Οικοτριβές #8

μερικές... «ανισορροπίες ισχύος»

O

ικοτριβές Οκτώβριος 2013, τ. 8

συνοδοιπόρος σ’ ένα κίνημα Στην ιστορία των μνημονίων, της εξαθλίωσης, των αυτοκτονιών, των νεοναζί, και μιας κουτσής δημοκρατίας, μια διαφορετική αφήγηση ξεφεύγει από τα όρια και για κάποιους ορίζει τα «άκρα». Η αφήγηση της Χαλκιδικής στα χρόνια των χρυσοθήρων. Η αφήγηση αυτή ξεκινά και καταλήγει στο ίδιο υποκείμενο ...το περιβάλλον. Το περιβάλλον, όχι σαν κάτι απόμακρο, θεωρητικό, γραφικό. Το περιβάλλον ως βάση ζωής και δημιουργίας. Σαν κάτι που περιβάλλει όλες τις διαστάσεις της ζωής, από την επιβίωση μέχρι τη φιλοσοφία, από την ηθική μέχρι την πολιτική. Σαν ένα σύνολο του οποίου είμαστε μέρος. Σε κάποιους φαίνεται περίεργο έως παράλογο, ένας αγώνας για το περιβάλλον –ειδικά σε καιρούς ανελέητης καπιταλιστικής κρίσης– να παίρνει τέτοιες διαστάσεις, να τρέφεται με τόσες θυσίες, να αντέχει σε

αλλεπάλληλα βίαια χτυπήματα. Ξεχνάνε ή αγνοούν ότι η σχέση μας με το περιβάλλον είναι θέμα βαθύτατα πολιτικό. Μας ορίζει ως κοινωνία και ως άτομα. Επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν, πώς βιώνουμε το παρόν και πώς ονειρευόμαστε το μέλλον. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι η εξουσία έχει βαλθεί, με νύχια και με δόντια, να καταπνίξει το κίνημα της Χαλκιδικής. Αυτό το κίνημα την «ξεγυμνώνει» σε όλες της τις διαστάσεις. Δεν είναι μόνο ότι αντιστέκεται σθεναρά στη λογική «επενδύσεις με κάθε κόστος». Με κόστος την καταστροφή του περιβάλλοντος και των τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Με κόστος το βιασμό της αλήθειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με κόστος την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της δημοκρατίας.

Δεν είναι μόνο ότι αποκαλύπτει πως στόχος είναι η εξυπηρέτηση συγκεκριμένων οικονομικών, πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων. Χωρίς ουσιαστικά οφέλη για την οικονομία αλλά με ένα δυσβάσταχτο κόστος που μετακυλίεται στις τοπικές κοινωνίες. Δεν είναι μόνο ότι ξεσκεπάζει ένα κράτος που νομοθετεί και εφαρμόζει τη νομιμότητα κατά βούληση. Που κάνει πλάτες στις παρανομίες μιας ιδιωτικής εταιρίας, θέτοντας σε κίνδυνο ακόμη και τη δημόσια υγεία. Που επιστρατεύει τις δυνάμεις καταστολής ώστε να «τηρηθεί η νομιμότητα», όταν πίσω από τις γραμμές των ΜΑΤ οργιάζει η παρανομία. Δεν είναι μόνο ότι αναγκάζει την εξουσία να δείξει το πιο ανάλγητο και αυταρχικό πρόσωπό της, με άγρια καταστολή, λυσσαλέα προσπάθεια ποινικοποίησης, «νόμιμη βία»

στα όρια του παραλογισμού, επεμβάσεις στη δικαιοσύνη, αήθη προπαγάνδα. Δεν είναι μόνο που η Χαλκιδική τρομάζει τόσο την εξουσία, ώστε η κυβέρνηση επιστράτευσε τη θεωρία των δύο άκρων και εξομοίωσε ένα κοινωνικό κίνημα με τη νεοναζιστική συμμορία και τα θρασύδειλα ανθρωπάκια της, ως έσχατο επικοινωνιακό όπλο. Δεν είναι μόνο ότι μέσω αυτού του κινήματος οι άνθρωποι αποδεικνύουν τη δύναμη της αλληλεγγύης. Άνθρωποι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, χωρίς κομματικούς και ιδεολογικούς υποβολείς, συμμετέχουν σ΄ ένα δύσκολο κοινωνικό διάλογο, οργανώνουν δράσεις, στηρίζουν ο ένας στο άλλο στα δύσκολα και αγκαλιάζονται δακρυσμένοι στις χαρές και τις νίκες. Συνυπάρχουν συνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

και συνδημιουργούν. Και εμπνέουν. Ο πιο βαθύς φόβος της εξουσίας είναι ότι το κίνημα της Χαλκιδικής αμφισβητεί την ίδια τη φιλοσοφία ζωής που επιβάλλει εκβιαστικά η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία του καπιταλισμού και του υπερκαταναλωτισμού.

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Χτυπά τη ρίζα του συστήματος που βασίζεται στη βίαιη εκμετάλλευση του ανθρώπου και της φύσης. Ίσως χωρίς να το συνειδητοποιεί, το κίνημα διεκδικεί τελικά μια αλλαγή τόσο βαθιά που αγγίζει τα θεμέλια της καταναλωτικής μας κοινωνίας.

Η αφήγηση του αγώνα της Χαλκιδικής καταρρίπτει τον εκβιασμό ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος, παρά της αλόγιστης «ανάπτυξης». Υπάρχει άλλος δρόμος προς ένα διαφορετικό, πιο όμορφο κόσμο. Ένας δύσκολος δρόμος που δεν περπατιέται χωρίς

τη συνειδητοποίηση της δύναμής μας για κοινό αγώνα. Δεν περπατιέται χωρίς αλληλεγγύη. Δεν περπατιέται χωρίς αρμονική συνύπαρξη με τη φύση. Στη Χαλκιδική έχει ξεκινήσει η πορεία…

θνικές εταιρείες εξορύξεων δεν δημιοργούν αυτά τα φαινόμενα από το μηδέν, αλλά τα εκμεταλλεύονται καθώς οι δραστηριότητες τους εμφανίζονται ως οι μόνες αναπτυξιακές λύσεις για τα κράτη αυτά. Τελικά όμως, όπως δείχνουν και οι διεθνείς εκθέσεις, τα φαινόμενα δεν θεραπεύονται αλλά επιδεινώνονται. Δεύτερον, τα κράτη αυτά χαρακτηρίζονται από αδυναμία στην τεχνολογική εξέλιξη και διάχυση. Η μονοκαλλιέργεια των εξορύξεων (και κυρίαρχα του πετρελαίου) τελικά σημαίνει και συγκεκριμένες τεχνολογικές επιλογές που έχουν ως πυρήνα τους τις εξορυκτικές δραστηριότητες. Παράλληλα διαμορφώνεται ένα πλαίσιο όπου άλλες οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες των χωρών αυτών υποβαθμίζονται καθώς εμφανίζονται να έχουν υψηλότερο εργατικό κόστος και χαμηλή ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τα προϊόντα εξόρυξης και τελικά αποκόπτονται από την εγχώρια και διεθνή αγορά («ολλανδική ασθένεια»).

Είναι χαρακτηριστική η φωνή της Ivonne Yanez από το Εκουαδόρ που μας είπε: «Ο Ισημερινός είναι μια χώρα με μεγάλες δυνατότητες αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, που όμως καταστρέφονται προς όφελος του πετρελαίου. Η χώρα εμφανίζεται στην παγκόσμια αγορά μόνο ως παραγωγός πετρελαίου, ενώ οι δυνατότητές της για άλλο είδος ανάπτυξης είναι πολλές». Τρίτον, οι ίδιες οι κρατικές πολιτικές είναι «δεσμευμένες» στο αναπτυξιακό μοντέλο των εξορύξεων. Ακόμα και αν παραβλέψουμε το γεγονός ότι στα κράτη αυτά υπάρχει γενικευμένη διαφθορά, οι κρατικές πολιτικές τους σε πεδία όπως η υγεία, η παιδεία και τελικά η ανάπτυξη είναι μηδαμινές. Οι κυβερνήσεις μπορεί να έχουν σημαντικό όφελος από τη φορολογία των εξορυκτικών δραστηριοτήτων –που βέβαια είναι πολύ μικρό ποσοστό του συνολικού κέρδους των εταιρειών– το οποίο όμως κατευθύνουν μονομερώς στην εξάπλωση των δραστηριοτήτων ή σε υποδομές γι’ αυτές.

Συνεπώς δεν διεθνοποιείται μόνο η οικονομική δραστηριότητα του εκάστοτε κράτους μέσω των αγορών, αλλά το σύνολο της δομής και των πολιτικών του επιλογών καθώς η ανάπτυξη του κατευθύνεται και πάλι από τις επιδιώξεις των αγορών! Η επιλογή του εξορυκτισμού ως μοντέλο ανάπτυξης είναι μια πολιτική επιλογή. Όπως φαίνεται, το ιδεολόγημα ότι η Ελλάδα μπορεί να γίνει η «Νορβηγία του ευρωπαϊκού νότου» είναι μάλλον ευχολόγιο και απλοϊκή προσέγγιση. Στην Ελλάδα δεν έχουμε μια ιστορία κυριαρχίας του σοσιαλδημοκρατικού κράτους με το γενικευμένες κοινωνικές παροχές. Ειδικά, δε σε καθεστώς κρίσης, δημόσιου χρέους και εξωτερικού δανεισμού μάλλον κινδυνεύουμε να γίνουμε η «Νιγηρία του παγκόσμιου βορρά» αν ακολουθηθεί το μοντέλο εξορύξεων σε συνδυασμό με τις βαθιά αντι-αναπτυξιακές μνημονιακές πολιτικές.

Η συντακτική ομάδα

το σχόλιο του μήνα Πολλές φορές στο δημόσιο διάλογο, οι απόψεις και οι πρακτικές που εναντιώνονται σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στις εξορύξεις βαφτίζονται εύκολα «αντι-αναπτυξιακές», «μειοψηφίες» που ενδιαφέρονται «μονομερώς» για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες. Πριν απ’ όλα οφείλουμε να απαντήσουμε ότι τόσο το περιβάλλον όσο και οι τοπικές κοινωνίες έχουν ούτως ή άλλως την αυταξία τους. Το μεν περιβάλλον διότι χωρίς αυτό –έστω και μέσω των μετασχηματισμών του– ανάπτυξη δεν νοείται, οι δε τοπικές κοινωνίες γιατί αυτές βιώνουν το «εξωτερικό» κόστος των επενδύσεων και δραστηριοτήτων που τελικά καθόλου εξωτερικό δεν είναι. Ας προσπαθήσουμε όμως να παίξουμε και στο γήπεδο των αντιπάλων. Τελικά πόσο αναπτυξιακή είναι μια πρακτική που θέτει τη μονοκαλλιέργεια των εξορυκτικών δραστηριοτήτων ως το κέντρο της ανάπτυξης; Το πρόσφατο συνέδριο που διοργάνωσε το ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, έφερε πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα εμπειρίες από χώρες όπου ο εξορυκτισμός (extractivism) αποτελεί τον πυρήνα της οικονομικής δραστηριότητάς τους και μας έδωσε τροφή για σκέψη. Πρώτον, χώρες με έντονη εξάρτηση από τις εξορύξεις (κυρίως πετρελαίου αλλά και μεταλλευμάτων) χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλά ποσοστά φτώχειας, έλλειψη κοινωνικών υποδομών, αναλφαβητισμό και διευρυμένες κοινωνικές ανισότητες. Είναι γεγονός, βέβαια, ότι πολλές από τις πολυε-

Γ.Β.

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Παναγιώτης Δήμας, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Πέτρος Μαρκόπουλος, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Μαίρη Χριστιανού, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα email: oikotrives@gmail.com oikotrives.wordpress.com

3 δράση ενάντια στη Monsanto 4-5 κλιματική αλλαγή - έκθεση IPCC 6 η κρίση να ανοίξει δρόμο για ζωντανή οικονομία 7 να διαλύσουμε τον ΠΟΕ 8-9 αναθεώρηση χωροταξικού πλαισίου τουρισμού 10 ινστιτούτο Πουλαντζάς: πρωτοβουλίες για το νερό 11-14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: μερικές... «ανισορροπίες ισχύος»: περιφερειακός και τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός, εθνική ενεργειακή πολιτική, ενεργειακή/ ανενεργή δημοκρατία 15 συνοικιακή κομποστοποίηση στην Καλαμάτα 16 κυβερνητική πολιτική υδάτων 17 συμμαχία για το νερό 18 η πυρηνική βιομηχανία αντεπιτίθεται 19 ευρωπαϊκοί ενεργειακοί όμιλοι ενάντια στις ΑΠΕ 20 ο Καλαμάς σε κίνδυνο 21 διάλογοι για τους βοσκoτόπους και την κτηνοτροφία 22-23 ιδέες και θεωρία: Saskia Sassen 24 είδαμε...

O

03

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ:

ΑΝΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΣΠΟΡΩΝ παγκόσμια ημέρα δράσης ενάντια στη Monsanto Στις 12 Οκτωβρίου έγιναν κινητοποιήσεις ενάντια στη Μονσάντο σε πολλές χώρες του πλανήτη (και στην Ελλάδα), ενταγμένες σε μια εβδομάδα κινητοποιήσεων από 2 έως 16 Οκτωβρίου, που καλέστηκε απο τη γνωστή Ινδή περιβαλλοντολόγο ακτιβίστρια Βαντάνα Σίβα και πάμπολλες οργανώσεις σε όλο τον κόσμο. Η συντεταγμένη αυτή προσπάθεια αποσκοπούσε να γίνει ορατό σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες το κρίσιμο ζήτημα της προσπάθειας ελέγχου της τροφής και των σπόρων από ελάχιστες πολυεθνικές, μέσω της επιβολής νομοθεσιών για το φυτικό αναπαραγωγικό υλικό, για τις πατέντες (πνευματική ιδιοκτησία –κυρίως μέσω γενετικής τροποποίησης), για την υποχρεωτική καταγραφή ποικιλιών κ.ο.κ Το κάλεσμα για την εβδομάδα δράσης ήταν κάλεσμα πολιτικής ανυπακοής σε νόμους που περιορίζουν την ελεύθερη χρήση των σπόρων και στρέφονται κατά της βιοποικιλότητας προς όφελος των πολυεθνικών εταιρειών. Οι σπόροι είναι κοινό αγαθό και κοινή κληρονομιά. Σήμερα σε όλες σχεδόν τις χώρες γίνεται προσπάθεια να περάσουν νομοθεσίες που θα καταστήσουν παράνομες τόσο τη διατροφική κυριαρχία των κοινωνιών όσο και την κυριαρχία τους στους σπόρους, τις ποικιλίες και τις καλλιέργειες που χρησιμοποιούν. Πρόσφατα, στην Κολομβία έγιναν απεργίες και μαχητικές διαδηλώσεις –που στοίχισαν και νεκρούς– μεταξύ αγροτών και κυβέρνησης, η οποία προσπάθησε, δεσμευόμενη απο τις συμφωνίες που έχει υπογράψει με τις ΗΠΑ, να περάσει νόμο που θα επιβάλλει πατέντες στους σπόρους και υποχρεωτική αγορά τους απο τις εταιρείες. Και στην Ευρωπαϊκή Ένωση όμως επιχειρείται να περάσει νομοθεσία που θα καθιστά παράνομο να υπάρχουν, να διακινούνται και να καλλιεργούνται ντόπιοι σπόροι. Η πρόθεση αφορά στο να γίνει αποδεκτό ένα κλειστό, «μαύρο κουτί» νομοθεσιών και τεχνολογικών λεπτομερειών που θα υιοθετηθεί χωρίς την ψήφισή του από την Ευρωβουλή. Το περιεχόμενό του θα καθοριστεί αργότερα με διάφορες εξουσιοδοτικές πράξεις και θα διαμορφώνει ένα

άλλο τοπίο για τη γεωργία, τους αγρότες, τη διατροφική κυριαρχία. Στις 13 Ιουνίου, δεκατρείς οργανώσεις από όλη την Ευρώπη ήδη κατήγγειλαν με κοινή δήλωσή τους προς τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εξηγώντας τις αντιρρήσεις τους στην προτεινόμενη νομοθεσία. Σε όλο τον κόσμο επιχειρείται να επιβληθούν συγκεκριμένες σκληρές νομοθεσίες γύρω από το θέμα αυτό. Η συμφωνία TRIPS του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, η συμφωνία δηλαδή που αφορά ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας που συνδέονται με το εμπόριο, προσπαθεί να επιβάλλει τη λεγόμενη εναρμόνιση στη νομοθεσία όλων των κρατών που υπογράφουν τη συμφωνία. Η «εναρμόνιση», σημαίνει συμμόρφωση με τη νομοθεσία που επιθυμούν οι εταιρείες των ισχυρών χωρών και αφορά είτε τα δικαιώματα των βελτιωτών των ποικιλιών, είτε τις πατέντες (πνευματική ιδιοκτησία), είτε την υποχρεωτική καταγραφή των ποικιλιών. Το άμεσο αποτέλεσμα αυτής είναι η ομογενοποίηση της πολιτικής γι’ αυτά τα ζητήματα ανεξάρτητα από τις ανάγκες των χωρών, η αφαίρεση του δικαιώματος των αγροτών στη σποροπαραγωγή και τη χρήση των δικών τους σπόρων (και άρα στην ανεξαρτησία από εταιρείες), αλλά και η αφαίρεση του δικαιώματος των ανθρώπων να γνωρίζουν τι τρώνε. Απένατι στη μάχη των κρατών και των εταιρειών για έλεγχο της τροφής, οι διοργανωτές της καμπάνιας θέτουν το ερώτημα της δημοκρατίας και υπογραμμίζοντας ότι δεν υπάρχει δημοκρατία όταν διακυβεύονται τόσο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Για το λόγο αυτό η 2η Οκτωβρίου ήταν μια γιορτή ανυπακοής στους νόμους για τους σπόρους και δήλωσης ότι δεν θα υπακούσουμε σε άδικους νόμους για το θέμα αυτό. Η 12η Οκτωβρίου ήταν μια μέρα διαδηλώσεων ενάντια στη Μονσάντο. Την κορυφαία εταιρεία που προσπαθεί σε όλο τον κόσμο να ελέγξει την τροφή μέσω της γενετικής τροποποίησης και του πατενταρίσματος των σπόρων, σέρνοντας ταυτόχρονα στα δικαστήριο οποιονδήποτε θεωρεί ότι παραβιάζει τους νόμους και καλλιεργεί τους δικούς του σπόρους – ενώ αυτό απαγορεύεται από το νόμο για τις πατέντες. Οι διαδηλώσεις

ήταν η δήλωση των κινημάτων και των πολιτών ότι δεν φοβούνται και η δήλωση ότι δεν θα επιτρέψουν να κυριαρχήσουν οι νόμοι της Μονσάντο που θέλει να διαμορφώσει ένα τοπίο στην παγκόσμια γεωργία που θα βολεύει τα κέρδη της εξοντώνοντας ταυτόχρονα τους μικρούς αγρότες –που παράγουν όμως το μεγαλύτερο ποσοστό της τροφής στον κόσμο– τη βιοποικιλότητα και την ποιοτική διατροφή. Η Μονσάντο και οι άλλες εταιρείες του είδους ισχυρίζονται πως τα γενετικά τροποποιημένα θα σώσουν τον κόσμο απο την πείνα. Η πραγματικότητα είναι ότι τα γενετικά τροποποιημένα για τη Μονσάντο είναι άλλη μια εμπορική δραστηριότητα με δισεκατομμύρια κέρδη. Γι’ αυτό και τροποποιεί γενετικά τα φυτά (και στη συνέχεια τα πατεντάρει) για να αντέχουν περισσότερο από όλα τα υπόλοιπα στα χημικά που η ίδια εταιρεία πουλά. Αυτό έγινε με το γνωστό Round Up της Μονσάντο –που χρησιμοποιείται ως ζιζανιοκτόνο απο τους περισσότερους αγρότες– οπότε η εταιρεία έφτιαξε γενετικά τροποποημένα φυτά (με πρώτη τη σόγια) που να αντέχουν στις τεράστιες ποσότητες του ζιζανιοκτόνου που απαιτούνται στις καλλιέργειες. Και έτσι δημιουργεί υπο-

χρεωτικά έναν τεράστιο κύκλο εξάρτησης και αμύθητων κερδών επιβάλλοντας τις καλλιέργειες και άρα και την τροφή που αυτή επιθυμεί. Η μάχη για την ελευθερία των σπόρων, όπως την αποκαλούν οι ακτιβιστές/στριες, είναι τόσο ουσιαστική όσο και η επιβίωση. Και σε θεσμικό και σε κινηματικό πεδίο φαίνεται να συντάσσονται δυνάμεις που επιθυμούν να σταματήσουν την εφιαλτική προοπτική του ελέγχου της τροφής της ανθρωπότητας από πέντε εταιρείες αγροχημικών. ΚυριακH ΚλοκIτη



O

04

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ: τι λέει η επιστήμη και πόσο συντηρητική είναι τελικά η έκθεση της IPCC; Η επίσημη περίληψη για τους φορείς διαχείρισης και πολιτικού σχεδιασμού (SPM) 1 της έκθεσης της Ομάδας Εργασίας 1 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ανακοινώθηκε την Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου 2013 στη Στοκχόλμη. Η πολυαναμενόμενη και έγκυρη αυτή έκθεση περιλαμβάνει επιστημονικά στοιχεία για την ανίχνευση και εξήγηση της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή πώς εκδηλώνεται και τι την προκαλεί. Παρόμοιες εκθέσεις αξιολόγησης κυκλοφορούν περίπου κάθε 7 χρόνια από τις αρχές του 1990. Περίπου 2000 επιστήμονες από τις περισσότερες χώρες του κόσμου συλλέγουν και αναλύουν τη βιβλιογραφία, τις μετρήσεις των κλιματικών μεγεθών και τις εκτιμήσεις των μαθηματικών κλιματικών μοντέλων για το παρόν και το μέλλον του κλίματος. Επίσης, μελετούν τις διαφορές και τις πιθανές αντιφάσεις στη δημοσιευμένη βιβλιογραφία, αξιολογούν την ποιότητα και την έλλειψη παρατηρήσεων και, το πιο σημαντικό, υπολογίζουν το βαθμό βεβαιότητας όλων των επιστημονικών συμπερασμάτων. Κατά συνέπεια, η έκθεση περιλαμβάνει εκφράσεις όπως «κατηγορηματική βεβαιότητα» για να δείξει βεβαιότητα πέρα από κάθε αμφισβήτηση, «εξαιρετικά πιθανό» για να υποδηλώσει εμπιστοσύνη πάνω από 95%, «πολύ πιθανό» για πάνω από 90% κ.λπ. Η IPCC κατέληξε στο κατηγορηματικό συμπέρασμα ότι το κλιματικό σύστημα έχει θερμανθεί κατά 0.8oC από 1850 (Σχήμα 1α). Ειδικά μετά το 1950 η αύξηση της θερμοκρασίας είναι πιθανότατα πρωτοφανής για τα τελευταία 2000 χρόνια. Η «υπερθέρ-

Σχήμα 1(α) Μεταβολή της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας επιφάνειας (γη+ωκεανός) από το 1850 μέχρι το 2012, ( β) παρατηρούμενες αλλαγές στη μέση επιφανειακή θερμοκρασία για το διάστημα 1901-2012 .

μανση του πλανήτη» διαφέρει πολύ από περιοχή σε περιοχή (Σχήμα 1β). Τον 20ό αιώνα, η Βόρεια Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική, η Ασία, η Νότια Αμερική και η Δυτική Αφρική έχουν βιώσει τις μεγαλύτερες αυξήσεις θερμοκρασίας, κατά 2 oC - 2.5 oC, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος κατά 0,5 - 2oC και μόνο μια μικρή περιοχή στο Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό παρουσιάζει μείωση θερμοκρασίας της τάξης του 0.5 oC. Το χιόνι και ο θαλάσσιος πάγος έχουν μειωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδιαίτερα στον Αρκτικό Ωκεανό κατά περίπου 40%, ενώ οι ηπειρωτικοί πάγοι της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής συρρικνώνονται. Η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί γρηγορότερα κατά τον 20ό αιώνα από ό,τι κατά οποιαδήποτε άλλη περίοδο τα τελευταία 2000 χρόνια και η συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί κατά περίπου 40%, φθάνοντας σε πρωτοφανείς συγκεντρώσεις για τα τελευταία 800.000 χρόνια. Η έκθεση διαπιστώνει επίσης ότι οι ωκεανοί απορροφούν περισσότερη θερμότητα και περισσότερο CO 2 από την ατμόσφαιρα, θερμαίνονται, χάνουν οξυγόνο και οδηγούνται σε αύξηση της οξίνισης, παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τα οικοσυστήματα, αλλάζουν τη βιοποικιλότητα και οδηγούν ακόμη και σε εξαφανίσεις ειδών. Παρόμοια ευρήματα έχουν γίνει ήδη γνω-

σά από ανεξάρτητους ερευνητικούς φορείς, όπως από το Διεθνές Πρόγραμμα για την Κατάσταση του Ωκεανού (IPSO) 2, που κυκλοφόρησε την έκθεσή του το 2011. Όσον αφορά τον κύκλο του νερού, βασικά συστατικό για τη ζωή στη Γη, η IPCC καταλήγει στο συμπέρασμα ότι έχει επηρεαστεί πολύ από την υπερθέρμανση του πλανήτη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, όπως δείχνουν οι αυξήσεις στην ατμοσφαιρική υγρασία και τη βροχόπτωση παγκοσμίως. Η μέση βροχόπτωση έχει αυξηθεί σημαντικά στη Βόρεια Ευρώπη, τις βόρειο-ανατολικές ΗΠΑ και τον Καναδά και έχει μειωθεί δραματικά στις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο Θάλασσα και την υποσαχάρια Αφρική. Η συχνότητα και η ένταση των ισχυρών βροχοπτώσεων έχει πιθανότατα αυξηθεί στη Β. Αμερική και την Ευρώπη από το 1950. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της IPCC όμως είναι ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη αποδίδεται με πολύ υψηλή βεβαιότητα στην ανθρώπινη επίδραση: τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου και άλλων ανθρωπογενών επιδράσεων. Το Σχήμα 2 δείχνει ότι η παρατηρούμενη αύξηση της θερμοκρασίας (μαύρη γραμμή) αναπαράγεται μόνο από τις συνδυασμένες ανθρωπογενείς επιδράσεις (πορτοκαλί γραμμή), δηλαδή τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (CO 2, μεθάνιο και οξείδια του αζώτου,

Σχήμα 2. Μέση τιμή και εύρος της αύξησης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά την περίοδο 1951-2010 λόγω των αερίων του θερμοκηπίου (πράσινο χρώμα) , άλλων ανθρωπογενών επιδράσεων (κίτρινο) , φυσικών φαινομένων και την εσωτερική μεταβλητότητα. Οι συνολικές ανθρωπογενείς επιδράσεις είναι το άθροισμα των αερίων του θερμοκηπίου και άλλων ανθρωπογενών επιδράσεων (πορτοκαλί χρώμα) και οι HadCRUT4 παρατηρήσεις (μαύρο χρώμα) και εύρος αβεβαιότητας 5-95 %3.

πράσινη γραμμή ) και άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες (αερολύματα από τη ρύπανση, την αλλαγή της χρήσης γης, την καταστροφή των δασών κ.λπ., κίτρινη γραμμή). Φυσικά φαινόμενα (όπως τα ηφαίστεια) και η εσωτερική μεταβλητότητα του κλίματος (όπως π.χ. το Ελ Νίνιο στους τροπικούς ωκεανούς) δεν μπορούν να εξηγήσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η έκθεση της IPCC περιλαμβάνει επίσης εκτιμήσεις της μελλοντικής κλιματι-

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

κής αλλαγής, θεωρώντας μερικά από τα πιο πιθανά σενάρια εκπομπών λόγω ανθρώπινης ανάπτυξης και δραστηριότητας. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ακόμα και εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μηδενιστούν ως το 2020, η θερμοκρασία του πλανήτη το 2100 θα είναι 1°C πάνω από τα επίπεδα του 1950, ενώ εάν οι εκπομπές συνεχίζονται με αμείωτη ένταση, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 4°C μέχρι το 2100. Αύξηση 2°C θεωρείται ως το ανώτατο επιτρεπτό όριο, ώστε να μην έχουμε καταστροφικές επιπτώσεις στη χλωρίδα και πανίδα του πλανήτη. Συχνότεροι καύσωνες είναι περισσότερο πιθανοί στο μέλλον όπως επίσης και οι πολύ έντονες βροχοπτώσεις είναι πολύ πιθανό να γίνουν ακόμη πιο έντονες και πιο συχνές. Στο σενάριο υψηλών εκπομπών για το μέλλον, οι παγετώνες παγκοσμίως, εκτός ίσως από ένα κομμάτι της Ανταρκτικής, θα μειωθούν πιθανότητα κατά 35-85%, ενώ στο βόρειο ημισφαίριο η χιονοκάλυψη κατά πάσα πιθανότητα θα μειωθεί κατά 25%. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας εκτιμάται ότι θα είναι μεταξύ 52-98 εκατοστά, κατά πολύ μεγαλύτερη και πιο αξιόπιστη από τις προηγούμενες εκτιμήσεις της IPCC, αλλά ενδεχομένως και πάλι συντηρητική σε σύγκριση με την πραγματικότητα διότι δεν περιλαμβάνει την άνοδο της στάθμης εξαιτίας της κατάρρευσης των παγετώνων της Ανταρκτικής που θα οδηγήσει στη διάβρωση των ακτών και τις πλημμύρες που θα απειλήσουν σοβαρά παράκτιες πόλεις και τα νησιωτικές χώρες. Τέλος η IPCC αναφέρει σαφώς ότι ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής θα απαιτήσει άμεσες, ουσιαστικές και διαρκείς μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Για να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στους 2°C και να περιοριστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι συνολικές μελλοντικές εκπομπές θα πρέπει να κυμανθούν κάτω από τους 300-500 γιγατόνους άνθρακα 4 – που είναι μόνο ένα κλάσμα των γνωστών ανεκμετάλλευτων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου και σαφώς λιγότερες από τις συνολικές εκλύσεις μέχρι σήμερα. Ακόμη και πριν τη δημοσίευση της έκθεσής της, η IPCC έγινε αντικείμενο ισχυρής κριτικής, έντονων συζητήσεων και διαφωνιών και τροφή για τη μικρή αλλά θορυβώδη ομάδα των σκεπτικιστών της κλιματικής αλλαγής. Ένας από τους λόγους ήταν το γεγονός ότι τα αριθμητικά μοντέλα δεν κατάφεραν να περιγράψουν την παρατηρούμενη επιβράδυνση της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας κατά την περίοδο 2005-2015 5 (Σχήμα 1α). Η ασυμφωνία, η οποία έδωσε τροφή για αμφισβήτηση του φαινομένου της παγκόσμιας θέρμανσης και της ανθρωπογενούς αιτίας της, προκύπτει από το γεγονός ότι τα μαθηματικά μοντέλα κάνουν μακροπρόθεσμες προβλέψεις

(πολλών δεκαετιών) και δεν πρέπει να συγκρίνονται με βραχυπρόθεσμες παρατηρήσεις μεταβλητότητας (της μιας δεκαετίας).

H βραχυπρόθεσμη φυσική μεταβλητότητα των τροπικών ωκεανών, που ενδεχομένως ανατροφοδοτείται από τις μεταβολές των σύννεφων στην περιοχή και δεν μπορεί να περιγραφεί από μοντέλα καθώς επίσης και οι μεγάλες πρόσφατες εκπομπές αερολυμμάτων από τις νέες βιομηχανίες της Κίνας που δεν έχουν συμπεριληφθεί στα μοντέλα, θα μπορούσαν να εξηγήσουν την επιβράδυνση. Σίγουρα όμως η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν έχει σταματήσει, και ακόμη και αν η επιβράδυνση προσωρινά την αποκρύπτει, τελικά θα επιστρέψει χωρίς διακοπή. Σε αντίθεση με τους σκεπτικιστές, που είναι συνήθως μη ειδικοί επιστήμονες, οι οποίοι θεωρούν ότι η επιβράδυνση αποδεικνύει την υπερεκτίμηση της παγκόσμιας θέρμανσης, ορισμένοι ειδικοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η πρόσφατη έκθεση της IPCC, όπως και οι προηγούμενες, είναι σωστή αλλά πολύ συντηρητική 6, διότι δεν συμπεριλαμβάνει στην ανάλυσή της σημαντικές κλιματικές διεργασίες. Πολλοί ωκεανογράφοι υποστηρίζουν ότι η κατάσταση των ωκεανών είναι χειρότερη από ό,τι περιγράφεται στην έκθεση, καθώς οι θαλάσσιοι πάγοι το καλοκαίρι στον Αρκτικό ωκεανό θα εξαφανιστούν εντός 25 ετών (IPSO) 7, η οξίνιση θα οδηγήσει στην εξόντωση οστρακοειδών από τουλάχιστον το μισό Αρκτικό Ωκεανό και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι θα διαβρωθούν γρηγορότερα από ό,τι μπορούν να αναπτυχθούν και θα οδηγηθούν στην εξαφάνιση από τη στιγμή που οι ατμοσφαιρικές εκπομπές CO 2 φτάσουν τα 450-500 ppm (τον 20ο αιώνα οι εκπομπές αυξήθηκαν από 325 σε 400ppm περίπου). Άλλες αρνητικές επιδράσεις στους ωκεανούς, εκτός από την υπερθέρμανση, την οξίνιση και την αποοξυγόνωση, είναι οι αυξημένες απορροές αζώτου από τη γεωργία και τα λύματα των παράκτιων περιοχών, καθώς και η υπεραλίευση, που δεν έχουν συμπεριληφθεί στην παρούσα έκθεση. Επιπλέον, η IPCC δεν έχει συμπεριλάβει ακραία αλλά ρεαλιστικά σενάρια κλιματικών επιπτώσεων, όπως διαρροή μεθανίου από το βυθό του Αρκτικού ωκεανού ή το μόνιμα παγωμένο έδαφος της βόρειας Ασίας και Αμερικής το οποίο κατέχει δύο φορές περισσότερο άνθρακα από την ατμόσφαιρα τώρα8. Το μεθάνιο είναι 20 φορές πιο ισχυρό από το CO2 στην παγίδευση της θερμότητας στην ατμόσφαιρα, ώστε η παράλειψη του φαινομένου αυτού να υποτιμά σημαντικά τις μελλοντικές προβλέψεις υπερθέρμανσης. Επιπλέον, η κατάρρευση των παγετώνων, που επίσης έχει εξαιρεθεί από την παρούσα έκθεση της IPCC, είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε σημαντική άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 1-1.5 μέτρα μέχρι το 2100. Η ανώτερη επιτροπή της IPCC επέλεξε τις

ηπιότερες προβλέψεις αύξησης της στάθμης της θάλασσας θεωρώντας την περισσότερο αξιόπιστη αφού υποστηρίζεται από τη μεγαλύτερη μερίδα επιστημόνων. Σε άλλη περίπτωση όμως, ενώ γενικά η επιστήμη λέει ότι αν η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα διπλασιάζεται, η μακροπρόθεσμη αύξηση της θερμοκρασίας της γης (η λεγόμενη «κλιματική ευαισθησία») θα είναι τουλάχιστον 2°C, αλλά πιο πιθανό πάνω 3 οC 9, μια μικρή μερίδα επιστημόνων λέει ότι η ευαισθησία του κλίματος θα μπορούσε να είναι κάτω από 1.5 oC. Στην περίπτωση αυτή, η IPCC επέλεξε το χαμηλότερο κατώτατο όριο για την κλιματική ευαισθησία, συμφωνώντας με τη μικρότερη ομάδα επιστημόνων που έδωσε και την πιο συντηρητική εκτίμηση 10. Άλλες επιστημονικές και πολιτικές αναλύσεις π.χ. η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ, το Army Corps of Engineers, το Πρόγραμμα Κλιματικής Αλλαγής των ΗΠΑ αλλά και η Copenhagen Diagnosis 11 έχουν δείξει από το 2009 ότι οι προβλέψεις της IPCC έχουν υποτιμήσει συστηματικά τις αιτίες και τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης ιδιαίτερα σε σχέση με τις εκπομπές CO 2 από διάφορες χώρες και τις αυξήσεις στις θερμοκρασίες της γης και της θάλασσας. Η IPCC έχει αρνηθεί μάλιστα να δώσει ένα ανώτατο όριο για την αύξηση της στάθμης της θάλασσας. Ίσως ο πιο γνωστός επιστήμονας μοντελοποίησης του κλίματος ο James Hansen θεωρεί ότι η συντηρητικότητα ή όπως λέει ο ίδιος η «επιστημονική επιφυλακτικότητα» εμποδίζει επιστήμονες να μεταδώσουν αποτελεσματικά τον πραγματικό κίνδυνο της κατάρρευσης των πάγων στην Γροιλανδία και τη Δυτική Ανταρκτική 12. Ισχυρίζεται ότι η επιστημονική επιφυλακτικότητα περιλαμβάνει «μια τάση για σταδιακή αποδοχή των νέων στοιχείων που έρχονται στο φως» και «μια πίεση στους επιστήμονες να είναι συντηρητικοί» και να υποβάλλουν επιστημονικές εργασίες που «δεν προωθούν άλματα στην κατανόησή μας». Η επιστημονική επιφυλακτικότητα επηρεάζει επίσης τις εκτιμήσεις της IPCC, που «παράγουν συναίνεση» μεταξύ των χιλιάδων επιστημόνων από τις περισσότερες χώρες του κόσμου, οι οποίοι είναι συλλογικά «εξαιρετικά προσεκτικοί στο να κάνουν εκτιμήσεις για τις αιτίες της κλιματικής αλλαγής». Αυτός ο συντηρητισμός μπορεί επίσης να έχει ενισχυθεί από τις σφοδρές επιθέσεις κατά των επιστημόνων του κλίματος τα τελευταία χρόνια από τους σκεπτικιστές 13 που χρησιμοποιούν τακτικές εκφοβισμού, όπως η υβριστική γλώσσα στο διαδίκτυο, συγκρίσεις με κακοποιούς και τρομοκράτες, υποκλοπή προσωπικών ηλεκτρονικών μηνυμάτων, ακόμα και θανατικές απειλές. Οι σκεπτικιστές που αμφισβητούν την πραγματικότητα και τη σημασία της ανθρωπογενούς αλλαγής του κλίματος έχουν κατηγορήσει

05 πάντα επιστήμονες ως κινδυνολόγους που υπερβάλουν στην περιγραφή και ερμηνεία των φαινομένων και των ανθρώπινων επιδράσεων στο κλιματικό σύστημα. Την ίδια στιγμή, η επιγραμματική και επιφανειακή κάλυψη του θέματος από τη μεγάλης κυκλοφορίας και επιρροής δημοσιογραφία δεν δίνει αρκετό χρόνο στους επιστήμονες να καλύψουν όλες τις προειδοποιήσεις ή να παρουσιάσουν όλα τα καταστροφικά σενάρια, αλλά δίνουν εξίσου χρόνο στις περιορισμένης εμβέλειας, αποκλίνουσες, ακραίες και λανθασμένες απόψεις των σκεπτικιστών. Ιδίως, οι αμερικανοί επιστήμονες είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να κάνουν μετροπαθείς προβλέψεις από τους συναδέλφους τους στην Ευρώπη και αλλού, επειδή έχουν υποβληθεί σε έντονες πιέσεις 14 από σκεπτικιστές, τα λόμπι που τελικά αυτοί εξυπηρετούν και τους πολιτικούς που τα προστατεύουν. Ο συντηρητισμός στην επιστήμη, ωστόσο, αν και θεωρείται από κάποιους ως μια αρετή, μπορεί να εφησυχάσει την Πολιτεία δίνοντας μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας και οδηγώντας σε αδράνεια, καθώς οι πλέον καταστροφικές επιπτώσεις της αλλαγής π.χ. στη στάθμη της θάλασσας αργούν να εκδηλωθούν. Το τίμημα όμως θα καταβληθεί τελικά, αργότερα, και δυστυχώς από εκείνες τις γενιές που δεν θα ευθύνονται για το πρόβλημα αλλά ούτε και για τη σημερινή μας απραξία που το διόγκωσε. ΝΑΤΑΣΣΑ ΡΩΜΑΝΟΥ Δρ. Ερευνήτρια Πανεπιστήμιο Κολούμπια, Global Climate Change, Physical and Biogeochemical Oceanography

1. http://www.climatechange2013.org/images/ uploads/WGIAR5-SPM_Approved27Sep2013. pdf 2.http://www.stateoftheocean.org/ 3. http://www.realclimate.org/index.php/ archives/2013/10/the-ipcc-ar5-attributionstatement/ 4. http://www.nature.com/news/ipcc-despitehiatus-climate-change-here-to-stay-1.13832 5. http://www.nytimes.com/2013/09/10/science/ a-climate-alarm-too-muted-for-some.html?_ r=1& 6. http://www.realclimate.org/index.php/ archives/2013/10/sea-level-in-the-5th-ipccreport/ 7. http://www.climatecentral.org/news/oceandeteriorating-more-rapidly-than-once-thought16596 8. Tarnocai et al, 2009. Global Biogeochemical Cycles, 23.

9. http://www.scientificamerican.com/article. cfm?id=ipcc-revises-climate-sensitivity 10. http://thinkprogress.org/climate/2013/09/1 0/2596781/denier-intimidation-tactics-ipcclowball-sea-level-rise-climate-sensitivity/ 11. Allison et al, 2009. Australian Climate Research Centre.

12. Hansen, 2007. Scientific reticence and sea level rise. Environ. Res. Lett., 2.

13. Schneider, 1996. London: Weidenfeld and Nicolson), 256 pp.

14. Oreskes and Conway, 2010: http://e360.yale. edu/content/feature.msp?id=2285; Mann 2012: http://thinkprogress.org/climate/2012/04/23/4 69307/michael-mann-the-danger-of-climatechange-denial/



O

06

Η ΚΡΙΣΗ

ικοτριβές

Από το Μάιο του 2010, οπότε και υπογράφηκε το πρώτο Μνημόνιο, η κρίση της πραγματικής οικονομίας βαθαίνει ανεξέλεγκτα. Μαζί, κρίσιμοι δείκτες και παράμετροι κοινωνικής ευημερίας και διατήρησης και βιώσιμης διαχείρισης του φυσικού κεφαλαίου επιδεινώθηκαν ραγδαία, αποδεικνύοντας ότι για το παρελθόν και το παρόν αναπτυξιακό πρότυπο η εξυγίανση της οικονομίας δεν είναι συνυφασμένη με την κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα. Όπως επισήμανε ήδη από τον Ιανουάριο του 2012 το διεθνές WWF, με ανοιχτή επιστολή προς την ΕΕ και το ΔΝΤ: «Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση της χώρας προκαλεί μια δίχως προηγούμενο απώλεια αυτού του πολύτιμου «περιβαλλοντικού κεκτημένου». Καθώς οι σχετικές με το πρόγραμμα προσαρμογής πιέσεις στο περιβάλλον συσσωρεύονται, εξελίσσεται στην Ελλάδα μια αδήλωτη αλλά απολύτως πραγματική περιβαλλοντική κρίση, πίσω από τους τίτλους της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης. Δυστυχώς, αυτή η περιβαλλοντική κρίση επιτείνεται σοβαρά από τις πολιτικές που έχουν υιοθετηθεί για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Αυτές μάλιστα οι πολιτικές εφαρμόζονται χωρίς να έχει προηγηθεί εκ των προτέρων εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των μέτρων του πακέτου οικονομικής στήριξης. Έτσι, η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη, με ελάχιστη δυνατή μέριμνα για το περιβάλλον και την αειφορία, θεωρείται πλέον απόλυτη προτεραιότητα από το σύνολο της ελληνικής κυβέρνησης, καθώς και από μια σημαντική κοινοβουλευτική πλειοψηφία». Η περίοδος που έχει μεσολαβήσει από την ένταξη της Ελλάδας στο καθεστώς του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας και Διακανονισμού Διευκόλυνσης Άμεσης Ετοιμότητας (Stand-By Arrangement) με το ΔΝΤ, χαρακτηρίστηκε από μια καταιγιστική απώλεια περιβαλλοντικού κεκτημένου, με τη μορφή της υποβάθμισης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και τη σοβαρή υστέρηση στο πεδίο της εφαρμογής σημαντικών περιβαλλοντικών πολιτικών. Ακόμα και σχετικά πρόσφατες θετικές πρωτοβουλίες, όπως η ίδρυση του Πράσινου Ταμείου και τα πλαίσια διατήρησης της βιοποικιλότητας και ανάπτυξης των ανανεώσιμων πη-

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

να ανοίξει δρόμο για ζωντανή οικονομία

γών ενέργειας, είτε έμειναν ανεφάρμοστα είτε καταβαραθρώθηκαν. Σε σημαντικό βαθμό, η περιβαλλοντική οπισθοδρόμηση αποτέλεσε απόρροια των μνημονιακών δεσμεύσεων της χώρας, αλλά σε εξίσου σημαντικό βαθμό προέκυψε και από κυβερνητικές επιλογές με πρόσχημα την κρίση. Κύρια εκδήλωση της τάσης υποβάθμισης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και πολιτικής ήταν η μαζική και ασυντόνιστη επιχείρηση διαφορετικών υπουργείων για απλοποιήσεις στην αδειοδότηση δραστηριοτήτων και κατηγοριών έργων, καθώς και η καταβαράθρωση της προοπτικής για σταδιακή απεξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από τα ορυκτά καύσιμα. Βασικές πολιτικές για το περιβάλλον και την αειφορία υπέστησαν συντριπτικές απώλειες σημαντικού κεκτημένου, μέσα από απανωτές τροποποιητικές πρωτοβουλίες από διαφορετικά υπουργεία. Οι τομείς που υπέστησαν τα σημαντικότερα πλήγματα ήταν: • η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση • η χωροταξία και η νομοθεσία για τη δόμηση • η δασική νομοθεσία • το εγγυημένο από το κοινοτικό και διεθνές δίκαιο δικαίωμα πρόσβασης του κοινού σε πληροφορίες για το περιβάλλον • το οικονομικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με αιχμή σειρά από νόμους που συχνά είναι άσχετοι με το περιβάλλον, • εκποιείται με αδιαφανείς όρους φυσική δημόσια γη και νομιμοποιούνται καταπατήσεις, ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές, χωρίς καμία εκτίμηση της αναμενόμενης περιβαλλοντικής επίπτωσης και συχνά με ευτελές τίμημα, • νομιμοποιούνται δεκάδες χιλιάδες αυθαίρετα, χωρίς καμία εκτίμηση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων, ακόμα και μέσα σε προστατευόμενες περιοχές, • νοθεύεται η έννοια, ο σκοπός, το περιεχόμενο και η αναπτυξιακή προοπτική του χωρικού σχεδιασμού, καθώς εισάγονται νέες χρήσεις γης, των οποίων οι ειδικές ρυθμίσεις «φωτογραφικά» υπερβαίνουν κάθε ισχύοντα σχεδιασμό για τις συγκεκριμένες περιοχές,

• πρακτικά διαλύθηκε το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών, • περικόπηκαν διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης δραστηριοτήτων εντός προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, • άνοιξε ο δρόμος για καταβύθιση του Πράσινου Ταμείου, μέσα από τον περιορισμό των δαπανών του στο μόλις 2,5% των διαθεσίμων και την πρόβλεψη διάταξης για μεταφορά του 97,5% των πόρων του στον κρατικό προϋπολογισμό, • αυτονομείται το υπουργείο Τουρισμού στον κρίσιμο τομέα της αδειοδότησης (συμπεριλαμβανόμενης και της περιβαλλοντικής) και του χωρικού σχεδιασμού για τις τουριστικές επενδύσεις, γεγονός το οποίο επιτείνει την ανασφάλεια δικαίου και τις συγκρούσεις με άλλες χρήσεις και δραστηριότητες, • χωροθετούνται μεγάλες τουριστικές μονάδες όπου γης και με τελείως προσχηματικά περιβαλλοντικά κριτήρια, εξοντώνοντας το κατεξοχήν τουριστικό προϊόν της χώρας που δεν είναι άλλο από το φυσικό περιβάλλον, • εξοντώνεται κάθε προοπτική ανάπτυξης των ΑΠΕ, κυρίως λόγω του εξοβελισμού των σχετικών επενδυτικών σχεδίων από κάθε πολιτική επιδότησης. Τον Ιανουάριο του 2012, το WWF Ελλάς δημιούργησε και έκτοτε συντονίζει για λογαριασμό του διεθνούς δικτύου ένα πανευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Κρίση (http://www.wwf.gr/crisis-watch/). Με τη συμμετοχή ενός δυναμικού δικτύου εθελοντών που συνεισφέρουν με ειδήσεις και γνώμες, το CrisisWatch δημοσιεύει μηνιαίο δελτίο ενημέρωσης για τις περιβαλλοντικές διαστάσεις των πολιτικών που εφαρμόζονται στην ΕΕ για την αντιμετώπιση ή με πρόσχημα την κρίση. Όπως έχει σαφώς φανεί από τη δουλειά του Crisis Watch, η οπισθοδρόμηση σε πολιτικές για το περιβάλλον και τη βιώσιμη οικονομία δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Στην Ισπανία και την Ιταλία καταγράφεται καταιγιστική επιδείνωση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, νομιμοποίηση αυθαιρεσιών, κατάρρευση της αγοράς των ΑΠΕ, έμφαση σε εξόρυξη ορυκτών καυσίμων και επενδύσεις με μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα ακόμα και εντός προστατευόμενων

περιοχών. Στην Πορτογαλία, ξεκίνησε πολιτική διαδικασία για την κατάργηση εθνικού νόμου για τις προστατευόμενες περιοχές, με το σκεπτικό ότι σε καιρό κρίσης πρέπει η χώρα να αρκεστεί στη σχετική κοινοτική οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Από τη Βρετανία ασκείται ισχυρή πολιτική πίεση προς την ΕΕ για υποβάθμιση σημαντικών περιβαλλοντικών οδηγιών, ενώ αμφισβητείται μέσω οργανωμένης και κατευθυνόμενης από την κυβέρνηση ανοιχτής διαβούλευσης η συντρέχουσα αρμοδιότητα της ΕΕ για κρίσιμα πεδία πολιτικής, όπως το περιβάλλον, η αλιεία και η κλιματική αλλαγή. Οικονομικά ισχυρά κράτη μέλη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, ασκούν πίεση για τροποποίηση της κοινοτικής νομοθεσίας για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες. Έχουν όμως καταγραφεί και κάποιες εξελίξεις που γεννούν ελπίδες. Η Ρουμανία συνταράζεται από ειρηνικές και ζωντανές διαμαρτυρίες πολλών δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών σε όλες τις μεγάλες πόλεις, οι οποίοι αντιτίθενται στα καθρεφτάκια που προσφέρουν μεγάλες διεθνείς εταιρείες εξορύξεων χρυσού και σχιστολιθικού αερίου. Η Γαλλία αποφασίζει να διαθέσει μεγάλο μέρος της επενδυτικής της πολιτικής για την τόνωση της πράσινης βιομηχανίας, ενώ παράλληλα απορρίπτει απερίφραστα τα σχέδια για εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου, παρά τις πιέσεις της υπερατλαντικής βιομηχανίας «βρώμικης» ενέργειας. Αντίστοιχες αρνητικές εξελίξεις καταγράφονται και στο επίπεδο της ΕΕ και άλλων κρατών μελών: • η υπό διαπραγμάτευση νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική περιέχει διατάξεις και ρυθμίσεις που σηματοδοτούν σκανδαλώδη οπισθοδρόμηση στο ήδη αδύναμο περιβαλλοντικό σκέλος και προβλέψεις για διπλές ενισχύσεις της ίδιας δραστηριότητας, • μειώθηκε το ήδη ισχνό περιβαλλοντικό σκέλος του κοινοτικού προϋπολογισμού (με εξαίρεση το κεφάλαιο της πολιτικής για την κλιματική αλλαγή), • περικόπτεται η στελέχωση της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, • στο πλαίσιο του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της ΕΕ για το 20142020, ο τομέας των φυσικών πόρων (που περιλαμβάνει και την ΚΑΠ) υπέστη μεγάλες περικοπές, • περικόπτεται σημαντικά η αναπτυξιακή βοήθεια προς αναπτυσσόμενες τρίτες χώρες, αποδυναμώνεται η παρουσία της ΕΕ σε κρίσιμες διεθνείς διαπραγματεύσεις. Η κρίση που εκτυλίσσεται και πλήττει την Ελλάδα και συνολικά την Ευρωζώνη δεν

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΘΕΟΔΟΤΑ ΝΑΝΤΣΟΥ Επικεφαλής περιβαλλοντικής πολιτικής WWF

ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ ΤΟ ΚΛΙΜΑ, ΝΑ ΔΙΑΛΥΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΕ! ΚΟΙΝΗ ΔΗΛΩΣΗ 32 ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΩΝ

πρέπει να θεωρείται απλώς δημοσιονομική, καθώς δεν πηγάζει μόνο από την κακή διαχείριση των οικονομικών κάθε κράτους. Για το WWF, η κρίση αποτελεί αντανάκλαση ενός προβληματικού αναπτυξιακού προτύπου που βασίζεται στην υπερκατανάλωση μέσω δανεικών πόρων με ελάχιστη ή καθόλου έμφαση σε ουσιαστικά βιώσιμη και ανταγωνιστική ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, κάτι που μεταξύ πολλών άλλων προκαλεί ένα σταθερά αυξανόμενο οικολογικό έλλειμμα, με αιχμή τη μη βιώσιμη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την περιβαλλοντική ρύπανση. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέτρα που επιβάλλονται δεν αποτελούν παρά τσιρότα σε μολυσμένη πληγή: αντί να θεραπεύουν το πρόβλημα, στην πραγματικότητα το επιδεινώνουν, ενώ διογκώνουν το πιο μακροπρόθεσμο κόστος της περιβαλλοντικής αποκατάστασης. Η φύση δεν προκάλεσε την κρίση. Η φύση πρέπει να δίνει λύση. Δυστυχώς, οι λύσεις για πραγματικά ζωντανή οικονομία υπάρχουν, έχουν διατυπωθεί και είναι τεκμηριωμένες. Πονάνε όμως, επειδή φέρνουν πολιτικό, επιχειρηματικό, συχνά και κοινωνικό, ξεβόλεμα. Σκοντάφτουν και σε θεωρίες συνωμοσίας που εύκολα αγκαλιάζουμε όταν φοβόμαστε. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι ο «άλλος» τρόπος σκέψης είναι πλέον ο μονόδρομος που ως κοινωνία πρέπει πια να δούμε.

07

Το Σεπτέμβριο, 32 διεθνείς συλλογικότητες, κυρίως ΜΚΟ, υπέγραψαν κοινή δήλωση με τίτλο «Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή πρέπει άμεσα να διαλύσουμε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και το καθεστώς ελεύθερου εμπορίου». Η διακήρυξη αφού κάνει μια αναλυτική κριτική στον ΠΟΕ αναδεικνύοντας τα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού, καταλήγει σε ένα μοντέλο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής βασισμένο σε 9 «προγραμματικούς» άξονες. Ολόκληρο το κείμενο της διεθνούς κοινής δήλωσης: http://goo.gl/GFWGp8 Τι είναι ο ΠΟΕ. Ο ΠΟΕ ιδρύθηκε το 1995 και μαζί με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα αποτελούν τους βασικούς υποστηρικτές της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, πειθαρχώντας δημοσιονομικά προβληματικές χώρες, περιορίζοντας τις νομοθετικές δυνατότητες των κυβερνήσεων, ακόμα και ακυρώνοντας εθνικούς νόμους προκειμένου να επιβληθούν οι κανόνες του ελεύθερου εμπορίου. Ωστόσο με τις πολιτικές του ΠΟΕ να προκαλούν μεγάλη αντιπαράθεση αλλά και μεγάλες διαδηλώσεις σε Σιάτλ (1999), Κανκούν (2003) και Χονγκ Κονγκ (2005), ο οργανισμός απέτυχε να θεσπίσει νέες ρυθμίσεις και να επεκτείνει τη δικαιοδοσία του. Ωστόσο οι υπάρχοντες κανόνες που παραμένουν σε ισχύ υποσκάπτουν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Κανόνες του ΠΟΕ και συνέπειες. Σύμφωνα με τον ΠΟΕ κάθε χώρα οφείλει να εστιάζει στα «συγκριτικά της πλεονεκτήματα» παράγοντας συγκεκριμένα προϊόντα που ανταλλάσσει με προϊόντα που άλλες χώρες παράγουν πιο εύκολα. Το αποτέλεσμα είναι εθνικές οικονομίες που υπηρετούν την αγορά και όχι τις ανάγκες των πολιτών. Ταυτόχρονα, με το να προσανατολίζονται αποκλειστικά στις εξαγωγές, πληγώνουν τη φύση προκειμένου να αποκομίσουν το μέγιστο όφελος προκαλώντας μεγάλες διαταραχές, την κλιματική αλλαγή, την απώλεια βιοποικιλότητας και την καταστροφή οικοσυστημάτων. Μόνοι κερδισμένοι είναι οι πολυεθνικές που έχουν την ελευθερία να εισβάλουν σε όποια χώρα, χωρίς εργατική και περιβαλλοντική νομοθεσία και να βγαίνουν αφού εξαντλήσουν τους φυσικούς πόρους. Οι χαμένοι της υπόθεσης είναι πολλοί, οι αγρότες που αδυνατούν να ανταγωνιστούν τα φτηνά εισαγόμενα προϊόντα, οι εργαζόμενοι με επισφαλείς θέσεις εργασίας, οι γυναίκες που πλήττονται περισσότερο από την οικονομική εξαθλίωση, όσοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν, οι ιθαγενείς που εκτοπίζονται από τη γη τους και φυσικά η μητέρα φύση. ΠΟΕ και περιβάλλον. Μεταξύ των κανόνων του ΠΟΕ υπάρχουν ρυθμίσεις που αναφέρονται στην προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη αλλά την ίδια στιγμή απαγορεύει στις κυβερνήσεις να θεσπίσουν μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας αν αυτά αντιτίθενται στο διεθνές εμπόριο. Έτσι οι κανόνες ελεύθερης ροής κεφαλαίου, αγαθών και υπηρεσιών υπερκαλύπτουν όποιες ευνοϊκές για το περιβάλλον ρυθμίσεις. Συγκεκριμένα πρόσφατα παραδείγματα από το Οντάριο του Καναδά και την Ινδία (κατάργηση προγράμματος για εγχώρια παραγωγή ΑΠΕ και δημιουργία θέσεων εργασίας με την πρόφαση ότι

πλήττεται ο διεθνής ανταγωνισμός) αποδεικνύουν ότι ο ΠΟΕ δεν ενδιαφέρεται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά προωθεί το «αγοροκεντρικό» και εκμεταλλευτικό μοντέλο της δήθεν «πράσινης οικονομίας» με μόνο στόχο τη διατήρηση των κερδών των πολυεθνικών. Μπαλί: Επέκταση του ελεύθερου εμπορίου; Στην επόμενη υπουργική συνδιάσκεψη στο Μπαλί (3-6/12/2013) θα επιχειρηθεί η θεσμοθέτηση νέων κανόνων. Ενώ ακολουθούν την ίδια νεοφιλελεύθερη λογική που ευνοούν τις πολυεθνικές, θα περιλαμβάνουν και μια σειρά περιβαλλοντικών ρυθμίσεων σχετικές με την προώθηση του ελεύθερου εμπορίου σε «περιβαλλοντικές» τεχνολογίες. Πρόκειται για κανονισμούς που συμπληρώνουν την καμπάνια για πράσινη οικονομία που υιοθετήθηκε τον Ιούνιο του 12 στη σύνοδο για τη γη στο Ρίο. Όμως η πράσινη οικονομία είναι συμπλήρωμα των κανόνων του ΠΟΕ και δεν προσφέρει κάτι ουσιαστικά καινοτόμο. Σαν αποτέλεσμα συνεχίζουν να υποσκάπτονται πρωτοβουλίες που πραγματικά ενδιαφέρονται για το κλίμα και το περιβάλλον ενώ προωθούνται άλλες που χρησιμοποιούν έναν «πράσινο μανδύα» ως άλλοθι για τη συνέχιση της κερδοφορίας των πολυεθνικών.

Πρώτα η φύση και οι άνθρωποι! Για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι αναγκαίο να σταματήσουμε όχι μόνο την επέκταση αλλά τον ίδιο τον ΠΟΕ. Δεν υπάρχει χρόνος για ημίμετρα. Αν θέλουμε να σώσουμε τη φύση και την ανθρωπότητα πρέπει να αλλάξουμε το σύστημα και αυτό σημαίνει να διαλύσουμε το καθεστώς του ελεύθερου εμπορίου. Δεν γίνεται οι κυβερνήσεις να δεσμεύονται από κανόνες που εμποδίζουν πρωτοβουλίες για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Τα ανθρώπινα και εργασιακά δικαιώματα όπως και τα δικαιώματα των ιθαγενών και της φύσης πρέπει να ιεραρχούνται υψηλότερα από τους κανονισμούς του εμπορίου αν θέλουμε να προστατευτεί η ζωή όπως την ξέρουμε. Είναι αναγκαίο ένα διαφορετικό εμπόριο που δεν θα βασίζεται στην εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης και θα ωφελεί τις κοινότητες και όχι τις εταιρείες. Πρέπει να εγγυηθούμε ότι όλες οι χώρες και ιδιαίτερα αυτές που ευθύνονται λιγότερο αλλά πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή θα έχουν τη δυνατότητα να: • Στηρίξουν τον εγχώριο τομέα ΑΠΕ με ρυθμίσεις “buy local”, επιδοτήσεις και άλλα μέτρα που θα βοηθήσουν στην απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα • Έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλες τις «πατέντες» που αφορούν την ανανεώσιμη ενέργεια και εφευρέσεις που βοηθούν στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής.

• Προωθήσουν την «αγροοικολογία» και την τροφική αυτάρκεια για την αντιμετώπιση των μεταλλαγμένων • Τονώσουν την τοπική παραγωγή και κατανάλωση αγαθών για τη μείωση των μεταφορών • Εγγυηθούν την πρόσβαση όλων στο νερό, να αναστρέψουν την ιδιωτικοποίησή του, να προστατεύσουν τα αποθέματα • Επιδιώξουν καθαρές και προσβάσιμες δημόσιες συγκοινωνίες για τη μείωση των εκπομπών • Επιβάλλουν κανονισμούς και κυρώσεις ενάντια σε βιομηχανίες που μολύνουν το περιβάλλον • Πετύχουν την εθνικοποίηση του τομέα της ενέργειας μα κοινωνικό έλεγχο προκειμένου να αναπτυχθούν ανανεώσιμες μορφές καθαρής ενέργειας κατά κοινότητες • Προωθήσουν οικονομίες που δεν θα συμβάλλουν και θα είναι ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή Για την πραγματική αντιμετώπιση της κλιματική κρίσης, είναι απαραίτητος ένας κόσμος χωρίς τον ΠΟΕ, που δεν θα κυριαρχείται από πολυεθνικές εταιρείες και το καθεστώς του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου. Πρέπει να αλλάξουμε το σύστημα και πρέπει να το κάνουμε τώρα. επιμέλεια: ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ



08

αναθεώρηση του ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό Η αναθεώρηση του υφιστάμενου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΕΠΤ) που επιχειρείται τέσσερα και κάτι, μόλις, χρόνια από τη θεσμοθέτηση του ισχύοντος Πλαισίου αποτυπώνει τη ραγδαία υλοποίηση της νέας πολιτικής χωρικού σχεδιασμού που εδραιώνεται στη χώρα στη συγκυρία της κρίσης. Μία πολιτική που προσεγγίζει τη γη και το περιβάλλον ως προνομιακό πεδίό εκπλήρωσης δημοσιονομικών στόχων και αποσκοπεί, σύμφωνα με την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΚΑ στη «ριζική αλλαγή στον τρόπο που οργανώνουμε τον εθνικό χώρο».

Η αναγκαιότητα της αναθεώρησης Η επιλογή του τουρισμού ως βασικού, αν όχι του βασικότερου, πυλώνα της οικονομίας στη συγκυρία της κρίσης έχει «επενδυθεί» με μεγάλες προσδοκίες για τη συνεισφορά του κλάδου στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στην επίτευξη θετικών ρυθμών ανάπτυξης και έχει οδηγήσει στον επανα-προσδιορισμό (για άλλη μία φορά) της προωθούμενης στρατηγικής τουριστικής ανάπτυξης στη χώρα. Κεντρικό στοιχείο της νέας αυτής στρατηγικής αποτελεί η μονομερής στόχευσή της στη μεγέθυνση του κλάδου τόσο ως ποσοστό του ΑΕΠ (αύξηση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας από 27 δις ευρώ το 2010 σε 50 το 2021) όσο και της απασχόλησης (αύξηση των θέσεων εργασίας σε 1.000.000 από 650,000). Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η νέα εθνική στρατηγική δίνει απόλυτη προτεραιότητα στην προσέλκυση άμεσων ξένων κυρίως, αλλά και ελληνικών επενδύσεων

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ «ΝΕΑ» ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ για τη δημιουργία νέων και την αναβάθμιση «ποιοτικών υποδομών» (συνεδριακά κέντρα, προβλήτες κρουαζιέρας, μαρίνες, λιμάνια, γκολφ, υδατοδρόμια κ.λπ.) καθώς και την ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας μεικτών τουριστικών αναπτύξεων πολυτελείας και τουριστικής κατοικίας με βασική επιδίωξη τη διαφοροποίηση και αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος της χώρας. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τη μελέτη «Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά. Προσδιορίζοντας το νέο αναπτυξιακό μοντέλο και στρατηγική της Ελλάδας», που εκπονήθηκε από την εταιρεία McKinsey and Company το 2012, το νέο τουριστικό μοντέλο της χώρας εκτιμάται ότι περιλαμβάνει, δυνητικά, την κατασκευή 30-35 νέων μαρινών και 25 νέων Σύνθετων Τουριστικών Καταλυμμάτων (integrated resorts) συνολικής επιφάνειας περίπου 4,5 εκατ. τ.μ. Όπως αναφέρεται στο σχετικό στρατηγικό σχέδιο, η υλοποίηση του «νεο-αποικιακού» αυτού μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης – το οποίο είναι συνυφασμένο με κτηματομεσιτικές δραστηριότητες μεγάλων πολυεθνικών ομίλων, επισφαλείς θέσεις εργασίας και την περιορισμένη διάχυση της δυναμικής του τουριστικού ρεύματος στις τοπικές οικονομίες – συναρτάται άμεσα με την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, συνθήκη που απαιτεί, σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη και τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας, την άρση των περιορισμών που δυσκολεύουν τις επενδύσεις. Στο ευρύτερο αυτό πλαίσιο, τη συνθήκη αυτή καλείται να ικανοποιήσει η επικείμενη αναθεώρηση του υφιστάμενου ΕΠΤ στο οποίο, θα πρέπει να θυμήσουμε ότι είχε ασκηθεί έντονη κριτική για τις αντιπεριβαλλοντικές και αναπτυξιακές του επιλογές. Έτσι, και σε αντίθεση με το Πρώτο Άρθρο του σχεδίου ΚΥΑ που προτάσσει ότι η επιχειρούμενη αναθεώρηση αποσκοπεί στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής κατεύθυνσης του ισχύοντος πλαισίου, η τροποποίηση αυτή επιβλήθηκε από την ανάγκη για την εκ των υστέρων νομιμοποίηση και ενσωμάτωση στο νέο ΕΠΤ των (αποσπασματικών) ρυθμίσεων που καθορίζει ο νέος τουριστικός νόμος (ν. 4179/13) για τη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση του τουρισμού, στο πνεύμα της διαμόρφωσης ενός «φιλικού»

πλαισίου υλοποίησης τουριστικών επενδύσεων. Η νομοθετική αυτή «πρωτοβουλία» του υπ. Τουρισμού φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τη σχέση του τομεακού με το χωρικό σχεδιασμό με σημαντικές προεκτάσεις για τη δυνατότητα ενσωμάτωσης της χωρικής διάστασης στην αναπτυξιακή διαδικασία. Μια πολιτική επιλογή που μαζί με την απομείωση του ρόλου του χωρικού σχεδιασμού περιόρισε άμεσα και τις αρμοδιότητες του ΥΠΕΚΑ.

Το νέο χωρικό πρότυπο Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, το παρόν σχέδιο ΚΥΑ που αποτελεί την τέταρτη εκδοχή αναθεώρησης του υφιστάμενου ΕΠΤ εισάγει τις παρακάτω βασικές αλλαγές σε σχέση με το ισχύον πρότυπο χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης του τουρισμού: – μη διαφοροποίηση των κατευθύνσεων χωρικής οργάνωσης ανά κατηγορία χώρου που απορρέει από την πρόβλεψη για τη, χωρίς περιορισμούς και προϋποθέσεις, χωροθέτηση ΣΚΤ και οργανωμένων υποδοχέων σε όλες τις κατηγορίες περιοχών ανεξάρτητα από τις περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές και γεωμορφολογικές τους ιδιαιτερότητες – με μικρή διαφοροποίηση μόνο ως προς τον επιτρεπόμενο ΣΔ.

– διεύρυνση των περιοχών στις οποίες προβλέπεται η δυνατότητα ανάπτυξης της νέας αυτής μορφής οργανωμένου τουρισμού ‘υψηλών προδιαγραφών’ στις οποίες περιλαμβάνονται νησίδες, πρόσθετες περιοχές του ορεινού χώρου, εγκαταλελειμμένοι οικισμοί, δάση και δασικές εκτάσεις καθώς και οι τουριστικά αναπτυγμένες περιοχές οι οποίες, σε αντίθεση με το υφιστάμενο ΕΠΤ, εντάσσονται πλέον σε μια ενιαία κατηγορία με τις αναπτυσσόμενες – διεύρυνση των προβλεπόμενων ειδικών - εναλλακτικών μορφών τουρισμού – αύξηση των αρτιοτήτων για ξενοδοχειακά καταλύμματα σε εκτός σχεδίου περιοχές – προώθηση οργανωμένων υποδοχέων και ενσωμάτωση στο ΕΠΤ των διαφόρων καθεστώτων που προβλέπονται σε διαφορετικά νομοθετήματα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν στην ανάπτυξη της δημόσιας ακίνητης περιουσίας

(ΕΣΧΑΔΑ) και τις στρατηγικές επενδύσεις (ΕΣΧΑΣΕ) – συνάρτηση δυνατότητας ανάπτυξης τουριστικών δραστηριοτήτων σε περιοχές του δικτύου Νατούρα 2000 που δεν έχουν θεσμοθετημένο καθεστώς προστασίας / διατήρησης με τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης Αναμφισβήτητα, και χωρίς να παραβλέπονται άλλες, θετικές, κατευθύνσεις του σχεδίου ΚΥΑ – όπως η ενίσχυση της επανάχρησης κελυφών, η δυνατότητα προσδιορισμού Περιοχών Ενεργητικής Παρέμβασης και Ανάπλασης, η βελτίωση περιβαλλοντικής απόδοσης καταλυμμάτων κ.λπ. – οι αλλαγές αυτές οδηγούν στη χωρική διεύρυνση της προσφοράς τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών που συνδέεται με τη δυνατότητα χωροθέτησης όλων των μορφών τουρισμού σε όλες τις περιοχές της χώρας. Η υλοποίηση αυτής της πολιτικής εκτιμάται ότι θα επιβαρύνει τις, ήδη βεβαρυμένες, κορεσμένες τουριστικά περιοχές, τον παράκτιο χώρο και ειδικότερα τον αιγιαλό και παραλία, και τις περιοχές προστασίας, που προβλέπεται να αποτελέσουν τους πόλους έλξης τουριστικών δραστηριοτήτων υψηλής έντασης, ασκώντας έτσι, μεγαλύτερες πιέσεις σε φυσικούς πόρους, βασικές υποδομές, κ.λπ. Επιπρόσθετα, η μη εξειδίκευση ή/και ποσοτικοποίηση της τουριστικής προσφοράς ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των περιοχών αποδυναμώνει την προοπτική δημιουργίας επιθυμητών συνεργειών και συμπληρωματικοτήτων σε επίπεδο χώρας που είναι αναγκαίες για την άμβλυνση των υφιστάμενων πολώσεων μεταξύ αναπτυγμένων και «υπο-ανάπτυκτων» τουριστικά περιοχών. Επίσης, η χωρίς όρους ενσωμάτωση των υφιστάμενων καθεστώτων οργανωμένων υποδοχέων, που προωθείται γενικότερα την τελευταία περίοδο στη βάση επίτευξης του διαχρονικού στόχου ελέγχου της εκτός σχεδίου δόμησης, φαίνεται να λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο υπέρ της διευκόλυνσης της χωροθέτησης μεγάλων τουριστικών δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, διασφάλισης της βιωσιμότητας τους και μαζικής ανάπτυξης τουριστικής κατοικίας με προνομιακούς όρους δόμησης. Επιπρόσθετα, οι χαμηλοί ΣΔ που προβλέπονται για

O

Αντί συμπερασμάτων... Ο νομιμοποιητικός ρόλος που αποδίδεται στον χωρικό σχεδιασμό στην τρέχουσα πολιτικό-οικονομική συγκυρία, είναι πρόδηλος από τον σαφή προσανατολισμό του σχεδίου ΚΥΑ στην άκριτη αποδοχή των επιλογών και επιταγών της αγοράς, δηλ. των πολυεθνικών και κερδοσκοπικών ομίλων που δραστηριοποιούνται στην αγορά τουριστικών ακινήτων. Η πολιτική αυτή επιλογή αποδυναμώνει τη δυνατότητα διαμόρφωσης ενός πλαισίου που δημιουργεί βιώσιμες προοπτικές για την αειφόρο ανάπτυξη του τουρισμού ακόμη και με την εκ των υστέρων εφαρμογή των προβλεπόμενων από το σχέδιο ΚΥΑ συστημάτων «παρακολούθησης». Προοπτικές που απαιτούν την προσέγγιση καίριων ζητημάτων όπως η βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων, η εκτεταμένη διάβρωση των ελληνικών ακτών, η οικτρή ανεπάρκεια των τεχνικών υποδομών, η προβλεπόμενη ερημοποίηση σημαντικών τουριστικών προορισμών της χώρας. Προοπτικές που για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος ενισχύουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, περιβάλλον / πολιτισμός, αντί να αναπαράγουν ένα τουριστικό μοντέλο που εγκαταλείπουν άλλες χώρες. ΜΑΙΡΗ ΖΗΦΟΥ Δρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόμος

εξυπηρέτηση συμφερόντων ή ισόρροπη χωρική ανάπτυξη στον τουρισμό;

τις μη αναπτυγμένες περιοχές του αγροτικού χώρου και τις περιοχές του δικτύου Νατούρα 2000, εκτιμάται ότι θα έχουν ως αποτέλεσμα την υπερκατανάλωση εδάφους και την περαιτέρω απαξίωση της γεωργικής γης. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί η αδυναμία ένταξης των περιοχών προστασίας σε μια ευρύτερη χωρική λογική που θα αναδεικνύει τη διατήρηση του προστατευτέου αντικειμένου και του χαρακτήρα τους ως συστατικό στοιχείο του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος της χώρας. Σε αντίθεση, η ανάπτυξη αυτών των περιοχών συνδέεται αποκλειστικά με τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης που μόνο προσχηματικά λειτουργεί μέχρι σήμερα στη χώρα (δηλ. ως διαδικασία νομιμοποίησης της προκρινόμενης λύσης χωρίς ουσιαστική εκτίμηση σωρευτικών και άλλων επιπτώσεων) και αναμένεται να γίνει ακόμη πιο ‘ευέλικτη’ με την ένταξη της σε διαδικασίες fast track που εποπτεύουν τομεακά υπουργεία.

09

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Στις αρχές Σεπτεμβρίου κατατέθηκε στη διαβούλευση το νέο εθνικό χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό. Σήμερα με διαδικασίες επείγοντος, για άλλη μια φορά, έρχεται για γνωμοδότηση στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας ώστε να προχωρήσει άμεσα σε διαδικασία ψήφισης. Παρότι το υφιστάμενο σήμερα χωρικό θεσμικό πλαίσιο για τον τουρισμό είναι εξαιρετικά προβληματικό, το νέο σχέδιο που έρχεται να το αντικαταστήσει δεν απαντά παρά ελάχιστα στα προβλήματα που έχουν ήδη δημιουργηθεί, μεθοδολογικά αφίσταται κατά πολύ από μια τεκμηριωμένη πρόταση, και ουσιαστικά έρχεται να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα συμφέροντα παρά να αναζητήσει μια ισόρροπη χωρική ανάπτυξη με προστασία των φυσικών και κοινωνικών πόρων.

Προβλήματα επί της ουσίας

• Το σχέδιο είναι σαφώς προσανατολισμένο στην αντίληψη ότι ο τουρισμός αποτελεί πρωτεύουσα αναπτυξιακή δραστηριότητα. Ο πρωτογενής τομέας υποβαθμίζεται καθώς δεν υπάρχουν μέριμνες προστασίας της γεωργικής γης και αντιμετωπίζεται ως παρακολούθημα του τουρισμού (τοπικά προϊόντα που προβάλλονται κ.λπ.) και ο δευτερογενής τομέας αντιμετωπίζεται ως υποβάθμιση στην προοπτική της τουριστικής αξιοποίησης. Το σχέδιο δηλώνει ρητά ότι έρχεται να απαντήσει στις ειδικές ανάγκες που θέτει για την οικονομία η «κρίση» καθώς και την ανάγκη να εναρμονιστεί με τα προηγούμενα νομοθετήματα του υπουργείου Τουρισμού (ν. 4179 κλπ ) στο πνεύμα της διευκόλυνσης και της προσέλκυσης επενδυτών.

• Διαπνέεται από μια αντίληψη που συνεχίζει να δίνει έμφαση στη μεγέθυνση και όχι στην αειφορία, ενώ αντιλαμβάνεται όλο το εγχείρημα της αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντοςς ως ζήτημα κτισμένου περιβάλλοντος, υποβαθμίζοντας μια σειρά από άλλες παραμέτρους όπως ποιότητες υπηρεσιών, άυλους πόρους κ.λπ. Μια τέτοια αντίληψη κινδυνεύει, όπως ήδη έχει συμβεί σε πολλές χώρες, να οδηγήσει σε μια νέα φούσκα ακινήτων που αυτή τη φορά θα σχετίζεται με την τουριστική κατοικία και τα οργανωμένα τουριστικά συγκροτήματα.

• Αντιλαμβάνεται την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος ως τουρισμό πολυτελείας υποτιμώντας τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και αντικαθιστώντας τες ακόμα και στους ορισμούς με τις «ειδικές μορφές» (χιονοδρομικά κέντρα, ιαματικά κέντρα, αθλητικός τουρισμός κ.λπ.). Με δεδομένη την οικονομική κρίση, τη φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας και τη μηδενική μέριμνα για τις εργασιακές σχέσεις στο χώρο του τουρισμού όπου κυριαρχεί η μαύρη εργασία πρόκειται για μια ταϋλανδοποίηση του ελληνικού χώρου. Αντιστρατεύεται έτσι ακόμα και τη βασική αρχή που το ίδιο διακηρύσσει μέσα από την έννοια του «σημείου αποδεκτής αλλαγής» ότι η τουριστική ανάπτυξη δεν θα πρέπει να αλλοιώνει τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του τόπου όπου αναπτύσσεται.

• Εισάγει τη νέα έννοια του Οργανωμένου Υποδοχέα Τουριστικών Δραστηριοτήτων, και επιτρέπει τη δημιουργία του σχεδόν παντού με μοναδικό κριτήριο το μέγεθος του διατιθέμενου προς οικοδόμηση οικοπέδου, με άμεσο κίνδυνο την αλλοίωση του χαρακτήρα αξιόλογων τοπίων. Παράλληλα οδηγεί στην απαξίωση το μεγάλο δυναμικό των μικρών μονάδων που παράγουν θέσεις εργασίας σε όλη την επικράτεια, καθώς η μόνη μέριμνα για την αναβάθμισή τους είναι ασαφείς υποσχέσεις για κίνητρα αναβάθμισης.

• Προβαίνει σε πλήθος οριζόντιες ρυθμίσεις-τροποποιήσεις που σε

πολλές περιπτώσεις όταν δεν έχουν εξεταστεί οι ειδικές συνθήκες κάθε τόπου μπορεί να οδηγήσουν σε απολύτως εσφαλμένες επιλογές. Τέτοιες ρυθμίσεις είναι ενδεικτικά η αύξηση του ορίου του υψομέτρου για τις ορεινές περιοχές από 600 μ. σε 800 μ., η μείωση του ελάχιστου εμβαδού νησιού που μπορεί να οικοδομηθεί από 900 στρ. σε 700 στρ., η κατάργηση σε όλα τα αναπτυσσόμενα νησιά του περιορισμένου ποσοστού ετήσιας αύξησης κλινών (5%) κ.λπ.

• Επιτρέπει την οικοδόμηση εντός των προστατευόμενων εθνικών πάρκων, και εντός των περιοχών ΝΑΤURA με ελάχιστες προϋποθέσεις, επιχειρηματολογώντας μάλιστα ότι η μέχρι σήμερα νομοθεσία κρίνεται υπερβολικά «προστατευτική».

• Δίνει έμφαση στον τουρισμό κρουαζιέρας του οποίου η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη που απαιτεί γιγαντισμό των λιμενικών υποδομών θα καταστρέψει τη φυσιογνωμία πολλών νησιών.

• Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το παρθένο έδαφος (ως προς τη διεθνή απεύθυνση) του ιαματικού τουρισμού, όπου χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και ευαισθησία καθώς ως σήμερα ο τομέας αυτός έχει αναπτυχθεί ως λαϊκός τουρισμός υγείας και η στρατηγική προοπτική που περιγράφεται είναι απαγορευτική για μεγάλο αριθμό των σημερινών χρηστών.

Προβλήματα επί της μεθοδολογίας 1. Έ λλειμμα στην καταγραφή και την αποτίμηση των προβλημάτων εφαρμογής του μέχρι τώρα ισχύοντος εθνικού σχεδίου, ώστε να είναι σαφές πια προβλήματα ερχόμαστε να επιλύσουμε. Το έλλειμμα αυτό επισημαίνεται ακόμα και στην ΣΜΠΕ (στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων) που το εντοπίζει και ως αδυναμία και δυσκολία και για την ίδια την εκπόνηση της ΣΜΠΕ. Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε ήδη και στην πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Χωροταξίας από αρκετά μέλη του τόσο από παράγοντες της αποκεντρωμένης διοίκησης όσο και από εκπροσώπους των επιστημονικών φορέων που συμμετέχουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η διαβούλευση ήταν εντελώς υποβαθμισμένη με την κατάθεση ελάχιστων σχολίων (50 σχόλια συνολικά έναντι 273 για το νομοθέτημα του υπουργείου Τουρισμού που προηγήθηκε).

2. Σ οβαρό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία εκπόνησης των περιφερειακών χωροταξικών που θα έδιναν επικαιροποιημένα στοιχεία και ολοκληρωμένη εικόνα για τα χωρικά ζητήματα των περιφερειών και τις αντίστοιχες κατευθύνσεις. Πέραν αυτού θα έπρεπε να συζητηθεί σοβαρά η λειτουργικότητα ανεξάρτητων τομεακών χωροταξικών ως υπερκείμενα των περιφερειακών. Αυτή η προσέγγιση που ισχύει μέχρι σήμερα και οδηγεί σε σχέδια που στην ουσία εξυπηρετούν στρατηγικές οικονομικών κλάδων ανεξάρτητα από τα ειδικά χωρικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής είναι αντίθετη προς την ισόρροπη ανάπτυξη αλλά και τη δημοκρατική διαχείριση του χώρου. Αντίθετα θα πρέπει να συζητήσουμε την εκπόνηση χωροταξικών που αφορούν ολοκληρωμένες χωρικές ενότητες, ορεινές περιοχές, παράκτιες ζώνες κ.λπ.

3. Τ ίθενται σοβαρά ερωτήματα για το βαθμό στον οποίο ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί εκτός από κατευθυντήριο να είναι και κανονιστικό όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τον καθορισμό ακόμα και συντελεστών δόμησης. Την ίδια στιγμή δεν καταφέρνει να επιλύσει το βασικό πρόβλημα της επικάλυψης ή της ασάφειας των ορίων των διαφόρων περιοχών που ισχύει στο σημερινό πλαίσιο, καθώς καταφεύγει σε μια αμφίβολη οριοθέτηση με βάση τους καλλικρατικούς δήμους.

4. Τ έλος θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η Μελέτη Περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) είναι ελλειπέστατη με παραλείψεις και πολλές επαναλήψεις, δεν αναλύει με επάρκεια τις κατευθύνσεις προστασίας των φυσικών πόρων, το δημόσιο όφελος ή το περιεχόμενο και τα εργαλεία ελέγχου της φέρουσας ικανότητας κάθε χώρου που αποτελεί και τη μοναδική δικλείδα προστασίας των τόπων τόσο στην περιβαλλοντική όσο και στην κοινωνική τους διάσταση. ΤΟΝΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ μέλος του ΔΣ ΣΑΔΑΣ, αναπληρωματικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας



O

10

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς

πρωτοβουλίες για το νερό ως ΚΟΙΝΟ ΑΓΑΘΟ Σε όλη την Ελλάδα επιτροπές και κινήσεις πολιτών δραστηριοποιούνται, δικτυώνονται και ενημερώνουν με σκοπό να αποτρέψουν τη σχεδιαζόμενη ιδιωτικοποίηση του νερού και την πώληση των εταιρειών ύδρευσης και αποχέτευσης (ΕΥΑΘ, ΕΥΔΑΠ). Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς με τις σχετικές πρωτοβουλίες του επιδιώκει να συμβάλλει στους τομείς της ενημέρωσης, τεκμηρίωσης και δικτύωσης, μέσω της διοργάνωσης εκδηλώσεων (π.χ. με τον Τομάζο Φατόρι από τους πρωτεργάτες της ιταλικής εκστρατείας που προκάλεσε και κέρδισε δημοψήφισμα για τη συνταγματική κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού), του υποτιτλισμού και της διανομής του ντοκιμαντέρ «Water makes money» σε συνεργασία με την «Αυγή» κ.ά. Σε πρώτη φάση, επιδίωξή μας αποτέλεσε η ενίσχυση του κινήματος ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού και η ενημέρωση του κοινού ως προς τις καταγεγραμμένες δυσμενείς συνέπειες, τόσο ως προς την ποιότητα όσο και ως προς την τιμή του, όπου αυτό ιδιωτικοποιήθηκε. Το επόμενο βήμα είναι η αναζήτηση και τεκμηρίωση των εναλλακτικών προτάσεων διαχείρισης του νερού ως κοινού αγαθού, καθώς και των αμεσοδημοκρατικών εργαλείων που έχουμε στη διάθεσή μας προκειμένου να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη (δημοψηφίσματα τυπικά ή άτυπα, συμμετοχικός προϋπολογισμός κ.ά.).

Ένα βιβλίο-οδηγός Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Νήσος» προχώρησε στην έκδοση του βιβλίου «ΝΕΡΟ / ΚΟΙΝΟ ΑΓΑΘΟ: Η προστασία και η διαχείρισή του. Παραδείγματα ορθής διαχείρισης και ευρωπαϊκά δημοψηφίσματα διεκδίκησης του δημόσιου χαρακτήρα του». Σκοπός της έκδοσης αποτέλεσε η διάθεση, προς όσους ενδιαφέρονται να συμβάλλουν στην κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού, ενός οδηγού που περιλαμβάνει τις βασικές αρχές ορθής διαχείρισής του με γνώμονα την κοινωνική ωφελιμότητα και την περιβαλλοντική μέριμνα, μέσα από την παρουσίαση συγκεκριμένων, εμβληματικών παραδειγμάτων από τον ευρωπαϊκό χώρο. Το πρώτο μέρος του βιβλίου αποτελεί προϊόν εργασίας των D. Hachfeld, Ph. Terhorst και O. Hoedeman, ερευνητών του Transnational Institute (TNI), ενός προοδευτικού ερευνητικού ινστιτούτου με έδρα το Άμστερνταμ το

οποίο έχει πραγματοποιήσει σειρά δραστηριοτήτων με την ανάμιξη εκατοντάδων επιστημόνων και αγωνιστών των κοινωνικών κινημάτων. Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς φρόντισε για τη μετάφραση στα ελληνικά και την έκδοση της εν λόγω έρευνας που επιδιώκει να απαντήσει στο ερώτημα «τι είναι προοδευτικό στη διαχείριση του νερού;» στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων τα όποια παραθέτει. Παρουσιάζονται επίσης δέκα πόλεις που «δείχνουν το δρόμο» ως προς τη διαχείριση των εταιρειών ύδρευσης και αποχέτευσης, δημιουργώντας ένα «χάρτη» καλών πρακτικών. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, από τον Γ. Ευσταθόπουλο, αναφέρεται αναλυτικά στην περίπτωση της Eau de Paris, της εταιρίας ύδρευσης του Παρισιού (πρωτεύουσα της χώρας στην οποία εδρεύουν οι ενδιαφερόμενες για το δικό μας νερό εταιρείες) που πρόσφατα, και πανηγυρικά, επανήλθε σε δημοτικό έλεγχο. Κύριο χαρακτηριστικό της νέας αυτής εταιρείας αποτελεί η συστηματική προσπάθεια εμπλουτισμού της έννοιας του δημόσιου συμφέροντος στο πεδίο του νερού με κοινωνικό-περιβαλλοντικές προτεραιότητες και συμμετοχικές διαδικασίες. Τα παραπάνω συνδυάζονται με οικονομική αποτελεσματικότητα, μακροπρόθεσμες επενδύσεις και διαχείριση υποδομών, βελτίωση της ποιότητας του νερού και προστασία των υδάτινων πόρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάδειξη των κοινωνικών αγαθών σε προνομιακό πεδίο εφαρμογής της αντίληψης που αρνείται το ρόλο της ελεύθερης αγοράς ή του συγκεντρωτικού και αδιαφανούς κράτους ως υπέρτατων και αποκλειστικών ρυθμιστών του γενικού συμφέροντος, είναι θεμελιακή και στο κείμενο του ΤΝΙ. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ευρωπαϊκά κινήματα για την προστασία του νερού ως κοινού αγαθού που οδήγησαν σε σχετικά δημοψηφίσματα, τυπικά ή άτυπα. Σε όλες τις περιπτώσεις τα αποτελέσματα ήταν συντριπτικά υπέρ του δημόσιου χαρακτήρα του νερού και των δικτύων του. Αντιπροσωπευτικό πραγματολογικό υλικό από τις καμπάνιες που προηγήθηκαν των δημοψηφισμάτων, αλλά και από τις δράσεις των κινημάτων παρατίθεται στο παράρτημα. Το βιβλίο επιδιώκει να συμβάλει στη διατύπωση μιας τεκμηριωμένης πρότασης, καθιστώντας σαφές ότι μια εναλλακτική διαχείριση του νερού υπό δημόσιο έλεγχο είναι εφικτή. Η σχετική διεθνής εμπειρία είναι άλλωστε υπαρκτή, δυναμικά αυξανόμενη και προσβάσιμη. Οι τοπικές ιδι-

αιτερότητες στην περίπτωση του νερού σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο δεν επιτρέπουν βέβαια τη μηχανιστική αντιγραφή ενός παραδείγματος από άλλο πλαίσιο και την εφαρμογή του σε συνθήκες διαφορετικές. Δίνουν ωστόσο το έναυσμα και την προαπαιτούμενη βάση τεκμηρίωσης με σκοπό τη διεκδίκηση και την επεξεργασία ενός μοντέλου διαχείρισης που θα προστατεύει και θα διαφυλάττει το νερό ως δημόσιο αγαθό.

Η Αν Λε Σρατ στην Ελλάδσ Το Σάββατο 19/10 το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς διοργάνωσε εκδήλωση με θέμα «Το νερό ως κοινό αγαθό: από τη θεωρία στην πράξη» με κεντρική ομιλήτρια την αντιδήμαρχο του Παρισιού και πρόεδρο της Eau de Paris Αν Λε Στρατ, η οποία πρωτοστάτησε στον αγώνα για την ανάκτηση από το δήμο της εταιρείας ύδρευσης. Μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στον τρόπο λειτουργίας, τη δομή της εταιρείας και τα ιδιαίτερα ζητήματα που προκύπτουν τόσο σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και συμμετοχής των εργαζομένων και των πολιτών στο σχετικό εγχείρημα. Επιπλέον, αναφέρθηκε στις συνέπειες της εικοσιπενταετούς ιδιωτικοποίησης, που έγιναν αφόρητες, οδηγώντας στην επαναφορά της εταιρείας υπό δημόσιο έλεγχο. Τη Δευτέρα 21/10 πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη εκδήλωση με το ίδιο θέμα και συνδιοργανωτή το Συντονιστικό Πολιτών & Φορέων «SOSτε το Νερό» που αγωνίζεται ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, με κεντρικούς ομιλητές την Αν Λε Στρατ και τον Οσμάν Οζγκιουβέν. Ο τελευταίος είναι δήμαρχος στο Δικελί της Τουρκίας και αναφέρθηκε στην εφαρμογή στην πόλη του ενός ιδιαίτερου συστήματος τιμολόγησης του νερού με κοινωνικά κριτήρια, καθώς και στον επανασχεδιασμό της εταιρείας ύδρευσης που απαιτήθηκε για κάτι τέτοιο. Μεταξύ άλλων, δέκα κυβικά μέτρα νερού το μήνα παρέχονται δωρεάν σε άπορους δημότες, ενώ όποιος υπερβαίνει αυτό το όριο χρεώνεται κανονικά για το σύνολο της κατανάλωσής του. Κοινωνικά υπεύθυνες πρα-

κτικές εφαρμόζονται στον ίδιο δήμο και σε άλλους τομείς (φροντίδα υγείας με χαμηλό κόστος, δωρεάν δημόσιες συγκοινωνίες και ψωμί σε τιμή κόστους). Οι δημότες στέκονται στο πλευρό της δημοτικής αρχής, που διώκεται επί σειρά ετών εξαιτίας των πολιτικών που εφαρμόζει. Η περίπτωση του Δικελί αποδεικνύει ότι τα εμπόδια που θέτει το θεσμικό πλαίσιο υπερβαίνονται όταν υπάρχει ισχυρή πολιτική βούληση. Η διαχείριση των κοινών αγαθών προς όφελος της κοινωνίας συνδέεται άμεσα με την ποιότητα της δημοκρατίας. Οι κοινοί πόροι αντιπροσωπεύουν έναν νέο ορίζοντα στη σύνδεση διαφορετικών τομέων διαχείρισης –από τον υλικό πόρο του νερού έως το άυλο διαδίκτυο– αντιστάσεων στο σφετερισμό τους και θεσμο- θέτησης αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών. Οι κοινοί πόροι έχουν τη δυνατότητα να επαναδιευθετήσουν υλικά και συμβολικά το ηθικά απαξιωμένο περιεχόμενο της πολιτικής και να συμβάλουν στη δημιουργία μιας νέας συλλογικής κουλτούρας. Η ικανότητα ανάκτησης της έννοιας του «κοινού» και η οικοδόμηση μορφών συμμετοχικής διαχείρισης των κοινών πόρων δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς και αναδιαμορφώνει το περιεχόμενο της ιδιότητας του πολίτη. Άλλωστε η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών συνιστά, πρώτα από όλα, ιδιωτικοποίηση της σφαίρας λήψης αποφάσεων. ΔΩρα ΚοτσακΑ – ΚαλαϊτζιδΑκη Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς

O

11

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

μερικές... «ανισορροπίες ισχύος» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΙΣΧΥΟΣ, ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΛΑΔΑ, ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ», 10-12/10/2013, ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΙΔΡΥΜΑ ΡΟΖΑ ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η στήριξη της μάχης για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής είναι μία από τις βασικές επιλογές της αριστεράς. Με αυτόν τον τρόπο, η αριστερά δηλώνει την προσήλωσή της στη διεκδίκηση του ορθού λόγου και τη δυνατότητα των ανθρώπων να διεκδικήσουν και να σχεδιάσουν ένα καλύτερο και βιώσιμο μέλλον. Τι μπορεί να σημαίνουν όμως όλα αυτά για τις κοινωνίες των ανθρώπων που ζουν και υποφέρουν κάτω από το βάρος της πολύπλευρης καπιταλιστικής κρίσης; Πιθανόν και τίποτα, όταν τα βασικά τους επίδικα είναι η καθημερινή επιβίωση, η δουλειά και η πρόσβαση στα βασικά κοινωνικά αγαθά. Δυστυχώς, μέσα στις εργαζόμενες τάξεις ενισχύεται όλο και περισσότερο η άποψη ότι όλα τα παραπάνω αποτελούν είτε μια πολυτέλεια που δεν έχει σήμερα θέση, είτε μια συνομωσία όσων θέλουν να κερδίσουν από εγχειρήματα όπως η «πράσινη ανάπυξη». Η παραπάνω άποψη όμως δεν οφείλεται απαραίτητα στην έλλειψη ενημέρωσης και μόρφωσης ή την αδυναμία ορθής σκέψης. Ευθύνη γι’ αυτό σίγουρα έχουν όσοι, μιλώντας από θέση υπεράσπισης του περιβάλλοντος, αντιμετωπίζουν με ελιτισμό τις κοινωνίες σαν κακομαθημένα παιδιά που πρέπει να μάθουν για «το κακό που προκαλούμε στη φύση» ενώ την ίδια στιγμή, αδιαφορούν για το «ποιοι, πώς και για ποιο σκοπό» υλοποιούν τις συγκεκριμένες δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή την ανάπτυξη των ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας. Ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη βέβαια έχει και η υιοθέτηση της ατζέντας της κλιματικής αλλαγής και της «πράσινης ανάπτυξης» από το σύνολο της οικονομικής και πολιτικής ελίτ που μας κυβερνά, εφόσον αυτή σχετίζεται με τη μεγιστοποίηση των κερδών της σε βάρος των πληττόμενων από την κρίση καθώς και με την καταλήστευση του περιβάλλοντος, στο όνομα της διάσωσής του. Τέλος, ειδικά στη χώρα μας, η παντελής αναξιοπιστία των δημόσιων μηχανισμών σχεδιασμού και ελέγχου καταστρέφει πολλές φορές ακόμη και τις προσπάθειες που υπόσχονται κάποια ελπιδοφόρα συνέχεια. Τα παραπάνω βέβαια αποτελούν απλά διαπιστώσεις. Το βασικό επίδικο για μια αριστερή ριζοσπαστική προγραμματική πρόταση είναι ο τρόπος που η κοινωνία θα αγκαλιάσει την υπόθεση της μάχης ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Στόχος είναι η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η εξοικονόμηση ενέργειας, να έχουν ως άμεσο αποτέλεσμα το όφελος των εργαζόμενων τάξεων και του περιβάλλοντος και όχι την τροφοδότηση της κερδοφορίας των

ο κομβικός ρόλος

του περιφερειακού και τοπικού ενεργειακού σχεδιασμού βιομηχανικών και των χρηματιστηριακών ομίλων. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με λαϊκές πρωτοβουλίες και θεσμούς.

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να υλοποιηθεί μια τέτοια πρόταση; Η πρώτη προϋπόθεση, είναι η απεμπλοκή της ανάπτυξης των ΑΠΕ από το σφιχτό εναγκαλισμό με τις μερίδες του κεφαλαίου οι οποίες όντας οι βασικοί συνένοχοι για την σημερινή πολύπλευρη κρίση, βρίσκουν στον τομέα της ενέργειας ένα «ασφαλές καταφύγιο» για να συντηρήσουν και να αυξήσουν την κερδοφορία τους. Οι μηχανισμοί του fast track, των μεγάλων έργων που χρηματοδοτούνται από funds και το lobbying σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, είναι τα προνομιακά πεδία μέσα στα οποία αναπτύσσεται η δραστηριότητά τους. Η παρέμβαση στους θεσμούς, αλλά και η άμεση σύγκρουση μαζί τους είναι απαραίτητη. Δεύτερη προϋπόθεση είναι η ίδια η αλλαγή των υποκειμένων που μπορούν να παίξουν ενεργότερο ρόλο σε μια διαφορετική ανάπτυξη των ΑΠΕ. Οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης και των συνεταιρισμών, είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό απαξιωμένοι, ενώ άλλοι θεσμοί κοινωνικής οικονομίας είναι έως τώρα, ανύπαρκτοι. Τέλος η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, η οποία έχει αποτελέσει για την ελληνική κοινωνία στο παρελθόν μήτρα κοινωνικής επιβίωσης (αλλά και συντήρησης), εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πολιτικές επιδοτήσεων και δεν διαθέτει οποιαδήποτε αυτοτέλεια. Η πρόσφατη εμπειρία της ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών σε αυτό το θέμα μας δίδαξε πολλά. Τρίτη προϋπόθεση είναι η λειτουργία νέων χρηματοδοτικών μηχανισμών (ταμεία, τράπεζες). Αυτοί δεν μπορεί να έχουν καμία σχέση ούτε με το υπάρχον, πτωχευμένο σε βάρος του εληνικού λαού, εγχώριο τραπεζικό σύστημα, ούτε με τα υπάρχοντα ή αναδυόμενα ευρωπαϊκά funds (όπως τα υπό διαμόρφωση project bonds). Πιθανόν τέλος να μη θεωρήσουμε δεδομένο ούτε και τον παραδοσιακό μηχανισμό των επιδοτήσεων των Ταμείων Συνοχής και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Με δεδομένες τις παραπάνω τρεις προϋποθέσεις, οι τοπικές κοινωνίες, όπως αυ-

τές συγκροτούνται δημοκρατικά, είτε μέσα από την τοπική αυτοδιοίκηση, είτε μέσα από άλλους λαϊκούς, εργατικούς ή συμμετοχικούς θεσμούς, μπορούν να λειτουργήσουν ως βασικοί πυλώνες για την προώθηση και ανάπτυξη της εξοικονόμησης ενέργειας και των ΑΠΕ, αποκτώντας έτσι άμεση ευθύνη για τη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Η βασικότερη πρόκληση για όλους αυτούς τους θεσμούς, είναι η άμεση εμπλοκή, αν όχι ηγεμονία, στη διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης της ανάπτυξης των ΑΠΕ, καθώς και η συμμετοχή στα μοντέλα ιδιοκτησίας των έργων. Με αυτόν τον τρόπο ο τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός θα πρέπει να αποτελεί ένα απαραίτητο συστατικό του σχεδιασμού που υλοποιείται σε εθνικό επίπεδο. Ο τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός μπορεί να ιδωθεί με το ίδιο ακριβώς πνεύμα όπως και το «εθνικό» του αντίστοιχο, δηλαδή σαν μία δημοκρατική και επιστημονικά αξιόπιστη διαδικασία, σύμφωνα με την οποία, αναλύονται οι τοπικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής όσον αφορά το δυναμικό των ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων, τις ανάγκες των ανθρώπων που ζουν και δουλεύουν εκεί, τις δυνατότητες εξοικονόμη-

σης ενέργειας, τις εναλλακτικές επιλογές στην ανάπτυξη και την χωροταξική οργάνωση, ενώ λαμβάνονται και οι αποφάσεις για τους ειδικούς ποσοτικούς στόχους, το είδος των τεχνολογιών που θα αναπτυχθούν, το κόστος τους καθώς και το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

Είναι μια τέτοια επιλογή αναγκαία; Σύμφωνα με όλες τις σκέψεις που προηγήθηκαν η απάντηση είναι καταφατική. Είναι όμως και υποχρεωτική; Θα πρέπει δηλαδή οι τοπικές κοινωνίες, οι συνεταιρισμοί, οι κοινωνικές οργανώσεις, οι εργαζόμενοι, να βάλουν τους δικούς τους «στόχους» σε κάθε τόπο και να δουλέψουν για την υλοποίησή τους; Η απάντηση θα πρέπει να είναι επίσης καταφατική. Οι τοπικές κοινωνίες, αλλά και γενικότερα όλες οι εργαζόμενες τάξεις θα πρέπει, αλληλέγγυα, να θεωρήσουν δική τους ευθύνη τη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Εξάλλου οι σωστές ή οι λάθος αποφάσεις θα είναι δικές τους και όχι όσων τους εκμεταλλεύονται. Για ένα εναλλακτικό αριστερό πρόγραμμα διεξόδου από την κρίση, η ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και η Εξοικονόμηση Ενέργειας, αποτελούν μία κρίσιμη επιλογή. Κρίσιμη, όχι μόνο για τη σημασία των όσων διακυβεύονται (κλιματική αλλαγή και οικολογικός μετασχηματισμός, τοπική ανάπτυξη και εθνική παραγωγική ανασυγκρότηση, καταπολέμηση της φτώχιας), αλλά και για την ποιότητα των νέων δημοκρατικών θεσμών στους οποίους θέλουμε να επενδύσουμε για την υλοποίηση αυτής της πολιτικής. Σε αυτό το πλαίσιο, ο περιφερειακός και ο τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός έχουν ένα κομβικό ρόλο. ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΛΙΑΣ



O

12

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

εθνική ενεργειακή πολιτική:

για τη διαμόρφωση μιας ατζέντας συζήτησης Σε ένα περιβάλλον γενικευμένης κρίσης είναι πυκνές οι προσπάθειες συνεννόησης όσων χαράζουν τις πολιτικές στον τομέα της ενέργειας και, κατά κανόνα, προσδοκούν να κερδίσουν από αυτές. Είναι καιρός να αρχίσουν να συντονίζουν τη δράση τους και όσοι/ες ευαγγελίζονται εναλλακτικές στρατηγικές. Θέλω να πιστεύω ότι το συνέδριο αυτό θα είναι μια καλή στιγμή στην προσπάθεια δημιουργίας διαύλων επικοινωνίας, ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς, στους εργαζόμενους στον τομέα της ενέργειας και σε εκείνα τα τμήματα της κοινωνίας, που δραστηριοποιούνται κινηματικά σε διάφορους τομείς της ενέργειας.

Εισαγωγή Όσο εύκολο είναι να μιλάς γενικά για την ενέργεια, άλλο τόσο δύσκολο είναι όταν αναγκάζεσαι να μιλήσεις για εναλλακτικές λύσεις, σε οποιοδήποτε επίπεδο, ή όταν χρειάζεται να περιγράψεις τα βασικά κριτήρια που θα σε οδηγήσουν σε αυτές. Το εγχείρημα γίνεται ακόμη πιο δύσκολο όταν το υποκείμενο της αναζήτησης είναι απλοί πολίτες, οι οποίοι συνασπίζονται, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις επιλογών που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με ενεργειακά ζητήματα, σε τοπικές ή υπερτοπικές πρωτοβουλίες και κινήσεις. Συνήθως, εξαιτίας των συγκυριών και χωρίς να είναι προσχεδιασμένη αυτού του είδους η δραστηριότητα. Η εξήγηση γι’ αυτό, ίσως, βρίσκεται σε μια διάχυτη αίσθηση αδυναμίας να αλλάξει η φορά των εξελίξεων στο ορατό μέλλον και να μπορέσουν οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις του «αντισυστημικού τόξου» να αλλάξουν την ατζέντα των προτεραιοτήτων στο πεδίο της ενέργειας. Τις δυσκολίες θα τις αναζητήσουμε, όχι μόνο στον αρνητικό διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, αλλά και στο γεγονός ότι η ενέργεια αποτελεί τον κατεξοχήν παγκοσμιοποιημένο τομέα της οικονομίας, του οποίου οι εξελίξεις διαμορφώνονται σε υπερεθνικά αδιαφανή κέντρα. Με τα θεσμικά όργανα, κατά κανόνα, να παρακολουθούν και να προσαρμόζονται σε αυτές. Και με τις τοπικές κοινωνίες να τις αντιλαμβάνονται, κατόπιν εορτής, από τα αποτελέσματά τους. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να προσθέσουμε και την επισήμανση ότι ο τομέας της ενέργειας τείνει να αυτονομηθεί ως οικονομική δραστηριότητα, αναπαράγοντας ένα διάτρητο πρότυπο υπερκαταναλωτισμού, με αλυσι-

Με τα σημερινά δεδομένα, ο λόγος της αριστεράς δεν ακούγεται πειστικός, οι διεκδικήσεις των επιμέρους κινημάτων δεν έχουν το απαραίτητο βάθος και η συγκρότηση ενός ευρύτερου μπλοκ δυνάμεων εξακολουθεί να είναι ζητούμενη. δωτές επιπτώσεις στο ανθρώπινο και στο φυσικό περιβάλλον. Εδώ και πολλά χρόνια είναι πολλοί/ές αυτοί/ές που έχουν επισημάνει την οριακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα και τα φυσικά οικοσυστήματα, εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης φυσικών πόρων για ενεργειακούς σκοπούς. Η ελπίδα ότι η συνειδητοποίηση αυτής της κατάστασης θα οδηγούσε σε μια κάποια αυτοσυγκράτηση, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται. Ούτε καν για λόγους αυτοσυντήρησης του συστήματος. Ξέρω ότι στο συνέδριο αυτό θα υπάρξουν πολλές παρεμβάσεις που θα προσεγγίσουν τα ζητήματα της ενέργειας με πιο αισιόδοξο βλέμμα, καθώς και ότι θα κατατεθούν ενδιαφέρουσες προτάσεις για εναλλακτικούς τρόπους κάλυψης των ενεργειακών αναγκών. Όσο κι αν αισθάνομαι αλληλέγγυος και συμμέτοχος σε αυτού του είδους τις προσπάθειες δεν μπορώ να μη σημειώσω ότι κεντρικό πρόβλημα παραμένει ο έλεγχος της ζήτησης ενέργειας και η ανάσχεση της τάσης κατασπάταλησης μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων και όχι οι τεχνικές κάλυψης των κάθε φορά αναγκών. Στο σημείο αυτό ας προσθέσουμε κάτι ακόμη: όταν εδώ και πολλά χρόνια στηλτεύουμε τις κυβερνήσεις για την απουσία ενός ουσιαστικού μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού, δεν στοχεύουμε στην ορθότητα ή μη των μοντέλων που χρησιμοποιούν οι τεχνοκράτες, ούτε στην αδυναμία τους να σταθμίσουν το πλήθος των αβεβαιοτήτων του συστήματος. Καυτηριάζουμε, κυρίως, την απουσία πολιτικής βούλησης για τη χάραξη ανεξάρτητης, κατά το δυνατόν, ενεργειακής στρατηγικής, στο πλαίσιο μιας γενικότερης πολιτικής σε όφελος της κοινωνίας και στην απεμπόληση των βασικών εργαλείων, που είναι απαραίτητα για την υλοποίησή της.

Υπάρχει ρόλος για τα κινήματα των πολιτών; Για την αδυναμία διατύπωσης μιας πολύ συγκεκριμένης πρότασης, καθώς και

για τις ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες που έχει η θεώρηση των εξελίξεων στον τομέα της ενέργειας, από τη σκοπιά των κινηματικών πρωτοβουλιών πολιτών, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω ιδιαίτερα. Αν χρειάζεται να ειπωθούν κάποια πράγματα παραπάνω είναι, ίσως, στο εύλογο ερώτημα αν έχει νόημα η ενασχόληση των κινημάτων των πολιτών με τα ζητήματα της ενέργειας, σε αυτό το επίπεδο, της διαμόρφωσης πολιτικών. Και αν υπάρχει κάποιος ρόλος γι’ αυτά, ποιος είναι, συγκεκριμένα. Θα μπορούσα να επικαλεστώ τα αμεσοδημοκρατικά χαρακτηριστικά των κινημάτων και την αποστασιοποίησή τους από λογικές ανάθεσης ή τη σημασία που θα είχε η ενεργότερη παρέμβαση της οργανωμένης κοινωνίας, των «από τα κάτω», στη διαμόρφωση κεντρικών πολιτικών επιλογών και στη σταθερότητα της υποστήριξής τους, σε μια πορεία υλοποίησης ριζικών κοινωνικών αλλαγών. Αλλά αυτά, αφορούν σε όλων των ειδών τα κοινωνικά κινήματα. Στον τομέα της ενέργειας υπάρχει και κάτι παραπάνω: στην αντιμετώπιση, ακόμη, και του πιο περιφερειακού ενεργειακού ζητήματος δεν υπάρχει περίπτωση να μην ανατρέξουμε στο γενικότερο πλαίσιο και στις ρυθμίσεις που το διέπουν. Σε αντίθεση με άλλους τομείς, εξίσου σημαντικούς στην καθημερινότητά μας, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων, όπου υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια εναλλακτικών λύσεων. Η εμπλοκή, λοιπόν, είναι σχεδόν αυτονόητη. Τα τελευταία χρόνια, έχουμε και μια πιο επιθετική πολιτική διαφόρων συγκροτήσεων πολιτών, που επιδιώκουν να γίνουν οι ίδιες φορείς ενεργειακών δραστηριοτήτων, προσπαθώντας να αποτρέψουν ανεπιθύμητες επιλογές και να δημιουργήσουν τα σπέρματα μιας άλλης εναλλακτικής αντίληψης. Οπωσδήποτε, είναι και αυτός ένας ακόμη λόγος για ουσιαστική εμπλοκή με τα ζητήματα της ενέργειας. Είναι αντικείμενο διερεύνησης το μέχρι που μπορούν να φτάσουν αυτές οι προσπάθειες, όπως είναι κατανοητοί και οι κίνδυνοι της εν-

σωμάτωσής τους στο υφιστάμενο πλαίσιο. Αλλά δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι είναι εγχειρήματα που πρέπει να ενθαρρυνθούν και να στηριχτούν. Κλείνοντας αυτή την ενότητα, θα ήθελα να προσθέσω και μια ακόμη επισήμανση. Είτε μιλάμε για τη «θεωρητική» προσέγγιση, είτε μιλάμε για τις κοινωνικές πρωτοβουλίες στον τομέα της ενέργειας, τα κινήματα των πολιτών θα χρειαστεί να επιλύσουν μια σειρά προβλημάτων, που σχετίζονται με βασικές παραδοχές και θεωρήσεις. Παρακολουθώντας το λόγο και την επιχειρηματολογία, όλων εκείνων των πρωτοβουλιών των πολιτών, που, με αρκετή δόση αυθαιρεσίας, καταχωρίζουμε στα κινήματα για την ενέργεια, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία προσεγγίσεων, αρκετές εκ των οποίων είναι αποκλίνουσες. Υπάρχει, λοιπόν, ένα κενό συνεννόησης και συναντίληψης, το οποίο συνοδεύεται από μεταπτώσεις και ασυνέχεια στη δραστηριότητά τους, από έλλειψη συνοχής και από προβλήματα διαθεσιμότητας στο πεδίο της μελέτης των προβλημάτων και της αναζήτησης λύσεων. Δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Είναι ελπιδοφόρο το ότι και στις κινήσεις των πολιτών δεν λείπουν οι προβληματισμοί και οι, σποραδικές έστω, πρωτοβουλίες. Θεωρώ σκόπιμο να αναφέρω τις πιο χαρακτηριστικές από αυτές, των τελευταίων χρόνων: • τη συγκρότηση του δικτύου «Πολίτες κατά του λιθάνθρακα», από δεκαέξι (16) συλλογικότητες, στην αρχή του 2008 και τον υποδειγματικό αγώνα κατά της εγκατάστασης έξι ή επτά νέων λιθανθρακικών μονάδων, που στέφθηκε με επιτυχία.

• το κείμενο-παρέμβαση φορέων και πολιτών για την ενέργεια, που υπέγραψαν, στις 21/4/2009, είκοσι μία (21) συλλογικότητες απ’ όλη την Ελλάδα.

• την κοινή παρέμβαση στο ΕΚ, την άνοιξη του 2010, έντεκα (11) περιβαλλοντικών οργανώσεων της Εορδαίας και της Αρκαδίας, σχετικά με τους λιγνιτικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας στην Ελλάδα και τις παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ.

• την παρέμβαση, το Μάιο του 2010, εικοσιεννέα (29) συλλογικοτήτων, κατά τη διάρκεια της συζήτησης νομοσχεδίου για τις ΑΠΕ, που ψηφίστηκε σαν ν.

3851/2010.

• την υπογραφή, το Μάιο του 2011, διακήρυξης κατά των βιομηχανικών αιολικών εγκαταστάσεων, από εικοσιοκτώ (28) συλλογικότητες.

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Οι διεργασίες στο πλαίσιο των κινηματικών πρωτοβουλιών έχουν τη δική τους αξία. Ωστόσο, τα σημαντικότερα ζητήματα σχετίζονται με το σε ποιο επίπεδο, με τι στόχους και με ποια μέσα θα δώσουμε τη μάχη για τις εναλλακτικές στρατηγικές στον τομέα της ενέργειας.

Οι στοχεύσεις και τα μέσα μιας εναλλακτικής θεώρησης του ενεργειακού ζητήματος Στο χώρο της ευρύτερης αριστεράς και των κινημάτων έχουν κατατεθεί ενδιαφέρουσες προτάσεις για μια εναλλακτική θεώρηση του ενεργειακού ζητήματος. Ωστόσο, αυτό που μετρά στο τέλος είναι το αποτέλεσμα. Από αυτή την άποψη, είναι κρίσιμο να δούμε με ποιες πολιτικές και σε ποιο επίπεδο μπορούμε να προκαλέσουμε ή να προετοιμάσουμε σοβαρές αλλαγές. Αυτό θα πρέπει να είναι το κριτήριο της επάρκειας των εναλλακτικών στρατηγικών. Ενδεικτική της ανάγκης να γίνουν πολλά βήματα ακόμη, μέχρι να φτάσουμε σε αυτό το σημείο, είναι η εξηγήσιμη, αλλά παρόλα αυτά αξιοσημείωτη, μεγάλη συνάφεια στους αφετηριακούς στόχους των υφιστάμενων σχεδιασμών και αυτών που περιέχονται σε πολλά εναλλακτικά σχέδια, όπως η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, η διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος, η βέλτιστη αξιοποίηση του εγχώριου δυναμικού, η προστασία του έλληνα καταναλωτή, η προστασία του περιβάλλοντος και η μείωση των εκπομπών αέριων ρύπων, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, η προστασία της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής βιομηχανίας, η βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας κ.λπ. Η εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι είτε ότι δεν πάμε μέχρι την «καρδιά» του προβλήματος, είτε πάμε αλλά δεν μεταφράζουμε τις διαπιστώσεις σε πολιτικές προτάσεις, είτε ακόμη ακόμη τα κάνουμε όλα αυτά, αλλά τα κρατάμε χαμηλά στην ατζέντα και, για διάφορους λόγους, δεν τα πολυφωνάζουμε.

Ποιο είναι το προνομιακό πεδίο παρέμβασης Θεωρώ ότι το εύρος του ζητήματος της ενέργειας και οι υπάρχοντες συσχετισμοί μας υπαγορεύουν να εστιάσουμε την προσοχή και το μεγαλύτερο μέρος των δράσεών μας, εκεί που αυτές είναι εφικτές και, ταυτόχρονα, μπορούν να προκαλέσουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Το να περιοριστούμε στην κριτική των ανισορροπιών και του εκμεταλλευτικούκερδοσκοπικού χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος ενέργειας φαντάζει πολύ γενικόλογο και, σε συνδυασμό με το διαμορφωμένο συσχετισμό δυνάμεων, αναποτελεσματικό σαν βασική επιλογή. Από την άλλη,

13

οι τοπικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες έχουν περιορισμένη εμβέλεια και, δύσκολα, μπορούν, από μόνες τους, να προκαλέσουν αλλαγές μεγάλης κλίμακας. Από τα πράγματα, οδηγούμαστε στο να αντιμετωπίσουμε το εθνικό επίπεδο, σαν το πλέον προνομιακό πεδίο παρέμβασης και εφαρμογής εναλλακτικών στρατηγικών στον τομέα της ενέργειας. Χωρίς να κλείνουμε τα μάτια μας στο τι γίνεται στο διεθνή περίγυρο και έχοντας πλήρη συνείδηση ότι περιθώρια πλήρους αυτονομίας στη χάραξη της ενεργειακής πολιτικής δεν υπάρχουν.

Βασικές προϋποθέσεις άσκησης εθνικής ενεργειακής πολιτικής Η ευρύτερη αριστερά και τα κινήματα οφείλουν να πιέζουν για τις αναγκαίες αλλαγές, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Δεν είναι μυστικό, ωστόσο, ότι αυτός ο αγώνας θα δοθεί με πολύ καλύτερους όρους αν υπάρξουν σημαντικές ανακατατάξεις στο πολιτικό σκηνικό, τέτοιες που να ευνοούν ριζοσπαστικές αλλαγές στην κοινωνία και στη σφαίρα της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της ενέργειας. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, υπάρχουν κάποιες βασικές προϋποθέσεις για την άσκηση εθνικής ενεργειακής πολιτικής, σε όφελος της κοινωνίας, τις οποίες εντελώς επιγραμματικά αναφέρω: 1. Χρειάζεται να ανακτηθούν βασικά εργαλεία άσκησης ενεργειακής πολιτικής, όπως ο δημόσιος χαρακτήρας των βασικών υποδομών ενέργειας και η ριζική αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου. Η ανάκτηση των εργαλείων, που προαναφέρθηκαν, θα αποτελέσει βασικό πεδίο συγκρούσεων με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και θα επανακαθορίσει τις σχέσεις της χώρας μας με την ΕΕ, πράγμα για το οποίο χρειάζεται να υπάρχει πρόβλεψη και προετοιμασία.

2. Το περιεχόμενο της παραγωγικής ανασυγκρότησης ή της οικονομικής ανόρθωσης ή όπως αλλιώς την ονομάσουμε να είναι συμβατό με μια νέα εναλλακτική αντίληψη για τα ζητήματα της ενέργειας.

3. Χ ρειάζεται να αλλάξουμε τις πρακτικές διαχείρισης των εγχώριων ενεργειακών πόρων (του λιγνίτη και, ενδεχομένως στο μέλλον, κάποιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων). Δηλαδή, να αντιμετωπιστούν σαν οικουμενικός πόρος, με λελογισμένη χρήση και με διασφάλιση της περιβαλλοντικής ασφάλειας, σε όλα τα στάδια της ανάκτησης και της χρήσης τους.

Η συγκρότηση του αναγκαίου μετώπου και η ενιαιοποίηση των προσανατολισμών Ο τομέας της ενέργειας έχει κεντρική θέση στην οικονομία και στους όρους της κα-

θημερινής διαβίωσης των πολιτών. Ο αντίκτυπος των όποιων αλλαγών είναι άμεσος και, μερικές φορές, βιώνεται με επώδυνο τρόπο (π.χ. το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας). Είναι ευνόητο ότι αλλαγές μεγαλύτερης κλίμακας και προς μια άλλη κατεύθυνση θα ενεργοποιήσουν αντίρροπες δυνάμεις και συντηρητικά αντανακλαστικά. Η ρεαλιστική εκτίμηση των αναμενόμενων αντιστάσεων και η συγκρότηση ενός πλατιού μετώπου, που θα στηρίξει τις όποιες αλλαγές, είναι «εκ των ουκ άνευ». Συγκρότηση ισχυρού μετώπου, όμως, προϋποθέτει την ύπαρξη συγκλίσεων και την ενιαιοποίηση προσανατολισμών σε βασικά ζητήματα ενεργειακής πολιτικής. Ως προς αυτή την παράμετρο η κατάσταση που υπάρχει δεν επιτρέπει αισιοδοξία. Οι πιθανές συνστώσες ενός τέτοιου μετώπου (τα κόμματα της αριστεράς και της οικολογίας, οι κινήσεις των πολιτών, οι εργαζόμενοι στους μεγάλους τομείς της ενέργειας και τα συνδικάτα τους, οι μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, ο ακαδημαϊκός χώρος κ.ά.) φαίνεται να βαδίζουν το δικό τους μοναχικό δρόμο. Οι επιμέρους συγκλίσεις, συνήθως, δεν είναι προϊόν συνεννόησης και συνειδητής προσπάθειας. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και τα τεράστια ελλείμματα στο επίπεδο των επεξεργασιών, καθώς και τις μεγάλες αντιφάσεις που διατρέχουν το εσωτερικό των παραπάνω συγκροτήσεων. Με τα σημερινά δεδομένα, ο λόγος της αριστεράς δεν ακούγεται πειστικός, οι διεκδικήσεις των επιμέρους κινημάτων δεν έχουν το απαραίτητο βάθος και η συγκρότηση ενός ευρύτερου μπλοκ δυνάμεων εξακολουθεί να είναι ζητούμενη. Αν υπάρχει η βούληση να αλλάξουμε αυτά τα δεδομένα, δεν έχουμε άλλο δρόμο από το να ανοίξουμε τη συζήτηση για τα πιο βασικά από τα επίδικα ζητήματα, όπως: • Ο δημόσιος χαρακτήρας των βασικών υποδομών, τα όρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, το αναγκαίο νέο περιεχόμενο του ρυθμιστικού πλαισίου.

• Το περιεχόμενο της ανασυγκρότησης της οικονομίας στη μεταμνημονιακή περίοδο.

• Οι πολιτικές προϋποθέσεις και οι στόχοι για την υλοποίηση των παραπάνω.

• Η αναθεώρηση (και με κοινωνικά - πε-

ριβαλλοντικά κριτήρια) της αντίληψης περί «εθνικών καυσίμων» (λιγνίτη και υδρογονανθράκων).

• Η οικονομικότητα των ενεργειακών επιλογών, συμπεριλαμβανομένης μιας πειστικής ανάλυσης του πραγματικού κόστους τους, σε συνδυασμό με το ενδεχόμενο της επιλογής της λιγότερο οικονομικής λύσης, εξαιτίας άλλων προτεραιοτήτων.

• Η ρεαλιστική αποτίμηση της επιλογής η χώρα μας να μετατραπεί σε πεδίο διέλευσης διεθνικών δικτύων ενέργειας (π.χ. ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου και πετρελαίου) και της θεωρίας «Ελλάδα: διεθνής ενεργειακός κόμβος».

• Οι δραστηριότητες διύλισης πετρελαίου και η χρήση του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή και στην τελική κατανάλωση.

• Τα δίκτυα μεταφοράς ενέργειας και η σκοπιμότητα της ηλεκτρικής διασύνδεσης των νησιών.

• Οι δυνατότητες, τα όρια και οι προϋποθέσεις της αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας.

• Η αυτοδιοίκηση και συνεταιριστικά σχήματα πολιτών σαν φορείς ενεργειακών δραστηριοτήτων.

• Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέμα της κλιματικής αλλαγής και, κυρίως, οι πολιτικές για την αποτροπή της (σύστημα μείωσης εκπομπών ρύπων, εμπόριο ρύπων, στόχοι για ΑΠΕ κ.λπ.).

• Πολιτικές για τη διείσδυση των ΑΠΕ, όροι και προϋποθέσεις. Αν πρέπει να κλείσω με κάτι αισιόδοξο, θα έλεγα ότι προσδοκώ το συνέδριο, να δώσει μια νέα ώθηση για την πύκνωση πρωτοβουλιών διαλόγου και, κυρίως, να συνεισφέρει στη διαμόρφωση μιας ατζέντας συζήτησης σε βάθος. Είναι ελπιδοφόρο γεγονός το ότι μια γενιά νέων ανθρώπων, με ακαδημαϊκά προσόντα και ενδιαφέροντα και με ριζοσπαστικό προσανατολισμό έχει μπει με ζέση και χωρίς προκαταλήψεις σε αυτήν την «περιπέτεια». ΤΑΣΟΣ ΚΕΦΑΛΑΣ Σύνοψη παρέμβασης στην εναρκτήρια εκδήλωση του συνεδρίου «Ανισορροπίες ισχύος».



O

14

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ και ανενεργή δημοκρατία Αναφερόμενοι στη δημοκρατία, διαπιστώνουμε το δραματικό έλλειμμα της από την καπιταλιστική κοινωνική και οικονομική οργάνωση που επιτείνεται σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Ζωτικές αποφάσεις λαμβάνονται σε κέντρα λήψης αποφάσεων ερήμην των πολιτών, οξύνοντας σε ακραίο βαθμό τις ανισότητες. Αναφερόμενοι στην ενέργεια, διαπιστώνουμε ένα εξαιρετικά παγκοσμιοποιημένο, συγκεντρωμένο και μονοπωλιακά ελεγχόμενο τομέα της οικονομίας. Η ενέργεια, από μέσο παραγωγής μετατρέπεται σε προϊόν. Τα συμφέροντα και οι ανταγωνισμοί οδηγούν σε συγκρούσεις σε όλο τον πλανήτη. Μέσα σε πλαίσια σκληρού ανταγωνισμού, αποτελεί κατεξοχήν τομέα που ευθύνεται για βίαιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, αρπαγή γης (land grabbing) και αρπαγή ενέργειας (energy grabbing). Με τέτοιους όρους, η ενεργειακή δημοκρατία αποτελεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα, που προϋποθέτει τη δυνατότητα άσκησης δημοκρατικού κοινωνικού ελέγχου και καθορισμού των όρων παραγωγής και χρήσης της ενέργειας και δεν μπορεί παρά να διεκδικηθεί για το σύνολο της κοινωνίας. Όσοι ταυτίζουν την ενεργειακή δημοκρατία με την αποκέντρωση της διαχείρισης της ενέργειας στην αυτοδιοίκηση και τη συνεταιριστική οργάνωση, οφείλουν απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα: 1. «Ποια αυτοδιοίκηση» και «ποιοι συνεταιρισμοί»; Σε ποια πολιτικά πλαίσια, αφού σήμερα λειτουργούν σε πλαίσιο ανταγωνισμού, όμοιο με αυτό του ιδιωτικού τομέα, αλλά και με διαφορές από χώρα σε χώρα, διαφορές που δεν επιτρέπουν να απαντούμε με τον ίδιο τρόπο σε ανόμοιες καταστάσεις. Γι’ αυτό, κρίνουμε αναγκαίο, να θεωρούμε τα κοινωνικά προαπαιτούμενα, εξίσου σημαντικά διερεύνησης και ανάλυσης, όσο και τις προτάσεις. Στην Κρήτη, τα έργα «ΑΠΕ» που εμφανίστηκαν ως έργα «λαϊκής βάσης», δεν διαφέρουν ποιοτικά ή ποσοτικά από τις ιδιωτικές επενδύσεις.

2. Η θεώρηση αυτή οδηγεί σε λειτουργία πολλών αυτόνομων αποκεντρωμένων ενεργειακών συστημάτων σε κάθε χώρα; Όμως: α) Πόσο συμφέρει την κοινωνία ένα τέτοιο πρότυπο σε συνθήκες ιδιωτικοποίησης της ενέργειας; Ποιος θα διασφαλίσει τις προτεραιότητες σε σχέση με τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες; Ποιος θα διασφαλίσει τον καθε πολίτη από την ενεργειακή φτώχεια; β) Πώς θα γίνει η μετάβαση σ’ ένα τέτοιο πρότυπο, όταν ο πολιτικός σχεδιασμός σήμερα βασίζεται στην κεντρική διαχείριση της ενέργειας, σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο; Όταν ευρωπαϊκές οδηγίες, διευρωπαϊκά δίκτυα και αγωγοί, δημιουργούν ένα δίκτυο αλληλεξαρτήσεων και κατανομές ρόλων, που εξαρτάται από υπερεθνικά κέντρα, και χαρακτηρίζεται από δημοκρατικό έλλειμμα στη λήψη των αποφάσεων; Δεν είναι τυχαίο ότι η Ε.Ε. εγκαλείται από τον ΟΗΕ για μη τήρηση της συνθήκης του Άαρχους για την ενημέρωση και συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη λήψη των αποφάσεων .

Η ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό Η αντιμετώπισή μας για ζωτικά αγαθά, όπως η ενέργεια,

θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την προσέγγιση του Ντέιβιντ Χάρβεϋ που ζητά «να εξετάσουμε τη διάκριση μεταξύ της χρήσης και της ανταλλακτικής αξίας» τους. Η ενέργεια δεν μπορεί παρά να προσεγγιστεί με όρους δημοσίου συμφέροντος. Οι μονάδες που συνδέονται με την εξόρυξη –κι αυτό αφορά και στις μονάδες ΑΠΕ, που κατασκευάζονται από ενεργοβόρα υλικά, μέταλλα και σπάνιες γαίες– έχουν πολύ μεγάλα κόστη και γι’ αυτό δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο ελεύθερης αγοράς, με τη σπατάλη πόρων, που αυτή συνεπάγεται. Το ίδιο ισχύει για τα δίκτυα ενέργειας, που ιδιωτικοποιούνται. Ο ενεργειακός τομέας, δεν μπορεί παρά να αποτελεί παράγοντα ένος σχεδιασμού, που θα περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες, οριοθετημένες από τη συμβατότητά τους με το φυσικό περιβάλλον. Ο ενεργειακός σχεδιασμός δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει και να αξιολογεί όλες τις πηγές και μορφές ενέργειας. Όμως, αντί ολιστικής θεώρησης, αντιπαλότητες και ιδεολογικά μονοσήμαντες προσεγγίσεις οδήγησαν πολίτες και ειδικούς σε τραγελαφικές θεωρήσεις. Η θεώρηση για απεξάρτηση από ορυκτά και εισαγόμενα καύσιμα υποβαθμίζει το γεγονός ότι το φυσικό αέριο είναι και ορυκτό και εισαγόμενο, η σχέση εξάρτησης των μη σταθερών από τις σταθερές πηγές ενέργειας αποσιωπάται, ο περιορισμός κατά ακόμα και 100% των εκπομπών ρύπων –που περιλαμβάνει την πυρηνική ενέργεια– συγχέεται με «οραματικό στόχο» παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ σε ποσοστό 100% και η ιδέα αξιοποίησης των ΑΠΕ έχει μετατραπεί σε «πράσινη ανάπτυξη». Το επίκαιρο πλαστό και εκβιαστικό δίλημμα «ποιος είναι υπέρ και ποιος κατά των ΑΠΕ», βασίζεται στην παραδοχή ότι οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις ΑΠΕ αποτελούν τη βέλτιστη εφαρμογή εκμετάλλευσης Ανανεώσιμων Πη-

γών Ενέργειας! Επιλέον, εμφανίζονται ξαφνικά προοπτικές για εξόρυξη υδρογονανθράκων, τώρα και σχιστολιθικού αέριου, δημιουργώντας μια πλαστή και πολιτικά επικίνδυνη ευφορία ότι το νέο Eldorado θα επιτρέψει ανάκαμψη της οικονομίας και διατήρηση του καταναλωτικού μοντέλου. Η καλλιέργεια αυτής της αυταπάτης, θέτει σε δεύτερη μοίρα την εξοικονόμηση ενέργειας. Προκειμένου να προσαρμοστεί η πραγματικότητα στο όραμα των ΑΠΕ, αλλά και να λυθεί «εδώ και τώρα» το πρόβλημα της αποθήκευσης ενέργειας, βιώνουμε υποχωρήσεις και επινοήσεις, όπως: α) Αποδοχή του μοντέλου ανάπτυξης των ΑΠΕ, που εφαρμόζει την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, με μοναδικό κριτήριο τη μεγιστοποίηση των κερδών, με υποχωρήσεις σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος. Ειδικά στις ΑΠΕ, οι «επιταχύνσεις» και οι «απαλλαγές από γραφειοκρατικές διαδικασίες» ξεκίνησαν από το 2001 με την τροποποίηση του δασικού νόμου (Ν. 2941/2001). β) Ένταξη υδροηλεκτρικών και υβριδικών σταθμών στις ΑΠΕ Αγνοώντας τις σωρευτικές επιπτώσεις των φραγμάτων, πολλοί δέχονται πρόθυμα ως ΑΠΕ την ενέργεια από μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς, ή και από αντλησιοταμιευτικούς σταθμούς, που τροφοδοτούνται από γεωτρήσεις. Στην Κρήτη προωθούνται πάνω από 18 τέτοια σχέδια, στη συντριπτική πλειοψηφία τους από τη γαλλική EDF, την εταιρεία με τη μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ ηλεκτροπαραγωγής παγκόσμια από πυρηνικούς και υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Η ανησυχία είναι μεγάλη και για την προοπτική ιδιωτικοποίησης των υδατικών πόρων. γ) Ένταξη των ηλιοθερμικών σταθμών στις ΑΠΕ Πρόκειται για κατεξοχήν βιομηχανικές εγκαταστάσεις για τις οποίες απαιτούνται πολύ σημαντικές εκτάσεις γης και ποσότητες νερού, ενώ οι νέας τεχνολογίας –με διαθερμικό έλαιο και αποθήκευση ενέργειας με χρήση αλάτων– εντάσσονται στην οδηγία Σεβέζο για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης από βιομηχανικές δραστηριότητες. Στην Κρήτη προωθούνται πολύ μεγάλες μονάδες –οι 5 στο Δήμο Σητείας– με συνολική ισχύ που υπερβαίνει το στόχο για ολόκληρη τη χώρα μέχρι το 2020 (250 MW). δ) Ένταξη της καύσης απορριμμάτων στις ΑΠΕ Έξω από κάθε λογική, σε αντίθεση με την αρχή της πρόληψης και ενώ η παραγωγή ενέργειας από καύση απορριμμάτων είναι μηδαμινή, με το Ν. 3851/2010 βαφτίζεται ως ΑΠΕ και επιδοτείται η ενέργεια που παράγεται από την καύση.

Η περίπτωση της Κρήτης Η Κρήτη ως νησιώτικο αυτόνομο σύστημα, αποτέλεσε πεδίο εφαρμογών για μεγιστοποίηση διείσδυσης των ΑΠΕ. Σήμερα είναι εγκατεστημένες μονάδες αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών, ισχύος 258 MW, με συμμετοχή στην ηλεκτροπαραγωγή 18%. Όμως η δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στις στέγες δόθηκε μόλις το 2010 . Παρολ’ αυτά το «επενδυτικό ενδιαφέρον» στην Κρήτη είναι για έργα περίπου 6.500 MW!

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Επειδή το Σύστημα της Κρήτης χαρακτηρίζεται κορεσμένο, όλα αυτά τα έργα υπόσχονται διασύνδεση μέσω καλωδίων είτε αποθήκευση ενέργειας (υβριδικά, ηλιοθερμικά). Στην Κρήτη δεν υπάρχουν περιοχές αποκλεισμού για προστασία φυσικού περιβάλλοντος, εκτός του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς και του φοινικόδασους στο Βάι. Όλα τα έργα ανταγωνίζονται τη γεωργική γη, τα βοσκοτόπια, το τοπίο, αγροτικό και φυσικό, για τα οποία δεν εκπονήθηκαν ποτέ Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια. Η σύγκριση των Χωροταξικών Πλαισίων Τουρισμού και ΑΠΕ, αποτελεί δείγμα πρόκλησης συγκρούσεων χρήσεων γης, επειδή κάθε τομεακή πολιτική «θέλει» όλο το χώρο για τον εαυτό της, με στόχο και αποτέλεσμα μια πολιτική «μη σχεδιασμού».

Συμπεράσματα Σήμερα στη χώρα υπάρχουν μονάδες ενέργειας για ζήτηση πολύ μεγαλύτερη από αυτή που υπάρχει, ενώ ο στόχος για εξοικονόμηση ενέργειας έχει εκπληρωθεί λόγω κρίσης! Σε τέτοιες συνθήκες, είναι απαράδεκτο να διοχετεύονται πόροι σε νέες μονάδες ενέργειας, ανθρακικές, φυσικού αερίου ή βιομηχανικές ΑΠΕ. Εφόσον οι «ενεργειακοί παίκτες» εκμεταλλεύονται την κρίση για να καθορίσουν τη μελλοντική θέση τους, η κοινωνία επιβάλλεται να απαιτήσει επιτακτικά και οργανωμένα τους όρους εκπόνησης ενός σχεδιασμού, που θα διασφαλίζει οικονομία σε φυσικούς και οικονομικούς πόρους, για την ίδια και όχι για τους δείκτες της ανάπτυξης και βέβαια, τη δημοκρατία για συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Στο σχεδιασμό της ενέργειας, είναι αναγκαίο:  Ν α διακρίνουμε τα επίπεδα, παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό.  Να διακρίνουμε τους στόχους σε βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους, για να μη μετρέπονται κάποια οράματα σε συγκυριακές «ευκαιρίες» εκμετάλλευσης της κρίσης.  Να εξασφαλίσουμε το δημόσιο χαρακτήρα της ενέργειας, στα πλαίσια μιας κοινωνικά δίκαιης παραγωγικής ανασυγκρότησης, με κεντρική θεώρηση ότι η ενέργεια είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα.  Να προκαθορίσουμε το παραγωγικό πρότυπο και στη συνέχεια το ενεργειακό πρότυπο που θα το υπηρετεί.  Να προτάξουμε την εξοικονόμηση ενέργειας και την εξοικονόμηση των πόρων και να προστατεύσουμε, κατά προτεραιότητα, τη γη και το νερό.  Να σχεδιάσουμε ένα ενεργειακό πρότυπο που θα εξασφαλίζει ενεργειακή ασφάλεια και αυτάρκεια που να αντέχει σε απρόβλεπτες καταστάσεις, ανεξάρτητα από συνεργασίες και ανταλλαγές. Πολύ μεγάλη βοήθεια μπορούν να προσφέρουν επιστήμονες που προσπαθούν να φέρουν την ενέργεια στα μέτρα και τον έλεγχο των ανθρώπων, εφόσον προαχθεί η ανεξάρτητη ακαδημαϊκή έρευνα. Ειδικά για τις ΑΠΕ, ο ενεργειακός σχεδιασμός θα μπορούσε και θα έπρεπε:  Να αποκλείσει εκχώρηση αέρα και ήλιου –πακέτο με μεγάλες εκτάσεις γης, κύρια δασικής– στη διεθνοποιημένη αγορά ενέργειας, με επαχθείς όρους έναντι χρέους και μάλιστα στό όνομα του περιβάλλοντος.  Να μην υποκύψει στον εκβιασμό της «εδώ και τώρα» αποθήκευσης ενέργειας, υιοθετώντας κοστοβόρες (οικονομικά και περιβαλλοντικά) λύσεις.  Να «μετρήσει» κατά προτεραιότητα ένα πρότυπο αποκεντρωμένης διαχείρισης, που θα συνδέει τις ΑΠΕ με τις παραγωγικές δραστηριότητες στα πλαίσια της αυτοπαραγωγής, θα οδηγεί τις μονάδες στο δομημένο χώρο και στα υφιστάμενα δίκτυα, αναιρώντας την ανάγκη διάνοιξης νέων δρόμων και εγκατάστασης νέων δικτύων.  Να μελετήσει τον κύκλο ζωής του τεχνολογικού εξοπλισμού και τη σχέση εξάρτησης των ΑΠΕ με τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια, αποκλείοντας το ενδεχόμενο να συνεχίσουν να αναπτύσσονται, για να υποστηρίζουν –ως μονάδες βάσης– μια αέναη ανάπτυξη βιομηχανικών εγκαταστάσεων ενέργειας. Από ένα τέτοιο σχεδιασμό, για την κοινωνία και τη χώρα και όχι για τους δείκτες της «πράσινης ανάπτυξης», είναι βέβαιο ότι θα προέκυπτε ανατροπή του συνόλου της πολιτικής και της νομοθεσίας που ισχύει σήμερα. ΚωστΗς ΔαμιανΑκης ΒΑννα ΣφακιανΑκη Μέλη του Παγκρήτιου δικτύου αγώνα κατά των βιομηχανικών ΑΠΕ

15

Re:Think Project! Η συνοικιακή κομποστοποίηση γίνεται πραγματικότητα στην Καλαμάτα

Ένα πρότυπο πρόγραμμα συνοικιακής κομποστοποίησης βρίσκεται σε εξέλιξη στην Καλαμάτα από το 2011. Πρόκειται για το πρωτότυπο δίκτυο συνοικιακής κομποστοποίησης που υλοποιείται από την ομάδα RE:THINK PROJECT. Το πρόγραμμα πραγματοποιέιται σε συνεργασία με το Δήμο Καλαμάτας και αποτελεί μοναδική και καινοτόμο πανελλαδικά προσπάθεια. Οι συνοικιακοί κομποστοποιητές αποτελούν ένα περιβαλλοντικό και κοινωνικό πείραμα προκειμένου να μπορέσει ο καθημερινός άνθρωπος να συνεργαστεί και να διαχειριστεί τα οργανικά του σκουπίδια, χωρἰς κόστος και παράγοντας υψηλἠς ποιότητας κομπόστ. Οι συνοικιακοί κομποστοποιητές «υιοθετούνται», ΔΩΡΕΑΝ, από ομάδες ανθρώπων ή φορείς που έχουν αποφασίσει ότι θα τους λειτουργούν και θα τους επιμελούνται οι ίδιοι, παίρνοντας το τελικο παραγόμενο compost. Η ομάδα του Re:Think αναλαμβάνει να κάνει ενημερωτικά εργαστήρια σωστής χρήσης του κομποστοποιητή, ενώ ο αγροτικός οργανισμός ΕΛΓΩ-ΔΗΜΗΤΡΑ αναλαμβάνει την επιστημονική επιμέλεια του παραγόμενου compost. Τα αποτελέσματα είναι ήδη πολύ σημαντικά: στις συνοικίες όπου εφαρμόστηκε το πρόγραμμα έχει επιτευχθεί μείωση των παραγόμενων οργανικών υπολειμμάτων κατά 50%, ενώ σύμφωνα με τους υπεύθυνους του RE:THINK PROJECT, η πλήρης ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος συνοικιακής κομποστοποίησης θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση των συνολικών οργανικών υπολειμμάτων στο 10% των σημερινών, μειώνοντας έτσι εντυπωσιακά τον όγκο των σύμμεικτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΥ ή άλλη μονάδα επεξεργασίας. Το εγχείρημα είναι μη κερδοσκοπικό και αποτελεί μια κοινωνική πρόταση αυτοδιαχείρισης που εμπλέκει τους ίδιους τους πολίτες στη διαδικασία υλοποίησης, ελέγχου και διαχείρισης του προγράμματος. Μπορεί εύκολα να υλοποιηθεί σε περιοχές που υπάρχουν χώροι πρασίνου και ομάδες πολιτών που ενδιαφέρονται να ζήσουν με αξιοπρέπεια, χωρίς πρόσθετα δημοτικά τέλη ή αλλη οικονομική επιβάρυνση. Αυτό που χρειάζεται βεβαίως είναι πολιτική βούληση από τις αυτοδιοικητικές αρχές και σωστή ενημέρωση των πολιτών. Αναγνωρίζοντας αυτή την ανάγκη πληροφόρησης και ενημέρωσης, το RE:THINK PROJECT πραγματοποιεί πρακτικά εκπαιδευτικά σεμινάρια που έχουν ως στόχο να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες (και κυρίως τις νεότερες γενιές) στο τι σημαίνει και ποια είναι τα οφέλη της κομποστοποίησης και βεβαίως να τους εξοικειώσει με τη διαδικασία. Η συνοικιακή κομποστοποίηση, σε συνδυασμό με τα εργαστήρια της ομάδας πάνω σε τεχνικές επανἀχρησης και δημιουργικής ανακύκλωσης, ενισχύει τη λογική της ολοκληρωμένης διαχείρισης των απποοριμάτων προς όφελος των ίδιων των πολιτών. Σε μια περίοδο απαξίωσης του δημόσιου συμφέροντος και των συλλογικών πρωτοβουλιών, εγχειρήματα όπως αυτό του Re:THINK στην Καλαμάτα αποδεικνύουν ότι ένας εναλλακτικός τρόπος διαχείρισης των απορριμμάτων με αυτοδιαχειριστικά χαρακτηριστικά είναι υπαρκτός. ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ



16 Είναι ευθύνη της πολιτείας (ελληνικής και ευρωπαϊκής) να δίνει θεσμική διέξοδο στη βούληση της κοινωνίας. Αν δεν μπορεί να την επιτελέσει, έχουμε μια οντολογική κρίση ως πολιτική κοινωνία, πολύ πιο καταστροφική από την πολυδιαφημιζόμενη οικονομική.

Ανώφελες ημερήσιες πτήσεις πάνω από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ολιγόωρες συναντήσεις με ομολόγους ισχυρούς με επεξεργασμένες ατζέντες δεν αφήνουν ίσως στο αγχωμένο κυβερνητικό επιτελείο την παραμικρή δυνατότητα να απολαύσει, αυτό που μετ’ επιτάσεως προσδοκεί, δηλαδή την ευρωπαϊκή «ολοκλήρωση», ούτε όταν πίνει τον νεσπρέσσο του στις Βρυξέλλες. Η υπόσχεση για τη γη της ευρωπαϊκής επαγγελίας μετά από μια ζωή στην κόλαση του ευρωπαϊκού status quo δεν είναι μόνο η αφήγηση για τους πολλούς αλλά αποτελεί δυστυχώς και προσωπική τους προσκόλληση. Θα ήταν όμορφο να ήμασταν «ολοκληρωμένοι» ευρωπαϊκά, τουλάχιστον για τον τομέα των υδάτων. Σε αυτή την περίπτωση όπως ύστερα από τον αγώνα των πολιτών στο Βερολίνο, θα διώχναμε τους επίδοξους διαχειριστές του κερδοφόρου μονοπωλίου του νερού και θα αποκαλύπταμε ύστερα από τοπικό δημοψήφισμα τις μυστικές συμβάσεις εγγύησης μεγάλου κέρδους που θα είχε ίσως υπογράψει και κάποιος αντίστοιχος έλληνας αξιωματούχος του ΤΑΙΠΕΔ. Θα είχαμε για αντιδήμαρχο στην Αθήνα μια γυναίκα σαν την Anne LeStrat που επαναδημοτικοποίησε τις υπηρεσίες ύδρευσης στο Παρίσι και κατάφερε μείωση στα τιμολόγια. Θα ακολουθούσαμε το παράδειγμα της Βουδαπέστης, της Βρέστης, της Νίκαιας, της Γκρενομπλ και τόσων άλλων ευρωπαϊκών δήμων που επέστρεψαν στη δημόσια διαχείριση έχοντας βιώσει τις αρνητικές συνέπειες των ιδιωτικοποιήσεων και τις αθετημένες υποσχέσεις περί επενδύσεων των ιδιωτών παρόχων. Θα ήμασταν στη Θεσσαλονίκη όπως και στο Αμβούργο της Γερμανίας όπου το τοπικό κοινοβούλιο ψήφισε με νόμο ύστερα από τοπικό δημοψήφισμα, ότι η υπηρεσία του νερού έπρεπε να είναι σε δημόσια χέρια, αντί να περιμένουμε – απροσδιόριστο το πόσο – το προεδρικό διάταγμα για την εφαρμογή των ήδη ψηφισμένων από

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΔΑΤΩΝ

ένα χρονικό εθνικου επαρχιωτισμού εποχής Καλλικράτη τοπικών δημοψηφισμάτων. Θα ήμασταν προηγμένοι όπως οι Ολλανδοί (που εκτός από τα τεχνολογικά επιτεύγματα στον αγροδιατροφολογικό τομέα, εκ των οποίων παρεμπιπτόντως πολλά φέρνουν αηδία ή τρόμο, δεν παύουν όμως να είναι έτη φωτός μπροστά από την υπό ανάπτυξη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας), φροντίζουν για το δημόσιο χαρακτήρα του νερού από το 2004(!) όταν ψηφίστηκε νόμος που εμποδίζει οποιαδήποτε ιδιωτική εταιρεία από την παροχή υπηρεσιών πόσιμου νερού στο κοινό. Θα ένιωθε και το κυβερνητικό επιτελείο την «αύρα» του ευρωπαϊσμού χωρίς να πίνει το αντίστοιχο εμφιαλωμένο. Το γιατί η ιδιωτικοποίηση στο τομέα των υδάτων είναι αποτυχημένο μοντέλο πέρα από ιδεολογικές τοποθετήσεις το ξέρουν όλοι, ακόμη και η Παγκόσμια Τράπεζα αν και κάνει ό,τι μπορεί για να το ξαναδοκιμάζει μέχρι τελικής πτώσεως όπου το επιτρέπουν τα πολιτικά ήθη και τα οικονομικά έθιμα. Εκείνοι οι μοναχικοί που το «αγνοούν» εκτός από τους μετόχους των ιδιωτών παρόχων (που δυστυχώς πλέον είναι οι μεγάλες τράπεζες που ξεκίνησαν το σημερινό εφιάλτη με τις εταιρικές τους συμπεριφορές), εκείνοι λοιπόν που το αγνοούν, μερικοί τολμώ να υποθέσω κατά κυριολεξία, είναι οι έλληνες αξιωματούχοι. Ή μάλλον για να ακριβολογούμε το αγνοούν και οι δημοσιογράφοι κάποιων εκ των μίντια που οι ιδιοκτήτες τους τυχαίνει να είναι και υποψήφιοι αγοραστές του κερδοφόρου μονοπωλίου του οποίου χαίρουν εκπτώσεως τούτες τις αβέβαιες εποχές, εν αντιθέσει με τους άλλους, τους απλούς επικροτούντες επιχειρηματίες, που δεν μπορεί παρά να αναρωτιέται κανείς… δεν έχουν καταλάβει ότι η αύξηση του τιμολογίου του νερού θα επηρεάσει αλυσιδωτά όπως κάνει και το πετρέλαιο και τα δικά τους πλάνα; Στην περίπτωση των υδάτων η χώρα μας σαν ένα αποκλεισμένο χωριό που κάποια ασθένεια των κατοίκων το κρατά σε καραντίνα δεκαετιών, για μια ακόμη φορά «εκσυγχρονίζεται» με ακούρδιστο χρονολογικό καντράν και δήθεν υπό την πίεση των δανειστών. Δυστυχώς όμως ακόμη και στην τέχνη της επικοινωνίας ο επαρχιωτισμός είναι έκδηλος. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο μπορεί η κυβέρνηση να διαρρέει στα ελληνικά μίντια, ότι η τρόικα απαιτεί να ρυθμιστούν μεταξύ άλλων τα χρέη δημο-

σίου και ΟΤΑ προς ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ (η κυβέρνηση χρωστάει, η κυβέρνηση ρυθμίζει), ως προϋπόθεση για την εκταμίευση της επόμενης δόσης, έχει όμως την κακή τύχη να μη χρειάζονται πλέον τηλεγραφήματα ειδησεογραφικών πρακτορείων για να μάθουμε τι είπε ο Ολι Ρεν, που ούτε λίγο ούτε πολύ δέχτηκε να εξαιρεθούν οι υπηρεσίες ύδρευσης από το μνημόνιο, αν το ζητήσει η ελληνική κυβέρνηση! Και όχι βέβαια επειδή είναι ευαισθητοποιημένος για το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό. Απλά γιατί ούτε καν η ίδια η Κομισιόν δεν είναι μια εξουσία τόσο κοντόφθαλμη που να μη δεχθεί τα αποτελέσματα των ιδίων της των θεσμών. Σχεδόν δύο εκατομμύρια υπογραφές συγκέντρωσαν οι ευρωπαϊκές οργανώσεις και τα κινήματα πολιτών σε όλη την Ευρώπη προκειμένου να φέρουν το θέμα του νερού στο Ευρωκοινοβούλιο και να θεσμοθετηθεί σχετική νομοθεσία για προστασία του ανθρώπινου δικαιώματος για πρόσβαση σε νερό και υγιεινή αλλά και η προστασία του πόρου από την εμπορευματοποίησή του. Στη Γερμανία το θέμα πήρε τέτοιες διαστάσεις που ο Μπαρνιέ έντρομος απέσυρε τις υπηρεσίες ύδρευσης από την οδηγία για τις συμβάσεις παραχώρησης πράγμα που οδήγησε στην έκρηξη θυμού της Aquafed (Ένωση ιδιωτικών εταιριών υπηρεσιών ύδρευσης αποχέτευσης). Πριν να έχουμε καλά καλά λοιπόν την πρώτη επιτυχημένη Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών από τότε που θεσμοθετήθηκε, φανταστείτε

να έβγαινε η Κομισιόν και να την αγνοούσε επιδεικτικά ενώ ήδη βρίσκεται στο στόχαστρο ως αντιδημοκρατική γραφειοκρατική ελίτ εν μέσω αντιευρωπαϊστών, μισοτελειωμένων αστών και λοιπών δυστυχισμένων πολιτικά και οικονομικά υπάρξεων που τυχαίνει να κατοικούν στη χειμαζόμενη γηραιά ήπειρο… Οι γενικολογίες και οι λογικές πλάνες ήταν πάντα το καταφύγιο είτε των απληροφόρητων και των αστοιχείωτων, είτε των εχόντων συγκεκριμένη ατζέντα. Είναι όμως θλιβερό για ένα τόσο σοβαρό γεωστρατηγικής σημασίας ζήτημα (βλ. φράγματα και σχετικές διενέξεις μεταξύ Τουρκιας, Ιράκ Ιράν, αλλά και Αιγύπτου και Αιθιοπίας για το Νείλο) οι θυσιαζόμενοι εθνοσωτήρες να υποπίπτουν παραζαλισμένοι στην πρώτη ή τη δεύτερη περίπτωση. Πάντως, είναι ευθύνη της πολιτείας (ελληνικής και ευρωπαϊκής) να δίνει θεσμική διέξοδο στη βούληση της κοινωνίας. Αν δεν μπορεί να την επιτελέσει, έχουμε μια οντολογική κρίση ως πολιτική κοινωνία, πολύ πιο καταστροφική από την πολυδιαφημιζόμενη οικονομική. Αν σωθεί τουλάχιστον το νερό, ίσως σωθεί στο μέλλον κι η κοινωνία μας, που είναι δεμένη εδώ σε αυτή τη μικρή αλλά τρισδιάστατη κυματοφίλητη γωνιά του παγκοσμιοποιημένου επίπεδου χάρτη. ΜαρΙα ΚανελλοποΥλου

μέλος του SAVEGREEKWATER (πρωτοβουλία για τη μη ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ελλάδα).

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

17

μια πρωτοβουλία συνεργασίας για το ΝΕΡΟ Μια δυναμική Πρωτοβουλία με τίτλο «Συμμαχία για το νερό» φαίνεται να έχει καταφέρει, μέσα από την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών, πολιτικών και προβληματισμών και με τη συμμετοχή Ελλήνων και Γερμανών εμπειρογνωμόνων, να προσδιορίσει με αξιοπιστία τα κυριότερα ζητήματα διαχείρισης του αστικού νερού στη χώρα μας και να αναζητήσει εφαρμόσιμες λύσεις, κύρια στους άξονες των πολιτικών διαχείρισης, της επίλυσης τεχνικών προβλημάτων και της αξιοποίησης νέων τεχνολογιών και τέλος στα σημαντικά ζητήματα ενημέρωσης, διαβούλευσης και συμμετοχικών διαδικασιών των πολιτών-χρηστών. Επόμενο βήμα η ανάδειξη και σταδιακή εφαρμογή των προτεινόμενων μέτρων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Για το σκοπό αυτό συνεργάζονται τους τελευταίους μήνες οι κύριοι συντελεστές της Πρωτοβουλίας, το Δίκτυο Μεσόγειος SOS, το Δίκτυο Ελληνικών Πράσινων Πόλεων (ΔΕΠΠ) και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ στην Ελλάδα, ενώ την Πρωτοβουλία υποστηρίζουν θερμά τόσο επιμέρους Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) της χώρας όσο και η Ένωσή τους (ΕΔΕΥΑ). Επιστέγασμα των έως σήμερα δράσεων της Πρωτοβουλίας είναι η δημιουργία του «Οδηγού Καλών Πρακτικών» για τη βιώσιμη διαχείριση του αστικού νερού, ο οποίος έχει τη μορφή εύχρηστου εγχειριδίου και επιχειρεί να εισφέρει ουσιαστικά και αξιοποιήσιμα αποτελέσματα και να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τους Οργανισμούς Ύδρευσης της τοπικής αυτοδιοίκησης για μια δημόσια, ολοκληρωμένη, ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση του αστικού νερού. Περιλαμβάνει 4 βασικές ενότητες, οι οποίες αναφέρονται σε α) μεθοδολογίες επικοινωνιακής προσέγγισης των χρηστών, β) τεχνικές διαχείρισης, γ) χρηματοδοτικά εργαλεία και δ) πολιτικές διαχείρισης, πάντα με άξονα το αστικό νερό. Η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, και ειδικότερα της δημιουργίας του εν λόγω Οδηγού, προήλθε από το γεγονός ότι η διαχείριση των υδατικών πόρων για ύδρευση είναι περισσότερο από κάθε άλλη φορά προβληματική με πολλά, μεγάλα και σύνθετα προβλήματα. Ειδικότερα, η αλόγιστη χρήση και κατασπατάληση, η μόλυνση και ρύπανση έχουν σαν αποτέλεσμα τη συνεχή μείωση των διαθέσιμων

ποσοτήτων, την ποιοτική υποβάθμισή τους, την ανάγκη μεταφοράς υδατικών πόρων από μεγάλες αποστάσεις με μεγάλο περιβαλλοντικό αλλά και οικονομικό κόστος. Η έλλειψη πολλές φορές πολιτικής διαχείρισης και ολοκληρωμένου διαχειριστικού σχεδίου, οι διαρροές, η αντίληψη ότι «έχουμε πολύ και ανεξάντλητο νερό», η μη ορθή τιμολογιακή πολιτική, η εξάντληση υδατικών αποθεμάτων (νησιώτικη Ελλάδα), η εποχιακή κατανάλωση και τέλος η έλλειψη ενημέρωσης και συμμετοχικών διαδικασιών με τους πολίτες-χρήστες, είναι μερικά από τα προβλήματα που καθιστούν προβληματική τη διαχείριση της ύδρευσης στις πόλεις της Ελλάδας. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρήθηκε από τους συντελεστές της πρωτοβουλίας επιτακτική ανάγκη να επέμβουν άμεσα, σχεδιάζοντας και προωθώντας μια νέα αντίληψη στη βιώσιμη διαχείριση του αστικού νερού και μια νέα πολιτική και κουλτούρα στη χρήση του νερού ύδρευσης, η οποία κερδίζει συνεχώς νέους υποστηριχτές, τόσο σε θεσμικό – διοικητικό επίπεδο, όσο και στους πολίτες- χρήστες. Η έλλειψη ορθολογικού και κεντρικού σχεδιασμού στη διαχείριση των υδάτων στη χώρα μας και η μη δημιουργία του φορέα εκείνου που θα εκπονήσει ένα εθνικό σχέδιο διαχείρισης των υδάτων, που θα εξειδικεύεται σε κάθε υδατικό διαμέρισμα ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες και ταυτόχρονα θα ελέγχει την εφαρμογή του, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό ευθύνη της κεντρικής εξουσίας. Σε τοπικό επίπεδο, οι ΔΕΥΑ ανταποκρίνονται σε γενικές γραμμές στις θεσμικές τους υποχρεώσεις. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι περιοχές στις οποίες εντοπίζονται ζητήματα επάρκειας και ποιότητας νερού, ενώ υπολείπονται σημαντικά στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ορθολογικής χρήσης και διαχείρισης της ζήτησης αντί της προσφοράς. Πέραν των παραπάνω, βάσει του Νόμου Καλλικράτη, οι ΔΕΥΑ έχουν πλέον αρμοδιότητα για πολύ περισσότερους τ. Δήμους, οι οποίοι εκτείνονται συχνά σε αγροτικές περιοχές, όπου όμως δεν υπήρχαν αντίστοιχες υπηρεσίες, γεγονός που δυσχεραίνει το έργο τους. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις που επιχείρησαν να εναρμονίσουν την τιμολογιακή πολιτική σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς το απαραίτητο χρονικό περιθώριο μετάβασης που θα τους επέτρεπε να συγκεντρώσουν

τα απαραίτητα δεδομένα και να ενημερώσουν σχετικά τους πολίτες, συνάντησαν σθεναρές αντιθέσεις. Σημαντικές διαφοροποιήσεις εντοπίζονται και μεταξύ των ίδιων των ΔΕΥΑ, ανάλογα με την περιοχή και τη δυναμική και στελεχιακή υπόσταση της ίδιας της επιχείρησης. Κοινός τόπος όλων των συζητήσεων της Πρωτοβουλίας είναι ο δημόσιος χαρακτήρας του νερού, ως αναγκαίος όρος για την περιβαλλοντικά ορθή και κοινωνικά δίκαιη διαχείρισή του. Παράλληλα, και υπό το κράτος των δρομολογούμενων ιδιωτικοποιήσεων, επισημάνθηκε ότι η βιώσιμη διαχείριση του νερού δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να συνάδει με την ιδιωτικοποίησή του, καθώς οι ιδιωτικές επιχειρήσεις που λειτουργούν με κύριο στόχο το κέρδος και όχι την αειφορία του πόρου, δεν προωθούν πολιτικές και πρακτικές όπως τη μείωση της κατανάλωσης ή την αποκατάσταση διαρροών, που αντίκεινται τελικά στην κερδοφορία τους. Εκπρόσωποι ΔΕΥΑ και ΕΔΕΥΑ εξέφρασαν με επίταση τον προβληματισμό τους για την «επόμενη μέρα» σε θέματα χρηματοδότησης τη νέα προγραμματική περίοδο. Βασικό συμπέρασμα της πρωτοβουλίας είναι, επίσης, το κρίσιμο έλλειμμα ενημέρωσης των πολιτών για θέματα που άπτονται της διαχείρισης των υδατικών πόρων και κατ’ επέκταση συμμετοχικής κουλτούρας για τη λήψη σχετικών αποφάσεων. Κοινή διαπίστωση, τέλος, αποτελεί η αναγκαιότητα συνέχισης δυναμικών δράσεων και ανοιχτών πρωτοβουλιών, όπως η «Συμμαχία για το νερό», με χρηματοδότηση της ίδιας της πολιτείας. Η Συμμαχία αυτή, όπως έχει διαμορφωθεί, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία αποτελεσματικής Σύμπραξης μεταξύ Δημόσιων Φορέων, καθώς δόθηκε η δυνατότητα σε ελληνικούς και γερμανικούς δημόσιους/δημοτικούς φορείς να ανταλλάξουν εμπειρία

και τεχνογνωσία με ένα συστηματικό τρόπο και να πραγματοποιηθεί σύνθεση της αποσπασματικής πληροφορίας σε ένα εγχειρίδιο καλών πρακτικών. Είναι ενδεικτικό, ότι το συγκεκριμένο μοντέλο διαχείρισης, που αφορά ουσιαστικά στην εκπαίδευση και ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού των οργανισμών, στην τεχνική υποστήριξη, στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, αλλά και της συμμετοχής των χρηστών, καθώς και σε ζητήματα χρηματοδότησης, φαίνεται να κερδίζει ολοένα έδαφος στη Ευρώπη και διεθνώς. Βασικό πλεονέκτημα του μοντέλου αυτού είναι ότι κανένας από τους συμπράττοντες οργανισμούς δεν έχει ως στόχο το άμεσο ή έμμεσο κέρδος, αλλά τη βιώσιμη διαχείριση και ανάπτυξη του πόρου. Στην κατεύθυνση αυτή, το Δίκτυο Μεσόγειος SOS, που είναι και ο εμπνευστής της πρωτοβουλίας, αναγνωρίζοντας την ανάγκη ύπαρξης ενός στρατηγικού σχεδιασμού για τη διατήρηση και ανάπτυξη της καλής οικολογικής κατάστασης όλων των υδατικών σωμάτων της χώρας, από την πρώτη ημέρα ίδρυσής του, μέσα από εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, έρευνες, συνέδρια και ημερίδες, ειδικές εκδόσεις και περιοδικά, δημιουργία ειδικής ιστοσελίδας κ.λπ., προσπαθεί να ενημερώσει πολίτες και φορείς, για την ορθή και βιώσιμη διαχείριση του νερού. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η παράλληλη πρωτοβουλία «Ας συζητήσουμε για το νερό» (www.medsos.gr/platform) με τη δημιουργία πλατφόρμας διαβούλευσης στην οποία η οργάνωση καταθέτει τις προτάσεις της για το δημόσιο χαρακτήρα και τις πολιτικές διαχείρισης των υδατικών πόρων και καλεί τους ενδιαφερόμενους φορείς σε ανοιχτό διάλογο για το νερό. ΚΛΕΙΩ ΜΟΝΟΚΡΟΥΣΟΥ Υπεύθυνη Υδατικών Πόρων, Δίκτυο Μεσόγειος SOS



18

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

η πυρηνική βιομηχανία αντεπιτίθεται

νέα προϊόντα για νέες αγορές

«Τα χημικά της Συρίας αποτελούν αντιστάθμισμα στα πυρηνικά του Ισραήλ» δήλωνε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στους δημοσιογράφους στις 18 Σεπτεμβρίου, επανατοποθετώντας την πυρηνική ατζέντα στο τραπέζι του διαπραγματευτικού ταγκό ΗΠΑ - Ρωσίας για τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής. Η δήλωση θα μπορούσε να ικανοποιήσει τους αντιπυρηνικούς ακτιβιστές, ως υπενθύμιση της πάγιας πεποίθησης πως και μόνη η ύπαρξη πυρηνικών οπλοστασίων αποτελεί θρυαλλίδα για την παγκόσμια ασφάλεια. Είναι όμως αυτή η ερμηνεία της; Τις ίδιες ημέρες, ο Σίντζο Αμπε, πρωθυπουργός της Ιαπωνίας για τα επόμενα τρία χρόνια με απόλυτη πλειοψηφία στη Γερουσία, δημοσιοποιούσε την επιθυμία του να επανεκκινηθεί πλήρως η πυρηνική βιομηχανία της χώρας, διαλύοντας έτσι την ψευδαίσθηση περί αλλαγής πλεύσης μετά την τραγωδία εν εξελίξει στο έδαφός της. Το χρέος της Ιαπωνίας που σκαρφαλώνει στο 200% του ΑΕΠ (1 τρις γιεν, 7,7 τρις € ), εκτοπίζει σαφώς από τη δημόσια θέα τους 60.000 χιλιάδες άστεγους, τη δαπάνη άνω των 5 δις δολαρίων προκειμένου να καθαριστούν τα διαρρέοντα υλικά των τεσσάρων αντιδραστήρων της Φουκουσίμα και την αναμονή εξάπλωσης των ραδιενεργών υδάτων στα μακρινά παράλια του Όρεγκον, της Ουάσιγκτον και του Καναδά μέχρι τις αρχές του 2014. Η χώρα οφείλει να επανέλθει στην πυρηνική αγορά και να βρει μερικά δισεκατομμύρια γιέν από πελάτεςκυβερνήσεις πρόθυμες να «αναβαθμίσουν» τη διαπραγματευτική τους βαρύτητα και συγχρόνως να αποσπάσουν αντισταθμιστικές υποσχέσεις εμπορικού και διπλωματικού συνεταιρισμού στο απόλυτα περιπλεγμένο τοπίο της παγκόσμιας σκακιέρας. Αν οι τραγωδίες του Τσερνόμπιλ και της Φουκούσιμα κονιορτοποίησαν τα όποια περί ασφαλούς διαχείρισης της πυρηνικής ενέργειας επιχειρήματα, η πυρηνική βιομηχανία χρησιμοποιεί τώρα την παγκόσμια οικονο-

μική κρίση και την πολιτική ρευστότητα στις παραδοσιακές πετρελαιοπαραγωγές χώρες ως εφαλτήριο δριμύτερης επαναφοράς της. Υπ΄ αυτό το πρίσμα, η ανάθεση των Ολυμπιακών αγώνων του 2020 στο Τόκυο αποτελεί ισχυρό διαπιστευτήριο για την ασφαλή διαμονή σε μία χώρα όπου καθημερινά ανακαλύπτει τη βαθιά διάβρωση της γεωργικής παραγωγής, της αλιείας και –κυρίως– της υγείας του γενικού πληθυσμού της από τη ραδιενέργεια και τα τοξικά προϊόντα. Και μπορεί η υπόσχεση της διαβόητης Τepco να απομονώσει την περιοχή των αντιδραστήρων κατασκευάζοντας «τοίχο» 300 εκατομμυρίων δολαρίων να στερείται σοβαρότητας, η συντονισμένη προσπάθεια δια της Επιτροπής των «Αθανάτων» –με σαφή την ισχύ των πυρηνικών δυνάμεων– όμως παραμένει συγκεκριμένη: να αποκαταστήσει το βαθιά τραυματισμένο κύρος μιας χώρας της οποίας τόσο η ανάπτυξη όσο και η καταστροφή συνδέονται βαθύτατα με την πυρηνική ενέργεια. Με αυτό τον τρόπο, η παγκόσμια κοινή γνώμη θα μειώσει σημαντικά τις αντιστάσεις της σε σχέση με την πυρηνική βιομηχανία. Οι ευτυχισμένες στιγμές της πολιτικής, οικονομικής και αθλητικής αφρόκρεμας όχι μόνο θα αποτελέσουν επικοινωνιακό θρίαμβο για το λόμπυ αλλά θα φέρουν πιο κοντά στην ιαπωνική κυβέρνηση τα χρυσά συμβόλαια του προγράμματος της Ινδίας, η οποία επιθυμεί να ξεπεράσει το πενιχρό 3% της συμμετοχής πυρηνικών στο συνολικό ενεργειακό της μείγμα. Τα επίπεδα φτώχειας, αναλφαβητισμού και κοινωνικής εξαθλίωσης του πληθυσμού της μαζί με την ουσιαστική έλλειψη δημοκρατικών δομών, κάνουν την Ινδία (όπως και τον άσπονδο γείτονά της, το Πακιστάν) προνομιακό πελάτη. Οι μεταξύ τους εχθρικές σχέσεις αυξάνουν εξάλλου τον ανταγωνισμό όχι μόνο στο ενεργειακό αλλά –κυρίως– στο οπλικό επίπεδο. Οι πυρηνικές φιλίες έχουν φυσικά τα όριά τους! Η δήλωση του Πούτιν για παρά-

δειγμα, προέρχεται πολύ περισσότερο από την επιθυμία του να αναβαθμίσει τις σχέσεις της ρωσικής πυρηνικής βιομηχανίας με το Ιράν (η κυβέρνηση του οποίου ξεκαθάριζε σε όλους τους τόνους πως διψάει για ενέργεια και όχι για πυρηνικό οπλισμό) και δι’ αυτού με τις χώρες του αραβικού τόξου, τώρα που το κύμα της «αραβικής άνοιξης» απειλεί να ανακατέψει για καλά την τράπουλα στο πεδίο της κυριαρχίας στην περιοχή. Ανταγωνιστικό το σχέδιό του με αυτό της γαλλικής κυβέρνησης η οποία βλέπει την πυρηνική της ναυαρχίδα, την Areva, να χάνει έδαφος ως προς την άγρα νέων συμβολαίων, παρά το γεγονός ότι η εταιρία (η οποία είχε ως υπεργολάβος μερίδιο στην κατασκευή και τη διαχείριση των αντιδραστήρων της Φουκουσίμα) από τις πρώτες κιόλας μέρες της καταστροφής είχε με εσωτερικό της υπόμνημα διαμηνύσει στα στελέχη της πως σε καμία περίπτωση δεν θα δεχόταν ακύρωση, αναβολή η αναδιαπραγμάτευση συμβολαίων με τις χώρες πελάτες. Η ίδια εταιρία εξάλλου επείγεται να αναβαθμίσει τις σχέσεις της και με την καναδική κυβέρνηση ώστε να εξασφαλίσει το δικαίωμα εξόρυξης ουρανίου στο βόρειο τμήμα της χώρας, την περιοχή των αυτοχθόνων Ινουίτ. Μετά την εκμετάλλευση των αντίστοιχων κοιτασμάτων του Νίγηρα με τρόπο που δοξάζει την πλέον καθαρόαιμη αποικιακή παράδοση, σειρά έχουν άλλοι περιθωριοποιημένοι πληθυσμοί με πολύ μικρή πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Μοντέλο κλασικό και διαρκές στα πυρηνικά χρονικά: Νιγηριανοί, Ινουίτ, Αρβορίγινες στην Αυστραλία, Ρομά στο Μπέλενε της Βουλγαρίας. Εξορύξεις ουρανίου, εγκαταστάσεις εργοστασίων και εντα-

φιασμός τοξικών αποβλήτων με αντάλλαγμα θολές υποσχέσεις για μεροκάματα και ανάπτυξη της περιοχής. Η υπόσχεση μεταβάλλεται γρήγορα σε εφιάλτη και η περιοχή σε κρανίου τόπο, ωστόσο οι εταιρίες (και οι αντίστοιχες κυβερνήσεις) προλαβαίνουν να εξασφαλίσουν κέρδη ανυπολόγιστα από τα δυσθεώρητα ποσά των αντίστοιχων επενδύσεων. Σε αυτό το πόκερ για ανάλγητους παίχτες, η Ευρωπαϊκή Ένωση εγκαταλείπει τη μέχρι τώρα θέση του παρατηρητή απέναντι σε «ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος» για να υιοθετήσει αυτή του επικριτή ή εμψυχωτή κατά περίπτωση: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ενέργειας καταγγέλλει την ύπαρξη παρατημένων σοβιετικών υποβρυχίων στην Αρκτική, μπλοκάρει τις εισαγωγές φυσικού αερίου και τις εξαγωγές υλικών υπόπτων για χρήση σε πυρηνικές διαδικασίες στο Ιράν και αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό το πυρηνικό πρόγραμμα της Τουρκίας –όπου η Ρωσία υπόσχεται ανέγερση 23 πυρηνικών μονάδων με οροφές που θα θυμίζουν τεμένη(!) και προγράμματα μετεκπαίδευσης στις πυρηνικές διαδικασίες για τούρκους φοιτητές στα πανεπιστήμιά της– ξεθάβοντας την οδηγία της Euratom περί όρων ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Την ίδια στιγμή, η Commission δείχνει να διευκολύνει τη δημιουργία νέων αντιδραστήρων στην Ευρώπη, με υπέρμαχους της ιδέας τη Γαλλία, τη Βρετανία, τη Λιθουανία και την Τσεχία και τη διαφωνούσα Γερμανία να στερείται βέτο λόγω των κανόνων ανταγωνισμού. Οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις είναι απολύτως συνδεδεμένες με την εθνικότητα του κατασκευαστή. Οι οικονομίες των προνομιακών μελών πρέπει να

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ανακάμψουν εντός του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, με όποιο κόστος... Αν η επίκληση της πυρηνικής αναζωπύρωσης ως φάρμακο για την οικονομική αιμορραγία ακούγεται παράλογη, με δεδομένο –εκτός των άλλων– το κόστος κατασκευής των αντιδραστήρων (~7.000 $/Κιλοβάτ, χωρίς την επιβάρυνση καθυστέρησης του έργου που συνήθως διαρκεί 9,4 χρόνια), η αγορά προσαρμόζεται, παρουσιάζοντας νέα προϊόντα. Τα « πυρηνικά των φτωχών», με αρχικό κόστος κατασκευής 2.000$/Κιλοβάτ που επιτυγχάνεται κυρίως με δραστική περικοπή των περιβαλλοντικών μελετών και των συστημάτων ασφαλείας, απευθύνονται σε ποικιλώνυμη πελατεία με σαφώς περιορισμένο προϋπολογισμό: Βιετνάμ, Ιορδανία, Λιθουανία, Λευκορωσία, Πολωνία, Μπαγκλαντές εμφανίζονται στον ίδιο κατάλογο, προωθώντας νέα προγράμματα ή επαναδιαπραγματευόμενες όσα ήδη εκκρεμούν. Μπορεί οι παραδοσιακές σχέσεις και η γεωγραφική γειτνίαση να επηρεάζουν σημαντικά τις συμφωνίες, ωστόσο η επιθετική στρατηγική παλιών και νέων παιχτών υποχρεώνει σε νέες συμμαχίες. Στις 17 Οκτωβρίου, ο Βρετανός πρωθυπουργός παρουσίασε με ενθουσιασμό τη συμμετοχή της Κίνας ως συνεργάτη γαλλικών εταιριών στην ανέγερση ενός νέου αντιδραστήρα στο Σόμμερσετ (πρώτο έργο σε βρετανικό έδαφος μετά το 1995) επαναφέροντας μεν την τετριμμένη ρητορική περί θέσεων εργασίας και φθηνού ρεύματος για τους καταναλωτές, αλλά τονίζοντας πρωτίστως τη σύσφιξη των σχέσεων της χώρας του με την «πλέον δυναμικά ανερχόμενη πυρηνική δύναμη στον κόσμο». Μέσω της παραχώρησης στις κινεζικές εταιρίες πλειοψηφικών πακέτων μετοχών στα προσεχή βρετανικά πυρηνικά προγράμματα, προεξόφλησε τη μαζική προσέλκυση επενδύσεων από την Κίνα, την Ιαπωνία και την Κορέα ως τονωτική ένεση για τη βρετανική οικονομία. Με την υπάρχουσα πίτα να μην ικανοποιεί τις αυξανόμενες ορέξεις πολυπληθέστερων συνδαιτυμόνων, το λόμπυ αναζητά συνεχώς νέες αγορές, επιδιώκοντας να εμπλέξει περισσότερες χώρες στον κύκλο της πυρηνικής διαδικασίας: εξόρυξη ουρανίου με συμφερότερους όρους, νέες διόδους μεταφοράς και –κυρίως– περισσότερες πυρηνικές χωματερές για τον ολοένα αυξανόμενο όγκο των τοξικών αποβλήτων. Χώρες με διακηρυγμένη έλλειψη ενδιαφέροντος για την απόκτηση πυρηνικών αντιδραστήρων βρίσκονται όντως στο απυρόβλητο αυτής της επέκτασης; Μπορεί η πολιτική δοτικότητας της ελληνικής κυβέρνησης να κονιορτοποιήσει τις βεβαιότητες της κοινής γνώμης; Αυτά τα ερωτήματα θα προσεγγίσουμε στις επόμενες «Οικοτριβές». ΟΛΓΑ ΑΘΑΝΤΙΤΗ Αντιπρόεδρος του Αντιπυρηνικού Παρατηρητηρίου Μεσογείου (AΠΜ), υπεύθυνη του διεθνούς δικτύου Mediterranean No Nuclear Neighbourhood (ΜΝ3).

O

19

ικοτριβές

Δέκα μεγάλοι ευρωπαϊκοί ενεργειακοί όμιλοι ζητούν να δοθεί τέλος στις επιδοτήσεις των ανανεώσιμων Μετά την πρώτη του συνάντηση την περασμένη άνοιξη στο μουσείο Ρενέ Μαγκρίτ στις Βρυξέλλες, το ανεπισήμο λόμπυ -που περιλαμβάνει κορυφαίες εταιρείες του χώρου όπως η γαλλική GDF Suez, η γερμανική E.OΝ, η ισπανική Iberdrola και η ιταλική Enel- πιέζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εθνικές κυβερνήσεις για αλλαγές στην ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε. Με μία (πρωτοφανή) κοινή συνέντευξη τύπου 10 διευθύνοντων συμβούλων στις Βρυξέλλες στις 11 Οκτωβρίου, η αποκαλούμενη «ομάδα Μαγκρίτ» θέλησε να προωθήσει τη θέση της για θεώρηση των βιομηχανιών αιολικής και ηλιακής ενέργειας ως ώριμων πλέον που δεν χρειάζονται επιδοτήσεις. «Η ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική έχει πέσει σε τοίχο» είπε ο διευθύνων σύμβουλος της GDF Suez. Με την ζήτηση να πέφτει λόγω της οικονομικής κρίσης και την προώθηση από την Ε.Ε. της ενεργειακής αποδοτικότητας, οι τιμές χοντρικής έχουν πέσει σχεδόν στο μισό από το 2008, αλλά οι τιμές λιανικής για τους καταναλωτές έχουν παραμείνει κοντά σε επίπεδα ρεκόρ. Η ομάδα είπε ότι τα 4 προηγούμενα χρόνια, οι λογαριασμοί ενέργειας για οικιακούς καταναλωτές έχουν αυξηθεί κατά 17%, ενώ για τους βιομηχανικούς καταναλωτές κατά 21%. Οι εταιρείες λένε ότι οι γενναιόδωρες επιδοτήσεις για ανανεώσιμες οδήγησαν σε ένα κύμα επενδύσεων σε ηλιακή και αιολική ενέργεια, που απολαμβάνει πρώτη προτεραίοτητα στην απορρόφηση από το δίκτυο και σε σταθερές τιμές πάνω από αυτές της αγοράς, γεγονός που καθιστά ασύμφορη τη λειτουργία πολλών θερμοηλεκτρικών μονάδων που ήδη υπάρχουν. Η κριτική που ασκείται όμως στην παραδοσιακή βιομηχανία ηλεκτρικής ενέργειας είναι ότι έχει αγνοήσει για πολύ καιρό την ηλιακή και την ηλιακή ενέργεια, με αποτέλεσμα αυτές οι νέες πηγές να ανήκουν κυρίως σε άλλου είδους «παίχτες»: φωτοβολταϊκά σε ιδιώτες, ανεμογεννήτριες σε μικρότερες εταιρείες, δήμους και συνεταιρισμούς. Το πλεόνασμα των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής έχει μεγαλώσει μετά από την στροφή των ΗΠΑ στο σχιστολιθικό αέριο. Αυτή προκάλεσε μια μεγάλη ροή σχετικά φτηνών καυσίμων όπως το κάρβουνο από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη καθώς οι εταιρείες στις ΗΠΑ στράφηκαν σε μονάδες που καίνε αέριο. Αυτό οδήγησε με τη σειρά του τις ευρωπαϊκές εταιρείες να κλείσουν συνολικά 51 GW σύγχρονων μονάδων με καύσιμο αέριο, που ισοδυναμεί με το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος του Βελγίου, της Τσεχίας και της Πορτογαλίας. Το κλείσιμο αυτών των ευέλικτων μονάδων αερίου θέτει σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, σύμφωνα με την ομάδα Μαγκρίτ, που θεωρεί αυτές τις μονάδες απαραίτητη εφεδρεία για την αιολική και ηλιακή ενέργεια. ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ

Βιοποικιλότητα: σε κίνδυνο και χωρίς πόρους για τη διατήρησή της Τρία χρόνια μετά από τις διεθνείς συμφωνίες για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας, η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη εξακολουθεί να απειλείται. Η οργάνωση Friends of the Earth Europe που παρακολουθεί την πρόοδο για την προστασία της βιοποικιλότητας σε 18 χώρες της ΕΕ επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι: Η χρηματοδότηση για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας από τους προϋπολογισμούς των κρατών έχει παραμείνει στάσιμη, ενώ έχει κατατεθεί η πρόταση να διπλασιάσει έως το 2015, όπως συμφωνήθηκε σε διεθνείς διαπραγματεύσεις. Επιβλαβείς επιδοτήσεις σε διάφορους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας εξακολουθούν να καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα σε όλη την Ευρώπη, παρά τις δεσμεύσεις ότι θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά, προς το παρόν δεν υπάρχει πρόοδος. Καίριοι τομείς για τη διάσωση της βιοποικιλότητα όπως αυτός της δασοκομίας φαίνεται ότι δεν προστατεύονται επαρκώς με ελάχιστες εξαιρέσεις, π.χ. Εσθονία, ενώ οικοτόποι και προστατευόμενες περιοχές ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι επίσης υπό πίεση. Σύμφωνα με τους στόχους που έχουν τεθεί κεντρικός στόχος είναι η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της απώλειας της βιοποικιλότητας, η μείωση των άμεσων πιέσεων και η προώθηση της βιώσιμης χρήσης γης και οικοσυστημάτων, η διαφύλαξη των οικοσυστημάτων, των ειδών και της γενετικής ποικιλομορφίας με στόχο να αυξηθούν τα οφέλη για την κοινωνία και τους πολίτες με έναν στρατηγικό ορίζοντα μέχρι το 2020. Με βάση τις διεθνείς συμφωνίες το 2020 θεωρείται έτος σταθμός καθώς μέχρι τότε ο ρυθμός απώλειας όλων των φυσικών οικοτόπων, συμπεριλαμβανομένων των δασών, πρέπει να έχει ελαττωθεί κατά το ήμισυ ενώ ταυτόχρονα αντίστοιχοι στόχοι υπάρχουν σχετικά με την υποβάθμιση και τον κατακερματισμός των οικοσυστημάτων. Στο ίδιο πλαίσιο στόχων εντάσσεται και η αποτροπή εξαφάνισης των γνωστών απειλούμενων ειδών και ιδίως εκείνων που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη μείωση σε πληθυσμούς. Τα οικοσυστήματα παρέχουν βασικές υπηρεσίες για την δημόσια υγεία, την κοινωνική συνοχή και την ευημερία. Η προστασία της βιοποικιλότητας προασπίζεται τα δικαιώματα και τις ανάγκες των αυτοχθόνων και τοπικών κοινοτήτων, των φτωχών και των ευάλωτων. ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ



20

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

ΚΑΛΑΜΑΣ: το ηπειρώτικο ποτάμι σε κίνδυνο

Ο ποταμός Καλαμάς έχει μήκος 115 χλμ. περίπου, ενώ δέχεται και τα νερά πολλών παραποτάμων, έτσι που η λεκάνη απορροής του (επιφάνεια 1.894 km2) να ταυτίζεται σχεδόν με όλη την βορειοδυτική Ήπειρο. Πηγάζει από το λεκανοπέδιο στο Καλπάκι, του νομού Ιωαννίνων και εκβάλει στο Ιόνιο, βόρεια της Ηγουμενίτσας. Σήμερα ρυπαίνεται κυρίως από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων μέσω της τάφρου της Λαψίστας που καταλήγει στην Κληματιά (Βελτσίστα), αλλά και από φυτοφάρμακα και λιπάσματα από τις γεωργικές καλλιέργειες κατά μήκος της κοίτης του. Τα τελευταία χρόνια η Διεύθυνση Υδάτων Ηπείρου της νέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης ΗπείρουΔυτικής Μακεδονίας διενεργεί μετρήσεις στον ποταμό. Τα επίπεδα των αμμωνιακών και των νιτρικών είναι σαφώς αυξημένα και ξεπερνούν τα όρια που έχουν τεθεί για τη διαβίωση των ψαριών. Υποτίθεται πως οι εγκαταστάσεις της Βιομηχανικής Περιοχής διοχετεύουν τα λύματά τους επεξεργασμένα στον βιολογικό καθαρισμό της πόλης. Όμως δεν γνωρίζουμε με σιγουριά αν τελικά έχουν υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία. Τμήματα του Καλαμά (περιοχή Δέλτα και Στενών) έχουν κηρυχτεί ζώνες προστασίας της φύσης και ανήκουν στο δίκτυο «Natura 2000». Στην παραλία της Σαγιάδας λειτουργεί κέντρο πληροφόρησης για τις περιοχές αυτές αλλά και για όλο τον ποταμό με ευθύνη του υπό συγχώνευση (ελέω μνημονίου) Φορέα Διαχείρισης Στενών και Εκβολών ποταμών Καλαμά και Αχέροντα. (http://www. kalamas-acherontas.gr/). Όπως έχει αναδειχθεί από τον παραπάνω Φορέα, η παρόχθια βλάστηση εκχερσώνεται και τα φαινόμενα καταπατήσεων και αυθαίρετων σταβλικών εγκαταστάσεων είναι αρκετά ενώ σε όταν οι αγρότες προσπαθούν να επεκτείνουν τα χωράφια τους, καταστρέφουν την βλάστηση της περιοχής. Εν τω μεταξύ, εγκρίθηκε από το ΥΠΕΚΑ Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Μελέτη για την κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού ισχύος 5,7 MW στην περιοχή Αβαρίτσα, κοντά στα στενά του ποταμού και συγκεκριμένα στα όρια των Δήμων Φιλιατών και Παραμυθιάς. Φορέας Υλοποίησης του έργου θα είναι η ΔΕΗ Ανανεώσιμες - ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή ΑΕ. Επί της μελέτης γνωμοδότησε θετικά το Δημοτικό Συμβούλιο του

δήμου Σουλίου ενώ αρνητικά το Δημοτικό Συμβούλιο του δήμου Φιλιατών.

Το ιστορικό του έργου Για το έργο αυτό είχε υποβληθεί αρχικά στο ΥΠΑΝ, από την τότε ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΑΕ, αίτημα για έκδοση Άδειας Εγκατάστασης και παράλληλα είχε υποβληθεί ο σχετικός φάκελος Προέγκρισης Χωροθέτησης. Ωστόσο, δεν κατέστη δυνατή η εξέλιξη της διαδικασίας τότε μετά από απορριπτική απόφαση από την Δ/νση ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Ηπείρου (2003). Η επενδύτρια εταιρεία, θεωρώντας καταχρηστική την έκδοση της απορριπτικής απόφασης, υπέβαλλε στις 23.10.2003 προσφυγή στο τριμελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Ιωαννίνων. Μετά την παρέλευση σχεδόν 3 ετών, στις 12.12.2006 το θέμα συζητήθηκε και η απόφαση του δικαστηρίου εξεδόθη την 05.06.2007, η οποία παραπέμπει την υπόθεση στο ΣτΕ, καθώς το δικαστήριο έκρινε ότι στερείται αρμοδιότητος. Η εταιρεία – με στόχο τη συντομότερη και ουσιαστικότερη διευθέτηση του θέματος, όπως αναφέρει στην ΠΠΕ, παραιτήθηκε από προσφυγή που είχε υποβάλλει στο ΣτΕ κατά της Απορριπτικής Απόφασης και επανέρχεται με τροποποιημένη την αρχική προμελέτη. Επί της νέας τροποποιημένης/προμελέτης το τμήμα αλιείας της Ν.Α. Θεσπρωτίας, έχει γνωμοδοτήσει αρνητικά. Επιπλέον, έχει κατατεθεί σχετική διαμαρτυρία από πολίτες στην ΕΥΠΕ του ΠΕΧΩΔΕ

Τι προβλέπει το έργο Σύμφωνα με την ΠΠΕ, το έργο αφορά στην κατασκευή και λειτουργία υδροηλεκτρικού έργου ισχύος 5,7ΜW επί του Ποταμού Καλαμά, στους Δήμους Φιλιατών και Παραμυθιάς του Ν. Θεσπρωτίας. Το έργο χωροθετείται στην περιοχή του συνοικισμού Αβαρίτσα, πολύ κοντά στην περιοχή της Μπολιάνας και της ιστορικής Γέφυρας που υπάρχει εκεί. Το έργο περιλαμβάνει: - Φράγμα βαρύτητας από σκυρόδεμα ύψους 10,50 μέτρων και μήκους 150 μ. συνολικά. Στο φράγμα προβλέπεται διάταξη ελευθεροεπικοινωνίας της ιχθυο-

πανίδας και διάταξη άσκησης αθλητικών δραστηριοτήτων.

- Σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας - Βελτιώσεις της υφιστάμενης οδοποιίας για την προσπέλαση στη θέση του φράγματος - Δίκτυο σύνδεσης με το υφιστάμενο δίκτυο διανομής Μετά τη Λαϊκή Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 31 Μαρτίου στο Παλιοχώρι Φιλιατών με πρωτοβουλία και προσκλήσεις που απέστειλαν πρόεδροι τοπικών Κοινοτήτων της περιοχής με τη συμμετοχή εκπροσώπων τοπικών Αρχών, Φορέων και αγροτών εκδόθηκε σχετικό ΨΗΦΙΣΜΑ κατά της κατασκευής του έργου αυτού, συνυπογραφόμενο από τους συμμετέχοντες το οποίο και κοινοποιήθηκε αρμοδίως. Οι πρόεδροι των τοπικών κοινοτήτων Γολά, Ραβοστίβας, Παλαιοχωρίου, Δονάτου, Κοκκινιάς, Αετού, Παλαιοκκλησίου, Κυπάρισσου, Πηγαδουλίων και Βρυσέλλας, η Κίνηση Καθαρός Καλαμάς, ο σύλλογος Προστασίας Περιββάλλοντος και Αρχαιολογικών χώρων Θεσπρωτίας ζητούν δημόσια απαντήσεις σε εύλογα ερωτήματα όπως: • Γιατί σε ένα ήδη επιβαρυμένο και μολυσμένο ποτάμι (εφόσον η ρύπανση δεν αντιμετωπίζεται στην πηγή της) δημιουργώντας ταμιευτήρα (λίμνη) του στερούμε την όποια δυνατότητα αυτοκαθαρισμού και αυτοπροστασίας; • Αν αποδεχτούμε ως μικρό ένα φράγμα ύψους 10,5m και μήκους 150m μήπως αυτό μεγαλώσει; • 2 ή 3 υδροηλεκτρικοί σταθμοί χωρίς φράγματα αλλά με εκτροπή μέρους των νερών του ποταμού και πτώση τους από ύψος με ανάλογη σχετική μελέτη δεν θα έφερναν σε ισχύ το αντίστοιχο αποτέλεσμα ; • Η τεχνητή λίμνη 223.000 m2 που θα δημιουργηθεί δεν θα επηρεάσει το μικροκλίμα της περιοχής;

• Είναι λογική μια τέτοια τεχνική παρέμβαση κοντά σε προστατευόμενη περιοχή; • Γιατί αγνοούνται οι απόψεις φορέων και κατοίκων της περιοχής ; • Γιατί για ένα Φράγμα πρέπει να εξαφανιστούν έξι (6) Κοινότητες και τέσσερις (4) Συνοικισμοί που βρίσκονται Ανατολικά και Νοτιοδυτικά αυτού; • Γιατί ένα Φράγμα πρέπει να χαθούν πενήντα-εξήντα χιλιάδες ρίζες ελιές που είναι δηλωμένες στο Υπουργείο Γεωργίας; • Εφόσον οι κάτοικοι των Κοινοτήτων αυτών χάσουν τις ελιές και τον μικρό τους κάμπο πως θα ζήσουν; Ο Καλαμάς, από τα ομορφότερα ποτάμια της πατρίδας μας σπαρμένος με μνημεία όλων των εποχών, θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για χιλιάδες συνειδητοποιημένους επισκέπτες, αναβαθμίζοντας τους όρους ζωής στην αποψιλωμένη από ανθρώπους περιοχή του. Για την προστασία του ποταμού χρειάζονται μια σειρά από μέτρα που θα αποτρέπουν τη ρύπανση μια και σε καμιά περίπτωση ο ποταμός δεν μπορεί να είναι τελικός αποδέκτης λυμάτων. Παράλληλα θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και τουριστική αξιοποίηση του φυσικού πλούτου του Καλαμά κυρίως μέσω του οικοτουρισμού και του αγροτουρισμού. Δυστυχώς όμως ο Καλαμάς αποτελεί πεδίο δράσης επιχειρηματικών συμφερόντων που την εποχή του μνημονίου που διαλύει την κοινωνία, την τοπική αυτοδιοίκηση και τη δημόσια διοίκηση, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να εισχωρήσουν μέσω της λογικής που βλέπει το νερό και το ποτάμι σαν εμπόρευμα. Οι προτεινόμενες στη λογική αυτή παρεμβάσεις που στόχο έχουν το κέρδος, αν τελικά γίνουν πράξη, θα αποψιλώσουν ακόμα περισσότερο από ανθρώπους, χλωρίδα και πανίδα την περιοχή. ΔΑΥΪΔ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ περιφερειακή παράταξη «ΑΥ.ΡΙ.Ο. για την Ήπειρο»

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

διάλογοι

21

για τους βοσκοτόπους και τα δάση

Στην Ελλάδα έχουμε τέσσερις κατηγορίες λιβαδιών που ασκείται εκτατική κτηνοτροφία: Στα ποολίβαδα εκτρέφονται κυρίως πρόβατα και βοοειδή, στα θαμνολίβαδα και φρυγανολίβαδα κυρίως αίγες, ενώ στα δασολίβαδα όλα. Μια ιδιαιτερότητα των λιβαδιών της Ελλάδας και της υπόλοιπης Μεσογείου είναι ότι αποτελούν δυναμικά συστήματα, που χωρίς βόσκηση έχουν την τάση να επιστρέφουν στην αρχική τους κατάσταση, να γίνονται δάση. Φυσικά, σε πολλά από αυτά η κατάσταση του εδάφους, αλλά και η συνεχόμενη διαχείρισή τους για κτηνοτροφικούς λόγους, δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Με όλα αυτά όμως δημιουργείται και η μεγάλη ποικιλία στο τοπίο και αυξάνεται η βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Αν αυτά είναι γνωστά στους Έλληνες λιβαδοπόνους και κτηνοτρόφους, δεν είναι καθόλου γνωστά στους ευρωπαίους γραφειοκράτες. Διότι αφενός στις χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης τα χαρακτηριστικά της κτηνοτροφίας είναι διαφορετικά, αλλά κυρίως επειδή καμία ελληνική κυβέρνηση δεν έκανε τον κόπο να τους εξηγήσει τις ελληνικές ιδιαιτερότητες, ώστε έγκαιρα να προβλεφθούν λύσεις. Το μόνο που ενδιέφερε τις ελληνικές κυβερνήσεις ήταν να κάνουν τσαπατσουλιές για να μην μειώνονται οι επιδοτήσεις, χωρίς να ασχολούνται στα σοβαρά με τη διαχείριση των λιβαδιών και την ασκούμενη σε αυτά εκτατική κτηνοτροφία. Τα λιβάδια όμως δεν είναι μόνο εκτάσεις εκτροφής αγροτικών ζώων, έχουν και τεράστια σημασία για τη βιοποικιλότητα και τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Συνεπώς, η διαχείριση των λιβαδιών απαιτεί σχεδιασμό, προετοιμασία για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων, διεπιστημονική συνεργασία και συνεχή συντονισμό μεταξύ διαφόρων υπηρεσιών και φορέων της διοίκησης. Αυτά υλοποιούνται σε μικρό βαθμό στην Ελλάδα και για το λόγο αυτό συχνά η χώρα τρέχει πίσω από τις εξελίξεις, όπως έγινε τον τελευταίο χρόνο με τα δικαιώματα βόσκησης. Ορισμένες προτάσεις ως συμβολή στο διάλογο που ανοίγει για την αειφορική παραγωγική ανασυγκρότηση του τομέα: • Η βόσκηση αγροτικών ζώων αποτελεί μια από τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες που προσφέρουν τα λιβάδια, κρίσιμη για τα ίδια τα οικοσυστήματα, την οικονομία της υπαίθρου και την εθνική οικονομία. Η διαχείριση τους δεν μπορεί να αποκοπεί από τη διαχείριση των υπόλοιπων φυσικών οικοσυστημάτων, δηλαδή των δασών, των υγροτόπων κ.λπ. και είναι σκόπιμο να αποτελεί μέρος της ολοκληρωμένης διαχείρισης του συνόλου των εκτάσεων με φυσική βλάστηση από τη Δασική Υπηρεσία, στο πλαίσιο μιας εκσυγχρονισμένης δασικής νομοθεσίας και με γενναία ενίσχυση.

• Προκειμένου να μπορεί να γίνει αξιόπιστος σχεδιασμός είναι απαραίτητη η διενέργεια απογραφής λιβαδικών πόρων σε επίπεδο περιφερειακών ενοτήτων, που θα διακρίνει τους τέσσερις λιβαδικούς τύπους, θα εκτιμά την καταλληλότητά τους για βόσκηση και τη βοσκοϊκανότητά τους.

• Εκπόνηση λιβαδοπονικών σχεδίων διαχείρισης σε συνεργασία με τους κτηνοτρόφους κάθε περιοχής, τα οποία με βάση τα στοιχεία της απογραφής, θα καθορίζουν το είδος και των αριθμό των αγροτικών ζώων, τα μέτρα βελτίωσης-αποκατάστασης των λιβαδικών εκτάσεων, τα τεχνικά έργα που ενδεχομένως είναι αναγκαία, τα μέτρα προστασίας της βιοποικιλότητας, τα μέτρα προστασίας του εδάφους κ.λπ. (…) Κρίσιμα προαπαιτούμενα για την ανασυγκρότηση του τομέα είναι: • Η προστασία του δημόσιου χαρακτήρα των λιβαδικών εκτάσεων. Ο υφιστάμενος έλεγχος του μεγαλύτερου ποσοστού λιβαδιών από το Δημόσιο ή άλλους οργανισμούς δημοσίου συμφέροντος όπως οι ΟΤΑ, δίνει τη δυνατότητα χάραξης ενιαίων πολιτικών για την οικολογική ανασυγκρότηση της εκτατικής κτηνοτροφίας και τη διατήρηση της φύσης, με κριτήριο τις ανάγκες των πολλών όχι μόνο σήμερα αλλά και στο μέλλον.

• Η προστασία των εκτάσεων αυτών από αλλαγές χρήσεων που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και μόνο μετά από ευρεία διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Η Ελλάδα διαθέτει επαρκείς εκτάσεις για την εκτατική κτηνοτροφία και την παραγωγή υψηλής διατροφικής αξίας προϊόντων, εφόσον αυτή οργανωθεί αειφορικά, αξιοποιώντας τόσο την παραδοσιακή όσο και την επιστημονική γνώση.

Σε ένα ν/σ που διαπνέεται από μια ακραία νεοφιλελεύθερη πολιτική, το ΥΠΕΚΑ, το Υπουργείο που τελικώς θα μείνει στην ιστορία ως το Υπουργείο ΠΕριβαλλοντικής ΚΑταστροφής, συγκεντρώνει σε έναν νόμο όλες τις δασοκτόνες διατάξεις που εισήχθησαν τα τελευταία χρόνια ενώ παράλληλα εισάγει και νέες, αποκαλύπτοντας το διαχρονικό έγκλημα υπό τον τίτλο: το δάσος και το φυσικό περιβάλλον ως πεδίο κερδοφορίας μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας, των ορυκτών πόρων, του τουρισμού, του real estate και όπου δη. Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις με γήπεδα γκολφ, επιχειρηματικά πάρκα, βιομηχανικές εγκαταστάσεις ως και πίστες μότο κρος, είναι λίγες από τις επεμβάσεις που κατά το ΥΠΕΚΑ επιτρέπονται ακόμα και εντός ευαίσθητων οικοσυστημάτων όπως οι περιοχές NATURA, αδιαφορώντας για τον ρόλο των δασών τόσο στην οικολογική ισορροπία όσο και στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Αντιμετωπίζοντας λοιπόν, τα φυσικά χερσαία οικοσυστήματα ως οικόπεδα προς εκμετάλλευση, αποσπασματικές διατάξεις για έναν από τους σημαντικότερους κλάδους του πρωτογενούς τομέα παραγωγής, την ορεινή εκτατική κτηνοτροφία, μόνο ως εμπαιγμός μπορεί να εκληφθούν, αφού οι λοιπές επεμβάσεις που σχεδιάζονται εκτός από την υποβάθμιση που θα επιφέρουν, είναι ευθέως ανταγωνιστικές με κάθε μορφή αειφορικής διαχείρισης του δασικού μας κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένης και της ορεινής κτηνοτροφίας. Παρόλ’ αυτά ας επιχειρήσουμε να ακτινογραφήσουμε τις προτεινόμενες διατάξεις σχετικά με τη ρύθμιση της βοσκής στην δημόσιες εκτάσεις, θεωρώντας ότι αυτές θα παραμείνουν βοσκήσιμες και δεν θα μετατραπούν σε γήπεδα γκολφ και ότι η ορεινή κτηνοτροφία θα διαφυλαχθεί και δεν θα εξοβελιστούν οι κτηνοτρόφοι από τις εκτάσεις που παραδοσιακά βόσκονταν προκειμένου να εγκατασταθεί ένα επιχειρηματικό πάρκο, πράγμα που δεν διαφαίνεται βέβαια στο σχετικό σχέδιο νόμου. Η βοσκή, ως χρήση που παραδοσιακά ασκείται επί των φυσικών χερσαίων οικοσυστημάτων, πρέπει να οργανώνεται χωρικά και χρονικά στα πλαίσια μιας αειφορικής διαχείρισης του όλου φυσικού οικοσυστήματος. Κατά συνέπεια ο ορισμός των βοσκήσιμων εκτάσεων δεν μπορεί να γίνει χωρίς την προϋπόθεση κατάρτισης διαχειριστικών σχεδίων για το σύνολο των δασικών και φυσικών οικοσυστημάτων, βάσει των οποίων θα χωροθετούνται όλες οι οικολογικά συμβατές χρήσεις ανάλογα με τις κοινωνικές ανάγκες και με τις δυνατότητες του φυσικού αυτού πόρου. Αντίθετα χωρίς κανένα επιστημονικό κριτήριο, στο άρθρο 103 του ν/σ με τον παραπλανητικό τίτλο “Δασικά οικοσυστήματα: Ορισμοί, μέτρα προστασίας, ανάπτυξης και διαχείρισης”, ο ορισμός των βοσκήσιμων γαιών ανατίθεται σε ένα αμφίβολου κύρους σύστημα “αναγνώρισης αγροτεμαχίων”, κοινώς “με το μάτι”. Παράλληλα, ως φύλλο συκής σε μια επιστημονικοφανή προσέγγιση, προβλέπεται σχέδιο διαχείρισης των “βοσκοτόπων” (στην περίπτωση που δεν γίνουν γήπεδα γκολφ), από κάποιες κτηνοτροφικές οργανώσεις (ποιες άραγε; με ποια επιστημονικά εχέγγυα;) παρακάμπτοντας για άλλη μια φορά τον επίσημο κρατικό φορέα, τη Δασική Υπηρεσία που από υπερασπιστής και διαχειριστής των δασικών οικοσυστημάτων προς όφελος της κοινωνίας, εκφυλίζεται απροκάλυπτα σε υπηρεσία-σφραγίδα. Προφανώς, τόσο λόγω του συγκεκριμένου άρθρου όσο και του συνόλου των διατάξεων, το ν/σ για τα δασικά οικοσυστήματα, δεν μπορεί καν να υπερασπιστεί τον τίτλο του. Η σπουδή με την οποία οι εμπνευστές του αντιμετωπίζουν την εκχώρηση δημόσιας δασικής γης στα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα, υπονομεύοντας κάθε έννοια βιώσιμης ανάπτυξης και παραγωγικής ανασυγκρότησης και η αποσπασματική και αντιεπιστημονική προσέγγιση του θέματος της βοσκής, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τις προτεραιότητες της Κυβέρνησης. Όμως, η ασκούμενη τόσα χρόνια πολιτική για το περιβάλλον και την αγροτική ανάπτυξη, έχει ήδη δώσει τα διαπιστευτήριά της, με την κατάρρευση της αγροτικής οικονομίας και τις επενδύσεις τύπου Σκουριών. Η ανατροπή της είναι καθήκον και προτεραιότητα για την αειφορική ανάπτυξη της υπαίθρου, προς όφελος των κατοίκων της και της κοινωνίας γενικότερα.

Δασολόγος, μέλος του Τμήματος Περιβάλλοντος του ΣΥΡΙΖΑ

Δασολόγος, Μέλος ΔΣ της Πανελληνίας Ένωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΕΔΔΥ)

ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΟΣ

ΝΑΤΑΣΑ ΒΑΡΟΥΧΑΚΗ



O

22

ικοτριβές

ιδέες & θεωρία

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Saskia Sassen Η υφαρπαγή της γης σήμερα: τρέφοντας την αποσυναρμολόγηση της εθνικής επικράτειας

Η Saskia Sassen είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια της Ν. Υόρκης. Το κείμενο αποτελεί μετάφραση αποσπασμάτων από το άρθρο: Sassen Saskia (2013), Land grabs today: feeding the disassembling of national territory, Globalizations, Vol.10, No.1, p.25-46, αφορά στο φαινόμενο της υφαρπαγής τεράστιων εκτάσεων γης (land grabbing) στις χώρες του Νότου και κρίθηκε χρήσιμο για να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς υφαρπαγής δημόσιας και ιδιωτικής γης που δρομολογούνται και στη χώρα μας.

Επανατοποθετώντας το έδαφος στον παγκόσμιο καταμερισμό λειτουργιών […] Η πρακτική της απόκτησης γης στις χώρες του Νότου από ξένες κυβερνήσεις, ξένες εταιρείες και διεθνείς επενδυτές βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε μία νέα φάση. Δεν είναι η πρώτη φορά που αυτό συμβαίνει στη σύγχρονη εποχή: πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη δυναμική που τείνει να αποτελέσει τμήμα των ανακατατάξεων στις σύγχρονες παγκόσμιες «αυτοκρατορίες». Η απόκτηση ορυχείων από την Κίνα στην Αφρική συνδέεται με την ανάδειξη της πρώτης σε παγκόσμια δύναμη. Η Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ κ.ά. έχουν κάνει το ίδιο στις πρώτες φάσεις της παγκόσμιας κυριαρχίας τους και σε πολλές περιπτώσεις έχουν αποκτήσει τεράστιες εκτάσεις γης σε ξένες χώρες για πολλούς αιώνες. Αλλά η κάθε φάση έχει τις ιδιαιτερότητές της. Ένα κεντρικό σημείο της τρέχουσας περιόδου είναι ότι, σε αντίθεση με τις παλιότερες αυτοκρατορίες, σήμερα ο κόσμος αποτελείται κυρίως από έθνη-κράτη που αναγνωρίζονται ως κυρίαρχα, ανεξάρτητα από το πόσο αδύνατη είναι σε πολλές περιπτώσεις αυτή η κυριαρχική δύναμη. Αντί της παλιότερης βίαιης υφαρπαγής, ο μηχανισμός σήμερα είναι οι ξένες άμεσες επενδύσεις ή η άμεση αγορά / μίσθωση γης. Στους αγοραστές περιλαμβάνονται κυβερνήσεις, ταμεία διαχείρι-

σης δημόσιου πλούτου (sovereign wealth funds), ξένες εταιρείες, επενδυτικές τράπεζες ή συνδυασμός των παραπάνω. […] Παρότι η εκτίναξη της ζήτησης τροφίμων και των τιμών είναι σαφώς ένας βασικός παράγοντας για αυτή τη νέα φάση απόκτησης εδαφών, οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν σε βιοκαύσιμα. Διασταυρωμένα στοιχεία από τη βάση δεδομένων Land Matrix1 δείχνουν ότι η παραγωγή βιοκαυσίμων αφορά στο 40% των περιπτώσεων. Αντίστοιχα, η καλλιέργεια τροφίμων αντιστοιχεί στο 25% των επιβεβαιωμένων συμφωνιών και ακολουθούν η ζωική παραγωγή με 3% και άλλες μη-διατροφικές καλλιέργειες με 5%. Οι καλλιέργειες δηλαδή αντιστοιχούν στο 73% των περιπτώσεων. Το υπόλοιπο 27% των εδαφών που αποκτήθηκαν είναι για δασοκομία, δέσμευση άνθρακα, εξόρυξη ορυκτών, βιομηχανία και τουρισμό. Ένα δεύτερο βασικό σημείο είναι η μαζική απόκτηση γης ξένων συμφερόντων στην Αφρική. Από τις δημοσιοποιημένες συμφωνίες, 948 περιπτώσεις με συνολικά 1.340 εκατ. στρ. βρίσκονται στην Αφρική, από τα οποία 340 εκατ. στρ. είναι διασταυρωμένα. Αντίστοιχα στην Ασία αναφέρονται 430 εκατ. στρ. (από τα οποία 290 εκατ. στρ. είναι διασταυρωμένα) και 190 εκατ. στρ. στη Λατινική Αμερική (από τα οποία 60 εκατ. στρ. είναι διασταυρωμένα). Τα υπόλοιπα (54 εκατ. στρ. με 16

εκατ. στρ. από αυτά διασταυρωμένα) βρίσκονται σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη και την Ωκεανία. Μερικά παραδείγματα θα αναδείξουν το εύρος των αγοραστών και των τοποθεσιών. Η Αφρική είναι ο κύριος προορισμός της αγοράς γης. Η Νότια Κορέα έχει υπογράψει συμφωνίες για 6.900.000 στρ. και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) για 4.000.000 στρ., και οι δυο τους στο Σουδάν. Σαουδάραβες επενδυτές ξοδεύουν 100 εκατ. δολάρια για παραγωγή σιταριού, κριθαριού και ρυζιού σε γη μισθωμένη από την κυβέρνηση της Αιθιοπίας. Έχουν μάλιστα πολλές φοροαπαλλαγές και εξάγουν τη συγκομιδή πίσω στη Σαουδική Αραβία. Η Κίνα έχει εξασφαλίσει το δικαίωμα καλλιέργειας φοινικελαίου για βιοκαύσιμο σε 28 εκατ. στρ. στο Κονγκό για να δημιουργήσει τη μεγαλύτερη φυτεία κοκκοφοίνικα στον κόσμο και παράλληλα διαπραγματεύεται την παραγωγή βιοκαυσίμων σε 20 εκατ. στρ. στη Ζάμπια. Ίσως λιγότερο γνωστές από την περίπτωση της Αφρικής είναι οι ιδιωτικοποιήσεις γης στην επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ιδιαίτερα στη Ρωσία και την Ουκρανία, που επίσης γίνονται αντικείμενο για πολλές ξένες αγορές. Μόνο το 2008 μία σουηδική εταιρεία, η Alpcot Agro, αγόρασε 1.280.000 εκατ. στρ. στη Ρωσία, ενώ η νοτιοκορεάτικη Hyundai Heavy Industries πλήρωσε 6,5 εκατ. δολάρια για το πλειοψηφικό μερίδιο

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

της Khorol Zerno, εταιρείας που κατέχει 100.000 στρ. στη Σιβηρία. […] Επίσης λιγότερο προβεβλημένο από την περίπτωση της Αφρικής είναι ότι το Πακιστάν προσφέρει 5 εκατ. στρ. γης σε επενδυτές από τον Κόλπο, με την υπόσχεση της παροχής δυνάμεων ασφαλείας 100.000 ατόμων για την προστασία της γης. […]

Η απόκτηση γης ως κομμάτι μιας ευρύτερης ιστορίας Ο τελικός συνδυασμός των υλικών πρακτικών που υποστηρίζει αυτές τις αγορές γης παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ανάλογα με το πώς προβλέπεται να χρησιμοποιηθεί η γη. Αυτές οι υλικές πρακτικές με ενδιαφέρουν: μετατρέπουν την κυρίαρχη εθνική επικράτεια σε μια πολύ πιο στοιχειώδη κατάσταση, σε γη για επικαρπία. Αυτή η διαδικασία φέρνει μαζί της την απαξίωση των κυβερνήσεων που πουλούν ή εκμισθώνουν τη γη. Εκδιώκει αγρότες, βιοτέχνες και χωρικούς και αφανίζει περιοχές αγροτικής παραγωγής και μικροκαλλιεργητών, υποβαθμίζοντας ουσιαστικά τη σημασία της ιδιότητας του πολίτη για τον τοπικό πληθυσμό. Και όταν πια δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι, οι πρακτικές αυτές περιλαμβάνουν χρήσεις που μολύνουν το νερό, τον αέρα και τη γη. Τέτοιες πρακτικές ανασυστήνουν τελικά τμήματα της εθνικής επικράτειας. Αυτές οι επενδύσεις σε γη έχουν παραγκωνίσει επενδύσεις στη μαζική βιομηχανική παραγωγή και άλλους τομείς που μπορούν να δημιουργήσουν καλές θέσεις εργασίας και να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη μίας μεσαίας τάξης. Και αυτό συνέβη σε μία περίοδο όπου αρκετές χώρες του Νότου σημείωναν σημαντική ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής και όπου μεγάλο μέρος των ξένων άμεσων επενδύσεων ήταν σε αυτόν τον τομέα. Αυτό είναι το είδος της ανάπτυξης που μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μίας μεσαίας τάξης και μίας ισχυρής εργατικής τάξης. Εξετάζοντας μόνο την Αφρική για παράδειγμα, τα στοιχεία δείχνουν μία απότομη μείωση στις ξένες άμεσες επενδύσεις στη βιομηχανία. Η Νότια Αφρική και η Νιγηρία, οι δύο σημαντικότεροι υποδοχείς ξένων άμεσων επενδύσεων με 37% του συνόλου στην Αφρική το 2006, σημειώνουν κατακόρυφη άνο-

δο στις ξένες άμεσες επενδύσεις στον πρωτογενή τομέα και κατακόρυφη πτώση στη βιομηχανία. Ειδικά στη Νιγηρία, όπου οι ξένες επενδύσεις σε πετρέλαιο είναι βασικός παράγοντας, η συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα σε ξένες άμεσες επενδύσεις ήταν 75% το 2005, από 43% το 1990. Σε άλλες αφρικανικές χώρες σημειώνονται παρόμοιες αλλαγές. Ακόμα και στη Μαδαγασκάρη, μία από τις λίγες χώρες όπου ξένες άμεσες επενδύσεις στη βιομηχανία άρχισαν να αυξάνονται μόλις από τη δεκαετία του 1990, αυτή η άνοδος ήταν αρκετά πιο περιορισμένη από την άνοδο του πρωτογενούς τομέα. Συνολικά, η τρέχουσα φάση απόκτησης γης συρρικνώνει τις επενδύσεις στη βιομηχανία.

Προετοιμάζοντας το έδαφος για την αγορά γης από ξένους: To χρέος ως καθεστώς πειθάρχησης […] Σήμερα, αυτό που μετράει επίσης είναι ότι η ραγδαία αύξηση [των ξένων αγορών σε γη που καταγράφεται από το 2006 και μετά] συμβαίνει σε ένα διακρατικό σύστημα που βασίζεται στην κυρίαρχη εξουσία του κράτους πάνω στην επικράτειά του. Με άλλα λόγια, υπάρχουν εμπόδια που δεν υπήρχαν σε προηγούμενες φάσεις των σύγχρονων «αυτοκρατοριών». Ακόμα κι αν αυτή η εξουσία είναι μονάχα τυπική για πολλές χώρες, κάνει τη διασυνοριακή απόκτηση γης μια διαφορετικού τύπου συναλλαγή απ’ ό,τι ήταν παλιότερα. Θα σας δώσω δύο στοιχεία που βρίσκονται σε αντίθεση με τις παλιότερες φάσεις. Το πρώτο είναι το βάρος των διεθνώς αναγνωρισμένων τύπων συμβάσεων και το άλλο είναι η τεράστια ποικιλία αυτών που αποκτούν γη. Πρόκειται για εμπόδια που περιορίζουν τις διευκολύνσεις για την απόκτηση γης από ξένους. Η εμπειρική διάσταση που αναπτύσσουμε εδώ αφορά αφενός στα προγράμματα αναδιάρθρωσης του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας και αφέτερου στη συμβολή τους στον επαναπροσδιορισμό του καθεστώτος της γης για την είσοδό της στους νέους παγκόσμιους επιχειρηματικούς κύκλους. Η άμεση και έμμεση εκδίωξη πληθυσμών και η αποσταθεροποίηση μεγάλου αριθμού κυβερνήσεων των χωρών του Νότου μέσω της αναδιάρθρω-

σης του χρέους αποτέλεσαν βασικούς μηχανισμούς σε αυτή τη διαδικασία. […] Τα προγράμματα αναδιάρθρωσης του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας προετοίμασαν το έδαφος για τη συστημική εμβάθυνση του ύστερου/ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Συμφωνώ με την ευρέως γνωστή κριτική στα προγράμματα αναδιάρθρωσης. Αλλά εδώ θα ήθελα να επικεντρωθώ σε κάτι που έχει γίνει λιγότερο αντιληπτό. Τα συχνά καταστροφικά κοινωνικόοικονομικά αποτελέσματα αυτών των προγραμμάτων προετοίμασαν το έδαφος για τη διευκόλυνση των διαδικασιών με τις οποίες ξένοι αγοραστές μπορούν να αποκτήσουν γη –πέρα από υποδομές όπως αποκρατικοποιημένες εταιρείες, το νερό και άλλες δημόσιες υπηρεσίες– σε πολλές από τις χώρες που υπόκεινται σε προγράμματα αναδιάρθρωσης του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Υπάρχουν (τουλάχιστον) δύο διαδρομές από τις οποίες μπορούμε να αναγνωρίσουμε αυτό το πέρασμα. Η πρώτη είναι το καθεστώς χρέους ως παράγοντας που συμβάλει στην αποδυνάμωση και τη φτωχοποίηση των εθνικών κυβερνήσεων σε μεγάλο μέρος των χωρών του Νότου, γεγονός που συχνά αποτέλεσε με τη σειρά του έναν παράγοντα ενίσχυσης της ακραίας διαφθοράς των κυβερνήσεων και της αδιαφορίας για την ευημερία του έθνους σε πολλές χώρες πλούσιες σε πόρους. Η άλλη είναι το καθεστώς χρέους ως ένα ισχυρό και «νομιμοποιητικό» σημείο εισόδου (από το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και πολλούς άλλους διεθνείς οργανισμούς) στα κυρίαρχα εθνικά κράτη, πράγμα που με τη σειρά του επέτρεψε την εκτεταμένη πειθάρχηση ώστε να τίθεται σε προτεραιότητα η αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους σε βάρος εθνικών αναγκών, όπως η παιδεία και η υγεία. Για να το θέσω ωμά, είναι ευκολότερο για τις πλούσιες ξένες κυβερνήσεις, τα ταμεία διαχείρισης δημόσιου πλούτου και τους εταιρικούς επενδυτές να αγοράσουν τεράστιες εκτάσεις γης στην Υποσαχάρια Αφρική και σε τμήματα της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας αν έχουν να κάνουν με αποδυναμωμένες και/ή διεφθαρμένες κυβερνήσεις που λειτουργούν σαν «μεσάζοντες» και έναν πληθυσμό που έχει απομείνει με πολύ μικρή ή καθόλου πολιτική εκπροσώπηση

στην κυβέρνηση. Το χρέος και τα προβλήματα εξυπηρέτησής του αποτελούν εδώ και καιρό συστημικό χαρακτηριστικό του αναπτυσσόμενου κόσμου. Αλλά είναι περισσότερο οι ιδιαίτερες μορφές του χρέους όπως προκύπτει μετά τη διαπραγμάτευση με το ΔΝΤ που με απασχολούν εδώ, παρά το ίδιο το χρέος. Επιπλέον, η σταδιακή καταστροφή των παραδοσιακών οικονομιών προετοίμασε κυριολεκτικά το έδαφος για την κάλυψη ορισμένων νέων αναγκών του ύστερου/ανεπτυγμένου καπιταλισμού, κυρίως της ζήτησης γης για τροφή και καύσιμα και της πρόσβασης σε νερό, μέταλλα και ορυκτά. Παρόλο που όλα αυτά έχουν συμβεί και στο παρελθόν, η άποψή μου είναι ότι τώρα γίνονται μέρος μιας νέας οργανωτικής λογικής που αλλάζει το σθένος τους και τα αποτελέσματά τους στο μακρο-επίπεδο. […]

Κλείνοντας… Εστιάζοντας στην αντιπαράθεση μεταξύ της επίσημης κυρίαρχης εξουσίας και των αυξανόμενων ξένων αγορών σε γη οδηγούμαστε σε δύο θεωρητικά ζητήματα που μπορούν εύκολα να παρακαμφθούν εάν απλά σταθούμε στην ασυμμετρία δυνάμεων μεταξύ όσων αποκτούν γη και των χωρών υποδοχής. Το πρώτο από αυτά είναι το ξεσκέπασμα του καταστροφικού ρόλου των αναδιαρθρώσεων του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας –που μάλιστα ενισχύθηκαν από τους κανόνες του ΠΟΕ– στην αποδυνάμωση των οικονομιών, της κοινωνικής ανάπτυξης και των κυβερνήσεων των χωρών όπου εφαρμόζονται τα σχετικά προγράμματα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ευρύτερο σύστημα τάσεων και συνθηκών που διευκόλυνε τη μαζική απόκτηση γης που εκδηλώνεται μετά το 2006. Όμως οι αναδιαρθρώσεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας προετοίμασαν το έδαφος για την απότομη αύξηση των αγορών σε γη, τη σχετική διευκόλυνση σύναψης συμφωνιών και την ταχύτατη αύξηση της ποικιλομορφίας αυτών που αποκτούν τη γη. Το άλλο ζήτημα είναι ο επαναπροσδιορισμός της εθνικής επικράτειας ως αποτέλεσμα της κατακόρυφης αύξησης της κατοχής γης από ξένους. Η εθνική επικράτεια

23 δεν είναι απλά γη. Η κατοχή γης από ξένους περιλαμβάνει τεράστιες εκτάσεις της εθνικής επικράτειας στις οποίες υπάρχουν χωριά, μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, περιοχές αγροτικής παραγωγής και δρώντες που δημιουργούν αυτές τις οικονομίες και τις αναπαράγουν – είτε αυτό αναγνωρίζεται από το κράτος, είτε όχι. Ένα μεγάλο μέρος αυτού του πολιτικο-δομικού συμπλέγματος εκδιώκεται σήμερα από αυτές τις εκτάσεις εξαιτίας της αγοράς της γης από ξένους. Τραβώντας το λίγο παραπέρα, μπορούμε να αναρωτηθούμε για το τι είναι τελικά η ιδιότητα του πολίτη όταν η εθνική επικράτεια υποβαθμίζεται σε γη ξένης ιδιοκτησίας για φυτείες και όλα τα υπόλοιπα (χλωρίδα, πανίδα, χωριά, μικροϊδιοκτήτες, κτλ) εκδιώκονται. Συνολικά, αυτές οι μεγάλης κλίμακας αγορές σε γη συμβάλλουν στην παραγωγή ενός παγκόσμιου επιχειρησιακού χώρου που είναι μερικώς μόνο ενσωματωμένος στις εθνικές επικράτειες. Αυτό παράγει μία σχετική αποεθνικοποίηση βαθιά μέσα στα έθνη-κράτη, μία δομική τρύπα στον ιστό της εθνικής επικράτειας. Αντιλαμβάνομαι την απόκτηση γης από ξένους σαν μία από τις πολλές διαδικασίες που αποσυνθέτουν την εθνική επικράτεια. Δημιουργείται μία νέα οργανωτική λογική που αποσυνδέεται από το έθνος κράτος, παρότι λειτουργεί βαθιά μέσα στην εθνική επικράτεια. Επιπλέον, σε αυτό το πλαίσιο, η απόκτηση γης από ξένους λειτουργεί συχνά σε βάρος των συμφερόντων, όχι μόνο της πλειοψηφίας του λαού μιας χώρας, αλλά και των εγχώριων κεφαλαίων. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε βέβαια ότι τέτοιες λογικές αποεθνικοποίησης μπορούν επίσης να είναι θετικές, ιδιαίτερα όταν αφορούν συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αλλά αυτά είναι ακόμα αδύναμα και αναποτελεσματικά. […]

1. ΣτΜ: To Land Matrix είναι μία παγκόσμια βάση δεδομένων σχετικά με την αγορά γης. www.landmatrix.org

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Φερενίκη Βαταβάλη Ορέστης Κολοκούρης



24

O

είδαμε...

ικοτριβές

Οκτώβριος 2013 - τ. 8

Ευρώπη - Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να θέτει σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων

ΗΠΑ: Οταν οι αρχές αποκρύπτουν τις διαρροές πετρελαίου Η τυχαία ανακάλυψη διαρροής πετρελαίου στα σχιστολιθικά κοίτασμα της περιοχής Bakken της Πολιτείας της Βόρειας Ντακότα στις ΗΠΑ, οδήγησε σε οξεία αντιπαράθεση της Greenpeace με τις Αρχές της Πολιτείας. Η Greenpeace αποκάλυψε την επιχείρηση αποσιώπησης της διαρροής. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη επίσημη ανακοίνωση από την Πολιτεία της Βόρειας Ντακότα και η επιχείρηση περιορισμού της διαρροής πραγματοποιήθηκε 2 βδομάδες μετά την αρχική αποκάλυψη του ατυχήματος από αγρότες της περιοχής, όταν πλέον η καταστροφή ήταν ήδη εκτεταμένη. Η περιοχή της Βόρειας Ντακότα αποτελεί μήλο της έριδας μεταξύ των πολυεθνικών πετρελαίου για την εκμετάλλευση απομακρυσμένων και “δύσκολων” ορυκτών κοιτασμάτων. Όπως δείχνει η πρόσφατη εμπειρία στις ΗΠΑ, ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών για την εκμετάλλευση τέτοιων κοιτασμάτων οδηγεί σε αύξηση της συχνότητας ατυχημάτων με μεγάλες περιβαλλοντικές συνέπειες.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), το 90% των κατοίκων των ευρωπαϊκών πόλεων είναι εκτεθειμένο σε επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης που χαρακτηρίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WTO) ως επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία. Βασικοί παράγοντες ατμοσφαιρικής ρύπανσης θεωρούνται, σύμφωνα με τη μελέτη, τα οχήματα, η βιομηχανία, οι αγροτικές καλλιέργειες και τα κτίρια. Παρά τη μείωση στα επίπεδα εκπομπών και τις συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων, η μελέτη αποδεικνύει ότι το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη παραμένει μείζον. Το πρόβλημα μάλιστα έχει πλέον επεκταθεί και εκτός των πόλεων, αφού αυξημένα επίπεδα ρύπων παρατηρούνται πλέον και σε αγροτικές περιοχές. Πέρα από τους κινδύνους για την υγεία, η μελέτη επισημαίνει επίσης περιβαλλοντικά ζητήματα που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως οι κίνδυνοι για τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα, που απαιτούν τη λήψη νέων μέτρων περιορισμού των ρύπων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Frack off!

Ελευθερώστε τους 30 του Arctic Sunrise Η διεθνής Greenpeace μας καλεί να στείλουμε email διαμαρτυρίας στις κατά τόπους ρωσικές πρεσβείες για την καλή μεταχείριση και τη γρήγορη απελευθέρωση των 28 ακτιβιστών και 2 δημοσιογράφων που κρατούνται στη Ρωσία. Οι κατηγορίες αφορούν τη διαμαρτυρία ενάντια στις εξορύξεις πετρελαίου της Gazprom στην Αρκτική στις 18 Σεπτεμβρίου. Ακτιβιστές προσπάθησαν να κρεμάσουν ένα πανό στην πλατφόρμα εξόρυξης και οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν από ελικοπτέρου και με την απειλή όπλων το πλοίο Arctic Sunrise και συνέλαβαν όλο το πλήρωμα. Οπως αναφέρει το κείμενο-καλεσμα της Greenpeace “οι 30 του Arctic Sunrise είναι άνθρωποι που νοιάζονται για τον κόσμο που ζούμε, παίρνουν θέση, τον προστατεύουν. Η Αρκτική είναι ένα εκπληκτικό μέρος, φιλοξενεί μοναδικά είδη, όπως πολικές αρκούδες και αλεπούδες. Οι γεωτρήσεις για πετρέλαιο αποτελόυν μια αποτρόπαιη πράξη που απειλεί αυτό το εξαιρετικό περιβάλλον και το κλίμα του πλανήτη”. Μπορείτε να στείλετε ένα μήνυμα στη ρωσική πρεσβεία και στην Αθήνα από το:http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/ climate-change/arctic-impacts/free-our-activists/

Το Σάββατο 19 Οκτωβρίου χιλιάδες κόσμου που ανησυχεί για τις απειλές στο περιβάλλον, τις κοινότητες και τα κοινά αγαθά από τις γεωτρήσεις και τις τεχνικές υδραυλικής ρηγμάτωσης για την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου κινητοποιήθηκαν παγκόσμια σε μια συντονισμένη διεθνή ημέρα δράσης ενάντια στο fracking. Στο πλαίσιο αυτής, πραγματοποιήθηκαν περίπου 250 δράσεις σε έξι ηπείρους και πάνω από 25 χώρες. Πάνω από 350 οργανώσεις και κοινωνικοί φορείς έστειλαν ένα ηχηρό μύνημα για ένα μέλλον με καθαρές, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και όχι ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα. Και ενώ αναδύεται η απειλή των “μη-συμβατικών” κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, αυτό τον μήνα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε το να απαιτειται από τις εταιρείες να διεξάγουν περιβαλλοντική εκτίμηση πριν από την έναρξη γεωτρήσεων και υδραυλικών ρηγματώσεων, ενώ η Γαλλική δικαιοσύνη επίκυρωσε την απαγόρευση του fracking. Η Βουλγαρία και ορισμένα ελβετικά και γερμανικά κρατίδια έχουν επίσης υιοθετήσει την απαγόρευση ή κάποιο μορατόριουμ σε σχετικές δραστηρότητες. Άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Τσεχία, η Ρουμανία και η Γερμανία εξετάζουν ένα μορατόριουμ στο fracking μέχρι να τεθεί σε ισχύ το κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο. Μέχρι σήμερα, 383 κοινότητες στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περάσει μέτρα κατά του fracking. Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.globalfrackdown.org/

Βραβεία Πινόκιο Στις 15 Οκτωβρίου 2013 οι “Φίλοι της Γης” Γαλλίας ξεκίνησαν μια πρωτότυπη ηλεκτρονική ψηφοφορία για τα ετήσια βραβεία “Πινόκιο”. Το κοινό καλείται να διαλέξει τις εταιρείες των οποίων οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις δεν ταιριάζουν με τις δημόσιες δηλώσεις και περιβαλλοντικές δεσμεύσεις τους. Τα “βραβεία” δίνουν έμφαση σε συγκεκριμένα παραδείγματα παραβιάσεων των κοινωνικών και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων που διαπράττουν οι πολυεθνικές. Στις υποψηφιότητες για τα “βραβεία”, που απονέμονται για 6η χρονιά, υπάρχουν εννέα εταιρείες υποψήφιες σε τρεις κατηγορίες: “πιο πράσινος από το πράσινο”, “βρώμικα χέρια, γεμάτο πορτοφόλι”, “ένας για όλους και όλοι για μένα”. Μεταξύ αυτών οι Air France, BNP Paribas, Apple, Total, Veolia και Société Générale... Η on-line ψηφοφορία γίνεται στο www.prix - pinocchio.org και η τελετή απονομής των βραβείων θα πραγματοποιηθεί στο Παρίσι στις 19 Νοεμβρίου.