Οικοτριβές #5

πόλεις των δικαιωμάτων και της ζωής

O

ικοτριβές Μάιος 2013, τ. 5

και του χρόνου λευτεριά Η φετινή «Ημέρα Περιβάλλοντος» στις 5 Ιούνη δεν προσφέρεται προφανώς για πανηγυρισμούς και ευφορία. Το περιβάλλον της χώρας βρίσκεται –μαζί με τους ανθρώπους της– στη μέγγενη της νεοφιλελεύθερης αντεπίθεσης, των εγχώριων και πολυεθνικών επιχειρηματικών συμφερόντων, του κυβερνητικού αυταρχισμού. Η αλληλένδετη υποτίμηση της εργασίας και των φυσικών πόρων βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και φαίνεται πως μόνο ένα πολύ δυνατό κοινωνικό κίνημα και – αλληλένδετα– η κυβέρνηση της Αριστεράς μπορεί να τη σταματήσει. Για εμάς, το δρόμο δείχνουν οι δυναμικές κοινωνικές κινητοποιήσεις για το δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του νερού και της ενέργειας, οι αντιστάσεις στην εκ-

ποίηση της γης για εξορύξεις και μεγαλοξενοδοχεία, οι αυξανόμενες εναλλακτικές προσπάθειες αλληλεγγύης και αυτοοργάνωσης που αναπτύσσονται στις πόλεις και την περιφέρεια. Σήμερα οι δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς και οικολογίας, σε διεθνές-ευρωπαϊκό επίπεδο και στην Ελλάδα ιδιαίτερα, καλούνται να διαμορφώσουν τα συγκεκριμένα περιεχόμενα της πολιτικής στρατηγικής τους. Αναμφίβολα, πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η κατεπείγουσα δημιουργία θέσεων εργασίας και η βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Είναι κυρίαρχη στο λόγο της τρικομματικής και των απολογητών της –αλλά θεωρούμε μειοψηφική στην κοινωνία– η αντί-

ληψη ότι για να ξανασταθεί στα πόδια της η κοινωνία και η οικονομία χρειάζεται να εξοβελιστούν ορισμένες «στρεβλώσεις» και «υπερβολές» στην προστασία του περιβάλλοντος. Θεωρείται ότι οι δράσεις περιβαλλοντικής προστασίας και αποκατάστασης είναι ένα κόστος της παραγωγικής διαδικασίας που πρέπει να μειωθεί γιατί αντιστρατεύεται την «ανάπτυξη». Αντίθετα όμως, η ύπαρξη ισχυρής περιβαλλοντικής νομοθεσίας και δημοκρατικών θεσμών και η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, πέρα από αυτονόητη κοινή αξία, αποτελεί ένα προνομιακό μηχανισμό για τον δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο των δομών μιας οικονομίας προς όφελος της ευημερίας των ανθρώπων – και όχι των δεικτών της «διεθνούς ανταγωνιστικότη-

τας» και του «εξαγωγικού δυναμισμού»… Πρέπει να ειδωθούν ως «συγκριτικά πλεονεκτήματα» της οικονομίας της χώρας και παράγοντες που συνεισφέρουν ουσιαστική αξία στα παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες σε κάθε τομέα της παραγωγής. Η περιβαλλοντική-οικολογική διάσταση μιας αριστερής πολιτικής θα μπορούσε συμβάλλει ιδιαίτερα και στην ανάπτυξη των τοπικών και περιφερειακών οικονομιών, διακλαδικών συνεργειών, συνεταιριστικών σχημάτων και την αξιοποίηση των νέων επιστημόνων και της καινοτομίας. Είναι ίσως ένας από τους όρους για να «πάρει πάνω της» η κοινωνία την υλοποίηση ενός νέου παραγωγικού οράματος για την αντιμετώπιση της κοινωνικής και οικολογικής κρίσης που βιώνουμε σήμερα. (συνεχίζεται…)



O

02

ικοτριβές

το σχόλιο του μήνα «Αγωνιζόμαστε για να πάψει η λεηλασία των φυσικών πόρων και η καταστροφή του περιβάλλοντος, ο στραγγαλισμός των χωρών του παγκόσμιου Νότου μέσω της αρπαγής πλουτοπαραγωγικών πηγών και της επιβολής πατεντών (…) για να σταματήσουν οι ιδιωτικοποιήσεις των κοινών αγαθών και να επανέλθουν στο δημόσιο τομέα όλες οι επιχειρήσεις και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, για να καταργηθούν οι περιβαλλοντοκτόνοι νόμοι, να τελειώσει το σκάνδαλο της αγοράς ρύπων που υποτίθεται αντιμετωπίζει την κλιματική αλλαγή». Με αυτή την αναφορά οι ελληνικές οργανώσεις που μετέχουν στην Εναλλακτική Σύνοδο των Ευρωπαϊκών Κινημάτων –Alter Summit– μας καλούν στο μεγάλο κινηματικό γεγονός που θα πραγματοποιηθεί στις 7 και 8 Ιουνίου στην Αθήνα (Ποδηλατοδρόμιο ΟΑΚΑ). Ένα γεγονός που θυμίζει τις εποχές που στην Ευρώπη ο κόσμος του Κοινωνικού Φόρουμ έθετε τα δικά του προτάγματα ενάντια στον πόλεμο, το ρατσισμό και το νεοφιλελευθερισμό. Μια συνάντηση που προσπαθεί να φέρει κοντά ακτιβιστές/ τριες, συλλογικότητες, κινήματα και δίκτυα αλληλεγγύης και αυτοοργάνωσης. Τα οικολογικά κινήματα θα έχουν ιδιαίτερο χώρο και τη δικιά τους φωνή στη διεθνή συνάντηση. Το Σάββατο 8 Ιουνίου, θα πραγματοποιηθούν δύο συνελεύσεις: Η μία αφορά στα κινήματα ενάντια στα μεταλλεία χρυσού και τις εξορύξεις και η άλλη στους αγώνες ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις των κοινών δημόσιων αγαθών. Πέρα από ακτιβιστές/τριες από την Ελλάδα, θα μετέχουν και αγωνιστές-τριες από οικολογικά-κοινωνικά κινήματα από Ρουμανία, Τουρκία, Ιταλία, Γαλλία και Ισπανία. Τα κινήματα της Ευρώπης μαζί σε μια προσπάθεια να διαδηλώσουν από κοινού, να εκθέσουν τις δικές τους θέσεις για την «ανάπτυξη» που μας σερβίρουν και να χτίσουν δεσμούς ταξικής και διεθνιστικής αλληλεγγύης. Συγχρόνως, στο πρόσφατο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ της Τυνησίας, δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία των

Μάιος 2013 – τ. 5

Φόρουμ, ένας «Χώρος για το Κλίμα», ένας ανοιχτός χώρος δράσης και διαλόγου για τις σύγχρονες οικολογικές μάχες και για το διεθνή αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Ένας χώρος, τη μονιμοποίηση και συστηματοποίηση του οποίου, έχουν ανάγκη τα μικρότερα ή μεγαλύτερα οικολογικά κινήματα παγκοσμίως, προκειμένου να συζητήσουν και να διαμορφώσουν τα συλ-

μέσω της καταστολής. Κι αυτό γίνεται εμφανές από τη νότια Κρήτη και την υφαρπαγή της γης από την Cosco μέχρι τη Χαλκιδική και την καταπάτηση των δικαιωμάτων των κατοίκων που αντιδρούν. Κάθε αντίσταση, μικρότερη ή μεγαλύτερη, μετατρέπεται σχεδόν αυτόματα σε μεγάλη πολιτική μάχη. Η κυβέρνηση και το κεφάλαιο στοχοποιούν την «άλλη φωνή» και προσπαθούν να την

λογικά αιτήματα, την πολιτική δράση και τη στρατηγική τους. Τα παραπάνω είναι μόνο λίγες εικόνες που δείχνουν ότι τα οικολογικά και κοινωνικά κινήματα βρίσκονται (μόνιμα) στο προσκήνιο. Διεκδικώντας τα δικά τους αιτήματα, προσφέρουν με τον τρόπο τους στην πάλη για την κοινωνική ανατροπή, στην προσπάθεια οικοδόμησης ενός κόσμου αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Από την άλλη, όμως, τα κινήματα, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, βρίσκονται και σε ένα νέο σταυροδρόμι. Σε μια νέα κατάσταση όπου για να ανταποκριθούν χρειάζεται να επικαιροποιήσουν την τακτική αλλά και τη στρατηγική τους. Πριν από όλα ας αναλογιστούμε τη δικιά μας γειτονιά, την Ελλάδα. Στην περίοδο των μνημονίων, της λιτότητας και της προσφοράς προς την ιδιωτική κερδοφορία όλων των δημόσιων αγαθών, η κυβέρνηση όσο χάνει την κοινωνική συναίνεση, ισχυροποιείται

καταστείλουν άμεσα προκειμένου να «μη βγούμε από την αναπτυξιακή πορεία». Παράλληλα, τα ίδια τα κινήματα καλούνται να «πολιτικοποιηθούν βίαια». Καλούνται από τη μια να ασκήσουν όλες τις νόμιμες και «παράνομες» πολιτικές πρακτικές και από την άλλη να συνδιαμορφώσουν ένα ευρύτερο κίνημα πολιτικής ανυπακοής ώστε να μετατραπούν από εργαστήρια αντίστασης σε ποτάμι ανατροπής. Το διεθνές οικολογικό κίνημα αντιμετωπίζει τις δικές του δυσκολίες. Στη μάχη της κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα, απαιτείται μια νέα, κατά το δυνατόν, παγκόσμια στρατηγική. Μετά την Κοπεγχάγη το 2009, είναι δύσκολο να δημιουργηθούν διεθνή γεγονότα αντίστοιχης κλίμακας. Η κρίση έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για ακόμα ισχυρότερη σύνδεση των οικολογικών με τα κοινωνικά ζητήματα. Η μάχη για την ποιότητα ζωής και την υπεράσπιση του περιβάλλοντος πρέπει να συνδεθεί με τα αί-

τηματα για ανακατανομή του πλούτου, για εργασιακά και συνδικαλιστικά δικαιώματα, για υπεράσπιση της δημοκρατίας και την προστασία των σκληρότερα πληττόμενων κοινωνικών ομάδων. Ταυτόγχρονα, η κρίση αφήνει το αποτύπωμά της με διαφορετικό τρόπο και ένταση ανά τον κόσμο. Είναι γεγονός ότι οι χώρες του Ευρωπαϊκού νότου βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο μάτι του κυκλώνα. Την ίδια στιγμή βέβαια οι χώρες του παγκόσμιου Νότου (κυρίως της Αφρικής και της Ασίας) γίνονται πεδίο ακόμα σκληρότερης κερδοφορίας και καταστολής. Τεράστιες εκτάσεις γης υφαρπάζονται και οι κάτοικοί τους ωθούνται στη μετανάστευση καθώς η νέα πηγή κερδοφορίας για το κεφάλαιο φαίνεται να είναι η εκμετάλλευση της γης (εξορύξεις, παραγωγή βιοκαυσίμων, μεγάλα έργα ενέργειας κ.ά.). Συνεπώς η διεκδίκηση όχι μόνο της διεθνιστικής αλληλεγγύης αλλά και της διεθνούς δικαιοσύνης είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Οι ανταλλαγές κινηματικών εμπειριών και τεχνογνωσίας μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά και του παγκόσμιου Νότου επιβάλλεται να γίνουν μονιμότερες ενώ το αίτημα για αναδιανομή του πλούτου πρέπει να ακουστεί ισχύροτερο. Και είναι κυρίως τα κινήματα του παγκόσμιου Βορρά που πρέπει πια να αντιπαρατεθούν εντονότερα με τις εθνικές και υπερεθνικές ελίτ. Τόσο η Αριστερά όσο και τα οικολογικάκοινωνικά κινήματα γνωρίζουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε ανατροπή χωρίς οι κινηματικές διαδικασίες να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Καμία κυβέρνηση της Αριστεράς δεν μπορεί να υπάρξει όσο τα κινήματα, οι χώροι αλληλεγγύης και αυτοργάνωσης παραμένουν «μειοψηφικές φωνές». Κανένας κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός δεν μπορεί να επιτελεστεί με απουσία των αγώνων. Οι κοινωνικές ανατροπές και η σύγχρονη παραγωγή μιας νέας κοινωνίας, ενός νέου χώρου, νέων δημόσιων και κοινών αγαθών προκύπτουν μέσα από τις συλλογικές-κινηματικές διεκδικήσεις. Από αυτή τη διαδικασία προερχόμαστε και αυτή τη διαδικασία πρέπει να ενισχύσουμε. ΓιΩργος ΒελεγρΑκης

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Γιώργος Βελεγράκης, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Σίσσυ Πετράκου, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα Αναμένουμε σχόλια, προτάσεις και άρθρα στο email: oikotrives@gmail.com Πηγές, σχολιασμός και επιπλέον κείμενα στο blog oikotrives.wordpress.com

3 για τη δημοκρατία στο νερό 4 διαμετακομιστικός σταθμός στο νότο της Κρήτης 5 αυθαίρετα: από τα Αναφιώτικα και το Πέραμα στο Mall και τη Μύκονο 6 θίνες Κυπαρισσιακού κόλπου 7 ΒΙΠΕ βόρειας Εύβοιας 8 διεθνείς ειδήσεις 9 εξελίξεις στη νομοθεσία για τους σπόρους / πόσο κοστίζει η ενέργεια 10-15 ΠΟΛΕΙΣ των δικαιωμάτων και της ζωής - ένα αριστερό και οικολογικό πολιτικό σχέδιο - αστικές αναπλάσεις - κοινωνική και περιβαλλοντική προσέγγιση του οικιστικού αποθέματος - απελευθερωτικό ποδήλατο - ιδιωτικοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη - Ελληνι-

16 εκτροπή του Αχελώου στη Θεσσαλία 17 το σύγχρονο «αγροτικό ζήτημα» 18 πρόσβαση των πολιτών στην περιβαλλοντική πληροφορία 19 ΧΥΤΑ στο Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου / (υδρογον)άνθρακες ο θησαυρός; 20-21 ενέργεια δημόσιο - κοινωνικό αγαθό 22 διάλογοι για τα «μικρά» υδροηλεκτρικά έργα 23 το δικαίωμα στην πόλη 24 είδαμε... κό: πεδίο σύγκρουσης

O

03

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΑΛΕΥΕΙ

για τη δημοκρατία στο νερό

Η υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της ύδρευσης και αποχέτευσης, η δημοκρατία στο νερό, μπορεί να αποτελέσει για την Αριστερά την καλύτερη ευκαιρία αντεπίθεσης σε ολόκληρο το φάσμα των ιδιωτικοποιήσεων που έχουν ξεκινήσει με όχημα την αυτοδιοίκηση. Ανάμεσα σε όλες τις άλλες ιδιωτικοποιήσεις που επιχειρούνται ασμένως από την κυβέρνηση των τριών σωματοφυλάκων του μνημονίου, το νερό ξεχωρίζει για τέσσερις λόγους. Πρώτα, στο νερό δεν έχουν εφαρμογή κλασικά νεοφιλελεύθερα επιχειρήματα, όπως η μείωση των τιμών των παρεχόμενων υπηρεσιών μέσα από τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων. Οι εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης, όπως η ΕΥΑΘ και η ΕΥΔΑΠ, έχουν να διαχειριστούν ένα δίκτυο, μια λεκάνη απορροής, έναν κύκλο νερού. Η ιδιωτικοποίηση του νερού ισοδυναμεί με τη μετατροπή ενός δημοσίου αγαθού σε ιδιωτικό μονοπώλιο, με την τιμή του νερού να εκτοξεύεται όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία. Η αύξηση αυτή μπορεί να κυμαίνεται από 2 ως 7 φορές πάνω από την προηγούμενη τιμολόγηση. Ένα δεύτερο επιχείρημα που δεν βρίσκει εφαρμογή στο νερό είναι η αντίστιξη ενός διαρκώς ανίκανου δημοσίου τομέα, από τη μια πλευρά, με έναν πάντα ικανό ιδιωτικό τομέα, από την άλλη. Η ΕΥΑΘ και η ΕΥΔΑΠ είναι κερδοφόρες επιχειρήσεις που ελέγχονται από το δημόσιο και εκποιούνται σε τιμές σκανδαλώδεις ως προς την κερδοφορία τους. Την ίδια στιγμή, η πλημμελής συντήρηση των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης και η αδυναμία εξασφάλισης των κανόνων υγιεινής δείχνουν ότι

οι ιδιωτικές εταιρείες που διαχειρίζονται το νερό δεν ανταποκρίνονται σε εκείνα για τα οποία πληρώνονται αδρά από τους πολίτες. Τα ευρωπαϊκά παραδείγματα ανάκτησης του δημοσίου ελέγχου στο νερό πληθαίνουν επικίνδυνα για τον κυρίαρχο λόγο. Η τρίτη ιδιαιτερότητα του νερού είναι η δυνατότητα να οργανωθεί με άξονα το συγκεκριμένο δημόσιο αγαθό ένα κίνημα μεγάλης κλίμακας, αντίστοιχης ή και μεγαλύτερης ακόμη από τα παραδείγματα του Ελληνικού και της Χαλκιδικής. Στη Θεσσαλονίκη η αρχή έγινε με το κάλεσμα του σωματείου των εργαζόμενων στην ΕΥΑΘ και τη συγκρότηση την τελευταία εβδομάδα του Μαρτίου ενός συντονιστικού πολιτών και φορέων ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού και την πώληση της ΕΥΑΘ (sostetonero.blogspot.gr). Άμεσοι στόχοι ήταν η συγκέντρωση υπογραφών (καμπάνια right2water), η δικτύωση με επιτροπές κατοίκων και επιστημονικούς φορείς και η παρέμβαση στα δημοτικά συμβούλια, για να στηρίξουν την υπεράσπιση του νερού ως δημόσιου αγαθού. Τα πρώτα θετικά μηνύματα ήρθαν από περιφερειακούς δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος που τάσσονταν κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού, ενώ δήλωναν και την υποστήριξή τους στην Πρωτοβουλία SOSτε το Νερό. Παράλληλα, το συντονιστικό ενημέρωνε τις επιτροπές κατοίκων και ζητούσε και τη δική τους στήριξη. Ένα μήνα μετά τη συγκρότηση της πρωτοβουλίας έληγε η προθεσμία εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την πώληση της ΕΥΑΘ. Η Μεγάλη αυτή Δευτέρα, 29 Απριλίου, ξεκίνησε το πρωί με δρώμενα μπροστά στην ΕΥΑΘ και το μεσημέρι ακολούθησε η ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης ενάντια στην πώληση της ΕΥΑΘ, όπου υιοθετήθηκε και η πρόταση της Πρωτοβουλίας SOSτε το Νερό για δημοψήφισμα. Αυτό που πρέπει να γίνει άμεσα είναι να αναληφθούν μια σειρά από πρωτοβουλίες ώστε να εκδοθεί το Προεδρικό Διάταγμα που εκκρεμεί από το 2006 και το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα στους δήμους να προκηρύξουν και να διεξάγουν το δημοψήφισμα. Η συγκυρία στην περίπτωση αυτή είναι εξαιρετική για την Πρωτοβουλία SOSτε το Νερό. Οι αυτοδιοικητικές εκλογές που έρχονται σε έναν περίπου χρόνο έχουν μάλλον βάλει σε σοβαρές σκέψεις τις δημοτικές αρχές, που ενδεχομένως θα επιχειρήσουν να διαφοροποιηθούν στο ζήτημα του νερού από την τρικομματική κυβέρνηση και να προχωρήσουν στο δημοψήφισμα. Εκείνο που

δεν είναι καθόλου σαφές είναι ποιες είναι οι προθέσεις της κυβέρνησης. Θα επιτρέψει τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης να εκφραστούν; Η ομοθυμία στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Θεσσαλονίκης μας φέρνει στην τέταρτη ιδιαιτερότητα του νερού. Οι δημοτικές παρατάξεις της πλειοψηφίας και της αντιπολίτευσης έρχονται σε ευθεία αντιπαράθεση με τις κομματικές τους μήτρες. Και το σπουδαιότερο: Δε φαίνεται συνεπές να επιδιώκει κανείς το δημόσιο έλεγχο στο νερό και να προωθεί, την ίδια στιγμή, τις ιδιωτικοποιήσεις στη διαχείριση των απορριμμάτων ή στην περίπτωση των ελεύθερων χώρων. Η υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της ύδρευσης και αποχέτευσης, η δημοκρατία στο νερό, μπορεί να αποτελέσει για την Αριστερά την καλύτερη ευκαιρία αντεπίθεσης σε ολόκληρο το φάσμα των ιδιωτικοποιήσεων που έχουν ξεκινήσει με όχημα την αυτοδιοίκηση. Ο αγώνας για το νερό είναι σε εξέλιξη και μένουν να γίνουν πολλά. Αυτά περιλαμβάνουν θεσμικά ζητήματα όπως οι εκκρεμότητες για το δημοψήφισμα, η σχετική συζήτηση που θα επιχειρήσει να προκαλέσει η Πρωτοβουλία SOSτε το Νερό στη Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης με όλους τους φορείς της πόλης αλλά και το ετήσιο τακτικό συνέδριο της ΚΕΔΕ (30-31 Μαΐου στα Γιάννενα) όπου θα προσπαθήσουμε να θέσουμε το ζήτημα του νερού. Επίσης, επείγει και η διεύρυνση της κινηματικής μας δράσης στην πόλη για την ενημέρωση και εμπλοκή των πολιτών στον αγώνα ώστε η συμμετοχή να φτάσει στο μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Προγραμματίσαμε την επόμενη συνέλευση της πρωτοβουλίας για τις 30 Μαΐου, όπου θα υπάρξει ευρεία συμμετοχή από τις επιτροπές κατοίκων που λειτουργούν στην πόλη. Ενα μεγάλο πανό της πρωτοβουλίας τοποθετήθηκε στο Δημαρχείο ενώ προγραμματίζονται εξορμήσεις στο Λευκό Πύργο και την Έκθεση Βιβλίου. Η επόμενη κρίσιμη ημερομηνία είναι το τέλος του Ιουνίου όπου θα πραγματοποιηθεί η συνέλευση των μετόχων της ΕΥΑΘ. Πέρα από όσα δύσκολα έχουμε ακόμη να αντιμετωπίσουμε, ένα είναι σίγουρο: Είμαστε μπροστά στο ενδεχόμενο η πόλη του πάλαι ποτέ Ωραίου Μπρούμελ, του Ζορό και του Φτερωτού Γιατρού να τεθεί επικεφαλής ενός αντιμνημονιακού αγώνα πρώτης τάξης. Η Θεσσαλονίκη παλεύει για τη δημοκρατία στο νερό. ΤΑΣΟΣ ΧΟΒΑΡΔΑΣ Μέλος της Γραμματείας του συντονιστικού SOSτε το Νερό

Σε λιγότερο από εννιά μήνες από την έναρξή της, στις 4 Σεπτεμβρίου 2012, η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) «Το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα» συγκέντρωσε πάνω από 1,5 εκατομμύριο υπογραφές σε όλη την Ευρώπη. Οκτώ χώρες ξεπέρασαν τον ελάχιστο αριθμό απαιτούμενων υπογραφών: Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γερμανία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Σλοβακία και Σλοβενία. Είναι η πρώτη ΕΠΠ που ξεπέρασε τα εμπόδια και εκπλήρωσε τις τυπικές προδιαγραφές της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ. Η καμπάνια θα συνεχίσει καθώς υπάρχουν αρκετές χώρες όπου μόνο λίγες χιλιάδες υπογραφές χρειάζονται ακόμη για να περαστεί το όριο: Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρος και Ολλανδία. Στην Ελλάδα, μέχρι τις 7 Μαΐου είχαν υπογράψει 10.785 πολίτες. Αν και τους τελευταίους δυο τρεις μήνες οι υπογραφές αυξήθηκαν σημαντικά, απέχουμε ακόμη του εθνικού στόχου των 16.500 υπογραφών. Πανευρωπαϊκός στόχος της καμπάνιας –έως τον Σεπτέμβριο οπότε και ολοκληρώνεται– τίθεται πλέον η συλλογή 2 εκατομμυρίων υπογραφών Ευρωπαίων πολιτών.

Συνοπτικά, η ΕΠΠ «Το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα» εκφράζει την αντίθεση των πολιτών στη νεοφιλελεύθερη «απελευθέρωση» των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης και το ρόλο της ΕΕ στην προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων. Προτάσσει το σύνθημα «το νερό δεν είναι για πούλημα» που θέτει τη δημοκρατία πάνω από τα συμφέροντα των πολυεθνικών. Μέχρι στιγμής υποστηρίζεται από 150 οργανώσεις, συνδικάτα, κινήσεις και δίκτυα πολιτών – σε διεθνές και τοπικό επίπεδο Περισσότερες πληροφορίες για το ιστορικό, τους στόχους και για τους τρόπους συλλογής υπογραφών της Πρωτοβουλίας «το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα» (στα ελληνικά και σε εκτυπώσιμη μορφή) στην ιστοσελίδα http://www.right2water.eu/el



04

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Διαμετακομιστικός Σταθμός στο νότο (της Κρήτης);

ΟΧΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! Το 2009, ένα «όχι ευχαριστώ!» συνόδευσε τις αποφάσεις Δημοτικών Συμβουλίων και φορέων στο νότο του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου και ανάγκασε τον Γ.Γ Λιμένων κ. Βλάχο να αποσύρει το σχεδιασμό του Διαμετακομιστικού Σταθμού στον κόλπο της Μεσσαράς. Τέσσερα χρόνια αργότερα κάποιοι νομίζουν, είτε ότι μπορούν να περιφρονήσουν τις αποφάσεις των κοινωνιών είτε ότι έχουν καταφέρει να τις εξαθλιώσουν επαρκώς ώστε να αποδεχθούν μοιρολατρικά το ξεπούλημα της ζωής και του τόπου τους. Η ιστορία του σχεδιασμού του Διαμετακομιστικού Σταθμού πάει πίσω στο Νοέμβρη του 2005, όταν ο υπουργός Ναυτιλίας, κ. Κεφαλογιάννης, αποφασίζει ότι ο κόλπος αποτελεί ιδανικό τόπο εγκατάστασης διαμετακομιστικού σταθμού, κινέζικων καταρχήν συμφερόντων. Προσκαλεί τον πρόεδρο της China Shipping Group, ο οποίος ευχαριστώντας τον για τη φιλοξενία, επιβεβαιώνει ότι «η ίδρυση ενός διαμετακομιστικού κέντρου στην περιοχή της Μεσογείου, αποτελεί σημείο της ημερήσιας διάταξης για την εταιρία μας». Έκτοτε ο τέως υπουργός, νυν βουλευτής και Γ.Γ της ΝΔ –αν και αναρμόδιος πια– είναι το κύριο κυβερνητικό στέλεχος που κινεί την «επένδυση» στην περιοχή. Χρησιμοποιεί τη γνωστή επιχειρηματολογία περί αναπτυξιακού έργου, θέσεων εργασίας, πλούτου που θα συρρεύσει και νέας προοπτικής για τον τόπο. Δύο μελέτες, που το ΥΕΝ έχει χρηματοδοτήσει, αντιτίθενται σε αυτή. Σημειωτέον ότι έχουν ήδη ξοδευτεί πάνω από 500.000 ευρώ για μελέτες, στις οποίες δεν συμπεριλαμβάνεται η σημαντικότερη όλων, η

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αλλά ούτε και Μελέτη Σκοπιμότητας. Η πρώτη, χρονικά, μελέτη (ΕΜΠ), η οποία ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2007, στα συμπεράσματά της αναφέρει καθαρά: «Ένα έργο αυτής της κλίμακας, όσο οικονομικώς πρόσφορο και αν είναι, θα έχει αναγκαστικώς και αναποφεύκτως περιβαλλοντικές επιπτώσεις» και «ο συγκεκριμένος λιμένας διαμετακομιδής εμπορευματοκιβωτίων [...] είναι αναγκαστικώς μεγάλων διαστάσεων για να είναι σε θέση να εξυπηρετεί τα σύγχρονα σκάφη. Η κατασκευή του θα αλλάξει τον τρόπο ζωής, την οικονομία, τον χαρακτήρα κ.ά. της περιοχής. Επιπτώσεις αρνητικές από την κατασκευή και λειτουργία του ασφαλώς θα υπάρξουν». Προτείνει, ο όποιος σχεδιασμός «να συνοδεύεται από πλήρεις, τεκμηριωμένες και εξειδικευμένες μελέτες κοινωνικο-οικονομικής αποδοτικότητας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι οποίες θα εκτιμήσουν τις επιπτώσεις του έργου και τον πιθανό βαθμό αλλοιώσεως του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, θα αποδεικνύουν ότι η δράση αντιμετωπίζει τις αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις του έργου και θα προτείνουν όρους αντιμετωπίσεώς τους. Απαραίτητη κρίνεται και η εκπόνηση εξειδικευμένης μελέτης σκοπιμότητας, η οποία θα εξετάζει το έργο και σε συνάρτηση με την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής». Οι μελέτες δεν έγιναν ποτέ, αλλά αυτό δεν εμπόδισε, το 2008, την εκπόνηση «Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Έργου Ανάπτυξης Λιμενικών Εγκαταστάσεων στο Τυμπάκι Νομού

Ηρακλείου Κρήτης» από τη μελετητική εταιρεία ENVECO. Η μελέτη διπλασίασε το διαμετακομιστικό σταθμό, από 800 στρ. για τη διακίνηση 1.000.000 TEU’s ετησίως στη μελέτη του ΕΜΠ, σε σταθμό ΣΕΜΠΟ για διακίνηση 2.000.000 TEU’s, περιλαμβάνοντας εξωτερικά λιμενικά έργα για προσήνεμο μόλο συνολικού μήκους 2,8 χλμ. και υπήνεμο μόλο μήκους 1,13 χλμ. Η χερσαία έκταση επεκτάθηκε με επιχωματώσεις στα 1.284 στρ. Αφού γιγαντώθηκε ο σχεδιασμός, πήρε και την καταρχήν θετική Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση από το ΥΠΕΧΩΔΕ (μόνο ο διαμετακομιστικός σταθμός και όχι τα συνοδευτικά σε αυτόν λιμενικά έργα). Έγκριση της οποίας αξίωσαν την ακύρωση οι περιβαλλοντικές οργανώσεις του Ηρακλείου τον Αύγουστο του 2008. Δεν υπήρξε ωστόσο απάντηση δεδομένου ότι το έργο απορρίφθηκε από τις τοπικές κοινωνίες και αποσύρθηκε από το σχεδιασμό του υπουργείου Ναυτιλίας. Σήμερα που, για κάποιους ανεξήγητους λόγους –εκτός θεσμικών διαδικασιών– το έργο επανέρχεται, οι ενστάσεις και τα επιχειρήματα ενάντια στο διαμετακομιστικό σταθμό αντλούνται πάντα από το περιεχόμενο των δύο μελετών και αφορούν: Στην αυθαίρετη χωροθέτηση του έργου, το οποίο δεν προκύπτει από χωροταξικό ή πολεοδομικό σχεδιασμό, ούτε από άλλο σχεδιασμό εθνικού επιπέδου, ούτε από μελέτη σκοπιμότητας που να διερευνά και να αποδεικνύει ωφέλεια είτε σε εθνικό είτε σε τοπικό επίπεδο. Η χωροθέτηση βασίστηκε απλά σε υπολογισμούς για τις αυξημένες ανάγκες του διεθνούς εμπορίου και το ενδιαφέρον επενδυτών που θεωρήθηκε δεδομένο. Χωρίς ποτέ να εξηγηθεί γιατί οι υφιστάμενες υποδομές του Ηρακλείου ή και του Πειραιά δεν επαρκούν.

Στην καταστροφική και αντιαναπτυξιακή για την περιοχή προοπτική. Σχεδιάζεται η βιομηχανοποίηση μιας περιοχής της οποίας η απασχόληση, σε ποσοστό 86%, συγκεντρώνεται στη γεωργία και στον τουρισμό. Και ενώ και οι δύο μελέτες παραδέχονται ότι θα υπάρξουν αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στις γεωργικές και τουριστικές δραστηριότητες, αλλά και ότι η διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων δεν αναμένεται να συνεισφέρει στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, η απώλεια εισοδήματος και παραγωγικών δραστηριοτήτων αντισταθμίζεται με τη δημιουργία 1.342 θέσεων εργασίας. Το 60% των οποίων αφορά σε χειριστές μηχανημάτων και εργάτες, το 1,8% σε εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό συντήρησης, το 13% σε τελωνειακούς, λιμενικούς και αστυνομικούς και το 25% σε υπαλλήλους των ιδιωτικών εταιρειών στις οποίες θα παραχωρηθεί η διαχείριση και λειτουργία του σταθμού. Στην περιβαλλοντική του επικινδυνότητα. Οι εμπνευστές του αφού ακολούθησαν τη λογική της αυθαίρετης αλλά δεδομένης χωροθέτησης, συνέχισαν στο ίδιο πνεύμα και με την περιβαλλοντική του «αξιολόγηση». Υποτιμώντας το εύρος των επιπτώσεων κατασκευής, παρέπεμπαν σε μελλοντικές περιβαλλοντικές μελέτες την όποια αναφορά σε επιπτώσεις στις προστατευόμενες περιοχές και τα προστατευόμενα είδη που συναντώνται στην ίδια με το έργο περιοχή.

Προοπτική που συνδέεται με βιώσιμη ανάπτυξη Καλοδεχούμενη παραμένει η αφορμή που δίνεται για συζήτηση σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο και αφορά στην αναπτυξιακή προοπτική της Μεσσαράς και γενικότερα του νότου της Κρήτης. Για

να συμβεί όμως αυτό, κάθε αναπτυξιακός σχεδιασμός θα πρέπει να προηγείται και όχι να έπεται των ορέξεων των επενδυτών. Πολύ δε περισσότερο, δεν είναι θεμιτή η υπέρβαση θεσμοθετημένων σχεδιασμών προκειμένου να υλοποιηθούν επενδύσεις με μοναδικά κριτήρια αυτά του κέρδους. Βιώσιμη ανάπτυξη στη Μεσσαρά που θα προκύψει από: - Την προστασία και αναβάθμιση του αγροτικού χώρου, την υποστήριξη της διαφοροποίησης και της δραστικής ενίσχυσης της παραγωγής, τυποποίησης και πιστοποίησης ποιοτικών προϊόντων, με περιβαλλοντικά φιλικές μορφές παραγωγής - Την προστασία και ανάδειξη του σημαντικού για τη Μεσσαρά στρατηγικού της πλεονεκτήματος που συνδέεται με το φυσικό και πολιτιστικό της κεφάλαιο - Την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού της υπαίθρου αλλά και του τουρισμού των παράκτιων περιοχών με σαφή κατεύθυνση τη σύνδεση και τη συμβατότητά τους με την προστασία και ανάδειξη των στοιχείων του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Με την παραπάνω αναπτυξιακή κατεύθυνση συνδέεται και ένα λιμάνι διεθνούς εμβέλειας, όπως αναφέρεται στο Περιφερειακό Πλαίσιο, με χαρακτήρα επιβατικό – εμπορικό, με στόχο την ενίσχυση της εξωστρέφειας της οικονομίας της Κρήτης. Μια «πύλη του νότου» –και όχι «σταθμός της Ανατολής»–, που μετά από μελέτη σκοπιμότητας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα εξυπηρετούσε το σκοπό αυτό αν λειτουργούσε ως υποδομή εξυπηρέτησης της διακίνησης των αγροτικών προϊόντων και της επιβατικής τουριστικής κίνησης του νότιου άξονα. ΣΥλλα ΠαπαγιανΝοποΥλου μέλος της Κίνησης Πολιτών Μεσσαράς για το περιβάλλον

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

05

ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ από τα Αναφιώτικα και το Πέραμα

στο Mall και τη Μύκονο Η ιστορία της αυθαίρετης δόμησης στην Ελλάδα είναι τόσο μακρά όσο τουλάχιστον και η ύπαρξη του νέου ελληνικού κράτους, αν και στην πραγματικότητα ολοκληρωμένη νομοθεσία δόμησης έχουμε μετά το 1922. Η αυθαίρετη δόμηση αναπτύχθηκε σε μεγάλους ιστορικούς κύκλους και με πολύ διαφορετικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και τυπολογία χωρικής ανάπτυξης. Ο πρώτος μεγάλος κύκλος, κυρίως στα χρόνια μετά τον πόλεμο (1950-60) περιλαμβάνει την ανάπτυξη των αυτογενών λαϊκών οικισμών σε απομακρυσμένες και συχνά δύσβατες περιοχές, όπως η περίπτωση του Περάματος, των Μετεώρων στη Θεσσαλονίκη κ.λπ., καθώς και στις παρυφές ή κατ’ επέκταση περιοχών με εργατικές - προσφυγικές κατοικίες (Καισαριανή, Δραπετσώνα κ.ά.). Είναι μια πρακτική που τη γεννά η παντελής έλλειψη κοινωνικών πολιτικών στέγης για τους βίαια αστικοποιημένους αγροτικούς πληθυσμούς που συρρέουν στα αστικά κέντρα για λόγους επιβίωσης. Και είναι μια πρακτική που παράγει χώρο με μέτρο την ανάγκη. Ο δεύτερος κύκλος που έχει ως αφετηρία του τη νομοθεσία για την τοποθέτηση «λυομένων» σε εκτός σχεδίου περιοχές αναπτύσσεται αρχικά στη χουντική επταετία και αφορά κυρίως στη λαϊκή δεύτερη κατοικία. Ο τρίτος κύκλος που διογκώνεται από τη δεκαετία του 1980 «αξιοποιώντας» κατά τ’ άλλα ενδιαφέρουσες αλλαγές που έφερε ο ΓΟΚ του 1985 (ημιυπαίθριοι, τρόπος ρευματοδότησης κ.λπ.) φτάνει ως σήμερα και περιλαμβάνει μια γενικευμένη εξάπλωση της αυθαίρετης δόμησης που πολύ συχνά αφορά μεσαία και ανώτερα στρώματα και έχει στόχο την κερδοσκοπία στη γη, την αύξηση της γαιπροσόδου και την «επιδεικτική» ανάδειξη πλούτου και κοινωνικής θέσης. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω κατηγοριών είναι η «ομηρία» τους αλλά σπανιότερα και η σχέση τους με ένα πελα-

τειακό κράτος που χρησιμοποιεί τους νομιμοποιητικούς μηχανισμούς ως «παροχές», πολύ συχνά εύγλωττα σε προεκλογικές περιόδους ή σε περιόδους κοινωνικών εντάσεων. Ωστόσο οι νομιμοποιητικοί μηχανισμοί (νόμοι και διατάγματα) από το Νόμο 720/77 του Στέφανου Μάνου ως σήμερα έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο ως προς τον τρόπο που συντάχθηκαν όσο και ως προς τον πραγματικό τους στόχο, παρότι σε όλες τις περιπτώσεις απέτυχαν και συνεχίζουν να αποτυγχάνουν στο να ελέγξουν την αυθαίρετη δόμηση και να προστατεύσουν το περιβάλλον. Ο 1337/83 νόμος Τρίτση –ο πιο ολοκληρωμένος ως προς τα κριτήρια και την αξιολόγηση των αυθαιρέτων διατυπώθηκε ως κομμάτι μιας συνολικότερης πολεοδομικής και χωρικής ανασυγκρότησης γι’ αυτό και αποτέλεσε για πολλά χρόνια ένα αξιόπιστο εργαλείο που όμως δεν πλαισιώθηκε τελικά με την ολοκλήρωση των σχεδιαζόμενων χωρικών παρεμβάσεων και επιλογών. Αντίθετα ο πρόσφατος νόμος 4014/11 (που πρόσφατα κρίθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας και αντισυνταγματικός) δεν υπήρξε τίποτε περισσότερο από ένας εισπρακτικός μηχανισμός. Ο νόμος αυτός, που από την αρχή καταγγέλθηκε από το μεγαλύτερο μέρος του επιστημονικού και επαγγελματικού χώρου των μηχανικών ως καταστροφικός, στην πράξη ενθάρρυνε τη δημιουργία μιας τέταρτης πρόσφατης γενιάς αυθαιρέτων.

Η ιστορία την πρώτη φορά γράφεται σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν αθλιότητα Σήμερα η κυβέρνηση ετοιμάζεται να καταθέσει έναν ακόμα νόμο, για μια ακόμα φορά έξω από κάθε πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού, διατηρώντας τη συνθήκη ομηρίας των αυθαιρετούχων αφού μιλά για εξαιρέσεις από κατεδάφιση για τριάντα χρόνια. Ταυτόχρονα: • Νομιμοποιεί συλλήβδην όλα τα

Η εργαλειακή διαχείριση της αυθαίρετης δόμησης είτε ως ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων είτε ως μέσο πλουτισμού ιδιοκτητών και κατασκευαστών, είτε ως οικονομικός πόρος για το δημόσιο ταμείο πρέπει επιτέλους να τερματιστεί. προ του 1975 αυθαίρετα κτίσματα έναντι 500 ευρώ!!!

• Επιτρέπει τις δικαιοπραξίες επί αυθαιρέτων σε προστατευόμενες περιοχές (παραδοσιακοί οικισμοί, αρχαιολογικοί χώροι, παράκτιες ζώνες κ.λπ.) εφόσον επιτρεπόταν η εκτέλεση οικοδομικών εργασιών κατά το χρόνο δημιουργίας τους χωρίς να εξετάζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εγκατάστασή τους.

• Επιτρέπει την άτυπη κατάτμηση σε εκτός σχεδίου περιοχές.

• Δημιουργεί ένα διάτρητο και ανοιχτό σε νέους πελατειακούς χειρισμούς πλαίσιο μορφολογικής και αισθητικής (!;) ένταξης των αυθαιρέτων!!!!

• Εξαιρεί τα αυθαίρετα του δημοσίου και των ΟΤΑ, ακόμα και αυτά που διατίθενται σε εμπορική εκμετάλλευση (όπως π.χ. κατασκευές σε χιονοδρομικά κέντρα, μαρίνες κ.λπ.) από πρόστιμα!

• Διατηρεί θολό το πεδίο της πρόνοιας διατήρησης του περιβαλλοντικού ισοζύγιου καθώς και της αξιοποίησης των πόρων του «πράσινου» ταμείου που προέρχονται από τις τακτοποιήσεις.

• Και για μια ακόμη φορά μεταφέρει το βάρος της ευταξίας στους μηχανικούς θεσπίζοντας βαρύ-

τατες ποινές για «ανακριβείς» βεβαιώσεις ενώ αφήνει το όλο σύστημα διάτρητο μέσα από την απουσία πρόσφατων αεροφωτογραφιών, κτηματολογίου κ.λπ. Απέναντι σε αυτόν το νέο κυριολεκτικά φαύλο κύκλο απαιτείται μια τοποθέτηση σαφής και μια οργανωμένη αντίσταση. Η εργαλειακή διαχείριση της αυθαίρετης δόμησης είτε ως ανάπτυξη των πελατειακών σχέσεων είτε ως μέσο πλουτισμού ιδιοκτητών και κατασκευαστών, είτε ως οικονομικός πόρος για το δημόσιο ταμείο πρέπει επιτέλους να τερματιστεί. Τα κοινωνικά ζητήματα που απορρέουν από τις αναγκαίες και κατηγορηματικές πλέον απαγορεύσεις νομιμοποιήσεων μπορούν να αντιμετωπισθούν θέτοντας σαφή κριτήρια. Το μέγεθος του αυθαιρέτου, η κοινωνική ανάγκη που εξυπηρετεί (π.χ. κατοικίες κάτω από 100m 2), η όχληση που προκαλεί στο περιβάλλον και η επιβάρυνση σε όμορα ακίνητα, η παλαιότητα, η θέση σε προστατευόμενες περιοχές, είναι μερικά βασικά κριτήρια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με παραμέτρους ενός ευρύτερου χωρικού σχεδιασμού

της περιοχής που βρίσκεται το αυθαίρετο. Αντίστοιχα πρέπει να διατυπωθούν μια σειρά κριτήρια που θα κλιμακώνουν το ύψος των προστίμων των μέχρι σήμερα αυθαιρετούχων σε αντίθεση με την σημερινή «εξισωτική» πολιτική. Να θυμίσουμε εδώ τις διατάξεις για το πρόστιμο διατήρησης που αν και αυτές δεν εξαιρούνταν από την πελατειακή διαχείριση παρόλα αυτά προσδιόριζαν μια υπαρκτή διαβάθμιση στον τύπο της αυθαιρεσίας. Όλα αυτά σε συνδυασμό με ένα σύστημα ουσιαστικού και λειτουργικού ελέγχου της δόμησης θα πρέπει να καθιστούν πλέον απαγορευτική κάθε νέα απόπειρα αυθαιρεσίας. Παράλληλα νέες πολιτικές κοινωνικής κατοικίας, επιδοματικές πολιτικές και απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης σε απλές κατασκευές θα αποτρέψουν αυθαιρεσίες που απορρέουν από οξείες οικιστικές ανάγκες, οικονομική δυσπραγία και αποθάρρυνση από την πρόσβαση σε γραφειοκρατικές και ενίοτε και διεφθαρμένες δομές. ΤΟΝΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ αρχιτέκτων



O

06

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Θίνες Κυπαρισσιακού κόλπου η «ανάπτυξη» ως απειλή καταστροφής

Στο Δήμο Τριφυλίας από τις εκβολές της Νέδας στην Ελαία ως Αγιαννάκη, στο σκληρό πυρήνα περιοχής NATURA, με σύνθετο οικοσύστημα αποτελούμενο από τη θαλάσσια περιοχή, την παράκτια βλάστηση, τις κινούμενες και σταθερές θίνες, τη μεσογειακή πεύκη αλλά και κύρια περιοχή ωοτοκίας της caretta caretta, σχεδιάζεται «επένδυση» του εφοπλιστή Π. Παππά, φίλου του πρωθυπουργού, που αφορά 45 πολυτελείς εξοχικές κατοικιές, συνολικού εμβαδού 12.000 τ.μ.

Η «ανάπτυξη» στην πατρίδα του πρωθυπουργού μας αποκτά ιδιαίτερη νοηματοδότηση και υψηλό συμβολισμό τόσο για το περιεχόμενό της όσο και για τον τρόπο οργάνωσης της επιβολής της. Αναφερόμαστε στη σχεδιαζόμενη «επένδυση» του εφοπλιστή Π. Παππά, φίλου του μεσσήνιου πρωθυπουργού, η οποία επρόκειτο να υλοποιηθεί στο «σκληρό πυρήνα» περιοχής NATURA και συνίσταται στην κατασκευή 45 (ή 41) πολυτελών εξοχικών κατοικιών συνολικού εμβαδού 12.000 τ.μ. Το «project» σχεδιάζεται να υλοποιηθεί στην περιοχή του Δήμου Τριφυλίας από Ελαία (εκβολές Νέδας) ως Αγιαννάκη, η οποία ανήκει στην περιοχή NATURA με κωδικό GR2550005 – «Θίνες Κυπαρισσιακού Κόλπου». Μια περιοχή μοναδική στο μεσογειακό χώρο που είναι όμορη της θαλάσσιας περιοχής GR2330008. Πρόκειται για κύρια περιοχή ωοτοκίας της caretta caretta, συνδυάζει ένα σύνθετο οικοσύστημα αποτελούμενο από τη θαλάσσια περιοχή, την παράκτια βλάστηση, τις κινούμενες και σταθερές θίνες, τη μεσογειακή πεύκη (κωδικοποιημένοι τύποι οικοτόπων βάση της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) το οποίο από 01.09.2006 έχει χαρακτηρισθεί ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας και με όρους Ν.3937/11 χαρακτηρίζεται ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης. Πρόκειται δηλαδή για περιοχή που όφειλε η ελληνική πολιτεία εδώ και χρόνια να έχει θέσει σε καθεστώς προστασίας εγκρίνοντας την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (έτοιμη από το 2002), να θεσμοθετήσει με Προεδρικό Διάταγμα τις ζώνες και τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, να έχει συστήσει το Φορέα Διαχείρισης… Η παραπάνω «παράλειψη», που αποτελεί συστηματική επιλογή για μεγάλο αριθμό προστατευόμενων περιοχών, ειδικά του παράκτιου χώρου, επιτρέπει στον κάθε «επενδυτή» να σχεδιάζει ανενόχλητος. Στην προκειμένη περίπτωση εδώ και χρόνια ο «επενδυτής» μεθοδικά ετοιμάζει το περιβόητο «project». Αγόρασε από έναν απίθανο

«σταυλάρχη του βασιλέως», στον οποίο είχε παραχωρηθεί (;) έκταση 180 στρ. Από αυτά ο κ. Παππάς αγόρασε 306 στρ.(!) Είναι εύλογο ότι η αρχική έκταση με σταθερά βόρειο και νότιο όρια μπορούσε να αυγατίσει μόνο σε βάρος του πευκοδάσους ανατολικά και των αμμοθινών δυτικά. Σε αυτή λοιπόν την έκταση συλλαμβάνεται η διαστροφική ιδέα και κατά παράβαση του Ν.3212/03, δημιουργεί 48 κατατμημένα «τεσσάρια οικόπεδα», με πρόσωπο σε εικονικούς κοινόχρηστους δρόμους και διόδους πλάτους 4 μ. και μήκους 250-300 μ. Η μαιανδρικού τύπου κατάμτηση συνιστά καταφανή ιδιωτική πολεοδόμηση με τους γενικούς όρους της εκτός σχεδίου δόμηση. Παράλληλα, εδώ και χρόνια οικοδομείται ένα σύστημα προστασίας των «συμφερόντων του επενδυτή» αφού συμπαγής πευκώνας χαρακτηρίζεται γεωργική γη, καταστρέφονται συστηματικά οι αμμοθίνες χωρίς έλεγχο. Η Δ/νση Νομοθετικού του ΥΠΕΚΑ γνωμοδοτεί (υιοθετεί τη γνωμοδότηση του νομικού συμβούλου του Παππά!!) ώστε να θεωρηθούν σύννομες οι κατατμήσεις (με νομική ακροβασία οι δίοδοι πρόσβασης στη θάλασσα χαρακτηρίζονται κοινόχρηστες οδοί!!). Χρειάστηκαν καταγγελίες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο διπλός έλεγχος από κλιμάκιό της και η από 01.10.2012 Αιτιολογημένη Γνώμη για να κινητοποιηθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Στην Αιτιολογημένη Γνώμη αναφέρονται καταστροφικές επεμβάσεις στον οικότοπο (αμμοληψίες, οργώματα, καταστροφή αμμοθινών, υπάρχουσες και επικείμενες οικοδομικές δραστηριότητες, κατασκευή δρόμων κ.λπ.), αναφέροντας ότι τα όποια μέτρα προστασίας δεν θα έχουν κανένα νόημα αν στο μεταξύ η περιοχή έχει καταστραφεί από τις επεμβάσεις. Ακολουθούν έλεγχοι από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος (καταγγέλλουν δημόσια απειλές από μπράβους του Παππά), εμπλοκή του Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και εκθέσεις που αποκαλύπτουν τα προηγούμενα. Η παρέμβαση της Αποκεντρωμένης

Διοίκησης, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και του Δήμου κρίνονται ανεπαρκείς και προσχηματικοί και πάντα κατόπιν εορτής. Σε απάντηση (22.11.2012) της Αιτιολογημένης Γνώμης της Ε.Ε. η Γεν. Γραμ. του ΥΠΕΚΑ κ. Μ. Ευαγγελίδου δεσμεύεται, μεταξύ των άλλων, ότι: α. στα όρια της Ειδικής Ζώνης Διατήρησης (ανήκει το σύνολο της «ιδιοκτησίας Παππά») θα ανασταλεί η έκδοση οικοδομικών αδειών, η κατασκευή έργων υποδομής και η παραχώρηση χρήσης αιγιαλού, β. θα εκδοθεί άμεσα Υπουργική Απόφαση που θα θέτει το πλαίσιο προστασίας βάσει της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, εν όψει της έκδοσης του Προεδρικού Διατάγματος που θα ρυθμίζει τη διαχείριση της περιοχής προστασίας. Οι δεσμεύσεις ως περιοχής NATURA (σκληρός πυρήνας) ανυπέρβλητες, η απειλή επιβολής προστίμου από την ΕΕ άνω των 70 εκ. ευρώ ορατή και για τούτο ενεργοποιήθηκε ο πολιτικο – διοικητικός μηχανισμός διαμεσολάβησης επιχειρώντας τη

δημιουργία τετελεσμένων. Να προλάβουν δηλαδή να εκδώσουν τις οικοδομικές άδειες, να ξεκινήσουν οι εργασίες τσιμεντοποίησης και να θεωρηθεί η καταστροφή ως «νομίμως υφιστάμενη».

Πολιτική διαμεσολάβησης συμφερόντων Όμως το «σύστημα διαμεσολάβησης» υλοποιώντας «άνωθεν εντολές» (όλοι μιλούν για παρέμβαση γραφείου Σαμαρά) δεν υπολόγισε την ωριμότητα, τις ευαισθησίες και την αντίδραση της τοπικής κοινωνίας. Το καθοριστικό λάθος έγινε, η Δημοτική Αρχή έρχεται σε δημόσια εξωθεσμική συνάντηση με τον «επενδυτή» και προκαλεί τη διαμαρτυρία μερίδας του Τύπου, των blogs και πολιτών, διαβλέποντας τον κίνδυνο δημιουργίας «τετελεσμένων». Καθοριστική θεωρείται η παρέμβαση του ΣΥΡΙΖΑ (ανακοίνωση του βουλευτή Θ. Πετράκου, ερώτηση ομάδας βουλευτών, ανακοίνωση

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Οργανώσεων Τριφυλίας) που καταγγέλλουν την «επένδυση», δημοσιοποιούν τις «εξυπηρετήσεις» και ζητούν δεσμευτικές απαντήσεις αλλά και αποφάσεις ώστε να μην προχωρήσει η έκδοση οικοδομικών αδειών και να προχωρήσει άμεσα η προστασία της περιοχής. Το ζήτημα δημοσιοποιείται και πολιτικοποιείται, για τούτο το «σύστημα διαμεσολάβησης» αναζητά διέξοδο στην εκμαίευση της αποδοχής από την τοπική κοινωνία. Μία συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου και μία σύσκεψη με την παρουσία του Περιφερειάρχη, του Γεν. Γραμ. Αποκεντρωμένης και της Γεν. Γραμ. του ΥΠΚΑ κ. Μ. Ευαγγελίδου δεν επαρκούν για να πείσουν την τοπική κοινωνία η οποία αφού γνωρίσει το περιεχόμενο του «project» θα πειστεί ότι η επίκληση της «ανάπτυξης με νομιμότητα και σεβασμό στο περιβάλλον» δεν ταιριάζει με την καταστροφή και την τσιμεντοποίηση. Έτσι από ομάδα πρωτοβουλίας (από τη θεσμική δεξιά ως την εξωκοινοβουλευτική αριστερά με ιδιαίτερα θετική συμβολή του ΚΚΕ) και 18 Δημοτικούς Συμβούλους προκαλείται συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Τριφυλίας όπου σχεδόν ομόφωνα καταγγέλλεται η «επένδυση» ως μη συμβατή με το περιβάλλον και την επιθυμητή ανάπτυξη της περιοχής. Πρόκειται για απόφαση ιστορικής σημασίας αφού οι πολίτες καταφέρνουν και ανατρέπουν τους σχεδιασμούς ενός ισχυρού λόμπυ με θέσεις αρχής και στο όνομα της προστασίας των δημόσιων αγαθών, όπως είναι ένας μοναδικός οικότοπος. Το κλίμα λοιπόν άλλαξε και θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν είναι δυνατό να χωρέσουν «λαθροχειρίες», δηλαδή τόσο η επικείμενη Υπουργική Απόφαση περί αναστολής έκδοσης οικοδομικών αδειών (υπό υπογραφή από τον Αν. ΥΠΕΚΑ κ. Καλαφάτη) και επεμβάσεων στην περιοχή θα αφορά στο σύνολο του «σκληρού πυρήνα» δηλαδή της Ειδικής Ζώνης Διατήρησης της Φύσης και όχι τη στενή ζώνη ωοτοκίας της χελώνας, όπως διαρρέεται. Όπως επίσης η Υπουργική Απόφαση που θα θέσει το καθεστώς προστασίας να μην «προσαρμοσθεί» ώστε να νομιμοποιηθεί η τσιμεντοποίηση και η καταστροφή της περιοχής. Είναι στο χέρι και υποχρέωση όλων μας να τους εμποδίσουμε. ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΟΝΗΣ γραμματέας ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ Γαργαλιάνων

07

ΒΙΠΕ βόρειας Εύβοιας εγκρίθηκε

το περιβαλλοντικό έγκλημα Την τελευταία περίοδο, η οικονομική κρίση εμφανίζεται όλο και πιο συχνά ως δικαιολογία για να καταπατηθεί και το τελευταίο πρόσχημα αστικής νομιμότητας προκειμένου να διευκολυνθεί η «ανάπτυξη». Σε αυτά τα πλαίσια, η έγκριση με υπογραφή τριών υπουργών (ΚΥΑ 533/15088/945/ΦΕΚ3540Β/31-12-2012) της δημιουργίας Βιομηχανικής Περιοχής (ΒΙΠΕ ή Επιχειρηματικού Πάρκου Α΄) στους Φούρνους Μαντουδίου από την ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ αποτελεί ένα έγκλημα σε βάρος του περιβάλλοντος της καταπράσινης βόρειας Εύβοιας, της υγείας των κατοίκων και των υφισταμένων οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο χαρακτηρισμός ΒΙΠΕ (ή Επιχειρηματικό Πάρκο Α΄) δεν είναι απλά χαρακτηρισμός μιας περιοχής που διαθέτει βιομηχανία. Αποτελεί χαρακτηρισμό συγκεκριμένου οριοθετημένου χώρου όπου επιτρέπεται να εγκατασταθούν βιομηχανικές μονάδες οποιουδήποτε βαθμού «όχλησης» (δηλαδή ρύπανσης). Η νέα νομοθεσία επιτρέπει στον ιδιώτη διαχειριστή της ΒΙΠΕ, εφόσον αυτή αδειοδοτηθεί, να εγκαταστήσει με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς έννομη δυνατότητα ένστασης από τους κατοίκους, όποια μονάδα κρίνει ως συμβατή. Οι φόβοι των κατοίκων, που έχουν ήδη προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας ενάντια στην υπουργική απόφαση, είναι πως στο χώρο της ΒΙΠΕ θα προσελκυσθούν όλες οι ρυπογόνες και επικίνδυνες μονάδες που αποπέμπονται από όλες τις άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ήδη, στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και στην υπουργική απόφαση μνημονεύεται η εγκατάσταση μιας γιγαντιαίας μονάδας παραγωγής ηλεκτρισμού 1160 MW, με καύσιμο φυσικό αέριο, που θα καταστήσει το Μαντούδι το δεύτερο ενεργειακό κέντρο μετά την Πτολεμαΐδα. Η έγκριση μιας ΒΙΠΕ στη βόρεια Εύβοια παραβιάζει ευθέως τα υφιστάμενα χωροταξικά πλαίσια (γενικά και ειδικά) που απαιτούν ενίσχυση του τουρισμού, και επιτρέπουν μόνο βιομηχανική δραστηριότητα (μέχρι μέσης όχλησης) σχετική με τις εξορύξεις, που να μη θίγει τον τουρισμό και τις υπόλοιπες υφιστάμενες δραστηριότητες. Το βασικό επιχείρημα των επενδυτών και των πολιτικών υποστηρικτών τους όσον αφορά στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι πως στην παρούσα φάση εξετάζονται μόνο οι επιπτώσεις από την κατασκευή της ΒΙΠΕ (δηλαδή την περίφραξη, τα δίκτυα τηλεφωνίας, υδροδότησης κ.λπ.) και πως οι επιπτώσεις από τις μελλοντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες θα εξεταστούν με τις αντίστοιχες επιμέρους μελέτες. Παρόλα αυτά, ακόμα και για την ηλεκτροπαραγωγική μονάδα δεν υπολογίζεται η ρύπανση και δεν προβλέπεται κανένα μέτρο αντιρρύπανσης, ενώ μέσα στα έργα υποδομής της ΒΙΠΕ έχουν ενταχθεί και σημαντικά έργα υποδομής της μονάδας αυτής (αγωγοί φυσικού αερίου, αγωγοί θαλάσσιου νερού για ψύξη των στροβίλων). Ο παραλογισμός αυτής της επιχειρηματολογίας γίνεται εύκολα κατανοητός στην περίπτωση της κατανάλωσης νερού. Η ΜΠΕ, προσπαθώντας να κρατήσει τα προσχήματα, υπολογίζει τις υδρευτικές ανάγκες της ΒΙΠΕ με βάση το μόνο δεδομένο που έχει ο μελετητής αυτή τη στιγμή, δηλαδή το εμβαδόν της άδειας ΒΙΠΕ! Συγκεκριμένα, από την αιτούμενη κατανάλωση 56 κυβ. την ώρα, το 80% αφορά τις άγνωστες μελλοντικές δραστηριότητες, στις οποίες ο μελετητής αυθαίρετα αποδίδει μέση κατανάλωση 2,5 κυβ. νερό τη μέρα ανά στρέμμα (με εξίσου αυθαίρετη απόκλιση 50%). Αυτό είναι παράνομο, αφού σύμφωνα με το νόμο 3789/87 και την ΚΥΑ 150559/166-2011: «Το δικαίωμα χρήσης νερού περιορίζεται στο ανώτατο όριο των πραγματικών αναγκών του δικαιούχου». Παρά την εξόφθαλμη έλλειψη νομικών ερεισμάτων, η υπουργι-

κή απόφαση δεν εκπλήσσει. Αρκεί να αναφέρουμε ότι ο σημερινός υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Αθ. Σκορδάς, υπεύθυνος για τις ΒΙΠΕ, τον Ιούνη 2010 είχε ως εκπρόσωπος της ΤΕΡΝΑ παρουσιάσει στο Δημοτικό Συμβούλιο Κηρέως τα σχέδια της εταιρίας για ΒΙΠΕ εκθειάζοντας την αναγκαιότητά της, ενώ αναφέρεται στην ίδια τη ΜΠΕ ως υπεύθυνος έργου. Ποιες όμως θα είναι οι πραγματικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή; Η μονάδα ηλεκτροπαραγωγής, το μόνο έργο που είναι ήδη γνωστό, θα παράγει καυσαέρια περισσότερα από 2,5 φορές αυτά που εκλύονται από το σύνολο των εργοστασίων της Ελευσίνας, ενώ το εκλυόμενο διοξείδιο του άνθρακα θα ξεπερνά τους 1,8 εκ. τόνους ετησίως που παράγονται από το σύνολο των αυτοκινήτων της Αττικής (βάσει μελέτης του Μετσόβιου Πολυτεχνείου υπό τον καθηγητή κ. Διονύση Ασημακόπουλο για τις επιπτώσεις σχεδιαζόμενης ηλεκτροπαραγωγικής μονάδας στο Θριάσιο, ισχύος 880 MW). Η όξινη βροχή, η απόρριψη στη θάλασσα έως και 800.000 τόνων χλωριωμένου ζεστού νερού ημερησίως, που θα χρησιμεύει στην ψύξη των στροβίλων, η υπεράντληση νερού (μέχρι και 800 τόνοι την ώρα) από τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής του Μαντουδίου θα έχει τραγικές συνέπειες στην ποιότητα του νερού, τη φυσική χλωρίδα και πανίδα, τη γεωργία και πάνω απ’ όλα στην υγεία των κατοίκων. Στη ρύπανση αυτή θα προστεθεί και η παραγόμενη από τις άγνωστες για την ώρα μονάδες που θα επιλέξει η εταιρία να εγκαταστήσει στη ΒΙΠΕ (καύση σκουπιδιών, επεξεργασία βιομηχανικών αποβλήτων ή άλλες). Η δημοτική αρχή και οι εκπρόσωποι της εταιρίας προσπαθούν να πείσουν τους κατοίκους πως η ΒΙΠΕ θα δημιουργήσει «άνω των χιλίων» θέσεων εργασίας. Όμως, η ηλεκτροπαραγωγική μονάδα σύμφωνα με την ίδια την εταιρία θα απασχολεί 84 άτομα, εκ των οποίων οι 60 θα είναι ειδικευμένοι τεχνικοί. Η απώλεια, από την άλλη, χιλιάδων θέσεων εργασίας από τις θιγόμενες οικονομικές δραστηριότητες επιμελώς αποσιωπάται. Η απάντηση στο πρόβλημα της ανεργίας δεν είναι εύκολη. Το σίγουρο όμως είναι πως από την περιοχή πέρασαν πολλοί επιχειρηματίες που υποσχέθηκαν λύση του προβλήματος και έφυγαν αφήνοντας πίσω τους μόνο περιβαλλοντικές πληγές και νέους ανέργους. Στις σημερινές συνθήκες κρίσης, η ιδιωτική πρωτοβουλία πιο απροκάλυπτα από ποτέ αναζητά το μέγιστο άμεσο κέρδος. Η μόνη ελπίδα των κατοίκων είναι η συντονισμένη διεκδίκηση της αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της περιοχής (ορυκτός πλούτος, φυσική ομορφιά) κάτω από το δικό τους έλεγχο, καθώς οι ίδιοι καταλαβαίνουν καλύτερα απ’ όλους τη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος όπου ζουν. Ο αγώνας των κατοίκων ενάντια στην ΒΙΠΕ είναι αγώνας ενάντια στην καταστροφή της βόρειας Εύβοιας. Είναι αγώνας επιβίωσης. Οι κάτοικοι δεν περιορίζονται στη δικαστική οδό. Αξιοποιούν όλα τα θεμιτά μέσα προκειμένου να αποτρέψουν το έγκλημα. Και σε αυτό τον αγώνα αναζητούν τη συμπαράταξη όλων των συνειδητοποιημένων πολιτών και επιδιώκουν το συντονισμό με παρόμοια κινήματα άλλων περιοχών. ΡΟΛΑΝΔΟΣ ΠΑΥΛΟΥ

γιατρός, μέλος της Επιτροπής Αγώνα ενάντια στη ΒΙΠΕ βόρειας Εύβοιας



08 Global Power Shift στην Κωσταντινούπολη (24-30 Ιουνίου)

Στις 24-30 Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί στην Κωνσταντινούπολη η πρώτη συνάντηση του Global Power Shift. Πεντακόσιοι ακτιβιστές από όλo τον κόσμο θα συναντηθούν σε μια προσπάθεια οργάνωσης ενός νέου παγκόσιου κινήματος ενάντια στην κλιματική αλλαγή έχοντας ως βασική αρχή τους την κοινωνική δικαιοσύνη. Το Global Power Shift είναι μια πρωτοβουλία του 350 org, κινήματος με χιλιάδες υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο και γνωστό για τη δράση του εναντίον της κλιματικής αλλαγής και της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Στην πρώτη φάση του κινήματος στην Κωνσταντινούπολη, οι πεντακόσιοι διοργανωτές, ακτιβιστές από όλο τον κόσμο, θα επιχειρήσουν να οικοδομήσουν μια παγκόσμια δικτύωση, ως εφαλτήριο για δράσεις την ερχόμενη χρονιά σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Το Global Power Shift οραματίζεται έναν κόσμο ασφαλή από το κλιματικό χάος όπου η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινοτική ιδιοκτησία θα επιτρέπουν στους πολίτες να καθορίζουν το μέλλον τους. Η σχέση της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων με τις κυβερνήσεις και τους διάφορους οικονομικούς οργανισμούς θεωρείται ως το βασικό εμπόδιο για τη συνεχιζόμενη προσήλωση στα ορυκτά καύσιμα και τις περιορισμένες επενδύσεις σε βιώσιμες ενναλακτικές μεθόδους. Οι τρεις βασικές στρατηγικές του κινήματος είναι η αντιπαράθεση με τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, η ανάγκη να τονιστούν οι επιπτώσεις και ο επείγον χαρακτήρας του προβληματος και, τέλος, η προώθηση λύσεων απέναντι στην κλιματική κρίση προς όφελος των πολιτών και του πλανήτη. Το Global Power Shift θεωρεί ότι η διαπλοκή των κυβερνήσεων με οικονομικά κέντρα αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα τονίζει την ευρύτητα των μετώπων που έχουν δημιουργηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, από τοπικές κοινωνίες που μάχονται ενάντια στην κατασκευή μονάδων παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα στην Ινδία μέχρι φοιτητές στις ΗΠΑ που απαιτούν από τα πανεπιστήμιά τους να άρουν τη συμμετοχή τους σε εταιρίες ορυκτών καυσίμων. Οι διοργανωτές υποστηρίζουν ότι τα συχνά, πλέον, ακραία καιρικά φαινόμενα επιβάλλουν την άμεση σύνδεσή τους με την κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, η ανάγκη μετάβασης σε καθαρές τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας είναι κεντρική για το κίνημα. Οι καθαρές τεχνολογίες πρέπει να είναι προσιτές στους πολίτες, έτσι ώστε το 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο που δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια να πάψουν να αποκλείονται. Ενώ, τέλος, το Global Power Shift προωθεί την αντίληψη της ενεργειακής δημοκρατίας στο πλαίσιο ενός αποκεντρωμένου συστήματος, ενδυναμώνοντας το ρόλο των τοπικών κοινωνιών στην παραγωγή ενέργειας.

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Η κλιματική αλλαγή «υποβοηθά» την εκμετάλλευση του εδάφους της Αρκτικής Στις αρχές Μαΐου η κυβέρνηση των ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα το δεκαετές στρατηγικό πλάνο για την Αρκτική. Το κείμενο, παρότι αναφέρεται στην ανάγκη προστασίας του «ιδιαίτερα ευαίσθητου» περιβάλλοντος της περιοχής, επί της ουσίας επικεντρώνεται στο πώς μπορούν οι ΗΠΑ να οργανώσουν την εκμετάλλευση των σημαντικών ανεκμετάλλευτων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου της Αρκτικής. Όπως πολύ χαρακτηριστικά (και κυνικά) αναφέρεται στο κείμενο «πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι αναδυόμενες οικονομικές ευκαιρίες της περιοχής λόγω του λιωσίματος των πάγων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες». Επίσης τονίζεται ότι η Αρκτική είναι κεντρικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια των ΗΠΑ καθώς «μπορεί να παρέχει αποδεδειγμένα μεγάλες ποσότητες ενέργεια που είναι απαραίτητα για την κάλυψη των αναγκών των ΗΠΑ». Αυτό που γνωρίζει η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι ότι στην περιοχή υπάρχουν τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Με βάση επιστημονικές εκτιμήσεις που επικαλείται το έγγραφο στην Αρκτική υπάρχουν κοιτάσματα που ισοδυναμούν με το 13% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων πετρελαίου και το 30% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων φυσικού αερίου παγκόσμια. Επίσης υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα βιομηχανικών ορυκτών όπως πολύτιμων μετάλλων, σιδήρου και νικελίου. Αυτό που επίσης γνωρίζουν είναι ότι το λιώσιμο των πάγων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες κάνει την πρόσβαση σε και την εκμετάλλευση αυτών τεχνολογικά ευκολότερη και οικονομικά συμφέρουσα. Γι αυτό και επιδιώκουν εδώ και καιρό από τη μία την εκμετάλλευση των πηγών της και από την άλλη τη διαμόρφωση πλωτών δρόμων γρήγορης διέλευσης της. Τέλος, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπαθεί να διαμορφώσει μια κατ το δυνατόν παγκόσμια συναίνεση για την ανάγκη εκμετάλλευση της Αρκτικής προκειμένου να ικανοποιηθεί η συνεχώς αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση. Μια εκμετάλλευση που εκτός των άλλων θα προσφέρει νέα πεδία κερδοφορίας για τους πετρελαϊκούς κολοσσούς που βρίσκουν νέα γη σε ιδιαίτερα χαμηλή τιμή!

Εφοδος σε πετρελαϊκές εταιρείες για διερεύνηση χειραγώγησης τιμής Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι στελέχη της πραγματοποίησαν «αιφνιδιαστικές επιθεωρήσεις» σε εταιρείες πετρελαίου στο Λονδίνο, την Ολλανδία και τη Νορβηγία για να διερευνήσουν αν οι εταιρείες «έχουν συνεργήσει στην αναφορά διαστρεβλωμένων τιμών ώστε να χειραγωγήσουν τις δημοσιευμένες τιμές για ένα αριθμό προϊόντων πετρελαίου και βιοκαυσίμων». Οι ευρωπαϊκές αρχές αρνήθηκαν να αναφέρουν τα ονόματα των υπό εξέταση εταιρειών, αλλά η BP, η Shell, η νορβηγική Statoil και η Platts, κορυφαίος οργανισμός αναφοράς τιμών πετρελαίου στον κόσμο, επιβεβαίωσαν ότι είναι υπό διερεύνηση. Η έρευνα αφορά περιπτώσεις που καλύπτουν ολόκληρη τη χρονική περίοδο από το 2002 μέχρι σήμερα. Πριν από τέσσερις μήνες, η Υπηρεσία Δίκαιου Εμπορίου της Βρετανικής κυβέρνησης διέκοψε έρευνα σχετικά με τον καθορισμό των τιμών της βενζίνης, αφού διαπίστωσε «πολύ περιορισμένες ενδείξεις» ότι οι τελικές τιμές λιανικής αυξάνονται γρήγορα όταν οι τιμές χονδρικής ανεβαίνουν, αλλά μειώνονται με πιο αργούς ρυθμούς όταν οι τιμές χονδρικής πέφτουν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες μπορεί να «εμπόδισαν άλλους από τη συμμετοχή στη διαδικασία αξιολόγησης των τιμών, με στόχο τη στρέβλωση των δημοσιευμένων τιμών». Δεδομένου ότι οι τιμές καθορίζονται μυστικά, οι οδηγοί και οι καταναλωτές δεν έχουν καθαρή εικόνα για το κατά πόσο η τιμή που πληρώνουν στις αντλίες είναι μια δίκαιη αντανάκλαση της χονδρικής τιμής. Σημειώνεται ότι οι έλεγχοι διενεργούνται έξι μήνες μετά την αποκάλυψη της εφημερίδας Guardian για απάτη στην εμπορία φυσικού αερίου, που οδήγησε σε εκτεταμένη έρευνα από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας της Βρετανίας. Η σχετική έρευναβρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Μετά και από το σκάνδαλο με τη χειραγώγηση του Libor (βρετανικό επιτόκιο διατραπεζικού δανεισμού), υπάρχει έντονη ανησυχία ότι οι χρηματιστηριακές συναλλαγές για προϊόντα μεγάλου επενδυτικού ενδιαφέροντος, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, γίνονται με όρους αδιαφανείς, ενώ οι εμπλεκόμενες σε αυτές τις συναλλαγές εταιρείες κατηγορούνται ότι δεν παρέχουν επαρκείς πληροφορίες στις ρυθμιστικές αρχές.

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

εξελίξεις

09

πόσο κοστίζει στη νομοθεσία για τους σπόρους η ενέργεια

Έχουμε συνηθίσει στην Αριστερά να αποκαλούμε την ενέργεια κοινωνικό αγαθό και να αγωνιζόμαστε για τη φτηνή χρήση της από όλους. Η ενέργεια είναι μαζί με την τροφή, την υγεία και την πρόσβαση στο νερό ανάμεσα στα αγαθά που ορίζουν την ανθρώπινη επιβίωση. Έχουμε συνηθίσει επίσης στην Αριστερά να στηρίζουμε τις εργαζόμενες τάξεις (τμήμα τους και εμείς) στον καθημερινό αγώνα που δίνουν για την πρόσβαση σε αυτό το αγαθό. Οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στη χώρα μας και την υπόλοιπη Ευρώπη (κύρια την ανατολική) που υποφέρουν από την «ενεργειακή φτώχεια» μας το θυμίζουν καθημερινά. Ο τελευταίος χειμώνας με την αδυναμία πολλών νοικοκυριών να ζεσταθούν ήταν πραγματικά αποκαλυπτικός. Οι οικονομολόγοι μας υπενθυμίζουν όμως, ότι η ενέργεια αποτελεί συστατικό στοιχείο της παραγωγής αγαθών. Υπάρχει ως στοιχείο του κόστους παραγωγής, σε κάθε υπηρεσία (από μία διανυκτέρευση σε ένα ξενοδοχείο μέχρι τη λειτουργία ενός υπολογιστικού κέντρου) καθώς και σε κάθε εμπόρευμα που παράγεται (από ένα σακί τσιμέντο μέχρι ένα μπουκάλι γάλα). Επηρεάζει μάλιστα και το κόστος αγαθών, από αυτά που εμείς θεωρούμε κοινωνικά (όπως τη μετακίνηση, τα τρόφιμα, την κατοικία κ.λπ.). Δεν πρέπει να ξεχνάμε τέλος ότι όλα τα ενεργειακά αγαθά ενσωματώνουν και κόστος που σχετίζεται άμεσα με το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, το οποίο μπορεί κανείς να το μετρήσει ή όχι. Το σημείωμα αυτό δεν γράφτηκε σαν μάθημα ενεργειακής ή πολιτικής οικονομίας. Προσπαθεί μόνο να βάλει κάποια ερωτήματα για το πώς μπορούμε να διεκδικούμε ή να εφαρμόσουμε πολιτικές οι οποίες εξυπηρετούν ταυτόχρονα και τις ανάγκες των πολιτών αλλά και αυτό που δειλά δειλά έχουμε ονομάσει παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας. Το βασικότερο ερώτημα σχετίζεται με το κόστος στο οποίο προμηθεύονται οι επιχειρήσεις (ιδιωτικές, δημόσιες ή κοινωνικές) τα ενεργειακά αγαθά, βασικά τον ηλεκτρισμό, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Με μια απλή λογική, όσο πιο φτηνή είναι η ενέργεια τόσο πιο «ανταγωνιστική» γίνεται η παραγωγή αγαθών, ειδικά στους κλάδους που το ενεργειακό κόστος είναι σημαντικό. Πώς μπορεί να γίνει πιο φτηνό όμως το ενεργειακό κόστος των επιχειρήσεων; Εφόσον οι μαγικές πολιτικές όπου όλοι βγαίνουν κερδισμένοι («win-win») υπάρχουν μόνο στις διακηρύξεις των φανατικών προπαγανδιστών των μηχανισμών της αγοράς, ποιος θα πληρώσει το παραπανίσιο κόστος; Απ’ ό,τι φαίνεται υπάρχουν τρεις πιθανοί υποψήφιοι: Οι τελικοί καταναλωτές (εμείς οι πολλοί δηλαδή) οι οποίοι μέσα από ένα λίγο ή περισσότερο αυξημένο τιμολόγιο (στο οποίο περιλαμβάνεται η ενέργεια αλλά και άλλου τύπου χρεώσεις και φόροι) θα «επιδοτήσουν» το ενεργειακό κόστος των επιχειρήσεων. Η «επιδότηση» αυτή βέβαια μπορεί να πάρει και πιο γενικευμένες μορφές, όπως την άμεση στήριξη από κρατικά έσοδα ή ταμεία, χωρίς να αλλάζει η ουσία της. Το περιβάλλον, με τη χρήση πιο «φτηνών», ρυπογόνων τεχνολογιών (πυρηνική ενέργεια, άνθρακας) ή τη χρήση πεπαλαιωμένου και χωρίς αυστηρές προδιαγραφές εξοπλισμού. Ο τομέας παραγωγής και εμπορίας ενέργειας μέσα από τη μείωση των επενδύσεων (δίκτυα, έρευνα νέων πηγών και τεχνολογιών κ.λπ.). Σημασία εξάλλου έχει και το τι ορίζουμε σαν «επιχειρήσεις», ειδικά στη χώρα μας. Ο τομέας του τουρισμού και η μεσαία βιομηχανία μεταποίησης είναι οι πιο ευαίσθητοι τομείς. Αν εμείς, οι «πολλοί», βοηθήσουμε δίνοντας κάτι παραπάνω για να είναι πιο φτηνό το κόστος παραγωγής, σε ποιους κλάδους αυτό θα απευθύνεται; Σε ποιους ιδιοκτήτες; Με ποιες προϋποθέσεις; Μήπως αντί για την άμεση στήριξη των βιομηχανικών τιμολογίων θα έπρεπε να στηρίξουμε τις επενδύσεις στην εξοικονόμηση, την έρευνα και την καινοτομία; Τα ερωτήματα αυτά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία ειδικά στη χώρα μας, όπου η συνολική μεταπολεμική εμπειρία δεν δίνει και τα πιο λαμπρά παραδείγματα για τον βιομηχανικό τομέα… Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να έχουμε υπόψη ότι η μνημονιακή στρατηγική εξομοίωσης των προνομιακών συνθηκών κερδοφορίας λ.χ. με τη Βουλγαρία, αφορά εξίσου και αλληλένδετα τους μισθούς και τα εργασιακά δικαιώματα, τα κόστη για την ενέργεια και την περιβαλλοντική προστασία. Με τις πολιτικές ελαφρύνσεων χωρίς κριτήρια και όρους στα βιομηχανικά τιμολόγια έρχονται αναγκαστικά και οι υπέρογκες αυξήσεις οικιακών τιμολογίων και η λαϊκή δυσαρέσκεια. Και βέβαια, αναπαράγεται λαθεμένα ο μύθος της «φθηνής» ενέργειας, που δεν υπολογίζει τα πραγματικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά κόστη της γενικότερης πολιτικής παροχής αναπτυξιακών κινήτρων.

και για ποιον;

Στις 6 Μαΐου πραγματοποιήθηκε ψηφοφορία για την αναθεώρηση της νομοθεσίας εμπορίας σπόρων στη Συνάντηση των Επιτρόπων. Από αυτή προέκυψε τελικό κείμενο κανονισμού που η Κομισιόν προτείνει προς έγκριση στην Ευρωβουλή και στο Συμβούλιο των Υπουργών. Μη κυβερνητικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, ομάδες ενεργών πολιτών, καταναλωτών και μικρή μερίδα αγροτών, πανευρωπαϊκά αλλά και στη χώρα μας, διεξήγαγαν καμπάνια ενάντια στο προτεινόμενο νομικό πλαίσιο. Τα βασικά αίτημα αφορούσαν στην προσβολή βασικών δικαιωμάτων του αγροτικού κόσμου (επιλογή μοντέλου γεωργίας) και στον επικείμενο κίνδυνο για τη γεωργική βιοποικιλότητα και τη γεωργική παράδοση της Ελλάδας. Ανοιχτή επιστολή έστειλαν στην Επίτροπο κ. Δαμανάκη με αίτημα να καταψηφίσει την πρόταση αυτή. Ανέδειξαν τη διάκριση που προωθείται ανάμεσα στους σπόρους της βιομηχανίας και στους σπόρους που παράγονται και διατηρούνται από τους γεωργούς, την αναγκαιότητα για διατήρηση και καλλιέργεια στον αγρό παραδοσιακών ποικιλιών καθώς και το ότι στερείται από τους καταναλωτές η επιλογή διατροφικού μοντέλου. Οι πιέσεις αυτές οδήγησαν σε έναν κανονισμό που μοιάζει εκ πρώτης συμβιβαστικός. Θίγει όμως δευτερευόντως τις ντόπιες, αβελτίωτες, παραδοσιακές «μη καθαρές ποικιλίες» που αναπαράγει, καλλιεργεί, ανταλλάσει και διακινεί τοπικά ο γεωργός. Γι’ αυτή την κατηγορία σπόρων διατηρούνται περιορισμοί (γεωγραφικοί, μεγέθους εμπορικής δρα-

στηριότητας, αειφορικής χρήσης), για τους δε βιομηχανικούς προτάσσονται η παραγωγικότητα και η χρησιμότητά τους. Ιδιαίτερα οι ποικιλίες βιολογικής γεωργίας οδηγούνται ολοσχερώς στη βιομηχανία σπόρων. Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων διεξήχθησαν για ακόμα μια φορά οι Διεθνείς Ημέρες Σπόρων (11-13 Μαΐου) από την Οργάνωση Πελίτι στη Δράμα, με συμμετοχές από όλο τον κόσμο. Εκπροσωπήθηκε, μεταξύ άλλων, το κίνημα Ναβντένια από την Ινδία με την παρουσία της διεθνούς ακτιβίστριας Βαντάνα Σίβα. Ακόμα στις 18-19 Μαΐου διοργανώθηκε στην Τρίπολη Διήμερη Οικοσυνάντηση με θέμα «Οι Σπόροι της Ζωής». Το ζήτημα λοιπόν παραμένει ζωντανό και επίκαιρο. Προκαλεί όμως απορία η μη τοποθέτηση επί του θέματος από τις ελληνικές αγροτικές οργανώσεις. Ενώ αποτελούν το βασικό φορέα που θα έπρεπε να υπερασπίσει το εγχώριο φυτογενετικό υλικό και τη γεωργική παράδοση της χώρας, σιωπούν. Εκτός κι αν συντάσσονται σιωπηρά με τις τοποθετήσεις των COPA-COGECA όπου συμμετέχουν, που όμως τοποθετούνται ακριβώς με τα ίδια επιχειρήματα με τη Syngenta περί «βιώσιμης εντατικοποίησης» και αποκλειστικής επιλογής ποικιλιών υψηλής παραγωγικότητας. Ας μη νομίσουμε λοιπόν ότι «θάβοντας» το ζήτημα των σπόρων αυτό θα ξεχαστεί και οι διαμαρτυρόμενοι θα βρουν άλλες εναλλακτικές διεξόδους. Σπόρος είναι… και κάποια στιγμή θα φυτρώσει… ΙωΑννα ΘεοδοσΙου

«ο/τ»



O

10 πόλεις

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

των δικαιωμάτων και της ζωής επιμέλεια αφιερώματος: ΧΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ

ένα αριστερό και οικολογικό πολιτικό σχέδιο

για την ανθρωπιστική κρίση και την κρίση της πόλης Συνέντευξη με την

Ελένη Πορτάλιου Δημοτική σύμβουλο Αθηναίων και Καθηγήτρια ΕΜΠ

Πώς δραστηριοποιούνται ιστορικά τα οικολογικά κινήματα πόλης; Το οικολογικό κίνημα και τo κίνημα για το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής συγκλίνουν σταδιακά, μετά την πρώτη μαζικού χαρακτήρα εμφάνισή τους στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με κύριο θέμα το νέφος στην Αττική. Τροφοδοτούνται από τον επιστημονικό οικολογικό λόγο, συναντώνται με τη ριζοσπαστική αριστερά που αμφισβητεί τα κυρίαρχα αναπτυξιακά πρότυπα και αποκτούν ευρύτερα κοινωνικά ερείσματα στη δεκαετία του 1990. Έκτοτε το οικολογικό ή περιβαλλοντικό κίνημα ενδυναμώνεται συνεχώς, δίνει μάχες που κερδίζει, δικτυώνεται πανελλαδικά και θέτει μείζονα ζητήματα όπως: η προστασία των δασών, η υπεράσπιση των ελεύθερων δημόσιων χώρων, η υποστήριξη των δημόσιων μέσων μεταφοράς, η προστασία και ο δημόσιος χαρακτήρας των ακτών, η προστασία περιοχών μεγάλης περιβαλλοντικής αξίας, η διαφύλαξη της γεωργικής γης και η αντίθεση σε μεγάλα έργα (εκτροπή του Αχελώου, αυτοκινητόδρομοι στον Υμηττό). Το κίνημα επιζητεί φιλοπεριβαλλοντικές νομοθετικές ρυθμίσεις και επικαλείται συχνά το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας. Το κίνημα κατά της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα είχε ως αφετηρία την αντιπαράθεση στη δόμηση μεγάλων εκτάσεων δημόσιας γης. Συν τω χρόνω επεκτάθηκε σε θέματα δια-

σπάθισης του δημοσίου χρήματος - με αποτέλεσμα το επαχθές χρέος - ανατροπής των εργασιακών σχέσεων, περιστολής της δημοκρατίας και κριτικής του αθλητικού προτύπου των ντοπαρισμένων αθλητών. Μετά το 2004 ο αγώνας συνεχίστηκε με τη διεκδίκηση της δημόσιας χρήσης των Ολυμπιακών Ακινήτων και την αποτροπή νέας δόμησης. Τι παρακαταθήκη άφησε η προηγούμενη περίοδος ανάπτυξης του δημόσιου λόγου για την ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα στην Αθήνα, πριν και μετά το 2004; Έχει σημασία να τονίσουμε ότι το κίνημα για την προστασία του περιβάλλοντος δεν έδρασε επί ματαίω. Δημιούργησε ένα ευρύ ιδεολογικό ρεύμα που αμφισβήτησε τα κυρίαρχα αναπτυξιακά και καταναλωτικά πρότυπα, προέβαλε τις αρχές της ήπιας χρήσης των φυσικών πόρων, της ανακύκλωσης και της επανάχρησης, τελικά τη συμβιωτική, έναντι της κατακτητικής/ εκμεταλλευτικής, σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ήδη από τη δεκαετία του 1990 έχει τεθεί το θέμα της καταστροφής του κλίματος και της επιβίωσης του πλανήτη. Η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση στο Σύνταγμα για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής οργανώθηκε κυρίως από τοπικά περιβαλλοντικά κινήματα. Το κίνημα δίνει, επίσης, τη μάχη κατά των μεταλλαγμένων, σε επαφή με το Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Φόρουμ, θέτοντας το παγκόσμιο διατροφικό πρόβλημα και την κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών στην αγροτική παραγωγή. Υποστηρίζει τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. Το οικολογικό/περιβαλλοντικό κίνημα άφησε σημαντική πολιτική παρακαταθήκη, που δεν μπορεί να εξανεμίσει η σημερινή μνημονιακή λαίλαπα. Στο θεσμικό πεδίο λειτούργησε αποτρεπτικά, υπερασπι-

ζόμενο περιβαλλοντικά κεκτημένα και καταφεύγοντας συχνά στο ΣτΕ για να αποτρέψει περιβαλλοντικά εγκλήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι, παρά την αντιοικολογική θύελλα που ακολούθησε, αρχικά η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου, με υπουργό την Τ. Μπιρμπίλη, διαχώρισε τα δημόσια έργα από το περιβάλλον, δημιουργώντας το ΥΠΕΚΑ στη θέση του ΥΠΕΧΩΔΕ και πάγωσε προς στιγμή νομοσχέδια που είχαν υποστεί δριμεία κριτική από το οικολογικό κίνημα. Ακολούθησαν τα μνημόνια, η τρόικα και, στο πλαίσιο αυτό, η κατ’ ευφημισμόν πράσινη ενεργειακή πολιτική, η υποχώρηση σε όλα τα περιβαλλοντικά θέματα, τελικά η εγκατάσταση στο ΥΠΕΚΑ του πιο αδίστακτου μνημονιακού υπουργού Γ. Παπακωνσταντίνου. Σήμερα ακυρώνονται κατακτήσεις και επιβάλλονται νέοι κοινωνικοί αποκλεισμοί. Η σημερινή περίοδος της γενικευμένης μνημονιακής επίθεσης έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την εκποίηση μεγάλων εκτάσεων δημόσιας γης και την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης κοινωνικών αγαθών όπως το νερό, την αποδέσμευση των «επενδύσεων» από κάθε περιβαλλοντική προδιαγραφή, την κερδοσκοπία στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την αντισυνταγματική νομιμοποίηση των αυθαιρέτων και την ιδιότυπη δήμευση της μικρής ιδιοκτησίας. Παρά την υπερεπάρκεια νεόδμητων και παλαιών κατοικιών, η κρίση στέγης αποκτά διαστάσεις λόγω της δραματικής μείωσης των εισοδημάτων. Πώς εκφράζεται και εξυπηρετείται στο τοπικό και αυτοδιοικητικό επίπεδο η μνημονιακή νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση; Στο δήμο Αθηναίων η νεοφιλελεύθερη πολιτική εκφράζεται με

την κατάρρευση εκτεταμένων περιοχών του κέντρου και των συνοικιών. Η ύφεση έχει πλήξει το Ιστορικό Εμπορικό Τρίγωνο, ενώ περιοχές όπως του Ψυρρή, που είχαν μέσω της ελεύθερης αγοράς απομακρύνει χρήσεις κατοικίας και μικρής παραγωγής, ερημώνουν. Παρά τις «επιχειρήσεις σκούπας» - των μεταναστών, του υπαίθριου εμπορίου, των χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών και των αστέγων - η φτώχεια εξακολουθεί να περιβάλλει το κέντρο της πόλης και ενίοτε εισχωρεί στην καρδιά του. Από την Ομόνοια μέχρι τις ιστορικές δυτικές συνοικίες και σε εκτεταμένους θύλακες περιοχών, όπως η Κυψέλη και τα Πατήσια, η πόλη βρίσκεται σε εγκατάλειψη. Αυτό σημαίνει ότι το αποκεντρωμένο κοινωνικό κράτος έχει πάψει να λειτουργεί. Η μείωση κατά 60% των θεσμοθετημένων πόρων της αυτοδιοίκησης και οι επιλογές της πλειοψηφίας του κ. Καμίνη για τη διαχείριση του μειωμένου προϋπολογισμού υπέρ ισχυρών και ημετέρων οικονομικών συμφερόντων, έχουν συρρικνώσει και υποβαθμίσει τις κοινωνικές υποδομές της πόλης (βρεφονηπιακοί σταθμοί, σχολεία, ΚΑΠΗ, χώροι πολιτισμού και αθλητισμού), με προοπτική εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις. Ο δημόσιος χώρος στις λαϊκές περιοχές δε συντηρείται ούτε καν καθαρίζεται. Η Αθήνα είναι μια λαϊκή πόλη και δεκάδες χιλιάδες δημότες βιώνουν τις συνθήκες της ανθρωπιστικής κρίσης. Οι κινήσεις αλληλεγγύης και τα συνεργατικά σχήματα που αναπτύσσονται σε πολλές πόλεις προσπαθούν να αντιμετωπίσουν καθημερινές βιοτικές ανάγκες ολοένα και περισσότερων κατοίκων. Μπορούμε να εντάξουμε παρόμοιες πρακτικές στην ανορθωτική πολιτική πρόταση της αριστεράς;

Οι Κινήσεις Αλληλεγγύης όπως και το Κίνημα Χωρίς Μεσάζοντες έχουν ήδη γράψει ιστορία, καλύπτοντας βασικές κοινωνικές ανάγκες σε θέματα τροφής, υγείας, παιδείας, πολιτισμού. Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε ότι, παρά τη διαρκή επέκτασή τους, τα παραπάνω δίκτυα αλλά και οι ανάλογοι νεοσύστατοι θεσμοί των δήμων δεν καλύπτουν παρά ελάχιστο μέρος των σημερινών αναγκών. Μιλώντας ειδικότερα για το δήμο Αθηναίων, το ΚΥΑΔΑ βασικός φορέας αντιμετώπισης της φτώχειας - όπως και οι άλλοι τομείς κοινωνικής πολιτικής δεν ανταποκρίνονται, λόγω υποχρηματοδότησης, στις αυξανόμενες ανάγκες. Κονδύλια εκατομμυρίων διατίθενται σε άλλες προτεραιότητες. Κραυγαλέο παράδειγμα αποτελεί η χρηματοδότηση με 4,5 εκατ. ευρώ της αποκατάστασης κτηρίου του ΕΒΕΑ, όταν οι θέσεις για άστεγους σε άθλια ξενοδοχεία δεν φτάνουν τις 150. Σε αντιπαράθεση με τα παραπάνω, η Ανοιχτή Πόλη προτείνει ένα αριστερό και οικολογικό πολιτικό σχέδιο με δύο σκέλη, που αντιμετωπίζει ταυτόχρονα την ανθρωπιστική κρίση και την κρίση της πόλης : α. επαναλειτουργία και ανανέωση όλων των κοινωνικών υπηρεσιών που αποτελούν προϋπόθεση ζωής για τις λαϊκές τάξεις β. εκτεταμένες αναπλάσεις του δημόσιου χώρου και του οικιστικού αποθέματος της Αθήνας. Η χρηματοδότηση αυτού του σχεδίου θα γίνει βασικά με την απόδοση των ΚΑΠ και με πόρους του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και του ΕΣΠΑ, ενεργοποιώντας παράλληλα ιδιωτικούς πόρους. Το πρόγραμμα θα βασιστεί στις δημοτικές υπηρεσίες του δήμου και θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας για μεγάλο αριθμό ειδικοτήτων, ενισχύοντας νέες μορφές κοινωνικής οικονομίας.

O

αστικΕς αναπλΑσεις;

ναι, αλλά για ποιους;

Ειδήσεις από το κέντρο της Αθήνας διαδέχονται η μια την άλλη, πλέκοντας μια μυθολογία που σχεδόν έχει αυτονομηθεί από την πραγματικότητα. Κάποιες περιοχές σηματοδοτούνται ως επικίνδυνα γκέτο, ως άντρα εγκληματικότητας με ύποπτους ξένους που καταλαμβάνουν το δημόσιο χώρο και εκτοπίζουν τους ντόπιους. Άλλες πά-

δυναμικών λύσεων. Η ανακούφιση της κοινής γνώμης, όπως τουλάχιστον τη μεταδίδουν και τη διαμορφώνουν τα ΜΜΕ, είναι έντονα αισθητή κάθε φορά που ανακοινώνεται ένα ακόμη μεγαλόπνοο έργο πολεοδομικών παρεμβάσεων. Έγινε με το Rethink Athens, έγινε και πιο τελευταία με τις αναπλάσεις

λι ανυψώνονται σε συμβολικές σφαίρες, γίνονται αντικείμενα πολεοδομικών φαντασιώσεων και υπερφίαλων παρεμβάσεων. Ο ισοπεδωτικός λόγος που τονίζει την παραβατικότητα και την εξαθλίωση, την υποβάθμιση και ερήμωση, που γενικεύει το εντοπισμένο, που συγχέει αιτία και αποτέλεσμα, πιέζει συνεχώς προς εύρεση

στην περιοχή του Μεταξουργείου. Με την οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική κρίση να βαθαίνει μέρα με τη μέρα, και με έναν ολοένα και πιο αποδεκτό ξενοφοβικό δημόσιο λόγο, είναι πάρα πολύ δύσκολο να μιλήσει κανείς με ψυχραιμία για το τι συμβαίνει στον αστικό σχεδιασμό στην Αθήνα. Όλοι και όλες μας καταφεύγουμε σε υποθέσεις, πιστεύοντας πως μπορούμε να μαντέψουμε τις κρυφές προθέσεις των άλλων. Όμως οι αστικές αναπλάσεις είναι συνήθως πιο σύνθετες και δεν επιτρέπουν μονοσήμαντες ερμηνείες. Η αστική ανάπλαση αναφέρεται συνήθως στην αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος ή της υποδομής μιας περιοχής. Μπορεί να έχει (εκφρασμένο ή μη) στόχο και μια παρέμβαση στην κοινωνική της σύνθεση ή αντίστροφα να στοχεύει στη διατήρησή της. Στην Ευρώπη του κράτους-πρόνοιας οι αναπλάσεις είναι αντικείμενο κεντρικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Προϋποθέτουν σημαντικό κρατικό προϋπολογισμό κυρίως για την κάλυψη νέων υποδομών ή για την προσφορά εξισορροπητικών κοινωνικών μέτρων. Συμπεριλαμβάνει όμως και πόρους

Συνήθως οι συμμετοχικές διαδικασίες δυσκολεύουν τον ιδιώτη καθώς οι τοπικές φωνές είναι ένας μη προβλέψιμος παράγοντας. Όμως κι εδώ ισχύει ένας σημαντικός περιορισμός: η πρόσβαση στο δημόσιο λόγο (κύρια προϋπόθεση για τη συμμετοχή) είναι πολύ άνιση. Αυτή η ανισότητα έχει φύλο, τάξη, προέλευση, ηλικία και γλωσσική ικανότητα.

11

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

για αποζημιώσεις από επεμβάσεις στην ιδιοκτησία, για οικονομικά κίνητρα (κυρίως φορολογικές ελαφρύνσεις) σε επενδυτές, ιδιοκτήτες κ.λπ. Αντίστροφα, κι αυτό είναι σημαντικό, όσοι εμπλέκονται στις αναπλάσεις δεσμεύονται και από αυστηρούς κανόνες: περιορισμοί τιμών ακινήτων ή ύψους ενοικίων, προσφορά κοινωνικών ή τεχνικών υποδομών, φροντίδα του δημόσιου χώρου κ.λπ. Και κράτος και ιδιώτες επενδύουν, κι ενώ οι δεύτεροι προσβλέπουν στο κέρδος, το πρώτο στοχεύει σε βελτίωση της περιοχής. Σε αυτή την ισορροπία βασίζεται η λογική των μέτρων αστικής ανάπλασης. Με ένα συρρικνωμένο κράτος η εξάρτηση από τον ιδιώτη θα είναι πολύ μεγαλύτερη, κάνοντας τη ζυγαριά να κλίνει πολύ επικίνδυνα προς τη μια μερά. Αξίζει τον κόπο όμως να κοιτάξει κανείς πόσες δυνατότητες έχει ακόμη το κράτος (κυρίως μέσα από την πολεοδομική νομοθεσία και τη διαδικασία αδειοδότησης) να θέσει τους όρους της ιδιωτικής επένδυσης. Το ότι τo κράτος «δεν μπορεί» είναι περισσότερο ιδεολογική τοποθέτηση παρά ερμηνεία της πραγματικότητας. Από τις αναπλάσεις επωφελούνται πολλοί και με διάφορους τρόπους: Αυξάνει η αξία των ακινήτων, αναβαθμίζεται ο δημόσιος χώρος, τονώνεται το αίσθημα (πραγματικής ή φανταστικής) ασφάλειας, βελτιώνεται η ποιότητα ζωής στο άμεσο περιβάλλον, αναβαθμίζεται αισθητικά αλλά και συμβολικά η περιοχή και πολλά άλλα. Όμως διαβάζοντας τα παραπάνω θα έλεγε κανείς πως οι αναπλάσεις παράγουν μόνον κερδισμένους. Κάθε άλλο. Και η διαδικασία της ανάπλασης, αλλά και το αποτέλεσμά της είναι σε θέση να εκτοπίσουν σημαντικά τμήματα των πιο ευάλωτων κατοίκων. Σε πόλεις όπως η Αθήνα που ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού έχει καταφύγει σε ημιπαράνομες ή εντελώς παράνομες μορφές κατοικίες (καταλήψεις άδειων κτιρίων, υπόγεια, αποθήκες κ.λπ.) μια διαδικασία αναβάθμισης σημαίνει γι’ αυτούς συνήθως, όχι βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, αλλά βίαιο εκτοπισμό. Η δε αύξηση των τιμών ακινήτων παράγει γρήγορα θύματα ανάμεσα σε όλους όσους πληρώνουν ενοίκιο, κατοίκους και τοπικές επιχειρήσεις. Γι’ αυτό και συνήθως εκεί που γίνονται αναπλάσεις υπάρχει και νομικός περιορισμός των ενοικίων ή και πρόβλεψη για κατασκευή εναλλακτικών κατοικιών με χαμηλά ενοίκια (π.χ. κοινωνικές κατοικίες) μέσα στην ίδια περιοχή. Συχνά σε περιπτώσεις που το κράτος δεν είναι σε θέση να κάνει αυτήν την επένδυση, η υποχρέωση αυτή με-

ταφέρεται στους ιδιώτες, με απρόβλεπτες επιπτώσεις. Όταν οι αστικές αναπλάσεις δεν συμπεριλαμβάνονται σε έναν ευρύτερο πολεοδομικό σχεδιασμό, συνήθως είναι προϊόντα πίεσης ιδιωτών που έχουν επενδύσει το κεφάλαιό τους σε ακίνητα. Αυτό επηρεάζει και την όλη διαδικασία λήψης αποφάσεων καθώς και τις διαπραγματεύσεις κράτους-ιδιώτη. Οι περιπτώσεις που κάτοικοι και τοπικές επιχειρήσεις συμμετέχουν σε αυτήν τη διαδικασία δεν είναι σπάνιες, παραμένουν όμως πολύ άνισες. Εκτός από λίγες εξαιρέσεις (εκεί που ο επενδυτής χρειάζεται ένα μέρος των κατοίκων με το μέρος του για την αναβάθμιση της περιοχής), συνήθως οι συμμετοχικές διαδικασίες δυσκολεύουν τον ιδιώτη καθώς οι τοπικές φωνές είναι ένας μη προβλέψιμος παράγοντας. Γι’ αυτό και η συμμετοχή συνήθως είναι περιορισμένη σε τόπους με ισχυρά κοινωνικά κινήματα ή με μια σημαντική προϊστορία συμμετοχικών διαδικασιών στον αστικό σχεδιασμό. Όμως κι εδώ ισχύει ένας σημαντικός περιορισμός: η πρόσβαση στο δημόσιο λόγο (κύρια προϋπόθεση για τη συμμετοχή) είναι πολύ άνιση. Αυτή η ανισότητα έχει φύλο, τάξη, προέλευση, ηλικία και γλωσσική ικανότητα. Δεν είναι τυχαίο πως δημόσιες διαβουλεύσεις συνήθως κυριαρχούνται από νέους ντόπιους άντρες. Η συμμετοχή είναι (σχεδόν πάντα) συμμετοχή των λίγων ικανών. Τίποτα από τα παραπάνω δεν αναιρεί την ανάγκη να βελτιωθούν γειτονιές της πόλης, απλώς περιπλέκουν σημαντικά τις φαινομενικά εύκολες απαντήσεις. Βάζοντας τους κατοίκους (και τις τοπικές επιχειρήσεις) και την καθημερινότητά τους στο κέντρο της σκέψης μας για τις πολεοδομικές παρεμβάσεις, αναδεικνύονται πολύ διαφορετικά θέματα από αυτά που απασχολούν τη δημόσια συζήτηση για την πόλη. Κύριο ζητούμενο παραμένει το ερώτημα «σε ποιον ανήκει η πόλη» με τα πολλά του παρακλάδια: Ποιος ελέγχει το δημόσιο λόγο και ποιος είναι ο ρόλος του στον αστικό σχεδιασμό; Ποιος αποφασίζει για τις παρεμβάσεις και με τι στόχο; Ποιος κερδίζει τελικά και ποιος χάνει; Είναι ανάγκη να προσεγγιστούν προσεκτικά αυτά τα ερωτήματα αν είναι να βρεθούν λύσεις. Αντίθετα μια συζήτηση που μιλάει για ένα αφηρημένο «κοινό καλό» κουκουλώνει τα ζητήματα της άνισης πρόσβασης στην κατοικία, στην εργασία και στις υπηρεσίες – στην πόλη και στη δημόσια σφαίρα. Αρης ΚαλαντΙδης Δρ. Πολεοδόμος



O

12

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΕΓΗΣ δεν περνούν πια από την αντιπαροχή Στο πλαίσιο της σημερινής πολυεπίπεδης κρίσης, πραγματοποιούνται μεγάλες ανατροπές στο σύστημα γης, οικοδομής και κατοικίας. Οι συνθήκες διαβίωσης υποβαθμίζονται και η στεγαστική επισφάλεια αυξάνεται για μεγάλα στρώματα του πληθυσμού (αδυναμία συντήρησης της κατοικίας, ενεργειακή φτώχεια, απώλεια στέγης). Το οικιστικό απόθεμα και η ακίνητη περιουσία απαξιώνονται με γρήγορους ρυθμούς, ενώ την ίδια στιγμή, καταστρέφεται σημαντικό μέρος του κατασκευαστικού κλάδου (στις εργολαβικές επιχειρήσεις και την αγορά δομικών υλικών) και χάνονται θέσεις απασχόλησης. Οι κυβερνητικές επιλογές για υπερ-φορολόγηση ακόμα και της πρώτης κατοικίας και η στήριξη των μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων ανατρέπουν ριζικά προηγούμενα δεδομένα για το ρόλο της οικοδομής στην οικονομία και τη σχετική εξασφάλιση (μέσω ιδιοκατοίκησης και δανεισμού) της πρόσβασης μεγάλου μέρους της κοινωνίας στη στέγη και σε εισόδηματα από ακίνητα. Σε αυτό το πολύ διαφορετικό τοπίο της κρίσης δίνεται ίσως η ευκαιρία να αναπτυχθούν πολιτικές και πρακτικές για την παράλληλη αντιμετώπιση των ζητημάτων που προκύπτουν από τις αυξανόμενες στεγαστικές ανάγκες, τη συντελούμενη απαξίωση του χτισμένου και της ιδιοκτησίας, και τις ανάγκες ενεργειακής βιωσιμότητας σε μια άλλη κατεύθυνση, μέσα απο διαδικασίες αξιοποίησης του υπάρχοντος οικιστικού αποθέματος που θα εστιάζουν στις ιδιαίτερα υποβαθμισμένες περιοχές στο κέντρο και την περιφέρεια της πόλης, και –παράλληλα με την επιδίωξη της οικονομικής ανάκαμψης– θα απαντούν σε επείγοντα κοινωνικά και οικολογικά ζητούμενα. Οι δυνατότητες επανάχρησης των κενών, δημόσιων ή ιδιωτικών, κτιρίων έχουν συζητηθεί, και από περιβαλλοντική σκοπιά, για μεγάλο διάστημα και στην Ελλάδα. Η ανάσχεση της οικιστικής επέκτασης και η αναβάθμιση των κεντρικών περιοχών περιλαμβάνονται ως στόχοι τόσο στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας του 1985, αλλά και στο πιο πρόσφατο με τον όρο «συμπαγής πόλη». Αντίστοιχα η συζήτηση για τον περιορισμό της ενεργειακής κατανάλωσης του κτιριακού τομέα εισάγεται μέσω ευρωπαϊκών οδηγιών και έχει οδηγήσει σε εφαρμογές πιλοτικών προγραμμάτων αναβάθμισης (π.χ. Ταύρος ΟΕΚ-ΚΑΠΕ) ή στο πρόγραμμα «εξοικονόμηση κατ’ οίκον» του ΥΠΕΚΑ. Στο τελευταίο, κίνητρο για την ενεργειακή αναβάθμιση καθίσταται η αύξηση της εμπορικής αξίας της πρώτης κατοικίας, ενώ η διαχείριση του προγράμματος από τις τρά-

για μια κοινωνική και περιβαλλοντική προσέγγιση του οικιστικού αποθέματος

πεζες μπλοκάρει την επιχορήγηση των χαμηλών εισοδημάτων (μην εγκρίνοντας την «πιστοληπτική τους ικανότητα»).

«Τόσοι άνθρωποι χωρίς σπίτι, τόσα σπίτια χωρίς ανθρώπους» Ιδιαίτερα όμως στη σημερινή συγκυρία, το ζήτημα της αξιοποίησης του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος μπαίνει με διαφορετικούς όρους. Η ορθολογικότερη διαχείριση των πόρων –οικονομικών, υλικών, χωρικών– καθίσταται πιο επιτακτική. Το δεδομένο της μετατροπής της ιδιοκτησίας από οικογενειακό πόρο σε οικονομικό βάρος και η αδυναμία των περισσότερων ακόμη και για μικρο-επενδύσεις συντήρησης ή αναβάθμισης δημιουργούν νέες προτεραιότητες και ίσως αντιλήψεις, πέρα από την αγοραία προσέγγιση του ζητήματος της κατοικίας. Οι εκτεταμένες ανάγκες για στέγη, για κοινωνικές υποδομές και για μείωση του κόστους ενεργειακής κατανάλωσης των κατοικιών, απαιτούν σύνθετες και καινοτόμες προσεγγίσεις τις οποίες θα μπορούσε να αναλάβει ένας ανασυγκροτημένος Οργανισμός Κοινωνικής Κατοικίας, σε συνεργασία με τις πρωτοβάθμιες δομές τοπικής αυτοδιοίκησης και τις κοινωνικές οργανώσεις.

Κοινωνικό ενοίκιο και επανάχρηση Η κάλυψη διαφοροποιημένων στεγαστικών αναγκών παράλληλα με την κινητοποίηση μικρών οικοδομικών επιχειρήσεων και μικρών κεφαλαίων μπορεί να γίνει με δημόσια προγράμματα συντονισμού και ρύθμισης της προσφοράς και ζήτησης κατοικίας στο υπάρχον οικιστικό απόθεμα, σε ένα πλαίσιο προώθησης του «κοινωνικού ενοικίου», όπως η σύναψη συμβόλαιων παραχώρησης με μικρο-ιδιοκτήτες ακινήτων ή κίνητρα για τη διάθεση κλειστών διαμερισμάτων με επιδοτήσεις του βασικού κόστους επισκευής, με στόχο την παροχή στέγης σε δικαιούχους κοινωνικής κατοικίας με χαμηλό ή μηδενικό ενοίκιο (βλ. encounter athens). Τέτοια προγράμματα κοινωνικής κατοικίας και παρεμβάσεων σε υποβαθμισμένες περιοχές περιλαμβάνουν επίσης περιορισμούς που διασφαλίζουν την κοινωνική λειτουργία και τους όρους μελλοντικής εκμετάλλευσης των επιδοτούμενων κατοικιών, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα κερδοσκοπίας και αποκλεισμού ή εκτοπισμού αδύναμων κοινωνικών ομάδων. Υπάρχουν ήδη κοινωνικές δυναμικές σε

«Ούτε άνθρωποι χωρίς σπίτια, ούτε σπίτια χωρίς ανθρώπους»

αυτή την κατεύθυνση, με τις άτυπες παραχωρήσεις ακινήτων με αντάλλαγμα τα κόστη της ιδιοκτησίας, και το στοιχημα είναι να καθιερωθεί μια μακροχρόνια αλλαγή παραδείγματος πέρα απο την αναγκαστική προσαρμογή στις συνθήκες της κρίσης. Στον αντίποδα κινούνται τόσο το πρόγραμμα φοροαπαλλαγών στο Γεράνι και το Μεταξουργείο καθώς έχει ως μοναδικό στόχο τη μόχλευση της αγοράς ακινήτων και από αυτό επωφελούνται κυρίως συγκεντροποιημένα επιχειρηματικά σχήματα, όσο και ο επανασχεδιασμός μέσω της καταστροφής και μέσω κινήτρων για τους εργολάβους που προτείνει ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός (κατεδάφιση οικοδομικών τετραγώνων, προσαύξηση δόμησης). Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα αποτελούν οι περιπτώσεις παραχώρησης αχρησιμοποίητων κτιρίων, συνήθως του δημοσίου, σε συνεταιρισμούς κατοίκων για στεγαστική χρήση με αυτο-επισκευή –όπως οι νόμοι αυτοανάκτησης και αυτοκατασκευής στην Ιταλία– που συνδυάζουν τη συμμετοχή στην παραγωγή της κατοικίας και τις συλλογικές διαδικασίες με κοινωνικούς σκοπούς (στέγαση μεταναστών και προσφύγων, αστέγων, χαμηλών εισοδημάτων), και θέτουν στόχους ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων μέσω προσιτών παρεμβάσεων. Η δραστηριοποίηση συνεταιρισμών μπορεί να αφορά τους ιδιοκτήτες διαμερισμάτων που τα διαθέτουν ως κεφάλαιο για τη δημιουργία ενός στεγαστικού συνεταιρισμού (και ως ανάσχεση της συγκέντρωσης ιδι-

οκτησίας), τους ενοίκους ενός συνεταιρισμού κατοίκησης στον οποίο παραχωρείται ένα κτίριο προς διαμόρφωση ή ακόμη και τα συνεργεία που κάνουν την επισκευή. Επιπλέον, τα συνεταιριστικά σχήματα προσφέρονται για την ανάπτυξη εναλλακτικών μοντέλων κατοίκησης όπως η συλλογική κατοίκηση, η συγκατοίκηση, ευέλικτη ή προσωρινή κατοικία κ.λπ. Ζητούμενο την περίοδο της κρίσης είναι και η εφαρμογή καινοτομίας στις αποκαταστάσεις κατοικιών και την εξοικονόμηση ενέργειας που θα συνδυάζουν χαμηλό κόστος, χαμηλή τεχνολογία και αυτο-επισκευές. Το επίδικο εδώ είναι οι δράσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας να μην αφορούν κυρίως την αγορά τεχνολογίας (κουφώματα, λέβητες, φωτοβολταϊκά κ.λπ.) όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά πρωτίστως τον επανασχεδιασμό και τη διαμόρφωση νέων στοιχείων (τροποποίηση ανοιγμάτων, σκίαστρα, αξιοποίηση προσανατολισμών και αερισμών) στο υπάρχον στοκ. Τέλος, οι παραπάνω προτάσεις θέτουν το ζήτημα μιας διαφορετικής διαδικασίας πρόσβασης στην κατοικία με συμμετοχή, αυτοκατασκευή, συλλογικές διαδικασίες και προτάγματα. Αλλά και το αίτημα της διασφάλισης της κοινωνικής υπεραξίας στις πολιτικές και τα δημόσια προγράμματα, σε αντιδιαστολή με τους στόχους της διευκόλυνσης της κερδοσκοπίας που ακολουθούνται σήμερα. ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΙΑΤΙΤΣΑ

αρχιτέκτων, υ/δ πολεοδόμος

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

13

ΠΟΔΗΛΑΤΟ μέσο με... απελευθερωτική ελαφρότητα To ποδήλατο είναι ένα μεταφορικό μέσο με ελάχιστη μεταφορική ικανότητα. Παράξενη ομολογουμένως εισαγωγική δήλωση σε ένα κείμενο υπέρ του ποδηλάτου, η οποία όμως δεν αναφέρεται στην ταχύτητά του, που θα αποδειχτεί στη συνέχεια πως είναι μεγάλη. Η φράση αναφέρεται στην εγγενή αδυναμία του ποδηλάτου να μεταφέρει, μαζί με τον αναβάτη του, όλα τα κόμπλεξ, τις φοβίες, την επιδειξιομανία, τη μεγαλομανία, την τάση για ιδιώτευση... και άλλα απωθημένα της νεοελληνικής και όχι μόνο κουλτούρας. Πράγματι, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ ένα ποδήλατο να μπορεί να ικανοποιήσει τους πόθους που κουβαλάει μέσα του ένα μαύρο τζιπ με φυμέ τζάμια; Ποιος μπορεί να φανταστεί ένα ποδήλατο να μεταφέρει έναν κάγκουρα ή έναν γκαζοφονιά –εν δυνάμει δολοφόνο– που κάνει κόντρες στην παραλιακή; Προφανώς, το μέσο δεν γεννάει συμπεριφορές. Δεν ανήκουν άλλωστε όσοι οδηγούν αυτοκίνητο στις παραπάνω κατηγορίες, ούτε βέβαια οι ποδηλάτες είναι απαλλαγμένοι από τέτοιου είδους απωθημένα. Η ελαφρότητα, όμως, του ποδηλάτου και η αδυναμία του να να πολλαπλασιάσει επ΄ άπειρο τη μεγαλομανία του αναβάτη του, διαθέτει κάτι το αντιθετικό απέναντι στην κυρίαρχη κουλτούρα. Κάτι το απελευθερωτικό. Καθημερινά, ένα ήρεμο, αθόρυβο αλλά δυνατό ρεύμα αλλαγής είναι πλέον εμφανές στους δρόμους και διεκδικεί την παρουσία του και τα δικαιώματά του. Οι ποδηλάτες κυκλοφορούν μέσα σε αντίξοες συνθήκες χάρη στη γενναιότητα και στην αγάπη τους για το ποδήλατο ή ίσως μόνο από ανάγκη. Αυτή τη στιγμή, η υποστήριξη από την πολιτεία είναι μηδαμινή –παρά τις δεκάδες ανακοινώσεις και εξαγγελίες. Το ποδήλατο έχει ανάγκη υποβοήθησης στις δύσκολες γεωμορφολογικές συνθήκες των ελληνικών πόλεων αλλά και προστασίας απέναντι σε όλους

εκείνους τους «δυνατούς» με τα αυτοκίνητα που το απειλούν. Ας μην ξεχνάμε πως το ποδήλατο είναι το –μεταφορικό– μέσο των «αδυνάτων». Αδύνατος δεν είναι μόνο ο οικονομικά αδύνατος που αδυνατεί να αγοράσει ένα αυτοκίνητο, παρότι υπάρχουν πολλοί και δυστυχώς γίνονται όλο και περισσότεροι. Υπάρχουν και άλλοι ποδηλάτες που χρειάζονται προστασία. Υπάρχουν παιδιά που θέλουν να πάνε στο σχολείο ή στην παιδική χαρά με το ποδήλατό τους. Υπάρχουν ηλικιωμένοι, αλλά και νέοι ποδηλάτες και ποδηλάτισσες –οι «πρωτάρηδες» που φοβούνται να κυκλοφορήσουν. Όλους αυτούς οφείλουμε να προστατέψουμε διεκδικώντας μια πιο ανθρώπινη πόλη.

Τα μέτρα προστασίας είναι απλά και άμεσα εφαρμόσιμα Ήδη επιτράπηκε η δυνατότητα μεταφοράς ποδηλάτων στα αθηναϊκά Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, μετά από έξι χρόνια διεκδικήσεων (είναι τραγικό να διεκδικείς το αυτονόητο). Με αυτό το απλούστατο μέτρο οι αποστάσεις ανάμεσα στα απομακρυσμένα σημεία των πόλεων ελαχιστοποιήθηκαν και οι δύσβατες ανηφόρες της Αθήνας δαμάστηκαν. Πλέον, μπορεί κάποιος να απολαύσει τις κατηφορικές διαδρομές και να μετακινηθεί σε μεγάλες αποστάσεις με ίση ή και μεγαλύτερη ταχύτητα από οποιοδήποτε άλλο ιδιωτικό μεταφορικό μέσον ειδικά στις καθημερινές συνθήκες κίνησης. Αν βελτιωθούν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και γίνουν πιο προσιτά, θα έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα για καλύτερες μετακινήσεις στην πόλη. Δυστυχώς δεν ισχύει το ίδιο για τα τραίνα του ΟΣΕ. Μέχρι πρόσφατα οι ελληνικές πόλεις είχαν μπουκώσει με ακίνητα αυτοκίνητα – μποτιλιαρισμένα όταν προσπαθούσαν να μετακινηθούν και παρκαρισμένα τις περισσότε-

ρες ώρες του 24ώρου. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κατάληψη δημοσίου χώρου που πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η οικονομική κρίση μείωσε σε αισθητό βαθμό αυτό το φαινόμενο. Πλέον είναι εφικτό να δημιουργηθεί ένα εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατόδρομων που να συνδέει τις κατοικίες με τις πιο δημόσιες εξυπηρετήσεις αλλά και τις γειτονιές μεταξύ τους. Οι συλλογικότητες των ποδηλατών, μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες –στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους– διαμόρφωσαν ένα αίτημα που συμπυκνώνει και σχηματοποιεί τις διεκδικήσεις τους. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός δικτύου «Ποδηλατικών Αξόνων» που διασχίζουν όλο το λεκανοπέδιο, αποτελώντας τη ραχοκοκαλιά ενός ακόμα πιο εκτεταμένου δικτύου τοπικών ποδηλατοδρόμων. Οι Ποδηλατικοί Άξονες έχουν ενσωματωθεί πρόσφατα στο Ρυθμιστικό Σχέδιο και η μελέτη τους έχει προχωρήσει αρκετά. Η υλοποίησή τους αντίθετα εκκρεμεί... Αξίζει να επισημανθεί πως τα έργα για την υποστήριξη του ποδηλάτου είναι ελαχίστου κόστους σε σύγκριση με τους νέους αυτοκινητόδρομους που βρίσκονται προ των πυλών και στους οποίους οφείλουμε να αντισταθούμε. Ουσιαστικά δεν πρόκειται καν για έργα. Ακόμα και μια γραμμή στο οδόστρωμα ή άλλες απλές παρεμβάσεις, όπως οι θέσπιση «ζωνών 30», δηλαδή περιοχών με μέγιστο όριο ταχύτητας τα 30 χλμ ανά ώρα, αρκούν, σε αρκετές περιπτώσεις, να αποδώσουν στον ποδηλάτη το χώρο που του αντιστοιχεί. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν σοβαρές παραλείψεις στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Οι διατάξεις του νόμου είναι τόσο χαλαρές απέναντι στον αυτοκινητιστή που, ακόμα και σε περίπτωση θανατηφόρου ατυχήματος εις βάρος πεζού ή ποδηλάτη, ο θύτης μπορεί και να μην τιμωρηθεί. Η νομοθεσία επιβάλλεται να αλλάξει άμεσα, όχι μόνο προστατεύοντας τον ποδηλάτη αλλά παρέχοντάς του

και κίνητρα για τη μετακίνησή του στην πόλη. Μπορεί κανείς, αν θέλει, να αναζητήσει στο διαδίκτυο (π.χ. podilates.gr) αναλυτικότερα τις διεκδικήσεις για το ποδήλατο. Οι ποδηλάτες, παρότι τα αιτήματα και ο τρόπος αυτοοργάνωσής τους έχουν σαφές πρόσημο, δεν ταυτίζονται με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό χώρο ή κόμμα κι αυτή ίσως να είναι η ιδιαιτερότητα και η δυναμική τους. Παραμένει ανοιχτό το τι μπορεί να κάνει κανείς σήμερα, στις υπάρχουσες συνθήκες, για να μετακινηθεί με το ποδήλατο. Σε αυτό το ερώτημα, που μου το απευθύνουν πολλοί, θα απαντήσω σε δεύτερο ενικό. Ας θεωρηθεί αυτή η απεύθυνση ως πρόταγμα για τον κάθε αναγνώστη:

- Πάρε το ποδήλατό σου, εκείνο το παλιό που έχεις στην αποθήκη και χρησιμοποίησέ το. Κάνε σταδιακά βήματα. Στην αρχή πήγαινε στο μπακάλικο της γειτονιάς σου. Σιγά σιγά θα καταλάβεις πως μπορείς να βρεις ήσυχες και ασφαλείς διαδρομές, αποφεύγοντας τους μεγάλους δρόμους για να κάνεις τις μετακινήσεις σου. Να είσαι σίγουρος πως, αν κάνεις το πρώτο βήμα, θα υπάρχει εκεί γύρω κάποιος ποδηλάτης που θα σε υποστηρίξει τεχνικά και ηθικά. Κανείς δεν γεννήθηκε υπεράνθρωπος και όλα τα πράγματα θέλουν τον κόπο και το χρόνο τους για να προχωρήσουν. Καλό πετάλι.

ΠαπαγεωργΙου ΗλΙας Αρχιτέκτων Μηχανικός



O

14

ικοτριβές

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

ιδιωτικοποιήσεις στον κοινό χώρο Τα πρώην στρατόπεδα, οι παραλίες, οι μεγάλοι ελεύθεροι χώροι, οι δασικές εκτάσεις, τα δάση μπορούν να αποτελέσουν τα νέα φιλέτα ενός σχεδίου μιας αλλιώς μεταμφιεσμένης ανάπτυξης. Υπέρ μιας ανάπτυξης «από τα ίδια» με πολύ ιδιωτικοποίηση – ο δήθεν από μηχανής θεός για τη σωτηρία της δήθεν κοινωνικής συνοχής και σε βάρος των δημόσιων αγαθών και του περιβάλλοντος. Η σημερινή κατάσταση, η κατάσταση των ελληνικών πόλεων και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης δεν επιβεβαιώνει απλώς του λόγου το αληθές, αλλά σφραγίζει θα έλεγα μια εδώ και καιρό προδιαγεγραμμένη πορεία. Το ότι η πόλη μας, χαριτολογώντας θα λέγαμε, βομβαρδίζεται από ξηρά, αέρα και θάλασσα είναι γνωστό. Βομβαρδίζεται και δεινοπαθεί από την ατμοσφαιρική ρύπανση όπου οι δείκτες της είναι πολλές φορές πάνω από τα επίπεδα των ευρωπαϊκών πόλεων, από τη ρύπανση του Θερμαϊκού αλλά και τη συνεχή απομείωση των ελεύθερων χώρων και το πέρασμά τους από την κοινοχρησία στην εξυπηρέτηση μικρών και μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων. Όλα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά αξίζει όμως πάντα να τα επισημαίνουμε και μας οδηγούν βέβαια στο προδήλως αυτονόητο που είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης ελεύθερων, αδόμητων, κοινόχρηστων χώρων.

Περιπτώσεις ελεύθερων χώρων Αποζημιώσεις απαλλοτριωμένων αστικών αδόμητων χώρων: Πολλά στρέμματα ελεύθερων χώρων που προορίζονται για κοινωφελείς λειτουργίες χάνονται. Δεν διασφαλίζεται η ισχύς των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ) που καταρτίζουν

οι Δήμοι και που εγκρίνουν ο ΟΡΘ και το ΥΠΕΚΑ, χωρίς παράλληλα να φροντίζουν για την υλοποίησή τους. Για παράδειγμα, ο Δήμος Καλαμαριάς χάνει 250 στρ. εξαιτίας της λαίλαπας των αποχαρακτηρισμών και της κατά 55% μείωσης της χρηματοδότησης των Δήμων αλλά και της ασήμαντης συμβολής του Πράσινου Ταμείου (12,2 εκ. ευρώ ο προυπολογισμός του για τους ελεύθερους χώρους). Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητη η θεσμοθέτηση Τράπεζας Γης. Παραλιακό μέτωπο: Κατατεμαχισμός είναι ο ακριβής όρος που περιγράφει την κατάσταση του παράκτιου μετώπου της Θεσσαλονίκης. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει την κατασκευή τριών μαρίνων. Μπροστά στο Μέγαρο Μουσικής –ήδη υψώθηκε νέο μεγαθήριο δίπλα του, το συνεδριακό κέντρο– θα κατασκευαστούν κυματοθραύστης, τρεις πλωτές προβλήτες, πεζογέφυρα μήκους 110 μ. και πλάτους 10 μ. καθώς και κτιριακές εγκαταστάσεις 17.300 τ.μ. Οι υπόλοιπες θα κατασκευαστούν στο λιμάνι, η μια στην πρώτη προβλήτα και η άλλη στο ύψος των «κήπων» της Νέας Παραλίας. Θα ακολουθήσει μια τέταρτη στην περιοχή των ναυταθλητικών ομίλων. Είχε προηγηθεί η αλλαγή του ρυμοτομικού σχεδίου όπου δόθηκε ύψος 4,5 μ. και συντελεστής δόμησης 0,4. Μια ακόμα μαρίνα προβλέπεται στον τερματικό σταθμό του μετρό στη Μίκρα και μια στην παράκτια ζώνη της Πυλαίας. Σ’ αυτό το σημείο να υπενθυμίσουμε την απειλή που διατρέχει η παραλιακή ζώνη στο Καραμπουρνάκι και όπου χάρη στο ξεσηκωμό των κατοίκων έχει αποτραπεί, μέχρι στιγμής, η οικοδόμησή της. Ενώ η μαρίνα στην Αρετσού έχει μπει στο στόχαστρο, ήδη από το 1993 με το Νόμο 2160/93. Με αυτόν αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι

Μάιος 2013 – τ. 5

της ιδιωτικοποίησης παραλιών, στην πιο ακραία εκδοχή. Και τι δεν προβλέπει: Νομιμοποιεί μπαζώματα, επιχωματώσεις, περιφράξεις ενω αναγγέλλει την οικοδόμηση ξενοδοχειακών μονάδων, κατοικιών, εστιατορίων, ταβερνών, καταστημάτων, κέντρων διασκέδασης, κτιρίων επισκευής και συντήρησης σκαφών. Η παραχώρηση εκμετάλλευσης μπορεί να γίνει για 99 χρόνια. Η μαρίνα στην Αρετσού, από τον Αύγουστο του 2012 πέρασε στο ΤΑΙΠΕΔ μαζί με άλλες 16 μαρίνες και 7 λιμένες. Αναμένονται οι αποφάσεις του ΣτΕ μετά τις προσφυγές κατοίκων και φορέων. Η διεκδίκηση, ο σχεδιασμός και η ανάδειξη του παραλιακού μετώπου ως ενιαίου και συνεχούς αποτελεί πάγιο αίτημα της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων της πόλης. Πρώην στρατόπεδα: αποτελούν ένα γερό αποθεματικό για την ενίσχυση των χώρων αστικού πρασίνου. Από την άλλη, δύο έχουν ήδη ενταχθεί στο ΤΑΙΠΕΔ, το στρατόπεδο Παπακυριαζή και το Μ. Αλεξάνδρου. Τμήμα του στρατοπέδου Κόδρα στο Καραμπουρνάκι, δεσπόζει στην πρόσφατη λίστα των προς «αξιοποίηση»-πώληση ακινήτων της ΚΕΔ ΑΕ. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται ένα δίκτυο πολιτών και κινημάτων για την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των πρώην στρατοπέδων. Για την επίτευξή του παραπάνω στόχου απαραίτητες είναι οι προϋποθέσεις: 1. Αποτροπή μεταβίβασής τους στο ΤΑΙΠΕΔ.

2. Κατάργηση του Ν. 2745/1999 σύμφωνα με τις διατάξεις του οποίου, ένα μεγάλο μέρος της έκτασής τους αποδίδεται προς εξυπηρέτηση οικιστικών αναγκών του προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων.

3. Χαρακτηρισμός των πρώην στρατοπέδων και της ΔΕΘ, με προεδρικά διατάγματα ή άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις, ως κοινόχρηστων χώρων πρασίνου.

4. Χαρακτηρισμός των εντός των στρατοπέδων αξιόλογων κτηρίων ως ιστορικά μνημεία, τα οποία μετά τη συντηρησή τους θα αποδοθούν για ήπιες κοινωφελείς χρήσεις.

5. Ανάδειξη και διαχείρισή τους ως μητροπολιτικών πάρκων υπερτοπικής σημασίας. ΔΕΘ: 3.151 ακίνητα του δημοσίου έβγαλε πριν από λίγες ημέρες η Γεν. Γραμ. Δημόσιας Περιουσίας του ΥΠΟΙΚ στο σφυρί – αρκετά από αυτά και στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Φυσικά, όλα αυτά θα πραγματοποιηθούν με τη σύναψη συμβάσεων παραχώρησης, δηλαδή μέσω ιδιωτικών κεφαλαίων και των περίφημων ΣΔΙΤ, και με διαδικασίες fast track. Ανάμεσά τους και ο χώρος της ΔΕΘ, η διοίκηση της οποίας δημοσιοποίησε πρόσφατα μελέτη που ακυρώνει τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ στη Σίνδο. Ας σημειωθεί ότι το ψηφισμένο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο

προτείνει για την περιοχή από το Λ. Πύργο, τη ΔΕΘ, την Πανεπιστημιούπολη έως τους Κήπους του Πασά τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου. Αντ’ αυτού στον υπάρχοντα χώρο της ΔΕΘ σχεδιάζονται υποδομές συνολικής δόμησης 95.750 τ.μ.

Τα δημόσια αγαθα οδοδείκτης της δράσης μας Σε αυτή τη φάση και στο μέσο μιας γενικευμένης κρίσης το τρίπτυχο της κυρίαρχης πολιτικής για το περιβάλλον εμπεδώνεται: α) Μέσα από ένα πολυδαίδαλο νομοθετικό πλαίσιο που αναπτύσσεται εδώ και χρόνια. Φτάνει ως το μνημόνιο και τους εφαρμοστικούς νόμους και τη συγκρότηση του ΤΑΙΠΕΔ ως το κύριο εργαλείο ιδιωτικοποίησης της δημόσιας περιουσίας. β) Την υπερδιόγκωση των προϋπολογισμών μικρών και μεγάλων έργων γ) Τη συρρίκνωση των δημόσιων αγαθών με την ταυτόχρονη επέκταση των ιδιωτικοποιήσεων και δ) Την εναπόθεση των εμφανιζόμενων λύσεων στους ειδικούς και τη λήψη αποφάσεων σε κλειστά κέντρα της πολιτικής και οικονομικής ελίτ. Η απάντηση από τη δική μας πλευρά περιλαμβάνει την υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών, απαραίτητες παρεμβάσεις στο επίπεδο κυρίως έργων μικροκλίμακας, δημόσιος χαρακτήρας στη χρήση και τη διαχείρισή τους. Και βέβαια υπάρχει η αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός ισχυρού κινήματος. Οι κινήσεις-αναταράξεις να μη μείνουν αποσπασματικές. Να μετατραπούν σε κινήματα που θα φοβίζουν τη σημερινή εξουσία και τις κυρίαρχες πολιτικές της ως την τελική ανατροπή της. Η εκποίηση της δημόσιας γης είναι εδώ. Έχει περάσει την πόρτα. Θα συνοδευτεί και από ένα κύμα διαφθοράς και διαπλοκής. Ο αγώνας συνεχίζεται, όχι μόνο με καλές προθέσεις, αλλά και με στέρεη γνώση για τα ζητήματα. Γνώση που παράγεται στο πεδίο της σύγκρουσης και των διεκδικήσεων. Το πρόταγμα υπεράσπισης του δημόσιου αγαθού, με στόχο την εισβολή του στο κέντρο των υπαρχουσών κοινωνικών σχέσεων έως του σημείου ανατροπής τους θα πρέπει να είναι ο βασικός άξονας των πολιτικών της αριστεράς σε αλληλουχία με τους αγώνες των κινημάτων πόλης. Μια διαρκής αλληλουχία που θα απλώνει το δημόσιο αγαθό σε όλο το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων, προβάλλοντας ταυτόχρονα ως οδοδείκτη της δράσης μας την κοινωνικοποίησή του. Να κοινωνικοποιήσουμε το δημόσιο αγαθό σημαίνει να διευρύνουμε την κοινωνική του βάση προχωρώντας και αμφισβητώντας, αποφασιστικά, τον καπιταλισμό στην ίδια του τη ρίζα. ΓιΑννης Καϊμακτσίδης Μέλος Θεματικής Περιβάλλοντος & Οικολογίας ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ Θεσσαλονίκης

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

ΕΛΛΗΝΙΚΟ

το επίσημο όργανο των δήμων της Αττικής, επιστημονικούς φορείς, συλλογικότητες και πρωτοβουλίες πολιτών.

Το Ελληνικό στην εποχή του μνημονίου

πεδίο σύγκρουσης πολιτικών προτεραιοτήτων Το τελευταίο διάστημα το Ελληνικό βρίσκεται διαρκώς, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στην επικαιρότητα. Από την πλευρά της κυβέρνησης και των κυρίαρχων ΜΜΕ υποστηρίζεται με κάθε τρόπο ο διαγωνισμός του ΤΑΙΠΕΔ για την προσέλκυση επενδυτών που βρίσκεται σε εξέλιξη, επικεντρώνοντας τη συζήτηση στα «έσοδα» που θα προκύψουν από «την αξιοποίηση του Ελληνικού», στην «ανάπτυξη που θα έρθει στον τόπο» και στις «θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν». Την ίδια στιγμή όμως που αγνοούν με επιδεικτικό τρόπο την ιστορία της έκτασης, το έργο όλων όσων έχουν ασχοληθεί με το Ελληνικό, τους κοινωνικούς αγώνες που έχουν συνδεθεί με το χώρο και μαζί βέβαια τις ανάγκες των κατοίκων της Αθήνας, το μέτωπο ενάντια στην εκποίηση του Ελληνικού διευρύνεται με νέες δυνάμεις και το αίτημα για τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου αποκτά νέα δυναμική.

Από τις δημόσιες εξαγγελίες στο έλλειμμα πολιτικής βούλησης Η συζήτηση για το μέλλον του Ελληνικού ξεκινά τη δεκαετία του ΄70, όταν γίνονται οι πρώτες ρυθμίσεις για τη μετεγκατάσταση του διεθνούς αεροδρομίου της Αθήνας αλλά ζωηρεύει στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 όταν λαμβάνονται οι οριστικές αποφάσεις για τη δημιουργία νέου αεροδρομίου στα Σπάτα. Και ενώ με νομοθετική ρύθμιση κατοχυρώνεται ως κύριος προορισμός του Ελληνικού «η δημιουργία μητροπολιτικού χώρου πρασίνου» (Ν.2338/1995) και επί δύο δεκαετίες γίνονται αλλεπάλληλες

κυβερνητικές εξαγγελίες, στην πράξη δεν λαμβάνεται καμία πρωτοβουλία για την υλοποίησή του. Απεναντίας, αμέσως μετά την απομάκρυνση του αεροδρομίου το 2001 και χωρίς κανένα σχεδιασμό, ο χώρος κατακερματίζεται με αποσπασματικές επαναχρήσεις κτιρίων και χωροθετήσεις νέων χρήσεων, με αποκορύφωμα τις εγκαταστάσεις που κατασκευάστηκαν για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Την περίοδο των μεγάλων έργων και δυναμικής ανάπτυξης του τομέα των ακινήτων προκηρύσσεται το 2003 από το ΥΠΕΧΩΔΕ και τον ΟΡΣΑ διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το Ελληνικό, στις προδιαγραφές του οποίου, εκτός από τη δημιουργία πάρκου, προβλέπεται η πολεοδομική ανάπτυξη 1.000 στρ. σε σύνολο 5.300 στρ. του πρώην αεροδρομίου, με νέα δόμηση συνολικής επιφάνειας 1.325.000 τ.μ. Η πρόταση του πρώτου βραβείου αποτελεί τη βάση για το σχέδιο που θα παρουσιάσει το 2007 το ΥΠΕΧΩΔΕ, συνδυάζοντάς το μάλιστα με την κατασκευή νέων μεγάλων οδικών αξόνων στην Αττική. Το σχέδιο τελικά θα ναυαγήσει χάρη σε ένα κύμα αντιδράσεων από την αντιπολίτευση, την αυτοδιοίκηση, περιβαλλοντικές οργανώσεις, πανεπιστήμια και κινήματα πόλης. Η αποτροπή της υλοποίησης των σχεδιασμών του ΥΠΕΧΩΔΕ ενδυνάμωσε περαιτέρω το στόχο της δημιουργίας μητροπολιτικού πάρκου στο Ελληνικό, συσπειρώνοντας σημαντικές δυνάμεις. Έτσι γεννήθηκε και η πρόταση του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, στην οποία συγκλίνουν σήμερα οι δήμοι της περιοχής, και η οποία υποστηρίζεται από

Το ξέσπασμα της κρίσης αποτέλεσε μία πρώτης τάξης αφορμή για να ξεχαστούν πολιτικές δεσμεύσεις δεκαετιών και να δρομολογηθεί η «θυσία» και του Ελληνικού στο βωμό του δημόσιου χρέους. Το έδαφος προετοιμάζεται με τις απευθείας διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με το Κατάρ το 2011 και με το χρυσοπληρωμένο «σχέδιο Acebillo» που εμφανίζεται τον ίδιο χρόνο, ενώ με το μεσοπρόθεσμο το Ελληνικό μπαίνει και επίσημα στο πρόγραμμα ιδιωτικοποίησεων της χώρας για την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους. Το ΤΑΙΠΕΔ, ο φορέας που έχει δημιουργηθεί για να υλοποιήσει το πρόγραμμα των ιδιωτικοποίησεων, λειτουργώντας σε ένα καθεστώς πλήρους αδιαφάνειας και με αποκλειστικά οικονομικά κριτήρια (τι σόι άραγε και αυτά;), προκηρύσσει στα τέλη του 2011 διαγωνισμό για την προσέλκυση επενδυτών για την έκταση 6.300 στρ. που περιλαμβάνει το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού και την παραλία του Αγ. Κοσμά. Ταυτόχρονα ψηφίζεται ο νόμος για την «αξιοποίηση του Ελληνικού» (Ν.4062/2012) που διαμορφώνει ένα ευέλικτο πλαίσιο για την εντατική εκμετάλλευση του ακινήτου, με 3.700.000 τ.μ. νέας δόμησης, κάθε είδους χρήσεις (εκτός βιομηχανίας!) και μοναδική επιδίωξη την κατοχύρωση των συμφερόντων των επενδυτών. Η έκταση του Ελληνικού, όπως άλλωστε και το σύνολο του παράκτιου μετώπου της Αττικής, αντιμετωπίζεται ως μία έκταση γυμνή από χρήσεις, χωρίς καμία σχέση με την πόλη και την κοινωνία, χωρίς καμία αναφορά στους σχεδιασμούς και τις κοινωνικές διεκδικήσεις, χωρίς κανένα συνολικό όραμα. Στο πλαίσιο μιας υπερνεοφιλελεύθερης προσέγγισης, έχουν προκληθεί σοβαρές τριβές ακόμα και μεταξύ όσων εμπλέκονται στην ιδιωτικοποίηση του Ελληνικού, με αποκορύφωμα την πρόσφατη απομάκρυνση από τη θέση του προέδρου της ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε. (της εταιρείας που έχει αναλάβει τη διαχείριση του Ελληνικού από την πλευρά του κράτους), εξαιτίας των διαφωνιών του απέναντι στους χειρισμούς του ΤΑΙΠΕΔ. Ως επιστέγασμα των κυβερνητικών επιλογών για το Ελληνικό, είναι ότι παραδίδεται στους επενδυτές «με τεράστια προίκα», καθώς υπάρχει η δέσμευση να καλυφθεί με κρατικούς πόρους το κόστος υλοποίησης συνοδευτικών έργων υποδομής (οδικοί άξονες, δίκτυα, κ.λπ.) και μετεγκατάστασης δεκάδων φορέων του δημοσίου που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο χώρο. Επαναλαμβάνεται για άλλη μια φορά, μια πολυφορεμένη ιστορία: ιδιωτι-

15 κοποίηση των κερδών, κοινωνικοποίηση του κόστους!

Επιλογή ενός «άλλου» μοντέλου αστικής ανάπτυξης Η πρόταση για το μητροπολιτικό πάρκο στο Ελληνικό, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ και την αυτοδιοίκηση, προβλέπει τη δημιουργία ενός δημόσιου και κοινόχρηστου μητροπολιτικού πάρκου υψηλού πρασίνου για όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Αθήνας, αναβαθμίζοντας συνολικά τις περιβαλλοντικές συνθήκες και βελτιώνοντας άμεσα την ποιότητα ζωής στην πόλη. Ταυτόχρονα, πλήθος υφιστάμενων κτιρίων και εγκαταστάσεων επαναχρησιμοποιούνται για χρήσεις αθλητισμού, πολιτισμού και έρευνας. Η τμηματική ανάπτυξη του πάρκου καθιστά οικονομικά εφικτή την υλοποίησή του, καθώς τα έσοδα που θα προκύψουν από επιμέρους χρήσεις μπορούν να αξιοποιηθούν για την ολοκλήρωση και τη συντήρηση του πάρκου. Είναι άλλωστε κάτι που με τις δυνάμεις που διαθέτουν κάνουν εδώ και χρόνια η αυτοδιοίκηση και τα τοπικά κινήματα. Η πρόταση αυτή για το μητροπολιτικό πάρκο έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ανέφικτη για λόγους οικονομικούς, καταδικασμένη σε αποτυχία για λόγους διαχείρισης και ανεπαρκής για λόγους πολεοδομικής συγκρότησης. Εκεί πάνω πατάνε άλλωστε –μεμονωμένες ή μη– φωνές από όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους που διατυπώνουν ανώδυνα σενάρια για «αξιοποίηση» του συνόλου ή τμήματος της έκτασης. Όμως τελικά η συζήτηση για το μέλλον του Ελληνικού συνδέεται άμεσα με το μοντέλο αστικής ανάπτυξης που επιθυμούμε για την Αθήνα. Απέναντι στα αδιέξοδα ενός μοντέλου που γεννά φτώχεια, ανισότητες και αδικία, η πρόταση για τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου αναφέρεται σε ένα μοντέλο αστικής ανάπτυξης που έχει ως κεντρικό άξονα την κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Προτείνεται η προσέγγιση της δημόσιας γης ως κοινού πόρου αντί για εμπόρευμα, της κοινωνίας ως κεντρικού μετόχου στη λήψη και την υλοποίηση των αποφάσεων για την πόλη αντί για τον αποκλεισμό της, του χωρικού σχεδιασμού ως διαδικασίας σύνθεσης αναπτυξιακών στόχων με κοινωνικές ανάγκες και την προστασία του περιβάλλοντος αντί για εργαλείο κατοχύρωσης επενδυτικών συμφερόντων. Σε μια μελλοντική στροφή της ελληνικής κοινωνίας, η δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στο Ελληνικό, ώριμη από καιρό, μπορεί να αποτελέσει βασικό σημείο αναφοράς για την Αθήνα, με ιδιαίτερη συμβολική και πολιτική αξία. ΦερενΙκη ΒαταβΑλη Δρ. Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος



16

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

η εκτροπή του Αχελώου

δεν λύνει τα προβλήματα νερού στη Θεσσαλία Από τη δεκαετία του 1970 ξεκίνησε η προπαγάνδιση του έργου της εκτροπής του άνω ρου του Αχελώου προς τον κάμπο της Θεσσαλίας. Ολοι τότε διατείνονταν, πολιτικά κόμματα και φορείς, ότι με την εκτροπή 1.200.000 κ.μ νερού ανά έτος θα μετέτρεπαν όλα τα αγροτεμάχια σε ποτιστικά και ο κάμπος θα γινόταν παράδεισος του πρωτογενούς τομέα παραγωγής. Σημειωτέον ότι από εκείνη την εποχή έως σήμερα, τα εγγειοβελτιωτικά έργα που απαιτούνταν για την εκμετάλλευση του νερού του Πηνειού και των άλλων παραποτάμων της περιοχής έχουν προχωρήσει ελάχιστα και το υπάρχον υδάτινο δυναμικό καταλήγει στο Αιγαίο Πέλαγος. Χρόνο με το χρόνο η έλλειψη νερού διαρκώς αυξανόταν χωρίς να παίρνεται κανένα μέτρο. Η λύση του προβλήματος επαφιόταν στη φαραωνικού τύπου εκτροπή του Αχελώου. Έτσι σιγά σιγά φτάσαμε στα σημερινά αδιέξοδα όπου εκτός από έλλειψη νερού έχουμε και τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα με την δραματική υποχώρηση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Όλα αυτά τα χρόνια οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ δεν ενδιαφέρονταν στην πραγματικότητα να λύσουν το ζήτημα του νερού στη Θεσσαλία, αλλά μόνο το πώς θα κατασκευαστούν τα φράγματα της Μεσοχώρας και της Συκιάς με τα αντίστοιχα υδροηλεκτρικά έργα. Αυτό αποδεικνύεται πρώτον, από το γεγονός ότι ακόμα και αν γινόταν σήμερα η εκτροπή του Αχελώου, δεν θα υπήρχε πρακτικό αποτέλεσμα γιατί δεν έχουν γίνει τα απαραίτητα εγγειοβελτιωτικά έργα για την υποδοχή και διάχυση των ποσοτήτων νερού που θα εκτραπούν. Δεύτερον, γιατί δεν υπάρχει στον προγραμματισμό ούτε της κυβέρνησης ούτε της περιφέρειας ένταξη και χρηματοδότηση τέτοιου τύπου έργων από ευρωπαϊκά προγράμματα. Τρίτον, από το γεγονός ότι το μεν φράγμα της Μεσοχώρας κατασκευάστηκε ώστε να υποδεχθεί 1.200.000 m3 νερού, η σήραγγα εκτροπής κατασκευάστηκε για να εκτρέψει 600.000 m 3 , και με την τελευταία απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος μόνο 250.000 m3 νερού, τα οποία δεν φτάνουν ούτε για την εξασφάλιση της ομαλής ροής του Πηνειού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Tο συμπέρασμα που βγαίνει από τη μέχρι τώρα πορεία του έργου είναι ότι δόθηκαν μέχρι σήμερα περί τα 600 εκατομμύρια ευρώ για τις υπάρχουσες κατασκευές, θα χρειαστούν άλλα 100 περίπου για την ολοκλήρωση των βασικών έργων, και λύση στο πρόβλημα του νερού δεν θα έχουμε.

Aντιταχθήκαμε στην κατασκευή του φαραωνικού αυτού έργου γιατί διαταράσσει τις περιβαλλοντικές ισορροπίες της περιοχής και αντιπροτείναμε ως ισοδύναμο την κατασκευή 18 φραγμάτων σε υπάρχουσες λεκάνες απορροής της περιοχής Θεσσαλίας και την ανασύσταση της λίμνης Κάρλας. Με τα χρήματα που έχουν δοθεί μέχρι σήμερα για το έργο της εκτροπής του Αχελώου θα είχαν ήδη κατασκευασθεί αυτά τα φράγματα και θα είχαν ήδη εξασφαλισθεί 250.000 m 3 νερού χωρίς να διαταραχθεί η περιβαλλοντική ισορροπία. Να σημειώσουμε εδώ ότι η κατασκευή έξι μόνο από τα 18 προτεινόμενα φράγματα, θα εξασφάλιζε 200.000 m 3 νερού, η δε ανασύσταση της λίμνης Κάρλας σίγουρα θα άλλαζε τις τοπικές κλιματικές συνθήκες ώστε να έχουμε περισσότερες βροχοπτώσεις. Παράλληλα, με την πραγματοποίηση των εγγειοβελτιωτικών έργων που απαιτούνται, την κατασκευή ταμιευτήρων, την υπογείωση των καναλιών και την εφαρμογή σύγχρονων οικονομικών μεθόδων ποτίσματος καλλιεργειών θα είχαμε λύσει σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα. Πρόσφατα παρουσιάστηκε από το υπουργείο η μελέτη για το υδάτινο ισοζύγιο της Θεσσαλίας με τρεις προτεινόμενες λύσεις. Εκτός του γεγονότος ότι όλες οι λύσεις στην ουσία τους προτείνουν αναδιάρθρωση καλλιεργειών με μείωση των αρδευόμενων αγροτεμαχίων κατά 20%, περιλαμβάνουν και τη φράση κλειδί ότι οι αγρότες θα πληρώνουν την κατανάλωση του νερού με το σκεπτικό της μη κατασπατάλησής του. Δηλαδή με δικαιολογία την οικονομία του νερού θα προστεθεί στους αγρότες ένα επιπλέον κόστος στην αγροτική παραγωγή, κατά τα άλλα κόβεται η κυβέρνηση για στροφή στον πρωτογενή τομέα

παραγωγής και ανταγωνιστικά προιόντα. Αν βεβαίως γίνει πραγματικότητα η μνημονιακή επιλογή της ιδιωτικοποίησης των υδροηλεκτικών εργοστασίων της ΔΕΗ και των φραγμάτων τότε εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι το νερό που εκτρέπεται από τον Αχελώο θα είναι ένα καλό έσοδο για τον ιδιώτη «επενδυτή». Πράγμα που εξηγεί το γεγονός ότι δεν κατασκευάζονται τα μικρά φράγματα μια και είναι ασύμφορο να ιδιωτικοποιηθούν. Ας σταματήσουν λοιπόν οι μεγαλοϊδεατισμοί και τα φαραωνικά έργα που δεν σέβονται το περιβάλλον και το πολύτιμο αγαθό που λέγεται νερό. Εργα που προωθούνται όχι για να επιλυθούν προβλήματα αλλά για να συντηρηθεί και να πλουτίσει ο κρατικοδίαιτος διαπλεκόμενος ιδιωτικός τομέας. Ας ενσκύψουμε στο πρόβλημα του νερού και των αγροτών της Θεσσαλίας με προσανατολισμό τα μικρά, ευέλικτα, φθηνά εγγειοβελτιωτικά έργα και παράλληλα τις οικονομικές και λιγότερο υδροβόρες μεθόδους ποτίσματος καλλιεργειών. Οσον αφορά στα έργα που ήδη έχουν κατασκευασθεί, επιβάλλεται καινούργια μελέτη και διαβούλευση ώστε να αξιοποιηθούν με το μέγιστο κοινωνικό όφελος μια και εχει γίνει πλέον φανερό ότι τα υπάρχοντα έργα δεν έχουν καμία σχέση με την υδροδότηση του θεσσαλικού κάμπου. Η συνεχιζόμενη κοροϊδία των αγροτών της Θεσσαλίας από την συγκυβέρνηση ΠΑΣΟΚ-ΝΔ-ΔΗΜΑΡ πρέπει να σταματήσει και να αποκαλυφθεί. Το όλο ζήτημα συντηρείται για προεκλογικούς και επικοινωνιακούς λόγους χωρίς κανένα πρακτικό αποτέλεσμα. Γκόγκος Γιώργος Πολιτικός Μηχανικός

Τους τελευταίους μήνες, η κυβέρνηση προχωρά στη διάθεση περισσότερων πιστώσεων για τη συνέχιση του σκανδαλώδους και παράλογου έργου της εκτροπής του Αχελώου και ενώ εκκρεμεί η έβδομη -από το 1994- απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ επί της συνταγματικότητας του νόμου του 2006 που επανεκκίνησε το έργο. Σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις που παρακολουθούν το ζήτημα εδώ και πολλά χρόνια και τις παρεμβάσεις των βουλευτών Θεσσαλίας και Αιτωλοακαρνανίας του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στη Βουλή: • Η κυβέρνηση υπέγραψε στις 29 Απρίλη απόφαση για τη χρηματοδότηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων μηνός Απριλίου (αριθμός πρωτοκόλλου 18918/ ΔΕ-2151), στην οποία προβλέπει διάθεση κονδυλίου 500.000 ευρώ για τη συνέχιση των έργων.

• Ανέθεσε, επίσης, στις 2 Μάη σε ιδιώτη μελετητή την «εξέταση και διερεύνηση του υφιστάμενου σχεδιασμού του φράγματος Συκιά, αξίας 50.000 ευρώ.

• Το Μάρτιο η χορήγηση παράτασης στον εργολάβο που έχει αναλάβει τη στήριξη της σήραγγας εκτροπής και η διάθεση πίστωσης 246.000 ευρώ για την προκήρυξη «Οικολογικής Μελέτης Βάσης (ΟΜΒ) στην περιοχή κατασκευής των έργων εκτροπής ποταμού Αχελώου», (Απόφαση Υπ. Ανάπτυξης 373/ΜΣ 990/22.03.2013). Η κυβέρνηση παραδέχεται ότι «η ΟΜΒ θα αξιοποιηθεί ως αναπόσπαστο στοιχείο των μελετών που απαιτούνται για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων εκτροπής του Αχελώου». Λεφτά υπάρχουν συνεπώς, για έργα παρωχημένα και επιζήμια – αρκεί να συντηρούνται οι εκλογικές πελατείες και οι «μεγάλες ιδέες»… Η εκτροπή του Αχελώου έχει μετατραπεί σε πίθο των Δαναΐδων, σε μία περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης. Και μεγάλη ευθύνη βαραίνει την τρικομματική κυβέρνηση για την επιμονή σε σπάταλες και καταστροφικές λογικές του παρελθόντος.

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

17

το σύγχρονο

«αγροτικό ζήτημα» Η λογική της μονόπλευρης διαχείρισης της προσφοράς του νερού, που συνδέθηκε με την αναζήτηση νέων πηγών νερού από περιοχές με υδατικό πλεόνασμα, χωρίς να γίνεται καμιά προσπάθεια ορθολογικής χρήσης, προστασίας και αξιοποίησης των διαθέσιμων υδάτων είναι πλέον αναχρονιστική.

Πολλά έχουν γραφτεί για την αγροτική ανάπτυξη στην Ελλάδα, την αγροτική παραγωγή, τις επιδοτήσεις και την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Από το 2010 συζητείται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η αναθεώρηση της ΚΑΠ ενόψει της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των διαφόρων οργάνων της ΕΕ είναι σε εξέλιξη και αναδεικνύουν τις διαφορετικές προσεγγίσεις που υπάρχουν, καθώς κεντρικό ζήτημα αποτελεί η πολλαπλή συμμόρφωση της ΚΑΠ με τις Οδηγίες για την προστασία του περιβάλλοντος (Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα - ΟΠΥ, Οδηγία για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων κ.λπ.) και η σύνδεσή της με τις χρηματοδοτήσεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιχείρησε να διασφαλίσει την εν μέρει συμμόρφωση όλων των αγροτών με κάποια ελάχιστα περιβαλλοντικά πρότυπα, θέτοντάς την ως προϋπόθεση για τις άμεσες ενισχύσεις. Εντούτοις, το Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας, στη συνέχεια, ουσιαστικά εξάλειψε οποιαδήποτε ελπίδα «πρασινίσματος» της ΚΑΠ, προκρίνοντας τελικά τη συνέχιση του μέτρου της διπλής χρηματοδότησης 1. Παρόλα αυτά, το θέμα έχει περάσει στα «ψιλά» στη χώρα μας. Διαβούλευση με τους αρμόδιους φορείς και τους αγρότες δεν πραγματοποιήθηκε, ενώ στο πεδίο των διαπραγματεύσεων, η χώρα μας πρωτοστάτησε μεταξύ των κρατών-μελών που απαίτησαν την εξαίρεση των διατάξεων της ΟΠΥ από τη νέα ΚΑΠ, με το επιχείρημα ότι τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί και τεθεί σε ισχύ (κάτι που θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί το 2009). Όπως τονίζουν και ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές οργανώσεις 2, που παρουσίασαν συγκεκριμένες προτάσεις επιχειρώντας να

επηρεάσουν τις τελικές αποφάσεις, η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ ήταν μια ευκαιρία να ενσωματωθούν ξεκάθαρα τα πρότυπα πολλαπλής συμμόρφωσης, συνδέοντας άμεσα όλες τις αποζημιώσεις της ΚΑΠ με κίνητρα για την εδραίωση αειφόρων μεθόδων γεωργικής πρακτικής, για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της ΕΕ (ΟΠΥ και Natura 2000), καθώς και τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των μέτρων προσαρμογής. Ειδικότερα για την Ελλάδα, είναι γνωστά και πολυσυζητημένα τα ζητήματα που αφορούν στο μη ορθολογικό και σπάταλο τρόπο άρδευσης, στην ύπαρξη περιορισμένων αποσπασματικών έργων σύγχρονης άρδευσης και στις τεράστιες απώλειες κατά τη μεταφορά. Να αναφέρουμε, ενδεικτικά, ότι στην Ελλάδα η απόδοση μεταφοράς νερού ανέρχεται σε 70% για χωμάτινα κανάλια, 85% για τάφρους και 95% για σωλήνες υπό πίεση 3. Ενώ λοιπόν, θα μπορούσαμε ως χώρα να απαιτήσουμε σημαντική χρηματοδότηση έργων μέσω ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων σε εθνικό επίπεδο, με μικρή ή ακόμα και μηδενική εθνική συμμετοχή, περιοριστήκαμε στο να ζητάμε, κατά τη συνήθη πρακτική, εξαιρέσεις. Σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίες ριζικές αλλαγές στον τομέα της άρδευσης, παράλληλα με την κατασκευή ενός σύγχρονου, ασφαλούς, με κεντρική διαχείριση και με μικρές απώλειες δικτύου μεταφοράς και διανομής υδάτων, καθώς επίσης και η προώθηση τρόπων και μεθόδων άρδευσης με περιβαλλοντικά κριτήρια. Ταυτόχρονα απαιτείται η άμεση λήψη μέτρων που θα επιβάλλουν την εγκατάλειψη μεθόδων άρδευσης όπως με κανόνι ή μεγάλα συστήματα τεχνητής βροχής, που κατασπαταλούν πολύτιμους φυσικούς πόρους,

χωρίς να υπάρχει το παραμικρό όφελος για τους αγρότες και την αγροτική παραγωγή. Πρέπει παράλληλα να αναπτυχθούν συστήματα στάγδην άρδευσης, υπόγειας άρδευσης, μέθοδοι που θα είναι προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες καλλιέργειες ανάλογα με τις ανάγκες τους, ή, συστήματα με αυτόματους χρονοδιακόπτες και άλλους περιορισμούς. Η λογική της μονόπλευρης διαχείρισης της προσφοράς του νερού, που συνδέθηκε με την αναζήτηση νέων πηγών νερού από περιοχές με υδατικό πλεόνασμα προς εκμετάλλευση κάθε φορά που τα αποθέματα εξαντλούνταν (βλ. περίπτωση Αχελώου), χωρίς να γίνεται καμιά προσπάθεια ορθολογικής χρήσης, προστασίας και αξιοποίησης των διαθέσιμων υδάτων είναι πλέον αναχρονιστική και τελικά θα επιτείνει το πρόβλημα επιφέροντας δυσμενείς συνέπειες και για τους ίδιους τους γεωργούς. Υπό τις παρούσες συνθήκες, απαιτείται συνολική αναδιάρθρωση της αγροτικής πολιτικής στην Ελλάδα, αλλαγή στον τρόπο επιλογής των καλλιεργειών και προώθηση τοπικών ειδών και σπόρων προσαρμοσμένων στις τοπικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Μέχρι σήμερα η αγροτική πολιτική στηρίχθηκε στην επιδότηση των προϊόντων (βάσει των παραγόμενων κιλών) και όχι στην ορθή παραγωγική διαδικασία. Αυτό είχε ως συνέπεια την κατασπατάληση των φυσικών πόρων (εδάφους, νερού κ.λπ.) και τη μείωση της αξίας των παραγόμενων προϊόντων. Άρα απαιτούνται γενναίες αποφάσεις που θα αλλάξουν τη σημερινή κατάσταση και θα προωθήσουν έμπρακτα τη στροφή προς τη βιολογική καλλιέργεια και την εισαγωγή νέων καλλιεργειών και καλλιεργητικών πρακτικών. Αν θεωρούμε ότι η αγροτική ανάπτυξη αποτελεί ένα σημαντικό πόλο ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας και η παραγωγή

ποιοτικών αγροτικών προϊόντων μπορεί να αποτελέσει μια από τις διεξόδους στην παρούσα συγκυρία, κάτι τέτοιο σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να γίνει με συνέχιση των παγιωμένων, καταστρεπτικών για το περιβάλλον πολιτικών και πρακτικών. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να εφαρμοσθεί στην Ελλάδα μια ολοκληρωμένη και συντονισμένη πολιτική στα θέματα διαχείρισης του αρδευτικού νερού, που θα έχει ως αποτέλεσμα αφενός την κάλυψη των σημερινών αναγκών και αφετέρου τη διασφάλισή τους για τις μελλοντικές γενεές. ΕρμιΟνη ΦρεζοΥλη ΚλειΩ ΜονοκροΥσου Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS

1. Η διπλή χρηματοδότηση των αγροτών αφορά στη διπλή ενίσχυσή τους τόσο από τον Πυλώνα 1 (Μέτρα στήριξης της αγοράς και άμεσες ενισχύσεις που περιλαμβάνουν υποχρεωτικό «πρασίνισμα») όσο και από τον Πυλώνα 2 (Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, εκμοντερνισμό της παραγωγής, ασφάλεια της παραγωγής, ποιοτικά προϊόντα, εξασφάλιση δίκαιου και σταθερού εισοδήματος για τους αγρότες, μέτρα προστασίας περιβάλλοντος, προώθηση συμπληρωματικών ή εναλλακτικών δραστηριοτήτων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, κ.ά.). Με το ισχύον και το προτεινόμενο καθεστώς, οι αγρότες λαμβάνουν τελικά χρηματοδότηση και από τους δύο Πυλώνες χωρίς να υλοποιούν επιπλέον «πράσινες δράσεις» 2. Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, 2012, Αν οι οργανώσεις διαμόρφωναν την ΚΑΠ… (http://medsos.gr/ medsos/2008-08-12-07-11-15/2010-11-16-1429-32/-a-/1402-2012-10-26-12-01-16.html) 3. Karamanos A. et al., 2007, Water Use Efficiency and Water Productivity in Greece, Options Méditerranéennes, Series B, n 57, pp 91-99.



18

O

ικοτριβές

πρόσβαση των πολιτών στην περιβαλλοντική πληροφορία

Επειδή η πληροφορία έχει χρησιμότητα όταν μπορεί να συνδυαστεί με άλλη πληροφορία και να συγκριθεί ή εν γένει συσχετιστεί, στην πράξη δεν έχει επιτευχθεί ο σκοπός θέσπισης του σχετικού νομοθετικού πλαισίου.

Η διαφάνεια των ενεργειών της Διοίκησης είναι προϋπόθεση για να ελέγξει κανείς τη νομιμότητα των αποφάσεών της. Ένας από τους τρόπους διασφάλισης της διαφάνειας είναι η πρόσβαση στα στοιχεία του κάθε φακέλου που διατηρεί η διοίκηση. Ωστόσο, υπάρχουν περιορισμοί και υπήρξαν και υπάρχουν αρκετά ερμηνευτικά ζητήματα ως προς το ποιους αφορά και τι είδους έγγραφα είναι προσβάσιμα σε όλους. Γι’ αυτό, σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, επειδή η ανάγκη διαφάνειας είναι επιτακτικότερη και η διάχυση της πληροφορίας επιβεβλημένη, μιας και είναι κρίσιμο να γνωρίζουμε την κατάσταση του περιβάλλοντος, όχι μόνο στις περιπτώσεις που πρέπει να ληφθεί απόφαση για ένα νέο έργο ή δραστηριότητα αλλά και για τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση εκείνων των στοιχείων που συμβάλλουν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η Σύμβαση του Άαρχους που κυρώθηκε με το Ν.3422/2005 και η Οδηγία 2003/4/ΕΚ που ενσωματώθηκε στο Εθνικό Δίκαιο με την ΚΥΑ Η.Π. 11764/653/2006 (ΦΕΚ Β 327/17.3.2006) θεσπίζουν ένα ειδικότερο πλαίσιο που αφορά την πρόσβαση των πολιτών στις πληροφορίες που σχετίζονται με το περιβάλλον και έχουν στη διάθεσή τους οι δημόσιες αρχές (και οι φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα) αλλά και μη δημόσιοι φορείς, ακόμη και φυσικά πρόσωπα, που, όμως, κατέχουν τέτοιες πληροφορίες για λογαριασμό των δημοσίων αρχών. Επεκτείνεται, δηλαδή, το εύρος των υπόχρεων να παράσχουν την περιβαλλοντική πληροφορία. Πρέπει να επισημανθεί ότι η περιβαλλοντική πληροφό-

Μάιος 2013 – τ. 5

ρηση δεν περιορίζεται μόνο στα αμιγώς επιστημονικά στοιχεία που σχετίζονται με το περιβάλλον (όπως π.χ. η συγκέντρωση ρυπαντών κ.ά.), αλλά επεκτείνεται τόσο σε ζητήματα που σχετίζονται με περιοχές που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή λόγω της θέσης τους, χωρίς να αποτελεί προϋπόθεση να έχουν χαρακτηριστεί προστατευόμενες (όπως π.χ. οι παράκτιες περιοχές ή το τοπίο) όσο και σε κάθε μέτρο, ή έγγραφο που σχετίζεται με την προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. διοικητικά μέτρα, νομοθεσία, περιβαλλοντικές εκθέσεις, οικονομικές αναλύσεις, συμφωνίες). Ειδικά σε ό,τι αφορά το τελευταίο, δεν είναι απαραίτητο να αφορούν ευθέως το περιβάλλον αλλά και στις περιπτώσεις που υπάρχει απλά ενδεχόμενο να επηρεαστεί. Περιβαλλοντική πληροφορία, επίσης, προφανώς εμπεριέχεται στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ή άλλων ειδικών περιβαλλοντικών μελετών που εκπονούνται στο πλαίσιο εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για έργα ή δραστηριότητες, ενώ ενδέχεται να περιλαμβάνεται περιβαλλοντική πληροφορία και σε γνώμες ή αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο δημόσιας διαβούλευσης κατά την περιβαλλοντική διαδικασία. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι δεν απαιτείται η αίτηση πολίτη για να παρασχεθεί η περιβαλλοντική πληροφορία. Οι αρχές οφείλουν να δημοσιοποιούν τις πληροφορίες που διαθέτουν, αλλά και να ορίζουν υπαλλήλους υπεύθυνους για τη σχετική ενημέρωση, να καθιερώσουν ειδικό μητρώο και χώρο για αυτού του είδους τις πληροφορίες. Η χρήση νέων τεχνολογιών επιβάλλεται. Ωστόσο, οι ελληνικές δημόσιες αρχές καθώς και οι μη δημόσιοι φορείς που εμπίπτουν στις διατάξεις των παραπάνω νομοθετημάτων ελάχιστες φορές, και τις περισσότερες καθόλου, δεν έχουν κινηθεί προς την κατεύθυνση αυτή. Επειδή, μάλιστα, η πληροφορία εκτός από εύκολα προσβάσιμη πρέπει να είναι και συγκρίσιμη θα πρέπει να τεθούν προδιαγραφές όχι μόνο ως προς τον τρόπο συλλογής της αρχικής πληροφορίας αλλά να καταχωρείται με τον ίδιο τρόπο ή τρόπους. Στο πλαίσιο συμμόρφωσης με τα παραπάνω νομικά κείμενα, που ως κύρωση διεθνούς σύμβασης και ως εφαρμογή ευρωπαϊκής νομοθεσίας έχουν αυξημένη νομική ισχύ έναντι των όποιων άλλων διατάξεων έχουν θεσπιστεί σε εθνικό επίπεδο, θα πρέπει το αρμόδιο υπουργείο να προχωρήσει στη θέσπιση των προδιαγραφών και ενδεχομένως, εκτός του δημιουργίας κεντρικής βάσης δεδομένων, και ενός portal με την αντίστοιχη, σε κάθε περίπτωση, γεωχωρική πληροφορία (ίσως να μπορούσε να συνδυαστεί με την εφαρμογή της Οδηγίας INSPIRE). Βεβαίως για ζητήματα που σχετίζονται π.χ. με τις παράκτιες περιοχές και το τοπίο, πρέπει εκτός από τα παραπάνω είτε να συμπληρωθεί το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο προστασίας τους,

είτε να προχωρήσουν στην εφαρμογή του ήδη ισχύοντος προκειμένου να υπάρχει η σχετική πληροφορία που σήμερα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Πάντως ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί με γραπτή αίτησή του να ζητήσει την παροχή της σχετικής περιβαλλοντικής πληροφορίας. Η δημόσια αρχή είναι υποχρεωμένη να του τη χορηγήσει το αργότερο σε διάστημα 20 ημερών, ή το αργότερο σε 2 μήνες λόγω του όγκου της πληροφορίας. Με την κατάθεση της αίτησης πρέπει να ενημερώνεται και για τα ένδικα μέσα που έχει στη διάθεσή του ο ενδιαφερόμενος. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί ο ενδιαφερόμενος να λάβει γνώση της πληροφορίας και επί τόπου. Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις που η Διοίκηση μπορεί να αρνηθεί τη χορήγηση (αόριστο αίτημα, ημιτελή στοιχεία ή κείμενα, εσωτερική επικοινωνία των υπηρεσιών) ή μπορεί να παραπέμψει σε άλλο φορέα που έχει διαθέσει ήδη τα στοιχεία π.χ. μέσω διαδικτύου, ενώ παράλληλα ισχύουν κάποιοι περιορισμοί στη χορήγηση στοιχείων όταν αυτά σχετίζονται με εμπιστευτικές συνεδριάσεις Υπουργικού Συμβουλίου, διεθνείς σχέσεις, εθνική ασφάλεια, λειτουργία της Δικαιοσύνης, εμπορικό και βιομηχανικό απόρρητο, πνευματικά δικαιώματα, προσωπικά δεδομένα. Τα περισσότερα ερμηνευτικά ζητήματα συνδέονται με τις έννοιες των εμπορικών και βιομηχανικών απορρήτων και τα πνευματικά δικαιώματα και πρέπει αφενός να εξετάζονται κατά περίπτωση και αφετέρου να αιτιολογείται για ποιο λόγο η μη χορήγηση εμπίπτει στους παραπάνω περιορισμούς και όχι να γίνεται απλή επίκληση τους. Σημαντικό είναι, ωστόσο, ότι το Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (απόφαση C 204/2009) έκρινε ότι «η Σύμβαση και η οδηγία αποτυπώνουν τη βούληση για διασφάλιση υψηλού βαθμού διαφάνειας. Εν αμφιβολία η οδηγία πρέπει να ερμηνεύεται υπέρ της διαφάνειας και της προσβάσεως στην πληροφορία…» και ότι «…οι λόγοι αποκλεισμού της δημοσιότητας να ερμηνεύονται συσταλτικώς». Μπορεί το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο να ισχύει αλλά επειδή η πληροφορία έχει χρησιμότητα όταν μπορεί να συνδυαστεί με άλλη πληροφορία και να συγκριθεί ή εν γένει συσχετιστεί, στην πράξη θεωρώ πως δεν έχει επιτευχθεί ο σκοπός θέσπισης του παραπάνω πλαισίου, εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων που ακόμη και στις μεμονωμένες περιπτώσεις συχνά δημιουργούνται προσκόμματα στην πρόσβαση σε περιβαλλοντικές πληροφορίες. Η ενοποίηση/διασύνδεση της υπάρχουσας πληροφορίας είναι το πρώτο βήμα που θα πρέπει να γίνει. Και θα πρέπει να αποσαφηνιστούν, κατά το δυνατόν, ζητήματα που σχετίζονται με το εμπορικό και βιομηχανικό απόρρητο και τα πνευματικά δικαιώματα. ΝΙκος ΒΙττης Ειδικός Επιστήμονας στο Συνήγορο του Πολίτη

O

ΧΥΤΑ στο Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου Αρχή της τουριστικής περιόδου και ένας από τους πλέον δημοφιλείς προορισμούς επισκεπτών από ολόκληρη την Ευρώπη αρνείται να αντιμετωπίσει με σοβαρότητα το πρόβλημα των σκουπιδιών του. Μιλάμε για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, ένα φυσικό κόσμημα για την Ελλάδα, μέσα στο οποίο λειτουργεί παράνομα ένας Χώρος (κάθε άλλο παρά) Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων. Ενώ παραμένει ανοιχτή από την Ευρωπαϊκή Ένωση η υπόθεση για συνέχιση των παραβιάσεων της κοινοτικής νομοθεσίας προστασίας του παγκόσμιας σημασίας βιοτόπου της θαλάσσιας χελώνας caretta caretta, o υπερκορεσμένος ΧΥΤΑ εξακολουθεί να λειτουργεί και κατά καιρούς να υφίσταται κατολισθήσεις ή διαρροές στραγγισμάτων στα βράχια που καταλήγουν στο βιότοπο της θαλάσσιας χελώνας. Η προβληματική λειτουργία του ΧΥΤΑ επιβεβαιώνεται από σχετικές εκθέσεις αυτοψίας των αρμόδιων υπηρεσιών, στις οποίες αναφέρονται ένας σωρός από λειτουργικά προβλήματα. Για την αντιμετώπιση του χρόνιου αυτού προβλήματος κινήθηκε, με καθυστέρηση, διαδικασία και εκδόθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για δημιουργία νέου χώρου σε θέση που βρίσκεται μερικώς εντός των ορίων καταφυγίου άγριας ζωής (ΚΑΖ), που θεσπίστηκε το 1976, τότε ως καταφύγιο θηραμάτων. Όπως σε πολλές περιπτώσεις σχεδιασμού ΧΥΤΑ, έτσι και στη Ζάκυνθο προκλήθηκαν αντιδράσεις. Για τη συγκεκριμένη θέση, προβάλλεται ιδιαίτερα το επιχείρημα του χαρακτηρισμού σημείου της περιοχής ως ΚΑΖ. Δεδομένου ότι για το θέμα αυτό καλείται, μετά από σχετική προσφυγή, να απαντήσει το πλέον αρμόδιο Συμβούλιο της Επικρατείας, το μεγάλο και βασανιστικό ερώτημα είναι πώς τοποθετείται η τοπική κοινωνία, οι πολιτικοί αντιπρόσωποι και η αυτοδιοίκηση για τα σκουπίδια που παράγουμε; Στην Ελλάδα, το απόρριμμα του πολιτισμού μας απλά δεν θέλουμε να το βλέπουμε μπροστά μας. Και δεν θέλουμε να το δούμε ούτε στον οποιονδήποτε χώρο θεωρήσουμε ως «πίσω αυλή μας». Ας πάει το σκουπίδι κάπου αλλού. Ας βρει η πολιτεία λύση και ας συνεχίσουμε εμείς να καταναλώνουμε και να το παράγουμε. Και να καταλήγει διάσπαρτο στα δημόσια «κοινά», στις ρεματιές, τα λαγκάδια και τους γιαλούς, ακόμα και στα εθνικά πάρκα που είναι κληρονομιά όλων μας, ε, τουλάχιστον να μην τα βλέπουμε…. Τα παραπροϊόντα όμως της ζωής μας είναι πρόβλημα όταν τα βλέπουμε σαν σκουπίδια

19

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

και τα πετάμε παντού, αλλά μετατρέπονται σε πλούτο υλικών όταν ανακυκλωθούν όπως πρέπει και αφεθεί μόνο ένα ποσοστιαία μικρό υπόλειμμα για ταφή. Το κλείσιμο του ΧΥΤΑ στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο είναι απόλυτη και αυτονόητη προτεραιότητα. Κανένας τοπικά δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια στο κρίσιμο αυτό πρόβλημα που τελικά πλήττει την εικόνα ενός ωραίου και πολύ ελκυστικού τουριστικού προορισμού (η εικόνα της χώρας έχει προ πολλού πληγεί ανεπανόρθωτα και με μεγάλο οικονομικό κόστος…). Θα πρέπει επομένως άμεσα να δρομολογηθούν όλες οι απαραίτητες διαδικασίες μεταφοράς του ΧΥΤΑ σε όποια θέση προβλέπεται από τις επιλεγμένες και εγκεκριμένες μελέτες και πληροί τις προβλεπόμενες χωροταξικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στη μεταβατική περίοδο και στις λύσεις που θα εφαρμοστούν για τη διαχείριση των απορριμμάτων, ώστε αυτές να είναι οι βέλτιστες οικολογικά. Η ολοκληρωμένη και περιβαλλοντικά ασφαλής διαχείριση των απορριμμάτων είναι ευθύνη όλων, τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτών, μιας και τα σκουπίδια είναι προϊόν του δικού μας πολιτισμού. Η προστασία των πολύτιμων φυσικών βιοτόπων, όπως το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου αποτελεί υποχρέωση κοινωνική, πολιτική, νομική και ηθική, αλλά κυρίως απόδειξη πολιτισμού! ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΜΙΝΩΤΟΥ ΘΕΟΔΟΤΑ ΝΑΝΤΣΟΥ WWF Ελλάς

(υδρογον)άνθρακες ο θησαυρός; Το σήριαλ δηλώσεων και διαρροών σχετικά με τα πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στις ελληνικές θάλασσες και τα οφέλη που θα αποκομίσει το ελληνικό Δημόσιο από την αξιοποίησή τους, καλά κρατεί. Αυτή τη φορά όμως φαίνεται ότι ακόμα και φωνές που κάθε άλλο παρά ως «αιρετικές» ή «αντισυστημικές» μπορούν να χαρακτηριστούν, αρχίζουν να διατυπώνουν έντονες επιφυλάξεις. Σε πρόσφατη (Απρίλιος 2013) έκθεσή της για την ενεργειακή εξάρτηση των κρατών μελών της Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει στο αντίστοιχο κεφάλαιο για την Ελλάδα: «Η Ελλάδα φέρεται να έχει καλές, αλλά σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες, πιθανότητες να βρει και να εκμεταλλευθεί εγχώριο πετρέλαιο σε υπεράκτια κοιτάσματα. Ως εκ τούτου, οι αβεβαιότητες είναι προς το παρόν πολύ μεγάλες για να αλλάξει τις προτεραιότητες της ενεργειακής πολιτικής» 1. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράζει συνεπώς σαφή επιφυλακτικότητα σχετικά με το κατά πόσο τα σχέδια έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων θα μπορούσαν, άμεσα τουλάχιστον, να αλλάξουν τον ενεργειακό χάρτη της χώρας. Για οικονομικές ή πολιτικές προεκτάσεις, όπως αυτές παρουσιάζονται συνήθως από εγχώριους και ξένους «παίκτες» του χώρου, ούτε λόγος δεν γίνεται στην έκθεση… Λίγες μέρες μετά (18/05), σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Τα Νέα», η καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και πρόεδρος της επιτροπής που επόπτευσε τις σεισμικές έρευνες στο Ιόνιο και τη Νότια Κρήτη, Σοφία Σταματάκη, ήταν ακόμα πιο ξεκάθαρη, χαρακτηρίζοντας το ενδεχόμενο να ζήσει η Ελλάδα, κάποια στιγμή στο μέλλον, αποκλειστικά με τους πόρους από το πετρέλαιο ως «φανταστικό σενάριο». Προχωρώντας μάλιστα ένα βήμα παραπέρα, η κ. Σταματάκη συμπληρώνει: «Αντί να δούμε τι θα κάνουμε για να βγούμε από την κρίση, επαναπαυόμαστε και περιμένουμε τα πετρέλαια»2. Τα παραπάνω φανερώνουν ότι ένα μοντέλο ανάπτυξης που βασίζεται –σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό- στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων κάθε άλλο παρά δεδομένο είναι ακόμα και για τις παγκόσμιες ελίτ. Ο τρόπος με τον οποίο όμως τίθεται το ζήτημα στον εσωτερικό δημόσιο διάλογο δείχνει ότι η υπεράσπιση αυτού του μοντέλου στηρίζεται πολύ περισσότερο σε ένα πλέγμα ιδεολογημάτων παρά σε πραγματικά δεδομένα. Στον αντίποδα, να μην ξεχνάμε τις αντιδράσεις κατοίκων και περιβαλλοντικών οργανώσεων στα Ιόνια νησιά (περιοχή ενδιαφέροντος για την εξόρυξη υδρογονανθράκων) καθώς φαίνεται ότι κάποιοι αποφασίζουν για το μέλλον της περιοχής τους χωρίς καν να διαβουλευτούν με την τοπική κοινωνία. Η συζήτηση για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους από τις εξορυκτικές δραστηριότητες όσο και η ανάγκη για διαφορετικές αναπτυξιακές προτεραιότητες μπορεί να φαινεται ως αναχρονιστική ή «μειοψηφική» στο κεντρική πολιτική σκηνή, είναι όμως πραγματική και ζωντανή στο τοπικό επίπεδο, αποδεικνύοντας ότι «ρεαλισμός» χωρίς τους άμεσα ενδιαφερόμενους δεν υπάρχει... Είναι βέβαιο ότι το ζήτημα θα μας απασχολήσει για χρόνια… Χρέος της Αριστεράς είναι να το θέσει στη σωστή του διάσταση και να μην εγκλωβιστεί στα διλήμματα και υιοθετήσει τα μυθεύματα άλλων… Ακόμα σημαντικότερο για την Αριστερά είναι να αφουγκραστεί και να συνομιλήσει με τα υπαρκτά κοινωνικά κινήματα και τις τοπικές κοινωνίες και όχι να ενσωματώσει έναν κυρίαρχο λόγο ο οποίος, εκτός των άλλων, είναι και αρκετά διφορούμενος επιστημονικά. ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ [1] European Commission, “European Economy. Member States Energy Dependence: An indicator-based Assessment”, Occasional Papers 145, April 2013, Σελ. 118



20

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

stop στην ιδιωτικοποίηση, η ενέργεια δημόσιο - κοινωνικό αγαθό Σήμερα συγκεντρώνονται οι συνθήκες που καθιστούν άμεσο το καθήκον της επιθετικής αμφισβήτησης του νεοφιλελεύθερου ενεργειακού μοντέλου που προωθήθηκε, τουλάχιστον, από τον ν. 2773/1999 με τον οποίο έγινε το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας. Το προηγούμενο διάστημα σε σειρά άρθρων διατυπώθηκε η άποψη ότι επίκειται κίνδυνος «κατάρρευσης της αγοράς ενέργειας τύπου Καλιφόρνια», ανακυκλώνοντας επιχειρήματα περί ανορθολογικής και στρεβλής λειτουργίας της αγοράς, προβάλλοντας εμμέσως ή και ευθέως την ανάγκη εξορθολογισμού και πλήρους απελευθέρωσης. Η συγκεκριμένη εκτίμηση πόρρω απέχει από την πραγματικότητα, καθώς η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Καλιφόρνια κατέρρευσε το 2001 ακριβώς λόγω της ιδιωτικοποίησης και της πλήρους απελευθέρωσής της, μέσω της επιχειρούμενης χειραγώγησης τιμών από το καρτέλ των τριών εταιριών που την έλεγχε. Στην Ελλάδα, οι μακρόχρονοι σχεδιασμοί της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας συναντούν σοβαρά εμπόδια που υπερκαθορίζονται από το εκρηκτικό τοπίο της κρίσης. α) Ανατροπή προβλέψεων ζήτησης. Οι σχεδιασμοί ανέκαθεν στηρίχθηκαν σε προβολές διαρκούς αύξησης της ζήτησης. Το 2007 προβλεπόταν αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας 39-56% έως το 2020, με έτος βάσης το 2006. Σήμερα, οι προβολές αυτές έχουν πλήρως ανατραπεί έχοντας επιστρέψει στα επίπεδα του 2004 1, ενώ μόνο στο πρώτο τετράμηνο του 2013 η πτώση της συνολικής ζήτησης στο διασυνδεδεμένο σύστημα ανήλθε στο 7,12% σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, σύμφωνα με τα στοιχεία Απριλίου του ΑΔΜΗΕ2 (αφορούν στο διασυνδεδεμένο σύστημα, υψηλή τάση)*. β) «Κατάρρευση» των υπαρχόντων μηχανισμών τιμολόγησης για την εξασφάλιση της κερδοφόρας αγοράς. Ο συνδυασμός της ακραίας μνημονιακής λιτότητας, με τη ραγδαία αύξηση τιμών που υπαγορεύει η «απελευθέρωση» και τις πολλαπλές επιδοτήσεις μέσω των μηχανισμών της αγοράς για την εξασφάλιση της κερδοφορίας, σωρεύει απλήρωτους λογαριασμούς, χρέη και ελλείμματα (ΔΕΗ, ΔΕΠΑ, ΛΑΓΗΕ-Λειτουργός Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας), ενώ πρόσθετες μεγάλες αυξήσεις σχεδιάζονται από

1ης Ιουλίου με την πλήρη απελευθέρωση των τιμολογίων. Ο ενδοκλαδικός ανταγωνισμός μεταξύ των «παικτών» της «αγοράς» έχει φουντώσει, με την κυβέρνηση και τις ρυθμιστικές - ανεξάρτητες αρχές, να παίζουν το ρόλο του «διαμεσολαβητή» μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων. Το κόστος τελικά μετακυλύεται πολλαπλώς στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, αλλά και στο περιβάλλον. γ) Ανάσχεση, του αστικού στόχου η «Ελλάδα ενεργειακός κόμβος». Ο στόχος αυτός που επαναλαμβανόταν σε κάθε έκθεση 3 και συναρτούνταν πρωτίστως με την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου και τις διασυνοριακές διασυνδέσεις, ενώ συμπληρωνόταν από τις εξαγωγές ενέργειας (μεταξύ αυτών και φαραωνικών έργων ΑΠΕ), υπαγορευόταν από τους σχεδιασμούς της εγχώριας αστικής τάξης για ενίσχυση της θέσης της στο διεθνή ανταγωνισμό. Επιπλέον, στηρίζεται στην κυρίαρχη αστική αντίληψη περί συμπληρωματικής σχέσης κεφαλαίου-ενέργειας, δηλαδή της συσσώρευσης κεφαλαίου με την απρόσκοπτη και αυξανόμενη παροχή ενέργειας (έρευνες στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του ’80 – Berndt και Wood 4). Σήμερα ο στρατηγικός αυτός σχεδιασμός, παρά την προπαγάνδα, και περί εξορυκτισμού, φαίνεται να ανακόπτεται λόγω της ραγδαίας αναδιάταξης του τοπίου που επιβάλλει η καπιταλιστική κρίση, της όξυνσης των ενδο-ιμπεριαλιστικών (γεωπολιτικών) ανταγωνισμών –διαρκείς ακυρώσεις / εξαγγελίες αγωγών, εξορύξεις υδρογονανθράκων, ΑΟΖ, κ.λπ.,– καθώς επίσης

και της «αναδίπλωσης» για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας που παρατηρείται σε πλήθος χωρών.

Σκιαγράφηση των εξελίξεων στο «χώρο» της ηλεκτρικής ενέργειας Η εγκατεστημένη ισχύς στο διασυνδεδεμένο σύστημα κυμαίνεται σήμερα για τους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς στα 9500 MW, στα 3000 ΜW5 για τα μεγάλα υδροηλεκτρικά και πάνω από 4200 ΜW για ΑΠΕ 6. Ταυτόχρονα, τους τελευταίους μήνες η ζήτηση στο σύστημα, υψηλή τάση, κυμαίνεται από το χαμηλό < 4000 MW έως την αιχμή των περίπου 7000 ΜW. Συνεπώς, κατά τη διάρκεια της ημέρας η κατά προτεραιότητα εισαγωγή των ΑΠΕ σε συνδυασμό με την εισαγωγή στο σύστημα των μεγάλων υδροηλεκτρικών, για την αποφυγή κινδύνου υπερχείλισης των ταμιευτήρων, εξαιτίας των υψηλότατων υδατικών αποθεμάτων, που αγγίζουν το όριο των 3000 GWh, προκαλεί “blackout” στο σύστημα της χονδρεμπορικής αγοράς. Ειδικότερα η οριακή τιμή συστήματος ΟΤΣ (στη διαμόρφωση της οποίας δεν συμμετέχουν οι ΑΠΕ) έχει συρρικνωθεί από το μέσο επίπεδο των 65€ του 2012 στα περίπου 40€/ΜWh, ενώ για ορισμένες ώρες λαμβάνει ακόμα και μηδενικές τιμές. Βέβαια το συνολικό κόστος αγορών ενέργειας για τη ΔΕΗ ανήλθε στα 92,1€/MWh για το 2012 7. Αποτέλεσμα της συγκεκριμένης κατάστασης είναι να τίθεται πλήθος μονάδων εκτός συστήματος και κατά προτεραιότητα της ΔΕΗ (και με διάφορα

προσχήματα όπως συντήρηση), προκειμένου να «εξυπηρετηθούν» οι ιδιώτες παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας φυσικού αερίου, που διαθέτουν «ευέλικτες» μονάδες και αμείφθηκαν με βάση το Μηχανισμό Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους με 101,5 €/MWh για το 2012. Ταυτόχρονα η «εκκαθάριση» της αγοράς των ΑΠΕ συνεχίζεται με τρίτη παρέμβαση μέσα σε εννέα μήνες (πολυνομοσχέδιο), ενώ εν αναμονή είναι το νέο ν/σ. Παράλληλα, στο τελευταίο δελτίο (Απριλίου) του ΛΑΓΗΕ προαναγγέλλεται ότι, απουσία άλλων ρυθμίσεων για τον περιορισμό του ελλείμματος που συσσωρεύεται –1.474€ στο τέλος του 2014–, επιβάλλεται νέα αύξηση του ΕΤΜΕΑΡ (Ειδικό Τέλος Μείωσης Εκπομπών Αερίων Ρύπων) από τα 9,32 στα 27 €/MWh από πρώτη Ιουλίου! Το φως της δημοσιότητας είδαν δύο εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αφορούν στα ενεργειακά: α) συμβολή της επιτροπής ενόψει του ευρωπαϊκού συμβουλίου της 22ας Μαΐου - «Ενεργειακές προκλήσεις και Πολιτική», β) έκθεση για την ενεργειακή κατάσταση και τις κατευθύνσεις για κάθε κράτος-μέλος. Στο επίκεντρο της πρώτης τίθεται η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, πρωτίστως έναντι των ΗΠΑ, καθώς επίσης και ο ανταγωνισμός για ενεργειακές πηγές με τις: Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Κορέα. Σε αυτό το πλαίσιο τίθενται και τα θέματα της ενεργειακής εξάρτησης και του σχιστολιθικού αερίου, ενώ τονίζεται ότι η κατανάλωση και οι εισαγωγές άνθρακα αυξάνονται, με πρωταθλήτριες τις: Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Αγγλία. Εμφατικά σημειώνεται ότι οι «σωστές» πολιτικές της απελευθέρωσης και της ενίσχυσης του ανταγωνισμού είναι παρούσες, αλλά η εφαρμογή τους καθυστερεί. Για το οξύτατο, βέβαια, πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας γίνεται μόνο μια έμμεση αναφορά με την επισήμανση ότι οι ενεργειακές δαπάνες των νοικοκυριών θα συνεχίσουν να αυξάνονται 8. Για την Ελλάδα, μεταξύ άλλων, γίνεται αναφορά στα χαμηλά τιμολόγια για τα νοικοκυριά –κάτω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο– με τις αυξήσεις να προδιαγράφονται, ενώ σημειώνεται ότι η ύφεση και η λιτότητα έχουν μετασχηματίσει το ενεργειακό τοπίο. Τα θέματα πολιτικής που τίθενται σε προτεραιότητα αφορούν την πλήρη απελευθέρωση της χονδρεμπορικής και λιανικής αγοράς, την εκκαθάριση και εξορθολογισμό της παραγωγής μέσω ΑΠΕ, με την επικρά-

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

τηση και την είσοδο πιο «αποδοτικών» παραγωγών, την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, αλλά κυρίως την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ που χαρακτηρίζεται ως η μεγάλη τροχοπέδη για τον ανταγωνισμό και την είσοδο ιδιωτών 9.

Ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ Στη δημοσιότητα δόθηκε από το ΥΠΕΚΑ, το σχέδιο ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ σε τρεις άξονες. Α) Ιδιωτικοποίηση και πλήρης απόσπαση του ΑΔΜΗΕ από τη ΔΕΗ σε δύο στάδια. Στο πρώτο, μέχρι 12-2013, ιδιοκτησιακός διαχωρισμός του ΑΔΜΗΕ μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου και είσοδο επενδυτή –49%– που θα έχει τη διοίκηση. Ενώ στο δεύτερο, μέχρι το δεύτερο τρίμηνο του 2014, ολοκληρωτική απόσπαση του ΑΔΜΗΕ από τη ΔΕΗ, μέσω δεσμευτικής διαδικασίας από το πρώτο στάδιο, με διάθεση και του υπόλοιπου 51%. Β) Σπάσιμο της ΔΕΗ και δημιουργία καθετοποιημένης «Μικρής ΔΕΗ» που θα περιλαμβάνει το 30% του παραγωγικού της δυναμικού, 1400 MW λιγνιτικών, 500 MW υδροηλεκτρικών και 500 MW μονάδων φυσικού αερίου με το αντίστοιχο ποσοστό εμπορίας, και πελατολογίου, με προσδιορισμό τους σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι τέλος Ιουνίου. Η πώληση της «μικρής ΔΕΗ» θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2015, φυσικά με τη «συνδρομή» του ΤΑΙΠΕΔ. Γ) Ιδιωτικοποίηση της εναπομείνασας ΔΕΗ μέχρι το τέλος του 2015 ή το αργότερο το πρώτο τρίμηνο του 2016. Η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ αποτελεί σημείο καμπής για τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων, αλλά ενδεχομένως και την ευρύτερη πολιτική σύγκρουση, λόγω μεγέθους, αλλά και ρόλου στην κοινωνική παραγωγή και στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών. Οι αναγκαίες προϋποθέσεις προκειμένου να δοθεί ο αγώνας για την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης, στο συγκεκριμένο περιβάλλον της κρίσης και των μνημονιακών πολιτικών λιτότητας, παίρνουν αναπόδραστα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά ρήξης με την αστική ατζέντα και με το σύνολο της εφαρμοζόμενης ενεργειακής πολιτικής.

Πολιτική πρωτοβουλία για μέτωπο ενάντια στην ιδιωτικοποίηση Στις παρούσες συνθήκες, στις παρούσες συνθήκες, ο αγώνας ανατροπής της ιδιωτικοποίησης δεν μπορεί να δοθεί επιτυχημένα εάν δεν γενικεύεται πολιτικά, δεν συνδέεται με ένα ευρύ κοινωνικό μέτωπο και δεν στηρίζεται στην πολιτική πρωτοβουλία διατύπωσης μιας συνολικής, ριζικά διαφο-

ρετικής ενεργειακής πολιτικής. Συνεπώς, απαιτείται εκτός από τη ρητή δήλωση της μη αναγνώρισης του ξεπουλήματος και της επανάκτησης – εθνικοποίησης και κοινωνικοποίησης - του στρατηγικού τομέα της ενέργειας και σαφής πολιτική πρωτοβουλία του ΣΥΡΙΖΑ: α) πλατιά απεύθυνση στην κοινωνία μιας συνολικής πολιτικής κοινωνικού – οικολογικού μετασχηματισμού του ενεργειακού μοντέλου β) καμπάνια συγκρότησης ενός ευρύτατου κοινωνικού μετώπου για την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης, συναρτώμενη με την παραπάνω πρόταση. Ειδικότερα, απέναντι στα κριτήρια της ανταγωνιστικότητας, του κέρδους, του ανοίγματος της αγοράς, της ενέργειας εμπόρευμα και του φυσικού περιβάλλοντος «εργοταξίου του κεφαλαίου», πρέπει να αντιπαρατεθούν τα κριτήρια της ενέργειας δημόσιο-κοινωνικό αγαθό, της ενεργειακής εξοικονόμησης, του αξιοβίωτου προσδιορισμού και κάλυψης των ενεργειακών αναγκών, της δημοκρατίας στο σχεδιασμό, στην παραγωγή και στη διανομή, της ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής και της προστασίας του περιβάλλοντος. Απαιτείται η τόλμη μιας ρηξιακής πρότασης με στοιχεία οράματος από τη ριζοσπαστική αριστερά, πλήρους υπέρβασης των αστικών σχεδίων του παρελθόντος: α) της «μαύρης» ανάπτυξης, του παραγωγισμού και του εξορυκτισμού, για την επιτάχυνση της κεφαλαιακής συσσώρευσης, με την «εξωτερίκευση» τεράστιου κόστους στην κοινωνία και στο περιβάλλον και την αναπαραγωγή κοινωνικών και τεχνολογικών μορφών του μεγάλου κεφαλαίου, β) της «πράσινης ανάπτυξης - πράσινου εκσυγχρονισμού» της αγοράς, που εμπεριέχει και αναπαράγει αντίστοιχα χαρακτηριστικά – ιδιωτικές επενδύσεις fast track, έλεγχο της τεχνολογίας παραγωγής από μεγάλες εξαγωγικές εταιρίες με τυποποίηση ανταγωνιστικών μονάδων τεραστίου μεγέθους, διατάξεις βιομηχανικής κλίμακας με τα αντίστοιχα συνοδευτικά έργα, «χωροθέτηση από τους ιδιώτες» υπεράνω άλλων χωροταξικών ρυθμίσεων και χρήσεων γης, άρση της περιβαλλοντικής προστασίας ακόμα και σε αναδασωτέες περιοχές κ.λπ. Ο αδιαπραγμάτευτος στόχος της σταδιακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα και τις «επιταγές» της 4ης έκθεσης της Διακυβερνητικής επιτροπής του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή και την ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ, δεν συνεπάγεται διείσδυση μέσω της αγοράς και εξασφάλιση αποδόσεων κεφαλαίου. Αντίθετα, στις σημερινές συνθήκες εξαθλίωσης της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας και υποβάθμισης ζωτικών συνθηκών διαβίωσης δεν είναι δυνατόν οι εργαζόμενοι/ες και τα φτωχά λαϊκά στρώματα να πληρώ-

21

νουν τις αποδόσεις κεφαλαίου των ιδιωτών στην ενέργεια, είτε μέσω της μετακύλησής τους στο δημόσιο, είτε απευθείας δια των τιμολογίων. Για τη ριζοσπαστική αριστερά τα χαρακτηριστικά διείσδυσης των ΑΠΕ, σχετίζονται με την αποκεντρωμένη παραγωγή, με τη μικρή κλίμακα και τη διαφοροποιημένη τεχνολογία με σεβασμό στα τοπικά οικοσυστήματα, αλλά και τη σύνδεση της παραγωγής με τον τόπο κατανάλωσης. Το κίνητρο του κέρδους πρέπει να δώσει τη θέση του στην ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών, είτε για κατανάλωση, είτε για παραγωγικές δραστηριότητες, με δημόσιες επενδύσεις, αλλά και επενδύσεις σε μορφές κοινωνικής οικονομίας με χρηματοδότηση μέσω τραπεζών ειδικού σκοπού. Σε αυτή μάλιστα την περίπτωση το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των επενδύσεων στο κοινωνικό-λαϊκό εισόδημα και στις θέσεις εργασίας μεγενθύνεται, ακριβώς λόγω της ευρείας διανομής του. Ταυτόχρονα, ο δημόσιος τομέας δεν μπορεί να ταυτίζεται με τα ορυκτά καύσιμα, την ιδιωτικοοικονομική λειτουργία και συνολικά με τους σχεδιασμούς και τη διοίκηση των προηγούμενων δεκαετιών, που συστηματικά τον απαξίωναν. Στον αντίποδα, πρέπει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών, την προώθηση των ΑΠΕ, τις δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα, την ανάπτυξη και

παραγωγή διαφοροποιημένης τεχνολογίας, διαδραματίζοντας πολλαπλώς ενεργό ρόλο στον ενεργειακό σχεδιασμό και στην προώθηση ενός συνολικού μετασχηματισμού του ενεργειακού μοντέλου με όρους εργατικού και κοινωνικού ελέγχου, σε διαρκή σύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες. Σε αυτό το πλαίσιο είναι δυνατόν να συγκροτηθεί ένα πλατύ μέτωπο ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ενέργειας μεταξύ: α) των εργαζομένων στις προς ιδιωτικοποίηση δημόσιες επιχειρήσεις β) πλατιών κοινωνικών στρωμάτων, με τοπικές επιτροπές πρωτοβουλίας και επίκεντρο την ενεργειακή φτώχεια και τη ραγδαία αύξηση των τιμολογίων γ) και των πρωτοπόρων δυναμικών τοπικών – οικολογικών κινημάτων που δίνουν σκληρούς αγώνες για την προστασία του περιβάλλοντος και των τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Μέσα από μια τέτοια ζωντανή διαδικασία πραγματικής κίνησης, όσμωσης και συγκέντρωσης κοινωνικών δυνάμεων σε ένα ριζοσπαστικό μέτωπο μπορεί να κερδηθεί η μάχη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και ταυτόχρονα να πάρει σάρκα και οστά, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, η συνολική πρόταση ριζικού κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού του ενεργειακού μοντέλου.

* Παρεκβατικά είναι σκόπιμο να σημειώσουμε ότι μέρος της πτώσης της ζήτησης στην υψηλή τάση, όχι της ανακοπής αύξησής της, οφείλεται στη μαζική διασύνδεση φωτοβολταϊκών (φ/β) στη μέση (ΜΤ) και χαμηλή τάση (ΜΤ) τα τελευταία δύο χρόνια. Το στοιχείο αυτό καθαυτό δεν είναι αρνητικό, τουναντίον. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η διείσδυση αυτή έγινε στο πλαίσιο του ανοίγματος της αγοράς και της εμπορευματοποίησης της ενέργειας, με κίνητρο την εξασφάλιση τεράστιων αποδόσεων κεφαλαίου (κέρδη) στους ιδιώτες επενδυτές Α.Π.Ε μέσω των εγγυημένων τιμών (Feed in Tariff). Συνεπώς δεν πρόκειται για το «μανιχαϊστικό» μη-δίλλημα ΑΠΕ: υπέρ ή κατά. Προφανώς απαιτείται ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ. Η σύγκρουση ανάγεται στο εάν η διείσδυση διενεργείται με ν/φ όρους αγοράς και κέρδους ή αντίθετα με όρους κοινωνικών αναγκών και προστασίας του περιβάλλοντος και των αντίστοιχων οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών όρων και μορφών, στο πλαίσιο της ενέργειας δημόσιο – κοινωνικό αγαθό. Οι συνέπειες αυτής της πολιτικής επιλογής συνιστούν ταξικά και οικολογικά μια εκ διαμέτρου αντίθετη ενεργειακή πολιτική.

1. Υπουργείο Ανάπτυξης, 1η Έκθεση για τον Μακροχρόνιο Σχεδιασμό της Ελλάδας 2008-2020, Αύγουστος 2007, σελ. 70 2. http://www.admie.gr/fileadmin/groups/EDRETH/ Monthly_Energy_Reports/energy_201304_ GR.pdf 3. ΥΠΕΚΑ: Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός, Οδικός χάρτης για το 2050, Μάρτιος 2012, σελ. 8 4. Tietenberg. T., Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων, Αθήνα, Gutenberg, 1998, τόμος Β’, σελ. 329 5. Κορωνίδης Α, ΑΔΜΗΕ, Εξελίξεις στο Ελληνικό Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, συνάντηση Εργασίας ΤΕΕ, 4-2013 6. Μηνιαίο Δελτίο Ειδικού Λογαριασµού ΑΠΕ&ΣΗΘΥΑ, ΛΑΓΗΕ ΑΕ, Απρίλιος 2013, σελ. 12 7. ΔΕΗ ΑΕ, Οικονομικά αποτελέσματα Έτους 2012, 2 Απρίλιου 2013 8. European Commission, Energy Challenges and Policy, Commission contribution to the European Council of 22 May 2013, pg. 3 9. European Commission, European Economy, Member States’ Energy Dependence: An Indicator-Based Assessment, April 2013, pg. 117 -126

ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ



22

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

διάλογοι

για τα «μικρά» υδροηλεκτρικά έργα Εδώ και αρκετό καιρό αναπτύσσεται στο χώρο της Αριστεράς ένας διάλογος για τα θέματα των υδροηλεκτρικών έργων. Ο διάλογος αυτός είναι φυσικά θεμιτός και μπορεί να αποβεί γόνιμος, αν οι διαφορετικές απόψεις που συμμετέχουν έχουν ειλικρινή διάθεση προωθητικών συνθέσεων, χωρίς εμμονές σε δογματικά επιχειρήματα. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που διατυπώνονται είναι αν υπάρχει επιστημονικό κριτήριο για το διαχωρισμό μικρών και μεγάλων έργων ώστε να κατατάσουμε στις ΑΠΕ μόνο τα πρώτα. Κατ’ αρχήν η υδροηλεκτρική τεχνολογία είναι ίδια στη θεωρία της (μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού σε μηχανική και στη συνέχεια σε ηλεκτρική), είτε για έργο 18 KW, είτε 18 εκατομ. KW (το μεγαλύτερο που κατασκευάζεται τώρα στην Κίνα). Το κριτήριο που ισχύει τώρα είναι μόνο το μέγεθος της ισχύος. Είναι ένα διοικητικό όριο, που θέτει η νομοθεσία χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, για να διαχωρίσει τον τρόπο πληρωμής της παραγόμενης ενέργειας. Δηλαδή κάτω από το όριο η ενέργεια απορροφάται κατά προτεραιότητα και πληρώνεται με διοικητικά ρυθμιζόμενη τιμή, ενώ πάνω από το όριο η απορρόφηση και η πληρωμή της διαμορφώνεται από την «ελεύθερη» αγορά. Στη χώρα μας ήταν αρχικά 5 MW, έγινε αργότερα 10 MW και σήμερα είναι 15 MW. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει επιστημονικά, ότι υπάρχει ποιοτική διαφορά ενός έργου 15 MW από ένα έργο 16 MW, ώστε το ένα να κατατάσσεται στις ΑΠΕ και το άλλο όχι. Το έργο του Λούρου (10 MW) ήταν το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό έργο της χώρας, όταν κατασκευάστηκε και τώρα κατατάσσεται στα μικρά. Το αναρρυθμιστικό φράγμα Αγ. Βαρβάρας στον ποταμό Αλιάκμονα είναι ένα μεγάλο φράγμα, στο οποίο υπάρχει και ένα μικρό υδροηλεκτρικό 0,7 MW. Το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό έργο της χώρας (Κρεμαστά 437 MW) είναι πολύ «μικρό» σε σχέση με το κινέζικο έργο που αναφέραμε (18.000 MW). Θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά ακόμη παραδείγματα που δείχνουν πόσο αυθαίρετο και αντιεπιστημονικό κριτήριο είναι το μέγεθος της ισχύος, το οποίο (με ποια δικαιολογία;) δεν ισχύει για άλλες μορφές ΑΠΕ, όπως η αιολική. Θα μπορούσε να υιοθετηθεί διαφορετικό κριτήριο όπως το ύψος του φράγματος υδροληψίας; Υπάρχουν πολλά παραδείγματα (ορισμένα όπως του Λούρου με φράγμα 30 μ. και της Αγ. Βαρβάρας με φράγμα 15 μ. αναφέρθηκαν), που απαντούν αρνητικά σε αυτή τη δυνατότητα. Τα προηγούμενα τουλάχιστον αμφισβητούν την επιστημονικότητα της διάκρισης του χαρακτήρα μικρών/μεγάλων υδροηλεκτρικών (αν είναι ανανεώσιμα ή όχι) με βάση οποιοδήποτε φυσικό μέγεθος. Η μόνη διάκριση που προέρχεται από το μέγεθος είναι ο χαρακτηρισμός σε ήπιες μορφές ή όχι, πράγμα που αφορά όλες τις ΑΠΕ και όχι μόνο τα υδροηλεκτρικά. Η μόνη ποιοτική διάκριση που αντικειμενικά υπάρχει είναι μεταξύ των έργων με ταμιευτήρα, που μπορεί να ρυθμίσει τη λειτουργία τους και των έργων χωρίς ταμιευτήρα, που λειτουργούν σύμφωνα με τη φυσική ροή, χωρίς δυνατότητα ρύθμισης. Τα έργα με ταμιευτήρα είναι έργα διαχείρισης νερού, που εξυπηρετούν πολλούς σκοπούς (αντιπλημμυρική προστασία, αρδεύσεις, υδρεύσεις κ.λπ., μεταξύ των οποίων και η ενέργεια), ενώ τα έργα χωρίς ταμιευτήρα είναι κυρίως ενεργειακά. Η ενέργεια που παράγουν έχει διαφορετικό χαρακτήρα (στα πρώτα είναι εγγυημένη, στα δεύτερα βραχυπρόθεσμα προβλέψιμη). Αλλά, όπως απάντησε ο αρμόδιος Ευρωπαίος Επίτροπος σε σχετική ερώτηση του Ν. Χρυσόγελου, «η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, η οποία δεδομένου ότι βασίζεται στην αξιοποίηση του φυσικού κύκλου του νερού δεν θα εξαντληθεί ποτέ, σε αντίθεση με τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με το άρθρο 2 εδάφιο α΄ της Οδηγίας για τις ΑΠΕ, το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από αυτές τις πηγές θεωρείται ως ανανεώσιμη μορφή ενέργειας». ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ μέλος της Γραμματείας Τμήματος Ενάργειας ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ

Η σαφής διάκριση μεταξύ των –απορριπτέων– μεγάλων και των μικρών υδροηλεκτρικών είναι δεδομένη για το οικολογικό κίνημα και όχι μόνο γι’ αυτό. Ωστόσο η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα προϋποθέτει την έρευνα σημαντικών παραμέτρων, οι οποίες ασφαλώς δεν είναι «τεχνικές» και ουδέτερες αλλά συνδέονται ευθέως με τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης της παραγωγής ενέργειας στη χώρα μας αλλά και το ειδικό βάρος του κατασκευαστικού κεφαλαίου. Ας αναφερθούμε με συντομία στις σημαντικότερες από τις παραμέτρους αυτές: Μέγεθος. Μέχρι το 1999 το νομικό όριο στη χώρα μας μεταξύ μικρών και μεγάλων ΥΗΣ ήταν 5 MW ενώ σήμερα, μετά από 2 διαδοχικές αυξήσεις, βρίσκεται στα 15, πολύ μεγαλύτερο από ό,τι ισχύει στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της Ε.Ε. Τεχνολογία. Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των σταθμών παραγωγής, που εκμεταλλεύονται τη φυσική ροή του νερού, και αυτών που το αποθηκεύουν σε ταμιευτήρες, απαιτούν την κατασκευή φραγμάτων και διακόπτουν, λιγότερο ή περισσότερο, τον υδάτινο κύκλο. Είναι ευνόητο ότι οι πρώτοι είναι πάντα μικρής ισχύος. Χωροθέτηση. Το Ειδικό Χωροταξικό για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θεσμοθετεί την εντατική εκμετάλλευση των ποταμών της ορεινής Ελλάδας. Τόσο η επιτρεπόμενη πυκνότητα, οι ελάχιστες δηλαδή αποστάσεις μεταξύ διαδοχικών έργων στο ίδιο υδατόρευμα όσο και η ανεμπόδιστη χωροθέτησή τους σε περιοχές κρίσιμες για τη βιοποικιλότητα και το τοπίο (λ.χ. περιοχές Νatura) αλλά και η υπεροχή του ΕΧΣ έναντι αντίθετων καθεστώτων χρήσεων γης μετατρέπουν την προσεκτική και διάσπαρτη χρήση σε γενικευμένο κανόνα χωρίς τα απαραίτητα όρια. Αξιολόηγηση συνεπειών. Όταν στο βωμό της διευκόλυνσης των επενδυτών προβλέπεται η μερική εκτροπή ποταμών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Αώου, ή αποκλείεται ο χαρακτηρισμός «ύδατα αναψυχής» για ολόκληρα κομμάτια ποταμών στα Σχέδια Διαχείρισης των Υδατικών Διαμερισμάτων, γίνεται φανερή η επικινδυνότητα για την οικολογική διαχείριση και ισορροπία. Συναίνεση τοπικών κοινωνιών. Εδώ πιά ψάχνουμε για ψύλλους στ’ άχυρα. Μάλιστα δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και αυτό το «χρύσωμα του χαπιού» που προβλέπει για τους κατοίκους των τοπικών κοινωνιών η νομοθεσία, η είσπραξη ανταποδοτικών τελών από έργα ΑΠΕ, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί. Συμπερασματικά, η πηγή ενέργειας μπορεί να είναι ανανεώσιμη αλλά η εφαρμογή της σε αρκετές περιπτώσεις εγκυμονεί σοβαρότατες οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις και η καταφατική απάντηση δεν είναι δεδομένη. Ένα μοντέλο διάδοσης των ΑΠΕ, αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας και κοινωνικού ελέγχου και σχεδιασμού προϋποθέτει διαφορετικά χαρακτηριστικά από τα ισχύοντα σήμερα. Ας αγωνιστούμε, στο όνομα των «ανανεώσιμων» κερδών, να μη γίνουν αναλώσιμα τα ποτάμια μας. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου, μέλος της Γραμματείας Τμήματος Περιβάλλοντος ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ

O

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

Το ερώτημα του τι είδος πόλης θέλουμε είναι αδιαχώριστο από το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε. Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ καλεί τα κοινωνικά κινήματα να κατοχυρώσουν το «δικαίωμά τους στην πόλη» - το δικαίωμα να ξαναφτιάξουν μια διαφορετική εικόνα για την πόλη.

23

Ντέιβιντ Χάρβεϊ: το δικαίωμα στην πόλη

ιδέες & θεωρία

Ποιες ποιότητες θα πρέπει να χαρακτηρίζουν μια βιώσιμη πόλη; Με το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού να ζει πλέον σε πόλεις, είναι ξεκάθαρο ότι δεν μπορούν να υπάρξουν λύσεις στα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα χωρίς μείζονες αναδομήσεις και αναδιατάξεις του τρόπου ζωής στην πόλη. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μια μοναδική «μαγική» λύση για τη δημιουργία μιας βιώσιμης πόλης. Χρειάζεται να εργαστούμε ταυτόχρονα πάνω στις διαφορετικές πτυχές της ζωής στην πόλη. Διακρίνω έξι ζητήματα ιδιαίτερης σημασίας, έχοντας επίγνωση ότι το πώς συνταιριάζουν και αλληλεπιδρούν τελικά καθορίζεται από το πώς εξελίσσεται μέσα στον χρόνο η σχέση πόλης και φύσης.

να ανακατασκευαστούν σε μια εντελώς διαφορετική εικόνα από αυτή που είναι κυρίαρχη σήμερα. Έχουμε δημιουργήσει έναν αστικό κόσμο μέσα στον οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε και στη διαδικασία κατασκευής αυτού του κόσμου ανακατασκευάσαμε τους ίδιους μας τους εαυτούς. Το ερώτημα σχετικά με το είδος της πόλης που θέλουμε είναι αδιαχώριστο από το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε. Η απόπειρα να αναδημιουργήσουμε τη ζωή στην πόλη (και κατά συνέπεια εμάς τους ίδιους) με βάση μια διαφορετική εικόνα προϋποθέτει μεγαλύτερο βαθμό εκδημοκρατισμού από αυτόν που υπάρχει σήμερα. Είναι επίσης κρίσιμο για όλα τα κοινωνικά κινήματα να κατοχυρώσουν το “δικαίωμά τους στην πόλη” - το δικαίωμα να ξαναφτιάξουν μια διαφορετική εικόνα για την πόλη. Αυτή η διαδικασία θα είναι συγκρουσιακή αλλά πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη. Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο από μια παθητική και φοβική συναίνεση για τη διατήρηση του υπάρχοντος στάτους κβο, που είναι βεβαίως μη βιώσιμο τόσο με περιβαλλοντικούς όσο και με κοινωνικούς όρους.

1. Τι είδους σχέση με τη φύση οραματίζεστε και με τι οικολογικό αποτύπωμα; Η πόλη θα πρέπει να ιδωθεί ως ένα αυτοτελές μεταβολικό και οικολογικό σύστημα και κατά συνέπεια ως ένα ζωντανό και όλο και πιο κυρίαρχο κομμάτι του φυσικού κόσμου στον οποίο ζούμε. Ενώ, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει κάτι το αφύσικο στη Νέα Υόρκη, οι ποιότητες του αστικού περιβάλλοντος που δημιουργούμε αποτελεί κεντρικό ζήτημα. Οι ποιότητες αυτές δεν αφορούν μόνο τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά επίσης τη διατήρηση ολόκληρου του οικοσυστήματος από το οποίο εν τέλει εξαρτόμαστε.

2. Το ζήτημα των τεχνολογιών είναι κρίσιμο. Τα πάντα, από τις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες, την παραγωγή ενέργειας, τις οικιακές συσκευές, την παροχή νερού και τη διαχείριση αποβλήτων (ανακύκλωση) μέχρι ζητήματα δημόσιας υγείας και οικιστικού και χωρικού σχεδιασμού - όλα αυτά απαιτούν προσεκτική αξιολόγηση σε σχέση με την οικολογία της πόλης.

3. Οι κοινωνικές σχέσεις και η κατανομή εργασίας συνδέονται ευθέως με τεχνολογικές επιλογές και με τη σχέση με τη φύση. Ο ανταγωνισμός της καπιταλιστικής ανάπτυξης είναι η κινητήρια δύναμη πολλών από τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας. Οι κοινωνικές ανισότητες και οι δομές διάκρισης φύλου, φυλής και εθνικότητας, που επιφέρει αυτός ο ανταγωνισμός, δεν ευνοούν πρακτικές βιωσιμότητας. Η πόλη μπορεί να αποτελέσει το πεδίο στο οποίο μπορούμε να εργαστούμε για την κατασκευή νέων υποδειγμάτων κοινωνικών σχέσεων, σε τοπικό και μητροπολιτικό επίπεδο.

4. Η οργάνωση των παραγωγικών συστημάτων σχετίζεται με την οργάνωση της κοινωνικής και τεχνικής διαίρεσης της εργασίας και με τις τεχνολογίες. Το σύστημα αυτό καθοδηγείται από ένα πολιτικό οικονομικό σύστημα στο οποίο οι καταναγκαστικοί νόμοι του ανταγωνισμού και οι αξίες της αγοράς αποκτούν προτεραιότητα έναντι του χώρου και του χτισμένου περιβάλλοντος. Η παραγωγή του χώρου και του χτισμένου περιβάλλοντος αλλά και οι αποφάσεις σχετικά με ποια αγαθά και υπηρεσίες θα πρέπει να παράγονται και κάτω από ποιες εργασιακές συνθήκες είναι θεμελιώδεις για το μετασχηματισμό της φύσης σε αστική ζωή. Πειράματα με νέα συστήματα παραγωγής και αναπαραγωγής είναι κρίσιμα στην αναζήτηση πιο βιώσιμων μορφών αστικοποίησης.

5. Η αστική εμπειρία αναδεικνύει συγκεκριμένες νοητικές συλλήψεις του κόσμου και των πολιτικών υποκειμενοτήτων. Αυτές οι νοητικές συλλήψεις μπορούν να μας μετατοπίσουν προς μια νέα αρχιτεκτονική, νέα κριτήρια σχεδιασμού και νέες οπτικές της ζωής στην πόλη. Οι νέες ιδέες

μπορεί να είναι υλική δύναμη στη δημιουργία της πόλης και χρειάζεται να απελευθερωθούν, για να εξερευνήσουν νέες κοινωνικές σχέσεις, νέες σχέσεις με τη φύση, νέες τεχνολογίες κλπ.

6. Οι ποιότητες της καθημερινής ζωής και η καλλιέργεια μιας αίσθησης ευημερίας (ή άγχους και δυσφορίας) της ζωής στο δρόμο, στην αγορά, στις γειτονιές, σχολεία, κατοικίες και χώρους εργασίας, κάνουν την πόλη ένα πεδίο συνάντησης, διασκέδασης, σκληρής δουλειάς και ανάπαυσης. Οι χάρες και αγωνίες της καθημερινής ζωής στους χώρους της πόλης, η μονοτονία της αστικής ρουτίνας, τα ερεθίσματα και η μπλαζέ συμπεριφορά, όλα είναι μέρος της καθημερινής ζωής που διαμορφώνει και τον αστικό ακτιβισμό. Την ίδια στιγμή, διαρκώς διαμορφώνεται αδιάκοπα από τεχνολογικές επιλογές, φυσικά γεγονότα (τυφώνες, σεισμούς, επιδημίες), τις ίδιες τις τεχνολογίες κ.λπ. Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι πως αυτά τα έξι στοιχεία συνεξελίσσονται με τον καιρό: όταν αλλάζει κάποιο από τα στοιχεία, δεν αργούν μετατοπίσεις και στα άλλα. Η πόλη πρέπει να ειδωθεί συνεπώς σαν ένα σύνολο πρακτικών σε όλες αυτές τις διαστάσεις. Οι προοπτικές δημιουργίας και επαναδημιουργίας της πόλης με βάση μια άλλη εικόνα και λογική είναι πάντοτε εδώ. Χρειάζεται να αδράξουμε αυτές τις προοπτικές για να μετασχηματίσουμε την πόλη σύμφωνα με τις επιθυμίες της καρδιάς μας. Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις για τις πόλεις ανά τον κόσμο; Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να ξεπεράσουμε τις παρωχημένες αντιλήψεις μας και να εκφράσουμε ένα διαφορετικό όραμα για την πόλη ως πολιτικό σώμα, ως ένα σύνολο πρακτικών που μπορούν

Ποιες είναι οι πιο υποσχόμενες ιδέες και πρωτοβουλίες που μπορούν να κάνουν πιο βιώσιμη τη ζωή στην πόλη; Η διεκδίκηση του δικαιώματος στην πόλη και το κίνημα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης είναι ελπιδοφόρα σημάδια. Όπως και οι προσπάθειες μεγαλύτερου εκδημοκρατισμού της αστικής διακυβέρνησης (στους προϋπολογισμούς και τον σχεδιασμό), αλλά και για να παρθεί πίσω η πόλη ως ένα ασφαλές περιβάλλον, που όλες οι ομάδες αναπτύσσονται και διεκδικούν μια θέση στον ήλιο.

μετάφραση-επιμέλεια: ο/τ



24

O

είδαμε... Η Χιλή προτίθεται να πουλήσει πηγές νερού της Παταγονίας στο Κατάρ; Μεγάλες διεθνείς αντιδράσεις προκάλεσε η δήλωση του Χιλιανού πρέσβη στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σύμφωνα με την οποία η Χιλή είναι διατεθειμένη να πουλήσει τεράστιες ποσότητες νερού στο Κατάρ τις οποίες μπορεί να αντλήσει από τα πεδία πάγου της Παταγονίας!

ικοτριβές

Μάιος 2013 – τ. 5

2064: Μια προαναγγελθείσα... βιο-κτονία στην Καμπάνια Σε εκτενές φωτο-ρεπορτάζ που δημοσίευσε πρόσφατα ο φωτογράφος Mauro Pagnano αποτυπώνει σε 63 εικόνες και στα επεξηγηματικά κείμενα που τις συνοδεύουν, την ανυπολόγιστη οικολογική και ανθρώπινη καταστροφή που έχουν προκαλέσει δεκαετίες ανεξέλεγκτης απόρριψης τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων στην Καμπάνια, την επαρχία της Νάπολης στην Νότια Ιταλία. Δείχνει τα διαλυμένα τοπία, τη ρυπασμένη γη και νερά, τους ανθρώπους που αρρωσταίνουν και πεθαίνουν... Οι ντόπιοι ακτιβιστές αναφέρονται πλέον στις επιπτώσεις της πολυετούς «κρίσης των σκουπιδιών»», που έχει προκληθεί και καλύπτεται από οικονομικά συμφέροντα, διαφθαρμένους πολιτικούς και τη Μαφία, ως «βιο-κτονία» – κατ’ αναλογία με τη γενοκτονία. Όπως αναφέρει έκθεση Ιταλικού δικαστηρίου, έως το 2064 η επιβάρυνση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής θα είναι τόσο μεγάλη που θα εξαφανίσει όλες τις μορφές ζωής στην περιοχή… Αξίζει να δείτε στο διαδίκτυο αυτή τη δουλεία που είναι σαν γροθιά στο στομάχι: Περισσότερες πληροφορίες: http://mauropagnanophotographer.viewbook.com/album/2064-aforetold-bio-cide

Το Κατάρ έχει αυτή τη στιγμή (2012) τη μεγαλύτερη κατανάλωση νερού ανά κάτοικο ενώ είναι η χώρα με ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα βροχοπτώσεων παγκόσμια. Η μεγάλη κατανάλωση έχει προφανώς να κάνει με τη συντήρηση των φαραωνικών εγκαταστάσεων τουρισμού και αναψυχής με πραγματικά άσκοπη χρήση νερού. Από την άλλη να σημειώσουμε ότι ήδη στην Παταγονία ιδιωτικές εταιρίες έχουν ξεκινήσει προγράμματα εκμετάλλευσης των πεδίων πάγου για την δέσμευση και μετέπειτα πώληση νερού. Κατά τους ίδιους η επένδυση είναι οικονομικά βιώσιμη για τη Λατινική Αμερική αλλά δεν ξέρουν κατά πόσο θα είναι το ίδιο και με τα υπερπόντια ταξίδια (βλ. Κατάρ). Για το οικολογικό αποτύπωμα αυτής της πρακτικής ούτε λόγος…

Διαδηλώσεις ενάντια σε εργοστάσιο χημικών στην Κίνα Χιλιάδες Κινέζοι συμμετείχαν σε δύο διαδηλώσεις μέσα στο Μάιο ενάντια στην ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων από εργοστάσιο χημικών στην πόλη Κουνμίνγκ στα νότια της χώρας. Οι κάτοικοι της πόλης διαδηλώνουν εναντίον της παραγωγής παραξυλενίου, μιας χημικής ουσίας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή υφασμάτων και πλαστικών μπουκαλιών. Σε πολλά σημεία της Κίνας γίνονται παρόμοιες διαδηλώσεις τον τελευταίο χρόνο, καθώς η χημική ουσία παραξυλένιο θεωρείται υπεύθυνη για τεράστιες μολύνσεις και αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου στη χώρα. Ήδη σε πόλεις όπως η Νινγκμπο και η Νταλιάν έχουν ανασταλεί προγράμματα για τη λειτουργία πετροχημικών εργοστασίων παραγωγής παραξυλενίου μετά από σημαντικές και πολυήμερες διαδηλώσεις.

Εξορύξεις χρυσού τώρα και στα βάθη της θάλασσας! Ο πυρετός του χρυσού φαίνεται πως κτυπάει και τους ωκεανούς καθώς η όρεξη των εταιριών που δραστηριοποιούνται στις «χρυσές εξορύξεις» άνοιξε για τα καλά. Στα μέσα Μαΐου δημοσιεύτηκε έκθεση της Διεθνούς Αρχής των Θαλάσσιων Βυθών των Ηνωμένων Εθνών (ISA) στην οποία αναφέρεται το πλαίσιο το οποίο πρέπει να εφαρμόζεται προκείμενου οι εξορύξεις (που σε καμία περίπτωση δεν αποτρέπονται) να γίνουν με «περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο». Η μελέτη αναφέρει ότι το δυναμικό για την αξιοποίηση υποθαλάσσιων αποθεμάτων είναι υψηλότερο από ό, τι οποιαδήποτε στιγμή στο παρελθόν και οι πρώτες εξορύξεις μπορούν να ξεκινήσουν το 2016. Κίνητρα για τις υποθαλάσσιες εξορύξεις είναι οι συνεχώς αυξανόμενες τιμές των πολύτιμων μετάλλων, η υψηλή κερδοφορία των εταιρειών εξόρυξης και η μείωση των αποδόσεων των χερσαίων κοιτασμάτων. Η Κίνα έχει ήδη σχεδιάσει ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο σταθμό εξόρυξης, ενώ βιομηχανικοί κολοσσοί, όπως η Lockheed Martin, έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για εξορύξεις σε Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό. Άντε και στο φεγγάρι....

Όχι στις εξορύξεις ουρανίου στη Γροιλανδία! Σαράντα οκτώ ΜΚΟ από όλο τον κόσμο καλούν τις κυβερνήσεις της Γροιλανδίας και της Δανίας να συνεχίσουν την πολιτική της μηδενικής ανοχής ουρανίου στη δανική σφαίρα. Οι δύο κυβερνήσεις έχουν πρόσφατα ανακοίνωσει ότι προτίθενται να άρουν την απαγόρευση εξόρυξης ουρανίου στη Γροιλανδία θέλοντας να εκμεταλλευθούν τα πλούσια κοιτάσματα της περιοχής. Οι ακτιβιστές/τριες που αντιδρούν, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου καθώς οι σχεδιαζόμενες δραστηριότητες στην περιοχή θα αφήσουν πίσω τους εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων που περιέχουν ραδιενεργές τοξικές ουσίες. Απο την άλλη, υπογραμμίζουν, ότι η ουσία του ζητήματος βρίσκεται στην προσπάθεια της Δανίας να αναπτύξει πυρηνικό πρόγραμμα –με εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ουρανίου–, σχέδιο που είχε εγκαταλειφθεί από το 1985.