Constructeur 5-2021 by online-mbm

NOVEMBER

2021 HÉT VAKTIJDSCHRIFT VOOR WERKTUIGBOUWKUNDIGE CONSTRUCTEURS EN ONTWERPERS

Ready ENGINEER ONE

INCLUSIEF SAFETYWIJZER 2021

De Fulpa L1 is een GIO

Driemaal is scheepsrecht

Gevaarlijke zones beveiligen

Twintigste editie Precisiebeurs

Elektrische vrachtfiets krijgt Erkenning Goed Industrieel Ontwerp

In tijden van verandering het elfde Safety Event

‘Trapped key interlocks’ voor machines, achtbanen en dierentuinen

Hèt ontmoetingsmoment voor de hightech industrie

CST_Cover_0002.indd 1

02-11-2021 09:24

17 november

Nú verplaatst naar 17-11-2021

Praktische antwoorden op al uw vragen over machineveiligheid! Zet 17 november alvast in uw agenda want dan vindt de elfde editie plaats van het SAFETY Event. Wat heeft het SAFETY Event te bieden? • Laat u inspireren tijdens het plenaire programma • Doe kennis op bij de learnshops tijdens het middagprogramma • Krijg praktische antwoorden van de Safety doctors, die alle safety-gerelateerde vragen beantwoorden • Kom in contact met vakgenoten, fabrikanten en toeleveranciers op de informatiemarkt Datum: 17 n ov em b er 2021 Locatie: 1931 Congrescentrum s’ Hertogenbosch

CST Advertenties_0002.indd 2

Deelnameprijs: € 99,- voor abonnees € 150,- voor niet abonnees

Meer informatie? Kijk op www.safetyevent.nl

02-11-2021 08:34

COLOFON Constructeur, november 2021 61-ste jaargang nr. 5 REDACTIE-ADRES Postbus 58, 7400 AB Deventer HOOFDREDACTEUR ing. R. Zander | t 06 22 20 80 34 r.zander@mybusinessmedia.nl

REDACTIE

Maartje Henket | t 0570 50 43 02 m.henket@mybusinessmedia.nl

UITGEVER Arjan Stoeten a.stoeten@mybusinessmedia.nl VASTE MEDEWERKERS Hans van Eerden, Liam van Koert, Leo de Ridder, Henk Jan Pels, Ad Spijkers, Marjolein de Wit-Blok. UITGAVE van MYbusinessmedia Holding bv Postbus 58 7400 AB Deventer www.mybusinessmedia.nl

ADVERTENTIE-AFDELING

D. Wielheesen | t (06) 53 69 24 61 d.wielheesen@mybusinessmedia.nl of verkoop binnendienst | t (0570) 50 43 45 | (0570) 50 43 43 orders.engineering@mybusinessmedia.nl

ADVERTENTIEPLAATSINGEN worden

uitgevoerd overeenkomstig de ‘Regelen voor het advertentiewezen 1990’.

ABONNEMENTEN

Voor vragen over abonnementen, bezorging en of adreswijzigingen kunt u bellen met (0570) 50 43 25, mailen naar klantenservice@mybusinessmedia.nl of schrijven naar MYbusinessmedia Holding bv | Constructeur | Postbus 58 | 7400 AB Deventer

ABONNEMENTSTARIEVEN

Jaarabonnement Nederland € 242,50* Jaarabonnement buitenland € 280,50* Studenten € 50,00 per jaar *Prijzen zijn excl. 9% BTW | Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindiging van het abonnement kan schriftelijk , per e-mail of telefonisch geschieden, uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode; nadien vindt automatisch verlenging plaats.

REPRODUCTIE

Overname van artikelen, tekeningen en foto’s uit Constructeur is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming van de uitgever.

©MYBUSINESSMEDIA 2021

‘Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden’.

VOORWOORD

Anders De ‘redactioneeltjes’ die hier verschijnen belanden met enige (on) regelmaat uiteindelijk op www.engineersonline.nl in de rubriek ‘What makes you tick’. De beste rubriek op ‘eol’ zei een collega eens. Nu kan ik u garanderen dat het niet altijd meevalt hier ‘ter lering ende vermaack’ een tekst te maken die leest alsof hij met het grootste gemak is verzonnen. Op dit moment zit ik bovendien nog met de wetenschap dat deze complete editie over anderhalf uur bij de drukker moet liggen. Wat nu? Ik kan hier de complete inhoud van het nummer nog eens gaan noemen. Maar daarvoor hoef je alleen maar de pagina om te slaan. In eerste instantie leek het mij wel aardig het over de verontwaardiging in de Britse schandaalpers te hebben, over de rijken der aarde die deelnemen aan de COP26. Het klinkt trouwens als een willekeurige virusvariant, maar is de klimaatconferentie in Glasgow. Die is inmiddels afgelopen, maar is nu nog aan de gang. Overigens staat dat COP voor ‘Conference of the Parties’ en dat 26 betekent dat het nu al de 26 keer is dat ze het er over hebben. Terug naar de schandaalpers. De Daily Mail had bijvoorbeeld geteld dat pakweg zo’n 400 privéjets allerhande hotemetoten hadden ingevlogen – goed voor de uitstoot van zo'n, 13.000 ton CO2. De ‘ carbon footprint’ van Joe Biden van 997 ton lijkt dan eigenlijk wel mee te vallen. Maar gelukkig had prins Charles dan wel weer een commerciële vlucht vanuit Rome geboekt. Amazon-oprichter Jeff Bezos had zijn Gulf Stream gepakt om naar Glasgow te komen. Hij kwam net van het verjaardagspartijtje van Bill Gates. Die had zijn fuif op een superjacht gevierd, ergens voor de Turkse kust. Dat jachtje schijnt dan weer goed te zijn voor 19 ton CO2 per dag. En na het partijtje pakte Jeff de helikopter naar zijn eigen jacht dat ook in de buurt scheen te liggen. En terwijl Jeff naar verluid in Nederland nog een superjacht laat bouwen – wel een zeiljacht naar het schijnt – had Bill die van hem gewoon gehuurd. Maar is het nu de moeite waard om het daarover te hebben? Eigenlijk niet. Je weet bij zo'n conferentie niet eens of er wel een slotverklaring komt en er nu concreet ook iets wordt afgesproken. En als de aartsbisschop van Canterbury dan ook nog zegt dat bij het uitblijven van een deal sprake is van een genocide die oneindig veel groter is dan die… vul het zelf maar in want ik doe het niet. Nee, dan kan ik het maar beter over iets anders hebben.

VORMGEVING bureau OMA, Doetinchem DRUK Drukkerij Roelofs, Enschede ISSN 0010-6658

ROBIN ZANDER hoofdredacteur constructeur

R.ZANDER@MYBUSINESSMEDIA.NL

c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Voorwoord_Colofon_0002.indd 3

02-11-2021 09:27

INHOUD

november

INDUSTRIEEL ONTWERP Fulpra L1 een GIO

De Fulpra L1 elektrische vrachtfiets heeft een Erkenning Goed Industrieel Ontwerp gekregen. De vrachtfiets is de eerste elektrische vrachtfiets met een RDW-typegoedkeuring en een Europese goedkeuring in de L1e-A categorie voor lichte elektrische voertuigen.

ENGINEERING EVENT Safety Event 2021

Driemaal is scheepsrecht. Na de elfde editie van het Safety Event in 2020 tot tweemaal toe om welbekende redenen te hebben moeten aflasten, lijkt het er nu dan toch van te komen. In 1931 Congrescentrum in 's-Hertogenbosch heeft deze maand op 17 november dan eindelijk het Safety Event weer plaats. Hét onafhankelijke evenement over machineveiligheid in Nederland.

INDUSTRIEEL ONTWERP Product

Elke editie in Constructeur: Product. Dit katern behandelt als opvolger van het magazine Product de nieuwste ontwikkelingen in de wereld van de industriële productontwikkeling op het gebied van technologie, materialen, vormgeving en ontwerp.

MACHINEVEILIGHEID Beveiligen met ‘trapped key interlocks’

Bij veiligheidsschakelaars en mechanische interlocksystemen denk je al gauw aan beveiliging van de toegang tot gevaarlijke machines. Het toepassingsgebied reikt echter veel verder zoals de toegang tot onderhoud aan treinbaanvakken of aan achtbanen. En dan is er nog de dierentuin?

CST_Inhoud_0002.indd 4

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:28

26 (NOT) SAFE FOR DESIGNERS? Plaatvervormen

Niet alleen in de automobielindustrie maar ook in bijvoorbeeld de verpakkingsindustrie is de plaatvervorming tot ongekende hoogten gestegen. Sterker nog, het welbekende aluminium drankblikje, met productieaantallen van honderden miljarden per jaar (!), is één der meest geperfectioneerde producten aller tijden. Toch is het wezen van de plaatvervorming niet zo ingewikkeld uit te leggen.

EN VERDER 06

KORT NIEUWS

BEURS EN CONGRES Precisiefeest

COLUMN PELS PLM – een wereldwijd geïntegreerde database?

USER INTERFACE Ready Engineer One

SAFETYWIJZER 2021

Dit keer is de traditionele SafetyWijzer die naar aanleiding van het Safety Event wordt gepubliceerd vastgeniet in Constructeur: • ’Hot and spicy’ en safe • Veiligheidsdetectie-systemen voor robots • Passieve veiligheidstechniek tot SIL3/PLe • De (on)voorspelbare mens

SAFETYWIJZER 2021 ’Hot and spicy’ en safe

SAFETYWIJZER 2021 Veiligheidsdetectie-systemen voor robots

SAFETYWIJZER 2021 Bedrijfsprofielen

SAFETYWIJZER 2021 Passieve veiligheidstechniek tot SIL3/PLe

SAFETYWIJZER 2021 De (on)voorspelbare mens

Op de cover:

Actronica ontwikkelt haptische systemen in samenwerking met partners – op SaaS CAD-platform Onshape. Meer op pagina 32. constructeur 05 - 2021

CST_Inhoud_0002.indd 5

SAFETYWIJZER 2021 Productnieuws

PRODUCTNIEUWS 5

02-11-2021 09:28

KORT

Nieuws ROBOTVERKOPEN STIJGEN WEER Volgens het onlangs verschenen rapport World Robotics 2021 Industrial Robots van de International Federation of Robotics (IFR) zijn in fabrieken wereldwijd inmiddels 3 miljoen industriële robots actief – een stijging van 10 procent in vergelijking met vorig jaar. De verkoop van nieuwe robots steeg vorig jaar licht met 0,5 procent tot 384.000 geleverde exemplaren. Die ontwikkeling is vooral toe te schrijven aan China. Door de groeiende industriële orderontvangst en productie in het tweede kwartaal van 2020 begonnen daar de markt alweer aan te trekken, terwijl Noord-Amerika en Europa op dat moment nog niet zover waren, aldus IFR-voorzitter Milton Guerry. De IFT verwacht dat de wereldwijde groei in robotinstallaties dit jaar met 13 procent zal oplopen 435.000 eenheden – meer dan in het recordjaar 2018. Verwacht wordt dat bijna alle Zuidoost-Aziatische markten in 2021 met dubbele cijfers zullen groeien. 71 procent van alle nieuw ingezette robots in 2020 werd in Azië geïnstalleerd. Het aantal industriële robotinstallaties in Europa daalde met 8 procent tot 67.700 eenheden in 2020. De vraag vanuit de automobielindustrie daalde met 20 procent, maar steef vanuit de algemene industrie met 14 procent. WWW.IFR.ORG

SAMENWERKING PTC EN VOLVO GROEP PTC en de Volvo Groep hebben eind september bekendgemaakt hun samenwerking rond digitale engineering verder uit te breiden. Concreet houdt dit in dat de Volvo Groep overstapt op Creo als primaire CAD-oplossing en op Windchill als PLM-oplossing voor het complete voertuigontwerp. De bedoeling is de samenwerking op het gebied van PLM- en CAD-functies binnen de Volvo Groep te bevorderen en het hergebruik van digitale productgegevens te verbeteren. "Het gebruik van één PLM- en CAD-platform zal een sleutelrol spelen in onze transformatie naar digitale engineering", zegt Volvo Groep-cto Lars Stenqvist. "Gebruikmakend van deze basis zien wij grote mogelijkheden in het verbinden van PTC's IOT- en AR-oplossingen in onze ‘digital thread’-strategie." Hij verwacht dat de standaardisatie rond één CAD-platform Volvo in de toekomst concurrentievoordeel op gaat leveren. WWW.PTC.COM

CST_kortnieuws.indd 6

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:29

LEER MET BLOCKCHAIN-TECHNOLOGIE

MINIMUMEISEN DIGITALE VEILIGHEID SLIMME APPARATEN

Jaguar Land Rover heeft blockchain-technologie getest voor volledige transparantie binnen een duurzame toeleveringsketen van leder. Ze werketen hierbij samen met Circulor, lederfabrikant Bridge of Weir Leather Company en de University of Nottingham. Als onderdeel van het onderzoek, dat is gefinancierd door Innovate UK, is een 'digitale tweeling' van de grondstof gecreëerd. Op deze manier was de voortgang binnen de toeleveringsketen zowel in werkelijkheid als digitaal te volgen. Met een combinatie van GPS-data, biometrie en QR-codes werd het leder bij iedere stap van het productieproces digitaal geverifieerd met blockchain-technologie. Het verificatieproces heeft een blauwdruk opgeleverd voor het bij iedere stap traceren van een individueel stukje leder. Dit kan worden toegepast binnen de wereldwijde toeleveringsketen van Jaguar Land Rover, maar ook door andere industrieën die afhankelijk zijn van leder, zoals de mode-industrie.

Voor de digitale veiligheid van apparaten die met het internet zijn verbonden komen minimumeisen. Producten die hier niet aan voldoen zijn vanaf medio 2024 op de gehele EU-markt verboden. De nieuwe regels gelden voor alle draadloze communicerende apparaten die met het internet zijn verbonden. Het verbod op onveilige apparaten geldt eveneens voor producten als speelgoed en babyfoons: ook als die alleen binnen een thuisnetwerk communiceren. Er zijn naar schatting inmiddels al 35 miljard IoT-apparaten wereldwijd. Dergelijke slimme apparaten mogen straks niet meer met zwakke, standaard paswoorden zijn uitgerust: een consument moet eerst zelf een sterk wachtwoord instellen voor ingebruikname. Ook moeten de producten onder meer software updates ondersteunen, getest zijn op veiligheidslekken, opgeslagen persoonlijke- en financiële gegevens afschermen en de consument de mogelijkheid geven om deze data te beheren en te verwijderen. Het kabinet heeft eerder via de Roadmap Digitaal Veilige Hard- en Software mogelijke maatregelen voorgesteld waaronder basisveiligheidseisen.

WWW.JAGUARL ANDROVER.COM

WWW.RIJKSOVERHEID.NL

GRATIS CURSUS CYBERSECURITY VOOR DE INDUSTRIE Brabantse productiebedrijven in de hightech- en maakindustrie kunnen kosteloos een cursus cybersecurity volgen bij Mikrocentrum. De cursusdata zijn 1, 8 en 15 december 2021 of 25 mei, 1 en 8 juni 2022 steeds van 13.30 tot 21.00 uur. De cursus is mogelijk gemaakt door het Veldhovense opleidingsinstituut en Cyber Weerbaarheidscentrum Brainport (CWB) met ondersteuning van de Provincie Noord-Brabant. "Meer kennis van zaken en continue aandacht voor cyber security verlaagt het bedrijfsrisico", vindt ook Frank Bruls, Manager Opleidingen van Mikrocentrum. "Na de driedaagse cursus overzien cursisten de mogelijke bedreigingen, kennen ze de do's en dont's en weten ze hoe ze de standaard norm van OT-beveiliging, de IEC 62443 kunnen toepassen. De opzet is heel praktisch en interactief." De driedaagse cursus helpt om de beveiliging van de industriële omgeving en controle systemen te verbeteren. De cursus is bedoeld voor werknemers die betrokken zijn bij Operational Technology (OT), oftewel de industriële- productieautomatisering. Deze OT beschermen tegen cyberincidenten vereist een andere aanpak dan de bescherming van Information Technology (IT). Mede omdat beveiligingsmaatregelen voor

digitale aanvallen in de productieautomatisering vaker beperkt is omwille van optimale bedrijfsresultaten. Met andere woorden, beveiliging voor digitale aanvallen is hier zelden in meegenomen. Dit maakt dergelijke systemen kwetsbaar. WWW.BRABANTLEERT.NL

Importeur van elektrotechnische componenten T. 013 536 01 44

Kasten en Paneelbouw

Industriële elektrotechniek

c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_kortnieuws.indd 7

Kasten en Paneelbouw

Energiedistributie

Kasten en Paneelbouw

Marine & offshore

•

E. verkoop@dijkman.com

Alles voor de installateur

Installatietechniek

•

www.dijkman.com Voor zonne-, Wind-, UPS- en EV

Energietransitie

02-11-2021 09:29

INDUSTRIEEL ONTWERP

De Fulpra L1 is een GIO ELEKTRISCHE VRACHTFIETS GOED INDUSTRIEEL ONTWERP De Fulpra L1 elektrische vrachtfiets heeft een Erkenning Goed Industrieel Ontwerp gekregen. De vrachtfiets is de eerste elektrische vrachtfiets met een RDW-typegoedkeuring en een Europese goedkeuring in de L1e-A categorie voor lichte elektrische voertuigen. De fiets combineert een vermogen van 1.000 W en een netto laadvermogen van 350 kilo met een slim ergonomisch ontwerp, dat het werk van bezorgdiensten en servicedienstverleners in binnensteden vergemakkelijkt.

Dit jaar kregen 31 inzendingen het predikaat Goed Industrieel Ontwerp. De Fulpra L1 werd daarnaast samen met 16 andere inzendingen genomineerd voor de Special Awards: een speciale onderscheiding voor producten die als beste het volledige en veelzijdige verhaal van ‘goed industrieel ontwerp’ vertellen, maar die nominatie kon niet worden verzilverd. “Natuurlijk zijn we heel blij met de Erkenning Goed Industrieel Ontwerp en de nominatie voor de Special Awards”, zegt Michel van Eijnatten, mede-oprichter van Fulpra. “Het is een mooie bevestiging van het keiharde werk dat wij met hele team dag in dag uit verrichten.” Dat beaamt compagnon en initiatiefnemer Niels Markvoort: “Er is samen

met ontwikkelpartner Dynteq veel tijd in het ontwerp en de functionele ontwikkeling van de vrachtfiets gestoken. En zeker de RDW-goedkeuring is een intensief proces, waarvoor nogal wat (test)procedures doorlopen moesten worden.” Juryrapport Het juryrapport zegt over de Fulpra L1: ‘Door het dichtslibben van de binnensteden door de stroom van bestelwagens van koeriersdiensten is het bedenken van innovatieve vervoersconcepten hoogst noodzakelijk. Ontwerpbureau Dynteq ontwikkelde daarom voor Fulpra de L1 elektrische vrachtfiets. In de vrachtruimte van 3 m3 passen twee standaard

ERKENNING GOED INDUSTRIEEL ONTWERP

De Erkenning Goed Industrieel Ontwerp (GIO) wordt al sinds 1985 uitgereikt. De erkenning is een kwaliteitsstempel voor goed vakmanschap en een middel om het belang van professioneel productontwerp uit te lichten. De inzendingen worden door een onafhankelijke jury beoordeeld op vijf criteria: functionaliteit, materiaal, vormgeving, ergonomie en respect. Een Erkenning Goed Industrieel Ontwerp laat zien, dat een product behoort tot het beste wat Nederland op het gebied van industrieel ontwerp te bieden heeft. GIO is een project van de onafhankelijk stichting Designlink. WWW.DESIGNLINK.NL WWW.GIO.NL

CST_Art10.indd 8

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:30

De Fulpra L1 elektrische vrachtfiets heeft een Erkenning Goed Industrieel Ontwerp gekregen.

rolcontainers. Met maar liefst vijf deuren is de Fulpra L1 van alle kanten bereikbaar. Met zijn smalle profiel en neigconstructie kan de vrachtfiets probleemloos door de nauwe straten van historische steden manoeuvreren'. Ideale fietshouding Ook aan de gebruiksvriendelijkheid en de ergonomie van de vrachtfiets is veel aandacht besteed. De fiets is met het oog op een ideale fietshouding ontworpen voor berijders met een lengte tussen de 1,65 en 1,95 meter en heeft dankzij het grote vermogen en het tiltmechanisme zeer goede rij-eigenschappen. Dankzij de rijgoten kunnen gemakkelijk twee standaard rolcontainers in en uit de laadruimte gereden worden en dankzij de schuifdeuren rondom de laadruimte kan de bestuurder zonder te bukken vanuit elke positie bij de lading. De vrachtfiets is precies een meter breed en kan daarmee op alle plekken komen zoals elke andere fiets. Met twee schuifdeuren aan elke kant en een grote laaddeur achter, is elk deel van de lading eenvoudig bereikbaar. De deuren doe je eenvoudig op slot, net als de fiets zelf met contactsleutel en stuurslot. ‘Hot swappable’ accu’s De Fulpra-vrachtfiets werkt met losse 1900 Wh of 2200 Wh accu’s van Cleantron met een range van 30 tot 40 km per accu. De ‘hot swappable’ accu’s zijn direct wisselbaar. De lege accu klik je eenvoudig los uit de beschermde accubak onder de fiets, waarna je er direct weer een volle accu inklikt. Geen enkele wachttijd dus. En terwijl de fiets weer door kan, laad de accu aan elk stopcontact volledig op in maximaal 4 uur. Standaard wordt de fiets geleverd met één accubak-setup. Deze is uit te breiden met een extra accubak voor een dubbele range van 80 km per rit. WWW.FULPRA.COM

De laadruimte is 160 cm lang en 80 cm breed en met 3 m3 passen daar eenvoudig twee volledige rolcontainers in.

www.icotek.com

Kabeldoorvoer met

Snap-in of

Schroefmontage N EW KEL-DPZ-CLICK – kabeldoorvoer plaat

IP68 ▀ ▀ ▀ ▀ ▀ ▀

pneumatiek

Beschikbaar met twee montage opties: Snap-in klikmontage (IP65) en schroefmontage met moer (IP68) Gecertificeerde bescherming IP65/IP66/IP68 (conform EN 60529) Hoge kabeldichtheid Automatische afdichting en trekontlasting voor de kabel Geschikt voor metrische uitsparingen M25 – M63

www.ccned.nl

c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art10.indd 9

02-11-2021 09:30

ENGINEERING EVENT

Safety in tijden van verandering ELFDE EDITIE SAFETY EVENT OP 17 NOVEMBER IN 'S-HERTOGENBOSCH Driemaal is scheepsrecht. Na de elfde editie van het Safety Event in 2020 tot tweemaal toe om welbekende redenen te hebben moeten aflasten, lijkt het er nu dan toch van te komen. In 1931 Congrescentrum in 's-Hertogenbosch heeft op 17 november dan eindelijk het Safety Event weer plaats. Hét onafhankelijke evenement over machineveiligheid in Nederland. Safety in tijden van verandering – dat lijkt na de afgelopen dik anderhalf jaar een understatement.

Aan één verandering hoeven we naar alle waarschijnlijkheid niet te wennen. De Monitor arbeidsongevallen 2020 van de Inspectie SZW maakt dan wel melding van een gedaald aantal meldingen van arbeidsongevallen, volgens het rapport komt dat positieve nieuws vooral voor rekening van de verschillende lockdowns en het thuiswerken. Hoe dan ook blijvend de getallen schrikbarend hoog. Iets ander valt niet te maken van de 3655 gemelde arbeidsongevallen en 54 overlijdens die aan een ongeval op het werk waren toe te schrijven. Ongevallen met machines Bij de ongevallen met een machine was meestal sprake van contact met bewegende delen van een machine. Bij een aanzienlijk deel van de slachtoffers is sprake van blijvend letsel, zoals amputatie van vingers of handen. Slachtoffers van machineongevallen waren in ongeveer de helft van de gevallen de machine aan het bedienen, de andere helft was bezig met schoonmaak of onderhoud. In dat laatste geval stond de machine vaak nog aan of standby, terwijl het slachtoffer dacht dat de machine uit stond. Veel voorkomende oorzaken van deze ongevallen zijn het betreden van de gevarenzone van de machine of 10

CST_Art02_0002.indd 10

mankementen aan de fysieke afscherming. In bijna de helft van de ongevallen was sprake van een combinatie van beide. Verantwoordelijkheid In het plenaire ochtendprogramma draait het in de drie voordrachten daarom om arbeidsongevallen, verantwoordelijkheid en de consequenties voor degenen die denken dat dit vooral een zaak van anderen is. Want het lijkt ogenschijnlijk allemaal ook zo simpel volgens de regelgeving: er is maar één fabrikant en die is verantwoordelijk voor conformiteit. Maar vanaf het begin loopt menig machinebouwer tegen het probleem aan wie waarvoor verantwoordelijk is, omdat er nu eenmaal meerdere partijen nodig zijn bij de bouw van een complexe machine. Helaas wordt nog regelmatig tijd en geld verspild aan discussies over de juiste manier van het verdelen van de verantwoordelijkheden in het CE-markeringsproces, vooral omdat die discussie vaak te laat wordt gevoerd. Zo simpel Dat is uiteraard zeker niet altijd doelbewust. Want was alles maar zo simpel als de Machinerichtlijn, die stelt: er is maar

één fabrikant en die is verantwoordelijk voor conformiteit. Maar vanaf het begin loopt menig machinebouwer tegen het probleem aan wie waarvoor verantwoordelijk is, omdat er nu eenmaal meerdere partijen nodig zijn bij de bouw van een complexe machine. Helaas wordt nog regelmatig tijd en geld verspild aan discussies over de juiste manier van het verdelen van de verantwoordelijkheden in het CE-markeringsproces, vooral omdat die discussie vaak te laat wordt gevoerd. Aan de hand van een aantal voorbeelden zal zelfstandig consultant Jacques Montijn, met meer dan een kwart eeuw bij onder andere Hollandia, Movares en Iv-Consult in functies als constructeur, ontwerper, hoofd ontwerp en engineering, projectmanager en consultant, de volgende vragen behandelen: –H oe ligt de CE-verantwoordelijkheid eigenlijk vast in weten regelgeving? –Z ijn er meerdere soorten CE-verantwoordelijkheden en wie kunnen deze het beste dragen? – Hoe komt het dat bepaalde partijen niet of soms juist wel de CE-verantwoordelijkheid willen dragen? – Hoe krijg je uiteindelijk één partij zo ver om eindverantwoordelijkheid voor de CE-markering te dragen en constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:31

Aansprakelijkheid is een van de centrale thema's in de ochtendsessies op het Safety Event.

wat is daarvoor nodig? – Wat zijn praktische oplossingen en ‘lessons learned’ uit de praktijk? Handhaving Corine Postma-Koolen en Radbout van Wezel, beiden van de Inspectie Sociale zaken en Werkgelegenheid, behandelen de praktische voorbeelden van handhaving bij een eindgebruiker en een (buitenlandse) machinebouwer in hun gelijknamige voordracht. Behalve meldingen over onveilige machines van inspecteurs die arbeidsongevallen onderzoeken en de veiligheid van de werknemers beoordelen, ontvangt de Inspectie SZW ook meldingen uit de markt, van autoriteiten van Europese lidstaten of andere Nederlandse toezichthouders. Aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden uit het markttoezicht van de inspectie SZW komen de volgende onderwerpen aan bod: • Hoe werkt markttoezicht? • Hoe vindt toezicht en handhaving plaats bij fabrikanten in Nederland en Europa? • Wat kunnen de gevolgen zijn voor de fabrikant als een machine niet voldoet? • Wat is de verantwoordelijkheid van de eindgebruiker? • Hoe kun je er, als fabrikant, voor zorgen dat je een veilig product maakt? • Hoe weet ik dat een machine veilig is bij aanschaf? Aansprakelijkheid De laatste plenaire ochtendsessie wordt verzorgd door Ingeborg Koopmans, Ofc o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art02_0002.indd 11

ficier van Justitie bij het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie/ Team Criminele Inlichtingen. In 2017 was Koopmans te gast op het Safety Event met de boodschap: arbeidsongevallen bestaan niet – ‘veiligheidsmisdrijven’ wel. En dat zij als het gaat om aansprakelijkheid ook in de hiërarchie van een bedrijf verder gaat dan de werkvloer: “We willen ook ‘de witte boorden’ kennis laten maken met de gastvrijheid van Justitie.” Dit jaar gaat Koopmans in op de ‘Juridische consequenties van het niet toepassen van geharmoniseerde normen’ .

Die laatste hebben geen expliciet verplicht karakter. Maar wie ze gebruikt en zich hieraan houdt, mag er van uitgaan dat hij of zij op dat vlak het uiterste heeft gedaan een veilige machine op de markt te brengen. Wie denkt het beter te weten, mag het anders aanpakken. Maar bedenk dan wel dat dit behoorlijk consequenties kan hebben als je ‘voor het hekje’ uit mag komen leggen waarom je het dacht beter te weten. Het thema van haar bijdrage is strafrechtelijke aansprakelijkheid als iets fout gaat en tot (dodelijke) slachtoffers leidt. Bij strafrechtelijke vervolging >

Onderhoud en veiligheid staan centraal in een van sessies van de Safety Doctors en een van de verdiepende learnshops. (Foto: Ümit Yıldırım op Unsplash)

02-11-2021 09:31

Door een integrale aanpak van de veiligheid – en dat houdt in dat zowel naar de mechanische, software als de elektrische aspecten wordt gekeken – zijn deze vragen beter te beantwoorden.

In de middag onder andere aandacht voor het belang van begrijpelijke werken veiligheidsinstructies.

vormen in die gevallen artikelen uit het strafrecht en de arbeidsomstandighedenwet de basis. Nu mag daar niets instaan over de Machinerichtlijn, de Laagspanningsrichtlijn, de Richtlijn Liften, het WW Besluit elektrotechnische producten of ga nog maar even door, maar ze spelen wel degelijk een belangrijke rol bij de vaststelling dat iemand (lichte of aanmerkelijke) schuld heeft aan het overlijden van iemand of aan het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel aan een of meer personen, aldus Koopmans. Hoe dat in de praktijk nu precies uitwerkt, zal aan de hand van een ‘case’, of als daar tijd voor is van meer voorbeelden, uit de doeken worden gedaan. Onderhoud en veiligheid In de middag start om het keuzeprogramma aan verdiepende ‘learn shops’. De eerste reeks van drie parallelsessie gaat van start 13.45 uur (einde 14.30 uur) met onderhoud en veiligheid, ‘safe drives’ & remmen en de risicobeoordeling van oudere (niet CE-gemarkeerde) machines. Arend Bos (Maintenance and Monitoring Consult) heeft menig plek bezocht en de nodige onderhoudsprofessionals gesproken, maar een eenduidig beeld over veiligheid binnen het onderhoud is niet te geven. Want na de behandeling van verschillende praktijkvoorbeelden is de vraag wat als het misgaat nu de (hoofd)oorzaak is. Door het delen van ervaringen wil Bos 12

CST_Art02_0002.indd 12

het gesprek aangaan – ook in de Safety Doctor-sessie over onderhoud in de ochtend – om samen te kijken hoe ongelukken bij het onderhoud te voorkomen zijn. Veilige aandrijvingen Otto Waagmeester van SEW-Eurodrive behandelt in zijn bijdrage het ’Toepassen van safe drives en veilige remmen in aandrijvingen’. Dankzij de veiligheidsfunctie ‘Safe Torque Off’ in een moderne regelaar kunnen losse modules voor de bewaking van een gecontroleerde vertraging, lage snelheid of positie met encodersignalen, achterwege blijven. De ‘drive’ kan zelfs de diagnose van de rem uitvoeren zodat een veilig remsysteem eenvoudiger te bouwen is. Maar hoe werkt dat eigenlijk bij een machine waarbij een verticale beweging aanwezig is? Hoe veilig is het dan om een mechanische rem op de motor te benutten en hoe weet je of de tandwielkast en de aandrijving geschikt zijn voor de veiligheidsketen? Veldheer en Waagmeester zullen niet alleen die vragen beantwoorden en behandelen onder andere: – bewegen en stoppen van een drive; – v eilige remsystemen; – v eiligheidsfactoren van reductoren; – b ijbehorende aansturing van motor en rem vanuit een regelaar met veiligheidsfuncties; – c ontrole van het mechanische remkoppel met behulp van de regelaar.

Oudere machines De derde parallellezing wordt gegeven door Henrie Verwey (Verwey Safety Services) met de ‘Risicobeoordeling van oudere (niet CE-gemarkeerde) machines’ als onderwerp. Aan de orde komen: – e en overzicht van weten regelgeving met betrekking tot machineveiligheid. – d e overeenkomsten en verschillen tussen de Machinerichtlijn en het Arbobesluit; – de aanpak en opzet van een verdiepende RI&E machineveiligheid voor oudere machines; – aandachtspunten bij het aanpassen van oudere machines. Verwey presenteert tevens een checklist voor het aanpassen van de besturing van een oudere machine en geeft de praktische voorbeelden en tips. Fouten voorkomen Na gelegenheid bij de verschillende partners van het event een licht op te steken is het om 15.00 uur tijd voor de tweede en laatste reeks parallelsessies (einde 15.45 uur). Twee van de learnshop gaan in op het voorkomen van fouten: • Learnshop Voorkomen van fouten in hardware/software-ontwerp PL en SIL • Learnshop Begrijpelijke werken veiligheidsinstructies Wat dat laatste betreft – de Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft in zijn onderzoeksrapporten aandacht gevraagd voor de taal in veiligheidsinstructies. Deze zijn niet altijd duidelijk en eenduidig voor de mensen die ermee moeten werken. Dit heeft volgens de Onderzoeksraad geleid tot gevaarlijke incidenten. In de learnshop gaan de spreker in op de volgende onderwerpen: • Wat zijn taalniveaus? • Hoe taalvaardig is de Nederlandse bevolking? • Wat zijn de voordelen van begrijpelijconstructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:31

ke werkinstructies? • Hoe ziet een begrijpelijke tekst eruit? • Wat vinden hoogopgeleiden van begrijpelijke teksten? • Waarom schrijven wij eigenlijk moeilijke teksten? De presentatie van de learnshop is in handen van Wessel Visser, directeur van BureauTaal. Samen met zijn collega’s werkt hij voor een breed scala organisaties aan begrijpelijke werken veiligheidsinstructies. Deze organisaties hebben de visie omarmd dat het begrijpelijker maken van werken veiligheidsinstructies een belangrijke bouwsteen is die de veiligheid op het werk vergroot. Hard- en software-ontwerp ‘Het voorkomen van fouten in hardware/software ontwerp PL en SIL’ wordt behandeld door Marco Snoek en Casper de Groot, beiden veiligheidsconsultant bij Fusacon. In alle ontwerpstappen van een machine kunnen fouten in besturingstechnische veiligheidsfuncties ontstaan. Welk proces moet je volgen om toch tot een veilig ontwerp te komen? Welke valkuilen kom je tegen? Wie heeft welke rol en verantwoordelijkheid in dat creatieve proces? In de learnshop komen aan de orde: • De verschillende fasen tijdens het ontwerpen van veiligheidsfuncties.

• Hoe kom je van de risicobeoordeling naar de PL- of SIL-weging? • Welke EN-normen zijn van kracht en wat zijn hun eisen voor het ontwerpproces? De do’s & don’ts van hard- en softwareontwerp komen aan de hand van een aantal voorbeelden van veel gemaakte fouten tijdens het ontwerp van veiligheidsfuncties aan bod. Hoe je het dan het beste aan kan pakken? Ook daar is aan gedacht en presenteren ze een praktisch stappenplan. Safety versus security De derde lezing die het tweede trio learnshops volmaakt is Safety versus security. De presentatie wordt onder andere verzorgd door Ruud Dofferhoff, productmanger bij Siemens. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld met een productie-installatie worden de verschillende facetten van machineveiligheid toegelicht in relatie tot toegankelijkheid van informatie (DATA, LOGS) en het maken van veranderingen binnen het productieproces via externe verbindingen (Security). Met name de praktische aspecten worden hierbij behandeld. Verordening Machineproducten De titel van de afsluitende plenaire sessie om 15.45 uur van Paul Hooger-

kamp (MECID) luidt ‘Stand(update) der techniek’. Inmiddels is de voorlopige of eigenlijk nagenoeg definitieve tekst verschenen van de Verordening Machineproducten als toekomstige opvolger van de Machinerichtlijn (2006/42/EG). Deze Verordening Machineproducten is ten opzichte van de ‘oude Machinerichtlijn’ op diverse punten gewijzigd. Op een aantal wijzigingen zal worden ingegaan, zoals de zienswijze op de niet-voltooide machine, het samenstel, en de substantiële wijziging. Daarnaast zal een aantal veranderingen worden aangestipt in de geharmoniseerde normen EN-ISO 12100, alsmede op het verband met de ISO/TR 22100 serie. In die normen wordt onder andere de samenhang verduidelijkt tussen type A-,B- en C-normen, veiligheidsgerelateerde besturing, ergonomie, cybersecurity en kunstmatige intelligentie (AI). Blijf op de hoogte Hierna is vanaf 16.45 uur nog de ruimte om onderling te discussiëren en met eventpartners ABB, Bihl+Wiedemann, Euchner, Fusacon, Hetronic, ifm, Pilz, Sick, Siemens en TCPM. Nogmaals – houd voor het actuele programma- en sponsorinformatie de website in de gaten. WWW.SAFETYEVENT.NL

SAFETY EVENT 2021 Waar? Wanneer?

1931 Congrescentrum ‘s-Hertogenbosch 17 november 2021. De locatie is geopend vanaf 8.45 uur. Het programma begint om 9.30 uur en eindigt om 16.45 uur met een netwerkborrel. Toegang: De kosten voor deelname aan het Safety Event bedragen EUR 150,-. Abonnees van Aandrijven en Besturen of andere uitgaves van MYbusinessmedia inclusief Metaal & Techniek en KIVI-leden betalen EUR 99,-. Studenten en docenten betalen EUR 50,-. Bereikbaarheid: 1931 ligt nabij de snelwegen A2, A59 en A65, maar ligt ook op maar 10 minuten lopen van NS-station ‘s-Hertogenbosch. Coronamaatregelen: 1931 Congrescentrum volgt de Nederlandse richtlijnen van het RIVM voor een veilig congresbezoek. Meer informatie is te vinden op www.1931.nl. Aanmelden: www.safetyevent.nl

constructeur 05 - 2021

CST_Art02_0002.indd 13

02-11-2021 09:31

MACHINEVEILIGHEID

Gevaarlijke zones beveiligen MET ‘TRAPPED KEY INTERLOCKS’ Bij veiligheidsschakelaars en mechanische interlocksystemen denk je al gauw aan beveiliging van de toegang tot gevaarlijke machines zoals persen, mengers en robots. Het toepassingsgebied reikt echter veel verder zoals de toegang tot onderhoud aan treinbaanvakken of aan achtbanen. En wat te denken van verblijven in de dierentuin? Rob Voordendag van Unique Safety Products houdt ervan om diverse probleemstellingen op veiligheidsgebied op te lossen. L I L I A N V E R ME E R

“Elke keer komen we in andere industrieën en bij andere processen en daar zoeken wij dan een passende beveiligingsoplossing voor,” vertelt Rob Voordendag. ‘Providing Safety’, dat is wat wij doen,” vult collega Robert van de Ven aan. “Onze missie is dat de medewerkers van onze klanten in een veilige omgeving kunnen werken en weer heelhuids thuiskomen. Wij lossen machineveiligheidsvraagstukken op voor klanten middels advies en producten.”

UNIQUE SAFETY PRODUCTS

Rob Voordendag en Robert van de Ven begonnen 11 jaar geleden Unique Safety Products vanuit het idee eindgebruikers en machinebouwers unieke en efficiënte oplossingen te bieden op het gebied van machineveilligheid. Behalve advies, levert en implementeert het bedrijf een groot assortiment aan machineveiligheidscomponenten waaronder veiligheidsschakelaars, machine-afschermingen, radarbeveiliging, veiligheidssensoren en trapped key interlocks. Inmiddels heeft USP twee vestigingen (Bleiswijk en Düsseldorf) en mag het vele multinationals tot hun klantenbestand rekenen. Overgedimensioneerd Een aantal producten van USP zijn vooral gericht op de zware industrie (bijvoorbeeld staal-, beton-, kartonindustrie) waarin veel gevraagd wordt van de onderdelen (stof, trillingen). Ze zijn daarom overgedimensioneerd, dus bijvoorbeeld van dikker staal en met een rvs behuizing. Ze zijn iets duurder maar gaan veel langer mee. De veiligheidsschakelaars zijn bijvoorbeeld bestand tegen een trekkracht van meer dan 10.000 N.

CST_Art01.indd 14

“Dat doen we steeds vaker in samenwerking met safety-expert, Nick de With van Fusacon. Het is enorm inspirerend om de diverse ingewikkelde veiligheidsvraagstukken op te lossen voor klanten, waarbij productkennis, industry leading practices en weten regelgeving samenkomen.” Voordendag: “Gezamenlijk met De With hebben wij bijvoorbeeld de machineveiligheidsaspecten voor onderhoud en inspectie aan de bewegende delen van de hefbrug bij de nieuwe Botlekbrug uitgewerkt en uitgevoerd.” ‘Trapped key interlocks’ Volgens de Machinerichtlijn moeten gevaarlijke machines en processen veilig afgeschermd worden voor de gebruiker. Maar hoe doe je dat volgens weten regelgeving en wat is er mogelijk? Ga je een bestaande machine beveiligen of is de beveiliging voor een nieuwe machine. En hoeveel geef je uit? Bovendien zijn er diverse opties voor beveiliging. Het uitvoeren van een risicobeoordeling is in ieder geval essentieel om te bepalen welk niveau en welk type beveiliging noodzakelijk is. Voordendag vertelt dat vooral het trapped key interlock-systeem steeds vaker ingezet wordt om gevaarlijke zones te beveiligen of om het veiligheidsniveau van oudere installaties op een eenvoudige manier te verhogen. Leverancier Fortress Interlocks begon 50 jaar geleden al met dit soort systemen in de chemie en petrochemie. Dit is uiteindelijk geëvolueerd naar de productie-industrie. constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:32

Robert van de Ven aan. “Onze missie is dat de medewerkers van onze klanten in een veilige omgeving kunnen werken en weer heelhuids thuiskomen.”

codes essentieel. De trapped key-systemen van Fortress Interlocks hebben een eigen ontwikkeld en gepatenteerd sleutelsysteem met meer dan 200.000 unieke sleutelcodes. Ondanks deze enorme hoeveelheid sleutelcodes worden deze ook nog een keer opgeslagen op eindgebruikerniveau om uitgifte van duplicaten te voorkomen.

Een trapped key-vergrendeling (sleuteltransfersysteem) bestaat tenminste uit twee delen; een mechanische deurvergrendeling en een veiligheidssleutelschakelaar die ervoor zorgen dat afschermingen/ toegangsdeuren of luiken gesloten blijven totdat de machine is gestopt. De overdracht van gecodeerde sleutels van het gedeelte dat de energie isoleert naar het toegangspunt verplicht bedieners om een vooraf bepaalde bedieningsvolgorde te hanteren. Doordat de deurbeveiligingen volledig mechanisch zijn, bespaart dit op installatiekosten en bekabeling. Daarnaast is een trapped key-systeem beter bestand tegen zware industriële omstandigheden (zoals vibratie, vocht en stof ) en is er minder kans op falen dan een elektrische oplossing zoals een traditionele bedrade veiligheidsschakelaar. Werking Hoe werkt het in de praktijk? Je schakelt de stuurstroom van een installatie af met een sleutelschakelaar voorzien van veiligheidscontacten, vervolgens krijg je een gecodeerde trapped key-sleutel vrij, waarmee je toegang krijgt tot een zone/deur waarachter een potentieel gevaarlijke machine staat. Het is een dwangmatig systeem, eigenlijk is het hetzelfde als een veiligheidsschakelaar; als je een deur opentrekt staat de machine erachter al stil. En als die machine een uitlooptijd heeft moet je eerst een aanvraag doen voordat je naar binnen kunt. Met een trapped key-systeem werkt het niet anders, alleen je schakelt eerst af op een plek bij de besturing. De gecodeerde trapped key-sleutel krijg je vrij, vervolgens kan je met die sleutel een deurvergrendeling openen naar de gevaarlijke zone. Zolang die deur open blijft staan, blijft deze sleutel vergrendeld en kan de machine niet opgestart worden. Je kunt het uitbreiden met meerdere energiebronnen, meerdere toegangsdeuren, waarmee je een volledig dwangmatig sleutelsysteem kan bouwen. Om de integriteit en veiligheid van een sleutelsysteem te behouden is het gebruik van unieke sleutelc o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art01.indd 15

Retrofit Het voordeel van het trapped key interlock-systeem is dat het redelijk simpel kan worden ingezet om een bestaande machine te beveiligen (retrofit) of het veiligheidsniveau te verhogen. Vaak hebben die machines verouderde PLC’s of alleen nog veiligheidsrelais erin zitten. Als je dat zou gaan beveiligen door op elke deur een veiligheidsschakelaar te zetten heb je ook veilige I/O’s nodig op alle deuren om terug te draden naar je PLC. Vaak is er een nieuwe veiligheids-PLC noodzakelijk om aan alle veiligheidsvoorwaarden te voldoen. Alles moet redundant uitgevoerd worden. Dat is een kostbare aangelegenheid. Met een trapped key-systeem (afschakelen door middel van een veiligheidssleutelschakelaar) is >

Rob Voordendag: “Eigenlijk geldt: hoe meer geautomatiseerd hoe gemakkelijker de beveiliging.”

02-11-2021 09:32

gaat met meerdere machines en allemaal bestaande vaste objecten en hoeken. Waar moet je dan allemaal sensoren plaatsen om ieder punt in de zone te detecteren? Beveiliging is tot SIL 2/PLd. Echter een palletizer valt al snel in de hoogste klasse van noodzakelijke beveiliging (SIL3/PLe) en dan is deze oplossing niet voldoende. Dan kom je terecht in het trapped key-systeem dat de hoogste beveiliging geeft. Het voordeel van het trapped key interlock-systeem is dat het redelijk simpel kan worden ingezet om een bestaande machine te beveiligen

dat veel simpeler. Het kan vaak ook op de bestaande besturing aangesloten worden. Op maar één plek hoef je het elektrisch te controleren: je schakelt de hoofdstroom af of de stuurstroom (met een veiligheidsrelais). Vervolgens wordt mechanisch een (of meer) sleutel(s) vrijgegeven om een of meerdere toegangspunten te ontgrendelen. Hiermee is PLe of SIL 3 – het hoogste beveiligingsniveau – te bereiken door een voornamelijk mechanisch controlesysteem waarbij slechts twee veiligheidscontacten benodigd zijn vanuit de besturing. Insluitingsgevaar “Vanwege een ongeval met een palletizer kregen we een tijd geleden een vraag van een fabrikant. Ze zochten naar een permanente oplossing voor de beveiliging van de robotcel,” vertelt Voordendag. Het ging om een beveiliging zodanig dat de robot niet kan worden opgestart zolang er iemand binnen in de cel aanwezig is. Je kunt wel een veiligheidsschakelaar hebben op de toegangsdeur, zodat je alleen binnen kunt wanneer de robot echt stil staat. maar daarmee voorkom je niet dat een collega achter je de deur dicht doet en de robot weer opstart. Zeker als er nergens detectie is dat er iemand binnen is. Je kunt een noodontgrendeling aan de binnenkant aanbrengen zodat je altijd weer naar buiten kunt. Maar daar heb je niks aan als je vastzit of gewond bent geraakt door de robot, dat is enkel symptoombestrijding. Overal sensoren Eigenlijk zijn er drie opties om deze vaak voorkomende problematiek op te lossen. Een eerste oplossing is om overal veilige sensoren op te hangen die beweging detecteren. Dat kan bijvoorbeeld met veilige laserscanners (met name geschikt voor schone omgevingen) of radarscanners (werken goed in industriële omgevingen maar zijn beperkt instelbaar). De machine kan dan pas opgestart worden als de sensoren niemand detecteren. Dit wordt lastig en kostbaar wanneer het om een complexe omgeving 16

CST_Art01.indd 16

Met geïntegreerde ‘safety key’ Een tweede optie is om de toegangsdeuren te voorzien van een veiligheidsschakelaar met een extracted key-adapter. Die veiligheidssleutel moet je verplicht uitnemen. Je doet een aanvraag op de deur, de robot staat stil, dan moet je de sleutel draaien en uitnemen anders krijg je de deur niet open. De sleutel neem je mee naar binnen. De deur kan nooit vergrendeld worden zolang de operator de sleutel bij zich heeft en de robot kan dan ook niet herstart worden. Voordendag: “Dit systeem noemen wij key-in-pocket oftewel personal safety. Met de sleutel bij je, garandeer je je eigen veiligheid. Enige nadeel: als er iemand achter de persoon met sleutel naar binnen gaat dan wordt de tweede persoon niet gedetecteerd. De eerste persoon zou naar buiten kunnen gaan en het systeem weer kunnen opstarten. Oplossing is een tweede sleutel, maar je kan niet tweemaal de sleutel verplicht uit laten nemen en tot hoeveel personen ga je? Dat is af te dekken door in je procedure op te nemen dat de tweede persoon een veiligheidshangslot aan het slotmechanisme hangt zodat de sleutel niet ingevoerd kan worden. Het key-in-pocket-systeem wordt veel gebruikt voor onoverzichtelijke ruimtes waar full body access vereist is tijdens onderhoud of schoonmaak.” Retrofit Insluitingsbeveiliging De derde optie is wanneer je al een veiligheidsschakelaar op de deur hebt zitten en je wilt de functionaliteit van een verplicht uitneembare sleutel toevoegen. Het is een volledig mechanisch systeem en toepasbaar op elk deurtype. Het zorgt ervoor dat je de deur niet kunt openen zolang je de sleutel niet hebt meegenomen. De deur kan niet gesloten worden (en dus worden de veiligheidscontacten niet geschakeld) achter je zolang je de sleutel eruit hebt genomen. RFID-sleutel De nieuwste ontwikkeling op sleutelgebied zijn de RFID-sleutel tags die werken in combinatie met ProfiNet-safety of CIP-safety aangestuurde veiligheidsschakelaar. Dit zijn een soort toegangspasjes met een unieke code. Iedere medewerker krijgt een unieke code op zijn RFID-sleutel die is opgeslagen constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:32

in de database van de meegeleverde controller. Met de RFID-sleutel kan de medewerker deuren openen. Bevoegde mensen krijgen toegang tot bepaalde ruimtes en andere niet. Op deze manier is te controleren via de PLC en de database of mensen in die ruimtes aanwezig zijn en wanneer iedereen is uitgelogd zodat de machine weer aangezet kan worden. Ook is er meer inzicht te verkrijgen in de productiviteit, hoe lang iemand binnen is geweest en wat heeft hij gedaan om het op te lossen. De schoonmaakploeg krijgt dan bijvoorbeeld op een andere tijd toegang Dierentuin “We komen niet alleen in de machine-industrie,” vertelt Voordendag. “Maar bijvoorbeeld ook in dierentuinen. Met een trapped key-systeem op de toegangsdeuren van dierenverblijven zorg je ervoor dat medewerkers gedwongen worden hokken achter zich te sluiten. Dan weet je zeker dat de verblijven gesloten zijn en dieren niet via de deuren kunnen ontsnappen. Daarnaast komen we in pretparken. Bijvoorbeeld bij onderhoud aan een achtbaan. (zie plaatje) Dan wil je niet dat er karretjes door de technische ruimte kunnen rijden tijdens onderhoud. Of bij de metro en trein moeten bepaalde baanvakken afgeschermd worden bij onderhoud. Zodat je zeker weet dat onderhoudspersoneel veilig kan werken en dat er dus geen metro langskomt.” Handmatig werk “Het beveiligen van handmatige handelingen naast gevaarlijke machines kan soms erg lastig zijn”, aldus Voordendag. “Klanten willen wel voldoen aan weten regelgeving maar ze moeten ook nog kunnen blijven produceren. In de regelgeving wordt weinig ruimte gelaten om dat veilig te kunnen doen zonder dat de boel elke keer stilgelegd moet worden en er dus vertraging in de productie optreedt. Bijvoorbeeld het handmatig invoeren van producten. Of bij slachterijen, bijvoorbeeld het uitbenen van een karkas. Dat gebeurt met de hand maar wel op een lopende band en daarna gaat het een hakmachine in die er vlak naast staat. Scheiding tussen mens en machine is moeilijker hoe meer interactie er is tussen mens en machine. Hoe moeilijker het dan ook is om je aan weten regelgeving te houden. Je werkt in een proces dat bezig is. Je kan wel een lichtscherm plaatsen maar wanneer je er doorheen gaat staat de machine stil en ook de werkzaamheden. “Je kunt hele complexe systemen bedenken met radarsensoren die detecteren of mensen aanwezig zijn op bepaalde gevaarlijke plekken. Maar als het niet gaat om alleen een lijn overschrijden maar ook afhankelijk is van de bewegingen die de machine uitconstructeur 05 - 2021

CST_Art01.indd 17

voert, moet je bepalen wanneer en welke beweging een risico vormt. Ga dat maar eens programmeren. Wat je ook bedenkt de systemen zijn niet waterdicht. Geautoriseerde toegang is nog een mogelijkheid: dan mogen alleen mensen die voldoende onderricht zijn binnenkomen. Eigenlijk geldt: hoe meer geautomatiseerd hoe gemakkelijker de beveiliging, bijvoorbeeld bij de productie van auto’s. Dat gaat nagenoeg autonoom zonder ingrijpen van medewerkers.” UNIQUESAFETYPRODUCTS.COM

BEVEILIGEN VAN EEN ACHTBAAN 1. Sleutelschakelaar 2. Sleutelschakelaar 3. Het draaien van de groene sleutel isoleert de spanning en schakelt de veiligheidscontacten 4. Door het invoeren van de groene sleutel worden de blauwe toegangssleutels vrijgegeven 5. De blauwe toegangssleutels kunnen worden gebruikt om de deur te ontgrendelen en de gele veiligheidssleutel vrij te geven 6. De blauwe toegangssleutel zit vast totdat de gele veiligheidssleutel terug is ingevoerd en de deur is gesloten 7. De medewerker houdt de gele sleutel bij zich om insluiting en herstart te voorkomen 8. Gate Interlock 9. De groene isolatiesleutel zit gevangen tot alle blauwe toegangssleutels terug zijn en alle deuren zijn gesloten

02-11-2021 09:32

PRECISIETECHNOLOGIE

Precisiefeest 20STE PRECISIEBEURS, BRABANTHALLEN, 'S-HERTOGENBOSCH

Zoals voor zovele evenementen gold in 2020 – kon ook hèt precisiefestijn voor de hightech industrie vorig jaar niet doorgaan. En dan had het nog wel een speciale – want 20-ste editie moeten worden. Maar ook in 2021, en wel op 10 en 11 november kan iedereen nog steeds wel een feestje gebruiken. En als iedereen nu, of zolang het weer mag, ook naar de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch? Ruim 300 gespecialiseerde ondernemingen en kennisinstituten staan dit jaar klaar voor de bezoeker.

In die voorgaande 20 jaar en 19 edities is de Precisiebeurs is uitgegroeid tot hèt jaarlijkse trefpunt van bedrijven en organisaties die actief zijn in hoog- en ultra-precisietechnologie. Binnen dit vakgebied volgen de ontwikkelingen en nieuwe toepassingen elkaar in een rap tempo op. Kennis uitwisseling en netwerken is essentieel om op de hoogte te blijven, snel mee te gaan in de huidige en nabije technologische ontwikkelingen en je positie in de markt te versterken. Parallel aan de expo biedt de Precisiebeurs daarom ook een uitgebreid programma. Het kan ook nu aan de vooravond van een nieuwe persconferentie – dit is print tenslotte – ook zijn dat programmaonderdelen moeten worden aangepast. En nu is digitaal ontmoeten ook niet alles is en moet digitale nieuwsvoorziening het ook regelmatig ontgelden, toch raadzaam om www.preciebeurs.nl in de gaten te houden.

“Het gaat niet alleen maar om het verkopen van een product. Het gaat, zoals altijd bij Mikrocentrum, om opleiden, ontmoeten en ondernemen. Dat betekende dat vanaf het begin ook ons congresprogramma een belangrijk onderdeel vormde. Net als de mogelijkheden om onderdeel te zijn, of te worden, van

Belangrijk onderdeel Het congresprogramma is ook dit jaar om de precisievingers, mits ontsmet, bij af te likken. In totaal gaat het om pakweg 50 lezingen verdeeld over beide dagen. Hans Houdijk, vanuit Mikrocentrum eindverantwoordelijk voor de Precisiebeurs tussen 2004 en 2016, vertelt online op de beurssite dat het lezingprogramma van meet af aan een ‘must’ is geweest voor de organisatie:

Big Science Een deel van het lezingenprogramma heeft plaats onder de noemer Big Science. Big Science verwijst naar fundamenteel en grensverleggend onderzoek dat in grote internationale verbanden wordt uitgevoerd. Voor dergelijk onderzoek zijn omvangrijke onderzoeksfaciliteiten nodig. Opdrachten worden voor een groot deel via Calls for Tender aangekondigd, en geﬁnancierd vanuit de con-

CST_Art02.indd 18

‘HET GAAT OM OPLEIDEN, ONTMOETEN EN ONDERNEMEN’ ons grote netwerk.” Dat het ‘netwerk’ in al die jaren fors gegroeid kan je ook opmaken uit de groei van pakweg 60 exposanten op de eerste editie tot ruim 300 nu.

tributie van de deelnemende landen (via het principe van fair return). In het Big Science Congresprogramma tijdens de Precisiebeurs vertellen internationale topsprekers van diverse onderzoeksinstituten over recente ontwikkelingen en komende aanbestedingen. De Nederlandse ILO's (Industrial Liason Oﬃcers) zijn aanwezig in de diverse Precisiebeurs programmaonderdelen om te helpen. Zaken doen Jan Visser, werkzaam bij het Nikhef is sinds 2016 de ILO for CERN. Hij is de huidige coördinator van het Nederlandse ILO-net Het ILO-net is het samenwerkingsverband van Nederlandse Industrial Liaison Oﬃcers die werkzaam zijn bij de wetenschappelijke onderzoeksinstituten in Nederland. Hij houdt op 10 november in de ochtend een lezing ‘Opportunities in doing business in the Big Science market’ Volgens Visser is de de Big Science-markt een eigenaardige. Je moet een bewuste keuze maken over hoe betrokken te zijn in dit domein. Deze presentatie zal inzicht geven in de mogelijke voordelen en de vereiste inspanningen om ze te behalen. Tenders en uitdagingen In de lezing ‘Towards the Einstein Telescope; tenders and challenges’ van Andconstructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:42

Big Science in Nederland? De Euregio Maas-Rijn (EMR) wordt genoemd als een van de twee mogelijke locaties voor de Einstein-telescoop. (Beeld: Nikhef)

reas Freise, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam in de fysica van zwaartekrachtsgolven, gaat het over zo'n Big Science-project. Wanneer zwarte gaten botsen, veroorzaken hun enorme gravitatiekrachten rimpelingen in het weefsel van ruimte en tijd. Hoewel Einstein het bestaan van deze gravitatiegolven voorspelde, was hij er zeker van dat ze nooit gedetecteerd zouden kunnen worden. De vooruitgang in de technologie, van lasers tot moderne kwantum-

optica, heeft de manier waarop wij precisie-instrumenten ontwerpen fundamenteel veranderd. Het meten van gravitatiegolven is nu mogelijk, maar blijft een van de grootste uitdagingen in de experimentele fysica. De Einstein Telescope is het initiatief van meer dan 750 wetenschappers om een nieuw observatorium voor zwaartekrachtgolven op te richten in Europa. In 2021 is de Einstein-telescoop opgenomen in de Europese routekaart voor

grote wetenschappelijke infrastructuren (ESFRI), na een succesvolle aanvraag die door vijf Europese landen (waaronder België en Nederland) werd gesteund. De Euregio Maas-Rijn (EMR) wordt genoemd als een van de twee mogelijke locaties voor de Einstein-telescoop. Om zijn ambitieuze gevoelige doelstelling te bereiken, zal de Einsteintelescoop in vergelijking met de huidige faciliteiten aanzienlijke technologische vooruitgang moeten boeken, van cryogene suspensies tot Newtoniaanse ruisonderdrukking. Friese geeft in zijn lezing een beknopt overzicht geven van de uitdagingen en plannen voor de Einstein-telescoop. Onder de motorkap Nog meer Nederlandse betrokkenheid bij Big Science wordt uit de doeken gedaan door Ronald Halfwerk, werkzaam als ILO bij ASTRON, het Nederlands Instituut voor Radioastronomie. Onder de motorkap van een radiotelescoop zit een enorme brok techniek. Op het gebied van antennes, signaalverwerking en ICT worden geavanceerde systemen >

BRABANTHALLEN, ‘S-HERTOGENBOSCH (NL) 10. – 11.11.2021 BOOTH 579

Precision

in Motion

LICHTGEWICHTEN MET EEN KLEINE DOORSNEDE

. . . . . .

Extreem kleine dwarsdoorsnede

Wij ontwerpen ook klant specifieke systeemoplossingen op basis van dunringlagers!

Extreem laag gewicht Binnendiameter variërend van 20 tot 1000 mm Verkrijgbaar als hoekcontactlager, groefkogellager en vierpuntslager Ook verkrijgbaar in metrische afmetingen Overige productoplossingen zijn hybride lagervormen en Ultra-Slim® lagers

IDEE

2 CONCEPT

3 OPLOSSING

OP MAAT GESNEDEN SYSTEEMOPLOSSINGEN VOOR PRECISIE LAGERS EN LINEAIRE TECHNIEK

Print_Rodriguez_constructeur5_185x123_Kaydon_VAP.indd 1

CST_Art02.indd 19

RODRIGUEZ GmbH Tel. +49 (0) 2403 780-0 info@rodriguez.de www.rodriguez.de

17.09.21 09:27

02-11-2021 09:42

Nog meer Big Science met kansen voor Nederland: het Square Mile Array, gepland in Zuid-Afrika en Australië. (Beeld SKA)

ontwikkeld met duidelijke raakvlakken met onder andere de telecommunicatie-industrie. In zijn Big Science-lezing ‘LOFAR and the Square Kilometre Array – the Construction Phase and Beyond’ gaat hij in op de onderliggende technologie van de Square Kilometre Array (SKA) en LOFAR en welke kansen er zijn voor de Nederlandse industrie. LOFAR LOFAR (Low-Frequency Array ofwel 'lage-frequentie telescoop') is een radiotelescoop die samengesteld is uit duizenden radioantennes. Het centrale punt bevindt zich op een terp tussen de Drentse plaatsen Exloo en Buinen en staat in verbinding met radioantennes in Duitsland, Frankrijk, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Door het geheel van meetpunten ontstaat er een heel groot meetbereik van radiosignalen uit het heelal. De (Europese) Internationale LOFAR-telescoop wordt de komende jaren flink aangepakt en er worden de komende jaren ook nieuwe stations in Europa gebouwd. SKA Voor wie dat nog niet groot genoeg is, is er dus het SKA - een internationale inspanning om 's werelds grootste radiotelescoop te bouwen met uiteindelijk een verzamelgebied van meer dan een vier20

CST_Art02.indd 20

kante kilometer. De SKA zal uiteindelijk bestaan uit duizenden schotels en tot een miljoen laagfrequente antennes, zodat astronomen de hemel in ongekend detail kunnen volgen en veel sneller in kaart kunnen brengen dan enig ander systeem dat momenteel bestaat. In de Zuid-Afrikaanse Karoo komt de kern van de schotels voor hoge en middenfrequenties te staan, die zich uiteindelijk over het Afrikaanse continent zullen uitstrekken. De Murchison Shire in Australië zal de laagfrequente antennes huisvesten. Van der Hoek Award En dan nu weer met beide benen in de Brabanthallen. Want er is nog zoveel meer dan business alleen. Zoals Houdijk het gaat ook om opleiden. Zeker Constructeur mag daarom de uitreiking van de Van der Hoek Award – ook wel de Constructeursprijs genoemd – door de Dutch Society for Precision Engineering niet onvermeld laten. De prijs bedoeld voor het beste afstudeerwerk aan de technische universiteiten en hogescholen in Nederland en België, wordt op 11 november aan een van de zeven genomineerden: - Tom Berkers (TU/e): Voice coil actuated stage for cryogenic environments; Technology development, design and realization of actuator and demonstrative stage

- J ette Bloemberg (TU Delft): MRIready actuation system for a self-propelling needle – a design and experimental approach - Marjolein Daanen (Fontys Hogescholen): Thermal drift compensation – Implementation and realization on a three degrees of freedom sample manipulation stage - Nick Habraken (TU/e): Robotic microsurgical anastomosis: a slave manipulator redesign - Rens Mollemans (Fontys Engineering): Weigh- and dosing system for test and training purposes - Joost Rijnen (TU/e): Design of a towing carriage for vessel maneuvring simulations - Jorn Veenendaal (Fontys Hogescholen): Machine learning for mechatronic development – A ball bearing friction estimation case Meer? Ook met de Young Talent Pitches zet Mikrocentrum vol in op de toekomst. Wie meer wil weten over de lezingen en exposanten, het Meet & Match-programma? Ga naar de website. Belangrijker nog: schrijf in en kom langs. Want het mag wel allemaal zeg maar over de vierkante picometer gaan, het is toch te groot om hier allemaal te beschrijven. WWW.PRECISIEBEURS.NL

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:42

Product 5 21

JAARGANG 29, 2021

21 → FELLOWES

24 → SIGNAAL 22–23 → ÉÉNPITTER

‘HANGING AROUND’ → We zitten een groot deel van de dag op een stoel, of we nu op kantoor zijn of op de thuiswerkplek. Hoe langer we zitten, hoe groter de verleiding om in een rare houding weg te zakken met vervelende gevolgen voor onze rug. De Elea is een ergonomisch verantwoorde stoel waarin je zonder problemen kunt ‘hangen’.

VERANTWOORD HANGEN IN JE STOEL

TEKST Walter Wijnhoven BEELD Fellowes

Tai Matlin en Taiwon Choi van Fellowes ontwierpen een bureaustoel met een hangende zitpositie die de lichaamsbewegingen volgt. De hangende zitting zorgt op elk moment en ongeacht de duur van de zit voor maximaal comfort voor de wervelkolom, de heupen, en de onderste ledematen. Het unieke stoelontwerp met gepatenteerde Omni-Kinetic Suspension technologie voor micro-lichaamsbeweging in meerdere richtingen, voorkomt vermoeidheid tijdens lange uren zitten. Het voorgevormde ontwerp ondersteunt de natuurlijke uitlijning van de wervelkolom en lumbale positionering. De stoel beweegt van nature met je lichaam mee.

Vaktijdschrift voor productontwikkelaars over product en service design. www.productmagazine.nl

CST Advertenties_0002.indd 21

EEN UITGAVE VAN MYbusinessmedia www.mybusinessmedia.nl UITGEVER Joachim Driessen

STAAL EN ALUMINIUM Stangen van gelegeerd staal van industriële kwaliteit en een gegoten aluminium frame vormen samen het draagsysteem, dat vrije beweging mogelijk maakt binnen een sterke constructie. Het gebogen chassis biedt de steun en het comfort die nodig zijn om je letterlijk door je werkdag te dragen. ‘Hanging around’ was nog nooit zo productief.

HOOFD- & EINDREDACTIE Walter Wijnhoven, 06 -14753643 redactie.product@mybusinessmedia.nl

ONTWERP & OPMAAK DRAWSWORDS, Amsterdam www.drawswords.studio

02-11-2021 08:35

DE ÉÉNPITTER

DE ÉÉNPITTER: BO BODIFÉE → Nederland telt vele ontwerpbureaus, maar er zijn ook ontwerpers die ‘voor zichzelf’ werken. Soms overzee, zoals Bo Bodifée.

VAN EEN PLAATS

Pensioenfonds Caribisch Nederland (PCN)

TEKST BEELD

Walter Wijnhoven Bo Bodifée

Welke opleiding(en) heb je gedaan? Juweliersopleiding aan de Vakschool Schoonhoven en jaren later architectonische vormgeving, met specialisatie stedelijk interieur, aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Wanneer ben je voor jezelf begonnen? In 2012, na jarenlang bij diverse bureaus te hebben gewerkt. Waar is je werkplek? Ik heb mijn ontwerpbureau aan huis in Bonaire. Ik heb mijn woning verbouwd met een aparte opgang naar mijn werkplek, waar ik opdrachtgevers kan ontvangen. Hoe ben je op Bonaire terecht gekomen? Ik ben geboren en getogen op Curaçao. Voor mijn studies ben ik naar Nederland gegaan en ik heb er jarenlang gewerkt en gewoond. In 2005 zochten ze hier een ontwerper/tekenaar voor bouwprojecten. Ik wilde weer terug naar mijn ‘roots’, de zonnige en warme Antillen, en ik heb de stap genomen. Wat doe je precies? Ik heb een ontwerpbureau voor architectuur, buitenruimte en interieur. Mijn werkzaamheden zijn breed

EEN PLEK MAKEN omdat het eiland te klein is om je specifiek te richten op een onderdeel. Ik ontwerp (recreatie)woningen, speelplaatsen, openbare ruimte, en ik maak ook ruimtelijke indelingsplannen voor wijken en resorts. Bij mij kun je terecht van het eerste idee tot en met de oplevering. Wat is je laatste gerealiseerde ontwerp? Nieuwbouw kantoorpand van Stichting Pensioenfonds Caribisch Nederland. De nieuwbouw moest qua vorm en kleur aansluiten op het bestaande historische pand. Op de beperkte oppervlakte van 100 m2 moesten bovendien drie parkeerplaatsen worden gerealiseerd. Voor mij was het behoud van het straatbeeld belangrijk en in het ontwerp heb ik de parkeerplaatsen opgenomen in het gebouw. Wat zijn de ontwerpen waar je het meest trots op bent? De speel-en ontmoetingsplaatsen in diverse wijken waarbij de speelobjecten ontworpen, ontwikkeld en gemaakt zijn op Bonairiaanse bodem met de materialen en middelen die op het eiland voorhanden zijn. Voor het kantoorpand van het pensioenfonds ben ik vooral trots op het proces, het is een gebouw waarbij

PRODUCT 5, 2021

CST Advertenties_0002.indd 22

02-11-2021 08:35

DE ÉÉNPITTER

Interieur PCN

Speelplaats Pelikaan

ik het hele bouwproces voor mijn rekening heb genomen. Van sloop van het oude gebouw, ontwerp van de nieuwbouw, directievoering tot en met het interieur. Wat is je favoriete materiaal en wat is je favoriete uitdaging? Het is een uitdaging om binnen de lokaal verkrijgbare materialen, middelen en knowhow een project te realiseren. Door de prominente aanwezigheid van de zon en de zoute zeelucht ben je beperkter met materialen. Ik werk graag met hout, een natuurlijk materiaal, dat veel mogelijkheden biedt. Waar werk je op dit moment aan? Onderzoeken of het mogelijk is om betaalbare tiny houses naar eigen ontwerp aan te bieden als bouwpakket. Voor het materiaal denk ik aan MgO SIP panelen, omdat het termietenbestendig is, goed isoleert en eenvoudig te bouwen. Verder ben ik bezig met het ontwerp van een professionele keuken met kantine voor een kinderdagverblijf en een ontwerp van een particuliere woning.

Speelplaats Rincon

Bo Bodifée

a e

Wie is je favoriete designer? Eén favoriete designer heb ik niet. Ik word geïnspireerd door ontwerpen die op een eenvoudige, subtiele en slimme manier zijn vormgegeven en geconstrueerd. Ik vraag me dan af: zouden ze dat hier ook kunnen maken? Ik sta dus open voor constructeurs die op een creatieve manier willen meedenken. Wat zou je weleens willen (her)ontwerpen? Er valt hier nog genoeg te ontwerpen, al is het maar om de beleving van de ruimte en de logische en functionele routing van een gebouw. Op dit moment wil ik wel een kinderdagverblijf ontwerpen dat past in de tropen en in de cultuur van Bonaire. Waarom is het ontwerpvak zo leuk? Ik zie altijd wel mogelijkheden om van een plaats een plek te maken. Spelen met ruimten, het zoeken en puzzelen om tot een oplossing te komen voor het welbevinden van de gebruiker en in harmonie met de omgeving. Waar ben je online te vinden? Je kunt me vinden op www.bodifee.com

PRODUCT 5, 2021

CST Advertenties_0002.indd 23

02-11-2021 08:35

SIGNAAL ‘Kop’lampen

1… 2… 3… licht!

LAMP OF TELRAAM?

Op deze lamp kun je rekenen. Abaculux is een modulair verlichtingsarmatuur met een knipoog naar het eeuwenoude telraam. Geïnspireerd door het oude wiskundige gereedschap ontwierp Pranjal Uday deze minimalistische armatuur, bestaande uit een enkele staaf met een reeks gloeilampen. Dankzij de uitlopende trompetvoet is Abaculux aan de onderkant zwaar genoeg om meerdere gloeilampen tegelijk te dragen. Uday creëerde Abaculux deels om gebruikers te laten zien hoeveel licht (en energie) ze gebruiken, in een visuele presentatie die ze daadwerkelijk kunnen tellen. Toegevoegde lampen kunnen naar beneden worden geschoven waarna ze oplichten zodra ze zijn aangesloten op de geleidingsklemmen van de staaf. Je kunt zoveel lampen toevoegen of verwijderen als nodig is voor je eigen persoonlijke lichtbehoefte.

SLIMME FIETSHELM

Fietsers met onbeschermd hoofd behoren tot de meest kwetsbare verkeersdeelnemers. Thinkable Studio komt met een innovatief helmontwerp dat ongevallen moet voorkomen. De savAR-helm zit vol met augmented reality en artificial intelligence. De AI leert het rijgedrag van de gebruiker m.b.v. een 360-graden camerabeeld. Voordat een dreigend gevaar acuut kan worden, anticipeert de software op bijvoorbeeld een ongebruikelijk snel naderend voertuig uit welke richting dan ook. Er zijn visuele waarschuwingen op het display en audio-alarmen via ingebouwde luidsprekers. Om anderen duidelijk te maken wat u als fietser van plan bent zijn er heldere LED richtingaanwijzers en remlichten die worden geactiveerd via Bluetooth en stemactivatie. De helm is compatibel met telefoon of fietscomputer en bevat uiteraard een mogelijkheid om incidenten op beeld vast te leggen. OPLAADBARE 360 GRADEN VENTILATOR

LED VERKEERSLICHTEN

De standaard verkeerslichten zoals we die nog steeds zien zijn eigenlijk niet meer van deze tijd. Naast het archaïsche ontwerp kunnen kleurenblinden moeilijk onderscheid maken tussen rood en groen. Het in Moskou gevestigde ontwerpbureau Art. Lebedev Studio ontwikkelde een LED verkeerslicht anno 2021. Bij een stopsignaal straalt de gehele armatuur een rode gloed uit en wordt een ‘X’ geprojecteerd om kleurenblinde bestuurders te waarschuwen. Wanneer het tijd is om door te rijden, vult groen het scherm en geeft een pijl ‘rijden maar’ aan. Hybride beeldschermen kleuren deels rood en groen, bijvoorbeeld met een pijl die naar rechts wijst als rechts afslaan bij rood is toegestaan. Het verkeerslicht werkt via een 5G-verbinding en kan actuele verkeers- en omleidingsinformatie verwerken.

Ontwerper Yeonu Hwang vond de ‘reach’ van traditionele staande ventilatoren beperkt, omdat ze doorgaans alleen horizontaal in een draai van 180 graden bewegen. Bovendien vond hij het snoer aan elektrische ventilatoren lastig omdat je er over kunt struikelen. Zijn oplossing: de ‘Reverse’, een 360 graden draaiende ventilator die flexibel en snoerloos is. De Reverse wordt aangedreven door magnetische bladen die ronddraaien en een luchtstroom genereren. Dankzij rotatieassen kan de Reverse in een volledige hoek van 360 graden bewegen. Op het bedieningspaneel aan de basis kan de hoogte, de ‘windkracht’ en een timer worden ingesteld. De meest ‘coole’ functie is echter dat de ventilator magnetisch wordt opgeladen, waarbij je het laadproces volgt zoals bij een MagSafe oplader van Apple.

Snoerloze koelte

LED signalen

PRODUCT 5, 2021

CST Advertenties_0002.indd 24

02-11-2021 08:35

PRODUCT LIFECYCLE MANAGEMENT

PLM – een wereldwijd geïntegreerde database? PLM ontwikkelt zich naar integratie over de hele product lifecycle, van grondstof tot recycling en van eerste idee tot end of life. Maar niemand wil zijn gegevens in één database samen met de rest van de wereld want ik wil niet dat iedereen mijn PLM-gegevens kan inzien. Niet iedereen. Maar wel sommige toeleveranciers en klanten. En dan alleen bepaalde stukjes, specifiek per partner. Maar die partner heeft ook weer leveranciers en afnemers waarmee hij bepaalde gegevens wil delen en die hebben elk weer hun eigen netwerk. Als je dat tot het einde doortrekt, dan zullen er wereldwijd weinig productiebedrijven zijn die niet ergens in dat netwerk voorkomen. Ook als je een beetje deelt, wordt het dus toch een wereldwijde database en dat lijkt bloedlink. Zijn silo’s dus onvermijdelijk? Een geïntegreerde database roept drie fundamentele problemen op: 1. Privacy/security – alleen expliciet geautoriseerde partners mogen mijn gegevens kunnen zien. 2. Toegankelijkheid – ik moet mijn gegevens ‘in mijn vingers’ hebben, ze direct kunnen gebruiken, liefst zonder daarvoor apps van leveranciers nodig te hebben. 3. Complexiteit – ketens van verbanden tussen mijn en andermans gegevens mogen mij in de ontwikkeling van mijn systeem niet belemmeren. Wat betreft de security heb ik veel geleerd in een Europees project, VIDOP (2001-2004), dat een oplossing ontworpen heeft om veilig gegevens met partners in de product-ontwikkelketen te kunnen delen. Die gegevens zijn erg interessant voor concurrenten en moeten dus heel goed worden beschermd. Ik kwam pas na de start in het project als vervanger van iemand die de universiteit verliet. Toen ik de projectplannen las was mijn eerste gedachte: “Precies daarvoor heb je al web-based PLM-systemen, dus is het onzin om die opnieuw uit te vinden.” Daimler echter, één van de partners, nam security zo serieus, dat ze niemand van buiten het fabrieksterrein toelieten op hun eigen systemen. Het interne netwerk was gescheiden van internet, en data werd gedeeld middels koeriers met CD’s. Ik begreep dat ze toch wel een punt hadden: er was behoefte aan een degelijke oplossing voor security. De oplossing die uit het project voortkwam, hield in dat elke partij zijn eigen database heeft binnen zijn eigen firewall. Buiten die firewall wordt voor elke partner een soort toren geplaatst met een aparte firewall. In die toren plaats je een kopie van de gegevens waar je de ander toegang toe wilt geven. De partner kan die gegevens lezen, maar niet verandec o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Column.indd 25

ren. Omdat de torens voor je partners buiten je eigen firewall liggen, hoef je niemand van buiten doorgang door je firewall te verlenen. De communicatie tussen de partners en hun torens verloopt via de degelijke encryptiemethoden, zodat het voor kwaadwilligen onmogelijk is om informatie tijdens de reis door de boze buitenwereld te onderscheppen. Bij de afsluiting van het project realiseerde ik me dat mijn aanvankelijke scepsis was omgeslagen in warm enthousiasme: dit principe was niet alleen nuttig voor de automobielindustrie, maar voor iedereen – ook particulieren – die data met anderen willen delen. Iedereen heeft gewoon zijn eigen database op een systeem met een degelijke firewall. Gegevens die hij door anderen wil laten lezen, complexe dingen zoals productontwerpen maar ook simpele dingen zoals naam- en adresgegevens die je bijna dagelijks opnieuw moet opgeven, zet je in een torentje buitenshuis. Verandert je emailadres, dan wordt dat meteen voor al je relaties zichtbaar en je hoeft niet op 100 of meer accounts in te loggen. Ik ben na het project enthousiast op zoek gegaan naar funding om er een softwareproduct van te maken, maar dat is me niet gelukt: voor de EU was het geen innovatie meer en private financiers beschouwen het ontwikkelen van software als te riskant. Toch heeft het VIDOP-project aangetoond dat het in principe mogelijk is om een veilige wereldwijde database op te zetten, waarin iedereen stukjes eigen data in de database van anderen zichtbaar kan maken en omgekeerd stukjes data van anderen in de eigen database kan zien. Probleem 1, zoals in de inleiding genoemd, is dus oplosbaar. Blijven over de problemen 2 en 3: toegankelijkheid en complexiteit. Toegankelijkheid is het probleem dat jouw data verstopt zitten achter de software van een leverancier. Je weet nooit of die software de gegevens precies zo interpreteert als jij en als je iets in de structuur wilt veranderen, dan kost je dat veel tijd en geld. Complexiteit is het probleem dat als je iets in de structuur van jouw gegevens verandert, zelfs van gegevens die voor niemand anders zichtbaar zijn, het gevaar bestaat dat de software van partners in de fout gaat zodat altijd dure impactanalyses nodig zijn. Volgende keer dus meer over de oplosbaarheid van die problemen.

HENK JAN PELS gepensioneerd universitair hoofddocent bedrijfskundige informatica (TU Eindhoven), is onafhankelijk consultant, gespecialiseerd in Product Data Management. H.J.PELS@OUTLOOK.COM

02-11-2021 09:33

PRODUCTIETECHNIEK

Plaatvervormen (NOT) SAFE FOR DESIGNERS – XIII

Eind 1918 diende automobiel-pionier Vincento Lancia een patent in voor een verbeterde uitvoering van de zelfdragende carrosserie voor personenauto’s. Dit concept zelf was niet nieuw – Lagonda had het eerder al eens geprobeerd, met minimaal succes – maar Lancia’s slim doordachte versie ontketende een ware revolutie in de autotechniek. E R I K T E MP E L M A N , A DV I E SB U R E A U E R I K T E MP E L M A N . C O M , UN I V E R S I TA I R H O O F DD O C E N T T U DE L F T – I N D U ST R I E E L ONTWERPEN

Hij bouwde er de Lancia Lambda mee (afbeelding 1). Mede dankzij de lichtere en lagere bouwwijze vergeleken met de toen gangbare ‘body-on-frame’ auto’s werd de Lambda een daverend succes, zowel als raceauto en als limousine. Het was in feite de eerste ‘echte’ auto. Maar hij was wel lastig te maken. Om hun constructieve functie te kunnen uitvoeren, moest de plaatstalen carrosseriedelen immers perfect passen. Echter, omdat staal na het vervormen onvoorspelbaar terugveert, vroeg die strakke pasvorm veel nabewerking. Een tijdgenoot zoals de Ford Model T, met een niet-dragend koetswerk op een apart chassis, had hier geen last van.

Afbeelding 1 De Lancia Lambda – in feite de ‘eerste’ echte auto – werd een daverend succes, zowel als raceauto en als limousine. (Illustratie: Koos Eissen)

CST_Art_Tempelman.indd 26

Afbeelding 2 Ook de Citroën Traction Avant had een zelfdragende carrosserie. (Illustratie: Koos Eissen)

Terwijl Lancia zo’n 2.000 Lambda’s per jaar wist te produceren, maakte Ford jaarlijks 2 miljoen T-Fords… een wereld van verschil. ‘Buddisme’ Wie in de roaring twenties goed naar die relatief zeldzame Lambda’s keek, was Edward Budd. Hij zag de potentie van de uit staalplaat gestampte zelfdragende carrosserie, en liet zijn firma alle benodigde technologie ontwikkelen om dergelijke auto’s snel en goedkoop te kunnen maken. Met succes, want hoewel slechts weinigen dit bedrijf kennen, zou het ‘Buddisme’ op termijn de standaard worden waarnaar haast alle auto’s werden ontworpen en gebouwd. Om de adoptie van zijn technologie te versnellen, liet Budd ook nog een eigen carrosserie ontwikkelen, als voorbeeld van wat er mogelijk was. Dat ontwerp trok de aandacht van weer een andere visionair, André Citroën. Die ontwikkelde er de legendarische Traction Avant mee (afbeelding 2), eveneens met zelfdragende constructie. De Lambda had haar eerste opvolger gevonden – er zouden er nog talloze volgen. Vandaag de dag is het Buddisme tot schier onvoorstelbare verfijning doorontwikkeld, mede geholpen door verbeteringen in de materialen – lees: staal, maar ook aluminium, magnesium en composieten – die de autopioniers van toen met verbazing zouden slaan. Maar ook in bijvoorbeeld de verpakkingsindustrie is de plaatvervorming tot ongekende constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:34

scherp zijn – typisch enkele graden groter. Hoeveel groter, wel, dat zouden we natuurlijk graag willen voorspellen, teneinde een tijdrovende hoop ‘trial-and-error’ te vermijden. Echter, zelfs voor het ogenschijnlijk simpele geval van een vlakke plaat in buiging is deze precieze terugvering lastig te voorspellen. Het houdt verband met de verhouding tussen elastische en plastische vervormingsenergie. Op het niveau van het materiaal kunnen we deze concepten visualiseren aan de hand van de trekkromme, zoals schematisch weergegeven in afbeelding 4. Afbeelding 3 De variabelen in het buigproces.

hoogten gestegen. Sterker nog, het welbekende aluminium drankblikje, met productieaantallen van honderden miljarden per jaar (!), mag zelfs gelden als één der meest geperfectioneerde producten aller tijden1. Toch is het wezen van de plaatvervorming niet zo ingewikkeld uit te leggen. Dit artikel helpt u verder. Enkelgekromde producten: de MBR Afbeelding 3 toont u in zijaanzicht een plaat van dikte t die over een hoek α = 90° wordt gebogen, resulterend in een buigradius R. Elementaire geometrie voorspelt dat er aan de buitenzijde een rek zal optreden gelijk aan ε = t/2R. Aan de binnenzijde treedt dezelfde rek op, maar dan negatief, dat wil zeggen stuik. In eerste benadering willen we deze rekken onder de breukrek εmax van het materiaal houden. Hoe ‘scherp’ kunnen we buigen? Wel, de zogenaamde minimale buigradius vinden we als volgt: MBR = t/2 εmax. Een staalplaat van 2 mm dik zouden we dus, als gegeven is dat εmax = 0,4 = 40% een radius van 2,5 mm kunnen geven. Scherper gaat niet, althans, niet volgens deze eerste, elementaire formule. In de praktijk is dit een te simpel model. We kunnen om diverse redenen scherper buigen – zeker bij staal, dat het insnoeren lang volhoudt2 en lokaal daardoor fors meer vervorming kan weerstaan dan die εmax voorspelt. Voor sommetjes op het spreekwoordelijke bierviltje werkt de formule echter prima. Met enige creativiteit kunnen we hem ook inzetten voor het buigen van buizen: dan moeten we de plaatdikte t vervangen door de diameter van de buis.

1 Aanrader: https:// www.youtube.com/ watch?v=hUhisi2FBuw&t=4s

2 De trekkromme toont of er van dergelijke ’diffuse insnoering’ sprake is: de kromme loopt dan na het bereiken van het hoogste punt nog relatief ver naar rechts door. Aangegeven in afbeelding 4 in blauw.

Afbeelding 4 De trekkromme van een metaal.

De elastische energiecomponent, per eenheid volume, is gelijk aan Uel = σy2/2E . Het is het oppervlak onder de trekkromme tot aan de vloeigrens, aangegeven in blauw. Hierin zien we de vloeigrens σ0,2 terug, en (via de Wet van Hooke) de stijfheid E. De plastische energiecomponent Upl hangt af van hoe scherp we buigen, dat wil zeggen hoe groot de optredende rekken zijn. Het is het oppervlak onder de trekkromme tussen de maximale elastische rek dat wil zeggen σ0,2 /E en de maximaal optredende plastische rek dat wil zeggen ε. In de afbeelding is dit oppervlak als lichtgroen aangeduid. In de regel is bij het plaatvervormen trouwens Uel << Upl. Helder, als u bedenkt dat de elastische rek die een metaal kan weerstaan zeer klein is (0,1-0,5%) vergeleken met de plastische rek (10-50%). We kunnen nu makkelijk afleiden dat we een relatief hoge verhouding Uel / Upl zullen krijgen als we (i) een stug materiaal hebben (hoge vloeigrens), (ii) een slap materiaal hebben (lage stijfheid), (iii) grote buigradii hanteren, of (iv) een combinatie van deze factoren hebben. Snel terug naar de praktijk! Het buigen zelf kan op diverse manieren worden uitgevoerd. Elk heeft zijn voor- en nadelen: zo is strekbuigen het duurst, maar geeft duidelijk minder tergvering dan het kanten op een doorsnee kantbank. Ook bij het rolvormen – een onmisbaar proces, met tal van >

Enkelgekromde producten: terugvering Binnenin de plaat zijn de vervormingen uiteraard veel kleiner, en zelfs nul op de neutrale lijn precies in het midden. Bovendien bestaan de vervormingen uit een (klein) elastisch deel en een (groot) plastisch deel. Dat laatste is permanent, maar dat eerste niet. De plaat veert daardoor na het buigen iets terug. Als we buigen met een buighoek α = 90°, dan zal de uiteindelijke hoek iets minder constructeur 05 - 2021

CST_Art_Tempelman.indd 27

02-11-2021 09:34

toepassingen – hebben we feitelijk te maken met buiging. Het resultaat is in alle gevallen een enkelgekromd product. Simulaties van al deze processen zijn inmiddels goed mogelijk en verdienen zeker de aanbeveling. Dubbelgekromde producten: de GVK Pannen, motorkappen, bierblikjes, ze hebben allemaal gemeen dat het dubbelgekromde vormen zijn. Om dit soort vormen te maken, dienen we het ingaande plaatmateriaal bloot te stellen aan krachten en vervormingen in twee onafhankelijke richtingen. Dit kan ofwel door de combinatie van trek plus druk, ook wel dieptrekken genoemd, ofwel door de combinatie van trek plus trek, ook bekend als strekken. Bij buiging was dit anders: daar leggen we alleen een vervorming op in één richting. Nog een verschil is dat we bij dubbelgekromde producten het hele plaatmateriaal vervormen, terwijl we bij buiging alleen het materiaal in de buigzone betrokken is. Dubbele kromming vraagt daardoor fors hogere krachten en dus relatief zware en dure matrijzen. Materiaalkundig gezien moeten we nu ons concept van breukrek uitbreiden. Hiervoor is de grensvervormingskromme (GVK) uitgevonden, weergegeven in het grensvervormingsdiagram (… dit begrip wordt doorgaans niet afgekort). In zo’n diagram wordt de ene opgelegde rekcomponent, die we aanduiden als ε1 en die altijd positief is, naar boven uitgezet, en zien we de andere opgelegde component ε2, die negatief dan wel positief kan zijn, op de horizontale as terug. Afbeelding 5 geeft een voorbeeld. In dit diagram zien we allereerst de breukrek terug: we hebben dan ε1 = εmax, en via de dwarscontractie3 vinden we voor een isotroop materiaal4 ε2 = – 0,5 εmax. Merk overigens op dat we in deze diagrammen doorgaans ware rekken uitzetten in plaats van nominale rekken. De ware rek is dan gedefinieerd als ε = ln (LN/L0), dus als de natuurlijke logaritme van de nieuwe lengte LN gedeeld door de oude lengte L0. Dit heeft tot voordeel dat we de bijbehorende derde rekcomponent ε3, dat wil zeggen de rek in de dikterichting, eenvoudig kunnen vinden via de Wet van Behoud van Volume: ε1 + ε2 + ε3 = 0. Indien 28

CST_Art_Tempelman.indd 28

Afbeelding 5 De grensvervormingskromme (GVK).

3 De dwarscontractiecoefficiënt is in het elastische gebied zo’n 0,250,35, afhankelijk van het metaal, maar is in het plastische gebied exact gelijk aan 0,5. 4 Metalen platen zijn doorgaans niet isotroop, maar als gevolg van het thermo-mechanisch proces dat ze hebben doorgemaakt duidelijk anisotroop. Dit wordt primair gekenmerkt door de zogeheten R-waarde van de plaat. Gebruik de bovenstaande uiteenzetting daarom met voorzichtigheid.

gewenst kunnen nominale en ware rekken ook eenvoudig in elkaar omgerekend worden. De breukrek geeft dus een punt in het diagram, voorkomend uit een éénassige spanningstoestand de trekproef (= zone 1). Dubbelgekromd vormen vraagt zoals gezegd een tweeassige spanningstoestand. In plaats van een enkel punt hebben we dan een lijn: de grensvervormingskromme. Onder de lijn treedt geen breuk op, boven de lijn wel. Interessant genoeg kunnen we wezenlijk meer vervormen in de ene richting dat wil zeggen ε1 > εmax als we tegelijkertijd inde andere richting meer stuik aanbrengen dan dat ‘vanzelf ’, door dwarscontractie, zou gebeuren dat wil zeggen ε2 < – 0,5 εmax. De GVK loopt immers naar linksboven nog een stukje door (= zone 2). Deze combinatie van vervormingen zien we bij het dieptrekken, waar we bijvoorbeeld een pan maken uit een cirkelvormige plaat. Afbeelding 6 geeft schematisch weer wat het ingaande materiaal overkomt. Let op! Dit alles leent zich opnieuw voor conceptuele sommetjes, waarmee we snel kunnen voorspellen of een gewenste geometrie überhaupt te maken is, gegeven de GVK van het materiaal. Het is uiteraard ook prima te simuleren. Maar pas op: plaatvervormen is niet alleen een kwestie van rek maar ook van kracht! Feitelijk moet bijvoorbeeld bij het dieptrekken de vervorming in de flens gedragen worden door de kracht die de matrijs op de bodem en wand van de beker uitoefent. In het extreme geval, wrijving daargelaten, hangt alles af van de bekerwand – en deze kan niet de hele flens achter zich aan blijven trekken! In de praktijk moeten we daarom zo’n product in meerdere stappen maken, van breed naar steeds smaller. Het helpt daarbij als het materiaal een lage vloeigrens heeft maar juist een hoge treksterkte, en een goed dieptrekstaal is dan ook niet alleen te typeren in termen van de rekken die het kan weerstaan maar ook in termen van spanningen. Handtekening van het metaal Terug naar de GVK. Ter rechterzijde, waar beide rekken positief zijn, zien we dat we opnieuw verder kunnen gaan dan de breukrek εmax voorspelt (= zone 4). Dit treedt op bij het strekken. Echter, wanneer we de dwarscontractie verhinderen, dus wan-

Afbeelding 6 De materiaalvervorming bij het dieptrekken (dikte 10x overdreven).

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:34

neer ε2 ≈ 0, dan kunnen we juist wezenlijk minder vervormen. Bij het matrijspersen wordt in de regel het meeste van de ingaande plaat gestrekt, maar is er vaak ook een deel dat de dieptrek-rekken ondergaat – en dan ligt daar altijd een zone tussen waar ε2 ≈ 0 en waar we dus beperkte vervormbaarheid hebben (= zone 3). Oppassen dus. Hoe dan ook, de GVK is als het ware de ‘handtekening’ van het metaal en vormt de minimaal benodigde informatie om een dubbelgekromd product op maakbaarheid te kunnen beoordelen. Het ene materiaal leent zich mogelijk beter voor dieptrekken dan strekken, het andere – dat mogelijk een vergelijkbare breukrek heeft als het eerste! – heeft dit wellicht omgekeerd. Breukrek vertelt hier dus niet het hele verhaal. Dubbelgekromde producten: terugvering Ook bij bijvoorbeeld motorkappen (afbeelidng 7) hebben we te maken met terugvering. Dit was het basisprobleem waar Vincento Lancia mee worstelde en dat, ondanks alle Budd-technologie en de miljarden aan verdere ontwikkeling sindsdien, nog steeds speelt. Terugvering heeft nu twee componenten: eentje in het vlak van de plaat, en eentje dwars op dat vlak. Het is die laatste die de bij de assemblage vaak zoveel tolerantieproblemen veroorzaakt. De oplossing is gelegen in een combinatie van geld en vernuft. Allereerst wordt een product zoals zo’n motorkap niet in één keer geperst, maar in meerdere slagen – voor complexe delen wel tot vijf of meer. Voorvormen, navormen, nadrukken, uitstansen, dat zijn typisch de bedoelingen van elke slag. Hierbij wordt ook netjes uitgerekend wat de rek in de dikterichting ε3 precies is en daar wordt bij de matrijsfabricage rekening gehouden: dit is wat ‘matched die forming’ inhoudt. En ja, goedkoop is dat niet5. Ook simulatie-technisch is er veel mogelijk, met als niet onbelangrijk aspect dat ook het crashgedrag van autoconstructies goeddeels afhangt van de vervormbaarheid van het basismetaal – gedrag dat uiteraard óók weer gedetailleerd wordt gesimuleerd. Tenslotte is er het materiaalvernuft, in het bijzonder de thermo-mechanisch gewalste micro-gelegeerde staalsoorten, waarmee vooral sinds de jaren ’80 veel mogelijk is geworden dat voorheen niet kon. En dit voert ons naar het laatste onderwerp om in dit artikel te behandelen. Sterkte versus vervormbaarheid Constructiemetalen zijn een compromis tussen sterkte en vervormbaarheid. Hoe sterker het staal, hoe minder het kan rekken, en hoe beperkter de GVK zal zijn. Aluminium heeft hetzelfde probleem, en in de jaren ’90 kon AUDI ook alleen een voldoende sterke carrosserie voor de A8 maken door de hele constructie na assemblage integraal een urenlange warmtebehandeling te geven. Maar, de industrie zit niet stil, zeker als het om auto’s gaat. Bij gevolg is staal in een generatie tijd constructeur 05 - 2021

CST_Art_Tempelman.indd 29

Afbeelding 7 Een motorkap als matrijspers-product. (Illustratie: Marin Licina)

5 Wellicht goed om te weten dat Citroën failliet ging aan de Traction Avant. Dankzij Michellin kom het bedrijf uiteindelijk een doorstart maken maar de industrie was gewaarschuwd: plaatwerk wordt nog steeds zoveel mogelijk gedeeld tussen verschillende modellen (bijvoorbeeld bij het VW MQB-platform) of zelfs verschillende merken.

twee maal zo sterk geworden, bij gelijke vervormbaarheid en prijs. Wat ooit hogesterktestaal heette, is nu feitelijk de standaard. Eervolle vermelding verdienen de martensitische staalsoorten, die warm worden geperst, in één slag, voor maximale vormvrijheid, en die bij contact met de koudere matrijs afschrikken om op hun zeer hoge eindsterkte te komen. Werkelijk verbluﬀende procestechnologie – en dat in zeer hoge aantallen! Ook het zogeheten TRIP-staal mag er zijn, want dat biedt een nieuwe combinatie van sterkte en vervormbaarheid, bij redelijk behoud van prijs.Mede door deze ontwikkelingen werd de VW Golf in zijn zevende generatie voor het eerst lichter dan zijn voorganger. Ook de aluminiumindustrie zit niet stil. Voor de Audi A2 was de warmtebehandeling bijvoorbeeld zodanig verkort dat deze deels samen kon vallen met het aflakken. En ALCOA ontwikkelde speciaal voor Ford een nieuwe legering om daar de gloednieuwe F150 body van te maken. Licht metaal in een zware truck, wie had dat gedacht? ALCOA bouwde er zelfs een aparte fabriek voor, zodat de F150 zijn positie als bestseller zeker kon stellen. Het wachten is nu op de vrijgave van deze technologie voor andere markten. Bronnen voor verder onderzoek Wie het zich kan permitteren, schaft “ASM Handbook Vol. 14B: Metalworking: Sheet Forming” aan – zonder meer hét standaardwerk. Mocht de prijs u afschrikken, surf dan eens naar www.fdp.nl, de website van de Federatie Dunne Plaat, onze nationale brancheorganisatie. Andere waardevolle sites zijn de gezworen concurrenten www.worldautosteel.org en www.european-aluminium.eu. Het al eerder genoemde ‘Manufacturing and Design’ is eveneens een aanknopingspunt – we zullen dit boek verder in deze serie niet meer noemen. Hebt u toegang tot academische publicaties, dan verdienen het International Journal of Material Forming en Materials Today de aanbeveling. Dank aan Pieter van der Wolk van TATA R&D voor correcties en advies. Overblijvende fouten komen geheel voor rekening van de auteur. Volgende keer: smeden 29

02-11-2021 09:34

Beweging is onze passie. De as - Wij denken vooruit.

CST Advertenties_0002.indd 30

02-11-2021 08:35

www.hiwin.nl CST Advertenties_0002.indd 31

02-11-2021 08:35

USER INTERFACE

Ready Engineer One REALTIME SAMENWERKEN OP SAAS CAD-PLATFORM Ready Player One is een dystopische sciencefictionroman uit 2011 van de Amerikaan Ernest Cline en verfilmd door Steven Spielberg in 2018. In 2045 leeft een groot deel van de mensheid in totale armoede en is geobsedeerd door de virtual-reality game OASIS. De online game wordt door miljarden spelers tegelijkertijd gespeeld met avatars. Met behulp van haptische pakken beleven en ‘voelen’ spelers de actie alsof ze er middenin staan. Geen ‘spoiler’ maar laat die wereld maar fictie blijven. Hoe anders is dat als het over haptische technologie gaat. Actronika is in 2016 ontstaan en baseert zich op het onderzoek van Vincent Hayward, hoogleraar Tactiele waarneming en technologieën aan de Sorbonne, de Universiteit van Parijs. Ook het R&D-bedrijf is gevestigd in de France hoofdstad. Actronika ontwikkelt gepatenteerde haptische verwerkingseenheden (HPU's). De HPU’s maken verbinding met actuatoren en minuscule vibro-tactiele motoren in producten van andere bedrijven om ‘eindeloze mogelijkheden van high-definition sensaties’ te creëren. "In wezen verrijken we de relatie die je met een machine zou kunnen hebben door de tastzin toe te voegen", zegt Rafal Pijewski, medeoprichter en CTO van Actronika. "Sensaties kunnen plaatsvinden op je vingertoppen of op een ander deel van je lichaam. Deze trillingen kunnen worden overgebracht op een scherm, op een trackpad, op een stoel of een stuurwiel. Alles wat je maar kunt aanraken."

HAPTIEK

Afgeleid van het Griekse woord ‘haptikos’, wat "kunnen aanraken of vastpakken" betekent, is haptiek de wetenschap van de tastzin. Er wordt onderzocht hoe tactiele sensaties, percepties en acties samen een zintuiglijke beleving vormen waardoor je jouw omgeving – virtueel of reëel – kunt waarnemen en beoordelen. Een ervaring met haptische communicatie waar de meeste mensen wel vertrouwd mee zijn, is hoe in een sociale situatie een stevige handdruk anders wordt ervaren dan een slap handje.

CST_Art07.indd 32

Voor auto's, telefoons en games De drie belangrijkste focusgebieden van Actronika zijn de auto-, mobiele en gaming & VR-industrieen. Specifieke gebruikssituaties zijn onder meer: • in de auto: – en stuurwiel uitrusten met haptische waarschuwingen voor feedback op basis van veiligheid; – een autostoel uitrusten met muzikale basversterkende actuators; – visuele, aandachttrekkende afleidingen verminderen door alleen aanraking te gebruiken; – Mechanische knoppen vervangen door aanpasbare tactiele klikken en knoppen. • voor mobiel: – vervanging van de telefoonluidspreker en geluid door trilling van het scherm; – uitwisselen van levendigere, impactvolle berichten tussen vrienden en familie; – het creëren van een specifieke interactieve bibliotheek die perfect bij je app past; • voor gaming & virtual reality: – voel de klappen en schoten van je personage;. – dwalen door de spelomgeving en verschillende terreinen voelen; – interactie met collega's in virtuele trainingssimulaties. Actronika is partner van Novares, een wereldwijde leverancier van kunststof onderdelen aan OEM's en Tier-1 bedrijven in de auto-industrie. De partconstructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:35

Ready Player One is wellicht toch minder ver weg dan het lijkt met dit haptische vest van Actronica.

ners hebben onlangs de handen ineengeslagen om haptische feedback toe te voegen aan displays in de Nova Car #1 en de Nova Car #2. In beide voertuigen zijn alle deurbedieningen en mechanische knoppen vervangen door aanpasbare tactiele clicks en knoppen, zodat bestuurders hun ogen niet van de weg hoeven te halen en er een geavanceerde gebruikerservaring ontstaat. "In de industrie beweegt veel richting semi-autonoom en autonoom rijden, dus alle bedieningsstructuren zullen in de toekomst echt anders zijn", zegt Pijewski. "We zullen afhankelijker worden van de touchscreens in onze auto's. Er komen veel meer schermen met verschillende afmetingen en verschillende functionaliteiten. Natuurlijk zal er, als we echt zelfrijdende auto's hebben, ook veel meer aandacht zijn voor entertainment. Dus als je naar een oorlogsfilm zit te kijken en iemand gooit een granaat, dan voel je misschien de grond door je stoel heen trillen."

Actronika maakt haptische actuatoren, haptische verwerkingseenheden en software voor integratie in de hardware van klanten.

municatie tussen hun ontwerpteam en hun externe partners te stroomlijnen, koos Actronika voor Onshape, het SaaS-platform voor productontwikkeling van PTC dat CAD, gegevensbeheer, realtime samenwerkingstools en bedrijfsanalyses combineert. "Onze uitdaging is om bestaande producten te vernieuwen en daarvoor hebben we een nauwe samenwerking met onze partners nodig", zegt Pijewski. "Met Onshape kunnen we onze CAD-modellen direct delen met onze partners, zodat zij ze in real time kunnen beoordelen. We sturen ze gewoon een link en ze kunnen elk detail bekijken, draaien en inzoomen. Feedback krijgen gaat veel sneller. Met ons vorige CAD-systeem werkten onze partners meestal op een ander platform en waren we alle- >

De waarde van real-time samenwerking Actronika's actuatoren, Unitouch haptische verwerkingseenheden en software worden altijd geïntegreerd in de hardware van een ander. Om de comc o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art07.indd 33

02-11-2021 09:35

In de Nova Car #2 zijn alle deurbedieningen en mechanische knoppen vervangen door aanpasbare tactiele clicks en knoppen zodat bestuurders hun ogen op de weg kunnen houden.

wikkelen en er veel elektronica is, zijn er veel momenten waarop we ontwerpen met hen moeten delen. Onshape is perfect voor onze ontwerpbeoordelingen."

bei veel tijd kwijt met het importeren en exporteren van bestanden, wat soms niet werkte. Het was echt inefficiënt." Met de cloud-native functie Sharing van Onshape kan je veilig en direct samenwerken met een collega, leverancier, klant of partner door hem of haar rechten te geven om een CAD-model te bewerken, van commentaar te voorzien of alleen te bekijken. Net zo waardevol is de mogelijkheid om de toegang tot uw ontwerpen na afloop van een project onmiddellijk in te trekken, waardoor je het risico vermindert dat je intellectuele eigendom onbedoeld wordt gelekt. Onshape's ingebouwde gegevensbeheer en CAD-portabiliteit Pijewski zegt dat zijn bedrijf ook voor Onshape heeft gekozen vanwege het realtime gegevensbeheer. Wanneer een ingenieur een wijziging of bewerking aanbrengt in zijn 3D CAD-model, ziet iedereen in het ontwerpteam dit direct. De uitgebreide bewerkingsgeschiedenis houdt ook bij wie wanneer welke wijzigingen heeft aangebracht, zodat het team op elk gewenst moment kan terugkeren naar elke eerdere staat van het ontwerp. "Nadat we een paar nieuwe mensen hadden aangenomen, realiseerden we ons dat we onze ontwerpbestanden op een efficiëntere manier moesten gaan beheren. Met ons oude systeem hadden we problemen met het bewaren van onze ontwerpen op één plek, het kopiëren van bestanden in een andere map en met als resultaat meerdere versies van hetzelfde ding", herinnert hij zich. "Het was heel onproductief en we verloren tijd wanneer iemand per ongeluk aan de verkeerde versie werkte. Onshape regelt dit allemaal automatisch." Pijewski voegt eraan toe dat de portabiliteit van Onshape – het is apparaat- en platform-agnostisch en draait op elke computer, tablet of telefoon – ook nieuwe fans heeft gegenereerd in zijn softwareontwikkelingsafdeling. "Deze jongens werken allemaal in Linux. Omdat we veel embedded-software ont34

CST_Art07.indd 34

"In wezen verrijken we de relatie die je met een machine zou kunnen hebben door de tastzin toe te voegen."

Overal haptiek? Met industrieel onderzoek dat zowel het zachte gevoel van een knuffel als het bottenbrekende gevoel van een rugbytackle probeert te dupliceren, ziet Pijewski veel ruimte daartussenin om nieuwe haptische toepassingen te vinden. "Veel dingen die je in het leven ervaart, gebeuren door aanraking. Als je stoffen koopt, raak je ze altijd aan. Ik zie de dag al voor me dat we texturen kunnen nabootsen op een glazen scherm. Als een vrouw gaat winkelen voor een jurk, kan ze het scherm aanraken en het verschil voelen tussen zijde en satijn. Dat is het doel. Elke dag zien we andere toepassingen. Je realiseert het je niet, maar trillingen zijn absoluut overal, de hele tijd. Actronika verlaagt de drempel om haptiek aan je product toe te voegen. Ons platform is kostenefficiënt, eenvoudig in gebruik en gemakkelijk te integreren voor elke ontwerpstudio of engineeringafdeling." WWW.ACTRONIK A.COM WWW.ONSHAPE.COM

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:35

SPONSORED BY:

safetywijzer2021

CST_SW_Cover.indd 35

02-11-2021 09:36

SAFETYWIJZER 2021

‘Hot and spicy’ en safe GEOPTIMALISEERDE VEILIGHEID EN EFFICIËNTIE IN EEN PRODUCTIELIJN VOOR TORTILLACHIPS Al in 2017 besloot Poco Loco zijn productielijnen en -processen op de testbank te zetten. Optimalisatie als doel. De focus van het concept: de efficiëntie, maar ook de veiligheid van de lijnen. Sindsdien fungeert de configureerbare kleine besturing PNOZmulti 2 bij de Belgische producent van hoogwaardige Tex Mex-producten als centraal veiligheidsorgaan voor een gelijkblijvende goede en ook veilige productie van smakelijke knabbelproducten. K W I N T E N C A N T R A I N E , P I L Z BE L G I Ë

Het portfolio van Poco Loco uit het Belgische Roeselare, een snackfoodfabrikant van de Paulig Group, laat zich lezen als een menukaart van een Mexicaans restaurant. De onderneming biedt zijn klanten uit de hele wereld praktisch alles van chips tot dips: verschillende soorten tortillawraps, tortillachips in de meest uiteenlopende smaakvarianten, volledige maaltijdpakketten, maar ook kruidenmengsels en salsa's. Ook in vele eigen merken is Poco Loco thuis.

De configureerbare veilige, kleine besturing PNOZmulti 2 van Pilz waakt als centraal veiligheidsorgaan over de tortillachips-productielijn.

CST_Art03.indd 36

Bijvoorbeeld in tortillachips voor klanten in heel Europa. Met zijn assortiment hoort de snackfoodfabrikant hier bij de marktleiders op het gebied van Tex Mex-producten. Bakken, bakken - tortilla Het productieproces voor tortillachips is even omvangrijk als het portfolio: eerst worden de ingrediënten zoals water en meel toegevoerd en tot maisdeeg vermengd, voorbereid en gedoseerd. Het maisdeeg wordt vervolgens door een extrusiepers gedrukt om een goede textuur te krijgen. Daarna gaat het mengsel naar de uitrolmachine, die uit twee gigantische walsen bestaat die op korte afstand tegen elkaar in draaien en zo het deeg op de gewenste dikte uitrollen. Tegelijkertijd worden bij deze stap van het productieproces de chips uitgesneden. Hierna volgt een droogproces, voordat de chips in de hete olie van de friteuse worden afgebakken. Na een tussentijdse kwaliteitscontrole worden de door de klant gewenste kruiden toegevoegd. Pas dan gaan de tortillachips de zak in. Kortom, een arbeidsintensief productieproces met nauwkeurig gedefinieerde processtappen die in de keten op elkaar zijn afgestemd en nauwkeurig afgewerkt moeten worden. “Juist dit heeft in het verleden voor problemen gezorgd, ook omdat de installatie decentraal werd aangestuurd,” zegt SPS-programmeur Jeroom Verstaete van Poco Loco. “Dit kwam omdat de keten van installaties in de productielijn door verschillende machinebouwers constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:36

De PNOZmulti 2 bestuurt alle veiligheidsfuncties, waarbij op het verlichte display naar wens ook de statusweergaven kunnen worden opgeroepen.

werd geïnstalleerd en ook de besturing van de installatie een combinatie van verschillende SPS-systemen en noodstoprelais was.” Beter in samenhang besturen De machines werden gezien als aparte eenheden – niet alleen op besturingsniveau onhandig. ‘Lastige neveneffecten’, zoals Poco Loco dit noemde, waren het gevolg. Zo had bijvoorbeeld iedere deelinstallatie een eigen noodstopcircuit. Dit leidde ertoe de noodstoppen deels gescheiden van elkaar veiligheidszones uitschakelden. Een typisch probleem bij het aaneenschakelen van meerdere machines, weet Francky Maveau, leider van de afdeling Elektro bij Poco Loco. Ook een ander groot nadeel beschrijft hij: “Bij de technische afdeling hadden we iedereen nodig bij het zoeken naar storingsoorzaken. Wanneer er bij een veiligheidsbesturing alle noodstoppen in serie geschakeld zijn, is het bij een uitval vaak moeilijk om het probleem nauwkeurig te lokaliseren. Vaak moesten we zowel verdeeldozen en noodstekkers openen en letterlijk alle afzonderlijke kabels controleren. Dit leidde vaak tot lange stilstandtijden.” Het werd de snackfabrikant snel duidelijk: niet alleen een veilige productielijn, maar ook een efficiëntere bediening moest het doel zijn. Jeroom Verstraete, PLC-progammeur bij Poco Loco vertelt welke aspecten al snel bovenaan de wensenlijst stonden: "We wilden de decentrale besturing omzetten in een centrale SPS met decentrale E/A voor de afzonderlijke machines. De noodstoppen moesten in een bovengeschikt systeem worden geïntegreerd. Ook de visualisatie van de installatie, met direct een helder overzicht van alle productielijnen, moest ingebouwd worden.”

De oplossing van Pilz maakt de productielijn niet alleen veiliger, maar ook efficiënter. Zo wordt het tijdsintensieve proces voor zowel de engineering als het zoeken naar storingen sterk gereduceerd.

hebben op het gehele proces. Als er een probleem optreedt, krijgt de monteur op zijn bedieningsapparaat direct te zien op welke plek in de aaneengeschakelde installatie welke veiligheidsfunctie - welke noodstop of welke deur - betrokken is. Dit vereenvoudigt het zoeken naar storingsoorzaken enorm. Technisch lost de kleine besturing dit op, als via de software elk veiligheidscomponent een eenduidig DIAG-adres (Dynamic Information and Action Gateway-adres) toegewezen krijgt. Zo kan informatie door middel van virtuele bits via een veldbussysteem verzonden worden naar de bovengeschikte besturing, zodat deze daarmee voor de diagnose kan worden voorbereid. Bovendien worden via het display van de kleine besturing de statusmeldingen weergegeven. Tot 20 verschillende meldingen kunnen hiermee onafhankelijk van de bovengeschikte installatiebesturing direct worden verzonden. Zo kunnen monteurs de diagnose direct uitvoeren, zonder dat er een laptop voor een verdere diagnose hoeft worden aangesloten. Er is nóg een pluspunt voor de veiligheid: na het voltooien en valideren wordt het veiligheidsprogramma van een Cyclic Redundancy Check voorzien >

Steeds overzicht van de productie De visualisatie van de totale installatie is tegenwoordig zo geregeld, dat problemen vroegtijdig worden herkend en geen grote uitwerking meer kunnen c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art03.indd 37

02-11-2021 09:36

DE VEILIGE ROBOTCEL!

Bestel makkelijk & snel

E-Shop! pilz.nl/e-shop

Hekschakelaar 1. PSENmlock

Heksensor

2. PSENslock

Knoppenunit 3. PITgatebox

RFIDsysteem

Van safetysysteem naar safety solution

4. Pitmode Fusion

Configuratietool 5. PNOZmulti 2

De complete beveiliging in en rondom de robotcel De samenwerking met robots is niet meer weg te denken uit de huidige industriële omgevingen. Door de mogelijkheid van opschaling in productie en het verkorten van productietijd gaan de ontwikkelingen op dit gebied razendsnel. De veiligheid en beveiliging van deze omgevingen staan vaak laatste in de rij. Pilz helpt u graag met de vraagstukken van de beveiliging in en rondom de robotcel.

WE’RE NOT JUST CREATING REMOTE CONTROLS, WE’RE CREATING A SAFER WORKPLACE INDUSTRIAL RADIO REMOTE CONTROLS

NOVA-XL 4.3 Inch Touch De NOVA-XL 4.3 INCH TOUCH de meest recente toevoeging aan de lijn van de Hetronic NOVA radiografische zenders. Deze zender beschikt over een 4.3 inch touch screen om de gebruiker directe feedback te presenteren en daarop te acteren richting de aangesloten machine. Standaard voorzien van display key-pad met custom graphic overlay, SIL3 remote E-STOP, SIL3 Compliant control functies en adaptive antenne. Verder uit te breiden met volledig programmeerbaar software voor schermprogrammering, Videofeedback WiFi, hellings- en/of valdetectie en extra interface voor GUI update.

Bezoek onze stand op het Engineering Event Safety of via www.hetronic.nl

CST Advertenties_0002.indd 38

02-11-2021 08:35

en wordt deze gedocumenteerd. Elke tussentijds uitgevoerde wijziging kan zo snel herkend worden. Dit verhoogt de veiligheid tegen manipulaties en in het geval van aansprakelijkheid is de traceerbaarheid bewezen. Beter bewogen, beter geproduceerd Ook het bewegingsmanagement voor de installatie werd door gebruik van de kleine besturing met het oog op de veiligheid en diagnose verbeterd: de productielijn werd omgebouwd tot aandrijvingen met frequentieomvormers, die met een STO-functie (Safe Torque Off = veilig uitgeschakelde koppel) zijn uitgerust. Als in het verleden een veiligheidsbereik veilig werd uitgeschakeld, gebeurde dit over het algemeen wanneer de stroom in de aandrijvingen met behulp van magneetschakelaars werd uitgeschakeld. Een daaropvolgende storingsdiagnose was niet mogelijk. Als er nu een noodstop activeert, zorgt de koppeling via de PNOZmulti 2 ervoor dat de aandrijving via de STO-functie gecontroleerd wordt stilgezet. In zones denken Aan de aaneengeschakelde productie-installatie voor tortillachips zijn naast vijftien noodstoppen talloze veiligheidsschakelaars gemonteerd. De productielijn zelf is in zones onderverdeeld, zodat het uitschakelen van de ene zone geen invloed heeft op de andere zone. Tegenwoordig kunnen niet alleen de noodstoppen eenvoudig en - naar wens - altijd opnieuw worden geconfigureerd aan de hand van een veiligheidsmatrix via de voor de kleine besturingen PNOZmulti 2 gemaakte softwaretool PNOZmulti Configurator. De friteuse kan gewoon verder werken, ook als een storing aan het begin van de lijn optreedt. Oorspronkelijk prefereerde men drie zones bij Poco Loco, de praktijk heeft echter aangetoond dat een omzetting naar in totaal negen zones voordelen geeft. Functies intuïtief en flexibel hanteren Met de configuratietool PNOZmulti Configurator c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art03.indd 39

Een van de belangrijkste argumenten voor het gebruik van PNOZmulti 2 bij Poco Loco: de softwaretool PNOZmulti Configurator. Gecertificeerde softwarecomponenten zorgen voor een snelle en eenvoudige engineering.

kunnen bij Poco Loco niet alleen de voor de programmering van de SPS bevoegde technici, maar ook andere technische medewerkers een PNOZmulti-programma opstellen en bij voldoende rechten ook aanpassen. Tegelijkertijd kan deze tool door de monteurs gebruikt worden voor het zoeken naar storingsoorzaken en een eenvoudige diagnose van de storing. Maarten Dedeurwaerder, projectingenieur bij Poco Loco, laat in verband met deze software-uitvoering ook het eenvoudige gebruik zien: “Dat we voor PNOZmulti 2 gekozen hebben als zelfstandige besturing van de veiligheid en dat we deze tool ook gebruiken bij de bovengeschikte machinebesturing, heeft vooral te maken met de eenvoud van de te bedienen configuratietool.” Verschillende gebruikersniveaus in de software van de tool voorkomen dat veiligheidsprogramma's tijdens een onderhoudsbeurt kunnen worden gemanipuleerd. “Om de tool juist voor het oplossen van problemen te kunnen gebruiken, werd de volledige technische afdeling een halve dag lang in de functies en bedieningen van het PNOZmulti-systeem getraind”, legt Dedeurwaerder uit. De zo opgeleide technici en monteurs kunnen de dynamische programmaweergave, waarin het volledige veiligheidsprogramma kan worden gevolgd, probleemloos starten. Een ‘groene lijn’ leidt rechtstreeks door de analyse, wat een zeer gebruikersvriendelijke manier van de toepassing is, vindt de projectingenieur en brengt meerwaarde op dit punt: “Omdat de tool sterk visueel opgesteld is en een intuïtieve werkwijze mogelijk maakt.” De volledige productieverloop werd door de modernisering duurzaam geoptimaliseerd, inclusief veiligheid. Want het centrale besturingsorgaan zorgt ervoor dat een storing niet tot een omvangrijke stilstand en daarmee tot een lagere productie-efficiëntie kan leiden. WWW.PILZ.NL WWW.POCOLOCO.BE

02-11-2021 09:37

SAFETYWIJZER 2021

Veiligheidsdetectiesystemen voor robots De afgelopen jaren zijn enorm veel innovatieve producten ontwikkeld op het gebied van detectie- en aandrijfsystemen in industriële automatiseringstoepassingen. Dit maakt de weg vrij voor procesoptimalisatie bij bestaande robottoepassingen en/of een nieuw tijdperk van interactie tussen mens en machine. Verdieping in functionele veiligheid en de bijbehorende normen (bijvoorbeeld IEC 61508, IEC 62061 en ISO 13849-1/-2), zorgt ervoor dat deze productinnovaties in robotica met geoptimaliseerde functies een nauwe samenwerking mogelijk maken tussen mens en machine in dezelfde werkruimte. Maarten Braadbaart, productmanager SICK BV

Tabel 1 Overzicht van de verschillende internationale veiligheidsnormen voor robottoepassingen.

Door menselijke vaardigheden te combineren met die van robots in industriële omgevingen, ontstaan productieoplossingen die worden gekenmerkt door betere kwaliteit, lagere kosten, verbeterde ergonomie en snellere werkcycli, om maar een paar voorbeelden te noemen. Met als basis de huidige status van de internationale normen die betrekking hebben op de veiligheid van industriële robots (ISO 10218-1/-2) – en specifiek de veiligheid van robots voor collaboratieve toepassing (ISO/TS 15066) – wordt uitgelegd hoe en wat er onder andere mogelijk is met slimme veiligheidssensoren bij de RISICO BEOORDELING

ROBOT LEVERANCIER

ROBOT INTEGRATIE

COLLABORATIEVE ROBOTS

CHINA

GB/T 15706-2012

GB 11291.1-2011

GB 11291.2-2013

GB 11291.2:2013

KS B ISO 10218-1

KS B ISO 10218-2

USA

“ANSI/ISO 12100 ANSI B11.0”

“ANSI/RIA R15.06 (1st half)”

“ANSI/RIA R15.06 (2nd half)”

RIA TR R15.606

EUROPA

EN ISO 12100

EN ISO 10218-1

EN ISO 10218-2

ISO/TS 15066

CNS 14490-1 B8013-1

CNS 14490-2 B8013-2

TAIWAN

CST_Art08.indd 40

Mens-machine interactie en veiligheid In de industriële productieomgeving is er een toenemende behoefte aan flexibele machines die autonoom kunnen werken en snel en efficiënt aangepast kunnen worden aan continu wijzigende productieomstandigheden. Robots zijn hiervoor

REGIO ZUID KOREA

ontwikkeling van veilige collaboratieve robottoepassingen. We belichten ook de grenzen van de huidige technologieën en kijken natuurlijk ook vooruit naar wat wij denken dat in de nabije toekomst mogelijk wordt. Een overzicht van de verschillende normen is te vinden in tabel 1.

CANADA

“CSA Z432, CAN CSA-Z1002”

CAN/CSA-Z434 (1st Half)

CAN/CSA-Z434 (2nd Half)

BRAZILIË

ABNT NBR ISO 12100

ABNT NBR ISO 10218-1/2

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:35

In coöperatieve toepassingsscenario’s zijn operator en robot op verschillende tijden actief in dezelfde werkruimte. Technische veiligheidsmaatregelen zijn daarom vereist.

met name geschikt. Om personen te beschermen tegen de gevaren van zo’n robot, met name de snelheid, beweging en kracht, werken robots meestal achter een hekwerk. Als er echter een nauwe interactie tussen mens en machine nodig is, kan deze effectieve standaardmethode voor het fysiek scheiden van ‘de persoon die gevaar loopt’ en ‘de bron van het gevaar’ niet worden bewerkstelligd. Om deze reden moeten alternatieve methoden worden toegepast om het risico te verminderen. Definities – Terminologie De interactie van mensen met actieve robots en/of machines die vergelijkbaar zijn met robots kan worden gekarakteriseerd op basis van twee parameters: ruimte en tijd. Als er geen gemeenschappelijke ruimte en geen gemeenschappelijke tijd is waarin de mens en de actieve robot bewegen, vormen de bewegingen van de robot geen risico en wordt de situatie als ‘niet interactief ’ beschouwd. Als de mens en de robot gelijktijdig actief zijn maar in een gescheiden omgeving spreekt men van ‘co-existentie’. Situaties waarin mensen en robots wel een gemeenschappelijke ruimte delen, maar niet gelijktijdig gebruiken wordt als ‘coöperatief ’ beschouwd. De term ‘collaboratie’ wordt gebruikt om de situatie te beschrijven waarin mensen en robots tegelijkertijd in dezelfde ruimte ‘samen’ werken. Een overzicht van de definities is weergegeven in tabel 2. Co-existentie Zelfs in industriële robottoepassingen waarbij geen menselijke tussenkomst nodig is tijdens het productieproces, zal het nog steeds noodzakelijk zijn voor een operator om de werkruimte van de robot te betreden, bijvoorbeeld voor onderhoudswerkzaamheden. Bij dit soort toepassingen wordt de werkruimte omheind en met bewaakte en eventueel vergrendelde toegangsdeuren gemonic o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art08.indd 41

tord. De bewaking (met veiligheidsdeurschakelaars) moet ervoor zorgen dat gevaarlijke robotfuncties worden uitgeschakeld wanneer een operator de gevaarlijke zone betreedt. De vergrendeling kan nodig zijn indien de veiligheidsafstanden (EN 13855) niet worden gehaald en/of in verband met eventuele productieproceseisen. Coöperatie De processen waarbij een operator de robotcellen laadt en ontlaadt, zijn veel voorkomende toepassingen voor industriële robots. In deze coöperatieve toepassingsscenario’s zijn operator en robot actief in dezelfde werkruimte op verschillende tijden. Ook hier zijn technische veiligheidsmaatregelen vereist. Afhankelijk van hoe het laad- en lossysteem is opgezet kan deze toepassing geschikt zijn om opto-elektronische beveiligingsapparatuur zoals veiligheidslichtgordijnen of veiligheidslaserscanners te gebruiken. Waar in het verleden vaak met een drukknop het voorkomen van onverwachts opstarten moest worden ‘gereset’, kan tegenwoordig met meervoudige uitgangen welke moderne veiligheidsscanners bezitten in combinatie met een volgordebewaking in de veiligheidsbesturing, deze functie (beladen – ontladen) automatisch worden gereset zonder tussenkomst van de operator. Het is ook mogelijk om via bijvoorbeeld een veiligheidsbus zoals Profinet-Profisafe, EtherCat FSoE of CIP Safety over EtherNet/IP direct met de robot, de veiligheidssbesturing en de veiligheidsscanner te communiceren. Richtingsherkenning, snelheid en positie van de robot kunnen nu worden gebruikt in het bepalen van de activatie van juiste veiligheidsvelden in de scanner. Collaboratie In bepaalde toepassingen is het nodig dat mensen en actieve robots tegelijkertijd in dezelfde werkruimte werken. In deze scenario's, die we col- >

Ook al vraagt het productieproces niet om menselijke tussenkomst, omheiningen met vergrendelde en bewaakte toegangsdeuren, denk aan onderhoud, blijven noodzakelijk.

02-11-2021 09:35

INDUSTRIELE VEILIGHEID

safety rules! We helpen je graag met: ◼ risicobeoordelingen ◼ machineveiligheid ◼ veiligheidsbesturingen ◼ veiligheid van arbeidsmiddelen ◼ explosieveiligheid

Bezoek onze stand op het Engineering Event Safety (17/11/21) en ga in gesprek met onze Safety Doctor over de de toekomstige Machineproductenverordening

088 220 1400

TCPM.NL

SAFETY INTEGRATED VAN SIEMENS

Veiligstellen van mens, machines, en de toekomst Safety Integrated is ons slimme antwoord op flexible oplossingen voor machineveiligheid. Siemens biedt u met Safety Integrated oplossingen een flexibele invulling van uw veiligheidsvraagstukken en een groot assortiment aan producten, ondersteunende tools en specialisten met ruime praktijkervaring. siemens.com/nl/machineveiligheid

CST Advertenties_0002.indd 42

02-11-2021 08:36

RUIMTE VS TIJD

Gescheiden werkplek

Gedeelde werkplek

NIET INTERACTIEF

COÖPERATIE

CO-EXISTENTIE

COLLABORATIE

Sequentieel proces

Simultaan proces

Tabel 2 De begrippen ‘niet interactief’, ‘co-existentie’, ‘coöperatie’ en ‘collaboratie’ geïllustreerd

laboratief noemen, moeten de kracht, snelheid en bewegingspaden van de robot worden beperkt. Inherente veiligheidsmaatregelen (vanuit het ontwerp) of aanvullende veiligheidsmaatregelen zoals koppelbegrenzing door de aandrijving of door de veiligheid gerelateerde delen van de besturing, kunnen worden gebruikt om het risico te minimaliseren. Kracht, snelheid en bewegingspaden moeten ook worden gecontroleerd en gemonitord op basis van de actuele risicograad. Dit risico is daarbij ook afhankelijk van de afstand tussen mens en robot. Conclusie Deze applicaties vragen om betrouwbare sensoren

Zijn mens en robot in dezelfde ruimte tegelijkertijd actief zijn, dan moeten de kracht, snelheid en bewegingspaden van de robot worden beperkt.

constructeur 05 - 2021

CST_Art08.indd 43

die niet alleen maar menselijke aanwezigheid kunnen detecteren, maar ook zowel de afstand als de snelheid kunnen bepalen waarmee deze mensen op weg zijn naar de gevaarlijke zone. In wezen moeten deze sensoren de toekomstige uitdagingen kunnen overwinnen die een onvermijdelijk gevolg zijn van de ontwikkeling van collaboratieve technologieën. Maarten Braadbaart is trainer CFSAE (SGS-TÜV Saar) en is lid van de Nederlandse Normcommissie NC 380299 'Robotics' en NEC44 'Elektrische uitrusting van machines'. WWW.SICK.NL

Volgorde-bewaking zorgt voor een automatische reset bij een coöperatief productieproces.

02-11-2021 09:35

BEDRIJFSPROFIELEN

ABB b.v. Electrification Business Area George Hintzenweg 81, 3068 AX Rotterdam Postbus 301, 3000 AH Rotterdam Tel.: 088 2600 900 E-mail: nl-tech-EP@abb.com www.abb.nl/lowvoltage

EUCHNER (Benelux) BV Visschersbuurt 23 NL - 3356 AE PAPENDRECHT Tel.: +31-(0)78-615 4766 Fax: +31-(0)78-615 4311 E-mail: info@euchner.nl www.euchner.nl

Writing the future of safe, smart and sustainable electrification

Veiligheid staat bij EUCHNER hoog in het vaandel. Veiligheidstechniek ter bescherming van mensen en machines, maar ook ter verbetering van productieprocessen. EUCHNER ontwikkelt hoogwaardige kwaliteitsproducten die doen wat ze horen te doen en hun weg vinden in uiteenlopende industrieën over de hele wereld.

ABB’s Electrification Business Area is wereldwijd koploper in elektrische producten en oplossingen en is met meer dan 200 productielocaties actief in ruim 100 landen. Onze meer dan 50.000 medewerkers zetten zich in om de manier waarop mensen leven, met elkaar in verbinding staan en werken, te veranderen met veilige, slimme en duurzame elektrificatieoplossingen. Wij geven vorm aan de toekomstige elektrificatietrends en onderscheiden ons met technologische en digitale innovatie. Daarnaast bieden wij onze klanten een uitstekende ervaring door operational excellence in de utiliteit, industrie, gebouwtechniek, infrastructuur en mobiliteit. Kijk voor meer informatie op www.abb.nl/lowvoltage

Bihl + Wiedemann GmbH Floßwörthstraße 41 D-68199 Mannheim Duitsland Tel.: +31 6 11 20 51 33 E-mail: mail@bihl-wiedemann.de Deze middelgrote onderneming uit Mannheim is in 1992 opgericht door Jochen Bihl en Bernhard Wiedemann. Het ontwikkelt en produceert complete automatiseringsoplossingen voor functionele veiligheid en datacommunicatie in machines en installaties. Producten en oplossingen van de onderneming zijn wereldwijd in gebruik bij vooraanstaande fabrikanten van consumptie- en investeringsgoederen, met name in industriële automatisering, transporttechniek en machinebouw. Bihl+Wiedemann loopt technologisch voorop in de automatiserings- en veiligheidstechniek met AS-Interface (ASi) en leverde een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van alle ASi-generaties.

CST_SW_Profielen.indd 44

Elke locatie vraagt om zijn eigen specifieke benadering. Er is heel wat kennis en inzicht nodig om een juist evenwicht te bereiken: een oplossing waarin alle veiligheidscomponenten voldoen aan de gestelde normen en de productie optimaal verloopt. EUCHNER heeft de techniek en de kennis in huis om voor elke situatie een praktische, duurzame en doeltreffende oplossing te vinden.

Hetronic B.V. Rijnkade 15 1382 GS Weesp The Netherlands Tel.: +31 (0) 294 239 870 E-mail: info@hetronic.nl Hetronic is gevestigd in Weesp (NL). We zijn gespecialiseerd in het ontwerpen, bouwen en onderhouden van industriële radiografische besturingssystemen, zodat uw bedrijfsvoering veiliger wordt en blijft. Om dit te realiseren, beschikken wij over een ruim assortiment standaard systemen, maatwerkoplossingen en een deskundig team van engineers. Kom langs op onze stand om te bepalen hoe wij samen met u uw systeem veiliger voor u en uw klanten kunnen maken.

ifm Safety Service Deventerweg 1e 3843 GA Harderwijk Tel.: +31 341 438 438 www.ifm.com/nl ifm Safety Service helpt u een compleet technisch dossier op te bouwen waarbij rekening wordt gehouden met eventuele certificering bij een Notified Body. Deze diensten worden uitgevoerd door bekwaam personeel dat door permanente bijscholing altijd op de hoogte is van de nieuwste richtlijnen, normen en technologie. ifm Safety Service geeft niet alleen advies maar maakt ook documentatie op maat zoals risicoanalyse & plan van aanpak, veiligheidsconcept en -ontwerp, berekeningen, testen (incl. test rapporten), gecertificeerde geluidsmetingen, vibratie metingen en verificatie & validatie. Wij stemmen vooraf met u af hoe wij voor uw specifieke vraag ons onderzoek uitvoeren. U bent hierin leidend. Dus heeft u een vraag over industriële veiligheid, (mobiele) machineveiligheid, CE-markering, adviestraject of training? Wij helpen u graag verder.

Pilz Nederland Havenweg 22, 4131 NM VIANEN Tel.: (0347) 32 04 77 www.pilz.nl E-mail: info@pilz.nl Pilz is een toonaangevend, innovatief bedrijf in de industriële automatiseringstechniek. Als expert in de veiligheid van mens, machine en milieu biedt Pilz wereldwijd klantgerichte oplossingen voor alle industriële branches. Wij bieden totaaloplossingen die individueel zijn afgestemd. Hiertoe behoren innovatieve producten en een uitgebreid dienstenpakket op het gebied van procesoptimalisatie, besturingstechniek, aandrijftechniek, consultancy, engineering en trainingen. Pilz is marktleider in de belangrijkste deelgebieden van industriële automatisering, onderzoek en technologie.

02-11-2021 09:34

BEDRIJFSPROFIELEN

Sick BV Postbus 186, 3720 AD BILTHOVEN Tel.: 030 204 40 00, fax: (030) 229 39 94 www.sick.nl E-mail: info@sick.nl

Siemens Nederland N.V. Prinses Beatrixlaan 800 2595 BN Den Haag Tel.: 070-3333515 E-mail: vip.nl@siemens.com www.siemens.nl/industry/machineveiligheid

Veiligheid voor alles. De oplossing komt van SICK. In geautomatiseerde productie- en logistieke systemen is effectieve ongeval- en persoonsbeveiliging topprioriteit. SICK loopt voorop in het ontwikkelen en produceren van nieuwe technieken en producten welke het werk veiliger maken. SICK is ook uw partner voor risicoanalyses, het opstellen van veiligheidsconcepten en projectmanagement t.b.v. ontwerp, installatie en validatie. Feilloos en betrouwbaar signaleren en reageren, daar draait het om bij SICK sensoren die processen sneller en betrouwbaarder maken, sensoren die de continuïteit van productieprocessen.

TCPM Ingenieurs & Adviseurs Boogschutterstraat 40, 7324 BA Apeldoorn Tel: +31 (0)88 220 1400 www.tcpm.nl E-mail: iv@tcpm.nl TCPM: uw kennispartner voor industriële veiligheid.

Machineveiligheid vraagt om Siemens Safety Integrated. Geen situatie is gelijk. Dit vraagt dan ook om flexibele oplossingen voor machineveiligheid. Siemens biedt u met Safety Integrated oplossingen flexibele invulling van uw veiligheidsvraagstukken en een groot assortiment producten, ondersteunende tools en specialisten met ruime praktijkervaring. Van stand-alone oplossing met veiligheidsrelais tot en met volledig geïntegreerde oplossing met failsafe controllers en – drives, met als aanvulling daarop een compleet protfolio veiligheidscomponenten, zoals (noodstop) drukknoppen, veiligheidsschakelaars en signaalzuilen. Al dan niet voorzien van veilige communicatie via PROFIBUS, PROFINET en AS-interface.

Veiligheidstechniek voor de Machinebouw

TCPM is een onafhankelijk ingenieursbureau met ruim 200 medewerkers, vijf kantoren in Nederland en dagelijks betrokken bij een veelvoud aan duurzame innovatieve projecten voor industriële opdrachtgevers. Industriële projecten worden alsmaar complexer en tegelijkertijd spelen veiligheid, duurzaamheid en kosten een steeds belangrijkere rol. Vanuit een samenhangend pakket aan diensten op het gebied van engineering, projectmanagement en industriële veiligheid worden industriële bedrijven door TCPM geholpen met complete en integrale oplossingen. Onze ervaren veiligheidskundigen bieden al jaren ondersteuning en effectieve oplossingen op het gebied van machineveiligheid, veiligheidsbesturingen, explosieveiligheid, risicobeoordelingen en arbeidsmiddelen.

w w w . e u c h n e r. n l

MGB2 Modular

Multifunctional Gate Box Veiligheidssysteem met vergrendeling Modulair ontwerp, flexibel combineerbaar Busmodule met ProfiNet / ProfiSafe Tot 6 deuren op één busmodule Uitbreidingsmodule MCM voor nog meer functies Categorie 4 / PLe conform ISO 13849-1

EUCHNER (BENELUX) BV

Euchner.indd 1

CST_SW_Profielen.indd 45

P O S T B U S 11 9

N L- 3 3 5 0 A C P A P E N D R E C H T

+31 ( 0 )78 615 47 6 6

INFO@EUCHNER.NL

22-10-2021 08:53

02-11-2021 09:34

SAFETY EVENT 2021

Passieve veiligheidstechniek tot SIL3/PLe REDENEN TE OVER OM ACTIEF TE WORDEN Verminderde complexiteit, aanzienlijke kostenbesparingen en de nodige knowhow qua functionele veiligheidstechniek – dit alles pleit voor de Safety-oplossingen van Bihl+Wiedemann. Met passieve veiligheid voegt het bedrijf uit Mannheim nog een instrument toe aan zijn portfolio – met de mogelijkheid om met SIL3 en PLe te voldoen aan de hoogste veiligheidsnormen Functionele veiligheid in combinatie met klassieke oplossingen op ethernetbasis betekent in besturingsen bedradingstechnisch opzicht dat elke afzonderlijke actuator via voorgeconfectioneerde verbindingskabels moet worden bedraad en van een eigen veilige uitgang moet worden voorzien. Dit is bijvoorbeeld ook te realiseren met de ASi Safety gateways en Safe Link van Bihl+Wiedemann, waarmee bijna 2000 safety-signalen veilig via ethernet aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Het voordeel dat deze oplossing bied, ligt voor de hand: maximale flexibiliteit binnen de volledige veiligheidstopologie, omdat elke actuator apart kan worden

24 V AUX (niet geschakeld)

Gateway Aansturing via veilige uitgang

Initiatoren · gevoed via ASi · signalen blijven actief bij uitschakelen

Nood-stop Aftakking

24 V AUX (veilig geschakeld) SCHAKELKAST

Ronde kabel met M12-aansluiting

24V AUX (niet geschakeld) 24 V AUX BWU4725 BWU3064 (veilig geschakeld) BWU3490 Passief veilige uitschakeling

Toepassingsmogelijkheden voor passieve veiligheid.

CST_Art05.indd 46

uitgeschakeld. Maar is het überhaupt nodig om de spanning van elke aangedreven rol van een transportbaan of elke actuator van een verpakkingsmachine af te schakelen? Is het soms niet afdoende om in geval van nood gewoon hele groepen actuatoren in één keer uit te schakelen? Maar wat gebeurt er vervolgens met de communicatie met de actuator als dit om veiligheidsredenen via ethernet wordt uitgeschakeld? Precies: De datalijn is dan dood; de modules kunnen dan niet meer worden aangestuurd of uitgelezen, er is geen diagnose of een terugmelding van een fout niet meer mogelijk. Dit druist in tegen het principe van Industrie 4.0 en ook niet in de geest van gedigitaliseerde IT-structuren van toekomstbestendige machineconcepten. Daar komt bij dat de beslissers bepaald niet enthousiast zullen zijn over de hogere hardware- en bedradingskosten van een directe veldbusaansluiting voor elke individuele actuator.

Aandrijvingen · gevoed via 24 V AUX · worden veilig uitgeschakeld

Frequentieomvormer

Veiligheidsconcepten beoordelen en optimaliseren Het gaat te ver om de individuele veiligheidsgerichte uitschakeling van actuatoren ongediﬀerentieerd te bekritiseren. Voor vele scenario’s, of dat nu in een ethernet- of ASi-netwerk is, kan individuele uitschakeling de beste oplossing zijn. Bijvoorbeeld om aan veiligheidstechnische normen te voldoen en de veiligheid van de machine te garanderen. Dat weten ook de veiligheidsexperts van Bihl+Wiedemann uit eigen ervaring. Maar steeds meer machine- en installatiebouwers plaatsen intussen vraagtekens bij hun veiligheidsconcepten. Ze zien in dat maximale flexibiliteit - één van de kenmerken van individuele veilige uitgangen - niet altijd nodig is. Bijvoorbeeld in situaties waarin hele groepen actuatoren om proconstructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:32

kan mogelijk enorme kosten en inspanning met zich meebrengen. Onnodig, omdat het eenvoudiger en tegelijk ook eleganter kan: met ASi en de producten van Bihl+Wiedemann die geschikt zijn voor passieve veiligheid. Passieve veiligheidstechniek met ASi Het idee van passieve veiligheidstechniek met ASi is gebaseerd op het feit dat alle aangesloten actuatoren via hun respectievelijke niet-veilige uitgang worden aangestuurd en uitgeschakeld, anderzijds zo nodig met één enkele veilige uitgang hele groepen actuatoren spanningsloos worden geschakeld. ASi de wereldwijd gestandaardiseerde veldbus voor het eerste automatiseringsniveau is ideaal voor dit doel. Ten eerste is het ASi-bedradingsconcept financieel bijzonder aantrekkelijk met een kostenbesparing tot 68 procent ten opzichte van gebruikelijke veldbusverbindingen. Ten tweede kan de gele ASi-kabel voor besturingssignalen en voeding tot 8 A gescheiden worden gelegd van de zwarte AUX-kabel voor hulpenergie tot 20 A. Daardoor > komt de vereiste galvanische scheiding – de Gebruik van verschillende AUX-mogelijkheden binnen één installatie.

ces- of machinetechnische redenen toch al gelijktijdig veilig moeten worden uitgeschakeld. Normen eisen uitsluiting van kruislingse sluiting Passieve veiligheid staat of valt met de galvanische scheiding tussen de stroomvoorziening voor communicatie en sensoren en de voeding van de actuator. Hierdoor moet kruislingse sluiting worden voorkomen, dan wel in meer algemene zin storingen tussen de hulpenergie voor de actuatoren (AUX) en het externe potentiaal (de stroomvoorziening via ASi), zodat bij uitschakeling een aandrijflijn gegarandeerd spanningsloos wordt geschakeld. Dit is bij de meeste standaard bedrading, waar ronde M12-kabels worden toegepast, niet het geval. Uitgaande van de machinerichtlijn 2006/42/EG wordt dit in de veiligheidsnormen EN ISO 13849-1 en EN 62061 nader gespecificeerd en voorgeschreven. Dit betekent tegelijkertijd dat één enkele niet passief veilige module in de topologie er de oorzaak van is dat het hele systeem geen passief veilige structuur heeft. Ook in de veiligheidstechniek bepaalt de zwakste schakel de sterkte van de hele keten. Het is weliswaar zo dat, naargelang de applicatie, door een grondige veiligheidsbeoordeling van het hele relevante bekabelingstraject in principe kan worden aangetoond dat alle foutcondities altijd tot een veilige toestand leiden, een dergelijke integrale aanpak c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art05.indd 47

Communicatie en sensorvoeding in geval van uitschakeling van AUX bij ASi en bij systemen op basis van ethernet.

02-11-2021 09:32

PLC onafhankelijke veiligheidstechniek Flexibel, eenvoudig, kostenbesparend www.bihl-wiedemann.com

CST Advertenties_0002.indd 48

02-11-2021 08:36

Een enkele niet-passief veilige module op AUX voorkomt een passief veilige structuur.

scheiding tussen de stroomvoorziening voor communicatie en sensoren en de stroomvoorziening voor de actuatoren – ‘automatisch’ tot stand. Bij Bihl+Wiedemann hoeft de gebruiker zich er ook niet mee bezig te houden of wel aan de veiligheidsnormen wordt voldaan. Bijna alle nieuwe ASi-5-modules, bijvoorbeeld die met geïntegreerde IO-Link Master, en een groot aantal ASi-3-modules van de onderneming voldoen aan de eisen van passieve veiligheid – wat expliciet wordt aangegeven in de gegevensbladen van de overeenkomstige producten. Met de veiligheid zit het goed ... Met de genoemde modules is een passieve veiligheid tot SIL3 en PLe haalbaar. Zodra de hulpenergie in de zwarte profielkabel wordt uitgeschakeld, worden de aangesloten actuatoren niet meer gevoed en kunnen ze geen bewegingen meer maken die de veiligheid in gevaar brengen. Ze blijven wel permanent bereikbaar. Via de gele profielkabel blijft namelijk de stroomvoorziening van de sensoren en de buscommunicatie – en daarmee de transmissie van signalen – ook bij uitschakeling intact, dit in tegenstelling tot vele oplossingen op basis van ethernet. Daardoor blijft het mogelijk modules – en vaak ook de aangesloten periferie – te bereiken en bijvoorbeeld diagnosegegevens uit te lezen die aanwijzingen over mogelijke oorzaken van storingen kunnen opleveren. ... met het kostenaspect ook Of ze nu geel of zwart zijn, ASi-profielkabels kunnen als gestandaardiseerde kabels voordelig worden c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art05.indd 49

geproduceerd en op haspels in voorraad worden gehouden. Zij hoeven niet worden voorgemonteerd zoals ronde kabels voor voor veldbussen, en zij vereisen geen speciale speciale M12-aansluittechniek voor sensoren of actuatoren. Deze worden eenvoudig en veilig met doordringingstechniek op de ASi-kabel aangesloten. Bovendien kan de zwarte AUX-kabel tot 20 A duidelijk meer hulpenergie leveren dan typische M12-oplossingen met ronde kabel. Veel stroom tegen lage ‘overdrachtskosten’: ideaal voor motoren in de transporttechniek, maar ook voor de integratie van oplossingen met IO-Link. In plaats om voor elke actuator een dure veilige uitgang te moeten ‘spenderen’, is voor de realisering van passieve veiligheid maar één veiligheidsmonitor met lokale uitgangen en één contactuitbreidingsmodule nodig om de voedingsspanning centraal uit te schakelen. Qua kosten een veel aantrekkelijker alternatief. Interessant uitgangspunt De passieve veiligheid van Bihl+Wiedemann vormt een interessant uitgangspunt om daar waar het past, technisch efficiënte en economisch rendabele safety-oplossingen te realiseren die ook nog in alle gangbare besturingsplatformen te integreren zijn. De onderneming heeft op dit gebied een zeer breed portfolio. Dit is dankzij Safe Link ook toepasbaar in complexere applicaties met een veilige koppeling tussen meerdere gateways en overkoepelende veiligheidsfuncties. In veel gevallen kan zo de veiligheidstechniek effectief worden aangevuld. WWW.BIHL-WIEDEMANN.DE/NL

02-11-2021 09:32

SAFETYWIJZER 2021

De (on)voorspelbare mens EN HOE MACHINEVEILIGHEID ZICH AANPAST De ISO 14119-norm ‘Veiligheid van machines - Blokkeerinrichtingen gekoppeld aan afschermingen - Grondbeginselen voor het ontwerp en de keuze’ heeft de gebruiker centraal staan. Er wordt niet meer enkel aandacht besteed aan wat er beveiligd moeten worden, maar ook hoe dit op een gebruikersvriendelijke manier kan. De norm is vooral voor machineontwerpers en -bouwers belangrijk, maar ook voor gebruikers, en een goed hulpmiddel bij de uitdaging mens/machine.

Machines werken systematisch en zijn voorspelbaar. De mens – die met de machine moet werken – is echter nogal variabel in zijn doen en laten. Snel geërgerd, lui en creatief. Hoe moet je nu mens en machine samenbrengen tot een veilig geheel? Het bestuderen van menselijk gedrag geeft veel inzicht bij het kiezen van ergonomische aanpassingen: Vaak moet een operator vier keer onnodig lopen en lastige handelingen verrichten om het machinegebied te betreden. Zou het niet beter zijn om de bedienpost vlak bij de deur te monteren? Labyrinthek Even een voorbeeld dat we allemaal kennen. In het park is een houten labyrinthek om fietsers en scooters te weren of om hun snelheid af te remmen. En waar staan dus de bandensporen? Juist! Aan weerskanten in de struiken. Hoeveel ‘olifantenpaadjes’

Machines werken systematisch en zijn voorspelbaar. De mens – die met de machine moet werken – is echter nogal variabel in zijn doen en laten.

CST_Art01_0002.indd 50

zie je niet naast het trottoir die schuin ergens heen afsteken omdat het handiger is. Projectontwikkelaars hebben hiervan geleerd en wachten met definitieve bestratingen totdat de uitgesleten paadjes zichtbaar zijn geworden. Dus dáár komt het voetpad. Als we even omdenken dan kunnen we deze voorbeelden vertalen naar machineveiligheid. Ver te zoeken Begrip hebben voor veiligheid is vaak ver te zoeken bij personeel rond machines. Simpelweg een stukje informatie zou daarbij wonderen doen. Een training, en informatiesessie, een handleiding; begrip kweken werpt meteen zijn vruchten af. Vladimir Dragosavic, lid van PL- en SIL-normcommissies en trainer machineveiligheid: “Als je mensen goed over veiligheid informeert, je hen laat meedenken over oplossingen, en de veiligheid zo ergonomisch mogelijk maakt, dan is er geen motivatie meer om systemen onklaar te maken. Goed voor de gezondheid én goed voor de productie. Voor de machine-designers en -bouwers is de ISO 14119 een leidraad die aangeeft waarmee ze qua beveiliging rekening moeten houden, wil de machine goed werkbaar zijn en geen manipulatie uitlokken. Voor gebruikers is het van belang dat ze bij de aanschaf vragen of ook déze norm is toegepast. Ook bij het onderhoud van machines speelt de norm een grote rol.” (Anti-)manipulatienorm In het veld wordt ISO 14119 ‘Veiligheid van machines - Blokkeerinrichtingen gekoppeld aan afconstructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:30

Zou het niet beter zijn om de bedienpost vlak bij de deur te monteren?

worden er dan gewoon afgeschroefd met het vorkje erin. Ook tijdens onderhoud worden de beveiligingscomponenten vaak omzeild, puur uit gemak, soms uit noodzaak. “Het weghalen en omzeilen van deze componenten is de voornaamste oorzaak van bedrijfsongevallen in de industrie”, aldus Dragosavic.

schermingen - Grondbeginselen voor het ontwerp en de keuze’ ook wel de (anti-)manipulatienorm genoemd. “Manipulatienorm triggert toch veel meer dan de formele titel”, vertelt Dragosavic.“ Maar over deze woordkeus is veel discussie. In de Engelse versie wordt vaak het woord defeat gebruikt, dat verslaan betekent. Een leger kun je verslaan, maar toch niet een veiligheidsschakelaar? Het woord manipulatie hoeft trouwens niet per se negatief te zijn, eigenlijk betekent het alleen maar dat je met je handen iets doet. Misschien zijn omzeilen of saboteren wel betere woorden. Al bijna tien jaar De internationale norm is er al bijna tien jaar en geeft de principes aan voor het ontwerp en de keuze van blokkeerhulpmiddelen die worden toegepast bij afschermingen. Het gaat hierbij om de veiligheid van de gebruikers van de machines en van de mensen die in de buurt ervan werken. ISO 14119 is de opvolger van de vroegere EN 1088, waarin stond hoe en waar je beveiligingscomponenten moest monteren en ook met welke bevestigingsmiddelen. Er werd daarbij rekening gehouden met omgevingsinvloeden zoals temperatuur, vocht, gevaarlijke stoffen, maar ook langsrijdend materieel zoals heftrucks. Alles uit de 1088 is opgenomen in de 14119 en aangevuld met heel veel over manipulatie. Want in de industrie wordt er veel gemanipuleerd! Zeker als je de componenten niet juist monteert, ze in de weg zitten of kapot gaan en gaan haperen. Ze c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art01_0002.indd 51

Geërgerd, lui of creatief? Wat nou labyrinthek?

Alle machines, alle markten ISO 14119 is onlosmakelijk verbonden met ISO 13849-1. Het betekent ‘geen ISO 14119, dan ook geen PL’. En die ISO 14119 geldt voor álle machines in álle markten. Het gedeelte in de ISO 14119 dat rekening houdt met manipulatie is heel duidelijk. Tekeningen laten constructeurs precies zien wat zij moet doen. Dragosavic: “De tendens om meer rekening te houden met manipulatie, zag je >

02-11-2021 09:30

delingen. Een oplossing is bijvoorbeeld detectie: staat de motor stil en is het water weg? Wanneer op beide vragen het antwoord ja is, dan wordt het sein veilig gegeven en kan de deur onmiddellijk worden geopend. Niet meer onnodig wachten dus. Als je weet en ziet dat het op deze manier werkt, dan heb je eigenlijk al geen behoefte meer om de boel te manipuleren. Je wint er namelijk geen tijd meer mee. De fabrikant en de ontwerper moeten het ergonomische maken voor de gebruiker.”

lang geleden al aankomen. Werd er in de oude norm niet gesproken over ‘defeat’, ‘defeating’ of ‘defeated’, in de twee amendementen bij de norm kwamen die woorden steeds vaker voor. In de ISO 14119 wordt verteld wat de beste plaats is om te monteren en met welke montagemiddelen je dit moet doen. Zo wordt het weghalen en omzeilen van de componenten vrijwel onmogelijk gemaakt.” Drie pijlers De norm ISO 14119 bestaat uit drie pijlers: • Aanleidingen reduceren; aanleidingen reduceren kan door ergonomisch te ontwerpen. De behoefte om te manipuleren neem je op die manier weg. • Mogelijkheden reduceren ; door moderne gecodeerde veiligheidssensoren toe te passen, kun je manipulatie heel lastig maken. • Voordelen reduceren; door geen beloning te laten ontstaan, bijvoorbeeld door het activeren van wachttijden of het instellen van sancties, is door aan manipulatie geen voordeel meer te behalen. Dragosavic: “De eerste pijler ‘aanleidingen reduceren’, dus eigenlijk de motivatie om te manipuleren, is een heel belangrijke. Deze motivatie moet je wegnemen. Vaak speelt onnodig wachten een grote rol. Het wekt veel ergernis op, want je wilt doorgaan. En waarom wachten als je ziet dat de machine al stilstaat? Stel je hebt een industriële wasmachine. Je kunt ervoor kiezen om er een component op te zetten met een timer die na één minuut ontgrendeld. Maar met kleine wasjes is dit heel vervelend, omdat de trommel veel eerder stilstaat. Die minuut is natuurlijk gekozen bij een volle trommel. Het is eigenlijk 45 seconden, maar dan rekenen we toch maar een minuut want de ontwerper gaat liever voor zekerheid. Fabrikanten van (was)machines moeten er dus over nadenken wat de motivatie van mensen is om te manipuleren. Zij moeten oplossingen verzinnen waarbij de toegang niet lastig wordt gemaakt door onnodig wachten en onnodige han52

CST_Art01_0002.indd 52

Hoe ver wil je gaan en waarom? Creatief manipuleren van een tweehandenbediening.

Waslijst “De tweede pijler heeft veel met techniek te maken", legt Dragosavic uit. “Zo wordt er tegenwoordig meer gewerkt met bijvoorbeeld lichtschermen in plaats van afschermingen met deuren. Zo is sneller toegang mogelijk, maar er zijn consequenties: de lichtschermen zenden continu informatie uit. Ze bestaan uit twee delen. De ene zendt en de ander ontvangt. Als hier iets tussendoor komt, dan valt er een signaal weg. Op het moment dat de lichtstraal wordt verstoord, wordt dit doorgegeven aan het systeem en stopt de machine. Hierbij kan zelfs rekening worden gehouden met de ‘inreiksnelheid’. Het gevaar moet stoppen voordat jij daar met je hand bent aangekomen. Dus het lichtscherm moet net zo ver naar achter worden gezet als de inreiksnelheid is en daarbij moet ook rekening worden gehouden met de stoptijd van de machine. Daar moet je dus wel even serieus aan rekenen. Naast de lichtschermen heb je ook schakelaars met tweehandenbediening en systemen waarbij je eerst een aanvraag moet doen door bijvoorbeeld een code in te toetsen. Veiligheidsschakelaars die door een vorkje worden ingeschakeld en die aan de buitenkant gemonteerd zitten, zijn echt verleden

Projectontwikkelaars wachten inmiddels met definitieve bestratingen totdat de ‘olifantenpaadjes’ duidelijk zijn geworden. Deze niet.

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:30

tijd. Om die te omzeilen wordt er vaak een reserve-vorkje in gestoken. werden ze er afgeschroefd, afgeplakt of een paperclip in gestoken. Voor fabrikanten geldt: neem ‘state of the art’ veiligheidscomponenten; wat er nu modern verkrijgbaar is in de markt, dat is goed. Blijf niet hangen in heel oude systemen, want dat is achterhaald. Als je toch die oude componenten - zoals schakelaars met vorkjes - wilt blijven gebruiken, dan is daarvoor een waslijst van voorwaarden in de norm opgenomen.”

Data uit slimme sensoren en actuatoren en algoritmes die via interpretatie tot zelfstandige veiligheidsbeslissingen komen. Wordt het menselijk handelen voorspelbaar?

Sancties De laatste pijler onder ISO 14119 geeft aan dat er geen voordelen door manipulatie mogen ontstaan. Dragosavic: “De voordelen bij manipuleren zijn duidelijk: tijd winnen en geen ergernis meer. Als door de eerste twee pijlers al zoveel mogelijk winst is behaald en ergernis is weggenomen, wat zou je dan nog meer kunnen doen? Hierop is maar een antwoord: sancties! In eerste instantie denk ik aan sancties die door het proces zelf worden verstrekt. Als het proces in staat is om manipulatie te herkennen, dan moet het proces voor een bepaalde tijd onbruikbaar worden. Op het beeldscherm verschijnt dan bijvoorbeeld een melding ‘storing, check veiligheidscircuit’. De norm schrijft een sanctie van tien minuten voor. Maar je kunt ook procedurele sancties gebruiken. De medewerker die heeft gemanipuleerd krijgt een berisping. Er volgt geen straf, maar alles wordt wel gelogd. Dat vinden mensen niet fijn. Zeker niet als ze ook nog voor hun eigen manipulatie (gedrag) een handtekening moeten zetten. Op plaatsen waar vaker wordt gemanipuleerd, worden de nodige veranderingen doorgevoerd.”

Innovatieve oplossingen De prikkelt ontwerpers en fabrikanten om op een andere manier te gaan denken. Zo ontstaan er veel nieuwe ideeën. Om deze uit te werken moet er geïnvesteerd worden in onderzoek en ontwikkeling en ook in feedback van gebruikers. Dit zal zich snel terugverdienen. Minder manipulatie omdat je niet wordt uitgelokt, tijdwinst en – heel belangrijk – veel minder bedrijfsongevallen! Data uit slimme sensoren en slimme actuatoren kan door een slimme besturing worden geïnterpreteerd. Met algoritmen kunnen vervolgens voorspellingen worden gedaan. Zo kan de besturing voorspellen of bijvoorbeeld onderhoud aan een lager nodig is omdat andere sensoren in de omgeving van dat lager verhoogde temperaturen en vibraties meten. En dit terwijl die andere sensoren een heel andere taak hebben. Heel interessante materie. Even brainstormen en je kunt veel meer verbanden leggen en die in je AI gaan benutten. Het mooiste zou zijn als een beveiligingssysteem ooit menselijke lichaamsdelen op een fail-safe manier zou kunnen herkennen, maar of dat ooit in PLe / SIL3 mogelijk zal zijn? Er zijn al wel bepaalde automerken die voetgangers kunnen herkennen aan hun bewegingen. Maar zolang dit meer informatief dan absoluut zeker is, kan het in de industrie, in de machinebouw, niet worden toegepast. In de industrie moet het 100 procent betrouwbaar zijn. Conclusie We zijn heel goed op weg in machineland. Machinebouwers en -gebruikers hebben steeds meer aandacht voor menselijk gedrag. AI-algoritmen worden al gebruikt bij het voorspellen van menselijk handelen. Veiligheidscomponenten worden steeds slimmer. De mogelijkheden maar ook de complexiteit neemt toe. Dus laten we wel met z’n allen geïnformeerd blijven, overzicht houden en slimmere oplossingen integreren!

‘Anti-manipulatienorm’ ISO 14119 bestaat uit drie pijlers om zowel de motivatie om te manipuleren, de mogelijkheden tot manipulatie en de bijkomende voordelen te verminderen.

c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_Art01_0002.indd 53

WWW.EUCHNER.NL

02-11-2021 09:31

PRODUCT

Nieuws RADAR-ZONEBEWAKING

— Engineered by you. And us. Meerwaarde bieden. Daar draait het om bij machinebouwers en system integrators. Die meerwaarde ontstaat wanneer machines niet alleen functioneel en efficiënt zijn maar ook voldoen aan strenge veiligheids- en gezondheidseisen. ABB biedt oplossingen waarmee u meerwaarde kunt bieden. Oplossingen waarin machineveiligheid, flexibiliteit en digitalisering een hoofdrol spelen. Engineered by you. And us. Scan de QR-code voor meer informatie.

De nieuwe PSEN rd1.2 radarsensor voor het veilige radarsysteem PSENradar heeft een tweekanaals structuur voor bescherming tot PLd cat. 3. De radarsensor kan via bevestiging aan drie assen bevestigd, ook verticaal aan het plafond worden bevestigd (draaiing rond de X- en Y-as. De nieuwe sensor heeft een bereik van 5 m en een openingshoek van 20° verticaal en 20-100° horizontaal (verstelbaar). De nieuwe evaluatie-eenheid eenheid PSEN rd1.0 I/O PS ETH beschikt nu over een Ethernet- en Profisafe-interface en kunnen meer zonesets worden gegenereerd. WWW.PILZ.NL

VEILIGHEIDSSENSOR De veiligheidssensor CES-C14 van Euchner bevat een volledig in industrieel epoxyhars verpakte transpondersensor die zelf al een IP69-beschermingsgraad heeft. Interne printplaten en elektronica-onderdelen worden tijdens het productieproces volledig in een hars gegoten en voldoen hierna aan IP69. De 'solidstate’ sensor èn actuator worden op hun beurt weer volledig ingegoten in een epoxyhars. Het resultaat is dat er geen opgesloten luchtbellen zijn, waardoor de kans op ademen en het naar binnenzuigen van vloeistoffen tot een minimum wordt beperkt. WWW.EUCHNER.NL

CST_product.indd 54

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:28

INVESTEREN IN PRODUCTIVITEIT ÉN VEILIGHEID

Als de productiviteit omhoog moet, mag dat geen gevolgen hebben voor de veiligheid. Met SICK als partner heeft u toegang tot tal van slimme veiligheidsoplossingen die processen soepeler laten verlopen, mens en machine beter laten samenwerken en de grenzen verleggen van wat haalbaar is. Nog nooit vormden turnkeyoplossingen, veilige robots, mobiele platforms en buitenbeveiligingssystemen zo’n perfecte eenheid. Onze Sensor Intelligence staat tot uw beschikking. www.sick.nl

CST Advertenties_0002.indd 55 SICK20201403 SICK Safety-advertentie 210x297.indd 1

02-11-2021 15:22 08:36 08-07-2020

PRODUCT

Nieuws

FINGERTIP-JOYSTICK De nieuwe XS-serie fingertip-joystick is een twee-assige Hall-effect-joystick. Met een hoogte van minder dan 45 mm garandeert de XS ongehinderde toegang tot de andere HMI op het bedieningspaneel. Dit compacte ontwerp met verlaagd profiel vermindert het risico van onbedoelde bediening in bijvoorbeeld mobiele handapparatuur. De XS-serie bevat redundante Hall-effect sensoren goed voor meer dan 10 miljoen operaties, is IP66 bovenpaneel afgedicht en SIL2-compatibel. WWW.APEM.COM

REDUCTIE STROOMBELASTING Waar de DC-managementsystemen van Koch vooral op ‘peakshaving’ van spanning op de DC-bus van servo- en frequentieregelaars worden ingezet, is er nu ook de mogelijkheid om dit ook op stroom te baseren. Op de Pxt-modules komt dan een extra kastje op de aansluitklemmen, samen met stroommeetsensoren voor de drie fasen. Extra belastingspieken worden dan geleverd door de actieve Pxt-modules. Zo kunnen machines en apparaten die uitgelegd zijn op de maximale piekbelasting. veel lager ingeschaald worden. Dit bespaart op duurdere aansluitingen, zwaarder schakelmateriaal en grotere aandrijfcomponenten. Standaard nominale stroomgrenzen van bijvoorbeeld 32 of 63 A kunnen nu al wel voldoende zijn. Dit samenstel is verkrijgbaar ter grootte van een schoenendoos in 20 A continu bij 2 kJ energie tot meerderere 100 ampères en megajoule aan energie ondergebracht in een grote schakelkast. WWW.ELINCOM.NL

CST_product.indd 56

INCLINOMETERS IX-inclinometers zijn ontwikkeld om hellingshoeken te meten en beschikbaar in een- en twee-assige uitvoeringen. De inclinometers kunnen worden uitgerust met een analoge, CANopen- of Modbus-interface. Ze zijn gebaseerd op MEMS-technologie. Het meetbereik is 0÷360° / ± 180° voor een-assige modellen en vanaf ±5° tot ±60° in twee-assige modellen, met een hoge resolutie (tot aan 0,001°) en een hoge precisie. (tot aan ±0,05°). De IX inclinometers zijn IP67=beschermd. De metalen behuizing en hars-gecoate elektronica beschermen tegen mechanische spanningen, trillingen, temperatuurschommelingen en vocht. Hierdoor is de inclinometer geschikt is voor gebruik in een industriële omgeving (tot aan -40 en +85 °C).

WWW.TEVEL.NL

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:29

KOELER De HRR Thermo Chiller van SMC kan in een 19-inch rack worden gemonteerd. De installatie is volgens de makers bovendien efficiënt vanwege de standaard inbouw van een filter voor deeltjes, bypass-leidingen, een bypass-ventiel en een flowsensor. Een DI-filter voor gedeïoniseerd water is optioneel. De koelers, met een temperatuurstabiliteit van ±0,1°C, zijn leverbaar in een groot aantal modellen, met koelvermogens van 950 W tot 5.000 W (50 Hz) en verwarmingsvermogens van 200 W tot 1.000 W (50 Hz). Belangrijke onderdelen kunnen worden vervangen of aangepast zonder dat de koeler uit het rack moet worden gehaald. Daarnaast kunnen 23 alarmcodes en statusmeldingen worden weergegeven voor eenvoudige zelfdiagnose. Het apparaat kan ook warmte genereren zonder gebruik van een elektrisch verwarmingselement. De serie is ideaal voor toepassingen met laseroscillatoren, machinale laserbewerking, lasermarkering, röntgeninstrumenten en elektronische microscopen. WWW.SMC.NL

MEDISCHE CONNECTOREN Lemo en Redel zijn twee connectormerken die zich richten op de medische wereld. Redel is het merk voor de medische kunststof connectoren, terwijl LEMO het merk is voor de metalen connectoren (met emc afscherming). In de ontwerpen worden FDA goedgekeurde materialen (PSU, PEI en ander PSU gebaseerd materiaal) toegepast, die kunnen worden gesteriliseerd. Voor uitgebreide sterilisaties wordt het gebruik van PEI en PPSU geadviseerd. Als sterilisatie geen optie is, zijn ook connectoren voor eenmalig gebruik (disposable connectoren) leverbaar. De push-pull connectoren zijn makkelijk te hanteren en zijn verkrijgbaar in IP50, IP67 en IP68 uitvoering. Deze connectoren kunnen worden gebruikt voor een grote verscheidenheid aan medische apparatuur, bijvoorbeeld in operatiekamers en op de intensive care. De elektrische contacten zijn verguld en het ontwerp van de connector zorgt voor hoge betrouwbaarheid bij monitoring en kritische zorg toepassingen. WWW.LEMO.COM

ANALOGE VEILIGHEIDSMODULE De analoge ingangsmodule SAI 041 is een uitbreiding voor het modulaire S-DIAS Safety System van Sigmatek. Vier analoge stroomingangen met een meetbereik van 4-20 mA en een resolutie van 16 bits evenals een 24 V-sensor voeding zijn geïntegreerd in de 25 mm brede DIN-railmodule. Bij gebruik van twee kanalen is de SAI 041 geschikt voor de veilige detectie van stroomsignalen voor safety toepassingen tot SIL 3, PL e, Cat. 4, voor single-channel gebruik, overeenkomstig met PL d, Cat. 3 volgens EN ISO 13849-1/-2. Fysieke variabelen zoals druk, temperatuur, vulniveau en doorstroom snelheid kunnen veilig worden geregistreerd en bewaakt met de SAI 041. De invoerfilters zijn instelbaar. Twee onafhankelijke, diverse evaluaties met wederzijdse monitoring zorgen voor een betrouwbare analyse en interpretatie van de analoge ingangen. De geregistreerde waarden zijn niet alleen beschikbaar voor de Safety CPU, maar ook voor de functiegerichte besturing voor verwerking. www.sigmacontrol.eu

c o n s t r u c t e u r 0 5 - 2 0 2 1

CST_product.indd 57

02-11-2021 09:29

POSITIEMETING HYDRAULISCHE CILINDERS De encoders uit de MAX-serie voor contactloze absolute positiemeting in hydraulische cilinders staan er volgens fabrikant Sick om bekend dat ze zelfs bij extreme omstandigheden betrouwbaar hun werk doen. De magnetostrictietechnologie (time-offlight) maakt ze niet alleen slijtvast en zeer schokbestendig, maar brengt ook uitgebreide diagnosefuncties (bewaking van zuigerslagen, bedrijfsuren en maximale olietemperatuur) en een aanzienlijke verlaging van de operationele kosten binnen handbereik. Dankzij de behuizingen van respectievelijk 30 mm en 48 mm laten de MAX-encoders zich eenvoudig in bestaande cilinderconstructies plaatsen. De encoders zijn verkrijgbaar in verschillende uitvoeringen, bijvoorbeeld voor 12V of 24V DC. De meetlengte van de MAX30 bedraagt 1,5 m in stappen van 1 mm en van MAX45 tot 2,5 m. De speciale MAX48A-uitvoering beschikt over een rvs deksel en axiale kabeluitvoer. De encoder is leverbaar met onder andere analoge, CANopen-, SAEJ1939- en PWM-outputs. WWW.SICK.NL

WATERBESTENDIGE KABEL Met de Helupower Aquatic-750-Blue heeft Helukabel nu een kabel op voorraad die bestand is tegen drink-, zee- en zoutwater volgens DVGW-standaard W 270. De kabel is ook 100 procent bestand tegen vochtdiffusie en kan daarom worden gebruikt tot een diepte van 600 meter en kan worden blootgesteld aan een externe druk van 60 bar. De mechanisch robuuste blauwe mantel is gemaakt van een vernet PVC-elastomeer. De kabel is goedgekeurd voor een nominale spanning van 450/750 Volt. De veerkrachtige kabel is bestand tegen chloorniveaus tot 0,6 mg/l en zeewater met een zoutgehalte tot 3,5 procent. Dit betekent dat het geschikt is voor gebruik in verschillende soorten water, wat het aantal verschillende benodigde kabels vermindert en dus de opslag vereenvoudigt. Kabeldoorsneden variëren van 1 tot 2,5 mm2. In vaste installaties kan deze kabel worden gebruikt bij omgevingstemperaturen van -40 tot +80 °C. Bij plaatsing in de open lucht moeten omgevingstemperaturen in het bereik van -25 tot +50 graden °C worden aangehouden. De maximale bedrijfstemperatuur bij de geleider is 90 °C. WWW.HELUK ABEL.COM

LAGERBESCHERMING Een van de belangrijkste voordelen van NSK's Self-Lube lagerunits is de speciaal ontwikkelde drievoudige lipafdichting, een uit één stuk gegoten nitril afdichting met drie afdichtende lippen. De drievoudige lipafdichting, verbonden met een beschermende stalen persing (bevestigd in de buitenring), zorgt voor een zeer efficiënte afdichting die het lager onder ruwe omstandigheden beschermt tegen stof, zand, water of slurry. De lagerunits bestaan uit een insert en een behuizing. De inserts zijn diepgroefkogellagers die zijn gebaseerd op de 6200-serie. De Self-Lube inserts zijn geschikt voor het brede gamma RHP-behuizingen, maar ook voor toepassingen waarbij de gebruiker de voorkeur geeft aan zijn eigen behuizing. NSK biedt een groot maatbereik gecombineerd met verschillende typen asborgers, zoals stelschroeven, excentrische spanringen en conische trekbus-opties. WWW.NSKEUROPE.COM

CST_product.indd 58

constructeur 05 - 2021

02-11-2021 09:29

gposolutions.nl/agenda

GPO.indd 1 CST Advertenties_0002.indd 59

21-04-21 14:51 02-11-2021 08:37

Supercompact & Modulair

multi as - servosysteem MDD 2000

hoge vermogensdichtheid

www.sigmacontrol.eu

CST Advertenties_0002.indd 60

eenvoudig uit te breiden

veel safety

plug & play

02-11-2021 08:37