ElektroData 1 - 2023

6

Correcte plaatsing van fiducials voor betrouwbare PCBproductie

WWW.ELEKTRODATA.NL/EZINE

INDUSTRIËLE ELEKTRONICA

Fitness-wearables hebben

zich ontwikkeld tot complete oplossingen voor de bewaking en controle van allerhande lichaamsfuncties.

AUTOMATISERING INSTALLATIE

12

Lasertriangulatiesensoren met EtherCAT- en EtherNet/ IP-interfaces combineren precisie en integratiegemak.

16

Smart plastic sensorsysteem bewaakt realtime energie- en datakabels en detecteert dreigende kabelbreuken.

20

Infrarood matrixsensor met 90° zichthoek maakt dat er minder sensoren nodig zijn om een bepaald werkgebied te bestrijken.

22

Project met remote sensing levert beter zicht op de bollenvelden

De Europese Commissie wil het gebruik van pesticiden in de land- en tuinbouw drastisch verminderen. Veel van die middelen mogen op termijn niet meer worden gebruikt. Om telers handen en voeten te geven voor een andere manier van werken is het project ‘remote sensing voor de sierteelt’ van start gegaan. Unmanned Valley, een fieldlab voor

sensorgerelateerde technologieën en toepassingen, Greenport Duin- en Bollenstreek en NL Space Campus gaan onderzoeken of de combinatie van diverse sensortechnieken het beeld van een bollenveld kan verrijken. Met behulp van satellieten en door de inzet van drones met allerhande sensoren worden grote hoeveelheden data verzameld, waarbij er kan worden ingezoomd op probleemgebieden en zelfs specifieke gewassen. Op basis van data-analyse met AI-technieken zouden dan bijvoorbeeld ziektes of plagen eerder dan nu het geval is kunnen worden gedetecteerd, waardoor tijdig en locatiespecifiek kan worden gehandeld.

Het fieldlab Unmanned Valley gaat met een eerste tetsopstelling aan de slag. Studenten van de opleiding Drone Engineering & Operations van het ROC, die is gevestigd op Unmanned Valley,

dragen bij aan het optimaliseren van de techniek.

www.nlspacecampus.eu

www.unmannedvalley.nl

Temperatuur is ons specialisme

Temperatuur is een belangrijke parameter in veel processen, systemen en machines. Tem peratuur variaties, drift of ongewenste temperatuurverschillen kunnen het proces en de prestaties ongewenst beïnvloeden. Het goed kunnen meten en regelen van temperatuur zorgt voor minder uitval en heeft een positief effect op de levensduur van machines.

Klantspecifi eke temperatuursensoren

Tempcontrol ontwikkelt en produceert temperatuursensoren op klantspecifi catie en in standaard uitvoering. Met ruim 45 jaar ervaring is het ons specialisme om voor elke specifi eke toepassing de juiste oplossing te vinden. Bijna alles behoort tot de mogelijkheden: een snelle responsietijd, hoge nauwkeurigheid, lange termijnstabiliteit, bestand tegen hoge of juist lage temperaturen.

Productie, cleanroom, kalibratielab

Wij beschikken over een eigen productieafdeling, cleanroom en kalibratie- en researchlab waar we o.a. kunnen meten, optimaliseren, kalibreren en stabiliseren. Ook (lange termijn) testen, responsietijdmeting en onderzoek van temperatuursensoren en onderdelen behoort tot de mogelijkheden.

Instrumentatie

Tevens leveren wij een breed assortiment aan kwaliteitsinstrumenten temperatuur, vocht en dauwpunt. Vraag ons naar de mogelijkheden.

Temperatuursensoren in vele uitvoeringsvormen

Transmitters, isolators, regelaars

Klimaatkamers, kalibratiebaden

Indicators

Tempcontrol levert aan bijna alle industrieën

waar temperatuur een kritische factor is: medische en voedingsmiddelenindustrie, lucht-, ruimte- en scheepvaart, halfgeleider-, kunststoffenindustrie en defensie, pharma- en petrochemie, machine- en apparatenbouw, installatie bedrijven en laboratoria etc. Bezoek tempcontrol.nl voor ons volledige productportfolio.

Precisie meetapparatuur

Handheld apparatuur

Deze Elektro-Data is gemaakt met ChatGPT

Met een kopregel als deze kunnen we de foto hiernaast ook wel weghalen. Want als ik alle talkshowtafel-deskundigen mag geloven, kunnen we binnenkort alles aan AI overlaten. Scholieren kunnen in no-time een scriptie maken, die niet van ‘echt’ te onderscheiden is, programmeurs hoeven alleen nog maar te vertellen wat ze willen programmeren en dan rolt de code er vanzelf uit en wil je een thriller met de allure van een Agatha Christie schrijven, dan is dat een kwestie van ‘u vraagt, wij draaien’.

Ik was door het nieuws over de lancering –eind vorig jaar– van ChatGPT wel enigszins van mijn stuk gebracht. Het zal toch niet waar zijn, dacht ik, dat artikelen en berichten zoals die in ElektroData te vinden zijn binnenkort door de op het GPT-3.5 taalmodel van OpenAI gebaseerde chatbot kunnen worden gegenereerd?

Zou er dan nog wel werk voor mij (en mijn geachte collega’s) zijn?

Aan de andere kant kwamen er –nog zonder hulp van AI!–ook direct enkele voordelen naar boven borrelen. Het zou mijn werk een stuk gemakkelijke maken door de chatbot een ruwe versie van een artikel te laten schrijven (deze component van leverancier X, zo veel woorden, deze stijl, lekker veel spec’s), waarop ik er alleen nog maar met de redactionele stofkam doorheen hoef te gaan voor een piek jn resultaat.

Dat is echter nog toekomstmuziek, want enkele schuchtere

pogingen leverden wel erg oppervlakkige/onbenullige stukken tekst op. En actualiteit is ook niet het sterkste punt van dit taalmodel, dat is getraind met –heb ik begrepen– gegevens uit op zijn laatst 2021. Een fabrikant, die dit jaar iets spetterends introduceert, zal met ChatGPT vooralsnog aan de zijlijn staan, terwijl die in Elektro-Data old-school direct in het zonnetje kan worden gezet.

Voorlopig ga ik dus gewoon met ziel en zaligheid door op de ouderwetse manier. Daarbij zal ik natuurlijk wel veel schrijven over AI, want je kunt het zo gek niet bedenken of er zit wel iets van kunstmatige intelligentie in de componenten en systemen die vandaag de dag worden ontwikkeld. Dat kunnen we alleen maar omarmen.

Het volgende hoofdstuk op chatbotAI-gebied is de strijd tussen Microsoft (suikeroom van OpenAI) en Alphabet, dat met de eigen chatbot Bard de dominante positie van de Google-zoekmachine wil beschermen. Want wat is nu een jner zoekresultaat: een link naar een site waar je mogelijk een antwoord kunt vinden of een min-of-meer kant-en-klaar antwoord? Daarop voortbordurend durf ik ook wel een ideaalresultaat te formuleren: veel leesplezier!

THT300 veelzijdige warmtebeeldcamera

De nieuwe THT300 warmtebeeldcamera van Elektro Lijn biedt uitstekende specificaties, hoge gebruiksvriendelijkheid en brede toepasbaarheid voor een betaalbare prijs.

3 Hoge thermische resolutie (384 x 288 pixels)

3 Meetbereik van -20 tot 650 °C

3 Hoge gevoeligheid (NETD 50 mK)

3 Handmatige focus

3 TFT kleuren touchscreen

3 Integratie warmtebeeld met visueel beeld mogelijk

3 Naast warmtebeeld (JPG) ook warmtevideo (MP4)

3 Gratis software en app voor analyse & digitale meetrapportage

Richard Bezemer, hoofdredacteur Elektro-Data (R.Bezemer@mybusinessmedia.nl)

Slimme en duurzame productie centraal op Hannover Messe

De Hannover Messe, die plaatsvindt van 17 tot en met 21 april 2023 in het Hannover Exhibition Center, heeft als hoofdthema ‘Industrial Transformation - Making the Difference’. Veel van de circa 4.000 exposanten uit de sectoren machinebouw, elektrotechniek, energie, software en IT zullen dan ook technologische oplossingen laten zien op het gebied van digitalisering en energiebeheer om grondstoffen te kunnen besparen en allerhande emissies te kunnen verminderen.

De beurs is ingedeeld in zeven sectoren: Automation, Motion & Drives, Digital Ecosystems, Energy

Solutions, Engineered Parts & Solutions, Future Hub, Compressed Air & Vacuum, en Global Business & Markets. De belangrijkste industrietrends zijn Industrie 4.0, koolstofneutrale productie, kunstmatige intelligentie en machine learning, energiebeheer en waterstof en brandstofcellen. Indonesië is dit jaar partnerland op de Hannover Messe. Onder de noemer ‘Making Indonesia 4.0 - Connect to Accelerate’, bevat het Indonesische nationale paviljoen in hal 2 ongeveer 150 exposerende bedrijven en belicht het de industriële mogelijkheden van het land, teasers voor buiten-

Altair campusbreed bij TU Delft

Altair en TU Delft hebben een meerjarige licentieovereenkomst gesloten waarmee 25.000 studenten en 6.000 medewerkers gebruik kunnen maken van een pool van 1 miljoen Altair Units. Deze biedt toegang tot Altair’s oplossingen voor simulaties, data-analyses, AI en high performance computing (HPC). De investering past bij de recente installatie van de nieuwe supercomputer DelftBlue die tegemoet komt aan de groeiende behoefte van studenten en docenten aan meer rekenkracht voor het oplossen van complexe problemen in de fysica, mechanica en dynamica.

“Altair en de TU Delft werken al jarenlang samen om studenten en medewerkers te voorzien van de beste technische oplossingen in de markt, zoals Altair HyperWorks”, zegt Frans Broos, manager Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) bij de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica (EWI) en het Delft High Performance Computing Centre (DHPC) van de TU Delft. “Altair’s oplossingen zijn tot nu toe gebruikt voor onderwijs, studentenprojecten en onderzoek op de afdelingen werktuigbouwkunde en elektrotechniek. Na de installatie van DelftBlue kregen steeds meer studenten en docenten interesse in simulatie. Daarom was het voor ons logisch om een campusbrede licentie af te sluiten die iedereen eenvoudig en betaalbaar

landse investeerders en onderwijs- en opleidingsprogramma's.

Het conferentieprogramma is opgetuigd rond verschillende stages. De Industrial Transformation Stage etaleert zich als een grote kruisbestuiving tussen technologie en industrie op het gebied van slimme en duurzame productie. De Energy 4.0 Stage draait om oplossingen voor een energieintelligente, klimaatvriendelijke en duurzame toekomst. De Industrie 4.0 Stage behandelt onderwerpen zoals het beheer van bedrijfsmiddelen, OPC UA, machine learning, cloud en edge computing, en data spaces. De Tech Transfer

Stage richt zich op wetenschap, bedrijfsleven en politiek met de nieuwste projecten in toegepast industrieel onderzoek. De Industrial Wireless & 5G

Stage belicht hoe de huidige draadloze communicatietechnologieën productielijnen en intralogistiek nog flexibeler, autonomer en efficiënter maken. De Industrial Startup Stage biedt pitches, presentaties en discussies met startups, ondernemers, netwerkers, incubators en accelerators. De Trade & Invest Stage belicht actuele uitdagingen en investeringsmogelijkheden in de internationale handel, waaronder energie en economisch beleid. De Partner Country Indonesia Stage tenslotte biedt een divers programma van productpresentaties, beleidsdiscussies en gesprekken over technologieën die op de beurs te zien zijn.

www.hannovermesse.de www.global-fairs.nl

toegang geeft tot alle oplossingen van Altair. Bovendien zijn we van plan om vanaf 2023 de Altair-software ook te gaan gebruiken voor onderzoek en onderwijs in onze afdelingen lucht- en ruimtevaart, materiaalkunde en industrieel ontwerp.”

www.altair.com

Engineers willen testapparatuur thuis

Uit een enquête gehouden onder de element14community van Farnell blijkt dat engineers gespecialiseerde testapparatuur graag thuis willen kunnen gebruiken om productiever te worden. Veel bedrijven leveren echter nog steeds helemaal geen apparatuur voor thuisgebruik, ondanks het feit dat er veel handige en goedkope oplossingen beschikbaar zijn. Conclusies uit het onderzoek zijn:

• 90% van de respondenten vindt dat engineers thuis enige apparatuur nodig hebben.

• 50% heeft geen testapparatuur om thuis te gebruiken.

• Minder dan een kwart (24%) van de respondenten kan volledig op afstand werken.

• Ongeveer een derde vond dat alleen sommige tests thuis moeten worden uitgevoerd, terwijl het bedrijfslab nog steeds nodig is voor gespecialiseerde testapparatuur.

Deze resultaten tonen volgens Farnell de noodzaak aan om kosteneffectieve pc-scopes en soortgelijke producten in te zetten om de efficiëntie van technici te verbeteren door hen in staat te stellen thuislabs te creëren. Daarvoor wijst het naar de producten

Aim-TTi bij CN Rood

van Pico Technology, een van de fabrikanten uit de line card van Farnell. Pico Technology richt zich op het bieden van innovatieve, hoogwaardige en betaalbare alternatieven voor traditionele test- en meetapparatuur. Hun producten hebben hybride werken en nieuwe manieren van leren op afstand vergemakkelijkt tijdens de COVID-19 pandemie. Deze trend heeft zich na de pandemie voortgezet, aangezien meer bedrijven de voordelen zien van het gebruik van goedkope pc-gebaseerde scopes in combinatie met krachtige producten om te voldoen aan de veranderende toepassingsbehoeften van klanten in de test- en meetindustrie.

nl.farnell.com

Gids over robotica en automatisering

CN Rood gaat voor Aim-TTi de lokale verkoop en technische ondersteuning bieden aan klanten in de Benelux, de Scandinavische en Baltische landen. Ook zal de T&M-specialist productdemonstraties, trainingen en after-sales service bieden.

TTi (Thurlby Thandar Instruments) is al meer dan 40 jaar fabrikant van elektronische test- en meetinstrumenten, zoals belastingen, LCR-meters, DCvoedingen, functiegeneratoren, spectrumanalyzers en DMM’s. Alle TTi-producten worden ontworpen en vervaardigd in het Verenigd Koninkrijk. De merknaam Aim is geïntroduceerd toen TTi de Amerikaanse markt betrad. Sindsdien opereert het bedrijf onder de naam Aim-TTi.

Benny Polleunis (CEO bij CN Rood) ziet veel kansen voor de producten van Aim-TTi. “Aim-TTi is een bekend en toonaangevend merk. De producten zijn een mooie aanvulling op ons portfolio.”

www.cnrood.com

www.aimtti.com

Distrelec heeft een robotica- en automatiseringsgids gelanceerd op basis van informatie van experts uit de industrie. De handleiding is de eerste van drie en moet ingenieurs helpen om effectievere, volledig geautomatiseerde workflows te bouwen. Er zijn in dit eerste deel hoofdstukken over de geschiedenis van robotica, robottypen, toepassingen, industrie 5.0 en cobots.

“De fabrikanten van vandaag zoeken voortdurend naar manieren om de technologie in hun fabrieken te optimaliseren, en dit zal vaak gepaard gaan met de introductie van een vorm van automatisering”, zegt Raj Patel, managing director. “Deze gids is van nut voor iedereen die oplossingen wil automatiseren en de productieefficiëntie wil verbeteren.” De eerste editie is gratis te bekijken op de knowhow hub van Distrelec. De volgende twee delen verschijnen later dit jaar.

knowhow.distrelec.com

Noise free e-mobility

• Large portfolio of EMC components

• Design-in-support

• Samples free of charge

• Orders below MOQ

• Design kits with lifelong free refill

Würth Elektronik offers many PCB mounted ferrites and common mode chokes as well as EMI shielding products. Samples free of charge: www.we-online.com/emobility

WE meet @ embedded world Hall 2, Booth 110

Sensoren maken oversteek van fitness- naar medische wearables

GEAVANCEERDE OPTISCHE-, BIOPOTENTIAAL- EN TEMPERATUURSENSOREN VOOR

Gezondheids- en fitness-wearables hebben zich ontwikkeld van eenvoudige stappentellers, die basisniveaus van activiteiten en fitness bijhouden, tot complete oplossingen voor de bewaking en de controle van allerhande lichaamsfuncties. Verschillende typen sensoren breiden die mogelijkheden alleen maar uit. Nieuwe ontwikkelingen in de sensortechnologie komen ook ten goede aan medisch gecertificeerde wearables.

De hedendaagse wearables zijn niet meer te vergelijken met de eerste sporttesters uit de 80-er jaren van de vorige eeuw. Naast het tellen van het aantal stappen, calorieën en geslapen uren geven ze de gebruiker nu ook naar keuze inzicht in andere fysiologische functies van verschillende lichaamsdelen (bloeddruk, lichaamstemperatuur, zuurstofverzadiging). Hoewel de pols en de borst nog steeds het meest populair zijn voor wearables, zie je nu ook steeds meer oorapparaten (hearables).

Sensoren

De mogelijkheid om vitale functies te meten is mogelijk dankzij een reeks geavanceerde sensoren.

Optische sensoren, zoals de AFE4420YZR van Texas Instruments, worden gebruikt voor fotoplethysmografie (PPG). Dit is een eenvoudige en goedkope optische techniek voor het meten van het bloedvolume in de huidvaatjes. Kleuren- en soms infrarood-led's worden ingezet om de huid van de drager te verlichten. Het gereflecteerde licht wordt

gedetecteerd met fotodiodes die het lichtsignaal omzetten in een elektrische stroom. Deze wordt vervolgens doorgezonden naar een microcontroller die de hartslag en de zuurstofverzadiging van het bloed berekent. Deze sensoren maken gebruik van algoritmen om de beweging van de drager en de veranderende lichtomstandigheden die de metingen negatief zouden kunnen beïnvloeden te compenseren.

Biopotentiaal-sensoren, zoals de MAX30001 van Analog Devices, detecteren kleine elektrische signalen in het menselijk lichaam en zijn geschikt voor het vervaardigen van een elektrocardiogram (ECG), een grafische weergave van het hartgedrag.

Universele temperatuursensoren

zijn er met verschillende nauwkeurigheidsniveaus. Voor klinische toepassingen, zoals het meten van de lichaamstemperatuur, is een nauwkeurigheid van tenminste 0,2 °C gewenst. Dat is mogelijk met bijvoorbeeld de TMP117AIDRVR van Texas Instruments.

Medische toepassingen

Het gebruik van sensoren in medische toepassingen was lange tijd uitgesloten vanwege hun geringe kwaliteit. Die mindere kwaliteit is geen groot probleem voor de consument die de gezondheids- en fitness-wearables gebruikt als een algemene gezondheids- en welzijnsindicator, zonder al te veel aandacht te besteden aan de nauwkeurigheid van de meetresultaten. Veel fabrikanten produceren nu sensoren van medische kwaliteit, die speciaal ontworpen zijn voor professionele toepassingen in de gezondheidszorg en voldoen aan allerhande medische normen.

Draagbaarheid

De opmars van sensoren in medische toepassingen heeft niet alleen een meettechnische reden. Zo kunnen ze ook helpen bij de ontwikkeling van meer draagbare en gemakkelijker te dragen apparaten. De Holter bijvoorbeeld is momenteel de meest gebruikte hartmonitor in de zorg. Hij is echter nogal groot en daardoor onpraktisch om langer dan 24 tot 48

Deze polssensor bevat de MAX32664 biometrische sensor hub, die kan communiceren met lokale optische sensoren en ruwe of bewerkte meetdata van bijvoorbeeld hartfrequentie en zuurstofsaturatie doorgeeft.

Mark Patrick, Mouser Electronics

Optische sensoren, zoals de AFE4420YZR van Texas Instruments, worden gebruikt voor fotoplethysmografie (PPG). Dit is een eenvoudige en goedkope optische techniek voor het meten van het bloedvolume in de huidvaatjes.

uur te dragen. Hoewel dit voldoende kan zijn om bepaalde aspecten van het hartgedrag vast te leggen, is het in sommige gevallen niet lang genoeg om levensbedreigende aandoeningen als aritmie nauwgezet te detecteren. Kleinere, minder invasieve draagbare hartmonitoren maken het eenvoudiger om deze hartaandoeningen op te sporen, waarbij zorgverleners hun patiënten gedurende langere perioden op afstand kunnen volgen.

PRODUCTNIEUWS

De TMP117 van Texas Instruments is een digitale temperatuursensor met een nauwkeurigheid van ±0,2 °C in het werktemperatuurgebied van –40 °C tot +100 °C.

Via de cloud

Door apparaten van medische kwaliteit die door meerdere mensen worden gedragen te verbinden met de cloud en voortdurend grote hoeveelheden gegevens te uploaden, wordt het ook mogelijk technieken voor machine lear ning toe te passen om zo verborgen trends en patronen in deze informatie te ontdekken. Dit zal op zijn beurt helpen bij de ontwikkeling van algoritmen die de nauwkeurigheid van de sensormetingen verder verbeteren.

De MAX32664 van Analog Devices is een low-power biometrische sensor hub-familie die direct kan communiceren met verschillende sensoren om in verschillende gebruiksscenario's metingen te analyseren. Een interessante toekomstige toepassing met deze sensor-hub is het meten van de bloeddruk met behulp van PPG-technieken op de vingertop (en mogelijk andere lichaamsdelen) van de drager van het apparaat. Dat is een hele verbetering ten opzichte van de huidige werkwijze met een log manchet.

Elektrochemische sensoren

Sinds kort zijn er draagbare toepassingen in de gezondheidszorg op basis van elektrochemische sensoren, zoals de MAX30134 analoge frontend. Deze wordt gebruikt in bloedglucosemeters om de bloedsuikerspiegel bij diabetespatiënten continu te controleren. De metingen worden draadloos naar de telefoon van de patiënt gestuurd om deze te waarschuwen als hij/zij zichzelf een dosis insuline moet toedienen. Bij toekomstige ontwikkelingen kan het controletoestel draadloos worden verbonden met

een draagbare insulinepomp, die dan automatisch de juiste dosis aan de patiënt toedient.

Conclusie

De ontwikkeling van sensorgebaseerde draagbare apparaten blijft in hoog tempo doorgaan. Hoewel ze altijd populair zullen blijven als consumentenartikelen is de nauwkeurigheid van de sensoren zodanig verbeterd dat ze ook geschikt zijn voor medische toepassingen. Extra voordeel zijn de mogelijkheden voor monitoring op afstand en (cloudgebaseerde) dataverwerking met AI/ML-technieken.

Biopotentiaal-sensoren, zoals de MAX30001, detecteren kleine elektrische signalen in het menselijk lichaam en zijn geschikt voor het vervaardigen van een ECG.

Board-to-board connectoren Update simulatieprogramma

navigatiesystemen, audio- en radiomodules. De connectoren zijn er in 88 combinaties, met voor elke serie acht verschillende stijlen (30 - 140) en 11 stapelhoogten (8 - 30 mm).

De AX01- en MA01-serie boardto-board-connectoren van JAE combineren een hoge transmissiesnelheid (8 Gbps+) met zwevende contacten om interconnectiefouten tot een minimum te beperken. Dit maakt ze tot zeer betrouwbare componenten, die kunnen worden gebruikt bij interferentiegevoelige toepassingen die afhankelijk zijn van realtime gegevensoverdracht, zoals veiligheidsfuncties in voertuigen (waarschuwingssystemen, camera's),

Zowel de AX01 als de MA01 serie heeft een floating-tolerantie van ±0,5 mm in de X- en Y-richting, waardoor positie-afwijkingen en uitlijncompensatie in geautomatiseerde assemblage- en interconnectieprocessen mogelijk zijn. De connectoren van de MA01-serie kunnen worden gebruikt bij bedrijfstemperaturen tot 125 °C. De tweepuntscontactstructuur zorgt voor een betrouwbare verbinding en een ononderbroken continuïteit, zelfs als één contactpunt wordt geblokkeerd. Een speciale kap die het interconnectiegebied vóór gebruik extra beschermt, maakt eenvoudige pickand-place mogelijk.

Met Simulation 2022.2 vergroot Altair de cloudflexibiliteit en -schaalbaarheid, en verbetert het werken met Altair One door klanten op een flexibele wijze toegang te geven tot het werken met applicaties als HyperMesh, HyperView, SimLab en Inspire op een werkstation of laptop. Tevens kunnen gebruikers toepassingen voor structurele, thermische en CFD-analyses en hoog/laag frequente elektromagnetische vraagstukken uitvoeren in de cloud.

Met de nieuwe softwareversies kunnen teams die verantwoordelijk zijn voor productontwikkeling samenwerken aan alle aspecten van elektronische systemen, PCB's, firmware en de ontwikkeling van 5G-connectiviteit, in een verbonden end-to-end-omgeving. Simulatie 2022.2 biedt nauwere integratie tussen Flux, FluxMotor, SimLab en Material Data Center om gebruikers te helpen workflows te stroomlijnen en geavanceerdere mogelijkheden te bieden voor modellering, het analyseren en optimaliseren van elektrische systeemontwerpen en sneller akoestische en thermische stromingsanalyse uit te voeren. Met alle verbeteringen in Simulation 2022.2 kunnen bedrijven complete workflows creëren van concept tot productie, in één uniforme omgeving.

Rutronik Altair

Correcte plaatsing van fiducials voor betrouwbare PCB-productie

Fiducials zijn belangrijke referentiepunten voor de productie en assemblage van printplaten. Deze in het PCB-ontwerp aangebrachte markeringen worden gebruikt om de productiemachines en de materialen zo nauwkeurig mogelijk uit te lijnen. Daarom zijn de geometrie en de plaatsing van de markeringen cruciaal voor de betrouwbaarheid van de PCB-productie. Bij het aanbrengen van enkele van deze markeringen op een printplaat komt echter meer kijken dan je op het eerste gezicht zou denken. Eurocircuits legt in dit eerste artikel in een serie over PCB-ontwerp voor productie uit waar je allemaal rekening mee moet houden voor het correct plaatsen van fiducials.

Voor het laten maken van een printplaat stuur je de fysieke weergave van de printplaat naar de fabrikant, meestal als Gerber-bestanden. Als het printje ook moet worden geassembleerd met componenten, moet je ook hun coördinaten en rotatie doorgeven. Daarvoor stuur je een Bill of Materials (BOM) en Component Placement List (CPL) mee, of gebruik je Gerber X3 waarin deze informatie al is opgenomen. De machines die automatisch de componenten plaatsen moeten aan de hand van deze informatie de eigenlijke fysieke plek op een paneel met een of meer printplaten erop vinden waar ze dan de component neerzetten.

Daarbij kan je de plaatsingsmachines op twee manieren helpen. Je kunt proberen het paneel met printplaten zeer nauwkeurig op de machine uit te lijnen, maar door mechanische en fabricagetoleranties werkt dat meestal niet betrouwbaar. Door markeringen op de printplaten of het paneel aan te brengen kan de machine zich hiermee uitlijnen. Dit is veel betrouwbaarder omdat het niet afhankelijk is van

mechanische toleranties of vaardigheid van de operator.

Plaatsen van fiducials

De meest gebruikelijke fiducials op een PCB bestaan uit een rond gebied van blootgesteld koper en daar omheen soldeermasker met een verhouding van 1:2 of 1:3. De diameter van het koperpad is gewoonlijk ergens tussen 1 en 2 mm.

Aangezien wij bij Eurocircuits de fiducials vooral gebruiken voor de plaatsing van componenten, maken wij ze in hetzelfde proces als de footprints voor de componenten; dit moet gebeuren volgens IPC-7351B. Dit garandeert een betere pasnauwkeurigheid. Zeefdruk is hiervoor niet geschikt omdat de tolerantie meestal veel groter is. Daarna verwijderen we het soldeermasker om het contrast te verhogen en de lichtreflecties te verminderen, zodat ze gemakkelijk door de camera's worden herkend.

Om ruimte te besparen is het handig om fiducials op dezelfde plaats aan beide zijden (top & bottom) van de printplaat te plaatsen, maar dit is

fiducials aan de randen van de productiepanelen.

geen productievereiste. Een fiducial aan één kant voorkomt dat een via of een through-hole component op die plaats wordt geplaatst, dus is het plaatsen van fiducials 'bovenop' elkaar plaatsbesparend.

Globale fiducials

Globale fiducials zijn de fiducials die het hele bord uitlijnen. Normaal plaatsen we er drie in de buurt van de hoeken van het bord, en zo ver mogelijk uit elkaar. Drie fiducials geven de machine zekerheid over de oriëntatie en kunnen ook compenseren voor uitrekken, schalen, verdraaien of kromtrekken tijdens het fabricage- en assemblageproces. Door de fiducials dicht bij de rand van het bord en ver uit elkaar te plaatsen, heb je wat dat betreft een optimale configuratie. Vier fiducials kunnen weer tot verwarring leiden als de machine stopt met kijken nadat hij er drie gevonden heeft en daardoor de oriëntatie verkeerd heeft.

Lokale fiducials

Lokale fiducials helpen de plaatsingsmachine nog verder door hem

EERSTE DEEL VAN EEN SERIE ARTIKELEN OVER PCB-ONTWERP VOOR PRODUCTIE

Verschillende

Saar Drimer, editor bij Eurocircuits

markeringen te geven in de buurt van componenten met een fijne pitch die beter moeten worden uitgelijnd dan andere componenten. Hier gebruiken we de fiducials voor uitlijning, hoewel ook rotatie-informatie kan worden geëxtraheerd, afhankelijk van het patroon. De IPC beveelt twee lokale fiducials aan die diagonaal van elkaar zijn geplaatst, dwars op de component. Lokale fiducials kunnen worden gedeeld tussen dicht bij elkaar gelegen componenten als de ruimte beperkt is.

Waar globale fiducials meestal nodig zijn, hangt de behoefte aan lokale fiducials af van de mogelijkheden van de plaatsingsmachines en van de grootte van het bord. Sommige machines hebben ze niet nodig en andere alleen voor grotere borden. Lokale fiducials kunnen vervelend zijn om te plaatsen, omdat ze op die kleine schaal veel ruimte innemen, meestal precies op de plaats waar we routes willen uitwaaieren weg

PRODUCTNIEUWS

Waarom zijn fiducials rond?

Paneel met twee PCB's, elk met drie fiducials (blauw omlijnd). Fiducials worden geplaatst op de hoeken van de printplaat, zo ver mogelijk van elkaar verwijderd, maar zonder de functie te beïnvloeden, bijvoorbeeld binnen het antenneblokkeringsgebied.

van de component of een bypasscondensator willen plaatsen. Het is waarschijnlijk het beste om met de fabrikant te overleggen of lokale fiducials überhaupt helpen, of hoe klein je ze kunt maken.

Fiducials in de praktijk Wanneer Eurocircuits niet alleen een printplaat maakt, maar deze ook assembleert met elektronische componenten, zijn er eigenlijk geen fiducials nodig op de printplaat. De reden: wij voegen onze eigen fiducials toe op het paneel waartoe de print behoort. Waar nodig gebruiken wij ook elementen op de PCB, zoals pads, als lokale fiducials. Wij raden toch aan drie fiducials te leveren voor het geval de PCB in de toekomst door andere fabrikanten zal worden geproduceerd en geassembleerd.

Een referentiepunt met een koperdiameter van 1,5 mm is in de meeste gevallen ideaal. Indien nodig kan hij ook worden verkleind tot een diameter

• Ronde objecten zijn voor machines gemakkelijker te lokaliseren.

• Voor HAL-afwerkingen zal de bolle vorm op een ronde fiducial nog steeds rond zijn, terwijl hij bij een vierkante bijvoorbeeld niet meer helemaal vierkant is.

• Het is voor machines gemakkelijker om het middelpunt van een ronde vorm te vinden.

• Ronde vormen hebben relatief gezien het kleinste oppervlakte.

• Gelijk etsen rond de vorm is mogelijk.

• Het bevordert het gebruik van meerdere fiducials in plaats van minder effectieve, vreemde vormen die in theorie rotatie-informatie kunnen bevatten, maar moeilijk te verwerken zijn.

• Het is een kenmerk dat zich het meest onderscheidt van wat een traditioneel bord bevat, namelijk voornamelijk rechthoeken.

• Ronde montagegaten kunnen dienen als goedkope fiducial.

van 0,6 mm. Je hoeft ons niet te vertellen welke kenmerken de vaste elementen zijn; ons proces vindt ze hoe dan ook. Alleen: fiducials mogen niet te dicht bij elkaar worden geplaatst en moeten, zoals gezegd, gewoon worden weggelaten als er geen ruimte meer is op de printplaat. We zullen

andere referentiepunten vinden. Ontwerpaanbevelingen voor fiducials, verklarende video's en vele waardevolle tips voor een voor de productie geschikt ontwerp zijn vrij beschikbaar op het web: https://www.eurocircuits. com/pcb-assembly-guidelines-fiducials/

Fiducials worden gemaakt uit blootgesteld verguld koper met daar omheen soldeermasker, gewoonlijk met een minimumverhouding van 1:2 en een maximum van 1:3.

Supercap voor energy harvestingDruksensoren

De VEC 3R0 507 QG van Vinatech is een 500F 3 V supercap in een cilindri-

sche cel met een doorsnede van 35 mm en een lengte van 82 mm. Door de hogere energiedichtheid zijn deze EDLC-cellen ideaal voor het bufferen (zowel het opvangen als afgeven) van energie. De toepassing kan zijn als enkele cel, maar ook serie- en/of parallel-schakelingen zijn mogelijk. De 500F supercap heeft meer dan 500.000 op- en ontlaadcycli, een piekstroom van 230 A en een werktemperatuurbereik van - 40 °C tot +65 °C.

Melexis heeft een nieuwe reeks druksensor-IC's gelanceerd voor ondersteuning van het motormanagement bij auto’s. De MLX90824 bepaalt de absolute druk en levert vervolgens

een digitaal uitgangssignaal via het SENT-protocol, terwijl de MLX90822 een analoge uitgangsspanning levert. Ze meten drukken over een bereik van 1 tot 4 bar. Beide componenten bestaan uit een circuit voor het uitlezen van de sensor, digitale hardware, spanningsregelaars en SENT- of analoge uitgangsdrivers, alsmede alle essentiële passieve componenten. De druksensoren hebben een bedrijfstemperatuurbereik van -40 °C tot +160 °C.

Elincom Electronics Melexis

30 W DC/DC-omvormer

geen minimale belasting en bieden diverse volledig geregeld en dubbele uitgangen: 3,3 V, 5 V, 12 V, 15 V, 25 V, ±12 V en ±15 VDC.

De REC30E-Z-serie DC/DC-omvormers met een vermogen van 30 W zitten in een behuizing van 25,4 mm x 25,4 mm en hebben twee brede ingangsbereiken: 9-36 V en 18-75 VDC. Het rendement is meer dan 90% en de isolatiewaarde bedraagt 2 kV/1 min. De componenten vereisen

De omvormers kunnen werken bij hoge omgevingstemperaturen. De REC30E-4812SZ werkt bijvoorbeeld tot 80 °C zonder derating. Bij derating en/of luchtstroom zijn hogere temperaturen mogelijk tot de behuizingslimiet van 105 °C. Het hoge rendement blijft ook bestaan bij lage belastingen, zodat de standbyverliezen laag zijn. De omvormers bezitten volledige bescherming tegen overtemperatuur, kortsluiting aan de uitgang, overstroom en overspanning. Spanningspieken tot 50 V en 100 V aan de ingangen zijn voor de beide bereiken mogelijk.

Hybride hoogvermogen aandrijfmodule

De hybride hoogvermogen aandrijfmodule van Microchip is ontwikkeld voor elektrische luchtvaarttoepassingen en draagt bij aan de reductie van het gewicht en de ontwerpcomplexiteit. Dit betreft de eerste versie van een nieuwe productlijn van voedingscomponenten die beschikbaar zullen zijn in twaalf verschillende varianten met SiC MOSFET’s of IGBT’s.

Andere kenmerken zijn de vele vermogenscomponenten die zorgen voor begrenzing van de aanloopstroom. Optioneel toe te voegen functies zijn soft start, interface stuurtrap voor magneetschakelaars, regeneratieve

remschakelaar en temperatuursensoren voor het bewaken van externe schakelingen. De vermogenmodulen kunnen ook spanning omzetten op een hoge schakelfrequentie, wat kleinere en meer efficiënte systemen oplevert.

De standaard spanning van de vermogenmodulen loopt van 650 tot 1.200 V, met de mogelijkheid om dit klantspecifiek op te waarderen tot 1.700 V. De module is ontworpen voor lage inductiviteit voor de hoge vermogendichtheid en is voorzien van voedings- en signaalconnectoren die rechtstreeks op de printplaat van de gebruiker kunnen worden gesoldeerd.

Onder de naam RL78/G15 biedt Renesas een aantal nieuwe generalpurpose MCU’s in de low-power RL78-familie. Ze zijn beschikbaar in WDFN-behuizingen met 8 tot 20 pinnen, waarbij de 8-pins uitvoering slechts 3 x 3 mm meet. Alle pinnen kunnen worden gebruikt voor I/O voor algemeen gebruik, behalve de VDD- en VSS-voedingspinnen. De MCU’s hebben 4-8 KB flashgeheugen voor de code, 1 KB dataflash en 1 KB SRAM. De 16-bit CPU-ker n werkt op 16 MHz. Andere spec’s zijn een omgevingstemperatuurbereik van -40 °C tot 125 °C, geschikt voor bedrijfsspanningen van 2,4 V tot 5,5 V, ingebouwde comparator en een zeer nauwkeurige oscillator (±1,0%). De MCU’s zijn ontworpen om de sys-

16-bit microcontrollers Dubbele latch & switch

teemgrootte klein te houden en zo de kosten van eindsystemen te verlagen. Net als bij andere RL78-componenten kunnen ontwerpers de GUI-gebaseerde Smart Configurator gebruiken om drivercode voor randapparatuurfuncties te genereren. Renesas biedt ook het Fast Prototyping Board (FPB) voor evaluatie, die wordt geleverd met Arduino Uno en Pmod Type 6A interfaces.

De MLX92352 is een universele programmeerbare 3-assige latch & switch voor relatieve positie- en snelheidsdetectie. Het IC biedt magnetische flexibiliteit en pitchonafhankelijke dubbele uitgangen die ingesteld kunnen worden als snelheid, puls of richting. De MLX92351 (voorgeprogrammeerd) en MLX92352 (programmeerbaar) met kwadratuur-uitgang kunnen nauwkeurig de rotatiesnelheid en -richting in motorsystemen vaststellen. De 90° faseverschuiving tussen de twee uitgangen biedt klanten pitch- en luchtspleetonafhankelijkheid, wat resulteert in een eenvoudig magnetisch ontwerp. De componenten voegen extra flexibiliteit toe door elke tweevoudige combinatie van X, Y en Z magnetische assen als output te leveren in de vorm van snelheid, puls of richting. Klanten hebben de mogelijkheid om onafhankelijke magnetische drempelwaarden in te stellen van ±0,5 mT tot ±40 mT.

De ‘silicium-on-insulator’ (SOI) technologie voorziet in goede EMC/ESD-karakteristieken, zoals 15 kV HBM ESD, 8 kV systeem-ESD en hoge EMC-robuustheid. De componenten werken

bij spanningen van 2,7 V tot 60 V bij een junctietemperatuur van 175 °C.

Recom Power Microchip

Renesas

Melexis

Powermodule levert tot 1.512 WMeerlaagse keramische inductoren

W. Dat is 1.008 W bij bedrijf van 85 tot 265 VAC. Het rendement van 96,5% zorgt voor een betrouwbare werking bij basisplaattemperaturen tot +100 °C en bij omgevingstemperaturen van -40 °C tot +85 °C.

De TDK-Lambda PF1500B-360 fullbrick powermodule met AC-ingang heeft een vermogensfactor van 0,98 en levert een geregelde 360 V niet-geïsoleerde DC-spanning. De module kan worden gebruikt voor het voeden van geïsoleerde hoge-spanning DC/DCmodules in een gedistribueerde vermogensconfiguratie, of voor belastingen die een hoge-spanning DC-ingang vereisen. Met een ingang van 170 tot 265 VAC levert de PF1500B-360 1.512

De module biedt standaard een hulpspanning van 10-16 V / 10 mA, aan/ uit op afstand en een ‘signal good’ van de omvormer. Er is een vrijgavefunctie beschikbaar om geïsoleerde DC/DC-omvormers te activeren om in het geval dat de uitgangsspanning groter is dan 360 VDC de stijgtijden van de uitgangen te synchroniseren. Voor extra uitgangsvermogen wordt voorzien in de mogelijkheid van parallelschakeling met stroomdeling van maximaal drie modules.

Eenfase filter met geaarde choke

De FMAB NEO eenfase filterfamilie is uitgebreid met filters met een choke voor de aardgeleider om hoogfrequente interferentie op de aardgeleider te onderdrukken. De nieuwe filterserie is verkrijgbaar als standaard- of medisch-technische versie voor een nominaal stroombereik van 1 A tot 20 A met steekverbindingen. Ze zijn geschikt voor toepassingen in het temperatuurbereik van -40 °C tot +100 °C. Naast de stroomgecompenseerde choke op de pool- en nulgeleider hebben de netfilters een

Würth Elektronik biedt onder de naam WE-MCI een serie hoogfrequente inductoren met een breed scala aan waarden. De inductoren in een 0402-behuizingen zijn er met inductiewaarden van 1 tot 270 nH, terwijl de WE-MCI's in een 0603-behuizing variëren van 1 tot 470 nH. Een speciaal kenmerk van deze

voor de automotive goedgekeurde componenten is hun nauwe tolerantie van ±5% of ±0,3 nH voor de modellen onder 5,6 nH.

De SMT-monteerbare componenten zijn AEC-Q200 gekwalificeerd, met een bedrijfstemperatuurbereik van -55 tot +125 °C, en zijn geschikt voor toepassingen in onder meer infotainment, sleutelloze toegangssystemen, Bluetooth en filtercircuits. Ze zijn aan beide zijden voorzien van polariteitsmarkeringen voor een betere productiecontrole.

Voor beide inductorseries zijn designkits beschikbaar, zodat componenten met de juiste waarden altijd bij de hand zijn. Würth Elektronik vult deze ontwerpkits kosteloos aan.

tweede choke op de aardgeleider. De massaschoke bevindt zich tussen de ingang en de uitgang van het filter. Daarom hebben zij twee aardaansluitingen aan de ingang en de uitgang, waarbij de aardaansluiting aan de netingang is geïsoleerd van de behuizing. Dit zorgt ervoor dat eventuele hoogfrequente stoorstromen op de aardleiding het filter niet via de behuizing kunnen omzeilen. Medische filters in het bijzonder (zonder Y-condensatoren) profiteren van een verbeterde asymmetrische demping in

het hogere frequentiegebied dankzij de choke van de aardleiding.

Schurter

TDK-Lambda Würth Elektronik

Slimme lasertriangulatiesensoren voor nauwkeurige automatisering

LASERSENSOREN MET ETHERCAT- EN ETHERNET/IP-INTERFACES COMBINEREN PRECISIE EN INTEGRATIEGEMAK

Optische meetmethoden zoals lasersensoren spelen een belangrijke rol in de automatiseringstechnologie. Voor nauwkeurige afstandsmetingen zijn lasertriangulatiesensoren het instrument bij uitstek. Deze meten en testen geometrische grootheden in tal van industriële sectoren. Voor directe integratie in de productieomgeving levert Micro-Epsilon lasersensoren met geïntegreerde EtherCAT- of EtherNet/IP-interfaces. Deze combineren precisie en integratiegemak in een uiterst compacte sensor.

Meetsensoren die in de fabrieksen fabrieksautomatisering worden gebruikt, moeten aan tal van eisen voldoen. Naast nauwkeurigheid zijn hoge meet- en verwerkingssnelheden en zo reproduceerbaar mogelijke meetresultaten vereist. Lasersensoren hebben wat dat betreft vaak de voorkeur: ze maken zeer nauwkeurige verplaatsings-, afstands- en positiemetingen mogelijk in een breed scala aan meettaken.

EtherNet/IP

meerdere apparaten en machines. Integratie via EtherCAT of EtherNet/ IP vergemakkelijkt de communicatie, vooral in moderne installaties. Dankzij de directe data-uitvoer zijn de meetwaarden realtime beschikbaar.

Signaalstabiliteit

De optoNCDT 1900 lasertriangulatiesensoren van Micro-Epsilon zijn beschikbaar met een EtherCAT-of EtherNet/ IP-interface.

www.micro-epsilon.com

Er is een toenemende vraag naar moder ne interfaces die gemakkelijke integratie in bestaande besturingsomgevingen mogelijk maken. De optoNCDT 1900 lasertriangulatiesensoren van Micro-Epsilon spelen hierop in. Naast de uitvoeringen met EtherCAT zijn er nu ook nieuwe modellen die zijn uitgerust met een EtherNet/IPinterface. De geïntegreerde veldbusinterfaces maken eenvoudige integratie mogelijk van deze sensoren in Industrial Ethernet-besturingssystemen.

Dit komt vooral ten goede bij hele snelle processen en bij netwerken met

De lasersensoren bieden tweestaps meetwaardemiddeling om het signaal te optimaliseren. Dit zorgt voor een meer vloeiend signaal bij randen en stapsgewijze patronen, terwijl overshoot van signalen wordt vermeden. Het kunnen garanderen van een nauwkeurige signaalcurve is vooral een uitkomst bij snelle metingen van bewegende delen.

Intelligente oppervlaktecontrole

De sensoren zijn ook uitgerust met intelligente oppervlaktecontrole. De Advanced Surface Compensation functie werkt met nieuw ontwikkelde algoritmen en maakt stabiele meetresultaten mogelijk, zelfs op veeleisende oppervlakken. Als het te meten oppervlak bijvoorbeeld verandert van matzwart naar glanzend of van licht

naar donker, zorgt de slimme technologie ervoor dat de belichtingstijd zich aanpast aan de omstandigheden van het betreffende meetobject. Om de meetwaarden te bepalen, projecteert de lasersensor de rode laserpunt met een golflengte van 670 nm op het doel. Het laserlicht wordt in een bepaalde reflectiehoek gereflecteerd en treft een optisch systeem op de CMOS-lijn in de sensor. Bij snel wisselende objecten van helder naar donker zou zonder intelligente oppervlaktecontrole slechts een kleine hoeveelheid licht de ontvangstmatrix bereiken. Daarentegen zou de intensiteit te hoog zijn bij een snelle overgang van donkere oppervlakken naar glanzende voorwerpen. In beide gevallen zou het resultaat onnauwkeurig of zelfs onbruikbaar zijn. De sensor laat zich wat dat betreft ook niet van de wijs brengen door de storende invloeden van omgevingslicht en kan worden gebruikt in sterk verlichte omgevingen.

Advanced Surface Compensation regelt de belichtingstijd en ook de intensiteit van het uitgestraalde licht

Erich Winkler, product manager bij Micro-Epsilon

Lasersensoren maken een nauwkeurige positionering van de printkop mogelijk.

tijdens de meettaak zodanig dat de reflectie op de CMOS-lijn in het perfecte bereik ligt. Vervolgens berekent de sensor de afstandswaarden met micronnauwkeurigheid via de driepuntsrelatie tussen de laserdiode, de meetpositie op het object en de weergave op de CCD-lijn. De vastgestelde waarden kunnen via de veldbusinterfaces als analoge of digitale uitgangssignalen worden ingevoerd in de besturing.

Montage en ingebruikname

Een gepatenteerd montageconcept zorgt voor een reproduceerbare montage van de optoNCDT 1900. Hierbij wordt de sensor automatisch in de juiste positie gebracht via montagehulzen. Dit maakt een eenvoudige vervanging van de sensor mogelijk, alsmede een nog nauwkeurigere laseruitlijning. Dit is vooral handig bij het vervangen van sensoren. Er is

PRODUCTNIEUWS

Speciale meetwagens worden gebruikt voor het testen van hogesnelheidsspoorlijnen waarin optoNCDT 1900LL laserverplaatsingssensoren zijn geïntegreerd.

geen externe besturingseenheid nodig om de sensor te bedienen, aangezien de besturing volledig is geïntegreerd in de compacte sensorbehuizing. Dankzij de geringe afmetingen kan de lasersensor ook in kleine ruimtes worden geïntegreerd.

Toepassingen

De lasertriangulatiesensoren worden overal gebruikt waar hoge eisen worden gesteld aan precisie en integratiegemak. Enkele voorbeelden:

• Precieze positionering met hoge resolutie bij het printen van printplaten. Bij het printen, solderen en assembleren van printplaten is de exacte hoogtepositionering van de printkop cruciaal voor een vlekkeloos proces. De lasersensoren maken een nauwkeurige positionering van de printkop mogelijk. Ongeacht oppervlaktereflecties leveren deze sensoren nauwkeu-

Lasertriangulatiesensoren worden ook gebruikt voor zeer nauwkeurige afstandsmeting op metalen of gelakte oppervlakken tijdens het positioneren van de carrosserie van auto’s.

rige meetresultaten die worden gebruikt om de hoogte in te stellen en de randen te detecteren.

• Positionering van meetkoppen in meetmachines. Coördinatenmeetmachines worden vaak gebruikt om componenten te meten. De lasertriangulatiesensoren worden gebruikt om sensorkoppen snel te positioneren. Dankzij hun geavanceerde technologie maken deze sensoren een snelle en nauwkeurige positionering van de meetkop mogelijk.

• Meten van de slijtage van hogesnelheidslijnen. Voor de inspectie van hogesnelheidsspoorlijnen worden speciale meetwagens gebruikt. Deze zijn uitgerust met optoNCDT 1900LL laserafstandssensoren, die de afstand tot het spoor met een hoge meetsnelheid detecteren. Hun smalle laserlijn compenseert onregelmatigheden om afgevlakte

meetwaardecurves te genereren. Dit is bijzonder geschikt voor het bepalen van het lengteverloop van de rails. Deze robuuste sensoren zijn ongevoelig voor fluctuerende reflecties en omgevingslicht.

• Positiedetectie van de wagenbak. Voor geautomatiseerde verwerking van autocarrosserieën is een exacte bepaling van de positie van de carrosserie ten opzichte van het bewerkingsgereedschap noodzakelijk voor bijvoorbeeld boren, ponsen of monteren van assemblages. Voor zeer nauwkeurige afstandsmetingen op metalen of gelakte oppervlakken worden triangulatiesensoren gebruikt. Hier zijn vooral hun ongevoeligheid voor omgevingslicht en hun hoge meetnauwkeurigheid doorslaggevende voordelen.

Elincom Electronics

Embedded module voor AI

JetKit-3010 van Elma Electronic beschikbaar met een combinatie van de NVIDIA Jetson AGX Xavier module met 512 CUDA-cores en 64 Tensorcores in een CompactPCI Serial-architectuur. De JetKit-3010 is als standalone board beschikbaar, maar kan ook in een compact testsysteem worden geleverd.

Voor onderzoek en ontwikkeling met AI-componenten is nu de op open standaarden gebaseerde

De 3U CPCI Serial-gebaseerde JetKit-3010 is bedoeld voor systeemontwikkelaars en biedt hen de deep learning technologieën om AI-enabled video-inspectie, analyse, objectdetectie en her-

kenningsmogelijkheden te implementeren. Hiermee kunnen slimmere en betrouwbaardere systemen ontwikkeld, getest en geproduceerd worden.

Kenmerken:

• Display controller: 3840 x 2160 bij 60 Hz (tot 36 bpp) via HDMI, en multi-stream HD-video.

• I/O: M.2 NVME, HDMI, 4x USB, 2x Gigabit Ether net en PCIe x8 interface.

• 3U CompactPCI (CPCI) serial architectuur voor eenvoudige integratie met boards van derden.

Ventilatorloze box-PC

Gateways voor meerdere netwerken

Om zich aan te passen aan verschillende toepassingen en ruwe omgevingen, is de WEBS-85H1

De WEBS-85H1 is een ventilatorloze box-PC, die is gebaseerd op een 10e generatie Intel Core processor met geïntegreerde Intel UHD Graphics 630. Voor connectiviteit biedt de boxPC 3x GbE LAN, WiFi/BT module en LTE via M.2 (optionele WiFi/LTE antenne). Voor monitoring-toepassingen worden drie 4K-schermen ondersteund (1x HDMI 2.0, 1x HDMI 1.4, 1x DP). Voor opslag bevat hij dubbele 2,5" SSD en CFast slots, en kan de gebruiker uitbreiden via M.2 en mPCIe voor extra dubbele SATA.

Netwerk-switches

IEC 61000-6-2/4 gecertificeerd en heeft hij een hoge standaard van betrouwbaarheidstesten doorstaan, zoals een vibratietest van 1 Grms/ 10-500 Hz en een schoktest van 50 G. Naast deze certificeringen, verzekeren een breed ingangsbereik (9-36 V) en uitgebreid werktemperatuurgebied (-20 °C tot +60° C) een stabiele werking in allerlei kritische omgevingen, zoals fabrieksautomatisering, intelligente magazijnen, real-time verkeerscontrolesystemen en automatische sorteer- en classificatietoepassingen.

Duranmatic introduceert van HMS Networks een nieuwe generatie Anybus gateways. Uitdaging voor HMS was een nieuwe serie gateways te ontwikkelen die meer en sneller data tussen twee verschillende automatiseringsapparaten versturen, sneller en eenvoudiger geconfigureerd kunnen worden en geschikt zijn voor meerdere netwerkprotocollen.

Nieuw is dat deze gateways voor meerdere netwerken geschikt zijn. In de netwerkversie kan er gekozen worden voor Profinet IO, Modbus/ TCP, EtherCAT per aansluitzijde. Hierbij kan Modbus/TCP als master of slave functioneren. De seriële RS23/485 versie

ondersteunt Profibus, EtherCAT, Profinet en Ethernet/IP. Hiermee wordt ook ieder willekeurig ASCII protocol ondersteund.

De nieuwe modellen ondersteunen maximaal 1500 bytes per netwerktelegram en hebben een snelle reactietijd van 1 ms. Voor EtherCAT is dit zelfs 0,1 ms. Configureren gebeurt via een inter ne grafische webinterface. Er is geen aparte software meer nodig, alleen een laptop/tablet met ethernetpoort, een webbrowser en een LAN-kabel. Men hoeft slechts het IPadres in de browser in te geven en de configuratie pagina wordt automatisch opgestart.

Embedded computers voor AI-applicaties

De PROmesh P9+ en P10+ van Indu-Sol zijn de opvolgers van respectievelijk de PROmesh P9 en P10. Deze nieuwe Premium line switches zijn uitgerust met de mogelijkheid om de schermstromen van de aangesloten Profinet-kabels te meten. De P10+ meet daarbij ook de veroudering van de Profinet-kabels die in robotarmen en kabelrupsen gebruikt worden. De + in beide switches staat voor geïntegreerde omgevingssensoren die trillingen, licht, temperatuur en luchtvochtigheid meten. Plotselinge afwijkingen van deze sensorwaarden kunnen een indicatie zijn voor storingen. Voor systemintegrators en machinebouwers is de Basic Line op de markt gebracht. Deze switches, de PROmesh B8 en B16, zijn gecertificeerd voor Profinet, Industrial Ethernet en EtherNet/IP. Voor betere mechanische belasting en hogere EMC-bestendigheid heeft Indu-Sol gekozen voor een metalen behuizing met een throughput capaciteit die 30% hoger is ten opzichte van vergelijkbare switches. Ook hebben de Basic Line switches een dubbele backplane capaciteit

en een 2x zo hoog inter n geheugen ten opzichte van vergelijkbare switches. De PROmesh U5 en U8 switches zijn ontworpen voor gebruikers van unmanaged switches. Deze switches zijn eveneens voorzien van een metalen behuizing.

De EPC-B3000 serie embedded computers bestaat uit de EPCB3522 en de EPC-B3588. De EPC-B3522 maakt gebruik van AMD Ryzen AM4 5000 series processoren met 16 cores en 32 threads om parallelle computing van AI algoritmen mogelijk te maken. De EPC-B3588 maakt gebruik van 12-de generatie Intel Core processoren, en heeft ondersteuning voor 128 GB DDR5 en PCIe x16 Gen 5 om snelle signalen tussen de processoren en add-on GPU-kaarten onmiddellijk over te brengen.

Zowel EPC-B3522

als EPC-B3588

maken gebruik

van talrijke PCIeuitbreidingen om multitasking

werklasten in edge computing

te ondersteunen. Bijvoorbeeld, de PCIe x16 slots die door deze systemen worden gebruikt laten het gebruik van krachtige versnellingskaarten toe die nodig zijn voor AI-intensieve toepassingen. De EPC-B3000 serie is ontworpen voor edge applicaties die andere randapparatuur vereisen. Dienovereenkomstig beschikken beide oplossingen over diverse I/O naast COM-, USB- en LAN-poorten om het gebruik van PLC, digitale sensoren of op Ethernet gebaseerde apparatuur te vergemakkelijken.

Portwell

Prokorment

Duranmatic

Advantech

Duranmatic Sick

HMI-PLC´s

De Horner XL-Prime

all-in-one HMI-PLC´s bieden een nieuwe System on Module (SOM), met een snellere CPU, ingebouwde dataopslag en 100% niet-vluchtig geheugen. De XL-Prime is een 1 op 1 vervanger van de bestaande XL series; bestaande applicatieprogramma’s worden in minder dan 30 seconden overgezet. Dit alles in de meegeleverde IEC-6-1131 Cscape programmeeromgeving. Alle HMI-PLC´s zijn voorzien van een inter ne PLC, touch operatorinterface, LAN-, USB- en seriële poorten en hebben digitale en analoge I/O aan boord. De serie bestaat uit zes modellen met schermafmetingen van 3,5 tot 15 inch

en I/O-configuraties vanaf 12 ingangen, 6 digitale uitgangen en 4 analoge ingangen. Naast de interne I/O kan er via CANopen/J1939 en Ethernet met externe apparatuur verbinding gemaakt worden. De volgende protocollen/opties zijn beschikbaar: Ethernet IP, Modbus TCP en BACnet; FTP file transfer, WebMI voor web-based remote monitoring; datauitwisseling met cloudtoepassingen via MQTT Sparkplug.

De lichtgeleidersensoren uit de WLL80-serie zijn gebruiksvriendelijk en robuust. Zo beschikken ze over een OLED-display met duidelijke menu’s en makkelijk bedienbare knoppen. Ten opzichte van de voorgaande sensoren, die uit de WLL180-serie, is de behuizing aangepast. De water- en

stofdichtheid ligt op een nog hoger niveau (IP54) en de sensoren laten zich makkelijker monteren. De sensoren zijn ideaal voor die detectietoepassingen waar een standaardsensor niet bij kan. Ze zijn compatibel met bestaande glasvezelportfolio: de WLL80 heeft zelfde interface als de WLL180.

Sensorsystemen houden kabelslijtage in de gaten

Igus is eind vorig jaar toegetreden tot het IoT Use Case expertnetwerk, een community van inmiddels meer dan 70 technologiebedrijven. Doel van dit platform is het delen van best practices van de leden en hun expertise op IoT-gebied. Inmiddels kan er informatie worden gevonden over meer dan 350 projecten. De eerste inbreng van igus is een case study over een broodverpakkingsmachine, die is uitgerust met het i.Sense CF.Q sensorsysteem, dat realtime de energie- en datakabels bewaakt en dreigende kabelbreuken detecteert.

De GBK 440 van de Duitse machinebouwer GHD Georg Hartmann Maschinenbau kan tot wel 80 broden of andere broodproducten per minuut verpakken; één in minder dan een seconde. De snelle bewegingen van de verschillende onderdelen in de machine vergen nogal wat van de kabelrupsen met daarin de voedingskabels, alsmede de sensor- en besturingskabels. Vanwege de zeer hoge slagfrequenties in een relatief kleine installatieruimte zijn zeer buigvaste kabels nodig die in dit geval een buigdiameter van 63 mm niet mogen overschrijden. Dit maakt toepassing van kwalitatief hoogwaardige kabels tot een must. Maar hoe goed die ook zijn, kabelbreuken kunnen hiermee niet volledig worden uitgesloten. Om de vanwege de hoge doorvoersnelheid hoge stilstandkosten te vermijden, is derhalve een sensorsysteem geïmplementeerd dat preventief waarschuwt voor aankomende kabelstoringen.

Flexibele kabels

Om de bijzonder kleine buigradius

te realiseren is gekozen voor een kabelrups uit de E4.1L serie, die zich kenmerkt door een hoge krachtopname. Bovendien worden zeer flexibele chainflex-kabels gebruikt, die met hoge snelheid door de kabelrupsen bewegen. Zo wordt de afgeschermde chainflex-kabel CF10. UL.05.04 met een minimale buigradius van 5xd gebruikt als servokabel, de CF9.03.04.INI als besturingskabel en de chainflex-meetsysteemkabel CF113.028.D met een minimale buigradius van 7,5xd.

Conditiebewaking

Ondanks de garantie van maximaal 36 maanden levensduur of tien miljoen dubbele slagen voor elke chainflex-kabel, viel in het geval van de automatische verpakkingsmachine de hoge cyclussnelheid van maximaal 80 dubbele slagen per minuut buiten de standaardgarantie. Daarom zijn de kabels aangevuld met een intelligente oplossing voor conditiebewaking. Deze oplossing is gebaseerd op de i.Sense CF.Q sensor, die wordt

Het i.Sense CF.Q sensorsysteem uit de smart plastics portfolio van igus bewaakt op basis van weerstandsmeting de kwaliteit van de chainflex-bekabeling.

gebruikt voor de vroegtijdige detectie van de veranderingen in de elektrische specificaties van chainflexkabels als gevolg van mechanische belastingen tijdens gebruik in het kabelrups-systeem. Voor dit doel wordt tijdens bedrijf de elektrische weerstand van een ader gemeten. Voor temperatuurgerelateerde weerstandsveranderingen wordt gecompenseerd door middel van PT100 meting op de installatieplek van de kabel.

Meer parameters

Naast de CF.Q die de elektrische eigenschappen van de kabel meet, zijn er nog twee typen sensorsystemen die voor conditiebewaking kunnen worden ingezet. Dat zijn de i.Sense CF.P (meting van duw/trekkracht van de kabel) en de i.Sense CF.D (meting van transmissie-eigenschappen).

Voor de CF.D heeft igus onlangs een nieuwe functie ontwikkeld in de vorm van een optische statusweergave op een OLED-display met nauwkeurige

IGUS BRENGT ALS NIEUW LID VAN IOT USE CASE EXPERTNETWERK SMART PLASTICS TOEPASSINGEN IN

Met behulp van de i.Cee module kunnen de sensordata worden geïntegreerd in de netwerkomgevingen en IoT-systemen van gebruikers.

informatie over de afstand tot de vermoedelijke foutlocatie. Hierdoor kunnen gebruikers gerichter het risicogebied identificeren en de kabel van het betreffende segment vervangen, wat

PRODUCTNIEUWS

Batenburg Applied Technologies

vooral een uitkomst is bij complexe machines en installaties met lastig bereikbare bekabeling.

Voorspellend onderhoud

Met behulp van de i.Cee module kunnen de sensordata worden geïntegreerd in de netwerkomgevingen en IoT-systemen van gebruikers. Via deze module is automatische kabelbewaking, storingsbeheer en voorspellende onderhoudsplanning via een digitaal besturingssysteem mogelijk. Alle live kabelparameters kunnen worden verzameld op een dashboard. Als gedefinieerde limieten worden overschreden, kan het systeem automatisch een alarm of een noodstop van de installatie in werking stellen. De i.CEE-module berekent ook automatisch het meest economische tijdstip voor onderhoudswerkzaamheden en het vervangen van kabels.

Conditiebewaking kabelrups

Naast de sensoroplossing voor het bewaken van kabels heeft igus ook een serie systemen voor conditiebewaking van de kabelrups. Voorbeel-

den daarvan zijn de i.Sense EC.P, die de duw- en trekkrachten meet die op de kabelrups worden uitgeoefend, de EC.B, die in een vroegtijdig stadium kabelbreuk detecteert en de EC.W voor realtime conditiebewaking van de kabelrups. Een recente introductie is de i.Sense TR.B, een intelligent conditiebewakingssysteem voor 3D-kabelrupsen op industriële robots.

WiFi 6E module 5G- en GNSS-combo-antennes

De JODY-W4-serie

WiFi 6E en Bluetooth

LE 5.3 hostgebaseerde modules van u-blox zijn ontworpen op basis van de Infineon CYW89570 chipset. Ze zijn vooral bedoeld voor toepassingen in de automotive. Met de nieuwste WiFi 6E-standaard levert de module minder congestie en extra kanalen met hoge bandbreedte; dat zorgt ook voor een betere gebruikerservaring.

JODY-W4-ondersteuning voor Bluetooth LE audio zorgt voor compatibiliteit met nieuwe accessoires, biedt een verbeterde audio-ervaring en biedt extra functies en toepassingen, zoals keyless entry.

De compacte vormfactor (13,8 x 19,8 mm) vergemakkelijkt de migratiemo-

gelijkheden vanuit eerdere ontwerpen. Dit maakt upgraden mogelijk, biedt flexibiliteit in het ontwerp en bespaart tijd. Bovendien maakt de JODY-W4 grade 2 module, die werkt tot 105 °C, compactere elektronica en maximale positioneringsflexibiliteit mogelijk (dakantennes bijvoorbeeld). De eerste monsters van de modules zullen in juli 2023 beschikbaar zijn. Pre-orders kunnen worden geplaatst.

Quectel breidt zijn portfolio 5G- en GNSS-comboantennes uit om dekking en locatiediensten voor intelligent transport, telematica en bedrijfskritische communicatie te bevorderen. Het bedrijf heeft hiertoe drie nieuwe combo-antennes gelanceerd om ontwerpers en ontwikkelaars van IoT-oplossingen te helpen de prestaties van apparaten te optimaliseren.

• De YEMN016AA, een 5-in-1, 5G en GNSS schroefantenne met zeer laag profiel. Afmetingen zijn: 204 x 86,6 x 31 mm.

• De YEMN017AA, een 5-in-1 puckantenne (2 LMH en 2 MH cellulaire antennes en 1 GNSS L1/L5 antenne), die meerdere montagemogelijkheden biedt.

• De YEMA013AA, een 9-in-1 platte, rechthoekige combo-antenne met kleefbevestiging, die is geoptimaliseerd voor 5G- en 4G-netwerken. Elke nieuwe combi-antenne is ontworpen om maximale keuze en prestaties te bieden voor IoT-implementaties, zodat klanten ervoor kunnen zorgen dat hun apparaten toegang hebben tot de connectiviteit die ze nodig hebben voor verschillende draadloze technologieën.

TOP-electronics

De i.Sense CF.D heeft een nieuwe functie in de vorm van een optische statusweergave op een OLED-display met nauwkeurige informatie over de afstand tot de vermoedelijke foutlocatie.

Beveiliging voor IoT-apparaten

Met de PU-50n iShield HSM-serie biedt Swissbit een betrouwbare oplossing voor het opslaan van beveiligingssleutels voor identificatie, authenticatie en registratie van IoT-apparaten. De achteraf in te bouwen plug-and-play USB-hardware beveiligingsmodule (HSM) dicht beveiligingsgaten die kunnen ontstaan bij softwarematige opslag van cryptografische sleutels. Fabrikanten van aangesloten apparaten, zoals gateways of controllers, evenals systeemintegratoren, kunnen de beveiligingsfuncties op elk moment eenvoudig upgraden. De iShield HSM slaat de privésleutel en het certificaat van het apparaat zo veilig op dat ze niet in software kunnen worden onthuld of gedupliceerd. De USB-sleutel ondersteunt PKCS#11- en PKCS#15-standaarden voor openbare-sleutelcryptografie en is compatibel met open-source softwarestacks (bijvoorbeeld OpenSC). Een Secure Element (CC EAL6+) is ingebed in de iShield HSM hardware met behulp van chip-on-board technologie. Extra functies zijn MLC NAND met Durabit-functie, CC EAL 6+, RSA tot 2048 bit en ECC tot 384 bit.

TOP-electronics

LTE Cat.1 bis draadloze module

Quectel kondigt een LTE Cat.1 bis module aan voor middelgrote IoT-toepassingen. De industriële EG800Q-EU LTE Cat.1 bis draadloze communicatiemodule, een ultracompacte module in LGA-vormfactor (15,8 mm × 17,7 mm × 2,4 mm), biedt ook voor toepassingen waar weinig ruimte is een oplossing. De module is gebaseerd op het Qualcomm QCX216 LTE IoT-modem. De EG800Q-EU is geoptimaliseerd voor M2M- en IoT-toepassingen. Gebaseerd op 3GPP Rel-14 LTE-technologie, levert hij maximale datasnelheden tot 10 Mbps downlink en 5 Mbps uplink. Het werktemperatuurbereik is van -40 °C tot +85 °C.

Een rijke set aan internetprotocollen, industriestandaard interfaces en functionaliteiten (USB seriële drivers voor Windows 7/ 8/ 8.1/ 10/ 11, Linux, Android) maken de module geschikt voor een breed scala aan M2M- en IoT-toepassingen, zoals asset management, commerciële telematica, slimme betalingen, RMAC, beveiliging en automatisering, slimme meters en smart grid.

Hét online platform voor engineers!

Rutronik

Antennekaart

De ANT-B11 is een AoA (Angle-of-Arrival) antennekaart die op basis van Bluetooth-technologie zeer precieze richtingbepaling en 2D-indoorpositionering mogelijk maakt. De kaart is uitgerust met de NINAB411 Bluetooth 5.1 module van u-blox en draait op de u-connectLocate software, die het u-blox hoekberekeningsalgoritme uitvoert. In combinatie met een applicatiekaart functioneert ANT-B11 als een indoor AoA-ankerpunt. De door de antennekaart berekende hoek vereist geen verdere verwerking en kan direct worden gebruikt voor de betreffende applicatie. Dankzij de compacte afmetingen van 29,5 x 93,5 mm past de ANT-B11 gemakkelijk in bestaande behuizingen of kasten. De compacte antennekaart kan worden gebruikt om bedrijfsmiddelen in binnenruimten te volgen, toegang tot gebouwen te verlenen en botsingen te vermijden, waardoor hij ideaal is voor industriële, retail en medische omgevingen. Bovendien kan hij in binnenruimten worden gebruikt voor positioneringsdoeleinden waarbij het tonen van de locatie van een bedrijfsmiddel in 2D kan volstaan.

IIoT-functies voor RFID-interfaces

Turck heeft de functionaliteit van zijn IP67 RFIDinterfaces uitgebreid met de AutoID Companion Specification V. 1.01 voor OPC UA en met HF-busmodus. Dit maakt de interfaces geschikt voor barrièrevrije communicatie in IIoT-toepassingen, zoals voor eenvoudige productidentificatie en tracering. Terwijl de OPC UA server met de AutoID Companion Specification V. 1.01 een soepele directe communicatie met MES-, PLC-, ERP- of cloudsystemen garandeert, biedt de HF-busmodus kostenvoordelen voor toepassingen met veel leespunten.

Ontwikkelkits ondersteunen Matter

Renesas gaat Matter-ondersteuning bieden op alle toekomstige Wi-Fi, Bluetooth LowEnergy (LE) en IEEE 802.15.4 (Thread) producten, inclusief producten van de onlangs overgenomen bedrijven Dialog Semiconductor en Celeno Communications. Het eerste Renesas product dat het Matter-protocol ondersteunt is de DA16200 Ultra-Low Power Wi-Fi Modules Development Kit. De DA16200 system-on-chip (SoC) is naar zeggen van de fabrikant 's werelds eerste WiFi SoC met een batterijduur van meer dan een jaar voor altijd verbonden WiFi IoT-apparaten. De DA16200 ondersteunt ook Renesas Quick Connect IoT via het Ultra Low Power Wi-Fi Pmod Board. Hij is volledig geïntegreerd in Renesas' e2 studio voor eenvoudige systeemontwikkeling met behulp van Renesas MCU, connectiviteit en andere componenten.

De firmware update maakt van de TBENL5-4RFID-8DXP-OPC-UA de eerste RFIDmodule met een geïntegreerde OPC UA server. De HF-busmodus maakt het mogelijk om tot 32 HF-schrijf-/leeskoppen aan te sluiten op elke afzonderlijke RFID-ingang. Met vier RFID-kanalen per module betekent dit dat tot 128 leespunten centraal kunnen worden vastgelegd en geparametreerd. De nieuwe firmware maakt ook het continu uitlezen van UID/EPC of RFID gebruikersgegevens mogelijk. Op deze manier kan een MES- of SAP-

systeem bijvoorbeeld op elk moment gegevens ontvangen of verwerken als een eventbericht zonder een methode uit te voeren.

Reflow soldeerbaar

CO2 range: 500 -5.000ppm

Interne vocht en temperatuur sensor www.bmf

Turck

Batenburg Applied Technologies

Renesas

SMD CO2 sensor

Infrarood matrixsensor met een 90° zichthoek

Panasonic Industry heeft de familie Grid-Eye sensoren uitgebreid met versies die met een 90° lens een breder gezichtsveld hebben dan de standaard (60°) en kleine-hoek (36°) uitvoeringen van deze infraroodsensoren. Hierdoor zijn er minder sensoren nodig om een bepaald gebied te bestrijken voor bijvoorbeeld het tellen en volgen van mensen. Dit maakt het ontwerpen en optimaliseren van slimme ruimtes met aanwezigheidsafhankelijke functionaliteiten weer een stukje efficiënter.

Weten waar mensen zich bevinden is de sleutel tot het ontwerpen van een slimme ruimte. In steeds meer bedrijfstakken wil men begrijpen hoe gebouwen worden gebruikt en het gebruik optimaliseren. Dat gaat van kantoorgebouwen tot winkels, restaurants en ziekenhuizen. Ook de verlichtingsindustrie, die zich steeds meer richt op gepersonaliseerde verlichtingservaringen, is gebaat bij deze kennis. Evenals de aanbieders van producten en diensten voor beveiliging en HVAC. Een ruimtelijk overzicht van de temperatuurwaarden kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld slimme verwarming/air-conditioning of verlichting. En vergeet ook het volgen en tellen van mensen niet.

Infrarood matrixsensor

SMD-component (11,6 x 8 x 4,3 mm) bevat een lens, die het infrarode licht in het blikveld focust op de sensorelementen. Dit leidt tot potentiaalverschillen tussen de elektroden van de afzonderlijke sensorelementen, die met behulp van de geïntegreerde ASIC kunnen worden vertaald in een temperatuurwaarde. De ASIC voert hiervoor verschillende bewerkingen uit, zoals versterking van het analoge signaal, analoog-naar-digitaal conversie, gevoeligheidscorrectie, compensatie voor temperatuureffecten en digitale uitlezing via de I2C-uitgang. De sensor is verkrijgbaar in hoge en lage resolutie, wat neerkomt op een uitleessnelheid van 1 respectievelijk 10 frames per seconde.

Dankzij een 90° groothoeklens hebben de nieuwste uitvoeringen van de Grid-Eye infrarood matrixsensor een groter blikveld.

Groter blikveld

industry.panasonic.eu verkoop.pewswe@eu.panasonic.com (0499) 37 27 27

In vergelijking met oplossingen met bijvoorbeeld (infrarood) camera’s en radarsystemen is het gebruik van infrarood matrixsensoren een relatief goedkope benadering. De enkele jaren geleden geïntroduceerde GridEye infraroodsensor is een sensor die bestaat uit 64 afzonderlijke Thermopile sensorelementen, die zijn gerangschikt in een 8x8 matrix. De

De SMD-component (11,6 x 8 x 4,3 mm) bevat een sensor die bestaat uit 64 afzonderlijke Thermopile sensorelementen, die zijn gerangschikt in een 8x8 matrix.

Waar de eerste modellen waren uitgerust met lenzen die een blikveld mogelijk maakten van 60° (standaard) of 36°(kleine hoek), is er nu een uitvoering met een 90° groothoeklens. Hierdoor kan met één enkele sensor een breder blikveld worden bestreken. Dat heeft voor systeemontwerpers als voordeel dat ze met één sensor een groter gebied kunnen vastleggen, wat bij grotere projecten tot lagere investeringen kan leiden omdat je simpelweg met minder sensoren toe kan. Qua spec’s zijn er weinig verschillen tussen de 90°- en de 60°/36°-uitvoeringen. Ze werken op 3,3 V of 5 V; hebben een nauwkeurigheid van ± 2,5 °C en een stroomverbruik van typisch 4,5 mA. Vooralsnog is de 90°-versie alleen verkrijgbaar met een hoge versterkingsfactor, terwijl er voor de anderen ook een low-gain versie is. Dat heeft implicaties voor het werktermperatuurgebied dat bij de low-gain versies ligt op een temperatuur van -20 °C tot + 100 °C van het meetobject. Dat werkgebied is voor de high-gain versies wat beperkter: 0 °C tot + 80 °C.

MINDER INFRAROOD MATRIXSENSOREN NODIG OM EEN BEPAALD WERKGEBIED TE BESTRIJKEN

PRODUCTNIEUWS

Labelen van schakelkasten

Converters voor encodertoepassingen

De thermotransferprinter Smart Printer van Wago kenmerkt zich door eenvoudige installatie en 300 dpi kwaliteit van de afdrukken. De labels zijn veeg- en krasbestendig en daardoor extreem duurzaam. Ook gunstig is de tijdsbesparing doordat klemmenstrooklabels, kabel- en adercodes, etiketten op apparaten en etiketten rechtstreeks af te drukken en aan te

brengen zijn. De thermotransferprinter is aan te sturen via een seriële poort, USB of ethernet. De meegeleverde labelsoftware smartScript is geschikt voor diverse Wago-label materialen en is duidelijk en intuïtief in gebruik. Het is bijvoorbeeld mogelijk de codes van klemmenstroken te importeren uit Excel of CAE-systemen. Het is ook mogelijk om via de interface met Eplan labels voor klemmenstroken, apparatuur en kabels rechtstreeks te genereren vanuit het CAE-systeem. De labelgegevens zijn ook allemaal rechtstreeks in de Wago-configurator Smart Designer te configureren en naar de Smart Printer te sturen. Geconfigureerde klemmenstroken kunnen met slechts enkele muisklikken worden gelabeld.

Ronde M16-connectoren

De M16-connectoren voor krimpaansluiting uit binder’s 423-serie zijn gespecificeerd voor spanningen van 32 V tot 150 V bij 5 A of 6 A, afhankelijk van het aantal pennen. Er zijn 2- tot 8-polige versies. Afhankelijk van de contactoppervlakte (zilver of goud) halen ze een mechanische levensduur van tenminste 500 respectievelijk 1000 aansluitcycli. De producten zijn uitgerust met schroefborging en zijn ontworpen voor industriële omgevingen met beschermingsgraad IP67. Naast krimpaansluiting levert binder ook connectoren met soldeer- en

schroefaansluitingen in M16-formaat. Daarnaast zijn er bedrade versies en aangegoten kabels. M16-connectoren met krimpaansluiting komen tegemoet aan de groeiende vraag naar modulaire verbindingen voor signalen, data en voeding. Dankzij eigenschappen, zoals klemkracht en geleidbaarheid, maar ook vanwege de voordelen bij de assemblage, zoals tijdsbesparing en gemakkelijke verwerking, worden ze niet alleen in industriële toepassingen ingezet, maar ook, bijvoorbeeld, bij de installatie en vervanging van gasmeters of in de spoorwegtechnologie.

Tevel levert communicatie converters van Lika Electronic en oplossingen voor het integreren in industriële toepassingen. Converters zijn handig om de functies van een encoder aan te passen en soms nodig om de signalen na een retrofit aan te passen. In veel gevallen maken ze het mogelijk om de encoder te upgraden en er zelfs nieuwe functies aan toe te voegen. Lika Electronic heeft een gevarieerd assortiment aan converters, interpolators, versterkers, splitters, gateways en modules ontwikkeld. Ze zijn ontwikkeld voor de integratie en communicatie van zowel roterend en lineair incrementele en absolute encoders.

Voor incrementele encoders zijn er onder meer de IF09, IF10, IF20 met functies voor conversie, versterking en splitsing van digitale incrementele signalen (AB0 /AB0). De IF30 converteert sinus/cosinussignalen naar AB0 / AB0 digitale signalen.

Voorbeelden van producten voor absoluut encoders zijn de IF11 met mogelijkheden voor het schakelen van één SSI master en twee (of meer) SSI encoders, en de IF41 converter om SSI-signalen om te zetten naar analoge / seriële signalen.

MEETINSTRUMENTATIE

uitwisselbaar sensor element %RV/T

De EE212 relatieve vochtigheid en temperatuur transmitters zijn voorzien van een uitwisselbare sensor tip (module). In de sensor tip zijn de kalibratie waarden van de desbetreffende sensor opgeslagen!

Features

Toepassingen

•Uitwisselbare sensor met kalibratie gegevens •HVAC toepassingen

•Verschillende uitvoeringen •Ziekenhuizen

•Coating van de vocht sensor •Tuinbouw

•Robuuste snel te monteren behuizing •Zwembaden

•Geen bewerkelijke kalibratie werkzaamheden •Opslag

•Optioneel display

Modulaire hardware voor testen van grote aantallen printplaten

NI heeft met TestScale hardware ontwikkeld voor het elektrisch testen van grote series printplaten, wat aan de orde kan zijn bij productie van medische, industriële en consumentenelektronica. De testmodules kunnen in aangepaste configuraties worden geplaatst om aan verschillende functionele testbehoeften te voldoen. De kleine afmetingen maken dat de hardware in een testsysteem dichtbij de DUT kan worden geplaatst. De ‘in-fixture’ architectuur levert volgens NI een half zo grote footprint op in vergelijking met andere testsystemen. Verder kunnen de investeringskosten voor het testgedeelte tot wel 40% lager uitvallen in vergelijking met standaard rekgebaseerde testapparatuur. Een van de laatste stappen bij de productie van een printplaat is het functioneel testen, waarmee de functionaliteit van het eindproduct en de overeenstemming met de specificaties worden gecontroleerd. Hierbij wordt de printplaat onderworpen aan een reeks elektrische signalen en voedingen die de bedrijfsomstandigheden simuleren. Afhankelijk van de complexiteit van de printplaat en de eisen van de klant, kan het bij deze tests gaan om een eenvoudige controle of het product al dan niet kan worden ingeschakeld, maar in de regel moet er veel uitgebreider worden getest, op verschillende parameters. Dat is, zeker in het geval van het complete ‘test coverage’ plaatje, ook af te zien aan de batterij aan high-end testapparatuur aan het einde van de productielijn.

laire, off-the-shelf hardware. Hart van het systeem is een backplane met zes sleuven. Eén daarvan is gereserveerd voor de core module, die is uitgerust met 16-kanaals 7 µs DIO, 8-kanaals 100 ns DIO en 4-kanaals AO. In de overige vijf sleuven is er plek voor digitale en analoge I/O en voedingsmodules, die naargelang de gewenste testspecificaties kunnen worden geplaatst.

De I/O-meetmodules zijn er in verschillende smaken. Zo is er voor analoge metingen een 16-bit 32-kanaals ingangskaart (±10 V, 250 kS/s) en een16-bit 4-kanaals uitgangskaart (±10 V, 100 kS/s/ch).

heeft een meetresolutie van 600 µV / 400 µA en een programmeer- en meetnauwkeurigheid van 0,2% ±10 mV / 0,4% ±15 mA. Alle modules hebben standaard een 37-pins D-sub connector.

Architectuur

www.cnrood.com

info@cnrood.com (079)

Modulair

TestScale is gebaseerd op modu-

Voor digitale I/O is er een bidirectionele 32-kanaals module (3,3 V en 5 V TTL-compliant logicaniveaus; max 64 mA uitgangsstroom). Hetzelfde aantal kanalen is er voor de digitale uitgangskaart, met maximaal 60 V logic level. De 18 W DC ( 6 V / 3 A) programmeerbare voedingsmodule

De backplane kan in het testapparaat (‘in-fixture’) of rekgemonteerd worden geconfigureerd. In het geval van ‘in-fixture’ zijn er mogelijkheden voor montage aan de onderkant, aan de zijkant of direct op het apparaat. Hierbij zitten de USB- en voedingsconnectoren aan dezelfde kant als de I/O. Bij een rekgemonteerde configuratie past de backplane in een 1U half-19”rek, waarbij een ventilator in de behuizing is verwerkt. Met een aanvullende kit kunnen twee backplanes naast elkaar in een 1U 19”rek worden geplaatst.

Hart van de TestScale hardware is een backplane met zes sleuven. Eén daarvan is gereserveerd voor de core module; in de overige vijf sleuven is er plek voor een voedingsmodule, digitale en analoge I/O, die naargelang de gewenste testspecificaties kunnen worden geplaatst.

applicatiesoftware draait. TestScale is uiteraard volledig afgestemd op de NI-software, zoals TestStand, LabView en SystemLink. Het systeem kan ook worden gebruikt met de meest gangbare talen, heeft drivers voor onder meer LabView, Python, C/C++ en .Net en ondersteunt een breed scala aan Linux-distro’s voor desktop PC's.

Ruimtewinst

NI stelt dat producenten met behulp van TestScale de mogelijkheid krij-

PRODUCTNIEUWS

Massaflowregelaar

gen om het functioneel testen over verschillende stadia te verdelen, waarbij elk station een ander aspect van de PCB test. Wat hierbij helpt is dat de hardwareconfiguratie een relatief kleine footprint met zich meebrengt. Dit komt ook ten goede aan de flexibiliteit voor het inrichten van het testgebeuren. Bedrijven kunnen de afzonderlijke testmodules aan- en afschakelen. Ook kan er gemakkelijk een unit bij worden geplaatst voor het opschalen van de testcapaciteit.

Deze digitale uitgangsmodule is een van de I/O-modules die in de backplane kunnen worden geplaatst.

De kleine vormfactor maakt het ook mogelijk om de TestScale hardware in het testsysteem te monteren, waardoor het direct onder het te testen apparaat wordt geplaatst en kostbare ruimte op de fabrieksvloer wordt bespaard. Door het testsysteem zo dicht mogelijk bij de printplaat te monteren, ontstaan kortere signaalpaden en een minder complexe systeembedrading, wat de kans op storingen reduceert.

Multi-productkalibrator

beschikbaar in bereiken van 50 sccm tot 200 slm.

De SFC5500 is gebaseerd op de innovatieve CMOSens technologie, Door gebruik te maken van deze gepatenteerde technologie wordt zowel het sensorelement als de signaalverwerking volledig geïntegreerd in één CMOS chip. Dit resulteert in een ultranauwkeurig systeem en een hoge reproduceerbaarheid, waardoor geen herkalibratie nodig is.

De SFC5500 van Sensirion is een serie uiterst snelle (settling time <100 ms) massaflowregelaars met een dynamisch bereik van 1000:1, die geschikt zijn voor analytische, medische en industriële toepassingen. Ze zijn gekalibreerd voor meerdere in de software selecteerbare gassen en worden standaard geleverd met push-in fittingen. De SFC5500 is nu

De SFC5500-serie is geschikt voor een breed scala van toepassingen waar de hoogste nauwkeurigheid en snelheid en het breedste dynamische bereik nodig zijn. Bijvoorbeeld: gasmenging in medische en analytische instrumenten, debietregeling in bioreactor- en halfgeleidertoepassingen en procesregeling in industriële automatisering.

De 5560A multi-productkalibrator is geschikt voor het kalibreren van digitale multimeters met een 6,5-cijferig uitleesvenster. Deze kalibrator heeft een 7-inch uitleesvenster met intuïtief aanraakscherm voor gebruiksgemak, Visual Connection Management terminals en een optioneel accessoire voor het efficiënt kalibreren van een DMM met minimale of geen verwisseling van meetsnoeren. De draagbare kalibrator kan ook worden geautomatiseerd met MET/CAL kalibratiebeheersoftware. Fluke Calibration introduceert ook

de 5550A Performance multiproductkalibrator. Dit is een verbeterde versie van de multiproductkalibrator 5522A die beter aansluit op de bestaande DMM-werkzaamheden van klanten. De 5550A verbetert de nauwkeurigheid van de 5522A DMM’s met 5,5-cijferig uitleesvenster aanzienlijk en biedt meer functionaliteit.

Een derde noviteit is de 5540A multiproductkalibrator, die geschikt is voor het kalibreren van handheld DMM's met 4,5-cijferige resolutie en van stroomtangen tot 1500 A met continue uitgangsstroom. Verbeteringen vergeleken met de 5502A zijn onder andere een verhoging van de continue uitgangsstroom van 20 A naar 30 A en kortere wachttijden bij intensief gebruik.

1- en 2-assige inclinatiesensor

plotselinge bewegingen, bijvoorbeeld door schokken, trillingen, opstarten en remmen. De hoge signaalkwaliteit van de sensor en een zeer korte reactietijd maken nauwkeurige metingen tijdens beweging mogelijk. In deze dynamische toepassingen bereiken de sensoren nauwkeurigheden tot ±0,3°.

introduceert Micro-Epsilon een inclinatiesensor voor hoekmetingen met storingscompensatie die zelfs bij plotselinge bewegingen, schokken en trillingen nauwkeurige resultaten levert. De sensor is geoptimaliseerd voor serietoepassingen en biedt een zeer hoge signaalstabiliteit in combinatie met een hoge dynamiek. Dankzij het intelligente sensorFusionalgoritme blijft het meetsignaal stabiel en vrij van overschrijdingen, zelfs bij

Een robuuste kunststof behuizing van slagvast polyamide beschermt de sensor en biedt maximale betrouwbaarheid en duurzaamheid, zelfs in ruwe omgevingen. De uitstekende temperatuurstabiliteit en de hoge weerstand tegen schokken, trillingen, vocht en stof (tot IP69K) maken de sensor ideaal voor gebruik buitenshuis in mobiele machines. De oriëntatie van de sensor kan tijdens de installatie vrij worden gekozen, aangezien de rotatieas naar wens kan worden ingesteld.

Faseruis- en VCO-analysatoren

Voor faseruis-analyse en spanningsgeregelde oscillatormetingen (VCO’s) komt Rohde & Schwarz met hardware- en software-upgrades. Dat geldt voor zowel de gecombineerde FSWP faseruis-analysator en VCOtester plus signaal- en spectrumanalyzer als de FSPN faseruis-analyzer en VCO-tester. De upgrades verbeteren de prestaties, verminderen ruisniveaus en meettijden en verhogen de nauwkeurigheid. Beide analyzers bevatten functies voor het opnemen van testsequenties (SCPIrecorder).

De nieuwe hardwarebasis die de

Regeneratieve AC/DC-belastingen

Itech heeft met de IT8200-serie een regeneratieve programmeerbare AC/DC elektronische belasting op de markt gebracht. De units vanaf 6 kVA kunnen zowel in enkelfase als driefase werken. In driefase AC mode heb je de mogelijkheid van zowel ster (Y) als delta (Δ) gridconfiguraties.

De operating modes in AC-belasting zijn: constant current, constant resistance, constant power, constant apparent power, constant current + constant resistance en RLC mode. In CE-mode kunnen meerdere circuittopologieën worden gesimuleerd, zoals

enkelfase gelijkrichting, RLC- en parallelle RLC-circuits. De crestfactor is instelbaar van 1,414 tot 5,0. Dat maakt de IT-8200 serie geschikt voor het testen van onder meer V2G, EVSE, PCS, UPS en omvormers. In DC mode ondersteunt de IT8200 negen operating modes, waaronder CC, CR, CP, CV en combinaties hiervan.

De enkelfase units zijn er in 3 en 5 kVA , de driefase units in 6, 9, 12 en 15 kVA. Door het parallel schakelen van de 15 kVA units kunnen installaties tot 960 kVA worden geconfigureerd.

Sensor voor stoffige omgevingen

faseruis-analyzers gemeen hebben, omvat verbeterde DC-bronnen met lagere ruisniveaus, waardoor de gevoeligheid wordt verhoogd. Het verbeterde capacitieve scherm levert een hogere kleurintensiteit en betere antireflectie-eigenschappen, waardoor het onder alle werkomstandigheden helderder en duidelijker is. Bovendien worden multi-touch-functies zoals zoom ondersteund door de bijgewerkte gebruikersinterface. Met name in een productie-omgeving zal een hogere meetsnelheid voor VCO-metingen de testkosten helpen verlagen.

De G20 sensoren staan voor een betrouwbare objectdetectie over grotere afstanden in stoffige omgevingen. Dankzij de helder-/donkeromschakeling, een extra front-led, de draaischakelaar en de instelbare signaalvertraging laten ze zich intuïtief en snel in bedrijf nemen. De G20 sensoren zijn beschikbaar in DC- en AC/DC-uitvoeringen. Hiervoor zijn ze eenvoudig toe te passen in allerlei elektrische installaties. Verschillende

bevestigingsmechanismen zorgen ervoor dat ze op elke plek zo geïnstalleerd kunnen worden.

Kenmerken:

• Tastafstand reflextaster: 3 m; reflector: 15 m; zender-ontvanger: 120 m.

• Versie met relaisuitgang (3 A / 250 V AC, 4 A /24 VDC).

• Temperatuurbereik van -30 °C tot +60 °C.

• Optioneel met tijdvertraging.

Micro-Epsilon

T.T.M.S.

Met de inertialSensor INC5502D

Alles-in-één sensoroplossing CO 2 -transmitters

HS300 voor bereiken van 2% tot 20% CO2

Het zorgen voor een goede binnenluchtkwaliteit door ventilatie of luchtbehandelingsapparatuur helpt een gezonde binnenomgeving te creeren. Om te weten wanneer gesloten ruimten moeten worden geventileerd of gezuiverd, is het belangrijk inzicht te hebben in de luchtkwaliteitsomstandigheden binnenshuis. Met de SEN55 omgevingssensor maakt Sensirion nauwkeurige bewaking van de niveaus van veel voorkomende

verontreinigende stoffen in de lucht mogelijk.

De SEN55- is een alles-in-één sensoroplossing die fijnstofdeeltjes, vluchtige organische stoffen (VOC's), stikstofoxiden, vochtigheid en temperatuur meet. Doordat deze sensor communiceert met een I2C bus is deze oplossing eenvoudig te integreren in nagenoeg ieder applicatie, wat gunstig uitpakt voor de time-tomarket.

Vector Signaal Transceiver

De PXIe-5842 is de derde generatie Vector Signaal Transceiver (VST) van NI. Deze biedt in vergelijking met de tweede generatie continue frequentiedekking van 50 MHz tot 23 GHz, verdubbelt de beschikbare momentane bandbreedte van 1 GHz tot 2 GHz, en biedt best-in-class RF prestaties op belangrijke meetparameters, zoals Error Vector Magnitude (EVM) en gemiddelde ruisdichtheid. De schaalbare PXIe-5842 wordt aangeboden in verschillende bandbreedte- en frequentieopties, waaronder opties voor 8 GHz 12 GHz en 23 GHz. Dit voor toepassingen die de ultieme flexibiliteit van het frequentiespectrum van VHF tot K-band vereisen. Toepassingen zijn het parametrisch testen en valideren van missiekritische systemen zoals radar en satellietcommunicatie. PXI-modulariteit met uitstekende synchronisatie maakt het mogelijk om maximaal vier PXIe-5842-modules in één PXIe-chassis met 18 slots te integreren.

De KCD-HS serie robuuste en stabiele CO2-transmitters zijn geschikt voor een breed scala aan toepassingen in onder meer industrie, tuinbouw, incubatoren en fruitopslag, ook in buiten- en koele omstandigheden. Er zijn twee modellen: de KCD-HS100 voor bereiken van 2000 ppm tot 10.000 ppm CO2 en de KCD-

De sensor is ondergebracht in een robuuste geëloxeerde aluminium behuizing en is eenvoudig te installeren. De behuizing van de sensor is voorzien van een dun teflon filter ter bescherming van de optische meetcel. De elektronica is hermetisch afgesloten van het meetgedeelte, zodat bij metingen in agressieve omgevingen de elektronica niet kan worden aangetast.

De sensor is standaard uitgerust met een analoge uitgang: 0-10 V of 4-20 mA en heeft een RS485 Modbus RTU uitgang.

confocalDT

ƒ Confocale chromatische sensoren verplaatsing en afstandsmetingen van matte en glanzende oppervlakken

ƒ Diktemeting van glas en transparante objecten

ƒ Extreem kleine meetspot voor detectie van kleinste objecten

ƒ Hoogste meetsnelheid ter wereld: 70 kHz

ƒ Beste prijs / prestatieverhouding: ideaal voor machinebouw en automatisering

CNRood

CaTeC

Dé ingang voor producten en leveranciers: www.engineersonline.nl. U kunt nu nog sneller en eenvoudiger informatie vinden over producten en leveranciers via onze vernieuwde site www.engineersonline.nl.

DIRECT ZOEKEN NAAR PRODUCTEN

Ga naar www.engineersonline.nl en klik op ‘zoeken’. U kunt bijvoorbeeld zoeken op naam of op productrubriek.

DIRECT ZOEKEN NAAR LEVERANCIERS EN MERKEN

Op zoek naar de leverancier van dat ene merk, leveranciers van sensoren, merken in testapparatuur, via de zoekfuncties op www.engineersonline.nl kunt u alle mogelijke zoekcombinaties maken. De zoekresultaten leiden altijd tot één of meer leveranciers die u verder kunnen helpen. Bovendien vindt u bij de leveranciers direct de informatie over de nieuwste producten uit het leveringspakket.

ENGINEERING SHOP

De vernieuwde website www.engineersonline.nl biedt nu ook de mogelijkheid om boeken, dossiers, losbladigen en CD’s te bestellen met informatie over engineering in de volle breedte: van elektronica-ontwerp tot aandrijftechniek, van besturingstechniek tot werktuigbouwkundig construeren. Kijk ook snel naar de speciale aanbiedingen, want op is op!

Redactie Postbus58,7400ABDeventer e-news@mybusinessmedia.nl

RichardBezemer(hoofdredacteur) Tel.0634659502,r.bezemer@mybusinessmedia.nl

José Schermer traffic@mybusinessmedia.nl, (0570)504352 Advertentieswordenuitgevoerdovereenkomstig de-‘RegelenvoorhetAdvertentiewezen1990’

Uitgever Arjan Stoeten a.stoeten@mybusinessmedia.nl

EenuitgavevanMYbusinessmediaHoldingb.v., Postbus58,7400AB Deventer, Tel.(0570)504300. Vakbladoverindustriëleelektronicaenindustriële automatiseringvoorNederlandenBelgië.

ISSN0168-2873

Reproductie

Overnamevanartikelen,tekeningenen/offoto’suitElektroData isslechtsmogelijknaschriftelijketoestemmingvandeuitgever. ©MYbusinessmedia,2023 ‘Hetauteursrechtopdeinhoudvandittijdschriftwordt uitdrukkelijkvoorbehouden.’Doorhetaanbiedenvanbijdragen aandittijdschriftverklaartdeauteurzichaccoordmetde Standaardpublicatievoorwaardenvoorbijdragenaantijdschriften ensoortgelijkeuitgaven.

Beschermingpersoonsgegevens MYbusinessmedialegtuwgegevensvastvoordeuitvoeringvan de(abonnements)overeenkomst.Uwgegevenskunnendoor MYbusinessmediawordengebruiktomuteinformerenover relevanteproductenendiensten.Indienuhiertegenbezwaar heeft,kuntuditmeldenaanMYbusinessmedia,t.a.v.afdeling Relatiebeheer, Postbus58,7400AB Deventer.

Abonnementen

Voorvragenoverabonnementen,bezorgingenofadreswijzigingen kuntu:

Bellenmet:+31570504325

Mailennaar:klantenservice@mybusinessmedia.nl

Schrijvennaar:

MYbusinessmediaHoldingbv

Elektrodata

Postbus58

7400ABDeventer

Abonnementstarieven

JaarabonnementNederland€199,00*

JaarabonnementBuitenland€230,00*

Studentenabonnement50%korting

* Prijzen zijnexclusief9%BTWen€3,95administratiekosten exclusief21%BTW.

Jaarabonnementgeldttotwederopzegging.

Beëindigingvanhetabonnementkanschriftelijk,pere-mailof telefonischgeschieden,uiterlijkdriemaandenvoorheteindevande abonnementsperiode;nadienvindtautomatischverlengingplaats.

Verzendingenfacturering

MYbusinessmedia

Basislayout|Opmaak BureauOMA,Doetinchem,www.bureauoma.nl

Druk DrukkerijRoelofs,Enschede