Constructeur 4 - 2023 by online-mbm

Met SafetyWijzer 2023 NOVEMBER

2023 HÉT VAKTIJDSCHRIFT VOOR WERKTUIGBOUWKUNDIGE CONSTRUCTEURS EN ONTWERPERS

Machinevader KEES VERBAAN

‘We houden ervan de status quo uit te dagen’

‘Uw baan staat niet op de tocht'

‘Íedere (on)denkbare fout is ondervangen’

Hoe kies je een workstation?

Fokker Next Gen kiest Dassault Systèmes voor waterstofvliegtuig

De realiteit van het generatief ontwerpen

Remote-lototo bewijst zich in de praktijk

Waarom je als gebruiker meteen voor een goed ontwerp moet gaan

CST_Cover.indd 1

15-11-2023 13:12

CST Advertenties.indd 2

15-11-2023 13:13

COLOFON Constructeur, november 2023 63-ste jaargang nr. 4 REDACTIE-ADRES Postbus 58, 7400 AB Deventer HOOFDREDACTEUR ing. R. Zander | t 06 22 20 80 34 r.zander@mybusinessmedia.nl

REDACTIE

Maartje Henket | t 0570 50 43 02 m.henket@mybusinessmedia.nl

UITGEVER Arjan Stoeten a.stoeten@mybusinessmedia.nl VASTE MEDEWERKERS Hans van Eerden, Leo de Ridder,

Henk Jan Pels, Ad Spijkers, Marjolein de Wit-Blok.

UITGAVE van MYbusinessmedia Holding bv Postbus 58 7400 AB Deventer www.mybusinessmedia.nl

ADVERTENTIE-AFDELING

D. Wielheesen | t (06) 53 69 24 61 d.wielheesen@mybusinessmedia.nl of verkoop binnendienst | t (0570) 50 43 45 | (0570) 50 43 43 traffic@mybusinessmedia.nl

ADVERTENTIEPLAATSINGEN worden

uitgevoerd overeenkomstig de ‘Regelen voor het advertentiewezen 1990’.

ABONNEMENTEN

Voor vragen over abonnementen, bezorging en of adreswijzigingen kunt u bellen met (0570) 50 43 25, mailen naar klantenservice@mybusinessmedia.nl of schrijven naar MYbusinessmedia Holding bv | Constructeur | Postbus 58 | 7400 AB Deventer

ABONNEMENTSTARIEVEN

Jaarabonnement Nederland € 299,00* Jaarabonnement buitenland € 325,00* Studenten € 50,00 per jaar *Prijzen zijn excl. 9% BTW | Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindiging van het abonnement kan schriftelijk , per e-mail of telefonisch geschieden, uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode; nadien vindt automatisch verlenging plaats.

REPRODUCTIE

Overname van artikelen, tekeningen en foto’s uit Constructeur is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming van de uitgever.

©MYBUSINESSMEDIA 2023

‘Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden’.

VORMGEVING bureau OMA, Doetinchem DRUK Drukkerij Roelofs, Enschede

VOORWOORD

Vertrouwen Dat ik nog wel eens iemand spreek, en dan bedoel ik in verband met Constructeur, zal niemand verbazen. Dit jaar kwamen, het zal niemand verbazen ‘Chat GPT’ en ‘AI’ in die serieuze en minder serieuze gesprekken eigenlijk altijd wel langs. De een was enthousiast, de ander wat minder en de enkeling moest er helemaal niets van hebben. Dat laatste lijkt dan eerder ingeven door ‘Hollywood’ dan door de realiteit. Zelfs aan dat laatste wordt getwijfeld. In meer of mindere mate. In die laatste variant lijkt mij dat geen verkeerde bezigheid – beetje van ‘horen, zien en kan ik dat wel vertrouwen?’ Stijn Derammelaere, professor Mechatronica aan de Universiteit Antwerpen – haalde wat dat vertrouwen betreft in combinatie met ChatGPT wel een treffend voorbeeld aan. Ik sprak hem overigens over de combinatie AI en machineveiligheid en of dat ooit wat zou worden. Wie naar het ons jongste Safety Event is geweest weet wat hij daarover heeft gezegd. En nu maar hopen dat deze Constructeur niet eerder dan 29 november uitkomt. Wie niet is geweest: verderop staat in het kort waar ik me hem over heb gesproken. Terug naar dat voorbeeld. Het komt er op neer dat je best kan vragen wie recent een recensie heeft geschreven en waar over de Belgische literaire gigant Hugo Claus. En daar krijg je dan een welluidend antwoord op. Dat het in de Vlaamse krant de Morgen heeft gestaan en is geschreven door Jeroen Olyslaegers. Klinkt goed. Maar waar is het dus niet. De Morgen bestaat en Jeroen ook – het is zelfs heel plausibel dat Jeroen – zelf schrijver – de loftrompet over Claus zou steken. Niet dus. We zijn dus gewaarschuwd. Nu kan je als je iemand uit het onderwijs spreekt, niet om de vermeende nepperij met ChatGPT heen. Door studenten – ik zeg het er maar even bij. Derammelaere ziet het gebeuren. Vooral bij de aanmeldingen voor masterproeven. Was het vroeger van ‘ik wil heel graag dit project doen’, nu gaat het van ‘ik ben enorm onder de indruk van uw baanbrekende approach bij die-en-die ontwikkelingen en ik wil mijn professionele skills verder ontwikkelen’. Als het daarbij blijft valt er uiteraard wel mee te leven. En het gaat natuurlijk toch veelal om de keiharde data – en dan is het lastiger om de boel neppen. Hij bracht mij even in verwarring omdat hij wel al zijn studenten verplicht om het te gebruiken. Maar dat was dan om de taalfouten uit hun ingeleverde proeven te halen. Ga ik ook doen! ‘Our systems are a bit busy at the moment’. Niet te vertrouwen.

ISSN 0010-6658

ROBIN ZANDER hoofdredacteur constructeur

R.ZANDER@MYBUSINESSMEDIA.NL

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Voorwoord_Colofon.indd 3

15-11-2023 13:20

INHOUD

november

INTERVIEW Koninklijke weg

Product 39

39 → JUUL

ONTWERPEN EN CONSTRUEREN Fokker vliegt weer in 2035

Dassault Systèmes en Fokker Next Gen trekken gezamenlijk op bij de ontwikkeling van de jongste Fokker-telg die in 2035 op de markt moet komen. Uniek aan het nieuwe toestel: het vliegt ook op waterstof. En dat betekent emissievrij vliegen – met hulp van Dassault’s 3DExperience-platform.

JAARGANG 3

40–41 → ÉÉNPITTER

INDUSTRIEEL ONTWERP Product inclusief de U-Chair, van Juul van den Heuvel (JUUL). Terwijl sommigen AI als ee

HOE ZIT DAT? → Een opvallend project tijdens de Dutch Design Week 2023 was ‘

Elkeheeft editieJuul in Constructeur: Dit partner om unieke ontwerpen te cre zien, AI omarmd als Product. een creatieve

katern behandelt als opvolger van het magazine Product de nieuwste ontwikkelingen in de wereld van de industriële productontwikkeling op het gebied van technologie, materialen, vormgeving en ontwerp.

( A )I DESIGNED A CHAIR

CST_Inhoud.indd 4

TEKST Walter Wijnhoven BEELD Juul van den Heuvel

OPINIE Servitization

Versneld door de COVID-crisis en de geopolitieke situatie, verandert ‘servitization’ de verhouding tussen leveranciers en klanten, en de methoden die beiden gebruiken. Een fundamenteel aspect wordt echter over het hoofd gezien: de gebruikte hulpmiddelen. Deze leemte moet wel worden aangepakt.

42 → SIGNA

leidde me naar het opstellen van e AI in design ontrafelt en toeganke

“Geleid door het fundamentele principe ‘mens en machine’ c o nvan s t rAI u cint emijn u r 0ont4 - 2023 ben ik diep ingegaan op het potentieel werpproces via een aanpak die AI-Augmented Design wordt genoemd”, aldus Juul. “Deze baanbrekende methodologie versnelt niet alleen het creëren van ontwerpen, maar herdefinieert ook de normen van ontwerpinnovatie zelf. Mijn creatieve reis

Vaktijdschrift voor productontwikkelaars over product en service design.

EEN UITGAVE VAN MYbusinessmedia www.mybusinessmedia.nl

500 STOELEN Door vakmanschap te co mogelijkheden van AI produceerd waaruit Juul er één, de U-Chair, to met zijn onconventionele dubbele toont de avontuurlijke creativiteit illustreert het onbegrensde poten aldus Juul. Zijn tip tot slot: “Luiste AI, maar laat de menselijke inbren vormgeven. Beschouw AI-feedba maar vertrouw op je eigen experti

Meer info + het complete www.juulvandenheuvel.c

15-11-2023 13:48

HOOFD- & EINDREDACTIE Walter Wijnhoven, 06-14753643

56 SAFETYWIJZER 2023 Europese wetgeving in begrijpelijke taal?

Sinds enkele maanden hebben we de Verordening machineproducten, een EU-product dat pas in 2027 definitief van kracht wordt in alle EU-landen. Opvolger van de Machinerichtlijn dus, die we hadden sinds 1992 en sindsdien de nodige wijzigingen heeft ondergaan. Hoe zit het met de leesbaarheid en de vertaling van de Engelse brontekst?

EN VERDER 6

KORT NIEUWS

WIM VAN DER HOEK AWARD Dit jaar voor een duo

GENERATIEF ONTWERPEN (Not) Safe for designers – XXI

SAFETYWIJZER 2023

TIJD VOOR ACTIE

SAFETYWIJZER 2023 Leren van je fouten?

“In Silicon Valley is het nu een hype om iemand niet meer te vragen naar het weer of hoe het met de kindjes is, maar te vragen ‘Wat is volgens jou de probabiliteit dat AI het einde van de wereld betekent?’” Dat typische doembeeld over AI , daarover zegt professor Stijn Derammelaere: “Dat acht ik totale onzin.”

‘KRACHT, HOOP EN VERTROUWEN OP GOD’

BELADEN OF ONTLADEN VAN EEN ROBOT

SAFETYPROFIELEN

COMPLIANCE EN MACHINEVEILIGHEID

OF HET GEDRUKT STAAT?

MACHINEVEILIGHEID Remote-lototo in de praktijk

PRODUCT LIFECYCLE MANAGEMENT Construeren met abstractie

Op de cover:

Kees Verbaan – een enthousiasmerende en positief-kritische systeemarchitect met een voorliefde voor de praktijk. (Foto: Bart van Overbeeke) constructeur 04 - 2023

CST_Inhoud.indd 5

HARDWARE Hoe kies je een werkstation?

PRODUCTNIEUWS

15-11-2023 13:48

KORT

Nieuws CONCURRENTIE VOOR MAGNETISCHE EN OPTISCHE ENCODERS? Renesas heeft een inductieve encoder ontwikkeld die – zo stellen de Japanners - kan concurreren met de dure magnetische en optische encoders die vaak worden gebruikt voor motorbesturingstoepassingen. Het bedrijf claimt dat zijn snelle inductieve positiesensor (IPS)-technologie nauwkeurig, robuust, betrouwbaar en concurrerend geprijsd is. De gepatenteerde IPS-technologie maakt gebruik van detectie-elementen die bestaan uit koperen spoelen geëtst op een printplaat, die de positie van metalen doelen detecteren. De IPS-sensoren detecteren de motorpositie bij het opstarten en zijn toe te passen bij toerentallen tot 600.000 min-1. Ook autokalibratie en linearisatie zijn mogelijk met de technologie. De technologie met dubbele spoel, gebaseerd op het Vernier-principe (nonius), ondersteunt een resolutie tot 19 bits en een nauwkeurigheid tot 14 bits. Volgens Renesas maakt dat de IPS-sensoren superieur is aan vergelijkbare technologieën op de markt. De absolute sensoren werken betrouwbaar in ruwe omgevingen, waar ze kunnen worden blootgesteld aan hoge temperaturen, stof, vocht, trillingen en elektromagnetische interferentie. De sensoren zijn ook ongevoelig voor strooivelden, hebben geen onderhoud nodig en zijn volgens de makers minder foutgevoelig dan magnetische sensoren. Conventionele optische of magnetische encoders zijn bovendien zwaarder en duurder volgens de makers. "Onze inductiepositiesensortechnologie betekent een grote sprong

voorwaarts op het gebied van motorpositiesensoren", zegt Jan Leuckfeld, senior directeur in de divisie HPC Analog (Sensor) van Renesas. "Ze stellen ons in staat om gedifferentieerde motorpositiesensor-IC's te leveren voor industriële toepassingen die robuust, zeer nauwkeurig en kosteneffectief zijn." "Positiesensoren voor fabrieksvloeren moeten bestand zijn tegen extreme omstandigheden zoals vochtigheid, hoge temperaturen en trillingen," voegt Ulrich Marl toe, key account manager bij de Duitse encoderfabrikant Lenord+Bauer, die klant is van Renesas. "Door onze samenwerking met Renesas hebben we IPS-gebaseerde technologie geïntegreerd in ons encoderportfolio om betrouwbaarheid en veiligheid te garanderen, terwijl we de uitvaltijd in kritieke toepassingen verminderen." WWW.RENESAS.COM

INTEL OPENT EERSTE LOCATIE EUV-CHIPPRODUCTIE IN EUROPA Intel heeft met Fab 34 in het Ierse Leixlip in het graafschap County Kildare de eerste ‘high-volume’ productielocatie in Europa in gebruik genomen die gebruikmaakt van het EUV-productieproces. Volgens Intel gaat het de investeringen in Ierland en geplande investeringen in Duitsland en Polen om een “unieke end-to-end waardeketen voor de pro-

ductie van halfgeleiders in Europa. Ze dienen als katalysator voor aanvullende ecosysteeminvesteringen en innovaties in de hele Europese Unie”. Intel wil in het Duitse Magdeburg een waferfabriek neerzetten en in het Poolse Wroclaw een assemblage- en testlocatie. De chips die in FAB 34 worden gemaakt zijn gebaseerde op de Intel 4-technologie. Intel gaat de chips gebruiken voor producten zoals de Intel Core Ultra-processoren (codenaam Meteor Lake). Deze processoren moeten het mogelijk om in elke pc kunstmatige intelligentie in te bouwen. Ook in de toekomstige generatie Intel Xeon-processoren die in 2024 verschijnt, zijn straks de chips uit Ierland terug te vinden. De EUV-technologie die wordt gebruikt voor Intel 4 wordt toegepast in geavanceerde halfgeleidertechnologie voor toepassingen, zoals kunstmatige intelligentie (AI), geavanceerde mobiele netwerken, autonoom rijden en nieuwe datacenter- en cloudtoepassingen. EUV speelt een cruciale rol in de ambitie van Intel om met in vier jaar tijd en met vijf innovaties in productie in 2025 weer de technologieleider te zijn. WWWW.INTEL.COM

CST_kortnieuws.indd 6

constructeur 04 - 2023

15-11-2023 13:50

MAX VAN LITH ONTVANGT IR. A. DAVIDSON AWARD 2023 Tijdens de 22e editie van de Precisiebeurs, in Den Bosch, werd onder auspiciën van DSPE (Dutch Society for Precision Engineering) op 15 november de Ir. A. Davidson Award uitgereikt aan Max van Lith. Hij is mechatronics engineer bij Nobleo Technology in Eindhoven. Van Lith ontving de prijs voor zijn rol als lead mechanical engineer die op systematische en analytische wijze de lijnen uitzet voor ontwerpen op mechanisch en systeemgebied. “Max is echt een aanstormend talent, een kennisdrager en vraagbaak voor zijn collega’s. Hij weet met beperkte informatie en eisen al mogelijke ontwerprichtingen op papier te krijgen.” De Ir. A. Davidson Award dient ter stimulering van jong talent en is bedoeld voor een jonge precisietechnoloog die enige jaren werkzaam is in een bedrijf of een instituut en aantoonbaar prestaties heeft geleverd die intern en extern worden erkend. Tevens moet hij/zij door zijn/haar enthousiasme voor het vakgebied een positieve uitstraling hebben naar collega’s. De prijs is vernoemd naar de autoriteit op fijnmechanisch gebied bij Philips in de jaren vijftig en zestig. De prijs wordt elke twee jaar uitgereikt, dit jaar voor de negende keer. De

prijs omvat een oorkonde, een geldbedrag gesponsord door DSPE en een trofee. Deze trofee, gemaakt door de Leidse instrumentmakers School, verbeeldt de handboekenreeks voor de fijnmechanische techniek waarmee Davidson de basis legde voor de constructeurs-community van Philips. Max van Lith, die Werktuigbouwkunde studeerde aan de TU Eindhoven (TU/e) deed zijn afstudeerwerk bij VDL ETG en zag dat bekroond met een nominatie voor de Wim van

der Hoek Award 2017. Het betrof het ontwerp van een Z-mechanisme voor waferhandling dat 24/7 in een vacuümomgeving moet functioneren. Vervuiling en slijtage moesten daarom zoveel mogelijk worden voorkomen. Hij loste dat in zijn ontwerp op door te kiezen voor elastisch verende elementen en een contactloze actuatie met een luidsprekerspoel. Dit alles uiteraard statisch bepaald, zoals hij ook heeft beschreven in DSPE-magazine Mikroniek. Max van Lith heeft zich vervolgens bij zijn werkgever Nobleo Technology in Eindhoven ontwikkeld tot een goede lead mechanical engineer, aldus de jury. “Hij zet op systematische en analytische wijze de lijnen uit voor ontwerpen op mechanisch en systeemgebied. Zo heeft hij de hand gehad in diverse ontwerpen voor onder meer de halfgeleiderindustrie, van complexe rechtgeleidingen met elastische elementen tot optomechatronische ontwerpen. Dit tot grote tevredenheid van de klanten, waarbij zijn inzet en betrokkenheid opmerkelijk zijn. Met beperkte informatie en eisen weet Max al mogelijke ontwerprichtingen op papier te krijgen.” WWW.DSPE.NL/AWARDS

ELKE INDUSTRIE EEN EIGEN COPILOOT Microsoft en Siemens gaan samenwerken op het vlak van ‘generative AI’. Met de Siemens Industrial Copilot als eerste stap. Dit industriële hulpje op basis van ‘generative AI’ moet in de productie de samenwerking tussen mens en machine verbeteren Met Siemens Industrial Copilot kunnen gebruikers snel complexe automatiseringscode genereren, optimaliseren en debuggen, en simulatietijden aanzienlijk verkorten. Dit reduceert een taak die voorheen weken in beslag nam tot minuten. De copiloot haalt automatiserings- en processimulatie-informatie van het Siemens Xcelerator-platform, en breidt die uit met Microsofts Azure OpenAI Service. Klanten behouden volledige controle over hun gegevens en deze worden niet gebruikt om onderliggende AI-modellen te trainen. Er zijn al tal van copilots gepland in de productiesectoren, zoals de auto-industrie, consumentenverpakkingen en machinebouw. Schaeffler is als automotive-toeleverancier een van de eerste gebruiker van ‘generative AI’ in de auto-industrie. Ze genereren daarmee code voor het programmeren van industriële automatiseringssystemen zoals robots. Ze willen met de Siemens Industrial

Copilot integreren met hun productie om stilstand te verminderen – voor zichzelf en hun klanten. Ook komt er een integratie tussen Siemens’ Teamcenter PLM-oplossing en Microsoft Teams. Teamcenter voor Microsoft Teams moet vanaf december 2023 beschikbaar komen. Dit moet dan weer een stap zijn richting ‘industrial metaverse’, omdat het de virtuele samenwerking tussen teams in verschillende bedrijfsfuncties makkelijker maakt en dat moet uiteindelijk zowel het ontwerp- als het productieproces verbeteren. WWWW.SIEMENS.COM

AANDRIJFTECHNIEK

TANDWIELKASTEN EN VERBINDINGSASSEN c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_kortnieuws.indd 7

W W W. G R O N E M A N . N L

15-11-2023 13:50

ONTWERPEN EN CONSTRUEREN

Samenwerking Fokker Next Gen en Dassault Systèmes Dassault Systèmes en Fokker Next Gen trekken gezamenlijk op bij de ontwikkeling van de jongste Fokker-telg die in 2035 op de markt moet komen. Uniek aan het nieuwe toestel: het vliegt ook op waterstof. En dat betekent emissievrij vliegen. De vliegtuigbouwer gaat hiervoor Dassault’s 3DExperience-platform gebruiken. R O B I N Z A N DE R

Rechts Marc Overton, managing director Euro-North bij Dassault en Fokker Next Gen-ceo Juriaan Kellerman (Foto: Constructeur)

‘DRINKING FROM THE FIRE HOSE’

Voor Constructeur was de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst tussen Fokker Next Gen en Dassault Systèmes de eerste kennismaking mat Marc Overton de nieuwe managing director Euro-North bij Dassault en in die functie opvolger van John Kitchingman. “Drinking from the firehose trying to stay hydrated not to drown”, noemde Overton zijn kennismaking met de wereld waarin Dassault zich beweegt. Want zoals hij het zelf zei: “I come from a slightly different part of the forest” – uit de wereld van de 'telco's’, 5G ‘private networks’ en IoT. Hij voelde zich wel prima thuis op de locatie van het evenement, Shelter 611 op de voormalig vliegbasis Soesterberg, aangezien hij ook binnen defensie actief is geweest. “Dus als ik hier in een hangar zit, voel ik me wel een beetje thuis. Elke dag leer ik zoveel over deze industrie en dit soort evenementen helpen daar echt bij. Over hoe digitale techniek de manier verandert waarop we apparatuur en diensten bouwen en ondersteunen in een innovatief tempo, maar ook duurzaam. En weet je, het is gewoon ook spannend om hier te zijn en om samen te werken met een aantal geweldige bedrijven die er echt gebrand zijn op innovatie.” Wat zijn ambitie is? Kitchingham heeft de lat in elk geval op flinke hoogte gelegd voor Verton. “John’s erfenis voortzetten en de ‘business’ elke vijf jaar verdubbelen is een grote, grote ambitie. Naar ik denk dat het volledig haalbaar is als ik dit zie.”

CST_Art03.indd 8

Voorafgaand aan het Dassault-event ‘Leaders in Business Sustainability’, 21 september op voormalig vliegbasis Soesterberg, hebben beide partijen de samenwerkingsovereenkomst (Memorandum of Understanding) getekend. “Onze samenwerking met Dassault Systèmes en Keonys (Dassault-integrator en- reseller – red.) markeert een aanzienlijke stap in de richting van het verwezenlijken van onze missie”, aldus Juriaan Kellermann, ceo van Fokker Next Gen. “Met hun geavanceerde technologie en onwrikbare steun hebben we vertrouwen in onze capaciteit om de luchtvaartindustrie opnieuw vorm te geven en de weg te eﬀenen voor een duurzame toekomst.” Ombouw Het toestel dat Fokker Next Gen in 2035 op de markt wil brengen, is een vliegtuig zonder koolstofdioxide-uitstoot dat afstanden tot 2.500 km kan vliegen en plaats biedt aan 120-150 passagiers. Op dit moment wordt gewerkt aan de plannen voor de ombouw van een Fokker 100. Dit toestel moet in 2027 gereed zijn en laten zien dat regionaal vliegen op waterstof een haalbare en duurzame optie is. Samen met motorenfabrikant Rolls-Royce wordt gewerkt aan de ontwikkeling van de waterstofmotoren voor het toestel. De motorenfabrikant geeft ook leiding aan een Europees project binnen het kader van het Europese Clean Aviation-programma, gericht op de ontwikkeling van waterstof- en hybride straalmotoren voor de burgerluchtvaart. constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:10

Dassault Systèmes en Fokker Next Gen bundelen hun krachten bij de ontwikkeling van een nieuw vliegtuig dat emissievrij kan vliegen op waterstof. (Beeld: Fokker Next Gen)

Het streven van Kellerman is met een toestel te komen dat niet meer energie verbruikt dan de bestaande vliegtuigen. Daarom is ook gekozen voor een vliegtuigmotor die waterstof verbrandt en niet voor het gebruik van en brandstofcel. Moderne straalmotoren hebben een rendement van 80 tot 90 procent, terwijl een brandstofcel die waterstof omzet in elektriciteit het met een elektrisch rendement van pakweg 30 tot 40 procent moet doen Overigens is het de bedoeling dat ook nog steeds ordinaire kerosine in de straalmotoren kan worden verstookt, maar ook ‘duurzame luchtvaartbrandstof’ (Sustainable Aviation Fuel – SAF) dat bij verbranding minder kwalijke uitstoot genereert. ‘Oud’ en ‘nieuw’ De bedoeling is om het ontwerp van het vliegtuig van de volgende generatie tegen het einde van 2024 te onthullen. Kellerman vertelt dat op dit moment simultaan wordt gewerkt aan drie concepten. De conceptontwikkeling lijkt een combinatie van ‘oud’ en ‘nieuw’. De software die beschikbaar is op het 3DExperience-platform wordt toegepast door vliegtuigbouwers wereldwijd. Denk bijvoorbeeld aan het ‘high-end’ 3DCAD-pakket CATIA. Het platform als geheel maakt een compleet digitaal ontwikkel-, ontwerp-, simulatie-, test-, valideer-, maak- en beheertraject mogelijk gedurende de complete levensduur van een vliegtuig. Maar Fokker Next Gen maakt ook gebruik van de kennis uit het verleden. Bij het bedrijf werken de nodige oud-werknemers van Fokker: bijna 20 procent van de werknemers is afkomstig van de oude vliegtuigbouwer. De ervaring die zij hebben opgedaan bij de ontwikkeling en bouw van de Fokker 70 en 100 is meer dan welkom. c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art03.indd 9

Want je kan het overdimensioneren noemen, maar nog steeds vliegen er meer dan 100 Fokker-vliegtuigen rond. Dat zegt wel wat over de kwaliteit van de toestellen. Omdat de vliegtuigen destijds voor regionaal gebruik zijn ontwikkeld en dus veel starts en landingen maken, werd uitgegaan van een levensduur van 10 tot 15 jaar. Maar de Fokkers vliegen 30 jaar later nog. Via Fokker Services beschikt Fokker Next Gen over gebruiksgegevens uit de honderdduizenden vlieguren die met de ‘oude’ Fokker-vliegtuigen zijn gemaakt. Dat wordt, zegt Kellermann, bij de ontwikkeling van het nieuwe toestel allemaal meegenomen. ‘Virtual twin’ En dat gebeurt dan in een compleet digitale omgeving voor de conceptontwikkeling en uiteraard het complete lifecycle management. Hoe wil je >

John Kitchingman van Dassault Systèmes (l), Fokker Next Gen-ceo Juriaan Kellermann (m) en Tom Kalkman, managing director bij Keonys (Benelux) bij de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst. (Foto: Dassault Systèmes)

15-11-2023 14:10

anders ook tegelijkertijd met drie conceptontwerpen bezig kunnen zijn? Daar zijn ze de komende twee jaar onder andere mee bezig om tot een definitief ontwerp te komen. Maar voor die tijd kan je, zegt Kellermann al door het ontwerp heenlopen en er dingen mee doen die eerder niet mogelijk waren. John Kitchingman, senior vice president Global Customer Engagement bij Dassault zegt daarover: “We zijn ervan overtuigd dat de virtual twin-technologie van het 3DExperience-platform een cruciale stap zal zijn in het bereiken van hun doel van duurzame, koolstofneutrale luchtvaart.” Juist een virtual twin stelt Fokker Next Gen in staat simultaan ontwerprichtingen en hun gevolgen op een veilige, virtuele wijze te onderzoeken. Baksteen Want vliegen op waterstof is voor niemand gesneden koek. Het gebrek aan ervaring met waterstof als vliegtuigbrandstof en alle wat daarmee verband houdt is volgens Kellermann de grootste uitdaging voor Fokker Next Gen: “We vinden het prima om in een toestel te vliegen met 20.000 liter licht ontvlambare vloeistof in de vleugels, maar we staan in een vliegtuig huiverig tegenover een kleine batterij in je telefoon. Of een scheikundig element dat altijd om ons heen is. Maar in vloeibare vorm in een vliegtuig is het blijkbaar een probleem.” Met waterstof moet dus ervaring worden opgedaan. Want je moet volgens Kellerman wel uitkijken dat de engineers veiligheidsmaatregelen toevoegen en inbouwen, dit vervolgens met het Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart EASA (European Union Aviation Safety Agency) bespreken en zij daar nog eens de nodige maatregelen bovenop doen. “Dan probeer je als je niet uitkijkt een baksteen te laten vliegen. Daarom moeten we samen leren en 10

CST_Art03.indd 10

John Kitchingman (Dassault): “Fokker Next Gen heeft de ambitie, de expertise en een toegewijd team om het voortouw te nemen in de ontwikkeling van waterstofaangedreven vliegtuigen van de volgende generatie.” Beeld: Fokker Next Gen)

ervaring op doen. Ik denk dat de ‘tools’ maar ook de processen daarbij gaan helpen. Ik ben ook erg enthousiast over de digitale modellering die we gebruiken. We kunnen hierdoor de verschillende aspecten van wat we willen bereiken, veel eerder bespreken met engineers, met potentiële klanten en met EASA dan we in het verleden gewend waren. We kunnen de afwegingen maken en het digitale model kunnen laten zien. Ik denk dat we binnen een paar maanden met de toekomstige klanten in contact kunnen komen, omdat we al genoeg weten over wat dit vliegtuig in hun netwerk zal doen en dat is voor hen belangrijk.” Veel eerder Daarom is de Fokker Next Gen-ceo ook blij met de digitale mogelijkheden: “We kunnen de verschillende aspecten van wat we proberen te doen veel eerder

Fokker Next Gen-ceo Juriaan Kellermann: “Net als Anthony Fokker, onze voorganger, hebben we lef, zijn we ambitieus en houden we ervan de status quo uit te dagen. Maar het is fijn om vrienden te hebben die je daarbij helpen. (Foto: Constructeur)

constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:10

dan we gewend waren bespreken met engineers, met potentiële klanten en met certificeringsinstantie EASA. We kunnen afwegingen en het digitale model laten zien. Ik denk dat we binnen een paar maanden met de toekomstige klanten in contact kunnen komen omdat we al genoeg weten over wat dit vliegtuig voor hen kan betekenen en dat is belangrijk voor ze.” Niet zomaar een ‘tool’ Of digitale modellen ook worden geaccepteerd als het over veiligheid gaat, zegt Kellerman: ”We zullen ze genoeg gegevens moeten geven om te laten zien dat het inherent veilig is. We moeten ook laten zien welk proces we gebruiken en de ‘checks and balances’. Daarom gebruiken we ook niet zomaar een ‘tool’, maar een die al in onze industrie wordt gebruikt inclusief de ‘best practices’ voor het toepassen. De tools worden al gebruikt door onze concurrenten voor innovatie. We zijn dus erg blij dat we die ervaring kunnen gebruiken en we leren er weer van om de resultaten veel eerder dan vroeger met EASA te kunnen bespreken.”

WWW.3DS.COM WWW.FOKKERNEXTGEN.COM WWW.KEONYS.COM/EN

constructeur 04 - 2023

CST_Art03.indd 11

hiwin.nl

Vrienden Fokker Next Gen wil met de ontwikkeling van hun nieuwe vliegtuig de luchtvaartindustrie revolutionair veranderen. Daarin in worden ze onder andere gesteund door een subsidie van 25 miljoen euro van de Nederlandse overheid als onderdeel van het Luchtvaart in Transitie-programma. “Fokker Next Gen heeft de ambitie, de expertise en een toegewijd team om het voortouw te nemen in de ontwikkeling van waterstofaangedreven vliegtuigen van de volgende generatie, waarmee een nieuw tijdperk van duurzaamheid in de luchtvaart wordt ingeluid”, onderstreep Kitchingman die ambitie. De samenwerking tussen Fokker Next Gen, Dassault Systèmes en Keonys getuigt van een vastberaden toewijding om een groenere, meer duurzame toekomst voor de luchtvaart te creëren, met als doel de sector te hervormen en wereldwijd milieubewustzijn te stimuleren. “Net als Anthony Fokker, onze voorganger, hebben we lef, zijn we ambitieus en houden we ervan de status quo uit te dagen. Maar het is fijn om vrienden te hebben die je daarbij helpen.”

15-11-2023 14:10

ONTWERPEN EN CONSTRUEREN

Wim van der Hoek Award voor Marc Slob en Youp Verbakel AUTOMATISCHE ASSEMBLAGE VAN SCHOPPEN EN SPADES Op donderdag 16 november, de tweede dag van de 22e editie van de Precisiebeurs, is onder auspiciën van de Dutch Society for Precision Engineering (DSPE) de Wim van der Hoek Award uitgereikt. Dit jaar voor de eerste keer aan een duo: Marc Slob en Youp Verbakel. Hun afstudeerwerk aan de Avans Hogeschool - het ontwerp van een machine voor het automatisch assembleren van een grote variëteit aan schoppen en spades – is volgens de jury een innovatief ontwerp: “Dat was goed doordacht wat betreft de toegestane vrijheidsgraden. Vervolgens hebben ze het zorgvuldig uitgewerkt, met oog voor de kostprijs en de voorspelbaarheid en betrouwbaarheid van het productieproces.” De Wim van der Hoek Award – ook wel Constructeursprijs genoemd – werd in 2006 ingesteld naar aanleiding van de tachtigste verjaardag van nestor in de constructieprincipes Wim van der Hoek (1924-2019). De Constructeursprijs wordt jaarlijks uitgereikt voor het beste afstudeerwerk op het gebied van het construeren in de werktuigbouwkunde aan de technische universiteiten en hogescholen in Nederland en België. Criteria bij de beoordeling van de afstudeerverslagen zijn kwaliteit van het ontwerp, onderbouwing en innovativiteit, alsmede de geschiktheid voor gebruik in het onderwijs in de constructieprincipes. Aan de prijs zijn een oorkonde, een trofee gemaakt door de

ONTWERP VAN EEN DRAAITAFEL MET LUCHTLAGERS

“Coen onderzocht het ontwerp van een draaitafel met luchtlagers, voor mogelijke toepassing in een sample-manipulator (positioneringsnauwkeurigheid 50 nm) in een synchrotron. Hij maakte een grondige analyse van het foutbudget en evalueerde verschillende ontwerpalternatieven. In intensief overleg met specialisten kwam hij tot een goed compromis tussen nauwkeurigheid, maakbaarheid en kosten. Coen heeft laten zien in staat te zijn om zowel een mechanisch probleem op kritische aspecten te analyseren, als een gedegen mechanisch ontwerp te maken. Hij heeft een zeer goed analytisch vermogen, werkt zelfstandig en weet ook mensen te benaderen voor relevante input.”

CST_Art01.indd 12

Leidse instrumentmakers School en een geldbedrag verbonden, gesponsord door het EAISIinstituut van de TU Eindhoven. Schoppen en spades De jury onder voorzitterschap van DSPE-bestuurslid Jos Gunsing (MaromeTech) ontving dit jaar vier nominaties, ingediend door de afstudeerbegeleiders/hoogleraren van de betreffende studenten: • Dulassemblage - Machineontwerp voor het automatisch assembleren van diverse schoppen en spades; Marc Slob en Youp Verbakel (Avans Hogeschool); • Ontwerp van een draaitafel met luchtlagers; Coen Foolen (TU Eindhoven); • Ontwikkeling testmachine voor het bepalen van de eigenschappen van 3D-geprinte zolen; Max Koning (Hogeschool Utrecht); • Miniatuur buigscharniergebaseerde goniometer; Elwin Vree (Universiteit Twente). De Wim van der Hoek Award 2023 ging uiteindelijk naar het duo Marc Slob en Youp Verbakel dat aan Avans afstudeerde op het ontwerp van een machine voor het automatisch assembleren van schoppen en spades. Ze deden een gedegen vooronderzoek om de grote variëteit aan stelen/bladen en de maatonnauwkeurigheid van de producten vast te leggen. Dat vertaalden ze naar technische specificaties voor de machine. Samen met de klant en de constructeur 04 - 2023

15-11-2023 13:59

ONTWIKKELING TESTMACHINE VOOR HET BEPALEN VAN DE EIGENSCHAPPEN VAN 3D-GEPRINTE ZOLEN

De Wim van der Hoek Award gaat dit jaar naar Marc Slob en Youp Verbakel voor hun - het ontwerp van een machine voor het automatisch assembleren van een grote varieteit aan schoppen en spades. (Beeld ter illustratie)

“Max heeft in de twintig weken van zijn afstudeerproject niet alleen een nieuw ontwerp ontwikkeld, maar dat ook gebouwd en getest. Hij heeft zeer zelfstandig de opdracht uitgevoerd en daarmee ruim voldaan aan de verwachtingen van de opdrachtgever. Hij werkt nauwkeurig en zorgvuldig en kan op het juiste niveau de ontwerpdetaillering bepalen. Daarbij managet hij het project goed, zodat het binnen de tijd wordt afgerond. Hij is origineel in het bedenken van oplossingen en heeft oog voor de haalbaarheid van zijn ontwerpkeuzes. Hij is (te) bescheiden en nieuwsgierig en in staat om problematiek vanuit verschillende relevante invalshoeken te bekijken. Hij neemt zijn beslissingen op basis van feiten en zoekt door tot hij die heeft verzameld.”

eindgebruiker hebben ze onderzocht hoe de machine in te richten voor een ergonomische en veilige interactie. Na het fabriceren en assembleren van de machine bleek uit eerste testen dat ze een ‘first time right’ ontwerp hadden gerealiseerd.

gebouwd en getest. Ze hebben hun ontwerp goed doordacht wat betreft de toegestane vrijheidsgraden en zorgvuldig uitgewerkt. Daarbij hadden ze oog voor de kostprijs en de voorspelbaarheid en betrouwbaarheid van het productieproces.”

Goed doordacht ontwerp Het ging om een ogenschijnlijk eenvoudig assemblageproces, dat echter meerdere uitdagingen kende, aldus de jury. “Naast de grote variëteit aan producten was er sprake van een enorme grilligheid in de toleranties van de verschillende onderdelen. Marc en Youp hebben samen een innovatief ontwerp gemaakt. Daarvoor hebben ze een passende hoeveelheid werk geleverd, want ze hebben de machine ook

WWW.DSPE.NL

MINIATUUR BUIGSCHARNIERGEBASEERDE GONIOMETER

“Elwin heeft de grenzen verlegd van ontwerpen gebaseerd op buigscharnieren. Dat deed hij door een kleinschalige buigverbinding met grote slag te ontwerpen, bouwen en testen. Daarmee heeft hij een unieke combinatie gedemonstreerd van een hoog niveau van theoretisch begrip van buigscharnierontwerp en praktische knowhow. Hij ging de uitdaging van beperkte slag en parasitaire bewegingen aan door de slimme toepassing van drie ontwerpprincipes. Met name slaagde hij erin om alle mechanische componenten te integreren in een compacte ruimte, terwijl hij buigdiktes gebruikte die op de rand van de productiemogelijkheden lagen. Zijn professionele ontwerpaanpak heeft geleid tot een product dat bijna klaar is voor de markt voor uiterst nauwkeurige bewegingen.”

CRASHDEMPERS REDUCEREN DOWNTIME

YOUR LO CA L AC T: SA LES CONT

• Betrouwbare bescherming tegen onnodige schade aan machines door geringe reactiekrachten • Hoge energieopname: tot wel 98% • Eenvoudige montage en vervanging bespaart kostbare tijd • Uitstekende prijskwaliteitverhouding

ACE Stoßdämpfer GmbH · Langenfeld · Germany · www.ace-ace.nl

constructeur 04 - 2023

CST_Art01.indd 13

15-11-2023 13:59

OPINIE

‘Servitization’ EEN NIEUW MODEL OP ZOEK NAAR (DE JUISTE) INSTRUMENTEN

Sinds een aantal jaren richten meer en meer industriële bedrijven zich niet langer op het leveren van machines en apparatuur, maar op gegarandeerde operationele resultaten en diensten met een hoge toegevoegde waarde. Versneld door de COVID-crisis en de geopolitieke situatie, verandert dit model, ook wel ‘servitization’ genoemd, de verhouding tussen leveranciers en klanten, en de methoden die beiden gebruiken. Een fundamenteel aspect wordt echter over het hoofd gezien: de gebruikte hulpmiddelen. Deze leemte moet worden aangepakt als we ten volle willen profiteren van deze ontwikkeling. O L I V I E R HE LT E R L I N , V I C E P R E S I DE N T S A L E S - F R A N K R I J K , BE N E L U X E N Z W I T SE R L A N D E N C E O P TC F R A N K R I J K

De term ‘Servitization’ werd meer dan 30 jaar geleden bedacht door het onderzoeksduo Sandra Vandermerwe en Juan Rada. Het is een fundamentele trend die al enkele decennia veel sectoren verandert. De afgelopen vijf jaar zien we echter een stroomversnelling, waarbij een ongekend aantal bedrijven dit model gebruiken. In 2022 bleek uit een onderzoek van Bain & Company dat sommige machinefabrikanten al meer dan 50 procent van hun inkomsten en tot 100 procent van hun winst uit diensten haalden. Gebundelde oplossingen Volgens datzelfde onderzoek zullen bedrijven tegen 2030 het grootste deel van hun apparatuur verkopen als onderdeel van gebundelde oplossingen, waaronder software en diensten. Datzelfde jaar registreerde Gartner al een spectaculaire toename van resultaatgerichte servicecontracten: 60 procent van de fabrikanten bood deze contracten aan, vergeleken met slechts 18 procent vier jaar eerder. Meer toegevoegde waarde Tegen een achtergrond van economische onzekerheid en chronische verstoringen in de toeleveringsketen bieden deze servicecontracten een welkome zekerheid voor veel bedrij14

CST_Art04.indd 14

ven die op zoek zijn naar stabiliteit. Tegelijkertijd worden deze diensten vaak verkocht in de vorm van een abonnement, waardoor regelmatige en voorspelbare inkomsten worden gegarandeerd. Dit betekent een ommezwaai in het financiële model van de onderneming. Maar de populariteit van dit model is ook te danken aan de nauwe samenwerking die mogelijk wordt gemaakt. De diensten en software die bij de apparatuur worden geleverd, vereisen een nauwere samenwerking met de klanten. Machinefabrikanten begrijpen hierdoor de specifieke behoeften

van hun klant beter, zodat ze zich daaraan kunnen aanpassen en een hechte relatie kunnen ontwikkelen die klantentrouw bevordert. Technische infrastructuur Hoewel servitization goed ingeburgerd lijkt te raken als een commerciële en strategische trend, is het belangrijk om te onthouden dat het ook een organisatorische en technische transformatie inhoudt. De inrichting van de klantendienst, toegang van serviceteams voor bijvoorbeeld onderhoud tot ontwerpgegevens en de feedback-lus over het product in het bedrijf, zijn alle-

Olivier Helterlin, PTC: Servitization verandert de manier waarop gegevens worden gedeeld binnen elk bedrijf en tussen partnerbedrijven.

constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:00

In 2022 registreerde Gartner al een spectaculaire toename van resultaatgerichte servicecontracten.

maal elementen die de juiste inrichting en IT-systemen vereisen. Geïntegreerd ecosysteem Er kan ingezet worden op IoT om betrouwbare gegevens te verzamelen die onmiddellijk kunnen worden gebruikt om de klanttevredenheid te optimaliseren, zodat het gebruik van elk apparaat nauwkeurig kan worden gevolgd. Ook een end-to-end geïntegreerde PLM (Product Lifecycle Management)-tool biedt perfect zicht op de levenscyclus van alle onderdelen die worden gebruikt bij het ontwerp

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art04.indd 15

en de productie van machines. Dit kan worden gecombineerd met een tool voor het beheren van reserveonderdelen om de opslag en het gebruik van elk onderdeel te optimaliseren. Hetzelfde ecosysteem zou ook Augmented Reality kunnen omvatten met het oog op onderhoud of een oplossing voor servicemanagement op locatie om ervoor te zorgen dat de verzamelde gegevens de productiviteit van de medewerkers in het veld optimaliseren. Alle industriële spelers Servitization is niet alleen een commer-

ciële en strategische ontwikkeling, maar verandert de manier waarop gegevens worden gedeeld binnen elk bedrijf en tussen partnerbedrijven. Daarom roept het fabrikanten van productieapparatuur op om het ontwerp van hun applicatie-ecosystemen en IT-architectuur radicaal te herzien. Alleen dan zal servitization kunnen bijdragen aan het verbeteren van de prestaties van alle industriële spelers, zowel leveranciers als gebruikers. WWW.PTC.COM

15-11-2023 14:00

ONTWERPEN EN CONSTRUEREN

De realiteit van het generatief ontwerpen (NOT) SAFE FOR DESIGNERS – XXI

Vandaag de dag zijn de meeste constructeurs op zijn

in frame-structures”. Het zou één van de echte klassiekers worden in de constructieleer, met als bijbehorende illustratie de roemruchte ‘Michell structure’ (afbeelding 1). Deze vakwerkconstructie, zo wist de Australiër te bewijzen, geeft de lichtste oplossing om de getoonde belasting F van het aangrijpingspunt A naar de vaste wereld bij punt B te geleiden. Het artikel gaf meer voorbeelden, maar deze variant werd het beroemdst.

minst bekend met de term ‘generatief ontwerpen’. Concrete ervaring met deze aanpak is echter schaars en er zijn misverstanden alom. Zo vreest menigeen dat deze technologie hun constructiebaantje over gaat nemen! Mocht u dat denken, lees dan vooral verder, want enige nuchterheid is hier beslist op zijn plaats. E R I K T E MP E L M A N , N SF D E N G I N E E R I N G E D UC AT I O N / T U DE L F T I N D U ST R I E E L O N T W E R P E N O R L A N D O S A R DA R O , DE S I G N 8

Gezonde botten Iemand die dergelijke plaatjes direct zou hebben herkend, was de Duitse anatomie-expert en chirurg Julius Wolff. Hij had, eind 19e eeuw, al voorspeld dat gezonde botten zich altijd aanpassen aan de externe belastingen waar ze aan onderhevig zijn. Het resultaat is altijd een organische vorm, vrij van spanningsconcentraties en met een verbluffende efficiency, net zoals die ‘Michell structure’. Worff overleed echter twee jaar voordat Michell’s publicatie het licht zag, en kon de link dus niet leggen. Maar zijn inzicht, dat verder leeft als de Wet van Worff, wordt inmiddels overtuigend door de wetenschap ondersteund, zowel vanuit de evolutiebiologie, voor organismen als geheel, als op het biochemisch niveau van de botcellen. De inwendige spanningen, voortgebracht door de externe belastingen, zijn de directe ‘driver’ voor botgroei.

Dit artikel belicht de verrassend lange ontstaansgeschiedenis van het generatief ontwerpen , behandelt twee voorbeeldcases en presenteert de huidige stand van zaken. Uw baan staat niet op de tocht – maar uw werkzaamheden kunnen er zeker een stuk interessanter door worden. De aartsvaderen In 1904 publiceert de Australische werktuigbouwkundig ingenieur Anthony Michell een artikel met de elegante titel “The limits of economy of material

Afbeelding 1 De ‘Michell structure’ van Anthony Michell, bewerkt door Arek Mazurek.

CST_Art_Tempelman.indd 16

Ook bomen Ook bomen groeien op deze manier. En net als bij de botten was er eerst een voorspelling over de vorm op macroniveau, waarna het biochemisch mechanisme achter de groei van bomen stap voor stap ontrafeld werd. Dit was uiteraard het werk van vele mensen, maar één daarvan mag beslist niet onvermeld blijven, en dat is Claus Mattheck. Deze illustere professor, reeds jaren verbonden aan het Karlsruhe Institute for Technology, heeft jarenlang gedegen onderzoek verricht om de groei van boconstructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:02

Afbeelding 2 De twee titels van Claus Mattheck – aanraders!

Afbeelding 3 Een constructie ‘groeit’ op uw computerscherm (Beeld: Altair)

men te beschrijven en te verklaren – en, om suggesties te geven voor het ontwerpen van lichtgewicht constructies. Hij bedacht zelfs een eigen stripfiguurtje om zijn inzichten verder te verspreiden – welke andere wetenschapper krijgt dat voor elkaar (afbeelding 2)? Mattheck’s boekje ‘Stupsi erklärt den Baum’ werd ook een klassieker in de ingenieursliteratuur. Wie het liever zonder stripfiguren wil snappen, kan terecht in ‘Design in Nature’, ook van de hand van de meester (afbeelding 2).

wiskundige publicatie. Kortom, daar heerst een begrip van vorm dat niet direct aansluit bij wat in de constructieleer gangbaar is. De recentere term “generatief ontwerpen” is wat dat aangaat beter.

Topologisch optimaliseren In 1988 wordt de constructieleer verrijkt met de term ‘topologisch optimaliseren’. Dit hebben we te danken aan Noboru Kikuchi en Martin Bendsøe, de twee pioniers van het eerste uur, al heeft succes ook hier nog meer vaders en moeders. Hun idee was even simpel als krachtig: wat als we een constructie kunnen laten ‘groeien’ op de computer, net zoals botten groeien in ons lichaam, of bomen in het bos? Dit idee leefde al langer, maar eind jaren ’80 waren computers eindelijk snel genoeg geworden om er werk van te maken. Het werd geïmplementeerd door allereerst een ‘design space’ te definiëren in de computer: dat is de 3D-ruimte waar de constructie binnen dient te blijven. Dit kan een rechthoekig blok zijn, maar ook een complexere vorm, met bijvoorbeeld uitsparingen voor andere componenten, waar dus geen materiaal mag komen. Vervolgens worden de externe belastingen op deze ruimte geplaatst en wordt aangegeven waar de constructie contact maakt met de vaste wereld. Dan draait u het programma, en ziet u de vorm voor uw ogen ontstaan. Afbeelding 3 illustreert deze fascinerende route, al zou u dit eigenlijk ‘live’ moeten kunnen zien, als proces. Even tussendoor: ‘topologisch optimaliseren’ was wellicht niet de handigste naam om te kiezen. Topologie is immers de wiskunde waarin een donut en een koffiekop dezelfde vorm hebben (allebei één gat) en waarin wonderlijke objecten bestaan zoals de Möbius-band en de Fles van Klein, en dat dan in zoveel dimensies als nodig is voor uw volgende c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art_Tempelman.indd 17

OptiStruct Mede dankzij Jeff Brennan, indertijd student bij Kikuchi op de Universiteit van Michigan, leidde het pionierswerk tot een verkoopbaar stuk software: OptiStruct, uitgebracht door softwarebedrijf Altair. Dit programma was een heuse innovatie en werd in 1994 door het toonaangevende tijdschrift Industry Week zelfs uitgeroepen tot ‘Technologie van het Jaar’. In datzelfde jaar zou General Motors de eerste klant worden. Er zouden er nog vele volgen, maar makkelijk was de weg bepaald niet. De volgende casus illustreert het soort van uitdagingen dat er toentertijd moest worden overwonnen. ‘It’s a casting Jim, but not as we know it!’ Eén van uw correspondenten (ET) was in 2002 ooggetuige van de eerste inzet van OptiStruct bij DAF Trucks. Om te waarderen wat de Eindhovense ingenieurs voor elkaar kregen, moet u eerst iets weten over het chassis van een zware vrachtwagen. Dit bestaat uit twee stalen balken in lengterichting van het voertuig, die middels een handvol dwarsbalken zijn verbonden tot een zogeheten ‘ladderframe’. Alle andere hoofcomponenten, zoals motor, wielophanging, besturing en cabine, zijn hier aan >

Afbeelding 4 De uitgangssituatie (links) en de verbeterde sitatie van een groot gietstuk (rechts) (Beeld: DAF Trucks)

15-11-2023 14:02

Afbeelding 5 Drie programma’s – één toepassing

verbonden – doorgaans met gietstukken uit nodulair gietijzer, want de benodigde vormvrijheid is hoog en de belastingen zijn aanzienlijk. Vooral ‘linksonder’ aan het frame zag DAF potentieel voor OptiStruct, omdat er daar in een relatief beperkte ruimte meerdere bevestigingsfuncties te vervullen waren. U ziet de uitgangssituatie afgebeeld in afbeelding 4 (links). Ter oriëntatie: de dwarsbalk helemaal onderaan is de ‘front underrun protection’ – dit is waar uw autobumper bij een frontale botsing mee te maken krijgt. Meer nodig Het was inderdaad een kans voor het nieuwe programma, maar al snel bleek dat er meer nodig was – veel meer. De OptiStruct-versie van toen ‘wist’ immers niets van de beoogde assemblage. Alle daarvoor benodigde gaten en materiaaltoeslagen moesten daarom handmatig, in het reguliere CAD-sys-

GEEN HYPE ZO SNEL OF DE REALITEIT ACHTERHAALT HEM WEL!

De buitenwereld heeft inmiddels ook lucht gekregen van het generatief ontwerpen. Geheel voorstelbaar is er weer een hype ontstaan, vergelijkbaar met de overtrokken verwachtingen waar het 3D printen recent onder gebukt ging. En opnieuw lijken de ‘technology watchers’ niet te weten hoe oud de technologie al weer is: OptiStruct wordt in 2024 alweer 30 jaar. Bovendien begrijpen de ‘watchers’ maar weinig van wat construeren allemaal inhoudt, en zetten ze de constructeur maar gelijk op de lijst met bedreigde diersoorten. Onzin, zoals de DAF-casus al liet zien, want het is slechts zelden eenvoudig om te achterhalen wat precies de ontwerpeisen zijn, zeker bij modulaire systemen. Die eisen kunnen bovendien in een latere iteratie nog veranderen ook, afhankelijk van voortschrijdend inzicht: zo is de latere ‘front underrun protection’ in afbeelding 4 (rechts) nét iets verschillend van de eerdere versie (links). Dat alles blijft mensenwerk, zij het met slimmere middelen. Ook zijn we nog bij lange na niet op het punt dat de software alles weet van produceerbaarheid – opnieuw een klus voor de mens. Los daarvan, zo zag u in de Toolsquare-casus, heeft de te behalen gewichtswinst in de praktijk lang niet altijd waarde. Het is één ding om heel hard ‘Artificial Intelligence’ te roepen, maar wie niet weet hoe het werkelijk zit, maakt een pijnlijke vergissing – ‘ai’ dus, in plaats van ‘AI’.

CST_Art_Tempelman.indd 18

teem, worden toegevoegd aan wat OptiStruct als ideaalbeeld presenteerde. Daar moest dan weer een FEA-studie overheen, nu met de daadwerkelijke vorm van het beoogde gietstuk. En, van zaken als deelvlakken of lossingshoeken had het OptiStruct van toen ook nog nooit gehoord. Om te voorkomen dat het resultaat alleen met een 3D-printer kon worden gemaakt – een theoretische optie, volkomen uitgesloten in de vrachtwagenpraktijk – werd Metaal Gieterij Giessen betrokken als projectpartner. Zij keken niet alleen naar de ‘basics’ van het gieten, maar voerden ook gietsimulaties uit om te garanderen dat de benodigde hoge belastbaarheid ook realiteit kon worden. Daar was ook weer aparte software voor nodig. Kortom, er werd op drie software-borden tegelijk geschaakt, met meerdere experts die samen op zoek waren naar het beste resultaat. Afbeelding 5 schetst dit proces. Lange weg naar succes Dat alles kostte flink wat iteraties en het pad naar succes was maar zelden goed begaanbaar, maar alle moeite leverde flink wat op – en om een verrassende reden. Bedenk dat dit soort gietstukken altijd om een nabewerking vragen: contactvlakken moeten écht vlak worden gemaakt bijvoorbeeld, en al die bevestigingsgaten moeten netjes worden aangebracht. Welnu, het resulterende grote gietstuk scheelde 17,5 procent in de kosten, simpelweg omdat er nu maar één keer een werkstuk moest worden opgespannen voor nabewerking in plaats van meermaals (afbeelding 4, rechts). Met de toenmalige 120 vrachtwagens per dag liep de totale besparing aardig op. Massa = kassa! En over massa gesproken: die daalde met 9 kg, en dat was mooi meegenomen. Observatie Nog één observatie tot slot. Theoretisch had de hele voorkant van dat ladderframe één ‘megacasting’ kunnen worden, als een soort hoefijzer dat alle functies zou integreren. Zo gek was dat niet, mede doordat er in het moederconcern PACCAR al was geëxperimenteerd met gegoten dwarsbalken voor het chassis. Maar daarmee zou er wel een groot risico worden genomen, met voordelen die niet 1-2-3 duidelijk waren. En puur praktisch gezien is nog zoiets als het maximum gewicht dat een werknemer mag tillen (23 kg, volgens de huidige ARBO-wetgeving). Kom je daarboven, dan moet je dus ineens investeren in tilgereedschap. Kortom, er waren zoconstructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:02

wel strategische als tactische overwegingen te maken. Zoals de volgende sectie zal laten zien, is dat nog steeds aan de constructieve orde van de dag. Geen ‘technology for the sake of technology’ Een tweede casus betreft een bevestigingsbeugel voor de communicatie-units die de Vlaamse firma Toolsquare heeft bedacht. Afbeelding 6 laat er eentje zien. Deze units kunnen bijvoorbeeld op de freesbanken en andere productiemiddelen in een werkplaats worden geplaatst, waarna deze apparaten digitaal kunnen worden toegevoegd aan het ‘Internet of Things’. Dit maakt het beheer van uw apparatenpark een stuk eenvoudiger. Aanvankelijk was voorzien dat de units tegen een muur konden worden bevestigd, maar later kwam ook vraag naar montage aan de zijkant van een apparaat. Generatief ontwerp bood hier een wezenlijk voordeel qua ontwerpsnelheid: in slechts één dag kwam er al een oplossing, die de volgende morgen uit de 3D-printer kwam rollen. U ziet deze beugel in afbeelding 7 (links), met de typerende organische vorm. Echter, de oorspronkelijke unit had een behuizing die middels thermovormen was gemaakt – een logische keuze voor de toen nog bescheiden series. De toleranties van dit proces waren helaas niet zo goed als gehoopt, waardoor die sierlijke beugel alleen met moeite te monteren was.

Afbeelding 6 Toolsquare IoT-unit (Foto: Toolsquare)

In een volgende iteratie werd de hele unit her-ontworpen, nu met spuitgieten als keuze voor de productie van de behuizing. Dat proces paste beter bij de inmiddels flink gestegen aantallen. Het resultaat is ook veel strakker en in principe dus geschikt voor de organische beugel. Echter, wie nuchter kijkt, ziet dat er hier feitelijk geen winst te behalen is. Sterker nog, een simpele beugel uit plaatstaal was gewoon beter en goedkoper – en dat was dan ook waar Toolsquare op uitkwam (afbeelding 7, rechts). Technologie is natuurlijk mooi, maar moet wel doeltreffend zijn. Van ‘tool’ naar proces Altair zat sinds 2002 niet stil (hun concurrenten trouwens ook niet) en werkte hard aan een verbeterde versie. Het OptiStruct van toen werd, danig gemoderniseerd, in 2013 opgenomen in het Altair Inspire-pakket. Voor de gebruiker was dit een >

Afbeelding 7 De originele (links) en huidige (rechts) bevestigingsbeugels (bron: Toolsquare).

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art_Tempelman.indd 19

15-11-2023 14:02

Afbeelding 9 Het ‘C123-ontwikkelproces’ (Beeld: Altair)

enorme stap vooruit. Dit was echt ‘generative design’, met bijvoorbeeld de optie om vooraf de productieroute te kiezen: 3D-printen, gieten, plaatwerk enzovoorts, met daarbinnen dan weer allerlei extra keuzes. Ook de benodigde ‘constraints’ voor assemblage kunnen nu veel beter worden ingevoerd. U hoeft dus niet meer op meerdere borden tegelijk te schaken, want alle benodigde software zit in één pakket en werkt naadloos samen. De gebruiksvriendelijkheid is eveneens in orde: op de TU Delft is bijvoorbeeld reeds meermaals gebleken dat iemand met enige CAD-ervaring al binnen een ééndaagse workshop tot aantrekkelijke resultaten kan komen (afbeelding 8). Recentere ontwikkelingen Nog recentere ontwikkelingen richten zich, onder andere, op het effectief omgaan met toleranties en op FEA-studies met niet-lineair materiaalgedrag. Dat is geen luxe, want met toleranties hebben we immers altijd rekening te houden. Bedenk hierbij dat het meren-

deel van alle constructiedelen in een statisch overbepaalde toestand wordt gemonteerd. Assemblage genereert dan altijd enige voorspanning; hoeveel precies, dat wordt mede door die toleranties bepaald. En wordt zo’n onderdeel voor het eerst fors belast, dan treedt er een significante herverdeling van spanningen op. Zou je alleen lineair analyseren, dan krijg je zo’n effect nooit adequaat in beeld, maar met de niet-lineaire aanpak zie je wel wat er gebeurt. Kunstmatige intelligentie, wellicht hét toverwoord anno nu, wordt hierbij in toenemende mate ingezet. Wat we de construerende lezer graag meegeven is dit: generatief ontwerpen is geen ‘tool’ maar een proces. Afbeelding 9 illustreert hoe Altair dit graag ziet en uitvoert; hun concullega’s bij PTC Creo, Autodesk en anderen gaan daar, elk op hun eigen manier, zeker in mee. Uiteraard is dit geen proces voor constructeurs alleen, want afdelingen zoals Inkoop, Beproeving, Productie, Logistiek en ‘After Sales’ horen er beslist ook bij, plus één of meerdere leveranciers. Zelfs uw jurist mag meedoen, want software neemt geen verantwoordelijkheid voor eventueel falen van de constructie – dat mag u zelf doen. Het is deze constructieve samenwerking waar de software zich naar moet schikken, niet andersom. Afsluiting en vooruitblik Beste lezer, in amper 2400 woorden krijgt u natuurlijk nooit alles mee over generatief ontwerpen. Maar, uw correspondenten hopen wel dat u wat nieuws hebt gelezen over oorsprong en stand van zaken van deze prachtige technologie, en dat u een scherpere blik kunt werpen op de toekomst ervan. Wat er ook gebeuren zal, we gaan samen zien wat OptiStruct en haar diverse soortgenoten gaan betekenen voor de praktijk van het construeren.

Afbeelding 8 IO-workshop over generatief ontwerpen (Foto: TU Delft/Design8)

CST_Art_Tempelman.indd 20

Met dank aan Mark de Vries (DAF Trucks), David Truyens (Toolsquare) en Janko Stellaard (Altair) constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:02

safetywijzer2023 13 E

EDITIE

SPONSORED BY:

Eindelijk! Een nieuwe Machinerichtlijn

AANDRIJVEN & BESTUREN

15-11-2023 14:03

MACHINEVEILIGHEID

Tijd voor actie! WAAR DE MACHINEBOUWER AAN MOET WERKEN Toen ik begin 2010 bij D&F Consulting ging werken, waren veel machinebouwers bezig met de overgang naar de performance level norm (EN ISO 13849-1) voor functionele veiligheid. Er was toen betrekkelijk weinig kennis over dat vakgebied. Ik dacht als adviseur toen nog, enigszins naïef: “We leggen het gewoon uit, en als ze iedere machine wat beter maken dan de vorige dan komen we er wel.” T E KST : G E R A L D VA N E N G E L A N D, SE N I O R C O N S U LTA N T K A DE R T E C HN I C A L S A F E T Y

Inmiddels zijn we bijna 14 jaar verder. D&F valt tegenwoordig onder de Kader groep en machinebouwers hebben zeker wel stappen gemaakt. Iets met PL-berekeningen en SISTEMA is wel gebruikelijk. Maar inmiddels, niet meer zo naïef, weet ik dat we als machinebouwers de achterstand niet zomaar gaan inlopen. Sterker nog – in mijn opinie is de achterstand alleen maar groter geworden. Meer veiligheidsgerelateerde onderdelen Het gemiddelde besturingssysteem bevat namelijk steeds meer veiligheidsgerelateerde onderdelen. Waar in het verleden uit het elektrisch schema nog wel af te leiden was hoe de veiligheidsfuncties werken, zien we in nieuwe machines een veiligheids-PLC met een netwerkkabel naar een aantal frequentieregelaars. En dan hou ik mijn hart vast. Er staat wel een geel streepje op die PLC en die drive dus het zal wel veilig zijn toch? Daarom heb ik voor de machinebouwers een paar aandachtspunten op een rijtje gezet.

In het ‘PLC-wereldje’ heerst nog te vaak het idee dat we eerst pizza bestellen en dan vanavond dat programma wel even werkend maken.

CST_Art01_0003.indd 22

Hoe gevaarlijk is de machine eigenlijk? Iedereen weet wel dat een risicobeoordeling verplicht en belangrijk is. Machinebouwers blijven hier echter structureel onvoldoende aandacht aan geven. Vaak worden al jaren soortgelijke machines gebouwd en wordt voortgeborduurd op iets uit het verleden. Innovaties worden uiteraard wel steeds toegevoegd. Door het ‘proces risicobeoordeling’ te verbeteren, constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:04

NIEUWE TECHNISCHE MOGELIJKHEDEN

Een bovenloopkraan in een productiehal gebruikt vaak een eenvoudige relaisbesturing. Als de kraan een eindpositie nadert wordt een molenschakelaar bediend die er voor zorgt dat het relais dat de kraan in die richting stuurt afvalt en de kraan stopt. Als de kraanbaan terug de andere richting in gaat wordt de molenschakelaar weer terug gezet in de uitgangspositie. Dit is een bewezen en eenvoudig systeem. Als er echter een klant is die een product ‘tegen de muur aan’ wil zetten met lage snelheid dan kan dat niet zomaar. Daar worden dan moderne systemen voor gebruikt: - een absoluut positiemeetsysteem op de kraanbaan zodat de veiligheidsPLC en de drive weten waar de kraan is; - een SLS-functie (Safely Limited Speed) in de drive zodat we dicht bij de muur

Het kan allemaal, het wordt steeds gemakkelijker en goedkoper, maar er kan veel meer fout. We hebben hier gevalideerde software en parameters nodig!

alleen op een veilige lage snelheid kunnen bewegen; een SS1-functie (Safe Stop 1) die de kraan stopt op de eindpositie;

een SDI-functie (Safe DIrection) die garandeert dat de kraan op de eindpositie alleen maar van de muur af kan bewegen.

kun je ook een betere (en daarmee veilige) machine bouwen. Doe het niet omdat het verplicht is, maar omdat je machine er beter van wordt. Besteed met name extra aandacht aan de taken die bij of aan de machine moeten worden uitgevoerd. Als de machine ‘als een zonnetje’ productie draait dan gebeuren er geen ongelukken. Denk dus ook (of vooral) aan onderhoud, afstellen, storing zoeken en schoonmaken.

dat er voorzieningen zijn om veilig af te kunnen stellen en te reinigen. Zie machineveiligheid niet als een losse expertise maar als onderdeel van de kennis van iedereen die betrokken is bij de ontwikkeling van een machine, dit gaat van sales tot inbedrijfsteller. Lichtpuntje is wel dat steeds meer machinebouwers en automatiseerders hieraan werken door het organiseren van brede in-company trainingen.

Iedereen is verantwoordelijk! Wie is vakkundig? Bij veel machinebouwers ligt ‘het stukje machineveiligheid’ bij een of enkele personen. Vaak is dat de elektro-hardware -engineer. Want die weet al hoe de noodstopknop moet worden aangesloten. Bijvoorbeeld een mechanisch ontwerper zal zichzelf graag vakkundig noemen, maar ook machineveiligheid is onderdeel van het vak. Je kan niet zomaar één of andere bottenbreker ontwerpen en dan maar aannemen dat de afdeling Besturing er wel een lichtscherm voor zet. En als het sowieso een gevaarlijke bewerking is die zeker wel achter een lichtscherm komt, dan moet de ontwerper er nog steeds voor zorgen dat de beweging snel kan stoppen en

‘Doe maar een frisje’ Wat moet ik maken? In het verlengde van het vakmanschap hoort natuurlijk ook een goede werkwijze. Analoog aan de Royal Club reclame ‘doe maar een frisje’ zeggen we vaak tegen de software-engineer ‘doe maar een programmaatje’. In de normen voor functionele veiligheid staat natuurlijk dat er eerst een specificatie moet zijn – Wat zijn de veiligheidsfuncties en met welke hardware gaan we deze realiseren? – en dat we daarmee een software-ontwerp moeten maken. Na een review van dat ontwerp kan een goede programmeur dan een leesbaar, begrijpelijk en toetsbaar programma maken. Na code-review van dat programma kun >

constructeur 04 - 2023

CST_Art01_0003.indd 23

15-11-2023 14:04

kader.nl | info@kader.nl

Consultancy & Interim

Digital

Machineveiligheid Machineveiligheid is belangrijk tijdens het gebruik, het ontwerpen én onderhouden van machines. Je wilt dat medewerkers veilig kunnen werken, maar ook voldoen aan de weten regelgeving. Van verpakkingsmachine tot sluiscomplex, groot of klein: bij Kader adviseren en trainen we je graag over alle soorten machines!

Kader Group verbetert de kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid van organisaties, zodat een ieder goed kan zorgen voor mens, milieu en maatschappij. Dat doen we met onze consultancy & interim diensten, digitale oplossingen en opleidingen op de gebieden kwaliteit, veiligheid & gezondheid, informatiebeveiliging en milieu & duurzaamheid.

Academy

CST Advertenties.indd 24

CE-markering van machines | Richtlijn Arbeidsmiddelen | Functionele veiligheid (SIL & PL) LOTOTO (Lock Out, Tag Out, Try Out) | Explosieveiligheid | Procesveiligheid

15-11-2023 13:13

je je hand in het vuur steken voor de correcte werking. Natuurlijk gaan we ook testen maar dat is aanvullend. Iedereen die complexe machines automatiseert snapt dit meteen, maar in het ‘PLC-wereldje’ heerst nog te vaak het idee dat we eerst pizza bestellen en dan vanavond dat programma wel even werkend maken. Controlevraag 1. Vind je het normaal dat er bij het testen van veiligheidsgerelateerde software nog fou-

ten gevonden worden? Controlevraag 2. Vind je het normaal dat iemand een e-mail stuurt naar een programmeur met een verzoek om de werking van het lichtscherm aan te passen?

REINIGEN MET DRAAIENDE MACHINE

ALLES ZIT ACHTER EEN DEURTJE

Met name in de voedingsmiddelenindustrie is het reinigen aan het eind van de dag een zeer belangrijke activiteit. In principe worden machines pas gereinigd als ze zijn afgeschakeld en ze in een veilige stand staan. Maar soms is dat gewoonweg onmogelijk en moet apparatuur draaiend worden schoongemaakt omdat het anders niet schoon genoeg wordt, zoals bij sommige slachterijmachines). De fabrikant van de machine moet dan voorzieningen treffen zodat dit draaiend reinigen op een veilige manier kan. Deze voorzieningen zijn onder andere verminderd risico door lagere snelheid, afschakelen van alle onderdelen die niet hoeven te draaien en een knop die onafgebroken moet worden bediend (bij loslaten stopt de beweging onmiddellijk). Vanuit functionele veiligheid (SIL/ PL) worden eisen gesteld aan de langzame snelheid en de hold-to-

constructeur 04 - 2023

CST_Art01_0003.indd 25

run functie. Dit vraagt om extra hardware, extra software en voldoende kennis van veiligheid bij de ontwerpers. We zien helaas dat veel machines deze voorzieningen nog niet hebben. In de gebruiksaanwijzing staat ten onrechte dat de machine stilstaand moet worden gereinigd, terwijl men weet dat dit in de praktijk helemaal niet kan. Ook machinegebruikers gaan niet vrijuit, deze willen soms dat een machine die prima stilstaand gereinigd zou kunnen worden, toch draaiend wordt gereinigd want dat gaat sneller. Schoonmaakbedrijven hebben tegenwoordig veelal veiligheidskundigen in dienst die hier in contractbesprekingen op letten. Maar het is aan de machinebouwer om hier vanaf de eerste ontwikkeling van de machine rekening mee te houden, conform de machinerichtlijn.

Als een van deze vragen met ‘ja’ wordt beantwoord dan is er nog werk aan de winkel! WWW.K ADER.NL

Ontzettend veel processen zijn geautomatiseerd, van de productie van pennen tot pillen. Dit soort productiemachines bevatten veel aandrijvingen, pneumatiek, indextafels, kleine robots, UV-lijm, lasermarkers enzovoorts. Vaak staan deze machines in een schone omgeving en is de machine helemaal afgeschermd. Mooie deuren met ramen, en steeds meer technisch slimme onderdelen. Nadeel van deze machine is dat je van te voren al weet dat alles achter een deurtje zit. Mechanisch ontwerpers hebben dus onterecht het idee dat de veiligheid al oké is omdat de bewegende onderdelen zijn afgeschermd. Ook weer vanuit het verleden zijn de veiligheidsfuncties eenvoudig dus bij het openen van een deur worden de aandrijvingen spanningsloos en valt de perslucht af. Maar omdat de complexiteit is gegroeid zou het zomaar kunnen dat bijvoorbeeld één verticale cilinder bekrachtigd in de bovenste stand moet blijven staan om iets af te stellen. Dit vraagt echter om een pneumatisch systeem met meer flexibiliteit (lucht op slechts één cilinder, veiligheids-PLC bewaakt cilinderpositie) en dus weer meer hardware en software. Ook hier zijn alle engineers vanaf de eerste ontwerpen verantwoordelijk voor veiligheid.

15-11-2023 14:04

SAFETYWIJZER 2023

‘Kracht, hoop en vertrouwen op God’ “Mangel im Überfluß“ noemt Susanne Kunschert, beherend vennoot bij Pilz, de problemen met de industriële toeleverketens problemen die vooral vorig jaar aan geen enkele industriële onderneming voorbij zijn gegaan. Zij en haar broer Thomas Pilz staan alweer bijna zes jaar aan de gezamenlijk leiding van he bedrijf, nadat hun moeder Renate Pilz was teruggetreden . Ze benadrukt dat de onderneming, met een recordomzet van 403,3 miljoen euro in 2022, 2023 goed is ingegaan en nog steeds goed aankan. Het 75-jarig jubileum dat de fabrikant van automatiseringsoplossingen en expert in veilige automatisering dit jaar viert, onderstreept zowel het vermogen van het Duitse bedrijf om te veranderen als zijn veerkracht in tijden van crisis. R O B I N Z A N DE R

BESCHERMENGELEN

Spreek je met Susanne Kunschert dan besef je al snel dat haar betrokkenheid op meer is gebaseerd dan het simpele gegeven dat Pilz ‘nu eenmaal een familiebedrijf’ is – dat ze zich trouwens niet kan voorstellen zonder haar broer als gelijkwaardig beherend vennoot, zo benadrukt ze. “Ik heb de beste baan ter wereld. Ik sta elke ochtend vrolijk op en denk: Wat ben ik gezegend dat ik dat ik zo’n mooie opdracht heb en met zulke geweldige mensen mag werken. Ik had, God zij dank, de de vrijheid om te beslissen wat ik wilde doen. Voor mij is het altijd zo geweest dat ik in mijn leven meer wilde doen dan alleen maar te werken. Daarom wilde ik vroeger ook sociaal werker worden; ik wil helpen en heb behoefte aan betekenis in wat ik doe. Daarom wist ik eerst ook helemaal niet of ik het bedrijf wel in wilde. “Na mijn afstuderen heb ik eerst bij twee andere bedrijven gewerkt. Naarmate ik mij meer op Pilz richtte, realiseerde ik mij dat ik daar mijn vervulling kon vinden. Omdat ik kan helpen mensenlevens te beschermen. Het is meer dan werk.” En als we dan praten over zin en betekenis in haar leven: “Eenmaal per jaar ontvangen we altijd een godsdienstleraar met zijn klas met 17-jarigen. Wij zoeken met hen God in de industrie – Waar is God in de industrie? Altijd indrukwekkend en een prachtige ervaring. Afgelopen keer stond na het bezoek in de schoolkrant: dit bedrijf produceert beschermengelen.”

CST_Art03_0002.indd 26

Kunschert noemt het in gesprek met Constructeur een ”waanzinnig sterk” jaar. “Het was tegelijkertijd ook een heel emotioneel jaar - als je de hele tijd het gevoel hebt dat je niet genoeg kan geven. We werden vol geraakt door de krapte op de chipmarkt. De focus lag niet op chips voor de industrie – die waren allemaal voor consumentenelektronica.” Wat ‘haar’ onderneming vervolgens het afgelopen jaar heeft gepresteerd, noemt ze met recht een krachttoer: “In een jaar dat je voortdurend het gevoel hebt, dat je niet genoeg kan geven, merk je aan het einde van het jaar ineens: wow, we hebben nog nooit zoveel geproduceerd als dit jaar. Niet eerder heeft het bedrijf zoveel producten uitgeleverd. Hoe is dat mogelijk?” “Het jaar zat vol met intensieve gesprekken. ‘We kunnen je nu niets geven, maar we houden je op de hoogte zodra er wat binnenkomt. Wat heb je het dringendst nodig, dan zullen we daar voor zorgen. We hebben geen datum, maar het wordt verwacht’. We hebben ook escalatiegesprekken met onze leveranciers gehad. We hebben alles geprobeerd om onze leverzekerheid te garanderen. Maar hoe zorg je dat met het spanningsveld alles blijft functioneren?” ‘Gewoon’ gelukt Dergelijk verwachtingsmanagement vergt heldere communicatie – in beide richtingen, benadrukt constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:05

Kunschert: “De leveranciers hebben we verteld wat we nodig hadden. hier hebben we behoefte aan, dit hebben we nodig. De klanten hebben we gezegd dat we er mee bezig zijn alles doen wat we kunnen.” Je kan zeggen dat dit met een recordproductie en -omzet ook ‘gewoon’ gelukt. Maar in de gesprekken met toeleveranciers stond het huilen haar vaak letterlijk nader dan het lachen.“Op een gegeven moment sprak ik bijvoorbeeld met een chipleverancier en was aan het twijfelen ‘ik accepteer geen nee meer’ en kreeg werkelijk tranen in mijn ogen.” Maar dat wilde ze helemaal niet! “Er moet toch een manier zijn?” Bijna verontschuldigend geeft ze toe dat de tranen in dat geval wel hebben geholpen en de toeleverancier in kwestie ging kijken of er geen mouw aan te passen was. ‘Eile mit Weile’ Behalve dat het een sterk en emotioneel jaar is geweest, was het ook een compleet gek jaar, zegt ze. Waarom? Omdat ondanks knelpunten en toeleverproblemen – ‘die Mangel’ - 2022 succesvolste jaar in de bestaansgeschiedenis van Pilz is geworden. Op de vraag of het record lang stand zal houden of volgend jaar alweer wordt overtroffen, zegt ze met een bescheiden lach: “Zo snel gaat dat niet – ‘Eile mit Weile’ – het gras groeit niet sneller als je er aan trekt.” Want daarbij hoort de opbouw van bijpassende productiecapaciteit. Daarom investeert Pilz tot 2025 ongeveer 38 miljoen euro in productie-uitbreiding en innovatie – in zowel Duitsland bij de hoofdvestiging in Ostfildern bij Stuttgart, als de productielocaties in Frankrijk, Zwitserland en China. Zonder angst Nu mogen de wereldwijde gevolgen van de COVID-pandemie achter de rug zijn, de toestand van de wereld is op geen enkele wijze als stabiel aan te merken. Constructeur sprak met Susanne Kunc o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art03_0002.indd 27

schert vóor het begin van de oorlog tussen Israël en Hamas in oktober van dit jaar, maar ruim meer dan een jaar na de start van het conflict tussen Oekraïne en Rusland. Nu is In St. Petersburg Pilz Rusland gevestigd en die ‘dochter’ blijft een onlosmakelijk deel van de ‘familie’ bevestigt Kunschert: “We staan voor onze mensen en hebben geweldige, echt geweldige medewerkers in Rusland. En dan moet haar toch nog duidelijk wat van het hart: “Daarom was een de oorlog zo onwaarschijnlijk voor mij. Omdat ik dacht we zijn allemaal zo met elkaar verbonden, we zijn één wereld geworden. En dan gebeurt dit ineens. Ik kon het mij niet voorstellen. We zijn onderling verbonden en daar houden we aan vast.” “We leven in het nu en moeten snel reageren. We weten: Je kan niet voortdurend bang zijn voor politieke veranderingen. Dan kan er niks ontstaan. Ook als je kijkt naar China en Taiwan – we moeten de toekomst tegemoet treden zonder angst, met veel kracht, hoop en vertrouwen, vertrouwen in God.” Security-experts Los van de wereldpolitiek heeft de industrie voldoende andere uitdagingen op haar bordje: het tekort aan vakkrachten, veranderingen door digitalisering en natuurlijk het thema (cyber)security. Wat digitalisering betreft heeft Pilz in 2021 laten zien zelfs het PNOZ-veiligheidsrelais dat al sinds 1987 op de markt is steeds aan te kunne passen aan de veranderingen. Met myPNOZ past het online individueel configuurbare veiligheidsrelais, bestelbaar in seriegrootte 1 naadloos in het Industrie 4.0-tijdperk en het is zeer succesvol. Gaat het om cybersecurity dan wordt – nog los van de Cyber Resilience Act die waarschijnlijk eind volgend jaar in werking treedt – met de Verordening (EU) 2023/1230 betreffende machines als vervanger van de huidige Machinerichtlijn ook de relatie cybersecurity en machineveiligheid vastgelegd. Pilz heeft de eigen ervaring met een cyberaanval, die het bedrijf in oktober 2019 trof. De aanval kwam uiteraard onverwacht maar het onderwerp (cyber) security stond al geruime tijd op de bedrijfsagenda. Die ervaring ziet Kunschert daarom als kans: “We hebben veel geleerd en weten nu ook uit ervaring waar we het over hebben. We hadden zes jaar geleden al industriële firewall – Security Bridge – maar die wilde toen nog niemand hebben. Nu is het natuurlijk ineens heel, hoe zal ik het zeggen, ‘populair’ geworden. Ik ben wel blij dat we daar vroeg mee zijn begonnen. Want security vraagt om speciaal ontwikkelingswerk. Dat hadden we allemaal al achter de rug. Het product dat de industriële productie beschermt tegen cyberaanvallen is er en we weten hoe we dat thema moeten aanpakken.” WWW.PILZ.COM

15-11-2023 14:05

SAFETYWIJZER 2023

Leren van je fouten? AI HEEFT ZO ZIJN BEPERKINGEN “In Silicon Valley is het nu een hype om iemand niet meer te vragen naar het weer of hoe het met de kindjes is, maar te vragen ‘Wat is volgens jou de probabiliteit dat AI het einde van de wereld betekent?’ Dus echt het typische doembeeld – AI wordt slimmer dan wij, krijgt een eigen wil en doet iets wat we totaal niet voorzien hadden en we hebben de Apocalyps. In heel veel films heb je een superheld die dit voorkomt. In Silicon Valley zijn heel veel mensen die zeggen 10 procent, 20 procent of zelfs 100 procent kans dat dit gebeurt. Dat vind ik totale onzin. Dat kans dat je een AI-Apocalyps hebt en we helemaal naar de verdoemenis gaan door AI – dat acht ik totale onzin.” R O B I N Z A N DE R

Aldus Stijn Derammelaere, professor Mechatronica aan de Universiteit Antwerpen. Hij kijkt naar AI met oog voor technologie, maatschappij en economie. Dat het potentieel van artificiële intelligentie enorm is, acht hij evident. Maar de nuance is nog wel eens zoek. Tijd om ook als het gaat om machineveiligheid de verwachtingen wellicht wat te temperen. “Heel veel berichten over AI maken het nog mythischer dan het al is – met heel extreme voorspellingen. Na het lezen van zo’n artikel weet de lezer meestal niet hoe het nu werkt en wordt de indruk ook gecreëerd dat je dat als lezer toch niet kan begrijpen. Het is te moeilijk is en gaat ons petje te boven. “Ik ben ervan overtuigd dat dit helemaal niet zo is. Iedereen kan de basisprincipes achter artificiële intelligentie begrijpen. Waar kan ik op rekenen bij AI en waarop niet? Als je weet wat er eigenlijk achter zit, dan kan je heel gemakkelijk beredeneren hoe betrouwbaar een toepassing is, zonder dat je zelf In de code duikt. Artificiële intelligentie heeft een aantal fundamentele begrenzingen, die – ook al evolueert alles zeer snel – inherent aanwezig blijven. Als je daar eventjes de tijd voor neemt dan kan dat eigenlijk heel makkelijk inzien. En met die beperkingen kan je de rol van nieuwe ontwikkelingen die nog op ons af komen ook evalueren.” 28

CST_Art09.indd 28

Geen garanties Om dan maar meteen met de spreekwoordelijke deur in de machineafscherming in huis te vallen: “Heel belangrijk als het gaat om safety is dat bijvoorbeeld als de deur opengaat de robot moet stilvallen. Dat is 100 procent waar. Het ene event zal altijd het andere tot gevolg moeten hebben. Is dat niet zo, dan is dit omdat er in de hardware iets fout loopt of in de software. Met de neurale netwerken die gebruikt worden voor artificiële intelligentie weet je dat niet. De inherente technologie is niet in staat om echt hard te maken ‘als dit gebeurt, zal dat altijd de respons zijn’. Je kan het systeem trainen en 100 testcases aanbieden waarbij in alle gevallen de robots stilval als de deur open gaat. Maar ik kan niet garanderen dat als de deur de 101e keer opengaat, dat de robot ook de 101e zal stilvallen. Er zijn heel veel toepassingen waarbij het oké is om 95 procent van de tijd juist te zitten en 5 procent van de tijd fout. Als we op internet suggesties krijgen of je een product wil kopen op basis van eerder koopgedrag, is dat geen probleem. Maar in machineveiligheid waar in 100 procent van de gevallen de machine moet stilstaan op dat moment?” ‘Hard bedraad’? De gebaande neuronenpaden zijn bij kunstmatige intelligentie dus duidelijk minder ‘hard bedraad’ constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:07

dan uit oogpunt van veiligheid goed voor je is. Want improviseren als menselijk trekje zie je dan toch liever niet. “AI functioneert op basis van een neuraal netwerk dat is opgebouwd uit neuronen zoals dat ook in onze hersenen functioneert. Die neuronen krijgen informatie door en in een neuraal netwerk zitten honderd, duizend, een miljoen of zelf miljarden neuronen. Zelfs van kleine neurale netwerken, maar zeker van grote is een expert niet in staat om te zeggen: ‘Deur open heeft dat tot gevolg. Dat volgt altijd de paden van die neuronen en die leveren die en die bijdrage. Dit is de input, dat is de output’. We leren dat neuraal netwerk om dit te interpreteren. Je kan het valideren op honderd of duizend cases of nog meer. Maar de garantie dat op die input altijd op die manier wordt gereageerd? Als je puur neurale netwerken gebruikt, dan heb je die niet.” Bijleren “Als je alle technologie weggooit en zegt dat als de deur open gaat de menselijke operator de robot moet afzetten, dan heb je natuurlijk ook geen 100 procent zekerheid. In de functionele veiligheid wil je zorgen dat je digitale technologie hebt die dat wel kan garanderen - met bijvoorbeeld een veiligheids-plc of veiligheidsrelais. Maar neurale netwerken zijn daar per definitie totaal tegengesteld aan. Dus dat zijn heel grote beperkingen.” Derammeleare legt uit dat de ontwikkeling van neurale netwerken die bijleren van hun fouten wel c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art09.indd 29

aan de gang is. Het netwerk wordt dan wel accurater. Maar de 100 procent garantie dat het dan wel in alle gevallen goed gaat is volgens hem nog steeds niet te geven. “In een klassiek softwareprogramma zonder AI kan de programmeur zeggen ‘Dit werkt omdat ik hier die regel code heb geprogrammeerd’. En als het niet werkt, dan is die programmeur meestal ook in staat zijn om die fout te corrigeren. In neurale netwerken kan dat niet. Het netwerk leert wellicht bij om het beter te doen. Maar de garantie is er niet en dat heeft in de hardcore mechatronica en elektromechanica in machines wel grote gevolgen.” Vreemd vlekje Niet alleen weet je bij AI nooit zeker of het geen fouten maakt, maar je krijgt ook geen argumentatie hoe een beslissing tot stand gekomen is. Vanuit de medische hoek kent iedereen wel de verhalen hoe AI de experts verslaat. Hij haalt het welbekende voorbeeld aan van het beoordelen van medische foto’s. “Stel, je hebt een familielid die huidkanker heeft en dat is begonnen met een klein plekje. Het is ook iets genetisch, dus dat kan In de familie zitten. Degene die dat hoort scant heel zijn lichaam af en vindt dan gegarandeerd een vreemd vlekje waarvan hij denkt dat het daar eerst niet zat en nu ook groeit. Die persoon gaat snel naar de dermatoloog. Als een dermatoloog alleen nog maar een foto kan nemen en de software laten beslissen of het huidkanker is of niet? De patiënt vraagt zich dan of > 29

15-11-2023 14:07

hoe de dermatoloog dat weet en gerust is? Want dat zat daar vroeger niet en is gegroeid, En de dokter kan dan alleen zeggen: ‘Ja, de software’.” In werkelijkheid van dit ‘succesverhaal’ ligt het toch wat genuanceerder, vertelt Derammelaere. “Het blijkt nu dat dit heel goed werkt op voorwaarde dat het medisch beeld het enige is dat ze tonen. Dan verslaat de software de radiologen. Maar als de radiologen ook weten hoe oud de patiënt is, de levensstijl en medische voorgeschiedenis – de dingen die niet in dat beeld te zien zijn – dan verslaan de radiologen wel nog altijd de software.”

Spanningsloosheid veilig controleren met één druk op de knop

Beste van twee werelden Maar natuurlijk kan je wel gebruikmaken van het beste van twee werelden – de medisch specialist die de nieuwste software gebruikt. “Ik ga het liefst naar een menselijke medische specialist die de nieuwste ‘tools’ gebruikt ter ondersteuning, zodanig dat als hij iets zou missen dat de software vraagt of hij toch hier en hier wel aan heeft gedacht. Maar ik leg toch mijn volledige vertrouwen liever niet in de software.” Derammelaere ziet dermatoloog dus niet verdwijnen. De dermatoloog die zulke tools niet gebruikt die is, denkt hij binnen 20 jaar wel weg. “Maar goed, hoeveel professoren zijn er nog die alles op het bord schrijven en geen projectie meer gebruiken?” Kanttekening Dus ja, zegt hij, we moeten die tools gebruiken en we moeten weten hoe ze werken. Heel veel mensen hoeven niet te vrezen voor hun baan, maar daar hoort wel een kanttekening bij. ”Ik zie beperkingen in AI en mijn boodschap is nuancerend. Het wordt niet de AI-Apocalyps, maar ik wil natuurlijk wel vermijden dat mensen zeggen ‘Stijn heeft gezegd we moeten ons geen zorgen maken’. Het heeft wel heel grote gevolgen. De boutade wat werkgelegenheid betreft is ‘Zal AI mijn werk overnemen?’ Neen, maar iemand die AI gebruikt zal misschien wel uw job overnemen, iemand die die tools op een slimme manier gebruikt.” Dat is natuurlijk ook geen geheel onverwachte ontwikkeling. ”Vroeger bij de robotisering en automatisering dachten heel veel mensen dat iemand die iets met zijn handen doet die gaat zijn job verliezen, en iemand die met zijn hoofd iets doet niet. Nu is het net omgekeerd. Het onderscheid is niet tussen handenarbeid of denkwerk, maar tussen routinewerk en heel veel verschillende taken. Mensen die heel veel variatie hebben in hun werk hoeven zich minder zorgen te maken dan mensen die heel repetitief, heel vaak hetzelfde doen.” Arbeidsmarkt “Ik weet niet hoe dat in Nederland is, maar in België bijvoorbeeld zijn er nog nooit zoveel niet-ingevulde vacatures geweest. De gedachte bij vee mensen is dan al snel dat het wel meevalt met die

CST_Art09.indd 30

constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:07

“DE ‘HUMAN-IN THE LOOP’ ERUIT HALEN IS IN HEEL VEEL GEVALLEN BIJ AI GEEN GOED IDEE. EN IN HET GEVAL VAN MACHINEVEILIGHEID OOK HELEMAAL NIET”

robotisering: Er werd ons voorspeld dat Iedereen zijn job ging verliezen’. Maar kijk je naar de onderliggende cijfers in bijvoorbeeld in Vlaanderen, dan wordt het aantal vacatures voor middengeschoolden alsmaar kleiner wordt, het aantal vacatures voor hooggeschoolden toeneemt en voor laaggeschoolden blijft het constant. Er zijn meer poetshulpen dan vroeger, meer mensen werken in de horeca, maar dat zijn minder aantrekkelijke jobs natuurlijk. “Iemand die vroeger in een ploegensysteem in een fabriek werkte, bij een vakbond was aangesloten en goede arbeidsomstandigheden had – als die job wordt geautomatiseerd en dan via een app ‘taakjes’ krijgt? De kans dat je er dan op achteruit gaat is reëel. Vooral in de Verenigde Staten is dat duidelijk zichtbaar in de werkgelegenheid. De mensen hebben nog steeds werk. Maar mensen die vroeger in Detroit werkten in de autoassemblage met heel goede arbeidsomstandigheden hebben heel veel van die banen zien verdwijnen. Als je dan hoort dat je met een app maaltijden kan gaan bezorgen of taxichauffeur kan worden voor een app, dan heb je het over hele andere arbeidsomstandigheden. “Het gevaar is dat wij als hooggeschoolden denken de werkgelegenheid is oké en wij hebben het zeker niet slechter dan vroeger. Maar er is wel een categorie die de loonomstandigheden, zeker in de Verenigde Staten, jaar na jaar achteruit heeft zien gaan. Omdat ze van werk hebben moeten veranderen en vrede hebben moeten met minder gunstige jobs.” Parallel Derammelaere ziet een parallel met de industriële revolutie. “Mensen werkten in de landbouw en plotseling had je tractoren en machines die het werk op het land deden. De verwachting was dat ze massaal werkloos zouden worden. Mensen hadden thuis een handmatig weefgetouw en plotseling stond in een fabriek een groot weefgetouw dat 20 keer meer kon weven met een werknemer. Het gevolg is dat de welvaart enorm is gestegen op lange termijn. Maar het was ook geen pretje om in zo’n katoenspinnerij te werken. Dus zo’n enorme verschuiving doet op voor de totale werkgelegenheid misschien geen kwaad. Maar je moet dan misschien vrede nemen met een job die helemaal niet zo aantrekkelijk is. Het gevaar is dat dan beetje onder de waterlijn blijft en iedereen denkt ‘er zijn vacatures genoeg’.” c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art09.indd 31

‘Human-in-the loop’ Maar AI en machineveiligheid? Wordt dat dan helemaal niks? Een gevalletje van ‘garantie tot de deur’? “De ‘human-in the loop’ eruit halen is in heel veel gevallen bij AI geen goed idee. En in het geval van machineveiligheid ook helemaal niet”, zegt Derammelaere. Dat het nooit wat wordt is dan toch ook net weer wat te stellig. “Heeft een neuraal netwerk als enige taak te herkennen of een deur opengaat en daar zit een contact, dan kan je dat trainen. Maar dat houdt geen steek. Je gaat een neuraal netwerk gebruiken bij applicaties waarbij heel veel informatie in heel korte tijd goed moeten worden verwerkt. Maar daarbij houd je het probleem dat garantie niet te geven is.” Onvoorspelbaar Wel ziet hij mogelijkheden als het gaat om het inventariseren en evalueren van risico’s. “Een risicoanalyse bevat ook heel wat zaken als de ernst van een mogelijk incident. Daar is moeilijk een exact cijfer op te plakken. Iemand die de analyse maakt, maakt een eigen inschatting. AI zou iets kunnen betekenen bij het opstellen van een eerste versie van een risicoanalyse.” Maar kort door de bocht – daar houdt het ook op. Uiteindelijk moet die analyse nog steeds worden gecontroleerd door de mens. Bovendien heeft de adviseur wellicht ook nog wel achterliggende kennis over de toepassing die de AI bijvoorbeeld niet uit de beelden van de applicatie kan halen. denk bijvoorbeeld aan de veiligheidscultuur bij een bedrijf en het naleven van voorschriften. Schiet je daar dan wel wat mee op – die AI? Jazeker. “Een adviseur kan wellicht tweemaal zo veel analyses uitvoeren in dezelfde tijd. Dat is een perfecte toepassing van de huidige artificiële intelligentie. Het versnelt je werk en het vergt minder manueel werk. Maar de finale controle en de finale handtekening – die moet volgens mij nog altijd door een mens gebeuren.” Het betekent, zegt Derammelaere, dat de adviseurs niet bang hoeven te zijn voor hun baan. “Maar het zou wel kunnen dat als dit breed ingang vindt, je misschien maar de helft van de adviseurs nodig om hetzelfde werk te doen.” Leuker kan ook hij het niet maken. Gelukkig is niets zo onvoorspelbaar als de toekomst. WWW.UANTWERPEN.BE

15-11-2023 14:07

SAFETYWIJZER 2023

Beladen of ontladen van een robot met de hand zonder resetknop? AUTOMATISCHE HERSTART DOOR VOLGORDEBEWAKING Moderne veiligheidsscanners bieden een hoop nieuwe functies zoals bijvoorbeeld contour bewaking, veldafhankelijk instellen van detectie-robuustheid maar ook meerdere uitgangen (OSSD’s) per scanner. Deze nieuwe functionaliteiten maken het mogelijk innovatieve oplossingen in uw machine te integreren zoals bijvoorbeeld ‘muten’ op basis van productcontour (afbeelding 1), velden schakelen op basis van specifieke gebiedscontouren (afbeelding 2) of automatisch herstarten op basis van volgordebewaking (afbeelding 3). M A A R T E N B R A A DBA A R T. P R O D UC T M A N AG E R S I C K BV

Deze laatste functie, automatisch herstarten op basis van volgordebewaking zorgt ervoor dat een operator tijdens bijvoorbeeld het beladen van een robot niet meer separaat op een resetknop hoeft te drukken als hij het veiligheidsgebied verlaat. De functie is gebaseerd op het onderbreken van verschillende veiligheidsvelden en het ook weer vrijgeven van deze velden in een vooraf aangegeven volgorde. In afbeelding 3 loopt de operator bijvoorbeeld via veld 1, 2, 3 naar 6, waarna hij de bak omwisselt en weer naar buiten loopt terwijl de velden in de volgorde 6, 3, 2,1 weer vrijkomen. De volgordebewaking tezamen met de volledige bewaking van het gebied voor de robot zorgt ervoor dat de operator niet meer op de resetknop hoeft te drukken. De robot gaat automatisch weer verder met wat hij aan het doen was. In dit geval kon door een koppeling met de veiligheidsschil van de robotbesturing de robot zelfs op gelimiteerde snelheid en kracht aan de rechterkant blijven doorwerken. Loopt de operator door veld 4 of 7 of bijvoorbeeld via de volgorde 1,2,5,8 – 8,5,2,1 terwijl de robot aan de rechterkant aan het werk is, zal de robot veilig worden gestopt waarna wel een reset en separate start moet worden geïnitieerd. Mag dat? Bij de introductie voorstellen van deze innovatieve veiligheidsfunctie, automatische herstart door volg32

CST_Art03_0003.indd 32

ordebewaking, kregen we regelmatig de vraag: Mag dat wel, een robotsysteem automatisch herstarten (hervatten van de werking) wanneer de afwezigheid van personen in het gevaarlijke gebied is bevestigd door een veilige aanwezigheidssensor? Het antwoord hierop is dat automatisch herstarten (hervatten van de werking) is toegestaan wanneer de afwezigheid van personen in het gevaarlijke gebied is bevestigd door het toepassen van een veilige aanwezigheidssensor én zolang de veilige aanwezigheidssensor ervoor zorgt dat er geen persoon aanwezig is in het gevaarlijke gebied. De juiste toepassing vereist onder andere geschikte detectieveld-afmetingen en detectiecapaciteit van de veiligheidssensor die onder andere moeten voldoen aan ISO 13855:2010 (de norm voor positionering van beveiligingsinrichtingen in verband met de naderingssnelheden van delen van het menselijk lichaam). Eisen Automatisch herstarten (hervatten van de werking) wanneer de afwezigheid van personen in het gevaarlijke gebied is bevestigd door het toepassen van een veilige aanwezigheidssensor voldoet aan de algemene eisen voor industriële robots en bovendien aan de specifieke eisen voor mens-robot-samenwerking. De algemene eisen staan vermeld in subclausule 5.6.3.4 van ISO 10218-2 Manuele reset, start/herconstructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:09

Afbeelding 1 Safe Portal – 'muting’ op basis van contour.

start en onverwachts opstarten. De specifieke eisen aan mens-robot-samenwerking staan vermeld in ISO/TS 15066:2016 subclausules 5.5.2.1 Veilig bewaakte stop, 5.5.3.2.1 Handgeleiding en 5.5.4.2.1 Snelheids- en afstandsbewaking). Alleen als aan alle eisen van de genoemde subclausules is voldaan, bijvoorbeeld veilig beoordeelde bewaakte stop en veilig bewaakte beperkte snelheid, is automatisch herstarten toegestaan. Maar let wel – deze verklaring is niet van toepassing op handmatige reset na het inschakelen van de stroom, na een noodstop of een verandering in de bedrijfsmodus van het robotsysteem waarbij veiligheidscomponenten worden ge(de)activeert. (Visuele controle benodigd ter voorkoming van manipulatie van de veiligheidscomponenten). Voorwaarden Het voornoemde is bovendien alleen geldig onder de volgende voorwaarden: • Een uitgebreide en gedetailleerde risicobeoordeling is uitgevoerd. • Robots geïntegreerd in het robotsysteem moeten voldoen aan ISO 10218-1:2011. • Vaste beschermingsmiddelen of beschermende structuren moeten voldoen aan sub clausule 5.10.4.2 of bij handmatige laad- en losstations aan sub clausule 5.3 c) of 5.4 van ISO/TR 20218-2:2017.

Afbeelding 2 'Muting’ door het activeren van velden op basis van de specifieke positie.

en kantbanken. De interpretatie houdt rekening met de huidige stand van de toepasselijke internationale normen. In sommige landen en vanwege nationale voorschriften of wetten kan een andere aanpak vereist zijn, ondanks de toepassing van ISO-normen.

Afbeelding 3 Automatisch herstarten op basis van volgordebewaking.

Informatie Zowel de Machinerichtlijn als een aantal normen/ voorschriften geven informatie over de vereisten voor automatische herstart. De hier verstrekte informatie heeft alleen betrekking op het onderwerp herstart interlock na activering van een bescher-

Merk op dat het hervatten van de (onderbroken) werking niet het starten van de volgende machinecyclus betekent! Vaak wordt dit verward, maar deze laatste functie (ook wel PSDI of takten genoemd) is speciaal gedefinieerd voor handbediende machines met een gelimiteerd gevaarlijk gebied, één operator en met repetitieve, korte machinecycli zoals persen c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art03_0003.indd 33

15-11-2023 14:09

mend apparaat met aanwezigheidsdetectie, bijvoorbeeld een veiligheidslaserscanner (afbeelding 4). Machinerichtlijn 2006/42/EG Bijlage I – 1.2.3 In werking stellen Het in werking stellen van een machine mag alleen kunnen geschieden door een opzettelijk verrichte handeling met een hiervoor bestemd bedieningsorgaan. Dezelfde eis geldt wanneer: - de machine opnieuw in werking wordt gesteld na een stilstand, ongeacht de oorzaak daarvan; - een belangrijke wijziging in de bedrijfsomstandigheden wordt bewerkstelligd. Voor zover dit niet tot een gevaarlijke situatie leidt, mag het opnieuw in werking stellen of het wijzigen van de bedrijfsomstandigheden geschieden door een opzettelijk verrichte handeling met een ander orgaan dan het hiervoor bestemde bedieningsorgaan. Bij machines die werken in automatische modus mag het in werking stellen, het opnieuw in werking stellen na een stilstand of het wijzigen van de bedrijfsomstandigheden, zonder ingreep kunnen plaatsvinden als dit geen gevaarlijke situatie oplevert. Wanneer een machine door meer dan één bedieningsorgaan in werking kan worden gesteld, en de bedieners elkaar daardoor in gevaar kunnen brengen, moeten aanvullende inrichtingen worden aangebracht om dit risico uit te sluiten. Wanneer het om veiligheidsredenen nodig is de machine volgens een specifieke volgorde in werking te stellen en/of stop te zetten, moeten er inrichtingen zijn die waarborgen dat deze handelingen in de correcte volgorde worden uitgevoerd. Een automatische herstart, mits dit niet leidt tot een gevaarlijke situatie, is volgens de Machinerichtlijn dus sowieso toegestaan. 34

CST_Art03_0003.indd 34

Afbeelding 4 Verschillende veiligheidslaserscanners

ISO 13849-1:2023. Veiligheid van machines Onderdelen van besturingssystemen met een veiligheidsfunctie Deel 1: Algemene ontwerpbeginselen 5.2.2.3 Handmatige resetfunctie Het herstel van de veiligheidsfunctie door het resetten van de beveiliging annuleert het stopcommando. Indien aangegeven door de risicobeoordeling, moet deze annulering van het stopcommando worden bevestigd door een handmatige, afzonderlijke en beoogde actie (handmatige reset). 5.2.2.4 Herstartfunctie Alleen als de veilige toestand gegarandeerd is, zal een herstart automatisch plaatsvinden. In het bijzonder voor vergrendelingsschermen met een startfunctie is ISO 12100:2010, 6.3.3.2.5 van toepassing. Ook volgens de genoemde subclausules uit de ISO 13849-1:2023 kan een automatische herstart voldoen aan de normatieve eisen en aan de essentiële veiligheidsen gezondheidseisen van de Machinerichtlijn, mits dit niet leidt tot een gevaarlijke situatie. Additioneel staat hier nog wel vernoemd dat dit gebaseerd moet zijn op de risicobeoordeling. ISO 10218-2:2011: Robots en robot apparatuur Veiligheidseisen voor industriële robots Deel 2: Robot systemen en integratie 5.6.3.4.2 Er moet een startblokkering aanwezig zijn om het automatisch starten van gevaarlijke handelingen te voorkomen wanneer de stroomvoorziening wordt ingeschakeld, of wordt onderbroken en hersteld. De startblokkering moet worden gereset door een opzettelijke menselijke actie. Er moet een herstartblokkering aanwezig zijn om het auconstructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:09

tomatisch herstarten van gevaarlijke activiteiten te voorkomen na: a) activering van een beveiligingsfunctie; b) e en verandering in de bedrijfsmodus van de cel. Personeel moet worden beschermd tegen het starten en herstarten van de robotcel wanneer zij zich in de beveiligde ruimte bevinden, in overeenstemming met ISO 14118. Als dit niet haalbaar is, moet er aanwezigheidsdetectie aanwezig zijn om operators overal in de beveiligde ruimte te detecteren. De ISO 10218-2:2011 wijst er in principe op dat aanwezigheidsdetectie nodig is als handmatige herstartblokkering niet praktisch uitvoerbaar is. Voor startblokkering bij opstarten, stroomuitval en/ of noodstop is echter wel altijd een handmatige handeling nodig. De mogelijkheid bij verandering van bedijfsmodus de herstartblokkering automatisch (via aanwezigheidsdetectie) te laten uitvoeren zal waarschijnlijk door de risicobeoordeling worden uitgesloten omdat bedrijfsmodusverandering vaak gepaard gaat met het activeren en deactiveren van veiligheidscomponenten. Er zal dus altijd visueel gecontroleerd moeten worden of deze ook inderdaad actief zijn en dus is ook hier een handmatige handeling nodig. Conclusie Moderne veiligheidsscanners maken geavanceerde veiligheidsfuncties mogelijk, waaronder automatisch herstarten op basis van volgordebewaking. Zoals hierboven is verklaard is een automatische herstart (Hervatten van de werking) zowel volgens de Machinerichtlijn 2006/42/EG als de relevante normen toegestaan. Het toevoegen van de volgordebewaking in de veiligheidsbesturing maakt deze functie alleen maar sterker. Een grondige risicobeoordeling, naleving van normen en geschikte beveiligingsinrichtingen zijn hierbij echter altijd de basis. Na het inschakelen van de stroom, na een noodstop of een verandering in de bedrijfsmodus van het robotsysteem is een handmatige reset wel weer nodig. Het implementeren van automatische herstartfuncties vereist daarom een zorgvuldige en verantwoorde benadering om potentiële gevaren te minimaliseren en de efficiëntie van machines te verbeteren. WWW.SICK.NL

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art03_0003.indd 35

Afbeelding 5 Een automatische herstart is zowel volgens de Machinerichtlijn 2006/42/EG als de relevante normen toegestaan. Het toevoegen van de volgordebewaking in de veiligheidsbesturing maakt deze functie alleen maar sterker.

15-11-2023 14:09

Advert_Mobile-Arbeitsm._ENGB_022022_178x117.pdf

09.01.23

11:36

EXPERT MACHINEVEILIGHEID

PRAKTISCHE EN OPLOSSINGSGERICHTE INVULLING VAN MACHINEVEILIGHEID Promasafe ontzorgd u op gebied van machineafschermingen, veiligheidscomponenten en dienstverlening met betrekking tot machineveiligheid.

MACHINEAFSCHERMINGEN

VEILIGHEIDSCOMPONENTEN

SAFETY ENGINEERING

SAFETY CONSULTANCY

SAFETY TRAININGEN

www.promasafe.nl

CST Advertenties.indd 36

030-2072870

TURN-KEY OPLOSSINGEN

info@promasafe.nl

15-11-2023 13:13

BEDRIJFSPROFIELEN

ABB b.v. Electrification Business Area George Hintzenweg 81, 3068 AX Rotterdam Postbus 301, 3000 AH Rotterdam Tel: 088 2600 900 E-mail: nl-tech-EP@abb.com Website: www.abb.nl/lowvoltage Samen elektrificeren we Nederland op een slimme, veilige en duurzame manier ABB Electrification Business Area is wereldwijd koploper in elektrische producten en oplossingen en is met meer dan 200 productielocaties actief in ruim 100 landen. Onze meer dan 50.000 medewerkers zetten zich in om de manier waarop mensen leven, met elkaar in verbinding staan en werken, te veranderen met veilige, slimme en duurzame elektrificatieoplossingen. Wij geven vorm aan de toekomstige elektrificatietrends en onderscheiden ons met technologische en digitale innovaties voor industrie, utiliteit gebouwtechniek, infrastructuur en mobiliteit. Kijk voor meer informatie op www.abb.nl/lowvoltage

Bihl+Wiedemann GmbH Flosswoerthstraße 41 68199 Mannheim Duitsland Tel: +49 621 33996-0 Fax: +49 621 3392239 E-mail: mail@bihl-wiedemann.de Website: www.bihl-wiedemann.com Bihl+Wiedemann is een middelgrote onderneming onder leiding van de directeuren-eigenaren. Het ontwikkelt en produceert complete automatiseringsoplossingen voor functionele veiligheid en datacommunicatie in machines en installaties. Producten en oplossingen van de onderneming zijn wereldwijd in gebruik bij vooraanstaande fabrikanten van consumptie- en investeringsgoederen, met name in industriële automatisering, transporttechniek en machinebouw. Bihl+Wiedemann loopt technologisch voorop in de automatiserings- en veiligheidstechniek met AS-Interface (ASi).

BKL Engineering Collse Heide 1 5674 VM Nuenen Tel: +31 (0)40 2951444 E-mail: info@bkl.nl Website: www.bkl.nl BKL is een technisch dienstverlener in mechanica en mechatronica.

EUCHNER (Benelux) BV Visschersbuurt 23 3356 AE PAPENDRECHT Tel: +31-(0)78-615 4766 Fax: +31-(0)78-615 4311 E-mail: info@euchner.nl Website: www.euchner.nl

We ontwikkelen hoogwaardige oplossingen waarmee klanten slimmer, efficiënter en vooral veiliger kunnen werken: hijs- en hefwerktuigen, industriële modules en machines. Onze diensten omvatten engineering, inspectie, services en productie. Wij leveren diensten voor deelprocessen en totaaloplossingen.

Veiligheid staat bij EUCHNER hoog in het vaandel. Veiligheidstechniek ter bescherming van mensen en machines, maar ook ter verbetering van productieprocessen. EUCHNER ontwikkelt hoogwaardige kwaliteitsproducten die hun weg vinden in uiteenlopende industrieën over de hele wereld. Oplossingen waarin alle veiligheidscomponenten voldoen aan de gestelde normen en de productie optimaal verloopt. EUCHNER heeft voor elke situatie een praktische, duurzame en doeltreffende oplossing.

Brühl Safety GmbH Waldstraße 63 B 57250 Netphen Duitsland Tel: +49 2737 59340 Website: www.bruehl-safety.com

Groneman B.V. Postbus 24 7550 AA HENGELO Tel: +31 (0)74 – 255 11 55 E-mail: info@groneman.nl Website: www.groneman.nl

Al meer dan 40 jaar ervaring op alle gebieden voor de bescherming van mens en machine. Met hoogwaardige veiligheidshekwerk systemen en elektrisch bedienbare machine veiligheidsdeuren blijven wij nieuwe normen stellen als één van de toonaangevende en grootste fabrikanten in de Wereld.

Heeft u vragen over de beveiliging van uw machines tegen schade aan machine, mens, product en productiestilstand? Of wilt u uw machine beschermen of aanpassen?

Onze missie: “Wij willen dat er geen mensen meer gewond raken aan een machine.”

Groneman denkt mee, adviseert en assisteert bij de ontwikkeling voor de automatisering en verbetering van uw productieproces. Onze activiteiten zijn gericht op aandrijftechniek, besturingstechniek en verbindingstechniek. Daarnaast voldoen onze kwaliteitsproducten aan de eisen we ook aan onszelf stellen: betrouwbaar, innovatief, kundig, oplossingsgericht en flexibel. Neem vooral een kijkje op: www.groneman.nl

CST_SW_Profielen.indd 37

15/11/2023 14:02

in z

(

Geïntegreerd veiligheid Wie veilige machines en installaties wil maken, moet voor veel zaken zorgen: de juiste automatiseringscomponenten, ruimtebesparende bedrading, engineering en niet op de laatste plaats: de integratie van veiligheidsfuncties. Dit laatste kan voor stress zorgen! Met Safety Integrated (geïntegreerd veiligheid) biedt Siemens op maat gemaakte oplossingen voor de vele verschillende uitdagingen binnen de automatisering. Persoonlijk advies, op elkaar afgestemde componenten, conﬁguratie op maat en bijbehorende service! Veiligheid voelde nog nooit zo veilig… vooral bij een noodsituatie!

“G b w g sn o

www.siemens.com/nl/machineveiligheid

Met SIEMENS Safety Integrated heeft u de controle... vooral bij een noodsituatie!

Siemens-proef.indd 1

CST Advertenties.indd 38

14-11-22 10:23

15-11-2023 13:14

Product 4 39

JAARGANG 31, 2023

39 → JUUL

40–41 → ÉÉNPITTER

42 → SIGNAAL

HOE ZIT DAT? → Een opvallend project tijdens de Dutch Design Week 2023 was ‘(A)I Designed a Chair’, inclusief de U-Chair, van Juul van den Heuvel (JUUL). Terwijl sommigen AI als een mogelijke bedreiging zien, heeft Juul AI omarmd als een creatieve partner om unieke ontwerpen te creëren.

( A )I DESIGNED A CHAIR

TEKST Walter Wijnhoven BEELD Juul van den Heuvel

leidde me naar het opstellen van een manifest dat de rol van AI in design ontrafelt en toegankelijk maakt voor iedereen.”

“Geleid door het fundamentele principe ‘mens en machine’ ben ik diep ingegaan op het potentieel van AI in mijn ontwerpproces via een aanpak die AI-Augmented Design wordt genoemd”, aldus Juul. “Deze baanbrekende methodologie versnelt niet alleen het creëren van ontwerpen, maar herdefinieert ook de normen van ontwerpinnovatie zelf. Mijn creatieve reis

Vaktijdschrift voor productontwikkelaars over product en service design. www.productmagazine.nl

CST Advertenties.indd 39

EEN UITGAVE VAN MYbusinessmedia www.mybusinessmedia.nl UITGEVER Arjan Stoeten

500 STOELEN Door vakmanschap te combineren met de generatieve mogelijkheden van AI produceerde AI 500 stoelontwerpen, waaruit Juul er één, de U-Chair, tot leven bracht. “De U-Chair, met zijn onconventionele dubbele rugleuningen en drie poten, toont de avontuurlijke creativiteit van Generatieve AI en illustreert het onbegrensde potentieel dat AI kan ontsluiten”, aldus Juul. Zijn tip tot slot: “Luister naar de suggesties van AI, maar laat de menselijke inbreng het uiteindelijke ontwerp vormgeven. Beschouw AI-feedback als waardevolle inzichten, maar vertrouw op je eigen expertise om je visie af te ronden.” Meer info + het complete manifest: www.juulvandenheuvel.com

HOOFD- & EINDREDACTIE Walter Wijnhoven, 06 -14753643 redactie.product@mybusinessmedia.nl

ONTWERP & OPMAAK DRAWSWORDS, Amsterdam www.drawswords.studio

15-11-2023 13:14

DE ÉÉNPITTER

DE ÉÉNPITTER: RALF GLOUDEMANS → Nederland telt vele ontwerpbureaus, maar er zijn ook ontwerpers die ‘voor zichzelf’ werken. Zoals Ralf Gloudemans.

FYSIEKE OBJECTEN

TEKST BEELD

Walter Wijnhoven Ralf Gloudemans

MET EEN DIGITALE ZIEL

WW RG

Welke opleiding(en) heb je gedaan? Ontwerpend Meubelmaker aan het Koning Willem 1 College in Den Bosch. Hierna ben ik verder gaan studeren aan de Design Academy Eindhoven, waar ik dit jaar mijn bachelor heb afgerond. Waarom heb je voor het ontwerpvak gekozen? Dat komt voort uit een passie voor ambacht, ontwerp en maken. Ik ben erg graag met mijn handen bezig; het liefst als autonoom ontwerper waarbij ik mijn eigen fascinaties kan vormgeven en maken. Je won al een mooie prijs? Ik voel me zeer vereerd als winnaar van de Melkwegprijs 2023! ‘Jaarlijks uitgereikt aan een BA-student van de Design Academy Eindhoven die in zijn afstudeerproject blijk geeft van uitzonderlijk talent, een unieke visie en echte originaliteit’, zo luidt de officiële omschrijving. Heb je al reacties op je werk gekregen? Tijdens de Dutch Design Week waar ik mijn werk mocht presenteren kreeg ik veel positieve reacties van het publiek. Verder is mijn project opgenomen in de grote Nederlandse Kunstkalender 2024 en ben ik shortlisted voor de BNO Graduation Catalogues. PRODUCT 4, 2023

CST Advertenties.indd 40

15-11-2023 13:14

WW RG

Kun je iets vertellen over je project ‘Transcending: Mesh to Matter’? Dit project onderzoekt de intersectie van digitale technologie en fysieke ambacht vanuit het perspectief van een maker. Het maakt gebruik van onderzoek naar referenties verzameld in de fysieke wereld, maar wordt gevormd binnen een digitale omgeving. M.b.v. virtual reality worden 3D-meshmodellen gebeeldhouwd en zorgvuldig verfijnd om een kenmerkende esthetiek te bereiken. De hieruit ontstane vazen tonen markeringen van ambachtelijk vervaardigd keramiek, doordrenkt met digitale invloeden. Het overstijgt de grenzen tussen virtuele en fysiek tastbare werelden. Op welke wijze speelt 3D een rol bij je ontwerpen? Als ontwerper stap ik vrijwel direct in een 3D-omgeving, of het nu VR of screenbased is, omdat mijn denkwijze getraind is in 3D-vormgeving. Natuurlijk zet ik wel eens een grove schets o.i.d. op papier of op mijn iPad, maar ik start vrijwel direct met een project of werk in een 3D-wereld. Hierin kan ik op een eigen manier spelen met digitale materialen. Zeker in de VR-omgeving kan ik dit erg vrij en hands-on doen, wat weer de mogelijkheid geeft voor een nieuwe vormentaal. Je werkt dus op het snijvlak van fysiek en digitaal? Dat klopt, ik zie mijzelf als een mixed reality designer en ambachtsman. Het doel is om de mogelijkheden van fysieke en digitale ambachten en gereedschappen te combineren, wat resulteert in unieke resultaten die de grens tussen de digitale en fysieke wereld doen vervagen. Dit uit zich in een fysiek object met een digitale ziel. Hoe belangrijk is de rol van vakmanschap? Ik vind het belangrijk om de basis van het maken te beheersen en te begrijpen om iets te kunnen ontwerpen. Daarom kan ik tegenwoordig ook met redelijk wat technieken en materialen werken. Vanuit mijn vorige opleiding heb ik ambachtelijk leren werken met hout,

DE ÉÉNPITTER

Ralf Gloudemans

WW RG

maar ik werk nu ook met keramiek, staal, enzovoort. Wat zijn je verdere plannen? Tot nu toe was mijn voornaamste inkomstenbron als freelancer voor andere designstudio’s werken. Ik hoop me steeds meer te kunnen richten op een autonome focus waarin ik mijn eigen werk ontwerp, produceer en kan verkopen via galeriehouders of rechtstreeks. Uiteindelijk is mijn droom om vanuit mijn eigen studio te werken en zelf werk te genereren, zowel direct voor particuliere klanten als voor zakelijke klanten met interessante opdrachten. Waar is je werkplek? Ik heb een studio / werkplaats in Tilburg, niet ver van mijn woning. Wat vind je het belangrijkste aan een ontwerp? Vooral het kunnen delen van mijn fascinaties en passies, in welke vorm dan ook. Ik kijk graag naar designobjecten die dit uitstralen. Wat is het ontwerp waar je het meest trots op bent? Mijn collectie ‘Transcending: Mesh to Matter’, één van mijn laatste volledig uitgewerkte ontwerpen. Hierin heb ik mijn opleiding en de wereld kunnen laten zien waarvoor ik als ontwerper sta. Het was dan wel een afstudeerproject, maar ik heb geprobeerd om het te zien als een professioneel project waarmee ik mijzelf wil positioneren in de designwereld. Wie is je favoriete designer / ontwerper? Ik heb niet per se een favoriete ontwerper, maar er zijn wel verschillende ontwerpers waar ik naar opkijk en van wie ik veel heb geleerd. Zoals Kiki of Joost van Kiki & Joost, Ward Wijnant, mijn afstudeerbegeleider Max Lipsey of studio Dutch Invertuals. Wat zou je weleens willen (her)ontwerpen? Het lijkt me gaaf om een keer aan een huis te werken, om een soort totaalbeeld te kunnen schetsen van mijn fascinatie voor het snijvlak tussen digitaal en fysiek in de vorm van een woning met alles erop en eraan. Waarom is jouw vak zo leuk? Het mooiste is dat ik mijn passie en fascinaties kan combineren en van daaruit kan werken. Natuurlijk wil ik uiteindelijk iets neerzetten wat verkocht kan worden en interessant gevonden. Maar de weg hier naartoe kan ik volledig vrij indelen. Dit biedt ruimte om nieuwe fascinaties te ontwikkelen en vanuit die passie die ik voor maken en ontwerpen heb te kunnen werken. Volgens mij is dat het allerfijnste wat ik kan en mag doen. Waar ben je online te vinden? Instagram: @ralf_gloudemans LinkedIn: Ralf Gloudemans www.ralfgloudemans.nl

PRODUCT 4, 2023

CST Advertenties.indd 41

15-11-2023 13:14

SIGNAAL

VLEERMUISSCHAAR

TYPEN MET JE HOOFD

Elizabat is een culinaire schaar die je helpt bij het knippen en snijden van groenten en kruiden in de keuken. Ontworpen om zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant te worden vastgepakt, hebben de vleugels van de vleermuis een ergonomisch profiel dat past bij de verschillende toepassingen. Traditioneel vastgepakt werkt de schaar goed bij het knippen en snijden van groenten en fruit. Een van de bladen van de schaar heeft een slimme uitsparing die goed werkt als flesopener, terwijl ribbels in de metalen tang tussen beide handvatten werken als notenkraker. Dit ontwerp van OTOTO ziet er in eerste instantie misschien ongemakkelijk uit, maar de vleermuisvormige handgrepen blijken prima keukenhulpjes. Tip: het is verstandig om het Batman-achtige gereedschap uit de buurt van kleine kinderen te houden.

De techneuten van Google Japan bedachten de Gboard Caps, een toetsenbord met één toets in de vorm van een kolossale pet. Met deze wearable kun je typen op je computer of smartphone door je hoofd in verschillende richtingen te kantelen. Een gyroscoop ontcijfert de bewegingen van je hoofd in tekens, die via Bluetooth naar je device worden gestuurd door op het hoofd te tikken. Je kunt door de tekens bladeren door je hoofd naar links of naar rechts te bewegen. Als je je keuze bevestigt — met een tik op je hoofd — krijg je een bevredigend klikgeluid dat doet denken aan je vertrouwde toetsenbord. Er is ook goed nieuws voor DIY fanaten: het firmware- en hardwareontwerp van de Gboard Caps wordt gedeeld op Github. Click & Play!

Cap(s)lock

Schaarbewegingen

usk

Mondje dicht…

McM

TESLA CYBERSPOON

De Chinese divisies van Tesla en McDonalds brachten een eerbetoon aan de elektrische pick-up Cybertruck. De McFlurry kreeg een zilvergrijze opbergkoker met de opdruk ‘powered by Tesla’, waarbij de koplampen van de Cybertruck in het ontwerp zijn verwerkt. Het ijsje ging vergezeld van een ‘Cyber Spoon’ met de tekst ‘Don’t Panic’, quote uit het sciencefictionboek The Hitchhiker's Guide to the Galaxy van Douglas Adams — een favoriet van Elon Musk. De lepel is gestempeld uit plaatstaal, met het iconische geometrische patroon, en heeft een geborstelde afwerking van boven naar beneden net als zijn inspiratiebron. De voorraad was helaas beperkt tot 50.000 exemplaren die inmiddels gretig aftrek vonden onder de meer dan 1,4 miljard Chinezen.

GELUIDLOOS SCHREEUWEN

Niemand kan je horen schreeuwen in de mutalk, omdat hij je stemvolume met ongeveer 30 dB verlaagt. Het ontwerp van Ken Omae en Takuma Iwasa (via Shiftall) ziet er misschien uit als een soort martelwerktuig, maar dat is het waard voor wie wil telefoneren of online gamen zonder huisgenoten te wekken of boze buren aan de deur te krijgen. Ook mede-forenzen in het OV zullen je dankbaar zijn, zowel binnen als buiten een stiltecoupé. De mutalk is ook gewoon een solide draadloze microfoon die verbinding maakt via Bluetooth 5.1 of 3,5 mm AUX en die wordt opgeladen via een enkele USB-C kabel. Er is zelfs een mute-knop, handig als je middenin een gesprek of game een scheldwoord wilt schreeuwen, maar niet wilt dat iemand je hoort.

PRODUCT 4, 2023

CST Advertenties.indd 42

15-11-2023 13:14

BEDRIJFSPROFIELEN

Hoogewerf Engineering b.v. Rijnland 4b 1948 RL Beverwijk Tel: +31 (0)251 – 257130 Website: www.hoogewerf.nl

Inrato International BV Johannes Postweg 4 8309 PE Tollebeek Tel: 085-27 36 750 E-mail: contact@inrato.com Website: www.inrato.com

“Ontdek de kracht van machineveiligheid!” Bij Hoogewerf zijn we van mening dat arbeidsveiligheid geen bijzaak is, maar een cruciaal aspect van de continuïteit van uw bedrijfsvoering. Onze unieke combinatie van expertise op het gebied van veiligheid, gedrag, cultuur en engineering stelt ons in staat om uw uitdagingen om te zetten in oplossingen die naadloos aansluiten op uw behoeften. De deskundige Hoogewerf professionals helpen u graag met het waarborgen van de continuïteit en productiviteit van uw bedrijf en het tegelijkertijd voorkomen van ongevallen en financiële lasten. Of het nu gaat om deskundig advies, het zorgdragen voor aantoonbaar veilige machines, of het aanbieden van boeiende trainingen en coaching-trajecten, onze experts staan voor u klaar.

ifm Safety Service Deventerweg 1e 3843 GA Harderwijk Tel: +31 341 438 438 Website: www.ifm.com/nl ifm Safety Service helpt u een compleet technisch dossier op te bouwen waarbij rekening wordt gehouden met eventuele certificering bij een Notified Body. Wij stemmen vooraf met u af hoe wij voor uw specifieke vraag ons onderzoek uitvoeren. U bent hierin leidend. Dus heeft u een vraag over industriële veiligheid, (mobiele) machineveiligheid, CE-markering, certificering, adviestraject of training? Wij helpen u graag verder. ifm - close to you

CST_SW_Profielen.indd 43

Specialist in machineveiligheid, chemische veiligheid en signaleringstechniek Levering van veiligheidscomponenten, CE-markering en Risico-Inventarisatie (RI&E) trajecten. Opslag- en gebruik van chemische stoffen op een veilige wijze volgens de wettelijke eisen. Signaleringen die waargenomen worden en processen verbeteren. Welke uitdagingen wilt u opgelost zien?

Kader Group Dijnselburgerlaan 2 3705 LP Zeist Tel: 088-9951200 E-mail: info@kader.nl Website: www.kader.nl Kader Group verbetert de kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid van organisaties, zodat een ieder goed kan zorgen voor mens, milieu en maatschappij. Machineveiligheid is belangrijk tijdens het gebruik, het ontwerpen én onderhouden van de machines. Je wilt dat medewerkers veilig kunnen werken, maar ook voldoen aan de weten regelgeving. Van verpakkingsmachine tot sluiscomplex, groot of klein: bij Kader adviseren we je graag over alle soorten machines!

Panduit Benelux Fountain Plaza, Belgicastraat 3 b7 1930 Zaventem België Tel: +32 (0) 20 487 45 81 E-mail: cx-benelux@panduit.com Website: www.panduit.com Als wereldwijde innovator in oplossingen voor verbinden, aarden, beveiligen, beschermen en identificeren, helpen onze oplossingen de operationele en kapitaalkosten te verlagen. In een steeds complexere wereld hebben managers behoefte aan oplossingen die operaties vereenvoudigen en risico’s verminderen. Met een ‘Prevention through Design” benadering opent Panduit nieuwe wegen om activa, mensen en locaties te beschermen. Onze revolutionaire oplossingen verbeteren efficiëntie en stellen organisaties in staat om optimaal te presteren.

Pilz Nederland Havenweg 22, 4131 NM Vianen Tel: 0347 32 04 77 E-mail: info@pilz.nl Website: www.pilz.nl Pilz is een mondiale aanbieder van producten, systemen en diensten op het gebied van automatisering. Als expert in de veiligheid van mens, machine en milieu biedt Pilz wereldwijd klantgerichte oplossingen voor alle industriële branches. Wij bieden totaaloplossingen die individueel zijn afgestemd. Hiertoe behoren innovatieve producten en een uitgebreid dienstenpakket op het gebied van procesoptimalisatie, besturingstechniek, Cyber Security, consultancy, engineering en trainingen. Als wereldwijd vertegenwoordigd familiebedrijf met een lange traditie is het ons doel om ter plekke een betrouwbare partner voor u te zijn.

15/11/2023 14:02

©kras99, ©ag visuell - Fotolia

Wij kunnen er voor zorgen dat mens en machine veilig samen kunnen werken! _ Safety in 58mm behuizing _ SIL 3 gecertificeerd. _ Beschikbaar in Profinet/Profisafe, Ethernet IP/CIP Safety, Powerlink/Open Safety en binnenkort ook in CANopen Safety!

www.tr-electronic.nl

BKL is een kwalitatief hoogwaardige onderneming dat specialistische machines (o.a. hijs- en hefgereedschappen en testequipment) ontwikkelt voor gerenommeerde OEM-ers in diverse sectoren. Dankzij de combinatie van uitstekende productiefaciliteiten en de ervaring en creativiteit van zestig professionals bouwen we deze specialistische machines zelf. Onze kennis excelleert in:

› Engineering › Inspection › Production › Services Experts in Safety

Up to the challenge

BKL inspecteert en keurt “tooling’. Daarnaast ontwikkelt en levert het bedrijf uitgekiende hijs- en hefwerktuigen (IIA verklaring, CE) en assembleert deze op locatie in Nuenen. Collse Heide 1 | 5674 VM Nuenen The Netherlands | T: +31 (0)40 2951444 info@bkl.nl | www.bkl.nl Member of Anvil Industries

BKL-proef185x123mm.indd 1

CST Advertenties.indd 44

14-11-22 14:14

15-11-2023 13:14

BEDRIJFSPROFIELEN

Promasafe BV Bosstraat 129 3971XC Driebergen Tel: +31(0) 30 20 72 870 E-mail: info@promasafe.nl Website: www.promasafe.nl

Sick BV Postbus 186, 3720 AD BILTHOVEN Tel: 030 204 40 00 fax: (030) 229 39 94 E-mail: info@sick.nl Website: www.sick.nl

Siemens Nederland N.V. Prinses Beatrixlaan 800 2595 BN Den Haag Tel: 070-333 3515 Email: vip.nl@siemens.com Website: www.siemens.com/nl/machineveiligheid

Promasafe ontzorgt als het aankomt op machineveiligheid. Wij bieden praktische en oplossingsgerichte benaderingen van machineveiligheid in zowel producten als diensten.

Veiligheid voor alles. De oplossing komt van SICK. In geautomatiseerde productie- en logistieke systemen is effectieve ongeval- en persoonsbeveiliging topprioriteit. SICK loopt voorop in het ontwikkelen en produceren van nieuwe technieken en producten welke het werk veiliger maken. SICK is ook uw partner voor risicoanalyses, het opstellen van veiligheidsconcepten en projectmanagement t.b.v. ontwerp, installatie en validatie. Feilloos en betrouwbaar signaleren en reageren, daar draait het om bij SICK sensoren die processen sneller en betrouwbaarder maken, sensoren die de continuïteit van productieprocessen bewaken en sensoren die bedrijfsongevallen voorkomen.

Omdat bij machineveiligheid geen situatie hetzelfde is, is er een flexibel, schaalbaar maar zeer betrouwbare aanpak benodigd. Vooral nu dat we vanuit een machinerichtlijn naar een machineverordening gaan, is Siemens de Industriële leverancier en partner die niet alleen conventionele veiligheidsproducten kan leveren maar ook producten op gebied van Cybersecurity en Artificial Intelligence om aan deze nieuwe verordening te voldoen. Safety Integrated is een must! Siemens biedt u, met Safety Integrated oplossingen, flexibele invulling van uw veiligheidsvraagstukken en een groot assortiment producten, ondersteunende tools en specialisten met ruime praktijkervaring. Van stand-alone oplossingen met veiligheidsrelais tot en met volledig geïntegreerde oplossingen met failsafe controllers en - drives, met als aanvulling daarop een compleet portfolio veiligheidscomponenten al dan niet voorzien van veilige communicatie via Profinet, Profibus en AS-Interface.

Onze expertise bij Promasafe strekt zich uit tot machineafschermingen, veiligheidscomponenten en complete Turn-Key oplossingen om ervoor te zorgen dat uw machines veilig zijn. Bovendien kunt u bij Promasafe terecht voor Safety Consultancy, Safety Engineering, interim Safety management en Safety Trainingen. Wij zijn uw betrouwbare partner op het gebied van machineveiligheid.

Naamloos-1 1

CST_SW_Profielen.indd 45

14-11-2023 10:35

15/11/2023 14:01

Veiligheidstechniek voor de Machinebouw

w w w . e u c h n e r. n l

CTS

Transponderschakelaar met vergrendeling Zeer compact design 135 mm Metalen kop (3.000 N Fzh) PL e / Cat 4 / SIL3 High level coded ISO 14119 Configureerbaar door FlexFunction Uitgebreide diagnose met IO-Link IP69 stofvrij en vochtdicht Optionele escape release

EUCHNER (BENELUX) BV

P O S T B U S 11 9

N L- 3 3 5 0 A C P A P E N D R E C H T

+31 ( 0 )78 615 47 6 6

INFO@EUCHNER.NL

www.bihl-wiedemann.com

ASi-5 Safety

The perfect complement to ASi Safety at Work

CST Advertenties.indd 46

15-11-2023 13:15

BEDRIJFSPROFIELEN

SMC Nederland BV De Ruyterkade 120 1011 AB Amsterdam Tel: +31 (0)20 531 88 88 Website: www.smc.nl SMC Nederland wil herkend worden als dé kennispartner voor veilige en duurzame technologie in de industriële automatisering. De Japanse waarden zijn de basis van het handelen naar medewerkers en klanten. Het productportfolio bestaat uit 12.000 basisproducten en meer dan 700.000 varianten en biedt oplossingen voor de automatisering van diverse industriesectoren.

CST_SW_Profielen.indd 47

TR-Electronic Benelux BV Dorpstraat 18C 5386 AM Geffen Tel: +31 73 844 9600 E-mail: www.tr-electronic.nl Website: info@tr-electronic.nl TR-Electronic is een toonaangevende encoder-fabrikant die al sinds 2009 gecertificeerde Safety Encoders op de markt brengt. Met een uitgebreid assortiment aan Safety Interfaces heeft TR-Electronic voor vrijwel alle safety protocolen een SIL3 / PLe of SIL2 / PLd Safety Encoder in haar assortiment.

Meer informatie: www.smc.nl

Profibus/ProfiSafe, Profinet/ProfiSafe, Powerlink/OpenSafety, Ethernet-IP/CIP Safety, EtherCAT Safety en CANopen Safety zijn beschikbaar bij TR-Electronic.

TCPM Ingenieurs & Adviseurs Boogschutterstraat 40 7324 BA Apeldoorn Tel: +31 (0)88 220 1400 E-mail: iv@tcpm.nl Website: www.tcpm.nl

Unique Safety Products BV Van ’t Hoffstraat 4 2665 JL Bleiswijk Tel: 010-822 4400 E-mail: sales@usp-safety.com Website: www.uniquesafetyproducts.nl

Wij zijn een vooruitstrevend ingenieurs- en adviesbureau, met ruim 200 enthousiaste medewerkers en vijf kantoren verspreid door het land. Met expertises op het gebied van engineering, projectmanagement en industriële veiligheid leveren wij een samenhangend pakket aan diensten. Onze opdrachtgevers in industriële omgevingen helpen we verder met complete en integrale oplossingen. Zo werken we samen aan een technologische en duurzame toekomst.

Unique Safety Products is de leverancier van kwalitatief hoogwaardige machineveiligheid oplossingen voor de industrie. Wij leveren, adviseren en implementeren de beste oplossing voor uw industrie en machinepark. Ons assortiment bestaat onder andere uit: veiligheidsschakelaars, veiligheidssensoren, trapped key interlock systemen, machineafscherming, lockout-tagout, laser scanners, radar beveiliging, procesvergrendelingen, insluitingsbeveiliging, toegangscontrolesystemen, bedienunits en signaallampen.

15/11/2023 14:01

SAFETYWIJZER 2023

Compliance en machineveiligheid VAN PRAKTIJK NAAR PAPIER Om veiligheid aan te kunnen tonen, komen we tegenwoordig heel vaak het containerbegrip ‘compliance’ tegen. Immers, het moment dat we compliant zijn, zijn de regels afgedekt en; ‘zijn we veilig?’ De nadruk komt meer en meer te liggen op het aantonen dat iets voldoet, dat de regels gevolgd zijn. Daarmee komt de praktijk soms niet meer aan bod. Als het papierwerk maar klopt. Zijn we dan werkelijk veilig? M A R T I JN D R O ST, D R O ST S A F E T Y C O N S U LTA N C Y

Het woord compliance of compliancy komt voort uit het Engelse woord ‘to comply’, wat ‘gehoorzamen’ of ‘zich er naar schikken’ betekent. Tegenwoordig wordt compliance gebruikt als containerbegrip voor de naleving van alle weten regelgeving in een organisatie. Het doel van compliance is om ervoor te zorgen dat een organisatie zich houdt aan de wettelijke vereisten en ethische normen die relevant zijn

Wanneer is een machine compliant? Als deze voorzien is van een CE-markering?

CST_Art08.indd 48

voor haar bedrijf. Dit kan betrekking hebben op zaken als financiële rapportage, gegevensbescherming, milieubescherming, consumentenbescherming, arbeidsveiligheid en natuurlijk machineveiligheid, maar daarnaast kan het een nog bredere scope bevatten, afhankelijk van de aard van de organisatie en de sector waarin ze actief is. Wetten, voorschriften, normen en richtlijnen Compliance verwijst daarmee naar het naleven van wetten, voorschriften, normen en richtlijnen die van toepassing zijn op een bepaalde sector, organisatie of activiteit. Het is het proces waarbij een organisatie of individu handelt in overeenstemming met de vastgestelde regels en voorschriften die van toepassing zijn op hun bedrijfsactiviteiten. Vanuit veiligheid voor machines en een veilige werkomgeving hebben we automatisch te maken met het Arbobesluit, hoofdstuk 7 (arbeidsmiddelen) en de nieuwe machines de Machinerichtlijn (warenwetbesluit machines). Wanneer is een machine compliant? Als deze voorzien is van een CE-markering? Dat zou een eerste goede indicatie zijn, maar ook een machine voorzien van een CE-markering kan wel compliant zijn nog steeds niet veilig. Veiligheid heeft in de basis betrekking op het verminderen van risico's en het voorkomen van schade aan mensen, eigendommen of processen (waarbij schade aan mensen prioriteit heeft). Een machine of systeem kan voldoen aan bepaalde voorschriften en toch niet veilig zijn als er constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:58

Compliance verwijst naar het naleven van wetten, voorschriften, normen en richtlijnen die van toepassing zijn

niet voldoende maatregelen zijn genomen om risico's te minimaliseren.\ Papierwerk Compliance is meestal een minimumvereiste, terwijl veiligheid het bredere doel is om ervoor te zorgen dat er geen schade optreedt. In de praktijk vertaalt dit zich vanuit machineveiligheid al snel in het op orde hebben van het papierwerk, zoals bijvoorbeeld, de RI&E is uitgevoerd, echter zijn de maatregelen zijn nog niet doorgevoerd…. Mogelijk nog niet eens vastgelegd in een plan van aanpak, Stel er wordt een risico op vallen geconstateerd vanaf grote hoogte, dat kan een ‘hoog’ risico betekenen, vooral omdat een val een groot effect kan hebben. Een ‘relatief simpele maatregel’ kan zijn dat er tijdelijk niet op die hoogte gewerkt wordt. Er kan dan een andere maatregel worden geïmplementeerd (aanbrengen van een leuning). Maar wat als nu dat genegeerd wordt? En er toch doorgewerkt wordt? Maximale levensduur Een ander voorbeeld wat in de dagelijkse praktijk regelmatig voorkomt is dat veiligheidssystemen (relais, veiligheidsPLC’s) een maximale levensduur hebben van twintig jaar. Functioneel werkt het na die twintig jaar nog, dus wordt het nog niet vervangen…. Terwijl het op elk moment zou kunnen falen. Er is nog steeds een veiligheidssysteem, maar werkt het nog? Een ander technisch voorbeeld is dichterbij huis te vinden, de aardlekschakelaar. In de meeste huishoudens is die aanwezig, maar wordt die minimaal twee keer per jaar getest? (Een mooi moment vormt het omschakelen van zomer naar wintertijd en andersom). Compliance nagestreefd, veiligheid gemist Soms gaat het verder en kan het ook zijn der compliance wordt nagestreefd maar veiligheid gemist wordt door het treffen van de verkeerde maatregel. De risicobeoordeling klopt, want er is een reductiec o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art08.indd 49

maatregel getroffen en er is rekening gehouden met de strategie van reducerende maatregelen. Een fabrikant heeft een gevaar met opvolgend risico erkend vanuit de risicobeoordeling dat kan een intrekgevaar van een transportschroef zijn. Als maatregel hiervoor is gekozen voor een vaste afscherming (vastgezet met inbusbouten). Tot zover een prima oplossing. Maar wat als er nu dagelijks moet worden schoongemaakt? Het blijkt namelijk dat de frequentie die de fabrikant had geschat te kort schiet. Daarbij moet de afscherming worden weggenomen, is de situatie dan nog steeds afdoende veilig? Of valt dit onder het redelijkerwijs verkeerd gebruik…. Want vermoedelijk zal de fabrikant in de gebruiksaanwijzing hebben aangegeven hoe er gereinigd moet worden, waarbij niet zomaar de afscherming weggenomen mag worden. Dat kan betwist worden….. 'Papier’ en praktijk Een ander voorbeeld, de fabrikant voert de afscherming uit met een veiligheidsschakelaar (blokkeerscherm), vanuit de risicobeoordeling volgt een bepaalde mate van betrouwbaarheid, maar dit wordt te laag ingeschat. Hij is namelijk nog steeds vrij optimistisch. Ofwel de keuze van de schakelaar voldoet op papier prima, maar in werkelijkheid is de keuze te laag en is na een aantal jaren de schakelaar versleten en kan het systeem falen, met alle gevolgen voor de gebruiker. Waarbij de gebruiker niet in de gaten heeft dat de schakelaar na een bepaalde tijd vervangen moet worden, deze waant zich veilig, is compliant, maar veilig? Zo zijn er nog meer voorbeelden te benoemen waarbij er compliant wordt gehandeld, maar waarbij de uiteindelijke situatie niet veilig is. Daarmee creëren we een papieren werkelijkheid, maar de praktijk is vaak weerbarstiger. Compliant én veilig? Of er nu aan de kant gekeken wordt van de fabri- > 49

15/11/2023 13:58

PROVIDING SAFETY

Unique Safety Products is de leverancier van: Veiligheidsschakelaars Veiligheidssensoren Trapped Key Interlocks Lockout-Tagout Machineafscherming Radarbeveiliging Laserscanners Procesvergrendelingen Toegangscontrolesystemen Afsluitervergrendelingen Signaallampen Bedienunits

www.uniquesafetyproducts.nl 50

CST_Art08.indd 50

kant van machines of van de werkgever (de gebruiker), dan zit daar wat betreft compliance en veiligheid niet zoveel verschil. Met wel een belangrijke kanttekening, dat een nieuwe machine die niet ‘veilig’ is doorwerkt richting de werkgever. Die zal de machine in gebruik nemen. En zichzelf veilig wanen. Is er nu een manier om toch zowel compliant als veilig te zijn? Voor zowel een fabrikant als een gebruiker is het altijd van belang om af te vragen; waarom? Waarom zijn de eisen gesteld zoals ze zijn gesteld, en dan lijken het vaak open deuren. Maar dat is juist de kracht van die Essentiële Veiligheidsen Gezondheidseisen (EVGE) en ook een klein bee tje van de minimumvoorschriften (vanuit de Arbeidsmiddelenrichtlijn). De trend is om alles maar vast te leggen, om meer vast te leggen en zodoende de juiste bewijslast te formuleren. Ja – het is zeker waar dat het van belang is om bewijslast te vergaren en keuzes vast te leggen. Maar niet elke keuze hoeft worden vastgelegd. Juist die keuzes die vanuit een mogelijk ogenschijnlijke hoek komen of de keuzes die afwijken, discussie opleveren die moeten worden vastgelegd. Dat is een kant van het verhaal. Hierbij kan het gebeuren dat we de makkelijke keuzes vastleggen en niet die keuzes die erop aankomen en die van belang zijn. En juist die keuzes vormen de kern van de CE-markering op een veilige machine. Die keuzes maken impact. Waarom worden bepaalde keuzes gemaakt, en waarom soms ook niet. Alles ‘smart’ Even een kleine terugblik in de tijd en naar de toekomst. Of we nu kijken naar de huidige Machinerichtlijn of naar de Verordening machines. Dan zijn de verschillen in de essentiële eisen vrijwel minimaal. Er zijn een aantal eisen bij gekomen, die hebben te maken met nieuwe ontwikkelingen zoals cybersecurity; denk eens na over waarom die eis opgenomen is? We maken alles ‘smart’, maar ook het liefst benaderbaar van waar we maar willen. Zodat we overal en nergens kunnen monitoren en ingrijpen. Wat enorme voordelen biedt. Alleen heeft ‘altijd toegang’ een keerzijde, namelijk bedreigingen en die bedreiging moet worden beveiligd. Daarom. Kracht Over het algemeen zijn de eisen in de verordening constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:58

vrijwel niet veranderd. Dat toont aan dat de kracht van die regelgeving er nog steeds is, al bijna 25 jaar lang een goed kader schept (gerekend vanaf de 98/37/EG versie). Simpel toch? Waarom zou je iets aanpassen als het goed werkt en doet wat het doel is, een kader scheppen voor een veilige machine. Waarom maken we gebruik van normen, als ze toch niet verplicht zijn? Dan kunnen we ze net zo goed niet gebruiken, toch? Dat kan natuurlijk, maar die normen bieden ons een ‘technische’ invulling van die kaders uit de eisen. En daarmee kunnen we sneller en makkelijker ontwerpen, we hoeven niet het wiel opnieuw uit te vinden. En wordt er, vermoedelijk, voldaan aan wat de richtlijn voorschrijft. ‘Vermoedelijk’ omdat we nog altijd zelf goed moeten toetsen of de situatie past. Probeer die toets altijd uit te voeren, dat hoeft niet volledig in schrift (tenzij het in het grijze vlak terecht komt). Boerenverstand Een van de EVGE-eisen gaat over de afscherming en dat die afscherming ‘voldoende ver’ geplaatst moet worden van de gevarenzone. Waarom is het ‘voldoende ver’? Simpel antwoord, omdat je niet in contact moet komen met ‘gevaarlijke bewegende delen’. Worden de delen anders gebouwd, of niet meer bewegend, is die afscherming dan nog nodig? Zo ja, dan kan dat ingevuld worden met een norm (bijvoorbeeld de ISO 13857, die concrete maatvoering geeft voor veiligheidsafstanden). Maar soms kan het prima met boerenverstand. Dat laten ook c-normen zien. De EN 619 (stukgoed transporteurs) die voor het intrekken van vingers een ruimte van 5 mm geeft in plaats van de 4 mm vanuit de ISO 13857. De EN 415-7 laat een grotere ruimte dan 120 mm toe mits de invoer wordt geblokkeerd door transport en de zijkanten van de machine goed benaderbaar zijn met blokkeerscherc o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art08.indd 51

De afscherming moet ‘voldoende ver’ worden geplaatst van de gevarenzone. ‘Voldoende ver’?

men. De gedachte hierachter is dat wanneer een operator de machine goed kan benaderen en op een veilige manier bij een gevarenzone kan komen, dat deze toegang een betere weg biedt dan het over een transportsysteem heen moeten gaan liggen. Dat laat zien dat op basis van gezonde principes en het zelf redeneren, nadenken een invulling gegeven kan worden aan de eisen. Ofwel soms bewust afwijken van normen. Goede overwegingen vormen de basis voor een solide ontwerp. Een ontwerper die nadenkt over een bepaalde oplossing bereikt misschien wel een veiligere oplossing dan het standaardantwoord; ‘zo doen we het altijd.’ Kindertijd Door het stellen van de ‘waarom-vraag’ kan er invulling gegeven worden aan ‘veilige compliance’. Hiervoor is het noodzaak om logisch te redeneren, na te denken en te controleren of daarmee voldaan wordt aan een veilige situatie. Dat zou standaard in de gereedschapskist van elke ontwerper moeten zitten. Auteur Simon Sinek heeft het ‘Start with why’ neergelegd: waarom, waarom is het op deze manier veilig? Waarom zijn die regels bedacht, hoe kan ik daar op een juiste manier invulling aangeven? En dat maakt zeker wel vaak dat oplossingen gelijkwaardig kunnen zijn (normen), maar niet zonder na te denken of dat de juiste oplossing is. Want standaardisatie is eenmaal ook een kracht om snel te kunnen ontwikkelen. Durf bewuste keuzes te maken. Niet alleen maar om compliant te zijn, maar durf ook af te wijken en daarmee in sommige gevallen een trendsetter te zijn. Vraag je altijd af waarom iets moet. Alsof we weer terug gaan naar onze kindertijd. Toen was het vragen waarom iets zo was heel normaal. WWW.D-SC.NL

15/11/2023 13:58

SAFETYWJZER 2023

Of het gedrukt staat? WAT ZIJN DE GEVOLGEN VAN DE NIEUWE MACHINEVERORDENING VOOR DE GEBRUIKERSHANDLEIDING? Op 19 juni 2023 is Verordening (EU) 2023/1230 betreffende machines in het EU-Publicatieblad verschenen. Deze ‘machineverordening’ zal na een transitieperiode de huidige machinerichtlijn 2006/42/EC in januari 2027 volledig vervangen. Met betrekking tot de gebruiksaanwijzing is de belangrijkste wijziging dat het wordt toegestaan deze in een digitaal formaat beschikbaar te maken. F E R RY V E R ME U L E N , D I R E C T E U R I N ST R K T I V BV

Deze bijdrage geeft een overzicht van alle wijzigingen in de nieuwe machineverordening ten opzichte van de machinerichtlijn in relatie tot de gebruiksaanwijzing en gaat wat dieper in op de digitale manual. Daarnaast wordt beschreven waar je aan moet denken als je een gebruiksaanwijzing voor een machine wilt schrijven.

hoord. Zonder twijfel komt dit doordat bedrijven zien dat online handleidingen veel voordelen hebben ten opzichte van hun gedrukte tegenhangers. Sinds de opkomst van digitale media is de papieren handleiding steeds meer een obstakel geworden voor iedereen die gebruiksvriendelijkheid, eﬃciëntie, het milieu of kostenbesparing serieus neemt.

Met stip In de wereld van technische communicatie is de vraag of de gebruikershandleiding alleen online gepubliceerd mag worden met stip de meest gestelde vraag die we de afgelopen vijftien jaar hebben ge-

Geen duidelijke Europese wetgeving Als we de vragen in de kop vanuit juridisch oogpunt benaderen, verandert een ogenschijnlijk eenvoudige vraag in een oogwenk in een complexe vraag. Dit komt doordat de vereisten voor het publicatieformaat (medium) onduidelijk en versnipperd zijn over verschillende bronnen van Europese wetgeving. De eisen met betrekking tot het medium werden in het verleden nooit genoemd in de richtlijnen en -verordeningen vallend onder CE-markering, maar her en der is er wat over te vinden in de Blue Guide, de specifieke ‘guides’ die vaak richtlijnen en verordeningen vergezellen, of soms ook in normen. De eerste significante verschuiving richting digitaal deed zich voor bij medische apparatuur door middel van verordening (EU) No 207/2012 ‘on electronic instructions for use of medical devices’. Ook de aanstaande machineverordening biedt eindelijk kansen voor het digitaal verstrekken van de gebruikershandleiding. Echter, niet zonder risico’s.

HOE MAAK IK EEN GOEDE HANDLEIDING?

Vooral sectie 1.7.4.2 van bijlage III geeft eisen aan de gebruiksaanwijzing. Daarnaast vermeldt de machineverordening dat de gebruiksaanwijzing ‘precieze en begrijpelijke informatie’ moet bevatten en ‘gemakkelijk te begrijpen’ moet zijn. Is de handleiding niet begrijpelijk en resulteert dat in risico’s, dan kun je als fabrikant aansprakelijk worden gesteld. Maar hoe maak je een begrijpelijke gebruiksaanwijzing die aan de wettelijke eisen voldoet? Dat doe je door normen toe te passen! De allereerste norm die handvatten biedt, is de EN IEC/IEEE 82079. Deze norm geeft richtlijnen aan de inhoud, structuur, kwaliteit, het proces, de media en het formaat van gebruiksinformatie. De norm is een zogenoemde horizontale standaard en van toepassing op bijna alle typen producten: van bouwproducten tot speelgoed en van medische apparaten tot machines. Omdat de 82079 onvoldoende rekening houdt met de eisen uit de machinerichtlijn, is de eerder genoemde EN ISO 20607 ontwikkeld. Deze norm zal de komende jaren worden herzien om aansluiting te vinden op de nieuwe machineverordening.

CST_Art01_0002.indd 52

Geen eisen aan het medium Als we kijken naar de huidige machinerichtlijn 2006/42/EC vinden we daarin geen eisen aan het medium voor gebruiksaanwijzingen. Over andere zaken, zoals de verplichting om de gebruiksaanwijzingen te vertalen, is de richtlijn wel duidelijk. constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:57

Digitaal? Gedrukt? En wat zegt de regelgeving over de beschikbaarheid van de gebruikershandeling van een machine?

Voor vrijwel iedere Europese richtlijn wordt ook een guidance document ontwikkeld. Voor de machinerichtlijn is dit de Guide to application of the machinery directive 2006/42/EC. Deze gids legt de concepten en vereisten van de machinerichtlijn uit om een uniforme interpretatie en toepassing te waarborgen. Deze gids vermeldt in §255 dat het algemeen wordt aanvaard dat alle instructies met betrekking tot gezondheid en veiligheid op papier moeten worden verstrekt. Dit zou dus betekenen dat niet alles geprint hoeft te worden. Alles wat niet betrekking heeft op gezondheid en veiligheid kan potentieel een digitale vorm krijgen. Eisen voor de machinefabrikant Kunnen normen ons wellicht nog verdere informatie geven? Door normen toe te passen kan je aantonen dat een machine aan de eisen van een richtlijn voldoet. Een norm is geen harde verplichting, maar als een norm wordt toegepast creëer je het zogenaamde vermoeden van overeenstemming met de relevante richtlijnen. Om aan de eisen aan gebruiksaanwijzingen zoals bepaald in de machinerichtlijn te voldoen, is de norm EN ISO 20607 ontwikkeld. Deze norm specificeert eisen voor de machinefabrikant voor het opstellen van de veiligheidsrelevante onderdelen van een gebruiksaanwijzing voor machines en moet worden beschouwd als een aanvulling op de EN IEC/IEEE 82079-1. De EN ISO 20607 zegt dat instructiehandboek voor een machine moet worden geleverd in de vorm(en) zoals overeengekomen met de klant, waarbij de fabrikant op de hoogte moet zijn van de toepasselijke wettelijke eisen van het land waarin de c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art01_0002.indd 53

machine voor het eerst op de markt wordt gebracht en/of in gebruik wordt genomen. De meeste landen verplichten dat of de gehele gebruiksaanwijzing wordt geprint, of op zijn minst de veiligheidsinformatie. Bij machines behoren de installatie, onderhoudsvoorschriften, spare part list et cetera vaak ook tot veiligheidsinformatie, waardoor de besparingen meestal minimaal zijn. Machineverordening en digitale gebruikershandleidingen Onderwerpen als cybersecurity en kunstmatige intelligentie komen niet aan bod in de machine>

De eerste significante verschuiving richting digitaal deed zich voor bij medische apparatuur. (Foto: Fresenius)

15/11/2023 13:57

kant moet ook overwegen de contactgegevens te verstrekken waar de gebruiker kan verzoeken om verzending van de gebruiksaanwijzing met de post.

richtlijn. Nieuwe wetgeving voor machines was gewenst om in te spelen op de huidige stand der techniek. Op het gebied van de gebruiksaanwijzing is de meest in het oog springende wijziging dat digitalisering van de documentatie wordt toegestaan. De verordening zegt daar het volgende over: De instructies en andere relevante documentatie kunnen worden verstrekt in een digitaal, printbaar formaat. De fabrikant moet er echter voor zorgen dat distributeurs, als de gebruiker hier bij de aankoop om verzoekt, de gebruiksaanwijzing kosteloos kunnen verstrekken op papier. De fabri-

Hoewel het uitvoeren van een risicobeoordeling een gestructureerd en gestandaardiseerd proces is, blijft het vaak een subjectieve oefening. (Foto: Agefis / Unsplash)

In de Guide to application of the machinery directive 2006/42/EC staat in §255 dat het algemeen wordt aanvaard dat alle instructies met betrekking tot gezondheid en veiligheid op papier moeten worden verstrekt.

CST_Art01_0002.indd 54

Verder vermeldt de verordening dat wanneer de gebruiksaanwijzing wordt verstrekt in digitaal formaat, de fabrikant op de machine moet aangeven hoe de digitale gebruiksaanwijzing kan worden geraadpleegd. Bovendien moet de gebruiker de mogelijkheid hebben om de gebruiksaanwijzing af te drukken, te downloaden en op te slaan. De gebruiksaanwijzing moet tevens gedurende de verwachte levensduur van de machine beschikbaar zijn, en gedurende ten minste tien jaar nadat de machine op de markt is gebracht. De gebruiker moet bij aankoop om een papieren gebruiksaanwijzing verzoeken, die vervolgens binnen een maand kosteloos moet worden geleverd. Als de gebruiker daar niet nadrukkelijk om vraagt, mag de gebruikershandleiding digitaal worden verstrekt. Indien machines bestemd zijn voor niet-professionele gebruikers, of indien men redelijkerwijs kan verwachten dat een bepaalde machine door niet-professionele gebruikers kan worden gebruikt, ook al is deze niet voor hen bestemd, dan moet de fabrikant de veiligheidsinformatie die essentieel is om de machine of het verwante product in bedrijf te stellen en op een veilige manier te gebruiken in gedrukte vorm verstrekken. Uiteraard moeten natuurlijk de eisen die machineverordening aan de inhoud van de gebruikershandleiding stelt in acht worden genomen. Rol van de risicobeoordeling Betekent dit dat alle instructies gewoon online kunnen worden gezet als de gebruiker er niet om vraagt? Wij denken van niet. De nieuwe machineverordening beschrijft in bijlage III dat de fabrikant van een machine een risicobeoordeling moet uitvoeren. Het doel van een risicobeoordeling is om na te gaan welke essentiële veiligheidsen gezondheidseisen op de machine van toepassing zijn. Dit zou ook betekenen dat je in je risicobeoordeling moet beoordelen of een digitale gebruiksaanwijzing voor risico's zorgt en, zo ja, of er maatregelen moeten worden genomen om de risico’s te reduceren, bijvoorbeeld door het verstrekken van een papieren handleiding. Hoewel het uitvoeren van een risicobeoordeling een gestructureerd en gestandaardiseerd proces is, blijft het vaak een subjectieve oefening. Of een digitale constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:57

handleiding de papieren versie (gedeeltelijk) kan vervangen, wordt uiteindelijk bepaald door degene die de risicobeoordeling uitvoert of de eindverantwoordelijke binnen een organisatie. Conclusie: Alleen als uit je risicobeoordeling blijkt dat het veilig is om de instructies in digitale vorm aan te bieden, kun je dat doen. Overige wijzigingen De mogelijkheid om de gebruiksaanwijzing digitaal te verstrekken is absoluut de belangrijkste wijziging – met betrekking tot de gebruikersinstructies – in de nieuwe verordening. Daarnaast zijn er nog een aantal opmerkelijke verschillen. Zo is de eis uit de machinerichtlijn dat het duidelijk moet zijn dat de bij de machine gevoegde gebruiksaanwijzing een ‘oorspronkelijke gebruiksaanwijzing’ of een ‘vertaling van de oorspronkelijke gebruiksaanwijzing’ is, komen te vervallen. De volledige conformiteitsverklaring hoeft volgens de nieuwe verordening niet meer in de handleiding te worden opgenomen. Het volstaat om een internetadres of de machine-leesbare code waar de conformiteitsverklaring kan worden op te nemen. Verder is er een eis opgenomen over het verstrekken van informatie over de voorzorgsmaatregelen, voorzieningen en middelen die nodig zijn om personen onmiddellijk en voorzichtig te kunnen redden, in het geval van calamiteiten. Ook benadrukt de machineverordening dat indien emissies van gevaarlijke stoffen uit de machines kunnen vrijkomen, de kenmerken van de afvang-, filtratie- of afvoervoorzieningen moeten worden vermeld. Ook moeten kenmerken zoals het debiet en de concentratie

De volledige conformiteitsverklaring hoeft volgens de nieuwe verordening niet meer in de handleiding te worden opgenomen.

van gevaarlijke materialen of stoffen worden vermeld, alsmede de doeltreffendheid van de afvangof filtratievoorziening. Tot slot vermeldt de machineverordening nadrukkelijk dat niet alleen de gezondheid en veiligheid van personen moet worden gewaarborgd, maar ook dat de veiligheid van huisdieren, goederen en het milieu niet in gevaar mag worden gebracht. Tijdens het opstellen van de gebruikershandleiding moet hier dus rekening mee worden gehouden. WWW.INSTRKTIV.COM

Elektrogroothandel Industriële Automatisering Kenniscentrum

vanegmond.nl c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art01_0002.indd 55

15/11/2023 13:57

SAFETYWIJZER 2023

Europese wetgeving in begrijpelijke taal? Sinds enkele maanden hebben we de Verordening machineproducten, een EU-product dat pas in 2027 definitief van kracht wordt in alle EU-landen. Opvolger van de Machinerichtlijn dus, die we hadden sinds 1992 en sindsdien de nodige wijzigingen heeft ondergaan. Wat ons interesseert is de leesbaarheid én correctheid van dergelijke uit het Engels (brontekst) vertaalde wetteksten en in dit geval deze verordening. PA U L H O O G E R K A MP, ME C I D B.V. E N J AC K P O ST E M A , P O ST E M A T E KSTA DV I E S VO O R T E C HN I E K E N W E T E N S C H A P

Wanneer komt de toelichting hierop – hopelijk correct vertaald – om aan de technici uit te leggen wat er eigenlijk in staat, of is het een duidelijke, goed leesbare tekst, waarmee techneuten uit de voeten kunnen? In dit artikel kijken twee ingenieurs die veel met taal te maken hebben – ja, die bestaan – naar de leesbaarheid en dus de begrijpelijkheid en correctheid van deze nieuwe verordening. Leesbaarheid Lange zinnen kent iedereen. In juridische teksten zien we ze veel. De meeste mensen hebben er moeite mee. En dat mag toch niet zo zijn. Daarom kunnen we beter korte zinnen maken. Die zijn beter leesbaar. Las dat lekker, deze laatste zes zinnen? We denken van niet, want doorslaan naar een tekst met alleen maar korte zinnen leest ook niet lekker De tekst wordt hakkelig, beetje drammerig en klinkt soms kinderlijk. Maar in te lange zinnen kunnen mensen verdrin-

ken, ze lezen hem twee, drie keer en geven het dan op. Met de begrijpelijke irritatie. Kan dat de bedoeling zijn? Een veel gehoorde klacht is dat het gehalte aan juridische taal van de Europese productregelgeving zoals machinerichtlijn/verordening, hoog is. En dat is mede te danken aan die lange zinnen die zijn voorzien van de nodige komma’s, zogenoemde tangconstructies en andere middelen die de taal onnodig moeilijk maken. De vertaalfouten in de vertaling van de Verordening machineproducten vormden weliswaar de aanleiding voor dit artikel, maar eerder waren er ook klachten – en niet alleen van Nederland. Begrijpelijke taal Een wettekst hoort volgens ons begrijpelijk te zijn en niet te veel lange zinnen te bevatten. En om gelijk maar met de deur in huis te vallen spant overweging nummer 75 van de Verordening machineproducten wel de kroon met één zin van 165 woorden volgens MS-Word. Als we bedenken dat

Is de opvolger van de Machinerichtlijn een beetje leesbaar?

CST_Art07.indd 56

constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:55

den verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen.’

Met enige regelmaat leidt een vertaalfout tot een rechtszaak die zelfs zover gaat dat om een uitspraak van het Europese hof wordt gevraagd.

de aangeraden gemiddelde zinslengte voor academisch opgeleide lezers maximaal zo’n 28 à 30 woorden mag zijn, dan is 165 wel extreem veel of heb je op z’n minst meerdere academische titels nodig… Neem bijvoorbeeld de volgende zin (artikel 83) met welgeteld 107 woorden: • ‘Daar de doelstelling van deze verordening, namelijk waarborgen dat de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en in de handel worden gebracht, aan de eisen voldoen die een hoog niveau van bescherming van de gezondheid en veiligheid van personen en indien passend huisdieren en eigendommen, alsook in voorkomend geval van het milieu, bieden zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt, niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen.’ We gaan eens kijken hoe de zin in elkaar zit. Wat opvalt is het voortdurende uitstel van de hoofdmededeling, de zogenoemde ‘tang-constructie’. Hieronder weer artikel 83, met nu cursief in rood de eerste, zeer lange tang. • ‘Daar de doelstelling van deze verordening, namelijk waarborgen dat de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en in de handel worden gebracht, aan de eisen voldoen die een hoog niveau van bescherming van de gezondheid en veiligheid van personen en indien passend huisdieren en eigendommen, alsook in voorkomend geval van het milieu, bieden zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt, niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worc o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art07.indd 57

Zonder deze tang ontstaat er al een beter leesbare zin: • ‘Daar de doelstelling van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen.’ Maar dan zien we nog een tang; weer in rood: • ‘Daar de doelstelling van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen.’ Dus, zonder deze tang: • ‘Daar de doelstelling van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie maatregelen nemen.’ 31 woorden nu; de hoofdmededeling komt in buurt van begrijpelijk. Maar we zijn er nog niet. Midden in de eerste, zeer lange tang zitten ook nog twee tangen: • ‘namelijk waarborgen dat de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en in de handel worden gebracht, aan de eisen voldoen die een hoog niveau van bescherming van de gezondheid en veiligheid van personen en indien passend huisdieren en eigendommen, alsook in voorkomend geval van het milieu, bieden zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt.’ Dit zijn bijvoeglijke tangen, ze zeggen namelijk iets over de zelfstandig naamwoorden ‘producten’ en ‘eisen’. Zonder deze tangen wordt het dan: • ‘namelijk waarborgen dat de producten aan de eisen voldoen zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt’. Als we alle tangen nu weglaten, behalve de vereenvoudigde eerste, lange tang – bent u er nog? - dan hebben we de volgende zin: • ‘Daar de doelstelling van deze verordening, namelijk waarborgen dat de producten aan de eisen voldoen zonder dat afbreuk wordt ge> 57

15/11/2023 13:55

PneuSAFE: dé SMC toolbox voor veiligheidsoplossingen PneuSAFE is een effectieve tool van SMC voor veilige machinebesturingen op basis van pneumatische oplossingen. Met PneuSAFE kies je de juiste ISO 13849 productoplossing voor je veiligheidsapplicatie. Onze kosteloze software biedt door de TÜV gecontroleerde pneumatische schema’s, onderdelenlijsten en instructies voor de meest toegepaste veiligheidsfuncties en hun applicaties. Op basis van de vastgestelde veiligheidsfunctie – in een enkele of redundante uitvoering – kies je uit diverse door TÜV Rheinland gecontroleerde voorstellen. Kijk op onze website voor meer informatie en gebruik PneuSAFE in je volgende applicatie.

www.smc.nl

CST Advertenties.indd 58

15-11-2023 13:17

daan aan de werking van de interne markt, niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie maatregelen nemen.’ Maar, op deze manier wordt nu erg veel informatie weggelaten. Dat klopt. Je kunt de informatie uit een tang inderdaad niet zomaar weglaten, maar wel anders opschrijven. Meer, kortere zinnen zijn dan nodig, met goede verbindingsconstructies in de vorm van signaalwoorden en/of structuuraanduiders. Daarom tot slot, een poging tot herschrijven: • ’Deze Verordening machineproducten gaat over eisen die een hoog niveau van gezondheid en veiligheid bieden van personen, indien passend huisdieren en eigendommen, en ook in voorkomend geval het milieu. De doelstelling van deze verordening is waarborgen dat de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en in de handel worden gebracht, aan voornoemde eisen voldoen zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt. Deze doelstelling kan echter niet voldoende door de lidstaten worden verwezenlijkt. Daarom kan deze doelstelling vanwege de nodige harmonisatie beter verwezenlijkt worden door de Unie, en kan de Unie maatregelen nemen overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel.’ Het resultaat is nu vier zinnen met een gemiddelde zinslengte van ca. 28 woorden. Tussen haakjes, dat

TEKSTANALYSE MET BEHULP VAN [..] EN {..}

Daar de doelstelling van deze verordening [, namelijk waarborgen dat de producten {die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en in de handel worden gebracht,} aan de eisen voldoen {die een hoog niveau van bescherming van de gezondheid en veiligheid van personen en indien passend huisdieren en eigendommen, alsook in voorkomend geval van het milieu, bieden} zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de werking van de interne markt,] niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar vanwege de nodige harmonisatie beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie[, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel,] maatregelen nemen.

constructeur 04 - 2023

CST_Art07.indd 59

er ook nog twee onnodige lijdende vormen in zitten, laten we nu maar even zitten. Met de haken […] en op een lager niveau {…} kan deze tekst ook worden geanalyseerd (zie kader). Juridisch correct, maar toch lastig leesbaar Houd het simpel voor technici. Zet bijvoorbeeld bij elkaar wat bij elkaar hoort en schrijf niet zoals in dit voorbeeld dat uit het Engels is vertaald: • ‘Dit laat de toepassing van andere, specifiek voor de aanpak van cyberbeveiligingsaspecten bedoelde rechtshandelingen van de Unie op de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen, onverlet.’ Beter is: • ‘Dit laat de toepassing onverlet van andere, specifiek voor de aanpak van cyberbeveiligingsaspecten bedoelde rechtshandelingen van de Unie op de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen.’ of: • ‘Dit beperkt zich niet tot de toepassing van andere, specifiek voor de aanpak van cyberbeveiligingsaspecten bedoelde rechtshandelingen van de Unie op de producten die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen.’ In het Engels staat alles netjes bij elkaar: ‘This does not preclude the application to products within the scope of this Regulation of other Union legal acts specifically addressing cybersecurity aspects:’. Vertaalfouten en jurisprudentie Het vertalen van lange zinnen vanuit de Engelse brontekst is niet eenvoudig. Met enige regelmaat leidt een vertaalfout tot een rechtszaak die zelfs zover gaat dat om een uitspraak van het Europese hof wordt gevraagd. In een van de arresten van het Europese Hof is gesteld dat: - Volgens vaste rechtspraak kan de in een van de taalversies van een gemeenschapsbepaling gebruikte formulering niet als enige grondslag voor de uitlegging van die bepaling dienen; evenmin kan er in zoverre voorrang aan worden toegekend boven de andere taalversies. Een dergelijke benadering zou immers onverenigbaar zijn met het vereiste van eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht (zie arrest van 12 november 59

15/11/2023 13:55

1998, Institute of the Motor Industry, C‑149/97, Jurispr. blz. I‑7053, punt 16). - Wanneer er verschillen bestaan tussen de ver‑ schillende taalversies van een bepaling van ge‑ meenschapsrecht, moet bij de uitlegging van de betrokken bepaling worden gelet op de algemene opzet en de doelstelling van de regeling waarvan zij een onderdeel vormt (arresten van 9 maart 2000, EKW en Wein & Co, C‑437/97, Jurispr. blz. I‑1157, punt 42, en 1 april 2004, Borgmann, C‑1/02, Jurispr. blz. I‑3219, punt 25). Ernest Hemingway wist het al: “Easy reading is hard writing.”

Uit die toelichting van het Europese Hof is af te lei‑ den dat de tekst in het Nederlands de geldende wet‑ tekst is, maar dat bij vertaalfouten wel moet worden gekeken naar de veiligheidsdoelstelling. Als voor‑ beeld hiervan de eisen uit bijlage I, paragraaf 1.5.2 van de huidige Machinerichtlijn (2006/42/EG): • Engels: 1.5.2 Static electricity Machinery must be designed and constructed to prevent or limit the build-up of potentially dange‑ rous electrostatic charges and/or be fitted with a discharging system. • Nederlands: 1.5.2 Risico's door statische elektriciteit De machine moet zodanig zijn ontworpen en ge‑ bouwd dat accumulatie van elektrostatische lading die gevaar kan opleveren, wordt verhinderd of be‑ perkt, en/of uitgerust met een systeem van massaverbinding. Als er een (dodelijk) ongeluk plaatsvindt omdat er volgens punt 1.5.2 uitsluitend een massaverbinding is aangebracht, kan een elektricien zich voor een rechter niet beroepen op de ’letter van de wet’. De doelstelling is immers ervoor te zorgen dat risico van statische elektriciteit wordt gereduceerd door bij‑ voorbeeld het aanbrengen van een ‘aarding’. Een correcte Nederlandse vertaling vermijdt derge‑ lijke problemen indachtig het gezegde: voorkomen is beter dan genezen. Correcte vertaling Notoire vertaalfouten komen voor bij woorden zo‑ als ‘control’, ‘device’, ... Het woord ‘control’ kan worden vertaald met ‘besturing’ of ‘bediening’. Het maakt nogal een verschil of hier de bedrading en de relais achter de bedienknoppen of alleen de bedien‑ knoppen zelf worden bedoeld. Ook bij de nieuwe verordening is op een aantal punten de vertaling niet correct. Maar ach, de technici begrijpen de con‑ text wel en dus laten we de fouten maar zitten? Als door een fout een ongeluk is veroorzaakt en er een juridische procedure volgt, dan wordt ieder woord, punt en komma gewogen! Technische termen vertalen blijft een uitdaging. Veel technisch jargon en ook taalgebruik is overge‑ 60

CST_Art07.indd 60

waaid uit het Engels. Daarnaast heeft het Engels de eigenschap dat zelfstandige naamwoorden vaak los van elkaar worden geschreven, dit in tegenstelling tot het Nederlands en het Duits (in onze taal wordt er soms een deelstreepje tussen gezet). Wordt ‘test systems’ nu vertaald met testsystemen, systeemtesten of test de systemen (bevel)? Deel-strepen In het Engels staat er ‘partly completed machinery’ en dat is letterlijk vertaald met niet voltooide ma‑ chine. Eigenlijk moet dit zijn niet-voltooide machi‑ ne. Immers, een niet-voltooide machine kan niet of wel ‘voltooid’ zijn, in tegenstelling tot een voltooi‑ de machine die ook wel of niet voltooid kan zijn. Dus een niet-voltooide machine zoals motor met een tandwielkast kan als complete (voltooide = kant-en-klare) eenheid op de markt worden aange‑ boden. Ook kan een niet niet-voltooide machine op de markt worden aangeboden, bijvoorbeeld in een doos met de losse tandwielkast, de losse motor plus vier bouten om het geheel te monteren. Ook een ‘voltooide machine’ volgens de productwetge‑ ving, zoals een bovenloopkraan die op je erf wordt afgeleverd (volgens technici nog niet ‘voltooid’, want er moet nog wat montagewerk worden ver‑ richt), kan pas functioneren als deze op de rails in het gebouw is opgebouwd (dus het montagewerk is dan technisch ‘voltooid’). Kunstmatige Intelligentie als hulp? In onze ‘tekstperimenten’ met de vertaling is onder andere gebruik gemaakt van DEEPL, die soms zelfs een betere vertaling gaf. Via ChatGPT hebben we ook een poging ondernomen om iets te vereenvou‑ digen, maar dat leverde compleet iets anders op. Als voorbeeld hebben we de tekst uit overweging 26 ingevoerd – een totaal willekeurige keus – met de eis dat deze beter leesbaar moest worden gemaakt. • ‘Als dergelijke producten vervolgens met fysieke of digitale middelen worden gewijzigd op een manier die niet door de fabrikant is voorzien of constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:56

gepland en die gevolgen heeft voor de veiligheid van dergelijke producten, door een nieuw gevaar te creëren of een bestaand risico te vergroten, moet de wijziging als substantieel worden be‑ schouwd, wanneer nieuwe, significante bescher‑ mingsmaatregelen vereist zijn.’

wanneer nieuwe significante beschermingsmaatrege‑ len vereist zijn’ en ‘… dan wordt deze aanpassing als aanzienlijk beschouwd. In zulke gevallen zijn er nieuwe en belangrijke beschermingsmaatregelen no‑ dig.’ Oorzaak en gevolg worden dus in de Chat‑ GPT-versie omgekeerd!

Dit werd door ChatGPT omgevormd tot: • ‘Wanneer producten op een manier worden aan‑ gepast, zowel fysiek als digitaal, die niet door de fabrikant is bedoeld of gepland en dit de veilig‑ heid van de producten beïnvloedt door nieuwe gevaren te creëren of bestaande risico's te vergro‑ ten, dan wordt deze aanpassing als aanzienlijk beschouwd. In zulke gevallen zijn er nieuwe en belangrijke beschermingsmaatregelen nodig.’

‘Easy reading..’ Als dit de status is van artificial intelligence (i.c. ChatGPT) als hulpmiddel om beter leesbare teksten te maken dan is er ‘een wereld te winnen’. Blijkbaar is er toch menselijke intelligentie nodig om iets lees‑ baars te maken dat wel klopt. Niettemin kan bij een minder kritische lezer het beeld ontstaan dat deze AI-bewerking een verbetering is. Echter, deze niet-kritische houding vormt nu juist de bedreiging van AI. Het zou helpen als het streven van de Nederlandse overheid die pleit voor duidelijk taalgebruik dit stre‑ ven ook kenbaar maakt in het Europees parlement. Laat de juristen samen met taalvaardige technici de teksten maken! In een volgend artikel geven we voorbeelden en handvatten hoe het beter zou kun‑ nen. Het schrijven van een leesbare en correcte tek‑ sten is niet eenvoudig en kost tijd. Ernest Heming‑ way bracht dit kernachtig onder woorden: “Easy reading is hard writing.”

Als we goed lezen, dan zien we duidelijk inhoudelij‑ ke verschillen. Ten eerste is als niet hetzelfde als wanneer. Als is hier beter op z’n plaats omdat het een voorwaarde uitdrukt. Ten tweede: producten wijzigen met fysiek of digitale middelen hoeft niet te betekenen dat producten fysiek of digitaal wor‑ den aangepast. Het verschil is subtiel, maar wel essentieel. En als laatste is er nogal een verschil tussen ‘… moet de wijziging als substantieel worden beschouwd,

NET DAT BEETJE EXTRA - VOOR EEN DUURZAME EN VEILIGE TOEKOMST WE HELPEN JE GRAAG MET: ● ATEX ● CE-markering ● Drukvaten en drukapparatuur ● Risico-inventarisatie & -evaluatie Bezoek onze stand op het Engineering Safety Event.

CONTACT? 088 220 1400

TCPM_220_Safetyevent_185x123mm.indd 2

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art07.indd 61

tcpm.nl

27-10-2022 11:34

15/11/2023 13:56

INVESTEREN IN PRODUCTIVITEIT ÉN VEILIGHEID

Als de productiviteit omhoog moet, mag dat geen gevolgen hebben voor de veiligheid. Met SICK als partner heeft u toegang tot tal van slimme veiligheidsoplossingen die processen soepeler laten verlopen, mens en machine beter laten samenwerken en de grenzen verleggen van wat haalbaar is. Nog nooit vormden turnkeyoplossingen, veilige robots, mobiele platforms en buitenbeveiligingssystemen zo’n perfecte eenheid. Onze Sensor Intelligence staat tot uw beschikking. www.sick.nl

SICK20201403 SICK Safety-advertentie 210x297.indd 1 CST Advertenties.indd 62

08-07-2020 13:17 15:22 15-11-2023

MACHINEVEILIGHEID

Veilig werken reduceert stilstandstijden REMOTE-LOTOTO BEWIJST ZICH IN DE PRAKTIJK Constructeur heeft in het verleden regelmatig bericht over de ‘Remote-lototo’- veiligheidsoplossing: een remote oplossing voor het veiligstellen van machines en installaties voorafgaand aan het uitvoeren van onderhoud. Een oplossing die bovendien het nodige stof deed opwaaien in zowel de markt als bij normcommissies. Vastbesloten om hiermee de wereld een stukje veiliger te maken, hebben de geestelijk vaders Aart van Ginkel, Paul Hoogerkamp en Pouw Jongbloed de afgelopen jaren geïnvesteerd in de vertaling van een briljant idee naar een marktrijp product. De eerste systemen zijn inmiddels geleverd en vormen de eerste stap richting opschaling. M A R JO L E I N DE W I T- B L O K

Voor de kast Aart van Ginkel en achter de kast Rittal manager Fred te Pas (l), Paul Hoogerkamp (m) en Pouw Jongbloed (r). (Foto: Rittal)

c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art05.indd 63

15/11/2023 13:53

Drives

Controls

Specials

Services

elsto.eu

CST Advertenties.indd 64

15-11-2023 13:17

Remoto-lototo schakelt, scheidt, controleert of de spanning afwezig is én bewaakt vervolgens continu de scheiding en afschakeling.

In het verleden werd voor gevaarlijke en ook niet-elektrische werkzaamheden aan machines of installaties een schakelaar toegepast om de volledige energie vrij te schakelen. De bekende ‘werkschakelaar’. Ook werd wel gebruik gemaakt van een alternatief waarbij wordt geschakeld in de stuurstroom. Voor sommige toepassingen levert dit een veilige situatie op, maar meestal toont de verplichte risicoanalyse aan dat aanvullende maatregelen nodig zijn. Bijvoorbeeld het trekken van mespatronen in de betreffende voedingsleiding van de motor. In de praktijk betekent dit dat er altijd een medewerkers aanwezig moet zijn met een elektrotechnische aanwijzing (in het kader van het Arbo-besluit). Oók wanneer het gaat om mechanisch onderhoud. In een tijd van personeelsschaarste is dit geen bijzonder wenselijke situatie en een belangrijke reden waarom het nalaten een specialist mee te sturen – met alle gevolgen van dien. Remote Lototo Specifiek deze problematiek was voor de drie pioniers Aart van Ginkel, Paul Hoogerkamp en Pouw Jongbloed de reden om een nieuwe oplossing te ontwikkelen. Met ieder zijn eigen specialisme, startten zij een kleine tien jaar geleden met de ontwikkeling van ‘Remote-lototo’ wat staat voor: Remote Lock Out, Tag Out, Try Out. Deze oplossing onderscheidt zich van conventionele oplossingen door het feit dat hij schakelt, scheidt, controleert of de spanning afwezig is én vervolgens de scheiding en afschakeling continu bewaakt (SIL3 en constructeur 04 - 2023

CST_Art05.indd 65

PLe; geëvalueerd door de onafhankelijke keuringsinstantie DEKRA). Het eventueel falen van componenten, fouten of (net)storingen worden op deze manier tijdig gedetecteerd. Indien nodig wordt actie ondernomen zodat gevaarlijke situaties zijn te voorkomen. Detectie gebeurt onder meer op basis van een uitgebreide test om de elektromagnetische immuniteit van deze stuurstroomkring te garanderen. Ook voor ATEX-omgevingen Kenmerkend is verder dat de bediening op afstand gebeurt waarbij met een zeer lage stuurstroom wordt gewerkt. Dit maakt de oplossing ook geschikt voor gebruik in bijvoorbeeld ATEX-omgevingen. Op dit moment wordt hiervoor nog gebruik gemaakt van een koperkabel maar aan een oplossing met glasvezel wordt gewerkt. Uiteraard is de machine of installatie na afloop van de werkzaamheden ook eenvoudig op dezelfde manier weer gecontroleerd veilig in te schakelen. Minder dan 5 s Resumé: Met deze oplossing maakt de gebruiker via een eenvoudige werkschakelaar in de stuurstroom in minder dan 5 s een gecontroleerde en veilige scheiding mogelijk. Dit zonder de noodzaak van specialistische elektrotechnische handelingen zoals het trekken van mespatronen en bovendien op afstand. Dit betekent dat iedereen – ook mensen met een niet-elektrotechnische achtergrond – hiermee een machine of installatie verantwoord kan veiligstellen voor het uitvoeren van werkzaamheden; ook > 65

15/11/2023 13:54

machine of installatie verantwoord kan veiligstellen voor het uitvoeren van werkzaamheden; ook in een ATEX-omgeving. Geheim van de smid Ondanks het eenvoudige gebruik van Remote-lototo is de achterliggende software dat allerminst. Hier ligt dan ook het spreekwoordelijke ‘geheim van de smid’ besloten. Aart van Ginkel is het brein achter de software en geeft aan: “De complexiteit ligt onder meer in het feit dat werkelijk íedere (on)denkbare fout die kan optreden bij het veilig af- en inschakelen van een installatie, is ondervangen. Hiervoor is voortdurend de ‘wat-als’ vraag gesteld: áls er een fout optreedt, hoe weet je dan zéker dat je deze op de juiste wijze detecteert en vervolgens naar de veilige toestand – safe state – komt? Welke fouten kunnen mogelijkerwijs optreden onder welke omstandigheden en leiden dan tot ongecontroleerde en dus gevaarlijke situaties?” Om iedere Remote-lototo-oplossing nauwkeurig af te stemmen op de betreffende applicatie, wordt gebruik gemaakt van een interne database waarbij de benodigde varianten zijn in te stellen; bijvoorbeeld koppeling met stilstandsbewaking van een motor of een hekbewaking. Al deze informatie ligt veilig opgeslagen tot het tijdstip dat octrooi is verleend. Hij is uitsluitend bereikbaar door de eigenaren maar ook hun partners zodat de doorontwikkeling van het product ook bij calamiteiten is gewaarborgd.

CST_Art05.indd 66

Veilig afschakelen met Remote-lototo verhoogt niet alleen de veiligheid, maar levert ook financieel het nodige op. (Foto: Rittal)

Toepassing Remote-lototo is onder meer geschikt voor installaties waarbij de bediening van de werkschakelaar zich op relatief grote afstand van de elektrische bedrijfsruimte of het besturingspaneel bevindt. Hierbij valt te denken aan waterzuiveringen, gemalen en aan beweegbare bruggen of sluizen. Maar ook bij installaties waar geen elektrotechnici beschikbaar zijn en voor werkschakelaars die zich in een ATEX-omgeving bevinden. Naar de markt De ontwikkelaars zijn niet over één nacht ijs gegaan om de veiligheidsoplossing als ‘geschikt voor de markt’ te bestempelen. Toen het moment echter daar was (in coronatijd), was een volgende stap om het concept te vertalen naar een uiteindelijk fysiek product waarin de slimme software kan draaien. Daarbij gaat het dan niet alleen om een perfecte functionaliteit maar ook om produceerbaarheid, betaalbaarheid, installeerbaarheid (het liefst eenvoudig), ergonomie enzovoorts. Te veel aspecten om allemaal zelf in te vullen en derhalve een reden om met partners verder te gaan. Seriematig product Paul Hoogerkamp: “Uiteraard hebben we ons tijdens het ontwikkelingstraject niet alleen gericht op functionaliteit. Integendeel. Vanaf het begin zijn we uitgegaan van een seriematig product dat volledig wordt opgebouwd uit standaard componenten. constructeur 04 - 2023

15-11-2023 14:15

Uiteraard wel componenten waarvan de veiligheidsgerelateerde betrouwbaarheid bewezen hoog is en zodanig standaard dat je ze in principe wereldwijd kunt verkrijgen. De componenten voldoen dan ook aan diverse standaarden waaronder UL, CSA en CE. Op het gebied van veiligheidscomponenten werken we onder meer met Pilz die als partner de nulspanningsdetector levert evenals het veiligheidsnetwerk en de bekende veiligheids-PLC. Een typisch standaard gecertificeerde component waarvan de interne opbouw voor de ontwikkelaars van Remotelototo geen enkel geheim meer heeft.” Omkasting Om een geschikte behuizing te vinden waarin de verschillende componenten moeten worden ondergebracht, werd specialist in besturingskasten Rittal benaderd. De keuze voor specifiek dit bedrijf heeft verschillende redenen. Ten eerste voldoen de Rittal kasten aan eisen die wereldwijd gelden. Dit betekent dat in de werkplaats in Gaanderen – waar de eerste systemen zijn samengebouwd – geen testen en beproevingen meer nodig zijn om de kwaliteit van de kast en de inrichting aan te tonen. Tevens levert het bedrijf naar wens de bijbehorende bedieningspanelen in uiteenlopende typen met bijbehorende specificaties en bouwt deze naar wens in of aan. Pouw Jongbloed: “Minimaal zo belangrijk: Rittal heeft wereldwijd vertegenwoordigingen wat betekent dat alle kastgerelateerde vragen en eventuele problemen direct ter plaatse en in de eigen taal zijn op te lossen. Wij profiteren met een werkplaats in Gaanderen overigens ook van het feit dat de Nederlandse Rittal-vestiging in Zevenaar praktisch letterlijk ‘om de hoek’ zit.” Stukje veiliger Een ander voordeel is dat Rittal maximale ondersteuning biedt bij de realisatie van klantspecifieke oplossingen. Pouw Jongbloed: “Rittal heeft ons kasten beschikbaar gesteld en met ons meegedacht over het type kast en de inrichting ervan. Zij hebben immers de ervaring en kunnen het beste aangeven welke interieurbouw het meest geschikt is. Tevens zijn we door hen behoed voor het onnodig boren van gaten in de kastwanden. Ook hebben zij aangegeven op welke manier we het beste koppelingen tot stand kunnen brengen tussen het besturings- en vermogensdeel en hoe de kasten bijvoorbeeld ook in een ATEX-omgeving zijn toe te passen. Een optimale samenwerking in een open verstandhouding heeft bijgedragen aan onze doelstelling om met deze modulaire opbouw de wereld een stukje veiliger te maken.” Toekomst Op dit moment bestaat de oplossing uit een complete kast die inmiddels in serieproductie is genoc o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art05.indd 67

men. Drie systemen zijn inmiddels geleverd, drie staan er op het punt van leveren en voor volgend jaar toont de orderportefeuille nogmaals een tiental systemen. Deze systemen vormen echter nog niet het eindstation. Het streven is om de Remote-lototo-oplossing als losse unit aan te kunnen bieden die modulair is toe te voegen aan de besturingskast van de klant. Hiermee is het eenvoudig om bestaande oplossingen te upgraden zonder de oorspronkelijke besturingskast te moeten wijzigen. Om dit te bereiken richten de ontwikkelaars zich onder meer op het compacter maken van de oplossing in samenwerking met de eerdergenoemde partners. Parallel aan deze ontwikkeling wordt er ook gewerkt aan een variant die geschikt is voor de Noord-Amerikaanse markt (OSHA-compliant). En verder moet er voortdurend worden gereageerd op de introductie van nieuwe producten op de markt. Deze kunnen nieuwe risico’s introduceren die ook moeten worden ondervangen. Paul Hoogerkamp: “Wanneer straks de octrooiaanvraag is goedgekeurd, kunnen we ook andere partijen helpen om met het Remote-lototo-principe de veiligheid te verbeteren en mogelijk ook andere landen om hun norm- of wetgeving aan te passen.” Financiële voordelen Tot slot worden er bewust stappen gezet om het nut en de noodzaak van Remote Lototo over te brengen. Paul Hoogerkamp: “Wanneer je op de hoogte bent van deze oplossing, verwacht je dat ‘iedereen’ deze wil implementeren. Helaas is de praktijk weerbarstiger en blijkt het veiligheidsbewustzijn minder groot te zijn. Zeker bij bedrijven die tot nu toe geen problemen hebben ervaren en ook niet goed begrijpen waarom een standaard werkschakelaar niet voldoet.” Om die reden wordt er ook steeds meer nadrukkelijk gewezen op de financiële voordelen die het veilig afschakelen met Remote-lototo oplevert. Paul Hoogerkamp: “Al eerder gaven we aan dat het met deze oplossing niet nodig is om met een E-deskundige ter plaatse te gaan om een installatie veilig af te schakelen. Dat scheelt manuren en reiskosten. Maar er is meer. Omdat machines en installaties met Remote-lototo sneller zijn veilig te stellen, wordt het aantal uren stilstand gereduceerd. Hierdoor kun je bij productiemachines meer producten draaien. Gaat het over kunstwerken, dan levert een groter aantal auto’s over een brug de ‘BV Nederland’ geld op. Hetzelfde geldt voor het aantal schepen dat gebruik kan maken van een sluis. Aan de andere kant zijn eventuele boetclausules te voorkomen of te beperken. Een goede combinatie met een veiliger wereld.” WWW.REMOTELOTOTO.NL WWW.RITTAL.NL

15-11-2023 14:15

INTERVIEW

Koninklijke weg naar rol van machinevader IR. A. DAVIDSON AWARD – VIII: KEES VERBA AN

Kees Verbaan droeg bij NTS onder meer bij aan het ontwerp van deze demonstrator- en development-tool. De tool combineert diverse aandrijftechnieken en kan worden gebruikt om optiek voor inspectie te ontwikkelen en onderzoek aan motion control te doen. Software gebruikt deze tool om hun applicaties te standaardiseren en debuggen. (Foto: Bart van Overbeeke)

CST_interview.indd 68

constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:52

In 2021 won Kees Verbaan de Ir. A. Davidson Award van precisietechnologenvereniging DSPE. De jury loofde zijn enthousiasmerende en positief-kritische opstelling als systeemarchitect in uitdagende projecten. “Ook is hij niet bang om zijn handen – spreekwoordelijk – vuil te maken, door zo nodig te helpen bij assemblage.” Niet verwonderlijk voor iemand die begon op de LTS. Na de ‘koninklijke weg’ te hebben bekroond met een promotie, vervult hij nu bij NTS de rol van mechatronisch architect, met een voorliefde voor de praktijk, en soms ook van machinevader. T E KST : H A N S VA N E E R DE N

Kees Verbaan (Utrecht, 1983) groeit op in Noordeloos en is daar in zijn jeugd altijd aan het knutselen: dingen uit elkaar halen en weer in elkaar zetten, met de handen bezig zijn. Hij gaat dan ook naar de LTS. “Machinebankwerken vond ik mooi, ik wilde draaier worden. Maar na een tijdje was daar de nieuwigheid wel af. Ik wilde weten wat erachter zat en ging door naar het MBO, waar ik al wat berekeningen aan bijvoorbeeld constructies deed en vakken als materiaalkunde erbij kreeg. Vervolgens begon ik het op de Hogeschool Utrecht steeds leuker te vinden. Ik deed meer rekenwerk en kreeg meer inzicht.” Bij TNO in Delft studeert hij af op het ontwerp van een vervormbare endoscoop voor oogchirurgie. “Ik zag m’n begeleider leuk constructeurswerk en conceptontwikkeling doen voor bijvoorbeeld telescopen. Als ik dat ook wilde, moest ik naar de TU Eindhoven, waar ik het vak kon leren in de groep van Nick Rosielle.”

‘Stap omhoog in denkniveau zetten’ Na het HBO wil Verbaan eerst aan het werk. “Totdat ik besefte dat ik bij Nick moest zijn om echt te begrijpen hoe dat construeren werkt. Ik had al een aanbieding van Philips op zak, maar ben samen met mijn vriendin op de motor naar Eindhoven gereden om met de studie-adviseur te praten. Zo heb ik gekozen voor een master werktuigbouwkunde aan de TU. Het schakelpakket (de pre-master, red.) was taai met veel wiskunde en regeltechniek, maar dat was nodig om een stap omhoog in denkniveau te kunnen zetten. Toen ik daar doorheen was, ging het echt heel makkelijk en heb ik er heel veel plezier gehad. Nick was, denk ik, wel enthousiast dat ik op de LTS was begonnen. Hij zag de waarde ervan in het maken helemaal te hebben doorleefd. Ik merk nu in m’n werk bij het bouwen van hardware dat ik inzicht heb of iets wel of niet maakbaar is.” ‘Met demping het gewenste gedrag vertonen’ In Eindhoven studeert Verbaan af bij ASML, waar hij betrokken is bij het eerste ontwerp van een 450-millimeter wafertafel. In de halfgeleiderindustrie geldt 450 mm waferdiameter op dat moment als de volgende stap in schaalvergroting voor hogere productiviteit; op een grotere wafer kunnen meer chips worden gemaakt en daardoor wordt het productieproces effic o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_interview.indd 69

ciënter. Uiteindelijk haalt 450 mm het niet, omdat aanpassing van de hele procesketen te ingrijpend blijkt. Een constructietechnische uitdaging is dat een tafel met een grotere diameter slapper is, waardoor de hinderlijke eigenfrequenties lager komen te liggen. Versteviging is wel mogelijk, maar dan neemt de massa toe en wordt de tafel trager, wat onwenselijk is. “Ik heb onderzocht hoe de tafel toch zo licht en stijf mogelijk kon worden geconstrueerd en met inzet van demping het gewenste gedrag ging vertonen.” ‘Wist op de LTS al dat ik goed zat’ Met zijn afstuderen voltooit Verbaan de zogeheten koninklijke weg, van lager beroepsonderwijs tot universiteit. Al met al heeft die royale route een kleine veertien jaar in beslag genomen. “Mensen kijken er tegenop, maar als ik het vooraf allemaal had geweten, had ik het niet gedaan. Twee dingen hebben mij onderweg geholpen. Ik wist op de LTS al dat ik goed zat in de werktuigbouwkundige hoek. Ook thuis doe ik niets liever. Als mij iets niet zint, pak ik dat gelijk aan. Ik hou bijvoorbeeld van fietsen en heb een rollenbank en een hometrainer. Op de rollenbank zit geen weerstandsrem om echt te kunnen trainen; die zit wel op de hometrainer, maar daarop hoef je jezelf niet in balans te houden. Dus heb ik dat uit el-

IK BEGON ALS EEN SOORT LEAD ENGINEER, MET HET UITWERKEN VAN MODULES kaar gehaald en nu zit de weerstandsrem op de rollenbank, zodat ik tegelijk op weerstand en balans kan trainen. Het tweede aspect is dat ik het elke keer na afronding van een opleiding interessant vond om te ontdekken wat daar weer achter lag – dat gecombineerd met het feit dat ik telkens de kans kreeg om het te doen. Later in mijn loopbaan heb ik dat ook ervaren. Je moet het geluk hebben dat je kansen krijgt en dan moet je ze pakken en er moeite in stoppen. Als je enthousiast bent, is mijn ervaring, krijg je altijd meer kansen dan je kunt materialiseren.” ‘Tijd om alle kennis in de breedte te gebruiken’ Na zijn afstuderen laat Verbaan zich overtuigen door zijn begeleider bij ASML, Hans Vermeulen, om op hetzelfde onderwerp door te gaan in een promotieonderzoek bij hoogleraar regeltechniek Maarten Steinbuch. “Ik vond het afstuderen dusdanig leuk dat nog eens vier jaar studeren, maar dan tegen een vergoeding, ook wel snel zou kunnen gaan.” Zo verdiept hij zich verder in de rol van demping bij de besturing van nauwkeurige systemen (zie het artikel in het volgende nummer). In 2015 is het na zijn promotie wel echt tijd voor het bedrijfsleven, want Verbaan vindt industriële toepasbaarheid belangrijk. “Jaren had ik veel tijd besteed aan wiskunde en optimalisatie van modellen met Matlab. Toen vond ik het tijd om alles wat ik in de breedte had geleerd te gaan gebruiken.” > 69

15/11/2023 13:52

Zo komt hij bij NTS in Eindhoven terecht. “Ik had ook een aanbieding van ASML, maar dan zou ik in hun dynamicagroep weer voltijds met Matlab aan de slag moeten en dat zag ik niet zitten. Bij NTS kwam ik naast Rens Henselmans en Rens van den Braber te zitten. Zij hebben mij laten zien wat er allemaal komt kijken bij het in elkaar zetten van een machine. Van concepten bedenken en haalbaarheidsstudies uitvoeren tot componenten selecteren en dynamicasommen

LOGISCH NADENKEN ALS IETS NIET WERKT OM TE BEPALEN WAT JE ERAAN MOET DOEN maken, en uiteindelijk bouwen, testen en verifiëren. Ik begon als een soort lead engineer, met het uitwerken van modules onder de hoede van Rens en Rens, al was ik meteen als systeemarchitect aangenomen.” ‘Er komt ook boerenverstand bij kijken’ Een eerste aansprekend project waar Verbaan aan werkt, is een inspectiemachine voor een klant uit de halfgeleiderindustrie. “Daarin zat het hele palet van machineontwerp, van conceptkeuze en onderzoek naar de noodzaak van een trillingsisolatiesysteem tot het construeren van een systeem met granieten bed en bewegende tafel, vol luchtlagers en motion control. Vanuit mijn achtergrond mocht ik toch weer dynamicasommen maken. NTS heeft daar een eigen toolbox voor. Rens van den Braber was er de voorvechter van. Hij zag de waarde in van standaardisatie, zodat je foutloze code hebt en iedereen vervolgens flexibel is in het gebruik ervan. Ik praat mee over uitbreiding 70

CST_interview.indd 70

van de toolbox om die nog meer functionaliteit te geven en geschikter te maken voor bepaalde typen projecten.” In een ander project is hij ook betrokken bij het uitontwerpen van modules en het selecteren van de trillingsisolatie. “Voor die machine kreeg ik de rol van machinevader, zodat ik de bouw kon meemaken. Dan ben je vanuit je ontwerpkennis de technische vraagbaak en het aanspreekpunt voor de monteurs. Daar komt vaak ook boerenverstand bij kijken: logisch nadenken als iets niet werkt om te bepalen wat je eraan moet doen.” In dit geval blijkt dat er nog een te grote trilling zit in de wafertafel, die, door gebrek aan ruimte, verticaal heel slap is. “We moesten iets met demping doen, het onderwerp van mijn promotieonderzoek, en daar heb ik toen een ‘constrained layer damper’ voor ontworpen. Daarmee werd de machine rustig genoeg.” ‘Begrijpen waar de crux van de techniek zit’ In een volgend project, weer een inspectiemachine, werkt Verbaan met collega’s het hele meetprincipe uit, inclusief optische uitlijningsprocedures en software. “Als wij complexe mechatronische modules ontwikkelen, verzorgt de klant vanuit zijn kerncompetentie meestal de software. In dit geval mochten wij ook de applicatiesoftware ontwikkelen. Dat was heel leuk om te doen.” Zo komt hij echt de rol van systeemarchitect te vervullen. “De ene architect wil vooral het overzicht houden en organiserend werken, een andere zoekt meer de diepgang op. Ik ben van die laatste richting. Want ik wil begrijpen waar de crux van de techniek zit en heb diepgang nodig om het werk leuk te vinden. Op heel veel vlakken ben ik geen specialist, maar ik wil wel snappen waarom iets wel of niet functioneert. Dat is belangrijk om een machine werkend te krijgen.” ‘We hebben al gehoord dat het echt werkte’ Trillingsisolatie en demping vormen een rode draad in veel projecten. Samen met Vermeulen, die in 2015 deeltijd-hoogconstructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:52

In 2021 won Kees Verbaan de Ir. A. Davidson Award, onder meer voor zijn rol als systeemarchitect in uitdagende projecten bij de afdeling D&E (Development & Engineering) van NTS. In zijn hand de trofee die bij de prijs hoort. De trofee is gemaakt door de Leidse instrumentmakers School en verbeeldt Davidson’s handboekenreeks voor de fijnmechanische techniek.

IR. A. DAVIDSON AWARD

In 2005 werd de Ir. A. Davidson Award ingesteld door DSPE (Dutch Society for Precision Engineering). Deze prijs dient ter stimulering van jong talent en is bedoeld voor een jonge precisietechnoloog die enige jaren werkzaam is in een bedrijf of een instituut en aantoonbaar prestaties heeft geleverd die intern en extern worden erkend. Tevens moet hij/zij door zijn/haar enthousiasme voor het vakgebied een positieve uitstraling hebben naar jeugdige collega’s. De prijs is vernoemd naar de autoriteit op fijnmechanisch gebied bij Philips in de jaren vijftig en zestig. De prijs wordt elke twee jaar uitgereikt en omvat een oorkonde, een geldbedrag gesponsord door DSPE en een trofee. Kees Verbaan was in 2021 de achtste winnaar. WWW.DSPE.NL/EVENTS/AWARDS

leraar aan de TU/e is geworden, ontwikkelt Verbaan een cursus over passieve demping voor Mechatronics Academy. De cursus wordt sinds 2018 aangeboden via het High-Tech Institute, waar hij al bijdraagt aan cursussen zoals Design Principles for Precision Engineering. “In die nieuwe cursus behandelen we het onderwerp demping in brede zin; dat miste nog in het cursusprogramma van HTI. Het is een specialistische cursus die we één keer per jaar geven en soms ook op aanvraag. Zo hebben we ’m voor ASML in Wilton (VS) gegeven. Daar kregen we een heel goede beoordeling. Dat kwam omdat de deelnemers al verstand hadden van dynamica en natuurlijk omdat men in Amerika een positieve ervaring bijzonder positief beoordeelt met ‘great and marvelous’”, zegt Verbaan met een lach. “We behandelen de fundamentele principes achter demping en de verschillende typen dempers. Vervolgens laten we de cursisten zien hoe ze een probleem kunnen analyseren en met modelvorming tot een optimale demperconfiguratie kunnen komen. We hebben al van cursisten teruggehoord dat ze het in de praktijk hebben toegepast en dat het echt werkte.” ‘Een terechte winnaar’ De aansprekende projecten en cursusactiviteiten brengen Verbaan op de radar voor de Ir. A. Davidson Award. In 2021 krijgt hij de prijs toegekend. Volgens de jury kan hij als systeemarchitect goed schakelen tussen de benodigde diepgang in de techniek en de kostprijsdoelstelling en overige c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_interview.indd 71

randvoorwaarden vanuit de klant. “Hij richt zich op ontwerpuitdagingen met betrekking tot nauwkeurig positioneren in complexe machines. Daarbij maakt hij gebruik van zijn uitgebreide kennis van constructieprincipes en in het bijzonder passieve demping. Door zijn enthousiasmerende en positief-kritische opstelling weet hij het projectteam daarin telkens mee te krijgen. Ook is hij niet bang om zijn handen – spreekwoordelijk – vuil te maken, door zo nodig te helpen bij assemblage in de cleanroom of voor pizza te zorgen als het team even moet doorhalen. Verder is hij betrokken bij kennisdeling en competentie-opbouw binnen en buiten NTS.” Al met al bestrijkt Verbaan, op theoretisch én praktisch gebied, een breed scala aan disciplines en activiteiten. Dat doet hij met zijn karakteristieke hulpvaardigheid en enthousiasme, aldus de jury. “Hij interesseert zich voor de richting waarin zijn vak zich ontwikkelt en helpt zijn werkgever hierop in te spelen. Zo weet hij anderen te sturen en verbinden, om gezamenlijk ontwikkelingen voort te stuwen. Dit alles maakt hem een echte professional in zijn rol, een aanwinst voor het vakgebied van de precisietechnologie en een terechte winnaar.” ‘Tastbaar gehalte dat in de praktijk waarde heeft’ Sinds 1 september dit jaar werkt Verbaan weer voor een dag in de week op de TU/e, in de Mechatronic System Design groep van Vermeulen, voor het begeleiden van studenten. “Praktijkproblemen die te fundamenteel zijn om even in een project op te lossen, kan ik nu meenemen naar de TU om onderzoek aan te doen.” Een mooie carrièrewending noemt hij het, maar of het een opstapje is naar meer? “Goede vraag, dat ben ik nu aan het uitvinden. Onderzoek aan academische onderwerpen is leuk, maar voor mij mag er wel een tastbaar gehalte in zitten dat in de praktijk waarde heeft.” WWW.NTS-GROUP.COM WWW.TUE.NL/CST

15/11/2023 13:52

PRODUCT LIFE CYCLE MANAGEMENT

Productconfiguratie is construeren met abstractie Deze bijdrage bouwt voort op ‘Construeren met data’ (juli ‘22), ‘Productmodel en Productdatamodel’ (november 22) en ‘De kracht van abstractie’ (maart ‘23). Ik wil laten zien hoe productconfiguratie begrepen en besproken kan aan de hand van de abstractie mechanismen in het datamodel. Daarvoor is een aantal nieuwe, abstracte begrippen nodig zoals parameter, variant en keuze. Het bepalen van de precieze samenhang tussen die begrippen is een vorm van construeren: het maken van keuzes die de functionaliteit van het ontwerp bepalen. De datastructuur blijkt de essentiële karakteristieken van het ontwerp goed bespreekbaar te maken. Ik geef die weer als handmatige conceptuele schets, om uit te drukken dat het geen in beton gegoten waarheid is. Omdat in de discussie het onderscheid duidelijk te houden tussen wanneer een term slaat op een begrip in de reële wereld of een element in het structuurmodel, schrijf ik elementen uit het model met een hoofdletter: begrip ‘product’ wordt in de datastructuur gerepresenteerd door klasse ‘Product’. In de volgende alinea’s ga ik aan de hand van de afbeelding de gegevensstructuur rond het begrip configurable product beschrijven. De meesten van u zullen niet geoefend zijn in het lezen van gegevensstructuren. Er worden veel nieuwe en abstracte begrippen gebruikt nogal die actief denken vragen om er een goede voorstelling van te vormen. Mocht het u bij eerste lezing niet direct helemaal helder worden dan is dat

niet erg, want verderop ga ik ze gebruiken in een interessant constructieprobleem: welke soorten relaties kan een variant hebben met de overige begrippen en wat betekent dat voor wat een Variant kan voorstellen? Dat is typisch een ontwerpprobleem dat grote consequenties heeft voor hoe je productvarianten kunt gebruiken. U heeft dan nog alle gelegenheid om even een stukje terug te lezen om van bepaalde begrippen een duidelijker beeld te krijgen. Het denken over productconfiguratie begint bij het begrip product, uitgedrukt in de klasse Product met attributen Name en Itemnr. Natuurlijk heeft product veel meer eigenschappen, maar deze twee zijn essentieel. Zo specificeert de streep onder Itemnr dat elk Product een unieke waarde voor Itemnr heeft. Dat noemen we een constraint, dat is een conditie waar alle instances van de klasse aan moeten voldoen. Naam dient vooral om een product instance herkenbaar te maken. Sommige producten zijn configureerbaar. Een configurable product is een product met parameters. Uit deze definitie volgt dat product een generalisatie is van configureerbare en niet-configureerbare producten. In het diagram wordt de generalisatie-abstractie aangegeven met de open pijlpunt op de lijn tussen Product en ConfigurableProduct. Omdat elk configurable product tegelijk ook een product is, heeft het de attributen Name en Itemnr. We zeggen ook dat de klasse Con-

Gegevensstructuur voor productconfiguratie.

CST_Column.indd 72

constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:51

figurableProduct de attributen Name en Itemnr erft van Product. Die hoeven dus niet opnieuw in de gegevensstructuur gespecificeerd te worden. Een Variant ontstaat door bij een ConfigurableProduct voor elk van zijn parameters een waarde te kiezen. Dit zien we in de klasse Choice, waarbij elke Choice een waarde van precies één Parameter koppelt aan precies één (uitgedrukt in de pijlpunt) Variant. Nu komt er een discutabele ontwerpkeuze: wat is de relatie tussen Variant en ConfigurableProduct? Ik ben geneigd om een configurable product te beschouwen als een klasse van varianten. Dat is uitgedrukt in de gestreepte pijl van Variant naar ConfigurableProduct. Bij nader inzien leidt dat echter tot een ontwerpconflict. Daarom plaats ik een vraagteken bij die classificatie. Als elke variant een instance is van een configurable product dan erft de variant de attribuutwaarden voor Name en Itenmr. Dat impliceert dat alle varianten van eenzelfde configurable product hetzelfde Itemnr hebben. Wil ik dat? Zou u dat willen? Om wat gevoel te krijgen voor het verschil neem ik u even mee naar de relaties tussen Product en Component links in het model. Hier zijn een classificatie en een aggregatie gebruikt. De aggregatie associeert een Product met een zijn Components. Dat heet meestal ‘Bill-of-Material’. De classificatie associeert een Component met zijn Product en staat dus voor een plaats waar dat Product gebruikt wordt: de ‘Where-Used’. Door de classificatie erft de Component de attribuutwaarden van het gebruikte Product. Itemnnr en Name worden dus geërfd. Dat is makkelijk en zo praten we er ook over: ‘een component is een product’. Nemen we dit beeld mee naar de variant, dan zou een classificatie betekenen dat elke variant het Itemnr van zijn configurable product erft. Dan zijn er dus een heleboel varianten met hetzelfde itemnr. Dat impliceert dat een Variant geen product kan zijn want dan zou er maar één variant per Itemnr mogelijk zijn. Dan kan dus ook de generalisatie van Variant naar Product niet. Die krijgt daarom ook een vraagteken. Als een variant geen product is, wat is het dan wel? Een mogelijkheid is om een variant als een order te beschouwen met een uniek ordernr (en klantnr, prijs et cetera). Dat is werkbaar maar bij een order hoort productiedocumentatie. Bij een order voor een variant die al eerder gemaakt is met dezelfde parameterkeuzes hoort dezelfde productiedocumentatie. Die wil je dan niet opnieuw gaan genereren! Er is dus wat te zeggen voor een model waarin Variant wel een specialisatie van Product is, en dus een product met eigen productiedocumentatie die bij herhaalorders gebruikt kan worden. Bij nader inzien kan dat toch door bij de eerste order voor een variant, die variant als nieuw product met nieuw itemnr aan te maken, dat niet het configurable product, maar de variant voorstelt. Het Itemnr van de Variant is dus een ander dan dat van het ConfigurableProduct waar de variant uit gevormd is. Komt er later nog een order met dezelfde paramenterwaarden, dan kan die gekoppeld worden aan het al bestaande product en kan de bestaande documentatie gebruikt worden. Zo wordt variant een product met parameterwaarden en productiedocumentatie. Dit vraagteken wordt c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Column.indd 73

dus een uitroepteken. Dat bij de gestreepte pijl een kruis, want die kan niet. U ziet hierboven dat het datamodel niet alleen geschikt is om de database te ontwerpen voor wat de engineers bedacht hebben, maar ook een heel nuttig praatmodel voor de engineers die moeten bedenken hoe zij hun productconfiguratie precies willen structureren. Je hebt zo een plaatje van abstracte begrippen, waar je toch naar kunt wijzen. Ik heb het in een Europees project een keer meegemaakt dat in een workshop de discussie over de requirements voor een stuk software eindeloos uitliep. Ik heb toen ’s avonds op mijn hotelkamer een gegevensstructuur getekend. De volgende ochtend was aan de hand van dit model de discussie in 20 minuten afgerond. Er zijn nog veel meer vragen over deze structuur. Zo zijn er constraints die bepaalde combinaties van parameterwaarden uitsluiten. De constraints kunnen als aparte klasse aan Parameter worden gekoppeld. Een andere issue is dat niet alleen eindproducten, maar ook componenten parameters kunnen hebben. Het zou handig zijn als die parameters door de samenstelling overgeërfd werden. De aggregatie-abstractie biedt in theorie die mogelijkheid. Kijk bijvoorbeeld naar de classificatie van Component naar Product. Daarlangs erft elke Component niet alleen Name en Itemnr, maar ook Parameter met als waarde de verzameling parameters van de het gebruikte Product. De aggregatie verbindt de Component met de samenstelling waarin hij wordt toegepast. Langs de aggregatie kan de verzameling Parameters van de Component worden verenigd met de verzameling Parameters van de samenstelling. Dit roept nog wel wat vragen op maar die discussie laat ik aan u over. Een ander ontwerpprobleempje is dat een parameter soms de afmetingen van een component bepaalt, maar heel vaak ook de keuze uit twee of meer componenten op een bepaalde positie. Je moet dan de stuklijst van de variant genereren uit deze parameterwaarden. Hoe kun je dat in een constraint vastleggen?

Conclusie Ik hoop te hebben duidelijk gemaakt dat gegevensstructuren een zinvol hulpmiddel zijn voor de constructeur, zeker gezien de trend om product lifecycle management steeds meer ‘data driven’ te maken. Het ontwerpen van datastructuren is echter een vak apart. Het zou mooi zijn, maar ik verwacht niet dat het snel onderdeel van de constructeursopleiding zal worden. Wat wel kan, is een data analist betrekken bij de eisenanalyse en het functionele ontwerp. Die kan het begrippenkader van de ontwerpers in een helder plaatje vangen en zo bespreekbaar en verifieerbaar maken. Mijn ervaring is dat dat het proces aanmerkelijk kan versnellen.

HENK JAN PELS gepensioneerd universitair hoofddocent bedrijfskundige informatica (TU Eindhoven), is onafhankelijk consultant, gespecialiseerd in Product Data Management. H.J.PELS@OUTLOOK.COM

15/11/2023 13:51

WERKSTATIONS

Hoe kies je als CAD-gebruiker een workstation? Wie het maximale wil halen uit CAD-applicaties zoals SolidWorks en AutoCAD kan zo maar een nieuw werkstation nodig hebben. Lenovo legt de ontwerpprincipes achter hun werkstations uit. En waarom het als gebruiker belangrijk is meteen voor een goed ontwerpen werkstation te gaan. T E KST E N BE E L D : L E N OVO

Computer-aided design (CAD) is het proces van het maken, wijzigen, analyseren en optimaliseren van digitale modellen van fysieke objecten of systemen. CAD-gebruikers hebben krachtige en betrouwbare werkstations nodig die complexe en veeleisende taken aankunnen, zoals rendering, simulatie en animatie. Lenovo, heeft een reeks producten ontwikkeld die voldoen aan de behoeften en voorkeuren van CAD-gebruikers. Ken je werklast De eerste stap bij de keuze voor een werkstation is begrijpen waarvoor je het werkstation gaat gebruiken. Als je CAD

gaat gebruiken voor het maken van 2D-tekeningen of kleine 3D-modellen, dan heb je misschien niet zo'n hoog gespecificeerde machine nodig als iemand die CAD gaat gebruiken voor grote 3D-modellen. Meer software? Als je behalve CAD nog andere software gebruikt, zoals renderprogramma's of simulatiesoftware, is het belangrijk om een werkstation te kiezen dat deze programma's efficiënt kan draaien. Veel schijfruimte CAD-programma's kunnen veel schijfruimte in beslag nemen. Daarom is het

Lenovo-werkstations zijn gecertificeerd door Dassault Systèmes dat SolidWorks-software ontwikkelt, en Autodesk dat hetzelfde doet met AutoCAD en AutoCAD LT.

CST_Art02.indd 74

belangrijk om een werkstation te kiezen met veel schijfruimte om grote datasets, puntenwolken en 3D-modellen op te slaan en andere software-installaties te kunnen uitvoeren. Hoogwaardige grafische kaart CAD kan grafisch zeer intensief zijn, dus is het zinvol om een werkstation met een high-end grafische kaart te selecteren voor de beste prestaties. Juiste CPU- en RAM- specificaties Bij het kiezen van CPU- en RAM-specificaties zijn er veel dingen om rekening mee te houden, afhankelijk van de software die je gebruikt en de eisen van je werklast. Beide zijn even belangrijk. De een vult de als het gaat om de algemene prestaties. Hardware-ondersteuning Een van de belangrijkste ontwerpprincipes die Lenovo volgt, is het bieden van superieure en betrouwbare hardware-ondersteuning voor SolidWorks, AutoCAD en AutoCAD LT, CAD-software voor algemeen gebruik. De programma's worden veel gebruikt door architecten, ingenieurs, ontwerpers en tekenaars om 2D- en 3D-tekeningen van verschillende objecten en systemen te maken. Lenovo-werkstations zijn gecertificeerd door Dassault Systèmes dat SolidWorks-software ontwikkelt, en Autodesk dat hetzelfde doet met AutoCAD en AutoCAD LT. Hierconstructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:50

Als je behalve CAD nog andere software gebruikt, zoals renderprogramma's of simulatiesoftware, moet een werkstation die programma’s wel efficiënt kunnen draaien.

Lenovo VR Ready-werkstations zijn gecertificeerd door NVIDIA voor virtual reality (VR)-toepassingen.

door zijn optimale prestaties en compatibiliteit met deze softwaretoepassingen gegarandeerd.

Eén ding duidelijk Maar laat één ding duidelijk zijn. Een snelle en krachtige computer compenseert een slecht ontwerpprincipe NIET. Dus blijf weg van de gamer-pc's en zelfbouw semiprofessionele modellen die je bij je plaatselijke computerverkoper vindt. Overweeg in plaats daarvan een Lenovo-werkstation met een high-end processor, een professionele grafische kaart, veel geheugen en opslagapparaten die de intensieve werklast van CAD-gebruik aankunnen. De Lenovo ThinkStation P620 is bijvoorbeeld het eerste werkstation in de wereld met AMD Ryzen Threadripper PRO-processoren, die tot 64 cores en 128 threads aan verwerkingscapaciteit bieden. De Lenovo ThinkPad P1 Gen 6 is een mobiel werkstation dat is uitgerust met professionele NVIDIA RTX grafische kaarten – niet te verwarren met gewone GeForce-consumentenkaarten – die zijn ontworpen voor professionele toepassingen zoals CAD. Lenovo-werkstations ondersteunen ook ECC (error-correcting code)-geheugen, dat fouten door datacorruptie kan detecteren en corrigeren die kunnen leiden tot crashes of haperingen in CAD software. Towers en mobiele werkstations Een ander ontwerpprincipe dat Lenovo volgt is het aanbieden van tower-modellen en mobiele werkstations ,die voldoen aan de verschillende behoeften en voorkeuren van CAD-gebruikers. Sommige CAD-gebruikers geven misschien de voorkeur aan tower-werkstation, die meer uitbreidings- en aanpassingsmogelijkheden en c o n s t r u c t e u r 0 4 - 2 0 2 3

CST_Art02.indd 75

flexibiliteit bieden. Anderen geven misschien de voorkeur aan mobiele werkstations die eenvoudig mee te nemen zijn en mobiliteit en gemak bieden. Lenovo heeft verschillende producten voor beide soorten CAD-gebruikers. Wie voor een tower gaat, kan kiezen voor de Lenovo de ThinkStation P-serie, met modellen zoals de ThinkStation P620, de ThinkStation P3 en de ThinkStation P5. Deze modellen zijn ontworpen om uitstekende prestaties, betrouwbaarheid en schaalbaarheid te leveren voor CAD-gebruikers. Ze zijn ook voorzien van toegang zonder gereedschap, modulaire componenten en flexibele configuraties waarmee gebruikers hun werkstations gemakkelijk kunnen upgraden of aanpassen aan hun behoeften. Voor gebruikers van mobiele werkstations heeft Lenovo de ThinkPad P-serie, met modellen zoals de ThinkPad P1 Gen 6, de ThinkPad P16 Gen 2 en de ThinkPad P16v Gen 1. Deze modellen zijn ontworpen om krachtige prestaties, duurzaamheid en veiligheid te leveren voor CAD-gebruikers onderweg. De P1 en de P16v zijn ook nog eens dun en licht, hebben een lange batterijlevensduur en een snelle oplaadtechnologie. Gebruikers kunnen overal werken zonder dat dit ten koste gaat van hun productiviteit. Innovatieve functies en oplossingen Een derde ontwerpprincipe dat Lenovo volgt, is het leveren van innovatieve functies en oplossingen die de gebruikerservaring en efficiëntie van CAD-gebruikers verbeteren. De werkstations van Lenovo zijn uitgerust met verschillende functies en oplossingen die CAD-gebruikers kunnen helpen om hun workflow, prestaties en creativiteit te verbeteren, zoals:

d e Lenovo Performance Tuner - een softwaretoepassing waarmee gebruikers de prestaties van hun werkstation kunnen optimaliseren door systeeminstellingen aan te passen, bronnen toe te wijzen, het gebruik te controleren en profielen toe te passen voor specifieke toepassingen zoals AutoCAD; Lenovo ThinkVision-monitoren met een hoge resolutie, een breed kleurengamma, een ergonomisch ontwerp en aansluitmogelijkheden voor CAD-gebruikers. Sommige modellen ondersteunen ook ‘touch’- of pen-invoer voor meer intuïtieve interactie met CAD-software; Lenovo VR Ready-werkstations die gecertificeerd zijn door NVIDIA om virtual reality (VR) toepassingen zoals Autodesk VRED of Autodesk Revit Live te ondersteunen. VR kan CAD-gebruikers in staat stellen om meeslepende simulaties of visualisaties van hun ontwerpen te maken in een realistische omgeving.

Samenvatting Lenovo is toonaangevend in het ontwerp van werkstations voor CAD-gebruikers. De werkstations van bieden superieure en betrouwbare hardware-ondersteuning voor SolidWorks, AutoCAD en AutoCAD LT. De towers en mobiele werkstations voldoen aan de verschillende behoeften en voorkeuren van CAD-gebruikers. Bovendien bieden ze innovatieve functies en oplossingen die de gebruikerservaring en efficiëntie van CAD-gebruikers verbeteren. Lenovo-werkstations zijn ideaal voor CAD-gebruikers die in hun werk optimale resultaten willen bereiken. WWW.LENOVO.COM

15/11/2023 13:50

PRODUCT

Nieuws ASI-5-SAFETY MUTING-MODULE De nieuwe ASi-5-Safety Muting-module verwerkt via één enkel ASi-adres alle signalen die voor cross-muting of sequentiële muting van mutingapplicaties tot SIL3/PLe nodig zijn. Vergelijkbare mutingoplossingen op basis van ethernet zijn volgens Bihl+Wiedemann aanzienlijk duurder. Met AS-Interface vallen de bedradingskosten tot 70 procent lager uit dan bij oplossingen met ronde kabels. Alle signalen voor cross-muting of sequentiële muting zitten in één module. Ongebruikte aansluitingen, bijvoorbeeld bij gebruik van cross-muting met maar twee sensoren, zijn flexibel inzetbaar voor andere toepassingen. Ze leveren namelijk aanvullend twee zelfconfigurerende ingangs-/uitgangssignalen. Alle relevante signalen zijn niet alleen te verwerken in de Safety Monitor, maar ook door te geven via Profisafe, CIP Safety, FSoE of openSafety. Met de Bihl+Wiedemann Software Suite zijn voor talloze toepassingen kant-en-klaar gecertificeerde mutingcomponenten te configureren en vervalt een complexe programmering in de besturing. WWW.BIHL-WIEDEMANN.NL

KLEINE ACTUATOR Bansbach heeft de easyE- serie uitgebreid met de easyE-25. Met een diameter van 25 mm is dit he het allerkleinste model dat ze tot nu toe hebben ontwikkeld. De easyE-25 is ontwikkeld voor ergonomisch en eenvoudig te bedienen verstellingen, zoals het openen en sluiten van ramen of rolluiken in de utiliteitsbouw en/of jachtbouw, voor industriële toepassingen waar rekening dient te worden gehouden met een beperkte inbouwruimte of voor medische applicaties, zoals elektrische rolstoelen of beweegbare monitoren. De volledig op maat samen te stellen easyE-25 actuator is naar keuze te leveren in zwart gepoedercoat staal of rvs 316, al dan niet uit te voeren met een 12- of 24-VDC-aansluiting, een te integreren Hall-sensor in verband met positiebepaling en een kabellengte van 1 tot 9 meter. Afhankelijk van het model loopt de slaglengte van 50 tot 250 mm, de kracht van 110 tot 400 N en de snelheid van 2 tot 5 mm/se. Elk model heeft een IP66-rating. De actuator kan op aanvraag worden voorzien van een Molex-connectorOok voor dit type is een uitgebreid assortiment eindconnectoren beschikbaar: van ogen en gaffels tot sferische lagers. WWW.BIBUS.NL

ETHERNET/IP ENCODERS Van de Sendix F58-serie absolute EtherNet/IP-encoders kwamen al eerder Profineten Profisafe- modellen beschikbaar Een nieuwe EtherCAT versie komt begin volgend jaar zal de serie begin 2024 compleet maken. De nieuwe F58 optische EtherNet/IP encoders zijn beschikbaar als single- en multiturn versie en met een vaste- of holle as. Ze zijn gebaseerd op de nieuwste CIP versie V3.32 en EtherNet/IP versie v1.30. Belangrijke kenmerken hiervan zijn ‘neighborhood’ detectie, een gear-factor, de berekening van acceleratie en de mogelijkheid van gelijktijdige aansluiting op maximaal vjif controllers. Met de nieuwe firmware kan de functionaliteit van de encoder worden uitgebreid via de geïntegreerde webserver. De F58-encoders hebben een 58mm behuizing (aluminium of rvs 304/316) met een vaste as tot 10 mm of een holle as tot 15 mm. Ze hebben een maximale, vrij instelbare, singleturn-resolutie van 19 bits en 24 bits multiturn. Er zijn verder opties voor de flensmontage en IP bescherming (65 of 67). INDUSTRIAL.DURANMATIC.NL

CST_product.indd 76

constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:49

SLEUTELSYSTEEM De CKS2 van Euchner is een nieuw, veilig sleutelsysteem dat eenvoudig te integreren is in de totale besturing en geschikt is voor vele toepassingen. De gebruiker beslist zelf of hij het apparaat als vergrendelingssysteem, autorisatiesysteem of sleuteltransfersysteem wil gebruiken door de juiste sleutels te selecteren en de besturing dienovereenkomstig te programmeren. De fabrikant noemt dit ‘FlexFunction’. Hoog gecodeerde, transponder gebaseerde sleutels zorgen voor de hoogst mogelijke veiligheid. Met de gateways van Euchner kan het apparaat op IO-Link worden aangesloten. Het compacte sleutelsysteem CKS2 is verkrijgbaar voor inbouw in machines en als submodule voor het deurbeveiligingssysteem MGB2.

Compacte inline Compacte vergrendelmagneten lineaire actuator bestand con25 tegen hoge dwarskrachten

Uitge li novem cht ber 2019

WWW.EUCHNER.NL

MONITORING BOX Wie de actuele status van sensoren, machines en toepassingen wil volgen zonder groots industrie 4.0-traject kan de SICK Monitoring Box gebruiken: een digitale oplossing om sensorgegevens doorlopend te monitoren, te bewaken en te analyseren. De Monitoring Box is een samenspel tussen hardware, gateway, sensor en applicatie en stelt diagnoses, statistieken en prognoses samen op basis van de gemeten data. Dat maakt voorspellend onderhoud mogelijk en het onderhoud kan beter worden afgestemd op wat echt nodig is. De gebruiker kan ook zelf waarschuwingen bij bepaalde grenswaardeoverschrijdingen of statusveranderingen instellen. Op die manier kan er direct worden ingegrepen. De Monitoring Box is te bijvoorbeeld te combineren met de LMS 2D-LiDAR-sensoren, zodat je op het dashboard de vervuiling van sensoren kan signaleren. Samen met de FTMg gasflowmeters (debietsensoren) kunnen onder meer persluchtverliezen direct in kaart worden gebracht. In de logistieke omgeving biedt de tool de mogelijkheid om met (veiligheids)laserscanners de impact van obstakels in de omgeving van een AGV en de invloed hiervan op beschikbaarheid en productiviteit in kaart brengen.

De nieuwe, compacte con25 is de kleinste inline, elektrisch aangedreven actuator uit de Concens serie (Rotero) voor een breed pallet aan toepassingen.

Onlangs heeft Magnet Schultz een doorontwikkeling van de serie G SC X geïntroduceerd onder de naam Precies 20 jaar geleden startte Concens – in de Benelux G SC X … B01. Deze nieuwe generatie onderscheidt vertegenwoordigd door Rotero – in het Deense Esbjerg met het zich onder andere door het feit dat het ontwerpen, de productie en levering van een serie elektrische magneetlichaam vast is verbonden met de aandrijving inline actuatoren. In de jaren daarna is het programma verder waardoor de spoel niet kan worden gedraaid of uitgebreid tot dit jaar de nieuwste versie werd geïntroduceerd: uitgewisseld. Door de compacte bouw zijn de de con25. elektromagnetisch bekrachtigde vergrendelingen, met beschermingsklasse IP40, bestand tegen hoge Hiermee bestaat de serie nu uit vier groottes (25, 35, 50 en 60) die dwarskrachten. Dit levert een kostenvoordeel op hun toepassing vinden in onder meer het openen en sluiten van terwijl nog altijd de mogelijkheid bestaat om te luiken, deuren en kleppen en het instellen van posities in machines. kiezen voor een stangafdichting met een hogere Bijvoorbeeld op schepen maar ook in industriële werkplaatsen, de beschermingsgraad. algemene machinebouw, de zorgsector en de procesindustrie.

Kenmerkend is tevens de beschikbare aansluiting voor

Con25 beschermingsleiders waarmee ook nominale spanningen Evenals de andere familieleden is deze nieuwste versie zo tot 250 VAC tot de mogelijkheden behoren. Op basis compact omdat de motor niet parallel maar in het verlengde van van de compacte en robuuste bouw zijn tot slot hogere de actuator is geplaatst. Dit biedt vooral voordelen met betrekking dwarskrachten mogelijk die (in stilstand) kunnen oplopen tot de inbouwmaten en maakt de actuatoren bij uitstek geschikt van 750 tot wel 3.000 N. voor applicaties waar de inbouwruimte beperkt is.

Toepassingen zijn te vinden in het vergrendelen van uiteenlopende mechanische onderdelen zoals deuren en Naar wens kan Concens een standaard actuator aanpassen aan luiken. specifieke klantwensen.

Nu verkrijgbaar bij Rotero!

WWW.SICK.NL ROTERO HOLLAND Pompmolenlaan 21 3447 GK Woerden 0348-495150 info@rotero.com www.rotero.com

constructeur 04 - 2023

77 PvdM-Rotero.indd 1

CST_product.indd 77

01-11-2023 12:29

15/11/2023 13:49

ACTUATOR MET GEÏNTEGREERDE CONTROLLER De nieuwe EQ-serie elektrische actuatoren met volledig geïntegreerde controller zijn beschikbaar in slede- of stangversies. Met de bijbehorende pc-software kan je de actuatoren via één scherm in drie stappen een functionaliteit geven. Eerst kies je de ‘Set Operation Mode’, vervolgens geef je de exacte stopposities in (maximaal drie) en tot slot bepaal je de maximale waarden voor snelheid, versnelling en vertraging. De absolute encoder maakt het ‘homen’ overbodig. De elektrische actuator en controller zijn samengevoegd in één behuizing. Om modificaties te vereenvoudigen, heeft de EQ-serie in zowel slede- als stangversie dezelfde montagematen als de bestaande elektrische actuatoren van SMC. Vervanging verloopt daardoor snel en efficiënt. Aansluiten met de M12-connectoren is eenvoudig, eventueel met gebruik van prefab-kabels.

AC/DC-VOEDINGEN De TCI 130, TCI 240 en TCI 500(U) zijn drie ingegoten conductiegekoelde AC/DC-voedingen van 130 tot 500 W met een 4250 VAC versterkt isolatiesysteem. Als ze worden gemonteerd op een metalen chassis of grondplaat dan komt de conductiekoeling maximaal tot zijn recht en kan de voeding tot 100 procent van het maximale uitgangsvermogen leveren zonder ventilator. Dankzij het rendement tot 94 procent werkt de voeding zonder derating van -30 tot +50 °C en met derating of geforceerde koeling tot +80 °C. De voedingen voldoen aan de OVC III-eisen en zijn toepasbaar tot een hoogte van 5000 m hoogte. De voeding beschikt over actieve correctie van de arbeidsfactor en EMC-karakteristieken speciaal voor toepassingen in de industrie/automatisering en test- & meettoepassingen. WWW.TRACOPOWER.COM

WWW.SMC.NL

SERVOREGELAAR De ‘extra lage-spanning’- servoregelaar CMMT-ST-MP met een voedingsspanning van 24 of 48 VDC is geschikt voor positioneertoepassingen in zowel een gesloten als open regelkring – met andere woorden: met of zonder encoder. De regelaar zit beneden de vermogensklasse (300 W nominaal) van de standaard Festo-serie CMMT-AS servoaandrijvingen, maar beide typen aandrijvingen kunnen binnen één systeem worden gecombineerd. De microcontroller is drie keer krachtiger dan die in de voorgaande modellen en maakt multiprotocol-veldbuscompatibiliteit, veldverzwakking, energiebeheer, auto-tuning en U/f open-loop regeling mogelijk. Met veldverzwakking kunnen de aangesloten motoren hogere maximale snelheden bereiken. Bijvoorbeeld, bij lagere koppels neemt de maximale snelheid bij veldverzwakking toe van 1.600 tot 2.300 tpm, een toename van 44 procent met een stappenmotor. De regelaar heeft een geïntegreerde webserver voor vereenvoudigde data-overdracht en kan worden aangestuurd met Profinet, EtherCAT, EtherNet IP en Modbus, instelbaar met DIP-schakelaars of vanuit de gratis beschikbare software. De regelaar (144 mm (h) x 88 mm (d) x 27 mm (b)) kan een nominale stroom van 8 A aan, en gedurende maximaal 3 s tot 20 A piek. De CMMT-ST-MP ondersteunt zowel Safe Torque Off (STO) als Safe Stop 1 (SS1-t) WWW.FESTO.COM/NL

OFF-HIGHWAY TELEMATICA-UNITS Bosch Rexroth breidt het assortiment telematica-apparaten uit met twee nieuwe RCU-modellen (Rexroth Connectivity Unit): de RCU Series 20Met de nieuwe modellen Series 20 kan je volgens de makers snel en kosteneffectief end-to-end connectivity-oplossingen opzetten, inclusief gebruiksvriendelijk over-the-air beheer om bijvoorbeeld besturingseenheden of displays op afstand te flashen. Instapmodel RCU Lite wordt eind 2023 op de markt gebracht. De RCU serie 20 met een Linux OS en een gelaagde softwarearchitectuur is ontworpen met IP67 bescherming en biedt fabrikanten van landbouw- en bouwmachines of bosbouw- en stadsvoertuigen maximale flexibiliteit en ontwerpvrijheid als het gaat om de modulaire opbouw van individuele telematicaoplossingen. De nieuwe serie heeft een 1600 MHz Quadcore processor en 2 GB DDR RAM, evenals 1 GB NAND en 8 GB eMMC flashgeheugen. Met maximaal vier snelle CAN-FD bussen en een Automotive Ethernet interface T1 kan de nieuwe RCU in korte tijd grote hoeveelheden gegevens in het voertuig verzamelen en voorbewerken. Deze gegevens worden versleuteld voordat ze naar de cloud worden verzonden. De RCU beschikt over diverse beveiligings- en gegevensbeschermingsfuncties zoals Secure Boot en TPM WWW.BOSCHREXROTH.NL

CST_product.indd 78

constructeur 04 - 2023

15/11/2023 13:49

Automatisering in Pocket Formaat S-DIAS, super compact systeem voor op de DIN-rail

CPU: CPU-Module (2x 800 Mhz), OPC-UA-Client & -Server

I/O: Voor alle Automatiserings Taken, tot 20 Kanalen per Moduul

MOTION: Servo- of Stepper Drive, Resolver/Incrementele Encoder

SAFETY: Controller en I/O’s, TUV certified, Stand-Alone en Wireless

ENGINEERING: Object Georiënteerd, all-in-one Software Tool LASAL

CPU

I/O

MOTION

SAFETY

www.sigmacontrol.eu CST Advertenties.indd 79

15-11-2023 13:18

Think anything.

Make everything.

Ontwerp architectuur die één is met de natuur Het renderen van duurzame architectuur vereist enorme rekenkracht. Dit is een taak voor ons krachtigste workstation ooit. De nieuwe Lenovo ThinkStation PX, aangedreven door dubbele 4e Gen Intel® Xeon® Scalable-processors, biedt jouw teams geavanceerde prestaties om met gemak extreme workflows te verwerken. Zo zijn ze klaar om meteen aan de slag te gaan met hun volgende briljante idee. Als je het kan bedenken, kan je het ook maken met de Lenovo ThinkStation PX.

Scan de QR code en ontdek meer

Engineersonline Constructeur CST Advertenties.indd 80 4.indd 2

31/10/2023 17:27 15-11-2023 13:18