση ή έκτακτη αλλαγή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ρυθμίσεων. Επομένως οι δραστηριότητες γίνονται ιδιαίτερα επικερδείς, ειδικά αν συνδυαστούν με την υψηλή τιμή του χρυσού.

Χρυσή ανάπτυξη vs κοινωνικές ανάγκες Η κατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα, και ειδικά στη Χαλκιδική, αποτυπώνεται στο παρακάτω δίπολο. Από τη μια το κράτος και το ιδιωτικό κεφάλαιο στον πόλο της γρήγορης απάντησης (βλ. «ανάπτυξη») και από την άλλη το κίνημα και η τοπική κοινωνιά στον πόλο της επαναφοράς των (πραγματικών) ερωτημάτων και της διεκδίκησης συγκεκριμένων αντι-«αναπτυξιακών» απαντήσεων: Ποιος αποφασίζει για τον κοινωνικά δημόσιο χώρο και τη διαχείριση των αγαθών που σχετίζονται άμεσα με την καθημερινότητα; Γιατί ο μόνος νόμιμος συνομιλητής της κυβέρνησης είναι το ιδιωτικό κεφάλαιο; Μπορεί αυτό να εκμεταλλευτεί τη γη χωρίς ΜΑΤ και πλαστικές σφαίρες; Και πώς η κυβέρνηση βαφτίζει μια ολόκληρη κοινωνία παράνομη μειοψηφία, δεν της παρέχει κανένα βήμα διαλόγου και το μόνο δικαιώμα που της αναγνωρίζει είναι η εισπνοή χημικών; Ποιος αποφασίζει για την εμπορευματοποίηση και την ιδιωτική εκμετάλλευση πεδίων και πηγών που παράγουν τον πλούτο της κοινωνίας και την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη; Πόσο παράλογο θα ήταν τελικά, αυτά τα βασικά μέσα και αγαθά να είναι υπό κάποια μορφή κοινής συλλογικής ιδιοκτησίας και συμμετοχικής διαχείρισης; Η Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα στην προσπάθεια απάντησης των παραπάνων πραγματικών ερωτημάτων, είναι διαρκώς «καταδικασμένοι» στην εύρεση και υλοποίηση σχεδίων και υποδειγμάτων στον αντίποδα της ανάπτυξης, για μια πραγματική οικονομία των αναγκών. Οι αξιακές αρχές στη βάση των οποίων λειτουργεί αυτή η οικονομία, δεν είναι άλλες από αυτές της αλληλεγγύης, της ισότητας, του σεβασμού στη φύση, της δημοκρατίας, και της χωρικής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτός είναι –και πρέπει να παραμείνει- ο πυρήνας της σκέψης της Αριστεράς στα όποια «αναπτυξιακά» διλήμματα. Αν πραγματικά ιεραρχούμε τις προτεραιότητες με βάση τις κοινωνικές ανάγκες, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε –έστω και με ριζοσπαστική διάθεση- τα μέσα και τα εργαλεία του αναπτυξιακού λόγου που μας τίθεται αλλά να τον αποδομούμε στη βάση του. Δεν μιλάμε για ανάπτυξη, πόσο μάλλον όταν αυτή μεταφράζεται σε οικονομική μεγέθυνση, όπως στην περίπτωση των εξορύξεων χρυσού, αλλά για μια στρατηγική πολιτικής ανατροπής, δημοκρατικού επανασχεδιασμού της οικονομίας και οικολογικού μετασχηματισμού. Διαδικασία δύσκολη, αλλά πραγματοποιήσιμη. ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ



08

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

η διεθνής εμπειρία

εξορύξεων

Η μέση παγκόσμια παραγωγή χρυσού την περίοδο 2007-2012 ήταν περίπου 2.400 metric tons (MT), με μεγαλύτερους παραγωγούς την Κίνα, ΗΠΑ, Αυστραλία, Νότια Αφρική και Ρωσία. Εκτός από την εξόρυξη, 1.500 ΜΤ χρυσού προέρχονται από ανακύκλωση (World Gold Council 2011). Η χρήση και ζήτηση χρυσού προέρχεται από τη παραγωγή κοσμημάτων (53%) και τη βιομηχανία (12%) ενώ το 35% του παραγόμενου χρυσού χρησιμοποιείται ως επένδυση ασφαλείας έναντι σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού ή όταν η ανταποδοτικότητα άλλων επενδύσεων είναι μικρή. Η τιμή του χρυσού είναι εξαιρετικά ελαστική και ανεβαίνει σε περιόδους οικονομικής κρίσης. ‘Έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στον κόσμο παρατηρεί ότι χώρες οι οποίες εξάγουν πρώτες ύλες, όπως μεταλλεύματα, αναπτύσσονται με χαμηλότερους ρυθμούς και αποκλίνουν από τις ανεπτυγμένες οικονομίες (UΝ 2006, World Economic and Social Survey). Ως θετικές επιδράσεις στην οικονομία θεωρούνται τα φορολογικά κρατικά έσοδα, η βελτίωση υπηρεσιών και αύξηση απασχόλησης στις περιοχές επέμβασης και η αύξηση ζήτησης αγαθών από τις τοπικές κοινωνίες με αποτέλεσμα την οικονομική τους ανάπτυξη. Ο αντίλογος παραθέτει επιχειρήματα όπως: • Οι δαπάνες και τα κέρδη δεν κατανέμονται δίκαια με αποτέλεσμα τεράστιο κοινωνικό και οικολογικό κόστος για τις τοπικές κοινωνίες.

• Οι ιδιωτικές εταιρείες καρπώνονται τα κέρδη ενώ οι τοπικές κοινωνίες (κατά πλειοψηφία αγροτικές) επωμίζονται το κόστος. Συχνά αναπτυσσόμενες χώρες συνάπτουν μη συμφέροντα για το δημόσιο συμβόλαια με εταιρείες προκειμένου να καταστήσουν το οικονομικο-πολιτικό περιβάλλον ελκυστικό για ξένες επενδύσεις.

• Η μόλυνση του περιβάλλοντος αποτελεί σοβαρή απειλή για το οικοσύστημα και την υγεία των τοπικών κοινωνιών, με σοβαρές συνέπειες για τους αγρότες, οι οποίοι εξαρτώνται από τη γεωργία.

• Σε παγκόσμιο επίπεδο είναι κοινωνικά άδικο οι φυσικοί πόροι χωρών (κατά πλειοψηφία αναπτυσσόμενων) να εξασφαλίζουν τεράστια κέρδη σε πολυεθνικές εταιρείες και μετόχους ενώ ένα ελάχιστο ποσοστό -και μόνο αν έχουν προβλεφθεί δικαιώματα (royalties) από τις εθνικές νομοθεσίες- να παραμένει στις τοπικές κοινωνίες.

• Η εξόρυξη χρυσού και η βραχυπρόθεσμη εισροή εσόδων που μπορεί να επιφέρει, αποκλείει την ανάπτυξη άλλων επενδύσεων με μεγάλη απασχόληση εργατικού δυναμικού όπως η γεωργία και η μεταποίηση. Στις περιπτώσεις απλής εξαγωγής μετάλλων οι οικονομίες χάνουν τη δυνατότητα προστιθέμενης αξίας από τη δημιουργία τελικών προϊόντων και κατά συνέπεια έσοδα και θέσεις εργασίας.

• Η εξορυκτική βιομηχανία δεν είναι πλέον σημαντικός δημιουργός θέσεων εργασίας. Ο επίσημος τομέας απασχολεί μόλις το 0.09% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού και μειώνεται.

• Τα ορυκτά είναι μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος. Μετά την εξάντληση των κοιτασμάτων, τα αποτελέσματα της εξορυκτικής δραστηριότητας είναι καταστροφικά, και στερούν από τις τοπικές κοινωνίες την προοπτική ανάκαμψης και ανάπτυξης.

• Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, οι ιδιωτικές εταιρείες δε λογοδοτούν για τις καταστροφές που προκαλούν οι δραστηριότητές τους. Ενώ οι εταιρείες υπόσχονται τη χρηματοδότηση μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπων, τα ασφαλιστικά αυτά συμβόλαια απέχουν σημαντικά από το πραγματικό κόστος.

Παραδείγματα ατυχημάτων και αστοχιών Ρουμανία (Baia Mare) Η διαρροή κυανίου στο Δούναβη από τα μεταλλεία χρυσού της Aurul S.A. χαρακτηρίστηκε ως η δεύτερη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή μετά το Τσερνόμπιλ στον ευρωπαϊκό χώρο. Η εταιρεία (αυστραλιανών συμφερόντων) ισχυρίστηκε αρχικά ότι είναι σε θέση να επεξεργάζεται τα τοξικά απόβλητα της εξόρυξης χρυσού, τα οποία όμως άρχισαν να εξαπλώνονται με τον άνεμο ως τοξική σκόνη. Προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα και να διαχωρίσει το χρυσό χρησιμοποίησε τη μέθοδο κυάνωσης, και απόθεσε τα απόβλητα σε φράγμα κοντά στη Bozinta Mare. Στις 30 Ιανουαρίου 2000, το φράγμα έσπασε και 100.000 κυβ. μέτρα μολυσμένου με κυάνιο νερό (εκτίμηση 100 τόνων κυανίου) διέρρευσε αρχικά στην παρακείμενη αγροτική γη και εν συνεχεία στον ποταμό Someş. Η εταιρεία ισχυρίστηκε ότι για την αστοχία του φράγματος ευθύνεται η εκτεταμένη χιονόπτωση. Η διαρροή μόλυνε την παροχή νερού πάνω από 2.5 εκατ. Ούγγρων. Στη περιοχή του ατυχήματος όλα τα ζώα πέθαναν ενώ στη σερβική περιοχή που μολύνθηκε, 80% των υδάτινων οργανισμών εξαφανίστηκε. Μεγάλοι πληθυσμοί ψαριών από 62 είδη (εκ των οποίων 20 προστατευόμενα) εξαφανίστηκαν. Τα βαρέα μέταλλα βιοσσυσωρεύτηκαν στη τροφική αλυσίδα με άμεσο αποτέλεσμα το θάνατο αλεπούδων, βιδρών και ψαραετών.

Τουρκία (Kisladag) Το μεταλλείο χρυσού Kisladag ανήκει στην καναδική Eldorado Gold Corp. Στις 11 Αυγούστου 2012 και μετά από ισχυρές βροχοπτώσεις προκλήθηκαν κατολισθήσεις στις εγκαταστάσεις εκχύλισης κοντά στην πόλη Ουσάκ. Ομάδα εμπειρογνωμόνων που επιθεώρησε το ορυχείο διαπίστωσε διαρροή κυ-

ανίου στον αέρα, το έδαφος και το νερό. Η εταιρεία δεν εξέδωσε καμία προειδοποιητική ανακοίνωση όπως όφειλε σύμφωνα με το έγγραφο Περιβαλλοντικής Εκτίμησης της εταιρείας. Προηγούμενη διαρροή αποβλήτων τον Ιούνιο του 2006, είχε προκαλέσει σε μεγάλο αριθμό κατοίκων της περιοχής, συμπτώματα δηλητηρίασης από κυανιούχα, όπως έντονους πονοκεφάλους, δύσπνοια, μούδιασμα των άκρων και ρίγη. Το 2008 αναφέρθηκαν 400 περιπτώσεις νεογνών αρνιών που γεννήθηκαν με παραμορφώσεις ενώ θανατώθηκαν εκατοντάδες πουλερικά που γεννήθηκαν με τέσσερα πόδια.

Φινλανδία, (Talvivaara) Την 4η Νοεμβρίου 2012 στο ορυχείο Talvivaara (ιδιοκτησίας Talvivaara Mining Company plc), διαπιστώθηκε τοξική διαρροή νερού (περίπου 6000 m3/h) με υψηλές συγκεντρώσεις νικελίου και ουρανίου. Πιθανή αιτία θεωρείται η διάρρηξη της λίμνης υγρών αποβλήτων. Το ορυχείο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2008, υποσχόμενο μια «εξορυκτική αναγέννηση», με την εφαρμογή μιας νέας μεθόδου “βιοεκχύλισης” για την εξαγωγή μικροσκοπικών συγκεντρώσεων ορυκτών. Τα πρώτα προβλήματα εμφανίστηκαν με την έναρξη των εργασιών, με σύμπτωμα την έντονη μυρωδιά υδρόθειου. Ακολούθησαν οι διαρροές αποβλήτων το 2008 και 2012. Καταγράφηκε ο θάνατος ενός εργαζόμενου από εισπνοή υδρόθειου και η υφαλμύριση των κοντινών, στο ορυχείο λιμνών. Η εποπτεύουσα αρχή (Κέντρο Οικονομικής Ανάπτυξης, μεταφορών και περιβάλλοντος του Kainuu) καταγγέλλεται για πλήρη αδράνεια και παραδέχεται την αδυναμία της να εποπτεύσει αποτελεσματικά τις δραστηριότητες της εταιρείας. Σύμφωνα με καταγγελία της Greenpeace

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

(δημοσίευση στις 8/11) άνθρωποι που εμπλέκονται στην κατασκευή τμημάτων του ορυχείου έδρασαν συγχρόνως και ως περιβαλλοντική ελεγκτική αρχή υπεύθυνη για τον έλεγχο των κατασκευών. Ενώ η εξόρυξη ουρανίου αποτελεί μέρος της δραστηριότητας του ορυχείου, το ουράνιο δεν αναφέρθηκε καθόλου ούτε στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εταιρείας ούτε στην περιβαλλοντική άδεια που χορηγήθηκε καταδεικνύοντας την πλήρη αναντιστοιχία μεταξύ εγκεκριμένων σχεδίων-μελετών και εφαρμογής. Παρ ‘όλα αυτά έχει επιτραπεί στην Talvivaara να εξάγει εκατοντάδες τόνους ουρανίου ετησίως από μετάλλευμα μαύρου σχιστόλιθου από το 2008. Η Φινλανδική Αρχής Ραδιενέργειας και Πυρηνικής Ασφάλειας (STUK) έχει εκπλαγεί για τη συγκέντρωση ουρανίου στο νερό της διαρροής.

Σουηδία (Jokkmokk) Οι γηγενείς πληθυσμοί των saami στην περιοχή διαμαρτύρονται για καταπάτηση των δικαιωμάτων τους από σκανδιναβικές και πολυεθνικές εξορυκτικές εταιρείες. Ισχυρίζονται η εκτεταμένη μεταλλευτική δραστηριότητα καταστρέφει τη βασική οικονομική δραστηριότητα τους (εκτροφή ταράνδων), αγνοεί πλήρως τη πολιτιστική τους κληρονομιά και καταπατεί την ήδη περιορισμένη έκταση γης που τους ανήκει. Καταγγέλλουν επίσης την αδράνεια της Σουηδικής κυβέρνησης – η οποία επανειλημμένα έχει δεχθεί έντονη κριτική από τα Ηνωμένα Έθνη - και τα κενά στη σουηδική μεταλλευτική νομοθεσία που αδυνατεί να προστατέψει τα δικαιώματά τους.

Ινδία (Mangalur, Karnataka) Πρόσφατη επιστημονική δημοσίευση αναδεικνύει άλλη μια περίπτωση εκτεταμένης μόλυνσης εδάφους και υπογείων υδάτων από μεταλλευτικές δραστηριότητες εξόρυξης χρυσού. Η συγκέντρωση αρσενικού στα υπόγεια ύδατα βρέθηκε έως και 30 φορές μεγαλύτερη από το όριο ασφαλείας (10 ppb) που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενώ κάποια δείγματα εδάφους εμφάνισαν συγκεντρώσεις αρσενικού μέχρι και 200 φορές μεγαλύτερες από τα θεσπισμένα όρια ασφαλείας. Αυξημένες συγκεντρώσεις αρσενικού παρατηρήθηκαν και στα δείγματα μαλλιών και νυχιών εθελοντών κατοίκων της περιοχής. Στο χωριό που βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα από το ορυχείο χρυσού έχουν αναφερθεί πολλές περιπτώσεις καρκίνων και δερματοπαθειών εξαιτίας του αρσενικού. ΜΑΙΡΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ

09

ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΗΚΑΝ, ΕΙΠΑΝ... Στις 7/12/2012, συζητήθηκε στη Βουλή επερώτηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ σχετικά με την εξόρυξη χρυσού στα Μεταλλεία Χαλκιδικής, Κιλκίς και Θράκης. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις εισηγητικές τοποθετήσεις των βουλευτών αυτών των περιοχών. Κατερίνα Ιγγλέζη (Χαλκιδική): Αν κοιτάξουμε, βέβαια, ολιστικά την επένδυση και συνυπολογίσουμε τα κέρδη και τις ζημιές, ίσως ανατραπεί η εικόνα της επωφελούς για το Δημόσιο επένδυσης. Αναγνωρισμένα επιστημονικά ιδρύματα και καταξιωμένοι επιστήμονες προειδοποιούν για σημαντικότατες και μη αναστρέψιμες αρνητικές επιπτώσεις της επέκτασης των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων τόσο στο περιβάλλον, όσο και στην υπάρχουσα οικονομική δραστηριότητα. Οι κάτοικοι της περιοχής αντιδρούν και αντιτίθενται στην επέκταση των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Η «Ελληνικός Χρυσός ΑΕ.» -πλέον όχι και τόσο ελληνική, καθώς το 95% ανήκει στην καναδική «Eldoraldo Gold»- απαντά με αποικιοκρατικού τύπου στρατηγικές, ώστε να εκβιάσει την κοινωνική συναίνεση. Στο πλευρό της ιδιωτικής εταιρείας και οι κρατικές δυνάμεις καταστολής που ενεργούν ως παραστρατιωτικές μονάδες ενάντια σε ειρηνικά διαμαρτυρόμενους πολίτες. Σε κάθε νέα εκδήλωση διαμαρτυρίας, η ένταση της αυθαίρετης αστυνομικής βίας μεγεθύνεται: Yπερβολική χρήση απαγορευμένων χημικών ουσιών και πλαστικών σφαιρών, ανθρωποκυνηγητό, ξυλοδαρμοί, βίαιες και αδικαιολόγητες προσαγωγές, συλλήψεις με κατηγορίες, όπως είναι η συμμετοχή σε διαδήλωση και στάση, καταστροφή οχημάτων. Αν δεν σας ενδιαφέρουν οι καταγγελίες των πολιτών, ακούστε τουλάχιστον τις διαμαρτυρίες των ίδιων των αστυνομικών υπαλλήλων επί του θέματος. Η Χαλκιδική είναι μόνο η αρχή του σχεδίου ξεπουλήματος του ορυκτού πλούτου σε πολυεθνικές και μεγαλοεργολάβους. Οι εξορυκτικές δραστηριότητες που σχεδιάζονται στη Βόρεια Ελλάδα υπερβαίνουν κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητα των περιοχών επέμβασης. Δεν επιφέρουν κανένα σημαντικό οικονομικό όφελος για την τοπική και εθνική οικονομία. Αντίθετα, εμπεριέχουν βάσιμους και σημαντικότατους κινδύνους για την ποιότητα του περιβάλλοντος, καθώς και της υγείας και της ζωής εργαζομένων, κατοίκων και επισκεπτών. Στο όνομα της κατ’ ευφημισμό «ανάπτυξης» και των επενδύσεων, καταστρέφεται η προοπτική μιας αειφόρου ανάπτυξης των περιοχών που θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον, τη βούληση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων, και που θα εξασφαλίζει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενιών να ζουν και να δημιουργούν σ’ αυτόν τον τόπο.

Ειρήνη Αγαθοπούλου (Κιλκίς): Στο Κιλκίς, στο όνομα του κέρδους θυσιάζονται 91.000 στρέμματα στην περιοχή των Κρουσίων, όπου υπάρχουν δώδεκα κατοικημένα χωριά, γεωργικές εκτάσεις, βοσκοτόπια και ένα πανέμορφο δάσος κι όλα αυτά χωρίς να έχει προηγηθεί καμμία οικονομοτεχνική μελέτη που να αποδεικνύει ότι αυτή η δραστηριότητα θα προσφέρει μεγαλύτερο οικονομικό όφελος από την ήδη υπάρχουσα αγροκτηνοτροφική, οικονομική δραστηριότητα. (…) Ας αναφερθούμε όμως στη διαδικασία η οποία ακολουθήθηκε για να φτάσουμε μέχρι την κατακύρωση του διαγωνισμού υπέρ της εταιρείας «Ακτωρ ΑΤΕ». Προκηρύχθηκε ο πλειοδοτικός διαγωνισμός, ζητήθηκε η γνωμοδότηση υπηρεσιών και διεξήχθη ηλεκτρονική διαβούλευση. Ας τα πάρουμε ένα-ένα. Ηλεκτρονική διαβούλευση: Κράτησε ένα μήνα και υπήρξαν μόνο είκοσι σχόλια. Γνωρίζετε ότι στην περιοχή των δώδεκα κατοικημένων χωριών που συμπεριλαμβάνονται στα 91.000 στρέμματα δεν υπάρχουν οπτικές ίνες, άρα οι άμεσα ενδιαφερόμενοι δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο για να ενημερωθούν και να συμμετάσχουν στη διαβούλευση; Άρα για τι είδους διαβούλευση μιλάμε; Προσχηματική και για να εφαρμόσουμε απλά τους τύπους; Γνωμοδότηση υπηρεσιών: Η ΙΣΤ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης απάντησε εγγράφως ότι δεν μπορεί να γνωμοδοτήσει, γιατί απαιτείται να γίνει αυτοψία στην περιοχή. Αυτήν την παρατήρηση το ΥΠΕΚΑ τη θεώρησε γνωμοδότηση και την κατέθεσε ως έγγραφο στην προκήρυξη του διαγωνισμού. Αϊχάν Καραγιουσούφ (Ροδόπη): Ενώ σύσσωμη η κοινωνία της Θράκης τα τελευταία δεκατρία χρόνια τάσσεται ενάντια στη λειτουργία των μονάδων αυτών δηλώνοντάς το σε τοπικό, δημοτικό, νομαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο, τον Ιούνιο του ’12 η υπηρεσιακή κυβέρνηση προχώρησε σε ένταξη των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων στο Πέραμα Έβρου και στις Σάπες Ροδόπης με τη γνωστή διαδικασία fast track. Κάποιοι, επιμένοντας στο επιχείρημα της ανάπτυξης, υποστηρίζουν ένθερμα τις μεταλλευτικές εταιρείες. Θεωρητικά η μεταλλευτική δραστηριότητα θα μπορούσε να είναι αειφορική και αναπτυξιακή αν γινόταν συνολικά προς το συμφέρον της κοινωνίας. Αυτό συνεπάγεται εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος, ύπαρξη αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών και υπερίσχυση διαχρονικά του οφέλους επί των αρνητικών επιπτώσεων. Τίποτε απ’ αυτά δεν διασφαλίζεται. Πρόκειται για οριστικό και αμετάκλητο αφανισμό σημαντικού φυσικού κεφαλαίου σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και για βίαιη αλλαγή του αναπτυξιακού προτύπου της περιοχής.

δείτε / διαβάστε Ενάντια στα Μεταλλεία Χρυσού (2012). Το Ανοικτό Συντονιστικό Θεσσαλονίκης ενάντια στα μεταλλεία χρυσού μας παρουσιάζει σε μια έκδοση το ιστορικό των εξορυκτικών δράσεων στη Χαλκιδική από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για την περιοχή από τις εξορύξεις, παραδείγματα από εξορύξεις ανά τον κόσμο, κοινωνικά κινήματα ενάντια σε μεταλλεία σε διάφορες περιοχές καθώς και πολιτικά κείμενα-διακηρύξεις για τη Χαλκιδική.

Mining conflicts around the world: Common grounds from an Environmental Justice perspective (2012), η 7η αναφορά του ευρωπαικού δικτύου Environmental Justice Organisation, Liabilities and Trade (EJOLT) καταγράφει μερικές από τις συγκρούσεις γύρω από τα ζητήματα εξορύξεων παγκόσμια. Διαθέσιμο στο http://www.ejolt.org/ The Coconut Revolution (2000), ντοκυμαντέρ του Dom Rotheroe για τον αγώνα των κατοίκων του νησιού Bougainville στη Παπούα-Νέα Γουινέα ενάντια στα ορυχεία χαλκού της εταιρείας Rio Tinto Zinc. Διαθέσιμο στο http://topdocumentaryfilms.com Το Αίμα του Κουαν Κουαν (2008), ντοκυμαντέρ του Εξάντα για τις εξορύξεις πετρελαίου στα παρθένα δάση του Αμαζονίου στο Εκουαδόρ. Διαθέσιμο στο http://www.exandasdocumentaries.com Χρυσός στα χρόνια της κρίσης, Μέρος Α και Β (2012), ντοκυμαντέρ του Εξάντα για τις εξορύξεις χρυσού σε Ροσία Μοντάνα της Ρουμανίας και Χαλκιδική. Διαθέσιμα στο http://www.exandasdocumentaries.com Συντονιστικό φορέων και συλλόγων Σταγείρων-Ακάνθου ενάντια στην εξόρυξη χρυσού, http://soshalkidiki.wordpress.com Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, http://antigoldgreece.wordpress.com



10

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

α-συμφωνία στην DOHA για την κλιματική κρίση «Το λόμπυ των ορυκτών καυσίμων κέρδισε τον αγώνα για το κλίμα στο Κατάρ. Γίναμε μάρτυρες η ελίτ της βρώμικης βιομηχανίας να κρατά τα ηνία των κυβερνήσεών μας, ενώ η κλιματική κρίση επιδεινώνεται και οι ευκαιρίες για δράση μειώνονται μέρα με τη μέρα. Οι αναπτυγμένες χώρες αντί να προσπαθήσουν να βρουν λύση στην κλιματική κρίση, συνέχισαν να προστατεύουν τα συμφέροντα των εταιρειών ορυκτών καυσίμων, βοήθησαν την οικονομική ελίτ να αυξήσει τη συνεχή ροή χρημάτων προς αυτή: την απάτη της παγκόσμιας αγοράς άνθρακα.»

Sarah-Jayne Clifton, συντονίστρια ενέργειας της διεθνούς οργάνωσης Friends of the Earth

Με νωπές τις μνήμες από τους καταστροφικούς τυφώνες Σάντυ και Μπόφα (Φιλιππίνες), πραγματοποιήθηκε η 18η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα, από τις 26 Νοεμβρίου έως τις 8 Δεκέμβρη, στην Ντόχα του Κατάρ. Οι εμφανείς πια επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οι προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας αναφορικά με την κρισιμότητα του προβλήματος του φαινομένου του θερμοκηπίου δεν οδήγησαν σε μια αξιοπρεπή παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα. Παρά τις διαβεβαιώσεις για τις δραματικές επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, οι διαπραγματεύσεις στο Κατάρ απέτυχαν. Η κοινωνία των πολιτών και τα περιβαλλοντικά κινήματα άσκησαν δριμύτατη κριτική στην απροθυμία των κυβερνήσεων να βρουν μια δίκαιη λύση στην κλιματική κρίση. Με την αποτυχία της διάσκεψης γίνεται προφανής η διάσταση ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και των κυβερνήσεων. Στην Ντόχα αποφασίστηκε η παράταση της ισχύος του Πρωτοκόλλου του Κιότο για άλλα 8 χρόνια, μέχρι το 2020. Ρωσία, Ιαπωνία και Καναδάς αποχώρησαν, υποστηρίζοντας ότι έχει έρθει η ώρα για τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, με επικεφαλής την Κίνα και την Ινδία, να συμμετέχουν στον προγραμματισμό στόχων για τον περιορισμό των αυξανόμενων εκπομπών τους. Οι

ΗΠΑ και η ΕΕ επικαλέστηκαν από κοινού τη «δύσκολη οικονομική συγκυρία», οι μεν διατηρώντας τη θέση τους να μην επικυρώνουν το Πρωτόκολλο και οι δε μη θέτοντας αυξημένους στόχους. Η Πολωνία επιδίωξε να διατηρήσει το μεγάλο πλεόνασμά της σε δικαιώματα ρύπανσης ή εκχωρηθέντα δικαιώματα εκπομπών δημιουργώντας κακό κλίμα για την επόμενη διάσκεψη που πιθανόν να φιλοξενήσει. Παράλληλα, το μέλλον του Μηχανισμού Καθαρής Ανάπτυξης φαίνεται αβέβαιο εξαιτίας της σχέσης μεταξύ προσφοράς και ζήτησης δικαιωμάτων άνθρακα. Δηλαδή, την υπερπροσφορά δικαιωμάτων η οποία δεν συμβαδίζει με τη μειωμένη –λόγω κρίσης– ζήτηση. Η χρήση του όρου «μηχανισμός» από τη Σύμβαση των ΗΕ για την κλιματική αλλαγή ελέγχεται ως κενή περιεχομένου. Τα σοβαρά ζητήματα της κλιματικής δικαιοσύνης και των αποζημιώσεων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής προς τις αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες, συζητήθηκαν χωρίς όμως να υπάρξουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Το θέμα της χρηματοδότησης παραμένει μια κούφια υπόσχεση, εφόσον σχετικά με το Πράσινο Ταμείο δεν αναφέρθηκαν στοιχεία συνεισφορών κάθε χώρας, και ειδικότερα από το 2020 και μετά. Τέλος, ο μηχανισμός απωλειών και ζημιών, που εισήχθη στην Ντόχα, για την αποζημίωση των ευπαθών χωρών από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παραμένει κενός συγκεκριμένου περιεχομένου. Έκθεση των CARE, ActionAid and WWF υπογραμμίζει το ηθικό καθήκον των ανεπτυγμένων χωρών με υψηλές εκπομπές ρύπων να προχωρήσουν σε άμεσες δράσεις. Η Greenpeace δανείζεται τον όρο «θέατρο του παραλόγου» από τον Economist, για να περιγράψει το κλίμα των διαπραγματεύσεων στην Ντόχα. Τονίζει την απροθυμία των κυβερνήσεων να συνειδητοποιήσουν τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής αλλαγής, εμμένοντας στην business as usual στάση τους. Ακόμα, προβάλει το χάσμα ανάμεσα στη βούληση των πολιτών για άμεση δράση και την απροθυμία των κυβερνήσεων. Χαρακτηριστική αυτού του χάσματος υπήρξε η στάση των ΗΠΑ στην

Ντόχα. Ενώ οι αμερικάνοι πολίτες υποστηρίζουν την ανάληψη δράσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, οι ΗΠΑ (δεύτερος μεγαλύτερος ρυπαντής μετά την Κίνα) συνεχίζουν να μπλοκάρουν την επίτευξη μιας αξιοπρεπούς παγκόσμιας συμφωνίας. Από την άλλη, πολλά κινήματα αναδεικνύουν την κρισιμότητα της κλιματικήςπεριβαλλοντικής δικαιοσύνης όπως και την ανάγκη για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Παρόλο που κύκλοι των ελίτ, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα αλλά και η Bloomberg Business Weekly, τονίζουν τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης, είναι φανερό ότι ο «πράσινος καπιταλισμός» και η εμμονή στη λογική της κερδοφορίας δεν μπορεί να δώσει λύση.

Μία αριστερή και οικολογική οπτική της κλιματικής κρίσης, μπορεί να δώσει διέξοδο: με τη δραματική μείωση στην παραγωγή και κατανάλωση ορυκτών καυσίμων στις αναπτυγμένες χώρες και με επανορθώσεις στις πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες ώστε να μπορέσουν να αναπτυχθούν βάσει αειφορικών κριτηρίων. Αυτό αφορά στη συνολική επανοικοδόμηση του τρόπου ζωής και εργασίας, μέσα από μία επαναστατική διαδικασία κοινωνικής αλλαγής. Προχωρώντας, δηλαδή, από μια οικονομία κυριαρχούμενη από το κέρδος, σε μια οικονομία βασι-

σμένη στην οικολογία και τις ανθρώπινες ανάγκες. Η φωνή του κινήματος της κλιματικής δικαιοσύνης θα είναι κεντρική σε αυτή τη διαδικασία. ΙΝΩ ΣΙΩΖΙΟΥ

Η «ταξική ιδιομορφία» της κλιματικής αλλαγής Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής έχουν κοινωνικό πρόσημο, θα την πληρώσουν οι πιο φτωχοί και οι πιο αδύναμοι και στο διαχωρισμό μεταξύ κρατών αλλά και μέσα στα ίδια τα κράτη. Αυτοί που δημιούργησαν το πρόβλημα είναι αυτοί που έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες και την ισχύ να διαπραγματεύονται στα διεθνή οικονομικά φόρουμ και να επιβάλλουν «λύσεις». Η πρόταση για νέο πρότυπο παραγωγήςκατανάλωσης σε τοπικό και διεθνές επίπεδο είναι πιο επίκαιρη –αναγκαία από ποτέ. Ο προσανατολισμός των οικονομιών με βάση την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών στο πλαίσιο μιας βιώσιμης και αειφόρου ολοκληρωμένης ανάπτυξης, μπορεί να δώσει λύσεις. Η ανάγκη για οικολογική ανασυγκρότηση της οικονομίας απαιτεί νέο πρότυπο για την κοινωνική οργάνωση, την κατανάλωση, την παραγωγή, την εργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών και των λαών. Η περιβαλλοντική κρίση συμπυκνώνει όλες τις αντιφάσεις ενός στρεβλού αναπτυξιακού προτύπου που κυριάρχησε στο σύγχρονο κόσμο. ΚΩσταΣ ΖαχαριΑδηΣ

δείτε / διαβάστε Iστοσελίδες διεθνών οργανώσεων και φορέων ενάντια στην κλιματική αλλαγή http://foei.org http://wwf.panda.org/ http://greenpeace.org/ http://climate-justice-now.org/ http://actforclimatejustice.org/ http://globalpowershift.org/

O η Χίος

Όταν οι «πράσινες» επενδύσεις… βρωμάνε

μετά την καταστροφή Η Χίος κατέχει για το 2012 τα θλιβερά πρωτεία των καμένων περιοχών Ελλάδας με 148.000 στρέμματα καμένης γης. Τέσσερις μήνες μετά, οι καμένες εκτάσεις και οι παραγωγοί έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους

Δυστυχώς η Χίος κατέχει για το 2012 τα θλιβερά πρωτεία των καμένων περιοχών Ελλάδας με 148.000 στρέμματα καμένης έκτασης. Η φωτιά έκαψε δάση τραχείας πεύκης, μακία και φρυγανική βλάστηση και γεωργικές εκτάσεις κατά κύριο λόγο μαστιχόδενδρα και ελαιώνες. Ως αποτέλεσμα υπήρξε απώλεια του σύνθετου μωσαϊκού τοπίων και καλλιεργειών των νότιο-δυτικών μαστιχοχώρων και παράλληλα η σημαντική ζημιά σε βασικές δραστηριότητες της πρωτογενούς παραγωγής, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό καλλιεργειών μαστίχας καταστράφηκαν ολοσχερώς. Τις μέρες της πυρκαγιάς αλλά και το μήνα που ακολούθησε, πολλά γράφτηκαν στον τοπικό τύπο και πολλές υποσχέσεις δόθηκαν για την ανασυγκρότηση των καμένων εκτάσεων και την αποζημίωση των πληγέντων. Ωστόσο μόλις τέσσερις μήνες

11

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

μετά οι καμένες εκτάσεις και οι παραγωγοί έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους. Οι περιοχές που κάηκαν ακόμη δεν έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες. Δεν υποβλήθηκε εθνικό αίτημα συνδρομής στο Ταμείο Aλληλεγγύης της ΕΕ παρότι ως ΣΥΡΙΖΑ Χίου υποδείξαμε τη διαδικασία. Δεν κηρύχτηκαν οι καμένες εκτάσεις ως πυρόπληκτες. Δεν λειτουργεί το συντονιστικό όργανο αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων. Δεν έχει δοθεί λύση στο μείζον ζήτημα της βόσκησης που απλά κατευθύνθηκε κυρίως στα νότια με υπόδειξη του Δήμου, με αποτέλεσμα την υποβολή μηνύσεων προέδρων συνεταιρισμών μαστίχας αλλά και την απόγνωση των κτηνοτρόφων. Οι μελισσοκόμοι έχουν αφεθεί στην τύχη τους με εξαιρετικά αβέβαιη την επιβίωση των μελισσιών τον χειμώνα που διανύουμε. Αντί έργων υπήρξαν βέβαια οι εξαγγελίες του Υπουργού Ναυτιλίας και βουλευτή Χί-

ου για επιτροπή επιστημόνων που θα υποβάλλουν προτάσεις αποκατάστασης. Ακόμα τις αναμένουμε. Η δέσμευση του Γ.Γ Αιγαίου για την σύνταξη επιχειρησιακού προγράμματος για την αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων αναζητείται. Επιπλέον, η οικονομική ενίσχυση της πολιτείας για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων -σε χωριά τα οποία βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο- δεν αντιστοιχεί παρά σε ένα πολύ μικρό κλάσμα των πραγματικών αναγκών. Αντίθετα, η μικροπολιτική αντίληψη για την ικανοποίηση πελατειακών και συντεχνιακών συμφερόντων βρήκε πρόθυμους υποστηρικτές, καθώς, για παράδειγμα, δόθηκαν άδειες υλοτόμησης στις καμένες εκτάσεις αλλά και τη συνέχιση του κυνηγιού αμέσως μετά από αυτή την καταστροφή σε όμορες περιοχές με τις πληγείσες. Με αυτά τα δεδομένα πορεύεται η Χίος μετά την πυρκαγιά σε ό,τι αφορά στην αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων. Ποιες ήταν οι προτεραιότητες που θέσαμε ως ΣΥΡΙΖΑ Χίου μετά τη φωτιά για τις οποίες δώσαμε αγώνες σε κάθε επίπεδο; Για εμάς το πλέον σημαντικό ήταν να υιοθετηθεί η αντίληψη συνολικής αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων (σε βραχύ και μέσο χρόνο). Για το σκοπό αυτό σε σύντομο χρόνο -μόλις

ένα μήνα μετά την έναρξη της πυρκαγιάς- επεξεργαστήκαμε και παρουσιάσαμε συγκεκριμένες προτάσεις για το νησί μετά τη φωτιά. Προτάσεις που οργανώθηκαν σε τρεις θεματικές ενότητες (α) το παραγωγικό σύστημα (β) τα διαχειριστικά μέτρα προστασίας του εδάφους των υδάτων και των δασών και (γ) τις συμπληρωματικές δράσεις οι οποίες πρέπει να υποστηριχθούν. Οι θεματικές ενότητες εξειδικεύθηκαν σε πέντε επιμέρους άξονες: (1) την προστασία του εδάφους και τα αντιδιαβρωτικά έργα (2) μέτρα ελέγχου της διάβρωσης (3) προτάσεις για το παραγωγικό σύστημα: ελαιοκαλλιέργεια, μαστιχοκαλλιέργεια, μελισσοκομία, κτηνοτροφία (4) Μέτρα στήριξης της απασχόλησης (5) τις θεματικές ενότητες του τουρισμού, εισοδήματος της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας και της εθελοντικής προσφοράς. Οι προτάσεις αυτές έγιναν απολύτως δεκτές από τις αρμόδιες Αρχές ως ολοκληρωμένες και εφικτές, ωστόσο καμία από αυτές δεν υιοθετήθηκε στην πράξη μέχρι σήμερα. Σχηματίζοντας έναν κύκλο τελειώνουμε από εκεί που αρχίσαμε, το σημείο μηδέν. Η καταστροφή του Αυγούστου έδειξε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τα όρια της αυτοδιοίκησης αλλά και της μνημονιακής συγκυβέρνησης. Η Χίος μετά την πυρκαγιά έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ ένα νέο σχέδιο ανασυγκρότησης με κύριους άξονες την παραγωγή και το περιβάλλον στη κλίμακα του ανθρώπου και της φύσης.

Σε μερικές εβδομάδες συμπληρώνεται ένας χρόνος από την κατάθεση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της πολυεθνικής εταιρείας Ibertrola για το Β.Α. Αιγαίο. Αφορά στην εγκατάσταση Αιολικών Πάρκων συνολικής ισχύος 706 MW σε Χίο, Λέσβο & Λήμνο. Για την αμφιλεγόμενη αυτή «επένδυση» έχει ασκηθεί σκληρή πολιτική και τεχνική κριτική από μεγάλο αριθμό συλλογικοτήτων, οργανώσεων, πολιτών και επιστημόνων. Παράλληλα δε, τόσο η μελέτη όσο και η σκοπιμότητα του έργου αλλά και τα οφέλη που διαφημίζει στις τοπικές κοινωνίες η πολυεθνική εταιρεία έχουν αποδομηθεί τεκμηριωμένα 1. Απέναντι σε αυτή την επένδυση έχει περιγραφεί ένα άλλο σχέδιο αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού επ’ ωφέλεια των κοινωνιών και της οικονομίας τους, συμβατό με τον χαρακτήρα των νησιών. Ωστόσο, γνωρίζουμε όλοι το πόσο «παστρικές» δουλειές κάνουν οι πολυεθνικές: με συστηματικότητα, μέθοδο, υποσχέσεις, πιέσεις και δωράκια. Έτσι, η περιφερειακή αρχή με προκλητικό τρόπο έφερε σε πέρας την αποστολή και «καθάρισε» την υπόθεση2. Γνωμοδότησε θετικά για την ΜΠΕ αγνοώντας -για παράδειγμα- ότι η Χίος κάηκε μόλις τον Αύγουστο και έχουν αλλάξει de facto τα περιβαλλοντικά δεδομένα, ότι στη Λέσβο τα Αιολικά Πάρκα χωροθετούνται εντός του Απολιθωμένου Δάσους και παρά την αντίθεση του Δ/ντή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας αλλά κυρίως ότι η Λήμνος δια του δημάρχου της μετάφερε την αρνητική ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού συμβουλίου και όλων των φορέων του νησιού κατά της ΜΠΕ.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΟΥΧΛΗΣ

δείτε / διαβάστε Επιτροπή ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στη Χίο, Προτάσεις Αποκατάστασης, Ανασυγκρότησης και Αναβάθμισης του περιβάλλοντος και της παραγωγής-οικονομίας στις καμένες περιοχές, διαθέσιμο στο http://goo.gl/ot82l

1.

Περισσότερα για την κοινωνική κινητοποίηση ενάντια στην «Αιγαία Ζεύξη», την πρωτοβουλία πολιτών «Πολίτες και Ανεμογεννήτριες» και απόψεις στο www.voreioaigaiosos.gr 2. Κατά την προσφιλή έκφραση του Γ. Παπακωσταντίνου στην πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη στην Έλλη Στάη.



O

12

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

Απορρύθμιση του χώρου και ο σχεδιασμός που της ταιριάζει Μετά από δυόμιση χρόνια μνημονιακής πολιτικής είναι φανερό ότι ο χώρος προσλαμβάνει κεντρική θέση σε όλες σχεδόν τις διαστάσεις των κοινωνικο-οικονομικών αναδιαρθρώσεων στη χώρα. Δημόσια και ιδιωτική ακίνητη περιουσία, ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές, συνιστούν αδιακρίτως αντικείμενα προς εκμετάλλευση άνευ όρων, μέσα από διαδικασίες εντεινόμενης κερδοσκοπίας. Αντίστοιχα, κεντρική θέση έχει ο χώρος και στη ρητορική για την υπέρβαση της κρίσης: ως πηγή άντλησης εσόδων για την αποπληρωμή του χρέους και ως ένας από τους βασικότερους αναπτυξιακούς συντελεστές για την ενεργοποίηση του real estate και του κατασκευαστικού τομέα. Υποβαθμίζεται ωστόσο σκόπιμα το γεγονός ότι η ίδια η κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις διαδικασίες παραγωγής χώρου που ακολουθήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η κωδικοποίηση αυτής της προσέγγισης αντανακλάται σε μια σειρά πρόσφατων θεσμικών αλλαγών με βασικό άξονα την απορρύθμιση του χώρου και με επιστέγασμα αυτή καθαυτή την απόπειρα μεταρρύθμισης του συστήματος χωρικού σχεδιασμού.

Νέο θεσμικό πλαίσιο στο βωμό των ύψιστων εθνικών στόχων Οι αλλαγές που προωθούνται τελευταία στην πολιτική για το χώρο δεν εμφανίστηκαν ως κεραυνός εν αιθρία. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, συμβαίνουν σημαντικοί μετασχηματισμοί στο κατασκευαστικό και κτηματομεσιτικό κεφάλαιο, σε άμε-

ση συνάρτηση με την αθρόα εισροή πόρων για έργα υποδομής από τα ευρωπαϊκά ταμεία και για την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Πάνω σε ένα νεοφιλελεύθερο πρότυπο ανάπτυξης, το κράτος αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για να διευκολύνει την εκμετάλλευση της γης από το μεγάλο κεφάλαιο, π.χ. με αλλαγές στο φορολογικό σύστημα, με δημιουργία νέων μορφών συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην ανάπτυξη ακινήτων και στην κατασκευή υποδομών, καθώς και με αναδιαμόρφωση του πλαισίου για τις κατασκευαστικές εταιρείες. Για την κατοχύρωση μάλιστα των επενδύσεων σε γη και οικοδομή προωθούνται κατεπείγουσες ή κατά παρέκκλιση διαδικασίες που παρακάμπτουν ή ακυρώνουν το υφιστάμενο πλαίσιο σχεδιασμού. Με το ξέσπασμα της κρίσης το 2010 οι διαδικασίες αυτές όχι μόνο διευρύνονται αλλά και επιταχύνονται. Η ρητορική παραμένει η ίδια: πρέπει να ξεπεραστεί η «γραφειοκρατία» και η «διαφθορά» και ταυτόχρονα πρέπει να ενισχυθεί η «ανταγωνιστικότητα» και η «επιχειρηματικότητα». Μόνο που τώρα όλα αυτά αρθρώνονται γύρω από την «αποπληρωμή του χρέους» και την επαγγελία της «ανάπτυξης» και της δημιουργίας θέσεων εργασίας που προβάλλονται ως ύψιστοι εθνικοί στόχοι, δικαιολογούν κάθε είδους θεσμική αναπροσαρμογή και επιτρέπουν την άμεση παρέμβαση της τρόικας και των εγχώριων και διεθνών οικονομικών συμφερόντων στο σύστημα ρύθμισης του χώρου.

Είναι άλλο πράγμα να διερευνά κανείς το τυχόν «ξεπερασμένο» των θεσμοθετημένων επιπέδων σχεδιασμού και να επιδιώκει την επικαιροποίησή τους κι άλλο το να επαγγέλλεται σχεδιασμό χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα. Είναι υποκρισία να μιλά κανείς για σχεδιασμό που ακυρώνεται αυτόχρημα με «ρήτρες ευελιξίας» που νομιμοποιούν την απόκλιση από τις όποιες θεσμοθετημένες –έστω- κατευθύνσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τους τελευταίους μήνες έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο χωρικής πολιτικής, με ένα πλήθος νόμων και διατάξεων που, με αμιγώς οικονομικά κριτήρια, θέτουν νέα δεδομένα για την ανάπτυξη της δημόσιας περιουσίας (ν. 3986/2011 με τη πρόσφατη τροποποίησή του, ν. 4062/2012), τις στρατηγικές επενδύσεις (ν. 3894/2010, ν.

3982/2011, ν. 4072/2012), τις διαδικασίες και τους όρους δόμησης (ν. 4067/2012, ν.

4030/2011), την περιβαλλοντική προστασία (π.χ. ν. 3818/2010, ν. 3937/2011 κ.ά.), την αυθαίρετη δόμηση (ν. 3843/2010, ν.

4014/2011) και την ατομική ιδιοκτησία (ν.

4021/2011 κλπ). Έχει σημειωθεί -και συνεχίζεται με αμείωτη ένταση- ένας καταιγισμός από νέες ρυθμίσεις για το χώρο με τη μορφή νομοσχεδίων και αλλεπάλληλων τροπολογιών, χωρίς καμία σε βάθος τεκμηρίωση της αναγκαιότητάς τους και χωρίς καμία ουσιαστική διαβούλευση. Πρόκειται για μία διαδικασία που

χαρακτηρίζεται από σοβαρές παλινωδίες και αντιφάσεις, από πληθώρα φωτογραφικών διατάξεων (π.χ. ο ν. 4042/2012), από απουσία αναπτυξιακής στρατηγικής, αλλά κυρίως από έλλειμμα κοινωνικού ελέγχου και δημοκρατικότητας.

Λιγότερο κράτος, νέες δομές λήψης αποφάσεων και μεγάλες επενδύσεις Κεντρικό στοιχείο των εξελίξεων που διαδραματίζονται είναι η συστηματική απομείωση του ρόλου του κράτους στις διαδικασίες ρύθμισης και ελέγχου της παραγωγής του χώρου. Αναδεικνύονται νέες δομές λήψης αποφάσεων, εντός αλλά κυρίως εκτός κρατικού μηχανισμού όπως το παντοδύναμο ΤΑΙΠΕΔ, η «Επενδύστε στην Ελλάδα Α.Ε.»

(Invest in Greece S.A.), η ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε. και η «Παράκτιο Αττικό Μέτωπο Α.Ε.» Οι νέες γενικές γραμματείες, τα τμήματα και οι επιτροπές, καθώς και οι νέες ανώνυμες εταιρείες εμφανίζουν συχνά αλληλοεπικάλυψη στις αρμοδιότητες και στους ρόλους που αφενός συνδέεται με την έλλειψη κεντρικής στρατηγικής και τον αυξημένο ανταγωνισμό στο εσωτερικό των οικονομικών και πολιτικών ελίτ και, αφετέρου, αναπαράγει τη θεσμική ασάφεια που με τόσο ζήλο καταγγέλλεται από τους κυβερνώντες. Κυρίως όμως δημιουργούνται σοβαρά ερωτήματα για το πού και πώς λογοδοτούν οι νέες αυτές Α.Ε. και λοιπά μορφώματα και ποιός είναι τελικά ο ρόλος του κράτους στις διαδικασίες χωρικής ανάπτυξης. Βασικός προσανατολισμός συνολικά των προωθούμενων μεταρρυθμίσεων είναι η διαμόρφωση ενός ελκυστικού περιβάλλοντος για μεγάλης κλίμακας επενδύσεις, εξασφαλίζοντας ευνοϊκούς όρους για την ανάπτυξη της γης, ταχύτητα στις αδειοδοτικές διαδικασίες και ασφάλεια στις επενδύσεις. Η ευελιξία που προσφέρεται στους επενδυτές για την «αξιοποίηση» της δημόσιας περιουσίας και τις στρατηγικές επενδύσεις -δύο τομείς που βρίσκονται στο επίκεντρο της μνημονιακής πολιτικής- κατοχυρώνεται με την εισαγωγή δύο νέων εργαλείων: των Ειδικών Σχεδίων Χωρικής Ανάπτυξης Δημόσιων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ) και των Ειδικών Σχεδίων Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ). Τα εργαλεία αυτά κατισχύουν όλων των επιπέδων θεσμοθετημένου σχεδιασμού, πρακτικά ακυρώνοντάς τον. Με αυτή την έννοια, εργαλεία τύπου ΕΣΧΑΔΑ και ΕΣΧΑΣΕ και όχι μόνο,

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

στοχεύουν στην υπερεκμετάλλευση της γης και στην αναδιανομή της ιδιοκτησίας με συγκέντρωσή της σε λιγότερα χέρια, μέσα από διεθνή κυκλώματα κατασκευαστών, κτηματομεσιτών και τραπεζών. Κι ενώ οι ως άνω «ευελιξίες» μοιάζουν αρκετές για να ξεπεράσουν, προς όφελος των επενδύσεων, ‘εμπόδια και σκοπέλους’ που θέτουν προϋφιστάμενες ρυθμίσεις κάθε επιπέδου, επιχειρείται ως επιστέγασμα και αυτή καθαυτή η μεταρρύθμιση του συστήματος σχεδιασμού στο σύνολό του, κυρίως κατά την πληρότητα, κανονιστικότητα και δεσμευτικότητά του, όσο περιορισμένη και αν έχει εν τέλει υπάρξει. Γιατί, στην πράξη, αντί ενός αποτελεσματικού πλαισίου σχεδιασμού και ρύθμισης του χώρου επικράτησε η ευκαιριακή εφαρμογή ρυθμίσεων που κυρίως αφορούσαν ποσοτικά τη δόμηση, αρκετά λιγότερο τις χρήσεις και τις χωροθετήσεις τους και, ακόμα λιγότερο, την περιβαλλοντική προστασία.

«Προβλήματα» και προβλήματα του χωρικού σχεδιασμού Η προτεινόμενη αναθεώρηση που παρασκευάστηκε σε συνεργαζόμενα με το ΥΠΕΚΑ ‘επιστημονικά εργαστήρια’, κατατέθηκε υπό μορφή τετρασέλιδου σημειώματος στόχων σε «δημόσια διαβούλευση» με περίεργα επιλεγμένους φορείς για 20 μόνο μέρες. Η λίστα των φορέων, η χρονική διάρκεια και η πληροφορία επί της οποίας αναμένονταν οι παρατηρήσεις, ήταν όλα ασφαλώς αφαιρετικά και αφηρημένα. Εντούτοις, περιλαμβάνεται σ’ αυτήν την τεχνηέντως ελλιπή πληροφόρηση μια -επιστημονικά και τυπικά αναγκαία- παράγραφος που κατονομάζει τα «προβλήματα» στα οποία καλείται να απαντήσει η προτεινόμενη μεταρρύθμιση. Και εκεί κατονομάζονται ως «προβλήματα» η πολυνομία, οι ασάφειες, οι συγκρούσεις των ρυθμίσεων, ο ελλιπής συντονισμός μεταξύ των επιπέδων και εργαλείων σχεδιασμού, καθώς και οι καθυστερήσεις στην κατάρτιση, έγκριση, αναθεώρηση ή επικαιροποίηση, που «αποθαρρύνουν ή και ματαιώνουν την υγιή επιχειρηματικότητα». Τέλος, ως πρόβλημα κατακεραυνώνεται ασφαλώς και η «ακαμψία» των χωρικών ρυθμίσεων. Στην πράξη ωστόσο, στην όποια σημερινή πολυνομία αντιπαρατίθεται πλέον ένα όλο και πιο πολυδαίδαλο σώμα νόμων και αντισυνταγματικά ενταγμένων τροπολογιών τους σε άσχετα νομοθετήματα (όπως π.χ. αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω) που επικαθορίζουν τα του χώρου και ο κατάλογος αναμένεται να μακρύνει προσεχώς και περαιτέρω. Η συμβατότητα των επιπέδων μεταξύ τους και η υπαγωγή του κατώτερου στο ανώτερο είναι όντως αυτονόητες επιστημονικές επιταγές. Και η τυχόν έλλειψη αυτής της συμβατότητας, τα χωρικά πρωθύστερα ή «τετελεσμένα», καθώς και οι μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις ως προς την τελική έγκριση και εφαρμογή των σχεδιασμών είναι προ-

βλήματα που σχετίζονται όχι τόσο με εγγενείς αδράνειες των διαδικασιών, όσο με αυτή καθαυτή τη διαδικασία διαιτησίας ή διελκυστίνδας ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα που δύνανται να μπλοκάρουν έως και να ακυρώσουν τον σχεδιασμό. Όμως, η διαιτησία μεταξύ αντικρουόμενων συμφερόντων συνιστά ίσως τον υπαρξιακό πυρήνα του χωρικού σχεδιασμού, επομένως είναι πάντοτε ζητούμενο όσο δύσκολη κι αν αποδεικνύεται στην πράξη. Διευρυμένη διαβούλευση και κοινωνική συμμετοχή (από τα πάνω κι από τα κάτω) ήδη από το στάδιο της κατάρτισης μπορεί να αμβλύνει τις οξείες γωνίες αυτής της διαδικασίας και να εξασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια. Παράλληλα, η αναθεώρηση ή επικαιροποίηση εγκεκριμένων σχεδίων προβλέπεται προ πολλού και μπορεί να εξασφαλίσει τη συμβατότητα μεταξύ των επιπέδων σχεδιασμού. Το αν και γιατί αυτό δεν κατέστη δυνατόν κατά περίπτωση δεν προεξοφλείται πάντως μέσω της αναθεώρησης του συστήματος σχεδιασμού και αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Δεν κομίζουμε γλαύκα εις Αθήνας αν θυμίσουμε ότι η στασιμότητα στην έγκριση, στις αναθεωρήσεις κλπ βόλεψε και βολεύει ποικιλοτρόπως ποικίλους ενδιαφερόμενους και εξασφάλισε κατά καιρούς ποικιλώνυμη εκλογική πελατεία σε ενεχόμενους αιρετούς κάθε βαθμίδας. Το πράγμα είναι αυταπόδεικτο αν αναλογιστεί κανείς και μόνο το γεγονός ότι στην μοναδική περίοδο κατά την οποία παρήχθη μαζικά έργο σχεδιασμού, κάθε επιπέδου και με συγκριτικά ικανοποιητική ταχύτητα ήταν στην αλήστου μνήμης, πλην εξαιρετικά σύντομη, «περίοδο Τρίτση», κατά την οποία όμως η σχετική πολιτική βούληση περίσσευε.

Απαντήσεις απορρύθμισης σε «προβλήματα» «ρύθμισης» Στην προτεινόμενη μεταρρύθμιση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού φαίνεται πως ως «ασάφεια» αναγνωρίζεται η κανονιστικότητα των υφιστάμενων επιπέδων. Γιατί πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς το ότι στην ασάφεια των κανονιστικού χαρακτήρα επιπέδων σχεδιασμού, απαντούν με πλαίσια «κατευθυντήριου χαρακτήρα»; Εκτός, αν μέσω αυτού του ‘φλουταρίσματος’ απλώς αίρονται οι καταραμένες «ακαμψίες», έστω θυσιάζοντας λίγη σαφήνεια παραπάνω. Τα διαφημιστικά τρυκ της προτεινόμενης μεταρρύθμισης περιλαμβάνουν την επαγγελία μείωσης των επιπέδων από επτά σε πέντε (πράγμα καθόλου αυταπόδεικτο από τον συνημμένο πίνακα, μένει να δούμε το τελικό άθροισμα), την απομείωση των απαιτήσεων «συμμόρφωσης» της επένδυσης μόνο ως προς δύο επίπεδα κατευθυντήριου σχεδιασμού, και πάνω απ’ όλα, την ακόμα δραστικότερη απομείωση της δεσμευτικότητας του σχεδιασμού τόσο ως προς το περιεχόμενό του το οποίο υποβιβάζεται σε κατευθυντήριο (σε όλα τα επίπεδα πλην του ρυμοτομικού σχεδίου και του σχεδίου χρήσεων γης), όσο

και ως προς τη θεσμική του κατοχύρωση η οποία υποβιβάζεται σε αρκετές περιπτώσεις σε απλή ΚΥΑ. Με τον τρόπο αυτό, αν ξεπερνιέται κάτι, αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο (και σίγουρα ακατονόμαστο) εμπόδιο και φόβητρο για τον κάθε ενδιαφερόμενο «επενδυτή», που είναι η δυναμική των προσφυγών και των τελικών αποφάσεων του ΣτΕ, η οποία τόσο έχει ταλαιπωρήσει και στο παρελθόν όπως πολύ καλά γνωρίζουμε. Ξεπερνιέται επίσης η περισσή δημοκρατία των κοινοβουλευτικών διαδικασιών, αφού οι ΚΥΑ δεν περνάνε από τέτοιο δημοκρατικό έλεγχο. Είναι άλλο πράγμα να διερευνά κανείς το τυχόν «ξεπερασμένο» των θεσμοθετημένων επιπέδων σχεδιασμού και να επιδιώκει την επικαιροποίησή τους κι άλλο το να επαγγέλλεται σχεδιασμό χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα. Είναι υποκρισία να μιλά κανείς για σχεδιασμό που ακυρώνεται αυτόχρημα με «ρήτρες ευελιξίας» που νομιμοποιούν την απόκλιση από τις όποιες θεσμοθετημένες –έστω- κατευθύνσεις. Οι συνοδές προτεραιότητες είναι εξίσου αποκαλυπτικές: βελτίωση των όρων για την ιδιωτική πολεοδόμηση, μεταρρυθμίσεις που αφορούν τακτοποιήσεις ζητημάτων σχετικά με την εκτός σχεδίου δόμηση, τα αυθαίρετα, τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς κ.ά. Οι επιχειρούμενες «μεταρρυθμίσεις» στο σύνολό τους αντανακλούν τη διάθεση της κεντρικής διοίκησης αφενός να αποστεί της αρμοδιότητάς της να προγραμματίζει, να σχεδιάζει, να ελέγχει το χώρο υπέρ του κοινωνικού συνόλου μέσω της προσχηματικής μεταφοράς ‘μεταρρυθμισμένων’ επί το χαλαρότερο σχετικών αρμοδιοτήτων στους ΟΤΑ (τους οποίους, από την άλλη πόρτα, απογυμνώνει από προσωπικό και πόρους), αφετέρου να θεσμοθετήσει διαδικασίες και πλαίσια κατ’ όνομα μόνο σχεδιασμού, ad hoc για τις ανάγκες του εκάστοτε ενδιαφερόμενου επενδυτή ή λομπίστα. Η θεσμική και ουσιαστική αποδυνάμωση του χωρικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με την μερική παραίτηση του κράτους από την ευθύνη του για τη ρύθμιση και υπεράσπιση του χώρου, θά’ λεγε κανείς ότι προσκρούει οριακά στον πυρήνα της συνταγματικής επιταγής του άρθρου 24 που τα κατονομάζει ρητά ως αρμοδιότητες και υποχρεώσεις του.

Χωρική δικαιοσύνη: έλλειμμα και αίτημα Το σύνολο των επιχειρούμενων θεσμι-

13

κών αλλαγών που σχετίζονται με το χώρο εντάσσονται πλέον ρητά σε ένα νεοφιλελεύθερο πλαίσιο απορρύθμισης και επιδιώκουν το δομικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και των παραγωγικών σχέσεων, κάτι που ήδη βιώνουμε με δραματικό τρόπο. Με την επιχειρούμενη μεταρρύθμιση, πέραν του ότι περιορίζεται ο σχεδιασμός σε επίπεδο κατευθύνσεων, μοιάζει όχι μόνο να μην αντιμετωπίζεται αλλά να διευκολύνεται η λειτουργία του στα καθ’ ημάς ως εκ των υστέρων νομιμοποιητή επιμέρους και ασυσχέτιστων πολιτικών ή προειλημμένων αποφάσεων βάσει «συμφωνιών» που κατά τεκμήριο ευνοούν εγχώριες και διεθνείς, παραδοσιακές και νεοπαγείς ομάδες συμφερόντων. Βασικότερη προτεραιότητα της επιχειρούμενης απορρύθμισης είναι ακριβώς η και σε θεσμικό επίπεδο αποδυνάμωση της εξ ορισμού φιλοσοφίας του χωρικού σχεδιασμού ως εγγυητή του «κοινού καλού» με αναφορά στις επιμέρους κοινωνικές δυνάμεις, τις παραγωγικές σχέσεις και την προστασία του περιβάλλοντος. Το ότι ο σχεδιασμός στην Ελλάδα εν πολλοίς απέτυχε να λειτουργήσει σ’ αυτή την κατεύθυνση, συνιστά το σημαντικότερο έλλειμμα. Γι’ αυτό, η υποστήριξη του σχεδιασμού με ενισχυμένες προτεραιότητες χωρικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης συνιστά ίσως το πιο επίκαιρο αίτημα, ιδιαίτερα στη συγκυρία της κρίσης. ΦερενΙκη ΒαταβΑλη ΜαρΙα ΚαλαντζοποΥλου



O

14

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

διάλογοι

για το φυσικό περιβάλλον και τις προστατευόμενες περιοχές Το φυσικό περιβάλλον είναι ο πολυτιμότερος πόρος της χώρας. Από αυτό εξαρτόμαστε για βασικές παροχές που θεωρούμε δεδομένες (καθαρό νερό, αέρας, εκτατική κτηνοτροφία, αλιεία, υγεία, ψυχική υγεία, έμπνευση, ψυχαγωγία…). Τα φυσικά οικοσυστήματα παρέχουν τους θηρευτές (πουλιά, ερπετά, έντομα...) που ελέγχουν τα παράσιτα των αγροτικών οικοσυστημάτων. Αποτελούν τον φυσικό μηχανισμό παροχής καθαρού νερού και ελέγχου των πλημμύρων για τις αγροτικές και αστικές περιοχές. Στο φυσικό περιβάλλον στηρίζεται η βαριά βιομηχανία της χώρας, ο τουρισμός, που συμμετέχει με 15% στο ΑΕΠ. Η βιοποικιλότητα που συντηρούν τα φυσικά οικοσυστήματα είναι η πηγή όλων των (υφιστάμενων και μελλοντικών) φαρμάκων και τροφίμων αλλά και πολλών υλικών. Τις παραπάνω παροχές δεν μπορούμε να ούτε να τις αναπληρώσουμε ούτε να τις αγοράσουμε αν χαθούν. Η θεώρηση του ανθρώπου ως κυρίαρχου της φύσης, έχει δώσει το άλλοθι στον καπιταλισμό για τη ληστρική εκμετάλλευσή της. Στο πλαίσιο της καπιταλιστικής «μεταγλώσσας» (π.χ. παράπλευρες απώλειες για σφαγές αμάχων) η ληστεία αυτή ονομάστηκε αρχικά «ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον». Όταν άρχισε να ξεθωριάζει ο «σεβασμός», βρήκαμε χαριτωμένα επίθετα για την ανάπτυξη: αειφόρος, πράσινη, αξιοβίωτη... Η σχέση με το περιβάλλον καθορίζεται από το στόχο που εμείς ως κοινωνία θέτομε και αυτός είναι ταξικός: μπορεί να είναι είτε το κέρδος είτε οι ανάγκες. Αν συμφωνήσουμε ότι είναι το δεύτερο, οι ανάγκες της κοινωνίας, τότε η ανάπτυξη δεν χρειάζεται κανένα κοσμητικό επίθετο. Αποτελεί θεμελιώδες πρόταγμα να αντιληφθούμε ότι ο άνθρωπος είναι μέρος και όχι κυρίαρχος της φύσης όπως έδειξε (και για αυτό μισήθηκε) ο μπάρμπα Δαρβίνος. Διαχειρίζεται τμήματα της φύσης για τις ανάγκες του (π.χ. καλλιέργειες, δρόμοι, αστικές περιοχές κ.λπ.). Εξίσου ορθολογική και αναγκαία επιλογή διαχείρισης είναι και ο ορισμός τμημάτων της φύσης όπου η παρέμβασή μας είναι η ελάχιστη δυνατή, με στόχο τη συνέχεια της ύπαρξης των πόρων που προανέφερα. Το φυσικό περιβάλλον δηλαδή, χρειάζεται χώρο τον οποίο συντεταγμένα και ορθολογικά πρέπει να επιλέξουμε να παραχωρήσουμε (αυτό που συμβατικά ονομάζουμε «προστατευόμενες περιοχές») ως τελευταίο καταφύγιο της βιοποικιλότητας που χάνεται με αυξανόμενους ρυθμούς. Και αυτό όχι για τα καημένα τα ζωάκια ή τα λουλουδάκια αλλά γιατί είναι ζωτική ανάγκη δική μας, της κοινωνίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο χώρος διαχωρίζεται σε προστατευόμενο και μη. ΟΛΕΣ μας οι πρακτικές συντείνουν σε καλή ποιότητα περιβάλλοντος, εφόσον μπούσουλας είναι οι ανάγκες της κοινωνίας. Στις «προστατευόμενες περιοχές» ορίζουμε τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες με άλλο στόχο από τις αγροτικές ή αστικές. Αποτελεί εξάλλου ακραία αλαζονεία να θεωρούμε ότι είμαστε ικανοί να προστατέψουμε οτιδήποτε. Η προστασία ενέχει την έννοια της σταθερότητας εκεί που ο κανόνας είναι η αλλαγή, η εξέλιξη. Η Φύση έχει επιβιώσει από τεράστιες καταστροφές χωρίς προστασία. Η ερώτηση είναι αν ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει από την καταστροφή που προκαλεί στο περιβάλλον η οικονομία της αγοράς. Το παραπάνω σκεπτικό περιγράφει μια συνολική θεώρηση της οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας δεδομένου μάλιστα ότι η περιβαλλοντική διάσταση διαπερνά κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Διατυπωμένο ως σύνθημα: η οικολογία είναι η οικονομία των αναγκών. Θα είμαστε τόσο πιο κερδισμένοι, όσο πιο γρήγορα φτάσουμε εκεί από επιλογή και όχι αναγκασμένοι από τις ολέθριες επιπτώσεις της οικονομίας των αγορών. ΠΕΤΡΟΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ

Συχνά η συζήτηση για τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση γίνεται με την αντιπαραβολή ενός «Ανθρώπου» με κεφαλαίο «Α» και μιας «Φύσης» με κεφαλαίο «Φ». Τα κεφαλαία αρχικά αποπλαισιοποιούν τις έννοιες «άνθρωπος» και «φύση» από τα ιστορικά τους συμφραζόμενα και αναπαριστούν έναν «Άνθρωπο» με ανάγκες εκτός κοινωνικού συγκειμένου και μια «Φύση» την οποία ο «Άνθρωπος» σέβεται μόνο αν την θαυμάζει ως παρατηρητής. Κάθε οικονομική δραστηριότητα θεωρείται ότι θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στην υποβάθμιση της «Φύσης». Η προσέγγιση αυτή αφαιρεί την ιστορικότητα που προσδίδει και στον «άνθρωπο» και στη «φύση» η ένταξή τους σε έναν δεδομένο κάθε φορά τρόπο παραγωγής, σε μια συγκεκριμένη διάταξη παραγωγικών δυνάμεων που μπαίνουν σε κίνηση κάτω από συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής. Για τη μαρξιστική παράδοση, ο μετασχηματισμός της φύσης μέσα από την εργασία συνιστά καταστατική ιδιότητα της ανθρώπινης κοινωνίας. Τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά για τις προστατευόμενες περιοχές; Στο παρελθόν έχουν υπάρξει πολλές δραστηριότητες που συνέβαλαν καθοριστικά στην αύξηση της ετερογένειας βιοτόπων και ειδών. Τα διαχειριστικά σχέδια των προστατευόμενων περιοχών συχνά προβλέπουν αποκατάσταση παραδοσιακών δραστηριοτήτων που θεωρούνται ιδανικές για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων. Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος μουσειοποίησης των προστατευόμενων περιοχών και των τοπικών κοινωνιών με την επαναφορά σε παραδοσιακές δραστηριότητες να εκφυλίζεται σε τουριστικό θέαμα. Ένας δεύτερος κίνδυνος είναι να επικεντρωθούμε στο εσωτερικό των προστατευόμενων περιοχών και να μη δώσουμε ποτέ τη μάχη για όλα όσα μένουν εκτός των προστατευόμενων περιοχών. Μπορούμε να δούμε τις προστατευόμενες περιοχές ως χώρους εφαρμογής εναλλακτικών ρυθμίσεων χρήσης γης, ως χώρους πειραματισμού για ένα εναλλακτικό πρότυπο παραγωγικής ανασυγκρότησης με στόχο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και τον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγικής διαδικασίας, όπου οι συνθήκες της παραγωγής και η επίπτωσή τους στην αναπαραγωγή της κοινωνίας θα είναι πάντοτε βασική προτεραιότητα. Μπορούμε να δούμε τις προστατευόμενες περιοχές ως χώρους πειραματισμού για τη δημοκρατία, για τη συμμετοχή του κόσμου της εργασίας στην ανάπτυξη μορφών κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Μπορούμε, τέλος, να επιδιώξουμε να εξάγουμε τα πετυχημένα παραδείγματα έξω από τις προστατευόμενες περιοχές, να τις χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό για τον άλλον κόσμο που είναι εφικτός. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να νοηματοδοτήσουμε την έννοια «προστασία»: προστατεύουμε τη δυνατότητα της κοινωνίας να χειραφετηθεί μέσα από την αποκατάσταση της σχέσης κοινωνία-φύση που περνά μέσα από την αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να προσεγγίσουμε γενικότερα και την κρίσιμη, στη σημερινή συγκυρία, συνεισφορά της ριζοσπαστικής οικολογίας στο πρόγραμμα της Αριστεράς. ΤΑσος ΧοβαρδΑς

O

ικοτριβές

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

15 ιδέες & θεωρία

Οικοσοσιαλισμός: ένας πρώτος ορισμός ΄Αρθρο του Κλεμάν Σενεσάλ (Clément Sénéchal)

Μετά από τέσσερα χρόνια δημόσιων διαβουλεύσεων και εσωτερικών ζυμώσεων, το Γαλλικό Κόμμα της Αριστεράς (Parti de Gauche) ξεκίνησε σειρά σεμιναρίων σχετικά με ένα οικοσοσιαλιστικό πρόγραμμα που, υπερβαίνοντας τα σύγχρονα αδιέξοδα του καπιταλισμού και του παραγωγισμού, θα αναζητήσει μια σύνθεση μεταξύ σοσιαλισμού, κοινωνικής δημοκρατίας και πολιτικής οικολογίας. Το Κόμμα της Αριστεράς θεωρεί ότι στο πλαίσιο της πολλαπλής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, είναι πολύ σημαντικό να εμβαθύνουμε την ανάλυσή μας σχετικά με την υπάρχουσα κατάσταση, τη θεωρητική απάντηση και το πολιτικό μας σχέδιο.

Οι εγγενείς αδυναμίες του καπιταλισμού Το πολιτικό ρεύμα του οικοσοσιαλισμού θεμελιώνεται κατ’ αρχάς σε μια επιστημονική διαπίστωση: η παγκόσμια υπερθέρμανση από την οποία υποφέρει ο πλανήτης (και στην οποία θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τη μείωση των υπόγειων υδάτων και της χερσαίας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας, τη διατάραξη του κύκλου του άνθρακα και του κύκλου του αζώτου –υπεύθυνη για την εξάντληση των γαιών–, την αποστράγγιση των φυσικών πόρων, κ.ο.κ.) πλησιάζει επικίνδυνα σε επίπεδα κρίσιμα για την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η κλιματική υπερθέρμανση περικλείει όλες τις όψεις της παράλογης καταστροφής από την οποία υποφέρει το περιβάλλον μας λόγω της καθυπόταξής του σε ένα οικονομικό σύστημα βασισμένο σε μια επεκτατική ανάπτυξη, στην απεριόριστη συσσώρευση του κεφαλαίου και στην εκθετική υπερπαραγωγή αγαθών. Αυτό το οικονομικό σύστημα έχει ένα όνομα: καπιταλισμός. Παραγωγιστικός από τη φύση του, ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός –τον οποίο κατευθύνει η κερδοσκοπία και κάνει εφικτό η ελεύθερη ανταλλαγή– αποδεικνύεται ενδογενώς ελαττωματικός όταν το ζητούμενο είναι να λάβει υπόψη και να αντιμετωπίσει τις αντιφάσεις στις οποίες υποβάλλει το περιβάλλον, που σήμερα τελεί υπό υπερεκμετάλλευση. Με μια λέξη: τα συμφέροντα της φύσης, που είναι επίσης τα συμφέροντα της ανθρωπότητας, είναι ξένα προς

τα συμφέροντα του κεφαλαίου• και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει μεταμορφωθεί σε ανάπτυξη καταστροφικών δυνάμεων. Οι οικοοσοσιαλισμός λοιπόν είναι αντιφιλελεύθερος: απορρίπτει το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας που βασίζεται σε έναν αφηρημένο ατομικισμό, στην ανάπτυξη, στην ιδιωτική ιδιοκτησία και την ιδιωτικοποίηση του κόσμου, στον ανταγωνισμό όλων με όλους και στην επιθετική αυτονόμηση του οικονομικού πεδίου.

Μακριά από τον πράσινο καπιταλισμό και τη βαθιά οικολογία Ο οικοσοσιαλισμός πρεσβεύει λοιπόν μια πολιτική οικολογία στους αντίποδες του πράσινου καπιταλισμού που υπερασπίζονται οι λιβανιστές της πράσινης ανάπτυξης, για τους οποίους δεν ξέρει κανείς πια στ’ αλήθεια αν είναι σοσιαλδημοκράτες ή ευθέως νεοφιλελεύθεροι – γιατί τόσο ισχνή έχει γίνει η διάκριση ανάμεσα σε αυτές τις δύο πολιτικές επωνυμίες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο πράσινος καπιταλισμός αναπαράγει το θεμελιώδες σφάλμα που συνίσταται στο να μην ανατρέχει κανείς στις απαρχές των αντιφάσεων μεταξύ παραγωγισμού και σεβασμού του περιβάλλοντος. Πιστεύοντας ότι μπορεί να διορθώσει την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων καταφεύγοντας σε αγοραίες λύσεις (όπως τα δικαιώματα ρύπανσης), στην πραγματικότητα συμβάλλει στο να ενταχθεί και το περιβάλλον στη σφαίρα της εμπορευματοποίησης και να υπαχθεί στην καπιταλιστική ορθολογικότητα. Το αποτέλεσμα: μια καλπάζουσα χρηματιστικοποίηση της φύσης, ένας αληθινός βιασμός του οικουμενικού της χαρακτήρα. Ένας δρόμος χωρίς διέξοδο, λοιπόν. Ακόμα χειρότερα: ένας φαύλος κύκλος.

Όμως ο οικοσοσιαλισμός αποστασιοποιείται εξίσου και από τη λεγόμενη «βαθιά οικολογία», την οποία σκιαγράφησε ο Νορβηγός Άρνε Νάες και η οποία ανάγει τον άνθρωπο στην καθαρή βιολογική σύστασή του, σε ένα είδος μεταξύ των άλλων μέσα σε μια μητέρα Φύση απαλλαγμένη από ιεραρχίες. Η σχετικιστική αυτή θεώρηση, που αξιώνει να δοθούν τα ίδια δικαιώματα σε όλα τα έμβια όντα –ή και σε όλα τα συστατικά του περιβάλλοντος–, αμφισβητεί εκ θεμελίων τον ουμανισμό του Διαφωτισμού που διακηρύχθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση. Ο οικοσοσιαλισμός, ωστόσο, είναι πρωτίστως ένα ουμανιστικό πρόταγμα, που φέρεται από ένα είδος το οποίο είναι το μόνο ικανό να οργανώνεται πολιτικά μέσα στη Res publica και να διατυπώνει αρχές δικαιοσύνης. Επαναβεβαιώνει έτσι, μαζί με τον Ζαν Ζωρές, ότι ο σοσιαλισμός είναι η λογική κατάληξη της Δημοκρατίας.

Μια νέα συλλογική χειραφέτηση Ο οικοσοσιαλισμός αποτελεί επομένως ένα επαναστατικό πολιτικό ρεύμα που φιλοδοξεί να μετασχηματίσει ριζικά τη μορφή του πολιτικού μας καθεστώτος και το περιεχόμενο της κοινωνικής μας οργάνωσης. Το διακύβευμά του δεν είναι μόνο η προστασία της φύσης ως διακριτού και διαχωρισμένου πεδίου των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, αλλά η προστασία και ο εμπλουτισμός του βιοτικού περιβάλλοντος των ανθρωπίνων όντων. Στηρίζεται στις οικουμενικές πολιτικές συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης για να επαναβεβαιώσει την απτή ύπαρξη ενός γενικού ανθρώπινου συμφέροντος, ορίου και δηκτικής διάψευσης της μυθοπλασίας του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού. Καθώς ένα τέτοιο γενικό συμφέρον θεωρείται αποδεδειγμένο, το ζητούμενο είναι να συμ-

φιλιωθούν ξανά η οικονομία με την πολιτική, να επαναβεβαιωθεί ότι η οικονομική δραστηριότητα πρέπει να αναπτύσσεται δημοκρατικά με γνώμονα την κοινωνική και συλλογική σκοπιμότητά της. Γίνεται συνεπώς επιτακτικό να επανεφευρεθούν οικονομικές διαδικασίες επικεντρωμένες στην αξία χρήσης (που σήμερα είναι εντελώς αποκομμένη από την ανταλλακτική αξία). Αυτή η επαναξιολόγηση της αξίας χρήσης εντάσσεται σε μια πολιτική σκέψη της μακράς διάρκειας, που θα είναι απαλλαγμένη από την τυραννία του βραχυπρόθεσμου μέσω ενός συλλογικά καθορισμένου οικολογικού σχεδιασμού, που θα είναι ικανή να πάρει τα αναγκαία μέτρα για μια πραγματική οικολογική μετάβαση και να τηρεί με συνέπεια τον σεβασμό του περιβάλλοντος που χρειάζεται η διαιώνιση του ανθρώπινου είδους μέσα σε κλίμα πολιτισμού. Όντας ριζοσπαστικά δημοκρατικό, το οικοσοσιαλιστικό πρόταγμα εγγράφει τη δράση του στον ορίζοντα μιας νέας χειραφέτησης των πολιτών και προϋποθέτει μια κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ως φυσικών πόρων που έχουν αναχθεί σε κοινά αγαθά. Αυτός ο νέος σοσιαλισμός, κριτικός όχι μόνο προς τις παραγωγικές σχέσεις αλλά εξίσου και προς τις παραγωγικές συνθήκες, επιδιώκει να λύσει διαμιάς τους ανταγωνισμούς μεταξύ κεφαλαίου και φύσης όσο και τους ανταγωνισμούς μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Πράγματι, το οικοσοσιαλιστικό πρόταγμα καλεί στην ανασυγκρότηση ενός συλλογικού φαντασιακού απαλλαγμένου από τις απύθμενες κενότητες του καταναλωτισμού, αντικαθιστώντας το ποσοτικό με το ποιοτικό σε καθετί, ξεκινώντας από τη σχέση με τους άλλους και με το περιβάλλον. μετάφραση: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ



O

16

ικοτριβές

είδαμε...

Ιανουάριος 2013 – τ. 1

«Ανάπτυξη» χωρίς ΜΑΤ, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες γίνεται; Στη Ναντ της Δυτικής Γαλλίας, χιλιάδες κόσμου –ακόμα και οι αστικές εφημερίδες μιλάνε για διαδηλώσεις με 40.000 κόσμου στην περιοχήέχουν αρχίσει ένα μεγάλο αγώνα από το φθινόπωρο ενάντια στα «αναπτυξιακά» πλάνα της κυβέρνησης και μεγάλων κατασκευαστικών εταιριών για τη δημιουργία νέου αεροδρομίου. Το σχέδιο μιλάει για κατασκευή νέου αεροδρομίου (ενώ η πόλη διαθέτει ήδη ένα) σε περιοχή που είναι εξ ολοκλήρου δασική γη και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η κυβέρνηση έχει στείλει τα γαλλικά ΜΑΤ να «κάνουν τη βρώμικη δουλειά». Από τη Χαλκιδική μέχρι τη Γαλλία και τις χώρες του παγκόσμιου Νότου, το σύνθημα είναι το ίδιο «Οι ανάγκες μας ενάντια στην ανάπτυξή τους!»

Χαιρετίσματα από τη Φινλανδία, τη χώρα των πράσινων εξορύξεων

Περί πράσινων εξορύξεων και άλλων φαιδρών Στη περιοχή Talvivaara της Φινλανδίας η εταιρεία εξορύξεων που δραστηριοποιείται εκεί υποστηρίζει ότι εξορύσσει ουράνιο με τους πλέον συμβατούς με το περιβάλλον όρους. Τα αποτελέσματα της κατά-«πράσινης» δραστηριόητητας της είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττα: Μέχρι σήμερα (και ενώ η εταιρεία δραστηριοποιείται στην περιοχή από το 2009) τουλάχιστον 250 στρέμματα γης (κυρίως ρέματα και λίμνες) έχουν ρυπανθεί ανεπανόρθωτα από τις απορρίψεις των λυμάτων που περιέχουν ουράνιο και βαρέα μέταλλα. Υπολογίζεται ότι μέχρι χίλια κιλά ουρανίου έχει ήδη συσσωρεύσει ως ίζημα στους στο έδαφος της περιοχής! Τελικά πόσο μακρυά είναι η Φινλανδία από τη Χαλκιδική;

«Πράσινη» δημιουργικότητα μετά τον τυφώνα

Μετά το χάος που προκάλεσε ο τυφώνας Σάντυ στη Νέα Υόρκη, παρατηρήθηκε ένα κύμα αλληλεγγύης μεταξύ κοινοτήτων και ομάδων βάσης στην πόλη: στις φωτογραφίες, δυο συλλογικότητες, η «Solar One» που προωθεί τη βιώσιμη ενέργεια, και η ομάδα ποδηλατών «Time’s Up», προσφέρουν δωρεάν φόρτιση τηλεφώνων σε κατοίκους με χρήση φωτοβολταϊκών και ενέργειας από την κίνηση ποδηλάτων αντίστοιχα.

Η άλλη Αμερική ενάντια στις πετρελαϊκές της Στις 07/01/2013, φοιτητές αλυσοδέθηκαν στα γραφεία της εταιρείας TransCanada, στη Μασαχουσέτη. Η TransCanada είναι ιδιοκτήτρια του αγωγού Keystone που μεταφέρει πετρέλαιο από τον Καναδά στις ΗΠΑ. Το γιγάντιο έργο επέκτασης του αγωγού (Keystone XL, μήκους 1.700 μιλίων) προς τα διυλιστήρια του Τέξας έχει εγείρει σημαντικές αντιδράσεις γιατί βασίζεται στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων μη συμβατικού πετρελαίου ασφαλτούχου άμμου (tar sands). Η εξόρυξη από κοιτάσματα tar sands, σύμφωνα με περιβαλλοντικές οργανώσεις, ερευνητικούς οργανισμούς αλλά και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες της Ε.Ε., δημιουργεί πολύ μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τα συμβατικά πετρελαϊκά κοιτάσματα.

Μια μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή αποφεύχθηκε από καθαρή τύχη! Στις 31 Δεκεμβρίου 2012 η πλατφόρμα εξόρυξης πετρελαίου Kulluk της Shell προσέκρουσε στο νησί Sitkadilak στο δυτικό κόλπο της Αλάσκα σε νερά με βάθος μόλις 12 μέτρων, ενώ την ρυμουλκούσαν από την Αρκτική προς την Αλάσκα. 4.300 τόνοι (!) πετρελαιοειδών βρίσκονται στην προσαραγμένη πλέον πλατφόρμα ενώ ευτυχώς δεν έχει αναφερθεί κάποια διαρροή. Το ειρωνικό της υπόθεσης: Το λιώσιμο των πάγων στο Βόρειο Πόλο λόγω της κλιματικής αλλαγής που εν πολλοίς η υπέρμετρη χρύση ορυκτών πόρων προκαλεί, προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων πετραιλαικών καθώς νέα κοιτάσματα πετρελαίου έρχονται στο φως. Και για μια ακόμη φορά οι πετρελαικές εταιρείες «φλερτάρουν» με μη αντιστρέψιμες περιβαλλοντικές καταστροφές στο κηνύγι για την εξόρυξη και της τελευταίας σταγόνας του μαύρου χρυσού!