Odr2014 04

OdR 2014-4 blz. 161 cover v0_Op de Rails Basis 31-03-14 16:25 Pagina 1

OP DE RAILS 2014-4

IN DIT NUMMER: Goederendienst Nederland Trams in Frankrijk NS in Engeland: Greater Anglia De tram van Krasnoturinsk Fotograferen voor de eeuwigheid 8 2 E J A A R G A N G , A P R I L 2 0 1 4 B L Z .

1 6 1 - 2 0 8 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-04 blz. 180-185 Goederen v1 Q8_Op de Rails Basis 31-03-14 15:50 Pagina 2

Locon heeft zich in het vervoer van Tata Steel in Beverwijk gemengd.

Op 31 januari 2014 rijdt locomotief 9905 met een lege staaltrein uit Neuss door Helmond.

Foto: Marco Rodenburg.

Stand van zaken maart 2014

Goederendienst Nederland Een lichte stijging van het vervoerde volume per spoor, de beëindiging van de tractieactiviteiten van Husa en de daarop volgende verdeling van treindiensten en de plannen in het kader van het Programma Hoogfrequent Spoor bepaalden het beeld van het railgoederenvervoer in het eerste kwartaal van 2014.

EMIEL DE BLOCK

en terugblik: het railgoederenvervoer in en via ons land kende na drie jaar van stagnatie in 2013 een lichte stijging. In totaal werden in Nederland 3,2 % meer tonkilometers gemaakt (13,2 miljard), het hoogste aantal in vijf jaar. De motor van het achterlandvervoer – de Rotterdamse haven – heeft op vrijwel hetzelfde toerental gedraaid: 440,4 miljoen ton overslag, 0,03 % minder, maar de haven had 14 % meer overslag van erts en kolen. De Amsterdamse havens daarentegen kenden een recordoverslag van 95 miljoen ton (1 % meer dan in 2012), vooral door 14 % meer kolen uit Zuid-Amerika.

Voor het Nederlandse railvervoer betekent dat meer transport van kolen naar Duitsland. Door de aanstaande sluiting van kerncentrales zijn nu al meer kolencentrales in bedrijf die hun kolen voor een deel via Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen krijgen. Sinds 2013 speelt daarin ook de

E

180

OP DE RAILS 4-2014

Sloehaven een rol: door de in juli 2013 heropende railverbinding naar overslagbedrijf Ovet kunnen ook hiervandaan vaste brandstofproducten per spoor naar het achterland worden vervoerd. Na een aarzelend begin maken TX Logistik (TXL) en vanaf 1 april ook Captrain hiervan regelmatig gebruik.

Ook in 2013 was de opening van de Rail Terminal Chemelot (RTC) op het terrein van het voormalige DSM, nu chemieconcern Chemelot, in Geleen. De driesporige containeroverslag met portaalkraan kan vijftigduizend containers (TEU) per jaar overslaan en vervangt de terminal Stein die twintigduizend TEU aankon. De containertrein die DB Schenker tussen Stein en Waalhaven Zuid reed, gaat nu naar de nieuwe terminal, terwijl een containershuttle naar Verona (I) ging rijden. Crossrail doet ook de RTC driemaal per week aan met een trein naar het Italiaanse Novara.

OdR 2014 04 blz 186-189 tram in Frankrijk_Op de Rails Basis 31-03-14 15:28 Pagina 2

TSF2-tramstel 804 in Rouen verlaat de tunnel onder de binnenstad bij het Théâtre des Arts; 1 april 2011.

Foto Arthur Staal.

Trams in Frankrijk

Rouen De Normandische stad Rouen ligt aan de benedenloop van de Seine en heeft 110.000 inwoners, de agglomeratie telt er 465.000. In deze historische handelsstad, gelegen aan een belangrijke waterweg, ontstonden al in een vroeg stadium industrieën (chemie en papierproductie). Het was de eerste grote Franse agglomeratie die beschikte over een spoorverbinding met Parijs en profiteerde van de eerste industriële revolutie. Door de groeiende behoefte aan arbeidskrachten en de voortdurende bevolkingstoename zag de gemeente zich in de tweede helft van de negentiende eeuw gedwongen na te denken over een goed openbaar vervoersysteem.

Gemeentetram Dit leidde tot de oprichting van het gemeentelijke trambedrijf. Eind 1877 kwam het tramnet in dienst, aanvankelijk geëxploiteerd met stoomtractie. Al in 1896 vond elektrificatie plaats. In de jaren twintig van de vorige eeuw bereikte het net de maximale omvang van zeventig kilometer.

Concurrentie van het toegenomen wegverkeer en de opkomst van bus en trolleybus maakten een eind aan het monopolie van de tram. De crisis van de jaren dertig en vooral de verwoestingen van Tweede Wereldoorlog bleken de doodsteek voor het verouderde trambedrijf. De laatste rit was in 1953; daarmee verdween een trambedrijf dat stamde uit de begintijd van de gemeentetrams in Frankrijk.

In de jaren zeventig werd duidelijk dat de straten verstopt zouden raken als er geen drastische maatregelen genomen zouden worden. In 1982 presenteerde men daarom plannen voor een nieuw OV-netwerk, bestaande uit een automatische metro (VAL), aangevuld met trolleybus- en/of tramlijnen. Hiervan moest uiteindelijk worden afgezien vanwege de hoge kosten.

Op initiatief van de toenmalige burgemeester Lecanuet ontstonden in 1989 nieuwe plannen die meer rekening hielden met de beperkte financiële draagkracht van de regio. Een 186

(vervolg)

ARTHUR STAAL EN BOUDEWIJN DEURVORST

OP DE RAILS 4-2014

jaar later volgde een Europese aanbesteding voor de aanleg van een nieuw tramsysteem. Rouen tekende nog datzelfde jaar een contract voor de bouw, de exploitatie en de financiering van de tram. In 1991 werd de déclaration d’utilité publique (verklaring van openbaar nut) uitgevaardigd. In het Franse recht is dit een door de centrale regering afgegeven verklaring die aangeeft dat een project van algemeen belang is. Het gaat om projecten op het gebied van infrastructuur.

Hiermee kan bezit worden onteigend omdat dit noodzakelijk is voor het publieke nut. Er is in deze gevallen altijd sprake van een rechtvaardige vergoeding die vooraf moet worden voldaan. Ook maakt het de weg vrij voor een versement transport, een tijdelijke belasting voor bedrijven rondom een dergelijk project, waarmee het mede kan worden gefinancierd.

Een dergelijke verklaring verscheen juist voor het begin van de werkzaamheden op de linkeroever van de Seine. Een jaar later begon het werk op de rechteroever, waaronder het boren van tunnels onder de oude binnenstad.

Métrobus Op 16 december 1994 kwam de tram in dienst. Er zijn twee ongenummerde lijnen met de naam Métrobus, officieel vanwege het gemengde karakter: deels ondergronds, deels op straatniveau. Het begrip métro heeft natuurlijk ook véél meer imago dan een gewone tram en het zal niemand verbazen dat de lokale politiek achter deze marketingnaam zat.

Op 1 september 1997 vond op de linkeroever de verlenging plaats naar het eindpunt Technopôle in Saint-Étienne-duRouvray. De huidige routes zijn Boulingrin – Georges Braque en Boulingrin – Technopôle. Het net is 15,4 kilometer lang en heeft 31 haltes. In het centrum rijden de trams door een 1,7 kilometer lange tunnel met daarin vier haltes.

Nadat de trams de brug over de Seine zijn overgestoken, hebben ze aan de andere kant van de rivier ook een korte ondergrondse sectie met één halte, Joffre-Mutualité.

OdR 2014 04 blz. 190-195 Greater Anglia Q8_Op de Rails Basis 01-04-14 13:18 Pagina 2

Een IC Norwich – Londen passeert de getijderivier Stour bij Manningtree. De locomotief is de 90009 ‘Diamond Jubilee’ ter ere van het jubileum in 2012 van Queen Elizabeth II; 6 juli 2013.

Foto’s, tenzij anders vermeld: Michiel van Ballegoijen de Jong.

NS in Engeland: Greater Anglia (vervolg) MICHIEL VAN BALLEGOIJEN DE JONG

Het viersporige traject Liverpool Street – Shenfield was de eerste naoorlogse elektrificatie in Engeland met bovenleiding onder 1500 V gelijkspanning. Dit was vijf jaar eerder dan het bekende en reeds lang opgeheven 1500 V-traject Sheffield Victoria – Manchester, de Woodhead Line. Deze spanning gold toen als nationale standaard waarvoor de overheid in 1921 gekozen had. Elektrificatie was in de eerste plaats nodig voor de slow line (nu de electric) die voor de oorlog al één van de drukste forenzenlijnen was.

Tegelijkertijd werd om praktische reden ook de through line (nu de main line) onder de draad gebracht, maar deze werd nauwelijks elektrisch bereden. Waren de voorbereidingen al eind jaren dertig begonnen door de London North Eastern Railway (LNER), maar door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waren deze stopgezet. De feestelijke openingsrit vond plaats op 26 september 1949 onder de vlag van British Railways (BR). Het eerste materieel bestond uit 92 driewagenstellen, class AM6, nog een vooroorlogs LNERontwerp en nog juist voor de nationalisatie in 1948 in productie genomen. Deze hadden alleen derde klas (in wartime London was eerste klas afgeschaft) met 2 + 2-opstelling in dwarsopstelling en langs de wanden, geen toiletten, zonder overgang tussen de rijtuigen maar wel aan binnen- en buitenkant drukknoppen om de twee paar dubbele schuifdeuren per rijtuig te openen. De conducteur sloot ze. Het interieur leek op dat van de Londense underground. Hanglussen waren er voor het ‘comfort’ van de passagiers die geen zit190

OP DE RAILS 4-2014

plaats konden vinden tijdens de spitsuren. Later zijn de stellen omgebouwd voor wisselspanning 6,25 kV 50 Hz en omgedoopt tot class 306. Ze hebben dienst gedaan tot 1981, het jaar waarin op deze lijn werd overgegaan op wisselspanning 25 kV 50 Hz. Ze zijn vervangen door class 315.

Een stel van de (omgebouwde) serie bevindt zich in rijvaardige staat in het East Anglian Railway Museum in Chappel & Wakes Colne (1)1) aan de lijn naar Sudbury. Helaas staat het in de open lucht. Nadat in 1956 de 1500 V-bovenleiding was doorgetrokken naar Chelmsford en Southend Victoria, is het park uitgebreid met 32 vierwagenstellen slam door-materieel van de nieuwe class 307, aangeduid als Southend stock. Naar deze bestemmingen ging het nu elektrisch tot Shenfield over de main line. In datzelfde jaar koos BR echter voor 25 kV 50 Hz wisselspanning als standaard voor toekomstige elektrificatie en dat had consequenties voor de met 1500 V uitgeruste lijnen. Ombouw naar wisselspanning was het gevolg. In 1960 werd de hele lijn Londen – Shenfield – Southend Victoria geconverteerd, niet naar 25 kV 50 Hz maar naar de lagere spanning 6,25 kV 50 Hz. Dit was vanwege de te geringe vrije ruimte voor de 25 kVbovenleiding onder bruggen en in tunnels in de dichtbebouwde voorsteden. In die tijd was het een vereiste dat tenminste elf inches (28 centimeter) tussen bovenkant trein en 1

) De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de netkaart in OdR 2014-2, blz 92.

OdR 2014 04 blz 196-198 artikel Krasnoturinsk_Op de Rails Basis 31-03-14 15:21 Pagina 2

De enige dienstwagen vertrekt rond het middaguur in het licht van de opkomende zon van het oostelijke eindpunt Naberesjnaja; 27 januari 2014.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van den Toorn.

Een onbestaanbaar trambedrijf

De tram van Krasnoturinsk Rusland is een land met miljoenensteden en omvangrijke trambedrijven, maar er zijn ook kleine provinciesteden met marginale trambedrijfjes die slechts met moeite het hoofd boven water kunnen houden. Een van de merkwaardigste is te vinden in Krasnoturinsk in de Oeral – of niet?

MAURITS VAN DEN TOORN

uim vierhonderd kilometer ten noorden van Jekaterinburg ligt Krasnoturinsk, een industriestadje met bijna zestigduizend inwoners. De stad bestaat al sinds de achttiende eeuw, maar groeide vooral na de vestiging van een grote aluminiumfabriek. In de jaren dertig werden in de nabijheid bauxietlagen ontdekt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen veel industrie uit westelijke delen van het land werd geëvacueerd om uit handen van de oprukkende Duitse troepen te blijven, werd er een grote fabriek gebouwd voor de verwerking daarvan. Die kwam kort na het einde van de oorlog in bedrijf en is nog steeds een van ’s werelds grootste aluminiumfabrieken.

Pas nadat de oorlog was gewonnen ontstond vanaf eind jaren veertig de huidige stad met gebouwen in de toen gebruikelijke, plechtstatige stijl. Het mocht wat kosten, het centrale plein heeft vanwege de pompeuze bouwsels zelfs de bijnaam ‘klein Leningrad’ gekregen. Ook werd in januari

R

196

OP DE RAILS 4-2014

1954 een trambedrijf geopend. Daar werd dan weer niet al te veel geld voor uitgetrokken, de trajecten werden enkelsporig met wisselplaatsen. Zoals gebruikelijk in de Sovjetunie kwamen de sporen niet in de hoofdstraten te liggen, maar de tram moest genoegen nemen met secundaire wegen en achterafstraatjes. Het stadscentrum werd zelfs helemaal niet aangedaan. Het trambedrijf werd aangelegd en geëxploiteerd door de aluminiumfabriek; in veel industriesteden in de Sovjetunie was dit een gebruikelijke organisatievorm. Na enkele uitbreidingen werd in 1959 de maximale omvang van het net bereikt met twee lijnen van elk ongeveer vijf kilometer.

Lijn 1 liep in oost-westrichting tussen Bogoslovskiy Aluminieviy Zavod (BAZ, het hoofdkantoor van de aluminiumfabriek) en Naberesjnaja, een woonwijk aan het oostelijke uiteinde van de stad. Lijn 2 liep in noord-zuidrichting en verbond de stad met de noordelijker gelegen aluminiumfa-

OdR 2014-4 blz. 199-202 foto's v1_Op de Rails Basis 31-03-14 15:02 Pagina 3

Een locomotief serie 1600 van DB Schenker (nog met opschrift Railion) passeert op 21 april 2010 met een sleep huifwagens ’s avonds het station Vught.

Foto: Ad Boer, collectie SNR.

Fotograferen voor de eeuwigheid De digitale fotografie heeft onze hobby veranderd. Geen lijvige fotoalbums meer, geen uitwisseling met hobbygenoten door elkaar afdrukken op te sturen, maar mappen met bestanden op de PC en foto’s geplaatst op Flickr of op eigen websites. Veel NVBS-leden willen hun negatieven en dia’s digitaliseren, of zijn daar al mee begonnen. Ook de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR) speelt hierop in en is doende een beeldbank op te zetten, die in de loop van 2014 voor leden via de NVBS-website toegankelijk zal worden.

RENÉ T. JONGERIUS *)

R

egelmatig vragen leden hoe zij het digitaliseren van hun negatieven/dia’s en het beschrijven en ordenen van hun materiaal het beste kunnen aanpakken. Dit mede met het oog op eventuele schenking later aan de SNR. Dit artikel is een advies hoe je te werk kunt gaan op een wijze die goed aansluit op hoe de SNR zijn beeldbank inricht.

SNR beschikt over een collectie van honderdduizenden dia’s, negatieven en afdrukken. Deze collectie konden we opbouwen doordat leden de door hen gemaakte foto’s ter beschikking stelden aan onze vereniging. Onze collectie is een belangrijke bron van informatie voor onderzoekers van de geschiedenis van het spoor- en trambedrijf. Ons beeldmateriaal wordt vaak gebruikt als illustratiemateriaal in Op de Rails, Rail Magazine en in boeken op het terrein van

onze hobby. Dat willen we in de toekomst graag zo houden en daarom hopen we dat ook de leden van vandaag hun foto’s voor opname in de NVBS-Railverzamelingen ter beschikking willen stellen.

Bij SNR is een groep vrijwilligers (‘Team Digitaal’) doende foto’s, dia’s en negatieven te scannen en in een database te beschrijven. Uiteraard kunnen ook digitale foto’s in de database worden opgenomen. Zoals gezegd: de NVBSbeeldbank wordt in de loop van 2014 via de NVBS-website voor alle leden toegankelijk. Natuurlijk kun je je foto’s ook via een eigen website, Flickr of een van de vele railhobbysites digitaal publiceren. Daar is niets mis mee en dat levert voor de hobbygenoten leuke websites op. Maar die websites *

) coördinator digitalisering SNR

OP DE RAILS 4-2014

199

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

OdR 2014-4 blz. 208 Achterpagina v0_Op de Rails Basis 01-04-14 13:24 Pagina 1

In de zomer van 2013 begon de verbouwing van station Enschede. Tijdens een buitendienststelling van 6 juli tot en met 18 augustus 2013 werden sporen en bovenleiding vervangen, daarnaast werden de perrons van spoor 1 en 2 verlengd. De werkzaamheden zullen in zomer van 2014 worden afgerond. In maart 1979 vertrekt een DB-accustel naar Duitsland terwijl 35 jaar later op 20 februari 2014 de treinstellen 643 051 en 643 070 hetzelfde doen.

Foto’s: Ben Wiskerke en Hans Wiskerke.