Οικοτριβές #6

παραγωγική ανασυγκρότηση

για τις ανάγκες των πολλών

O

ικοτριβές Ιούνιος 2013, τ. 6

συζητώντας για το αύριο Η ανατροπή του «υπάρχοντος» συνεπάγεται αναπόδραστα τη σκιαγράφηση του μέλλοντος, την πραγματική κίνηση στο παρόν που μορφοποιεί το αύριο. Όσοι και όσες βρίσκονται σήμερα «στο δρόμο» για τη ανατροπή των αστικών μνημονιακών πολιτικών λιτότητας, αντιμετωπίζουν ευθέως την πρόκληση και το καθήκον διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών και των κριτηρίων της «διεξόδου». Στην περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης, καθώς μεγάλα τμήματα της κοινωνίας βυθίζονται στην εξαθλίωση, οι μηχανισμοί συναίνεσης καταρρέουν και οι «βεβαιότητες» και ισορροπίες του παρελθόντος αίρονται.

Η δε «επιστροφή στο παρελθόν» είναι ανέφικτη· εξάλλου ο ίδιος ο δρόμος της «ανάπτυξης» που ακολουθήθηκε εμπεριείχε τον προορισμό που δραματικά βιώνουμε. Σε αυτό το τεύχος επιχειρούμε να συμβάλλουμε από τη σκοπιά μας, στο διάλογο για τις αρχές, τους στόχους, τα μέσα και τα κοινωνικά υποκείμενα μιας διαδικασίας παραγωγικής-οικονομικής ανασυγκρότησης που θα θέτει ως προτεραιότητα την ικανοποίηση των συλλογικών αναγκών. Πέρα από επιθετικούς προσδιορισμούς που τείνουν, συχνά, να εξωραΐσουν το περιεχόμενο της υπαρκτής «ανάπτυξης», απαιτείται η ριζική επανανοηματοδότηση του πυρήνα

της με άξονες: τις κοινωνικές ανάγκες, την προστασία του περιβάλλοντος, την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, τη διεύρυνση της δημοκρατίας στην ίδια την παραγωγή και στην οικονομία και σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού και του πολιτικού. Από τη σκοπιά μας δεν φιλοδοξούμε να παρουσιάσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα των προσεγγίσεων που απαντώνται σήμερα στο σχετικό διάλογο στην Αριστερά και στο κίνημα – κάτι τέτοιο θα ήταν εξάλλου αδύνατο. Επιδιώκουμε να αναδείξουμε πτυχές των ζητημάτων που τίθενται, να παρουσιάσουμε κατευθύνσεις, ανοιχτά ζητήματα και προβληματισμούς.

Ανοίγουμε το διάλογο για ζητήματα και όρους ιδεολογικά φορτισμένους που απασχολούν σήμερα το κίνημα και την αριστερά, όπως ανάπτυξη, αειφορία, επάρκεια, αυτάρκεια, σχεδιασμός, αποκέντρωση, συνεργατισμός, σύνδεση τοπικού με παγκόσμιο, ολιστική προσέγγιση, κοινωνικός-οικολογικός μετασχηματισμός κ.α. Έννοιες που επανακαθορίζονται σε κάθε ιστορική συγκυρία από τα δρώντα υποκείμενα, από τους στόχους και τις ανάγκες τους. Σε κάθε περίπτωση, ένα πολιτικό σχέδιο της ριζοσπαστικής αριστεράς δεν μπορεί συνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

παρά να επιχειρήσει τη ριζική επανανοηματοδότηση των εννοιών και των εκφράσεων που χρησιμοποιεί, ώστε να μη φαντάζει απλά ένα αντεστραμμένο είδωλο του κυρίαρχου λόγου, αλλά να ανταποκρίνεται στις πολιτικές και ταξικές προτεραιότητες της πολιτικής της παρέμβασης. Παραδοχές του κυρίαρχου λόγου, λ.χ. «δεν παράγουμε τίποτα», «να βγούμε από την κρίση με την

Ιούνιος 2013 – τ. 6

εκμετάλλευση των εγχώριων πόρων», «να επιδιώξουμε την ανταγωνιστικότητα και τον εξαγωγικό χαρακτήρα» κ.ά. δεν μπορούν απλά να αναπαράγονται και να λαμβάνονται ως δεδομένες... Και βέβαια, αναγκαίο κριτήριο και συνθήκη για το οποιοδήποτε χειραφετητικό σχέδιο ανασυγκρότησης αποτελεί η συνάρθρωση των στόχων και του περιεχομένου

του, με το ίδιο το ιστορικό κοινωνικό μπλοκ που θα πάρει την ευθύνη να το σχεδιάσει και να το υλοποιήσει. Η κατεύθυνση και οι επιλογές για την ανασυγκρότηση της οικονομίας δεν είναι δυνατό να διαμορφώνονται «επιτελικά», σε συνθήκες (κομματικού ή κυβερνητικού) εργαστηρίου, αλλά από την ίδια την κοινωνία και με βάση τις εκφρασμένες ανάγκες της. Το ερώτημα «από

ποιους και προς όφελος ποιών» προσεγγίζεται μόνο μέσα από τη διεύρυνση της δημοκρατίας, την άμεση συμμετοχή, νέες μορφές κοινωνικού και εργατικού ελέγχου, συνελεύσεις, συλλογικούς (αντι)θεσμούς σε αποκεντρωμένο, περιφερειακό, αλλά και διεθνές επίπεδο.

ταλισμού και κλιματικής αλλαγής είναι δεδομένη. Ακόμα και όταν συζητάμε για το μέλλον που διεκδικούμε, η αναφορά στην κλιματική αλλαγή είναι ανύπαρκτη, παρολο που οδηγούμε με σιγουριά τον πλανήτη προς συνθήκες αντίξοες για τη διατήρηση της ζωής για την πλειοψηφία των έμβιων όντων, συμπεριλαμβανομένου και του είδους μας. Αναγνωρίζω πως όταν ξεκινώ να μιλώ ή να γράφω για τις επιπτώσεις της (ανθρωπογενούς) κλιματικής αλλαγής και για την άμεση αναγκαιότητα περιορισμού της, κατηγορούμαι ευθέως για κινδυνολογία· πώς αναφέρομαι σε κάτι μακρινό, σε κάτι που αφορά μόνο το Μπαγκλαντές και το Τουβαλού ή σε θεωρίες συνομωσίας για μυστικά κέντρα εξουσίας που δημιούργησαν το μύθο της κλιματικής αλλαγής για να κερδοφορήσουν (λες και περίμεναν αυτό). Σίγουρα η κινδυνολογία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελέσει το κύριο επιχείρημα για τα κοινωνικά κινήματα που συνδέουν τον καπιταλισμό με την κλιματική αλλαγή, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τα

κινήματα νερού δεν χρειάζονται ως επιχείρημα τη λειψυδρία και το φόβο της διακοπής της παροχής νερού για τον αγώνα ενάντια στην ιδιωτικοποίησή του. Η κλιματική αλλαγή είναι πρωτίστως ένα πολιτικό πρόβλημα, το οποίο σχετίζεται άμεσα με την ανισοκατανομή του πλούτου, την κοινωνική δικαιοσύνη και με τις τρέχουσες δομές παραγωγής και κατανάλωσης σε μια καπιταλιστική οικονομία. Ο καπιταλισμός όχι μόνο δε λαμβάνει υπόψη του το πεπερασμένο των φυσικών πόρων και τις επιπτώσεις από την υπερεκμετάλλευσή τους αλλά κερδοφορεί και απ’ αυτό μέσα από τη δημιουργία νέων αγορών, όπως συμβαίνει και με τον άνθρακα. Γιατί λοιπόν η κλιματική αλλαγή πρέπει να είναι στην ατζέντα των κοινωνικών κινημάτων και ειδικά τώρα; Επειδή ουσιαστικά μόνο η αριστερά μπορεί να απαντήσει στην κλιματική κρίση και να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ζωής σε αυτόν τον πλανήτη (ζωής και όχι επιβίωσης), μέσα από αγώνες της για την κοινωνική δικαιοσύνη

και ενάντια στην ανισοκατανομή του πλούτου και την οικονομία της αγοράς. Μια αριστερή πολιτική που δεν συνδέεται με δημόσιες (φευ) εξορύξεις υδρογονάνθρακων και δεν θυσιάζει τοπικές κοινωνίες για την παροχή ενέργειας αλλά προσβλέπει στη δημοκρατικοποίηση της ενέργειας και τη δημιουργία ενός εναλλακτικού μοντέλου οργάνωσης που θα είναι επικριτικό στο υπάρχον σύστημα παραγωγής και διανομής. Τα μουρμουρητά που αναφέρονται σε επίκαιρους και μη αγώνες χτίζουν μια ιεραρχία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργεί διαχωριστικές γραμμές αντί να συνδέει τις παθογένειες του καπιταλιστικού συστήματος και να δυναμώνει τα επιχειρήματά μας για την ανατροπή. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως πριν από δύο χρόνια δεν φανταζόμασταν πως σε κάθε γωνιά της Ελλάδας θα φωνάζαμε όλοι μαζί «θέλουμε τα δάση, τη γη και το νερό και όχι ένα τάφο φτιαγμένο από χρυσό».

Η συντακτική ομάδα

το σχόλιο του μήνα Υπάρχει ένα αγγλικό ρητό που λέει «πες στο κοινό κάτι που γνωρίζει ήδη και θα σε ευχαριστήσει για αυτό· πες του όμως κάτι καινούργιο και θα σε μισήσει». Αυτό το ρητό σκεφτόμουν καθώς έφευγα από την ομιλία της Ναόμι Κλάιν στο αντιεξουσιαστικό φεστιβάλ του B-fest στην Αθήνα πριν από περίπου ένα μήνα. Ένα πλήθος από μουρμουρητά περπατούσε δίπλα μου, φεύγοντας από το κατάμεστο προαύλιο, αντιδρώντας όχι για τη δίωρη, ίσως και τρίωρη ομιλία, αλλά για το θέμα της. Η Ναόμι Κλάιν δεν αναφέρθηκε, όπως αναμενόταν από ένα μεγάλο μέρος των παρευρισκόμενων, στο δόγμα του σοκ και το πώς εφαρμόζεται στην Ελλάδα, αλλά στη σχέση της κλιματικής αλλαγής με τον καπιταλισμό και τη δημόσια συμμετοχική διαχείριση και τον εργατικό έλεγχο ως τη μόνη διέξοδο από την κλιματική κρίση. Η ομιλία της όμως καταχωρήθηκε ως ανεπίκαιρη για τα προβλήματα της Ελλάδας από τους συντρόφους που βρέθηκαν στο B-fest. Η κλιματική αλλαγή, λέγανε τα μουρμουρητά, είναι ζήτημα που απασχολεί τους δυτικούς αστούς, όσους έχουν λύσει το βιοποριστικό τους πρόβλημα και ασχολούνται με τα συναφή με ΜΚΟ θέματα, δεν έχει αντίκρισμα σε μια χώρα που βάλλεται από ιδιωτικοποιήσεις, την κατάργηση των εργασιακών δικαιωμάτων και την αυξανόμενη φτώχεια. Η αποτυχία αριστερής πρότασης ή/και κινηματικών διεκδικήσεων για τον περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας και η αδυναμία κατανόησης της δυναμικής που θα μπορούσε να πάρει η αδιαμφισβήτητη διασύνδεση του καπι-

Δ.Σ.

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Γιώργος Βελεγράκης, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Σίσσυ Πετράκου, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα Αναμένουμε σχόλια, προτάσεις και άρθρα στο email: oikotrives@gmail.com Πηγές, σχολιασμός και επιπλέον κείμενα στο blog oikotrives.wordpress.com

3 περιβαλλοντισμός και «Κομμούνα της Ταξίμ» 4 χαζεύοντας το πύρινο μέτωπο 5 «καλαφατίσματα» δασικής πολιτικής 6 ο Ασωπός να ξαναγίνει ποτάμι 7 Καϊάφας & Κυπαρισσιακός κόλπος 8 συνελεύσεις Alter Summit Αθήνας 9-16 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ για τις ανάγκες των πολλών - ποιος έφαγε την πίτα της ανάπτυξης - κυβέρνηση της αριστεράς - για την ανασυγκρότηση της περιφέρειας - πρωτογενής τομέας - ΑΠΕ για την οικολογία/ οικονομία - μεθολογικά της παραγωγικής αναδιάρθρωσης - κίνημα ανασυγκρότησης - πράσινος μετασχηματισμός

17 διάσωση των Λουτρών Ελευθερών 18 διαχείριση απορριμμάτων με ΣΔΙΤ 19 διαδημοτική συνεργασία / τοπικές εταιρειες πολυμετοχικής βάσης 20 νησιωτικοί μεταναστατευτικοί σταθμοί για τα πουλιά 21 διάλογοι για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στο Ιόνιο 22-23 λεξιλόγια της οικονομίας 24 είδαμε... τώρα

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

03

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΜΟ

στην «Κομμούνα της Ταξίμ» Υποστηρίζεται από ερευνητές ότι η περιβαλλοντική πολιτική αφορά περισσότερο την κοινωνία και λιγότερο το περιβάλλον, διότι πάνω απ’ όλα διαμορφώνει την κοινωνία. Συνεκδοχικά η συλλογική δράση που εστιάζει στην περιβαλλοντική προστασία δεν είναι αμιγώς περιβαλλοντική. Συμπεριλαμβάνει και ευρύτερα αιτήματα αναδιαμόρφωσης της κοινωνίας. Γι’ αυτό και προκρίνουν τον όρο «διαπεριβαλλοντική» συλλογική δράση την οποία ορίζουν ως δράση η οποία υπερβαίνει το στενό καθορισμό του όρου «περιβάλλον» καθιστώντας την μ’ αυτόν τον τρόπο μια δράση πολυδιάστατη. Η αναλυτική δύναμη αυτού του όρου γίνεται εμφανής σε περιπτώσεις κινημάτων όπως αυτό της Ταξίμ αφού η έννοια του «διαπεριβαλλοντισμού», όπως έχει αναλυθεί παραπάνω, απαντά με τον πιο σαφή τρόπο στην απορία που είχε πολύς κόσμος τις πρώτες μέρες της τουρκικής εξέγερσης ο οποίος αναρωτιότανε πώς είναι δυνατόν το ξερίζωμα δυο δέντρων να πυροδοτήσει μια τέτοια δυναμική. «Δεν πρόκειται πια για δυο δέντρα» μου είπε ένας φίλος προχθές στην Ταξίμ. Δεν επρόκειτο ποτέ μόνο για δυο δέντρα θα συμπλήρωνα εγώ. Εδώ και δεκαετίες τα κινήματα που υπάρχουν σ’ όλη τη χώρα με αφορμή περιβαλλοντικά ζητήματα δεν εξαντλούν τη δράση τους σε στενά περιβαλλοντικά επίδικα. Αντιθέτως θέτουν ευρύτερα ζητήματα δημοκρατίας, άσκησης πολιτικής, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικής χειραφέτησης. Αυτά τα κινήματα είναι πάρα πολλά και σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας. Η εξέγερση της Ταξίμ αποτελεί τη συνάντηση και την έκβαση της ύπαρξης όλων αυτών των κινημάτων τα οποία είναι ορατά παρόλη την καταστολή τους εδώ και τέσσερις περίπου δεκαετίες. Μερικά παραδείγματα τέτοιων κινητοποιήσεων είναι η υπόθεση του πυρηνικού εργοστασίου στο Akkuyu, μία περιοχή στα παράλια της Τουρκίας, η οποία ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων στο εσωτερικό της χώρας το 1976 αλλά δυνάμωσε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Η σθεναρή αντίδραση των κατοίκων οδήγησε την κυβέρνηση στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος το 1999 το αποτέλεσμα του οποίου ήταν η απόρριψη της κατασκευής του εργοστασίου με 84%. Ωστόσο παρά τη συντριπτική πλειοψηφία ενάντια στο εργοστάσιο, η σημερινή κυβέρνηση υπέγραψε το 2010 μνημόνιο συνεργασίας με τη ρωσική κυβέρνηση για την κατασκευή του. Ο αγώ-

νας από την πλευρά των κατοίκων ενάντια σ’ αυτή την απόφαση συνεχίζεται. Μια δεύτερη περίπτωση είναι η κινητοποίηση ενάντια στις «κατεδαφίσεις του Πέρα» στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, στην πρώτη δηλαδή απόπειρα αναμόρφωσης της περιοχής Beyoğlu στην οποία ανήκει και η πλατεία Ταξίμ. Το κίνημα αυτό δεν ήταν τόσο ευρύ όσο αυτό του Akkuyu, έμεινε όμως στην ιστορία ως ένα κίνημα το οποίο εστίαζε στην προστασία του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα της πολιτισμικής κληρονομίας της περιοχής μιας και τα κτίρια που κατεδαφίστηκαν προκειμένου να κατασκευαστούν οι μεγάλες οδικές αρτηρίες που οδηγούν στην πλατεία είχαν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Παρόμοια είναι και η κινητοποίηση ενάντια στην κατασκευή της «Τρίτης Γέφυρας» του Βοσπόρου, η οποία γεννήθηκε το 1998 από τους κατοίκους της περιοχής του Αρναβούτκιοϊ (Arnavutköy). Η κίνηση αυτή αφορά όχι μόνο την περιβαλλοντική καταστροφή των περιοχών όπου θα τοποθετηθούν οι πυλώνες της γέφυρας αλλά θέτει και ζητήματα πολιτισμικής κληρονομιάς, μιας και οι όχθες του Βοσπόρου έχουν χαρακτηριστεί ως προστατευόμενη περιοχή πολιτισμικής κληρονομιάς από διεθνείς οργανισμούς όπως η UNESCO, αλλά και ευρύτερα ζητήματα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη βάση του ποιος έχει δικαίωμα να αποφασίσει για ένα έργο υποδομής, το οποίο θα αλλάξει δραστικά τη ζωή των κατοίκων σε μια περιοχή. Τα ίδια ζητήματα θέτουν και οι κάτοικοι των περιοχών της Νοτιοανατολικής Τουρκίας στην οποία ένα τεράστιο έργο κατασκευής υδροηλεκτρικών φραγμάτων, το Gap Projesi, είναι η αιτία για την εκκένωση ολόκληρων χωριών, την καταστροφή δασών και τη βύθιση σημαντικών αρχαιολογικών χώρων. Παρόμοια περίπτωση, που μας θυμίζει πολύ τις Σκουριές, αποτελεί και η περιοχή της Περγάμου, όπου οι κάτοικοι αντιδρούν στη λειτουργία ορυχείου χρυσού και την καταστροφή του περιβάλλοντος και ειδικά του υδροφόρου ορίζοντα εξαιτίας της χρήσης κυανίου που χρησιμοποιείται για την εξόρυξη του μετάλλου. Όλες οι παραπάνω συλλογικές δράσεις δεν μένουν στο στενό περιβαλλοντικό καθορισμό του ζητήματος. Θέτουν ευρύτερα ζητήματα τα οποία αφορούν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, στον εκδημοκρατισμό της, στην καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτωνμ όπως αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα από το βίαιο απεντοπισμό τους

από τον τόπο τους καθώς και ζητήματα που αφορούν στο σεβασμό της ιστορίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς των περιοχών που πλήττονται από τέτοιες αποφάσεις.

Η Ταξίμ κομμάτι ευρύτερων εθνικών και διεθνών κινημάτων Υπό αυτό το πρίσμα λοιπόν η ανάλυση τέτοιων κινητοποιήσεων ως διαπεριβαλλοντικές βοηθά να κατανοήσουμε γιατί η τουρκική εξέγερση των δύο τελευταίων εβδομάδων έχει πάρει τα χαρακτηριστικά ενός ριζοσπαστικού κινήματος. Αφενός μεν διότι η Ταξίμ αυτή τη στιγμή αποτελεί ένα σημείο συνάντησης τέτοιων κινητοποιήσεων οι οποίες έχουν πολύ ευρύτερα και όχι αμιγώς περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Αφετέρου δε διότι κατέστη δυνατό, εξαιτίας αυτής της ευρύτητας των αιτημάτων, ομάδες μη-περιβαλλοντικές καθώς και ριζοσπαστικά αριστερά κόμματα αλλά και ομάδες που ανήκουν στον ευρύτερο αντιεξουσιαστικό χώρο να βρουν κοινό σημείο αναφοράς και να συντονίσουν τη δράση τους. Το σημείο στο οποίο όλες αυτές οι ομάδες συμφωνούν είναι η αντιμετώπιση και η αντίδραση ενάντια στον αυταρχισμό της κυβέρνησης είτε αυτός αφορά –φαινομενικά– θρησκευτικό είτε νεοφιλελεύθερο συντηρητισμό. «Θέλουμε να μας σεβαστούν. Να σεβαστούν τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματά μας καθώς και το δικαίωμά μας στην πόλη» δήλωσε στο καναδικό ράδιοτηλεοπτικό δίκτυο CBC η κοινωνική ανθρωπολόγος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Sabancı, Leyla Neyzi. «Ο κόσμος δε φεύγει. Στο παρελθόν η αστυνομία μπορούσε να διαλύσει μια διαδήλωση με δακρυγόνα και αύρες. Αυτή τη φορά ο κόσμος είναι ανυποχώρητος. Έχουν μαζευτεί πάρα πολλά και για πάρα πολλά χρόνια» μου είπε ένας φίλος μέλος του συνδικάτου DİŞK. Σήμερα που γράφω αυτό το κείμενο είναι Δευτέρα 17 Ιουνίου. Η αστυνομία έχει διαλύσει τους διαδηλωτές του Πάρκου Γκεζί και η διέλευση στην πλατεία και στους

γύρω δρόμους είναι εξαιρετικά ελεγχόμενη. Ωστόσο οι διαδηλωτές δεν το βάζουν κάτω. Η «κομμούνα της Ταξίμ» όπως αναφέρονται στις δράσεις τους οι διαδηλωτές είναι γεγονός. «Για δύο εβδομάδες καταφέραμε να υλοποιήσουμε το δικαίωμά μας στην πόλη» γράφει μια διαδικτυακή φίλη. Με αλληλεγγύη με, ανθρωπιά με αυταπάρνηση. «Εχτές κοιμήθηκα μόνο τρεις ώρες στο λόμπι ενός ξενοδοχείου. Οι ξενοδόχοι γύρω από την Ταξίμ μας έχουν στηρίξει πολύ αυτές τις μέρες» μου είπε ένας φίλος ενώ είχαμε καταφύγει σ’ ένα καφέ για να αποφύγουμε τα δακρυγόνα. Κλείνοντας αυτό που γίνεται σαφές από μια εξέγερση σαν την εξέγερση της Πλατείας Ταξίμ, είναι πως οι διαπεριβαλλοντικές κινητοποιήσεις δεν είναι μόνο κινητοποιήσεις που διατυπώνουν πολύ περισσότερα και ευρύτερα αιτήματα από την περιβαλλοντική προστασία. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο είναι κομμάτι ευρύτερων κοινωνικών κινημάτων σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο. Γι’ αυτό η τουρκική εξέγερση θα πρέπει να αναλυθεί ως κομμάτι του αντικαπιταλιστικού κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, των κινημάτων των αγανακτισμένων, εν μέρει της αραβικής άνοιξης και γενικότερα κινημάτων κοινωνικής χειραφέτησης. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο υπάρχει πάντα συσχετισμός από την πλευρά των ακτιβιστών με άλλες κινητοποιήσεις. Η αλληλεγγύη που εκφράστηκε λόγου χάρη αυτές τις μέρες ανάμεσα στους εξεγερμένους της Ταξίμ και τους Ελληνες που διαδήλωσαν για την ΕΡΤ διόλου τυχαία δεν ήταν και λίγο έχει να κάνει με το ότι αυτές οι κινητοποιήσεις συνέπεσαν χρονικά. Τα αντανακλαστικά και το περιεχόμενο των συνθημάτων σχετικά με τον ταξικό χαρακτήρα για παράδειγμα και των δύο περιπτώσεων καταδεικνύει ακριβώς αυτή τη συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα σ’ όλα αυτά τα επιμέρους, περιβαλλοντικά και μη, κινήματα. ΑιμιλΙα ΒουλβοΥλη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Φατίχ



O

04

ικοτριβές

χαζεύοντας το πύρινο μέτωπο

να προελαύνει

Η αντιπυρική περίοδος, που ξεκίνησε την 1η Μαΐου και ολοκληρώνεται την 31η Οκτωβρίου, βρίσκει τον κρατικό μηχανισμό που ασχολείται με την προστασία του φυσικού πλούτου για άλλη μια φορά απροετοίμαστο. Το φετινό καλοκαίρι θα είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά δύσκολο. Η κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού εξαιτίας της υποχρηματοδότησης, της αρτηριοσκληρωτικής και γραφειοκρατικής διοίκησης δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Σε συνθήκες κρίσης η προστασία των περιβαλλοντικών πόρων και αγαθών είναι επιτακτική ανάγκη. Η συσσωρευμένη βιομάζα στα δάση μας φέτος τα έχει μετατρέψει σε εν δυνάμει πυριτιδαποθήκες. Τα δάση μας, κατά πλειοψηφία χωρίς διαχειριστικά σχέδια, χωρίς καθαρισμούς δασικών δρόμων - οδικών δικτύων - αντιπυρικών ζωνών, λόγω της ελλιπούς χρηματοδότησης από τις συναρμόδιες υπηρεσίες, μαζί με τις τεράστιες ελλείψεις στο Πυροσβεστικό Σώμα, είναι ουσιαστικά απροστάτευτα.

Ποιος βάζει τις φωτιές σ’ αυτή τη χώρα; Δύσκολη απάντηση και οι μονοσήμαντες απαντήσεις μπορεί να είναι και επικίνδυνες… Οι πυρομανείς, όσοι καίνε ξερόχορτα από άγνοια, ο εξ ανατολών «εχθρός» της χώρας, μυστικοί πράκτορες, καταπατητές φιγουράρουν πάντα ως σε τίτλους εφημερίδων και site μετά από μεγάλες καταστροφές. Μπορεί να είναι εν μέρει σωστές, μπορεί να είναι και απολύτως λάθος. Υπάρχουν δύο αντικειμενικά δεδομένα στο δασικό οικοσύστημα της χώρα μας που ευνοούν την εμφάνιση των δασικών πυρκαγιών. Η πυρόφιλη βλάστηση και οι άνεμοι σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες, όμως το μέγεθος των καταστροφών εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές στη δασοπροστασία όπου η πρόληψη επιβάλλεται να έχει κυρίαρχη θέση. Πρόληψη δεν είναι μόνο τα

Ιούνιος 2013 – τ. 6

ταστροφική δασική πολιτική, που έβλεπε τα δάση ως οικόπεδα και όχι ως μια φυσική κληρονομιά, που χρήζει προστασίας. Κρίθηκε και απέτυχε ένα προβληματικό μοντέλο δασοπυρόσβεσης που στηρίζεται μόνο σε εναέρια μέσα, δεν έχει επιστημονική βάση, δεν έχει σχέδια αντιμετώπισης των κινδύνων, δεν αξιοποιεί τη Δασική υπηρεσία, δεν χρησιμοποιεί χάρτες. Κρίθηκε και απέτυχε παταγωδώς, ένας μηχανισμός αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών.

Η λιτότητα που «καίει»

διαχειριστικού χαρακτήρα μέτρα, αλλά κυρίως τα νομικού χαρακτήρα μέτρα που οφείλουν να ορίζουν το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των δασών και η εφαρμογή των νόμων να μην αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες και να μην κλείνει το μάτι στους καταπατητές. Στην Ελλάδα έχουμε μια πικρή παράδοση πολλών δεκαετιών θεσμικής ομίχλης που ευνοεί την παραβατικότητα και εμμέσως τις δασικές πυρκαγιές. Σύμφωνα με ενημέρωση στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής, ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών με βάση στατιστικά στοιχεία είναι περίπου 10.000 πυρκαγιές το χρόνο, που σημαίνει κατά μέσο όρο γύρω στα 540.000 στρέμματα καμένες εκτάσεις.

Κατώτεροι των περιστάσεων Για άλλη μια χρονιά ο κρατικός μηχανισμός είναι ανέτοιμος να ανταποκριθεί στις ανάγκες προστασίας πυρόσβεσης. Ελλείψεις στα εναέρια μέσα πυρόσβεσης, στη συντήρηση των πυροσβεστικών οχημάτων και του εξοπλισμού γενικότερα, η διαχρονική υποστελέχωση του Πυροσβεστικού Σώματος, η μη αξιοποίηση του εθελοντικού δυναμικού, η υποβάθμιση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στην προστασία των αστι-

κών δασών και ο κατάλογός δεν έχει τέλος… Ενδεικτικά: Άγνωστος παραμένει ο βαθμός ετοιμότητας του στόλου των εικοσιένα Canadair Τα μισθωμένα ελικόπτερα είναι μηδέν από τα δώδεκα κατ’ έτος που υπήρχαν τα προηγούμενα χρόνια Τα υδροφόρα οχήματα είναι διαθέσιμα στο 70%, με ένα μέρος από αυτά γερασμένα και κοστοβόρα, ενώ εκτός λειτουργίας βρίσκεται το 20%. Παρουσιάζονται μειωμένες τουλάχιστον κατά 40% οι δαπάνες για συντήρηση οχημάτων σε σχέση με το 2012. Προβληματική είναι επίσης η προμήθεια ελαστικών των πυροσβεστικών οχημάτων. Οι πιστώσεις για τη δασοπροστασία έχουν μειωθεί κατά 15% σε σχέση με το 2012 και 40% σε σχέση με το 2009

Πρόληψη, έγκαιρη επέμβαση, καταστολή Δεκάδες σύγχρονα παραδείγματα καταστροφών κραυγάζουν ότι όσο και αν αναπτυχθούν οι τεχνολογίες αντιμετώπισης των καταστροφών μετά την εκδήλωσή τους, η πρόληψή τους αποτελεί πάντοτε την καλύτερη στρατηγική. Κανείς πλέον δεν δικαιολογείται να αμφιβάλλει ή να έχει αυταπάτες αυταπάτες. Τα τελευταία χρόνια κρίθηκε μια κα-

Το WWF που παρακολουθεί για χρόνια την περιβαλλοντική – κοινωνική επίπτωση των μέτρων που επιβάλλονται από το ΔΝΤ σε κράτη που τίθενται υπό καθεστώς επιτήρησης έχει διαπιστώσει ότι οι αλλαγές που επιβάλλονται προκαλούν «…διάχυτη και καταστροφική αποδυνάμωση και διάλυση κυβερνητικών θεσμών, διακινδυνεύουν την κοινωνική σταθερότητα και αποδυναμώνουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα». Κανείς δεν μπορεί να αισιοδοξεί όταν ακόμα και σήμερα δεν έχει προχωρήσει ο έλεγχος ανεξέλεγκτων χωματερών, όταν απουσιάζει κάθε είδους μέριμνα για το δίκτυο της ΔΕΗ, η συντήρηση του οποίου φαίνεται να είναι πλημμελής σε σχέση με το παρελθόν. Τα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά παραδείγματα δείχνουν την παντελή απουσία πολιτικής βούλησης για τα στοιχειώδη, την ανοργανωσιά και τη γραφειοκρατική κατάρρευση ενός ολόκληρου μοντέλου αντιμετώπισης φαινόμενων που κάθε χρόνο αντιμετωπίζουμε στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες. Γιατί η στρατηγική μιας Πολιτείας δεν μπορεί να είναι δεήσεις και ευχολόγια με τον ευσεβή πόθο ότι δεν θα πάρουν φωτιά τα δάση, αλλά η εκπόνηση σχεδίων και η κατάλληλη προετοιμασία για την πρόληψη, την έγκαιρη και αποτελεσματική κατάσβεση των πυρκαγιών που νομοτελειακά θα απειλήσουν και φέτος το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας, το φυσικό περιβάλλον της. Όπως επισημαίνει το WWF Ελλάς, «με την οικονομική κρίση να δοκιμάζει τα όρια ενός ήδη προβληματικού συστήματος, ο μηχανισμός δασοπροστασίας παρουσιάζεται ξεγυμνωμένος, παρότι βαδίζουμε προς το τέλος του δεύτερου μήνα της αντιπυρικής περιόδου».

Ηρωες που δίνουν μάχη με τις φλόγες Οι πυροσβέστες συνεχίζουν να πράττουν το καθήκον τους, με αυταπάρνηση, προσήλωση στο καθήκον και επαγγελματισμό. Πληττόμενοι όμως και αυτοί από την οικονομική κρίση ο βαθμός της αποτελεσματικότητάς τους, θα εξαρτάται από το αν η Πολιτεία κάνει το δικό της καθήκον, δηλαδή να εξοπλίσει, θωρακίσει και εξασφαλίσει τα απαραίτητα στο Πυροσβεστικό Σώμα. Δυστυχώς οι διαχειριστές της κρίσης σε τούτη τη χώρα, πίσω από τον πυροσβέστη, βλέπουν τον άνθρωπο – εργαζόμενο σαν λογιστικό νούμερο, άθροισμα στο δημόσιο χρέος και στο έλλειμμα του προϋπολογισμού. Ο πυροσβέστης πλέον δίνει διπλή μάχη, απέναντι στις αδηφάγες φλόγες που καλείται να σβήσει, αλλά και στη πυρκαγιά της καθημερινότητας που ελέω μνημονίου καίει πολλές φορές τη ζωή του. Η δημιουργία Ενιαίου Φορέα Δασοπροστασίας, η θεσμοθέτηση συγκεκριμένων ρυθμίσεων για τις καμένες περιοχές οι οποίες πρέπει όχι μόνο άμεσα να ανακηρύσσονται όλες αναδασωτέες αλλά και να προστατεύονται αυστηρά για να καταστεί εφικτή η αναγέννηση τους, η ενίσχυση και προώθηση του εθελοντισμού με ταυτόχρονη περιβαλλοντική στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος και η σαφής οριοθέτηση – απόλυτη προστασία του δασικού χαρακτήρα εδαφών θα δείξει την βούληση της οργανωμένης πολιτείας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και θα σταματήσει να φλερτάρει με τα οργανωμένα συμφέροντα μικρών και μεγάλων καταπατητών. Το καλοκαίρι του 2012 η Χίος έγινε παγκοσμίως γνωστή για την ολοκληρωτική καταστροφή που υπέστη εξαιτίας της πυρκαγιάς. Αμέσως μετά την καταστροφή οι ανευθυνοϋπεύθυνοι συνωστίζονταν στα τηλεοπτικά πάνελ και αράδιαζαν σειρά μέτρων και προτάσεων για να μην επαναληφθεί το δράμα του 2012 σε άλλες περιοχές της χώρας. Τι έχει γίνει ένα χρόνο μετά; Τι διδαχτήκαμε ως πολιτεία και ως μηχανισμός πυροπροστασίας από την Χίο του 2012 από την Πάρνηθα του 2009, από την Πεντέλη παλαιότερα; ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

«καλαφατίσματα»

δασικής πολιτικής Σε πρόσφατο κείμενο («Οικοτριβές», 31/3/2013) για τη δασική πολιτική σημείωνα ότι η δασική πολιτική στην Ελλάδα περιορίζεται στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και τη διευκόλυνση όλων των ειδών επενδυτών και καταπατητών που εποφθαλμιούν δάση και δασικές εκτάσεις για κερδοσκοπικούς λόγους. Δεν πέρασε πολύ καιρός και δυστυχώς η θέση αυτή επιβεβαιώνεται. Ενόψει της έναρξης της αντιπυρικής περιόδου (λες και τον υπόλοιπο χρόνο είμαστε σε φιλοπυρική περίοδο) είχαμε ένα μπαράζ συνεδριάσεων και πομφολύγων εκ μέρους της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, πάντα με εντολή Σαμαρά. Την ίδια στιγμή, όπως καταγγέλλεται από πολλές πλευρές, η πρόληψη έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί, η συντήρηση βασικών υποδομών καθυστερεί, παρά το ότι ήδη βρισκόμαστε στον Ιούνιο, ενώ η διαχείριση των πυρκαγιών, που συγκροτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος, εντοπίζεται μόνο στις προτάσεις των ειδικών. Πριν λίγες μέρες επιβεβαιώθηκε και το δεύτερο σκέλος της περιγραφής της ελληνικής δασικής πολιτικής με την περιγραφή από τον κ. Καλαφάτη, Αναπληρωτή Υπουργό ΠΕΚΑ, μιας σειράς νομοθετικών κυρίως πρωτοβουλιών που αφορούν στα δάση και διατυπώθηκαν στο αναπτυξιακό συνέδριο του Υπουργείου Περιβάλ-

λοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής για την προγραμματική περίοδο 2014–2020. Δράσεις που, όπως αναφέρθηκε από τον κ. Καλαφάτη, περιλαμβάνονται σε αυτές τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα έπρεπε να είχαν γίνει δεκαετίες πριν. Η κυβέρνηση, σύμφωνα με τον κ. Καλαφάτη, θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να αναπτύξουν, δηλαδή να χτίσουν οι ιδιώτες-επενδυτές και οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί στα δάση και τις δασικές εκτάσεις. Στην ομιλία του κυριαρχούν η αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας για την προσέλκυση επενδυτών και η διευκόλυνση επενδυτών για την τουριστική ανάπτυξη των δασών. Σε τέτοιες ρυθμίσεις αποβλέπουν, εξάλλου, και οι έχοντες συμφέροντα σε κραυγαλέες περιπτώσεις, όπως αυτή του Κισσού στο Χορτιάτη Θεσσαλονίκης. Δηλαδή και άλλες κατασκευές, ακόμη περισσότερο τσιμέντο, ακόμη περισσότερες ανάγκες σε οδικά δίκτυα και δίκτυα ενέργειας και νερού εκτός πόλεων, ακόμη μεγαλύτερο κατακερματισμό της συνέχειας των δασών και του παραδοσιακού αγροδασικού ελληνικού τοπίου. Αυτά θα επιτευχθούν με μια σειρά μέτρων, όπως η τροποποίηση των διατάξεων της δασικής νομοθεσίας για τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις, με τη προώθηση μέτρων στήριξης επενδυτών σε διάφορες μορφές τουρισμού κ.λπ. Και για να μην έχουμε καμία αμφιβολία, όλα

αυτά θα γίνουν χτίζοντας (παντού χτίζουν οι άνθρωποι) το νέο (!!!) αναπτυξιακό πρότυπο. Αξίζει να σταθεί κανείς ιδιαίτερα στην αναφορά του Αναπληρωτή Υπουργού στην αξιοποίηση εκτάσεων δασικού χαρακτήρα μέσω του οικοτουρισμού και του αγροτουρισμού. Ο οικοτουρισμός προϋποθέτει ελάχιστες και ιδιαίτερα ήπιες επεμβάσεις στη φύση (π.χ. διάνοιξη μονοπατιών). Τα δάση μας σήμερα διαθέτουν επαρκές δίκτυο δρόμων (σε πολλές περιπτώσεις υπερβολικό) και πληθώρα παλαιών μονοπατιών που χρειάζονται συντήρηση για την κίνηση επισκεπτών (χωρίς οχήματα εννοείται). Στα ορεινά απαντούν πληθώρα καταφυγίων και άλλων καταλυμάτων σε λειτουργία ή εγκαταλειμμένων οικημάτων (συχνά ολόκληρων χωριών) που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τους οδοιπορούντες. Οπότε αναρωτιέται κανείς, τι εννοεί ο κ. Καλαφάτης με τον όρο «αξιοποίηση»; Ο δε αγροτουρισμός δεν ασκείται σε δασικές περιοχές, με εξαίρεση κάποιες κτηνοτροφικές δραστηριότητες, η στήριξη των οποίων αφορά κυρίως στα μέτρα σχετικά με την άσκηση της εκτατικής κτηνοτροφίας και αγροδασοπονίας και όχι με τη δασική πολιτική ή με τον τουρισμό. Καθώς το πλαίσιο των εξαγγελιών αρχίζει και τελειώνει με διευκολύνσεις νέων οικοδομήσεων, τουριστικών και κατοικίας, είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι, «βαφτίζοντας το κρέας ψάρι»,

η κυβέρνηση θα προσπαθήσει να βρει κι άλλες δικαιολογίες για οικοδόμηση σε δάση και δασικές εκτάσεις. Σε ό,τι αφορά τα θέματα της διαχείρισης δασών και λιβαδιών φαίνεται ότι προετοιμάζεται πλιάτσικο. Η αναγγελθείσα τροποποίηση του καθεστώτος των δασικών συνεταιρισμών, στο πνεύμα της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών κερδοσκοπικών συμφερόντων, μάλλον προμηνύει δεινά για τα δάση μας. Ήδη κυκλοφορεί ευρέως ότι πρόκειται να προωθηθούν ρυθμίσεις για μισθώσεις σε ιδιώτες, με πρόσχημα τα καυσόξυλα, γεγονός που σηματοδοτεί επιστροφή στη δεκαετία του ‘50, όταν οι έμποροι έκαναν κουμάντο στα δάση. Ταυτόχρονα, διατυπώνονται και απόψεις για παραχώρηση στους δασικούς συνεταιρισμούς της πλήρους διαχείρισης των δασών, με τη δικαιολογία ότι η δασική υπηρεσία δεν διαθέτει πια επαρκές προσωπικό για να επιβλέπει τη διαχείριση. Φυσικά η δασική υπηρεσία δεν διαθέτει επαρκές προσωπικό διότι έχουν να γίνουν προσλήψεις επιστημονικού προσωπικού πάνω από δέκα χρόνια με ευθύνη των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Θα κάνει και έργο για την κτηνοτροφία η κυβέρνηση, όπως εξαγγέλλει. Και όταν λέμε «έργο», εννοούμε βελτίωση «βοσκοτόπων» σε δάση και δασικές εκτάσεις. Τώρα τι εννοεί ακριβώς ο κ. Αναπληρωτής είναι άγνωστο, διότι στα δάση δεν υλοποιούμε έργα βελτίωσης βοσκόμενων εκτάσεων, λόγω του ότι τα δάση κανονικά δεν βόσκονται, εκτός εξαιρέσεων για ειδικούς λόγους (π.χ. προστασία από πυρκαγιές). Εξάλλου, η λογική των έργων βελτίωσης βοσκότοπων είναι ένας παρωχημένος τρόπο να αντιμετωπίζει κανείς τη διαχείριση των βοσκόμενων λιβαδικών εκτάσεων, μέρος της οποίας είναι τα έργα βελτίωσης. Έργα βελτίωσης γίνονται στα βοσκόμενα λιβάδια και η σύγχρονη λιβαδοπονία που εφαρμόζεται τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά αυτά τα έργα να υλοποιούνται στο πλαίσιο εφαρμογής ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης. Θεωρούνται αναγκαία για την εκτατική κτηνοτροφία, ιδιαίτερα αν υπάρχει βούληση στήριξής της για παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, ταυτόχρονα με θεσμικές παρεμβάσεις για καλύτερη οργάνωση και οικονομική στήριξή της. Υπάρχει επίσης

05 ανάγκη της δασικής υπηρεσίας σε προσωπικό και πόρους για να στηρίξει επιστημονικά και τεχνικά τους κτηνοτρόφους στη διαχείριση των λιβαδιών. Αλλά προσλήψεις στον καιρό των μνημονίων, ειδικά μάλιστα «ενοχλητικών» δασικών υπαλλήλων, δεν φαίνεται να συγκαταλέγονται στα ενδιαφέροντα της κυβέρνησης. Όσο για τη Δασική Υπηρεσία, ο κ. Καλαφάτης δηλώνει ότι θα της αφαιρεθούν περιττά βάρη. Μάλλον θα εννοεί αρμοδιότητες όπως το να ελέγχει αν καταρτίστηκαν σωστά οι δασικοί χάρτες. Αυτά δεν χρειάζονται, διότι θα τους ελέγχουν απευθείας οι επενδυτές και θα τελειώνει η διαδικασία μια ώρα αρχύτερα. Έτσι δεν θα κουράζονται και οι βουλευτές της ΝΔ να ρωτούν πότε θα ελεγχθούν τα οικονομικά των δασαρχών που υπερασπίζονται τη δημόσια περιουσία. Αφού είναι γνωστό ότι η «μαφία των αγριογούρουνων» ζητά την αυτοθυσία μερικών μελών της κάθε χρόνο για να λιγδώνει το αντεράκι των δασαρχών, ενώ ακούγεται ότι οι αλεπούδες «χαρίζουν» κάθε χρόνο δεκάδες κότες στους δασάρχες για να προστατεύουν τις «βίλες» που φτιάχνουν στις κουφάλες απ’ τα πουρνάρια. Δική τους παράνομη οργάνωση έχουν συστήσει και οι αρκούδες, που στέλνουν κουβάδες το μέλι. Αυτές οι «εστίες διαφθοράς» πρέπει να παταχθούν. Αυτά τα θέματα απασχολούν έντονα τον κ. Καλαφάτη και την κυβέρνηση σε ό,τι αφορά τα δάση. Και μάλιστα τη στιγμή που η Ελλάδα δεν διαθέτει Εθνικό Πρόγραμμα για τα δάση ούτε απογραφή δασών, ενώ παράλληλα πρέπει να προετοιμαστεί για την κλιματική αλλαγή, να αντιμετωπίσει επικίνδυνα φαινόμενα, όπως η αύξηση των προσβολών σε σημαντικά δασικά είδη, όπως το πλατάνι, να μεταβεί από την πολιτική καταστολής των δασικών πυρκαγιών στην πολιτική διαχείρισης τους κ.ά. Οι εξαγγελίες Καλαφάτη για τα δάση φαντάζουν να βγήκαν από αραχνιασμένο ντουλάπι. Τη ίδια στιγμή στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα δάση τίθενται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, λόγω της αναγνώρισης της συμβολής τους στην προσαρμογή και την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, της συμβολής τους στην βελτίωση της ποιότητας των υδατικών πόρων και, βέβαια, στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΟΣ Δρ. δασολόγος



O

06

ικοτριβές

ο ΑΣΩΠΟΣ να ξαναγίνει ποτάμι

Ιούνιος 2013 – τ. 6

των υπόγειων υδάτων στην περιοχή των Οινοφύτων, επιστημονική έρευνα των πιθανών απειλών για την ανθρώπινη υγεία που συνδέονται με τα βαρέα μέταλλα (συμπεριλαμβανομέουν του εξασθενούς χρωμίου) και ολοκληρωμένες επιδημιολογικές μελέτες. Σε αυτό το πλαίσιο, δεδομένης της επι-

Ανοιξε ο δικαστικός δρόμος για την αναζήτηση ευθυνών όσων θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των κατοίκων της περιοχής των Οινοφύτων με στόχο την πίεση για την υιοθέτηση των μέτρων που η Απόφαση του Στρασβούργου υιοθετεί.

Με το σύνθημα «ο Ασωπός να ξαναγίνει ποτάμι», οι οικολογικές οργανώσεις της περιοχής ξεκίνησαν το 2009 μια συστηματική δράση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ρύπανσης του Ασωπού. Η δράση έχει τρεις επιμέρους πτυχές: την προστασία της υγείας των κατοίκων και των εργαζομένων, την αποκατάσταση του μολυσμένου περιβάλλοντος και την υπεύθυνη βιομηχανική ανάπτυξη. Η πρόσφατη Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων (5.6.2013), οργάνου του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (Ελληνικός κυρωτικός νόμος 1426/1984), στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, προάγει καθοριστικά την πρώτη πτυχή της δράσης. Και τούτο διότι για πρώτη φορά συνδέεται, με νομικό συλλογισμό, η βιομηχανική ρύπανση με την υγεία των κατοίκων. Μέχρι σήμερα, η ρύπανση «οδηγούσε» νομικά μόνο στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η Απόφαση, αποτέλεσμα της προσφυγής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (μέλος της είναι η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου), δέχεται ότι το ελληνικό κράτος απέτυχε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την εξάλειψη, κατά το δυνατό, των αιτιών που προκαλούν βλάβη στην υγεία των κατοίκων και την αποφυγή, στο μέτρο του δυνατού, ασθενειών στην περιοχή της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταμού και κοντά στην βιομηχανική περιοχή των Οινοφύτων («η περιοχή των Οινοφύτων») εξαιτίας (α) των ελλείψεων στην εφαρμογή των υφιστάμενων κανό-

νων και προγραμμάτων που αφορούν τη ρύπανση του Ασωπού ποταμού και αρνητικές επιπτώσεις της στην υγεία, (β) των δυσκολιών που ανέκυψαν κατά το συντονισμό των σχετικών δράσεων της Διοίκησης σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, (γ) των ελλείψεων του χωροταξικού σχεδιασμού, (δ) της κακής διαχείρισης των υδάτινων πόρων και των αποβλήτων και (ε) των προβληματικών ελέγχων για τις βιομηχανικές εκπομπές και την έλλειψη κατάλληλων πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση της εμφάνισης του εξασθενούς χρωμίου στο νερό. Η καθυστερημένη αναγνώριση εκ μέρους των ελληνικών αρχών της σοβαρότητας της ανωτέρω ρύπανση και των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία του πληθυσμού, και η εξίσου καθυστερημένη ανάληψη κρατικών δράσεων για την αντιμετώπισή τους, επιδείνωσαν την κακή υγεία των κατοίκων και παρεμπόδισαν την πρόληψη των ασθενειών στην περιοχή. Όταν μια προκαταρκτική επιστημονική αξιολόγηση δείχνει ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι ανησυχίας όσον αφορά δυνητικά επικίνδυνες επιπτώσεις των χημικών ουσιών στην ανθρώπινη υγεία, το κράτος πρέπει να λάβει προληπτικά μέτρα που συνάδουν με το υψηλό επίπεδο προστασίας που προβλέπεται από το άρθρο 11 του Χάρτη. Όπου απαιτείται, τα μέτρα αυτά πρέπει να λαμβάνονται σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις που εκδίδονται από τα εθνικά δικαστήρια. Τα μέτρα αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν τακτικές αναλύσεις των επιφανειακών και

στημονικής αβεβαιότητας σχετικά με τα προβλήματα υγείας που προκαλούνται από την κατάποση του εξασθενούς χρωμίου, οι ελληνικές αρχές θα πρέπει, επίσης, να λάβουν επείγοντα μέτρα, συμπεριλαμβανομένου –τουλάχιστον για τις περιοχές που επηρεάζονται άμεσα από τη ρύπανση– του καθορισμού μέγιστων ορίων προσμείξεων του εξασθενούς χρωμίου με το πόσιμο νερό και το νερό για γεωργική χρήση. Από εδώ και πέρα, λοιπόν, άνοιξε ο δικαστικός δρόμος για την αναζήτηση, ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων, των ποινικών, αστικών και διοικητικών ευθυνών όσων θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των κατοίκων της περιοχής των Οινοφύτων. Στόχος, βεβαίως, είναι η πίεση για την υιοθέτηση όλων εκείνων των μέτρων υγείας που η ίδια η Απόφαση του Στρασβούργου υποδεικνύει. Ενώ η δεύτερη πτυχή της δράσης, δηλαδή η απορρύπανση, είναι αρκετά τεχνικό ζήτημα, η τρίτη πτυχή, εκείνη της ανάπτυξης, όσο και αν φαίνεται παράξενο, περιλαμβάνεται στις προτεραιότητες των οργανώσεων και γι’ αυτό αξίζει κανείς να σταθεί και σε αυτήν. Επί της αρχής, κανείς βεβαίως δεν θέλει (ιδιαίτερα σήμερα) να περιορίσει τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας και, ειδικότερα, των Οινοφύτων. Εντούτοις, η ουσία κρύβεται στις «λεπτομέρειες». Πρώτη «λεπτομέρεια»: οι βιομηχανίες εγκαταστάθηκαν στα Οινόφυτα επί χούντας, χωρίς προγραμματισμό, στο πλαίσιο μιας δήθεν βιομηχανικής αποκέντρωσης

της Αττικής. Μέχρι σήμερα η περιοχή δεν έχει στοιχειωδώς οργανωθεί για να φιλοξενεί οιαδήποτε μορφής βιομηχανική δραστηριότητα (π.χ. δεν είναι ΒΙΠΕ). Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια «αυθαίρετη» βιομηχανική περιοχή. Δεύτερη «λεπτομέρεια»: επειδή η βιομηχανική περιοχή είναι αυθαίρετη, δεν υφίσταται μέχρι σήμερα καμία υποδομή για την ορθή συγκέντρωση, μεταξύ άλλων, των υγρών τοξικών βιομηχανικών αποβλήτων. Πάλι η χούντα «έλυσε» το πρόβλημα εκδίδοντας υπουργική απόφαση με την οποία βάπτιζε τον Ασωπό ως αγωγό για τη διάθεση των βιομηχανικών αποβλήτων. Η απόφαση αυτή καταργήθηκε επί υπουργίας Μπιρμπίλη αλλά η ζημιά είχε γίνει. Παράλληλα, όπως αποδεικνύουν επίσημες έρευνες του ΙΓΜΕ που είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, ο υδροφόρος ορίζοντας είναι και αυτός αποδέκτης των αποβλήτων συγκεκριμένων βιομηχανιών! Τρίτη «λεπτομέρεια»: επειδή η βιομηχανική περιοχή είναι αυθαίρετη και τα υγρά και άλλα τοξικά (κυρίως εξασθενές χρώμιο) διοχετεύονται στα επιφανειακά ύδατα και στον υδροφόρο ορίζοντα, η πέριξ των Οινοφύτων περιοχή είναι επιβαρυμένη. Το Πρωτοδικείο Θήβας (απόφαση 923/2008) έκρινε, μάλιστα, ότι οι τοπικές γεωτρήσεις είναι ακατάλληλες για πόσιμο νερό. Επίσης, το Πρωτοδικείο Χαλκίδας έκρινε το ίδιο (απόφαση 1158/2010). Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι των περιοχών αυτών τροφοδοτούνται από το Μόρνο. Οι τρεις προηγούμενες «λεπτομέρειες» κάνουν όλους εμάς να λέμε «ναι» μόνο στην υπεύθυνη βιομηχανική ανάπτυξη. Ας έλθουν όσες βιομηχανίες θέλουν στα Οινόφυτα αλλά να οργανωθεί ο βιομηχανικός χώρος τους. Ας έλθουν όσες βιομηχανίες θέλουν στα Οινόφυτα αλλά να λειτουργούν υπό σύγχρονο και ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο (το αυστηρό χρονικό πλαίσιο της απόφασης Μπιρμπίλη… απλώς σήμερα δεν τηρείται). Ας έλθουν, τέλος, όσες βιομηχανίες θέλουν στα Οινόφυτα αλλά να μην επιρρίπτουν ανεπεξέργαστα τα τοξικά απόβλητά τους στον υδροφόρο ορίζοντα ή στον Ασωπό και, προπάντων, να μη βλάπτουν την υγεία των κατοίκων. Και κάτι τελευταίο: μέχρι σήμερα οι βιομηχανίες των Οινοφύτων δεν επιβαρύνονται με το κόστος της ορθής περιβαλλοντικής λειτουργίας. Για παράδειγμα, διοχετεύοντας απευθείας στον Ασωπό ή στο υπέδαφος τα τοξικά τους, δεν ξόδευαν για να τα επεξεργάζονται ή να τα αποθηκεύουν. Αυτό το πλεονέκτημα, πέραν των άλλων, νοθεύει τον υγιή (Κοινοτικό) ανταγωνισμό διότι η αντίστοιχη μονάδα στη Ξάνθη ή στο Ντίσελντοφ ξοδεύει σημαντικά ποσά. Ε, τέτοιες νοθεύσεις δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ανάπτυξη! ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΤΙΣΤΑΚΙΣ δικηγόρος, λέκτορας Παν. Θράκης και Βοσπόρου

O

07

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

Η παραλιακή ζώνη της νότιας Ηλείας Από το Κατάκολο του ν. Ηλείας μέχρι την Κυπαρισσία του ν. Μεσσηνίας, δηλαδή στο σύνολο του Κυπαρισσιακού κόλπου, έχει διαμορφωθεί εδώ και εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια μια επιμήκης αμμώδης ακτή, από διεργασίες των κυμάτων και των παραθαλάσσιων ρευμάτων με μεγάλη εισροή ιζήματος από τους ποταμούς Αλφειό και Νέδα. Μεταξύ των αμμοθινών και των καλλιεργούμενων εκτάσεων υπήρχαν δύο λίμνες, η Μουριά έκτασης 7.000 περίπου στρεμμάτων, μεταξύ Πύργου και Κατακόλου και η Αγουλινίτσα, έκτασης 38.000 στρεμμάτων, μεταξύ Αλφειού και Καϊάφα, οι οποίες αποξηράνθηκαν τη δεκαετία του 1970. Οι αμμοθίνες από τις εκβολές του Αλφειού μέχρι το Κατάκολο, έκτασης πάνω από 4000 στρέμματα, έχουν καταπατηθεί και δομηθεί αυθαίρετα τις δεκαετίες του 1970 και 1980. Μικρότερης κλίμακας καταπατήσεις και δόμηση υπάρχουν και στις παραλίες Επιταλίου και Ζαχάρως. Οι εκτάσεις των αμμοθινών στην περιοχή είναι δημόσιες, αρμοδιότητας του Υπουργείου Οικονομικών (Κτηματική Υπηρεσία Ηλείας), που έχει και την ευθύνη για την προστασία τους. Σε όλο σχεδόν το μήκος, μεταξύ αμμοθινών και ιδιωτικών εκτάσεων, υπάρχει λωρίδα με χαλέπια πεύκη, αρμοδιότητας του Δασαρχείου Ολυμπίας. Ιδιαίτερη είναι η περιοχή Καϊάφα, με λίμνη, νησάκι στη λίμνη, ιαματικά λουτρά και περιμετρικές εκτάσεις, συνολικής έκτασης 7.350 στρεμμάτων, ιδιοκτησίας του ΕΟΤ. Όλη η περιοχή έχει εγκαταλειφθεί στις ορέξεις διαφόρων καταπατητών και αν δεν είχε γίνει μια σημαντική επέμβαση κατεδάφισης εκατοντάδων αυθαιρέτων το 1997, θα είχε σε μεγάλο μέρος δομηθεί. Από τα παραπάνω πηγάζει η ανάγκη διαμόρφωσης και ψήφισης διατάξεων προστασίας της περιοχής και ανάδειξης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της. Την ανάγκη αυτή έρχεται να καλύψει η ειδική περιβαλλοντική μελέτη των παραπάνω προστατευόμενων περιοχών NATURA και το αναμενόμενο Προεδρικό Διάταγμα που προωθεί το ΥΠΕΚΑ. Από δύο σχέδια Προεδρικού Διατάγματος που έχουν κυκλοφορήσει και την ανταλλαγή απόψεων με πολίτες της περιοχής πάνω σ’ αυτά, υπάρχει η εκτίμηση πως κατ’ αρχήν κινούνται σε σωστή κατεύθυνση. Αναλυτική και τεκμηριωμένη άποψη μπορεί να διατυπωθεί όταν δοθεί το επίσημο σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος. Είναι ωστόσο αναγκαίο να επισημανθούν δύο σημεία: α) Μεγάλα τμήματα της περιοχής NATURA, ως παλαιός αιγιαλός, αλλά και η περιοχή του Καϊάφα έχουν εκχωρηθεί στο ΤΑΙΠΕΔ και επομένως υπάρχει ο κίνδυνος να «εκποιηθούν» και να ακυρωθούν οι διατάξεις προστασίας τους. β) Οι καταπατήσεις είναι σημαντικές και πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα οριοθέτησης των εκτάσεων που είναι δημόσιες και η απελευθέρωσή τους από τους καταπατητές. Δημήτρης Μπαξεβανάκης, Νίκος Παπαβασιλείου Γραμματεία Ν.Ε. Ηλείας ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ

για την προστασία του

Καϊάφα & του Κυπαρισσιακού κόλπου Η προστατευόμενη περιοχή του Καϊάφα καταλαμβάνει έκταση περίπου 32.750 στρέμματα και ονομάζεται «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» με κωδικό GR 2330005. Τον Αύγουστο 2007, κάηκε το 21% της προστατευόμενης περιοχής, όμως η πυρκαγιά επηρέασε τα επιμέρους ενδιαιτήματα της περιοχής με διαφορετικό τρόπο και ένταση: η μεγαλύτερη καταστροφή ήταν στα ώριμα παραθαλάσσια πευκοδάση όπου οι επιπτώσεις της φωτιάς θα είναι εμφανείς για πολλά χρόνια. Αντίθετα στις βραχώδεις πλαγιές ή στους καλαμιώνες, η επίδραση της φωτιάς ήταν πρόσκαιρη. Πριν από λίγα χρόνια, τα «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα» (σήμερα ΕΤΑΔ ΑΕ) ξεκίνησαν διαδικασίες για την αξιοποίηση των ιαματικών πηγών και των τουριστικών εγκαταστάσεων στη λιμνοθάλασσα του Καϊάφα με την ανάθεση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ), η οποία παραδόθηκε το 2011. Η ΕΠΜ εγκρίθηκε από τη Γενική Γραμματεία του ΥΠΕΚΑ (56014/2390/29-102012) και πλέον (θα έπρεπε να) προωθείται η σύνταξη σχετικού προεδρικού διατάγματος για την ανακήρυξη της λίμνης Καϊάφα και της όμορης θαλάσσιας περιοχής κόλπου Κυπαρισσίας (Κωδ. NATURA GR 2330008 - Ακρωτήριο Κατάκολο έως Κυπαρισσία) ως «Περιφερειακό πάρκο». Το σχέδιο επιτρέπει κατ’ αρχήν την αξιοποίηση των ιαματικών πηγών και των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων με μικρές προσθήκες. Προβλέπει επίσης τη δημιουργία «ecoκάμπινγκ», την ανακαίνιση των υφιστάμενων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, την

κατασκευή ελαφριάς μορφής χώρων υποδοχής, αναψυχής, στάθμευσης και αγκυροβόλησης. Επίσης, την εγκατάσταση πλωτού καφέ-εστιατορίου, δυνατότητες άσκησης θαλάσσιων δραστηριοτήτων κ.λπ. Το σχέδιο που περιγράφεται στην ΕΠΜ εστιάζει στη διατήρηση της οικολογικής ποιότητας και την προώθηση κυρίως της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής. Και βεβαίως, περιορίζει τη δραστηριότητα στην παραλιακή ζώνη, ιδίως στις περιοχές ωοτοκίας της καρέτα-καρέτα, αλλά και το κυνήγι. Όμως, όταν το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος έπεσε στα χέρια της τοπικής κοινωνίας συνάντησε «ανάμεικτες» αντιδράσεις: Καταρχήν θετικές από περιβαλλοντικούς φορείς και ευαίσθητους πολίτες, που έθεσαν για παράδειγμα ερωτήματα σχετικά με την εξασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και της προσβασιμότητας στα λουτρά και την παράκτια ζώνη ενώ κατέθεσαν προτάσεις για συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Αρνητικά στάθηκαν δημοτικά συμβούλια (Ανδρίτσαι-

νας-Κρεστένων, Ζαχάρως), ορισμένοι τοπικοί βουλευτές αλλά και η… Κυνηγετική Ομοσπονδία Πελοποννήσου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στην ίδια περιοχή η «Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου» ΑΕ (ΕΤΑΔ) (η οποία προήλθε από τη συγχώνευση το 2011 των ανώνυμων εταιρειών «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα», «Ολυμπιακά Ακίνητα» και «Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου») κατέχει και εκποιεί μέσω ΤΑΙΠΕΔ και το Κτήμα Ζαχάρως, μια εδαφική έκταση 125 στρεμμάτων με «τουριστικό περίπτερο, μέτωπο 780 μέτρα στην παραλία, και δυνατότητα ανέγερσης εγκαταστάσεων 20.000 τ.μ. αλλά και μεγάλο μέρος της ευρύτερης παράκτιας ζώνης. Είναι φανερό πως μεγάλα οικονομικά συμφέροντα διακυβεύονται στην ευρύτερη περιοχή (βλ. και άρθρο στο τ. 5 των «Οικοτριβών» για τις απόπειρες καταπάτησης και τουριστικής εκμετάλλευσης στην περιοχή Ελαίας-Αγιαννάκη, νοτιότερα από τις εκβολές της Νέδας). Στο πλαίσιο της γενικότερης μνημονιακής

συνθήκης, και με το πρόσχημα ίσως της ολοκληρωμένης διαχείρισης της όντως οικολογικά ενιαίας, χερσαίας και θαλάσσιας, περιοχής του Κυπαρισσιακού κόλπου, που εκτείνεται από την Ηλεία ως τη Μεσσηνία, προωθούνται ίσως στο ΥΠΕΚΑ νέες «λύσεις» που θα παρακάμπτουν δίκαιες αντιδράσεις σε επιχειρηματικά συμφέροντα ή που θα ικανοποιήσουν πελατειακά όσους τοπικά «ξεσηκώνονται» για το δήθεν «στραγγαλισμό της ανάπτυξης»… Η πρόσφατη συγκρότηση μιας νεφελώδους «Επιτροπής Συντονισμού και Παρακολούθησης», με γενικό αντικείμενο «την προώθηση πλαισίου και δράσεων προστασίας» περιοχής (περιοχών;) NATURA 2000 στην Κυπαρισσία (και όχι μόνο;) προκαλεί επίσης ανησυχία για την κατεύθυνση που μπορεί να πάρουν στο άμεσο μέλλον οι κυβερνητικές αποφάσεις για αυτό το μοναδικό παράκτιο απόθεμα της χώρας που έχει χαρακτηριστεί «φιλέτο» από πολλούς… Ο/τ.



08

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

από τις συνελεύσεις του ALTER SUMMIT στην ΑΘΗΝΑ ενάντια στις εξορύξεις και τα μεγάλα έργα

για τα κοινά αγαθά Η θεματική συνέλευση του Alter Summit «Ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις των κοινών αγαθών και τη λεηλασία των φυσικών πόρων» επικεντρώθηκε στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, με έμφαση στην Ελλάδα και τις μνημονιακές χώρες του νότου και στη διασύνδεση των κινημάτων του νερού με τα κινήματα κατά της ιδιωτικοποίησης των δημοσίων υπηρεσιών, των οποίων το νερό μπορεί να αποτελέσει ένα σύμβολο. Το μανιφέστο του Alter Summit, για το οποίο εργάστηκαν περίπου έξι μήνες εκπρόσωποι από τις 189 οργανώσεις-μέλη της Εναλλακτικής Συνόδου, αναφέρει ρητά στις διεκδικήσεις του την άμεση ανατροπή της ιδιωτικοποίησης του δημόσιου πλούτου στις χώρες της Ευρώπης και τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του δημοσίου, με τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνει τη συμμετοχική και δημοκρατική διαχείριση. Η ενίσχυση και ο συντονισμός των αγώνων ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις ήταν ο στόχος όσων συμμετείχαν στη συνέλευση των Κοινών Αγαθών καθώς και η γενικότερη συζήτηση για τη διασύνδεση των αγώνων για την υπεράσπιση των κοινών αγαθών και του περιβάλλοντος με εργατικές διεκδικήσεις και το μετασχηματισμό για μια εναλλακτική οικονομία. Πολύ πριν το Alter Summit όμως, το ευρωπαϊκό κίνημα για το νερό είχε δημιουργήσει μια δομή και δυναμική συντονισμού των κινημάτων, συνδικάτων και ακτιβιστών στην Ευρώπη που αγωνίζονται για την υπεράσπιση του νερού ως δημόσιο και κοινωνικό αγαθό σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως μια ήδη υπάρχουσα δομή λοιπόν, το ευρωπαϊκό κίνημα για το νερό δεν προσέβλεπε στο Alter Summit για το συντονισμό ή/και τη δημιουργία δυναμικής για το νερό αλλά αντίθετα είχε δηλώσει τη

στήριξή του στην Εναλλακτική Σύνοδο. Μάλιστα, τα κινήματα που συμμετέχουν στο ευρωπαϊκό κίνημα για το νερό ζήτησαν στην προετοιμασία της συνέλευσης για τα κοινά αγαθά συγκεκριμένες προτάσεις επί της θεματικής και όχι τη δημιουργία νέων λιστών και δικτύων. Κατά τη διάρκεια της συνέλευσης, έγινε συνολική αποτίμηση της συλλογής υπογραφών για το νερό ως δημόσιο αγαθό και ανθρώπινο δικαίωμα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών. Παρόλο που αναγνωρίστηκε πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αυτή που προωθεί τις ιδιωτικοποιήσεις των υπηρεσιών ύδρευσης και η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών έχει θεσμικά όρια, εντούτοις η υποστήριξη και η προώθηση του εργαλείου αυτού ανοίγει το ζήτημα των ιδιωτικοποιήσεων στην ευρύτερη κοινωνία και μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά με τα κινήματα νερού, ενισχύοντας τη συμμετοχή σε αυτά. Υπενθυμίζεται πως ήδη 1.6 εκατομμύρια υπογραφές έχουν συλλεχθεί σε όλη την Ευρώπη και η Ελλάδα είναι μόλις λίγες χιλιάδες υπογραφές μακριά από το να γίνει η δέκατη χώρα που θα προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει νομοθεσία για την προστασία του νερού ως δημόσιο αγαθό. Η συλλογή υπογραφών ολοκληρώνεται το Σεπτέμβριο και το ευρωπαϊκό κίνημα για το νερό προτίθεται, μαζί με την παράδοσή τους στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να οργανώσει μαζικές πανευρωπαϊκές κινητοποιήσεις ενάντια στις επικείμενες ιδιωτικοποιήσεις σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία. Η συνέλευση των Κοινών Αγαθών πρότεινε στο Alter Summit να χρησιμοποιήσει τα επικοινωνιακά του κανάλια και τις διασυνδέσεις του με τα κινήματα της Ευρώπης προκειμένου να στηρίξει τις κινητοποιήσεις του Σεπτεμβρίου με οποιοδήποτε μέσο (ορ-

γανωτικό, χρηματοδοτικό, πολιτικό κ.λπ.). Οι αγώνες ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού είναι εμβληματικοί, και στην Ελλάδα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα κομβικό σημείο για τη στήριξη των ελληνικών εργαζομένων και κινημάτων στον αγώνα τους ενάντια στην τρόικα. Η ιδιωτικοποίηση του νερού φανερώνει με τον καλύτερο τρόπο το δόγμα «κέρδος πριν από τον άνθρωπο» που εφαρμόζεται από την Τρόικα και τους υποστηρικτές της και αν το κίνημα καταφέρει την άμεση παύση όλων των ιδιωτικοποιήσεων νερού που προωθούνται, θα είναι ένα σημαντικό βήμα προς μια αλλαγή στην ισορροπία των δυνάμεων στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Και ο στόχος αυτός δεν είναι πολύ μακρινός. Το ευρωπαϊκό κίνημα για το νερό επισημάνει πως σε Ιταλία, Γερμανία και Ισπανία έχει καταφέρει σημαντικές νίκες μέσα από το συντονισμό και την αλληλεγγύη. Επόμενος άμεσος στόχος είναι η αναστολή της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ και πέρα από το ευρωπαϊκό κίνημα νερού, και το Alter Summit μπορεί να αναλάβει να στηρίξει τον αγώνα των κατοίκων της Θεσσαλονίκης άμεσα, ζητώντας κείμενα αλληλεγγύης από τις 189 οργανώσεις μέλη του. Επιπλέον, στη συνέλευση των Κοινών Αγαθών τοποθετήθηκαν ακτιβιστές και κινήματα που προασπίζονται τα δημόσια κοινά όπως υγεία, εκπαίδευση, τις δημόσιες υπηρεσίες όπως την παροχή ενέργειας καθώς και κινήματα σπόρων, συνδέοντας τα κοινά με τις δημόσιες υπηρεσίες και ανοίγοντας τη συζήτηση για τη δημοκρατικοποίηση του δημόσιου χώρου. Η συνέλευση κατέληξε πως θα ήταν επιθυμητό να επεκταθεί η συζήτηση μελλοντικά και να δημιουργηθούν δίκτυα σε όλους τους αγώνες που προασπίζονται τα κοινά αγαθά. Ομως οι προτάσεις προς το Alter Summit περιορίστηκαν στη στήριξη των κινητοποιήσεων στα πλαίσια των αγώνων ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις νερού στον ευρωπαϊκό Νότο. ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ

Στη συνέλευση για την εμπορευματοποίηση της φύσης που έγινε στην Εναλλακτική Σύνοδο των κινημάτων στις 8 Ιούνη, η συζήτηση επικεντρώθηκε στις εξορύξεις και τα μεγάλα έργα. Έγινε παρουσίαση από ομιλητές και ομιλήτριες από διάφορες χώρες, μεγάλων αγώνων και κινημάτων ενάντια σε τέτοιου είδους «επενδύσεις». Μίλησαν οι επιτροπές κατοίκων Χαλκιδικής για το κίνημα ενάντια στις εξορύξεις χρυσού, η καμπάνια «σώστε τη Rossia Montana» από τη Ρουμανία ενάντια στις εξορύξεις χρυσού, η καμπάνια «stop Talvivaara» από τη Φινλανδία όπου παρουσιάστηκε η ιστορία του ατυχήματος στα εκεί ορυχεία που είχε ως αποτέλεσμα τεράστια μόλυνση στις λίμνες και τα ποτάμια, το κίνημα ενάντια στο υπερ-σπάταλο και υπερ-πανάκριβο υπερ-τραίνο της Ιταλίας ενώ από τη Γαλλία παρουσιάστηκαν οι λαϊκές κινητοποιήσεις ενάντια στο ορυκτό αέριο και ενάντια στο αεροδρόμιο Notre-Dame-des-Landes. Τέλος η ερευνήτρια και ευρωβουλευτίνα του Μπλόκο Μαρίσα Ματίας μίλησε για εναλλακτικό σχέδιο απέναντι σε όλα αυτά τα τερατουργήματα του νεοφιλελευθερισμού. Μέσα από τη συζήτηση για τους συγκεκριμένους αγώνες, θίχτηκε από όλους η ανάγκη οργάνωσης των αντιστάσεων ενάντια σε αυτές τις ιδεολογίες της δήθεν ανάπτυξης και η ανάγκη συντονισμού των κινημάτων για ένα άλλο δρόμο για τις κοινωνίες που η οικονομία και το περιβαλλοντικό ή κοινωνικό κόστος δεν θα είναι δρόμοι παράλληλοι που δεν συναντιούνται πουθενά όταν γίνονται σχεδιασμοί «ανάπτυξης». Αντίθετα, μέσα από κοινωνικό έλεγχο θα είναι προϋπόθεση οποιουδήποτε έργου το να μην είναι περιβαλλοντικά καταστροφικό και κοινωνικά άχρηστο. Οι οργανώσεις που βρέθηκαν στη συνέλευση συνεχίζουν την επαφή τους μέσω ευρωπαϊκής δικτύωσης για τα ζητήματα αυτά. ΚυριακΗ ΚλοκΙτη

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

παραγωγική ανασυγκρότηση

09

για τις ανάγκες των πολλών

επιμέλεια αφιερώματος: ΧΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ, ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ή η Πίτα και ποιος την έφαγε Η Ανάπτυξη είναι από τους πιο πολυχρησιμοποιημένους και ταυτόχρονα αντιφατικούς όρους στην πολιτική. Η πανάκεια στα ευχολόγια των πολιτικών. Ειδικά σήμερα, η απάντηση σε κάθε ερώτηση. Η επίκλησή της σπάνια συνοδεύεται από ερμηνεία. Τι εννοούν αυτοί που μιλούν για ανάπτυξη πέραν των κοσμητικών επιθέτων και των συνοδευτικών φανφαρονισμών; Ας το κάνομε σαφές εξαρχής: τα επίθετα που κολλάνε στην ανάπτυξη (βιώσιμη, αειφόρος, χαριτωμένη…) χρησιμοποιούνται ακριβώς για να μην πουν τι εννοούν. Για να την παρουσιάσουν σαν κάτι το φιλικό στον άνθρωπο και τη φύση. Μας λένε αόριστα: Υποδομές, παραγωγικότητα, επιχειρήσεις, δουλειά για όλους κ.λπ. Πώς μεταφράζεται αυτό στην πράξη; Δεν μας λένε. Ετυμολογικά, η «ανάπτυξη» είναι η αύξηση ή με κοινωνικούς όρους, να τρώμε όλοι, περισσότερο. Αν αυτό εννοούν, τότε έχομε σοβαρό πρόβλημα. Υπάρχει μια άβολη αλήθεια που δεν εξορκίζεται. Αλήθεια, που από διαφορετική σκοπιά, απέδειξαν με μεγάλη οξυδέρκεια τόσο ο Μαρξ όσο και ο Δαρβίνος, και που τεκμηριώθηκε επιστημονικά από πολλούς μελετητές της Οικολογίας, στερώντας μας ήδη από τον προπερασμένο αιώνα τη δικαιολογία της άγνοιας 1. Παρά τη βαριά εισαγωγή, η αλήθεια αυτή είναι πολύ απλή: Σε έναν πεπερασμένο χώρο όπως ο πλανήτης μας, Η Πίτα είναι συγκεκριμένη: δεν μεγαλώνει, δεν μικραίνει. Φυσική συνεπαγωγή, η λαϊκή ρήση: Δεν γίνεται η πίτα ολάκερη και ο σκύλος χορτάτος. Πώς ερμηνεύεται κάτω από αυτό το πρίσμα η υπόσχεση για «ανάπτυξη»; (=να τρώμε όλοι περισσότερο). Είτε μας λένε ψέματα ή μας λένε τη μισή αλήθεια, την οποία (ας το ομολογήσομε επιτέλους) τη χάβουμε όχι γιατί είμαστε χαζοί, αλλά γιατί μας συμφέρει. Η μισή αλήθεια που αποκρύπτεται, είναι

Παρά τις δυσκολίες, ο ΣΥΡΙΖΑ μάλλον όφελος θα έχει με την ειλικρινή διατύπωση της εναλλακτικής πρότασης: Διαχείριση των πόρων με κριτήριο τις ανάγκες του ανθρώπου. ότι για να «να τρώμε όλοι περισσότερο», πρέπει να φάμε το κομμάτι της πίτας που αντιστοιχεί σε κάποιον άλλον. Το κόλπο πιάνει, γιατί μας κάνουν να πιστέψομε ότι θα είμαστε από τη μεριά αυτών που θα φάνε το κομμάτι της πίτας των άλλων και όχι στη μεριά αυτών των οποίων το κομμάτι θα φαγωθεί… Μερικά παραδείγματα ίσως μας φωτίσουν περισσότερο: Ο πλούσιος Βορράς είναι πιο «ανεπτυγμένος» γιατί τρώει το κομμάτι του φτωχού Νότου. Οι πλούσιοι, είναι πλούσιοι γιατί τρώνε το μεγαλύτερο κομμάτι από την πίτα που πρέπει να μοιραστεί ολόκληρη η κοινωνία. Η επίπλαστη «ανάπτυξη» στην οποία είχε βυθιστεί η Ελλάδα (και πολλές δυτικές χώρες) οφειλόταν στην κατανάλωση μέρους της πίτας του Νότου, μέρους των επόμενων γενεών, αλλά και μέρους που οφείλαμε να έχομε αφήσει ανέπαφο για να μπορούμε στο μέλλον να φτιάχνομε πίτες (με τεχνικούς όρους: εξάντληση φυσικών πόρων, όπως το νερό, τα ορυκτά, τα δάση κ.λπ.). Όσοι μιλάνε για «ανάπτυξη» οφείλουν αφενός να συμπληρώνουν τίνος το κομμάτι θα κλέψουν, και αφετέρου σε ποιον θα μοιραστεί το κλεμμένο κομμάτι και σε ποιον τα ψίχουλα. Υπάρχει ακόμη μια διάσταση στο θέμα που γίνεται αντιληπτή μόνο σε βάθος χρόνου. Προσωρινά και τοπικά μπορούμε να έχομε ενδείξεις «ανάπτυξης» (χωρίς να ρωτάμε «τίνος το κομμάτι κλέβομε»). Αναμφίβολα όμως, όσο και να «μαγειρέψομε» τους αριθμούς, κάποια στιγμή δεν θα μεγαλώνουν άλλο αν δεν βρούμε

νέα πηγή άντλησης «κλοπιμαίων». Με τεχνικούς όρους αυτό ονομάζεται... κρίση! Το αστείο (ή τραγικό) είναι ότι δεν σταμάτησαν οι πλούσιοι να κερδίζουν. Κρίση βαφτίζεται το γεγονός ότι οι δείκτες που χρησιμοποιούν για να μετρήσουν την (υποχρεωτική στην ιδεολογία της ανάπτυξης) αύξηση των κερδών, δείχνουν μείωση στο ρυθμό που βγάζουν κέρδη! Με λίγα λόγια όποιος υπόσχεται ανάπτυξη, είναι καταδικασμένος με βάση τα κριτήρια που ο ίδιος θέτει, να φτάσει σε «κρίση» όποιες προθέσεις και να έχει. Πώς ξεπερνιέται αυτή η κρίση; Η απάντηση του Μαρξ είναι «καταστροφή προϊόντων και μέσων παραγωγής» για να ξαναρχίσει ο ίδιος φαύλος κύκλος. Όντως, ο καπιταλισμός ξεπερνούσε στα πρώιμα στάδιά του τις κρίσεις τις με πολέμους που οδηγούσαν σε νέους κύκλους ανάπτυξης. Σήμερα επιχειρείται η εύρεση νέων πηγών άντλησης «κλοπιμαίων» ως μηχανισμός παράτασης ζωής του καπιταλισμού: Είναι αυτό που ζούμε με την προσπάθεια ιδιωτικοποίησης κάθε δημόσιου πόρου. Αυτά που μέχρι πρότινος θεωρούντο αυταπόδεικτα και δικαιώματα για όλους, σήμερα πρέπει να πωλούνται: παιδεία, υγεία, φυσικό περιβάλλον, νερό, δημόσια γη, εργατικά δικαιώματα, ανθρώπινα δικαιώματα 2...

Και ο ΣΥΡΙΖΑ; Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει δύο επιλογές, και οι δύο με πολλά προβλήματα. Η πρώτη είναι να χρησιμοποιεί

τη λέξη «ανάπτυξη», προσπαθώντας να πείσει την κοινωνία ότι αυτό που γνώριζε μέχρι σήμερα (που στο συλλογικό φαντασιακό έχει περάσει ως αύξηση) είναι κάτι άλλο από αυτό που εννοεί. Θα πρέπει να πείσει ότι υπάρχει «καλή ανάπτυξη» που συνδέεται με τις ανάγκες και όχι με την οικονομική αύξηση, εγχείρημα μάλλον ακατόρθωτο. Πολιτικά δε αναποτελεσματικό διότι θα χρησιμοποιεί τον όρο, ο οποίος αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του αντιπάλου. Όσο καλή και να είναι η τεκμηρίωσή του, ο κόσμος θα αντιλαμβάνεται την «ανάπτυξη» του αντιπάλου και θα ζητά τα ανάλογα αποτελέσματα (= όλοι, όλο και περισσότερο) ασχέτως του ότι αυτό είναι άτοπο. Η δεύτερη επιλογή που έχει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η διατύπωση εναλλακτικού οράματος στην «ανάπτυξη». Η βασική δυσκολία εδώ είναι ότι μας εκπαιδεύουν συνεχώς και με όλα τα μέσα να πιστέψομε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση 3. Οι κρατούντες, δεν θέλουν καν να διανοηθούμε για το αν έχουν το δικαίωμα να κρατάνε το μαχαίρι που κόβει την πίτα, ούτε για το πώς χρησιμοποιούν αυτό το «δικαίωμα» καθώς και το αν ή όχι κλέβουν και τίνος την πίτα. Όμως ακριβώς αυτά τα, επικίνδυνα, ερωτήματα πρέπει να απαντήσομε. Όσο για το αν πρέπει να «αναπτύξομε» (=κλέ-

βοντας) την πίτα, ας μην χάβουμε το δόλωμα με τα ψίχουλα. Είναι αρκετή για ΟΛΟΥΣ. Παρά τις δυσκολίες, ο ΣΥΡΙΖΑ μάλλον όφελος θα έχει με την ειλικρινή διατύπωση της εναλλακτικής πρότασης: Διαχείριση των πόρων με κριτήριο τις ανάγκες του ανθρώπου. Το «πρώτα ο άνθρωπος» έχει ήδη διατυπωθεί από τα κινήματα με το αγγλικό «People over profits». Έχει βέβαια διατυπωθεί πολύ νωρίτερα από το χώρο που πάντα είναι μπροστά στην κοινωνία: την τέχνη. Ο Σεφέρης κατά τη βράβευσή του με το Νόμπελ ήταν σαφής: Ὅταν στὸ δρόμο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγμά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. ΠΕΤΡΟΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ Δρ. Βιολόγος

1. Εννοείται επιστημονικώς τεκμηριωμένα, γιατί, αλλιώς, όλα τα πλάσματα της φύσης, γνωρίζουν αυτήν την αλήθεια εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αφού η άγνοιά της συνεπάγεται καταστροφή.

2. Για όλες τις κατηγορίες που αναφέρονται αρκεί η ανάγνωση των συμφωνηθέντων στα μνημόνια και τους νόμος που τα ακολούθησαν. Ειδικά για τα ανθρώπινα δικαιώματα δείτε εδώ http://slaveryfootprint.org/ 3. Η πρόταση αυτή έχει διατυπωθεί και ως θεωρία με τίτλο TINA, εκ του «there is no alternative» = δεν υπάρχει εναλλακτική!



10

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

ανάπτυξη, παραγωγική ανασυγκρότηση

και ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ «Ανάπτυξη 0,6% το 2014» προβλέπει σύμφωνα με τον ελληνικό τύπο το ΔΝΤ, ενώ με 3,3% θα «τρέχει» η ελληνική οικονομία το 2018. Η εκτίμηση αφορά βέβαια σε αύξηση του ΑΕΠ, αναφέρεται δηλαδή στη μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας. Ο στενός ορισμός της ανάπτυξης (development) με όρους αγοράς και η ταύτισή της με την οικονομική μεγέθυνση (economic growth) είναι συνήθης, χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη υποβάθμιση της Ελλάδας από την MSCI, από αναπτυγμένη σε αναπτυσσόμενη (ή ορθότερα αναδυόμενη) αγορά, με βάση το μέγεθος, τη ρευστότητα και τις διευκολύνσεις κεφαλαίου καθώς και το νομικό καθεστώς. Ποια είναι όμως η διαφορά των δύο εννοιών, και ποια από τις δύο πρέπει πραγματικά να μας απασχολεί στο σχεδιασμό της οικονομικής / αναπτυξιακής πολιτικής μιας αριστερής κυβέρνησης; Η οικονομική μεγέθυνση μετράται κυρίως με βάση τους οικονομικούς δείκτες του ΑΕΠ (του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος αλλά και του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος), συνολικού και κατά κεφαλήν, ενίοτε λαμβάνοντας υπόψη και την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (Purchasing Power Parity). Τα μεγέθη αυτά παραβλέπουν μια σειρά από κριτήρια και δείκτες, ποσοτικούς και ποιοτικούς, που ορίζουν την ανάπτυξη σε μια χώρα. Τέτοιοι δείκτες είναι για παράδειγμα η κατανομή του πλούτου, η φορολογία και οι δημόσιες δαπάνες για δημόσια αγαθά, η ανεπίσημη οικονομία (συμπεριλαμβανόμενης της αυτοκατανάλωσης και της ανεπίσημης ανταλλαγής), το ποσοστό συμμετοχής στην οικονομία του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, η εξάρτηση της οικονομίας από ένα ή περιορισμένα προϊόντα και κλάδους, και τα οφέλη αλλά και οι αρνητικές εξωτερικότητες που σχετίζονται με την ορθή ή μη περιβαλλοντική διαχείριση. Επιπλέον, μία σειρά ποιοτικών δεικτών, όπως η βρεφική θνησιμότητα και το προσδόκιμο ζωής, ο αλφαβητισμός και οι δείκτες εκπαίδευσης εν γένει, οι δείκτες διαφθοράς, οι εγκληματολογικοί δείκτες, οι δείκτες χειραφέτησης (Gender Empowerment Measure, Gender-related Development Index) κοκ. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η έννοια της ανάπτυξης είναι κατά πολύ περιεκτικότερη και ενδεικτικότερη της κατάστασης όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της κοινωνίας μιας χώρας. Με βάση το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (HDI) του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP), που περιλαμβάνει δεδομένα για το προσδόκιμο

ζωής, την εκπαίδευση και το εισόδημα, η Ελλάδα κατατάσσεται συστηματικά στις χώρες με «πολύ υψηλή ανθρώπινη ανάπτυξη», στη θέση 29 για το 2013, σημειώνοντας όμως μείωση, σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που κατατάσσονται υψηλότερα και με αυξητικές τάσεις. Επιπλέον, στο διορθωμένο ως προς την ανισότητα δείκτη (IHDI), η Ελλάδα καταγράφει μόνο για το 2013 μείωση 11.5%, σημειώνοντας συνεχή πτώση την τελευταία τριετία. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι με βάση το λόγο «εισόδημα του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού προς το εισόδημα του φτωχότερου 10% του πληθυσμού» των Ηνωμένων Εθνών, η Ελλάδα παρουσιάζει μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα όχι μόνο από τις χώρες της ΕΕ, αλλά και από χώρες όπως η Ινδία, το Πακιστάν, η Αιθιοπία, το Μπαγκλαντές, η Αίγυπτος και το Μπενίν. Η ενδεχόμενη, λοιπόν, ανάκαμψη και μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας δεν συνεπάγεται αυτομάτως τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων, καθώς δεν εξασφαλίζει την οικειοποίηση από τους εργαζόμενους της αύξησης του παραγόμενου προϊόντος. Αντιθέτως, οι εφαρμοζόμενες κυβερνητικές πολιτικές λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης της εργασίας επιδεινώνουν συστηματικά τη θέση των εργαζομένων, αυξάνοντας ταυτόχρονα τα κέρδη των επιχειρήσεων ακόμα και σε συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης (Ιωακείμογλου, Success Story, Αυγή 08.06.13).

To σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, επομένως, θα πρέπει να έχει ως γνώμονα την ανάπτυξη και όχι τη μεγέθυνση της οικονομίας, να είναι δηλαδή ταυτόχρονα και σχέδιο κοινωνικής ανασυγκρότησης, στοχεύοντας εκτός από την ανάκαμψη των οικονομικών δεικτών και στη βελτίωση της θέσης των εργαζομένων, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τους μισθούς, τα επιδόματα και τη μείωση της ανεργίας, αλλά και στη βελτίωση όλων των επιμέρους δεικτών ανάπτυξης. Οι βασικοί άξονες ενός τέτοιου σχεδίου παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης, που διαπερνούν οριζόντια όλους τους κλάδους της οικονομίας μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Έμφαση στην εκπαίδευση και την υγεία: η αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες αλλά και του εθνικού συστήματος υγείας, και ιδιαίτερα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, διασφαλίζει την ουσιαστική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου όλων των πολιτών. Επιπλέον, η

αναβαθμισμένη δημόσια εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην καλλιέργεια μιας διαφορετικής αντίληψης για την οικονομία και την παραγωγή (περιβαλλοντική συνείδηση, συνεργατική αντίληψη), αλλά και να διασφαλίζει άρτια εκπαιδευμένο και υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό. Περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη: πέρα από ένα πρόγραμμα συγκεκριμένων δράσεων που αφορούν τον τομέα του περιβάλλοντος και της ενέργειας (περιβαλλοντική ανακαίνιση κτηρίων, οικιακά φωτοβολταϊκά, διαχείριση και επεξεργασία απορριμμάτων), το σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης πρέπει να προωθεί τον οικολογικό μετασχηματισμό της παραγωγής και την εξοικονόμηση ενέργειας σε όλους τους κλάδους και όλα τα στάδια της παραγωγής, με ιδιαίτερη έμφαση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα τόσο των φυσικών πόρων (ηλιακή και αιολική ενέργεια) αλλά και το υψηλά εξειδικευμένο αργούν ανθρώπινο δυναμικό. Έμφαση στην έρευνα και τις νέες τεχνολογίες: Η ενθάρρυνση της χρήσης νέων τεχνολογιών σε όλους τους τομείς της οικονομίας, και η ταυτόχρονη στήριξη του κλάδου της τεχνολογίας συγκεκριμένα, με αυξημένη χρηματοδότηση για έρευνα και δράσεις στήριξης των νέων επιστημόνων, μπορεί να αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα, τόσο στην αύξηση και βελτίωση της παραγωγής και την αύξηση του εισοδήματος, όσο και στη μείωση της ανεργίας. Επιπλέον, σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους άξονες (π.χ. έρευνα προσανατολισμένη στις ΑΠΕ ή στην τεχνολογία της υγείας), και με την τεχνολογική αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του πληθυσμού συνολικότερα. Αλλαγή του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής: Κομβικό ρόλο στην παραγωγική και κοινωνική ανασυγκρότηση έχει ο λεγόμενος τομέας της «κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας». Τα εγχειρήματα και οι δομές κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, συνεταιρισμοί παραγωγών, συνεταιρισμοί καταναλωτών, συνεργατικά εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης παραγωγικών μονάδων, δομές και κινήματα αλληλέγγυας οικονομίας, προωθούν μια διαφορετική αντίληψη για την οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Προτάσσουν την ισότιμη συμμετοχή, τη δημοκρατία στη λήψη αποφάσεων, τη συλλογική διαχείριση, την

ισότιμη διανομή του αποτελέσματος, την οργάνωση και αλληλοϋποστήριξη των δομών. Η προώθηση αυτού του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής, από τους ίδιους τους εργαζόμενους και με στόχο το συλλογικό όφελος και όχι το ατομικό κέρδος, δεν έχει μόνο θετικά αποτελέσματα στη μείωση της ανεργίας και στην αύξηση του εισοδήματος, αλλά αμφισβητεί τον πυρήνα των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας. Εξάλλου, ο κομμουνισμός δεν είναι παρά η κοινωνία των ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών. Η ατζέντα ανάπτυξης της κυβέρνησης Σαμαρά στοχεύει αποκλειστικά στη μεγέθυνση της οικονομίας, με την εφαρμογή πολιτικών σκληρής λιτότητας που, όχι απλώς παραβλέπουν όλους τους υπόλοιπους δείκτες ανάπτυξης, αλλά έχουν ως αποτέλεσμα την επιδείνωσή τους, τόσο στο οικονομικό (μείωση μισθών, αύξηση ανεργίας) όσο και στο κοινωνικό επίπεδο (διάλυση κοινωνικού κράτους, παιδείας, υγείας, καταστροφή περιβάλλοντος). Ακόμα λοιπόν και αν επιτευχθεί ο στόχος της μεγέθυνσης για το 2014, αυτό θα γίνει επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο τη θέση της εργασίας προς όφελος του κεφαλαίου. Αντίθετα, η αναπτυξιακή πολιτική της Κυβέρνησης της Αριστεράς, πρέπει να εστιαστεί σε ένα σχέδιο παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης, που θα στοχεύει στο συνολικό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας, με έμφαση στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζόμενων και όχι στη μεγέθυνση των οικονομικών δεικτών, και ταυτόχρονα στη μετατόπιση του συσχετισμού δύναμης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, μετατόπιση που θα επιτρέπει την ανάπτυξη των αγώνων από καλύτερες θέσεις και με διαρκώς διευρυνόμενες προοπτικές. ΣτεφανΙα ΓεωργακΑκου–ΚουτσοΝΙκου Οικονομολόγος, Τμ. Οικονομικής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ

ΜιχΑλης ΝικολακΑκης Κοινωνιολόγος, Επιστ. Συνεργάτης ΚΟ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ,

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

11

πρώτες σκέψεις για την

ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ

Η εκπόνηση Περιφερειακών Προγραμμάτων για την παραγωγική ανασυγκρότηση των Περιφερειών, επιχειρείται αυτήν την περίοδο από τον ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ σε ένα πολιτικό τοπίο που πληθαίνουν οι αναφορές για την «ανάγκη της ανάπτυξης», λόγω του βαθέματος της κρίσης και ανοίγει ένα διάλογο στα ζητήματα τόσο της γενικόλογης, νεφελώδους και τις περισσότερες φορές, ασαφούς, ως προς την έννοια «ανάπτυξη». Διάλογος που δεν περιορίζεται μόνο στο περιεχόμενο της ανάπτυξης ή στη διαδικασία εκπόνησης των συγκεκριμένων προγραμμάτων. Αγγίζει επίσης ζητήματα που άπτονται της αποκέντρωσης, της δημοκρατίας, της συμμετοχής και αναδεικνύει νέες θεωρητικές προσεγγίσεις, τόσο ως προς στην έννοια όσο και ως τρόπο, το σχεδιασμό και την υλοποίηση των σχεδίων αυτών αλλά και ως προς την εξερεύνηση νέων σχέσεων και κοινωνικών συμμαχιών απαραίτητα εργαλεία για την άσκηση πολιτικών σε τοπικό επίπεδο. Η μεγαλύτερη δυσκολία του εγχειρήματος αυτού είναι να ξεπεράσουμε τις παρωχημένες αντιλήψεις μας και να εκφράσουμε ένα διαφορετικό όραμα για την Περιφέρεια, ως ένα σύνολο πρακτικών που μπορούν να ανακατασκευαστούν σε μια εντελώς διαφορετική εικόνα από αυτή που είναι κυρίαρχη σήμερα. Η απόπειρα να αναδημιουργήσουμε μια διαφορετική εικόνα προϋποθέτει, μεγαλύτερο βαθμό εκδημοκρατισμού από αυτόν που υπάρχει σήμερα (αποκέντρωση και συμμετοχή, (επαν)ίδρυση θεσμών που να επικοινωνούν με τις σύγχρονες ανάγκες, αναθεώρηση σχέσεων, δημιουργία κοινωνικών συμμαχιών και προπάντων την κατοχύρωση των κοινωνικών κινημάτων (το δικαίωμα στην περιφέρεια). Προϋποθέτει επίσης νέα αρχιτεκτονική, νέα κριτήρια σχεδιασμού, νέες προσεγγίσεις και πάνω από όλα αναπτυξιακές πολιτικές και όχι αναπτυξιακά μέτρα, που θα διαμορφώνουν και θα διαχέουν την αναπτυξιακή συνείδηση στα αναπτυξιακά υποκείμενα, μέσα από ένα αναπτυξιακό μοντέλο που θα έχει ως «ελκυστή» τις κοινωνικές ανάγκες. Με άλλα λόγια ένα Εναλλακτικό Σχέδιο για την Ανάπτυξη της Περιφέρειας δεν μπορεί παρά να απαντά στα προβλήματα και στις ανάγκες έτσι όπως διαμορφώνονται σήμερα στην Περιφέρεια. Για το λόγο αυτό απαιτείται μια αρκετά συγκροτημένη «προγραμματική αφήγηση», η οποία θα λάβει υπόψη τις κοινωνικές ανάγκες, τις

ανακατατάξεις στην ταξική και κοινωνική διαστρωμάτωση σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, τις στρατηγικές επιπτώσεις, και τις προτεραιότητες άμεσων δράσεων αλλά και ταυτόχρονα θα επιχειρεί «αφήγηση» στο μέλλον διαμορφώνοντας το όραμα για την ανάπτυξη Περιφέρειας (ποιες είναι οι στρατηγικές μας επιλογές, σε ποιους παραγωγικούς κλάδους ή παραγωγικά συμπλέγματα θα δώσουμε έμφαση, με ποια μέσα και τι είδους παρεμβάσεις, πώς θα διαμορφώσουμε ή αναδιαμορφώσουμε τις κοινωνικές συμμαχίες και πώς θα προσδιορίσουμε τα νέα υποκείμενα). Το Σχέδιο για την Ανάπτυξη της Περιφέρειας, είναι ένα σχέδιο για την οικονομική κοινωνική και περιβαλλοντική ανασυγκρότηση, το οποίο καλείται να επανεξετάσει σε μια από την αρχή επεξεργασία, τους στόχους για την οικονομία, το περιβάλλον (νέες σχέσεις με τη φύση) και την κοινωνία, όπως και τους θεσμούς μέσω των οποίων θα αποφασίζονται, και θα υλοποιούνται οι πολιτικές αυτές (θεσμοί ενίσχυσης του Δημοκρατικού προγραμματισμού, συμμετοχής (συμμετοχικούς προϋπολογισμούς) και κοινωνικού ελέγχου. Το Σχέδιο για την ανάπτυξη της Περιφέρειας είναι ένα σχέδιο που θα αξιοποιήσει τα νέα κινήματα της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της αλληλεγγύης, που δημιουργήθηκαν λόγω της κρίσης, και θα τα αναδείξει ως τα νέα υποκείμενα και τις δυνάμεις εκείνες που θα υλοποιήσουν τη μετάβαση σε ένα παραγωγικό σύστημα που θα παράγει αγαθά (προϊόντα και υπηρεσίες) με σαφές και κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο. Σε αυτό το νέο μοντέλο οι παραγωγικές, καταναλωτικές συνεταιριστικές και κοινωνικές οργανώσεις θα αναλάβουν ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικής ανασυγκρότησης της Περιφέρειας, συνθέτοντας το πρόβλημα της παραγωγής και κατανάλωσης με το ζήτημα της δημοκρατίας και οικολογίας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για έναν εναλλακτικό τρόπο παραγωγής μέσω της ανάπτυξης συνεργατικών μορφών της εναλλακτικής και αλληλέγγυας οικονομίας και συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός μοντέλου οργάνωσης της κοινωνίας που θα στηρίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Το Σχέδιο για την Ανάπτυξη της Περιφέρειας είναι ένα σχέδιο ανατροπής όπου: – Το παραγωγικό του μοντέλο πρέπει να βασίζεται στις κοινωνικές ανάγκες και

να ανατρέπει την υφιστάμενη αναπτυξιακή πολιτική που κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια ταυτίστηκε με τη διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ, με αποτέλεσμα τη διοχέτευση του μεγαλύτερου μέρους των διαθέσιμων εγχώριων πόρων στην εξυπηρέτηση των κανόνων της κοινοτικής συγχρηματοδότησης. Συνέπεια των παραπάνω είναι και η ανάγκη να ξεφύγουμε από την παράθεση κλαδικών αναλύσεων και πολιτικών. Η ανάλυση μάλλον πρέπει να γίνει στο επίπεδο των συστημάτων αξίας, δηλαδή στα παραγωγικά συμπλέγματα, όπου περιλαμβάνονται τόσο μονάδες από διαφορετικούς κλάδους που αφορούν στην αλυσίδα αξίας και στην ανάπτυξη εξοπλισμού και υποδομών, όσο και λειτουργικές υποδομές τεχνολογικής δραστηριότητας (έρευνα, τεχνική υποστήριξη, πιστοποίηση-προτυποποίηση κ.λπ.) και λειτουργιών (εφοδιασμός, μεταφορές κοκ).

– Αντιπαραθέτει στις κινητήριες δυνάμεις της ανταγωνιστικότητας, την ποιότητα ζωής, το φυσικό περιβάλλον και την κοινωνική αλληλεγγύη.

– Προτάσσει παρεμβάσεις χαμηλού κόστους, λόγω του περιορισμού των διαθέσιμων πόρων αλλά και της αλλαγής στη φιλοσοφία των παρεμβάσεων με την μετατόπιση, από τις «σκληρές» υποδομές στη δημιουργία περιβάλλοντος καινοτομίας μέσω «άυλων» υποδομών στους ανθρώπινους περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς πόρους μιας περιοχής, γεγονός που θα την καταστήσει ικανή να υλοποιήσει τις δυνατότητες της. Όμως, εδώ απαιτείται προσοχή, ώστε ν’ αποφευχθεί ο κίνδυνος μετά-

πτωσης στο καθεστώς των πολλών, μικρών και κατακερματισμένων έργων του παρελθόντος που εγκλώβιζαν την αναπτυξιακή πολιτική σ’ έναν ιδιότυπο τοπικισμό που όμως τελικά οδηγούσε σε μικροεπενδυτικό πληθωρισμό.

– Ανατρέπει τις μέχρι σήμερα επιλογές που βασίζονταν στις λίστες έργων κατόπιν επιθυμιών των αιρετών αρχών, στις ανάγκες κάλυψης συγχρηματοδοτούμενων έργων, στις κοινωνικές συμμαχίες που υπηρετήθηκαν και οικοδομήθηκαν μέσα από τις πελατειακές σχέσεις και τη δυνατότητα του συστήματος να χρηματοδοτεί σε διάφορες κλίμακες διαπλοκής). Η διαμόρφωση και η επεξεργασία ενός τέτοιου εναλλακτικού αναπτυξιακού Σχεδίου δεν μπορεί παρά να μη γίνεται ανοιχτά στην κοινωνία. Μέσα από συζητήσεις ανταλλαγή ιδεών, απόψεων, προτάσεων, με τα παραπάνω κινήματα τους κοινωνικούς, οικονομικούς, συνδικαλιστικούς και άλλους φορείς, Πανεπιστήμια, Ερευνητικά κέντρα , επαγγελματικές ομάδες, ανθρώπους «κλειδιά» κ.λπ. Και τέλος, όπως επανειλημμένως έχει ειπωθεί, το σχέδιο για την ανάπτυξη της Περιφέρειας είναι μια διαρκής διαδικασία, προσπάθεια και ανοιχτή σε νέες ιδέες και καινοτόμες δράσεις αλλά είναι και ευέλικτο στην εφαρμογή, ώστε να είναι ταχείες οι αναπροσαρμογές και οι ανακατανομές πόρων σε περίπτωση αστοχιών. ΜΑΡΙΑ ΘΕΛΕΡΙΤΗ σύμβουλος Τοπικής Ανάπτυξης, μέλος Τμ. Αυτοδιοίκησης ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ



12

O

ικοτριβές

προβληματισμοί σχετικά με την παραγωγική ανασυγκρότηση Εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια, από την εκτόξευση της οικονομικής κρίσης και έπειτα, η γεωργία και ο πρωτογενής τομέας εν γένει παρουσιάζονται ως ένα από τα κρυφά χαρτιά της χώρας για την έξοδο από την κρίση. Πόσο αληθινό μπορεί να είναι αυτό και κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Στο κείμενο αυτό κατατίθενται κάποιες πρώτες σκέψεις και προβληματισμοί σχετικά, καθώς και για την παραγωγική ανασυγκρότηση του πρωτογενούς τομέα. Στην προσπάθεια ανάγνωσης της υπάρχουσας κατάστασης, πέρα από τη μελέτη για το αγροτικό εισόδημα και απασχόληση, το αγροτικό εμπορικό ισοζύγιο, το ισοζύγιο φυτικής- ζωικής παραγωγής, τα κόστη παραγωγής, τη σύνδεση με τη γεωργική βιομηχανία, το δευτερογενή και τριτογενή τομέα και πολλά ακόμα, θα πρέπει κανείς να δει το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθήθηκε στη χώρα συνολικότερα, το ρόλο του πρωτογενούς τομέα σε αυτό καθώς και το μοντέλο ανάπτυξης πρωτογενούς τομέα που επιλέχθηκε. Η επιλογή που έγινε για την Ελλάδα ήταν η μετάβαση της οικονομίας της στον τριτογενή τομέα, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών – διαμετακομιστικό κέντρο, παροχή υπηρεσιών, τουρισμός κ.λπ. Το μοντέλο αυτό οδήγησε στην αποδιάρθρωση του παραγωγικού πρωτογενούς τομέα και στην εξάρτηση από τις ολοένα και αυξανόμενες εισαγωγές γεωργικών προϊόντων και εφοδίων. Ακόμα, στο πλαίσιο αυτό, επιλέχθηκε η εντατική συμβατική γεωργία και κτηνοτροφία, η μονοκαλλιέργεια με στόχο αποκλειστικά τις εξαγωγές, η εγκατάλειψη της παραγωγής κυρίως σε μειονεκτικές περιοχές, οι εναλλαγές των καλλιεργειών με βάση τις επιδοτούμενες καλλιέργειες και άλλα. Η γεωργία όμως αποτελεί τον τομέα, που ιδίως σε περιόδους κρίσης, αποτελεί προϋπόθεση επιβίωσης και βασική πηγή διατροφικών αγαθών για τον πληθυσμό. Η κρίση της γεωργίας οδηγεί και σε επισιτιστική κρίση. Συνεπώς το ζή-

Ιούνιος 2013 – τ. 6

του ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ

Ο αγροτικός τομέας παρουσιάζεται ως η διέξοδος από την κρίση. Αυτό όμως που σχεδιάζουν αφορά την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου στη λογική της αγροδιατροφικής βιομηχανίας. τημα της διατροφικής αυτάρκειας της χώρας ιεραρχείται και εύλογα κανείς αναρωτιέται πώς γίνεται να έχεις ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, πώς μπορείς να βγεις από την κρίση αν δεν είσαι παραγωγικός; Και τι σημαίνει σήμερα παραγωγικός πρωτογενής τομέας; Η συμβολή της γεωργίας στην αποφυγή της επισιτιστικής κρίσης έγκειται στη στροφή της γεωργικής παραγωγής στην κάλυψη των διατροφικών αναγκών του πληθυσμού. Συνεπώς μιλάμε για έναν πρωτογενή τομέα που θέτει ως βάση την τροφή ως αγαθό και ως θεμελιώδες κοινωνικό δικαίωμα και όχι ως εμπόρευμα ή χρηματιστηριακό αγαθό. Ο πρωτογενής τομέας θα πρέπει να αποσκοπεί πρωταρχικά στην κάλυψη των διατροφικών αναγκών του λαού με ντόπια παραγόμενα, σε λογικές τιμές, ποιοτικά προϊόντα στο πρότυπο της παραδοσιακής ελληνικής μεσογειακής διατροφής και σε αντίθεση με το κυρίαρχο καταναλωτικό και διατροφικό μοντέλο. Ένα σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης του πρωτογενούς τομέα οφείλει να συνυπολογίσει αυτή την αρχή. Ακόμα δεν μπορεί να μη μιλήσει για ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο, της ήπιας γεωργίας, της βιολογικής γεωργίας, με σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, με εξορθολογισμό στη χρήση των φυσικών πόρων, με μετάβαση από τις εντατικές μονοκαλλιέργειες στην πολυκαλλιέργεια και στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας και διεθνούς ζήτησης που παράλληλα καλύπτουν και τις εγχώριες ανάγκες. Έχει ακόμα να αναμετρηθεί με το ερώτημα πώς νοείται ο σημερινός γεωργός. Παραγωγός τροφής, παραγωγός προϊόντων για μεταποίηση, παραγωγός ενέργειας,

πάροχος αγρο-τουριστικών υπηρεσιών, προστάτης του φυσικού περιβάλλοντος και του κοινωνικού ιστού της υπαίθρου, εξαγωγέας προϊόντων με υψηλή προστιθέμενη αξία; Όλα αυτά και πολλά ακόμα ή ένας άνθρωπος εξαρτώμενος από το αγροδιατροφικό λόμπι που θα παράγει απλώς προϊόντα ως είλωτας στα «δικά του» χωράφια; Αυτός που θα έχει στα χέρια του την τροφή του κόσμου και θα τη διαχειρίζεται μόνο με βάση το μέγιστο δυνατό για αυτόν κέρδος ανεξαρτήτως του αν ο κόσμος πεινάει; Ποια θα μπορούσαν να είναι τα μέτρα για την ανασυγκρότηση του παραγωγικού δυναμικού; Ο αναδασμός γης ίσως είναι ένας τρόπος για να ενοποιήσει τις πολυτεμαχισμένες εκτάσεις και να μειώσει το κόστος παραγωγής. Το συνεταιριστικό-συνεργατικό κίνημα θα πρέπει να τεθεί σε νέες υγιείς βάσεις, ώστε να δώσει διέξοδο τόσο στο επίπεδο της καλλιέργειας (συγκέντρωση γης και μηχανημάτων, εξοικονόμηση στην προμήθεια εφοδίων, οργάνωση της αγοράς κ.λπ.). Εφόσον ο πρωτογενής τομέας θεωρηθεί στρατηγικής σημασίας θα πρέπει να αναζητηθούν ευνοϊκοί όροι χρηματοδότησης που θα επιτρέπουν τις επενδύσεις σε αυτόν. Ακόμα θα πρέπει να

επανεκτιμηθούν θεσμικά μέτρα σχετικά με τη φορολογία των αγροτών, της γης, τα αγροτικά μητρώα, τις ενισχύσεις που παρέχονται σε ένα πλαίσιο ανασυγκρότησης του συνόλου της οικονομίας. Δεν μπορούμε να μιλάμε για την παραγωγική ανασυγκρότηση του πρωτογενούς τομέα δίχως την επέμβαση στη λειτουργία της εγχώριας αγοράς με το σκεπτικό των πολλαπλών επιλογών σε παραγωγούς και καταναλωτές ενάντια στα μονοπώλια διακίνησης τροφής στην Ελλάδα. Η επέμβαση αυτή μπορεί να γίνει σε θεσμικό επίπεδο κατοχυρώνοντας δομές που μέχρι στιγμής υστερούν. Υστέρηση που οδηγεί σε καρτέλ και μονοπωλιακές καταστάσεις. Ένα τέτοιο θεσμικό μέτρο μπορεί να είναι η νομοθέτηση αγορών αγροτών-παραγωγών, ώστε να δοθεί απευθείας διέξοδος στον παραγωγό στην αγορά και στους καταναλωτές με την παράκαμψη μεσαζόντων και με στόχο την εξυγίανση της αγοράς τροφίμων και τον εξορθολογισμό των τιμών των γεωργικών προϊόντων. Στο επίπεδο της διάθρωσης της παραγωγής θα πρέπει να συνυπολογιστεί το εδαφικό ανάγλυφο της Ελλάδας, να μελετη-

θούν οι δυνατότητες της κάθε περιφέρειας, ο όποιος σχεδιασμός να γίνει με γνώμονα το τι είναι δυνατό να καλλιεργηθεί και πού, να υπάρξει πρόβλεψη για βοσκοτόπους και επαρκείς καλλιέργειες ζωοτροφών, ποια μπορεί να είναι τα προϊόντα αυτά που έχουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και υψηλή προστιθέμενη αξία ώστε μπορούν να είναι εξαγώγιμα. Σε κάθε σχεδιασμό όμως το ζητούμενο είναι να προτάσσεται ως μορφή η βιώσιμη και ποιοτική γεωργική παραγωγή. Δεν θα πρέπει να αγνοηθούν ακόμα τομείς όπως η δασοπονία, η αλιεία, η μελισσοκομία. Μπορούν να αναπτυχθούν και να είναι ιδιαίτερα «αποδοτικοί» για την οικονομία και παράλληλα να συντελέσουν στην προστασία της βιοποικιλότητας, των δασών και θαλασσών, στην ανανέωση δασικών εκτάσεων, στην εκμετάλλευση των ορεινών περιοχών τηρώντας πάντοτε τους περιβαλλοντικούς κανόνες. Αναγκαία είναι και έργα υποδομής με γνώμονα τη μείωση του κόστους παραγωγής, την ορθολογική χρήση πόρων όπως το νερό, τη δημιουργία αποθεμάτων νερού κ.λπ. Θα πρέπει ακόμα να προβλεφθεί το πώς εντάσσονται οι ήπιες μορφές ενέργειας και οι ΑΠΕ στην αγροτική παραγωγή. Η όποια ανασυγκρότηση όμως δεν μπορεί να γίνει μόνο με θεσμικά μέτρα και διακηρύξεις. Χρειάζεται τη δημιουργία ενός κινήματος παραγωγών (αγροτών, κτηνοτρόφων, αλιέων κ.λπ.), των ανθρώπων της υπαίθρου αλλά και των πόλεων («καταναλωτές», ενεργοί πολίτες, κινήματα πόλης), των εμπλεκομένων στους άλλους οικονομικούς τομείς, των κινημάτων της οικολογίας και πολλών ακόμα. Μια κυβέρνηση της αριστεράς δεν μπορεί να λύσει τα παραπάνω ζητήματα με τρόπο «αυτονόητο». Έχει την ανάγκη ύπαρξης ενός κινήματος παραγωγικής ανασυγκρότησης και αγροτικής μεταρρύθμισης, ώστε να μπορέσει να συγκρουστεί με τα εγχώρια συμφέροντα αλλά κι αυτά των πολυεθνικών του αγρο-

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

διατροφικού λόμπι. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προβληματιστούμε για το αν η παραγωγική ανασυγκρότηση του αγροτικού τομέα με άξονα την ανάπτυξη και την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από τις πολιτικές της ΕΕ για την περιφερειακή και αγροτική ανάπτυξη, για την προστασία του περιβάλλοντος και την Κοινή Γεωργική Πολιτική. Θα πρέπει παράλληλα να γίνει και ένας ειλικρινής απολογισμός της μέχρι τώρα πορείας του γεωργικού χώρου στο πλαίσιο της ΚΓΠ και μια ανάγνωση δίχως αυταπάτες των ήδη ανακοινωμένων μελλοντικών πολιτικών. Ο αγροτικός τομέας παρουσιάζεται ως η διέξοδος από την κρίση. Αυτό όμως που σχεδιάζουν αφορά την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου στη λογική της αγροδιατροφικής βιομηχανίας και όχι στη λογική της ανασυγκρότησης της παραγωγικής βάσης της χώρας για τη διέξοδο από την οικονομική κρίση με αξιοπρέπεια για τον αγροτικό κόσμο και προοπτική παραμονής του στην παραγωγή και ανάπτυξης μέσα από αυτή. Κάθε φορά που τίθεται στο τραπέζι η πρόταση να ιεραρχηθεί η αλλαγή του γεωργικού μοντέλου και να προταχθούν βιώσιμες μορφές γεωργίας, όπως η βιολογική, το αμέσως επόμενο ερώτημα είναι αν αυτή μπορεί να καλύψει τις ανάγκες συνολικά. Θα πρέπει αν θέλουμε να μιλήσουμε για την ανασυγκρότηση του πρωτογενούς τομέα με όρους οικολογίας, να φύγουμε από αυτό το δίλημμα. Η βιώσιμη και οικολογική επαναπροσέγγιση του αγροτικού μοντέλου δείχνει την πρόθεσή μας να αναμετρηθούμε με το ίδιο το σύστημα που μας έχει οδηγήσει σε αδιέξοδα, δείχνει αν είμαστε σε θέση να προβάλουμε έναν άλλο τρόπο παραγωγής και έναν άλλο τρόπο κοινωνικής συνύπαρξης και οικονομικής βιωσιμότητας. Είναι ανάγκη να υπάρξει αυτή η αλλαγή και μάλιστα με περιβαλλοντικά βιώσιμη προοπτική. ΙωΑννα ΘεοδοσΙου

ΑΠΕ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΟΙΚΟ

Ένα από τα θέματα που απασχόλησαν το φετινό Left Forum, με θέμα “Mobilizing for Ecological\Economic Transformation” στη Νεα Υόρκη, ήταν αυτό που ο καθηγητής Βαλερστάϊν χαρακτήρισε ως «καρκίνο» του συστήματος. Πρόκειται για το γεγονός ότι επί 500 χρόνια ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε κατατρώγοντας τους φυσικούς πόρους του πλανήτη χωρίς να τους αναπληρώνει. Το πρόβλημα αυτό έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και απειλεί άμεσα τη ζωή στο πλανήτη. Δεν μπορούμε πια να μιλάμε για μέλλον, για ανάπτυξη, για οικονομία αν αυτή δεν είναι οικολογική, σημαντική πτυχή της οποίας είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Ενώ λοιπόν παγκοσμίου φήμης διανοητές αντιλαμβάνονται την ουσιαστική σημασία των ΑΠΕ στη ανάπτυξη, στην Ελλάδα με πρόσχημα το υπαρκτό πρόβλημα του ελλείμματος του λογαριασμού ΑΠΕ του ΛΑΓΗΕ, ως λύση προτείνεται το πάγωμα της ανάπτυξης των ΑΠΕ. Ακούγονται απόψεις όπως: «οι ΑΠΕ είναι πολυτέλεια», «εδώ δεν έχουμε να φάμε τις ΑΠΕ θα κοιτάζουμε», «ας καθυστερήσει η έστω και σταδιακή απεξάρτηση από το φθηνό λιγνίτη που μας χάρισε η φύση» και άλλα πολλά, ιδίου ύφους και περιεχομένου. Στη δε πράξη έχουν σταματήσει να γίνονται πλέον έργα ΑΠΕ: τα φωτοβολταϊκά τους τελευταίους μήνες, τον τελευταίο χρόνο οι υπόλοιπες ΑΠΕ. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά για να διαπιστώσουμε το πώς δημιουργήθηκε το πρόβλημα. Ο πρώτος ουσιαστικά νόμος, που έβαλε τα θεμέλια για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, συντάχθηκε το 2006. Παρά το θετικό στοιχείο ότι επιτέλους άρχισε να γίνεται λόγος για ΑΠΕ, ο νόμος είχε πολλές ελλείψεις, είτε σκόπιμα είτε όχι. Ενώ το κύριο χαρακτηριστικό των ΑΠΕ είναι οι πολλές μικρές αποκεντρωμένες μονάδες, διάσπαρτες στην επικράτεια και μόνο, για λόγους οικονομίας κλίμακας και μόνο σε ειδικές περιπτώσεις μεγάλες μονάδες (μέσα σε βιομηχανικές ζώνες κ.λπ.), ο νόμος υιοθετούσε ακριβώς την αντίθετη κατεύθυνση. Το μείγμα των ΑΠΕ, αλλά και ο ρυθμός ανάπτυξης τους έπρεπε να είναι αυστηρά σχεδιασμένος, ώστε να απορροφηθούν ομαλά, από τεχνικής αλλά και οικονομικής άποψης, όλοι οι κραδασμοί της αλλαγής παραγωγής ηλεκτρενέργειας. Αντιθέτως, ακολουθώντας το νεοφιλελεύθερο δόγμα, ο νόμος αυτός άφηνε την αγορά ανεξέλεγκτη να αποφασίσει χωρίς παρεμβάσεις της πολιτείας. Η αγορά αποφάσισε, όπως πάντα, άναρχα και με μοναδικό κριτήριο το κέρδος. Ενώ το κόστος κατασκευής ειδικά των φωτοβολταϊκών αποκλιμακώθηκε ραγδαία, δεν είχαμε αντίστοιχη μείωση των εγγυημένων τιμών πώλησης του

13

λογία νομία

ρεύματος, οπότε δημιουργήθηκαν ευκαιρίες για υπερκέρδη. Αποτέλεσμα ήταν το αδηφάγο κεφάλαιο να οδεύσει προς τα φωτοβολταϊκά με συνέπεια την έκδοση υπερπληθώρας αδειοδοτήσεων και κατασκευών. Ενώ στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις έγκαιρα διαπίστωσαν το πρόβλημα και βρήκαν λύσεις, στη χώρα μας, αφού άφησαν να χαθεί πολύτιμος χρόνος, όταν πλέον αποφάσισαν να ασχοληθούν, προχώρησαν σε μια παγκόσμια πρωτοτυπία: ένα λάθος να προσπαθούν να το λύσουν με ένα νέο, χειρότερο, λάθος. Το πρόβλημα λοιπόν που έχει προκύψει, δεν είναι δομικό των ΑΠΕ, αλλά αφορά στον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, διαχρονικά αντιμετώπισαν τις ΑΠΕ. Αν είχαμε στρωτή ροή διείσδυσης των ΑΠΕ και είχαμε, για παράδειγμα, αντί για 2300 mw φωτοβολταϊκών που έχουμε σήμερα, γύρω στα 1000 mw, αυτό θα συνιστούσε ένα απόλυτα διαχειρίσιμο μέγεθος, που δεν θα δημιουργούσε κανενός είδους πρόβλημα. Το σημερινό δε κόστος κατασκευής είναι τέτοιο που επιτρέπει σε όποιον κατασκευάσει σήμερα ΑΠΕ, να αμείβεται με ταρίφα παραπλήσια των παραγωγών ενέργειας από φυσικό αέριο, οπότε αν αυτά τα 1300 mw κατασκευάζονταν σήμερα, δεν θα επιβάρυναν το λογαριασμό, αφού λογικά θα αμείβονταν όπως οι συμβατικοί παραγωγοί. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ έχει προτείνει λύσεις που η κυβέρνηση δεν έχει τη βούληση να αποδεχθεί, γιατί θίγουν τα ξένα και ντόπια μεγάλα συμφέροντα του χώρου. Προτείνουμε μέτρα «κουρέματος» των παραγωγών με παραμετροποίηση των κριτηρίων ώστε να μηδενιστεί το έλλειμμα χωρίς να επιβαρυνθούν οι καταναλωτές και να πληρώσουν όλοι με δίκαιο τρόπο ανάλογα με το κόστος κατασκευής και το μέγεθος. Σε κάθε περίπτωση, τις ΑΠΕ δεν πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε με οικονομίστικο τρόπο. Η καταστροφή του περιβάλλοντος και η υγεία δεν είναι μετρήσιμα χρηματικά μεγέθη. Δεν μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για φθηνό λιγνίτη και ακριβές ΑΠΕ, αδιαφορώντας για τις άλλες επιπτώσεις που έχει η χρήση των ρυπογόνων ορυκτών καυσίμων. Η ταχύτητα ανάπτυξης της τεχνολογίας μάς επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι σύντομα, αν υπάρξει πολιτική βούληση, θα μπορέσουμε να έχουμε συστήματα ΑΠΕ για οικιακή χρήση, τα οποία θα συμφέρουν και από οικονομικής σκοπιάς. Συστήματα χαμηλού κόστους από ΑΠΕ, με ταυτόχρονη εξοικονόμηση ενέργειας και με μελλοντικά φθηνές μπαταρίες θα μπορούν να κάνουν τα σπίτια ενεργειακά ανεξάρτητα. Στον

τομέα αυτό, θα μπορούσε να απασχοληθεί και μεγάλο τμήμα του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, όπως μηχανικοί, τεχνικοί, κλάδοι που σήμερα μαστίζονται από μεγάλη ανεργία. Οι ειδικοί επιστήμονες λένε ότι όποιος σχεδιάζει το μέλλον της ηλεκτρενέργειας με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, θα κάνει λάθος. Στην Αμερική κατασκευάστηκε πιλοτικά ένας συσσωρευτής 120 mw, με σχετικά ικανοποιητικό κόστος κατασκευής και υψηλής ταχύτητας απόδοσης της ενέργειας. Συστήματα αντλιοταμίευσης, παρασκευή υδρογόνου και άλλα, τέτοιου είδους τεχνικά εργαλεία θα βοηθήσουν ώστε να αρθεί η επιφυλακτικότητα έναντι των ΑΠΕ, από τη στιγμή που θα μπορεί να αποθηκευθεί ενέργεια με χαμηλό κόστος. Για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται πολιτική βούληση, ώστε να πιεστούν οι τεχνικοί επιστήμονες να βρουν τις βέλτιστες λύσεις στα υπάρχοντα σημερινά προβλήματα. Την πολιτική αυτή βούληση δεν είναι δυνατόν να την έχουν οι δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού, γιατί οι έννοιες καπιταλισμός και οικολογία, κέρδος και προστασία του περιβάλλοντος, νόμοι της αγοράς και ανθρώπινες ανάγκες, είναι έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους. Μια κυβέρνηση της αριστεράς, όπως ευρηματικά έθεσαν το θέμα οι διοργανωτές μέσα από τον κεντρικό τίτλο του φετινού Left Forum, τις λέξεις οικονομία και οικολογία, δεν τις αντιμετωπίζει ως λέξεις με κοινό πρώτο συνθετικό, αλλά ως έννοιες άρρηκτα δεμένες. Μια κυβέρνηση της αριστεράς θα πρέπει να θέσει τα θεμέλια έτσι ώστε το μέλλον της ηλεκτρενέργειας και όχι μόνο αυτό, να είναι οικολογικό. Μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα μέλλον που οι ΑΠΕ θα παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Και τούτο δεν είναι οραματική φαντασίωση ορισμένων. Αντιθέτως, όλα τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα συνηγορούν προς την κατεύθυνση αυτή. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΝΙΣΗΣ μέλος γραμματείας τμ. Ενέργειας ΚΕ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ



14

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

μεθοδολογικές αφετηρίες και άξονες για την

ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Το ζήτημα της αναδιάρθρωσης της παραγωγικής δομής και υποδομής δεν μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από το ζήτημα του αναπτυξιακού μοντέλου. Συνεπώς το ερώτημα που πρέπει να απαντιέται από τη σχεδιαζόμενη πολιτική θα πρέπει να απαντά στην ανάγκη για άλλο αναπτυξιακό μοντέλο. Ποιες λοιπόν πρέπει να είναι η αφετηρίες μιας αποτελεσματικής πολιτικής; Κατά τη γνώμη μου οι εξής: Από τη λογική μείωσης κόστους πρέπει

ση-προτυποποίηση κλπ) και λειτουργιών (εφοδιασμός, μεταφορές κοκ). Η πολιτική θα πρέπει να προσδιορίζεται και χωρικά, ώστε να αναγνωρίζεται η αντίστοιχη εμπέδωση της παραγωγικής και καινοτομικής δραστηριότητας. Βασικό ζήτημα αφορά και στο υποκείμενο του μετασχηματισμού. Ποιοι θα αναλάβουν το έργο του μετασχηματισμού και της νέας μορφής παραγωγής, αν το παρόν επιχειρείν είναι ανεπαρκές;

να πάμε στη λογική παραγωγής αξίας, το οποίο είναι και συμβατό με τις ιδεολογικές αναφορές μας (κοινωνικά προσδιορισμένη αξία χρήσης, που παράγεται από την εργασία). Η νέα αξία παράγεται μέσω της συνεχούς καινοτομίας σε προϊόν και παραγωγική διαδικασία. Η εστίαση στην παραγωγή με τη στενή έννοια τη μεταποίησης (μετασχηματισμός εισροών σε προϊόν) είναι ανεπαρκής. Αυτό δεν σημαίνει ότι η καινοτομία παράγεται μόνο στα εργαστήρια. Αντίθετα, παράγεται και στη σύζευξη σχεδιασμού και παραγωγής, αλλά και στην αλληλεπίδραση παραγωγή και χρήσης. Η βασική διαφορά έγκειται από τη μία στις αυξανόμενες αποδόσεις που χαρακτηρίζουν την οικονομική της καινοτομίας και από την άλλη στο σαφή προσανατολισμό που απαιτείται τόσο σε ότι αφορά στην πολιτική απασχόλησης όσο και στο ποιος θα είναι ο φορέας της ανάπτυξης (ταλέντο και όχι κεφάλαιο όπως λέει ο Florida). Συνέπεια των παραπάνω είναι και η ανάγκη να ξεφύγουμε από την παράθεση κλαδικών αναλύσεων και πολιτικών. Η ανάλυση μάλλον πρέπει να γίνει στο επίπεδο των συστημάτων αξίας (όχι απλά αλυσίδες), όπου περιλαμβάνονται τόσο μονάδες από διαφορετικούς κλάδους που αφορούν στην παραγωγή αξίας και στην ανάπτυξη εξοπλισμού και υποδομών, όσο και λειτουργικές υποδομές τεχνολογικής δραστηριότητας (έρευνα, τεχνική υποστήριξη, πιστοποίη-

Άξονες αναπτυξιακής πολιτικής Με βάση τα παραπάνω οι άξονες σχεδιασμού πολιτικής θα πρέπει να είναι οι εξής: Συγκρότηση παραγωγικών συμπλεγμάτων, με σχετική εξειδίκευση και χωρικό προσδιορισμό. Τα παραγωγικά συστήματα δεν συγκροτούνται σε κλαδική βάση, αλλά με την αλληλεπίδραση δραστηριοτήτων από διαφορετικούς κλάδους και τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Η πολιτική πρέπει να εστιάζει στην ενίσχυση στους αδύνατους κρίκους οι οποίοι είναι – εν γένει: – Ανάπτυξη προϊόντος: έλλειψη καινοτομικής δραστηριότητας, αδυναμία στην ανάλυση των αναγκών και των καταναλωτικών τάσεων, απουσία τεχνολογικών υποδομών υποστήριξης (προ/τυποποίηση, διαπίστευση, παρέμβαση σε διεθνείς οργανισμούς προτυποποίησης, πρόσβαση σε εργαστηριακές λειτουργίες κοκ).

– Τεχνολογική εξάρτηση και έλλειψη απορροφητικής ικανότητας: η παθητική, μιμητική συμπεριφορά έχει οδηγήσει σε απουσία καινοτομικής δραστηριότητας, οπότε δεν υπάρχει το δυναμικό που θα μπορέσει να αξιοποιήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις και θα συνεργαστεί με παρόχους τεχνολογίας (προμηθευτές εξοπλισμού και πρώτων υλών), κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σχετική εξειδίκευση κλαδικών δραστηριοτήτων.

– Στον ύπαιθρο χώρο, από την αγροτική παραγωγή πρέπει να πάμε στην πολυδραστηριότητα, ώστε να καθετοποιηθεί τοπικά η παραγωγή αξίας, αναπτυχθεί η επωνυμία του προϊόντος και η ταυτότητα του τόπου και συνδεθεί οργανικά με συμπληρωματικές δραστηριότητες βιομηχανικής μεταποίησης και τεχνολογικής υποστήριξης. Αμφίπλευρη παρέμβαση του κράτους στης πλευρές της «παροχής» και της «ζήτησης» Ο ρόλος της κρατικής παρέμβασης δεν μπορεί πια να περιορίζεται στην πλευρά της παροχής πόρων και ενίσχυσης τεχνολογικής και ερευνητικής δραστηριότητας. Από τη μία πρέπει να αναπτυχθούν υποδομές τεχνολογικής δραστηριότητας, σε συνεργασία με τις παραγωγικές συστάδες, εξειδικευμένες με βάση τις ανάγκες μιας επιθετικής πολιτικής καινοτομίας προϊόντος. Αυτές οι υποδομές δεν είναι απαραίτητο να είναι κρατικές, ούτε να αφορούν απαραίτητα σε νέους φορείς. Μπορούν να είναι συλλογικές δομές στο πρότυπο της Τρίτης Ιταλίας, ή να αφορούν σε μακροπρόθεσμα ανοικτά προγράμματα που θα αξιοποιούν υφιστάμενες υποδομές, μοχλεύοντας παράλληλα την αλλαγή προσανατολισμού τους από τον ακαδημαϊσμό σε πιο πολύπλευρη δραστηριότητα. (αυτό προϋποθέτει και αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης της ερευνητικής δραστηριότητας). Από την άλλη η κρατική παρέμβαση μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο, στρατηγικό ρόλο στην πλευρά της ζήτησης. Αυτό μπορεί να γίνει με τρεις βασικούς τρόπους: – Πολιτική προμηθειών: οι προδιαγραφές προμηθειών πρέπει να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό εργαλείο προσέλκυσης καινοτομικής δραστηριότητας, ώστε μέσα από τη διαμόρφωσή τους να ωθούνται οι προμηθευτές να αναπτύσσουν προϊόντα, λύσεις και εν τέλει ικανότητες που θα τους καθιστούν πρωτοπόρους διεθνώς. Η διαδικασία καθορισμού μέσα από μηχανισμούς διαβούλευσης και ο χρονισμός εισαγωγής τους σε συνδυασμό με συμπληρωματικές ενέργειες και μέτρα στην πλευρά της παροχής-προσφοράς μπορεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα σε αγορές όπως οι κατασκευές, ο εξοπλισμός, οι ΑΠΕ κ.λπ.

– Ρυθμιστικές παρεμβάσεις στην κατανάλωση: σε αντίθεση με την παθητική αντιμετώπιση των προδιαγραφών στην λογική φθοροποιού διευκόλυνσης και προστασίας των εγχώριων παραγωγών ο ευρύτερος χώρος της κατανάλωσης μπορεί να αποτελέ-

σει πεδίο ενεργούς παρέμβασης με σκοπό την προετοιμασία και ανάπτυξη προϊόντων που θα ανταγωνίζονται με βάση την αξία και όχι την τιμή.

– Επενδύσεις σε υποδομές κλπ.: ένα νέο πρόγραμμα επενδύσεων σε δημόσιες υποδομές θα πρέπει να ξεφύγει από τη λογική του τι μπορούμε να κάνουμε και να εστιάσει στο τι πραγματικά χρειάζεται και πώς κατά την επένδυση θα αναπτυχθούν τεχνολογίες και ικανότητες που μπορούν να αξιοποιηθούν και σε άλλες εφαρμογές και – κυρίως θα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εξαγωγικής δραστηριότητας. Η λογική των παραπάνω είναι να σχεδιασθούν στρατηγικοί θύλακες αγοράς, οι οποίοι θα μπορούν να αποτελέσουν προνομιακό πεδίο μάθησης για εγχώριους παραγωγούς. Ανάδειξη νέων υποκειμένων Το βασικό, θεμελιώδες πρόβλημα αφορά στο ποιες θα είναι οι δυνάμεις που θα υλοποιήσουν τη μετάβαση σε ένα νέο παραγωγικό σύστημα, στο πλαίσιο ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης με τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους που απαιτούμε. Είναι ιστορικά και εμπειρικά βιωμένο ότι οι κυρίαρχες σήμερα δυνάμεις έχουν περιορισμένες δυνατότητες. Προφανώς υπάρχουν δυναμικές, καινοτόμες, εξωστρεφώς ανταγωνιστικές μονάδες, με ισχυρές και καλλιεργούμενες ικανότητες, αλλά δεν αποτελούν τον κανόνα. Τα νέα υποκείμενα παραγωγικής δραστηριότητας θα πρέπει να τα αναζητήσουμε σε δύο «οικοσυστήματα-κοινότητες-κινήματα» που συγκροτούνται ήδη. Το πρώτο αφορά ένα οικοσύστημα νέας επιχειρηματικότητας, διακριτής και σχετικά ξένης με το υφιστάμενο, το οποίο όμως ιδεολογικά συγγενεύει με αυτό. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι συγκεντρώνεται κυρίως σε τομείς τεχνολογικής αιχμής (κυρίως λογισμικό, μικρο-ηλεκτρονική και λίγο σε βιολογία, φάρμακο) καθώς και σε ορισμένους τομείς όπως η γεωργία. Σήμερα το οικοσύστημα είναι ποικίλο και διεθνοποιημένο, αλλά όχι σε επαρκή βαθμό. Χαρακτηρίζεται από αδύναμη θεσμική πύκνωση, περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, αγορές και τεχνολογικές υποδομές ενώ αντιμετωπίζεται ως εξωτικό προϊόν από κράτος και τράπεζες. Είναι δυνατή η εξάπλωσή του και σε άλλους τομείς παραγωγικής δραστηριότητας. Απαιτείται συγκροτημένη ενισχυτική παρέμβαση, που θα εστιάζει στη μόχλευση δραστηριο-

O

τήτων και θεσμών και – πολύ σημαντικό – στην ανάπτυξη πόλων δραστηριότητας σε περιφερειακό επίπεδο. Το δεύτερο αφορά στο κίνημα νέων συνεταιρισμών (συνεργατικού χαρακτήρα σε αντιπαράθεση με την προβληματική παράδοση των αγροτικών συνεταιρισμών) που είτε με την ωρίμανση της συνείδησης είτε με το παράδειγμα άλλων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Λατινική Αμερική και κυρίως το Mondragon) συνθέτουν το πρόβλημα παραγωγής και κατανάλωσης με το ζήτημα της δημοκρατίας και της οικολογίας. Σε αυτό προστίθενται και τα εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης σε υφιστάμενες επιχειρήσεις και παλιού τύπου συνεταιρισμούς (ΔΩΔΩΝΗ, ΒΙΟΜΕΤ, ΣΕΚΑΠ), πολύ κρίσιμα κατά τη γνώμη μου για να αποτελέσουν αντικείμενο παρέμβασης και υποστήριξης. Τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζει το νέο συνεταιριστικό κίνημα είναι: έλλειψη θεσμικού πλαισίου, ειδικά για ζητήματα μικτών συνεταιρισμών, απουσία τεχνικής υποστήριξης και οργανωμένης παρέμβασης και ελλείψεις στη ικτύωση και συνεργασία μεταξύ των συνεταιριστικών εγχειρημάτων. Οι δυνατότητες αυτής της κατεύθυνσης είναι σημαντικές. Το νέο και το έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει. Οι εν δυνάμει δραστηριότητες αφορούν το σύνολο του φάσματος παραγωγικής δραστηριότητας. Η πολιτική κατεύθυνση και ενίσχυση πρέπει να αφορά στην ενίσχυση της παραγωγής νέων θέσεων εργασίας, με όρους ευνοϊκούς για την εργασία και στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων που θα έχουν σημαντικό στοιχείο καινοτομικής δραστηριότητας, παραγωγής γνώσης κοκ. Ειδική κατηγορία αποτελούν οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι μπορούν να διαδραματίσουν στρατηγικό ρόλο τόσο στη διάδοση και εμπέδωση των αξιών του συνεργατισμού, όσο και στη συγκέντρωση ισχύος και ρευστότητας που μπορεί να κατευθυνθεί στην ενίσχυση παραγωγικών εγχειρημάτων. Το διεθνές συνεταιριστικό κίνημα έχει ισχυρές δομές και υποδομές και έχει επανειλημμένα εκφράσει τη βούληση να υποστηρίξει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και πολιτικές. Θα αποτελέσει κρίσιμο σύμμαχο μιας κυβέρνησης της αριστεράς που θα δέχεται επιθέσεις και εκβιασμούς και σε ότι αφορά τη λειτουργία του παραγωγικού και οικονομικού συστήματος. Ένα τρίτο υποκείμενο που θα αποτελέσει σημαντικό σύμμαχο είναι εκείνο το τμήμα των ΜμΕ που αναπτύσσουν παραγωγική δραστηριότητα και έχουν την πρόθεση να επενδύσουν σε παραγωγικές επενδύσεις και ανθρώπινο δυναμικό. Αποτελούν κρίσιμο παραγωγικό δυναμικό που δεν μπορεί να αφεθεί να καταρρεύσει ούτε να διαβρωθεί. Εδώ απαιτούνται εργαλεία διαρθρωτικής παρέμβασης ώστε: να ενισχυθεί η καινοτομική δραστηριότητα και οι κάθετες, διακλαδικές συνεργασίες, να αναπτυχθούν κρίσιμες υποδομές τεχνικής και επιχειρηματικής υποστήριξης (όχι απαραίτητα κρατικές) και να υπάρξουν πολιτικές στήριξης της διαδοχής (σε απογόνους, εργαζομένους ή μέσω συγχωνεύσεων με άλλες ΜμΕ). ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ Λέκτορας, Τμ. Οικονομικών Επιστημών Παν. Θεσσαλίας

15

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

για ένα ΚΙΝΗΜΑ ανασυγκρότησης Παρότι ήδη από το Πρόγραμμα του 2009 ο ΣΥΡΙΖΑ είχε θέσει το ζήτημα της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας, ελάχιστη συζήτηση είχε υπάρξει μέχρι πρόσφατα. Ήταν περισσότερο οι πολιτικές εξελίξεις του τελευταίου χρόνου που έφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη να αναπτύξει ο ΣΥΡΙΖΑ -ΕΚΜ μια πολιτική για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Το ζήτημα αυτό σε συνδυασμό με μια σειρά άλλα πολιτικά και ιδεολογικά ζητήματα, δίνουν μια νέα διάσταση στην παρέμβαση της Αριστεράς –και μιλάμε πιο συγκεκριμένα για την πραγματική Δημοκρατία, για το πολιτικό σύστημα της διαφθοράς και της διαπλοκής και το «τρίγωνο της αμαρτίας», για το εθνικό ζήτημα και τη σύζευξή του με το κοινωνικό και βέβαια για την κατάκτηση της κυβέρνησης. Αυτή η νέα διάσταση αποτελεί βασική προϋπόθεση προκειμένου η Αριστερά να εκφράσεις τις «ανάγκες των πολλών», καθώς ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει περάσει στη φάση των Μνημονίων και της Τρόικα. Η Αριστερά, έχοντας υποχρέωση απέναντι «στους πολλούς» να είναι πρωταγωνιστική πολιτική δύναμη, οφείλει να έχει συναίσθηση ότι δεν κινδυνεύει αν προωθήσει τον προγραμματικό της λόγο για τα ζητήματα που προαναφέρθηκαν, αντίθετα κινδυνεύει αν αδιαφορήσει για τα ζητήματα αυτά.

αλλά και ευρύτερα γνωσιακό και μαστορικό. Αλλά ακόμη μιλάμε για τις γεωφυσικές δυνατότητες, ειδικά την αξιοποίηση της ιδιαίτερης γεωφυσικής ποικοιλομορφίας της χώρας, που κάνει εφικτό ένα «μοντέλο ήπιας κλίμακας». Για τις ενεργειακές δυνατότητες, για τον ορυκτό πλούτο. Για τη δυνατότητα, στη βάση όλων των προηγούμενων, ανάδυσης μιας σειράς παραγωγικών τομέων, στην αγροτική οικονομία, στη βιομηχανία, στη μικροηλεκτρονική και πληροφορική, στην έρευνα. Χρειάζεται να επισημανθεί ότι το περιβάλλον συνιστά μια αυταξία στο πλαίσιο της παραγωγικής ανασυγκρότησης, δοθέντος ότι το τεχνολογικό επίπεδο του 21ου αιώνα επιτρέπει μια νέα αντίληψη της σχέσης ανθρώπου–φύσης. Συνεπώς το να μιλάμε για «σεβασμό του περιβάλλοντος» είναι μεν αναγκαίο αλλά μάλλον περιοριστικό. Βασική διάσταση της παραγωγικής ανασυγκρότησης οφείλει να είναι η ριζική αναβάθμιση του περιβάλλοντος, ξεκινώντας μεν από την απορρύπανση αλλά αναγορεύοντας την σε αυτοτελή στόχο –που έχει έμμεσες μεν αλλά ουσιώδεις οικονομικές επιπτώσεις (π.χ. υγεία, ήπιος τουρισμός κ.λπ.). Όσοι, αμετάκλητα παραδομένοι στο κυνηγητό του κέρδους, συκοφαντούν την παραγωγική ανασυγκρότηση ότι τάχα οδηγεί στον απομονωτισμό και σε μια «κλειστή οικονομία» κάνουν ένα θεμελιώδες λάθος. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της κοινωνίας και του τόπου προφανώς και εναρμονίζεται με ένα πρότυπο «ανοιχτό στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι», ένα πρότυπο που στηρίζεται στην ποιότητα, τη γνώση και τη δημιουργική εργασία, ένα πρότυπο που αξιοποιεί την προοδευτική κοινωνική συνείδηση, που άρρηκτα αναπτύσσεται μαζί του, σαν ανασχετικό φραγμό στον ανταγωνισμό και την εκμετάλλευση. Ναι, θα πρέπει να υπάρχουν ανασχετικοί φραγμοί, είναι μια νέα μεγάλη συζήτηση αυτή, αλλά αυτό καθόλου δεν σημαίνει απομονωτισμός. Για παράδειγμα: είναι άραγε απομονωτισμός η απαγόρευση στα μεταλλαγμένα;

Μπορούμε να συζητήσουμε για την παραγωγική ανασυγκρότηση με έναν τρόπο ριζοσπαστικό, αριστερό, ρεαλιστικό και σύγχρονο. Μπορούμε να διαμορφώσουμε «μαζί με τους πολλούς» ένα ισχυρό ρεύμα «θετικής πρότασης διεξόδου», που να αλλάξει εκ βάθρων την κατάσταση «αποικίας χρέους» στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, έχοντας ως κινητήριες δυνάμεις τις βαθύτερες αξίες της Αριστεράς: πρόοδος, γνώση, συλλογικότητα, ηθική, πραγματικές ανάγκες, πραγματική δικαιοσύνη, πραγματική δημοκρατία, χειραφέτηση.

Ποιοι και πώς;

Νέο μεταβατικό πρότυπο Η παραγωγική ανασυγκρότηση είναι μια μεταβατική έννοια, που ξεκινά σήμερα, «από τώρα», αφορά όλη την περίοδο μέχρι το μετατροϊκανό ξέφωτο και εκτείνεται σε μια επόμενη περίοδο βαθύτερων κοινωνικών μετασχηματισμών με ορίζοντα το σύγχρονο σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Φυσικά σε κάθε περίοδο έχει ιδιαίτερους επικαθορισμούς ανάλογα με τους πολιτικούς συσχετισμούς. Μια θεμελιώδης οριοθέτηση είναι ότι μιλάμε για ανασυγκρότηση και όχι γενικά για «ανάπτυξη», επισημαίνοντας δηλαδή την ανάγκη ενός νέου πρότυπου. Βασική σχέση αποτελεί η Δημοκρατία, δηλαδή η επιδίωξη για πάνδημη λαϊκή συμμετοχή στο σχεδιασμό, στον προγραμματισμό και τον έλεγχο, αξιοποιώντας τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία. Στον πυρήνα του νέου προτύπου βρίσκεται η αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων της κοινωνίας και του τόπου. Πρώτ’ απ’ όλα του ανθρώπινου δυναμικού που έχει υψηλό μορφωτικό επίπεδο

Τελικά, ποιών δουλειά είναι η παραγωγική ανασυγκρότηση του τόπου; Και πώς; Κρίσιμα ερωτήματα. Μια απάντηση σήμερα θα ξεκινούσε από τη διαπίστωση ότι αν η στάση απέναντι στο καθεστώς των Μνημονίων διαχωρίζει κάθετα την ελληνική κοινωνία, το ίδιο ισχύει για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Υπάρχει μια ευρεία κοινωνική πλειοψηφία, που μπορεί και πρέπει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, σε αντιπαράθεση με το μεγαλοαστισμό, με το σύστημα της διαπλοκής και με τη Μνημονιακή διάλυση. Ας δανειστούμε μια πολύ χαρακτηριστική αναφορά του Αλέξη Τσίπρα, από μια πρόσφατη ομιλία (Βόλος 14.06.2013): «Εμείς υποστηρίζουμε ότι μια μεγάλη, πανεθνική διαβούλευση για το Σχέδιο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει από τώρα. Καλούμε, λοιπόν, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, επιστημονικούς συλλόγους, συνδικαλιστικούς φορείς, επιμελητήρια σε αυτήν την κρίσιμη διαδικασία. Καλούμε κάθε δημιουργικό πολίτη, να ενεργοποιηθεί από σήμερα και να συμβάλλει με την εμπειρία του, τη γνώση του, τις ιδέες του, την πράξη του. Για ένα κίνημα παραγωγικής ανασυγκρότησης, που να αποκαθιστά την εργασία, την πρωτοβουλία και την επινοητικότητα των συνεργαζομένων ανθρώπων. Ένα κίνημα παραγωγικής ανασυγκρότησης, σε οργανική σύνδεση με ένα κίνημα πολιτιστικής αναγέννησης και ηθικής ανάταξης». ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ μέλος Κ.Ε. ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ



16

O

ικοτριβές

ΠΡΑΣΙΝΟΣ Βυθιζόμαστε σε έναν κυκεώνα αρνητικών εξελίξεων. Τα success stories παραμένουν μακέτες καλά κρυμμένες στη φαντασία των κυβερνώντων. Δημόσιες επιχειρήσεις και γη πωλούνται σε τιμές ευκαιρίας, μα δεν συγκινούν τους επενδυτές. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε. Γνωρίζουν τη δεινή θέση της χώρας. Απλά περιμένουν να πέσει κι άλλο το τίμημα. Όμως ταυτόχρονα με την οικονομική κρίση εξελίσσεται και η οικολογική κρίση, σε όλο τον πλανήτη. Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται. Ο πλανήτης θα πρέπει να είναι σε θέση να θρέψει 9 δις ανθρώπους το 2050. Μια άτυπη μάχη λαμβάνει χώρα. Από τη μια η ανάγκη των πολιτών στις αναπτυσσόμενες χώρες να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο, από την άλλη ο αγώνας των πολιτών στις ανεπτυγμένες χώρες να συγκρατήσουν το δικό τους βιοτικό επίπεδο στο ύψος που είχαν συνηθίσει τα τελευταία 30 χρόνια. Μεγάλος χαμένος το περιβάλλον. Το μακροπρόθεσμο συμφέρον θυσιάζεται στο βραχυπρόθεσμο όφελος. Δασικές εκτάσεις αποψιλώνονται, εδάφη καταστρέφονται, θάλασσες, λίμνες, ποτάμια υποβαθμίζονται, σε μια προσπάθεια των ανθρώπων να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τους φυσικούς πόρους. Όμως αυτοί δεν είναι ανεξάντλητοι. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το περιβάλλον σε καιρό κρίσης είναι πολυτέλεια. Δεν θα μπορούσαν να κάνουν μεγαλύτερο λάθος. Θα πρέπει να δεχθούμε πως δεν πρόκειται να γυρίσουμε στο προ κρίσης οικονομικό επίπεδο. Θα πρέπει να δεχθούμε επίσης πως η οικονομική κατάσταση δείχνει να επιδεινώνεται για όλες τις ανεπτυγμένες χώρες τα επόμενα χρόνια. Ο ανταγωνισμός σε φθηνά προϊόντα και υπηρεσίες έχει κριθεί και ο πυρήνας της ευρωζώνης δεν ανήκει στους νικητές. Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Τουρκία, Βραζιλία, Νότια Αφρική κυριαρχούν. Σε αυτές τις συνθήκες, η μόνη διέξοδος για τη χώρα είναι η επανεφεύρεση της ίδιας της χώρας. Ο σχεδιασμός από το μηδέν πάνω σε καινούρια βάση. Με μοχλό την καινοτομία και την ποιότητα. Με μοχλό το μεγάλο συγκριτικό μας πλεονέκτημα που δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά το περιβάλλον. Στον τουρισμό, τη γεωργία, τις υπηρεσίες και τα παραγόμενα προϊόντα, το περιβάλλον φαίνεται και μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη. Όμως η επιτυχία δεν μπορεί να έρθει μέσα από πασαλείμματα σαν αυτά που έχουμε συνηθίσει να μας σερβίρει η εκάστοτε κυβερνητική μηχανή. Δεν μπορεί να έρθει

Ιούνιος 2013 – τ. 6

μετασχηματισμός τώρα

Η μόνη διέξοδος είναι η επανεφεύρεση της ίδιας της χώρας. Ο σχεδιασμός από το μηδέν πάνω σε καινούρια βάση. Με μοχλό την καινοτομία και την ποιότητα. Με μοχλό το μεγάλο συγκριτικό μας πλεονέκτημα που δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά το περιβάλλον. Στον τουρισμό, τη γεωργία, τις υπηρεσίες και τα παραγόμενα προϊόντα, το περιβάλλον φαίνεται και μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη. από τη μια στιγμή στην άλλη. Για να μετασχηματίσουμε την οικονομία θα πρέπει να περιγράψουμε το όραμα και τα βήματα που θα μας οδηγήσουν εκεί. Αλλά πριν το πράξουμε θα πρέπει να καταγράψουμε τους λόγους για τους οποίους δεν μπορούμε να βαδίσουμε προς αυτή την κατεύθυνση και να φροντίσουμε να τους εξαλείψουμε. Οι λόγοι δεν αφορούν μόνο την πράσινη αλλαγή της χώρας, αλλά οποιαδήποτε

που με τη σειρά του μετατρέπεται σε παραγοντισμό, μηδενική έμφαση στην έρευνα και την τεχνολογία (R&D) και ανυπέρβλητα εμπόδια στην καινοτομία, συγκρουόμενα επενδυτικά συμφέροντα, απροθυμία των «βαρόνων» για καλύτερη αναδιανομή εισοδημάτων και επιχειρηματικών ευκαιριών, ελάχιστη τεχνογνωσία και χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης εργαζομένων σε όλους τους τομείς, έλλειψη ενημέρωσης πολιτών και

προσπάθεια διοικητικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης. Είναι οι λόγοι τους οποίους, όντας τόσο βαθιά βουτηγμένες σε αυτούς, δεν μπόρεσαν να αγγίξουν οι κυβερνήσεις της εποχής του μνημονίου. Αδιαφάνεια, διαφθορά, ανύπαρκτος ή ανεπαρκής σχεδιασμός, νόμοι που δημιουργήθηκαν για να μην τηρούνται, πολυνομία, αλληλοσυγκρουόμενοι νόμοι, πολλά παραθυράκια στη νομοθεσία και φωτογραφικές διατάξεις, γκρίζες ζώνες κατά παραγγελία, ευκαιριακές πρακτικές αρπακτικών, γραφειοκρατία, λογική ενός παρωχημένου παραγωγισμού

αδυναμία κατανόησης του διακυβεύματος αλλαγής κατεύθυνσης. Και σαν να μην έφταναν αυτά η κρίση καθιστά την επιβίωση πρωταρχικό μέλημα, όμως παράλληλα αντί να οδηγεί σε αλληλεγγύη και διάθεση για περισσότερη δημοκρατία, επιφέρει ατομικισμό και απολυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης. Η κοινωνία τέλος συνήθισε να τα περιμένει όλα από το κράτος, αγνοώντας τα οφέλη της κινητοποίησης πέρα και έξω από κρατικούς-κομματικούς μηχανισμούς. Αν δεν αλλάξουν τα παραπάνω δεν μπο-

ρούμε να ελπίζουμε. Από την άλλη ακόμα κι αν αλλάξουν τα παραπάνω, δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλά αν εξακολουθήσουμε να επιμένουμε βρώμικα και να τοποθετούμαστε λάθος στρατηγικά. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν μπορούμε μονομιάς να μετασχηματίσουμε πλήρως την οικονομία μας. Ας ξεκινήσουμε με τη δημιουργία των εργαλείων που θα μας βοηθήσουν να το πράξουμε. Κωδικοποίηση της νομοθεσίας, ολοκλήρωση των απαραίτητων βάσεων δεδομένων λήψης αποφάσεων, πλήρης αυτοματοποίηση διαδικασιών, κατάρτιση και ενδυνάμωση των ελεγκτικών μηχανισμών, γενναία αναθεώρηση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού είναι τα πρώτα βήματα. Παράλληλα με αυτά ας ξεκινήσουμε την ταχύρυθμη μετεκπαίδευση παλιών και νέων αγροτών και γενικότερα εργαζομένων σε όλους τους κλάδους για υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον (και την υγεία) πρακτικών, τη δημιουργία (ή υιοθέτηση) συστημάτων πιστοποίησης σε διατροφή, καλλιέργειες, προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε να προκρίνεται και κυρίως να αποδεικνύεται η ποιότητα. Ας δώσουμε αρχικά προτεραιότητα στις πράσινες δράσεις που αποφέρουν τις περισσότερες θέσεις ανά καταναλισκόμενο ευρώ (π.χ. στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην επαναστελέχωση της πρωτογενούς παραγωγής). Ας δώσουμε έμφαση στην καινοτομία, όχι δημιουργώντας ένα κακέκτυπο Σίλικον Βάλει, αλλά απλά και μόνο με τη δημιουργία του κατάλληλου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την προσέλκυση φοιτητών και γενικότερα νέων, διψασμένων για διακρίσεις. Ας τα πράξουμε όλα αυτά έχοντας μια ξεκάθαρη κατεύθυνση, μακριά από ευκαιριακές δράσεις και συμμαχίες. Να θέσουμε στόχους σε επίπεδο δεκαετίας και ακόμα παραπέρα. Απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα. Ποιοτικά αγροτικά προϊόντα. Προστασία βιοποικιλότητας. Σταδιακή απομάκρυνση από βρώμικες επενδύσεις. Έχουμε τη δυνατότητα να τα καταφέρουμε αρκεί να σταματήσουμε να κοιτάμε και να σχεδιάζουμε σε βάθος διετίας και τριετίας. Ας πείσουμε τον κόσμο και κυρίως ας πείσουμε τους εαυτούς μας πως τα παιδιά μας χρειάζεται να δουν από εμάς όραμα, τόλμη, πίστη για το μέλλον. Έτσι και μόνο έτσι θα καταφέρουμε το rebranding της χώρας, μέσα από τον πράσινο μετασχηματισμό της. Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε, παρά μόνο να κερδίσουμε. ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΠΛΗΘΑΡΑΣ Περιβαλλοντολόγος

καμπάνια για τη διάσωση των Λουτρών Ελευθερών Στην ιδιοκτησία της ΕΤΑΔ Α.Ε. (Εταιρία Ακινήτων Δημοσίου) περνούν και επισήμως τα Λουτρά Ελευθερών Καβάλας και βγαίνουν στο σφυρί μαζί με εκατοντάδες άλλα «φιλέτα» σε ακτές, δάση, νησιά, αρχαιολογικούς χώρους κ.λ.π. Για πολλούς τα Λουτρά Ελευθερών δεν θα είναι παρά μια παράπλευρη απώλεια μέσα στον ορυμαγδό του ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και των φυσικών πόρων της χώρας μας. Μια μερίδα πολιτών, όμως, αντιστέκεται δυναμικά, γιατί «ούτε μια σπιθαμή γης, ούτε μια σταγόνα νερού δεν πρέπει να χαθεί, χωρίς αγώνα». Και σ’ αυτήν την περίπτωση, ο αγώνας τους τροφοδοτείται αφενός μεν από την ανάγκη προάσπισης των ιαματικών πηγών, ως φυσικό αγαθό που ανήκει σε όλους, αφετέρου από την ανάγκη διάσωσης ενός τοπίου μοναδικής φυσικής ομορφιάς και πολιτιστικής αξίας. Πίσω από την ένταξη των Λουτρών Ελευθερών στην προς «αξιοποίηση» περιουσία της ΕΤΑΔ, υπάρχουν δύο σοβαρές εκκρεμότητες: Πρώτον, τα Λουτρά Ελευθερών έχουν ήδη παραχωρηθεί στην ιδιωτική εταιρία «ΚΙΝΗΣΙΣ Α.Ε.», με σύμβαση εκμίσθωσης για 40 χρόνια, που υπεγράφη τον Μάρτιο του 2012, ανάμεσα στην εν λόγω εταιρία και στην έως τώρα διαχειρίστρια των Λουτρών, Αναπτυξιακή Εταιρία Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Καβάλας. Δεύτερον και πιο σημαντικό, εκκρεμεί στο Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων η πρόταση των αρμόδιων υπηρεσιών να κηρυχθούν διατηρητέα τρία από τα κτίρια που βρίσκονται στα Λουτρά Ελευθερών και έχουν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία. Η πρόταση εισήχθη στο Συμβούλιο τον Οκτώβριο του 2012 και έκτοτε η συζήτηση της αναβάλλεται διαρκώς, αναίτια και αδικαιολόγητα.

Η «ανάπτυξη» ήρθε με συρματόπλεγμα Η σύμβαση που υπεγράφη ανάμεσα στην ΑΕΝΑΚ και στην ΚΙΝΗΣΙΣ Α.Ε., παρέχει στην εκμισθώτρια εταιρία το δικαίωμα για κάθε είδους παρέμβαση στα κτίρια που βρίσκονται διάσπαρτα στο χώρο των Λουτρών Ελευθερών, παρέχοντας της ακόμη και την δυνατότητα κατεδάφισης. Ο πρόεδρος της εταιρίας, κ. Νταβέλης, κατά την πρώτη του

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

επίσημη επίσκεψη στην Καβάλα, δεν έκρυψε τις προθέσεις του: «Αν είναι αυτά μνημεία, τότε θα πρέπει να ξαναδούμε τι σημαίνει αρχαιολογία», δήλωσε, σπεύδοντας να απαξιώσει την ιστορικότητα και την αρχιτεκτονική των κτιρίων και να ζητήσει την κατεδάφιση τους, για λόγους… υγιεινής («είναι γεμάτα σκουπίδια»)! Επιπλέον, έδωσε και άλλα δείγματα γραφής για το «όραμα», που έχει για τα Λουτρά Ελευθερών, φράζοντας την είσοδο με αγκαθωτά συρματοπλέγματα (αυτά που χρησιμοποιούνται στα στρατόπεδα), κλείνοντας έτσι ακόμη και την πρόσβαση προς το βουνό! Όπως ήταν φυσικό και αναμενόμενο, άνθρωποι που είχαν ανάγκη τις ευεργετικές ιδιότητες των ιαματικών λουτρών παραβίασαν τα συρματοπλέγματα και έτσι ο χώρος παραμένει σήμερα ανοιχτός για τους λουόμενους, παρότι η εσκεμμένη εγκατάλειψη και η απαξίωση από τις αρμόδιες υπηρεσίες είναι παντού εμφανής.

Αριστοτέλης Ζάχος: Ο αρχιτέκτονας των Λουτρών Ελευθερών Ποιά είναι, όμως, αυτά τα κτίρια που στέκονται εμπόδιο στην «ανάπτυξη»; Σήμερα, στο χώρο των Λουτρών Ελευθερών βρίσκονται διάσπαρτα 31 κτίρια, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές περιόδους της λειτουργίας τους. Με εκατονταετή ιστορία τα περισσότερα, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου των Λουτρών Ελευθερών, κομμάτι της αρχιτεκτονικής μας παράδοσης και της συλλογικής μας μνήμης. Τα τρία κτίρια που περιλαμβάνονται στην πρόταση της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων, ώστε να χαρακτηριστούν ως μνημεία της νεώτερης πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι το ξενοδοχείο «Αμφίπολις», το Εστιατόριο και το ξενοδοχείο «Παγγαίο». Τα δύο πρώτα είναι έργα ενός από τους σημαντικότερους έλληνες αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, του Αριστοτέλη Α. Ζάχου, στον οποίο ανατέθηκε η διαμόρφωση των πηγών Ελευθερών, στις αρχές του 20ου αιώνα. Ανήκουν μάλιστα στα σπάνια πρώιμα έργα του και απηχούν βασικές αρχές του πρωτοπόρου καλλιτέχνη, όπως το σεβασμό στο φυσικό τοπίο, τη χρήση απλών υλικών και μέσων,

την αποφυγή εντυπωσιασμών, αλλά και την επαναπροσέγγιση της αυτόχθονης αρχιτεκτονικής παράδοσης. Δυστυχώς, όμως, αυτό που υπογράμμισε με τον ευφυή σχεδιασμό του ο Αριστοτέλης Ζάχος, στις αρχές του 20ου αιώνα, κινδυνεύει για άλλη μια φορά να ισοπεδωθεί από τις μπουλντόζες της άναρχης «ανάπτυξης» και του πρόσκαιρου ιδιωτικού κέρδους. Σήμερα, στα Λουτρά Ελευθερών διακυβεύεται όχι μόνο η τύχη των ιστορικών αυτών κτιρίων, αλλά και η συνέχιση ενός φυσικού τοπίου εξαιρετικής ομορφιάς, με αιωνόβια πλατάνια, ανάμεσα στα οποία ελίσσεται ο ποταμός Μαρμαράς. Διακυβεύεται, επίσης, το δικαίωμα όλων μας να απολαμβάνουμε αυτόν τον τόπο και τα ευεργετήματα των ιαματικών πηγών, κάτι που θα είναι αδύνατο, όταν τα Λουτρά λειτουργήσουν ως σπα πολυτελείας, προς όφελος ενός συγκεκριμένου ιδιώτη – «επενδυτή». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν. Καβάλας όχι μόνο υπερθεματίζει την πρόταση για την προστασία των τριών κτιρίων, αλλά προτείνει επιπλέον να κηρυχθούν τα Λουτρά Ελευθερών, στο σύνολο τους, ως «ιστορικός τόπος», εντασσόμενα στο Ν. 153/Α/28-6-2002, «λόγω της κοινωνικής, τεχνικής, αρχιτεκτονικής, εν γένει ιστορικής και επιστημονικής σημασίας τους».

Η Πρωτοβουλία Πολιτών για τη διάσωση των Λουτρών Ελευθερών Η Πρωτοβουλία Πολιτών για τη διάσωση των Λουτρών Ελευθερών, που συστάθηκε μόλις άρχισαν να γίνονται γνωστά τα «αναπτυξιακά» σχέδια για την περιοχή, έχει ήδη αναλάβει διάφορες μορφές δράσεις και συνοψίζει τις θέσεις της, ως εξής: «Θα αγωνιστούμε με κάθε τρόπο για την προστασία του φυσικού και αρχιτεκτονικού

17

τοπίου, στο σύνολο του, ως «ιστορικού τόπου», όπως έχει προτείνει και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν. Καβάλας. Θεωρούμε ότι πολλά από τα υπάρχοντα κτίρια μπορούν να αποκτήσουν νέα χρήση και να εξυπηρετήσουν την σύγχρονη λειτουργία των Λουτρών Ελευθερών. Απαιτούμε τα Λουτρά να λειτουργήσουν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και της τοπικής οικονομίας, μέσα από δημοτικές επιχειρήσεις, κοινωνικές επιχειρήσεις, συνεργατικά σχήματα κ.λ.π και όχι να παραδοθούν άνευ όρων στην ιδιωτική εκμετάλλευση. Καλούμε την τοπική κοινωνία να δώσει με δύναμη και αποφασιστικότητα την μάχη για την σωτηρία των Λουτρών Ελευθερών, γιατί, εκτός των άλλων, είναι κομμάτι ενός πολύ ευρύτερου αγώνα για την προάσπιση του νερού και των φυσικών πόρων, για την αναχαίτιση των πολιτικών που ξεπουλούν κομμάτι – κομμάτι τον φυσικό πλούτο της χώρας μας». ΣΙΣΣΥ ΝΙΚΗΣΙΑΝΗ μέλος Πρωτοβουλίας Πολιτών



18

Είναι χιλιοειπωμένο και αποτελεί αναντίρρητη πραγματικότητα: Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι τομέας προτεραιότητας για την τρόικα και όχι μόνο. Εργολάβοι και επίδοξοι επενδυτές δίνουν μάχη με στόχο τα κονδύλια του ΕΣΠΑ και τα δημοτικά τέλη. Δίπλα τους «τεχνικοί, νομικοί και οικονομικοί σύμβουλοι» του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα διεκδικούν το δικό τους μερίδιο από τη τελευταία, όπως ίσως νομίζουν, μεγάλη δεξαμενή πόρων. Και εδώ έχουν το δικό τους ρόλο οι εκλεγμένοι της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ενδεικτικές είναι πρόσφατες αποφάσεις ανάθεσης υπηρεσιών «συμβούλων» και ΣΔΙΤ για μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων στο νομό Ηλείας και στη Δυτική Μακεδονία. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, αν τελικά αποφύγει τον απόλυτο αφανισμό, μετατρέπεται σε εισπρακτικό μηχανισμό στην υπηρεσία επιχειρηματικών συμφερόντων, που ετοιμάζονται να λεηλατήσουν το δημόσιο πλούτο και τα λαϊκά εισοδήματα και με τη διαχείριση των απορριμμάτων, εκτοξεύοντας στα ύψη τα δημοτικά τέλη. Το σχέδιο αυτό εξυπηρετείται πολύ καλά από τη συστηματική απαξίωση των δημόσιων υπηρεσιών, που έχει πλέον κορυφωθεί τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου, έτσι «δικαιολογούν» την εκχώρηση των υφιστάμενων υποδομών και υπηρεσιών στους ιδιώτες, με αναπόφευκτη συνέπεια την οικονομική επιβάρυνση των δημοτών και προετοιμάζουν για τις επερχόμενες ΣΔΙΤ, με τα δυσβάσταχτα δημοτικά τέλη και την απομάκρυνση-απόλυση των εργαζομένων στους ΟΤΑ.

Σημερινές εξελίξεις Όπως είναι σχετικά γνωστό, σε εξέλιξη βρίσκονται δώδεκα (12) Διαγωνισμοί για Συμπράξεις Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα στη διαχείριση απορριμμάτων: Δυτική Μακεδονία, Πελοπόννησος, Αιτωλοακαρνανία, Σέρρες, Ηλεία, Αχαΐα, τέσσερις (4) διαγωνισμοί στην Αττική και οι πρόσφατα ενταχθέντες στις ΣΔΙΤ για την Ηπειρο και Κέρκυρα. Όπως αναφέρουν δημοσιεύματα, πρόκειται για μια τεράστια αγορά, που μπορεί να αναπληρώσει τη βουτιά των δημόσιων έργων, αφού ο συνολικός προϋπολογισμός των συμβάσεων ανέρχεται σε 2,1 δις ευρώ, σε τιμές 2012, με το κόστος κατασκευής στα 750

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

διαχείριση απορριμμάτων

ένας σκοτεινός χορός

με ΣΔΙΤ:

που πρέπει να σταματήσει

εκατ. ευρώ και προβλεπόμενη συγχρηματοδότηση από κοινοτικούς πόρους και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Με αυτές τις συμβάσεις ΣΔΙΤ, διάρκειας καταρχήν 27 χρόνων, ο επενδυτής αναλαμβάνει τη μελέτη, κατασκευή, συντήρηση και λειτουργία των υποδομών των μονάδων επεξεργασίας που προορίζονται να υποδέχονται σύμμεικτα απορρίμματα. Στις προκηρύξεις που βγαίνουν, το αντικείμενο δεν περιορίζεται στις μονάδες επεξεργασίας. Ο επενδυτής προβλέπεται να αναλάβει και όλες τις υποδομές και δραστηριότητες, υπάρχουσες ή απαιτούμενες νέες. Αναλαμβάνει δηλαδή εξ ολοκλήρου το σύστημα διαχείρισης. Είναι προφανές ότι και η αποκομιδή δεν θα ξεφύγει. Την ίδια στιγμή – και μάλλον εντεινόμενα το επόμενο διάστημα μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες των ΣΔΙΤ – έχουμε σειρά αναθέσεων για υπηρεσίες «απασχόλησης προσωπικού», κυρίως στον τομέα της διαχείρισης, και βέβαια έχουμε τις κλασικές αναθέσεις υπηρεσιών συντήρησης ή αποκομιδής κ.λπ. όπου ο ανάδοχος χρησιμοποιεί και δικό του εξοπλισμό ή εγκαταστάσεις. Αν και προβάλλεται το πρόσχημα της έλλειψης προσωπικού και εξοπλισμού, τελικά, για τους Δήμους που μπαίνουν σ’ αυτή τη διαδικασία δεν προκύπτει κανένα οικονομικό όφελος. Μόνο το εργολαβικό κέρδος και το ΦΠΑ που καλούνται να καλύψουν οι δήμοι αρκεί για να καταλάβει κανείς πόσο «μπαίνουν μέσα»!

συμφερόντων

Αναπάντητα ερωτήματα Από όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας μετά και από την πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή επερώτησης του ΣΥΡΙΖΑΕΚΜ για τη διαχείριση των απορριμμάτων (http://goo.gl/cYeyt), σημειώνω: Η κυβέρνηση, δια του κ. Καλαφάτη, Αν. Υπουργού ΠΕΚΑ, μετά τη δημοσιότητα που πήρε η Ειδική Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (βλ. και σχετικό άρθρο στις «Οικοτριβές», τ. 2), προσπαθεί να διασκεδάσει τον κίνδυνο να απορριφθούν χρηματοδοτήσεις για μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων. Παρουσιάζει στη Βουλή τις δράσεις για το Εθνικό Σχέδιο Πρόληψης Απορριμμάτων και για την Αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης, που θα εγκριθούν όμως κατόπιν εορτής, αφού δηλαδή πρώτα προχωρήσουν οι διαγωνισμοί για τις ΣΔΙΤ! Δεν αναλαμβάνει την ευθύνη ούτε για την επιλογή μεθόδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων και ρίχνει το μπαλάκι των ευθυνών στην αυτοδιοίκηση. Στα ερωτήματα για το παρωχημένο των Περιφερειακών σχεδιασμών και τις ανεπίκαιρες μελέτες που συνοδεύουν τους διαγωνισμούς, η απάντηση του Αν. Υπουργού ήταν ότι δεν φταίει το ΥΠΕΚΑ, καθώς τους σχεδιασμούς και τις μελέτες που είναι η βάση των διαγωνισμών τις έκαναν οι φορείς διαχείρισης αποβλήτων… Οι διαγωνισμοί για τις ΣΔΙΤ και ειδικό-

τερα η επίμαχη φάση του Ανταγωνιστικού Διαλόγου, που οδηγεί στην επιλογή αναδόχου-επενδυτή, γίνονται σε καθεστώς απόλυτης και αδιαφανούς εποπτείας από την κυβέρνηση, μέσω της Ειδικής Γραμματείας ΣΔΙΤ. Στην καταγγελία για αδιαφάνεια και έλλειψη διαλόγου με την κοινωνία, η κυβέρνηση παραπέμπει σε μια κατόπιν εορτής, περιορισμένη στα κόμματα διαβούλευση για την αναθεώρηση του εθνικού σχεδιασμού, χωρίς τους πολίτες και τους θεσμικούς φορείς της αυτοδιοίκησης. Χαρακτηριστική περίπτωση η Αττική. Στην ερώτηση «τι κάνετε με την Αναθεώρηση του ΠΕΣΔΑ Αττικής;», το ΥΠΕΚΑ και η Περιφέρεια Αττικής απαντούν «η αναθεώρηση είναι αρμοδιότητα του ΕΔΣΝΑ, δεν είναι δική μας υπόθεση»! Ο Περιφερειάρχης και Πρόεδρος του Ειδικού Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Αττικής (ΕΔΣΝΑ) Γ. Σγουρός σε κάθε δημόσια ομιλία του το τελευταίο χρόνο δεν παραλείπει να δηλώνει: «Το ΠΕΣΔΑ του 2003 ψηφίστηκε από τη Βουλή και είναι Νόμος του κράτους. Μόνο η Βουλή μπορεί να τον αλλάξει!» Τα συμπεράσματα δικά σας… Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ κατήγγειλε τις ΣΔΙΤ ως αποκαλυπτικές των προθέσεων της κυβέρνησης να εξασφαλίσει την κερδοφορία των επιχειρηματιών απέναντι ακόμη και στις εγγενείς αβεβαιότητες, όπως η μεταβολή της ποσότητας και σύνθεσης των απορριμμάτων, αλλά ακόμη και στην περίπτωση μελλοντικής μεταβολής των απαιτήσεων της ευρωπαϊκής νομοθεσία τα επόμενα 30 χρόνια. Οι ιδιωτικοί φορείς που θα εμπλακούν στη διαχείριση των απορριμμάτων μπορούν να ζητήσουν αποζημίωση για οτιδήποτε τους καθυστερήσει, εμποδίσει στην επίτευξη των αποτελεσμάτων ή προκαλέσει στέρηση εσόδων… Και βέβαια, η μνημονιακή συγκυβέρνηση και οι αρεστοί επιτελείς της επεξεργάζονται σειρά μέτρων και δράσεων στο ίδιο κλίμα άκρατης... δημοκρατίας που τη χαρακτηρίζει! Εξάλλου πρέπει να δείξουν στους δανειστές ότι παίρνουν τα προσήκοντα μέτρα για τη διαχείριση των αποβλήτων. Οι πολίτες θα μάθουν όταν θα κληθούν να πληρώσουν το μάρμαρο... ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ µέλος της Ανεξάρτητης Ενωτικής Κίνησης ΕΣΔΝΑ

O

19

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

Διαδημοτικός σταθμός απορριμμάτων από τρεις Δήμους της Αττικής

Διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων:

Στο πλαίσιο των ασφυκτικών συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί το τελευταίο διάστημα στους ΟΤΑ εξαιτίας των δραστικών περικοπών στη χρηματοδότηση και της δραματικής μείωσης στο προσωπικό, οι Δήμοι Αλίμου, Γλυφάδας και Ελληνικού-Αργυρούπολης έχουν τους τελευταίους μήνες αναλάβει μία σημαντική πρωτοβουλία για τη διαχείριση των απορριμμάτων που μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλους δήμους. Η διαχείριση των απορριμμάτων, μία από τις βασικές λειτουργίες των Δήμων, απορροφά σήμερα ένα τεράστιο μέρος του προϋπολογισμού τους. Το κόστος για τους Δήμους αναμένεται μάλιστα να πολλαπλασιαστεί χάρη στους προγραμματισμούς της Περιφέρειας για τη δημιουργία τεσσάρων μεγάλων εργοστασίων για απορρίμματα στην Αττική. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο όγκος των απορριμμάτων που επαναχρησιμοποιείται ή ανακυκλώνεται είναι πολύ μικρότερος από αυτό που θα μπορούσε, καθώς και ότι οι τρεις Δήμοι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με τη χρήση χώρων για μεταφόρτωση απορριμμάτων που δεν πληρούν τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Σε αντίθεση με τους σχεδιασμούς της Περιφέρειας Αττικής και σε σύγκρουση με την προωθούμενη λογική μεταβίβασης των υπηρεσιών καθαριότητας στον ιδιωτικό τομέα, οι τρεις Δήμοι επεξεργάζονται μία κοινή πρόταση ήπιας διαχείρισης των απορριμμάτων, με διαλογή στην πηγή και με έμφαση στην ανακύκλωση, την επανάχρηση και την κομποστοποίηση. Με βάση σύγχρονες τεχνολογίες, διαμορφώνεται δηλαδή μία πρόταση δημιουργίας διαδημοτικής μονάδας διαχείρισης απορριμμάτων, φιλική για το περιβάλλον και καθοριστική για την ποιότητα ζωής στην πόλη, με άμεσα οικονομικά οφέλη για τους πολίτες και τους Δήμους. Η πρόταση αυτή αποτελεί προϊόν συνεργασίας των τριών Δήμων με το Εργαστήριο Ήπιων Μορφών Ενέργειας και Προστασίας Περιβάλλοντος και με το Εργαστήριο Αριστοποίησης Παραγωγικών Συστημάτων του ΤΕΙ Πειραιά, τα οποία έχουν συντάξει προσχέδιο μελέτης. Στενή παραμένει και η συνεργασία των τριών Δήμων με το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, για τη χωροθέτηση της μονάδας εντός του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού, σε άμεση συνάρτηση με την πρόταση για τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου που υποστηρίζεται και από τους τρεις δήμους. Το προσχέδιο μελέτης του ΤΕΙ Πειραιά παρουσιάστηκε στις 19 Ιουνίου σε δημόσια εκδήλωση και στην οποία παραβρέθηκαν αιρετοί, εκπρόσωποι των σωματείων εργαζομένων, τοπικών συλλόγων και δημόσιων φορέων, καθώς και πολλοί κάτοικοι της περιοχής οι οποίοι ενημερώθηκαν και αντάλλαξαν απόψεις, στο πλαίσιο μίας ανοιχτής διαδικασίας ουσιαστικής διαβούλευσης με την κοινωνία. Την ίδια στιγμή οι τρεις Δήμοι βρίσκονται σε επαφή με την Περιφέρεια Αττικής για τις απαιτούμενες αδειοδοτήσεις και την εξεύρεση χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ, όπως και με την ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε. για τη χωροθέτηση της μονάδας εντός του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού.

Ελπίδα η δημιουργία τοπικών εταιρειών πολυμετοχικής κοινωνικής βάσης

ΤΑκης ΚοροβΕσης

Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος Ελληνικού-Αργυρούπολης

Όπως σε όλη τη Ελλάδα, έτσι και στην Πελοπόννησο, Κυβέρνηση και Περιφέρεια, προωθούν τα σχέδιά τους ώστε να αναθέσουν μέσω ΣΔΙΤ τη διαχείριση των σκουπιδιών σε ιδιώτες, με την κατασκευή φαραωνικών έργων και πανάκριβο από κάθε πλευρά κόστος. Όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, εντός του καλοκαιριού αναμένεται η ανάδειξη του αναδόχου και η ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών. Από το σημείο αυτό όμως και μέχρι την κατασκευή του έργου και την έναρξη λειτουργίας του «ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων» θα παρέλθουν τρία τουλάχιστον χρόνια, ήτοι ούτε το 2016 δεν θα είναι έτοιμο το εν λόγω έργο. Από την πλευρά τους, οι Δήμοι Πελοποννήσου διατυπώνουν από τις αρχές του 2012 όλο και εντονότερα προς το ΥΠΕΚΑ το αίτημα, να αναλάβουν έως τότε αυτοί να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν υποδομές προσωρινής διαχείρισης των απορριμμάτων. Και το αίτημά τους αυτό εμπεριέχει και την πλευρά της χρηματοδότησης των εν λόγω υποδομών από κρατικούς ή και κοινοτικούς πόρους. Ποιες είναι αυτές οι υποδομές «προσωρινής διαχείρισης» ή «μεταβατικού σταδίου» ή «ενδιάμεσης λύσης»; Είτε μια μονάδα κομποστοποίησης για ένα μικρό μέρος προδιαλεγμένων οργανικών αστικών αποβλήτων, είτε μια μονάδα Μηχανικής Διαλογής. Σε αυτήν, θα οδηγείται ο κύριος όγκος των σύμμεικτων στερών αποβλήτων, ώστε μετά από τη διαλογή το -όχι καλής ποιότητας- οργανικό κλάσμα να οδηγείται στην μονάδα κομποστοποίησης. Τα ανακυκλώσιμα που υπάρχουν στα σύμμεικτα θα διαχωρίζονται (;) ενώ το υπόλειμμα θα οδηγείται σε μια τρίτη υποδομή δεματοποιητή, όπου θα μπαλάρεται και θα εναποτίθεται αναμένοντας την μέσω ΣΔΙΤ ολοκληρωμένη Μονάδα για την τελική διαχείρισή του. Πρόκειται για μία λύση επίσης εξαιρετικά προβληματική. Μέχρι να γίνουν όλα αυτά, τα σκουπίδια εξακολουθούν να μεταφέρονται «προσωρινά και μέχρι νεωτέρας» από το ένα μέρος στο άλλο, με νόμιμο ή παράνομο τρόπο και με πανάκριβο τίμημα. Σε αυτό το κλίμα, όπου Κράτος και Δήμοι εξακολουθούν να πηγαίνουν από προσωρινή λύση σε προσωρινή λύση, κοινωνικές δυνάμεις αφυπνίζονται και αναλαμβάνουν τοπικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες κοινωνικής βάσης για το «κόψιμο του γόρδιου δεσμού» των σκουπιδιών με τη μόνη από κάθε πλευρά (οικονομική, κοινωνική, οικολογική, πολιτιστική) ενδεδειγμένη μέθοδο, την «διαλογή στην πηγή». Στη Λακωνία, ιδρύθηκε το 2011 η «Λακωνική Βιοενεργειακή ΑΕ» και δραστηριοποιείται παραλαμβάνοντας από δημότες και επιχειρηματίες διαχωρισμένα υλικά συσκευασιών (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, μέταλλο καθώς επίσης και τηγανέλαια). Προ τριμήνου, δεκάδες Αρκάδες ίδρυσαν την «Αρκαδική Εναλλακτική ΑΕ», εταιρεία πολυμετοχικής κοινωνικής βάσης, με στόχο την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων με τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά ως προς τις ακολουθούμενες μεθοδους. Μέσα από παρόμοιες πρωτοβουλίες, πολλαπλά οφέλη (οικονομικά, κοινωνικά, οικολογικά) διαχέονται σε ολόκληρη την τοπική κοινωνία, ενώ στα θεμελιώδη στοιχεία για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος ανήκει και η διαρκής και συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των δημοτών/πολιτών. Παρόμοιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες τοπικής κοινωνικής βάσης έχουν ξεκινήσει επίσης στη Μύκονο και στην Τήνο, για την επίλυση του ίδιου προβλήματος. Αισιοδοξούμε ότι σύντομα θα γεννηθούν και άλλες σε διάφορα μέρη της χώρας. Με φόντο την ολόπλευρη –και όχι μόνον την σχετιζόμενη με τα σκουπίδια– κρίση, ο τόπος μας το έχει τόσο πολύ ανάγκη. ΒασΙλης ΓιΟκαρης Διευθύνων Σύμβουλος «Αρκαδική Εναλλακτική ΑΕ»



20

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΗΣΙΑ:

πολύτιμοι μεταναστευτικοί σταθμοί για τα πουλιά

Αν και το επικό ταξίδι της μετανάστευσης των πουλιών είναι μία αρχέγονη συνήθεια που πάντα κέντριζε την φαντασία των ανθρώπων, δυστυχώς, οι γνώσεις μας αναφορικά με αυτό παραμένουν περιορισμένες. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει εάν τα πουλιά, προκειμένου να προσανατολιστούν, παρατηρούν τη θέση των άστρων και του ήλιου ή βασίζονται στο μαγνητικό πεδίο της γης, διατηρώντας έτσι την πορεία τους στο μακρινό ταξίδι της μετανάστευσης. Δισεκατομμύρια πουλιά διασχίζουν κάθε χρόνο την έρημο της Σαχάρας κα τη Μεσόγειο θάλασσα προς και από τις περιοχές αναπαραγωγής στην Παλαιαρκτική και τις περιοχές διαχείμασης στην τροπική Αφρική. Τα μικρά και μεγάλα νησιά της χώρας μας αποτελούν κατά την ανοιξιάτικη περίοδο, τον πρώτο ενδιάμεσο μεταναστευτικό σταθμό στα οποία τα πουλιά έχουν τη δυνατότητα να τραφούν και να ξεκουραστούν, μετά από διάστημα τεσσάρων με πέντε ημερών κουραστικού ταξιδιού, όσο δηλαδή διαρκεί η διάσχιση της ερήμου και της Μεσογείου. Με βάση θεωρητικά μοντέλα, αλλά και εμπειρικά δεδομένα είναι ξεκάθαρο ότι κατά την ανοιξιάτικη μεταναστευτική περίοδο τα πουλιά βρίσκονται υπό πίεση για να αφιχθούν γρήγορα στις περιοχές αναπαραγωγής τους στη Βόρεια Ευρώπη. Επομένως, η δυνατότητα ανεύρεσης τρο-

φής στους ενδιάμεσους μεταναστευτικούς σταθμούς επηρεάζει το φιλόδοξο εγχείρημα της μετανάστευσης, γιατί καθορίζει τον λιγοστό χρόνο που τα πουλιά παραμένουν σε αυτά. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα για τον Κηποτσιροβάκο (Sylvia borin) φαίνεται ότι τα μεταναστευτικά που φτάνουν σε κάποιο νησί της δυτικής ή της κεντρικής Μεσογείου παραμένουν σε αυτά κατά κανόνα μόνο για μια ή δύο μέρες. Αντίθετα, στην ανατολική Μεσόγειο από δεδομένα που έχουν συστηματικά συλλεχθεί στα Αντικύθηρα γνωρίζουμε ότι τα πουλιά παραμένουν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα με βάση προκαταρτικά αποτελέσματα τηλεμετρίας. Αυτό συμβαίνει πιθανότατα γιατί τα πουλιά που φτάνουν στα ελληνικά νησιά (εικόνα που προκύπτει από δεδομένα από τα Αντικύθηρα, τη Γαύδο και τα Στροφάδια) είναι πολύ πιο εξασθενισμένα από τα πουλιά που προσγειώνονται σε νησιά της κεντρικής και δυτικής Μεσόγειου. Πολλά πουλιά μάλιστα εξαντλούνται τόσο πολύ από τη διάσχιση της ερήμου και της θάλασσας, που αδυνατούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την ηπειρωτική Ελλάδα (π.χ. Πελοπόννησος). Κατά τη διάρκεια ήμερων ή ετών με δυσχερείς καιρικές συνθήκες (αντίθετους ανέμους, βροχόπτωση κ.λπ.) μπορεί κάνεις να βρει δεκάδες νεκρά πουλιά από την εξαθλίωση και την ασιτία, στη Γαύδο και στα Αντικύθηρα. Στα Στροφάδια όπου

η απόσταση από τις Αφρικάνικες ακτές είναι μεγαλύτερη, το φαινόμενο παρατηρείται ακόμη πιο έντονο. Τα πουλιά, που φτάνουν με περίσσεια ενεργειακών αποθεμάτων σε ένα νησί αμέσως μετά τη διάσχιση της Μεσογείου, δίνουν κατά κανόνα προτεραιότητα στην ξεκούραση και την αποφυγή αρπακτικών, αφού θα συνεχίσουν το ταξίδι τους με τη δύση του ηλίου. Η πλειοψηφία όμως των πουλιών που φτάνουν σε νησιά όπως η Γαύδος τα Αντικύθηρα και τα Στροφάδια, έχουν εξαντλήσει τα ενεργειακά τους αποθέματα και το πρώτο τους μέλημα είναι η γρήγορη ανεύρεση τροφής, ώστε να αναπληρώσουν την απολεσθείσα σωματική τους μάζα και συνεπώς να είναι σε θέση να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τις περιοχές αναπαραγωγής. Επειδή η αφομοίωση της τροφής είναι μειωμένη μετά από μεταναστευτικές πτήσεις μεγάλων αποστάσεων, αφού μέρος του πεπτικού συστήματος έχει καταβληθεί κατά τη διάρκεια της πτήσης, πολλά είδη καταφεύγουν στην κατανάλωση νέκταρ για τις πρώτες ώρες μετά την άφιξη τους καθώς είναι ενεργειακά πλούσιο και εύκολα αφομοιώσιμο από το ταλαιπωρημένο πεπτικό τους σύστημα. Πρόσφατη εργασία σε επιβεβαίωση των παραπάνω φανέρωσε ότι η κατανάλωση σε νέκταρ είναι αυξημένη από τα πουλιά στα Αντικύθηρα σε σύγκριση με πουλιά σε αλλά νησιά της κεντρικής και δυτικής Μεσογείου.

Τα νησιωτικά οικοσυστήματα λοιπόν παίζουν έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη μετανάστευση των πουλιών και κατ΄ επέκταση στην ίδια την επιβίωσή τους. Το επιστημονικό έργο που έχει γίνει και εξακολουθεί να γίνεται στα Αντικύθηρα (από την Ορνιθολογική μέσω του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων), στη Γαύδο (από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης) και στα Στροφάδια (από το ΑΤΕΙ Ιονίων Νήσων, σε συνεργασία με την Ορνιθολογική και το Σουηδικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας) μας έχουν βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα το υπέροχο φαινόμενο της μετανάστευσης. Δυστυχώς, παρέα με την κατανόηση του υπέροχου αυτού φαινομένου έρχεται και η συνείδηση των ανθρωπογενών απειλών που αντιμετωπίζουν τα ήδη εξαντλημένα πουλιά που σταθμεύουν στη χώρα μας. Δυστυχώς, στα Ιόνια νησιά είναι ακόμη πολύ διαδεδομένη η ανοιξιάτικη λαθροθηρία του Τρυγονιού, αλλά και άλλων ειδών. Το κυνήγι την άνοιξη έχει απαγορευτεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1985, γιατί τα πουλιά είναι σε πρώιμη αναπαραγωγική περίοδο και έτσι με κάθε πυροβολισμό κινδυνεύει να χαθεί η επόμενη γενιά των ειδών που μεταναστεύουν. Παρότι η «παράδοση» αυτή αποτελεί ευθεία παραβίαση των ευρωπαϊκών Οδηγιών για τη βιοποικιλότητα, οι αρχές εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να μην ελέγχουν τη λαθροθηρία στη Ζάκυνθο, τους Παξούς, τους Αντίπαξους, την Κέρκυρα και τους Οθωνούς. Η Ορνιθολογική προκειμένου να αντιμετωπίσει τη λαθροθηρία έχει αρχίσει μια διεθνή τριετή εκστρατεία, χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και ιδίως της νέας γενιάς για τις επιπτώσεις της λαθροθηρίας. ΓιΩργος ΚαρρΗς Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας, TEI Ioνίων Νήσων

ΜαλαμΩ ΚορμπΕτη Υπεύθυνη Πολιτικής, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

ΧρΗστος ΜπαρμποΥτης Δρ Βιολογίας, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Παν/μιο Κρήτης, Συντονιστής Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων

ΣταΥρος ΞηρουχΑκης Δρ. Βιολογίας – Ερευνητής, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Thord Fransson Δρ., Υπεύθυνος Τμήματος Ασπόνδυλων, Κέντρο Δακτυλιώσεων, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Σουηδίας

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: www.leavingislining.org facebook: Ασφαλή Καταφύγια για τα Άγρια Πουλιά

O

21

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

διάλογοι

για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στο Ιόνιο «Το Ιόνιο φλέγεται»: Θα μπορούσε να είναι τίτλος κινηματογραφικής ταινίας. Κι όμως, είναι σενάριο αναπτυξιακής φαντασίας που χρησιμοποιείται έντονα εδώ και δύο χρόνια για να πείσει τους μνημονιακούς ιθαγενείς με καθρεφτάκια και φθηνά κόλπα ότι στα βάθη της γης και των θαλασσών ενεργειακά πλούτη θα φέρουν την πολυπόθητη ευμάρεια. Οι εξορύξεις στο Ιόνιο, μια βαθειά πολιτική επιλογή του σημερινού πολιτικού συστήματος, αντιμετωπίζεται από τους εμπνευστές της, μάλλον με μια αβάσταχτη και ευκαιριακή ελαφρότητα. Κι η αριστερά; Η θέση της σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο; Ευτυχώς προς το παρόν δεν μπήκε στην κουβέντα για τα αντισταθμιστικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες των νησιών του Ιονίου, αντίθετα με τα όσα υπόσχονται σπάταλα οι εκλεγμένοι τοπικοί άρχοντες, οι οποίοι αναλώθηκαν εδώ και μήνες σε διεκδικητικές κορώνες ενός ποσοστού επί τοις εκατό, άγνωστο προς το παρόν και απροσδιόριστο, ικανό πάντως να προκαλέσει έναν νέο Πελοποννησιακό πόλεμο με τον άλλο διεκδικητή του τοπικού ποσοστιαίου αντισταθμιστικού οφέλους. Αρκεί όμως αυτό, όταν παράλληλα σιωπά ή έστω δεν καταλήγει σε μια σαφή θέση γι’ αυτήν την απαρχαιωμένη και καθεστωτική μορφή μονοπωλιακής ανάπτυξης; Η ριζοσπαστική αριστερά στις μέρες μας που διεκδικεί για πρώτη φορά την κυβερνητική ευθύνη, οφείλει να ακούσει τις τοπικές κοινωνίες, τα κινήματα και τους πολίτες, να συμμεριστεί τις αγωνίες τους και να μην περιορίσει την δυναμική της σε έναν άγονο κυβερνητισμό, σε μια προσπάθεια απλά και μόνο να εξασφαλίσει τους αναγκαίους πόρους, όποιοι κι αν είναι αυτοί, για την κατάργηση των μνημονίων. Οφείλει να είναι ειλικρινής και πιστή σε αρχές και αξίες που η τάξη του χρόνου ήρθε να δικαιώσει. Να είναι ουσιαστική και πειστική και όχι απλά και αδιάκριτα αρεστή με επιχειρήματα του ταξικού και πολιτικού της αντιπάλου. Η τοπική κοινωνία στην Κεφαλονιά αλλά και σε όλο το Ιόνιο αγνοεί και γι αυτό αγωνιά για το μέγεθος του ζητήματος και όχι το βάθος των εξορύξεων. Η κινηματική ανταπόκριση των κατοίκων του νησιού στις δράσεις της Ριζοσπαστικής μας Πρωτοβουλίας, δεν είχε ως αφετηρία μια σύντομη συζήτηση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εξορύξεων από τη συνήθη δραστηριότητα ή τον κίνδυνο ατυχήματος και τις επιπτώσεις των σεισμών του ρήγματος του Ιονίου σε αυτές, αλλά την παράλληλη αγωνία τους για την αλλοίωση της ανθρωπογεωγραφίας της περιοχής, της τοπικής οικονομίας και παραγωγής, για την ιστορική επερχόμενη λεηλασία του πλούτου του Ιονίου, των κοινωνιών και των ανθρώπων του. Την αγωνία της αυτή για το μέλλον των παιδιών μας οφείλει ο ΣΥΡΙΖΑΕΚΜ να συμμεριστεί και όχι να περιθωριοποιήσει με ΑΝΑΣΕΣ μιας αισιόδοξης αλλά κενής προοπτικής. Και πρέπει να δώσει τώρα μια απάντηση επί της ουσίας και όχι επί της διαδικασίας για το ποιά ανάπτυξη θέλει και ποιούς πόρους. Αν ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, τότε σίγουρα θα υπάρχει κι άλλος δρόμος. Κι ο δρόμος αυτός είναι πάνω στη γη και στη θάλασσα και όχι στα βάθη της. ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΝΤΥΠΑΣ

μέλος Ριζοσπαστικής Πρωτοβουλίας Κεφαλονιάς

Η συζήτηση για την ύπαρξη υδρογονανθράκων στο Ιόνιο άνοιξε με ένταση γύρω στο 1998-1999 όταν από τον τότε αρμόδιο φορέα της ελληνικής πολιτείας δόθηκαν τέσσερις περιοχές (δυο στην στεριά Ιωάννινα, Αιτωλοακαρνανία και δυο στην θάλασσα Κεφαλονιάδυτικός Πατραϊκός και Ζάκυνθος-Κατάκολο) σε δύο εταιρείες του εξωτερικού προκειμένου να προχωρήσουν σε διερευνητικές εργασίες. Οι εταιρείες αυτές αποχώρησαν το 2000 χωρίς να αναφερθούν τα όποια αποτελέσματα, εν τω μεταξύ όμως δημιουργήθηκαν οι πρώτοι σοβαροί προβληματισμοί στην πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας: • Τι επίδραση θα έχει στο περιβάλλον αυτή η δραστηριότητα, όταν και αν υπάρξει; • Είναι αναστρέψιμη μια καταστροφή από λάθος η άλλη αιτία; • Πως επηρεάζει η υψηλή σεισμικότητα της περιοχής; • Πως θα μεταβληθεί και σε ποια κατεύθυνση το παραγωγικό μοντέλο της περιοχής; Τα ερωτήματα αυτά δυστυχώς δεν απαντήθηκαν παρά μόνο εν μέρει και αποσπασματικά. Γι αυτό όταν στα τρία τελευταία χρόνια αναζωπυρώθηκαν οι συζητήσεις για νέες έρευνες και μεγάλες προοπτικές που παρουσιάστηκαν και σαν «νέο Ελντοράντο» , οι συμπολίτες και συμπολίτισσες του Ιονίου είναι υποψιασμένοι! Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΠΣ Ιονίων που συζήτησε τις στρατηγικές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων το καλοκαίρι του 2012, διατύπωσε σωρεία σοβαρών και ανεπίτρεπτων ελλείψεων σ αυτές και ζήτησε να μην εγκριθούν αν δεν συμπληρωθούν. Μέχρι και σήμερα και ενώ οι ερευνητικές εργασίες έλαβαν τέλος για δεύτερη φορά μέσα σε 15 χρόνια, οι μελέτες αυτές δεν έχουν ακόμη εγκριθεί! Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, αυτοδιοικητικές δυνάμεις στην Περιφέρεια, όπως η ΑΝ.Α.Σ.Α αλλά και κινήσεις πολιτών είναι σε ετοιμότητα ώστε αφ ενός μεν να αξιολογηθεί σωστά και ρεαλιστικά η όποια προοπτική αξιοποίησης των υδρογονανθράκων και αφ ετέρου να γίνει σε όλους αντιληπτό ότι είναι αδιαπραγμάτευτη η αειφορία στο περιβάλλον, είναι αδιαπραγμάτευτη η προστασία της ασφάλειας και της υγείας των κατοίκων των νησιών του Ιονίου. ΘεΟδωρος ΓαλιατσΑτος Περιφερειακός σύμβουλος, Συντονιστής ΣΥΡΙΖΑ Κεφαλονιάς και Ιθάκης



O

22

ικοτριβές

ιδέες & θεωρία

Ιούνιος 2013 – τ. 6

Doreen Massey Λεξιλόγια της Οικονομίας απόσπασμα άρθρου

Η συλλογή άρθρων «Μετά το νεοφιλελευθερισμό; Το μανιφέστο του Kilburn» υπό την επιμέλεια των βρετανών ακαδημαϊκών Stuart Hall, Doreen Massey και Michael Rustin, προσπαθεί να αναλύσει τη σύγχρονη οικονομική κρίση του καπιταλισμού και τις κοινωνικές και πολιτικές της συνέπειες. Το μανιφέστο θα κυκλοφορήσει σε δώδεκα άρθρα διαθέσιμα στο κοινό διαδικτυακά από το περιοδικό Soundings http://www.lwbooks.co.uk/ journals/soundings/. Παρακάτω έχουμε μεταφράσει ένα μέρος του πρώτου άρθρου της Doreen Massey με τον τίτλο

Λεξιλόγια της Οικονομίας.

Το επιχείρημά μας είναι ότι όλη αυτή η φιλολογία περί πελατών, καταναλωτών, επιλογών, αγορών και προσωπικού συμφέροντος διαμορφώνει τόσο την αντίληψη που έχουμε για εμάς τους ίδιους όσο και τον τρόπο που κατανοούμε και σχετιζόμαστε με τον κόσμο. Αυτές οι «περιγραφές» ρόλων, συναλλαγών και σχέσεων, στη βάση της υπόθεσης ότι οι ατομικές επιλογές και το προσωπικό συμφέρον πρέπει να κυριαρχούν, δεν είναι στην πραγματικότητα απλές περιγραφές αλλά ένα ισχυρό μέσο κατασκευής και επιβολής νέων υποκειμενικοτήτων. Η αντίληψη του Γκράμσι για τη σημασία της «κοινής λογικής», η θεωρία του Αλτουσέρ για τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους και την «έγκληση» των υποκειμένων και οι περιγραφές που δίνει ο Φουκώ για τον «λόγο» (discourses) ως πλευρές της «κυβερνησιμότητας», αποτελούν θεωρητικές πηγές μέσω των οποίων αυτά τα φαινόμενα μπορούν να αναγνωριστούν και να κατανοηθούν. Η νέα κυρίαρχη ιδεολογία εντυπώνεται μέσω κοινωνικών πρακτικών, καθώς επίσης και μέσω κυρίαρχων εννοιών και περιγραφών. Η υποχρεωτική άσκηση της «ελεύθερης επιλογής» –γιατρού, νοσοκομείου στο οποίο θα νοσηλευθείς, σχολείου για τα παιδιά σου, μεθόδου θεραπείας– είναι επίσης, πέρα από τη συγκεκριμένη αξία της, ένα μάθημα κοινωνικής ταυτότητας, επιβεβαιώνοντας σε κάθε ευκαιρία ότι ο καθένας μας είναι πάνω από όλα ένας καταναλωτής που λειτουργεί μέσα σε μια αγορά.

[…] Έτσι, τα λεξιλόγια που αναταξινομούν ρόλους, ταυτότητες και σχέσεις –ανθρώπων, χώρων και θεσμών– και οι πρακτικές που τα ενεργοποιούν, ενσαρκώνουν και επιβάλλουν τη θεωρία του νεοφιλελευθερισμού και μέσω αυτής μια νέα καπιταλιστική ηγεμονία. Ένα άλλο σύνολο λεξιλογίων παρέχει τους όρους μέσω των οποίων το σύστημα περιγράφει τον εαυτό του και τις λειτουργίες του. Αυτά τα λεξιλόγια σχηματίζουν το πλαίσιο των κατηγοριών –για παράδειγμα την παραγωγή, την κατανάλωση, τη γη, την εργασία, το κεφάλαιο, τον πλούτο– μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτή η «οικονομία» (ως μια υποτίθεται διακριτή και αυτόνομη σφαίρα). Αυτοί οι ορισμοί συγκροτούν ένα ακόμα στοιχείο «κοινής λογικής» – σχετικά με τον τρόπο που ο οικονομικός κόσμος υπάρχει «φυσικά» και έτσι πρέπει να παραμείνει. [...] Ποιες είναι όμως οι βασικές έννοιες στο σύστημα των λεξιλογίων της οικονομίας και πώς λειτουργούν; Ας πάρουμε για παράδειγμα, μια δέσμη εννοιών όπως είναι ο πλούτος, η παραγωγή, η ανάπτυξη 1 (growth) και η εργασία. Το οικονομικό σύστημα υποτίθεται ότι δουλεύει για αυτό που ονομάζεται δημιουργία πλούτου και επίτευξη «ανάπτυξης». Η ανάπτυξη υπολογίζεται από την αύξηση του ΑΕΠ, το οποίο είναι το συνολικό άθροισμα των όσων παράγονται σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Η κυρίαρχη αντίληψη θεωρεί ότι η ευημερία των ατό-

μων και της κοινωνίας μπορεί να μετρηθεί με αυτά τα μεγέθη. Εκτός από τη γνωστή συζήτηση για τις δυσλειτουργίες στον τρόπο μέτρησης αυτών των μεγεθών, έχει αναγνωριστεί πλέον, χάρη κυρίως στη σοσιαλδημοκρατία, ότι η αύξηση στο συνολικά παραγόμενο πλούτο είναι ανεπαρκές μέτρο για την αποτύπωση της ευημερίας καθώς ο πλούτος δεν διαμοιράζεται με ίσο τρόπο σε όλη την κοινωνία. Αλλά η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη έχει παραδοσιακά περιοριστεί στη μεταβολή της ισορροπίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού (ή μεταξύ αγοράς και «κρατικών συστημάτων») χωρίς να αμφισβητεί την ίδια την αρχιτεκτονική του συστήματος. Εμείς υποστηρίζουμε ότι η αρχιτεκτονική αυτή πρέπει τώρα να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για την οικονομία, ενώ παρουσιάζεται ως περιγραφή ενός φυσικού και αιώνιου συστήματος, στην πραγματικότητα περιγράφει ένα πολιτικό οικοδόμημα που πρέπει να αμφισβητηθεί. Ας εστιάσουμε, καταρχάς στο παράδειγμα της ανάπτυξης ως κεντρικού στόχου της οικονομίας. Η ανάπτυξη και στη συνέχεια (ενδεχομένως) η αναδιανομή αποτελούν κοινούς στόχους του νεοφιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή η προσέγγιση όμως θα πρέπει να αμφισβητηθεί. Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει ένας τεχνικός περιορισμός στο επιχείρημα –τουλάχιστον με τον τρόπο που αυτό τίθεται από τη

O

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

σοσιαλδημοκρατία– ότι η ανάπτυξη επιτρέπει την αντιμετώπιση των ανισοτήτων μέσω της αναδιανομής. Στο άμεσο μέλλον, τόσο στην περίπτωση της βρετανικής οικονομίας όσο και ευρύτερα, η ανάπτυξη ενδέχεται να είναι ανεπαρκής για να επιτρέψει την αύξηση του βαθμού της αναδιανομής που φαίνεται επιθυμητή από μια προοδευτική σκοπιά. Ή τουλάχιστον κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μια μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση. Συνεπώς η επιστροφή στο αναδιανεμητικό μοντέλο της σοσιαλδημοκρατίας των προηγούμενων δεκαετιών είναι αδύνατη. Εξάλλου αυτό το μοντέλο, στις πιο σκληρές του εκδοχές, παρήγαγε τις συνθήκες ώστε οι αγορές να αναπτυχθούν και να αποδεχόμαστε σήμερα (ως φυσικό γεγονός) την ανισότητα που παράγουν (αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι διαφορετικά μοντέλα ανάπτυξης παράγουν διαφορετικούς βαθμούς ανισότητας). Ο ρόλος του κράτους ήταν τότε, μέσω της φορολογίας, να παρέχει δημόσιες υπηρεσίες και συνεπώς να αναδιανείμει ένα μέρος του παραγόμενου πλούτου, προκειμένου να βοηθήσει στην άρση ανισοτήτων που προκύπτουν από την παραγωγή του. Αυτό είναι ούτως ή άλλως μια περίεργη συνθήκη. Παράγει μια ιδιότυπη αλληλουχία γεγονότων – πρώτα δημιουργούμε ένα πρόβλημα και μετά προσπαθούμε να το λύσουμε. Γιατί πρέπει να παραχθεί το πρόβλημα της ανισότητας εξαρχής; Αυτή η διαδικασία δεν αμφισβητεί με κανένα τρόπο τους μηχανισμούς της αγοράς και των κερδών που παράγουν μόνιμα ανισότητες (αν και έχουν εισαχθεί ορισμένοι περιορισμοί). Είναι εμφανές ότι ο αγώνας επικεντρώθηκε σε θέματα διανομής παρά στην ίδια τη φύση του συστήματος. Επιπλέον, οι κατακτήσεις της (έστω και περιορισμένη στο αναδιανεμητικό κομμάτι) πάλης, ήταν ένας από τους λόγους

για την κατάρρευση αυτής της συνθήκης. Όπως έχουμε ήδη επισημάνει εξαρχής σε αυτό το μανιφέστο, ακόμα και αυτά τα λίγα κέρδη για τον κόσμο της εργασίας στο πλαίσιο της σοσιαλδημοκρατίας, αποδείχθηκαν αφόρητα για το κεφάλαιο. Έτσι ξεκίνησε την αντεπίθεση του (βλ. νεοφιλελευθερισμό). Ένα κρίσιμο στοιχείο της επιτυχίας της νεοφιλελεύθερης αντεπίθεσης ήταν η «απονομιμοποίηση» της κοινής λογικής που υποστήριζε πτυχές της σοσιαλδημοκρατικής προσέγγισης, δηλαδή τη δέσμευση για ένα στοιχειώδες επίπεδο ισότητας, το σημαντικό ρόλο της κρατικής παρέμβασης και κυρίως την αντίληψη για το τι είναι δημόσιο. Η αλλαγή της γλώσσας για την οικονομία ήταν κομβική για τη μεταβολή της κυρίαρχης αντίληψης. Το γεγονός ότι το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα ως διάδοχο σχήμα της σοσιαλδημοκρατίας έχει εισέλθει στη δικιά του κρίση, μας προσφέρει μια ευκαιρία για να παράξουμε ένα νέο όραμα. Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι πιθανότατα ανεπαρκείς για να επαναφέρουμε το προηγούμενο μοντέλο. Επιπλέον, όλο το πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό έχει αλλάξει τόσο πολύ που η επιστροφή στο χθες είναι αδύνατη. Σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι καθόλου δύσκολο να εργαστούμε για ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο κατά το οποίο η λειτουργία της οικονομίας δεν θα παράγει ανισότητες που εκ των υστέρων απαιτούν διόρθωση. Προφανώς αυτή η διαδικασία προϋποθέτει μια πιο εμπεριστατωμένη κριτική και αντιμετώπιση των δυνάμεων της αγοράς ως παραγωγούς ανισότητας. Σημαίνει επίσης την υποστήριξη ενός νέου λεξιλογίου για την ισότητα καθώς και την πολιτική διεκδίκηση της. Ένα νέο λεξιλόγιο ήδη αναδύεται – αν και δεν είναι ακόμα αρκετά δημοφιλές– που στηρίζεται στην έννοια της «προ-διανομής». Ο όρος μπο-

ρεί να φαίνεται αδόκιμος, αλλά αν επικεντρώνεται στην ανάγκη σχεδιασμού ενός συστήματος παραγωγής που κατά τη λειτουργία του δεν παράγει υψηλά επίπεδα ανισότητας, τότε είναι στη σωστή κατεύθυνση. Ένας δεύτερος λόγος για τον οποίο η τρέχουσα έννοια του πλούτου και η δέσμευση μας στη μεγέθυνση του πρέπει να αμφισβητηθούν –σίγουρα στον παγκόσμιο Βορρά– έχει να κάνει με τη σχέση μας με τον πλανήτη. Η περιβαλλοντική καταστροφή - ειδικότερα αλλά όχι αποκλειστικά μέσω της κλιματικής αλλαγής – που προέκυψε από το κυνήγι τη ανάπτυξης απειλεί να προκαλέσει μια καταστροφή της οποίας τα πρώτα σημάδια παρατηρούμε ήδη. Αυτό είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα στο οποίο σχετικά πλούσιες, αν και άνισες, κοινωνίες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν διεθνείς ευθύνες. Το Ηνωμένο Βασίλειο πολύ συχνά περηφανεύεται για τα πράσινα χαρακτηριστικά του παραγωγικού του μοντέλου. Όμως στο βαθμό που έχει υπάρξει κάποια βελτίωση, αυτή προέκυψε από το κλείσιμο των ανθρακωρυχείων (που δεν επιδιώχθηκε για περιβαλλοντικούς λόγους) και –ακόμα περισσότερο– από τη μεταφορά της βιομηχανικής παραγωγής στο εξωτερικό. Αν, όπως υποστηρίζουμε στο πλαίσιο των θέσεών μας, ένα κίνητρο για την παγκοσμιοποίηση ήταν η επιθυμία του κεφαλαίου να παρακάμψει τις εργασιακές απαιτήσεις του «Πρώτου Κόσμου», τότε ένα από τα αποτελέσματα της είναι η μετατόπιση στη γεωγραφία της παραγόμενης μόλυνσης προς τον παγκόσμιο Νότο. Η Κίνα, μεταξύ άλλων, παράγει πλέον αγαθά που κάποτε κατασκευάζονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο, και τα οποία ακόμα χρειαζόμαστε (ή τελοσπάντων επιθυμούμε). Όμως ο κυρίαρχος λόγος κριτικάρει την Κίνα για τη μόλυνση – τα επίσημα στοιχεία όμως δεν συνυπολογίζουν καν

την ενέργεια που χρησιμοποιείται και την περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται, από από τη μεταφορά προς όλο τον κόσμο, και τη χώρα μας βεβαίως, προϊόντων κάθε είδους, από μηχανές έως τροφές για κατοικίδια και χριστουγεννιάτικα στολίδια. Ταυτόχρονα υπάρχει ένα εξαγωγικό εμπόριο τοξικών αποβλήτων που παράγουμε εμείς προς χώρες τόσο εξαθλιωμένες που είναι έτοιμες να τα αναλάβουν για εμάς. Βέβαια σημαντική αλλαγή στον παγκόσμιο Νότο προκύπτει από την αυξανόμενη εκβιομηχάνιση και τον πλουτισμό μερικών από τις βασικές χώρες του. Παρόλα αυτά, υποστηρίζεται ότι με καμία προβλέψιμη τεχνολογία δεν θα μπορούσε ο πλανήτης να αντέξει το να ζουν όλοι στα επίπεδα που είναι τώρα κοινά στον παγκόσμιο Βορρά. Ποιος όμως πρέπει να αλλάξει; Επιπλέον, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και οι καταστροφές που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή δεν θα εμφανιστούν ομοιόμορφα στην υφήλιο. Πιθανότατα τέτοια δεινά θα πλήξουν πιο γρήγορα, και πιο βαριά, τις πιο εξαθλιωμένες περιοχές, που σε κάθε περίπτωση έχουν λιγότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν τέτοια καταστροφή. Η προοπτική αυτή είναι ένας εφιάλτης από πιθανούς λιμούς, αναγκαστικές μεταναστεύσεις, κοινωνική αποδιοργάνωση και πολέμους. Τέλος, υπάρχει ίσως ένα ακόμα βαθύτερο ερώτημα. Γνωρίζουμε πλέον ότι η αύξηση του πλούτου, όταν μετριέται με τους καθιερωμένους χρηματιστικούς όρους, λίγο επηρεάζει τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ευημερία, τη στιγμή που υπάρχει επάρκεια για την κάλυψη των βασικών αναγκών. Επιδιώκοντας «ανάπτυξη» με αυτούς τους όρους, ως μέσο για την υλοποίηση των στόχων και των επιθυμιών των ανθρώπων, οι οικονομίες κυνηγούν μια χίμαιρα,

23 δεδομένου ότι, ενώ η ανάπτυξη μπορεί να προκύψει, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι τα επίπεδα της ικανοποίησης για τη ζωή μας παραμένουν πεισματικά στάσιμα. Πράγματι, στο βαθμό που το κυρίαρχο μοντέλο ανάπτυξης οδηγεί σε αύξηση των ανισοτήτων,, γνωρίζουμε πλέον ότι αποτελεί την κατεξοχήν γενεσιουργό αιτία της κακής υγείας, του εγκλήματος και των κοινωνικών δεινών, σε σύγκριση με το ποιά θα ήταν η κατάσταση σε μια πιο δίκαιη κοινωνία. Υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τη μέτρηση του πλούτου και του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος αποκλειστικά με χρηματιστικούς όρους. Τέθηκε υπό ευρεία αμφισβήτηση κυρίως την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όταν όλη η συζήτηση γινόταν για την καταστροφή που επήλθε από την απληστία του ανταγωνισμού. Ακόμα και ο David Cameron αναλογίσθηκε ότι υπάρχουν σημαντικότερα πράγματα στη ζωή από το ΑΕΠ. Το momentum έχει χαθεί, αλλά μια βαθύτερη δυσαρέσκεια εξακολουθεί να υποβόσκει. Και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με «διορθωτικές παρεμβάσεις» στο ΑΕΠ. Το πρόβλημα είναι διαρθρωτικό. Μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τον πλούτο για να συμπεριλάβει χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν μια ατομοκεντρική και χρηματιστική προσέγγιση; Θα μπορούσαμε τελικά να θέσουμε το ερώτημα «Γιατί υπάρχει η Οικονομία;» Τι θέλουμε να παρέχει; Αυτή η σειρά ερωτημάτων και η πρόκληση να σκεφτούμε διαφορετικά μπορεί να πάρει πολλές κατευθύνσεις – ελπίζουμε ότι οι αναγνώστες θα συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία. μετάφραση-επιμέλεια: ο/τ [1] Επιλέγουμε να μεταφράσουμε τον όρο growth ως ανάπτυξη και όχι μεγέθυνση για νοηματικούς λόγους σε σχέση με τη συνέχεια του κειμένου



24

O

είδαμε...

EJOLT - Χρειάζεται νέα Ευρωπαϊκή πολιτική για τα ορυκτά καύσιμα ώστε να αντιμετωπισθεί η κλιματική αλλαγή Μελέτη του Ευρωπαϊκού Περιβαλλοντικού Οργανισμού Ejolt που δημοσιεύθηκε στις 21 Μαΐου επισημαίνει ότι η εκμετάλλευση νέων μορφών ορυκτών καυσίμων θα εκτοξεύσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα 550ppm (parts per million), πολύ πάνω από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο των 350ppm. Ως αποτέλεσμα, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί το λιγότερο κατά 3°C και η στάθμη των υδάτων κατά τουλάχιστον 25 μέτρα. Τα συνολικά επιβεβαιωμένα παγκόσμια αποθέματα ορυκτών καυσίμων περιέχουν περίπου 3 φορές περισσότερο άνθρακα από αυτόν που μπορούμε να κάψουμε διατηρώντας παράλληλα τη δυνατότητα να παραμείνουμε κάτω από το συμφωνημένο στόχο της αύξησης της θερμοκρασίας μόνο κατά 2°C. Ο Ejolt προτείνει την ανάληψη πρωτοβουλιών για να «αφήσουμε το πετρέλαιο μέσα στο έδαφος», ειδικά σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ευάλωτες περιοχές. Τέτοιες κινήσεις θα πρέπει να στηριχθούν πολιτικά και οικονομικά και το Ejolt ζητάει από την ΕΕ να αναλάβει τη χρηματοδότηση ανάλογων πρωτοβουλιών. Περισσότερα: http://www.ejolt.org/wordpress/wp-content/ uploads/2013/05/005_Yasunisation.pdf

Περιβάλλον και Ανθρώπινη Υγεία – Δημοσιεύτηκε η μελέτη της ΕΕΑ Πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Περιβάλλον και Ανθρώπινη Υγεία» που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιβάλλοντος (European Environment Agency) και την Υπηρεσία Επιστημών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission’s in-house science service) τεκμηριώνει τη συσχέτιση μεταξύ περιβαλλοντικών συνθηκών (ρύπανση, θόρυβος και άλλες μορφές περιβαλλοντικής υποβάθμισης) και σωματικής και ψυχικής υγείας των ανθρώπων. Η μελέτη επισημαίνει τις μεγάλες ανισότητες στις περιβαλλοντικές συνθήκες μεταξύ περιοχών της Ευρώπης. Οι ανισότητες αυτές αντικατοπτρίζονται σε αντίστοιχες διαφοροποιήσεις στο επίπεδο υγείας και στο προσδόκιμο ζωής των κατοίκων. Μερικά από τα βασικά ποσοτικά ευρήματα της έρευνας αφορούν στο διπλασιασμό μεταξύ 2000 και 2009 των πωλήσεων του κλάδου των χημικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων χημικών που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία και στις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη διάδοση ασθενειών όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες και το άσθμα, με αποτέλεσμα τη μείωση του προσδόκιμου ζωής κάθε πολίτη της Ε.Ε. κατά 8,5 μήνες. Επιπλέον, το ποσοστό των ελεύθερων πράσινων χώρων στις πόλεις παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις: όλες οι πόλεις στη Γαλλία και τη Σουηδία καταλαμβάνονται κατά τουλάχιστον 40% από πράσινους χώρους, ενώ το ποσοστό αυτό είναι λιγότερο από 30% για τις πόλεις της Ουγγαρίας και της Ελλάδας. Ολόκληρη η μελέτη, εδώ: http://www.eea.europa.eu/publications/ environment-and-human-health

ικοτριβές

Ιούνιος 2013 – τ. 6

Στους δρόμους για την αξιοπρέπεια και στη Βραζιλία Μια αύξηση της τάξης των 10 σεντς στα εισιτήρια των συγκοινωνιών ήταν η αφορμή μεγάλων κινητοποιήσεων που πήραν και χαρακτηριστικά εξέγερσης σε πολλές πόλεις της Βραζιλίας. Οι διαδηλωτές διαμαρτύρονται γιατί παρά τους υψηλούς ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ και της φορολογίας οι δημόσιες υποδομές απαξιώνονται και καταρρέουν. Τα προβλήματα στα λιμάνια, τα αεροδρόμια, τη δημόσια συγκοινωνία, την υγεία και την εκπαίδευση, η κακή ποιότητα ζωής στις μεγαλουπόλεις κάνουν πιο έντονη την αντίθεση με τις μεγα-κατασκευές για το Μουντιάλ του 2014 και τις “αποκλειστικές” ζώνες του πλούτου. Αυτά λειτούργησαν σαν σπίθα για να εκφραστεί δυναμικά η φωνή του πιο νεανικών, “δυναμικών» αλλά και αποκλεισμένων στρωμάτων που οι προσδοκίες τους συντρίβονται από τις τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, τις εταιρικές ελίτ και την πολιτική διαφθορά στη χώρα.

Διαδηλώσεις σε Ρουμανία και Πολωνία εναντίον των σχεδίων εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου της Chevron Ογκώδεις διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στην ανατολική Ρουμανία στις 27 Μαΐου εναντίον της εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου στην περιοχή από την αμερικάνικη πετρελαϊκή εταιρεία Chevron. H Chevron έχει αποκτήσει δικαιώματα ερευνών και εξόρυξης σε 3 οικόπεδα κοντά στη Μαύρη Θάλασσα, συνολικής έκτασης 670.000 εκταρίων. Αντίστοιχες κινητοποιήσεις εναντίον σχεδίων της Chevron για εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου πραγματοποιούνται και στην Πολωνία, όπου μάλιστα αγρότες της περιοχής Zurawlow έχουν καταλάβει το οικόπεδο στο οποίο προτίθεται η Chevron να πραγματοποιήσει τις εξορύξεις. Πολλές κυβερνήσεις στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη βλέπουν την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σχιστολιθικού αερίου ως μια ευκαιρία να μειώσουν την ενεργειακή τους εξάρτηση από τη Ρωσία και να ενισχύσουν τη θέση τους στον ευρωπαϊκό ενεργειακό χάρτη. Την ίδια στιγμή όμως, η ελλιπής ενημέρωση σχετικά με το πραγματικό μέγεθος των κοιτασμάτων και κυρίως η χρήση μη δοκιμασμένων τεχνολογιών εξόρυξης και οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που αυτές συνεπάγονται, έχουν ξεσηκώσει τις τοπικές κοινωνίες και έχουν ενισχύσει το σκεπτικισμό σχετικά με το σχιστολιθικό αέριο και την εξορυκτική μέθοδο της υδρορωγμάτωσης (Fracking) ακόμα και μεταξύ των αξιωματούχων της ΕΕ.

Η Desertec εγκαταλείπει το όνειρο εξαγωγής ηλιακής ενέργειας από τη Σαχάρα προς την Ευρώπη Το μεγαλεπήβολο σχέδιο Desertec, συνολικού προϋπολογισμού 400 δις. €, εγκαταλείπεται πλέον οριστικά, τουλάχιστον ως προς το σκέλος εξαγωγής της παραγόμενης ενέργειας προς την Ευρώπη. Όταν ανακοινώθηκε, τον Ιούλιο του 2009, το Desertec προβλεπόταν ότι θα αξιοποιούσε την ηλιακή ενέργεια στην έρημο Σαχάρα, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία των συγκεντρωτικών ηλιοθερμικών (CSP), ώστε μέσω καλωδίου υψηλής τάσης να τροφοδοτήσει την ευρωπαϊκή αγορά. Στην πλήρη ανάπτυξή του, το 2050, το Desertec, με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 100 GW, προβλεπόταν ότι θα μπορούσε να παρέχει το 20% της συνολικής ευρωπαϊκής ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια. Σήμερα, ο ίδιος ο Γενικός Διευθυντής της Desertec, επιβεβαιώνει το σκεπτικισμό με τον οποίο αντιμετωπίστηκε από την αρχή αυτό το τεράστιο έργο, λέγοντας ότι τo Desertec θα πρέπει να προσανατολιστεί προς τις χώρες του Μαγκρέμπ. Η Ευρώπη θα πρέπει να καλύψει το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της ζήτησής της μέσω εσωτερικών έργων ανανεώσιμων πηγών και όχι με εισαγωγές από τη Βόρειο Αφρική.