Οικοτριβές #2

απορρίμματα: με τους εργολάβους ή την κοινωνία;

O

ικοτριβές Φεβρουάριος 2013, τ. 2

ποια «ανάπτυξη» μάς πουλάνε; Η «ανάπτυξη» κατέφθασε! Μετά την πολυπόθητη δόση-φάντασμα που έλαβαν οι τράπεζές «μας», η κυβέρνηση ξεκίνησε να κλίνει σε όλες τις πτώσεις την «ανάπτυξη». Η χρεοκοπία αποφεύχθηκε, η ανάπτυξη ήρθε, μας λένε. Γι’ αυτό και ο υπουργός Οικονομικών, με περίσσεια αισιοδοξία, έσπευσε να εξαγγείλει δεκαετές (!) πλάνο «αναπτυξιακού» σχεδιασμού, πράγμα που είχαμε να δούμε από τα στερνά της χούντας. Η συνταγή γνωστή: ξεπούλημα δημόσιας γης και λειτουργιών, ιδιωτικοποίηση όλων των δημόσιων επιχειρήσεων άμεσα, περαιτέρω απολύσεις στο δημόσιο τομέα προς όφελος της ανταγωνιστικότητας. Φυσικά, παρόλο

τον κυρίαρχο λόγο περί του αντίθετου, η χρεοκοπία έχει μπει μέσα στα σπίτια μας, οι κοινωνικές παροχές μηδενίζονται, ακόμα και ο κατώτατος μισθός κινδυνεύει, και το περιβάλλον επανέρχεται στη «φυσική» του θέση από πλευράς νεοφιλελεύθερου μπλοκ: είτε εισέρχεται στους νόμους της αγοράς είτε θεωρείται παράπλευρη απώλεια. Μόνο το τελευταίο διάστημα, από τις αρχές του χρόνου, η κυβέρνηση της ΝΔ και των «προθύμων» διαρρέει, εξαγγέλλει και προωθεί μέτρα που δικαιολογημένα… τρομάζουν: Επισημοποιήθηκε η παραχώρηση εξωφρενικών προνομίων στους μεγαλοεπενδυτές

του τουρισμού, μέσα από ένα νομοσχέδιο – «σκούπα» που κυριολεκτικά σαρώνει την προστασία μεγάλων εκτάσεων γης – ιδιαίτερα παραθαλάσσιων και χαρίζει δικαιώματα υπερδόμησης σε ξενοδοχεία-φρούρια. Γενικότερα, αυτήν την περίοδο προωθείται ένα εντελώς νέο πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού που μόνο πρόδηλο στόχο έχει την προσέλκυση επενδύσεων ανεξαρτήτως κάθε περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους. Πάνω στην… αναμπουμπούλα, ζήτησαν και οι βιομήχανοι φτηνότερο ρεύμα (απειλώντας ότι θα φύγουν στην περισσότερο υποτιμημένη Βουλγαρία!) και η κυβέρνηση έσπευσε να ικανοποιήσει άνευ όρων το αίτημά

τους – την ώρα που κόβεται το ρεύμα σε χιλιάδες σπίτια… Επιχειρείται η αποσάθρωση των δημόσιων δομών και υπηρεσιών που είναι επιφορτισμένες με την προστασία του περιβάλλοντος και των πόρων· κάτι που διαφαίνεται και στο νέο οργανόγραμμα του ΥΠΕΚΑ που «ψήνεται»: μείωση προσωπικού, κατάργηση φορέων διαχείρισης Νatura και οργανισμών ρυθμιστικού μεγάλων πόλεων, διοικητική υπαγωγή των δασικών εκτάσεων στις ανάγκες των εξορύξεων και της παραγωγής ενέργειας… συνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

συνέχεια από τη σελ. 1 Μαζί με τη ζοφερή για την κατάσταση του περιβάλλοντος εικόνα που συνθέτουν πολλά από τα θέματα που περιλαμβάνονται στις σελίδες αυτού του τεύχους (για τα απορρίμματα, την ενέργεια, τις εκποιήσεις δημόσιας περιουσίας, τις δημόσιες μεταφορές), οι παραπάνω εξελίξεις δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αισιοδοξίας ή εφησυχασμού σε όσους/ες νοιάζονται και δρουν για τα οικολογικά ζητήματα ποιότητας ζωής.

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

Τα όσα δρομολογούνται σήμερα στο πεδίο της «ανάπτυξης» όπως την εννοούν και επιβάλλουν οι κυρίαρχες δυνάμεις αφενός δεν αφορούν τα μεγαλύτερα κομμάτια της κοινωνίας και δη τις κοινωνικά και οικονομικά πληττόμενες τάξεις καθώς αυτές «έχουν λαμβάνειν» τα κόστη και όχι τα οφέλη και αφετέρου υπονομεύουν κάθε μελλοντική προοπτική. Σήμερα για τις κυρίαρχες δυνάμεις υφίσταται μόνο ένα δυνατό μοντέλο επιτυχημένης ανάπτυξης, εντός του οποίου οι κοινωνίες και το περιβάλλον γίνονται

αντικείμενο αξιολόγησης και φαντασιακής τοποθέτησης σε μια κλίμακα που μετρά την πρόοδό τους με βάση αυτό. Στον αντίποδα, η Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα πρέπει και μπορούν να αναδομήσουν την έννοια της ανάπτυξης, θέτοντας την στη βάση της οικονομίας των αναγκών και πλαισιώνοντάς την με την απαραίτητη χωρική, κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Τα κοινωνικά δικαιώματα, η δημοκρατία, η ποιότητα ζωής και η προστασία του περιβάλλοντος είναι

αναγκαία σε αυτό το πλαίσιο. Ο δε οικολογικός μετασχηματισμός, ο επανασχεδιασμός της οικονομίας δεν είναι τακτικές επιλογές αλλά στρατηγική κατεύθυνση που πρέπει να επιδιώκουμε και να επικαιροποιούμε συνεχώς.

σε κάποιους. Αλλά σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά αντανακλούν την αγωνία του αγροτικού κόσμου, και ιδίως των νέων γεωργών, για την επιβίωσή τους, για τη διατήρησή τους στο γεωργικό επάγγελμα, στην παραγωγή και στη γη τους. Το ζήτημα είναι, πέρα από την αναγνώριση του δίκαιου των αιτημάτων των γεωργών, να προωθηθεί μια νέα προοπτική για το γεωργικό κόσμο. Μια προοπτική με επίκεντρο μια συγκροτημένη εθνική αγροδιατροφική πολιτική που θα στοχεύει στην ανατροπή του σημερινού παραγωγικού και διατροφικού μοντέλου και στην εδραίωση ενός νέου. Ενός μοντέλου που θα βασίζεται στην αειφόρο ανάπτυξη, στην αντιμετώπιση της τροφής ως κοινωνικό αγαθό, θα στηρίζει τους μικρομεσαίους παραγωγούς και την κοινωνία της υπαίθρου, θα διαφυλάττει το περιβάλλον, θα προωθεί την αλληλεγγύη και τη συνεργασία παραγωγών και καταναλωτών ωθώντας τους στην ενεργό συμμετοχή για τη διαμόρφωση ενός προοδευτικού κινήματος παραγωγών

- καταναλωτών. Δεν μπορεί να υπάρξει παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας χωρίς την παραγωγική ανασυγκρότηση του αγροτικού τομέα. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αγροτικής πολιτικής είναι καθοριστικό να δούμε τι περιθώρια ανατροπών προς όφελος της χώρας υπάρχουν. Είναι πλέον η στιγμή που η αριστερά- και μάλιστα με την προοπτική της διακυβέρνησης- μπορεί να δώσει διέξοδο σε παραγωγούς και καταναλωτές. Να διατυπώσει με σαφήνεια προτάσεις για την ποιοτική γεωργία, τη βιοκαλλιέργεια, ως τρόπο παραγωγής που μπορεί να δώσει ποιοτικά και ασφαλή τρόφιμα. Να αναδείξει ένα δημοκρατικό τρόπο σχεδιασμού της παραγωγής για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών μας και την αντιμετώπιση της πείνας. Να διαφυλάξει και να ενισχύσει την άμεση συνδιαλλαγή παραγωγών και καταναλωτών, για να περιορίσει τη μεσιτεία και για να σπάσει το ολιγοπώλιο στην αγορά τροφίμων που οδηγεί στην αύξηση των τιμών.

Η γεωργία μπορεί όντως να αποτελέσει μοχλό διεξόδου από την κρίση, αν αναγνωριστεί ως στρατηγικός τομέας της παραγωγής και υποστηριχτεί αντίστοιχα από μια αριστερή οπτική. Θα πρέπει να υπάρξει ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα στηρίζει την προνομιακή χρηματοδότηση των γεωργών, των γεωργικών επιχειρήσεων και την αγροτική πίστη. Οι επιχειρήσεις του αγροτικού τομέα που είναι στρατηγικής σημασίας θα πρέπει να διασφαλιστούν. Ο συνεργατισμός μπορεί να δώσει διέξοδο στον κόσμο της υπαίθρου αλλά οφείλει να επαναπροσδιοριστεί σε υγιείς βάσεις. Το «αγροτικό ζήτημα» δεν είναι ένα συντεχνιακό ζήτημα. Είναι ένα κοινωνικό θέμα. Οι γεωργοί παράγουν την τροφή μας. Οι γεωργοί σε μεγάλο βαθμό διαχειρίζονται το νερό μας και τα εδάφη μας. Δεν μπορεί να μη μας αφορά το τι παράγουν, πώς το παράγουν, πώς φτάνει σε εμάς. Τα μπλόκα τους ίσως μας δείξουν τους τρόπους να «ξεμπλοκάρουμε».

η συντακτική ομάδα Μετά το «δοκιμαστικό» πρώτο τεύχος, προχωρήσαμε ήδη από το δεύτερο τεύχος (ενώ το σχεδιάζαμε για αργότερα) σε αύξηση της ύλης στις 24 σελίδες. Κάθε συνεισφορά ευπρόσδεκτη.

το σχόλιο του μήνα «Γιατί συνεχίζουν οι αγρότες; Δεν μπορώ να πατήσω ένα κουμπί και να τα λύσω όλα». Αυτή ήταν η απορία του υπουργού Γεωργίας για τις κινητοποιήσεις των αγροτών! Απ’ ό,τι φαίνεται όμως δεν αναρωτιέται σε ποιες συνθήκες καλούνται οι αγρότες να παράξουν και ποια είναι η προοπτική τους για το μέλλον. Με τις τελευταίες μνημονιακές ρυθμίσεις περικόπηκαν οι αγροτικές συντάξεις, αυξήθηκαν οι εισφορές υγειονομικής περίθαλψης και περικόπηκαν τα γεωργικά προγράμματα. Παράλληλα μειώθηκε η επιστροφή ΦΠΑ στους αγρότες, η επιδότηση του ΕΦΚ στο πετρέλαιο και το 2013 αυξήθηκαν τα αγροτικά τιμολόγια της ΔΕΗ κατά 12,7%. Όταν μάλιστα οι τιμές στα εφόδια αυξάνονται, το κόστος παραγωγής εκτοξεύεται σε σημείο που κάνει την παραγωγή ασύμφορη. Απ’ ό,τι φαίνεται οι αγρότες θα γίνουν είλωτες στα ίδια τους τα χωράφια αν δεν αλλάξει η κατάσταση! Τους τελευταίους μήνες η αγροτική πίστη δέχτηκε ένα ισχυρό χτύπημα με την πώληση της ΑΤΕ, γεγονός που κορύφωσε την έλλειψη ρευστότητας. Η υποθηκευμένη αγροτική γη περιμένει ακόμα να εξασφαλιστεί -πιθανά μάταια- και οι μικρομεσαίες αγροτικές επιχειρήσεις βρίσκονται στην αναζήτηση ευνοϊκής δανειοδότησης. Ας μη μιλήσουμε και για τα νέα φορολογικά μέτρα. Σε όλη αυτή την κατάσταση τα 35 μπλόκα ανά τη χώρα μπορεί να μοιάζουν γραφικά

Ι.Θ.

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Γιώργος Βελεγράκης, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Σίσσυ Πετράκου, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα Αναμένουμε σχόλια, προτάσεις και άρθρα στο email: oikotrives@gmail.com Πηγές, σχολιασμός και επιπλέον κείμενα στο blog oikotrives.wordpress.com

3 σκεπτικιστές της κλιματικής αλλαγής ενάντια στην πργματικότητα 4 «απελευθέρωση της αγοράς» ενέργειας» 5 χρεοκοπία των μηχανισμών εμπορίας ρύπων 6 η αλήθεια για τον Αχελώο 7 κινήματα και αγώνες ενάντια στα φράγματα 8 χωροταξία και ιδιωτικά συμφέροντα: η περίπτωση της Στερεάς 10 υπουργείο περιβάλλοντος ή γκισέ; • η πρώτη πώληση έγινε στην Κασσιόπη 11-15 Α ΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ: με τους εργολάβους ή την κοινωνία; • συνέντευξη με τον Θωμά Μπιζά • αγώνες με επίκεντρο τη διαχείριση απορριμμάτων • απόπειρες εφαρμογής τοπικών σχεδίων • ΣΜΑ Ευκαρπίας • μη αποδοτική η επεξεργασία σύμμεικτων • φορείς κοινωνικής οικονομίας και διαχεί-

16 διεθνείς ειδήσεις 17 η Διάσκεψη των Λαών στη Χιλή 18 προς την ουτοπία 19 το μέλλον παρόλα αυτά σχεδιάζεται... 20 παράκτιο μέτωπο Αττικής στο Σαρωνικό 21 ζητήματα αξιών στην περιβαλλοντική εκπαίδευση 22 διάλογοι: τα οικολογικά κινήματα πολιτών 23 περιβάλλον και «μετα-πολιτική» 24 είδαμε... ριση αποβλήτων

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

03

«σκεπτικιστές» της κλιματικής αλλαγής

ενάντια στην πραγματικότητα! Τον Ιανουάριο η Αυστραλία βίωσε καταστροφικές δασικές πυρκαγιές εν μέσω του εντονότερου καύσωνα των τελευταίων ογδόντα ετών. Οι πυρκαγιές σημειώθηκαν σε έξι πολιτείες, όπου καταστράφηκαν περισσότερα από 50.000 στρέμματα δασικής και γεωργικής γης. Ο παρατεταμένος καύσωνας που πυροδότησε τις πυρκαγιές, ανάγκασε τους μετεωρολόγους να προσθέσουν καινούρια χρώματα στους μετεωρολογικούς χάρτες ώστε να δείξουν πότε η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 50 0 C. Μέχρι σήμερα, οι θερμοκρασίες 48-50 0 C θεωρούνταν οι υψηλότερες και αποτυπώνονταν με μαύρο χρώμα στους χάρτες. Τον Ιανουάριο εμφανίστηκε το μωβ για θερμοκρασίες άνω των 50 0 C και το ροζ για θερμοκρασίες άνω των 52 0 C. Αν και οι Αυστραλοί είναι συνηθισμένοι στις υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι καιρικές συνθήκες του περασμένου μήνα θεωρούνται κάτι καινούργιο. Στις 7 Ιανουαρίου το θερμόμετρο άγγιξε τους 49 0 C, που μέχρι τότε ήταν το εθνικό ρεκόρ. Ακριβώς την επόμενη μέρα ξεπεράστηκε. Σύμφωνα με τον περιβαλλοντολόγο και ακτιβιστή για το κλίμα T. Flannery, η κατάρριψη τόσων ρεκόρ θερμοκρασίας είναι δείκτης της αλλαγής του κλίματος στην Αυστραλία και δεν συνιστά απλά ένα μεμονωμένο περιστατικό. Το φαινόμενο είχε προβλεφθεί από επιστήμονες δεκαετίες πριν και σχετίζεται με την αυξανόμενη συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Οι πρωτοφανείς καιρικές συνθήκες ωθούν, πλέον, τους Αυστραλούς να ξανασκεφτούν τη στάση τους απέναντι στην κλιματική αλλαγή.

Νέα κανονικότητα τα ακραία καιρικά φαινόμενα Οι μετεωρολογικές υπηρεσίες δηλώνουν ότι δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό ακραίων καιρικών φαινομένων αλλά για μια καινούργια κανονικότητα. Ενδεικτικό είναι ότι με βάση τα στοιχεία της Εθνικής Ωκεανογραφικής και Ατμοσφαιρικής Υπηρεσίας (NOAA) των ΗΠΑ, το 2012 ήταν η δέκατη πιο θερμή χρονιά παγκοσμίως από το 1880, όταν ξεκίνησε η τήρηση αρχείων, ενώ όλα τα έτη του 21ου αιώνα (2001-2012) βρίσκονται μέσα στα δεκατέσσερα θερμότερα έτη της ίδιας περιόδου.

Η Αυστραλία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας άνθρακα, το καύσιμο με τη μεγαλύτερη παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου, έχει ένα ιδιαίτερα ισχυρό λόμπυ εξορύξεων και είναι ο μεγαλύτερος κατά κεφαλή ρυπαντής άνθρακα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Στο πολιτικό σκηνικό, η πρωθυπουργός της Αυστραλίας J. Gillard δήλωσε ότι «αν και δεν μπορούν όλα τα φαινόμενα να οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, γνωρίζουμε ότι με την πάροδο του χρόνου θα βιώσουμε πιο ακραίες καιρικές συνθήκες και φαινόμενα ως αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής». Ο W. Truss, ηγέτης της (συντηρητικής) αντιπολίτευσης, ισχυρίστηκε ότι είναι απολύτως απλοϊκό να συνδέονται οι καταστροφικές αυτές πυρκαγιές με την κλιματική αλλαγή. Σε συνέντευξή της στο Democracy Now η A. Rose, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της αυστραλέζικης οργάνωσης Youth Climate Coalition, αναφέρεται στο πώς γίνεται γνωστή μέσω των ΜΜΕ η σύνδεση των ακραίων καιρικών φαινομένων και της κλιματικής αλλαγής. Κάποια μέσα ρητά αναφέρονται στη σύνδεση μεταξύ των δύο φαινομένων, ενώ κάποια άλλα την αγνοούν. Το κίνημα για την κλιματική αλλαγή στην Αυστραλία προσπαθεί να κάνει γνωστή αυτή τη σύνδεση και να ισχυροποιήσει την κινηματική και επιστημονική κοινότητα ώστε να αντιμετωπίσει όχι μόνο τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις αλλά και μακροπρόθεσμα σχετικά με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που αντιμετωπίζει η χώρα, τα ζητήματα της διατροφικής ασφάλειας, της υγείας, της αντοχής και προσαρμογής των υποδομών. Στην επιστημονική κοινότητα, ενώ οι ερευνητές μετά τις μεγάλης εμβέλειας πυρκαγιές που απείλησαν τα σπίτια και τις ζωές των Αυστραλών το 2009 ήταν έτοιμοι να τις συνδέσουν άμεσα με την κλιματική αλλαγή, η σημερινή σιωπή τους είναι αξιοσημείωτη. Σε περσινό άρθρο Αυστραλών ερευνητών προβλεπόταν ο αυξημένος κίνδυνος πυρκαγιών στις περιοχές που σήμερα βιώνουν τις χειρότερες συνέπειες του φαινομένου. Αν και στο άρθρο αναφερόταν ότι οι κλιματικές τάσεις που προβλέπονται για το μέλλον αποτελούν συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, επισημαίνεται επίσης ότι η συγκεκριμένη έρευνα δεν μπορεί να διαχωρίσει την επιρροή του φαινομένου, αν είναι υπάρχουσα, από τη φυσική μεταβλητότητα του

κλίματος. Αυτή η δήλωση έδωσε τροφή στους σκεπτικιστές της κλιματικής αλλαγής.

Οι πολυεθνικές χρηματοδοτούν τους αρνητές του φαινομένου Κι ενώ αυτά συμβαίνουν στην Αυστραλία, στο διεθνές σκηνικό αποκαλύπτεται η προσπάθεια των εξορυκτικών εταιριών να ενισχύσουν τον κλιματικό σκεπτικισμό χρηματοδοτώντας πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα που είτε αρνούνται ολικά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής είτε την αποσυνδέουν από τις ανθρωπογενείς αιτίες. Όπως αναφέρει πρόσφατο άρθρο στη βρετανική Independent, ο αμερικάνικος όμιλος επιχειρήσεων Koch Industries Inc με δραστηριότητες στη βιομηχανία πετρελαίου, χημικών και φυσικού αερίου έχει χρηματοδοτήσει τα τελευταία χρόνια παρόμοιες ερευνητικές ομάδες. Μόνο για την περίοδο 2007-2010 ο όμιλος δαπάνησε πάνω από 10 εκ. δολάρια, μέσω θυγατρικών του ινστιτούτων (π.χ. το Knowledge and Progress Fund) στην έρευνα ενάντια στην ύπαρξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Ενδεικτικό είναι ότι για το 2011 το 15% των εσόδων του πανεπιστημίου George Masson στις ΗΠΑ (με έντονη ερευνητική παρουσία στο πλαίσιο του κλιματικού σκεπτικισμού) προήλθε από τον όμιλο Koch Industries Inc. O R. Brulle, κοινωνιολόγος στο πανεπιστήμιο Drexel της Φιλαδέλφειας, σημειώνει ότι την τελευταία δεκαετία περίπου 500 εκ. δολάρια έχουν δοθεί μέσω ανώνυμων δωρεών από επιχειρήσεις σε οργανισμούς με στόχο την υπονόμευση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Με την ανωνυμία τους, υποστηρίζει, προσπαθούν να υπονομεύσουν και τη στόχευση της κοινής γνώμης απέναντι τους ως υπαίτιους αλλά και αρνητές του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. ΙΝΩ ΣΙΩΖΙΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ

δείτε / διαβάστε Συνέντευξη της Anna Rose του Youth Climate Coallition στην εκπομπή Democracy Now για τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Αυστραλία και τη σύνδεση τους με την κλιματική αλλαγή. Διαθέσιμη στο: http:// www.democracynow.org Τα στοιχεία της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) για την κλιματική αλλαγή (Η 5η αναφορά αποτίμησης αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2013/14). Διαθέσιμα στο: http:// www.ipcc.ch/ Τα στοιχεία του 2012 της Εθνικής Ωκεανογραφικής και Ατμοσφαιρικής Υπηρεσίας (NOAA) των ΗΠΑ για το κλίμα παγκόσμια. Διαθέσιμα στο: http://www. ncdc.noaa.gov/sotc/ Ο ιστοχώρος του Climate Space 2013 που θα φιλοξενηθεί στο Παγκόσμιο Φόρουμ της Τυνησίας, 26-30 Μαρτίου. Ακτιβιστές-τριες, κοινωνικά κινήματα και συλλογικότητες θα βρεθούν να συζητήσουν τα αίτια, τις επιπτώσεις, τους αγώνες, τις εναλλακτικές λύσεις και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Διαθέσιμα στο: http:// climatespace2013.wordpress.com



O

04

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

«απελευθέρωση της αγοράς» ενέργειας

ή ο εγκλεισμός αναγκών στην ελευθερία του κέρδους Η «απελευθέρωση – απορρύθμιση των αγορών» και οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν δύο από τις «δέκα εντολές» της περιώνυμης «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον» 1 που κωδικοποίησαν τα νεοφιλελεύθερα προτάγματα. Οι «πιονιέροι» του νεοφιλελευθερισμού «ρίχνουν» το σύνθημα, «η κρίση ως ευκαιρία». Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω! Είναι 7η μεταξύ 18 χωρών της ΕΕ στις ιδιωτικοποιήσεις, ως ποσοστό του ΑΕΠ, μεταξύ 1989-2008 2. Η ενέργεια προβάλλει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το μέγεθος του διακυβεύματος σκιαγραφείται από την ισχύ των εγχώριων και διεθνών ομίλων που εμπλέκονται. Ενδεικτικά: όμιλοι Λάτση, Βαρδινογιάννη, Μυτιληναίου, Μπόμπολα, Κοπελούζου, Περιστέρη-Καμπά, Μελλισανίδη, Ρόκα, η γαλλική EDF, η ιταλική Edison, οι ισπανικές Iberdrola και Endesa. Το υπόβαθρο του διακυβέυματος αφορά: α) την κερδοφόρο διέξοδο συσσωρευμένων κεφαλαίων προς τους τομείς των δημοσίων αγαθών που καλύπτουν ζωτικές κοινωνικές ανάγκες και συνδέονται με σημαντικές δημόσιες επενδύσεις και υποδομές, υψηλές ανελαστικότητες ζήτησης, πολύ χαμηλό επενδυτικό «ρίσκο» και τιμές «δωρεάς», ελέω κρίσης β) την επέκταση του ελέγχου του κεφαλαίου στις ζωτικές συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής, γ) την εκμετάλλευση κρίσιμων φυσικών διαθεσίμων.

Ηλεκτρική ενέργεια: η αγορά και ο … «ορθολογισμός» της Πολύς λόγος γίνεται το τελευταίο διάστημα για ανάγκη εξορθολογισμού της αγοράς, άρσης των στρεβλώσεων, των μονοπωλιακών δομών και ολοκλήρωσης της απελευθέρωσης. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα ελλείμματα του ΛΑΓΗΕ (Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) - 331,5 εκατ. € για το 2012, ενώ σωρευτικά προβλέπεται ότι θα εκτιναχθούν στα 473,6 εκατ. € το 2013 και στα 905 εκατ. € το 2014 3. Τα ταμειακά ελλείμματα και η αύξηση κόστους της ΔΕΗ που «επέβαλλαν» αυξήσεις στα τιμολόγια (2013), αν και προβλέπονταν στην τελευταία έκθεση της τρόικα 11-2012! Η άρση των στρεβλώσεων της χονδρεμπορικής αγοράς, π.χ. του Μηχανισμού Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους (ΜΑΜΚ) ο οποίος με την τροποποίηση του 2010 εξασφάλισε στους μεγάλους ιδιώτες παραγωγούς από φυσικό αέριο (φ/α) αμοιβή βάσει του μεταβλητού κόστους τους, συν ένα 10%, προκαλώντας στη ΔΕΗ ζημιά 270 εκατ. € το 2012 και της λιανικής αγοράς με κατάργηση των

σταυροειδών επιδοτήσεων και πλήρη απελευθέρωση των τιμολογίων την 1-7-2013, ώστε «[…] κάθε καταναλωτής {να} τιμολογείται με βάση το κόστος που προκαλεί» 4 με ταυτόχρονη, βέβαια, πρόβλεψη ότι ««η ανοδική αυτή πορεία του κόστους […] θα συνεχισθεί μέχρι το 2030» 5.

Ποια είναι όμως η κύρια όψη των πραγμάτων; Η εισαγωγή ιδιωτών παραγωγών στην ηλεκτρική ενέργεια απαίτησε ισχυρή επιδότηση από το κράτος προκειμένου να εξασφαλιστεί η κερδοφορία των επενδύσεων. Έτσι ερμηνεύονται, μεταξύ άλλων, ο ΜΑΜΚ και το σύστημα εγγυημένων τιμών (Feed in Tariff –FIT) στις ΑΠΕ για την εξασφάλιση υψηλής κερδοφορίας, με ταυτόχρονη άρση κάθε χωροταξικής ρύθμισης και περιβαλλοντικής προστασίας για την προώθηση της «πράσινης» επιχειρηματικότητας και των βιομηχανικών ΑΠΕ. Ενώ, τα κάθε είδους ελλείμματα (π.χ. ΛΑΓΗΕ), οι διαρκείς αυξήσεις των τιμολογίων (αύξηση της μέσης τιμής πάνω από 80% την περίοδο 20012012) κ.α., δεν αποτελούν, συνέπειες αστοχιών, στρεβλώσεων και κακών σχεδιασμών, που δεν επιτρέπουν την εύρυθμη και ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς που θα μεγιστοποιήσει το κοινωνικό όφελος κατά τη νεοφιλελεύθερη αφήγηση. Αντίθετα αποτελούν τα σχεδιασμένα με-

ταβατικά στάδια προώθησης της ίδιας της απελευθέρωσης της αγοράς. Ενδεικτικά, τα ελλείμματα του ΛΑΓΗΕ οδήγησαν στην έκτακτη εισφορά στις ΑΠΕ, στην προώθηση των μεγάλων έργων fast track, έναντι των μικρών (εφόσον προωθήθηκε η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση για την «πράσινη» επιχειρηματικότητα και την ύπαρξη της αγοράς) και στην έναρξη «εκκαθάρισης» της «αγοράς» υπερ των μεγάλων ομίλων και των βιομηχανικών ΑΠΕ. Συνεπώς, η ίδια η μετατροπή της ενέργειας από δημόσιο κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα, απαιτεί όλα τα παραπάνω, με κεντρικές συνιστώσες της την εκτόξευση των τιμολογίων, την απαξίωση και εκποίηση του δημοσίου τομέα (ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΔΕΗ), και την εκχώρηση δημοσίων εκτάσεων, πόρων και υποδομών για τη δημιουργία ανταγωνιστικής κερδοφόρας αγοράς. Εξάλλου, η απάντηση του «εξορθολογισμού» δίνεται από την ίδια τη ΡΑΕ με την πλήρη αναδιάρθρωση της εγχώριας χονδρεμπορικής και λιανικής αγοράς για την προσαρμογή στο Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς, μετά το 2015. Η σημερινή λειτουργία της υποχρεωτικής συμμετοχής στη χονδρεμπορική αγορά (mandatory pool) αντικαθίσταται από ένα υβριδικό σύστημα «εικονικών μονάδων παραγωγής» (Virtual Power Plant) και του γαλλικού συστήματος ΝΟΜΕ, το οποίο απειλείται με κατάρρευση στη Γαλλία! Έτσι, μεταξύ άλλων, προωθείται

Στη Γερμανία από το 2007 πάνω από 44 νέες δημοτικές ενεργειακές επιχειρήσεις (Stadwerke) έχουν συσταθεί και πάνω από 100 εκχωρήσεις δικαιωμάτων διανομής, προμήθειας και υπηρεσιών ενέργειας έχουν επιστρέψει στο δημόσιο. Σύμπραξη 6 δήμων στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία αγόρασε, το 2010, την 5η μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής ενέργειας Evonik-Steag αντί 649 εκατ. €. Έως το 2016 σχεδόν το σύνολο των συμβάσεων παραχώρησης μεταξύ δήμων και ιδιωτών εκπνέουν. Τα δύο τρίτα των γερμανικών δήμων, μεταξύ των οποίων η Στουτγάρδη, η Φρανκφούρτη και το Βερολίνο, προσανατολίζονται στην 100% επαναφορά της προμήθειας και των δικτύων διανομής υπό δημόσιο έλεγχο. Στην κατεύθυνση αυτή οργανώνονται μαζικές καμπάνιες και δημοψηφίσματα ευρείας κοινωνικής υποστήριξης.

Το παράδειγμα της Καλιφόρνια αναδεικνύει γλαφυρά τις συνέπειες ιδιωτικοποίησης της ενέργειας. Ένα καρτέλ τριών εταιρειών Pacific Gas and Electric, Southern California Edison, San Diego Gas and Electric, με τη «συμβολή» της περίφημης Enron, «κατάφερε» μέσα σε 4 χρόνια, μέσω χειραγώγησης τιμών, να επιβάλλει αυξήσεις τιμών στη χονδρεμπορική αγορά πάνω από 1000% (από ~ 0,04 σε ~0,4 $/kwh ) και ~ 300% στη λιανική - San Diego, πλήρως απελευθερωμένη. Μέσα σε ένα χρόνο η συνολική αξία του ρεύματος που πωλήθηκε εκτινάχθηκε από 7.43 δις $ σε 27.97 δις $. Οι προσπάθειες χειραγώγησης των τιμών με «απόσυρση» διαθέσιμης ισχύος οδήγησαν, τον Μάρτη του 2001, σε αλλεπάλληλα μπλακάουτ, αφήνοντας 1,5 εκατ. ανθρώπους χωρίς ρεύμα.

η συνολική απελευθέρωση των τιμολογίων και η υποχρεωτική πρόσβαση ιδιωτών προμηθευτών, παραγωγών και μεγάλων καταναλωτών στη χαμηλού κόστους ηλεκτροπαραγωγή λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων της ΔΕΗ μέσω δημοπρασιών 1600 MW, αίροντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ, αλλά και τη δυνατότητα μετακύλησης του υψηλού «κέρδους σπανιότητας» υπέρ των καταναλωτών 6!!!

Αγορά εναντίον δημοκρατίας, κοινωνικών αναγκών, φυσικού περιβάλλοντος Η αγορά δεν είναι ένας «ουδέτερος» χώρος, ένα τεχνικό μέσο, που απλώς ρυθμίζει το ύψος των τιμών, τον τρόπο διανομής και την ποσότητα των παραγόμενων αγαθών/υπηρεσιών. Είναι ο χώρος στον οποίο «πραγματοποιείται» η υπεραξία και το κέρδος, σύμφωνα με τους όρους του ανταγωνισμού, συμπυκνώνοντας αξίες και δομικά χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής κοινωνικής οργάνωσης. Το «εμπόρευμα» ενέργεια θα παράγεται με βάση τις «τιμές παραγωγής», δηλαδή το κόστος παραγωγής πολλαπλασιασμένο με το μέσο ποσοστό κέρδους της οικονομίας. Ο ενδοκλαδικός ανταγωνισμός θα «αποφασίσει» για τη χωροθέτηση, το ενεργειακό ισοζύγιο, το βαθμό αποκέντρωσης, τις πηγές ενέργειας, τις τεχνολογίες, την κλίμακα, τις επενδύσεις, τα δίκτυα κ.λπ. Ενώ η «βιώσιμη» αποδοτικότητα των επενδύσεων θα καθορίσει, σε τελική ανάλυση, τα επίπεδα περιβαλλοντικής προστασίας. Οι επενδυτές

O

θα καταρτίσουν, τελικά, το Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιασμό, «[…] το αποτέλεσμα κατάρτισης ενός Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς στην οποία οι οριστικές αποφάσεις ανήκουν στη δικαιοδοσία της αγοράς δεν μπορεί να έχει την οριστικότητα που χαρακτήριζε τα παραδοσιακά προγράμματα των δημοσίων επιχειρήσεων […]» 7. Η όποια κρατική παρέμβαση - ρύθμιση επέχει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ τα κινήματα, οι τοπικές κοινωνίες, οι εργαζόμενοι και η δημοκρατία στο σχεδιασμό, στην παραγωγή και στη διανομή τίθενται εκτός πλαισίου. Στον αντίποδα, η υπεράσπιση της ενέργειας ως δημόσιου κοινωνικού αγαθού, με κριτήρια όπως: α) εκτεταμένη ενεργειακή εξοικονόμηση, β) αξιοβίωτη ικανοποίηση και καθορισμός των ενεργειακών αναγκών, γ) διασφάλιση καθολικής πρόσβασης, δ) αποκεντρωμένη παραγωγή, ε) δημοκρατικός έλεγχος των πηγών, του σχεδιασμού και της χωροθέτησης, στ) δραστική διείσδυση των ΑΠΕ με κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια και σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, ζ) επιλογή κατάλληλων διατάξεων, κλίμακας και διαφοροποιημένης τεχνολογίας με σεβασμό στις τοπικές χρήσεις και στα οικοσυστήματα, συνιστά ένα πλήρως αντιθετικό, της αγοράς, υπόδειγμα, που προϋποθέτει τη δημόσια ιδιοκτησία –εθνικοποίηση- του τομέα της ενέργειας. Η ενέργεια αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικό αγαθό για να παραδοθεί στο μονοδιάστατο, ενεστωτικό, μονεταριστικό κριτήριο της αγοράς και των επενδυτών. Η κρατική μορφή ιδιοκτησίας αποτελεί την αναγκαία συνθήκη -την αφετηρία- την οποία ο έλεγχος και η ουσιαστική συμμετοχή των εργαζομένων, των τοπικών κοινωνιών και των κινημάτων με την αξιοποίηση ριζοσπαστικών (οικολογικών/ταξικών) επεξεργασιών μπορούν να μετατρέψουν σε ικανή, στοχεύοντας στον κοινωνικοποιημένο ριζικό κοινωνικό-οικολογικό μετασχηματισμό του ενεργειακού μοντέλου που επιβάλλουν οι συνθήκες της συνδυασμένης οικονομικής και οικολογικής κρίσης. ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ

1. Williamson, ed. J. Williamson, What Washington Means by Policy Reform in Latin American Adjustment: How Much Has Happened?, Washington Institute for International Economics, 1990.

2. Privatization Barometer (2010), http://www. privatizationbarometer.net/index.php, accessed 16 June 2010.

3. Μηνιαίο Δελτίο Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ&ΣΗΘΥΑ, ΛΑΓΗΕ ΑΕ, Ιανουάριος 2013.

4. ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέμβριος 2012, σελ. 18.

5. Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός, Οδικός χάρτης για το 2050, Μάρτιος 2012, σελ. 29 6. ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέμβριος 2012, σελ. 1-14 και 26.

7. Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής, Μέτρα και μέσα για μια βιώσιμη και ανταγωνιστική ενεργειακή πολιτική, Αθήνα 2008.

05

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

η χρεοκοπία των μηχανισμών εμπορίας ρύπων Η αποτυχία της πρόσφατης Διεθνούς Διάσκεψης για την κλιματική αλλαγή στη Ντόχα ανέδειξε, μεταξύ άλλων, το πλήρες αδιέξοδο στο οποίο έχουν οδηγηθεί οι μηχανισμοί ανταλλαγής δικαιωμάτων ρύπων, μια διαδικασία χρηματιστικοποίησης των διαδικασιών ελέγχου των εκπομπών CO 2 από κράτη και επιχειρήσεις. Ο μηχανισμός εκχωρεί σημαντικό αριθμό μονάδων «δικαιωμάτων ρύπων» (AAUs) σε κάθε χώρα βάσει των δεσμεύσεων που αυτή ανέλαβε για την πρώτη φάση εφαρμογής του πρωτοκόλλου του Κιότο. Κάθε μονάδα αντιστοιχεί στην εκπομπή ενός τόνου CO 2. Το περίσσευμα μονάδων δικαιωμάτων ρύπων αποτελεί αντικείμενο αγοραπωλησίας στα «Χρηματιστήρια Ρύπων» (από το 2011 συμμετέχει και το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών). Η οικονομική κρίση και η μειωμένη βιομηχανική παραγωγή οδήγησαν σε πρωτοφανή κατακλυσμό της αγοράς ρύπων με έναν τεράστιο αριθμό περισσευούμενων μονάδων δικαιωμάτων. Ως αποτέλεσμα της υπερπροσφοράς και της χαμηλής ζήτησης, οι τιμές των δικαιωμάτων έχουν καταβαραθρωθεί και η αγορά απειλείται με κατάρρευση. Σε μια προσπάθεια τεχνητής αύξησης των τιμών τού, υποτίθεται πιο προωθημένου και αποτελεσματικού παγκοσμίως, ευρωπαϊκού μηχανισμού εμπορίας ρύπων (ETS), η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τη σταδιακή απόσυρση 900 εκατ. δικαιωμάτων κατά τα τρία πρώτα έτη της νέας φάσης της αγοράς (20132015) και την επαναφορά τους σε διαδικασία διαπραγμάτευσης στο τέλος της δεύτερης φάσης του σχεδίου (2019-2020). Η διαδικασία αυτή, που έχει γίνει γνωστή ως «backloading», έχει συναντήσει σθεναρές αντιδράσεις από περιβαλλοντικές

οργανώσεις, παράγοντες της αγοράς που θεωρούν ότι η αύξηση των τιμών των δικαιωμάτων ρύπων θα μειώσει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, αλλά και πρωτοβουλίες καταναλωτών που φοβούνται ότι το επιπλέον κόστος θα μετακυλιστεί στους πολίτες μέσω αυξημένης «πράσινης» φορολογίας. Η ουσιαστικότερη όμως κριτική που ασκείται είναι πολιτική και εντοπίζει την αναποτελεσματικότητα του μηχανισμού στον ίδιο τον τρόπο δόμησής του. Επισημαίνεται, από πολιτικούς φορείς της Αριστεράς αλλά και περιβαλλοντικά κινήματα, ότι η σύνδεση της διαδικασίας ελέγχου των εκπομπών ρύπων με τους μηχανισμούς της αγοράς, όχι μόνο δεν έχει ανασχέσει την κλιματική αλλαγή αλλά έχει αυξήσει τις συνολικές εκπομπές ρύπων παγκοσμίως. Επιπρόσθετα, ο μηχανισμός καθορισμού δωρεάν δικαιωμάτων, που έπαψε να ισχύει από 1/1/2013, λειτούργησε ουσιαστικά ως μηχανισμός επιδότησης των μεγάλων ρυπαντών (κυρίως ηλεκτροπαραγωγοί από συμβατικά καύσιμα), αφού τους έδωσε τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους χωρίς να αναγκαστούν να επενδύσουν σοβαρά σε λιγότερο ενεργοβόρες και ρυπογόνες τεχνολογίες. Η δυνατότητα τέλος, που δίνεται σε επιχειρήσεις των αναπτυγμένων χωρών να αντισταθμίσουν μέρος των εκπομπών τους με αμφίβολης περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας έργα σε χώρες του Τρίτου Κόσμου (offsetting), προωθεί αντί των καθαρών μειώσεων εκπομπών στις αναπτυγμένες χώρες τη μετακύληση και «διάχυσή» τους, μέσω των μηχανισμών της αγοράς, σε πλανητικό επίπεδο. Στα καθ’ ημάς, η χρηματιστηριακή διακύμανση των τιμών των δικαιωμάτων ρύπων (από €30/

τόνο CO2 το 2011 έχουν σήμερα καταβαραθρωθεί στα περίπου €5/τόνο) μάς φέρνει μπροστά σε ένα δισεπίλυτο δίλημμα που αποτυπώνει ξεκάθαρα τον παραλογισμό του μηχανισμού και τους κινδύνους από τη χάραξη ενεργειακής πολιτικής βάσει των τρεχουσών, προφανώς ευμετάβλητων, τάσεών του: οι ακριβές τιμές για τα δικαιώματα ρύπων διευκολύνουν την πρόθεση του ΥΠΕΚΑ για χρηματοδότηση του ελλειμματικού ειδικού λογαριασμού για τις ΑΠΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ΥΠΕΚΑ, βασιζόμενο σε προγενέστερες τιμές, έχει προϋπολογίσει έσοδα €300 εκ. για το 2013 από την πώληση δικαιωμάτων ρύπων, στόχος που φαντάζει «όνειρο θερινής νύχτας» με βάση τις τρέχουσες διεθνείς τιμές διαπραγμάτευσης. Από την άλλη, οι σημερινές εξαιρετικά χαμηλές τιμές μειώνουν την αρχικά προβλεπόμενη επιβάρυνση για τη ΔΕΗ (μεγαλύτερος εγχώριος ρυπαντής) και θα μπορούσαν θεωρητικά να οδηγήσουν σε ελάφρυνση των οικιακών και βιομηχανικών καταναλωτών της. Είναι σαφές ότι οι μηχανισμοί της αγοράς είναι όχι μόνο αναποτελεσματικοί αλλά και επικίνδυνοι στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Καθήκον της Αριστεράς και των περιβαλλοντικών κινημάτων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο είναι να μην εγκλωβιστούν σε αδιέξοδα διλήμματα σχετικά με το χρεωκοπημένο έτσι κι αλλιώς χρηματοπιστωτικό μηχανισμό ανταλλαγής δικαιωμάτων ρύπων. Με βάση τους αγοραίους μηχανισμούς δικαιωμάτων, οι λογικές «ο ρυπαίνων πληρώνει» και ο «έχων ρυπαίνει» δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους. Αυτό που επείγει είναι να προτείνουμε και να διεκδικήσουμε την επιβολή μέτρων και την εφαρμογή πολιτικών στην οικονομία, το περιβάλλον, την εκπαίδευση

και την έρευνα που, με όρους οικονομικά και κοινωνικά δίκαιους, θα προετοιμάσουν τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και θα προωθήσουν πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας, δίνοντας έτσι λύση στην ουσιαστική πρόκληση που τίθεται: πραγματική μείωση των εκπομπών CO 2 ως αναγκαία συνθήκη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ

δείτε / διαβάστε Ετήσια Έκθεση (2012) της βρετανικής ΜΚΟ Sandbag για τις τελευταίες εξελίξεις στον ευρωπαϊκό μηχανισμό εμπορίας ρύπων: http://www.sandbag.org.uk Χάρτης των έργων offsetting μεταξύ ΕΕ και υπόλοιπου κόσμου: http://www.sandbag.org.uk/maps/ offsetmap/ Μελέτη του δικτύου ΜΚΟ Carbon Market Watch για τις μονάδες δικαιωμάτων ρύπων: http://carbonmarketwatch.org Χάρτης αποτύπωσης όλων των μονάδων εκπομπών ρύπων και αντιστοίχησης μονάδων δικαιωμάτων στην ΕΕ: http://www.sandbag.org.uk/ emissionsmap/?country=EU&top_ alloc=1 Πρωτοβουλία κινήσεων πολιτών για την απόρριψη του ευρωπαϊκού μηχανισμού δικαιωμάτων ρύπων: http://scrap-the-euets.makenoise. org/

Μελέτη των μηχανισμών εμπορίας ρύπων και των επιπτώσεων έργων αντιστάθμισης άνθρακα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου: http://www.carbontradewatch.org The Story of Cap & Trade: animation της σειράς The Story of Stuff Project που με εκλαϊκευτικό τρόπο περιγράφει τον αναποτελεσματικό και επικίνδυνο μηχανισμό ανταλλαγής δικαιωμάτων ρύπων και τα πραγματικά διλήμματα που θέτει η κλιματική αλλαγή. http://www.storyofstuff.org/moviesall/story-of-cap-trade/



O

06

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

η αλήθεια για τον

Αχελώο

Για έκτη φορά συζητήθηκε την Παρασκευή 15 Φεβρουαρίου στο ΣτΕ το έργο της «εκτροπής του Αχελώου». Αυτή τη φορά μετά και τη γνωμοδότηση του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων πάνω σε 14 προδικαστικά ερωτήματα του ίδιου του ΣτΕ. Και ενώ θα περίμενε κανείς την πίεση από πλευράς της διοίκησης και των οπαδών της εκτροπής για την άμεση εκδίκαση της υπόθεσης και τη συνέχιση των έργων, το ΥΠΕΚΑ, η Περιφέρεια της Θεσσαλίας, η ΠΑΣΕ, ζήτησαν με επίταση «μακρά αναβολή» της δίκης. Ο λόγος που προβλήθηκε, είναι για να ετοιμαστούν οι νέες μελέτες (!) του έργου. Άρα το ΥΠΕΚΑ με τον πιο επίσημο τρόπο παραδέχεται ότι οι σημερινές μελέτες δεν ισχύουν και δεν επαρκούν. Η δεύτερη σημαντική είδηση, είναι η αναφορά του ΥΠΕΚΑ ότι πλέον μελετά και προκρίνει την εκτροπή 250 εκ. m3 νερού το χρόνο!!! Άρα ο σκοπός ολόκληρου του σχεδίου αλλάζει. Η αρχική μελέτη αφορούσε 1,2 εκ m 3 το χρόνο, αργότερα κατέβηκε στα 600 εκ. και τώρα στα 250!!!). Δεν μιλάμε πλέον για άρδευση του θεσσαλικού κάμπου, αλλά, στην καλύτερη περίπτωση, για την ύδρευση των πόλεων της Θεσσαλίας. Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση και η Περιφέρεια Θεσσαλίας, εμπαίζουν τον αγροτικό κόσμο και τον χρησιμοποιούν ως άλλοθι για να προωθήσουν τα μεγάλα έργα που μόνο την εργολαβική διαπλοκή ωφελούν. Έχει σημασία να τονιστεί εδώ ότι το δικαστήριο απέρριψε το αίτημα για αναβολή, η δίκη έγινε και δόθηκε προθεσμία μέχρι στις 15 Μαρτίου 2013 για την κατάθεση υπομνημάτων από τους διαδίκους. Το δικαστήριο τόνισε ότι σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να δεχθεί αλλαγή του σκοπού των έργων. Περιμένουμε την οριστική απόφαση με ενδιαφέρον σε περίπου 6-7 μήνες.

Η εκτροπή ήταν και παραμένει έργο καθαρά πολιτικό και όλοι οι «αρμόδιοι» και οι διαδοχικές κυβερνήσεις θεωρούσαν και θεωρούν ότι, σαν τέτοιο, είναι αυθύπαρκτο και αυτεξούσιο, με αυταπόδεικτη σκοπιμότητα, υπεράνω μελετών, νόμων, ευρωπαϊκών κανονισμών και δικαστηρίων αλλά και μακρόπνοων σχεδίων. Ο μύθος της εκτροπής όμως έχει ήδη λήξει. Δεν έχει να προσφέρει τίποτα πλέον ούτε στους εμπνευστές του. Η αλήθεια για το μεγάλο και εν πολλοίς στοιχειωμένο εγχείρημα Το μοντέλο της αγροτικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών στη Θεσσαλία αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, δεν βασίστηκε σε κάποιο εθνικό σχεδιασμό και τοπικό προγραμματισμό που θα απαντούσαν στα βασικά ερωτήματα: πού, πόσο, πώς και τι παράγω. Για τη Θεσσαλία αυτό είχε ως αποτέλεσμα, εκτός των άλλων, την άναρχη και καταστροφική διαχείριση των υφιστάμενων υδάτινων πόρων. Η πολιτεία και η τοπική αυτοδιοίκηση κάθε βαθμού, αντί να αξιοποιήσουν τα επιφανειακά νερά της Θεσσαλίας με μικρά φράγματα, ταμιευτήρες και αναρυθμιστικές λίμνες σε συνδυασμό με βιώσιμη αξιοποίηση των υπόγειων υδάτων γέμισαν τον κάμπο με παράνομες και «νόμιμες» γεωτρήσεις, παροτρύνοντας ουσιαστικά και τους αγρότες να κάνουν το ίδιο, χωρίς μέτρο, χωρίς μελέτη και σχέδιο και με πλήρη αγνόηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Έτσι είχαμε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση ενός ιδιαίτερα στρεβλού μοντέλου παραγωγής το οποίο από τη μια βασίστηκε στην αύξηση της ποσότητας των παραγόμενων προϊόντων και από την άλλη στην επιλογή καλλιεργειών με μεγάλες επιδοτήσεις από την ΕΕ, όπως για παράδειγμα το βαμβάκι. Ταυτόχρονα, οι μικρομεσαίοι

ιδιαίτερα αγρότες υπερχρεώθηκαν για να εξασφαλίσουν νερό, εξαντλώντας όμως και ένα τεράστιο μέρος των υδατικών αποθεμάτων, βάζοντας σε κίνδυνο το ισοζύγιο για πολλές δεκαετίες. Με αυτό τον τρόπο φτάσαμε ουσιαστικά στη μείωση της απορροής του Πηνειού κάτω από το οικολογικό όριο, στη σημαντική πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, στην υφαλμήρωση και στην ποιοτική υποβάθμιση των νερών της Θεσσαλίας λόγω της νιτρορύπανσης. Οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ αλλά και η σημερινή τρικκοματική, μαζί και η τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, αντί να σπεύσουν έστω και σήμερα να εκπονήσουν ένα βιώσιμο σχέδιο αγροτικής ανάπτυξης το οποίο να απαντά στο ζήτημα της διατροφικής επάρκειας και ασφάλειας, να εξασφαλίζει το εισόδημα των αγροτών και ταυτόχρονα να διασφαλίζει τη βιωσιμότητα των υδατικών αποθεμάτων και να σέβεται το περιβάλλον, συντηρούν και ενισχύουν τον καταστροφικό μύθο της εκτροπής. Η εμμονή αυτή, που κινείται στα όρια της ιδεοληψίας, και η αναμονή της εκτροπής περιόρισαν στο ελάχιστο την ανάπτυξη και την προώθηση εναλλακτικών σχεδίων αξιοποίησης των υδατικών πόρων, όπως η λύση της κατασκευής τοπικών μικρών φραγμάτων κ.λπ., και διασπάθισαν δυσανά-

λογα μεγάλους οικονομικούς πόρους. Πολύ δε περισσότερο δεν έχει μελετηθεί η λεγόμενη «μηδενική λύση» που προκρίνει την ήπια εκμετάλλευση του τοπικού υδατικού δυναμικού σε συνδυασμό με την εφαρμογή μεθόδων διαχείρισης της ζήτησης του νερού και πρακτικών εξοικονόμησης των χρήσεών του. Η κατασπατάληση δε δημόσιου χρήματος για το παράλογο έργο της εκτροπής του Αχελώου, ειδικά όταν η κοινωνία μας ζει μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση και χιλιάδες πολίτες έχουν βυθιστεί στη φτώχεια, δεν αποτελεί μόνο περιβαλλοντικό αλλά και κοινωνικό έγκλημα. Όταν σε ολόκληρο τον κόσμο τονίζεται η ανάγκη εξόδου από την οικονομική κρίση με στροφή προς μια περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη, η Ελλάδα απαντά με πανάκριβα έργα καταστροφής του περιβάλλοντος που κυρίως ενισχύουν τα εργολαβικά συμφέροντα και εξυπηρετούν τη διαπλοκή.

Τα βασικά επιχειρήματα κατά αυτού του σχεδίου • Ακόμη και σήμερα και μετά από τόσες δεκαετίες παλινωδιών και ακυρώσεων, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) παρά τις επικαιροποιήσεις της, βασίζεται σε ελλειπή και αποσπασματικά υδρομετρικά στοιχεία τόσο για το υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας, όσο και για το Δέλτα του Αχελώου. Οι ΜΠΕ αναφέρονται σε στοιχεία της προηγούμενης εικοσαετίας και δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις σημερινές καταναλώσεις νερού.

• Η ίδια η μελέτη σκοπιμότητας, με την οποία και σήμερα εκτελείται το έργο, επί της ουσίας το υπονομεύει, μια και έχει κατηγορηθεί για προχειρότητα, υπεραπλουστευτική μεθοδολογία, για πολλές παραλείψεις και λανθασμένες επιλογές, κυρίως όμως για το λόγο ότι από τη μια υποεκτιμά το κόστος

O

07

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

και από την άλλη υπερτιμά το όφελος.

• Δεν έχει σχεδιαστεί κανένα έργο υποδοχής και διανομής των νερών της εκτροπής, με κίνδυνο αν ποτέ τα νερά φτάσουν στον κάμπο, να σπαταλιούνται μέσω του απαξιωμένου σήμερα αρδευτικού δικτύου, καθώς επίσης να υπάρχουν και αυξημένοι κίνδυνοι πλημμύρας. Δεν έχει συσταθεί δε μέχρι σήμερα φορέας διαχείρισης των νερών, άρα δεν γνωρίζουμε επί της ουσίας και τον τρόπο διαχείρισής τους.

• Τέλος ένα σημαντικό ζήτημα είναι αυτό του κόστους των έργων καθώς και το κόστος χρήσης του νερού. Αφήνεται σκόπιμα να εννοηθεί ότι το αρδευτικό νερό δεν θα κοστίζει στους χρήστες-αγρότες. Το κόστος του έργου παραμένει άγνωστο, τόσο το ήδη δαπανηθέν όσο το υπολειπόμενο για την ολοκλήρωση των έργων - κάτι σαν τους ολυμπιακούς αγώνες με άλλα λόγια. Η ΕΕ δεν χρηματοδοτεί τέτοια έργα, άρα η πραγματική οικονομική ζημιά και επιβάρυνση είναι ακόμη μεγαλύτερη. Κυρίως όμως αυξάνεται ο κίνδυνος και η πιθανότητα, το τεράστιο κατασκευαστικό και λειτουργικό κόστος να μετακυληθεί στους αγρότες-χρήστες. Σ’ αυτό δε το σημείο να αναφέρουμε κάτι που ιδιαίτερα οι αγρότες πρέπει να προσέξουν πολύ. Το τρέχον σενάριο της εκτροπής δεν προβλέπει ποσότητα νερού για άρδευση παρά μόνο για ύδρευση (!!) και «περιβαλλοντική αναβάθμιση» (sic). Μια ακόμη σημαντική πλευρά των έργων που απασχολεί και το δημόσιο διάλογο είναι αυτή που σχετίζεται με τις ήδη πραγματοποιημένες δαπάνες και τα προχωρημένα τμήματα του σχεδίου. Ιδιαίτερα δε για το φράγμα Μεσοχώρας, όπου πολλοί υποστηρίζουν λανθασμένα και εκ του πονηρού, ότι δεν αποτελεί έργο της εκτροπής. Πρώτον: Το φράγμα της Μεσοχώρας, ως ταμιευτήρας είναι αναπόσπαστο και ζωτικής σημασίας έργο της εκτροπής Αχελώου. Χωρίς αυτό εκτροπή δεν υπάρχει. Δεύτερον: Η Μεσοχώρα είναι και υδροηλεκτρικό έργο όπως και η Συκιά με εγκατεστημένη ισχύ 160 MW. Με βάση το ύψος του φράγματος, 150μ., και την ισχύ του, δεν μπορούν με βάση τη νομοθεσία αλλά και επί της ουσίας – περιβαλλοντικό κόστος ανυπολόγιστο και μεγαλύτερο του οφέλους – στις ΑΠΕ. Άρα και η αποσπασματική ολοκλήρωσή του υπόκειται στην ίδια επιχειρηματολογία όπως το συνολικό σχέδιο. Για τον πολιτικό μας χώρο, τα ζητήματα ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα καθώς και εκείνα της προστασίας του περιβάλλοντος, έχουν ιδιαίτερη αξία, είναι ταυτοτικής σημασίας. Η ριζοσπαστική αριστερά, σε πολλές εκφάνσεις της, ήταν και είναι κατά αυτού του σχεδίου, προβάλλοντας ταυτόχρονα μια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση ανάπτυξης του αγροτικού τομέα στη Θεσσαλία η οποία θα βασίζεται στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων με κριτήρια τόσο το αγροτικό εισόδημα όσο και τη διατροφική επάρκεια και αυτονομία της περιοχής και της χώρας, με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και ιδιαίτερα στα υδατικά αποθέματα. Η εκτροπή ήταν και παραμένει έργο καθαρά πολιτικό και όλοι οι «αρμόδιοι» και οι διαδοχικές κυβερνήσεις θεωρούσαν και θεωρούν ότι, σαν τέτοιο, είναι αυθύπαρκτο και αυτεξούσιο, με αυταπόδεικτη σκοπιμότητα, υπεράνω μελετών, νόμων, ευρωπαϊκών κανονισμών και δικαστηρίων αλλά και μακρόπνοων σχεδίων. Ο μύθος της εκτροπής όμως έχει ήδη λήξει. Δεν έχει να προσφέρει τίποτα πλέον ούτε στους εμπνευστές του. Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και της Θεσσαλίας δεν απαιτεί έργα φαραωνικής αντίληψης. Η ριζοσπαστική αντίληψη για τα μεγάλα έργα και την προστασία του περιβάλλοντος επιβεβαιώθηκε και δικαιώθηκε τόσο στους Ολυμπιακούς και Μεσογειακούς αγώνες όσο και αλλού. Θα δικαιωθεί και η ριζοσπαστική μας θέση για τον Αχελώο. ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΟΝΔΡΟΣ μέλος ΚΕ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, μέλος γραμματείας θεματικής περιβάλλοντος & οικολογίας

κινήματα και αγώνες ενάντια στα

φράγματα

Τα μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα μπορεί να μην αποτελούν, προς το παρόν, κεντρικό θέμα της πολιτικής ατζέντας στη χώρα μας, δεν παύουν ωστόσο να είναι στο επίκεντρο σκληρών παγκόσμιων αγώνων μεταξύ κυβερνήσεων και εταιριών από τη μια πλευρά και παραποτάμιων πληθυσμών και οικολογικού κινήματος από την άλλη. Έχοντας διαδοθεί την περίοδο του μεσοπολέμου στις ΗΠΑ ως επενδυτικά σχέδια απέναντι στο κραχ (μας θυμίζει αυτό τίποτε;) και μετά από τον πόλεμο σε ολόκληρο τον κόσμο, καπιταλιστικό και «σοσιαλιστικό», τα φράγματα δέχθηκαν τη σφοδρή οικολογική κριτική, που οδήγησε στη μερική απονομιμοποίηση και υποχώρησή τους στις αναπτυγμένες χώρες. Αυτή όμως αναπληρώθηκε από την ανάπτυξη μεγάλων επενδυτικών σχεδίων στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τη ΝΑ Ασία με τη χρηματοδότηση των παγκοσμιοποιημένων οργανισμών και πρωταγωνιστή της τελευταίας δεκαετίας τον κινέζικο καπιταλισμό, τόσο εντός όσο και εκτός της επικράτειάς του. Ο διαρκώς εντεινόμενος ενεργειακός ανταγωνισμός και η προσδοκία μεγάλων κερδών - η Βαντάνα Σίβα έχει επισημάνει ότι οι επενδύσεις αυτές είναι από τις πιο κερδοφόρες -, σε συνδυασμό με την ιδεολογική αξιοποίηση της κρίσης για την κάμψη των λαϊκών αντιστάσεων, οδηγεί σε μια συντονισμένη προσπάθεια «επιστροφής» των μεγάλων υδροηλεκτρικών και στις αναπτυγμένες χώρες. Η μέθοδος ονομάζεται «Πρωτόκολλο Αξιολόγησης της Υδροηλεκτρικής Βιωσιμότητας» (HSAP) και είναι ένα σχέδιο διεθνούς συνθήκης, την υπογραφή της οποίας προωθεί το μπλοκ των φραγματοποιών με στόχο το «πράσινο ξέπλυμα» των μεγάλων φραγμάτων. Το αντίπαλο δέος αποτελεί ένα δυναμικό παγκόσμιο κίνημα, που, παρά την ένταση της καταστολής, δρα τοπικά αλλά δικτυώνεται και παγκόσμια, διοργανώνει Συνέδρια Φραγματοπαθών Πληθυσμών (το 1ο το 1997 στη Βραζιλία) και τροφοδοτεί ακτιβιστικές δράσεις, νομικούς αγώνες και ιστοσελίδες ενημέρωσης. Στη γειτονιά μας η αιχμή της αντιπαράθεσης αυτή την εποχή βρίσκεται στην Τουρκία και αφορά κυρίως το φαραωνικό σχέδιο GAP στην Ανατολία. Τόσο τα παλιότερα όσο και τα πρόσφατα ντοκουμέντα των μεγάλων κινηματικών συναντήσεων για το νερό (Παγκόσμιο Εναλλακτικό Φόρουμ, Μασαλία, Μάρτιος 2012 και Σύνοδος Ευρωπαϊκών Κινημάτων, Νάπολι, Δεκέμβριος 2011), στις οποίες πήρε μέρος και το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, έχουν συγκεκριμένες αναφορές εναντίον της κατασκευής μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών και υπέρ της προστασίας του κύκλου του νερού. Όπως έχει τεκμηριώσει το κίνημα αλλά και η επιστημονική κριτική, η διακοπή αυτού του κύκλου με το σχηματισμό ταμιευτήρων έχει τεράστιο όχι μόνο οικολογικό αλλά ταυτόχρονα και οικονομικό και κοινωνικό κόστος, δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με το όποιο ενεργειακό όφε-

λος. Ένα φράγμα καταστρέφει παραποτάμιους οικισμούς, γεωργικά εδάφη και οικοσυστήματα, επιδρά αρνητικά στη βιοποικιλότητα, στους υδροφόρους ορίζοντες και στο μικροκλίμα ενώ, παρά τους μύθους περί «καθαρής» ενέργειας, παγιδεύει βλάστηση και επομένως εκλύει αέρια του θερμοκηπίου. Το νερό παραμένει ακίνητο στους ταμιευτήρες και υποβαθμίζεται ενώ παράλληλα πιέζει τα πετρώματα, προκαλεί σεισμούς και δημιουργεί μεγάλα ζητήματα ασφάλειας είτε πρόκειται για περιπτώσεις ακραίων φαινομένων (πλημμύρες, κατολισθήσεις κ.λπ.) είτε για τα προβλήματα συντήρησης των γερασμένων κατασκευών. Ας προστεθεί μόνο ότι μετά από 40-50 χρόνια ένα φράγμα είναι σε μεγάλο βαθμό άχρηστο, καθώς ο ταμιευτήρας του έχει γεμίσει με τη λάσπη των φερτών υλικών, η οποία επίσης υποβαθμίζει τα παραποτάμια τοπία. Το αντιφραγματικό κίνημα έχει και στην Ελλάδα ιστορία. Τις παλιότερες κινητοποιήσεις στο Νέστο διαδέχθηκε ο 15χρονος νικηφόρος μέχρι στιγμής αγώνας στον Άραχθο (αρχικά ενάντια στη ΔΕΗ και στη συνέχεια ενάντια στη Μηχανική Α.Ε., πρώην εργολάβο της ΔΕΗ) ενώ στον Αχελώο η μάχη εστιάζεται στη φάση αυτή στο φράγμα της Μεσοχώρας, το οποίο προβάλλεται ως «αυτόνομο» υδροηλεκτρικό έργο. Παράλληλα, στο θεσμικό επίπεδο, εδώ και 7- 8 χρόνια οι διαδοχικές κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ προωθούν βήμα-βήμα τις νομοθετικές αλλαγές υπέρ του λόμπι των ιδιωτικών κατασκευαστικών εταιριών με στόχο την πλήρη νομική εξομοίωση των μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο πιο πρόσφατος σταθμός σ’ αυτή τη διαδικασία είναι ο ν. 4042/12 της κυβέρνησης Παπαδήμου από τον ΥΠΕΚΑ τότε πλέον Γ. Παπακωνσταντίνου. Το Οικολογικό Πρόγραμμα, που παρουσίασε προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ, διατυπώνει με σαφήνεια την αντίθεσή του στην κατασκευή νέων μεγάλων φραγμάτων και στον χαρακτηρισμό τους ως ΑΠΕ. Σε αυτή τη βάση είναι αναγκαίο να στηριχθούν οι τοπικές πρωτοβουλίες, που συχνά καλούνται να σηκώσουν το δυσβάστακτο βάρος μιας ιδεολογικής τρομοκρατίας από πολλές πλευρές, αλλά και να προχωρήσει ο πανελλαδικός τους συντονισμός. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

μέλος ΚΕ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και της γραμματείας θεματικής περιβάλλοντος & οικολογίας

δείτε / διαβάστε Διεθνή δίκτυα ενημέρωσης για τα ποτάμια και τα φράγματα: http://www.internationalrivers.org/ http://www.rivernet.org Τοπικοί σύγχρονοι αγώνες ενάντια σε μεγάλα φράγματα: Τουρκία: http://www.hasankeyfgirisimi.com/ Αιθιοπία: http://www.stopgibe3.org/ Ινδία: http://www.narmada.org/



08

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

η χωροταξία στην υπηρεσία των ιδιωτικών συμφερόντων:

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ

Αθήνα-Δελφοί- Δυτική Ελλάδα Συχνά, κάτω από τις δραματικές αλλαγές των τελευταίων προς εξυπηρέτηση της γέφυχρόνων, θεωρούμε ότι η κρίση ρας του Ρίο) είναι μια τομή στη συνέχεια των - η καταστροφή των τοπίων πραγμάτων. Ακόμη συχνότερα, - η απουσία κοινωνικού εξοερμηνεύουμε όλα όσα σχεδιπλισμού άζονται και επιβάλλονται ως Τα παραπάνω, εκτός από τη αποτέλεσμα των «μνημονιακών βλάβη στο περιβάλλον και τη δηπολιτικών». Πίσω από αυτή τη μόσια υγεία, έχουν ως αποτέλεθεώρηση λανθάνει η αντίληψη σμα την υπονόμευση εξισορροότι η κατάργηση του μνημονίου πητικών δραστηριοτήτων όπως θα μας επέστρεφε αν όχι στο η παράκτια αλιεία, η κτηνοτροχαμένο παράδεισο, οπωσδήποτε φία, η παραγωγή τροφίμων, ο σε μια αποδεκτή πραγματικότουρισμός, την απερήμωση της τητα. Δεν είναι προφανώς έτσι. υπαίθρου και την εγκατάσταση Οι περισσότεροι σχεδιασμοί που του πληθυσμού σε πόλεις που σήμερα παίρνουν μια πιο ορααναπτύχθηκαν χωρίς σχέδιο, τή μορφή -κυρίως ως προς τα χώρους, υποδομές. αποτελέσματα- έχουν ξεκινήΈτσι σήμερα, στις συνθήκες σει από χρόνια. Το ίδιο και τα της κρίσης, η Στερεά δεν είναι προβλήματα που συσσωρεύοσε θέση να εξυπηρετήσει την νται λόγω της αρπακτικότητας ανάγκη επιστροφής σε άλλες του ιδιωτικού κεφαλαίου από μορφές οικονομικής δραστητη μια και της πλήρους υποταριότητας και την τάση εξόδου γής του πολιτικού προσωπικού του πληθυσμού από τα μεγάλα από την άλλη. Οι περισσότεροι σχεδιασμοί που σήμερα παίρνουν μια πιο ορατή μορφή -κυρίως ως αστικά κέντρα. Η περίπτωση της Στερεάς προς τα αποτελέσματα- έχουν ξεκινήσει από χρόνια. Το ίδιο και τα προβλήματα που Ελλάδας προσφέρεται ως ένα Οι μεγαλοεπιχειρηματίες συσσωρεύονται λόγω της αρπακτικότητας του ιδιωτικού κεφαλαίου από τη μια και της επελαύνουν, οι πολιτικοί χαρακτηριστικό παράδειγμα πλήρους υποταγής του πολιτικού προσωπικού από την άλλη. αξιοποίησης της κρίσης από ανοίγουν το δρόμο μεγάλους ομίλους που εδώ και χρόνια έχουν επιβάλλει μια άνευ Επιχείρηση «Ηλεκτρική Ενέρόρων εκμετάλλευση με την αμέριστη βοήθεια της κεντρι- των δραστηριοτήτων σε σημεία όσο το δυνατό εγγύτερα γεια»: Η διευκόλυνση της αρπαχτής που ενδύθηκε το μανκής και της τοπικής διοίκησης. Η άτυπη βιομηχανική ζώνη στην Αθήνα: δύα της «πράσινης ενέργειας» και της «απελευθέρωσης Σχηματάρι– Οινόφυτα- Χαλκίδα- Θήβα (περιοχή Ασωπού) - πάσης φύσεως βιομηχανίες, μαζί με ιχθυοκαλλιέργειες της αγοράς» έχει προσλάβει διαστάσεις εφιάλτη αφού για με περίπου 1.000 μονάδες, ισχυροί βιομηχανικοί πόλοι κάθε βουνοκορφή, για κάθε πλαγιά, ή για κάθε μικρό ποκαι παραθεριστική κατοικία στον Ευβοϊκό όπως το Αλουμίνιο της Ελλάδας, η ΛΑΡΚΟ, η ΒΙΟΧΑΛΚΟ - μαζική εγκατάσταση μονάδων ηλεκτροπαραγωγής σε τάμι στις λεκάνες του Αχελώου, του Μόρνου, του Εύηνου, και η ιδιωτική Βιομηχανική περιοχή στη Θίσβη Βοιωτίας, Βοιωτία- Εύβοια, μεγάλης κλίμακας αιολικές, φωτοβολ- του Σπερχειού και του Κηφισού, υπάρχουν εκατοντάδες οι μεταλλευτικές εταιρείες στη Φωκίδα και στην Εύβοια, ταϊκές και υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις που ξεκίνη- εγκαταστάσεις και πολλαπλάσιες αιτήσεις για παραγωγή εξυπηρετούνται εδώ και χρόνια με κάθε είδους διευκολύνσαν από τις πιο κοντινές περιοχές (Βοιωτία - Ν. Εύβοια) ενέργειας. Ο χωροταξικός σχεδιασμός ήταν απλούστατος: σεις, δημόσια έργα, σκανδαλώδεις ρυθμίσεις και φυσικά και εξαπλώνονται ραγδαία ακόμη και στις πιο παρθένες ιδιωτικές ΑΠΕ παντού, με προτεραιότητα τις δημόσιες με ανοχή στην ρύπανση και την υποβάθμιση. Ακόμη και περιοχές της Ευρυτανίας. δασικές εκτάσεις. Οι θέσεις εργασίας είναι ελάχιστες μετά ο χωροταξικός σχεδιασμός – το εργαλείο που θεωρητικά το στάδιο της κατασκευής, η τεχνολογία είναι εισαγόμενη διαθέτει η Πολιτεία για να σχεδιάζει με όρους κοινωνικής Ένα υποδειγματικό μοντέλο υπανάπτυξης (κυρίως από Γερμανία και Κίνα). Παράλληλα η «απελευωφέλειας - ολοένα και πιο απροκάλυπτα νομιμοποιεί και θέρωση» της αγοράς ενέργειας προίκισε τις κοντινές στην επικυρώνει προειλημμένες επιχειρηματικές αποφάσεις. Μετά Οι επιπτώσεις από το υιοθετούμενο «μοντέλο ανάπτυ- Αττική περιοχές με μονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Οι αγωγοί τα ειδικά χωροταξικά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ξης», εμφανίζονται με ιδιαίτερα έντονο τρόπο: φυσικού αερίου κατασκευάζονται με δημόσιο χρήμα και του τουρισμού, της βιομηχανίας, των υδατοκαλλιεργειών, - η δηλητηρίαση υπόγειων και επιφανειακών νερών στη αντί να τροφοδοτούν σπίτια και βιομηχανίες οδηγούνται τώρα είναι η σειρά των περιφερειακών χωροταξικών να σε μεγάλες ιδιωτικές μονάδες που το χρησιμοποιούν για να λεκάνη του Ασωπού και την Εύβοια εναρμονισθούν με την κυρίαρχη πολιτική.

- η ρύπανση όλων των θαλάσσιων κόλπων: Ευβοϊκού, Μα- παράγουν ρεύμα. Επιχείρημα για τη διαρκή λειτουργία των μονάδων αυτών (ακόμη και όταν δεν χρειάζονται), αποτελεί λιακού, Κορινθιακού Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στη Στερεά; - η εντατική μονοκαλλιέργεια στις πεδιάδες, στις οποίες η διακύμανση της ενέργειας που παράγουν οι ανανεώσιμες ανάλογα με τον αέρα, τον ήλιο, τη ροή των ποταμών. πλέον φύονται και φωτοβολταϊκά Στην υδροκέφαλη Ελλάδα, η γειτνίαση με την Αττική - η ληστρική εκμετάλλευση των εθνικής σημασίας με- Και επειδή σχεδιασμός δεν προηγήθηκε, μονάδες στήνοκαι η διέλευση της εθνικής οδού απέδωσαν ένα ιδιαίτερο ταλλευτικών αποθεμάτων κυρίως βωξίτη και σιδηρο- νται κατά βούληση. Στη συνέχεια όλοι μαζί πωλούν στη ρόλο στην περιοχή: τη μεταφορά υδατικών πόρων (Μόρδημόσια επιχείρηση που υποχρεώνεται με πολιτικές απονικελίου νος/ Εύηνος, Υλίκη, γεωτρήσεις της ΕΥΔΑΠ στη λεκάνη - η ανάπτυξη των μεταφορών για την εξυπηρέτηση συ- φάσεις να αγοράσει πανάκριβα μια υποθετική παραγωγή του Β. Κηφισού) αλλά και την υποδοχή των ανεπιθύμηγκεκριμένων επιλογών (π.χ. υποβάθμιση οδικού άξονα ενέργειας. Όταν η εκποίηση της ΔΕΗ ολοκληρωθεί, λίγοι

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

μεγάλοι όμιλοι θα παράγουν ενέργεια μέσα από την εκμετάλλευση δημόσιων υποδομών, φυσικού πλούτου (ποτάμια, λιγνίτες, δάση, δημόσιοι χώροι) και η τιμή του ρεύματος θα συνεχίσει να αυξάνεται. Βιομηχανία, εξορύξεις, υδατοκαλλιέργειες: η χώρα και η περιφέρεια ως φέουδο. Ολοένα και πιο φανερά η τοπική –όπως και η εθνική- οικονομία όχι μόνο συρρικνώνεται αλλά και συγκεντρώνεται σε λιγότερα χέρια. Ολοένα και πιο απροκάλυπτα τα επιχειρηματικά σχέδια εξυπηρετούνται και παίρνουν θεσμικό μανδύα, τα κέρδη ιδιωτικοποιούνται, οι ζημίες βαρύνουν την κοινωνία. Στην περιοχή του Ασωπού, όχι μόνο δεν έχει γίνει σχέδιο επί δεκαετίες αλλά ούτε και καμιά παρέμβαση για τον έλεγχο της ρύπανσης. Τα αγροτικά προϊόντα έγιναν ανεπιθύμητα, οι συνθήκες ζωής υποβαθμίστηκαν τραγικά. Σήμερα το κλείσιμο πολλών παραγωγικών μονάδων, η παράνομη εργασία και οι μεσαιωνικές εργασιακές σχέσεις στις υπόλοιπες βαραθρώνουν το βιοτικό επίπεδο. Κανένα πρόβλημα για τους κυβερνώντες: μια νέα ιδιωτική Βιομηχανική περιοχή ξεφύτρωσε στη μαγευτική Βόρεια Εύβοια και αδειοδοτήθηκε κατά παράβαση όλων των χωροταξικών και αναπτυξιακών σχεδίων. Προορίζεται να φιλοξενήσει μια γιγάντια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής και βαριές μονάδες όπως για παράδειγμα διαχείρισης αποβλήτων που αποτελεί νέο πεδίο δόξης για μεγαλοεπιχειρηματίες. Στη Στερεά βρίσκονται επίσης οι μεγαλύτερες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις της χώρας και οι δύο μεγαλύτερες μεταλλουργικές βιομηχανίες. Τεράστιες είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από το Αλουμίνιο και την ΛΑΡΚΟ που διαχειρίζονται εκτάσεις, εγκαταστάσεις, λιμάνια. Στο ιδιωτικό Αλουμίνιο, τα δώρα δεν έχουν τέλος: επιδοτήσεις, μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, μεγάλες οφειλές στη ΔΕΗ και στη ΔΕΠΑ, εκμετάλλευση ενός ολόκληρου οικισμού χωρίς χαράτσια, αγωγός φυσικού αερίου. Στην υπό κρατική διαχείριση ΛΑΡΚΟ, σκάνδαλα ετών και συστηματική απαξίωση. Μαζί με τις άλλες εξορυκτικές επιχειρήσεις (S&Β και ΕΛΜΙΝ) όχι μόνο εκμεταλλεύονται επί δεκαετίες δωρεάν τον ορυκτό πλούτο, όχι μόνο διευκολύνονται με δημόσιες υποδομές όπως διάνοιξη δρόμων, όχι μόνο καταστρέφουν τα κοιτάσματα προκειμένου να αντλήσουν εύκολα κέρδη αλλά ταυτόχρονα δεν κάνουν αποκαταστάσεις με αποτέλεσμα εκτεταμένες καταστροφές σε Γκιώνα, Ελικώνα, Οίτη και σε μεγάλες περιοχές στην Εύβοια. Σήμερα το μεν Αλουμίνιο εκμεταλλεύεται την κρίση

για να μειώσει τις αποδοχές των εργαζομένων παρά τα μεγάλα κέρδη, η δε ΛΑΡΚΟ εκποιείται με αβέβαιο μέλλον για τους εργαζόμενους. Τέλος κατά παραγγελία των μεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου, η χωροθέτηση των υδατοκαλλιεργειών έγινε στα ήσυχα και εύκολα προσβάσιμα νερά του Ευβοϊκού, παρά τη βαριά βιομηχανική ρύπανση αλλά και την οικιστική ανάπτυξη. Η εμπειρία από τη μέχρι σήμερα λειτουργία των ιχθυοκαλλιεργειών είναι τριτοκοσμική, η εντατικοποίηση που προβλέπεται λόγω του χαμηλού κόστους που εξασφαλίζει η απουσία ελέγχων απλώς θα επιδεινώσει μια ήδη προβληματική κατάσταση. Η Στερεά Ελλάδα ως διάδρομος: Ο σχεδιασμός των μεταφορικών υποδομών αντιμετωπίζει τη Στερεά ως διάδρομο εξυπηρέτησης των διευρωπαϊκών μεταφορών και των επιχειρηματικών ομίλων. Λιμάνι Κύμης- Χαλκίδα – ΠΑΘΕ - Λαμία (διευρωπαικός κόμβος)- Ε65- λιμάνι Ιτέας- Ναύπακτος-Ρίο. Καμιά πρόβλεψη για την ενδοχώρα: ο διαμήκης άξονας της Εύβοιας, η σύνδεση Αθήνα- Θήβα-Λιβαδειά- Δελφοί, οι συνδέσεις Ευρυτανίας, Φωκίδας, Βοιωτίας παραπέμπονται στις καλένδες. Οι κλειστοί αυτοκινητόδρομοι παραχωρούνται στους εθνικούς εργολάβους, το δευτερεύον οδικό δίκτυο επιβαρύνεται με επιπλέον κίνηση λόγω της αποφυγής των διοδίων αλλά ούτε βελτιώνεται ούτε συντηρείται. Ο μοναδικός άλλος άξονας που χρηματοδοτείται αφορά τη σύνδεση της ιδιωτικής Βιομηχανικής περιοχής της ΒΙΟΧΑΛΚΟ και του λιμανιού της στη Θίσβη με την Ελευσίνα και τα Οινόφυτα. Μάλιστα ο όμιλος προικοδοτείται και με νέα σιδηροδρομική σύνδεση, όταν στην ευρύτερη Στερεά η μοναδική γραμμή τρένου (από εποχής Τρικούπη), είναι η Αθηνών-Θεσσαλονίκης.

Χωροταξικός σχεδιασμός, ένα σύντομο ανέκδοτο Σε εξέλιξη βρίσκονται οι αναθεωρήσεις των περιφερειακών χωροταξικών σχεδίων που έχουν αναλάβει: - να εναρμονίσουν τους προγενέστερους σχεδιασμούς με τις τρέχουσες ανάγκες όπως αποτυπώθηκαν στα τομεακά σχέδια που εκπονήθηκαν για την εξυπηρέτηση των «επενδυτών» - να νομιμοποιήσουν επιλογές που ήδη έγιναν - να κατευθύνουν στοχευμένα τις χρηματοδοτήσεις δημόσιων και ιδιωτικών έργων μέσω κοινοτικών κονδυλίων και αναπτυξιακών προγραμμάτων - και να περιβάλλουν με επιστημονική εγκυρότητα και κοινωνική αποδοχή την νέα αντίληψη για την «ανάπτυξη» που είναι ακριβώς όπως και η παλιά αλλά με λιγότερες προφάσεις και περιστροφές. Και επειδή παρά το «φτιασίδωμα», υπάρχει ο κίνδυνος οι ιθαγενείς να αντιδράσουν, το ΥΠΕΚΑ αποφάσισε να απαλλάξει τις περιφερειακές αρχές από το πολιτικό κόστος, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά ότι ο ρόλος που τους επεφύλαξε ο Καλλικράτης ήταν αυτός των εκτελεστικών οργάνων. Η αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδίων υλοποιείται από το Υπουργείο που έχει πρότερη εμπειρία στο κουρέλιασμα της χωροταξίας, της προστασίας του περιβάλλοντος και του κοινωνικού σχεδιασμού. ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΝΟΥΔH Περιφερειακή σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας

09 Δήμος Εμμανουήλ Παππά Σερρών: «πράσινες επενδύσεις» ερήμην της κοινωνίας

Ένας κατεξοχήν αγροτικός Δήμος 16 χωριών, ο Δήμος Εμμανουήλ Παππά Σερρών, με εύφορο κάμπο και δημοτικό δάσος περίπου 60.000 στρεμμάτων, έχει μπει εδώ και τρία χρόνια στο στόχαστρο των «πράσινων επενδυτών», οι οποίοι με διαδικασίες fast track δρομολογούν τη δημιουργία τριών φωτοβολταϊκών πάρκων (16,74 MW στα βοσκοτόπια του χωριού Εμμ. Παππά, 18 MW και 5,3 MW αντίστοιχα στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας των χωριών Χρυσού και Πεντάπολης) και ενός πάρκου 110 ανεμογεννητριών στο όρος Μενοίκιο. Στα έργα εμπλέκονται εταιρείες γνωστών εγχώριων κατασκευαστικών ομίλων και πολυεθνικά funds, μέσα από ένα πολύπλοκο εταιρικό σχήμα, με πολλά παρακλάδια offshore εταιρειών. Οι «πράσινοι» επενδυτές χρησιμοποιώντας σαν πολιορκητικό κριό κυρίως τον πρόθυμο δήμαρχο αλλά και το σύμπλεγμα «ΡΑΕ– Αποκεντρωμένη Διοίκηση – Δασάρχης», προσπαθεί να κάμψει τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας με ποικίλους τρόπους: 1. Νομικές ακροβασίες Δήμου–Δασαρχείου και «περίεργη» ολιγωρία τους σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εκτάσεων (δημοτικές ή δημόσιες). Γεγονός που οδήγησε στην καταπληκτική λύση (!) να νοικιάσουν και οι δύο την προαναφερόμενη έκταση στην εταιρεία.

2. Τμηματικές εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων του έργου από την Περιφέρεια, παρόλο που πρόκειται για ενιαίο πάρκο.

3. Ακατάσχετη προπαγάνδα για τα οικονομικά οφέλη από την «επένδυση». Βέβαια ο δήμαρχος «ξέχασε» να διαπραγματευθεί ποσοστό επί του τζίρου που θα έκανε συμμέτοχο το Δήμο στο έργο, όπως έγινε σε άλλους Δήμους με ποσοστό μέχρι και 2,8%.

4. Πλήρη αδιαφάνεια στη διαδικασία αδειοδότησης των εταιρειών, που οφείλεται και στο άθλιο νομικό πλαίσιο το οποίο επιτρέπει σε μία εταιρεία να «κλειδώσει» μια έκταση αποκλείοντας οποιαδήποτε άλλη και μετατρέποντας την υποχρεωτική δημοπρασία σε απευθείας ανάθεση (Φ.Ε.Κ. 2373 Β25 10 2011/άρθρο 4).

6. Απόρριψη από τη ΡΑΕ της αίτησης ακύρωσης των αδειών λόγω της έλλειψης ενιαίας περιβαλλοντικής μελέτης, την οποία κατέθεσαν οι κάτοικοι, με το απίθανο επιχείρημα ότι «για την επιτάχυνση υλοποίησης των έργων οι διατάξεις και οι προϋποθέσεις θα πρέπει να ερμηνεύονται στενά».

7. Περιφρόνηση της τοπικής κοινωνίας και των ομόφωνων αποφάσεων του Τοπικού Συμβουλίου κατά του έργου. Η δημιουργία βιομηχανικών εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χωρίς κανένα κεντρικό σχεδιασμό, χωρίς καμία διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες, χωρίς ενιαία περιβαλλοντική μελέτη επιπτώσεων και με μακροχρόνιες αποικιοκρατικές μισθώσεις είναι ένα τυπικό παράδειγμα της ασύδοτης, αδιαφανούς και καταστροφικής για το περιβάλλον και την τοπική κτηνοτροφία–γεωργία δράσης ντόπιων μεγαλοκατασκευαστών και ξένων κερδοσκοπικών funds σε όλη την Ελλάδα. “Ο/τ”



O

10

ικοτριβές

Υπουργείο Περιβάλλοντος ή γκισέ για την εξυπηρέτηση των επενδύσεων στις εξορύξεις και την ενέργεια;

Το τελευταίο διάστημα, και στο πλαίσιο των γενικότερων μνημονιακών πολιτικών διάλυσης της δημόσιας διοίκησης, παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα για την αναδιάρθρωση της εσωτερικής λειτουργίας, του «οργανογράμματος» του ΥΠΕΚΑ. Η ρητορική που καλύπτει τα σχετικά σχέδια και προτάσεις γνωστή: μείωση δαπανών, αποτελεσματικότητα, εκσυγχρονισμός κ.λπ. Αξίζει όμως να δει κανείς τι κρύβεται «ανάμεσα στις γραμμές» των όσων προσφάτως διαρρέουν οι κυρίαρχοι κύκλοι... Γνωρίζουμε ότι από την ίδρυση του ΥΠΕΚΑ, το 2009, οι τομείς ευθύνης του υπουργείου που προήλθαν από τα Υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης (δάση) και Ανάπτυξης (ενέργεια) δεν ενσωματώθηκαν ποτέ οργανικά στις υπηρεσίες περιβάλλοντος και χωροταξίας του «παλιού» ΥΠΕΧΩΔΕ. Όπως όμως περιγράφεται σε μελέτες που εκπονούνται και διακινούνται το τελευταίο διάστημα αλλά και σε σχετικά δημοσιεύματα, στο μελλοντικό ΥΠΕΚΑ αυτή η διάσταση διατηρείται και βαθαίνει: Αφού απέτυχαν, υπό την κατακραυγή φορέων και κομμάτων, να επαναφέρουν την προστασία των δασικών οικοσυστημάτων στο υπουργείο

Αγροτικής Ανάπτυξης, σήμερα την εντάσσουν στις αρμοδιότητες του Γενικού Γραμματέα που θα ασχολείται επίσης με τους ορυκτούς πόρους και την ενέργεια (και όχι εκείνου που θα εποπτεύει το περιβάλλον συνολικά). Αν και η επιλογή αυτή μοιάζει τεχνική και άνευ πολιτικής σημασίας, στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Με το ίδιο πρόσωπο να έχει την ευθύνη δύο τομέων -εξορύξεις, ενέργεια- με υψηλό οικονομικό ενδιαφέρον και επενδυμένα συμφέροντα αλλά και των δασών, είναι φανερό πού θα δοθεί το βάρος... Υπάρχει κίνδυνος τα δάση να (ξανα)γίνουν ο «φτωχός συγγενής» των «αναπτυξιακών» προτεραιοτήτων, να υποταχθούν στις ανάγκες για ορυχεία και μεταλλεία και μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις αιολικών και φωτοβολταϊκών μονάδων. Κατ’ αναλογία με την κατάσταση στο παλιό ΥΠΕΧΩΔΕ, όπου το περιβάλλον και η χωροταξία «στέναζαν» κάτω από την πίεση των αναγκών διευκόλυνσης των μεγάλων δημόσιων έργων… Αν αθροίσουμε αυτή την επιλογή με τις γενικότερες προβλέψεις του νέου μνημονιακού ΥΠΕΚΑ για μειώσεις προσωπικού και κατάργηση πολλών εποπτευόμενων φορέων προστασίας και ρύθμισης του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος, μια εξαιρετικά προβληματική εικόνα προδιαγρά-

Κασσιόπη Κέρκυρας:

http://katalipsielaia.squat.gr

η πρώτη εκποίηση δημόσιου ακινήτου… να είναι και η τελευταία!

Στα τέλη Ιανουαρίου το ΤΑΙΠΕΔ ανακοίνωσε ότι αποδέχθηκε την προσφορά του αμερικανικού fund NCH Capital για την πώληση 170 στρεμμάτων στην περιοχή Κασσιόπη (Ερημίτης) της Κέρκυρας. Ο επενδυτής ανέλαβε για 99 χρόνια την έκταση, προσφέροντας 23 εκατομμύρια Ευρώ - αν και τεχνηέντως αναπαράγεται η πληροφορία για «συνολικό τίμημα» 100 εκ. ευρώ (στα οποία όμως συνυπολογίζεται ένα «κατʼ εκτίμηση κόστος» 75 εκ. ευρώ

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

για την οικοδόμηση τουριστικού-παραθεριστικού χωριού). Στο σημερινό πλαίσιο της προπαγανδιστικής διαστρέβλωσης των εννοιών, η τουριστική επένδυση που δρομολογείται στην Κασσιόπη αναφέρεται ως «ήπια»… Ωστόσο, στην πραγματικότητα οι επενδυτές θα κατασκευάσουν - μια κανονική ιδιωτική πόλη με γήπεδα γκολφ και μαρίνες, με κανόνες ιδιωτικής πολεοδόμησης που δεν ισχύουν για κανένα άλλο φυσικό ή νομικό πρόσω-

φεται: Το ιστορικό αίτημα φορέων και κομμάτων για τη δημιουργία αυτόνομου Υπουργείου Περιβάλλοντος που έμοιασε να ευοδώνεται με την ίδρυση του ΥΠΕΚΑ κινδυνεύει να ακυρωθεί εκ των πραγμάτων. Για το θέμα, η βουλευτής συντονίστρια του τομέα ΥΠΕΚΑ του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ Ηρώ Διώτη δήλωσε: «Το ΥΠΕΚΑ, κυρίως βεβαίως επί υπουργίας Παπακωνσταντίνου, διέψευσε τις όποιες προσδοκίες είχε γεννήσει η δημιουργία του, πάντα με πρόσχημα την “ανάπτυξη” μέσα στην κρίση: Νομιμοποίηση αυθαιρέτων, διάλυση νομοθεσίας και δομών περιβαλλοντικού ελέγχου, αποχαρακτηρισμοί, φωτογραφικές διατάξεις για συγκεκριμένους επιχειρηματίες, προώθηση καταστροφικών δραστηριοτήτων για τις εξορύξεις, την καύση απορριμμάτων, την ιδιωτικοποίηση του νερού και της ενέργειας κ.λπ. Η Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ θέλουν ένα ΥΠΕΚΑ που θα ασκεί ουσιαστικό έλεγχο, θα προγραμματίζει και θα εποπτεύει την υλοποίηση των αναπτυξιακών δράσεων με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας και την προστασία του περιβάλλοντος, και όχι να υπηρετεί με ευλάβεια, όπως η σημερινή κυβέρνηση, τα συμφέροντα των εκάστοτε επενδυτών».

πο. Οι νέοι κάτοχοι της έκτασης αποκτούν επιπλέον το δικαίωμα απεριόριστης απαλλοτρίωσης γειτονικής ιδιωτικής γης, εφόσον κρίνουν ότι αυτό είναι «αναγκαίο για τις ανάγκες της επένδυσης»… Η Κασσιόπη είναι μια καταπράσινη περιοχή ανέγγιχτης φύσης και εξαιρετικής ομορφιάς συνολικά 490 στρεμμάτων που συμπεριλαμβάνει ένα δάσος και μια λίμνη, το ναυτικό οχυρό του Αγίου Στεφάνου και σχεδόν ένα χιλιόμετρο παρθένας παραλίας. Όλα αυτά, μέσω ενός διεθνούς διαγωνισμού στον οποίο εμφανίστηκε ένας διεκδικητής (!) περιήλθαν στην κυριότητα του αμερικάνικου fund. Στο ακίνητο γίνεται χρήση των προβλέψεων του μεσοπρόθεσμου περί «δικαιώματος επιφάνειας» που ισοδυναμεί πρακτικά με πλήρες δικαίωμα κυριότητας (καθώς παρέχει και δικαιώματα μελλοντικής υπενοικίασης του χώρου), ενώ από την άποψη της φορολόγησης ισοδυναμεί με την πολύ ελαφρότερη φορολόγηση επικαρπίας… Στη βιασύνη της τρικομματικής να «δείξει έργο» ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας στην τρόικα, δεν λήφθηκε υπόψη ούτε το γεγονός ότι εκκρεμεί η εκδίκαση αίτησης ακύρωσης της απόφασης μεταβίβασης του ακινήτου στο ΤΑΙΠΕΔ που έχουν υποβάλλει τοπικοί φορείς, ούτε βεβαίως η βούληση των πολιτών του νησιού και οι τεκμηριωμένες αντιρρήσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων.

“Ο/τ”

Όσοι αντιδρούν στην πώληση της Κασσιόπης, επισημαίνουν μεταξύ άλλων, ότι αφενός κινδυνεύει η περιβαλλοντική ακεραιότητα της περιοχής και αφετέρου ότι τα οφέλη από την εξαγορά αυτή για το ελληνικό δημόσιο και την τοπική κοινωνία ιδιαίτερα είναι μηδαμινά: Το τίμημα που θα εισπράξει το κράτος θα κατατεθεί απευθείας στον ειδικό λογαριασμό της εξυπηρέτησης του κρατικού χρέους που ελέγχει η τρόικα, ενώ το “all inclusive” μοντέλο της τουριστικής επένδυσης που θα υλοποιηθεί δεν αφήνει κανένα κέρδος τοπικά – ούτε καν θέσεις εργασίας (καθώς η εταιρεία θα έχει το δικαίωμα να «εισάγει» φτηνό εργατικό δυναμικό από άλλες περιοχές…). Τελευταίο, αλλά όχι ασήμαντο: Σύμφωνα και με όσα αναφέρονται στην ιστοσελίδα του, Το «επενδυτικό» fund NCH Capital ειδικεύεται σε τοποθετήσεις κεφαλαίων με αποκλειστικό κριτήριο το ψηλότερο και γρηγορότερο κέρδος για τους μετόχους του σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και, πιο πρόσφατα, των Βαλκανίων. Πρόκειται για μια εταιρεία που ξεκίνησε τη δράση της στις στάχτες της πτώσης των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης, όταν στις χώρες του πρώην «υπαρκτού» έγινε το μεγάλο πλιάτσικο αρπαγής της πρώην κρατικής περιουσίας από επιτήδειους… Να τους σταματήσουμε, πριν είναι αργά! “Ο/τ”

O

11

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

απορρίμματα:

με τους εργολάβους ή την κοινωνία;

ενωτικό μέτωπο για την εναλλακτική διαχείριση

Συνέντευξη με τον Θωμά Μπιζά (μέλος του τμήματος αυτοδιοίκησης του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και μέλος της ΕΕ της ΠΟΕ-ΟΤΑ) Εργαζόμενος στη διαχείριση απορριμμάτων και ενεργός συνδικαλιστής στην αυτοδιοίκηση. Μπορείς συνοπτικά να μας κάνεις ένα ιστορικό της «κακοδαιμονίας» στη διαχείριση απορριμμάτων; Τι έφταιξε όλα αυτά τα χρόνια για τα σημερινά αδιέξοδα; Κακοδαιμονία στη διαχείριση των απορριμμάτων; Υπάρχει ένα ολόκληρο κύκλωμα επιχειρηματιών, δημάρχων, τεχνοκρατών, νομικών, αθλητικών παραγόντων, μεσαζόντων κ.λπ. που όταν ακούει για κακοδαιμονία στη διαχείριση των απορριμμάτων ξεκαρδίζεται στα γέλια. Γελάνε, γιατί από την «κακοδαιμονία» στη διαχείριση των σκουπιδιών κυριολεκτικά έχουν θησαυρίσει. Υπάρχουν επιχειρήσεις που έχουν κάνει τζίρους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ από τα σκουπίδια, εκμεταλλευόμενοι ακριβώς την «κακοδαιμονία» στη διαχείριση των απορριμμάτων. Έχουν δαπανηθεί αμύθητα ποσά για κατασκευές ΧΥΤΑ, εργοστασίων μηχανικής ανακύκλωσης, μονάδων επεξεργασίας βιοαερίου, για αποκαταστάσεις χωματερών, για προμήθειες οχημάτων, λειοτεμαχιστών, δεματοποιητών, εξοπλισμού ΣΜΑ και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως για μερικούς τα σκουπίδια είναι μια αστείρευτη φλέβα χρυσού. Κακοδαιμονία υπήρξε για το περιβάλλον, για τους πολίτες που πληρώνουν ακριβά δημοτικά τέλη και για τους φορολογούμενους που έχουν πληρώσει πολλά δις για να συντηρηθεί ένα άθλιο σύστημα διαχείρισης. Η κοινωνία από αυτή την αθλιότητα έχει βγει διπλά και τριπλά χαμένη. Ακόμα και οι κάτοικοι των περιοχών που έχουν πάρει αντισταθμιστικά πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για τις χωματερές, ζουν σε άθλιες συνθήκες και τους θερίζει ο καρκίνος, με αντάλλαγμα μερικές δεκάδες θέσεις εργασίας στους δήμους. Εάν οι δήμοι είχαν μια άλλου τύπου διαχείριση για τα σκουπίδια (π.χ όπως αυτή που περιγράφει ο ΣΥΡΙΖΑ στο πρόγραμμά του) και μόλυνση δεν θα υπήρχε και εκατοντάδες θέσεις εργασίας θα είχαν δημιουργηθεί και οι πόλεις δεν θα ήταν σ’ αυτήν την άθλια κατάσταση.

Τι ακριβώς προωθείται σήμερα από την κυβέρνηση στον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων πανελλαδικά; Ποιες είναι οι τεράστιες αλλαγές που θα φέρουν τα σημερινά σχέδια αν υλοποιηθούν; Σήμερα η κυβέρνηση υλοποιεί ένα σχέδιο πλήρους εκχώρησης της διαχείρισης των απορριμμάτων στο μεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο. Είναι σε πλήρη εξέλιξη οι διαγωνισμοί για την κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων, με τη μέθοδο της Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), σε μια σειρά περιοχές της Ελλάδας (Δυτική Μακεδονία, Πελοπόννησος, Σέρρες, Αχαΐα, Ηλεία, Αιτωλοακαρνανία). Ξεκίνησε και η δημοπράτηση των τεσσάρων μεγάλων μονάδων επεξεργασίας στην Αττική (δύο σε Φυλή - Α. Λιόσια και από μία στην Κερατέα και το Γραμματικό). Και μόνο από τη διαδικασία του λεγόμενου «ανταγωνιστικού διαλόγου» φαίνεται πως στο σχεδιασμό της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων, καθοριστικό ρόλο πλέον παίζουν μόνο οι εργολάβοι και η τοπική αυτοδιοίκηση δεν θα έχει κανένα ουσιαστικό λόγο. Είναι εντελώς κάθαρο τι πρόκειται να συμβεί, αν υλοποιηθεί τελικά το σχέδιο εκχώρησης της διαχείρισης των απορριμμάτων στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Θα έχουμε ένα μοντέλο διαχείρισης κομμένο και ραμμένο στα μέτρα των ιδιωτών επενδυτών. Ένα μοντέλο πανάκριβο και μη φιλικό στο περιβάλλον. Το σχέδιο τους είναι: να κατασκευαστούν τεράστιες ιδιωτικές μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων με σκοπό την ενεργειακή αξιοποίηση (βλέπε καύση). Οι ιδιώτες με αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να ελέγξουν το σύνολο της διαχείρισης, από την αποκομιδή ως και την τελική διάθεση, προσδοκώντας τεράστια κέρδη. Οι μονάδες αυτές θα έχουν πολύ υψηλό κόστος λειτουργίας. Για να συντηρηθούν και να είναι κερδοφόρες, θα απαιτείται να επεξεργάζονται τεράστιους όγκους σύμμεικτων απορριμμάτων με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία και το περιβάλλον. Θα υπάρχει λοιπόν ανάγκη για παραμονή

τεράστιων ποσοτήτων απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή προκειμένου να «ταΐζονται» αυτές οι μονάδες. Αυτό, όπως είναι λογικό, θα υπονομεύει στην πράξη κάθε προσπάθεια για εναλλακτικές μορφές διαχείρισης όπως η ανακύκλωση, η κομποστοποίηση και η ανάκτηση, που έχουν στόχο τη μείωση του όγκου. Τέτοιου είδους εναλλακτικές δράσεις, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν και χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, θα γίνουν τελικά θυσία στο βωμό του κέρδους των επενδυτών των μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων. Τι μπορούν να κάνουν σήμερα οι δυνάμεις της αριστεράς και οι κοινωνικές και οικολογικές οργανώσεις για να αντικρούσουν τα κυβερνητικά σχέδια και να ανοίξουν δρόμους; Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει αναδείξει το ζήτημα με πολλούς τρόπους. Με ερωτήσεις στη Βουλή και την Ευρωβουλή. Με συνεντεύξεις τύπου, με κοινές δηλώσεις όλων των βουλευτών της Αττικής, με ημερίδες, με συμμετοχή στελεχών του στα κινήματα και τις διαδηλώσεις, με παρεμβάσεις στα περιφερειακά συμβούλια. Η μεγαλύτερη συμβολή όμως του ΣΥΡΙΖΑ, κατά τη γνώμη μου, είναι η κατάθεση του προγράμματος για τη διαχείριση. Όμως αυτά δεν φτάνουν. Περιέγραψα στην αρχή της συνέντευξης το «κύκλωμα των κερδισμένων» από την «κακοδαιμονία» της διαχείρισης των απορριμμάτων. Αυτό το κύκλωμα προκειμένου να πετύχει τους στόχους του, έχει συγκροτήσει ένα στρατό από νυν και πρώην υπουργούς, από βουλευτές, στελέχη της αυτοδιοίκησης, μελετητές, νομικούς, δημοσιογράφους, «συνδικαλιστές» κ.λπ. Έχουν συγκροτήσει ολόκληρο στρατό που διαθέτει άφθονο χρήμα και καλή οργάνωση. Πρέπει λοιπόν και εμείς να φτιάξουμε το «κύκλωμα των χαμένων» από την «κακοδαιμονία» της διαχείρισης. Για να τους αντιμετωπίσουμε πρέπει να φτιάξουμε το δικό μας αντίπαλο στρατόπεδο. Οι εργαζόμενοι στους ΟΤΑ, με την ΠΟΕ-ΟΤΑ στην πρώτη γραμμή. Οι κάτοικοι της Φυλής, της

δυτικής Αθήνας και του Θριασίου. Οι κάτοικοι του Γραμματικού και της Κερατέας. Τα κόμματα της αριστεράς και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Οι δήμαρχοι και τα αυτοδιοικητικά σχήματα που συμφωνούν στη συγκρότηση ενός ενιαίου μετώπου για μια άλλη πολιτική για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Σήμερα υπάρχουν πολλές προτάσεις και προγράμματα για μια εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων. Προτάσεις που όχι μόνο δεν εμποδίζουν την κοινή δράση, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε πως τη διευκολύνουν. Όλες αυτές οι δυνάμεις με τις εναλλακτικές προτάσεις, με το δικό τους τρόπο και για τους δικούς της λόγους η κάθε μία, μπορούν να συγκροτήσουν ένα κοινό μέτωπο. Και σε αυτό το κοινό μέτωπο μπορούν και πρέπει να ενταχθούν κατ’ αρχήν, όλοι όσοι θίγονται. Να ενταχθούν όσοι θέλουν να αποτραπεί αυτό που πάει να γίνει. Δεν είναι ανάγκη να συμφωνούν όλοι σε όλα για να αντισταθούν οργανωμένα και ενωτικά. Για τη συγκρότηση αυτού του μετώπου δεν απαιτείται πολιτική, ιδεολογική και γεωγραφική ενότητα. Οι επιμέρους διαφορές στα προγράμματα ή στις προτάσεις δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο για συνεργασίες. Για να ελπίζουμε ότι μπορεί να αποτραπεί αυτή κατάσταση, πρέπει να ξεπεραστούν αντιλήψεις που ευνοούν τη διάσπαση και τον απομονωτισμό και να προταχθεί η αναγκαιότητα για τη δημιουργία ενός πλατιού ενωτικού κινήματος για την εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων.

δείτε / διαβάστε ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ - Πρόταση για τη διαχείριση των απορριμμάτων (Ιανουάριος 2013): http:// www.syriza.gr/ Αυτόνομη Συνδικαλιστική Κίνηση Εργαζομένων στους ΟΤΑ: http://www.askota.gr/



O

12

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

τών, οποιαδήποτε διαδικασία διαχείρισής τους λειτουργεί απωθητικά. Με αποτέλεσμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και ήπιες δραστηριότητες (π.χ. ανακύκλωσης) να έχουν γίνει αντικείμενο σφοδρών αντιδράσεων.

αγώνες με επίκεντρο τη διαχείριση των απορριμμάτων

Βασικά χαρακτηριστικά των μέχρι τώρα αγώνων

εμπειρίες & προβληματισμοί

Η έναρξη της δημοπράτησης τεσσάρων (4) νέων εργοστασίων επεξεργασίας σύμμεικτων, δηλαδή αδιάλεχτων, απορριμμάτων στην Αττική, έχει πυροδοτήσει νέες αντιδράσεις και κινητοποιήσεις. Το αποτέλεσμά τους πρόκειται να κριθεί, όχι μόνο από τη μαζικότητα, τη διάρκεια και το δυναμισμό τους, αλλά και από το περιεχόμενό τους. Από την άποψη αυτή έχει μια σημασία να ανατρέξουμε στο παρελθόν αυτών των αγώνων, από τους πιο πρόσφατους στην Κερατέα και το Γραμματικό, μέχρι και τους πολύ παλιότερους για το κλείσιμο της Φυλής. Έχοντας, βεβαίως, κατά νου το περιβάλλον, μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν.

Απωθητικό το περιβάλλον της διαχείρισης των ΑΣΑ Ο όρος «απορρίμματα» εισάγεται, για πρώτη φορά στην εθνική νομοθεσία, το 1961, με την υγειονομική διάταξη Ε1/301/1964, ενώ η πρώτη σοβαρή κωδικοποίηση της νομοθεσίας διαχείρισης αποβλήτων γίνεται την περίοδο 1996-97. Μια προσπάθεια ενοποίησης της σχετικής νομοθεσίας, που περιλαμβάνει και την ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΕ, γίνεται μόλις το 2012 (ν. 4042). Από διατάξεις αυτού του νόμου απορρέει η υποχρέωση εκπόνησης εθνικού σχεδίου πρόληψης παραγωγής αποβλήτων και εθνικού σχεδίου διαχείρισης, τα οποία,

όμως, προωθούνται με τόσο αργό ρυθμό, ώστε να κινδυνεύουν να ολοκληρωθούν αφού έχει πια κριθεί η τύχη των προωθούμενων βασικών έργων υποδομής, σαν αυτά της Αττικής. Ο περιφερειακός σχεδιασμός, από το νομαρχιακό επίπεδο τη δεκαετία του ’90, πέρασε στη συνέχεια σε περιφερειακό επίπεδο και μορφοποιήθηκε στους λεγόμενους ΠΕΣΔΑ (περιφερειακούς σχεδιασμούς διαχείρισης αποβλήτων), την περίοδο από το τέλος του 2004, έως την αρχή του 2006. Σήμερα, οι αρμοδιότητες σχεδιασμού και υλοποίησης της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων, αφού πέρασαν από διάφορα «χέρια», ανήκουν στους διαπεριφερειακούς φορείς διαχείρισης. Αν και οι τελευταίες δημοπρατήσεις έργων με ΣΔΙΤ και τη διαδικασία του «ανταγωνιστικού διαλόγου» πείθουν ότι ο ουσιαστικός σχεδιασμός έχει εκχωρηθεί στους εργολάβους. Βασικό χαρακτηριστικό αυτών των σχεδιασμών ήταν η γενικότητα και η αοριστία. Περίσσευαν τα ευχολόγια, ενώ απουσίαζαν (και απουσιάζουν) οι συγκεκριμένοι δεσμευτικοί στόχοι και τα εργαλεία της υλοποίησής τους. Για το λόγο αυτό, στην πράξη, αναπτύχθηκε ένα «παράλληλο σύμπαν» διαχείρισης, του οποίου κεντρικό χαρακτηριστικό, μέχρι πολύ πρόσφατα, ήταν η ανεξέλεγκτη διάθεση (ΧΑΔΑ) ή, στην καλύτερη περίπτωση, η διάθεση σε «νόμιμους» χώρους ταφής, που,

όμως, λειτουργούσαν σαν κοινές χωματερές. Σταδιακά, άρχισαν να δημιουργούνται οι ΧΥΤΑ (χώροι ταφής με μια στοιχειώδη στεγάνωση και προστασία), ενώ, πλέον, γίνεται λόγος για ΧΥΤΥ (χώρους υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων), οι οποίοι προϋποθέτουν διαχωρισμό και επεξεργασία των ΑΣΑ. Λόγοι, κυρίως, οικονομικοί οδήγησαν στην κατασκευή ΣΜΑ (σταθμών μεταφόρτωσης), πολλοί από τους οποίους έγιναν αυθαίρετα και χωρίς περιβαλλοντική αδειοδότηση. Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα έχουν γίνει και οι πρώτες απόπειρες λειτουργίας μονάδων μηχανικής επεξεργασίας των ΑΣΑ, των οποίων τα αποτελέσματα είναι, μάλλον, απογοητευτικά. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε και το αποτέλεσμα των εμπειριών από τα βασικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, παρά το ευνοϊκό κλίμα που υπάρχει στην κοινωνία. Ιδιαίτερα από αυτό των μπλε κάδων, που το «βαραίνει» αφόρητα ο αδιαφανής τρόπος λειτουργίας της διαχειρίστριάς του εταιρείας (ΕΕΑΑ). Μέσα σε αυτό το περιβάλλον μηδενικής, σχεδόν, προδιαλογής και διαχωρισμού υλικών και με δεδομένο ότι τα έργα κατασκευής χώρων ταφής σύμμεικτων (πολλές φορές επιμολυσμένων με επικίνδυνα βιομηχανικά) απορριμμάτων ήταν η κεφαλή των όποιων έργων υποδομής, στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολι-

Ήταν επόμενο, οι συνέπειες μιας διαχείρισης αυτού του τύπου (υπαρκτές ή αναμενόμενες) να αποτελέσουν σοβαρή αιτία εστιών αντίδρασης, αλλά και αγώνων με μακροχρόνια διάρκεια. Κάποιες από αυτές τις συναντάμε δεκαετίες πίσω, με πιο χαρακτηριστική αυτή για το κλείσιμο της χωματερής της Φυλής, η οποία με διάφορες παρεμβάσεις όχι μόνο εξακολουθεί να επιβιώνει σαν ΧΥΤΑ και σήμερα, αλλά προαλείφεται και σαν ο μελλοντικός κύριος υποδοχέας των απορριμμάτων της Αττικής. Δεν μπορεί να ξεχνάμε τον αγώνα για το κλείσιμο της χωματερής του Σχιστού στον Πειραιά ή των Ταγαράδων στη Θεσσαλονίκη. Ούτε μια σειρά από πρόσφατους αγώνες για την αποτροπή δημιουργίας ΧΥΤΑ και χώρων επεξεργασίας στην Κερατέα και στο Γραμματικό, στη Λευκίμμη της Κέρκυρας, στο Καρβουνάρι της Θεσπρωτίας, στο Ελληνικό των Ιωαννίνων, στη Μαυροράχη και στην Ευκαρπία της Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο αυτού του σημειώματος, περισσότερο από μια καταγραφή του ιστορικού των αντιδράσεων, μας ενδιαφέρει να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά τους, από τα οποία παραθέτουμε τα πιο σημαντικά: • Ως προς το περιεχόμενο, η συντριπτική πλειοψηφία των αγώνων έχει συνδεθεί με το κλείσιμο ή την αποτροπή δημιουργίας ΧΑΔΑ, χωματερών και ΧΥΤΑ. Οι λόγοι της εναντίωσης σχετίζονται, κατά κανόνα, με τις περιβαλλοντικές συνέπειες, την ακαταλληλότητα των χώρων και την εγγύτητα με τον οικιστικό ιστό.

• Η, σχετικά πρόσφατη, διεύρυνση της θεματολογίας με αιτήματα για αναθεώρηση ή κατάργηση περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ), αποσκοπεί, περισσότερο, στο να προσδώσει «κύρος» και υπερτοπικότητα στις αντιδράσεις και δεν σχετίζεται, πάντα, με μια ουσιαστική, ριζοσπαστική κριτική των ΠΕΣΔΑ. Σε αυτή τη λογική θα μπορούσαμε να εντάξουμε και το παλιό αίτημα (από τη δεκαετία του ’90) των δήμων της Λαυρεωτικής να διαχειρίζονται μόνοι τους τα δικά τους απορρίμματα.

• Απόρροια (και) των παραπάνω προσεγγίσεων είναι η απουσία εναλλακτικών σχεδίων διαχείρισης. Οι λίγες απόπειρες διατύπωσης εναλλακτικών λύσεων γίνονται ακόμη λιγότερες όταν επιχειρείται να υλοποιηθούν, έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και αναφέρονται σε ένα μικρό μόνο μέρος του κύκλου της διαχείρισης (συνήθως, στην ανακύκλωση).

O

• Η αδράνεια και η έλλειψη πρωτοβουλιών, η οποία χαρακτηρίζει την πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση, που έχει διαχρονικά περιοριστεί στο ρόλο του «σκουπιδοσυλλέκτη», αδιαφορώντας πλήρως για το πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση των απορριμμάτων. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες έπαιξε ανασχετικό ρόλο σε αγώνες και διευκόλυνε την ενσωμάτωση μεγάλου μέρους των τοπικών κοινωνιών στη λογική των ανταποδοτικών οφελών (περίπτωση δήμων Α. Λιοσίων - Φυλής).

• Ο δυσανάλογος με τις δυνατότητές τους ρόλος των εργαζομένων στην αυτοδιοίκηση, παρόλο που οι παρεμβάσεις τους στα ζητήματα της διαχείρισης και στους αντίστοιχους αγώνες δεν είναι λίγες. Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίζονται σε πρακτικές ελλιπούς στήριξης εναλλακτικών πρωτοβουλιών, στην αποσπασματική ένταξη στις διεκδικήσεις τους ζητημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση των ΑΣΑ και στην έλλειψη πρωτοβουλιών συνάντησης με τα άλλα στρώματα της κοινωνίας, ειδικά για το ζήτημα αυτό.

• Η υποβάθμιση, μέχρι πολύ πρόσφατα, του ζητήματος στο πολιτικό επίπεδο, από τις δυνάμεις της αριστεράς, της οικολογίας και των κινημάτων, που αντανακλά μια λαθεμένη εκτίμηση για την κρισιμότητά του, όχι μόνο στο περιβαλλοντικό επίπεδο, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό - οικονομικό.

• Η μεγαλύτερη μαζικότητα και αποτελεσματικότητα που έχουν οι κινητοποιήσεις όταν οργανώνονται από επιτροπές αγώνα των ίδιων των πολιτών, σε σχέση με αυτές όπου πρωτεύονται ρόλο έχουν τοπικοί θεσμικοί (δήμοι, δημοτικά σχήματα κλπ.).

Νέα κατάσταση νέα καθήκοντα Τα όσα προωθούνται σήμερα στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων, από το κράτος και τους εργολάβους, συνιστούν μια νέα βίαιη προσπάθεια μετάβασης από μια «τριτοκοσμική» κατάσταση σε μια, υποτίθεται, σύγχρονη, κρατώντας ανέγγιχτο τον πυρήνα της, δηλαδή τη συγκεντρωτική διαχείριση των ΑΣΑ σε σύμμεικτη μορφή, με βασικό προσανατολισμό την ενεργειακή αξιοποίηση και την καύση. Στα παλιά προβλήματα έρχονται να προστεθούν νέα, με σημαντικότερα την πλήρη ιδιωτικοποίηση και την εκτόξευση του κόστους διαχείρισης. Το αντίβαρο σε αυτήν την εξέλιξη είναι η ωρίμανση και η διάδοση μιας συγκροτημένης αντίληψης εναλλακτικής διαχείρισης, που έχει «πολιτογραφηθεί» με τον όρο «αποκεντρωμένη διαχείριση, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και κοινωνική συμμετοχή».

13

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

Απόπειρες εφαρμογής τοπικών σχεδίων διαχείρισης και αναζήτησης κοινωνικής συμμετοχής

Από τα πράγματα, λοιπόν, οι απαιτήσεις των σύγχρονων αγώνων με αντικείμενο τη διαχείριση των ΑΣΑ, γίνονται πολύ μεγαλύτερες και αρκετά πιο σύνθετες. Αφού στην αντιμετώπιση των ανεπαρκειών που προαναφέρθηκαν και εξακολουθούν να υφίστανται σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να προστεθούν και νέες προκλήσεις. Αυτές που συνδέονται με την αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως: • Η φοβική στάση μεγάλου μέρους της αριστεράς, της πολιτικής οικολογίας και των στελεχών τους στην αυτοδιοίκηση, απέναντι στο μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης, σε αντίθεση, σε ορισμένες περιπτώσεις, με τις κεντρικές εκφωνήσεις.

• Η ολιγωρία, συνδεδεμένη με την παραπάνω στάση, στην εκπόνηση και προώθηση τοπικών σχεδίων διαχείρισης, αλλά και η δυσκολία απεμπλοκής από τις μεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας, σε περιφερειακό επίπεδο, παρόλο που και ο χαρακτήρας τους είναι διαφορετικός και η δυναμικότητά τους μειωμένη, σε σχέση με τις σημερινές επιλογές. Συνακόλουθη αυτής της επιλογής, εκτός των άλλων, είναι η διαιώνιση και η επέκταση των σταθμών μεταφόρτωσης (ΣΜΑ).

• Οι λαθεμένες αντιλήψεις ότι οι δράσεις αποκεντρωμένης διαχείρισης είναι ασύμβατες με την ύπαρξη ενός εθνικού ή περιφερειακών σχεδιασμών ή ότι ο σχεδιασμός είναι ταυτόσημος με τον κεντρικό έλεγχο. Στο πλαίσιο αυτής της οπτικής αγνοείται ότι ο αποτελεσματικός σχεδιασμός προϋποθέτει την ύπαρξη και επαρκών σχεδίων τοπικής διαχείρισης και των αναγκαίων διαχειριστικών εργαλείων για την υλοποίησή τους.

• Ο ελλιπής προβληματισμός και διάλογος για την αναζήτηση μορφών ουσιαστικής κοινωνικής συμμετοχής στα εναλλακτικά μοντέλα διαχείρισης. Με εμφανή τον κίνδυνο φιλόδοξες και ειλικρινείς προσπάθειες να καταλήξουν να αναπαράγουν παραλλαγές του υφιστάμενου μοντέλου διαχείρισης.

• Η απραξία στην κατεύθυνση της διεκδίκησης των αναγκαίων δημόσιων πόρων, οι οποίοι κατευθύνονται ολοκληρωτικά στην υποστήριξη των συγκεντρωτικών εγκαταστάσεων. ΤΑΣΟΣ ΚΕΦΑΛΑΣ

μέλος της Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), http://prosynat.blogspot.gr

Χανιά: Η διαχείριση στο ν. Χανίων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια πρώτη απόπειρα αποκεντρωμένης ολοκληρωμένης διαχείρισης, παρόλο που δρομολογήθηκε αναγκαστικά και βιαστικά, κάτω από την πίεση του κλεισίματος της χωματερής του Κουρουπητού. Το σύστημα λειτουργεί με την ευθύνη νομαρχιακού φορέα διαχείρισης και έχει ένα βαθμό αυτονομίας, σε σχέση με τον ΠΕΣΔΑ Κρήτης. Λειτουργεί, κυρίως, με κάποιες αποκεντρωμένες δράσεις ανακύκλωσης συσκευασιών (μπλε κάδοι) και γυαλιού και μια κεντρική εγκατάσταση, που περιλαμβάνει ΚΔΑΥ και μονάδα επεξεργασίας σύμμεικτων (ΕΜΑΚ) με ανάκτηση και κομποστοποίηση οργανικών και ΧΥΤΑ. Δυστυχώς, το σύστημα ερωτοτροπεί με το συγκεντρωτικό μοντέλο και την παραγωγή RDF, συνεπώς και με την καύση. Κρατά χαμηλά την προδιαλογή, θέλει να εισάγει νέους ΣΜΑ, οδηγεί το μεγαλύτερο μέρος των σύμμεικτων στο ΧΥΤΑ, ελέγχεται η απόδοση της ΕΜΑΚ ως προς το ποσοστό ανακύκλωσης και την ποιότητα του παραγόμενου κομπόστ. Ακολουθούν ορισμένες πιο πρόσφατες πρωτοβουλίες, που έχουν από την αρχή ξεκαθαρισμένο το στόχο μιας ήπιας διαχείρισης μικρής κλίμακας, φιλοπεριβαλλοντικής και οικονομικής, με συμμέτοχους τους πολίτες, σε διάφορες παραλλαγές. Τα παραδείγματα σηματοδοτούν διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης και είναι καλή αφορμή για ένα δημόσιο διάλογο, που επιβάλλεται να ανοίξει. Δήμος Ευρώτα: Ο δήμος Ευρώτα Λακωνίας επιχειρεί να μεταφέρει το παράδειγμα της διαχείρισης ΑΣΑ του δήμου Capannori της Ιταλίας. Εκεί το σύστημα το διαχειρίζεται δημοτική επιχείρηση. Η έμφαση δίνεται στη διαλογή στην πηγή, με σύστημα τεσσάρων κάδων (οργανικά, χαρτί, συσκευασί-

ες, σύμμεικτα), σημεία συγκέντρωσης άλλων ανακτήσιμων υλικών, οικιακή κομποστοποίηση και με οικονομικά κίνητρα προς τους πολίτες. Σε δεύτερο επίπεδο προβλέπεται ΚΔΑΥ, μονάδα διαχωρισμού οργανικών και μετάλλων από τα σύμμεικτα, κομποστοποίηση των οργανικών, δεματοποίηση και αποθήκευση του υπολειμματικού υλικού και διάθεσή του στους περιφερειακούς χώρους ταφής, όταν αυτοί δημιουργηθούν. Ο εξοπλισμός αυτού του επιπέδου θα είναι κινητός, ενοικιαζόμενος από προμηθευτές και αμφίβολης αποτελεσματικότητας, κατά τη γνώμη μας. Κομβικό σημείο αποτελεί η επιλογή το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης του συστήματος να ανατεθεί σε εργολάβο(ους). Το επιχείρημα αυτής της επιλογής είναι η οικονομική και διαχειριστική αδυναμία του δήμου να αναλάβει με ίδια μέσα και ιδιόκτητες εγκαταστάσεις το συγκεκριμένο εγχείρημα. Λακωνία - εταιρεία λαϊκής βάσης (Λακωνική Βιοενεργειακή ΑΕ): Πρόκειται για εταιρεία λαϊκής βάσης (πολυμετοχική), με τη μορφή ΑΕ και με πρόβλεψη δυνατότητας συμμετοχής από όσους-ες το επιθυμούν με απόκτηση μιας μετοχής της εταιρείας. Έχει συσταθεί από, περίπου, 30 Λάκωνες πολίτες και, κατά δήλωσή της, έχει εξασφαλίσει δηλωμένη πρόθεση συμμετοχής από άλλους 4.500. Έχει ξεκινήσει τη λειτουργία της με συγκέντρωση ανακυκλώσιμων υλικών, έναντι αμοιβής, που παραδίδονται σε εγκατάσταση της εταιρείας. Υπάρχει πρόθεση ανάπτυξης ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης μικρής κλίμακας, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή, στην αξιοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών, στην αναερόβια κομποστοποίηση και στην ενεργειακή αξιοποίηση του παραγόμενου βιοαερίου. Στα άμεσα μέσα υλοποίησης της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας

περιλαμβάνονται: η ανάπτυξη συνδρομητικού συστήματος παροχής υπηρεσιών διαχείρισης, με τη μορφή εναλλακτικού παρόχου και διεκδίκηση απαλλαγής από τα αντίστοιχα δημοτικά τέλη, και η παροχή υπηρεσιών διαχείρισης, μέσω προγραμματικών συμβάσεων με δήμους της περιοχής. Πρωτοβουλία διερεύνησης τριών δήμων της Αττικής: Σε συνέχεια μιας πρώτης φάσης συζητήσεων στο δήμο Αργυρούπολης - Ελληνικού, έχει δρομολογηθεί μια διαδικασία εκπόνησης μελέτης σκοπιμότητας για τη διαχείριση των απορριμμάτων τριών όμορων δήμων (Αλίμου, Αργυρούπολης - Ελληνικού και Γλυφάδας). Ή σχετική μελέτη έχει ανατεθεί σε επιστημονική ομάδα του ΤΕΙ Πειραιά. Αν αυτή η πρώτη διερεύνηση πείσει για τη συνέχεια του εγχειρήματος, θα προχωρήσει η εκπόνηση πλήρους μελέτης και η αναζήτηση των χρηματοδοτικών εργαλείων. Είναι πρόωρο και γι αυτό παρακινδυνευμένο να ειπωθεί, αυτήν τη στιγμή, οτιδήποτε για την εξέλιξη και την πιθανή μορφή αυτής της πρωτοβουλίας. Μπορούμε, μόνο, να μιλήσουμε για τις δηλωμένες προθέσεις, τόσο του δήμου Αργυρούπολης - Ελληνικού, όσο και εκπροσώπων της επιστημονικής ομάδας, για μια ήπια διαχείριση, με τις αρχές της εγγύτητας και της μικρής κλίμακας, στη λογική της μέγιστης ανάκτησης, με χαμηλό κόστος διαχείρισης και με δημόσιο χαρακτήρα. Αν γίνει κατορθωτό οι προθέσεις αυτές να μετουσιωθούν σε ένα αξιόπιστο τοπικό σχέδιο διαχείρισης (το πιστεύουμε ακράδαντα) και αν βρεθεί τρόπος ενσωμάτωσης της εθελοντικής προσφοράς και αξιοποίησης μορφών κοινωνικής συμμετοχής, ίσως να έχουμε να κάνουμε με το πιο πειστικό παράδειγμα για τη δυνατότητα υλοποίησης ενός εναλλακτικού μοντέλου διαχείρισης. http://prosynat.blogspot.gr



O

14

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

Κινητοποιήσεις στον ΣΜΑ Ευκαρπίας

με αίτημα την περιβαλλοντική δικαιοσύνη

Εδώ και δύο χρόνια περίπου έχει εκδηλωθεί και συνεχίζεται στη Δυτική Θεσσαλονίκη μια διαρκής κινητοποίηση των κατοίκων ενάντια στην κατασκευή ενός Σταθμού Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) που προβλέπεται στο Τεχνικό Πρόγραμμα του Συνδέσμου ΟΤΑ Νομού Θεσσαλονίκης. Οι κάτοικοι της Ευκαρπίας οργανωμένοι σε ένα Δίκτυο 50 φορέων και συλλόγων έχουν εναντιωθεί στο συγκεκριμένο ΣΜΑ που σχεδιάστηκε για να δέχεται το 60% των απορριμμάτων του Δήμου Θεσσαλονίκης, του κεντρικού δήμου του πολεοδομικού συγκροτήματος. Όλο και περισσότεροι εμπλεκόμενοι στο ζήτημα του ΣΜΑ στην Ευκαρπία ομολογούν σήμερα ότι η εγκατάσταση έχει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που θα δικαιολογούσε μια δίκαιη κατανομή του φορτίου των απορ-

ριμμάτων, αλλά και η κρίση, που μειώνει σημαντικά τον όγκο των απορριμμάτων. Πολλοί κατηγόρησαν το Δίκτυο για μια στάση που επιχειρεί να αποτρέψει μια εξέλιξη η οποία μπορεί να είναι αρνητική για μια περιοχή, αλλά κρίνεται αναγκαία για την κοινωνία ευρύτερα. Η στάση αυτή μπορεί να περιγραφεί με τη φράση «ας φύγει από την πόρτα μου κι ας πάει όπου θέλει». Αρκετές είναι άλλωστε οι περιπτώσεις διαχείρισης απορριμμάτων διεθνώς που αντιμετωπίζονται στη βάση αυτής της ερμηνείας. Ωστόσο, βασικό διακύβευμα της κινητοποίησης των κατοίκων είναι η περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Η Ευκαρπία είναι η πιο υποβαθμισμένη περιβαλλοντικά περιοχή της Θεσσαλονίκης και η προσθήκη του ΣΜΑ χαρακτηρίστηκε από το Δίκτυο εξαρχής ως μια ακόμη ‘αρ-

νητική’ ανάπλαση στην περιοχή. Αντιστρέφοντας τους όρους της συζήτησης, το σύνδρομο NIMBY, ταιριάζει καλύτερα σε όλους εκείνους τους δήμους που έχουν προεπιλέξει την Ευκαρπία για τα δικά τους σκουπίδια χωρίς να συνεκτιμούν το κεντρικό ζήτημα της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Η περίπτωση της Ευκαρπίας υπήρξε παραδειγματική ως προς τον συνδυασμό τεκμηρίωσης και κινηματικών διαδικασιών. Το Δίκτυο προσδιόρισε τα αιτήματά του με σαφήνεια, υπέδειξε εναλλακτικές λύσεις ως προς τη χωροθέτηση του ΣΜΑ, ζήτησε αναθεώρηση του περιφερειακού σχεδιασμού για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Η συσπείρωση φορέων και συλλόγων αύξησε το εύρος και τη δύναμη του Δικτύου. Με ανοιχτές συνελεύσεις, με δράσεις τοπικά και παρεμβάσεις στο εργο-

τάξιο του ΣΜΑ, με παρεμβάσεις σε Δημοτικά Συμβούλια και στο Περιφερειακό Συμβούλιο Κεντρικής Μακεδονίας, το Δίκτυο προκάλεσε με αφορμή τον ΣΜΑ στην Ευκαρπία μια ευρύτερη συζήτηση για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Το Δίκτυο σταδιακά συνέλαβε τον ΣΜΑ του Δυτικού Τομέα στη Θεσσαλονίκη ως επιμέρους στοιχείο σε μια συνολική εικόνα που αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων σε ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα. Η κινητοποίηση των κατοίκων στην Ευκαρπία αποδεικνύει ότι σε πολιτικά προβλήματα δεν αρκούν τεχνικές απαντήσεις, δείχνει την ανάγκη η τεχνική να υπηρετεί τη δημοκρατική πολιτική διαδικασία

και όχι το αντίστροφο, να καθοδηγείται, δηλαδή, η διαδικασία λήψης των αποφάσεων από αμιγώς τεχνικά κριτήρια. Η κινητοποίηση στην Ευκαρπία φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για ουσιαστική διαβούλευση, όπου οι τοπικές κοινωνίες δε θα καλούνται να συμμορφωθούν σε ειλημμένες αποφάσεις αλλά θα έχουν λόγο και για τους στόχους που θα διατυπωθούν και τα μέσα που θα επιλεγούν. Η περίπτωση της Ευκαρπίας είναι ελπιδοφόρα και για έναν ακόμη λόγο: Σε μια κοινωνία που δε σταματά μπροστά σε καταστολή και διώξεις, το βασικό διακύβευμα παύει πλέον να είναι η διαχείριση απορριμμάτων και η περιβαλλοντική δικαιοσύνη. ΤΑΣΟΣ ΧΟΒΑΡΔΑΣ

Εκθεση επισημαίνει: μη αποδοτική και αμφιβόλου νομιμότητας η επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε πρόσφατη Ειδική Έκθεση (αριθ. 20/2012, διαθέσιμη στα ελληνικά στο http://bookshop. europa.eu) που αφορά τη Χρηματοδότηση Έργων υποδομών διαχείρισης αστικών αποβλήτων, διαπιστώνει ότι η επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων δεν αποδίδει στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων και κάνει συστάσεις να μην προχωρά η επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων και να γίνεται περικοπή των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων στα σχετικά σχέδια. Διαβάζουμε στη σύνοψη της έκθεσης: «Το συνέδριο συνιστά: α) Τα κράτη μέλη πρέπει να εστιάσουν σε υποδομές διαχείρισης αποβλήτων που επεξεργάζονται απόβλητα διαχωρισμένα στην πηγή (...). Η Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο σύνδεσης της οικονομικής στήριξης της ΕΕ με την επίτευξη των στόχων της πολιτικής διαχείρισης της ΕΕ. (...)» Η έκθεση, εξετάζοντας τις επιδόσεις των υποδομών διαχείρισης αστικών αποβλήτων, διαπιστώνει ότι αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις στρατηγικές συλλογής αποβλήτων και ειδικότερα: α) οι εγκαταστάσεις διαλογής με στόχο την ανάκτηση απορριμμάτων συσκευασίας που είχαν διαχωριστεί στην πηγή από τα νοικο-

κυριά είχαν ικανοποιητικές επιδόσεις. β) γενικά οι εγκαταστάσεις λιπασματοποίησης και αναερόβιας ζύμωσης που επεξεργάζονται βιοαποικοδομήσιμα απόβλητα που συλλέγονται χωριστά (όταν δεν είχαν μολυνθεί) είχαν καλύτερες επιδόσεις από τις εγκαταστάσεις που επεξεργάζονται αδιαχώριστα απόβλητα, όπου οι επιδόσεις ήταν ανεπαρκείς. γ) οι εγκαταστάσεις μηχανικής-βιολογικής επεξεργασίας που λάμβαναν απόβλητα αδιαχώριστα στην πηγή δεν κατάφεραν γενικά να συνεισφέρουν στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής διαχείρισης αποβλήτων της ΕΕ, καθώς η πλειονότητα των αποβλήτων που εισήλθαν στις εγκαταστάσεις απορρίφθηκαν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Στο κεφάλαιο των συστάσεων του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου προς τα κράτη μέλη αλλά και προς τις υπηρεσίες της ΕΕ που ελέγχουν και χρηματοδοτούν τα έργα τονίζεται ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να εστιάσουν στην εφαρμογή της χωριστής συλλογής στις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων που επεξεργάζονται απόβλητα διαχωρισμένα στην πηγή (συμπεριλαμβανόμενων βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων όταν αυτό είναι οικονομικά αποδοτικό) με στόχο τη μεγιστοποίηση των επιδόσεων

των υποδομών διαχείρισης αποβλήτων και την πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων της πολιτικής διαχείρισης αποβλήτων της ΕΕ (...) Επίσης, η Έκθεση αναφέρει ότι τα όργανα της ΕΕ μπορούν να εξετάσουν τη σύνδεση της οικονομικής στήριξης της ΕΕ με την επίτευξη των στόχων της πολιτικής διαχείρισης και να ορίσουν «την εφαρμογή των ανωτέρω συστάσεων από τα κράτη μέλη ως προϋπόθεση για τη οικονομική συνεισφορά της ΕΕ». (...)

Ποιος θα πληρώσει τα σπασμένα; Σήμερα, η Διοίκηση του ΕΔΣΝΑ με τις Προκηρύξεις για την εκδήλωση ενδιαφέροντος για τις ΣΔΙΤ για τις 4 μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων όπως και τη Μελέτη που κατέθεσε για την ένταξη των έργων στον κατάλογο των ΣΔΙΤ, προχωρά στην επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι με ρητή αναφορά στις Προκηρύξεις των διαγωνισμών ορίζεται ότι για την προεπιλογή των επενδυτών που εκδήλωσαν ενδιαφέρον θα ληφθεί υπόψη μόνο η προηγούμενη εμπειρία σε μονάδες σύμμεικτων απορριμμάτων και δεν θα ληφθεί υπόψη προηγούμενη εμπειρία κατασκευής/λειτουρ-

γίας για μονάδες επεξεργασίας μη σύμμεικτων απορριμμάτων. Για την Αττική είναι ορατός ο κίνδυνος να ζητηθούν στο μέλλον πίσω από το ελληνικό δημόσιο τα 200 εκατ. ευρώ της κρατικής χρηματοδότησης που θα πάρουν οι εργολάβοι από το ΠΕΠ Αττικής για τις ΣΔΙΤ των 4 μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων! Η σημερινή διοίκηση ΕΔΣΝΑ αρνούμενη την αλλαγή του σχεδιασμού, γιατί… θα χαθούν οι πόροι, υλοποιεί από κοινού με την κυβέρνηση το παρωχημένο και αμφισβητούμενης νομιμότητας σχέδιο που φέρει τη σφραγίδα των εθνικών μελετητών.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

μέλος της Ανεξάρτητης Ενωτικής Κίνησης ΕΣΔΝΑ http://kinisi-esdkna.blogspot.gr

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

Ο ρόλος των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στη βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων Η βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων μέσα από πρακτικές και φορείς της κοινωνικής οικονομίας παραδοσιακά συμβάλλει στην προώθηση της απασχόλησης και τη δημιουργία οικονομικών και επιχειρηματικών ευκαιριών για μειονεκτικές ομάδες του πληθυσμού. Αυτές οι δραστηριότητες αποτελούν μέρος τόσο του επίσημου όσου και του άτυπου τομέα της οικονομίας και συνήθως αφορούν στη συλλογή υλικών και αγαθών για επαναπώληση. Όταν αναφερόμαστε στον άτυπο τομέα, αναγνωρίζονται ιδιαίτερα τα οικολογικά και κοινωνικά οφέλη της δράσης των ρακοσυλλεκτών στον αναπτυσσόμενο κόσμο, στη Λατινική Αμερική, την Ασία ή την Αφρική. Αναγνωρίζεται επίσης η ανάγκη συλλογικής οργάνωσής τους, ώστε να διεκδικήσουν χώρο στα επίσημα συστήματα ανακύκλωσης. Παρόμοια κινήματα έχουν καταφέρει σε πολλές περιπτώσεις να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας για τα μέλη τους και μεγαλύτερη πρόσβαση στις αγορές συλλογής και ανακύκλωσης απορριμμάτων. Στην Ευρώπη επίσης, υπάρχει μια παραδοσιακή σύνδεση μεταξύ φορέων κοινωνικής οικονομίας που εστιάζουν στις μειονεκτικές ομάδες και της βιώσιμης διαχείρισης απορριμμάτων. Οι φορείς αυτοί διαφοροποιούνται ανάλογα με το χωρικό πλαίσιο δημιουργίας τους και τους σκοπούς κάθε οργάνωσης και περιλαμβάνουν κοινωνικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς, εταιρείες εισόδου στην απασχόληση, εργαστήρια για εργαζόμενους με αναπηρίες, μη κερδοσκοπικές ΜΚΟ, ιδρύματα κ.λπ. Αν και μπορεί να διαφέρουν στην οργανωτική δομή τους, υιοθετούν παρόμοιες διαδικασίες λειτουργίας (πχ. η αρχή ένα μέλος, μία ψήφος) και στόχους για τη μεγιστοποίηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ωφελειών σε αντιδιαστολή με τα οικονομικά κέρδη, ενώ την ίδια στιγμή επιδιώκουν να εξασφαλίζουν έσοδα για τη διατήρηση και επέκταση των δραστηριοτήτων τους. Στοιχεία από το δίκτυο Ευρωπαϊκών κοινωνικών επιχειρήσεων επαναχρησιμοποίσης και ανακύκλωσης RREUSE που έχει μέλη σε 12 χώρες της ΕΕ, δείχνουν ότι μόνο στα μέλη του δικτύου υπάρχουν 40.000 θέσεις εργασίας (ισοδύναμης) πλήρους απασχόλησης και 200.000 θέσεις σε προγράμμα-

τα ένταξης / απασχόλησης. Πέτυχαν να αποτρέψουν την ταφή περισσότερων από 1.000.000 τόνων προϊόντων και υλικών Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού, υφασμάτων, επίπλων και άλλων αγαθών και είχαν συνδυασμένο κύκλο εργασιών περ. 1,4 δισ. ευρώ. Αν και τα παραδείγματα και οι μορφές διαφέρουν, οι κοινωνικές επιχειρήσεις κατάφεραν να γίνουν σημαντικοί δρώντες στα πεδία της επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης στις περισσότερες χώρες μέλη της ΕΕ. Παρέχουν επαγγελματικές υπηρεσίες και υψηλής ποιότητας, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ωφέλιμα αγαθά, ενώ διατηρούνται οικονομικά βιώσιμες και επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους και σε άλλα πεδία της βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων, πέρα από τις αρχικές της συλλογής και επαναπώλησης αγαθών και υλικών. Το κατάφεραν αυτό, μέσα από μακροχρόνια συνεργασία και συνέργειες με τοπικές και περιφερειακές αρχές, με επιχειρήσεις και με τους πολίτες, σε δραστηριότητες που σέβονται την αρχή της εγγύτητας και επικεντρώνουν στην ανάπτυξη της κοινότητας και των τοπικών κοινωνιών.

Ενδεικτικά παραδείγματα Emmaus, Γαλλία: Το γαλλικό τμήμα του διεθνές φιλανθρωπικού κινήματος που ίδρυσε το 1949 ο αββάς Πιέρ για να καταπολεμήσει τη φτώχεια, σήμερα παρέχει κατάλυμα, και φαγητό και απασχόληση σε αστέγους και άλλες μειονεκτικές ομάδες. Το 2009 είχε 1677 διαθέσιμα δωμάτια για 3750 άστεγους ανθρώπους που τους παρείχε και εργασία, Απασχολούσε χιλιάδες εργαζόμενους (ισοδύναμα με 4365 θέσεις πλήρους απασχόλησης). Οι πόροι της οργάνωσης για το έτος 2009 ανέρχονταν σε 380 εκατ. Ευρώ και χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή 900 νέων δωματίων κ.α. υποδομών και παροχών. Οι κύριες πηγές πόρων προέρχονται από τη συλλογή 224.000 τόνων αγαθών, την μεταπώληση χρησιμοποιημένων ειδών, τη διαχείριση κέντρων ανακύκλωσης («πράσινων σημείων») με κάποιες τοπικές αυτοδιοικήσεις, λχ. της πόλης Angers. Στην Ισπανία, αρκετές κοινωνικές επιχειρήσεις συνεργάζονται σε κοινές δράσεις με

15

οι κοινωνικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στα πεδία της επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης παρέχοντας επαγγελματικές υπηρεσίες και κοινωνικά και περιβαλλοντικά ωφέλιμα αγαθά, ενώ διατηρούνται οικονομικά βιώσιμες και επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους

τοπικές αρχές, ιδιαίτερα συλλογής ρουχισμού και επίπλων από νοικοκυριά για μεταπώληση στην κοινότητα. Μία από αυτές, η Engrunes δραστηριοποιείται επίσης στη χωριστή διαλογή χαρτοκιβωτίων και υλικών συσκευασίας από νοικοκυριά και επιχειρήσεις για λογαριασμό δημοτικών αρχών και τη διαχείριση «πράσινων σημείων» ανακύκλωσης στην ευρύτερη Βαρκελώνη. Στη Χώρα των Βάσκων, μέλη του δικτύου κοινωνικών συνεταιρισμών Koopera παρέχουν σε τοπικές αρχές υπηρεσίες συλλογής ρουχισμού, συσκευών, βιβλίων, παιχνιδιών, χαρτιού, επίπλων και παζαριών, υλικών συσκευασίας, μπαταριών, επικίνδυνων υλικών, οργανικής ύλης και συμπράττουν μαζί τους για τη διαχείριση μιας εγκατάστασης διαλογής και ολοκληρωμένης διαχείρισης ογκωδών αποβλήτων. Το δίκτυο κοινωνικών επιχειρήσεων για την κομποστοποίηση Community Composting Network (CCN) που εδρεύει στο Σέφιλντ της Αγγλίας, έχει πάνω από 230 μέλη σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιες από αυτές τις κοινωνικές επιχειρήσεις έχουν σκοπό την εκπαίδευση των πολιτών στην κηπουρική και την παραγωγή τροφίμων, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση σε άτομα με κινητικά προβλήματα. Έχουν δημιουργήσει, για το σκοπό αυτό, ειδικούς υπερυψωμένους κήπους που διευκολύνουν την πρόσβαση στα άτομα που κινούνται με αμαξίδιο, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ασχοληθούν με την κηπουρική χωρίς δυσκολία.

Τα μέλη του δικτύου CCN έχουν συνολικά έσοδα της τάξης των 1,1 εκ. λιρών και μέσο όρο εσόδων ανά φορέα τις 38.000 λίρες. Επιδοτούνται κατά 36% και κερδίζουν από τις δράσεις τους το υπόλοιπο 64% των εσόδων τους. 60 από αυτούς τους φορείς, που είναι μέλη του δικτύου, προσφέρουν 261 θέσεις πλήρους απασχόλησης και 936 θέσεις μερικής απασχόλησης. Τέλος, το 67% των μελών του δικτύου έχουν συνεργασίες με την τοπική αυτοδιοίκηση. Σύμφωνα με στοιχεία του 2008 τα μέλη του δικτύου CCN κομποστοποίησαν 43.000 τόνους βιοαποβλήτων (αν επιτυγχάνονταν μια τέτοια ποσοτητα στην Αττική θα σήμαινε εξοικονόμηση από 3 έως 8,5 εκ. € για τους δήμους). Είναι δεδομένο ότι υπάρχουν ήδη άφθονα παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων με δραστηριοποίηση στο πεδίο της βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων, συμπληρωματική στη δουλειά δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και παρέχει σημαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. Είναι ώρα και για την Ελλάδα να δει τα πλεονεκτήματα που μπορούν να έχουν οι τοπικές αυτοδιοικήσεις και κοινωνίες από την ίδρυση και τη μακρόχρονη συνεργασία σε κοινωνικού χαρακτήρα οικονομικά εγχειρήματα και πρωτοβουλίες. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΔΑΛΑΜΑΓΚΑ διευθύντρια της ΜΚΟ «Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης», http://www.ecorec.gr επιμέλεια αφιερώματος: ΧΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ



16 Νταβός 2013: νέα οπτική για τη γεωργία ή παλιά νέα για τους γεωργούς; Η έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ «Νέα οπτική για τη γεωργία» συνέπεσε με την ετήσια συνάντηση στο Νταβός. Σύμφωνα με αυτή αναγνωρίζεται ότι τα 500 εκ. μικροκαλλιεργητές ανά τον κόσμο: υποστηρίζουν 2 δις ανθρώπους, αποτελούν το 97% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων παγκοσμίως και παράγουν τροφή για περίπου το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η έκθεση τονίζει τη σπουδαιότητα της «συνεργατικής δράσης» με τους μικροκαλλιεργητών στο πεδίο της διατροφικής ασφάλειας, της οικονομικής ευκαιρίας και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Σε αντίθεση με μια οπτική του παρελθόντος που

Από δράση της ουκρανικής φεμινιστικής ομάδας Femen στη φετινή Σύνοδο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός.

αντιμετώπιζε απαξιωτικά τους μικροκαλλιεργητές, σήμερα αντιμετωπίζονται ως οι «φορείς της αλλαγής» και ο «καταλύτης» στη γεωργική μεταρρύθμιση. Τα προγράμματα που απευθύνονται στους μικροκαλλιεργητές μπορούν να υλοποιηθούν μέσα από συνεργασίες με επενδυτές του ιδιωτικού τομέα, κυβερνήσεις και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Με την παροχή σωστών κινήτρων, αυτά μπορούν να εξελιχθούν από τοπικό σε εθνικό επίπεδο, να συντελέσουν στη μείωση της φτώχειας και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι εάν όλα όσα περιγράφονται στην έκθεση αυτή αποτελούν πραγματικά μια νέα οπτική. Παρόλο που όλες οι δράσεις αναφέρονται σε μικροκαλλιεργητές είναι σαφές ότι η γεωργική βιομηχανία (agribusiness) είναι αυτή που κυριαρχεί στην οπτική της γεωργικής μεταρρύθμισης. Με τους όρους που τίθενται από τις 28 μεγάλες συνεργαζόμενες εταιρείες (Cargill, DuPont, CocaCola κ.ά.) που καθοδηγούν αυτή την πρωτοβουλία, είναι αμφίβολο αν μπορούν οι μικροκαλλιεργητές να ανταποκριθούν. Ακόμα η διατροφική ασφάλεια και η μείωση της φτώχειας προσεγγίζονται μέσα από οπτικές προσανατολισμένες στην αγορά σε αντίθεση με τη γεωργία της βιωσιμότητας. Παρόλες τις προσπάθειες για την ανάδειξη των μικροκαλλιεργητών σε βασικούς παράγοντες στη μείωση της φτώχειας και της παγκόσμιας πείνας, αυτό που πραγματικά χρειάζεται είναι δράση για τα δικαιώματά τους στη γη και υποστήριξη για να σταθούν απέναντι στους δυνατούς «εταίρους» του αγροδιατροφικού τομέα.

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

Τα «παράγωγα» των πετρελαϊκών δικάζονται! Στις 30 Ιανουαρίου ολλανδικό δικαστήριο έκρινε ότι ο πετρελαϊκός κολοσσός Shell είναι υπεύθυνος για τη μη πρόληψη της ρύπανσης σε γεωργικές εκτάσεις στην περιοχή Ikot Ada Udo, της Νιγηρίας. Την υπόθεση έφεραν στο φως τέσσερις νιγηριανοί αγρότες μαζί με την περιβαλλοντική οργάνωση Φίλοι της Φύσης, της Ολλανδίας. Είναι η πρώτη φορά που η Shell καταδικάζεται και επιβαρύνεται με αποζημιώσεις για τις οικολογικές επιπτώσεις που προκαλούνται από τις δραστηριότητές της. Το παράδοξο είναι ότι τα δικαστήρια της Νιγηρίας δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν σε μια τέτοια απόφαση παρόλες τις συνεχείς καταγγελίες και μηνύσεις από τους νιγηριανούς αγρότες που χρειάστηκε να φτάσουν μέχρι την Ολλανδία, όπου βρίσκεται η έδρα της εταιρίας για να δικαιωθούν. Η απόφαση, αν και αφορά μόνο τρεις από τις χιλιάδες διαρροές πετρελαίου στην περιοχή, αποτελεί μια νίκη για τους κατοίκους της περιοχής. Οι ίδιοι βέβαια συνεχίζουν να βιώνουν καθημερινά την καταστροφή του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής τους από τις εξορυκτικές δραστηριότητες της εταιρίας. Στον αντίποδα οι κάτοικοι δύο άλλων χωριών στη Νιγηρία, Goi και Oruma που επίσης κινήθηκαν νομικά εναντίον της Shell, δεν δικαιώθηκαν καθώς η εταιρία ισχυρίστηκε ότι στις περιοχές δεν δραστηριοποιείται η ίδια αλλά η εταιρία SPDC. Το γεγονός ότι η SPDC είναι 100% θυγατρική της Shell μάλλον δεν ενδιέφερε τους δικαστές! Την ίδια στιγμή, την επιβολή του μεγαλύτερου προστίμου στην αμερικανική ιστορία στη βρετανικών συμφερόντων πετρελαϊκή ΒΡ ενέκρινε αμερικανικό δικαστήριο, για την περιβαλλοντική καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού το 2011. Το πρόστιμο ύψους 4 δισ. δολαρίων επιβλήθηκε μετά από ακρόαση μαρτύρων, συμπεριλαμβανομένων μελών των οικογενειών των θυμάτων, εργαζομένων στα συνεργεία καθαρισμού, καθώς και μελών της Ένωσης Αλιέων Νοτιοανατολικής Ασίας. Οι πετρελαϊκές λοιπόν, πληρώνουν πρόστιμα αλλά τα «παράγωγά» τους συνεχίζουν να καταστρέφουν το περιβάλλον και τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων ανά τον κόσμο.

«Διατλαντική» συμμαχία για την απόκρουση νέας εμπορικής συμφωνίας ΕΕ-Καναδά Τριάντα οργανώσεις από την Ευρώπη, εικοσιτρείς από τον αγγλόφωνο Καναδά και ισάριθμες από το Κεμπέκ -μια μεγάλη συμμαχία συνδικάτων, κοινωνικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και περιβαλλοντικών κινημάτων- δημοσιοποίησαν στις 5 Φεβρουαρίου κοινή δήλωση ενάντια στα «υπερβολικά εταιρικά δικαιώματα» που περιλαμβάνονται στην υπό διαπραγμάτευση Συνολική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία (CETA) μεταξύ ΕΕ και Καναδά. Πρόκειται για μια σημαντική ενέργεια διηπειρωτικού συντονισμού «από τα κάτω» που αναδεικνύει τα επικίνδυνα σημεία της πρώτης συμφωνίας αυτού του τύπου που υπογράφει η ΕΕ με τρίτη χώρα και αθροίζεται και σε άλλες φωνές διεθνώς που το τελευταίο διάστημα υψώνονται ενάντιά της. Μεταξύ άλλων, με ρήτρες «προστασίας» που εισάγει η εμπορική συμφωνία ΕΕ–Καναδά, κάθε ξένος επενδυτής θα μπορεί να προσφεύγει σε ιδιωτική διαιτησία διεκδικώντας τεράστιες αποζημιώσεις, αν κρίνει ότι κάποια καινούργια κρατική νομοθεσία θίγει τα επενδυμένα συμφέροντά του… Σύμφωνα με το Quebec Solidaire (αριστερό - οικολογικό κόμμα, 6% στις επαρχιακές εκλογές 2012), η συμφωνία «θα άλλαζε ριζικά το πρόσωπο της Ευρώπης και του Καναδά, με δεδομένο ότι καμία σφαίρα δραστηριότητας δεν βρίσκεται εκτός δικαιοδοσίας της: Θα άλλαζαν οι κανόνες που διέπουν τις δημόσιες προμήθειες, την προστασία της εργασίας, και τα περιβαλλοντικά στάνταρ, και θα επηρεάζονταν πολιτικές που εκτείνονται από την παραγωγή τροφής και την προστασία του πολιτισμού έως τις τηλεπικοινωνίες, το νερό και τους φυσικούς πόρους... προς όφελος των μεγάλων ιδιωτών επενδυτών». Και σε περσινή συζήτηση στο Ευρωκοινοβούλιο ο P. Murphy, εξ ονόματος της Ομάδας GUE/NGL ανέφερε ότι «οι διαπραγματεύσεις για την εμπορική συμφωνία ΕΕ-Καναδά κατευθύνθηκαν από μεγάλες ευρωπαϊκές και καναδικές πολυεθνικές που επιδιώκουν να έχουν πρόσβαση στην αγορά βασικών δημοσίων υπηρεσιών έτσι ώστε να μπορούν να επωφελούνται σε βάρος των εργαζομένων και των καταναλωτών. (…) Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για συντονισμένη δράση από το συνδικαλιστικό κίνημα της Ευρώπης και του Καναδά, στην οποία οι ακτιβιστές για το περιβάλλον και τους αυτόχθονες πληθυσμούς θα μάχονται μαζί και θα αντιστέκονται σε αυτήν την προτεινόμενη συμφωνία». Το κείμενο της συμφωνίας ΕΕ-Καναδά θα έρθει σύντομα από την Επιτροπή για ψήφιση στα εθνικά και το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει κάποιες απόπειρες ενημέρωσης και δραστηριοποίησης, που έχουν ιδιαίτερη σημασία: Ας σκεφτούμε μόνο το πώς θα μπορούσαν οι κατά τα άλλα «κοινωνικά υπεύθυνες» καναδικές εταιρείες χρυσού να εκμεταλλευτούν στο μέλλον κρίσιμες ρήτρες της επερχόμενης συμφωνίας για να διεκδικήσουν τα «διαφυγόντα κέρδη» τους…

O

17

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

η Διάσκεψη των Λαών στη Χιλή χία των λαών ενάντια στην εξουσία των επιχειρήσεων, τα ανθρώπινα και εργατικά δικαιώματα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών, το buen vivir (καλή ζωή) ενάντια στην εμπορευματοποίηση της φύσης, και την αλληλεγγύη των λαών ενάντια στην κοινωνική αδικία και ανισοκατανομή. Επιπλέον, στο κείμενο ασκείται κριτική στο νέο εξορυκτικό μοντέλο των χωρών της Λατινικής Αμερικής, ενώ καλεί συγκεκριμένες χώρες να προχωρήσουν σε περαιτέρω εθνικοποιήσεις των φυσικών πόρων και κοινωνικοποιήσεις των μέσων παραγωγής. Στο κλείσιμο της Διάσκεψης των Λαών

παρεύρεθηκε ο πρόεδρος της Βολιβίας Έβο Μοράλες, ο οποίος στην ομιλία του, ανέφερε πως μέσα από τη Διάσκεψη των Λαών, τα κινήματα θα πρέπει να οργανώσουν το μέλλον για ένα μετα-νεοφιλελεύθερο ορίζοντα. Ή, όπως απαντούν και τα ίδια τα κινήματα να κάνουν πράξη το, εδώ και δεκαετίες, δημοφιλές σύνθημά τους: λαοί ενωμένοι, ποτέ νικημένοι! ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ

δείτε / διαβάστε Ιστοσελίδα της Διάσκεψης των Λαών http://cumbrechile2013.org/

το πρόταγμα για μια «καλή ζωή» (buen vivir) Η αλληλεγγύη είναι το όπλο των λαών και η ουσιαστική προώθησή της ήταν στο επίκεντρο της συζήτησης στη Διάσκεψη των Λαών, που πραγματοποιήθηκε στο Σαντιάγο της Χιλής από τις 25 έως τις 27 Ιανουαρίου. Η Διάσκεψη των Λαών διοργανώθηκε ως απάντηση και εναλλακτική πρόταση στην παράλληλη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ με την Κοινότητα των 33 χωρών της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής CELAC, τον περιφερειακό συνασπισμό που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Τσάβες το 2011. Η σύνοδος κορυφής ΕΕ και CELAC με τον ευφάνταστο τίτλο «Συμμαχία για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Προώθηση Επενδύσεων Κοινωνικής και Περιβαλλοντικής Ποιότητας» είχε ως στόχο τη συζήτηση για τη σύναψη μιας νέας στρατηγικής συμμαχίας, είτε μέσα από διμερείς επενδυτικές συμφωνίες είτε από συμφωνίες ελευθέρων εμπορικών συναλλαγών. Ή, όπως χαρακτηριστικά το περιέγραψαν οι συμμετέχοντες στη Διάσκεψη των Λαών, ουσιαστικός στόχος της ΕΕ αποτέλεσε η ανάγκη επιβεβαίωσης της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της περιοχής από ευρωπαϊκές πολυεθνικές εταιρίες, οι οποίες και παραμένουν οι μεγαλύτεροι επενδυτές σε βασικές πρώτες ύλες και υπηρεσίες. Όπως δήλωσε και αξιωματούχος της ΕΕ, «είναι αναγκαίο να ξεπεραστεί το κλίμα δυσπιστίας, το οποίο δημιουργήθηκε μετά τις εθνικοποιήσεις των τελευταίων χρόνων από τη Βολιβία και την Αργεντινή και να δοθούν εγγυήσεις για τις ευρωπαϊκές επενδύσεις». Στη Διάσκεψη των Λαών από την άλλη μεριά, λατινοαμερικάνοι αγωνιστές στάθηκαν πλάι με τους πάλαι ποτέ κονκισταδόρες Ευρωπαίους, που βιώνουν πλέον τις συνέ-

πειες των νεοφιλελεύθερων μοντέλων, για τα οποία η διοργανώτρια χώρα είχε αποτελέσει πειραματόζωο. Πάνω από 400 οργανώσεις και κινήματα από την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν με κύριες θεματικές την κοινωνική δικαιοσύνη, τη διεθνή αλληλεγγύη και την υπεράσπιση των κοινών αγαθών. Η ατζέντα της Διάσκεψης των Λαών είχε ως βασικό άξονα τη συζήτηση γύρω από την εμβάθυνση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ευρώπη, τις επιπτώσεις της στην κοινωνία και το περιβάλλον και τους αγώνες των λαών για την ανατροπή του συστήματος. Παράλληλα, διοργανώθηκαν και ανοιχτά τραπέζια, ομιλίες και προβολές για τη 40ή επέτειο του πραξικοπήματος Πινοσέτ στη Χιλή, την επακόλουθη πρώτη εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου και το συνεχή, μέχρι σήμερα, αγώνα του χιλιανού λαού. Η συζήτηση για τη σχέση των κινημάτων της ηπείρου με την Ευρώπη και τις προοπτικές συντονισμού των αγώνων διέτρεχε όλες τις θεματικές συνελεύσεις που έγιναν, οι οποίες αφορούσαν επίδικα ζητήματα όπως η εμπορευματοποίηση της φύσης, η εξουσία των πολυεθνικών και οι επενδύσεις, η αποαποικιοποίηση και η δημοκρατία. Όλοι μαζί, συνδικάτα, οργανώσεις και κοινωνικά κινήματα διαδήλωσαν σε μια μαζική πορεία, την τελευταία μέρα στο κέντρο του Σαντιάγο εκφράζοντας την αντίθεσή τους στο μοντέλο ανάπτυξης που προωθούν οι κλειστές πόρτες της επίσημης και αντιδημοκρατικής διηπειρωτικής συνόδου κορυφής. Η τελική διακήρυξη που προέκυψε μετά από τη σύγκληση των συνελεύσεων συνοψίζεται σε τέσσερις θεματικούς τομείς: τη δημοκρατία και τη συμμετοχή και κυριαρ-

Η φιλοσοφία του buen vivir, ή καλή ζωή όπως μεταφράζεται στα ελληνικά, σχετίζεται με τη δομή των αυτοχθόνων κοινοτήτων στις Άνδεις, η οποία κατάφερε να επιβιώσει μέσα στο κράτος των Ίνκα, το οποίο δεν την αντικατέστησε, αλλά και αργότερα, όπου λειτουργούσε παράλληλα με τις νέες αποικιοκρατικές δομές. Η βασική κοινωνική δομή αυτών των κοινοτήτων ήταν η ayllu (Αουγιού), που χαρακτηριζόταν από την κοινοκτημοσύνη των γαιών και αναδιανομή της γης ανάλογα με τις ανάγκες της κοινότητας. Η ayllu ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτάρκης και όφειλε την ενότητά της στις σύνθετες αλληλεξαρτήσεις κοινωνικής και οικονομικής αμοιβαιότητας. Το buen vivir είναι μια γεωκεντρική φιλοσοφία, η οποία τοποθετεί τα Δικαιώματα της Γης ή της Πατσαμάμα, όπως ονομάζουν οι ιθαγενείς των Άνδεων τη Γη, στο κέντρο των προτεραιοτήτων και είναι ζητούμενο για αυτήν η αρμονία με τη φύση. Η αλληλεπίδραση μεταξύ περιβάλλοντος, ανθρώπου και των άλλων έμβιων όντων είναι τόσο σημαντική που δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ των αναγκών τους. Η αντίληψη της φύσης και της κοινωνίας ως έναν οργανισμό, εμπεριέχει στοιχεία πολιτικής οικονομίας αντίστοιχα με ένα ολόκληρο σύστημα παραγωγής που βασίζεται στις αρχές της κοινοκτημοσύνης και της ανταλλαγής και που απορρίπτει τη συσσώρευση πλούτου και την ιδιοκτησία γης. Μάλιστα, οι τοπικές κοινωνίες αντιμετώπισαν την εισαγωγή του αποικιοκρατικού συστήματος παραγωγής και την κατανόηση της φύσης ως «φυσικό πόρο» συνδέοντάς το με το διάβολο. Στην ίδια φιλοσοφία, η οικολογική κρίση προέρχεται ακριβώς από το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο αναγάγει τη φύση ως εξωτερικότητα διαμέσου της κατασκευής του διαχωρισμού μεταξύ της κοινωνίας και της φύσης και νομιμοποιεί την κύρια χρήση της ως εμπόρευμα. Για να γίνει βιώσιμη η χρήση της γης, αυτή πρέπει να ανήκει στο σύνολο και να χαρακτηρίζεται κοινό αγαθό και όχι φυσικός πόρος. Κεντρικό ζήτημα στις διεκδικήσεις των ιθαγενών της Λατινικής Αμερικής ήταν και είναι η συλλογική χρήση της γης μέσα από τη φιλοσοφία ανάπτυξης του buen vivir που εισάγει την ηθική στην ανάπτυξη, την κοινωνική και διαγενεακή δικαιοσύνη, τη διατροφική επάρκεια και τις συναινετικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων. Μάλιστα, τα νέα Συντάγματα του Εκουαδόρ και της Βολιβίας διατυπώνουν στα πρώτα άρθρα τους πως το κράτος «βασίζεται στις αρχές του buen vivir και αναλαμβάνει να προωθεί την ηθική του για μια πλουραλιστική κοινωνία».

“Buen Vivir: Today’s tomorrow”, άρθρο του Eduardo Gudynas στο περιοδικό Development. Διαθέσιμο στο http://goo.gl/95no5 “Buen Vivir: Latin America’s new concepts for the good life and the rights of nature”, μελέτη του Thomas Fatheuer και του Ιδρύματος Heinrich Böll. Διαθέσιμο στο http://goo.gl/YCaAw

δείτε / διαβάστε



O

18

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

προς την ουτοπία

σχεδιασμός του χώρου και υποδομές για τις ανάγκες των πολλών Βιώνουμε το αποτέλεσμα των σχεδιασμών της αγοράς, αυτού του καπιταλισμού «καζίνο» που παράγει κρίση για τους πολλούς και πλούτο για τους πολύ λίγους. Ο τόπος μας, και η Ευρώπη ολόκληρη, αυτοί που βυθιζόμαστε στο οικονομικό και κοινωνικό χάος, δοκιμαζόμαστε από τον ίδιο εφιάλτη. Μέσα σ΄αυτόν, το χρηματιστήριο γης, η εκποίηση δημόσιας περιουσίας, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τα «μεγάλα έργα» μεταφοράς και ενέργειας, τα «mega-projects» των αστικών αναπλάσεων. Προβάλλονται όλα τούτα, ως εργαλεία ανάπτυξης ενώ στην πραγματικότητα έχουν μετατραπεί σε εργαλεία της ένθεν του Ατλαντικού φούσκας του real estate. Πίσω τους κρύβονται η βαθιά ενοποιημένη διαφθορά της ανώτατης ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονομικής ελίτ και ένα πρόγραμμα υφαρπαγής κρατικών, δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, ένα σχέδιο άλωσης του δημόσιου χώρου με τη συντακτική και τη φυσική του έννοια από αιώνες τώρα. Σχεδόν κάθε δρόμος ταχείας κυκλοφορίας στην Ευρώπη, συνδέεται σήμερα με ένα σκάνδαλο πλουτισμού εξουσιών και τμημάτων της αγοράς. Σχεδόν κάθε μεγάλη ευρωπαϊκή αστική ανάπλαση ή εξωαστική επέκταση κρύβει μία εκτροπή · από τις πόλεις για όλους στις ιδιωτικές περιτοιχισμένες ακριβές συνοικίες, από τις δημόσιες ανοικτές ακτές στις κλειστές μαρίνες, τα resort για λίγους και τα οικιστικά συγκροτήματα επαύλεων για ακόμη λιγότερους. Οι αναπλάσεις, οι χωροθετήσεις, οι πωλήσεις έρχονται μαζί με την έξωση των παλαιών μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων, με τη μετατροπή τους σε χαμηλόμισθο υπηρετικό προσωπικό των ολίγιστων ευνοημένων από τη συγκυρία. H πολεοδομία και η χωροταξία καλούνται να υπηρετήσουν την προοπτική ενός ολιγαρχικού μέλλοντος, που, σε πολλές περιπτώσεις, είναι ήδη παρόν. Ήταν εντυπωσιακή η αδυναμία μας μέχρι πρότινος, να αντιληφθούμε πως η ιδέα κατασκευής ενός κυκλοφοριακού έργου με διόδια ξεκινά κατ’ αρχήν ως αίτημα εταιρειών και όχι ως διαπιστωμένη μεταφορική ανάγκη. Πως το φαινομενικό αδιέξοδο των δήθεν αναξιοποίητων ή υποβαθμισμένων εκτάσεων, δημόσιων χώρων ή συνοικιών αποτελεί κατά κανόνα μέρος ενός τεχνάσματος σπέκουλας στη γη που προϋποθέτει τη συστηματική υποβάθμιση και μείωση της αξίας τους, πριν την πώληση και τη νέα «ανάπτυξη», πως το φαινομενικά αυτονόητο κοινό όφελος από μία διεθνή διοργάνωση όπως π.χ. οι ολυμπιακοί αγώνες, είναι εργαλείο για την αφαίμαξη προ-

Αντίθετα από το σημερινό πρότυπο του μεγάλου κόστους και της μηδαμινής αξίας για την κοινωνία, ιδέες, προτάσεις και μελέτες υπάρχουν πρόσφορες από τον επιστημονικό κόσμο, με μικρό κόστος, μακροπρόθεσμο κέρδος και υψηλή κοινωνική αξία. ϋπολογισμών, τη μεταφορά πλούτου από τους πολλούς στους λίγους και την αρπαγή δημόσιας γης. Θα συνεχίσουμε έτσι ή θα επιχειρήσουμε να κάνουμε κουμάντο στον τόπο μας, να ξαναθέσουμε από την αρχή τους όρους; Ποιές μεταφορικές υποδομές και για ποιόν σκοπό; Οι αυτοκινητόδρομοι στις πόλεις και στην ύπαιθρο δεν μπορούν να επεκτείνονται επ’ άπειρον. Ο σιδηρόδρομος δεν μπορεί να υπονομεύεται μέχρις εξαφάνισης επειδή δεν συμφέρει τους εργολάβους οδικών έργων. Οι κατασκευαστικές εταιρείες πρέπει να επιβιώσουν αλλά η επιβίωσή τους μπορεί και πρέπει να έχει σχέση με τη δυνατότητα αναπροσανατολισμού τους σε υποδομές που πραγματικά χρειάζεται η χώρα, για την άρση αποκλεισμών περιοχών και σε έργα που δεν θα προϋποθέτουν περιβαλλοντικές καταστροφές, σε έργα που δεν θα επταπλασιάζουν στην πορεία τους προϋπολογισμούς τους και δεν θα εκατονταπλασιάζουν τα κέρδη. Οι αναπλάσεις των πόλεων βεβαίως και πρέπει να γίνουν όχι όμως με γνώμονα τη ληστεία γης, υπηρεσιών και υποδομών, αλλά με έγνοια για την ευημερία των πολλών. Πως μπορεί να συμβεί; Με υποδομές κοινωνικού οφέλους, τόνωσης της κατοικίας, του μικρεμπορίου και τοπικού εμπορίου, με ελεύθερους και πράσινους χώρους, με αξιοποίηση του τεράστιου κενού κτιριακού αποθέματος σε συνδυασμό με μια νέου τύπου κοινωνική κατοικία παντού. Η ανάκτηση των παράκτιων μετώπων βεβαίως και πρέπει να υπάρξει όχι όμως για την απόλαυση των λίγων, αλλά ως αυτονόητα κοινός πλούτος που πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού. Τι σημαίνει αυτό; Άνοιγμα των ακτών απ’ άκρου σ’ άκρο, άρση των καταπατήσεων, ανασχεδιασμός και οργάνωση των τουριστικών ζωνών, έλεγχος των χρήσεων γης και των κορεσμένων περιοχών, αναβίωση των υπο-

βαθμισμένων παραλιών, των χαμένων θαλασσίων μετώπων. Ο τουρισμός βεβαίως και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει, όχι όμως στα ήδη ξεπερασμένα πλαίσια μαζικής κατανάλωσης που έχουν δείξει τα όριά τους, από το νεοαποικιακό μοντέλο της Ταϋλάνδης μέχρι το καταστροφικό μοντέλο της ισπανικής ακτής, αλλά σε μια νέα ποιοτική σχέση με τα μοναδικά φυσικά και πολιτιστικά τοπία της χώρας. Είναι πόροι πολύτιμοι που πρέπει να προστατευθούν, να αναδειχθούν για εμάς - αλλά και για μετά από εμάς. Διατηρήθηκαν για αιώνες και πρέπει να διατηρηθούν για αιώνες. Εδώ, παλιά εργαλεία μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο - κι ας μη σοκάρει αυτό. Είναι η μικρή κλίμακα του χώρου και των τουριστικών μονάδων, ο αγροτουρισμός, ο επιστημονικός και ο πολιτιστικός τουρισμός. Νέες δομές που δεν θα οδηγούν στις άκριτες επιδοτήσεις μεταμφιεσμένων επιχειρήσεων αλλά θα διασφαλίζουν την ποιοτική και περιβαλλοντικά ισόρροπη απόλαυση του ελεύθερου χρόνου κατοίκων και επισκεπτών σ’ αυτούς τους θησαυρούς, στα νησιά και τα χωριά μας. Όλα αυτά σημαίνουν μικρό κόστος, μακροπρόθεσμο κέρδος και υψηλή κοινωνική αξία. Αντίθετα δηλαδή από το σημερινό πρότυπο του μεγάλου κόστους και της μηδαμινής αξίας για την κοινωνία. Ιδέες, προτάσεις και μελέτες για τις πόλεις, την ορεινή ύπαιθρο και τον νησιωτικό χώρο, τα ιστορικά αστικά κέντρα και τους παραδοσιακούς οικισμούς, για την άρση του απο-

κλεισμού κοινοτήτων και τοπικών οικονομιών, την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, την ανασύσταση του αγροτικού χώρου, την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της χώρας, υπάρχουν πρόσφορες από τον επιστημονικό κόσμο, κι όσες λείπουν μπορούν να δημιουργηθούν. Επιπλέον, υπάρχει ο πλούτος της διεθνούς επιστημονικής εμπειρίας και των ιδεών και πρακτικών των κινημάτων από κάθε γωνιά της Ευρώπης. Είναι αυτά που οι υπεύθυνοι της καταστροφής απαξιώνουν τόσα χρόνια ονομάζοντάς τα ουτοπίες. Αν λοιπόν η αναβίωση του κέντρου της Αθήνας, οι ελεύθερες ακτές του Σαρωνικού, η διάσωση της αρχαίας Μέσης Οδού της Θεσσαλονίκης, η ευημερία των ορεινών χωριών των Σφακιών και του Γράμμου, ή η άρση του αποκλεισμού των Φούρνων και του Άη Στράτη είναι ουτοπία, ενώ η καταστροφή του κάμπου των Μεσογείων, των βουνοκορφών του Ελικώνα, των δασών της Χαλκιδικής και του Καϊάφα, των ακτών της Ρόδου και της Κέρκυρας είναι ρεαλισμός, ε τότε ας σχεδιάσουμε κι ας πετύχουμε την ουτοπία! Η επιστημονική κοινότητα με δημοκρατία από τα κάτω, με τα κινήματα πόλης, τα οικολογικά κινήματα και την αυτοδιοίκηση έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν αυτή την ανασυγκρότηση. Αποδεικνύοντας ότι δικαιούμαστε να ονειρευτούμε με λογισμό, να ορίσουμε όλοι μαζί και να κάνουμε πράξη αυτό που ως χθες οριζόταν ως ανέφικτο. ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ Επ. καθηγητής Πολεοδομίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ

O

19

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

το μέλλον παρόλα αυτά σχεδιάζεται... Εδώ και τρία τουλάχιστον χρόνια βρισκόμαστε σε μια καθοδική πορεία στα περισσότερα επίπεδα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου, και οι πόλεις και το δομημένο περιβάλλον δεν εξαιρούνται. Ολόκληρα τμήματα του αστικού οδηγούνται σε μια άλλοτε άναρχη και άλλοτε μεθοδευμένη καταστροφή. Ειδικά σε ό,τι αφορά στο «μητροπολιτικό» πολεοδομικό συγκρότημα και τις μεγάλες πόλεις, αυτά τα φαινόμενα παίρνουν το χαρακτήρα κρίσης. Το αστικό όνειρο της μεταπολεμικής Ελλάδας, που οικοδομήθηκε με αντιπαροχή τη λήθη, πάνω στον «εξορισμό» της ιστορίας και έδωσε την τελευταία του αναλαμπή στην προολυμπιακή δεκαετία 1994-2004, καταρρέει. Μόνο στην Αθήνα 300.000 κτίρια αναμένουν να πουληθούν σε τιμές κατώτερες και από τις αντικειμενικές αξίες, χιλιάδες διαμερίσματα αλλά και ολόκληρα κτίρια είναι κλειστά, εκατοντάδες διατηρητέα καταρρέουν, δεκάδες ισόγεια καταστήματα κλείνουν κάθε μέρα. Το σκοτάδι και η αυξανόμενη εγκληματικότητα συνεργούν σ’ αυτή την εικόνα μιας αναδυόμενης δυστοπίας. Σήμερα δεν είμαστε σε θέση να πούμε με βεβαιότητα ποιο θα είναι το όριο αυτής της κρίσης. Μπορούμε όμως βάσιμα να υποστηρίξουμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο ριζικών αλλαγών, στη μέση μιας σύγκρουσης που δεν έχει ακόμα την πλήρη ανάπτυξή της. Και παρ’ ότι η πλειοψηφία της κοινωνίας διατηρεί μια στάση ανήσυχης αναμονής, κάποιοι «βιαστικά» σε συνθήκες fast track σχεδιάζουν το μέλλον. Την τελευταία τριετία ένα μπαράζ νόμων και σχεδίων νόμων που είναι σε εξέλιξη από το μεσοπρόθεσμο εφαρμοστικό του Μνημονίου (3985/3986 2011) τον 4014/11 περί αυθαιρέτων και τον 3843/10 που προηγήθηκε στην ίδια λογική, τον 4030/11 περί του νέου τρόπου εκδόσεως αδειών και τον νέο οικοδομικό κανονισμό 4067/12 ως την προτεινόμενη αναδιάρθρωση όλου του πλαισίου του χωρικού σχεδιασμού δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για τους στόχους αυτού του σχεδιασμού. Άνευ όρων, και σε βάρος του περιβάλλοντος, ρυθμίσεις αντισυνταγματικές ή στα όρια της συνταγματικότητας, με μοναδικό κριτήριο την είσπραξη από το κράτος ζεστού χρήματος. Αποδιάρθρωση της χωροταξικής και πολεοδομικής νομοθεσίας με γνώμονα την εξυπηρέτηση ιδιωτικών επενδυτικών σχεδίων, και με πρόσχημα τις χρόνιες δυσλειτουργίες της διοίκησης στον τομέα αυτό, που απορρέουν όχι από την εφαρμογή, αλλά κυρίως από την μη εφαρμογή της νομοθεσίας για ποικίλους λόγους,

Αναθεώρηση της νομοθεσίας για τη δόμηση με κορμό τη δημιουργία κινήτρων για την αναθέρμανση της οικοδομικής δραστηριότητας σε κλίμακα τέτοια που θα μπορεί να ασκηθεί, μόνο από μεγάλα επιχειρηματικά σχήματα. Τροποποίηση του επαγγελματικού πλαισίου τόσο των μελετητών όσο και των κατασκευαστών με τρόπο που να καθιστά όλο και πιο δυσχερή τη θέση των μικρών γραφείων και ομάδων, αλλά και των μικρών κατασκευαστών προς όφελος μιας συγκεντροποίησης (αστικές ευθύνες, οικονομική επιφάνεια, νέα μητρώα κ.λπ.).

Νέος Οικοδομικός Κανονισμός Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στο Νέο Οικοδομικό Κανονισμό και την επιχειρηματολογία που το συνοδεύει και ενορχηστρώνεται τα τελευταία χρόνια από ένα σύνθετο λόμπι, το οποίο ξεκινά από τμήμα του πανεπιστημιακού κόσμου και καταλήγει στο ίδρυμα Ωνάση και σε επιχειρήσεις real estate, βρισκόμαστε απέναντι σε μια συστηματική προσπάθεια με κεντρικό ιδεολογικό επίδικο να εξοικειωθεί η κοινή γνώμη με την ιδέα ότι μόνη λύση για τις πόλεις είναι η καταστροφή των «γερασμένων» τμημάτων τους και η ανοικοδόμηση στο προ εξηκονταετίας δημοφιλές πρότυπο της Ville Radieuse των ψηλών κτιρίων με τους μεγάλους ακάλυπτους. Και όλο αυτό ταυτόχρονα με μια πρόχειρη και ανάλογου προσανατολισμού ρητορεία για την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού δυναμικού, που καταλήγει σε προώθηση ακριβών και ενεργοβόρων οικοδομικών υλικών, μακριά από την πραγματική γνώση μιας βιοκλιματικής κατασκευής που μπορεί και πρέπει να διαπνέει κάθε σχεδιασμό. Το σχέδιο λοιπόν υπάρχει, και δεν είναι μόνο επικίνδυνο για το κοινωνικό μοντέλο που προτείνει, τη «συνοχή» των πόλεων μέσω της πληθυσμιακής αύξησης ενώ ταυτόχρονα αποδομεί το αστικό, και μετατρέπει τον κάτοικο σε διαρκή επισκέπτη της πόλης, είναι και αποτυχημένο γιατί η παραγόμενη πρόσοδος, όταν δεν εξελίσσεται σε μια νέα φούσκα, αφορά πολύ λίγους!

Υπάρχει και άλλος τρόπος διαχείρισης Αλλά για τα πραγματικά προβλήματα της παραγωγής του αστικού χώρου, όσα προϋπήρχαν και όσα γέννησε η οικονομική κρίση υπάρχει και άλλος τρόπος διαχείρισης. Με την υποστήριξη κάθε μορφής επανάχρησης του τεράστιου υφιστάμενου κτιριακού δυναμικού, ταυτόχρονα με ένα σχέδιο

Ιστοσελίδα του προγράμματος, που χρηματοδοτεί το Ίδρυμα Ωνάση, Rethink Athens για την ανάπλαση του κέντρου της Αθήνας με άξονα την Πανεπιστημίου.

Μπορούμε βάσιμα να υποστηρίξουμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο ριζικών αλλαγών, στη μέση μιας σύγκρουσης που δεν έχει ακόμα την πλήρη ανάπτυξή της. Το σχέδιο υπάρχει, και δεν είναι μόνο επικίνδυνο για το κοινωνικό μοντέλο που προτείνει, τη «συνοχή» των πόλεων μέσω της πληθυσμιακής αύξησης ενώ ταυτόχρονα αποδομεί το αστικό, και μετατρέπει τον κάτοικο σε διαρκή επισκέπτη της πόλης, είναι και αποτυχημένο γιατί η παραγόμενη πρόσοδος, όταν δεν εξελίσσεται σε μια νέα φούσκα, αφορά πολύ λίγους!

για την κοινωνική κατοικία και την ανάπτυξη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών σε αυτά τα κελύφη. Με την ενδυνάμωση μέσα από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης της περιβαλλοντικής εγρήγορσης, της γνώσης και της έρευνας πάνω σε ζητήματα εξοικονόμησης ενέργειας στις κατασκευές και δια των κατασκευών. Με την εκπαίδευση, χωρίς τα χαρακτηριστικά αποκλεισμού και αξιολόγησης, των τεχνιτών στην απαιτούμενη τεχνική γνώση. Με την υποστήριξη των συνεργατικών πρωτοβουλιών οργάνωσης των επιστημόνων αλλά και των τεχνικών που θα απαντούν στην επιδιωκόμενη μονοπωλιακή κυριαρχία στο χώρο της κατασκευής. Με τη δημιουργία ενός νέου νομικού πλαισίου που θα καταργεί την πολυπλοκότητα και την πολυερμηνεία και θα σπάει το φαύλο κύκλο γραφειοκρατεία – διαφθορά, θα αποκαταστήσει την αρχιτεκτονική πράξη και ταυτόχρονα θα δώσει χώρο και ελευθερία έκφρασης στο χρήστη, θα προστατεύσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των τοπίων και των πόλεων με την ελαχιστοποίηση των οριζόντιων ρυθμίσεων και τη δημιουργία

πλαισίων που θα απορρέουν από την εκπόνηση μελετών αστικού σχεδιασμού. Με την υποστήριξη των ανοιχτών συμμετοχικών διαδικασιών των ειδικών αλλά και όλων των πολιτών των τοπικών κοινωνιών στις αποφάσεις, κατά τη διαδικασία εκπόνησης των μελετών και τη θεσμική αποτύπωσή τους, ουσιαστικά και δημοκρατικά και όχι ως προσχηματική κάλυψη προειλημμένων αποφάσεων. Όλα αυτά για να μετατραπούν σε εργαλεία συσπείρωσης και διεκδίκησης απαιτούν μια συστηματική επεξεργασία μέχρι να μορφοποιηθούν σε συγκεκριμένες προτάσεις. Από την καταγραφή και αξιολόγηση των κενών κελυφών, μέχρι τη διατύπωση προτάσεων για έναν νέο κανονισμό δόμησης. Βρισκόμαστε αντιμέτωπες/οι με μια εποχή ζοφερή και ταυτόχρονα απαιτητική. Είμαστε η πλειοψηφία και όμως ακόμα και όταν δεν παραμένουμε σιωπηλοί, δεν καταφέρνουμε να ακουστούμε. Ίσως γιατί δεν έχουμε ακόμα αποτολμήσει να αλλάξουμε την ατζέντα και να βάλουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις ενός άλλου σχεδίου. ΤΟΝΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ Αρχιτέκτων



O

20

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

παράκτιο μέτωπο Αττικής ΣΤΟ ΣΑΡΩΝΙΚΟ λογαριασμούς του κράτους και όχι ως συνταγματικά προστατευόμενο κοινόχρηστο αγαθό, όπως επιβάλλεται.

Πώς φτιάχνεται μια ειδική οικονομική ζώνη; Να δούμε μερικές, πολύ χαρακτηριστικέςεπιμέρους προτεινόμενες διατάξεις: Καταρχάς, συστήνεται η εταιρεία «Παράκτιο Αττικό Μέτωπο ΑΕ», με διάρκεια ζωής 50 έτη. Σκοπός η διοίκηση και διαχείριση δημόσιων και ιδιωτικών εκτάσεων, κτιρίων και εγκαταστάσεων, μεταξύ Σταδίου Ειρήνης & Φιλίας και Σουνίου. Στην πραγματικότητα, οι ρυθμίσεις συνεπάγονται το ξεπούλημα φιλέτων του παραλιακού μετώπου σε ιδιωτικά συμφέροντα, ντόπια και ξένα. Οι οργανισμοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν θα έχουν κανένα λόγο στην περιοχή τους. Η εταιρεία, όπως και η «Ελληνικό Α.Ε.», αναγνωρίζονται ως δημόσιες στρατηγικές επενδύσεις, δηλαδή «παραγωγικές επενδύσεις που επιφέρουν (…) αποτελέσματα σημαντικής εντάσεως στη συνολική εθνική οικονομία και προάγουν την έξοδο της χώρας από την οικονομική κρίση». Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι η παραλία θα «αξιοποιηθεί» εντατικά για την αποπληρωμή του χρέους. Με το 40% των επαγγελματικών χώρων στις γύρω γειτονιές άδειους, φανταστείτε τι θα γίνει με την προσθήκη χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων νέων επαγγελματικών χώρων στην παραλία! Για τις «στρατηγικές επενδύσεις» η αίτηση άδειας παραμονής όσων έχουν σχέση με την επένδυση διαβιβάζεται στην «Επενδύστε στην Ελλάδα ΑΕ». Ο υπουργός Εσωτερικών

αποφασίζει για την έγκριση της άδειας, η οποία έχει διάρκεια έως και δέκα έτη. Συνεπώς, οι πολυδιαφημισμένες θέσεις εργασίας είναι μύθος. Ο επενδυτής μπορεί να ζητήσει άδεια παραμονής για όσους έχουν σχέση με αυτήν, άρα να φέρει εργαζόμενους από χώρες της Ασίας ή της Αφρικής, ως φτηνά εργατικά χέρια! Έτσι, ακόμα και οι Έλληνες εργαζόμενοι θα εργάζονται με τα ίδια εξευτελιστικά μεροκάματα. Με νόμο μπορεί να προβλέπονται ως κίνητρα ειδικές φορολογικές ρυθμίσεις, π.χ. παγιοποίηση του φορολογικού καθεστώτος για συγκεκριμένο διάστημα, μείωση και απαλλαγή από τέλη/ειδικούς φόρους. Στην περίοδο που οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στενάζουν από τους φόρους, κάποιοι θα απολαμβάνουν φορολογική ασυλία, με αποτέλεσμα να δημιουργείται αθέμιτος ανταγωνισμός. Ούτε η περιοχή θα ωφεληθεί, αφού τα τέλη και οι φόροι προς την τοπική αυτοδιοίκηση θα είναι μειωμένα ή μηδενικά. Όσον αφορά στην προστασία αρχαιολογικών και άλλων μνημείων, με Προεδρικό Διάταγμα επιτρέπεται «...να καθορίζονται, http://mosxatoupolis.blogspot.gr/

Το οικοσύστημα των ακτών του Σαρωνικού στάθηκε στους αιώνες ο χώρος ανάπτυξης πολιτισμού και οικονομίας. Σήμερα παραμένουν ένα σημαντικό παράκτιο οικοσύστημα. Τα παράκτια οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητα οικοσυστήματα, ευάλωτα σε πιέσεις συρρίκνωσής τους και προστατεύονται σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Η όποια επέμβαση σε αυτά δεν μπορεί να παραβλέπει και να παραβιάζει τις αρχές της αειφορίας και τον κοινόχρηστο χαρακτήρα των ακτών. Οι πρώτες σοβαρές επιβαρύνσεις των ακτών του Σαρωνικού άρχισαν τη δεκαετία του 1960, την περίοδο της αντιπαροχής και της άναρχης ανάπτυξης της Αθήνας, και κυρίως την περίοδο της δικτατορίας 1967-1974. Η πόλη λόγω των πιεστικών αναγκών στέγασης που δημιουργήθηκαν από πολιτικές, που ευνόησαν την αστυφιλία και την κερδοσκοπία στη γη, γύρισε την πλάτη στη θάλασσα. Στη συνέχεια, οι εγκαταστάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004, αποτέλειωσαν την περιοχή. Πρόσθεσαν υποδομές, κτίρια, μεγάλους όγκους τσιμέντου, χωρίς καμιά μελέτη σύνδεσης τους με τη ζωή της πόλης. Ακόμα και σήμερα οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις χάσκουν αχρησιμοποίητες και ρημάζουν. Οι εξαγγελθείσες πολιτικές «αξιοποίησης» της περιοχής και οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στα νομοσχέδια για τη «διαμόρφωση φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις» και τον τουρισμό αντιστρατεύονται όλα τα παραπάνω. Αντιμετωπίζουν το παράκτιο μέτωπο σαν ένα μεγάλο οικόπεδο που η αξιοποίησή του θα φέρει χρήματα στους

για τον Φαληρικό όρμο:

τι μπορεί να γίνει αντί του γενικού ξεπουλήματος;

Η Κίνηση Πολιτών Μεσοποταμία και πολλές τοπικές οργανώσεις, φορείς και κινήσεις πολιτών έχουν προτείνει εγκαίρως και διεκδικούν ιδιαίτερα σήμερα την υλοποίηση ενός άλλου σχεδίου: Να γίνει πάρκο η παραλία στο Μοσχάτο. Το κόστος μετατροπής της παραλίας μας σε Πάρκο -με τις παραπάνω χρήσεις- είναι ελάχιστο. Οι υποδομές υπάρχουν και ρημάζουν από το 2004. Επιπλέον, ο όγκος των κτιρίων από τον Κηφισό ως την Εσπλανάδα (Φαληρικός όρμος) είναι ήδη πολύς. Η ανάπλαση του χώρου δεν

πρέπει να προβλέπει νέα κτίρια. Η λελογισμένη εκμετάλλευση των χώρων, των κτιρίων και της μαρίνας από μητροπολιτικό ή διαδημοτικό φορέα μπορεί να χρηματοδοτεί το πάρκο χωρίς επιβάρυνση του δημοτικού ή κρατικού προϋπολογισμού. Το γήπεδο βόλεϊ να μπορεί να μετατραπεί σε Πολυχώρο Πολιτισμού με θεατρικές παραγωγές, συναυλίες και κινηματογράφο. Το γραμμικό κτίριο μπορεί να στεγάσει αναψυκτήρια για τους επισκέπτες και τα ναυταθλητικά σωματεία της περιοχής. Η ιχθυαγορά, που ρημάζει από το

2004, επίσης μπορεί να λειτουργήσει. Στον αδόμητο χώρο μπροστά στο Μοσχάτο να γίνει αποκατάσταση των οικοσυστημάτων που έχουν ως βασικό στοιχείο το νερό και την ανοιχτή θάλασσα. Τα αντιπλημμυρικά, οι πεζοδιαβάσεις για απρόσκοπτη πρόσβαση στο χώρο και άλλα βασικά έργα υποδομής είναι υποχρέωση της πολιτείας.

δείτε / διαβάστε Κίνηση Πολιτών Μοσχάτου «Μεσοποταμία»: http://www.mesopotamia.gr/

κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης, οι ειδικοί όροι ανάδειξης και προστασίας αρχαιοτήτων και άλλων μνημείων που ενδεχομένως να εντοπίστηκαν κατά την υλοποίηση της επένδυσης ή να υφίσταντο πριν την έναρξή της». Το συμπέρασμα είναι ότι οι πολιτιστικές αξίες της χώρας μας τίθενται σε άμεσο κίνδυνο, αφού για την προστασία τους δεν θα έχουν πλέον αποφασιστικές αρμοδιότητες οι θεσμικοί φορείς, όπως το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και οι Αρχαιολογικές Υπηρεσίες, και αυτό σε μια περιοχή που από τους αρχαίους ιστορικούς χρόνους αποτέλεσε χώρο ανάπτυξης πολιτισμού. Στην περιοχή σήμερα, σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με σοβαρά οικονομικά προβλήματα στον μικρομεσαίο αστικό πληθυσμό της, με κοινωνικό ιστό με σοβαρά προβλήματα συνοχής και πίεση στη μικρομεσαία εμπορική και μεταπρατική δραστηριότητα, δεν χρειάζονται μεγαλεπήβολα σχέδια ανάπτυξης που ευνοούν το real estate και τα υπερμάρκετ σε βάρος της μικρομεσαίας εμπορικής και μεταπρατικής επιχείρησης. Χρειάζονται επιλογές χωρικού σχεδιασμού και χρήσεων, που θα εξασφαλίζουν την ελεύθερη και απρόσκοπτη πρόσβαση και χρήση της κοινόχρηστης ακτής από τη χειμαζόμενη εργατική και μικρομεσαία αστική οικογένεια για αναψυχή, αλλά και για δημιουργία υγιούς απασχόλησης μέσω μικρομεσαίων και κοινωνικών επιχειρήσεων, που πολλά χρόνια πριν δραστηριοποιούνταν στο χώρο (αλιείς παράκτιας αλιείας, συντηρητές, ηλεκτρολόγοι, μηχανικοί σκαφών, ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι σε οικογενειακά αναψυκτήρια, κ.ά.).

H οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής του παράκτιου μετώπου θα εξασφαλιστεί αν προκρίνουμε την εξυπηρέτηση των πέντε εκατομμυρίων κατοίκων της Αττικής, αντί την προσέλκυση «ακριβού τουρισμού». Η δημιουργία μιας ακόμα «φούσκας» μιμούμενη την αποτυχημένη συνταγή της ισπανικής Costa del Sol θα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την κοινωνική συνοχή. ΜΠΑΜΠΗΣ ΜΠΙΛΙΝΗΣ

O

21

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

διλήμματα για το ζήτημα των αξιών στην περιβαλλοντική εκπαίδευση Η ιστορία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης συνδέεται στενά με το οικολογικό κίνημα και τις διεκδικήσεις του, καθώς και με το βαθμό ενσωμάτωσης των αιτημάτων του οικολογικού κινήματος. Οι πρώτες δύο δεκαετίες για την περιβαλλοντική εκπαίδευση (’70, ’80) σημαδεύονται από την αγωνία για την έκβαση και τις επιπτώσεις για μια σειρά από περιβαλλοντικά προβλήματα. Η διαπίστωση ότι η περιβαλλοντική υποβάθμιση διακυβεύει το μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών και η παγκόσμια κλίμακα πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων επέβαλαν τη συγκρότηση του πεδίου της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μέσα από τη συνειδητοποίηση της ανάγκης να αλλάξουν επειγόντως στάσεις και συμπεριφορές. Η αρχική στοχοθεσία στο πεδίο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης συνέκλινε σε μια βασική επιδίωξη που πρέπει να συζητηθεί ως προς την επιλεξιμότητά του στην εκπαίδευση, γενικότερα. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποσκοπούσε στην παροχή γνώσης και δεξιοτήτων για την ευαισθητοποίηση των μαθητών και των πολιτών για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, με τελικό στόχο την αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ο στόχος αυτός αποτυπώθηκε στα πρακτικά των πρώτων παγκόσμιων συνεδρίων για την περιβαλλοντική εκπαίδευση με τον προσανατολισμό προς τη διαμόρφωση ενός «κώδικα συμπεριφοράς» στα περιβαλλοντικά θέματα. Εδώ γίνονταν δύο κρίσιμες παραδοχές. Πρώτα, ότι η συνειδητή επιδίωξη αλλαγής στάσεων και συμπεριφορών είναι δόκιμη παιδαγωγικά όταν επιχειρείται προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Μετά, ότι στάσεις και συμπεριφορές μπορούν να αλλάξουν μέσα από ένα γραμμικό πρότυπο, όπου οι γνώσεις, οι γενικότερες πεποιθήσεις και οι κοινωνικές νόρμες επηρεάζουν σημαντικά την πρόθεση συμπεριφοράς και η τελευταία επηρεάζει σημαντικά την καταγραφόμενη συμπεριφορά. Ένα πρόβλημα με τη συγκεκριμένη στοχοθεσία είναι ότι πολλές φορές φαίνεται να παράγει αποτελέσματα αντιφατικά. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι παιδιά ψαράδων στη λίμνη Κερκίνη έχουν διαμορφώσει στη σχολική τους ηλικία αρνητικές στάσεις για το ψάρεμα που είτε εκφράζονται μονομερώς είτε συνυπάρχουν με θετικές στάσεις. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ότι για αρκετούς μαθητές και μαθήτριες η

στήριξη των αρνητικών στάσεων απέναντι στο ψάρεμα έγινε με την επίκληση βιοκεντρικών θέσεων, όπως για παράδειγμα ότι τα ψάρια έχουν δικαίωμα στη ζωή. Είναι προφανές ότι ιδιαίτερη συνεισφορά στη διαμόρφωση τέτοιων στάσεων έχουν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που αναφέρονται και σε παιδιά αγροτικών οικογενειών και υλοποιούνται στα χωριά γύρω από τη λίμνη Κερκίνη αλλά και σε άλλες προστατευόμενες περιοχές. Θα ρωτούσε κανείς, ποια είναι η αντίφαση, γιατί δεν θα μπορούσε ένα παιδί να υιοθετήσει βιοκεντρικές στάσεις και να είναι αρνητικά διατεθειμένο απέναντι στο ψάρεμα, ακόμη κι αν προέρχεται από οικογένεια ψαράδων. Πόσο πιθανή είναι όμως η αυθόρμητη ανάπτυξη βιοκεντρικών στάσεων; Πόσο θεμιτή είναι μια εκπαιδευτική παρέμβαση που λειτουργεί περίπου ως κατήχηση και χαρακτηρίζεται από ένα ανελαστικό πλαίσιο αξιακών προταγμάτων; Πόσο πιθανό είναι να μείνει και να δουλέψει στην Κερκίνη ένα παιδί που διαμορφώνει στη σχολική του ηλικία αρνητικές στάσεις για το ψάρεμα; Τι θα σήμαινε αυτό για το παραγωγικό πρότυπο στην προστατευόμενη περιοχή; Όλα αυτά τα ερωτήματα καταδεικνύουν την αναγκαιότητα να υπάρχει ένας σχεδιασμός στα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που να συνεκτιμά τη διαλεκτική σχέση της κοινωνίας με τη φύση.

«Περιβαλλοντικά» ή κοινωνικοεπιστημονικά προβλήματα; Ένα σημαντικό παιδαγωγικό ζήτημα που πρέπει να συζητηθεί αφορά συνολικά το πεδίο των αξιών. Η μια εκδοχή, που είναι πλειοψηφική στο πεδίο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, θεωρεί τις αξίες που οφείλουν να «καλλιεργηθούν» στους μαθητές δεδομένες. Μια εναλλακτική εκδοχή εξετάζει τα περιβαλλοντικά προβλήματα ως κοινωνικο-επιστημονικά προβλήματα, όπου στο κοινωνικό σκέλος στόχος οφείλει να είναι η ανάδειξη της κοινωνικής ετερογένειας και όχι η καθοδήγηση των μαθητών προς την αποδοχή συγκεκριμένων αξιών ή προτεραιοτήτων. Δηλαδή, ο προσδιορισμός των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων, η παρακολούθηση των σχέσεων μεταξύ των κοινωνικών αυτών ομάδων σε διαδικασίες διαβούλευσης, η εξέταση διομαδικών σχέσεων, υφιστάμενων ή πιθανών διενέξεων

και συγκλίσεων, όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν ότι για το ίδιο περιβαλλοντικό ζήτημα υπάρχει μια πλειάδα προσεγγίσεων και διατάξεων των κοινωνικών ομάδων που εμπλέκονται στο κοινωνικό πεδίο. Στη δεύτερη αυτή εκδοχή μπορούν να διατυπωθούν στόχοι για την περιβαλλοντική εκπαίδευση (π.χ. αποτύπωση κοινωνικής ετερογένειας για ένα κοινωνικο-επιστημονικό ζήτημα) χωρίς να προϋποτίθεται κάποια συγκεκριμένη ιεράρχηση αξιών που οφείλουν οι μαθητές να υιοθετήσουν. Η σημαντικότερη, ίσως, στρατηγική στροφή για το πεδίο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 υπήρξε η επικέντρωση στην αειφορία και τη βιωσιμότητα, η εστίαση σε μορφές ανάπτυξης που θα ήταν αυτοτροφοδοτούμενες, αειφόρες, βιώσιμες. Εδώ εμπεδώθηκε ο στόχος για την άσκηση στη λήψη αποφάσεων και την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Η ευρύτερη επιδίωξη ήταν η περιβαλλοντική εκπαίδευση να μη μένει μόνο στην πλευρά της κατανάλωσης αλλά να αναφέρεται και στην πλευρά της παραγωγής και σε μερικές πιο ριζοσπαστικές εκδοχές να φτάνει μέχρι το σημείο να επερωτήσει το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής. Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων ως κοινωνικο-επιστημονικών ζητημάτων που αναφέρθηκε πιο πάνω θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβάλει προς αυτή την κα-

τεύθυνση και να προετοιμάσει τους πολίτες για τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων μέσα από ένα είδος περιβαλλοντικού εγγραμματισμού. Ωστόσο, πολλές φορές οι πολίτες καλούνται να συμμετέχουν σε διαδικασίες διαβούλευσης όπου οι αποφάσεις είναι ειλημμένες. Δηλαδή, το αντικείμενο της διαβούλευσης δεν είναι ο καθορισμός των στόχων και των μέσων αλλά μια διαδικασία ενημέρωσης των πολιτών ή μια απόπειρα συμμόρφωσης των πολιτών σε προκαθορισμένες αποφάσεις. Στο σημείο αυτό μπαίνει το κρίσιμο ζήτημα της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, που αξιώνει να δοθεί η δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες να έχουν λόγο και για τους στόχους και για τα μέσα που επιλέγονται και να μην καλούνται απλά να δώσουν τη συναίνεσή τους σε έτοιμα σχέδια. Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη αξιώνει να υπηρετεί κάθε τεχνοκρατική επιλογή την πολιτική, ανοιχτή, δημοκρατική διαδικασία και όχι το αντίθετο. Ειδικά μέσα στην κρίση, η περιβαλλοντική δικαιοσύνη καθίσταται κομβικό αίτημα για την περιβαλλοντική εκπαίδευση είτε πρόκειται για τις τοπικές κοινωνίες και τους φορείς διαχείρισης σε προστατευόμενες περιοχές, είτε πρόκειται για τη διαχείριση των απορριμμάτων και τους ελεύθερους χώρους σε πολεοδομικά συγκροτήματα. ΤΑΣΟΣ ΧΟΒΑΡΔΑΣ Επισκέπτης Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας



22

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

διάλογοι

τα οικολογικά κινήματα των πολιτών σήμερα Η άποψη ότι τα οικολογικά κινήματα υποχωρούν σε περιόδους κρίσης καθώς το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής παύουν να αποτελούν προτεραιότητα είναι ιδιαίτερα γνωστή και διαδεδομένη. Η γενική αυτή παραδοχή- σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένη- είναι εξαιρετικά απόλυτη και απλουστευτική για να την υιοθετήσουμε αναντίρρητα. Κατ αρχήν όσον αφορά τα κινήματα γενικά, θα επαναλάβω την απαισιόδοξη διαπίστωση/ θέση που προκύπτει από σχετικές μελέτες για το εργατικό κίνημα στο μεσοπόλεμο, δηλαδή ότι τα κοινωνικά κινήματα γνωρίζουν υποχώρηση την περίοδο της κορύφωσης της κρίσης και ξαναζωντανεύουν με τα πρώτα δείγματα ανάκαμψης. Νομίζω ότι τον τελευταίο χρόνο ζούμε ακριβώς αυτή τη φάση όπου μετά από μια πρώτη περίοδο δυναμικής αντίστασης ενάντια στις πολιτικές των μνημονίων σήμερα τα κοινωνικά κινήματα βρίσκονται σε υποχώρηση. Όσον αφορά τα τοπικά οικολογικά κινήματα πιο συγκεκριμένα, και με βάση την παραπάνω εκτίμηση, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Βεβαίως και στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού το άκουσμα των όρων «περιβάλλον», «πράσινο», «ανακύκλωση», «αειφορία» κλπ. θεωρούνται πολυτέλεια και δεν φαίνεται να τους αφορά. Όμως αυτό δεν επηρεάζει απαραίτητα το οικολογικό κίνημα και ιδιαίτερα τις τοπικές πρωτοβουλίες οι οποίες κακά τα ψέματα δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα πολυπληθείς. Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ακόμα ότι έχουν ισχυροποιηθεί οι τοπικές κοινωνικές αντιστάσεις με οικολογικό περιεχόμενο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αντιστάσεις ενάντια σε κάθε τύπου επενδυτικά σχέδια λαμβάνουν ιδιαίτερη έκταση. Για παράδειγμα το κίνημα στις Σκουριές της Χαλκιδικής δεν αποτελεί εξαίρεση αλλά μια λογική συνέπεια αυτών των καταστροφικών πολιτικών στις οποίες αντιτίθενται. Όσο θα αυξάνονται τέτοιου είδους πρωτοβουλίες από την πολιτεία και τους ιδιώτες είναι λογικό να αυξηθούν και τα κινήματα που αφορούν την υπεράσπιση του δημόσιου χώρου και των συλλογικών αγαθών. ‘Ένα άλλο ενδεικτικό παράδειγμα είναι αυτό των λαϊκών συνελεύσεων των ‘αγανακτισμένων’ του 2011. Η παρακμή τους και η από- μαζικοποιησή τους οδήγησε στο μετασχηματισμό τους σε πρωτοβουλίες εναλλακτικού τρόπου ζωής και οικονομίας. Το φεστιβάλ συνεταιριστικής και εναλλακτικής οικονομίας είναι ως επί των πλείστων παιδί της πλατείας Συντάγματος. Το ίδιο ισχύει και για μια σειρά πρωτοβουλίες κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας που ουσιαστικά υιοθετούν τα βασικά στοιχεία του πράσινου κινήματος, δηλαδή την οικονομία και τις δραστηριότητες τοπικής κλίμακας, τη μείωση των χρηματικών δραστηριοτήτων και τη βιώσιμη από-ανάπτυξη. Ζούμε κατά πάσα πιθανότητα τη γέννηση μιας ελληνικής εκδοχής, σε συνθήκες κρίσης και ύφεσης, του κινήματος μετάβασης (transition movement) που γνωρίζει την ίδια στιγμή ανάπτυξη στη βόρεια Ευρώπη. Ίσως να μην είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι στην Ελλάδα του τρίτου και τέταρτου, σύντομα, μνημονίου οι μόνες δυναμικές και δημιουργικές κινηματικές πρωτοβουλίες προέρχονται από τα τοπικά κινήματα οικολογικού και εναλλακτικού περιεχομένου. Η διάχυση τους στο σύνολο της κοινωνίας και η μεταφορά τους σε ένα εναλλακτικό σχέδιο στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο είναι ακόμα το ζητούμενο. ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΑΛΟΚΟΥΡΗΣ Γεωγράφος MSc, υπ. Διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου

Οι συντελούμενες επιμέρους βλάβες ή οι επικείμενοι κίνδυνοι βλαβών του περιβάλλοντος συνεπεία των οικονομικών δραστηριοτήτων, συμποσούνται σε αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη οικολογική κρίση. Το κύριο πρόβλημα συνίσταται στο ότι οι παραπάνω έννοιες της βλάβης (ζημίας) και των κινδύνων βλάβης έχουν, ως ένα σημαντικό βαθμό, μια υποκειμενική διάσταση καθόσον τα φυσικά χαρακτηριστικά τους συνυπάρχουν με την αξία που προσδίδουμε σε αυτά. Με άλλες λέξεις, η βλάβη και ο κίνδυνος βλάβης δεν αποτελούν αντικειμενικές έννοιες είτε γιατί υπάρχει επιστημονική αβεβαιότητα είτε γιατί υφίστανται διαφορές ή αντιθέσεις σε αξιακό επίπεδο (πρόσληψη των κινδύνων, από τους επιστήμονες και τους πολίτες, ανάλογα με τις υιοθετούμενες πολιτικές, πολιτιστικές, κοινωνικές ή ηθικού-βιοηθικού χαρακτήρα αντιλήψεις). Σε αυτό το πλαίσιο η λύση των οικολογικών προβλημάτων δεν βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια της επιστήμης (η συνδρομή της οποίας είναι αναγκαία, όχι όμως αρκετή) αλλά και της κοινωνίας καθόσον είναι αυτή που προσδίδει το αναγκαίο αξιακό περιεχόμενο στα στοιχεία του περιβάλλοντος που βλάπτονται ή απειλούνται. Με άλλες λέξεις, από το θετικιστικό δίπολο ορθό-λάθος που κυριαρχούσε μέχρι τώρα στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων περάσαμε στο διαβουλευτικό δίπολο αποδεκτός-μη αποδεκτός κίνδυνος, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η αξιακή διάσταση των κινδύνων. Όπως είναι φυσικό, σε αυτό το νέο τοπίο, καθοριστικό ρόλο παίζουν τα μαζικά κινήματα των πολιτών διότι μέσω αυτών είναι δυνατόν να εκφραστούν οι αξιακές παράμετροι που ορίζουν το κάθε περιβαλλοντικό πρόβλημα. Το ερώτημα που εγείρεται, ωστόσο, είναι κατά πόσο τα κινήματα των πολιτών σήμερα είναι εκφραστές τέτοιων αξιακών παραμέτρων ή ελαύνονται απλώς από το σύνδρομο NIMBY; Η εμπειρία δείχνει ότι πολλά κινήματα πολιτών που αναπτύσσονται με αφορμή την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου περιβαλλοντικού προβλήματος, έχουν σαν αφετηρία το παραπάνω σύνδρομο. Ωστόσο, το ενδιαφέρον βρίσκεται στο γεγονός ότι στην πορεία απέκτησαν διαφορετικό περιεχόμενο, στο οποίο κυρίαρχη θέση έχουν οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές παράμετροι του προβλήματος που αντιμετωπίζουν. Η παρέμβασή τους λοιπόν έχει να κάνει τόσο με την αντίσταση απέναντι στους απειλούμενους κινδύνους όσο και με την ανάδειξη αυτών των παραμέτρων. Παρατηρούμε, έτσι, ότι βασικά κινήματα των πολιτών στην Ελλάδα σήμερα, όπως το κίνημα κατά των εξορύξεων, το κίνημα για μια εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων ή το κίνημα ενάντια στις βιομηχανικές ΑΠΕ εντάσσονται στο παραπάνω πλαίσιο. Συγκεκριμένα, οργανώνουν την αντίσταση ενάντια στα σχέδια που προωθούνται από τους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες και την κυβέρνηση και παράλληλα προβάλλουν εναλλακτικές λύσεις, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο επεξεργασμένες, οι οποίες όμως έχουν μια κοινή προβληματική: την αναζήτηση ενός άλλου μοντέλου ανάπτυξης με κυρίαρχο στοιχείο την τοπικότητα. Ειδικότερα, το κίνημα κατά των εξορύξεων (Χαλκιδική κ.α.) επεξεργάζεται την προοπτική μιας άλλης ανάπτυξης με την ανάδειξη τόσο των παραδοσιακών δραστηριοτήτων (σε νέα βάση) όσο και καινοτόμων με άξονα αναφοράς την τοπική κλίμακα. Το κίνημα ενάντια στην προτεινόμενη συγκεντρωτική διαχείριση των αποβλήτων (Αττική, Αιγιάλεια κ.α.), προβάλλει μια άλλη στρατηγική με άξονα αναφοράς τον αποκεντρωμένο χαρακτήρα της διαχείρισης και την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων έτσι ώστε η σχετική οικονομική δραστηριότητα να έχει αναφορά στην τοπική κλίμακα. Ομοίως, το κίνημα ενάντια στις ΒΑΠΕ (Κρήτη, Βοιωτία κ.α.) αναδεικνύει το χαρακτήρα τους ως μέσου καπιταλιστικής κερδοφορίας και, παράλληλα, θέτει ως στόχο την ανάπτυξη των ΑΠΕ για την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το οικολογικό κίνημα εισήλθε στο στάδιο ωριμότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προβλήματα και σοβαρές ελλείψεις στη στρατηγική τους στα οποία πρέπει να ενσκήψει. Το στοίχημα, όμως, βρίσκεται αλλού: Πώς και με ποιο περιεχόμενο θα αρθρωθεί το αυτόνομο κίνημα των πολιτών με την αριστερά και την πολιτική οικολογία έτσι ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τον οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΛΙΑΣ Δικηγόρος, Επ. Καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

O

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

23

περιβάλλον και «μετα-πολιτική»

ιδέες & θεωρία

Συνέντευξη του Erik Swyngedouw

βλέπουμε τώρα είναι μια μορφή πολιτικοποίησης της επιστήμης. Νομίζω ότι αυτό είναι εξαιρετικά προβληματικό. Ως επιστήμονας πιστεύω στην επιστήμη, με άλλα λόγια, πιστεύω στα πραγματικά δεδομένα. Δηλαδή, για παράδειγμα, δεν αμφισβητώ την επιστήμη της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, αυτό που όντως αμφισβητώ και στο οποίο αντιτάσσομαι είναι ότι οι επιστήμονες, οι οποίοι ορθώς αναφέρουν ότι το CO 2 είναι υπεύθυνο για την κλιματική αλλαγή και επίσης ότι η ανθρώπινη παρέμβαση είναι εν μέρει υπεύθυνη για την αύξηση του CO 2, στη συνέχεια, προσθέτουν ότι - λόγω του γεγονότος αυτού - είναι απαραίτητο να ληφθεί επείγουσα και άμεση κοινωνική και πολιτική δράση για τη μείωση των εκπομπών CO 2. Εκείνη τη στιγμή οι επιστήμονες εισέρχονται στο πεδίο της πολιτικής, χωρίς όμως να το συνειδητοποιούν πλήρως. Γι’ αυτό, υποστηρίζω την απο-πολιτικοποίηση της επιστήμης και την πολιτικοποίηση του περιβαλλοντικού ζητήματος. Η πολιτική θέση, θα έλεγα, πρέπει να βασίζεται σε μια σωστή πολιτική βάση. Για παράδειγμα, ένα ορθό πολιτικό επιχείρημα είναι το αίτημα για ισότητα. Δηλαδή, ένα βασικό δημοκρατικό, προοδευτικό αίτημα ως πολιτικός ακτιβιστής, κύριο θεμέλιο της ιδιότητάς μου ως πολιτικού ακτιβιστή, είναι για μένα το αίτημα της ισότητας: κοινωνικής και περιβαλλοντικής ισότητας. Το αίτημα αυτό δεν βασίζεται στο γεγονός της αλλαγής του κλίματος. Είναι αποτέλεσμα πολιτικής θέσης. Αυτό εννοώ όταν μιλάω για πολιτικοποίηση. Ένα πολιτικό επιχείρημα πρέπει να έχει πολιτικό υπόβαθρο κι όχι επιστημονικό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι τα πραγματικά δεδομένα δεν έχουν σημασία. Προφανώς, θα έλεγα, αν θέσω ένα πολιτικό αίτημα για κοινωνική και πολιτιστική ισότητα τότε θα πρέπει να συμπεριλάβω τα στοιχεία τα στοιχεία του CO 2, του κλίματος, του περιβάλλοντος κ.λπ. σε αυτό το πλαίσιο. Αλλά αυτό το αίτημα δεν στηρίζεται στο γεγονός της κλιματικής αλλαγής.

στον Raphael Sclembach, η οποία δημοσιεύθηκε στο τ. 8 του περιοδικού Shift Ο Erik Swyngedouw είναι καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Ασχολείται με την πολιτική και οικονομική ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού. Έχει γράψει πολλά σημαντικά έργα για την οικονομική παγκοσμιοποίηση, την περιφερειακή ανάπτυξη και την αστικοποίηση.

Έρικ, είσαι ανθρωπογεωγράφος και μαθητής του Ντέιβιντ Χάρβεϊ. Η μαρξιστική ανθρωπογεωγραφία [ΣτΜ: ριζοσπαστική γεωγραφία] μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της ανθρωπογενούς αλλαγής του κλίματος; Η μαρξιστική ανάλυση βασίζεται στην άποψη ότι κάθε μορφή κοινωνικής οργάνωσης και δυναμικής πρέπει να γίνει κατανοητή από την εξέταση των κοινωνικών τρόπων μέσω των οποίων το φυσικό περιβάλλον μετασχηματίζεται. Αυτό συχνά παραβλέπεται από τους μαρξιστές: ότι ουσιαστικά ο μαρξισμός είναι ιστορικός υλισμός, κάτι που σημαίνει ότι προσπαθεί να κατανοήσει τους κοινωνικόφυσικούς τρόπους με τους οποίους η κοινωνία είναι οργανωμένη και διαμέσου των οποίων η κοινωνία μεταβάλλεται. Συνεπώς στον καπιταλισμό, ο κοινωνικός μετασχηματισμός του φυσικού περιβάλλοντος παίρνει πολύ συγκεκριμένες μορφές, στο βαθμό που ο καπιταλισμός στηρίζεται στη συνεχή επανεπένδυση της υπεραξίας στην παραγωγική διαδικασία. Κάθε είδους καπιταλιστική οικονομία χρειάζεται απαραίτητα την επέκταση και την εμβάθυνση της παραγωγικής της βάσης [ΣτΜ: φυσικοί πόροι] για τη διατήρηση της δραστηριότητάς της. Μια οικονομία της μεγέθυνσης -και ο καπιταλισμός είναι εξ ορισμού μια οικονομία της μεγέθυνσης-απαιτεί τη συνεχή επέκταση και «κινητοποίηση» των φυσικών πόρων. Υπ’ αυτή την έννοια, η

κλιματική αλλαγή, ή με άλλα λόγια, η μετατροπή του πετρελαίου και άλλων ορυκτών πόρων στο ατμοσφαιρικό CO 2, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δυναμικής του καπιταλισμού. Είναι απίθανο να κατανοήσουμε την κατάσταση του κλίματος χωρίς την κατανόηση της κοινωνικό-οικολογικής δυναμικής του καπιταλισμού. Νομίζω ότι ο μαρξισμός προσφέρει την καλύτερη βάση σε αυτή την ανάλυση. Η δουλειά σας αφορά τους χώρους και τις τοπικότητες της διακυβέρνησης. Πιστεύετε ότι η ρητορική της «ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης του πλανήτη» μετατοπίζει τα πεδία στα οποία ασκείται εξουσία και συσσωρεύεται ισχύς; Είναι προφανές ότι η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή είναι πολιτικά δομημένη, με πολύ συγκεκριμένους τρόπους και σε πολύ συγκεκριμένους χώρους. Παντού υφίσταται μια πολιτική συναίνεση μεταξύ των «φωτισμένων» ελίτ τουλάχιστον στο ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Πολύ λίγοι άνθρωποι διαφωνούν με αυτό, οπότε η βασική πρόκληση σήμερα για τις ελίτ είναι το πώς θα διασφαλίσουν ότι ο καπιταλισμός ως κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό σύστημα μπορεί να συνεχίσει ως έχει και ταυτόχρονα να εξασφαλίσουν ότι το κλίμα εξελίσσεται με τρόπο που να μην οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες. Αυτό ακριβώς είναι που προσπαθούν, τουλάχιστον οι δυτικές

δυνάμεις, να επιτύχουν. Θα έλεγα ότι αυτός ο συνδυασμός είναι αδύνατο να επιτευχθεί. Χρησιμοποιείτε τον όρο «μεταπολιτική» για να περιγράψετε πως υπάρχει ένα στοιχείο συναίνεσης σε αυτή την αδύνατη συμμαχία για την οποία μιλάτε, πως θεμελιώδεις ανταγωνισμοί δεν υπάρχουν πλέον. Το μετα-πολιτικό επιχείρημα περιστρέφεται γύρω από την άποψη ότι η δημοκρατία, νοούμενη ως ένα πολιτικό σύστημα που επιτρέπει τη διαπραγμάτευση ανταγωνιστικών ή ριζικά διαφορετικών θέσεων, έχει εκτοπισθεί από μια διευθέτηση που βασίζεται στη συναίνεση. Κλασικό παράδειγμα είναι πράγματι η κλιματική αλλαγή και το περιβαλλοντικό ζήτημα. Άνθρωποι διαφορετικών πολιτικών καταβολών συμφωνούν ότι αυτά είναι θέματα που απαιτούν επείγουσα δράση και συνήθως συμφωνούν, επίσης, ότι η λύση μπορεί να βρεθεί μέσα από μια μορφή συναινετικής, συμμετοχικής διαπραγμάτευσης. Το επιχείρημά μου είναι ότι μια τέτοια συναινετική διαπραγμάτευση είναι κλασικό παράδειγμα μιας προσπάθειας να καταλήξουμε σε μια συναινετικά καθορισμένη και συμφωνημένη λύση. Μια τέτοια συναινετική τάξη, θα έλεγα, είναι το ακριβώς αντίθετο της ουσίας της δημοκρατίας. Η δημοκρατία είναι φυσικά μια κατάσταση που επιτρέπει την έκφραση ριζικά αντίθετων απόψεων σχετικά με τα κοινωνικά και οικολογικά προτάγματα. Αν δούμε την περιβαλλοντική

συζήτηση με αυτό το πρίσμα, θα διαπιστώσουμε ότι δεν έχει τεθεί στη σωστή πολιτική της διάσταση. Η ορθή πολιτική διάσταση είναι, κατά τη γνώμη μου, μετατοπισμένη σε άλλα πεδία. Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι η έμφαση στις εκπομπές CO 2 και πώς να τις διαχειριστούμε. Νομίζω ότι αυτό είναι λάθος, χωρίς να παραβλέπω βεβαίως το γεγονός ότι οι εκπομπές CO 2 έχουν σημασία και ότι το CO 2 είναι πράγματι ένα βασικό στοιχείο για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Θα ήθελα ωστόσο να επιμείνω ότι αν θέλουμε να κάνουμε κάτι για την υπερθέρμανση του πλανήτη, για τις εκπομπές CO 2 και για τις αδικίες που συνδέονται με αυτές θα πρέπει να επικεντρωθούμε στα πολιτικό-κοινωνικά διακυβεύματα και όχι στις εκπομπές CO 2 καθ’ αυτές. Για τις μεγαλύτερες ΜΚΟ και για τους πολιτικούς, η κλιματική αλλαγή είναι ένα πρόβλημα που χρήζει διαχείρισης και ελέγχου. Αφορά την επιστήμη και την εξεύρεση τεχνολογικών λύσεων και την αστυνόμευση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αλλά για ένα αντικαπιταλιστικό κίνημα, το ερώτημα είναι πώς να ξεφύγει από την παράλυση της συναίνεσης. Θα μπορούσε να υπάρξει άλλη απάντηση πέρα από τον εκδημοκρατισμό της επιστήμης; Στη συζήτηση σχετικά με την επιστήμη, νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει είναι η απο-πολιτικοποίηση της επιστήμης - και όχι το αντίστροφο. Αυτό που

μετάφραση-επιμέλεια: ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ



24

O

είδαμε...

«Οχι πια αδρανείς» (Idle No More) Στις 28 Γενάρη εκατοντάδες Καναδοί και κυρίως ιθαγενικές κοινότητες διαδήλωσαν σε διάφορες πόλεις του Καναδά διαμαρτυρόμενοι για το νέο πακέτο μέτρων με την ονομασία Bill C-45 το οποίο κλέβει τη γη των κοινοτήτων προς όφελος «αναπτυξιακών» έργων (κυρίως εξορύξεις πετρελαίου). Οι ιθαγενικές κοινότητες μαζί με περιβαλλοντικά και κοινωνικά κινήματα δημιούργησαν το ακτιβιστικό δίκτυο «Idle No More» με στόχο το μπλοκάρισμα των μέτρων και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ιθαγενών στη γη και τον πολιτισμό τους. Όπως δηλώνουν στη διακήρυξή τους «όραμα και στόχος μας είναι η διασφάλιση της πρόσβασης όλων των κατοίκων στο νερό, τον αέρα και τη γη τόσο για τις τωρινές όσο και για τις μελλοντικές γενιές». Το κίνημα κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές τόσο στον Καναδά όσο και παγκόσμια. Περισσότερες πληροφορίες στο http://idlenomore.ca/

«Δεν έχουμε, δεν θα πληρώσουμε» Στις 16 και 17 Φεβρουαρίου, σε πολλές πόλεις της Μ. Βρετανίας οργανώθηκαν κινητοποιήσεις, οι οποίες επικεντρώθηκαν στο ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας, στην αύξηση των τιμολογίων ρεύματος, στις περικοπές των κοινωνικών τιμολογίων, στην «έφοδο» του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μείγμα της χώρας και στην «Πράσινη Συμφωνία» του υπουργείου Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με τις έξι μεγάλες εταιρείες που νέμονται την ενεργειακή παραγωγή της χώρας. Το υπουργείο προχώρησε σε μειώσεις της τάξης του 26% και 44% ανίστοιχα στα επιδόματα για την ενεργειακή φτώχεια και κονδύλια που αφορούν μέτρα ενεργειακής εξοικονόμησης των οικονομικά ασθενέστερων. Εκατομμύρια νοικοκυριά αναγκάζονται πλέον να επιλέξουν μεταξύ θέρμανσης και διατροφής. Το Σάββατο 16-2 διαδηλωτές/τριες κατευθύνθηκαν προς την Downing Str, «μπλοκάροντας» την πολυσύχναστη οδό Whitehall. Περισσότερες πληροφορίες στο http://fuelpovertyaction.org.uk

ικοτριβές

Φεβρουάριος 2013 – τ. 2

25.000 διαδηλωτές στο Βερολίνο υπέρ μιας άλλης αγροτικής πολιτικής Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά η Διεθνής Πράσινη Βδομάδα στο Βερολίνο ξεκίνησε με μια μαζικότατη διαδήλωση. Στις 19 Ιανουαρίου, 25.000 χιλιάδες αγρότες, μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων, εκπρόσωποι ενώσεων καταναλωτών και μέλη φιλοζωικών οργανώσεων διαδήλωσαν στους δρόμους της γερμανικής πρωτεύουσας απαιτώντας από τη γερμανική κυβέρνηση και την ΕΕ μέτρα που θα μειώνουν την εξάρτηση του αγροτικού τομέα από τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες βιομηχανικής γεωργίας και θα εξασφαλίζουν μια περιβαλλοντικά βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη αγροτική ανάπτυξη. Οι διαδηλωτές ζήτησαν επίσης αναθεώρηση της ευρωπαϊκής αγροτικής πολιτικής ώστε να διασφαλιστεί η διατροφική επάρκεια των φτωχότερων χωρών και να εξασφαλιστεί η ισόρροπη αγροτική ανάπτυξη μεταξύ ευρωπαϊκού βορρά και νότου. Πληροφορίες: http://www.foeeurope.org/

Οι εξορύξεις απειλούν τον Αμαζόνιο Αυτόχθονες ηγέτες από τον Ισημερινό ταξίδεψαν στις αρχές Φλεβάρη στο Τέξας των ΗΠΑ όπου κυβερνητικοί αξιωματούχοι από χώρες της Λατινικής Αμερικής συναντήθηκαν με στελέχη πετρελαικών εταιριών στο πλαίσιο της έκθεσης North American Prospect Expo, μια έκθεση για τις επενδυτικές ευκαρίες σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Οι αυτόχθονες του Ισημερινού αντιδρούν στα σχέδια της κυβέρνησης τους να πουλήσουν τεράστιες εκτάσεις του τροπικού δάσους του Αμαζονίου προς όφελος γεωτρήσεων πετρελαίου. Οι διαδηλωτές υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση του Ισημερινού σχεδιάζει να πουλήσει περίπου 10 εκατομμύρια στρέμματα γης στον Αμαζόνιο, γεγονός που θα αναγκάσει τους αυτόχθονες σε φυγή από τη γη τους. Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την προσπάθεια διάσωσης του τροπικού δάσους του Αμαζονίου ενάντια στα «αναπτυξιακά» συμφέροντα εταιριών στην ιστοσελίδα http://amazonwatch.org/news/blog

Υπό πολιορκία για να «περάσει» το αιολικό Κοινότητες στον Ισθμό του Τεχουαντεπέκ, στο Μεξικό, αντιστέκονται σε νέα επίθεση της αστυνομίας που έχει στόχο να επιβάλλει την κατασκευή ενός μεγάλου αιολικού πάρκου από την ισπανική πολυεθνική Marena Renovables στο San Dionisio del Mar. Το συγκεκριμένο έργο, το μεγαλύτερο στη Λατινική Αμερική, θα αναγκάσει σε φυγή τους κατοίκους καταστρέφοντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους με οδυνηρές συνέπειες στα αποθέματα τροφής και αλιείας για τις οικογένειες της περιοχής. Εκπρόσωποι του κινήματος καταγγέλλουν εδώ και μήνες τραυματισμούς από τις συνεχείς βίαιες απόπειρες της αστυνομίας να σπάσει τον αποκλεισμό της περιοχής και καλούν σε διεθνή συμπαράσταση. Στην περιοχή παραμένουν αρκετοί παρατηρητές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι, σύμφωνα με δημόσιες ανακοινώσεις του κινήματος των τελευταίων βδομάδων, τελούν υπό καθεστώς συνεχών απειλών. Περισσότερες πληροφορίες στο http://elenemigocomun.net/2013/02/san-dionisio-del-mar-under-siege/