Odr2014 06

OdR 2014-6 blz. 265 Cover v1 Q8_Op de Rails Basis 03-06-14 10:46 Pagina 1

OP DE RAILS 2014-6

IN DIT NUMMER: 175 jaar Oude Lijn F.W. Conrad, spoorwegpionier 150 jaar tram in Nederland NS in Engeland: Greater Anglia 8 2 E J A A R G A N G , J U N I 2 0 1 4 B L Z .

2 6 5 - 3 1 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-06 blz 284-288 Oude Lijn_Op de Rails Basis 03-06-14 10:58 Pagina 2

Den Haag Hollands Spoor, een van de oudste stations aan de Oude Lijn, herinnert met zijn naam aan de eerste exploitant ervan, de HIJSM. Een intercity naar Vlissingen met het materieel dat lange tijd beeldbepalend was voor het binnenlandse vervoer op de lijn; 12 maart 1993.

Foto: Maurits van den Toorn.

175 jaar Oude Lijn Tot de tradities bij jubilea van de spoorwegen in Nederland hoort aandacht voor de ‘Oude Lijn’, de lijn Amsterdam – Rotterdam en tevens de eerste spoorlijn in ons land. Met de feestelijke opening van Amsterdam – Haarlem op 20 september 1839 begint de spoorweggeschiedenis in Nederland.

J.M. TEN BROEK

e aanleg van dit eerste deel van wat de Oude Lijn zou gaan heten begon natuurlijk al eerder. De geschiedenis herhaalde zich daarbij regelmatig: in 1837 stelde het Rijk een spoorbreedte vast van 1,50 meter, maar aan het eind van hetzelfde jaar moest de net opgerichte Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij er 2,00 meter van maken. Toen het Rijk 25 jaar later zelf nieuwe spoorlijnen liet bouwen, gebeurde dat met een spoorwijdte van 1,435 meter en werd de HSM gedwongen om – andermaal op eigen kosten – de Oude Lijn om te sporen. Van deze nood maakte de maatschappij een deugd door tegelijkertijd de nog grotendeels enkelsporige lijn in 1868 dubbelsporig te maken.

De Oude Lijn bleef een van de belangrijkste lijnen van het uitdijende spoorwegnet en verkeerde, mede dankzij het gestaag groeiende verkeer, in een bijna permanente staat van verbouwing. In Amsterdam werd de eerste 1,6 kilometer van de lijn verlegd in een boog waarmee het station Willemspoort in 1878 verruild werd voor het Westerdok (en later het Centraal Station), in Haarlem werden de sporen in 1908 verhoogd en kwam het huidige stationsgebouw in dienst. Na een aantal verbouwingen en uitbreidingen beschikte Den Haag in 1891 al over een hoog gelegen Oude Lijn. Leiden moest voor een hoogsporenplan wachten tot 1953, in 1964 gingen de sporen door Delft omhoog naar het viaduct dat een halve eeuw later op het punt staat plaats

D

284

OP DE RAILS 6-2014

te maken voor een tunnel. Het stationsgebouw uit 1883 overleefde beide verbouwingen. In 1911 werden de sporen tussen Schiedam en Rotterdam Delftsche Poort (DP) omhoog gebracht. DP werd na de Tweede Wereldoorlog vervangen door het moderne Rotterdam Centraal, geopend in 1957, dat dit jaar heeft plaatsgemaakt voor weer een moderner en groter stationsgebouw.

De omvang van het vervoer en het treinverkeer leidde er al vroeg toe dat plannen gesmeed werden de capaciteit van de lijn te vergroten. Al een eeuw geleden werden viersporigheden ontworpen, maar de aanleg daarvan werd uitgesteld door over te gaan op elektrificatie van de lijn. In 1927 was de Oude Lijn – na de experimenten op de Hofpleinlijn – de eerste lijn die geëlektrificeerd werd. De beroemde blokkendoosrijtuigen (mat ’24) gingen rijden in een versnelde en klokvaste dienstregeling.

De verbinding Amsterdam – Rotterdam was naast de binnenlandse dienst heel belangrijk voor het internationale verkeer, met D-, TEE- en EC-verbindingen met Parijs en vanaf 1957 de Beneluxdienst. Met Spoorslag ’70 werd voor het laatst een geslaagde poging ondernomen om de afstand tussen Amsterdam en Rotterdam in een uur te overbruggen; sindsdien is er steeds meer rijtijd bij gekomen.

In feite vormde de Schiphollijn sinds 1986 een ontlasting van het traject Amsterdam – Leiden, maar dit leidde juist tot meer capaciteitsproblemen ten zuiden van Leiden. In 1995

OdR 2014-06 blz. 289-293 FW Conrad v0 Q8_Op de Rails Basis 03-06-14 11:21 Pagina 3

De opening van de eerste spoorlijn in Nederland tussen Amsterdam en Haarlem op 20 september 1839.

Alle afbeeldingen: collectie Nederlands Spoorwegmuseum.

F.W. Conrad, spoorwegpionier Dit jaar vieren de spoorwegen in Nederland hun 175e verjaardag. Reden voor Het Spoorwegmuseum om een belangrijke spoorwegpionier uit de begintijd van de spoorwegen centraal te stellen in een tentoonstelling.

JOS ZIJLSTRA*

rederik Willem Conrad, geboren in 1800 en overleden in 1870, was betrokken bij allerlei projecten van Rijkswaterstaat. Maar belangrijker nog, hij was de wegbereider van de eerste spoorlijn in Nederland, ontwerper van talloze spoorbruggen en bouwer van de stations langs die spoorlijn. Hij stond hoog aangeschreven in binnen- en buitenland, maar zijn rol is in de Nederlandse geschiedenis enigszins onderbelicht gebleven. De tentoonstelling ‘Frederik Willem Conrad, spoorwegpionier’ geeft een overzicht van het leven en werk van een veelzijdig man.

De tentoonstelling in het Spoorwegmuseum in Utrecht loopt van 21 juli tot en met 21 september 2014.

F

Ingenieur Rijkswaterstaat Frederik Willem Conrad vormde samen met drie broers een ware Conrad-dynastie bij het Corps Ingenieurs bij de Waterstaat, het centrale overheidsbureau dat na 1798 belast werd met het toezicht en onderhoud van de rivierenloop, het beheer van zeedijken en zeeweringen en het beheersen van de binnenlandse waterhuishouding. Dat Conrad en zijn drie broers allemaal ingenieur waren bij het Waterstaatdepartement was geen toeval. Hun vader was Ingenieur-Generaal van de Waterstaat en de allerhoogste baas van het departe-

ment. Hij overleed echter plotseling in 1808 op jonge leeftijd. Als erkenning voor zijn verdiensten bepaalde Koning Lodewijk Napoleon dat zijn vier zoons op kosten van de staat een opleiding tot Waterstaat-ingenieur mochten volgen. Als zeventienjarige studeerde Conrad af als aspirantingenieur en werd hij aangesteld bij de aanleg van het Noordhollands Kanaal, bij de gereedkoming in 1824 het breedste en diepste kanaal ter wereld. Het Noordhollands Kanaal was één van de grotere infrastructuurprojecten die in die jaren werd uitgevoerd onder aansporing van Koning Willem I, ook wel de Kanalen-Koning genoemd. Conrad werd in 1825 benoemd tot Provinciaal Ingenieur van de provincie Noord-Brabant. Hier voltooide hij allerlei projecten met betrekking tot de waterhuishouding, waaronder de bouw van een aantal stoomgemalen en stoomwatermolens.

Hij raakte dus vertrouwd met een krachtbron waarmee hij later bij de spoorwegen volop te maken kreeg. In die provincie was hij ook verantwoordelijk voor de bouw van een aantal kerken zoals in Tilburg. En ook van die ervaring zal Conrad profijt hebben gehad toen hij belast werd met de *) De auteur is werkzaam als conservator in het Spoorwegmuseum.

OP DE RAILS 6-2014

289

OdR 2014 06 blz 294-301 artikel 150 jaar tram_Op de Rails Basis 03-06-14 11:08 Pagina 2

Een fraaie vertegenwoordiger van de vele paardentrams die ruim een eeuw geleden in Nederland reden is de onlangs gerestaureerde wagen 16 van de tramlijn Utrecht – Zeist.

Op 17 oktober 2011 werd op de Nieboerweg in Den Haag een proefrit gemaakt.

Foto: Marco Moerland.

150 jaar tram in Nederland Op 25 juni 2014 is het honderdvijftig jaar geleden dat in Nederland de eerste tram reed. Dat was de paardentram tussen Den Haag en Scheveningen. In dit artikel wordt in het kort de geschiedenis van de tram in Nederland behandeld, waarbij extra aandacht wordt besteed aan ontwikkelingen die hun tijd (ver) vooruit waren.

JOHAN BLOK

e geschiedenis van de tram in Nederland begon op 28 april 1844 toen Cornelis Soetens een aanvraag bij Koning Willem II indiende voor de concessie voor een ‘Asphaltspoor in den straatweg van Rotterdam op ’s-Gravenhage’ voor de duur van vijftig jaar. Soetens diende daarna meer aanvragen in, zoals op 13 november 1848 bij de gemeente ’s-Gravenhage voor de duur van 99 jaar voor ‘Het leggen van een asphaltspoor, gaande vanaf de gaslantaarn op de plaats door het Noordeinde, Scheveningse Brug, Zeestraat, tot het Tolhuis.

Vandaar over het Paardrijderspad tusschen de boomen naar herberg De Romeijn en vandaar, zoveel in regte lijn of met flauwe bogten door de duinen naar het Badhuis’. Op deze aanvraag werd op 11 december 1848 afwijzend beschikt, waarna Soetens op 16 november 1858 een aanvraag indiende voor een tramlijn Den Haag – Scheveningen, nu lopend vanaf het Smidsplein, via Kanonstraat, Prinsessegracht, Koninginnegracht, Kanaal, Koninginnebrug (later: Wittebrug) en Nieuwe Badweg naar het Badhuis. Na nog vijf ver-

D

294

OP DE RAILS 6-2014

geefse pogingen kreeg Soetens uiteindelijk op 29 april 1862 een concessie voor de lijn Den Haag – Scheveningen.

Omdat hij de verplichte borgsom niet bij elkaar kreeg, werd hem de concessie op 1 december 1862 weer ontnomen.

Nadat Soetens op 30 juni 1863 had verklaard verder van zijn rechten af te zien, passeerde op 15 augustus 1863 een akte waarin aan mr. Jan de Bas, notaris te ’s-Gravenhage, James Frederick Gregorij uit Brussel en James Marmont uit London een concessie voor twintig jaar werd verleend voor ‘Den aanleg en de exploitatie ener Railroute tusschen Den Haag en Scheveningen vanaf de Plaats of Kneuterdijk langs Ouden Scheveningschen Weg naar Stedelijk Badhuis en terug langs den Badweg of Kanaal, Princessegracht, Lange Vijverberg en aansluitend op Plaats of Kneuterdijk, een ringlijn dus, welke onderneming 15 juni 1864 in werking zou moeten zijn’.

Uiteindelijk werd met Engels kapitaal op 21 maart 1864 opgericht The Dutch Tramway Company (DTC), gevestigd in Londen met ook een kantoor op Korte Poten 11 in Den

OdR 2014 06 blz. 302-307 Greater Anglia v3a Q8_Op de Rails Basis 03-06-14 11:05 Pagina 2

Oulton Broad North met een trein uit Norwich (class 156) met Wherry Lines-logo op voorzijde. Het zichtbaarheidsscherm achter het sein is er vanwege de vroegere loopbrug; 1 juli 2013.

Foto’s, tenzij anders vermeld: Michiel van Ballegoijen de Jong.

NS in Engeland: Greater Anglia (vervolg ) 1

MICHIEL VAN BALLEGOIJEN DE JONG

Bij station Liverpool Street bevindt zich de Regional Control Room (centrale verkeersleiding) waar personeel van Network Rail (NR) en Greater Anglia (GA) op monitoren de treinenloop op het hele net kan volgen en zonodig kan ingrijpen bij onregelmatigheden. Het verhuist in oktober 2014 naar Romford. Dit nieuwe Regional Operating Centre omvat dan ook het Essex Thameside-net, dat nu vanuit Upminster bediend wordt, en zal ook de beveiliging gaan doen voor beide netten, uitgezonderd de nog met armseinen beveiligde Wherry Lines van GA. Momenteel worden alle lijnen vanuit Londen tot Elsenham, even onder Cambridge, en tot Marks Tey aan de Great Eastern Main Line, inclusief Sudbury, bediend door de post Liverpool Street IECC (Integrated Electronic Control Centre), ontwikkeld eind jaren tachtig door British Rail (BR) en geopend in 1992, toen het modernste beveiligingssysteem in de UK. Eind jaren dertig van de vorige eeuw is bij de uitbreiding naar vier sporen het traject Gidea Park – Shenfield al uitgerust met lichtseinen.

Op de zijlijn Marks Tey – Sudbury wordt met één dieselstel gependeld (een motorwagen class 153 of een tweewagenstel class 156) dat sinds 2010 is uitgerust met GPS. Op deze manier kan de post Liverpool Street de trein blijvend volgen. Dit is ingevoerd na een ongeluk op een overweg en het niet duidelijk was waar de trein zich precies bevond. Was het eerst één mobiel apparaat, nu is elk treinstel met een vast toestel uitgerust en NR overweegt dit ook op andere lijnen toe te passen. Op deze lijn, die vernoemd is naar de in de achttiende eeuw in Sudbury geboren schilder Gainsborough, bevindt zich het 346 meter lange Chappelviaduct over de Colne valley. Het is een listed monument met 32 bogen, elk met een spanwijdte van negen meter en 24 meter hoog. Daarmee is het een van de grootste bakstenen 302

OP DE RAILS 6-2014

spoorwegviaducten in Engeland. Het zal duidelijk zijn dat dit niet is gebouwd voor een lijn van slechts zeven kilometer; het betrof dan ook de lijn Colchester – Cambridge/ Bury St. Edmunds.

Na Marks Tey neemt Colchester Signaling Center PSB (Power Signal Box, 1983) het over naar Clacton, Walton-on-theNaze, Harwich, Felixstowe, Norwich, naar Cambridge/Ely via Bury St Edmunds en Norwich – Ely tot Wymondham.

Cambridge Signalling Centre controleert van Elsenham tot King’s Lynn en Peterborough, tot Dullingham (de lijn Bury St. Edmunds) en de Breckland Line door het gelijknamige natuurgebied Ely – Wymondham (– Norwich). Deze lijn was de laatste hoofdlijn in Groot-Brittannië met armseinen en is recent gemoderniseerd met de nieuwste enkelvoudige LED-lichtseinen. Bij Wymondham takt de lijn naar Dereham af, nu de Mid-Norfolk Railway museumlijn (2)2.

De post Trowse Swing Bridge aan de GEML even ten zuiden van Norwich bedient (Norwich –) Cromer – Sheringham.

Deze lijn heeft de marketingnaam Bittern (roerdomp), de zeldzame beschermde vogel die in de rietachtige wetlands van Norfolk leeft. Het traject Cromer – Sheringham behoorde tot de voormalige Midland & Great Northern Joint Railway (eigendom van de London and North Eastern en London, Midland and Scottish Railways) van Peterborough naar de kuststeden en Norwich City (gesloten in 1959). Het eindpunt Sheringham is een simpel perron; het oorspronkelijke station ligt iets verder en is nu van de museumspoorlijn North Norfolk Railway (5) tot Holt. Het M&GNJR-stati1 2

Vervolg op OdR 2014-4.

De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de netkaart in OdR 2014-2, blz. 92.

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Achterpagina 2014 06_Op de Rails Basis 03-06-14 11:14 Pagina 1

Moderne trams in Moskou. Boven: in de parade ter gelegenheid van het 115-jarige bestaan van de tram werd de eerste lagevloertram van Pesa getoond, waarvan er 120 aan het Moskouse trambedrijf worden geleverd. Bolsjoi Ustinskiy Most, 12 april 2014. Onder: ook Alstom is in Rusland actief en presenteerde enkele weken eerder de ‘Tramrus’, een speciaal aan de Russische omstandigheden aangepaste Citadis. Het is de bedoeling dit trammodel in Sint Petersburg te gaan produceren. Voor zover bekend zijn er nog geen bestellingen gedaan. Ulitsa Kulikova, 25 februari 2014.

Foto’s: Luc Koenot.